Waarom lijkt het al herfst in de zomer?

Steeds drogere zomers...

Je hebt het ongetwijfeld al op het nieuws gehoord. Met hun weinige neerslag en hoge temperaturen zijn juli en augustus de droogste zomermaanden sinds 1833! Jaar na jaar blijven we droogterecords verbreken. Het is duidelijk dat de klimaatverandering ons in een nieuw tijdperk brengt met zomers gekenmerkt door extreme droogte. Veel mensen zoeken met dit warme weer daarom ook verkoeling in onze bossen. Niet onlogisch want er is aangetoond dat de gemiddelde en maximale temperatuur respectievelijk gemiddeld 1,7 °C en 4,1 °C lager zijn onder de kronen van de bomen. Maar ook onze bossen lijden enorm onder deze periodes. Er wordt verwacht dat deze aanhoudende droogtestress zal leiden tot het verlies van verschillende boomsoorten, vooral in gebieden waar bossen sterk versnipperd zijn zoals in Vlaanderen.

Waarom vallen er al bladeren van de bomen in de zomer?

Het lijkt alsof de afgelopen jaren de herfst al in augustus van start gaat. Veel bomen verliezen hun bladeren en vruchten vervroegd waardoor er op sommige

plaatsen al een heus bladerentapijt te vinden is in het midden van de zomer. De reden hiervoor is dat de bomen hun bladeren vervroegd laten vallen als verdedigingsstrategie tegen de aanhoudende droogte. Via verdamping verliezen ze veel water en omdat er zo weinig water in de grond zit kunnen ze zich dit niet veroorloven. Door de bladeren af te stoten kunnen de bomen het weinige vocht dat ze hebben bijhouden. Natuurlijk heeft dit ook negatieve gevolgen. Bladeren zijn heel belangrijk voor de bomen om te groeien. Als ze minder bladeren hebben, kunnen ze minder voedselvoorraden aanleggen. Dit is geen ramp als deze periodes tijdelijk zijn want bomen kunnen zich goed herstellen. Het probleem is dat door de klimaatopwarming al een aantal jaren de droogte blijft aanhouden waardoor ze steeds kwetsbaarder worden en ook vatbaarder voor insecten en schimmels. Denk hierbij aan plaaginsecten zoals de letterzetter bij fijnsparren of de eikenprachtkever bij eiken. Daarnaast stijgt ook het risico op bosbranden enorm wat ook grote gevolgen heeft voor de natuur.

© Stephanie Van Loock

Hoe reageren onze bomen en bossen?

Niet alle boomsoorten zijn natuurlijk even gevoelig voor deze droogteperiodes. Haagbeuk, Zomer- en Wintereik, Zomerlinde en Winterlinde zijn bijvoorbeeld meer bestand tegen deze periodes. Twee inheemse soorten die zeer gevoelig zijn aan deze droogte zijn beuken en fijnsparren. Beuken hebben een oppervlakkige wortelgestel wat hen kwetsbaar maakt. Het zijn dan ook echte bosbomen die het liefste in schaduwrijke bossen bij elkaar staan. Fijnsparren, een soort uit vochtige berggebieden, is ook minder goed opgewassen tegen droogte. Ze zijn al haast volledig verdwenen door de combinatie van droogte en de letterzetter. Een lichtpuntje is dat bomen die in bossen staan over het algemeen beter gebufferd zijn tegen de effecten van droogte door hun microklimaat. Bomen in een gesloten bosverband kunnen dus veel beter weerstaan aan droogte. Het is eigen aan bossen dat ze vochtiger en koeler zijn. Hierdoor zijn hun overlevingskansen groter. Een uitzondering hierop is de bosrand waar de klimaatbuffering minder sterk is. In Vlaanderen zijn er bijna 70.000 km aan bosranden door landschapsversnippering. Hier zien we dan ook dat bosspecialisten zoals klaverzuring, daslook en boshyacint, riskeren sterk achteruit te gaan als gevolg van klimaatverandering in combinatie met versnippering. Generalisten zoals brandnetel en look-zonder-look zullen hierdoor dan de bovenhand krijgen. Dit kan uiteindelijk resulteren in verlies van biodiversiteit!

Bladertapijt aan beukendreef op 25/08

Kunnen we er iets tegen doen?

Gelukkig is het antwoord ja. Het in stand houden van goed gebufferde boskernen is daarvoor van groot belang. Biodiversiteit lijkt hierbij alvast een sleutelwoord. Zoals we reeds aantoonden reageren boomsoorten verschillend op droogtestress en is het dus belangrijk om een gemengd bos te hebben. Er moet daarom gestreefd worden naar structuurrijke en gemengde bosbestanden zodat er voldoende risicoverspreiding is. Ook de versnippering moet zo veel mogelijk tegengegaan worden. Dit kan door bosuitbreiding zoveel mogelijk aan te sluiten bij bestaand bos. Ook de juiste bosbeheer is hierbij belangrijk. Een meer gesloten kronendak en meer biomassa kan klimaatextremen beter bufferen. In gesloten bossen zorgt het bosmicroklimaat ervoor dat de luchtvochtigheid en de bodemvochtgehaltes hoog blijven. Dit buffert de temperatuurextremen die we momenteel zien. Het is dus van groot belang dat we onze bossen goed blijven opvolgen en hen zoveel mogelijk wapenen tegen de opeenvolgende droogtes met klimaatslim bosbeheer!

Inspiratie gehaald uit artikel “Waarom bosplanten in Vlaanderen extra vatbaar zijn voor droogte” door Leen Depauw en Pieter De Frenne (Forest & Nature Lab, UGent)