ANTROPOS HEMAN #12 BAGAIMANA INDONESIA (RAYA)?

Page 1

ANTROPOS|JUNI201 7 EDI SI1 2

BHAKTIYANG TAK PERNAH PURNA

|

MEMAKNAI HARKI TNAS

| SEPENGGALKI SAH |DARIMASIHULAN

BAGAI MANA I NDONESI A (RAYA)?

Bac aonl i nediht t p; / / i s s uu. c om/ ant r opos he man


Da f t a rI s i Pi dat oPur nabhakt i

BHAKT IYANG T AK PERNAHPURNA

Ed i s i1 2-J u n i2 0 1 7

Se bany akt i gagur ube s ardar i De par t e me nAnt r opol ogi FI SI PUIe s mipur nat ugas padat ahuni ni .Me r e kaadal ah Pr of .Dr .Amr iMar z al i ,Pr of . Dr .Boe dhi s ant os o,danPr of . Dr .Me ut i aSwas ono F i ndaPr af i ant i

MEMAKNAIKEBANGKI T ANNASI ONAL Padar ubr i kopi nikal ii ni ,ANTROPOSt e l ahme wawanc ar ai s al ahs e or angmahas i s waant r opol ogis os i alangkat an201 5 y ai t u,Fi ndaPr af i ant iy ang t ampaks e mangatdal am me nge mukakanpe ndapat ny a t e nt anghar iKe bangki t anNas i onalke t i kadi t e muiol e hANTROPOSdi s e l as e l ake s i bukkany adal am me nj al anipe r s i apanUj i anAkhi rSe me s t e r .Be r i kuthas i lwawanc ar aANTROPOSde nganFi nda.

Kot akPos/1 DARA/2 Edi t or i al/4 Pi dat oPur nabhakt i/7 Opi ni/10 Kunj unganUni v.Pas s au/11 Rekl eks iHar di knas/12 Opi ni/16 F i l m danBuku/18 F unF act/20 Pui s i/21 F i ks i/23 Pr of i l/26 Gal er i/28 Apr es i as i/30

Refleksi109 Tahun Kebangkitan Nasional

BAGAI MANA I NDONESI A ( RAYA) ? BAGAI MANAMUNGKI NKONSEPKESAT UANNASI ONALDANNEGARABANGSA YANG HAMPI RSAT UDEKADEI NIT I DAK AT AUJARANG KI T APERT ANYAKANKI NI SEAKANAKANPENT I NG KEMBAL IUNT UK DI T I NJAUUL ANG.DEMI KI ANJUGA DENGANKAT A“RAYA”PADAL AGUKEBANGSAANI NDONESI ARAYA,BUKANL AH SEKADARKAT APEL ENGKAPDARINAMA I NDONESI A.KAT AI T UT EL AHMENUNJUKKANBAHWASEJAKDUL UKI T AADAL AH NEGARABANGSAYANG BESAR.L ANT AS, BAGAI MANAI NDONESI A( RAYA)PADA HARI HARII NI ?


Ko t a kP o s

R E DA KS I Edi si1 2-Juni201 7 Edi t or| M.A.Wi c aks ono Er aYus ni t a W art awan| Dani e lKuni awan Nas y aAdl i na Nur ulChoi r ani Ri s daDe wi Ant r opos12|1

Re daks iANTROPOS me ne r i ma kar y a be r upa:Tul i s an opi ni / popul e r ,r e s e ns ibuku,r e s e ns if i l m,t ul i s an ke i l muan,pui s i ,c e r i t ape nde k,dankar y af ot ogr af i .Panj ang t ul i s ant i dakl e bi hdar i2000kat a.Si l akanme nul i st opi k y angs e danghangatdi pe r bi nc angkan.Se l ai ni t ur e daks i j ugame ne r i mas ar andankr i t i kunt ukANTROPOSdan He MAn. Si l akan ki r i mkan me l al ui e mai l ke : e k: ant r opos . he man@gmai l . c om dengan subj OPI NI / RESENSI / KEI LMUAN/ PUI SI / CERPEN/ FOTOG RAFI / KOTAKPOS

E d i t o r i a l


Da r i R e d a k s i u n t u kP e mb a c a

“ J a nga nka r e nake pe nt i nga ns e s a a t ,ki t ar us a kke bi ne ka a nki t a .Ki t a buka nba ngs as e j e ngka l t a na hda ns e e mbe ra i r . ” -Wi c a k “ Ti da kpe r l ume nc a r i pe ma nt i kunt ukbi s a ba ngki ts e l a maki t a ma s i hbi s ame ma nt i k di r iki t as e ndi r i . ” -Ri s da

Ant r opos12|2


" Ke ba ngki t a nna s i ona l me r upa ka ns ua t us e ma nga tya ngbi s adi j a di ka n s e ba ga is ua t ua c ua n da l a mha lme ngge r a ka n s e ma nga tna s i ona l i s me . Se ma nga tna s i ona l i s me i nidi r a s as e ma ki npuda r a ki ba tr a s ai nt ol e r a ns i ya ngkur a ng. -Da ni e l

" Me nga paki t ama s i h s a j ame mpe r ma s a l a hka ns e di ki tpe r be da a n pa da ha lma s i hba nya k a l a s a nya ngda pa t me mpe r s a t uka nki t a ? " –Na s ya Fot ool e h:Ant r opol ogiVi s ual

Apa&Bagai mana

Ke bangki t anNas i onal ? Me nur ut mu?

Ant r opos12|3


E d i t o r i a l

ANTROPOS,Juni201 7

Par adi gmaMul t i kul t ur aldal am Pe ngal amanI ndone s i a Bagii ns ani ns any angme ne kuni i l mui l mu s os i al humani or a, i s ui s ume nge naimul t i kul t ur al i s medan s e l anj ut ny a nas i onal i s me s e akan adal ah i s u y ang c e nde r ung “ nor mat i f ” , at aude ngankat al ai nme r upakan i s ui s u “ mai ns t r e am”y angl ama.Dal am r anah s t r ukt ur i de al , mungki ni y abahwai des oalnas i onal i s me bukanl ah halbar ul agi ,namun dal am kamars t r ukt urakt ualpe ngal aman I ndone s i a,r as a ke bangs aan dan mul t i kul t ur al i s meme nj adiduai s ube r dampi ngany angt ampakny ape r l udi r e v i t al i s as idimas aki ni .Me l al uit ul i s an s i ngkati ni ,s ay ai ngi nme mapar kandua pandangan,duapar adi gma,duabat as , at au dua as aly ang be r be da me nge nai mul t i kul t ur al i s me namun t e t ap be r muar apadahaly angs ama,y ai t upada kons e p ne gar a bangs a dal am t i nj auan ant r opol ogi s . Dua par adi gma y ang s ay a gunakan unt ukme l i hatmul t i kul t ur al i s mei nibukanl ah duahaly ang s e c ar adi kot omi s t e r pi s ahs e j aj ar ,me l ai nkanduahaly ang be r ur ut an dal am kont e kswakt u.Par adi gmape r t amaadal ahpar adi gmapos i t i v i s .Par adi gmai nime nawar kan pe r s Ant r opos12|4

pe kt i f mul t i kul t ur al i s me ( y angl e bi ht e patmas i hdi s e but s e bagai pl ur al i s me ) s e bagaikondi s iawalat au kondi s iy angme mangt e l ah adat anpadi be nt uks e ngaj a s e be l umny a.Unt ukme mudahkan me mahami i ni , mar iki t a pe r hat i kan pe r bandi ngan ant ar aI ndone s i a dan Ame r i ka Se r i kat . Dal am me mbi c ar akan mas al ah mul t i kul t ur al i s meI ndone s i a,ant r opol ogime nawar kanunt ukme mul ai ny adar ime ni nj aukons e ps ukubangs a.Se j akdahul u, s ukus ukubangs adiI ndone s i ame mang t e l ah me ne mpat it e mpat t e mpat y ang ( mungki n)s ampais aati nimas i hme r e ka t e mpat i .Ar t i ny a,me r e kame mangme r upakans ukus ukubangs aas l iy angkar e na s uat upe r ke mbanganpol i t i kgl obaldal am pe r j al ananmas a,s ukus ukubangs aas l i t e r s e butke mudi an t e r koope r as idal am ke s at uanpol i t i ky ai t une gar a.Ne gar ake mudi an me ngakomodas i s ukus uku bangs aas l i kedal am kamarbangs a. Maka me nj adiwaj arbahwa I ndone s i a bukan s e kadarne gar a,t e t apij ugane gar abangs a.Be r be dade nganI ndone s i a,Ame r i ka j ugame r upakan ne gar ay angmul t i kul t ur al ,namunme mi l i kiakarhi s t or i sy ang be r be da.Mul t i kul t ur al i s me diAme r i ka


E d i t o r i a l

ANTROPOS,Juni201 7

Ant r opos12|5

l al udanl e bi hs ar atakanf akt ors os i al buday a, maka par adi gma kons t r ukt i v i s me l i hat ny al e bi hpadakamarmas aki ni danl e bi hs ar atakanf akt ors os i al pol i t i k. Ke be r agaman s uku bangs a,r as ,dan agamapur i t an me nj adil andas an das ar dal am pe mi ki r an pl ur al i s medan mul t i kul t ur al i s memas al al u,s e dangkanpada mas aki ni ,par adi gmakons t r ukt i v i sl e bi h me l i hatbagai manake s ukubangs aandan r aske mudi andi ar t i kul as i kandal am kont e ksy angl e bi hl uas , mi s al kany angpal i ng s e r i ngadal ah dal am kont e kskont e s t as i t e r hadap aks e ss umbe rday ae konomi . Sat ul agipe r be daan adal ah,j i ka par adi gma pos i t i v i sme l i hatagama s e bagai s uat ui ns t i t us i ,maka dal am ke r angka kons t r ukt i v i s ,i ns t i t us iagama t e r s e but di pandangt e l ahbe r t r ans f or mas is e bagai s uat u ge r akan.Mul t i kul t ur al i s memas a

“

Barul ahdimasaref ormasi ,sukusukubangsa yangberagam t adikemudi ansemaki ndi beri kanaksesyangsama unt ukberekspresi , set i daknyadal am pang gungsosi al ,ekonomi , danpol i t i k.

“

t e r bangun aki batge j al at r ans nas i onal , t r ans kul t ur aly ang i nt e ns i fdidar at an t e r s e but .Maks udny a,mul t i kul t ur al i s me diAme r i kapadaawal ny ame mangl e bi h t e r be nt ukkar e naadany apar ape ndat ang dar ibe r bagaiwi l ay ahdiduni ay angke mudi anme ne t ap. Namuns e be nar ny a,kondi s ike be r agamannus ant ar apadamas al ampauy ang be l um t e r koope r as ikedal am ne gar abangs as e be nar ny a mas i h be l um bi s a ki t as e but s e bagai mul t i kul t ur al i s me , me l ai nkanpl ur al i s me .Pl ur al i s meme ny i r at kans uat ukondi s iy angs e kadarbe r be dabe da,y angs at us amal ai ns e akan t i dakt e r dapats uat ur e l as is e c ar as os i al pol i t i k.I ndone s i apadamas aor debar u mas i h me ne kankan kons e p pl ur al i s me i ni ,me s ki pun me nggunakan Panc as i l a s e bagail e gi t i mas ir as i onalunt ukme ny e l e nggar akan pe me r i nt ahan.Pl ur al i s me adal ahs uat ui dey angmas i hbe l um me ny adar i pe nt i ngny a ke s e t ar aan at au e gal i t e r i t ar i an dal am pe r j al anan ne gar abangs a.Bar ul ah dimas ar e f or mas i , s ukus ukubangs ay angbe r agam t adike mudi an s e maki n di be r i kan aks e sy ang s ama unt uk be r e ks pr e s i ,s e t i dakny a dal am panggung s os i al ,e konomi ,dan pol i t i k. I s uke s e t ar aandal am hal hakdan ke waj i ban me nj adi t i t i k awal bagi be r ke mbangny ai de mul t i kul t ur al i s me . I t ul ah i nt idar ime l i hatmul t i kul t ur al i s me dal am par adi gma pos i t i v i s ,y ai t u me l i hatmul t i kul t ur al i s mes e bagais uat u kondi s iy angt e l ahada. Par adi gma ke dua adal ah par adi gma kons t r ukt i v i s .Ji kapos t i v i sl e bi hme l i hat mul t i kul t ur al i s me dal am kamar mas a


E d i t o r i a l

ANTROPOS,Juni201 7

ki ni me mandang bagai mana s uat u agamake mudi an be r ke mbangme nj adi be r ane kar agam ge r akandanor gani s as i de ngan be r ane ka r agam ke pe nt i ngan, y ang l agi l agime r upakan ke pe nt i ngan s os i al pol i t i k,mi s al kan s aj a or gani s as i Fr ontPe mbe l aI s l am ( FPI ) .Par adi gma kons t r ukt i v i st i dakhany ame l i hatmul t i kul t ur al i s me s e bagai s uat u kondi s i das ar ,me l ai nkanme mandangmul t i kul t ur al i s mes e bagaii dey angde ngans e ngaj a di kons t r uks idan di r e kons t r uks i u unt ukt uj uan t e r t e nt u.Tuj uan dar idi munc ul kanny ai demul t i kul t ur al i s mei ni dal am kont e ks pe ngal aman I ndone s i a t akl ai n adal ah unt ukme nggambar kan I ndone s i ay ang be r agam dan adi l .Se dangkant uj uandi munc ul kanny ai deke s adar an akan mul t i kul t ur al i s meadal ah unt uk me r awatdan me r uwatne gar abangs aI ndone s i ai t us e ndi r i . Be r al i hny apar adi gmadar ipos t i v i ske kons t r ukt i v i s dal am me l i hatmul t i kul t ur al i s me be r i mpl i kas ipada pe r l uny a di ke mbangkan pe nde kat anpe nde kat an bar u dal am me mpe r t ahankan r as ake bangs aan y ang bai k, t e r ut ama di mas y ar akatl e v e lmi kr o.I de ol ogiPan c as i l as e be nar ny as udah i de aldal am me ngakomodas ime gake be r agaman di I ndone s i as e c ar amakr o,namun mas i h be l um opt i mal dal am kont e ks mas y ar akatmi kr o. Pe r t any aanbe s ar ny a, apakah Panc as i l as udah be nar be nar me ndar ah dagi ng bagimas y ar akatI ndoe ns i a s e ut uhny a? Maka, de ngan me nggunakan par adi gma y ang l e bi h kons t r ukt i v i s ,s e t i dakny aki t abi s ame ngus ahakanbagai maname mbe nt uks uat u Ant r opos12|6

us aha s i ne r gi sy ang s e t i dakny a unt uk me r e dam at au me nj aga agardi nami ka pe r ge r s e r an agama, ke s ukubangs aan, dan gol ongan dar ii ns t i t us ikege r akan unt ukt i dakme ngar ahke padas uat us i s i e ks t r i m y ang me naf i kan f akt ors e j ar ah ne gar abangs a I ndone s i a i t u s e ndi r i . Se babpar ape ndi r ibangs ame mangt e l ah me ny adar ibahwa kondi s is os i al buday a I ndone s i ay angbe r agam me mangme nj adi anc amandi mas ade pan. Ol e hkar e na i t ume r e kade ngans us ahpay ahme l e t akkanpondas iy angkokohunt ukne gar abangs ai nidimas ame ndat ang( RED) .


Pr of .Me ut i a( at as ) , Pr of .Boe dhi s ant os o ( t e ngah) ,dan Pr of . Amr idal am me ny ampai kan pi dt ao pur nat ugans y a di FI SI PUIpada23/ 5 Ant r opos12|7


Pi dat oPur nat ugasGur uBe s ar

Bhakt iy angTakPe r nahPur na Dal am r angkar angkai anme mpe r i ngat ihar iul angt ahunJur us anAnt r opol ogiFI SI P UIke 60,t e l ahdi s e l e nggar akanAc ar aPe ny ampai anPi dat oPur nabhakt ibagike t i ga Gur uBe s arAnt r opol ogiy akniPr of .Dr .SBoe dhi s ant os ode nganpi dat ony ay angbe r j udul“ Pe r ubahanSos i aldanDampakny a” ;ke mudi anPr of . Dr .Amr iMar z al ide ngan pi dat ony ay angbe r j udul“ Buday adanPe r adabanI ndone s i a” ;s e r t aPr of .Dr .Me ut i a Far i daHat t aSwas onode nganpi dat ony ay angbe r j udul‘ Me mbangunManus i adan Ke manus i aan:Ant r opl ogidanTant anganPe mbangunanNas i onal ” . De kanFI SI PUIDr .Ar i eSe t i abudiSoe s i l o,M. Scdal am s ambut anny ame ngat akan bahwai s t i l ahpur nabhkat ii nime r upakant e l ahs e l e s ainy amas at ugasdal am hal admni s t r at i fke pe gawai ant e t apidal am halpe ngabdi ani t ut i dakadakat abe r akhi r . Hadi rj ugabe be r apaDe kandar iUni v e r s i t asTadul ako,Uni v e r s i t asKhai r un,Uni v e r s i t asmal i kus s al e h,Uni v e r s i t asHal uol e o,par as i v i t asdar ibe r bagaikampus ,hi ngga ke r abatke t i gagur ube s ar .

Me ut i aFar i daSwas ono PeranAnt ropol ogidan Ci t aci t aKemerdekaan I ndonesi a Ki t at i dakhany abe l aj arme nge naldi r i ki t as e bagaimanus i aI ndone s i a,namun j uga be l aj ar me nge nalwat ak bangs a ki t a,t e nt angke kuat an dan ke l e mahan buday aBangs aI ndone s i ay angme mi l i ki ke ane kar agaman s ukubangs a. St udi y angki t ape r ol e hme r upakanl andas an unt ukme l nagkah bagiI ndone s i ay ang ki nis e dangme l aks anakan pe mbangunan nas i onal ny a,y ang t i t i kt ol akny a adal ahme mbangunmanus i aI ndone s i a s e ut uhny a.Ant r opol ogime nj adis angat r e l e v an bagiki t a dal am me nj al ankan t ugaski t as e bagaiwar gane gar ay ang me mpuny ait anggungj awabunt uki kut me ngi s i pe mbangunan nas i onal .De mi ki an di kat akan Pr of . Dr . Me ut i a Far i da Hat t a Swas ono dal am Pi dat o

Ant r opos12|8

Pur nabhkat i Gur uBe s arDe par t e me nAnt r opol ogiy angbe r j udulAnt r opol ogidan Tant angan Pe mbangunan Nas i onal ( 23/ 05) . Ol e hkar e nai t udi har apkanpe r anant r opol ogidal am pe mbangunan nas i onal har us s e s uai de ngan c i t ac i t a ke me r de kaan,y akni ;( 1 )Ant r opol ogihar us me l i ndungis e ge nap Bangs aI ndone s i a, dal am hali nis e or angant r opl ogiwaj i b me nj agake r ukunannas i onaldal am pl u r al i s medanmul t i kul t ur al i s meI ndone s i a. I l mu ant r opol ogime mahamibahwadi v e r s i t asnas i onalbi s ame nghambati nt e gr as inas i onal . Ant r opl ogi I ndone s i a har us mampu me nt r ans f or mas i kan ke bhi ne kaan me nj adi ke t unggal i kaan, me mbe nt uk r as a be r s amake i ndone s i aan,danme mpe r kokoh kohe s i nas i onal ;( 2) Ant r opol ogi me l i ndungis e ge nap t umpah dar ah.( 3) Pe r an Ant r opol ogi dal am me maj ukan ke s e j aht e r aanumum.( Humas / FI SI P)


Boe dhi s ant os o TegakkanSupremasi Hukum unt ukAt asi Pert i kai anSosi al Pe r t i kai ans os i aldimas y ar akatI ndone s i as e be t ul ny aadal ahhaly angl umr ah t e r j adi .Manus i a be r adapt as i de ngan l i ngkunganny a,makaki t abi s ame nat a ke hi dupanki t ake ar ahy angl e bi hbai k. De mi ki an di t e gas kan ol e h Pr of . Dr . SuburBoe di s ant os odal am Pi dat oPur nabhakt iGur u Be s arDe par t e me n Ant r opol ogiFI SI PUIde nganj udulpe r ubahanSos i aldanDampakny a( 23/ 05) . Manus i adi be kal ike mampuan adapt as iy angbai k.Pe r t i kai ans os i ali nime r upakanbagi andar i di nami kake hi dupan mas y ar akatI ndone s i a.Akhi r akhi ri ni ki t as e r i ng mj e nde ngar t e r i akan dar i mas y ar akaty ang me mi nt ame mpe r t ahankanke buday aanl amadanas l iI ndo ne s i a.Padahals e be t ul ny aki t ame mbu-

me mbut uhkan ke buday aan as i ngt e r s e but ,s al ahs at uc ont ohny aadal ahpakai an y ang ki t a gunakan i niadal ah pr oduk buday aas i ng,j i kaki t ai ngi nke mbal ike ke buday aan as l iI ndone s i a,maka ki t a t i dakakanme nge nakanpakai ani ni .Pe r t i kai ans os i alj ugabi s adi s e babkanol e h pe r gant i ange ne r as i .Kar e nas e t i apge ne r as ii ngi n me l akukan pe r ubahan y ang di anggapny aj adul . Pe r t i kai an s os i all e bi h mudah di bawa ker anah SARA di kar e nakan i de nt i t as y angpal i ngmudahdanme l i nt as ibat as bat ass os i alke l ompokke dae r ahan.Dan i ni l ah pe nc ar i an i de nt i t as s angatkuat me mi c u pe r t i kai an s os i al ,s e pe r t iki t a s e r i ngme nde ngari s t i l ahkambi nghi t am at auant it e r hadape t ni st e r t e nt u.SARA ki nis angatl akuj adis i mbolt i ndakanpr i mor di al .Ke daani nibi s adi c e gahde ngan dua c ar ay akni me l al ui c ar as i ngkat de ngan me ne gakan s upr e mas ihukum s e r t ac ar a panj ang de ngan me l akukan pe ndi di kan y ang akan me mbe nt uk ke pr i badi an.

SelamatDatangdan SelamatBelaj ar Mahasi swaBaru Antropologi201 7

Ant r opos12|9


Op i n i Finda Prafianti

MemaknaiKebangki t anNasi onal Mel al uiGUI M

Fi nda

Te patt anggal20 Me i201 7 ke mbal ime mbawa ki t a pada me mor iKe bangki t anNas i onal .Mome nt um Ke bangki t anNas i onalme r upakan s al ah s at u mome nt um be r s e j ar ah bagi pe r ge r akan Nas i onaldiI ndone s i a dal am me l awan ke s e we nangwe nangankol oni al i s mey angdi l akukanol e hBe l anda. Sal ahs at uor gani s as iy angdi di r i kanol e hpe mudape mudaI ndone s i ay angmas i hs e gardal am i ngat an ki t aadal ah Budi Ut omo.BudiUt omome nj adis al ahs at upe l opordal am me mbangki t kan nas i onal i s me pe mudape muda I ndone s i a pada s aati t u. Padar ubr i kopi nikal ii ni ,ANTROPOSt e l ahme wawanc ar ai s al ah s e or angmahas i s waant r opol ogis os i alangkat an 201 5 y ai t u, Fi ndaPr af i ant i y angt ampaks e mangatdal am me nge mukakanpe ndapat ny at e nt anghar iKe bangki t anNas i onalke t i ka di t e muiol e h ANTROPOS di s e l as e l a ke s i bukkany a dal am me nj al anipe r s i apan Uj i an Akhi r Se me s t e r .Be r i kuthas i l wawanc ar aANTROPOSde nganFi nda.

A:Se kar angki r aki r ake s i bukan A:Kal auFi ndas e ndi r i ,apay ang Ant r opos( A) :Bagai manas i h ndadiGUI M apaaj ani h? e l ahFi ndal akukanat aut i ndakan Fi maknake bangki t annas i onalbagi t s i bukanFi ndadiGUI Ms e s e de r hanadal am me wuj udkanhal F:Ke di r iFi ndake t i kaFi ndas udah bagaic r e at i v ee v e nt .Cr e at i v e e r s e but ? be r adapadat ahapde nganme ny an- t e v e nti t us e be nar ny ame ngur us i as e kar angFi ndas i bukdi dangas t at uss e bagaimahas i s wa? F:y gi at anke gi at andanac ar adi M at auGe r akanUIMe ngaj ar ke Fi nda( F) :hmmm bagis ay as e - GUI M,s e pe r t igr andope ni ng, e bagaibe nt ukdar iaks iny at ay ang GUI be nar ny ake bangki t annas i onali t u s l ant i kan,ac ar adit i t i kaks i ,dan ndal akukandal am me maknaike - pe s e ndi r ikal audi hubungkande ngan Fi t e r akhi rgr andc l os i ng. bangki t annas i onal . mas as e kar angt i dakhar uss e l al u

be r kai t ande nganhal halat aut i nnapaFi ndange r as akal au dakany anghe r oi kdanbe s ar .Se be - A:Ke Mi t ubi s ame nj adis ar ana nar ny ake t i kaki t abi s ame ngut ar a GUI dal am me mkanaike bangki t annakanpe mi ki r andanpe ndapatki t a i onal ? t anpaadat e kanandani nt e r v e ns i s ndange r as ade ngani kut dar ipi hakmanapuni t us udahbi s a F:Fi M,Fi ndabe r ar t it e l aht ur ut di kat akanc ukup.Tapit i dakhany a GUI r kont r i bus idal am halke bangki s e ke darme ny ampai kanpe ndapat be annas i onaldiduni ape ndi di kan, danpe mi ki r anki t as aj a,t e nt uhar us t at aus e t i dakny abe r par t i s i pas i di bar e ngide nganaks iny at adar i am ke maj uanduni ape ndi di kan. - dal pe ndapatdanpe mi ki r anki t at e r s e but .

Ant r opos12|10

AYO BEROPINI DIANTROPOS ant r opos. heman @gmai l . com


Kunj ungan

UNI VERSI TASPASSAU Te patt anggal1 6Apr i l201 6,De par t e me n Ant r opol ogiSos i alUni v e r s i t as I ndone s i ame ndapatkunj ungan dar i PASSAU Uni v e r s i t y ,Je r man.Se ki t ar kur angl e bi h20or angmahas i s wadan 2pe ndampi ngme ngunj ungikampus FI SI PUIs e kal i gusme mpr e s e nt as i kan ke hi dupan di kampus PASSAU Je r man. Be be r apa mahas i s wa dan dos e nAnt r opol ogidi aj akunt ukme ny aks i kanpr e s e nt as ime r e kame nge nai PASSAU uni v e r s i t y di Audi t or i um Juwono Sudar s ono ( AJS)FI SI P UI . Se l ai ni t uj ugame r e kadi be r i kangam bar anme nge naiDe s aCangkr i ng,I ndr amay uy angme nj adit e mpatpe ne l i t i anme r e ka. Mahas i s wamahas i s waPASSAU i ni be r as aldar ibe r bagaij ur us an,mul ai dar ime di as t udi e s ,c ul t ur aldanbus i ne s s .Me nur utDani a( 27/ 4) ,kunj unganme r e kakeI ndone s i as e be nar ny a unt ukme l aks anakans al ahs at upr ogr am dar iCul t ur eandBus i ne s ss t ud i e sPASSAU Uni v e r s i t y ,y ai t ue ks kur s i .Eks kur s ii nime r upakanpe ne l i t i an mi niy angdi l aks anakandiDe s aCangkr i ng,I ndr amay u.Pe ne l i t i ant e r s e but di l aks anakandiDe s aCangkr i ngat as t awar andar iBuYuni t a, y angme r upakan Dos e n Ant r opol ogi FI SI P UI . Te mape ne l i t i any angme r e kaangkat j uga be r mac amamac am y ang be r f okuspada ke hi dupanmas y ar akatdi De s aCangkr i ng. Dal am me l aks anakanpe ne l i t i anny adiDe s aCangkr i ng, me r e kaj ugadi dampi ngi ol e h1 0or ang mahas i s wa Ant r opol ogi UI unt uk me mpe r mudahme r e kadal am be r komuni kas ide nganmas y ar akats e ki t ar . Kunj unganme r e kakeI ndone s i abe r l angs ungs e l ama7har i ,2har idiJakar t a dan 5 har i di I ndr amay u. ( NURUL) Ant r opos12|11

( Lanj ut anOPI NI ) A :Ki r aki r agambar an ac ar any ai t u s e pe r t iapas i hFi n? F :Gr and ope ni ng,pe l ant i kan dan gr andc l os i ngi t us e be nar ny ake gi at an y angadadi dal amny ai t us e mac am t al k s how at au s e mi nar gi t u, di mana kont e ndanpe mbi c ar any anant iakan di s e s uai kande ngant e madar iGUI M. Te many as udaada,t e t apimas i hpe r l u di mant apkan l agi .Kal au dit i t i k aks i ny a,Fi ndadan t i m akan me mbuat ac ar adanke gi at ans e mac am mi nggu c e r i a,i ndahny a al am ku s e pe r t ii t u, y angpas t ike gi at any angbe r hubungan de ngan anakanak s e kol ahan dit i t i k aks inant i .Pokony a,Fi ndadiGUI M i t ube r ge r akdibi dangac ar any a,ke c ual ime ngaj aranakanakdit i t i kaks i Fi ndagai kut . A :Te r us ,apahar apan Fi ndanant i s e t e l ahi kutGUI M? F:har apanFi ndade ngani kutGUI M bi s abe r pe ngar uht e r hadapFi ndadan t e nt uny akeGUI Mi t uj uga.Kal aubagi Fi nda,Fi ndabi s al e bi hme ngat urdi r i , danbi s abe l aj arl e ade r s hi pkar e nadi GUI M Fi ndaj ugaj adidi r e c t orc r e at i v e e v e nt y ang bany ak be r ur us an dan me ngat ure v e nt e v e ntpe nt i ng. ( NURUL)

Li dahs e or angbe r i l mu dibe l akanghat i ny a, s e dangkanhat is e or ang dungudibe l akang l i dahny a Say y I di naAl i .R.A


R e f l e k s i

Har i Pendi di k anNas i onal

Ant r opos12|12


Re nc anapr ogr am l i mahar is e kol aht e r ny at adil ai n me ndapats ambut anpos i t i ft e r ny at abany akme ndapat r e s pony angkur angme ny e nangkandar ibe r bagaipi hak, khus us ny adar ipi hakl e mbagape ndi di kanagamakar e na pr ogr am t e r s e bi utdi ni l ai“ me nganc am�ke be r l angs unganke gi at anbe l aj arme ngaj arpe ndi di kanagamadimadr as ahdiI ndone s i a

Ant r opos12|13


R e f l e k s i Har iPe ndi di kanNas i onal

Si s t e m Pe ndi di kany ang Me ngakomodas i Ke be r agaman

Padapr i ns i pny ame ngapas e t i apmanus i a( I ndone s i a)har uss e kol ah?I ni bukan s e kadarunt uk me nge mbangkanday ai nt e l e kt ualmanus i aI ndone s i as aj a,bukanhany aunt ukme maj ukanday akogni s i ny a.I t us angatpe nt i ng, t e t apiy angl e bi hme ndas aradal ah unt ukme mbe nt ukmanus i ay angbe r budi ,be r mor al ,dan be r e t i ka.I ni l ah e s e ns i s e s ungguhny a dar i be r ke pe ndi di kan,bukanhany aunt uk me nc e t ak or angor ang t e r pe l aj ar , t e t apij ugat e r di di k. Tr ans mi s ipe nge t ahuanpadas uat u ke l ompok mas y ar akats e r i ngkal idi pandang dal am pe r s pe kt i fs i s t e m. Se c ar at i dakl angs ungpe r i s t i wape r i s t i wa dal am ke s at uan s i s t e m t e t ap be ke l i ndan kar e na s e t i ap pe r i s t i wa adal ah bagi an dar ikont e ks s os i al buday al ai nny a.Bany akpe nge t ahuan y ang di t r ans mi s i kan dal am s e t i ap ke l ompok be r s i f at t e r s i r at dal am s t r ukt ur hubungan y ang ada.Ol e h kar e nake buday aanj ugadapatdi ar t i kans e bagaipr os e sbe l aj armakake buday aan j ugadapatdi anggap s e bagai pr os e st r ans mi s ipe nge t ahuan dar i , ol e h,danunt ukmas y ar akaty angbe r s angkut an. I t ul ahme ngapake hi dupan or angkay adide s aakant e t apbe r be da de nganke hi dupanor angkay adikot a me s ki pun me ndapat kan kur i kul um pe ndi di kany angs ama.

Ant r opos12|14

Saati ni ,pe r i s t i wape ndi di kany ang di konkr e t kandal am ke gi at anbe l aj ar me ngaj ardi buatdandi kondi s i kans e de mi ki an r upa s e bagais uat us i s t e m y ang c e nde r ung s t at i s .St at i s dal am ar t i an pat uh pada kur i kul um y ang di buat s e c ar at e r pus at s e r t a be l um bany akme mbumi ny akr e at i v i t asdal am me ngaj ar( danme ndi di k)dial am ot onomipe ndi di kans e kar angi ni .Es aii ni s e t i dakny aakan me ngungkapkan dua hal .Pe r t ama,kr i t i kt e r hadapc ar apandang s t r ukt ur al i sy ang di s e mat kan padai de nt i t ass i s t e m pe ndi di kan na s i onalki t a.Ke dua,pe nguat angagas an agargur ul e bi h pr oakt i fs e bagaiage n i ns pi r as iunt ukpar aanakdi di kny a. Me l i hatke pe l i kan pe ndi di kan ki t a y angs e pe r t ii t u,s e t i dakny aki t amul ai me ngal i hkanpe r hat i andanpandangan ki t akepar adi gmapr os e s ual .Dial am pr os e s ual , y angdi t e kankanadal ahpe ngakuanat aske be r agaman,bai kdal am mat e r imaupun dal am pr os e s ,s e r t a me ni t i kbe r at kan i nt e r aks i s e bagai f akt orpe nt i ngdal am s i s t e m pe ndi di kan. Ar t i ny a, kont e ks s os i al buday a dal am pe r s pe kt i fl okalj ugahar usdi akomodas it anpa me nge s ampi ngkan kont e ksbuday anas i onal .Dis i ni ,y ang pe r l u s e pe nuhny a di s adar i adal ah pe r an gur us e bagaiage ni ns pi r as i .Di Je pangdanKor e a,y angme nj adigur u adal ah l ul us anl ul us an t e r bai k dar i


R e f l e k s i s e t i apuni v e r s i t asdine ge r ii t u.Maks udny a, t i dak s e mua or ang bi s a de ngan mudah me nj adigur u.Dan, gur u me r upakan pr of e s iy ang t i dak bol e hs e mbar angandi bukape l uangny ake padabany akor ang.Namuny ang j us t r ut e r j adidiI ndone s i aadal ahpar a gur ube r l ombal ombadal am hals e r t i f i kas idanhal haly angbe r baumat e r i al i s ,t anpame ngi ndahkan pe r an dan f ungs i ny ay ang s e s ungguhny a:me ndi di kdanme ngi ns pi r as i . Gur u me r upakan age n pe nt i ng dal am me nc i pt akan ge ne r as ide ngan kr i t e r i abe r i kut ,pe r t amaadal ahge ne r as iy ang ant i me nunggu.Ge ne r as i ant i me nunggu adal ah ge ne r as iy ang s uka de ngan i ni s i at i f dan me r e ka adal ahor angor angkr e at i f .Kr e at i fi ni bi s amunc ulkar e naduaf akt or .Fakt or pe r t ama l i ngkungan s os i al buday aal am s e or anganakdi di ky angme r angs angdi r i ny aunt ukkr e at i f .Anakanak y ang s udah kr e at i f“ dar is anany a� , pe r l udi r angs angl agiunt ukme mpe r kay a kr e at i v i t as ny a.Di s i ni l ah pe r an gur u di mai nkan.Gur u be r t anggung j awabat asbe r ke mbangny ape mi ki r an anakanak,s e kal il agi ,t anpame mat ahkankr e at i v i t asanakanaky angdi mi l i kis e be l umny a. Ke dua adal ah ge ne r as i y ang mampume ngi de nt i f i kas ike but uhanke but uhan, hambat anhambat an, s e r t apot e ns iy angdi mi l i ki ny a.Se kal i l agi ,de ngant i dakme nai f kankont e ks s os i al buday ay angada.I s t i l ahke ki ni anny a adal ah anal i s i s SWOT ( S/ St r e ngt h:ke kuat an,W/ We akne s s : ke l e mahan,O/ Oppor t uni t y :ke s e mpat an,dan T/ Thr e at :anc aman) .Ge ne r as it e r maks udadal ahge ne r as iy ang mampume nggunakanke kuat anat au ke l e bi hany angdi mi l i kiunt ukme nuAnt r opos12|15

t upidanme mi ni mal i s as ianc aman, dan me ngopt i mal i s as ike s e mpat any angdi mi l i kiunt ukme nut upike kur angan. Se l ai n dar is i s ipandang unt uk mur i d, gur uj ugame nj adis as ar anpr os e s ual i s mepe ndi di kandal am c i t ac i t any aunt ukme nj adi kangur us e bagaiage n i ns pi r as i .Di har apkangur umul aime mi ki r kan c ar ac ar a at au me t odol ogi bar udal am me ni l aidanme nggol ong gol ongkan mur i d/ s i s wa. Mi s al kan, t i dak l agide ngan me mbuatr unt ut an hi r ar kiy ang v e r t i kaldal am me ni l ai s i s wa, y angme mandangs i s wabe r das ar ni l aiangka dan t i ngkatke pandai an, t e t apime nggol onggol ongkanny al e bi h ke padapot e ns i y angdi mi l i ki ol e hmai s ngmas i ng anak di di k.Oh mur i di ni mahi rme nul i s ,y angi nimahi rme nggambar ,y angi t umahi rbe r hi t ung,dan s e bagai ny a.Say apr i badiy aki n,bahwa s e t i apor angy angt e r l ahi rdiduni ai ni me mi l i kibakatdanmi nat ny amas i ngmas i ng.Se t i apanakdi di kme mang waj i bkanunt ukme ne r i mas e muaj e ni s pe l aj ar an di 1 2 t ahun pe ndi di kan waj i bny a, t e t api i t u bukan be r ar t i me r e ka har us be nar be nar di t unt ut unt ukme nguas ai ny a. Se l anj ut ny a mampu me nc i pt akan s i t uas ikomuni t ass e kol ah y ang kondus i fdan me ny e nangkan de ngan ke mauanbe l aj arbe r s ama.Dis i ni ,di pe r l ukanupay ame ny at ukanv i s ibe r pe ndi di kan be r s amaant ar agur u,t e naga admi ni s t r at ur ,anak di di k,dan or ang t uaanakdi di k.Vi s ii nibukans e kadar v i s iy ang di t e t apkan ol e h ot or i t asdi at as ny a,pe me r i nt ah mi s al ny a,t e t api v i s iy ang di maks ud adal ah v i s iy ang l e bi hj auh, y ang me mandang anak di di ks e bagaiage npe r ubahan( RED) .


E t n o mi n i

Padae di s ikal ii ni ,Ant r opos me ndapatke s e mpat anunt uk me nge t ahuipe ngal amanpe ne l i t i any angdi l akukanol e h Di nySt ar i naRi nt o,mahas i s wi Ant opol ogiUIangkat an201 2. Padabul anJunis ampai bul anAgus t us201 6l al u,pe r e mpuany angakr abdi s apa St ari nime ndapatke s e mpat an unt ukme l akukanpe ne l i t i andi De s aMas i hul an,Se r am Ut ar a, Mal uku. Pe r j al ananSt arkeDe s a Mas i hul anbe r awaldar i aj akans al ahs e or angdos e n Ant opol ogi ,TonyRudy ans j ah, unt ukt ur uts e r t adal am pe ne l i t i an y angdi dukungol e h Di r e kt or atJe nde r alPe ndi di - di l i hatdar is e be r apadal am dat ay angme ndal am t e r s e but . kanTi nggi( DI KTI )t e r s e but . danbai ks angpe ne l i t i Unt ungny a,pe ne l i t i any ang Pe ne l i t i ant e r s e butdi l akukan mampume mpe r ol e hdan di l akukanSt ardapatbe r j al an s e bagaiupay ape nge mbangan me ngol ahdat any a.Dat a bai kdanl anc arkar e name nui l mupe nge t ahuan,khus us ny ay angmampume ndukung r ut ny amas y ar akatMas i hul an dal am i s ugl obal i s as is e r t a kaj i anant r opol ogi sy ang dapatdi kat e gor i kans e bagai kai t anny ade nganpe r ubahan i de al ,t ambahny a,adal ah i nf or many angkoope r at i f . ke buday aanpadas uat u dat ay angl uasdanme nNamunt e nt us aj apr os e sy ang mas y ar akat .Ol e hs e babi t u, dal am.Makadar ii t u,ke t e r - di l al uiSt art i daks e l al ube r j apos i s ipe ne l i t i ant i daks e pe - bukaandanke r j as ama l anmul us ,pas t iadaganj al an nuhny abe r adapadar anah mas y ar akats angatdi pe r l u- y angme ny e r t ai ny a,c ont ohnakade mi st e t apij ugadal am kan,namunt e nt us aj ahali niy as aati ame mul aipe ne l i t i anr anahpr akt i s ,me ngi ngat t i dakdapatdi pe r ol e h ny a.St arki r ape ne l i t i anny a bahwahas i lkaj i anny at e r s e - de nganmudah.Di s i nike akanbe r j al anmudah,namun butdapatme mbe r idampak mampuanpe ne l i t iunt uk padake ny at aanny at i daks e dankont r i bus ipadaupay a me mbuatmas y ar akatme n- mudahapay angi abay angpe mbe nt ukanke bi j akan. j adikoope r at i fadal ahs al ah kan,s e pe r t ipe r be daanbahas a Me nur utSt ar ,t e r pe nuhi ny a s at uhals i gni f i kanunt ukme -kar e namas y ar akatMas i hul an v i s ipe ne l i t i ani de al ny adapat me nuhike but uhanakan me nggunakanbahas aAm-

Ant r opos12|16


E t n o mi n i ( l anj ut an) bonMe l ay us e bagaibahas a s e har i har idanbe be r apa war gamas i hme nggunakan bahas aas l idae r ahMas i hul an, s e r t ape r be daanpol api ki rdan ke bi as aany angme nur utSt ar me r upakanduahaly angme nj adit ant anganpadaawalpe ne l i t i andi l akukan.St arbe r us ahame ngat as it ant angan t e r s e butde nganbe r upay a me mpe l aj ar ibahas ay ang me r e kagunakan,me ngi kut i ke bi as aandanme nc obame mahamipol api ki r mas y ar akat .Haly angme nar i kdar ipe ne l i t i anSt ardi Mas i hul anadal ahpr os e s adapt as i ny a,bai kadapt as i de nganl i ngkunganf i s i kde s a Mas i hul anmaupun mas y ar akat ny a. Be r ke naande nganpe ngal amanpe ne l i t i anny a,St ar be r kat a:“ Me nur uts ay a,poi n pe nt i ngdal am pe ne l i t i an bukanpadahas i l ny as aj ame l ai nkanpadapr os e s .Me l al ui pr os e sy angme l i put iobs e r v as i danadapt as i ,ki t adapatme mahamibahwamanus i ai t u be r agam s e hi nggaki t adapat me ne mpat kanmanus i apada pos i s i ny ade nganpor s iy ang t e pat .De ngankat al ai n,me manus i akanmanus i a� .( EY)

Ant r opos12|17


F i l m&B u k u

AI SYAH: BI ARKAN KAMI BERSAUDARA JudulFi l m Ai s y ah:Bi ar kan KamiBe r s audar a Pe mai n Laudy aChi nt y aBe l l a, GePamungkas , Ly di aKandou, Ar i eKr i t i ng Sut r adar a He r wi nNov i ant o Pr oduks i 201 6

Ant r opos12|18

I s u konf l i ky ang di pi c u ol e hpe r be daandiI ndone s i a me mang akhi r akhi r i nime nj adipe r bi nc angan hangat dir anah me di a. Hal i ni t e r j adi l ant ar an kondi s iI ndone s i a y ang me r upakanNe gar amul t i e t ni k dan pe nuh de ngan ke be r agaman buday a. Wal aupun de mi ki an,ke be r agaman t e r s e but t ak s e l al ume nj adiboome r ang bagi bangs a I ndone s i a. Mi s al ny as aj a, t ol e r ans i umatagamaHi ndudiBal i de nganor angor angy ang be r agama I s l am diBal i .

Me r e ka dapat hi dup be r dampi ngan dan s al i ng me nghar gais at us amal ai n. Me ngac upadai s ut e r s e but ,bany akf i l mI ndone s i a y ang akhi r akhi ri nidapat ki t aj adi kan r e f l e ks idal am be r i nt e r aks i de ngan s e s ama.Sal ah s at u kar y a anakbangs at e r s e buti al ah f i l my angbe r j udulAi s y ah: Bi ar kan Kami Be r s audar a y ang me ngi s ahkan pe r j uangan Ai s y ah ( Laudy a Cy hnt i aBe l l a)s e or anggur u y ang me ndi di k anakanak dipe dal amanNTTt e pat ny a diDe s aAt ambua.I ahar us


F i l m&B u k u ( Lanj ut anr e s e ns if i l m) be r adapt as i de ngan ke hi dupan y ang j auh be r be da de ngan kot as e r t a har usbe r i nt e r aks ide ngan pe nduduk l okal di s ana y angmay or i t asme nganut agamaKat ol i k.Me s ki pun padaawal ny at e r dapatpe nol akanaki batke s al ahpahamans al ahs at umur i dny a,ke gi gi handanke t ul us anny apunmampume ngubah s i t uas it e r s e but . Me r e kadapathi dup dampi ngan,s al i ngme nghar gai s at u s ama l ai n, bahkan t i dak me mbe dakan me s ki pun Ai s y ah me nj adi ke l ompok mi nor i t asdi s ana. Ol e h kar e nany a,f i l m i ni s angatdi r e kome ndas i kan unt uk di t ont on kar e na dapat me ngaj ar kan ki t a unt uk l e bi h pe kade ngan ke adaans e ki t arj ugame ne r i ma dan me nghar gai pe r be daan y ang ada. Kondi s ii ni t i dak pe r l u di pe r mas al ahkan apal agi me nj adi s al i ng s e r ang aki batv ar i as ibuday ay ang ki t ami l i ki .Jus t r u,hali ni l ahy angs e har us ny ame nj adic i r ikhas s e r t a me nambah khaz anah ke buday aanI ndone s i a. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . JudulNovel Se be l asPat r i ot Pengarang Andr e aHi r at a Penerbi t PT.Be nt angPus t aka TahunTerbi t 201 1 Ant r opos12|19

BE L AJ ARDARI ANDRE AHI RAT A

Nov e lSe be l asPat r i otme r upakans al ahs at ukar y a Andr e aHi r at ade ngan c e r i t ay anguni ks e r t a me mot i v as ipe mbac any a. Ki s ahnov e li nidi mul ai ke t i kaI kalme ne mukan f ot oal bum l amay ang di dal amny at e r s i mpan bany akc e r i t ame nge nai mas al al uAy ah.Ke c i nt aan Ay ahde ngant anahai rdi wuj udkande nganpe r j uanganny ame l awanBe l andal e wats e pakbol a. Di mana,i ape r nahme nj adi pahl awans e pakbol adi kampungny adanme l awan kompe nide nganke l i hai an goc e kanny a.Ke gi gi hanpe r j uanganny at e r s e but me ngi ns pi r as iI kalunt uk s e bagail i f e s t y l e , buday a, dapatbe r gabungde ngan p o l i t i k , b i s n i s , c i n t a , t i m PSSIdanme mbawa i khl as an,dans e paknamaI ndone s i akekanc ah ke b o l a s e b a g a i a g a ma . I nt e r nas i onal .Wal aupun Ke mbal iker e f l e ks i , padaakhi r ny aI kalgagal d i ma n a p e n g o r b a n a n unt ukme nj adis al ahs at u danr as ac i nt apada anggot at i m PSSInamun t a n a h a i r k e d uat okoh hali t ut i dakme ngur angi dal am nov e li nis angat s e mangatdanc i nt any a me n g i n s p i r a s i p e mbac a. ke padaI ndone s i a. r l e bi hpadakondi s i De ngangay abahas akhas Te s a a t i n i , d i ma n a r a s a i ni me l ay uAndr e aHi r at ame nns e maki npudar gaj akpe mbac ame ny e l ami mungki a k i b a t g a y a h i d u py ang pe r j uanganke hi dupan ke bar at bar at any ang mas y ar akatBe l i t ong me n y e r a n g a n a k mu da. di mas ai t ul e watt okoh Unt uki t u,nov e li nime nAy ahde nganj i wapat r i j a d i r e k o me n d a s i w a j i b ot ny a.Se l ai ni t u,dal am ukdi bac as e r t adapat bukui nij ugaAndr e ame n- unt me mb u k a p i k i r a n ki t a gupasbe gi t ubany akas pe k t apape nt i ngny as e ke hi dupan.Di mana,s e pak- be ma n g a t n a s i o n a l i s me i ni . bol abukanhany adi pandangs e bagais e buahol ahr aganamunj ugat e r kand ungbe r bagaimac am maknadal am s e pakbol a. Se pakbol as e bagai


F u n F a c t SEKOL AH YANG MEL AHI RKAN PERSATUAN

Ge dung Mus e um Ke bangki t an Nas i onal di bangunpada1 899danawal ny adi pe r unt ukkan bagi ke gi at an be l aj ar me ngaj ar unt ukSc hoolt otOpl e i di ngv anI nl ands c he Ar t s e nat auy angdi ke nalde ngans e but an STOVI A.Dal am bahas aI ndone s i a,ar t i ny a Se kol ahDokt e rBumi put r a,s e babSTOVI A adal ahs e kol ahbagipe l aj arpr i bumi .

PadaJuni1 909t e r bi tnomorpe r t amanmaj al ah Oe dy ana Par a Pr aj i t na,Ti j ds c hr i f tv oor de n v oor ui t s t r e v e nde nJav aan( Maj al ahunt ukOr ang Jaway angI ngi nMaj u) ,dibawahr e daks iBoe nj ami n.Dal am pe ngant arr e daks i ny a,Boe nj ami n de ngan bangga me namakan maj al ahny a“ maj al ahnas i onalpe r t amaunt ukor angJawadan di t ul i sol e hor angJawa”( BukuDiNe ge r iPe nj aj ah:Or angI ndone s i adiNe ge r iBe l anda,1 6001 950,ol e hHar r yA.Poe z e ,Cor ne l i sDi j k,I nge v ande rMe ul e n-2008) Ant r opos12|20

MAJ AL AH PE RT AMA ORANG J AWA


P u i s i Ma s aDe p a n S i a p ab i l a n ga d ama s ad e p a n ? Ma n at u n j u k k a n S e k a r a n gj u g a Di d e p a nma t a T i d a k , a d i n d a Ka ut i d a kb i s a Ka r e n ak a uh a n y ap e n i p u Y a n gt e r t i p up e n i p u T a kh a b i sp i k i rs a y a De n g a no r a n gp e r t a ma Me n g i r ai ap e r a ma l Ma mp ume l i h a t h a s i l a ma l L i h a t l a h Ka us e d i hu n t u kma s ad e p a n Di ma s ak i n i A p a a p a a ni n i B e t a p ame n g g e l i k a n Ka us e n a n gu n t u kma s ad e p a n Di ma s ak i n i A p a a p a a nk a ui n i S u n g g u hme mu a k k a n T a p i J i k ak a ub e r s i k e r a s Ma s ad e p a ni t ua d a B a was a y ak es a n a S a y aj u g ab e r s i k e r a s

Ant r opos12|21

S e b u a hP e n g a n t a rT i d u r R a s a r a s ar a u n g a nj i wa Me me k i kme ma k s ak e l u a r T e r t u mp a h l a hd i ad i s i n i . A k ub u k a np u j a n g g au l u n g B u k a np u l ap e n y a i rme l o d i u s Ha n y ai n d i v i d ud a r i g o l o n g a n muy a n g a mb i s i u s Y a n gme n g e r j a k a nk e c i n t a a n n y at a n p a p u t u s . S a y a n g , A l a n g k a hs e n a n g n y a J i wa mua ma t d i c i n t a i R a g a mud i k e l i l i n g i h a t i . S a y a n g , A k a n k a hd i r i k ume n g h a n g a t A k a n k a hj i wa k ume n c a i r J i k ame n o r e hb a i t b a i t i n t u i s i P u l a n g l a h , B i l ak a ut a kd a p a t i r a g ame n y a mb u t mud i a mb a n gp i n t u A y u n k a nk a k i k eme j ak e c i l d e k a t t u n g k u S e c a r i kk e r t a sy a n ga k a nme n y a mb u t mu B e r i s i k a nj i wah a r u mr i n d uk a s i h k u .


Ki r i m Kar y aAnda keRe daks i ANTROPOS ant r opos . he man @gmai l . c om

Ant r opos12|22


F i k s i I qbal .H.L

T u b u h k u , S a y a n g k u Akume nghe l anaf aspanj angbe r us ahame nghe nt i kandadakuy angbe r de gubke nc ang.Waj ahku me me r ahdani nic ukup j e l asme nunj ukanpe r as aankus e kar ang.Aku punme me j amkan mat akuunt ukme ne nangkanpi ki r anku s e mbar ime l e nt angkan t ubuhkudiat askas ur . Se mogaakubi s ame l upakanny a.Te t apihal i nipe r c uma.Se maki n ge l apj us t r us e maki n ahkus aatbe r pi ki rbahwa me mbuatgambar anwa- j al ahy angs al ahkar e na j ahny at e r l i hatj e l asdi di e r l al ut ampan.Mat aku ke pal aku.Mungki ni ni t i daks al ahkar e name naj ugape ngar uhdar is ua- t t apny a,danbukanj uga s anakamari ni .Si nar e namat ai niy angge ni t l ampube r war name r ah kar nc ar i c ar il e l akit ampan muday angme me nuhi me dige r bongke r e t a.Sungguh s e i s ir uangan.Ah,aku nis e buahke be t ul an, j adime ny e s al .Unt ukapa i e r ay ame y aki nkandi r i ku. akume nghi as il amput i - s ngatt adis i angke t i ka dur kude nganwar nai ni . Akui r t amakal ime l i hat ny a. Kamari nij adibe nar pe t uakubar us aj ame be nars e pe r t ikamars e - Saati ukike r e t adanbe r di r i or anggadi smuday ang mas dis e be r angpi nt uke r e t a mas i hpe r awan,y ang y angt e r t ut up.Se muakur s i s e l al ut e r ge l i t i kakan pe nuh,hi nggadi at i bat i ba ge l i atc i nt a. mul aibe r di r i .Awal ny aaku Tapiakube r pi ki r i daks adarde nganr upany a ul ang,ke napapul aaku t e namat akuf okust e r har usme l awanpe r as aan kar t uj upadabangkut e mpat i ni .Kupaks abadanku adudukt adi .Tapis aat unt ukbangundanbe r - di he ndakdudukdanme nat ap s andarket e mbokdi as ,bar ul ahakume l i t e pi ankas ur .Se ny uman keat hatwaj ahny a.Naf as ku mungi lt ampakdiwaAnt r opos12|23

s e akanbe r he nt is e ke t i ka. Akut i dakbohong.Waj ahny abe nar be nart ampandan me mbuat kugugup.Te r l e bi h,di abe r di r idi hadapankuy angs e dangduduk, s e maki nme mbuat kut i dak ny aman.Mungki ndi ame n y adar ige r akge r i kkuy ang ge l i s ah.Tapie nt ahl ah, s e j aki t uakut akbe r anime nat apny akar e nadi abe r di r i dide pankudanakant e r as a c anggungbi l apandangan kamit aks e ngaj abe r pa pas an.Ol e hs e babi t u,aku hany ame mandangit ubuhny a.Namun,t e t aps aj a, t ubuhny ay angpr opor s i onaldanpakai anny ay ang ke r e n,t i dakmampume nghe nt i kanpe r as aangugup ku.Me s kis e bat asmat a kamiy angbe r papas an, t e r ny at akhay al ankus udah j auhbe r ke l anade ngan be bas . Ni at kume mangbe r us aha unt ukt i dakme nahanpe r as aant e r s e butdanme mbi ar kanny ame ngal i rbe bas . Akant e t api ,adas at upe r t any aanmunc uly ang me ngganggudanmul ai me l awanpe r as aani nil agi . Akumul aibe r t any at any a, apakahakus e be nar ny a me ngi dapny mphomani ac ? Akut e r di am.Apakahaku be nar be narme mi l i ki has r atunt ukbe r hubungan


F i k s i s e ks ualde ngans e t i apor angy angkut e mui ?Aht apit i dak.Pas t inant i ny aaku j ugaakanl upade nganny a,s amas e pe r t i s e mual aki l akil ai ny angpe r nahke t e muidanmas ukdal am i maj i nas i ku. Hi l angdanl e ny appadaakhi r ny a.I ni l ah pe mbe l aanku.Akut akme r as ame mi l i ki ke l ai nant e r s e butdanl agi l agipe r t any aani nihany al ahupay ape r l awananku t e r hadappe r as aani ni . Akupunbe r s i ke r asunt ukme mbi ar kanpe r as aani nime ngal i rdani maj i nas i kube r mai n.Akumul aime mi ki r kan bagai manai ndahny aj i kame nj adi ke kas i hny a.Kamibe r me s r ame s r aan de nganbe r bagaipe r i s t i wake c i ly ang me nur ut kur omant i s ,s e pe r t ibe r khay al di as e l al ume nj e mput kudis t as i un ke r e t aunt ukbe r angkatkul i ahbe r s ama dans e ke darmakanbe r duadic af ĂŠke s ukaankami .Bahkanakumul ait i dakbi s a me nge ndal i kanpe r as aani nidant e r hany utdidal amny a.Takt e r as aai rmat a mul aime ne t e sdi pi pi kuaki bati maj i nas i i ni .Akume r as akanr i ndus aatdi t i nggal kanol e hny adans e di hs aatbe r khay aldi r i ny amas ukr umahs aki tunt ukme l aks anakanope r as i .Lamake l amaanpun i maj i nas ii nis e maki nl i ar .Hi nggae nt ah me ngapa,t e r pi ki r kanol e hkuunt ukbe r hubunganbadande ngandi r i ny a. Naf as kumul ait e r e ngahdande t ak j ant ungkus e maki nke r as .Tanpas adar akume r ai hgul i ngdi s ampi ngkudanme me l ukny ade ngane r at .Mat akut e r t ut up danme mbuatkhay al ani nibe r t ambah gi l a.Akume r as at e l ahme me l ukt ubuhny a.Tubuhi nit e r as any at a.Akupun me ngge l i atdanmungki nt e r l i hatme nj i j i kan.Tapir as ai nime s kihany adal am pi ki r ant e r as ani kmat .Namuns e gal any a mul aibe r ubahke t i kaakume mi ki r kan be t apas angar ny adi as aatke l ami nny a y angmul aime r obe kdanmas ukket ubuhku.Akube r t e r i ak,t e r ke j ut ,danme l e mpargul i ngku.Me ndadakakume r as a t akut ,muakdanj i j i k. Pe r as aanane hi nis e l al umunc ult i ap

Ant r opos12|24

kal ii maj i nas i kume nc apaif as ehubungan i nt i m.Akume r as amuak.Tapidi t e ngah r as aj i j i kt e r s e but ,adas e di ki tr as al e ga kar e nai nime mbukt i kanbahwaakubukanl ahpe ngi dapny mphomani ac .Aku punke mbal ibe r t any at any a,apakah y angs e be nar ny at e r j adipadadi r i ku? Mungki nkahi nit r aumake t i kaanak l aki l akis e kol ahkudul ume mpe r l i hat kan akuv i de opor nount uky angpe r t amakal i ny a?Me ngi ngathali t uakus angat l ah mar ah.Mul ais aati t upul amunc ulpe r as aanmar ahdanj i j i kpadadi r i kus e t i ap kal ime l i hatpas anganke kas i h,bahkan pandangankukeor angt uakupunbe r ubah.Adas e di ki tpe r as aanbe nc it e r hadap ay ahku,me nge t ahuiapay angt e l ah di pe r buat ny ake padai buku.Te r l e bi h ke t i kadi amul aibany akme me r i nt ah, aur amas kul i ni t as ny ame mbuat kuj e ngke l .Akant e t apiadaj ugas e di ki tpe r as aan j i j i kt e r hadapi buku.Akume r as adi r i ny a t e l aht e r makanol e hangananganf e mi ni ndanme r as at e r hor matkar e nat e l ah me nj adimangs al aki l aki . Dit e ngahamar ahy angme munc ak, akuke mbal idi buatbi ngungol e hpe r t any aanpe r t any aany angmunc uldi pi ki r anku.Akube r pi ki r ,apakahke be nc i ankui nime nunj ukanbahwadi r i kus e be nar ny aas e ks ual ?Te t apij e l asaku me r as at i dakde mi ki ankar e naakus e l al u me mi l i kike t e r t ar i kandanhas r atke pada or angl ai n.Namuny angs e be nar ny a ane h,ke napaakuc e nde r ungt e r t ar i k de nganor angy angt i dakakuke nal ke t i mbangy angde katde nganku?Se akan akul e bi hs e nangme nunggupange r an t ampany angt akakanpe r nahdat ang. Ane hny a,s e maki nt ahubahwape r as aan t e r s e butdandi r i ny at i dakmungki ndi gapai ,akus e maki nl e gadanbahagi a.Aku s angat l aht akutdanj i j i kunt ukbe r khay al r omant i sde nganor angy angde katde ngankus e pe r t it e mant e manl e l akiku.


F i k s i

Akupunme mut us kanunt ukke mbal i be r i maj i nas ide nganhar apanbi s ame mpe r bai kial urc e r i t adanme nj awabapa s e be nar ny ape r as aankui ni .Namuns aat mul aibe r khay al ,waj aht ampanny a mul ait i dakt ampak.Se pe r t i ny ape r l ahanl ahanakumul aime l upakanny a. Yangkui ngats e kar anghany al aht ubuhny a.Say angny a,pr os e spe l upaani ni t e r us l ahbe r j al an.Se i r i ngwakt u, s os okny apuns e maki nme nghi l ang, hi nggat e r gant i kande nganbay angan ge l ap.Be nardugaankus e j akawal ,pada akhi r ny adi aakanl e ny aps e pe r t ide r e t an pr i ay angl ai nny a.Namundi t e ngahke s e ndi r i ant e r s e but ,j us t r uakus e maki n me r as any aman.Sos okdi r i kuny at any a bi s at e t apbe r me s r aande ngans os ok y angt i dakj e l asi t u. Akus e maki nt e r f okuspadadi r i ku dal am i maj i nas i kus e ndi r i .Kul i hat , s os okkus angat l ahbe bas .Di abe r i nt e r aks i ,be r s e nangs e nang,danme l akukan hal halr omant i sbe r s amas os okl ai n y angt i dak Ant r opos12|25

t ampak.Akubi s ame l i hat ny as e ndi r is e ny umandiwaj ahkuy angki anme l e bar . Pe r as aans ay angpunt e r ust umbuhpada s os okdi r i kui t us e ndi r i .Me s kit i dakada or angl ai nt e r ny at aakumampuunt uk me nj adibahagi a.Mungki nkahi nipe r as aankuy angs e s ungguhny a? Ent ahl ah.Akumas i hbi ngung.Namun akut e r l al ul e l ahunt ukt e r usme ngal i r kan pe r as aani nidant e r usbe r i maj i nas i .Aku punme mut us kanunt ukbangki tdar ikas ur kudanme mungutgul i ngy angt e r j at uh aki batkul e mpart adi .Kuke nc angkanpi t a dibaj ukus e mbar ime l angkahme nuj u me j ar i asdis udutkamar .Lal uakupun be r c e r mi ndanme makai kanbi bi r kul i ps t i c kbe r war name r ahmar unke s ukaanku.Akus e nangbe r c e r mi n.Di s ana akubi s ame l i hats os okkonkr i tdi r i ku y angme nawan.Aht ubuhku,s ay angku. Kaut e r l al us e mpur naunt ukor angl ai n.


P r o f i l S e k a l i l a g i , Ko e n t j a r a n i n g r a t !

ME MBACAKOE N DAN KE I NDONE S I AANNYA

Pr of .Dr .Koe nt j ar ani ngr at

Ant r opos12|26

MESKI PUN anakc uc u Pr of e s orKoe nt j ar ani ngr at dal am ke ke r abat an ant r opol ogi di I ndone s i a pada mas a ki nis e maki n me mi nat i kaj i ankaj i an ke buday aan y ang unbounde d dan di nami s s i f at ny a, y ang not abe ne c e nde r ung be r ke bal i kan de ngan ke c e nde r ungan pos i t i v i s me ant r opol ogi I ndone s i a pada mas a l ampau, namaKoe nt j ar ani ngr att i dak pe r nah l e pas dar ii de nt i t asAnt r opol ogi I ndone s i a.Hali nit akl ai n kar e nake gi gi handanke t e kunan be l i au dal am me mbangun f ondas ike i l muanant r opol ogidit anah ai r ,y ang kar e na j as aj as any a i t u, ant r opol ogi dapat t e r us be r ke mbang hi ngga de was a i ni . Pe r ke mbangan ant r opol ogidiI ndone s i a me l i put i pe r ke mbangant e or i ,pe n de kat an, me t odol ogi , hi ngga r anah dan t e ma

kaj i an me nge nai ke buday aan,y ang ke s e muany a i t ut e nt ut i dak akan ada t anpaaday angme mul ai ny a:Pr of e s orKoe nt j ar ani ngr at . Say as e ndi r ime r upakan s al ahs at umahas i s way ang t e ngah me ndal ami ant r opol ogidiUni v e r s i t asI ndone s i a. Bi s a di kat akan, s ay adan t e mant e man s e angkat an s ay as aati nidi ke ke r abat an ant r opol ogi , me r upakan c uc us e kal i gus c i c i tPr of e s orKoe nt j ar ani ngr atkar e napar ape ngaj ar kami adal ah mur i d dan mur i ddar imur i dPr of e s or Koe nt j ar ani ngr at . Tul i s an s i ngkati nime r upakan r e f l e ks is ay adal am me ndal amiant r opol ogi ,l e bi h khus us ny a unt uk me nge nang danme nghor mat iPr of e s or Koe nt j ar ani ngr at at as j as aj as any as e bagai pi o ne e rt e r s e but .


Re f l e ks is ay ame nge naihubunganant r opol ogi ( dan Koe nt j ar ani ngr at ) dal am s umbangs i hny at e r hadapne gar abangs a I ndone s i a. be r awal dar i s al ahs at ul amanakunFac e book,s ay a me mbac as uat u ul as ane s aikome nt ar t e nt ang ant r opol ogidan hubun ganny a de ngan or de bar u. Pe nul i s dal am t ul i s ani t u,s angatke nt ar as i ni s ny at e r hadap c ar a pandang “ l ama� dal am ant r opol ogi .Koe nt aj ar ni ngr at danbahkanMe ut i aSwas ono,s al ahs e or anggur ube s arkami ,j ugame nj adi s as ar an kr i t i k pe das ny a. Bahkan munc ulkat as okt auy angdi as os i as i kande nganc ar apandangant r opol ogi mas al al ut e r s e but .Se c ar as ubs t ans i al , me mang,c ar apandangant r opol ogidi mas a s e kar ang i ni t e l ah be r be da de ngan c ar a pandang ant r opol ogidi mas al al u.Namun i nibukan be r ar t i ki t a me ngubur dal amdal am pe mi ki r an s e r t a t okoh ant r opol ogi ( I ndone s i a)mas al al u.Yangs e kar ang i niadaadal ahkar e naaday angdahul u. Say as e ndi r i me r as abahwaant r opol ogi dani l mui l mus os i al pol i t i khumani or apadamas al al us e di ki tbany akme n dapat i pe ngar uh dar ir e z i m y ang be r kuas apadawakt ui t u. Tapi ,mar i l ahki t aambi lpe r s pe kt i f dar is i s ii ni ,bahwaKoe nt j ar ani ngr at danpar agur ube s arant r opol ogi “ has i l � mas al al udimas aki nit e l ahme mbe r i kan s umbangs i h pe mi ki r anny aunt uk ne gar abangs aI ndone s i a.Waj ars aj a dal am duni a akade mi ks uat ut e or i , pe nde kat an, dan me t odol ogi t e r us me ngal amidi nami kadanpe r bai kanpe r bai kan.Et nogr af ikr i t i s Ant r opos12|27


Ga l e r i

Me r ahPut i hdiHar iBur uh/ Anv i s Ant r opos12|28


Ga l e r i

Pe r i ngat anHar iBur uh1Me idiJakar t a/ Anv i s Ant r opos12|29


A p r e s i a s i EMAS Nar i s aN.( 201 5) / Bul ut angki st unggalput r i Kur ni awan( 201 4)danNar i s a( 201 5) / Bul u t angki sgandac ampur an M.Akbar s y ah( 201 5) / Lar i1 00M Put r a Saf i t r iA.( 201 6) / Tol akPe l ur uPe r e mpuan

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ S e l a ma t d a nT e r i mak a s i h k e p a d ap e r a i hme d a l i d a l a m A j a n gOL I MF I S2 0 1 7 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ PERAK

PERUNGGU

Se pakBol aPut r a Al ki ndidanRi s da ( 201 5) / Te ni sLapangan GandaCampur an Al i s s a( 201 4) / Re nang50M Gay aDadaPut r i M.Akbar s y ah ( 201 5) / LompatJauhPut r a Anni s aA.( 201 6) / Lar i800 M Put r i

Fut s alPut r a Fut s alPut r i Enge l be r t us ( 201 4) / Le mparl e mbi ng

Ant r opos12|30


A p r e s i a s i “ Educati ng themi nd wi thouteducati ng thehearti sno educati on atall� Ari s totle

Ant r opos12|31


KI RI MKAN KARYAMU

DEMI ANTROPOS YANG LEBI H BAI K

ant r opos. heman@gmai l . com ht t p: //i ssuu. com/ant r oposheman


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.