José James
Volledig verbonden met Billie Holiday Zijn muzikale ‘moeder’ zou op 7 april honderd jaar zijn geworden. Billie Holiday, nog altijd een van de grootste jazzvocalisten aller tijden, is met haar muziek nog springlevend. José James leert elke dag nog van haar oprechtheid, emotionele lading en pure benadering van zingen. Op Yesterday I Had The
Blues eert hij op geheel eigen wijze Billie Holiday. “Ik voel me volledig verbonden met haar muziek.” TEKST: ANGELIQUE VAN OS FOTO’S: CAROLIEN SIKKENK/PHOTOLINE
44 M E I / J U N I 2 0 1 5
www.jazzism.nl
Interview
“Ik zie geen verschil tussen Billie en Coltrane. Ze tonen hun waarheid zonder opsmuk”
Het was een beetje verrassend. Bij de release van zijn laatste en vijfde studioplaat, While You Were Sleeping (2014), zei José James een beetje genoeg te hebben van de traditionele jazzvertolking, van het vele improviseren. Elektro- en rockinvloeden, vooral geïnspireerd door de Londense undergroundscene, vond hij veel interessanter. Hij toonde met dit album een veel rauwere en donkerdere kant van zichzelf. De plaat werd goed opgepikt, maar evenaarde niet het succes van voorganger No Beginning, No End (2013). De New Yorker ligt daar niet wakker van, hij zei al eerder: “Ik zal nooit in herhaling vallen om meer succes te behalen.” Een gedachte die hij ongetwijfeld van zijn ‘muzikale moeder’ heeft overgenomen, want Billie Holiday zong nooit iets exact hetzelfde en koos haar eigen weg. Na de ommezwaai van honderdtachtig graden slaat James nu met Yesterday I Had The Blues (Blue Note) opnieuw een zijstraat in, waarbij hij echter juist wél terugkeert naar de roots van de traditionele jazz. Met overigens een dreamteam: Jason Moran (piano), John Patitucci (bas) en Eric Harland (drums). Hoe zit dat precies? “Met een tribute aan Billie Holiday ga ik automatisch terug naar mijn muzikale roots. Ik vond het passend om dat repertoire in een hedendaags elektrorockjasje te steken. Ik wil haar eren in dezelfde sfeer als destijds en met de beste musici. Dat betekent dat ik dicht bij het origineel blijf van de standards, maar daar wel mijn eigen interpretatie aan geef.”
P ijn o v erb ren gen De invloed van Eleonora Fagan, oftewel Billie Holiday, is anno 2015 nog steeds veelvuldig aanwezig in de internationale jazz- en soulwereld. Volgens James is ze enerzijds zo geliefd vanwege haar unieke sound, haar timing en frasering en natuurlijk de emotionele lading die ze aan haar muziek gaf. Dat laatste triggerde hem vooral toen hij zich als veertienjarige verdiepte in tijdgenoten en Lady Day leerde kennen. James: “De intentie van haar stem raakte me diep. Ik besefte dat deze vrouw begreep wat jonge mensen met een volwassen hart doormaken: verliefd zijn, liefde verliezen, zoeken naar relaties, naar betekenis en emoties uiten in het leven…. Ik voel me volledig verbonden met haar muziek. Natuurlijk begreep ik de helft niet waar ze over zong, haha, maar door haar directe manier van zingen, kon ik me goed met haar identificeren. Alsof ik haar kende: je voelt haar pijn. Dat overbrengen is een gave. Er zijn heel weinig vocalisten die dit zo krachtig kunnen doen. Er moet honderd jaar geleden iets bijzonders zijn gebeurd, want naast Billie zijn ook Frank Sinatra en Edith Piaf in 1915 geboren. Het is daarom een magisch getal.” 46 M E I / J U N I 2 0 1 5
www.jazzism.nl
Prot est song Daarnaast spelen de sociale omstandigheden ook een belangrijke rol voor James. Billie Holiday was uiteraard een van de vele Afro-Amerikaanse artiesten die tussen de jaren dertig en vijftig dagelijks te maken hadden met discriminatie, racisme en segregatie. Iets wat tekenend is voor die periode en bleef duren tot in de late jaren zestig. Met ingrijpende incidenten als bijvoorbeeld de recente moorden op Michael Brown (Ferguson) en Eric Garner (New York), nemen de spanningen in de VS tussen blank en zwart weer toe. Holidays Strange Fruit was een van de eerste protestsongs (1939!) tegen racisme. James: ”In 1991 werd ik me voor het eerst bewust van sociale ongelijkheid door de zware mishandeling van Rodney King door agenten in L.A.. De muziek van Billie en haar generatiegenoten ging hier jaren geleden al over, dat schiep een band. Het voelt goed om een krachtig lied als Strange Fruit te kunnen vertolken, want de omstandigheden zijn dan gelukkig wel veranderd, de boodschap is nog altijd hetzelfde en nodig om uit te spreken.”
R auwe int erpret at i e Strange Fruit maakte op de zanger een diepe indruk. Niet alleen vanwege de krachtige en lugubere tekst, maar vooral door de intentie waarmee Holiday de woorden neerzet. Zelf heeft hij de song heel minimalistisch en puur gehouden door zijn stem te loopen: verschillende stemlijnen blijven terugkomen, samen vormen ze een gelaagd geheel. In de studio is alles lijn voor lijn ingezongen. James’ interpretatie roept de verbeelding op van een slavensong, die galmt over katoenvelden waar hard gewerkt wordt. James: “Ik wilde de hedendaagse technische snufjes combineren op een menselijke, emotionele manier. Geen mooie versie, liever een rauwe vertolking. Mensen moeten juist overstuur zijn als ze dit horen.” De Amerikaan heeft er veel bewondering voor dat Holiday dit nummer destijds durfde te zingen, want het werd haar door veel mensen niet in dank afgenomen. Ze was een van de weinigen die het onderwerp in het openbaar durfde te bekritiseren. Het stuk moest zonder twijfel op de plaat, want een tribute zonder Strange Fruit zou Lady Day geen eer aan doen. “Het was een radicaal en revolutionair lied over lynchen. Dat mensen vanwege hun huidskleur aan een boom werden opgehangen, was destijds de harde werkelijkheid waarvan de echo’s vandaag nog steeds voel- en merkbaar zijn. Ik hoop dat mijn versie iets bijdraagt, iets losmaakt bij mijn jonge publiek. Maar ik ben niet de enige hoor: Nina Simone heeft het prachtig vertolkt, Kayne West heeft het gesampled en niemand doet het beter
dan Billie… Protest hangt in de lucht, het leeft onder mensen. Dat is goed, want we moeten ons bewust zijn van wat er speelt.”
Ve r b in d e n d e s ch a k el James ziet La Holiday niet alleen als een invloed, eerder als een mentrix, met name door haar eerlijke manier van zingen. Ze zong nooit iets hetzelfde en musiceerde in het moment. Met pijn vanuit het hart. Eigenlijk vergelijkbaar met zijn andere held, John Coltrane, zijn ‘muzikale vader’. “Ik zie geen verschil tussen Billie en Coltrane. Ze tonen hun waarheid zonder opsmuk. Coltrane is uiteraard complexer, maar ze delen dezelfde klaagzang: de blues. Interessant is dat Lester Young de verbindende schakel vormt. Lester en Billie waren natuurlijk heel close, maar Lester heeft ook grote invloed gehad op Coltrane. En opmerkelijk is dat mijn derde held, Marvin Gaye, ook geïnspireerd was door Lester. Marvin was gefrustreerd door het productieproces van Motown. Hij klonk hard en agressief en zong niet in de juiste toonsoorten. Op een dag kwam hij thuis en zette een plaat van Lester Young op. Toen viel het kwartje: het moest relaxed klinken, zoals Lesters frasering en timing. Vanaf dat moment werd hij de Marvin Gaye die zo geliefd is.”
B r a d le y ’s Het idee voor een tribuutalbum bestond al lange tijd op de achtergrond. Zo stond de zanger drie jaar geleden al in Ancienne Belgique (Brussel) op het podium met een Billie Holiday-programma en werkte hij voor zichzelf lange tijd aan de stukken. De viering van haar honderdste levensjaar is een mooie aanleiding om een album uit te brengen, zo vindt ook Blue Note-directeur en producer Don Was. James wilde echter zonder repetities met de musici de studio in: make it happen on the spot, was het idee. Zoals de all star bands in de jaren vijftig het deden. Losjes, intuïtief en creatief en verwijzend naar de geliefde club Bradley’s (New York), waar iedereen in de jaren tachtig te vinden was. “Ik was te jong om er iets van mee te krijgen, maar destijds bleven hier veel topmusici hangen na sluitingstijd. Dan werd er tot diep in de nacht gespeeld zonder publiek, puur voor de fun. Ik wilde zo’n zelfde sfeer en vrijheid realiseren tijdens de opnamen. Alsof we puur voor onszelf speelden om drie uur ’s nachts.”
M a gis c h e mid d a g Belangrijk daarbij was dat James à la Miles Davis de juiste band zou samenstellen. Met Patitucci, Harland en Moran wist hij dat hij goud in handen had en dit een mix zou worden van old meets new, het beste van twee werelden. De opname
“Door haar directe manier van zingen, kon ik me goed met haar identificeren. Alsof ik haar kende: je voelt haar pijn”
oversteeg ieders verwachting en leverde een magische middag op. Was het wat dat betreft een klassieke Blue Note-sessie? “Ja, absoluut! We hebben de stukken in een kleine vier uur opgenomen. Die gasten hebben veel bewondering voor elkaar. Soms komen ze elkaar tegen in Charles Lloyds band of bij Wayne Shorter bijvoorbeeld. Ze speelden nu voor het eerst samen als trio.” Ook hier hanteert José James de Miles Davis-aanpak: “Laat de musici hun ding doen en voeg je eigen kwaliteiten daaraan toe.” Hij meent dat wanneer hij de musici gevraagd had voor een gearrangeerd pop vocal-album het niet zo goed was geweest. “Ik heb nu puur gewerkt vanuit een jazzbenadering: één take, spelen vanuit één ruimte. Jason en ik wilden al drie jaar samen spelen, maar onze agenda’s lieten dat niet toe. Nu is het eindelijk gelukt en dit is het perfecte project. Symbolisch is het ook interessant, want Billie had veelal een bijzondere band met haar pianisten: Teddy Wilson, Bobby Tucker, Oscar Peterson… Met Jason heb ik daar wat over gesproken. In onze versie van Good Morning Heartache was er direct een vertrouwd, intiem gevoel. Voor ik het wist, was het album opgenomen. Het is heel zeldzaam dat zoiets gebeurt. We waren er allemaal een beetje beduusd van. Het was de snelste sessie die we ooit hebben opgenomen.”
Zen Toch heb je als luisteraar het gevoel dat songs als Fine And Mellow, God Bless The Child en Loverman op elkaar zijn afgestemd qua groove, omdat die heel bepalend is voor de nummers. James licht toe: “Deze gasten spelen op zo’n hoog niveau, alles smelt samen. Ik zing hoofdzakelijk de melodie en het trio ‘schildert’ daaromheen. Dat vind ik heel tof. Iedereen is gefocust en als de een wat doet, dan anticipeert de ander daar direct op. Er is geen weg terug, je mag geen fout maken. En toch klinkt het relaxed, alles is mogelijk. Ultieme vrijheid, een zen-mindset: alsof je blind naar huis rijdt, want je kent de weg.” James probeerde tijdens de opnamen vooral zijn emoties en gevoel in de geest van Billie Holiday weer te geven. Hierbij voelt hij zich op zijn gemak - evenals het trio -, want dit zijn standards die hij door en door kent. Het lijkt dan juist dat er te veel op de automatische piloot gespeeld wordt, maar toch gebeurt dat niet. “Dit zijn niet voor niets klassiekers. Billie heeft zelf een aantal stukken in verschillende levensfases opgenomen, zoals Body & Soul, en ze klinken allemaal anders. Het zijn zulke krachtige songs. Dat geldt voor mij ook. Ik ben nu 37, vader van een dochter, er is veel veranderd de afgelopen jaren en ik heb veel meer levenservaring waardoor ik met een andere lading die stukken zing dan tien jaar geleden.”
Ze zong nooit iets hetzelfde en musiceerde in het moment
On t our De verjaardag van Billie Holiday wordt ook geëerd door Rebecca Ferguson en Cassandra Wilson, die haar een ode brengt met het album Coming Forth By Day en evenals James te zien is op het North Sea Jazz Festival. Hoe geliefd is Lady Day eigenlijk in hun thuisland? “Hmmm… dat is een lastige vraag. Iedereen die geïnteresseerd is in jazz kent zijn klassiekers. Maar het is goed dat populaire artiesten zoals Kayne en D’Angelo ook indirect verwijzen naar jazzhelden.” James kan ook met dit programma veel toeren in eigen land. De reacties zijn positief en verrassend, meent hij, mede doordat hij als man de stukken van een vrouw vertolkt. “Ik hoor dat mensen bang waren dat ik jazz vergeten was of het niet meer zou kunnen zingen. Dat is niet zo, maar ik doe niet graag twee keer hetzelfde.” Overigens heeft de cover een klassieke Blue Noteuitstraling en is de foto genomen door fotografe Janette Beckman aan de Amsterdamse grachten. “Ik had dit beeld in mijn hoofd voor de hoes, alleen wist ik toen nog niet voor welk album. Het viel op z’n plek met dit project: ik had nog geen classy hoes gehad en ik wilde graag verwijzen naar Europa, waar jazz altijd zo’n goede thuishaven heeft, en naar hoe internationaal de muziek is geworden de afgelopen jaren.” www.jazzism.nl
M E I / J UN I 2015 49