Jazz in Zurich by Angelique Van Os

Jazz in Zürich

De jonge generatie domineert Jazz uit Zwitserland is aan een opmars bezig. We kennen uit Zürich Nik Bärtsch en zijn band Ronin, maar in de stad is het vooral de jonge generatie die de overhand heeft. Voor een goede indruk van wat er gaande is, gingen we er naar toe. Tekst: Angelique van Os | Foto’s: Henk Bothof

Reisreportage

e Züricher pianist en componist Nik Bärtsch nestelt zich achter een drumkit. Hij is begonnen als slagwerker. Dat verklaart waarom zijn ingenieuze muziek ritmisch zo sterk in elkaar zit. Al jaren staat de sympathieke Bärtsch bekend om zijn minimalistische, rituele zen-funk met zijn bands Ronin en Mobile. Elke maandag geeft Ronin een optreden in club Exil. Voorafgaand aan de concerten kunnen geïnteresseerden binnenstappen voor een workshop zen-funktherapie. Een bijzondere ervaring waar alles draait om samenhang, om de shifting van patronen en coördinatie. De oefeningen zijn deels gebaseerd op het Japanse aikido en Gyrokinesis (een moderne vorm van balansoefeningen). “Ik probeer tijdens de workshop met groove en meditatieve oefeningen de spieren losser te krijgen. Om contact te maken met het lichaam en om zintuigen vanuit een relaxte modus op scherp te zetten, zodat musici elkaar beter aanvullen”, zegt Bärtsch.

Nik Bärtsch in Exil

Carine Zuber in de regiekamer bij Moods

Scheepswerf De maandagavondconcerten (Montags) zijn vanaf 2004 vaste prik. Sinds 2009 organiseert Bärtsch die in Exil, dat hij met vier vrienden runt en heeft opgebouwd zonder subsidie. Als Ronin op tournee is, treden Kali, Ikarus, Hely, Markus Reuter of Ingrid Lukas op. Deze acts vallen onder Bärtsch’s eigen label: Ronin Rhythm Records. De overige programmering bestaat uit pop, hiphop en commerciële feesten in het weekend. Inmiddels heeft Ronin internationaal dusdanig naam gemaakt dat ze in Exil veel nieuwsgierige buitenlanders en ook trouw publiek trekken. “We ontmoetten de afgelopen jaren veel bijzondere mensen die deel van ons muzikale platform uitmaken. Verder is het elke week opnieuw een uitdaging om hoge speelkwaliteit te bieden en publiek te bereiken. Gelukkig weet de jonge generatie ons goed te vinden. Ik deel graag kennis, techniek en inspiratie. Daar krijgen wij ook weer energie van.” Exil bevindt zich in Zürich-West. Met de tram is het een kleine tien

76 N OV E M B E R / D E C E M B ER 2018

Buiten bij Exil relaxen Ronins bandleden Sha (l) en Kaspar Rast (r)

NIK BÄRTSCH Awase (ECM) is het zesde studioalbum van Nik Bärtsch’ Ronin. Zes jaar werkte de groep met Kaspar Rast (drums), Thomy Jordi (bas) en Sha (sax/basklarinet), aan het perfectioneren van zijn sound. Daarnaast draait alles om de complexe, gelaagde patronen en ritmen in elkaar te laten overvloeien. Pianist Bärtsch werkte ondertussen samen met anderen, bracht met zijn andere band Mobile een plaat uit en toerde veel. Om als een collectief te klinken, speelt Ronin elke maandag in club Exil. Een grote verandering is de shift van het kwintet naar een kwartet. Nik Bärtsch: “We zijn ooit begonnen als trio. Toen was het een flexibel organisme. Nu met z’n vieren is er meer van die vrijheid en interactie terug. We zijn veranderd van een groot beest in een flexibele, zwarte panter. Modul 58 en Modul 59 zijn lastige stukken om te spelen. Deze composities hadden meer tijd nodig om te ontwikkelen.” Bärtsch heeft een nieuwe vorm van complexiteit en simpliciteit gevonden. “De uitdaging zit vooral in de organisatie van maatsoorten en patronen die moeten samenvloeien met harmonie. De muziek ligt eenvoudig in het gehoor, maar onder de oppervlakte liggen complexe structuren. Zoals in een schilderij van Escher: je ziet de vogel of de vis, maar niet tegelijk. In onze muziek is er ook een moment van bewustzijn waarin alles samenvalt. Daarnaar verwijst de titel Awase. Het is een term die gebruikt wordt in material arts en de nietgewelddadige krijgsdiscipline aikido. Als je live speelt, heb je geen tijd om te denken, je gebruikt lichaamstaal. Bij aikido draait alles om op harmonieuze wijze de aanvaller te benaderen. Samen bewegen, zonder leider. Dat is ook essentieel in onze muziek. Er is geen leider. Het is een kinetische dynamische samenhang, waarbij alles om respect en verbinding draait. En het is heerlijk om dat ook buiten Exil te delen met publiek.”

Ronin komt in december naar Nederland

Schiffbau, onmisbaar deel in het culturele leven

minuten naar het centrum. Voorheen was dit industrieel gebied, sinds tien jaar ontwikkeld het zich als hippe stadswijk met veel restaurants. De Hogeschool voor de Kunsten met het conservatorium heeft er zijn basis en in het bogencomplex Im Viadukt vind je een prijzige culinaire markthal. Om de hoek bij Exil ligt de imposante voormalige scheepswerf Schiffbau, waar nu een theater, restaurant en bar zijn gevestigd. Ook Moods, de grootste (gesubsidieerde) jazzclub van Zwitserland heeft daar onderdak. De club ademt de sfeer van een poppodium, met staanplaatsen en een lange bar. De brede programmering bestaat uit zowel gevestigde als upcoming namen. Een kleine greep: Andreas Schaerer, Luciano Biondini, Iiro Rantala, Andrea Motis Quintet, Jazzanova en Candy Dulfer.

Livestreamen Moods-programmeur Carine Zuber ontvangt ons hartelijk en toont trots haar paradepaardje: de regiekamer. En dat maakt indruk, want de ruimte bevat tientallen schermen, camera’s en opnameapparatuur, die vanuit de zaal concerten live kunnen streamen. Zuber legt uit dat als artiesten willen meewerken - en toestemming van hun platenmaatschappij hebben - de cameraman tijdens de soundcheck pre-sets maakt en hij vervolgens alles tijdens het concert regisseert. Hierdoor hoeft er achteraf nauwelijks geëdit te worden en staat de opname snel online. “We zijn wereldwijd de eerste jazzclub die het zo groots aanpakt”, aldus Zuber. “Sinds 2017 registreren we elk mogelijk concert met twaalf camera’s. Ook gebruiken we een aparte multi-track, dus we kunnen audioopnamen van hoge kwaliteit vastleggen. Je kunt je inschrijven voor ons eigen platform Moods Jazz Digital en leden kunnen alle concerten on demand bekijken. Het is zeer kostbaar werk, maar fantastisch om te doen. En het is de toekomst. Overigens ontvangen artiesten zeventig procent van de inkomsten.”

Coproducties Ronin op een maandagavond in Exil

Om iets van Moods’ activiteiten op te vangen, pakken we de tram. In een heuvelachtig, ruim opgezet park ligt Museum Rietberg. In de grotendeels onder de grond gelegen vleugel zijn

NOVE M B E R / DE CE M B E R 2018 77

PODIA & FESTIVALTIPS

The Who Trio in Museum Rietberg

veelal exposities van Oosterse en Afrikaanse kunst te zien. In de tuinkamer van de villa houdt Moods concerten in samenwerking met anderen. Vandaag zien we het Zwitserse The Who Trio, dat een mix van vrije improvisatie combineert met standards. Het is opvallend dat musici en organisators in Zürich regelmatig coproducties maken. Zo organiseert Moods samen met Exil het tweejaarlijkse festival Apples & Olives, een mix van indie en hedendaagse klassieke muziek. Ook is de jamsessie van conservatoriumstudenten die voorheen in club Mehrspur was, verhuisd naar Moods. Deze JazzBarrage wordt gerund door de jonge saxofonist Florian Egli en bassist Raphael Walser. De entreekosten zijn laag en het zit op de vaste woensdag vrijwel altijd vol met jong publiek en muzikanten.

Driehoeksverhouding Florian Keller van Intakt Records en Anja Illmaier van het Unerhört Festival zijn voorbeelden van mensen die elkaars netwerk en organisatie versterken. Intakt Records telt zo’n 315 releases van hoofdzakelijk Zwitserse artiesten. Wanneer er internationale bands in de buurt zijn, houdt het label ook concerten. Keller: “Ons team is altijd op zoek naar verbinding en we hebben wereldwijd een groot netwerk opgebouwd. Tijdens het Unehört Festival kunnen we artiesten van ons eigen label een podiumplek geven, zoals icoon Irène Schweizer, Sylvie Courvoisier, Florian Egli en het Kukuruz Quartet. We zoeken naar samenwerkingen tussen Zwitserse en internationale artiesten die nooit eerder ‘gehoord’ zijn.” Het Unerhört Festival heeft twaalf podia in de stad en presenteert 23 uiteenlopende concerten. Dit varieert van de Zwitserse groepen Roots 70 en Christian Lillinger tot internationale artiesten als Kaja Draksler, Shabaka Hutchings, Marc Ribot en Till Brönner. Naast Unerhört is Anja Illmaier ook betrokken bij het

78 N OV E M B E R / D E C E M B ER 2018

Taktlos Festival, evenals saxofonist Tapiwa Svosve. Illmaier vindt dat de driehoeksverhouding tussen het label en de twee festivals versterkend werkt. Zowel qua netwerk, infrastructuur als werkplek en door de korte lijntjes kunnen kosten bespaard worden. Beide festivals krijgen in beperkte mate subsidie en hebben hiervoor hun koers gewijzigd. Taktlos richt zich op jazz, experimentele rock, hedendaagse muziek, improvisatie en compositie. Het event bestaat al dertig jaar, maar in 2017 is het concept en locatie veranderd. De organisatie is verjongd en een Zwitserse curator bepaalt mede het programma. Vorig jaar was dat drummer Lucas Niggli, in 2019 gitarist Manuel Toller.

Intieme concerten Op de vraag hoe levendig de jazzscene in Zürich is, zijn de ervaringen gelijkgestemd. Sinds de conservatoria onder hetzelfde dak vallen, heeft de stad een jonge, levendige scene met interessante acts als Nils Fischer, District Five, Trio Heinz Herbert en het Dave Gisler Trio. De kwaliteit neemt toe en jong en oud zoeken elkaar op. Tapiwa Svosve: “Vooral de laatste twee jaar zijn er veel kleine speelgelegenheden bijgekomen en zetten musici huiskamerconcerten op. Voor weinig geld kun je mooie, intieme concerten bezoeken. Het is een uitkomst voor jonge muzikanten,

ZÜRICH PRAKTISCH Vliegen: Swiss Air vliegt dagelijks tussen Amsterdam naar Zürich (swiss.com). Openbaar vervoer: Zürich Cards; geeft ook toegang tot diverse musea. Meer info: zuerich.com

Zürich heeft circa 450.000 inwoners en is een prettige stad om in te leven vooral vanwege het groen, de meren en de compactheid. Volgens Svosve is het, in deze dure stad, hard werken om te kunnen leven van de muziek. Vergeleken met andere metropolen is het te doen zolang je lesgeeft. Ook zijn er veel organisaties die financieel ondersteunen. De verschillende samenwerkingen bieden nieuwe mogelijkheden, zoals het Gamut Kollektiv, waarvan Svosve zelf aanjager is. De groep bestaat uit acht plaatselijke jonge jazzmuzikanten die het Gamut Festival en uiteenlopende concertseries organiseren en er zelf spelen. “Het festival is dit jaar voor de derde keer. Laatst hebben we een te gekke, lowbudgetconcertserie in een oud treinstation gegeven. Er was veel publiek via ons eigen netwerk dat donaties schenkt”, aldus de saxofonist. Illmaier vult aan: “Omdat de entreekosten lager zijn, zien we op dergelijke evenementen een heel ander publiek dan in Moods bijvoorbeeld.”

Foto: H.J. Maquet

want voor hen is het nauwelijks mogelijk om in grote clubs te staan.” Keller vult aan: “In Zürich is het vrij gemakkelijk om iets te organiseren op onregelmatige basis zonder al te veel papierwerk. Het zijn vaak podia waar ook andere genres worden geprogrammeerd.”

CHRISTOPH STIEFEL Pianist en componist Christoph Stiefel verwierf in de jaren tachtig internationale aandacht als bandlid van Andreas Vollenweider & Friends. Hij onderscheidt zich vanwege zijn compositorische stijl. Stiefel heeft hiermee een hedendaags eigen geluid gecreëerd door isoritmiek uit de renaissance toe te passen in jazzgrooves en tonale kleuren. Dit zijn ritmische structuren die in gedeelten herhaald worden, waarbij de toonhoogte in de regel verandert. Dat is hoorbaar in zijn Inner Language Trio, met Lukas Traxel op bas en Tobias Backhaus op drums. Het trio vormt een mix van conceptueel werk en improvisatie. Stiefel: “Met deze jonge muzikanten vorm ik echt een collectief. Vroeger bewoog ik me om de ritmesectie heen. Nu zijn we gelijkwaardig en dat is een flinke uitdaging met alle complexe ritmen en harmonieën.” Eerder dit jaar verscheen Stiefels derde soloplaat Sofienberg Spirits, opgenomen in de gelijknamige kerk in Oslo. De pianist ging puur vanuit vrije improvisatie de opnamen in. Dat toont zijn ingetogen kant. “De reden dat ik hier wilde opnemen, was vanwege een eerdere samenwerking met de Noorse saxofonist Karl Seglem. We hadden vrij geïmproviseerd. Toen ik de opnamen later terugluisterde, was ik verbaasd over mezelf. Ik speelde volledig vrij. Live gebruik ik de rode draad in de composities en vandaar uit improviseer ik.”

Speelplekken

V.l.n.r.: Tapiwa Svosve, Anja Illmaier en Florian Keller

Pianist Christoph Stiefel is een bekende muzikant in Zürich en geeft les aan het conservatorium (zie kader). Volgens hem zijn er maar een paar prominente open-minded musici zoals trompettist Matthias Spillmann en saxofonist Christoph Grab, die de verschillende jazzstijlen aan elkaar verbinden. Stiefel: “Het zijn vooral de jonge generatie en muziekstudenten die de scene domineren. Een aantal organiseert eigen concertseries. Je zou verwachten dat er een podium voor hen is, maar dat is niet zo.” Volgens Stiefel en Bärtsch Bartsch zijn betaalde speelplekken beperkt. Ook nationaal gezien, dus is het voor muzikanten van belang dat ze een netwerk over de grens opbouwen. Deze reis is mede mogelijk gemaakt door Zürich Tourismus, Swiss Air en Maarten Visser. Speciale dank aan Nik Bärtsch.

NOVE M B E R / DE CE M B E R 2018 79