24// Magazyn
Polska Poniedziałek, 9 maja 2016
www.polskatimes.pl
Chaplin znika z grobu. Ostatnie lata komika a.laduniuk@dz.com.pl
lutym 1952 roku w Wielkiej Brytanii na tron wstępuje Elżbieta II. Polska podpisuje z ZSRR umowę o budowie Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. W kwietniu Sąd Wojewódzki w Warszawie skazuje na karę śmierci generała Augusta Fieldorfa „Nila”. 3 maja z Monachium zostaje nadana pierwsza w języku polskim audycja Radia Wolna Europa. 1 listopada na atolu Enewetak Amerykanie
b Charlie Chaplin z żoną Ooną i dziećmi. Najmłodsze z ich ośmiorga dzieci, syn Christopher, urodził się w 1962 roku
eksplodują swoją pierwszą bombę wodorową. Cztery dni później prezydentem USA zostaje republikanin, Dwight D. Eisenhower. Zimna wojna trwa w najlepsze – amerykański senator McCarthy tropi komunistów wśród ludzi kultury i nauki w Stanach. 31 grudnia, w ostatnim dniu 1952 roku, Charlie Chaplin staje się właścicielem posiadłości Manoir de Ban w niewielkiej wsi Corsier-sur-Vevey nad Jeziorem Genewskim w Szwajcarii. To miejsce pozostanie jego domem aż do śmierci w roku 1977. Osiedlenie się Chaplina w Szwajcarii miało ścisły związek z aktualną sytuacją polityczną na świecie.
Czarna lista Hollywood
Chaplin, popularny gwiazdor kina niemego, ze swoimi lewicowymi poglądami (pamiętają Państwo jeden z jego najsłynniejszych filmów „Dzisiejsze czasy” – satyrę
FOT. ANNA ŁADUNIUK
W Anna Ładuniuk
Szwajcarski świat Charliego Chaplina
b Figura woskowa, jedna z wielu w muzeum, przedstawiająca Charliego Chaplina (łazienka z „Króla w Nowym Jorku”)
FOT. ANNA ŁADUNIUK
Historia
Właśnie spodziewała się ich piątego wspólnego dziecka. Rodzina gwałtownie potrzebowała nowego domu i nowej ojczyzny. Wybrała 19-pokojową , neoklasycystyczną willę położoną na 14-hektarowej posiadłości tuż obok Vevey. Chaplinowie kupili ją razem z wyposażeniem od amerykańskiego dyplomaty, Graftona Winthropa Minota. To jego żona, Anna de Lancey, nazwała posiadłość Manoir de Ban.
FOT. CHAPLIN’S WORLD
Charliego Chaplina rząd amerykański uznał za osobę niepożądaną, cofnął wizę i zabronił wjazdu do USA. O co poszło?
Polska Poniedziałek, 9 maja 2016
b Grób Charliego Chaplina i jego żony Oony na wiejskim cmentarzu w Corsier-sur-Vevey na społeczeństwo kapitalistyczne), znalazł się na celowniku komisji McCarthy’ego i trafił na tzw. czarną listę Hollywood. Na liście tej znaleźli się ci aktorzy, reżyserzy czy ludzie filmu, których podejrzewano o współpracę z komunistami. A kiedy w roku 1952 Charlie Chaplin razem z rodziną
wyjechał do Europy na premierę „Świateł rampy”, okazało się, że nie ma już powrotu do USA. Władze cofnęły mu amerykańską wizę (był Brytyjczykiem, nigdy nie miał obywatelstwa amerykańskiego). W roku 1952 artysta miał 63 lata i czwartą żonę Oonę, młodszą od niego o 36 lat.
Podobno Chaplin wiódł tu w miarę normalne życie. Jego dzieci (wkrótce urodziły się kolejne, miał ich z Ooną ośmioro) chodziły do publicznej wiejskiej szkoły, żona albo on sam na targ do pobliskiego Vevey, wszyscy uczestniczyli w życiu miejscowej społeczności. Corsier-sur-Vevey leży w środku tzw. szwajcarskiej riwiery, nad Jeziorem Genewskim, pośród przepięknych winnic Lavaux (30 lat po śmierci Chaplina, w 2007 roku, obszar Lavaux został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO). – Kiedy byłem dzieckiem, pamiętam, jak Chaplin przyjechał do naszego domu. Kupił wino – wspomina Patrick Fonjallaz, dziś znany winiarz z Lavaux. Pamięta swoje rozczarowanie, bo myślał, że zobaczy śmieszną postać w meloniku, a to był zwykły starszy mężczyzna. Na koniec wizyty ojciec zrobił im wspólne zdjęcie, które do dziś wisi w honorowym miejscu w winiarni. Lavaux dumne jest z Chaplina – w Vevey znajduje się niewielki pomnik – komik w charakterystycznym meloniku i za dużych spodniach patrzy na jezioro i Alpy. Miejscowy cukiernik sprzedaje lokalne czekoladki w kształcie butów (Charlie’s Shoes), w Lozannie w Muzeum de Elysee chwalą się, że mają całe archiwum fotograficzne aktora. Do tego niedawno w Vevey powstały dwa wielkie murale poświęcone Chaplinowi (podobno największe w Europie). Można dorzucić jeszcze park i hotel „Modern Times”, gdzie kelnerzy obsługują w charakterystycznych melonikach, a w każdym pokoju wisi fotografia z jakiegoś filmu z Chaplinem. No i najważniejsze: w połowie kwietnia 2016 roku w Corsier-sur-Vevey odbyła się wielka uroczystość związana z Chaplinem. Manoir de Ban zostało przekształcone w wielkie interaktywne muzeum „Świat Chaplina” (Chaplin’s World) i otwarte dla publiczności. To wielki nowocześnie urządzony kompleks dla całej rodziny. W jego skład wchodzi nie tylko dawny dom Chaplina, ale i specjalnie wybudowane studio filmowe, sklep, przerobiona na restaurację dawna stodoła. – Pomysł „świata Chaplina” narodził się tak naprawdę 15 lat temu – tłumaczy Yves Durand, przedsiębiorca i pomysłodawca muzeum. Wtedy jeszcze w posiadłości Manoir de Ban mieszkało dwoje z dzieci aktorów – Eugene i Michael. Pozostałe lata zajęło Durandowi i wspólnikom nie tylko zdobycie funduszy na przedsięwzięcie, ale i przekonanie rodziny do pomysłu. – To bardzo liczna rodzina, rozsiana po całym świecie. Przecież tylko z Ooną miał ośmioro dzieci. A były też inne, z wcześniejszych związków – mówi Durand. Zwiedzając „Chaplin’s World” można odnieść wrażenie, że w ostatnich 25 latach życia w Szwajcarii Charlie Chaplin był spełnionym człowiekiem. Że miał wspaniałą rodzinę, cieszył się późnym ojcostwem, spacerował, pisał wspomnienia, przyjmował gości z całego świata. I to wszystko osiągnął człowiek, który w dzieciństwie tułał się po sierocińcach, którego
www.polskatimes.pl ojciec zmarł jako alkoholik, a matka była chora psychicznie.
Z sierocińca na salony Hollywood
Oboje rodzice Charliego byli londyńskimi aktorami, ale niespecjalnie radzili sobie i z karierą, i z utrzymaniem rodziny. Ojciec zresztą porzucił żonę i dzieci, a matka nie była w stanie wychowywać synów – Charliego i Sydneya. Dlatego Charlie przeżył w dzieciństwie i przytułek, i pracę w warsztacie samochodowym, i szkołę dla sierot. Zawsze musiał radzić sobie sam. Bardzo wcześnie odnalazł się na scenie. W teatrze, gdzie występowała matka, dostawał małe dziecięce rólki. Potem krążył od trupy do trupy, udawało mu się także grywać w pierwszych brytyjskich niemych filmach. W roku 1912 razem z trupą aktorów na imigranckim statku przyjechał do Ameryki. Tutaj jego kariera przebiegała według klasycznego amerykańskiego schematu: od pucybuta do milionera. W roku 1912 był nikim, a 7 lat potem, w roku 1919, miał już własne studio United Artists wraz z Mary Pickford, Dougla-sem Fairbanksem i Davidem Warkiem Griffithem. Wtedy już na całym świecie znana była jego postać Trampa – małego zagubionego człowieczka w meloniku, za dużych spodniach i butach, w przykrótkim surducie i z laseczką. Był niekwestionowaną gwiazdą pierwszej połowy XX wieku. Choć sławę przyniosło mu kino nieme, i choć długo opierał się przed dźwiękiem, potrafił jednak odnaleźć się w „nowych czasach” dla kina. Zanim ożenił się z Ooną, miał trzy żony, z którymi się rozwodził. A i to ostatnie małżeństwo było też zawarte w atmosferze skandalu: Oona była córką sławnego dramaturga, noblisty Eugene O’Neilla. Kiedy się poznali, była nieletnia. O nim krążyły legendy, że ma tysiące kochanek. Ślub brali w tajemnicy i wbrew rodzinie. Pozostali razem do śmierci Charliego w roku 1977. Z ośmiorga dzieci najbardziej znana jest (przynajmniej dla polskich widzów) Geraldine Chaplin („Doktor Żywago”, „Nakarmić kruki”, „Casino Royale”, „Zawieszeni na drzewie” i wiele innych filmów).
Chaplin znika z grobu
Grób Charliego Chaplina i Oony znajduje się na małym wiejskim cmentarzu w Consier-sur-Vevey. Prosta płyta, wokół kwitnące fiołki. Nie widać tego na zewnątrz, ale trumna ze szczątkami umieszczona jest pod ziemią w grubym na półtora metra sarkofagu z betonu. To z powodu wydarzenia, które miało miejsce kilka miesięcy po śmierci Chaplina. Charlie zmarł w swoim domu, w łóżku podczas snu (oryginalny mebel można obejrzeć w sypialni w nowo otwartym muzeum) w Boże Narodzenie roku 1977. Kilka miesięcy po pogrzebie jego szczątki zniknęły z grobu. Złodzieje zażądali od rodziny okupu – 600 tysięcy dolarów. Oona Chaplin odmówiła. Po kilkumiesięcznym śledztwie, podsłuchu telefonów rodziny oraz obserwacji budek telefonicznych w okolicy, policja namierzyła sprawców: dwóch mechaników samochodowych – Polaka Romana W. oraz Gantscho G., Bułgara. Porywacze wskazali miejsce ukrycia trumny z ciałem. Okazało się, że przez cały czas była zakopana w Corsier-surVevey, w kukurydzy, 2 kilometry od domu. Polak poszedł do więzienia na cztery i pół roku, Bułgar dostał karę w zawieszeniu (może miał lepszego obrońcę, a może rzeczywiście był opóźniony umysłowo, jak dowodziła obrona). Zresztą to Polak był szefem i pomysłodawcą porwania dla zysku. a ¹
Magazyn //25