Jazz in Zeeland
Eilandjes gedrag Het is niet direct de eerste jazzprovincie die in je opkomt, maar Zeeland timmert aardig aan de weg. Met op Terneuzen Porgy en Bess en het Scheldejazz Festival, een eiland verder het International Jazzfestival Middelburg en in Goes cross overs op podium ‘t Beest. Alleen aan dat ‘eilandjesgedrag’ moet gewerkt worden. “Voor een mooi concert hoef je niet altijd naar de Randstad.” TEKST & FOTO’S: ANGELIQUE VAN OS
FOTO: EDDY WESTVEER
Reportage Zeeland is geen doorsnee provincie. Naast de toeris tische trekpleisters als het strand, volle havens en mosselen toont Zeeland een ander gezicht. Zeeland kent al een lange jazztraditie met cultuurpodium Porgy en Bess (1957). Nu ontstaan er jazzinitiatieven voor jong en oud. Wel is er sprake van ‘eilandjes gedrag’, zowel onder het publiek als deels bij samenwerkende partijen. Ondanks dat eilanden als Walcheren, Zuid-Beveland en Zeeuws-Vlaanderen slechts een kleine dertig kilometer van elkaar verwijderd zijn, is het cultuurverschil groot. Het zijn regio’s op zich met ieder hun eigen gewoonten, kwaliteiten en atmosferen. Dat geldt ook voor de jazzscène, zo blijkt na diverse gesprekken met programmeurs. Maar waar een wil is, is een weg. Zo probeert Sander Verhaar (38), alias dj Sandstorm, nieuwe activiteiten te organiseren en verschillende partijen samen te brengen. De 3FM- en Sublime FMdj is actief op (dance)evenementen en festivals en programmeert sinds begin 2014 de maandelijkse zondagmiddagserie ‘Jazz Mash’ in cultuurpodium ’t Beest (Goes). Zijn programma bestaat uit een mix van jazz, funk, dance en soul. Vanaf september start het nieuwe seizoen met namen als De Deeldeliers, Concrete Sneaker, Rilan & The Bombardiers, Kovacs en The Jig. Collega-programmeur Frank Harthoorn, licht de samenwerking toe: “De gemeente Goes had onderzoek gedaan naar de cultuurbehoefte onder haar inwoners en er bleek een gemis te zijn aan jazzconcerten. Zodoende zijn wij van ’t Beest daar op ingesprongen en hebben Sander hiervoor benaderd.” Terugkijkend op het afgelopen seizoen zijn de heren tevreden, met zo’n zeventig à negentig belang stellenden per concert. Verhaar: “Het zijn leuke middagen met een nachtclubsfeer, wellicht mede doordat ik een danceset voor- en achteraf draai en de zaal donker is. Ik zie regelmatig dezelfde mensen terugkomen en die nemen een eigen publiek mee, ook buiten Goes. Ik vind het heel tof dat we met dit podium een breed programma bieden in Zeeland voor jong en oud.” Harthoorn voegt toe: “Publiek lijkt vooral te vertrouwen op de kwaliteit van de acts en een relaxte sfeer.”
B r e e d p a le t Terneuzen heeft een langere jazztraditie met Porgy en Bess; een begrip in Zeeland. Jarenlang was Frank Koulen het gezicht van het cultuurpodium. Hij stond bekend als ‘de neger’, vanwege zijn Surinaamse achtergrond. Hij haalde veel (Amerikaanse) groot heden naar Zeeland, zoals Art Blakey en Chet Baker. Een recentere held is Roy Hargrove, die hier al jaren kind aan huis is. Na Koulens overlijden in 1985 werd het toenmalige café grondig verbouwd en ontstond er ook ruimte voor roots, literatuur en klassieke muziek. Het cultuurcentrum verkeerde enige tijd geleden
Frank & Sander
voor ‘t Beest
financieel in de gevarenzone, maar inmiddels lijkt de club gered. Alle werknemers behoren tot uit een vaste groep vrijwilligers die zeer betrokken is en een profes sionele instelling heeft. Net als programmeur en fotograaf Eddy Westveer (59). Volgens hem gaan veel jonge mensen studeren in Antwerpen of Gent en komen niet snel terug. “Het is lastig om volle zalen te trekken voor een jonger publiek. We proberen toch een breed palet te creëren met acts van uiteenlopende stijlen, waarbij we zowel onze Vlaamse buren als de Zeeuwen willen interesseren. Dit seizoen hebben we onder andere artiesten als Ben van Gelder met Ambrose Akinmusire, Udo Pannekeet, Philip Caterine & Martin Wind, Shirma Rouse en de Rumbata Beat Band. Ik denk niet in hokjes, maar programmeer zoveel mogelijk goede muziek.” Volgens Westveer wil Porgy en Bess geen regionaal podium zijn; ze werken mede daarom samen met andere partijen zoals Muziekpodium Zeeland, ’t Beest en Scheldejazz. Dankzij de tunnel tussen de eilanden, is het podium goed bereikbaar. De voorkant heeft nog steeds het karakter van een café, met bar en zithoekjes. Als je verder doorloopt, is het podium lang en smal. Tijdens het Scheldejazz Festival, half juni, zit de toko goed vol, met zo’n 150 man publiek. De stoelen staan dicht op het podium, wat een intieme sfeer creëert. En met het portret van Frank Koulen prominent aan de muur waakt zijn geest over zijn geliefde thuisfront.
Eddy Westveer
Energieker Het Scheldejazz festival (1972) was afgelopen editie voor het eerst gratis toegankelijk. Medewerkers Jacco de Braal (penningmeester), René de Groot (voorzitter) en Maarten-Paul Dirkx (programmeur) willen vooral jonge mensen bereiken. Mede daarom waren hippe bandjes als Koffie, Knarsetand en Tini Thomsen te zien, verspreid over drie podia. De organisators willen www.jazzism.nl
S E P T E M B E R 2014 55
“Een beroemd voorbeeld is Leo Cuypers Zeeland Suite, waar ontstellend veel subsidie geld in werd gepompt, terwijl er geen hond op afkwam”
af van het stoffige jazzimago; geen accent meer op oude stijl. Het moet breder en energieker, wat beter aansluit bij jazz anno 2014. Dat valt echter niet overal in goede aarde. Verandering doet soms pijn, maar is nodig, menen de heren. Het nieuwe extra podium (Arsenaalplein) trok afgelopen editie nog weinig jong publiek. Zonde, maar zoiets moet groeien. De grote halfopen tent op de markt was ‘s avonds maar voor de helft gevuld. De mensen die er waren, dansten er flink op los. Opvallend is dat er geen internationale acts (behalve Vlaamse bands) meer op Scheldejazz te zien zijn. De reden hiervan is enerzijds een budget kwestie, anderzijds vult de organisatie liever een extra podium en dan moet je keuzes maken. Scheldejazz heeft geen hinder van het International Jazz Festival Middelburg (IJFM), dat kort voor hun festival plaatsvindt. René De Groot: “Er komen nauwelijks bezoekers naar beide festivals. Natuurlijk willen we dat wel, maar ondanks de tunnel gebeurt dat te weinig. De geografische spreiding van Zeeland, ‘het eilandjesgedrag’ zorgt ervoor dat mensen niet snel naar ‘de overkant’ gaan.”
Krimp re g io Toch is het opmerkelijk, want in een halfuurtje is hartje Middelburg bereikt. De oude VOC-stad doet denken aan klein Amsterdam, met rijke pakhuizen en grachten. Het klassiek ogende Abdijplein vormt het centrum van het IJFM. Een prachtig plek, omringd door oude bomen en gebouwen. Hans Overvliet (prcommunicatie) blikt terug op een succesvolle achtste editie, waar jong en oud afkwam op namen als José James, Courtney Pine, Phronesis en Larry Graham. De kaartverkoop viel met zo’n negenhonderd bezoekers per dag toch wat tegen, wat volgens Overvliet te maken heeft met concurrentie van andere vrijetijds bestedingen. Daarnaast overheerst volgens hem de perceptie dat mensen niets tot een klein bedrag hoeven te betalen voor een festival. Wederom
56 S E P T E M B E R 2 0 1 4
Ongehoorde jazz Willem Kniknie is programmeur van het IJFM en directeur van Muziekpodium Zeeland (MPZ), waar naast jazz, klassieke en nieuwe muziek wordt geprogrammeerd. MPZ kan de komende vijf jaar vooruit met een goed budget, dankzij ondersteuning van de provincie, die jazz waardeert. Slechts sinds een kleine acht jaar programmeert Kniknie ‘ongehoorde’ jazz in de provincie, waarbij hij zich richt op de geografische spreiding. Dat wordt niet altijd gewaardeerd door het Zeeuwse publiek: mensen uit Vlissingen begrijpen bijvoorbeeld niet waarom Middelburgers naar hetzelfde concert komen of waarom Kniknie elders concerten organiseert. Hij ontvangt hier regelmatig boze mailtjes over. “Voor mij als Brabander kan ik deze cultuurverschillen moeilijk plaatsen, maar ik moet er wel mee omgaan. Het is dubbel, want mensen zijn zó enthousiast tijdens optredens. Het is een kwestie van geduld, vertrouwen winnen en aantonen dat ik kwalitatief goede acts programmeer voor iedereen. Overigens heeft Zeeland goede politici die blijven investeren. Dan trek je elkaar over hobbels heen. Samen redden we het wel!”
Graham Central Station
www.jazzism.nl
FOTO: EDDY WESTVEER
Hans Overvliet
noemt hij ook de geografische ligging: “Presenteert een collega hetzelfde programma in Brabant, dan verkoopt hij het twee keer uit. We zitten in een krimpregio. Maar we hebben een trouw (landelijk) publiek, dat jaarlijks terugkomt.” Wellicht biedt toerisme perspectief? Of helpt het mensen bewuster te maken van wat er op jazzgebied gebeurt in Zeeland? “Dat proberen we inderdaad; in het verleden hebben we met het oude bestuur van Scheldejazz hierover samengewerkt. Tot dusver werpt het te weinig z’n vruchten af. Ik hoop dat we in de toekomst een crossover kunnen maken naar ZuidAmerikaanse en Afrikaanse muziek om een bredere doelgroep te trekken.”
Oud Terneuzen
Scheldejazz Festival Half juni - binnenstad van Terneuzen. www.scheldejazz.nl International Jazzfestival Middelburg 23-25 mei - Abdijplein & binnenstad Middelburg. www.jazzfestivalmiddelburg.nl
Stadhuis Middelburg
Jazz by the Sea 17-21 september - Dombergen. www.jazzbythesea.nl Gratis festival met acts als Zosja, The Crooks, Spectacles Jazz Band en Denise Gordon. Voornamelijk traditionele jazz (circa 50 acts) met uitzicht op zee.
Lange Jan Middelburg
Cultuurpodium Porgy en Bess Noordstraat 52, Terneuzen. www.porgyenbess.nl
FOTO: SANDER VERHAAR
FOTO: SANDER VERHAAR
Podium ’t Beest Beestenmarkt 3, Goes. www.tbeest.nl Jazz Mash: vanaf september, maandelijks op zondag. Jazz Mash Night Edition (zaterdagavonden), met crossovers tussen dance en jazz. Muziekpodium Zeeland Oudestraat 26, Veere. www.muziekpodiumzeeland.nl Muziekcafé ‘t Schuttershof Schuttershofstraat 1, Middelburg. www.schuttershof.nl 28 september-december: Jazzy Afternoon, elke laatste zondag van de maand, met onder andere Eddy Telapary & Friends, MoJam & diversen gasten, dj Sandstorm. Ook reguliere concerten van Muziek podium Zeeland.
Portret van Frank Koulen, aka ‘de neger’
Jazzcafé Desafinado Koorkerkstraat 1, Middelburg. www.desafinado.nl Livemuziek en zondagsessies, lunch en diner. Verblijf Hotel L’Escaut Terneuzen, Scheldekade 65. www.goldentulip-lescaut.nl Net hotel, uitkijkend op de haven en centraal rond het centrum. Ruime kamers, uitgebreid ontbijtbuffet.
TIP: Jungle by Night
FOTO: EDDY WESTVEER
Oud Terneuzen bestaat uit pittoreske negentiende-eeuwse pandjes en straatjes met gezellige restaurants, zoals Culineuze, Kamar Makan, Bonne Foi, museumcafé De Vliegende Hollander en De Paerdestal (vestzaktheater). www.terneuzen.nl, www.zeeland.nl Met dank aan Sander Verhaar, VVV Terneuzen (Corina Besseling), Hotel L’Escaut en Scheldejazz.
S E P T E M B E R 2014 57
Ho m m a ge a a n Z e e la n d S u ite In de jaren zeventig waren er ook diverse jazzactiviteiten in Zeeland. Kniknie: “Destijds was Ad van ’t Veer het gezicht van de Stichting Nieuwe Muziek Zeeland. Hij was bevriend met Willem Breuker, die bijna al zijn premières in Zeeland presenteerde. Breuker was er lange tijd heilig. Ik heb diens monocultuur met zachte hand wat teruggebracht.” Een ander beroemd voorbeeld is Leo Cuypers Zeeland Suite (1978), waar ontstellend veel subsidiegeld in werd gepompt. Er verscheen een album en film van, terwijl er geen hond op afkwam. In september presenteert Kniknie een remake, uitgevoerd door hedendaagse topmusici, zoals Boy Edgar Prijswinnaar Jeroen van Vliet, Anton Goudsmit en Joris Roelofs. “De nieuwe versie verwijst naar Cuypers oude concept, waarbij jazz in het land schap centraal staat. De relaxte sfeer en lyriek zullen op de remake vergelijkbaar zijn, maar op Joplin na (het leukste stuk met dodemanssolo van Breuker), zijn het nieuwe composities. De zes nieuwe stukken zijn vernoemd naar zes bijzondere locaties. Dit project is een hommage aan Zeeland. Ik hoop een tournee in 2015 te organiseren met optredens op zeven nationale podia waar mooie landschapsbeelden worden getoond.”
O n t ha a s t in g In Middelburg wonen wellicht de meeste jazzmusici, zoals trompettist Rik Mol (30), Sander Verhaar en hiphopscratch-dj Vindictiv, alias Chris Smith (36). Laatstgenoemde werkt veel in België, (onder andere met Dj Grasshoppa’s bigband, Aka Moon, The Rhythm Junks, De Draaitafelfabriek, De Beren Gieren) en vormt een producersduo met Says Who? (Sven de Lijser). Zowel Mol als Smith hebben qua speelplekken veel support gekregen in hun eigen regio: op festivals, podia en bij jamsessies van jazzcafé Desafinado. Daarnaast hebben ze behoefte aan onthaasting naast hun drukke bestaan, dat vinden ze niet in de Randstad. Smith: “In de Randstad is meer concur rentie, dat ontbreekt hier. Voor je eigen ontwikkeling is competitie goed, maar de mentaliteit spreekt me niet zo aan. Ik word in de stad te veel afgeleid. En als ik wil draaien, moet ik sowieso veel reizen.” Ook Rik Mol is gehecht aan zijn thuishonk, dat rust en ruimte biedt voor hemzelf en zijn gezin. De omgeving levert creativiteit op. Sander Verhaar voegt toe dat het belangrijk is dat musici zelf betrokken blijven en dingen organiseren: “Door zelf de stuwende motor te vormen, blijft muziek in beweging.” Mol beaamt dat, hij speelt regelmatig met lokale helden van de muziekschool en opkomend talent. Smith voegt toe: “Ja, de scene moet levendig
blijven, wat best lastig is als jonge talenten weg trekken. Je moet daar zelf deel van uitmaken. Ik merk regelmatig dat jongere jazzmusici meer interesse hebben in dj’s en wat ik doe: ze zijn er deels mee opgegroeid, waardoor je boeiende kruisbestuivingen krijgt.”
Goed plat form Samenvattend blijkt dat Zeeland een lange adem heeft, met sterke individuen die zich inzetten voor de toekomst. Een groot gemis is een jazzplatform om elkaar te ondersteunen op publicitair gebied. Ook valt er meer te winnen op social media bij een jong publiek en is er geen concertladder. Sander Verhaar: “Het is opvallend dat er op concertladders nauwelijks evene menten vermeld worden die buiten de grote steden plaatsvinden, wat niet wil zeggen dat ze er niet zijn. Voor een mooi concert hoef je niet altijd naar de Randstad. Met een goed platform zouden concerten en evenementen beter onder de aandacht gebracht kunnen worden. Dat is mijn ambitie binnen Zeeland; dat wil ik samen op de kaart zetten.“
Het moet breder en energieker; verandering doet soms pijn, maar is nodig, menen de heren
RIK MOL Ze zijn schaars, maar er zijn wel degelijk: goede Zeeuwse jazzmusici. Zoals de broertjes Clemens en Paul van der Feen (bas en saxofoon), Sjaak Lammers (piano), Salle de Jonge (drums), Jan Menu, Jasper van Damme, Stephanie Francken en Celia Swart (saxofoon) en tenorsaxofonist Mischa van der Wekken, die onlangs het album Make It Happen uitbracht. Trompettist Rik Mol werkt onder meer als gastsolist samen met het Zeeuws Orkest, het Metropole Orkest en brengt in september zijn nog titelloze nieuwe plaat uit. Groot verschil met voorganger Funk On Me (2010) is dat Mol zichzelf meer op de voorgrond plaatst. “Ik heb geprobeerd om een hele actuele mix te maken à la Miles Davis meets Pharrell en D’Angelo. Ik wil muziek die dicht bij mezelf ligt, vertalen naar toegankelijke songs, waarbij de trompet als stem centraal staat. Catchy melodieën en diversiteit voeren hierbij de boventoon.” Het album bestaat uit veertien songs, met bijvoorbeeld de vrolijke single, Mr. Trumpet Man (feat. Shirma Rouse), een aantal fusiontracks met Amerikaanse muzikanten (Keith Anderson (sax), Eric Moore (drum), Jason Thomas (drum) en Reggie Washington (bas)), maar ook lounge- en dance-elementen. De plaat is grotendeels geprogrammeerd; er zijn tracks met wel 115 sporen! Mol: “Ik vind het heel tof om muziek te programmeren en te produceren met een lekkere groove (samen met Dutchflower, red.). Live gaan we het meer elektronisch invullen, dan pas ik de arrangementen aan en moet het vooral dansbaar en visueel prikkelend zijn. Ik weet zeker dat dit gaat werken als we begin 2015 gaan toeren.”
www.jazzism.nl
S E P T E M B E R 2014 59