Więzi w rodzinie (2)

1

Sylwia Seul

sylwia.seul-michalowska@akademiasztuki.eu

OBRAZ WIĘZI W RODZINIE W BLOGU NASTOLATKA 1. Wprowadzenie. Blogosfera i nastolatek Celem artykułu jest przegląd badań nad młodzieżą prowadzącą blogi i obrazu więzi rodzinnych w tej twórczości. We wstępnych rozważaniach zapoznajemy się z wybranymi aspektami prowadzenia blogu przez młodzież. Zostaną naszkicowane problemy rozwojowe i roli więzi z rodziną. W kolejnej części zaprezentowane będą wyniki sondażu dokonanego na 50 blogach.

Pokazują nam zależności między kategoriami opisującymi rodzinę nastolatka.

Nastolatek w wolnym czasie wybiera zajęcia, które dają przyjemność, ujawniają zainteresowania i uzdolnienia, pobudzają określone nastawienie poznawcze. Nie zawsze wymagają wiele wysiłku, natomiast pełnią funkcję kompensującą brak satysfakcji w innej aktywności (np. w relacjach z rówieśnikami, nuda w szkole). Aktywność świadczy o dążeniach, postawie, systemie wartości i je kreuje. Czas wolny staje się sprzymierzeńcem zarezerwowanym na działania transgresyjne. Taki działania lepiej sprzyjają internalizacji wartości niż w trakcie realizacji obowiązków. Gdy dziecko przebywa w świecie wirtualnym zacierają się granice czasu zadań i czasu wolnego. Dzieci współpracują z rówieśnikami korzystając z komunikatorów, dzieląc się linkami. Otwiera zeszyt, podręcznik, kilka okienek w Internecie jednocześnie (gra, You Tube, komunikator, Wikipedia, wyszukiwarki, muzyka itp.). Wykorzystywanie synchronicznie kilka funkcji komputera może pełnić funkcję inspirująca lub zakłócającą przeciążając system nerwowy dziecka, gdyż ta ”wielokanałowa” aktywność dostarcza dziecku różnorodnych bodźców.

W grupie nadużywających Internetu - około 10-12% populacji w wieku gimnazjalnym stwierdzono wyższe poczucie bezsensu i niższości1. Wyodrębniono odmienne wzorce korzystania u chłopców - częściej poszukują informacji, grają w sieci, robią zakupy, z nasileniem negatywnych emocji, i dziewcząt - spędzają dużo czasu w sieci, co wiąże się z lepszą integracja społeczną, lepszym nastrojem. Im więcej komunikacji tym wyższy entuzjazm, zadowolenie i spokój wewnętrzny. Większa intensywność korzystania z Internetu bardziej koreluje z motywacją społeczno afektywną niż poznawczo instrumentalną. Prezentowane badania nie wskazują na istnienie związku z prowadzeniem w blogu.

Powszechna dostępność do Internetu wśród polskich uczniów w wieku 13-16 lat pozwala uczestniczyć „Neo-dziecku” w serwisach społecznościowych, prowadzić własne strony. Sytuacje codzienne, normy kulturowe, zdarzenia życiowe, i naciski rówieśników stają się czynnikami skłaniającymi do założenia blogu. Prowadzenie blogu jest popularną formą aktywności w tej grupie wiekowej obok innych sposobów korzystania z Internetu. Aktywność w Sieci jest podstawową formą aktywności obok realnych kontaktów bo klawiatura komputera staje się oczywistym elementem życia dzieci i nastolatków, utrzymywania relacji z innymi osobami w realizacji

1

K. Mudyń, Profile afektywno-emocjonalne uczniów nadużywających v/s sporadycznie używających Internetu „Kultura i Edukacja”, 2009, nr 4 (73) s. 68-88.

2

własnych potrzeb2.

Od ponad 10 lat na polskich witrynach internetowych gimnazjaliści prowadzą blogi. Ponad 60% prowadzi blogi co najmniej 5 miesięcy, a 5% nawet do dwóch lat3. Prowadzenie blogu jest podejmowane dobrowolnie i spostrzegane jako dające zadowolenie, podnosi poczucie satysfakcji z życia, rozwija zainteresowania. Dlaczego gimnazjalista decyduje o założeniu blogu? Na pewno jednym z istotnych elementów jest sytuacja kulturowa, fakt, że jest dostęp do technologii cyfrowej i do Internetu. Dziecko doznaje nacisku rówieśników a prowadzenie blogu staje się swoistą normą środowiskową. Impulsem do otwarcia blogu staje się niekiedy ważne dla dziecka przeżycie osobiste, rodzinne, lub szeroko komentowane opisywane przez media, katastrofa, zdarzenie z życia celebrytów, często pop-kultury lub polityki. Potrzeba opisania zwykłej codzienności także bywa pierwotną przyczyną otwarcia blogu. Wówczas to elementy obiektywnej biografii a zwłaszcza reakcje emocjonalne własne, osób z otoczenia oraz zachowania skłaniają do dokonania zapisów.

Gloger dzieli się przeżyciami i włącza w społeczność internetową, Autor ćwiczy niezależność wypowiedzi, umiejętności językowe i rozwija procesy przewidywania. Oczekuje określonych komentarzy rówieśników, którzy stają się grupą wsparcia. Poczucie wspólnoty zaspokaja potrzeby przynależności, przyjaźni zrozumienia i akceptacji, umożliwia odreagowanie smutków, radości i niepewności, staje się źródłem zabawy i rozrywki, dostarcza wrażeń i doświadczeń, stabilizuje samoocenę.

Strony internetowe służą do prezentacji swojego doświadczenia, eksploracji, poszerzania wiedzy, korzystania z elektronicznej biblioteki, spotkania się z innymi w przestrzeni wirtualnej, udzielania pomocy, wsparcia, tworzenia więzi – niekiedy potem wchodzących w świat realny.

Nastoletni blogerzy wprowadzają różnorodne treści, które można pozytywnie wartościować, np. muzykę. Muzyka, odbierana jest przez adolescenta jako odzwierciedlająca skomplikowane stany emocjonalno -poznawcze. Nastolatek czuje się „rozumiany” przez muzykę i lepiej siebie rozumie dzięki muzyce, a więc staje się ona punktem odniesienia i zdystansowania. Muzyka w tej sytuacji buduje zasoby przede wszystkim psychiczne, biologiczne i społeczne, sprzyja uruchomieniu mechanizmów radzenia sobie, siły do wytrwania i poprawy jakości życia. Niekiedy utożsamiając się z subkulturami neomedia inspirują do autokreacji a prowadzenie blogu jest formą twórczego spędzania czasu4.

Czas i przestrzeń są konieczne do porządkowanie wrażeń, gdyż treści wrażeń są losowe, 2

B. Kohlman, Wpływ Internetu na sposób spędzania czasu wolnego przez młodzież szkolną, [w:] Nowe media. Nowe interpretacje, (red.). M. Sokołowski, Wyd. TWP, Warszawa 2010, s.148-165; P. Dudek, Zaczęło się od gadu-gadu – internetowe sposoby na komunikację młodzieżową [w:] Pedagogika informacyjna. Przestrzenie edukacji medialne, (red.) E. Perzycka, PPH ZAPOL. Szczecin 2009, s.123-130; S. Seul, Wolny (?) czas nastolatka w Sieci, [w:] Homo Creator czy Homo Ludens? Twórcy- internauci –podróżnicy, (red.), W. Muszyński, M. Sokołowski, Toruń 2008, Wyd. Adam Marszałek, s. 199-209; C.Timoszyk-Tomczak, Czas spędzany przed komputerem i telewizorem w świadomości dzieci oraz rodziców. [w:] Konteksty kultury medialnej. Analizy i interpretacje, (red.) M. Sokołowski, t 2, Altgraf, Olsztyn, 2007, s. 229-242; K. Winnicki, E-learning w gimnazjum. [w] A. Nowak, K. Winkowska-Nowak, L. Rycielska (red.) Szkoła w dobie Internetu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s.139-155 3 T. Huk, Edukacyjne wartości blogów internetowych. „Chowanna” 2007, nr 2, s.142-157 4 A. Czyńska, Cierpienia młodego Emo. W: E. Jackowska, B. Kromolicka (red.): Młodzież w XX I wieku. Źródła wzrostu i kryzysów, Szczecin: Print Group. 2010, s.49-60; Seul S., Oswajanie życia w blogowych notkach adolescenta, [w:] „Kultura i Edukacja” 2009, 4 (73), s. 37-53.

3

zwykle wynikają z tego, co dzień przyniesie. Czyta notki i włącza komentarze do własnych i do innych blogów. Prowadząc blog autor się relaksuje, odpoczywa, zbiera nowe wrażenia. Procesy poznawcze w sposób ograniczony pozwalają na uświadamianie swoich emocji i nazwanie5. Czas w blogu wykorzystywany jest do szczegółowego opisywania zdarzeń wywołujących emocje, często bez wydobycia problemu. Nastolatek rozpoznaje niektóre wskaźniki fizjologiczne, zwykle nie potrafi zidentyfikować i zwerbalizować różnic między emocjami a ich fizjologicznymi przejawami.

Doznania emocjonalne podlegają modyfikacji dzięki aktywności poznawczej, którą jest inicjowana w trakcie formułowania notek. Niekiedy konfrontuje wcześniejsze zapisy (z archiwum) z nowymi.

Bloger wyraża swoją potrzebę autonomii i rozwija umiejętność samokierowania, dbania o relacje społeczne, bilansowania emocji (przykrych). Formułuje wartościowania doświadczenia konfrontując doświadczenia z rodziny, od rówieśników, własne potrzeby. Widać w nich zaabsorbowanie sobą, skutek ograniczonej perspektywy czasowej, typowej dla wczesnej adolescencji6. Podlega ono dynamice i ponownej integracji. Część wartości przejmuje wskutek identyfikacji z grupą/ rodziną, z którą bloger jest związany. Charakteryzuje się wysoką gotowością do odbioru, przetwarzania i generowania bodźców, konformizmu (w grupie rówieśniczej).

Górnikiewicz7 wskazuje, że uczestnictwo w Sieci w nikły sposób wpływa na modyfikację hierarchii wartości młodzieży. Wśród najwyżej stawianych źródeł wartości jest rodzina, szkoła, kościół.

Internet na 6 miejscu. Wybierane wartości wiążą się ze sferą duchową, społeczną oraz biopsychiczną.

Wyrazem poszukiwania zasad, którymi warto się posługiwać poprzez przytaczanie konkretnych doświadczeń i poddawania ich ogólnej refleksji są niektóre notki. Zasady pomogą chronić przed przykrymi sytuacjami, radzić sobie ze stresem, uzyskać pomoc8. Rozumowanie na wyższym poziomie moralnym pojawia się gdy uzasadnia zachowania w interakcjach z rówieśnikami a na niższym poziomie w konflikcie z dorosłymi. Formułowanie poglądów wiąże się z uczestnictwem w życiu społecznym, zaangażowaniem w sport, zwłaszcza gry zespołowe i rozpoznawaniem oczekiwań innych, doświadczenie przyjaźni, miłości do rodziców.

Autor notek prezentuje scenki i zachowania skryptowe (opracowania), czyli typowe, powtarzalne. Posługuje się schematami poznawczymi z faworyzowaniem własnej grupy i autoprezentacją. Opisuje świat społeczny przez spolaryzowane i wartościowane opisy osób i ich oceny9. Formułuje sądy o ludziach posługując się heurystykami dostępności, zakotwiczenia, symulacji, czyli technikami typowymi dla spostrzegania społecznego dorosłych. Widoczny jest 5

A.I. Brzezińska, K. Appelt, B. Ziółkowska, Psychologia rozwoju człowieka, [w:] Psychologia. Podręcznik akademicki, D. Doliński, J. Strelau (red.) GWP, Gdańsk 2008, s. 95-294.

6 S. Seul, Wartości prezentowane przez adolescenta w notkach blogowych. [w:] Młodzież w XXI wieku. Źródła wzrostu i kryzysów, (red.) E. Jackowska, B. Kromolicka Print Group. Szczecin 2010, s.37-48.

7 J.Z. Górnikiewicz, Neomedia w przewartościowaniu sensów życia młodych Polaków. [w] Edukacja informacyjna.

Neomedia w społeczeństwie wiedzy. (red.) K. Wenta, E. Perzycka Wyd. Uniwersytet Szczeciński i WSH TWP Szczecin 2009 s. 137-152.

8 S. Seul, Zasady moralne prezentowane w blogu nastolatka, „Analiza i Egzystencja” 2008 nr 8, s. 103-114.

9 S. Seul, Świat społeczny w blogu nastolatka,[w:] H. Wrona- Polańska, G. Rudkowska, L. Wrona, (red.) Człowiek rodzina kultura. Szkice psychologiczne, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2008, s. 156-163

4

udział kontekstu, który wpływa na ocenę przez asymilację, kontrast, nastrój. Niekiedy oceny emocjonalne są niespójne z opisem zdarzenia. Dążąc do racjonalnego opisu wprowadza informacje konkretne a techniki wskazują na potrzebę porządkowania swojego świata społecznego. Świat społeczny tak nasycony wartościowaniem staje się własną karykaturą. Treści stają się podłożem do wyciągania wniosków czyli wzrostu wiedzy społecznej i jej uogólniania.

Przebywanie w Sieci wyzwala reakcje emocjonalne, a te zmieniają świadomość (poprzez infuzję emocji), co ogranicza racjonalność zachowań dziecka. Dzieci są gotowe zmieniać zachowanie wskutek modelowania - uczenia przez obserwację. Prowadzący blog udostępnia stronę na komentarze, głosy, każdemu, kto ma ochotę się wpisać. Naraża się w ten sposób na doznawanie przemocy - np. trollowania, gdy wpisują się osoby, które wszczynają kłótnie, obrażają, zaczepiają a więc staje ofiarą czyjegoś rozhamowania10. Innym aspektem jest decyzja blogera o własnym uczestnictwie w „trollowaniu” by odreagowywać emocje. Ta aktywność może hamować procesy rozwoju i integracji tożsamości, porządkowania zasad i sprzyjać utrzymaniu tożsamości w fazie rozproszenia, kompensując niezaspokojone potrzeby w innych obszarach.

Blog pozwala na dzielenie myśli, tworzenie wspólnoty, rozwija treści wzbudzające zainteresowanie komentujących. Produkuje nowe więzi i je utrwala. Nastolatek tworzy plemiona emocjonalne, zaspokaja potrzebę przynależności (afiliacji) w grupie blogujących, odwiedzających, komentujących wpisy. Część więzi wirtualnych nastolatki przekształcają w osobiste znajomości.

Wirtualne więzi stają się komplementarne wobec realnych, istniejących wcześniej - Castels11 użył określenia „wirtualna realność” na sytuacje, w których dziecko utrzymując kontakty z rówieśnikami w szkole, przebywając w domu, uzupełnia je o kontakt wirtualny. Społeczność powstająca wokół blogu stanowi wspólnotę, rozwijaną poprzez interaktywność, stabilność członków (stałe „nicki”), i ich tożsamości, (starają się być rozpoznawani), tworzą normy, poczucie odpowiedzialności za komunikowane zainteresowania osobiste w interakcjach. Powiązania w wirtualnej rzeczywistości tworzą społeczności podobnych do siebie. Są komplementarne ze względu na jakiś aspekt wobec realnych. Wspólnota sieciowa jest częściowo przeniesieniem wspólnoty rówieśniczej, a więc przejawem wspólnoty online i offline.

Czynnikiem spajającym stają się zainteresowania - na blogu można plotkować, wymieniać informacje, linki, polecać atrakcyjne strony „WWW”. Tworzą kultury fanowskie wokół zjawisk kultury masowej. Niekiedy stają się producentami i sami zaczynają mieć fanów jako autorzy blogów, na które powołują się inni, tworzący społeczność wokół blogu i prowadzącego blogera.

Staje się liderem i autorytetem, swoistym sieciowym celebrytą12. Fani czerpią z tego wizerunku tworząc własne poglądy i wartości, są gotowi do naśladowania (zachowania konformistyczne).

Nastolatki deklarują zamiar pisania prawdy o swoich przeżyciach, myślach, czyli zakładają 10

A.N. Joinson, Przyczyny i skutki rozhamowanego zachowania w Internecie. [w:] W.J. Paluchowski (red.) Internet a psychologia. Możliwości i zagrożenia, Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2009 s.135-157 11 M. Castells, Społeczeństwo Sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2007 12 P. Siuda, O roli i znaczeniu sieciowych celebrytów. [w:] W. Muszyński (red.) „Małe tęsknoty” Style życia w czasie wolnym we współczesnym społeczeństwie. Wydawnictwo Adam Marszałek 2009, s. 31-43.

5

ekshibicjonizm oparty na słowie, uzewnętrznianie z możliwym retuszowaniem tożsamości w celu zaspokojenia potrzeby autoafirmacji. Blog oscyluje między sferą prywatną a publiczną Cyberekshibicjonizm opisany jako dekonspiracja prywatności, oparty na słowie, epatuje intymnością, uzewnętrznia przeżycia, celebruje codzienność, łamie tabu kulturowe. Młodzież gimnazjalna pisze bez eufemizmów o sobie, swojej rodzinie. Zaspokaja potrzebę autoafirmacji, godząc się na autodeprecjację i kreację13. Nastoletni użytkownicy dodają treści w notkach, w komentarzach. Stymulowani są do twórczości i gotowości do współuczestnictwa stają się autorami produktów. Powstaje masowa produkcja, np. na You Tube. Informują o swej twórczości na blogu, serwisach społecznościowych, podają linki. Określono to zjawisko jako „broń masowego tworzenia”14.

Tworząc narracje próbuje zrozumieć siebie, decyduje o odniesieniu do świata, rozwija autorefleksję. Bloger zaczyna żyć historią, którą tworzy, swoim prywatnym mitem. Opcja przyszłościowa, stawianie celów wyłania kognitywno-dynamiczną charakterystykę osobowości Pokolenie „neo-dzieci” współuczestniczy wykorzystując możliwości, jakie daje świat wirtualny.

Twórczość w blogach wskazuje na istniejący potencjał społeczny młodzieży. Omawiane pokolenie - w języku analizy transakcyjnej - przyjmuje osobowościowo pozycję Dorosłego, którego atrybutem jest racjonalne działanie i twórczość. Nie buntuje się, nie przyjmuje postawy Dziecka, kierującego się emocjami, nie dąży by „zabawić się na śmierć”. W blogach nastolatków wartością jest twórczość a nie konsumpcja. Czy aktualne pokolenie młodzieży staje się doroślejsze i racjonalniejsze niż ich poprzednicy, dziś pełnoletni? Modus vivendi?

2. Adolescent i rodzina – więź a kryzys tożsamości.

Adolescencja jest okresem rozwiązywania kryzysu tożsamości. Proces ten wymaga aktywności własnej nastolatka. Nie bez znaczenia jest kontekst społeczny i kulturowy, w który tworzą swoją tożsamość obok, co jest oczywiste, zadatków biologicznych – natury które wchodzą ze sobą w interakcję15. Cechą aktywności jest spontaniczność oraz działalność wewnętrznie motywowana, często mająca charakter parateliczny. Przytaczając etapy rozwoju tożsamości 1. eksploracja, 2. przyjęcie zobowiązania 3. osobiste zaangażowanie Brzezińska zaznacza, że podstawą kształtowania tożsamości adolescenta jest gotowość do eksploracji i otrzymywanie wsparcia autorytetów16.

Dla kształtowania poczucia tożsamości ważne są zmiany w obrazie siebie, zmiany swojego ciała, zmiany w sposobie funkcjonowania. Pojawia się rozdźwięk między „Ja- człowiek” a „ja-rola, 13

O. Białek-Szwed, Alternatywne sposoby spędzania czasu wolnego – cyberekshibicjonizm i wirtualna inwigilacja,[w:] Małe tęsknoty?” Style życia w czasie wolnym we współczesnym społeczeństwie, (red.)W. Muszyński, , Wyd. Adam Marszałek. Toruń 2009, s.115- 125.

14 E. Bendyk Dylematy społeczeństwa sieciowego. [w:] Szkoła w dobie Internetu, A. Nowak, K. Winkowska-Nowak, L. Rycielska (red.), , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s.19-30..

15 A.I. Brzezińska, K. Appelt, B. Ziółkowska, Psychologia rozwoju człowieka, [w:] Psychologia. Podręcznik akademicki, (red.) D. Doliński J. Strelau. GWP, Gdańsk 2008, s. 95-294.

16 M. Bardziejewska, Okres dorastania. Jak rozpoznać potencjał nastolatków [w:] Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa , A. Brzezińska (red.), GWP Gdańsk 2004, s.345-278;

6

zadanie” co jest sygnałem dezintegracji tożsamości. Nastolatek opisuje siebie poprzez realizowane role i zadania, które jednak nie wyczerpują tożsamości i z tego względu można mówić o niskim poziomie jej integracji. Jest historia życia, myślenie o sobie, tzw. ja autobiograficzne oraz element społeczny, relacje z innymi, możliwość odróżniania od innych. Adolescent odczuwa rozdźwięk który staje się impulsem do pracy nad tożsamością i dokonywania zmian. Te zmiany będą kształtowały tożsamość osobistą i społeczną17. Kluczowym procesem jest formowanie poczucia własnej wartości. Czynniki, które składają na jego przebieg wiążą się z 1. poczuciem rozbieżności (między tym kim jest, czego pragnie, co jest ważne, co myśli osobie a tym co chciałby, co udałoby się, co ważne dla innych i co inni myślą o niej), 2. przekonaniami dotyczącymi siebie (realizuje swoje cele ważne, osoby znaczące mnie akceptują i mogę na nie liczyć). W konsekwencji poczucie własnej wartości wynika z zadowolenia z własnych kompetencji, realizacji celów i z jakości wsparcia.

Przebieg rozwoju poczucia wartości wynika z typowych właściwościami funkcjonowania emocjonalnego i poznawczego w okresie dorastania. Sfera emocjonalna charakteryzuje się: labilnością emocjonalną, wahaniami nastroju, nadmiernie silnymi reakcjami emocjonalnymi, buntowaniem przeciw zasadom, aktualnej sytuacji, egocentryzmem afektywnym, negacją, uleganiem naciskom ze strony grupy rówieśniczej, konflikty z rodzicami. Sfera poznawcza cechuje się zainteresowaniem problemami nieaktualnymi, nie tylko z bieżąca sytuacją, myśleniem refleksyjnym i przewidywaniem konsekwencji działań, myśleniem formalnym, dedukowaniem wniosków z czystych hipotez, planowaniem, abstrakcyjnych teorii, poszukiwaniem rozwiązań w sposób systematyczny i metodyczny, początkowo egocentryzmem a potem zdolnością do decentracji, przejmowania perspektywy innych ludzi, pryncypializmem, autorytaryzmem intelektualnym egocentryzmem - przekonaniem, że świat musi się podporządkować systemom a nie systemy rzeczywistości, idealizowaniem, zaniżonym lub zawyżonym poczuciem własnej wartości.

Wymienione aspekty funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego są substratem rozwoju tożsamości. Podstawowym krokiem jest eksploracja. Oznacza ona aktywne poszukiwanie, eksperymentowanie, próbowanie. Sprawdza swoje kompetencje (w sporcie, nauce, innych obszarach, również inspirowanych przez dorosłych) rozpoznaje zasoby otoczenia, testuje siebie, swoje relacje z innymi ludźmi, i jak jest spostrzegany przez innych. Inspiracją do eksploracji są zmiany w własnym organizmie, które wymuszają doświadczanie siebie jako kogoś innego niż dotychczas. Pojawiają się negatywne emocje, z którymi sobie chce sobie poradzić a jeszcze nie ma wypracowanych gotowych strategii. Nowa sytuacja staje się jednocześnie okazją do wypracowania strategii radzenia ze stresem18. Stan rozproszenia skłania do poszukiwania jakiegoś punktu oparcia do określenia siebie. Szuka ludzi, idei, z którymi może się utożsamiać, przyjmuje ich standardy 17

Z. Kroplewski, Proces kształtowania się tożsamości siebie. Analizy psychologiczno-pedagogiczne. [w:] Młodzież w XXI wieku. Źródła wzrostu i kryzysów, (red.)E. Jackowska, B. Kromolicka, Print Group. Szczecin 2010, s.13-28.

18 E. Pisula, R. Sikora, Wiek i płeć a radzenie sobie ze stresem przez młodzież w wieku 12-17 lat, „Przegląd Psychologiczny”, 2008, nr 51(4), s. 405-421.

7

oceniania, zasady postępowania. Potrzebuje stabilnych wzorców zewnętrznych, dorosłych, którzy mogą być autorytetem, źródłem reguł i porządku, którzy są spójni w działaniu i słowie. Kształtuje się idealizm młodzieńczy poprzez idealizm antycypacyjny związany z oczekiwaniem dobra bez działania, idealizm kompensacyjny uruchamia działania kompensujące negatywne doświadczenia i idealizm normatywny czyli świadomie wybrany cel życiowy.

Twórcza postawa wobec doświadczeń osobistych, zmian i zaangażowanie sprzyja artykułowaniu tożsamości oraz podnoszeniu jakości życia, stałości i spójności zachowań, poznawczemu dystansowaniu wobec siebie. Kontekst uruchamia negocjowanie i konstruowanie tożsamości i wymianę emocjonalną19. Konstruowanie tożsamości zależy od znaczeń, jakie nadajemy przeszłym zdarzeniom, dystansowania, odwołania do wzorców osobowych. Wymaga reinterpretacji bieżących istotnych wydarzeń i nadaje im sens. Integracja przeszłości teraźniejszości i oczekiwanej przyszłości nadaje poczucie jedności i celu swemu życiu. Postawa uważności umożliwia dystans wobec własnych doświadczeń, oddziela aktualizowany proces spostrzegania tego co „tu i teraz” od poznawczego przetwarzania treści doświadczenia. Cechuje się ciekawością poznawczą ukierunkowaną na to, co zachodzi w otoczeniu i osobie, jest formą metaświadomości.

Prowadzenie blogu rozwija postawę uważności dzięki formowaniu narracji, porządkowaniu wiedzy o ludziach i zdarzeniach, tworzy hierarchię wartości i plany na przyszłość.

Czytanie starych notek i refleksja nad nimi staje się źródłem dostrzegania zmian w sobie, stymuluje pogłębianie samoświadomości. Autonarracja łączy wątki realistyczne i refleksyjne, które eksponują samoświadomość i gotowość podporządkowania historii życia wg oczekiwań w danym kręgu kulturowym, ale uczy się wobec nich dystansować. Narracja jest diagnozą aktualnego stanu, opowiadaniem sobie, rodzinie i rówieśnikach, o zdarzeniach, i nadawaniem im znaczenia, integracją swojej wiedzy i dążeń. Włączenie w ten proces autorytetów, osób znaczących w tym członków rodziny, osobę Idola jest jednym z mechanizmów autowaloryzacji czyli utrzymywania, obrony i podwyższenia własnej wartości przez tzw. pławienie w cudzej chwale. Idol pozwala utrzymać własne mniemanie o wyższej wartości, gdyż jest „w zasięgu” wzrokowym (i słuchowym) - wystarczy kliknąć .

Adolescent prezentuje, ocenia innych a także zmienia swoje przekonania, postawy i wartości wskutek konfrontacji z innymi. Popisuje się również swoimi uzdolnieniami i zainteresowaniami, które rozwija opisując jednocześnie konsekwencje (np. nauka tańca, sport, zawody). Opisując swoje trudności dostaje rady od komentujących, które pełnią formę wsparcia informacyjnego i emocjonalnego i te elementy sprzyjają rozwijaniu nowych strategia radzenia. Badania nad poszukiwaniem strategii radzenia z trudnościami wskazują, że dzieci w obliczu stresorów szkolnych i rówieśniczych zwykle wybierają strategie zadaniowe takie jak: konfrontacyjne zachowanie, planowe rozwiązywanie problemu, samokontrola emocjonalna, dystansowanie, przyjęcie 19

J. Jankowski, Integrująca rola uważności w kształtowaniu struktury koncepcji siebie, „Przegląd Psychologiczny” 2008, nr 51(4), s. 443-464; T. Leszniewski, Siła międzyludzkich relacji, czyli tożsamość w ujęciu interakcyjnym, „Kultura i Edukacja”, 2006, (2-3), s. 7-28, S. Seul, Blog jako nisza rozwoju młodzieży [w:] Nowe media. Nowe interpretacje, (red.) M. Sokołowski, Wydawnictwo TWP, Warszawa 2010 s. 58-71.

8

odpowiedzialności. Aktywne strategie wiążą się z przekonaniem o własnej roli w rozwiązaniu.

Korespondują z większym zaangażowaniem i wyższym poziomem psychospołecznych kompetencji. Ucieczkowe lub emocjonalne strategie (poszukiwanie społecznego wsparcia, pozytywne przewartościowanie, ucieczka, często wagary) preferują, gdy doznają przemocy (poza fizyczną często emocjonalnej) w rodzinie. O wyborze strategii decyduje subiektywna ocena sytuacji20. Część notek wskazuje na próby dalekowzrocznych przewidywań i rozwijania planów wobec swojej osoby. Konsekwencją jest opanowywanie nowych umiejętności, czyli realizacja zadań rozwojowych.

Autorefleksja w blogu jest swoistą odpowiedzią nastolatka na zmieniające się naciski kontekstu wewnętrznego i zewnętrznego. Opisując siebie w sytuacji bloger stymuluje pogłębianie samoświadomości i tworzenie wizji siebie, ja możliwego. Rozpoznaje alternatywy działania, możliwość modyfikowania relacji społecznych oceny i opisu świata i siebie. Zaczyna wpływać na elementy swojego życia a więc wzrasta poczucie kontroli wewnętrznej i gotowość odpowiadania za skutki swoich działań i wzrost poczucia własnej wartości. Osoba autorytetu, idola, świadomość istnienia go jest dla nastolatka czynnikiem inspirującym i wspierającym autorefleksję i budzącym krytycyzm. Istotną funkcję pełnią również wymiany poglądów między rówieśnikami prowadzonymi na stronie blogowej. Niekiedy nastolatek decyduję się je zmieniać właśnie dzięki swojej refleksji i dystansowaniu.

Obok więzi z rodziną jest to czas spotkania idolem. Młodzież utożsamiając się idolem próbuje naśladować go w możliwy dla siebie sposób np. strojem, przedmiotami, które wiążą się z idolem, charakterystycznym słownictwem, replikowaniem twórczości ale tez wchodzeniem we wspólnoty podziwiające idola, czyli podzielające przekonania adolescenta, tworzenie fan fiction.

Uruchamiając u nastolatka postawę w sytuacji podejmowania decyzji: „co idol zrobiłby na moim miejscu?” i taką decyzję podejmuje mając przekonanie, że jest właściwa, bo firmowana przez idola. Identyfikując się z idolem tworzy tożsamość lustrzaną. Jednak długotrwałe koszty funkcjonowania w tożsamości lustrzanej prowadzą do rozczarowania. Ta faza zostaje zamknięta i powstaje faza moratorium. W tym momencie rozwoju krytycyzm i otwartość na nowe alternatywy skłania do próby zaangażowania i gotowości do wycofania, gdy przekonuje się, że rezultat jest nieadekwatny do możliwości i potrzeb. Zamknięcie moratorium prowadzi do tożsamości dojrzałej.

Rodzice są towarzyszami udzielającymi wsparcia w procesie przekształcania tożsamości, w kolejnych jej fazach.

Widzimy więc, że idol obok rodziców, konieczny w rozwoju tożsamości, istnieje także możliwość zmiany idola. Pełni on funkcje autorytetu, którego wystarczy obserwować i naśladować co daje nastolatkowi wyższe poczucie wartości. Poprzez interioryzacje wartości prezentowanych przez autorytet dziecko modyfikuje swoje „Ja możliwe”. „Ja możliwe” pełni funkcje: 1 poznawcze – wyobraża siebie w nowej roli, sytuacji, 2. motywacyjne – wyobrażanie siebie w okolicznościach 20

E. Talik, Poczucie kontrolowalności sytuacji stresowej a strategie radzenia sobie ze stresem u adolescentów, „Polskie Forum Psychologiczne” 2010, t.15 nr 1, s.49-65.

9

Idola może motywować do perfekcyjnego przygotowania do roli, 3. modelujące – funkcjonowanie „jak gdyby” wprowadza styl zachowania upodabniający do Idola i 4. modyfikujące samoocenę – realny oraz siebie zyskuje konotacje pozytywne podtrzymując samoocenę21. Rozczarowanie dotychczasowym autorytetem i moratorium jest czasem uczenia nowych kompetencji poszukiwania doradcy, który wskaże granice eksploracji. Wejście do tożsamości dojrzałej wymaga towarzyszenia dorosłego w roli konsultanta, który przywala na znalezienie własnej drogi, odejście od utrwalonego schematu.

Ryzyko rozwojowe w okresie adolescencji wiąże się z następującymi czynnikami: biologicznymi (obciążenie genetyczne, wady wrodzone, skok pokwitaniowy), psychologiczne (deficyty poznawcze, zaniedbanie emocjonalne, przewlekły stres), społeczne (brak wsparcia i akceptacji, złe warunki bytowe), ekologiczne (niesprzyjające warunki naturalne). Przeobrażenia w sferze psychologicznej (psyche) czyli sfera emocjonalna, motywacyjna i charakterystyczny sposób myślenia o sobie i świecie oraz sferze funkcjonowania społecznego (polis) przejawiają się w rewidowaniu i przeobrażaniu stosunku nastolatka do rodziców, autorytetów, silnym wpływie grupy rówieśniczej, mody i kultury popularnej. Nastolatki w kulturze medialnej poszukują obok informacji i rozrywki, przede wszystkim doświadczeń, które przeżywają i wykorzystują do konkretnych celów a zwłaszcza dla swojej tożsamości22. Pociągają za sobą konsekwencje w zmianach zachowania (rozwijanie nowych zainteresowań ale też nie konstruktywnych sposobów radzenia z trudnościami jak odurzanie). Najczęściej pojawiające się zachowania nieprzystosowawcze jako: przejaw opozycji wobec autorytetu dorosłych to: redukcja lęku i obaw związanych z niepowodzeniami szkolnym czy niemożnością spełniania oczekiwań autorytetów; zapewniające zyskiwanie przynależności do grupy rówieśniczej lub identyfikacja z nią; celem zademonstrowanie osobom znaczącym ważnych atrybutów siebie23.

Wśród zadań dorosłych odpowiedzialnych za dziecko wchodzące w adolescencję i borykające się z poszukiwaniem wzorów tożsamości jest e- Edukacja podnosząca bezpieczeństwo dziecka w nowych mediach, jego uczestnictwie w blogu i samego dziecka. Wspieranie rozwoju dziecka, potraktowane przez rodziców jako szansa dla ich własnego rozwoju, chroni dziecko przed kulturową nicością i samotnością. Dorosły, który nie poddał refleksji swojej roli jako rodzica wyzwala u dziecka złość, przeżywanie konfliktów z rodzicami, naraża je na niebezpieczeństwo i szkody emocjonalne24. W świetle zmian kulturowych staje się to problemem, gdyż obserwuje się zjawisko infantylizacji dorosłych. W tym obrazie dorośli stają się mniej odpowiedzialni, mniej

21

P. Oleś, Wprowadzenie do psychologii osobowości, Scholar, Warszawa 2003.

A. Korzińska, Życie w kulturze obnażania czyli co nam dają talk show? . [W:] Konteksty kultury medialnej. Analizy i interpretacje, (red.) M. Sokołowski, t 1, Altgraf, Olsztyn, 2007, S.59-72; D. Kubicka, Medialny świat –intermezzo codzienności. Refleksje nad możliwościami ograniczenia wpływu mediów na ludzi. [w] Edukacja medialna. Nowa generacja pytań i obszarów badawczych. M. Sokołowski, (red.) Wyd. Kastalia Olsztyn 2004. s.139-148.

23 B. Ziółkowska, Okres dorastania. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać [w:] Psychologiczne portrety człowieka.

Praktyczna psychologia rozwojowa, A. Brzezińska (red.), Gdańsk 2004, s. 379-422.

24 S. Seul, Kontekst społeczny w późnym dzieciństwie a rola ucznia. Impuls Kraków 2009a.

22

10

wytrwali, pogłębia się postawa zanikania rodzicielstwa a jednocześnie od dziecka oczekuje się adultyzacji (ktoś musi być dorosły!)25.

Dostęp do informacji możemy traktować jak dobro, a korzystanie z nich wpływa na osobiste życie. Aby uchronić dziecko przed medialnym zniewoleniem czyli biernym uczestnikiem procesu komunikacyjnego odbioru informacji z mediów na rzecz refleksyjnego odbioru treści dorosły towarzyszy dostarczając poczucia bezpieczeństwa i wskazówek działania w tym również aktywności w kontakcie z mediami26. Dziecko uczy się uczestniczyć w kulturze nie tylko poprzez odbiór, czyli konsumpcję wytworów systemu ale projektować swoja aktywność w sposób twórczy (czyli presumpcję)27. Sieć staje się azylem i dziecko chce zaspokajać potrzeby, których nie jest w stanie realizować w relacjach z dorosłymi, odreagować emocje, uczy się kompensować inną aktywnością (np „trollowaniem” albo działaniami prospołecznymi wobec rówieśników). Nastolatek zaczyna żyć w zawieszeniu między światem realnym a wirtualnym. Bycie ze sobą rówieśników przenosi się do wirtualnego i wchodzi na pierwszy plan jako zakres jego doświadczeń. Dostęp do nieograniczonej autokreacji i wolności staje się nadmiarem dezorientującym, bo brak w niej ukierunkowania a dziecko nie jest jeszcze pełni gotowe do samodzielnego decydowania o aktywności28. Neo-dziecko zastępczo zaspokaja potrzeby, których nie może realizować w domu lub w szkole także z powodu braku atrakcyjnych kontaktów, nowych autorytetów. Idol akceptowany przez nastolatka będzie skutkiem refleksyjnego wyboru a nie przypadku, jest elementem w rozwoju tożsamości osobistej adolescenta warunkującym wyjście z fazy rozproszenia tożsamości i pozostawanie w fazie tożsamości lustrzanej. Ułatwia nadanie kierunku swojemu rozwojowi, dostarcza wzorów osobowych i wsparcia o charakterze symbolicznym.

Uwzględnianie przez rodziców zmian, uaktualnianie i modyfikowanie obrazu dziecka (np. szybko rozwijających się kompetencji intelektualnych), bieżące przekształcanie roli wobec dorastającego i akceptacji nowych potrzeb (autonomii, wyborów i decyzji, eksploracji świata, pomocy, wsparcia i stymulowania rozwoju), pozwala na utrzymanie bliskich więzi, otwartą komunikację, empatię i dostarcza dziecku poczucia bezpieczeństwa. W okresie adolescencji dziecko jest skłonne zrezygnować z działań atrakcyjnych dla siebie (ze względu na potrzebę eksploracji), które są szkodliwe, zagrażające - jeśli ktoś kochający go o to prosi. Dziecko nie chcąc go martwić, reaguje empatycznie, rozumiejąc, że dorosłemu naprawdę zależy na dobru dziecka. Źródłem zagrożeń dla nastolatka jest utrata więzi z osobami znaczącymi, które nie znają możliwości dziecka i nie są gotowi do wspólnego korzystania z Sieci. Słaba komunikacja z dzieckiem utrudnia mu rozumienie siebie, ale też wzbudza nieufność wobec dorosłych. Przy źle 25

A. Jasielska, R.A. Maksymiuk, Wpływ infantylizacji kultury na zmiany w społeczeństwie konsumpcyjnym. „Kultura i Społeczeństwo” 2010, LIV, nr 2 s.5-20.

26 U. Kazubowska, Style wychowania w rodzinie i „Nowe media” – związki i zależności. [w:] E. Perzycka (red.), Pedagogika informacyjna. Przestrzenie edukacji medialnej,. PPH ZAPOL. Szczecin 2009,S. 65-74.

27 T. Nosal, Style życia a uczestnictwo w kulturze. Pytania a wzajemne relacje i metodologiczny punkt ciężkości w badaniach stylów życia. „Kultura i Społeczeństwo” 2010, LIV, nr 2 s.21-36.

28 K. Piątek, Młodzi „NO LIVE” – gdy świat wirtualny pochłania świat realny. Szkic socjologiczny na temat wpływu gier komputerowych na życie młodego człowieka. [w:] W. Muszyński, M. Sokołowski,(red.) Homo Creator czy Homo Ludens? Twórcy- internauci –podróżnicy, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008. s.154-162.

11

sprawowanej kontroli nad zajęciami dziecka, braku dbałości o dziecko, o jego potrzeby także fizjologiczne (sen! dziecko korzysta z Sieci o różnych porach dnia i nocy). Dorośli wspólnie korzystając z dzieckiem z Sieci je edukują, pomagają rozwijać krytyczny i selektywny ich odbiór, uświadomić, że dostępne treści nie zawsze są dobre. Są i śmieci informacyjne trudne do odróżnienia od faktów -np. część informacji w Wikipedii29. Wskazują na zagrożenia związane z udostępnianiem danych osobowych, wpływem ekspozycji treści drastycznych, rasistowskich, pobudzających poczucie zagrożenia lub do zachowań autodestrukcyjnych. Niektóre treści prywatnych ofert opierają się na odmiennych normach i wartościach od powszechnie akceptowanych (czy chociażby nie łamiących prawa).

Więź z dzieckiem chroni przed ciemnymi stronami mediów, ich treściami (napastliwością, okrucieństwem, bezdusznością bezwzględnością). Dziecko też widzi, czy zachowania dorosłych w Sieci są spójne z tym, co oficjalne prezentują, czy mają charakter deklaracji bez pokrycia. Dobra komunikacja z dzieckiem pozwala na rozwijanie perspektywy pozaegocentrycznej i empatii wykorzystywana w relacjach społecznych osobistych i wirtualnych. Wspieranie rozwoju dziecka, potraktowane przez rodziców jako szansa dla ich własnego rozwoju chroni dziecko przed kulturową nicością i samotnością. Łatwy dostęp do informacji możemy traktować jak dobro, a korzystanie z nich wpływa na osobiste życie. Pobudzanie aktywności i edukacja wymaga znajomości możliwości rozwojowych, wskazania oraz wspierania bezpiecznej aktywności.

3. Rodzina w blogu nastolatka.

We wprowadzanych notkach można badać zamieszczane treści, wyrażane potrzeby, formy komunikacji. Analiza treści pozwala rozpoznawać sygnały zmian rozwojowych, społecznych i konfrontować z innymi badaniami a także zaobserwowanie cech typowych dla badanego pokolenia.

Problemem w badaniu jest decyzja o ingerencji w życie blogera, albo wybór procedury –ex post facto, wówczas dobór badanych jest celowy, ale badacz ma niepełne informacje30. Pobrany materiał z witryn blogowych pozwala na analizę wytworów (ilościowa, jakościowa, np. próbki narracji).

Poddano eksploracji 50 blogów, wykorzystując w tym celu 20 kolejnych notek (w sumie 1000).

Notki zostały pobrane z blogów prowadzonych przez młodzież w wieku gimnazjalnym (13-16lat).

Celem było zanotowanie liczby pojawiających się treści związanych z więziami emocjonalnymi osób z kręgu blogera (rodziny, rówieśników oraz postaciami popkultury).

Wyodrębniono kategorie: rodzice współpraca, rodzice konflikt, rodzice wymagania, rodzeństwo współpraca, rodzeństwo konflikt, dalsza rodzina, rówieśnicy współpraca/zabawa rówieśnicy pociesza, rówieśny zaufanie/empatia, rówieśnicy pomaga, rówieśnicy kryzys/konflikt, rówieśnicy rozczarowanie, idol, ja pomagam, ja dokuczam, miłość. W notkach (1000 wypowiedzi) uzyskano następujące liczebności (tab. nr 1) 29

B. Ciżkowicz, Ciemne strony sieci, [w:] Media i społeczeństwo. Nowe strategie komunikacyjne, (red.) M. Sokołowski, Wydawnictwo Adam Marszałek., Toruń 2008, s. 304-313 30 S. Seul, Wirtualne wytwory nastolatka –badania,[w] J. Leoński, U. Kozłowska (red.) W kręgu socjologii interpretatywnej. Badania jakościowe nad tożsamością, Wyd. US, Szczecin 2007 s. 283-292.

12

Tabela nr 1. Zestawienie form relacji w eksplorowanych blogach.

Kategoria

ranking

liczba

średnia

odchylenie standardowe

rówieśnicy

1

201

4,1

3,10

2

107

2,14

2,41

3

99

1,98

1,93

miłość

4

96

1,98

1,53

Dalsza rodzina

5

84

1,68

1,89

rówieśnicy

6

83

1,66

2,01

idol

7

68

1,36

2,155

rodzeństwo współpraca

8

56

1,12

1,423

rówieśnicy pociesza

9

56

1,12

1,59

rówieśnicy pomagają

10

48

0,96

1,51

rodzice współpraca

11

45

0,9

1,05

rodzice wymagania

12

36

0,72

1,63

rodzice konflikt

13

28

0,56

1,01

ja pomagam

14

22

0,44

0,78

ja dokuczam

15

19

0,38

0,92

rodzeństwo konflikt

16

10

0.2

0,495

18,01

x

współpraca/zabawa rówieśnicy zaufanie/empatia rówieśnicy rozczarowanie

kryzys/konflikt

Suma rodzice

109

Suma rodzeństwo

66

Suma notek

x

948

Opracowanie własne.

Jak wskazują uzyskane wyniki wśród częstości wypowiedzi dominują treści związane z relacjami rówieśniczymi. Kolejno pojawiają się miłość, dalsza rodzina i idol, który znajduje się na siódmej pozycji w tym rankingu31. Ranking pokazuje 8 i 16 miejsce rodzeństwa (współpraca, konflikt). Uwzględniając sumę przytaczanych notek o rodzeństwie byłaby nieco niższa niż idole.

Pozycja rodziców rozbita na jakości (współpraca, wymagania, konflikt) sytuuje się na 11,12,13 Natomiast sumaryczna liczba przytoczeń informacji o rodzicach wskazuje na drugie miejsce po rówieśnikach. Taki ranking mówi o typowych relacjach nastolatka z rówieśnikami i dorosłymi.

Rówieśnicy, z którymi spędza najwięcej czasu w szkole (obowiązkowy) i chętnie czas wolny, w 31

Podobny wynik mówiący o wybieranych przez Polaków autorytetach przytacza K. Machtyl, Pierwszy nauczyciel.

Rodzina jako drogowskaz w procesie partycypacji w kulturze, [w:] Wartości kulturowe w rodzinie: założenia, realia i egzemplifikacje. (red.) W. Muszyński, Wyd. Adam Marszałek Toruń 2010, s.28-38.

13

naturalny sposób stają się bohaterami treści blogowych. Czas rozwoju zakłada konieczność wspólnego przebywania i działania. Jest warunkiem prawidłowego rozwoju kompetencji emocjonalnych, rozwoju społecznego i moralnego, gdyż rówieśnicy stanowią podstawową grupę odniesienia. Ich opinie i poglądy są ważne i dla tych czytelników prowadzi blog. Rodzice, jako mocodawcy gimnazjalisty odgrywają znaczącą rolę, to im dziękuje to na nich narzeka, o nich myśli, do ich poglądów się odwołuje, na ich opiekę liczy.

Inne badania wskazują, że w eksplorowanych blogach najwięcej informacji wprowadzano na temat matki. Frekwencja wymienianych osób w blogowych notkach wskazuje na kolejność: rodzina (matka), rówieśnicy, nauczyciele32. Kolejność jest sygnałem silniejszych więzi, niekiedy niedocenianych przez dorosłych. Treści (opisy osób, relacji, sytuacji) były nacechowane emocjami: jednoznacznie pozytywnymi lub negatywnymi. Najwyższe wartości w grupie pozytywnych dotyczą rodzeństwa, nieco niższe dotyczą matki, dalej ojca a najmniej jest treści związanych z dalszą rodziną. W grupie negatywnych najwięcej blogów wiąże się z charakterystyką ojca, mniej matki, najmniej dalszej rodziny. Treści ambiwalentne dotyczą w najwyższym stopniu matki, mniej ojca i dalszej rodziny a najmniej rodzeństwa, co wskazuje na modyfikowanie poglądów wskutek doświadczeń z tymi osobami i rozwijającego się krytycyzmu.

Wnioskujemy, że dla blogera matka jest najważniejszą osobą znaczącą. Słabsza jest więź z ojcem, co jest typowe dla więzi w adolescencji, a kontekst emocjonalny wskazuje na dynamiczny charakter tej więzi. Największa gotowość do opisywania wiąże się raczej z pozytywnymi niż negatywnym emocjami nastolatka. Przewaga opisów z informacjami pozytywnymi pełni funkcję regulującą nastroje dziecka, i jest elementem strategii w sterowaniu wrażeniem, w kieruje się świadomością wagi komunikacji emocji. Relacje między autorem a rodzeństwem są podobne jak relacje z rówieśnikami. Pozytywne relacje z dalszą rodziną są z kolei skutkiem przytaczania sytuacji odświętnych. Notki zwykle przedstawiają konkretne sytuacje zawierające ładunek emocjonalny, bez wnioskowania o osobach.

Opis często pełni funkcję odreagowująca emocje. Nie jest wykluczone, że część opisanych sytuacji ma charakter życzeniowy lub formą manipulowania wizerunkiem rodziny. Czytamy o doznawanym wsparciu emocjonalnym (przytula, pociesza), rzeczowym (kupują potrzebne rzeczy) i informacyjnym w rozmowach, wymianie doświadczeń udzielanie rad. Próbując sobie radzić ze stresem, wybierają znane możliwości poszukiwanie informacji, bezpośrednie działania, powstrzymywanie od działania (szkodzącego), uruchamiają intrapsychiczne metody zaradcze służące regulowaniu emocji (siostra martwiąca się o brata przebywającego w szpitalu pisze wiersz o charakterze panegirycznym). Są zwierzenia z negatywnych emocji wobec najbliższych. Brak notek o rodzinie przypuszczalnie jest sygnałem izolacji problemu przez dzieci zamiast rozwiązywania.

Notki osadzone są w sytuacjach życiowych i opisują rozwiązywane praktyczne problemy.

Wspomina zdarzenia przeszłe, rozważa możliwości w przyszłości a to rozwija myślenie logiczne, 32

S. Seul, Rodzina w blogu adolescenta. [w:] Wartości kulturowe w rodzinie: założenia, realia i egzemplifikacje. (red.)

W. Muszyński, Wyd. Adam Marszałek Toruń 2010 s. 220-229.

14

uruchamia perspektywę pozaegocentryczną, zmienia podejmowane decyzje, docenia postawę rodziców.

Pojawiającymi się poza rówieśnikami i rodziną są idole. Są to sportowcy, piosenkarze, zespoły rockowe, metalowe, tancerze, celebryci, aktorzy. Informacje dotyczą osiągnięć lub problemów. Bloger, włącza się w społeczność zainteresowanych i dobrze życzących idolowi. W komentarzach pod notka niekiedy rozwijają się dyskusje, wymiany poglądów i ocen dotyczących idola, Grupy przyjaciół rówieśników skupiają się zwykle wokół tych samych idoli. Niekiedy opisywane podziały i rywalizacja w klasie przebiegają zgodnie z grupami podziwiającymi określonych idoli.

Aby przyjrzeć się dokładniej więziom w rodzinie i wzajemnym zależnościom posłużono się współczynnikiem korelacji r- pearsona uwzględniając kategorie: rodzice suma (ROS), rodzice współpraca (ROW) rodzice konflikt (ROK), wymagania rodziców (WMR), rodzeństwo suma (RDS), rodzeństwo współpraca (RDW), rodzeństwo konflikt (RDK), dalsza rodzina (DAR) Tabela nr 2. Więzi w rodzinie.

ROS

ROW

ROK

WMR

RDS

RDW

RDK

DAR

ROS

x

x

x

x

.554 ***

.393**

.416 ***

.331 **

ROW

x

x

x

.171

.418***

.431 ***

.007

.410***

ROK

x

x

x

.368 **

.288 *

.136

.423 ***

.350**

WMR

x

x

.368 ***

x

.372 ***

.176

.441***

x

RDS

.554***

.418***

.288 *

372***

x

x

x

.604 **

RDW

.393 **

.431 **

.136

.176

x

x

x

.576***

RDK

.416 **

.007

.423 ***

.441***

x

x

x

.119 .

DAR

.331*

.410***

.350 **

x

.604 **

.576 ***

.119

x

Legenda: *

p< ,05

**

p< ,01

***

p< ,005

Opracowanie własne.

Zestawienia wskazuje, że większość korelacji przybiera wartości istotne statystycznie. Gotowość do przytaczania informacji o rodzeństwie najwyżej koreluje z wspominaniem zdarzeń o dalszej rodzinie i gotowość pisania o rodzicach wysoko koreluje z pisaniem o rodzeństwie. Wynik ten jest konsekwencją częstości pisania przy okazji świąt, uroczystości rodzinnych. Grupą o słabszych związkach dotyczy relacji rodziców w z wymaganiami, konfliktami i współpracą, z rodzeństwem współpracy i konfliktu.

Warto zwrócić uwagę na korelację mówiącą, że wzrost konfliktowej relacji z rodzicami towarzyszy również wzrostowi konfliktu z rodzeństwem. Wymagania rodziców towarzyszą konfliktowym relacjom z rodzeństwem, ale i z rodzicami. Jednocześnie współpraca z rodzicami koreluje wysoko z współpracą z rodzeństwem.

15

Najniższa i nieistotna statystycznie zależność uzyskana jest dla kategorii: rodzice współpraca/ rodzeństwo konflikt. Wydaje się że związki z dalszą rodziną pojawiają się równie często z związku z rówieśnikami i z rodzicami. Można przypuszczać, że gotowość przytaczania w blogach informacji o różnych relacjach w rodzinie wiąże się z różnorodnymi doświadczeniami. Jest tu całe spektrum możliwych przeżyć. Można się domyślać, że gdy rodzice stawiają wymagania jednocześnie widoczne są reakcje konfliktowe z rodzicami i rodzeństwem – młodzież ucząc się współpracować niekiedy ma poczucie krzywdy. Pozytywne i negatywne doświadczenia płynące z tych relacji uważane są za warte są utrwalenia przez nastolatka.

Wnioski z badań każą przypomnieć opisane przez Ziółkowską charakterystyczne relacje i konsekwencje dla rozwoju adolescenta33: 1. Zbyt bliski dystans dorosłego z adolescentem (trwanie w relacji symbiotycznej lub nadmiernie korygującej) jest skutkiem postawy usidlającej (zaburzenia pełnienia ról społecznych, angażowania dziecka w konflikty małżeńskie, przejmowanie opieki nad rodzicami przez dziecko) lub nadopiekuńczej (przekonanie, że świat jest niebezpieczny i trzeba trzymać się razem, wyręczanie dzieci i chronienie przed problemami); 2. Dystans zbyt odległy (agresywny kontakt, ucieczka od kontaktu, ignorowanie dziecka) i sztywna postawa (nadmierne znaczenie przypisywane panowaniu nad emocjami i (tłumieniu ich), zmiana traktowana jako niebezpieczeństwo (problemy nie są przez dziecko konstruktywnie rozwiązywane).

Dziecko doznając emocjonalnych konsekwencji nieadekwatnego dystansu wypracowuje własne sposoby ekspresji i samoregulacji. Przejawem jest opisywanie sytuacji domowych a także nasilone poszukiwanie wzorów w innych obszarach - w tym odwołanie do idoli. Trudno ustalić taką zależność, jak przytaczanie osoby idola34. Istotne zależności między sytuacjami, które decydują o tym, że bloger „wprowadza” idola do swoich prywatnych doświadczeń zwiększają się, gdy nastolatek prezentuje jednocześnie konflikty z rodzeństwem, konflikty z rodzicami i gdy prezentuje siebie jako osobę pomagająca innym. Wysokie, sugerujące tendencję, chociaż nieistotne statystycznie są korelacje dotyczące aktywności towarzyskiej z rówieśnikami, współpracy i zabawy oraz doświadczanego w relacjach z nimi rozczarowania i kryzysu. Potrzeba odwołania się do postaci idola pojawia się przy zagrożonych relacjach społecznych w świecie realnym nastolatka.

Natomiast swoistym czynnikiem, który nie pobudza potrzeby wprowadzania idola do notek jest dobry kontakt z rówieśnikami i rodziną. Dziecko, które czuje się samotne, niezrozumiane uruchamia strategie koncentracji na przyjemnościach i poszukiwania wsparcia duchowego. Pisanie o kimś, kogo można lubić, pomaga poprawić sobie w ten sposób samopoczucie. Ponadto więź z idolem dostarcza inspiracji do zmagania z codziennymi problemami. Zwykle przytaczanie informacji o idolu wiąże się z surfowaniem po stronach prowadzonych przez autora lub fanów.

Taka aktywność pełni także funkcję ignorowania problemów własnych. Poza pisaniem notek o idolu bloger zwykle włącza się społeczności fanów udzielając na innych stronach poszukując 33

B. Ziółkowska, Okres dorastania. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać [w:] Psychologiczne portrety człowieka.

Praktyczna psychologia rozwojowa, (red.) A. Brzezińska, Gdańsk 2004, s. 379-422.

34 S. Seul, Idol pop kultury w blogu nastolatka. (w druku).

16

przynależności do jakiejś grupy wspólnoty, która również zmniejsza napięcie emocjonalne.

Zauważono, że osoby, które poświęcają więcej czasu na komunikację w Sieci częściej charakteryzują się stylem skoncentrowanym na emocjach, na unikaniu, angażowaniu w czynności zastępcze, poszukiwanie kontaktów towarzyskich35. Czynności te są dla nastolatka formą relaksu, redukującą negatywne emocje. Jest sygnałem strategii radzenia sobie z trudami codzienności dziecka Można przypuszczać, że większe zapotrzebowanie na idola będzie widoczne u dzieci, które wzrastając w niekorzystnych warunkach wychowawczych doszły do dezorganizacji tożsamości opisanej jako faza idealizmu kompensacyjnego. Dziecko próbuje zapełnić ją przez zaangażowanie w ruchy młodzieżowe, identyfikacje z idolem, podejmowanie zadań które kompensują niedobory psychiczne. Niekiedy jest jedynie forma negacji własnego środowiska wychowawczego36.

Uruchamia także twórcze myślenie a idol jest inspiracją do tworzenia własnych planów działań, rozwijania motywacji osiągnięć. Wyniki badań wskazują na takie zależności.

4. Podsumowanie Prowadzenie blogu jest przejawem dążenia do autonomii przy jednoczesnym dążeniu do utrzymania więzi z rodzicami. Czytamy o sprzeczkach, obawach przed otwartą rozmową. Rodzice bywają spostrzegani jako źródło konfliktów, ale nastolatek odwołuje się także do ich oczekiwań, poglądów, działań. Poszukuje nowych punktów odniesienia obok rodzicielskiego. W trudniejszych chwilach nastolatka pojawiają się wzmianki o idolach, które pozwalają przetrwać trudniejsze chwile. Gorsza wymiana emocjonalna zauważana przez rodziców koncentruje uwagę na dorastającym. Część rodziców rezygnuje z angażowania w sprawy dziecka.

Mimo konfliktów, więź z rodzicami jest najważniejsza - ważniejsza od przyjaciół. Oni głównie wspierają w trudnościach, rozwiązywaniu kryzysu tożsamości. Blogerzy opisując rodziców i rodzeństwo nabierają dystansu, rozumieją ich starania, troskę ale i nieudolność. W opisie rodziny obok szczegółowych zachowań pojawiają się ogólne wnioski. Padają one niezależnie od sytuacji, nie wynikają z nich. Jeśli uaktualnianie obrazu dziecka przebiega nieadekwatnie do zmian u dziecka (np. kompetencji intelektualnych, myślenia logicznego) staje się źródłem kryzysu rodziców37. Są źródłem trudności w komunikacji z dzieckiem. Brak empatii dorosłego i kompetencji komunikacyjnych skłania do stawiania wymagań ignorując możliwości dziecka, co jest okazją do krytyki i kar. Dzieci przeżywają złość i odreagowują na z rówieśnikach.

Istnieje związek między kompetencjami emocjonalnymi nastolatka, jego zrównoważeniem a zadowoleniem z małżeństwa rodziców. Zadaniem rozwojowym rodziców jako opiekunów jest 35

A. Siudem, Style radzenia sobie ze stresem a komunikowanie przez Internet, [w:] G.E. Kwiatkowska, K. Markiewicz, (red.) Komunikowanie się. Nowe wyzwania. Wyd. UMCS Lublin 2010 s.61-72.

36 Kroplewski, Z. Proces kształtowania się tożsamości siebie. Analizy psychologiczno-pedagogiczne. [w:] Młodzież w XXI wieku. Źródła wzrostu i kryzysów, E. Jackowska, B. Kromolicka (red.), Print Group. Szczecin 2010, s.13-28.

37 K. Appelt, Środkowy okres dorosłości. Jak rozpoznać potencjał dojrzałych dorosłych. [W:] Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, (red.) A. Brzezińska GWP Gdańsk:. 2004 s. 37-48

17

dokonywanie wyborów niekiedy wymagających rezygnacji z części osobistych dążeń na rzecz zobowiązań rodzinnych. Dbanie o relację małżeńską i harmonię rodzinną dostarcza zasobów, które decydują o zadowoleniu z życia młodzieży, o lepszej sytuacji społecznej i wynikach w nauce (dotyczy także młodzieży studenckiej).

Emocjonalne

angażowanie

w

problemy

rodziny

pogarsza

samopoczucie,

działa

autodestrukcyjne, brak wizji przyszłości wyzwala lęk, i/lub treści a i poczucie bezradności dziecka.

Wizja rodziny jest nasycona emocjonalnie. Notki są także sygnałami: problemów życia rodzinnego, z pracą rodziców, z komunikacją interpersonalną, silnej więzi z matką (i konfliktów). Treści notek mogą być symboliczną ucieczką od przykrych sytuacji codziennych. Są buforem wspierającym radzenie ze stresem, jakie przeżywa gimnazjalista. Przewaga przetwarzania informacji na poziomie konkretnym i mała gotowość do refleksji i uogólniania osobistych doświadczeń, koresponduje z czarno-białym obrazem relacji w rodzinie. Wpisywane treści niekiedy są przejawem tworzenia własnych strategii radzenia ze stresem. Czas spędzany przez nastolatka w Sieci jest formą tworzenia nowej jakości więzi z rodziną i próbą usamodzielniania emocjonalnego. Proces trwa kilka lat i jest zadaniem rozwojowym w adolescencji. Eksploracja doświadczeń rodzinnych w Sieci staje się zaczątkiem ich modyfikowania, rozwoju kompetencji emocjonalnych.

BIBLIOGRAFIA Appelt K., Środkowy okres dorosłości. Jak rozpoznać potencjał dojrzałych dorosłych, [w:] Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, (s. 37-48), (red.) A. Brzezińska, GWP, Gdańsk 2005.

Bardziejewska M., Okres dorastania. Jak rozpoznać potencjał nastolatków, [w:] Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, (s.345-278), A. Brzezińska (red.), GWP Gdańsk 2005.

Bendyk E., Dylematy społeczeństwa sieciowego. [w:] A. Nowak, K. Winkowska-Nowak, L. Rygielska (red.), Szkoła w dobie Internetu, (s.19-30), Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2009.

Białek-Szwed O., Alternatywne sposoby spędzania czasu wolnego – cyberekshibicjonizm i wirtualna inwigilacja. [w:] Małe tęsknoty?” Style życia w czasie wolnym we współczesnym społeczeństwie, (s.115- 12), (red.), W. Muszyński, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2009.

Brzezińska A.I., Appelt K., Ziółkowska B., Psychologia rozwoju człowieka, [w:] Psychologia.

Podręcznik akademicki. (s. 95-294), (red.) D. Doliński J. Strelau, GWP, Gdańsk 2008.

Castells M., Społeczeństwo Sieci, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007.

Ciżkowicz B., Ciemne strony sieci [w:] Media i społeczeństwo. Nowe strategie komunikacyjne, (s.304-313), (red.) M. Sokołowski, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2008.

Czyńska A. Cierpienia młodego Emo. [w:] Młodzież w XX I wieku. Źródła wzrostu i kryzysów, (s.49-60), (red.) E. Jackowska, B. Kromolicka, Print Group, Szczecin 2010.

Dudek P., Zaczęło się od gadu-gadu – internetowe sposoby na komunikację młodzieżową [w:] Pedagogika informacyjna. Przestrzenie edukacji medialne, (s.123-130), (red.), E. Perzycka, PPH

18

ZAPOL, Szczecin 2009.

Górnikiewicz J.Z., Neomedia w przewartościowaniu sensów życia młodych Polaków. [w:] Edukacja informacyjna. Neomedia w społeczeństwie wiedzy, (s. 137-152), (red.) K. Wenta, E. Perzycka.

Wydawnictwo Uniwersytet Szczeciński i WSH TWP, Szczecin 2009.

Huk T., Edukacyjne wartości blogów internetowych. (s.142-157), „Chowanna” 2007, nr 2, Jackowska E. Teoria więzi kluczem do wyjaśnienia wzrostu i deficytów kompetencji emocjonalnych i społecznych. [w:] Młodzież w XXI wieku. Źródła wzrostu i kryzysów (s.101-122) (red.) E. Jackowska, B. Kromolicka, Print Group, Szczecin 2010.

Jankowski J., Integrująca rola uważności w kształtowaniu struktury koncepcji siebie, (s. 443-464) „Przegląd Psychologiczny” 2008, nr 51(4), A. Jasielska, R.A. Maksymiuk, Wpływ infantylizacji kultury na zmian w społeczeństwie konsumpcyjnym. (s.5-20), „Kultura i Społeczeństwo” 2010, LIV, nr 2.

Joinson A.N., Przyczyny i skutki rozhamowanego zachowania w Internecie.[w:] Internet a psychologia. Możliwości i zagrożenia, (s.135-157) (red.) W.J. Paluchowski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa Kazubowska U. (2009). Style wychowania w rodzinie i „nowe media” – związki i zależności. [w:] Pedagogika informacyjna. Przestrzenie edukacji medialnej. (s. 65-74), (red.) E. Perzycka PPH ZAPOL, Szczecin 2009.

Kohlman, B. Wpływ Internetu na sposób spędzania czasu wolnego przez młodzież szkolną, [w:] Nowe media. Nowe interpretacje, (s.148-165), (red.). M. Sokołowski, Wyd. TWP, Warszawa 2010.

Korzińska A., Życie w kulturze obnażania czyli co nam dają talk show? [w:] Konteksty kultury medialnej. Analizy i interpretacje, (s.59-72), (red.) M. Sokołowski, t 1, Altgraf, Olsztyn, 2007, Kroplewski Z., Proces kształtowania się tożsamości siebie. Analizy psychologiczno-pedagogiczne. [w:] Młodzież w XXI wieku. Źródła wzrostu i kryzysów, (s.13-28), (red.)E. Jackowska, B. Kromolicka, Print Group, Szczecin 2010.

Kubicka D., Medialny świat –intermezzo codzienności. Refleksje nad możliwościami ograniczenia wpływu mediów na ludzi. [w] Edukacja medialna. Nowa generacja pytań i obszarów badawczych. (s.139-148), (red.) M. Sokołowski, Wyd. Kastalia, Olsztyn 2004.

Leszniewski T., Siła międzyludzkich relacji, czyli tożsamość w ujęciu interakcyjnym, (s. 7-28), „Kultura i Edukacja”, 2006, (2-3), , Machtyl K., Pierwszy nauczyciel. Rodzina jako drogowskaz w procesie partycypacji w kulturze, [w:] Wartości kulturowe w rodzinie: założenia, realia i egzemplifikacje. (s.28-38), (red.) W. Muszyński, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2010, Mudyń K. Profile afektywno-emocjonalne uczniów nadużywających v/s sporadycznie używających Internetu, (s. 68-88). [w:] Kultura i Edukacja, 20094 (73) Nosal T., Style życia a uczestnictwo w kulturze. Pytania a wzajemne relacje i metodologiczny punkt ciężkości w badaniach stylów życia. (s.21-36) „Kultura i Społeczeństwo” 2010, LIV, nr 2 .

19

Oleś P., Wprowadzenie do psychologii osobowości, Scholar, Warszawa 2003.

Piątek K., Młodzi „NO LIVE” – gdy świat wirtualny pochłania świat realny. Szkic socjologiczny na temat wpływu gier komputerowych na życie młodego człowieka. [w:] Homo Creator czy Homo Ludens? Twórcy- internauci –podróżnicy (s.154-162). (red.) W. Muszyński, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2008.

Pisula E., Sikora R., Wiek i płeć a radzenie sobie ze stresem przez młodzież w wieku 12-17 lat, (s.

405-421). „Przegląd Psychologiczny”, 2008, nr 51(4).

Seul S., Blog jako nisza rozwoju młodzieży [w:] Nowe media. Nowe interpretacje, (s. 58-71), (red.)

M. Sokołowski, Wyd. TWP, Warszawa 2010.

Seul S., Idol pop kultury w blogu nastolatka, [w:] Skąd przychodzimy dokąd zmierzamy,(red.) M. Sokołowski (w druku).

Seul S., Kontekst społeczny w późnym dzieciństwie a rola ucznia, Impuls, Kraków 200.

Seul S., Oswajanie życia w blogowych notkach adolescenta. (s.37-53), „Kultura i Edukacja” 2009 nr 4(73).

Seul S., Rodzina w blogu adolescenta, [w:] Wartości kulturowe w rodzinie: założenia, realia egzemplifikacje. (s.220-229), (red.) W. Muszyński, Wyd. UWM, Olsztyn i Adam Marszałek, Toruń 2010.

Seul S., Świat społeczny w blogu nastolatka. [w:] Człowiek rodzina kultura. Szkice psychologiczne, (s. 156-163),(red.). H. Wrona- Polańska, G. Rudkowska, L. Wrona, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2008.

Seul S., Wartości prezentowane przez adolescenta w notkach blogowych. [w:] Młodzież w XXI wieku. Źródła wzrostu i kryzysów, (s.37-48), (red.) E. Jackowska, B. Kromolicka, Print Group, Szczecin 2010.

Seul S., Wirtualne wytwory nastolatka –badania,[w] W kręgu socjologii interpretatywnej. Badania jakościowe nad tożsamością, (s. 283-292), (red.) J. Leoński, U. Kozłowska, Wyd. US, Szczecin 2007.

Seul S., Wolny (?) czas nastolatka w Sieci, [w:] Homo Creator czy Homo Ludens? Twórcyinternauci –podróżnicy, (red.), W. Muszyński, M. Sokołowski, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2008, s. 199-209.

Seul, S., Zasady moralne prezentowane w blogu nastolatka. (s.103-114). Analiza i Egzystencja 2008 nr 8.

Siuda P., Kryteria wspólnotowości w Internecie, (21-36), [w:] Kultura i Edukacja 2009) 4 (73).

Siuda P., O roli oraz znaczeniu sieciowych celebrytów w społeczności internautów, [w:] „Małe tęsknoty?” Style życia w czasie wolnym we współczesnym społeczeństwie, (s. 31-43), (red.), W. Muszyński Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2009.

Siudem A., Style radzenia sobie ze stresem a komunikowanie przez Internet, [w:] Komunikowanie się. Nowe wyzwania (s.61-72), (red.) G.E. Kwiatkowska, K. Markiewicz, Wyd. UMCS Lublin

20

2010.

Talik E., Poczucie kontrolowalności sytuacji stresowej a strategie radzenia sobie ze stresem u adolescentów, (s.49-65) „Polskie Forum Psychologiczne” 2010, t.15 nr 1.

Timoszyk-Tomczak C., Czas spędzony przed komputerem i telewizorem w świadomości dzieci i rodziców. [w:] (Kon)teksty kultury medialnej. Analizy i interpretacje. t. I,, (red.) M. Sokołowski, (s.

229- 242). Altgraf, K. Olsztyn 2007.

Winnicki K., E-learning w gimnazjum. [w:] Szkoła w dobie Internetu, (s.139-155), (red.) A. Nowak, K. Winkowska-Nowak, L. Rycielska Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2009.

Ziółkowska B., Okres dorastania. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać [w:] Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 379-422), (red.) A. Brzezińska, GWP, Gdańsk 2005.

Sylwia Seul Streszczenie OBRAZ WIĘZI W RODZINIE W BLOGU NASTOLATKA Celem artykułu jest przegląd badań nad młodzieżą prowadzącą blogi, jej typowych problemów rozwojowych i roli więzi rodzinnych w tej twórczości. Zaprezentowane będą wyniki sondażu z wyciągów notek na 50 blogach (w sumie 50x20 czyli 1000 notek). Poznajemy zależności między kategoriami opisującymi rodzinę nastolatka. Rodzina zajmuje drugą pozycję po rówieśnikach w częstości przytoczeń z przewagą pozytywnych nad negatywnymi. Widać zależności statystyczne między liczbą przytaczanych zachowań rodziców a relacjami z rodzeństwem i dalszą rodziną.

Zyskano zależności między wymaganiami rodziców a konfliktami rodzeństwa, współpracą z rodzicami i współpracą z rodzeństwem i relacje lustrzane zależność między konfliktem z rodzicami i konfliktem z rodzeństwem.

Summary PICTURE OF BONDS IN THE FAMILY THE TEEN BLOG The paper reviews research on young people leading blogs, the common problems of development and the role of family ties in this work. Presented the results of the survey notes that are extracted from the 50 blogs (a total of 50x20 or 1000 notes). Getting to know the relationship between the categories describing the family teenager. The family occupies the second position after the pleadings in the frequency of their peers with a predominance of positive over negative. You can see statistical dependence between the number of cited behavior and relationships with parents, siblings and extended family. Gains achieved by the requirements of the relationship between parents and sibling conflict, cooperation and collaboration with parents, siblings, and relationships mirror the relationship between conflict with parents and sibling conflict.