IJslandse jazzartiesten
Letterlijk grenzen verleggen Sinds een aantal jaren duiken IJslandse musici en groepen op tijdens grote showcases zoals Jazzahead!, Eurosonic Noorderslag en InJazz. Denk aan Einar Scheving, Sunna Gunnlaugs, Scott McLemore en ADHD. We gingen in gesprek met een aantal hoofdrolspelers uit Reykjavik, over de isolatie van het eiland, de lokale jazzscene en nieuw talent. Tekst: Angelique van Os
IJ
sland is niet de eerste plek waaraan je denkt als het gaat om vooruitstrevende jazz. Het eiland (slechts 350.000 inwoners op 103.000 km²) staat eerder bekend om haar alternatieve indiepop, vele festivals, de ruige natuur en Björk. Maar het land van ijs en vuur heeft meer te bieden. Een paar jaar geleden werd ik gegrepen door het eigenzinnige open geluid van drummer Einar Scheving en bassist Skúlli Sverrisson. Ook pianiste Sunna Gunnlaugs en haar trio (Scott McLemore op drums en bassist Thorgrimur Jonsson) imponeerden met warme melodieën en het opzoeken van de leegte in hun spel. Het alternatieve, excentrieke en uitbundige kwartet ADHD prikkelt ook de verbeelding met scherpe composities, ook op het in mei verschenen nieuwe album. Ik zag deze gevestigde artiesten tijdens showcases van Jazzahead! en Eurosonic Noorderslag. Veelbelovend zijn nieuwkomers als gitaartalent Mikael Máni, bassist Sigmar Matthiason, het Ingi Bjarni Skúlason Trio, de elektronische experimenten van grafisch designer/dj Guðmundur Úlfarsson alias Good Moon Deer en souljazzzangeres Una Stef. En niet te vergeten de al in 1977 opgerichte legendarische fusionband Mezzoforte, die nog altijd in de originele bezetting tourt.
Gevarieerd aanbod stijlen De muziek van IJslandse groepen wordt op natuurlijke wijze deels gevormd door eeuwenoude volks tradities en een sterke band met hun culturele erfgoed. Pianisten en componisten Agnar Már Magnússon en de al genoemde Sunna Gunnlaugs zijn hiervan goede voorbeelden. Gunnlaugs ontmoet ik eind juni tijdens de
66 S E P T E M B E R / O K TO B E R 2 0 1 9
laatste editie van InJazz. Ze bracht twaalf albums uit, heeft op uiteenlopende prestigieuze festivals gespeeld, werkte met vele musici samen en is artistiek directeur van het Reykjavik Jazz Festival.
“Als muzikanten moeten we flexibel en breed inzetbaar zijn” Haar partner en bandlid Scott McLemore is ook aanwezig. Hij gaf een showcase met zijn eigen kwartet. McLemore is van origine Amerikaans, maar woont inmiddels al zo’n vijftien jaar in IJsland. Gunnlaugs: “De jazzscene in Reykjavik heeft een gevarieerd aanbod van stijlen. Als muzikanten moeten we flexibel en breed inzetbaar zijn, omdat er zo weinig inwoners zijn hebben we een beperkt publiek. Inhoudelijk plukt de scene daar zijn vruchten van.’’ Ook spreek ik de jonge pianist en componist Ingi Bjarni Skúlasson, die vorig jaar september met zijn trio het album Fundur uitbracht. Zomer 2018 keerde hij terug op zijn geboortegrond, na zes jaar te hebben gestudeerd in Nederland en Scandinavië. De pianist bevestigt het beeld dat Gunnlaugs schetst en voegt toe dat de creativiteit hoog is en de hunkering om eigen werk te creëren groot. Ook meent hij dat met name jonge muzikanten grenzen willen overschrijven en de hokjesgeest
Reportage
V.l.n.r.: Thorgrimur Jonsson, Sunna Gunnlaugs en Scott McLemore
SEPT E M B E R / OK TOB E R 2019 67
Beperkte speelmogelijkheden Voor het brede muzikale aanbod zijn echter beperkte speelmogelijkheden en is er met name een gebrek aan kleinere podia. Door de grote toename van toeristen zitten veel hotels vol. “Die willen geen geluidsoverlast voor hun gasten en het nachtleven loopt daarom terug. Dat is uiteraard schadelijk voor speellocaties”, zegt McLemore. “Mengi is een van de weinige nieuwe plekken waar veel gebeurt en spannende kruisbestuivingen plaatsvinden.” Gunnaulgs voegt toe: “Twee jaar geleden is de imposante, prachtig vormgegeven Harpa Concert Hall geopend, met vier verschillende zalen. Iedereen was heel enthousiast, maar het is ontzettend kostbaar om daar te kunnen spelen. Of om een zaal te huren. Daarnaast zijn de zalen voor veel bands veel te groot.” Bjarni zegt eveneens dat de spoeling dun is, ondanks wekelijkse jazzavonden in bar en restaurants die focussen op lokale artiesten. “Het ontbreekt aan podia waar ruimte is om originele, eigen - geïmproviseerde - muziek en concertseries te presenteren. Uitzonderingen zijn Múlinn Jazz Club (in het concertgebouw), Mengi en nachtclub Húrra, die op maandagavond funky jamsessies verzorgt.” Buiten Reykjavik worden niet veel concerten gehouden. Soms zijn er optredens in de kleinere tweede stad, het noordelijk gelegen Akureyri. De jazzscene begint hier volgens Gunnlaugs en McLemore een beetje te herleven. H et grootste (inter)nationale festival binnen het genre is het Reykjavik Jazz Festival, dat bijna dertig jaar bestaat. Van 4 tot en met 8 september zijn er een twintigtal concerten op vijf locaties in de stad. Verder zijn er drie andere kleinschalige festivals op het eiland: Egilsstadir, Gardabær en The Blue Church Summer concertseries in Seyðisfjörður.
68 S E P T E M B E R / O K TO B E R 2 0 1 9
ADHD Foto: Spessi
overboord gooien om zo een breder publiek te bereiken. Opvallend is dat er naast moderne jazz, blues, funk en elektronische invloeden, een aantal gezelschappen exotische klanken opzoeken. Zo heeft de veelzijdige bassist Tomas R. Einersson naast klassieke jazz, folk en bluesy werk diverse latinachtige albums opgenomen, met vocals in het IJslands. Dan zijn er nog Latin Faculty dat bestaat uit diverse vocalisten en de met vrolijke afrobeat en Zuid-Amerikaanse klanken swingende Samúel Jón Samúelsson Big Band met vrolijke afrobeat en ZuidAmerikaanse klanken. Het zal wel het verlangen naar warm, zwoel weer zijn, want dat ontbreekt uiteraard volledig op IJsland.
Het was voor de Amerikaanse drummer McLemore wel even wennen toen hij zich na jaren bruisend New York in 2005 vestigde op het rustige eiland. Hij proeft regelmatig het isolement, zeker in de wintermaanden. “Ik word heel rusteloos als ik een lange periode geen buitenlandse optredens heb en voel dan echt de behoefte om het eiland te verlaten.”
Professionals verlaten eiland De nieuwe aanwas van talentvolle muzikanten komt voort uit de jazzopleiding Tónlistarskóli FÍH. Sinds kort is het ook mogelijk om jazz te studeren bij het gymnasium Menntaskóli í tónlist. Beide opleidingen zijn echter geen conservatoria; daarvoor moeten muzikanten naar het buitenland. Dat betekent dat professionals het eiland verlaten. Gunnlaugs merkt op dat het voor de jongere generatie lastig is zich te profileren tussen de gevestigde orde en om een eigen sound verder te ontwikkelen. Dan wordt al snel buiten IJsland gekeken. Gelukkig zoeken verschillende generaties elkaar op, zoals jong talent Mikael Máni en nestor, bassist Skúli Sverrisso. Positief gevolg is volgens Gunnlaugs dat IJslanders vanwege hun geïsoleerde ligging juist altijd goed op de hoogte
BARS VOOR LIVEMUZIEK Maandag: Húrra (jamsessie) Dinsdag: Kex Hostel Woensdag: Múlinn Jazzclub (in Harpa Concert House) Donderdag: Dillon (niet regulier) Vrijdag & zaterdag: soms een extra concert in Múlinn Jazzclub Zondag: Bryggjan Brugghús Mengi heeft een dagelijks aanbod.
Foto: Spessi
Ingi Bjarni Skúlasson
willen zijn van de ontwikkelingen van andere ‘omliggende landen’, zoals de VS en Scandinavië. Ze willen weten wat hip and happening is en proberen daaraan hun eigen draai te geven. Daarnaast keren veel IJslanders terug met een uitgebreid internationaal netwerk, waardoor nieuwe samenwerkingen en optredens in Reykjavik ontstaan. Daarin vervult de pianiste zelf een voorbeeldrol. Zo heeft ze sinds 2013 een bijzondere band met de Nederlandse basklarinettist Maarten Ornstein, wat in 2016 leidde tot hun album Unspoken. Soms breidt het duo zich uit met bassist Tony Overwater. Geld vormt voor acts een drempel om in het buitenland te touren, maar ook om internationale artiesten naar de hoofdstad te halen. Sigtryggur Baldursson ondersteunt en stimuleert als managing director van Iceland Music de export van IJslandse muziek. Daarom investeert zijn kleinschalige organisatie in Jazzahead! en InJazz. “Onze muzikanten moeten altijd het vliegtuig pakken om aan het vasteland te komen en dat is een dure aangelegenheid. Showcases kunnen deuren openen. We proberen hierbij te ondersteunen met reisbeurzen en de artiesten onder de aandacht te brengen. Punt is alleen dat veel jazzmuzikanten op losse festivals spelen en dat is lastiger vanuit IJsland. Het is dan meestal geen tournee, maar een of twee optredens en daarmee wegen de reiskosten vaak niet op tegen de inkomsten. Ik zou musici graag meer en beter willen helpen door een jazzfederatie op te zetten. Zo’n organisatie zou kunnen ondersteunen in het delen van informatie op gebied van reizen en kunnen bijdragen aan de opzet van een internationaal netwerk. Het Reykjavik Jazz Festival zou hiervoor een platform en ontmoetingsplek kunnen vormen. We hebben namelijk nauwelijks managers, bookers en labels in IJsland. Muzikanten doen alles zelf.”
ALBUMTIPS 1. Lád (2007) - Agnar Már Magnússon 2. Forces (2018) - Ingi Bjarni Trio 3. Frost (2017) - Annes 4. ADHD 7 (2019) - ADHD 5. Áróra (2018) - Sigmar Matthison 6. Ancesry (2018) - Sunna Gunnlaugs 7. Lands Min Fodur (2011) - Einar Scheving 8. Bongó (2016) - Tómas R. Einarsson & Arni Karlsson 9. 4 Hildar (2014) - Samúel Jón Samúlsson Big Band 10. Tie Your Hopes Down (single, 2019) - Mikael Máni Trio
meer vrije tijd aan kunst en cultuur besteedden. Nu zit iedereen voor de televisie.” Het lukt ook nog te weinig om de toeristen goed te bereiken met avontuurlijke jazz. Music Iceland zou in de toekomst graag willen samenwerken met reisagenten om op die manier artiesten en bands meer onder de aandacht te brengen. En daarmee wellicht ook een nieuw publiek te bereiken. Het is dus nogal een uitdaging om IJslandse jazz live te zien, vooral in het buitenland. Gelukkig zijn er aardig veel albums online te beluisteren. En als dat eenmaal ontdekt wordt, kan het zijn dat de IJslanders zo het eiland achter zich laten en de wijde wereld intrekken.
Mikael Máni
Toeristenstroom
Foto: Spessi
Gunnlaugs is een goed voorbeeld van een selfmade artiest. Ze regelt alles en organiseerde bijvoorbeeld ook de terugkerende concertserie Freyjujazz, waarbij vrouwelijke (internationale) collega’s centraal staan. “Er was een tijd voor de grote toeristenstroom, dat Scott en ik samen twee weken konden touren door IJsland. Dat is nu ondenkbaar omdat de prijzen van binnenlandse vluchten en hotelverblijven enorm zijn gestegen. En het was het tijdperk vóór Netflix waarin dorpsgemeenschappen
SEPT E M B E R / OK TOB E R 2019 69