Έθιμα για το νερό by Γεσθημανή Αποστολίδου

11Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ . ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ

Δ΄ΤΑΞΗ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014

Έθιμα Για Το Νερό Εργασία των μαθητών Γιώργου Γιαλαμπούκη Ελευθερίας Πετρίδου Χρήστου Ποντίδη

2013

Έθιμα από τον Γιώργο Γιαλαμπούκη Στη Νάουσα τα Θεοφάνεια γιορτάζονται με λαμπρότητα, ο αγιασμός των υδάτων γίνεται στην πλατεία Καρατάσου και στον Άγιο Νικόλαο. Μετά από τη θεία λειτουργία στο

Μητροπολιτικό

Μεταμόρφωσης

Ναό

της

πομπή

του

αγιασμού με τη συνοδεία της Φιλαρμονικής αγήματος,

και

Στρατιωτικού

κατευθύνεται

στην

πλατεία Καρατάσου, όπου γίνεται ο αγιασμός των υδάτων και η κατάδυση του τιμίου σταυρού στο σιντριβάνι. Στις 12:30 στον Άγιο Νικόλαο γίνεται η κατάδυση του τιμίου σταυρού στο ποτάμι. Την τελετή αγιασμού παρακολουθεί πλήθος κόσμου. Στα παγωμένα νερά του ποταμού 2

πέφτουν οι νεαροί και αμέσως μετά, σύμφωνα με το έθιμο,

μπαίνουν στο ποτάμι τα

άλογα και τα μέλη του Ιππικού Συλλόγου Νάουσας για τον καθαγιασμό των αλόγων. Στη συνέχεια στο τουριστικό περίπτερο μέσα στο άλσος, προσφέρονται τοπικά εδέσματα και κρασί από τον Ιππικό Σύλλογο με την υποστήριξη του Δήμου Νάουσας. Ένα κυπριακό έθιμο που μοιάζει με τα Θεοφάνεια Οι εικόνες δεν είναι από τις 6 Ιανουαρίου, την ημέρα που η Εκκλησία γιορτάζει τα Θεοφάνεια αλλά από την Δευτέρα

Ιουνίου,

του

Αγίου

Πνεύματος. Στον

Πρωταρά

της

Κύπρου

αναβίωσε ένα αρχαίο έθιμο που θέλει τον Σταυρό να αγιάζει τα ύδατα στο πλαίσιο του εθίμου του «Κατακλυσμού». Σύμφωνα

με

την

φιλόλογο

–

ερευνήτρια κα. Άννα Νεοφύτου «Το έθιμο του Κατακλυσμού θεωρείται στη ρίζα του ειδωλολατρικό, δηλαδή πηγάζει από τη 3

λατρεία της Θεάς Αφροδίτης και του Άδωνη που γιόρταζαν οι αρχαίοι Κύπριοι στην Πάφο, την Αμαθούντα και όπου υπήρχαν βωμοί της Αφροδίτης και του Άδωνη. Προσκυνητές κατέβαιναν από τα διάφορα χωριά της περιοχής. Κρίνοντας

από

το

περιεχόμενο

των

τελετών

του

Κατακλυσμού

σήμερα

διαπιστώνουμε την ομοιότητα με τις εκδηλώσεις της αρχαίας λατρείας της Αφροδίτης και του Άδωνη». Όπως είπε ωστόσο ο Μητροπολίτης Κωνσταντίας και Αμμοχώστου κ. Βασίλειος που τέλεσε τον Αγιασμό, για την Εκκλησία η ουσία είναι άλλη. «Όταν, λοιπόν, εμείς γιορτάζουμε τον Κατακλυσμό ουσιαστικά εννοούμε την παρουσία του Αγίου Πνεύματος, η οποία χύνεται, «εκχεώ από του Πνεύματος μου, επί πάσαν σάρκα». Χύνεται όπως το νερό, χύνεται σε κάθε ένα, για να αγιάσει ο Θεός και πάλι τη φύση. Άρα δεν έχει καμία σχέση, μπορεί να υπήρχαν κάποιες γιορτές με το νερό στην αρχαιότητα και βεβαίως υπήρχαν, αλλά ο χριστιανικός Κατακλυσμός είναι η έκχυση του Αγίου Πνεύματος σε όλη την φύση, στον άνθρωπο και σε όλα τα άλλα δημιουργήματα για να αγιάσει την κτίση ο Θεός και να την επαναφέρει και πάλι στην οδό της σωτηρίας» είπε ο Μητροπολίτης. 4

Έθιμα από την Ελευθερία Πετρίδου Το τάισμα της βρύσης Στα χωριά της κεντρικής Ελλάδας τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων γίνεται το λεγόμενο "τάϊσμα" της βρύσης. Οι κοπέλες του χωριού τα μεσάνυχτα ή προς τα χαράματα πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να σταθεί και η ζωή τους παίρνοντας έτσι το "αμίλητο" νερό. Για την καλή σοδειά έφερναν στη βρύση βούτυρο, τυρί, ψημένο σιτάρι, κλαδί ελιάς ή όσπρια και φρόντιζαν να πάνε από τις πρώτες, γιατί όπως έλεγαν, όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Οι γυναίκες, επιστρέφοντας στο σπίτι, έφερναν το καινούργιο νερό, αφού είχαν αδειάσει τις βαρέλες από το παλιό. H διαδικασία της μετάβασης και της επιστροφής στη βρύση, γινόταν σιωπηλά, για αυτό ονομάστηκε αμίλητο νερό. Οι γυναίκες φρόντιζαν να μη μιλήσει η μια στην άλλη, αν 5

και πολλές φορές αυτή η υποχρεωτική βουβαμάρα ήταν αφορμή να μην μπορούν να κρατήσουν τα γέλια τους. Με το αμίλητο αυτό νερό ραντίζουν τα σπίτια. και τα ρουχαλάκια του με μύρο. Το αμίλητο νερό Τα παλιά τα χρόνια σε πολλές περιοχές υπήρχε το Πρωτοχρονιάτικο έθιμο του ΄΄αμίλητου νερού΄΄. Όποιος ξυπνούσε πρώτος από την οικογένεια ή όποιου του έπεφτε το φλουρί της βασιλόπιτα, έβγαινε στην αυλή, έπαιρνε ένα άδειο δοχείο, και πήγαινε στη βρύση για να το γεμίσει. Αφού γέμιζε το δοχείο, κατά την επιστροφή του έκοβε μερικά κλαδιά ελιάς. Από την πρώτη στιγμή που έβγαινε στην αυλή μέχρι να επιστρέψει στο σπίτι, δεν έπρεπε να μείνει σε κανένα ώστε να μείνει το νερό ‘αμίλητο’. Σε ορισμένα μέρη πίστευαν ότι την Πρωτοχρονιά, γύρω από τη βρύση του χωριού μαζεύονταν οι νεράιδες και ‘έπλεκαν’ το νέο χρόνο. Καθόντουσαν στην άκρη της βρύσης, χωρίς να τις βλέπει κανείς, κι έβαζαν μέσα στο χρόνο που θα ερχόταν τη χαρά, την ευτυχία, την καλοσύνη, όλα όσα νιώθει ο άνθρωπος μέσα σε ένα χρόνο. Όταν έφτανε στο σπίτι αυτός που έφερνε το νερό, και αφού έπλενε το πρόσωπο και τα χέρια του με αυτό, έραινε όλα τα δωμάτια με το “αμίλητο νερό” για να φέρει στο σπίτι όλα όσα είχαν ρίξει οι νεράιδες μέσα στο δοχείο αγάπη, καλοσύνη, χαρά. Στη συνέχεια, έπαιρνε τα κλαδιά της 6

ελιάς και ένα άγριο κρεμμύδι που είχε ξεριζώσει από την προηγούμενη ημέρα και έμπαινε στο σπίτι όπου τον περίμενε συγκεντρωμένη ολόκληρη η οικογένεια. Ξεκινώντας από τον μεγαλύτερο, ακουμπούσε ένα-ένα μέλος της οικογένειας στο κεφάλι με τα κλαδιά της ελιάς και το κρεμμύδι, λέγοντας ευχές για το νέο χρόνο. Έπειτα, κάθε μέλος της οικογένειας έβγαινε στην αυλή, πλενόταν με το αμίλητο νερό και επαναλάμβανε την διαδικασία. Στο τέλος, κρεμούσαν στην εξώπορτα τα κλαδιά της ελιάς και φύτευαν σε ένα μέρος της αυλής το κρεμμύδι, για να το χρησιμοποιήσουν και τον επόμενο χρόνο. Η Νεροχαρά Η γιαγιά μου η Ανατολή μου είπε ότι στο χωριό της, που το λένε Ακροπόταμο είχαν ένα μεγάλο έθιμο. Το έθιμο της νεροχαράς! Παλιά που δεν είχαν βρύσες έπαιρναν νερό από τη γη . Μ’ έναν χοντρό σιδερένιο σωλήνα με τρύπες που το χτυπούσαν να μπει πολύ μέσα, έβρισκαν νερό . Μόλις κάποιος έβρισκε νερό από χαρά του έψηνε αρνιά ,πρόβατο, κατσίκα και κότες. Τα μοιράστε σε όλο το χωριό. Το καλαντόνερο Θεοφάνεια Στα Θεοφάνεια(επίσης Θεοφάνια ή Φώτα) που εορτάζονται στις 6 Ιανουαρίου, τιμούμε, και θυμόμαστε τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού. Η λέξη Θεοφάνεια σημαίνει

φανέρωση,αποκάλυψη του Θεού και αναφέρεται στην φανέρωση της Αγίας Τριάδας που έγινε κατά τη Βάπτιση του Χριστού. Το έθιμο της Μπαρμπαρουσκας Γι’αυτό οι άνθρωποι σκαρφίζονταν αυτό το αστείο έθιμο για να συγκινήσουν το Θεό να στείλει βροχή. Ένας άνθρωπος ντυνόταν με πράσινες από ψάθες, φτέρες, μυρτιές και ότι άλλο διαθέτει η φύση. Μετά τον έδεναν με ένα σχοινί και τον γύριζαν στις γειτονιές του χωριού. Οι χωριανοί τον ακλουθούσαμε μια κανάτα νερό, τις οποίες κατά διαστήματα τις άδειαζαν επάνω του. Το ίδιο έκαναν και οι νοικοκυρές όταν περνούσε έξω από τα σπίτια τους. Το νερό που έριχναν πάνω στις φτέρες της « Μπαρμπαρούσκαs» συμβόλιζε το νερό της βροχής που θα έπεφτε για να ποτίσει τα δέντρα και τις καλλιέργειες των κατοίκων. Κάποιοι, αντί για νερό πετούσαν χρήματα και η « Μπαρμπαρουσκα» πηδούσε ψηλά σαν αρκούδα και τα’ πιανε. Μερικοί γελούσαν με αυτό το θεαμα αλλά « αυτός» πίστευε πως έκανε έργο σωτήριο. Καθώς γύριζαν τα στενά δρομάκια του χωριού τραγουδούσαν κι ένα ποιηματακι . Στο Πέτα της Άρτας, τους καλοκαιρινούς μήνες που δεν έβρεχε και η ξηρασία κρατούσε μέχρι το Νοέμβριο, κινδύνευαν να καταστραφούν οι σοδειές και τα δέντρα. « Μπαρμπαρούσκα περιπατεί το Θεό παρακαλεί για να ρίξει μια βροχή μια βροχή καλή καλή για να γίνουν τα στάρια να γεννήσουν τ’ αμπάρια».

Έθιμα Για Το Νερό – Του Χρήστου Ποντίδη ( Από την ιστοσελίδα 1o Γυμνασίου Γλυκών Νερών)

Το καλαντόνερον Καλαντόνερον ονομαζόταν το πρώτο νερό που έπαιρναν τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς από την βρύση, την πηγή ή το πηγάδι από όπου προμηθεύονταν το πόσιμο νερό. Της λήψης του καλαντόνερου προηγούνταν το καλαντίασμαν της βρύσης. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα τοποθετούσαν κοντά στη βρύση διάφορα δώρα όπως ξηρούς καρπούς (λεφτοκάρα, καρύδα, σύκα) στάρι, γλυκά, μήλα, κυδώνια, κ.λ.π. λέγοντας την ευχή: Κάλαντα και καλός καιρός, πάντα και του χρόνου. Αυτός που έπαιρνε το νερό, μέχρι να το πάει στο σπίτι δεν κοιτούσε πίσω του ούτε μιλούσε σε κανέναν. Έπινε όλη η οικογένεια από λίγο και ράντιζαν το σπίτι, την αυλή, τις αποθήκες, τα ζώα, τα χωράφια κ.λ.π.

Η Περπερούνα Η Περπερούνα είναι ένα έθιμο που τελείται σε πολλά χωριά του Έβρου για την εξουδετέρωση της ανομβρίας. Εκτός από την εκκλησιαστική λιτανεία που κάνουν, ντύνουν ένα πολύ φτωχό ή ορφανό κορίτσι (για να το λυπάται ο θεός), με λουλούδια και χλωρά κλαδιά και το γυρίζουν στο χωριό καταβρέχοντάς το και τραγουδούν. Γλιστέρνα Το σημαντικότερο στοιχείο σε μια προίκα ήταν η στέρνα. Η “γλιστέρνα” όπως την έλεγαν, γιατί το νερό ήταν στην παλιά Μάνη ο θησαυρός. Υπάρχει μάλιστα η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να αποτρέψει μια άσχημη γι’ αυτόν εξέλιξη με την πραγματοποίηση εξίσου παράλογων πράξεων. Όταν μια γυναίκα πάει να γεννήσει, ρίχνουν νερό για να κυλήσει το μωρό σαν νεράκι. Όταν φεύγει κάποιος ταξίδι, ρίχνουν από πίσω του νερό για να κυλάει ο δρόμος του σαν νερό. Υπάρχει η δοξασία ότι το νερό κοιμάται κάποιες ώρες. Αν βρεθεί κάποιος μπροστά

σε

κοιμισμένο

νερό,

δεν

πρέπει

να

μιλήσει,

γιατί

μπορεί

να

πάθει

μεγάλο κακό. Αν θέλει να πιει, πρέπει να το ταράξει να το ξυπνήσει 10

Επιτάφιος στην Τήνο Στην Τήνο τη Μεγάλη Παρασκευή, όλοι οι επιτάφιοι μαζί και των καθολικών συναντώνται στην Εξέδρα της Χώρας (τελευταίος φτάνει αυτός της Παναγίας της Τήνου), ψάλλουν για λίγο μαζί και συνεχίζουν οι καθένας την πένθιμη πορεία του προς τους δρόμους της εκάστοτε ενορίας. Ο Επιτάφιος του Αγίου Νικολάου της Τήνου μπαίνει επίσης στη θάλασσα και το όλο σκηνικό που δημιουργούν οι πυρσοί, ο φλεγόμενος σταυρός, οι σειρήνες από τα πλοία, οι ψαλμωδίες και οι χιλιάδες πιστοί που παρακολουθούν είναι πολύ όμορφο. Το «έθιμο» του επιταφίου στη θάλασσα είναι πρόσφατο (από τα μέσα της δεκαετίας του '80 - όταν πνίγηκε ένας πολύ αγαπητός νεαρός. Το τάισμα της βρύσης Στα χωριά της κεντρικής Ελλάδας τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων γίνεται το λεγόμενο "τάϊσμα" της βρύσης. Οι κοπέλες του χωριού τα μεσάνυχτα ή προς τα χαράματα πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να σταθεί και η ζωή τους παίρνοντας έτσι το "αμίλητο" νερό. 11

Για την καλή σοδειά έφερναν στη βρύση βούτυρο, τυρί, ψημένο σιτάρι, κλαδί ελιάς ή όσπρια και φρόντιζαν να πάνε από τις πρώτες, γιατί όπως έλεγαν, όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Οι γυναίκες, επιστρέφοντας στο σπίτι, έφερναν το καινούργιο νερό, αφού είχαν αδειάσει τις βαρέλες από το παλιό. H διαδικασία της μετάβασης και της επιστροφής στη βρύση, γινόταν σιωπηλά, για αυτό ονομάστηκε αμίλητο νερό. Οι γυναίκες φρόντιζαν να μη μιλήσει η μια στην άλλη, αν και πολλές φορές αυτή η υποχρεωτική βουβαμάρα ήταν αφορμή να μην μπορούν να κρατήσουν τα γέλια τους. Με το αμίλητο αυτό νερό ραντίζουν τα σπίτια. και τα ρουχαλάκια του με μύρο. Έθιμο ανήμερα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (7 Ιανουαρίου) Το πιο διαδεδομένο έθιμο της ημέρας έχει να κάνει με το «βρέξιμο» των νιόπαντρων ζευγαριών. Αυτό το έθιμο θέλει να οδηγούνται τα νιόπαντρα ζευγάρια στην παραλία με συνοδεία μουσικής. Εκεί σπρώχνονται από τους παριστάμενους στην θάλασσα οι οποίοι τους εύχονται να ζήσουν και να αποκτήσουν παιδιά. Έτσι γιορτάζεται το «τριήμερο των 12

Φώτων» στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, όπου υπάρχουν Έλληνες που κρατούν τις Ελληνικές παραδόσεις. Το τάισμα της βρύσης Σε πολλά χωριά, κυρίως της ηπειρωτικής Ελλάδας, συναντάμε το έθιμο που καλείται (Το τάισμα της βρύσης).Στις περισσότερες περιπτώσεις το έθιμο λαμβάνει χώρα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, ενώ σε κάποιες περιοχές θα το συναντήσουμε τα ξημερώματα της ημέρας των Χριστουγέννων. Σύμφωνα με το έθιμο αδειάζονται όλα τα δοχεία που περιέχουν νερό στο σπίτι και μια από τις γυναίκες του σπιτιού (συνήθως νεαρή) πηγαίνει να φέρει, με μια στάμνα , νερό από την πιο κοντινή στο σπίτι βρύση. Στον δρόμο τόσο πηγαίνοντας όσο και γυρνώντας από την βρύση. Στο δρόμο τόσο πηγαίνοντας όσο και γυρνώντας από την βρύση ,πρέπει να παραμείνει αμίλητη. Αυτός είναι και ο λόγος που το νερό αυτό ονομάζεται αμίλητο ή άκραντο. Εκτός από την στάμνα η γυναίκα που θα φέρει το νερό, έχει μαζί της διάφορα φαγώσιμα όπως μέλι, βούτυρο, σιτάρι, τυρί κ.α. Αυτά τα τρόφιμα θα τα αφήσει στην βρύση ( θα την ταΐσει) πριν γεμίσει τη στάμνα της με νερό. Κατά την διάρκεια του

γεμίσματος της στάμνας η γυναίκα κάνει διάφορες ευχές για τον νέο χρόνο παραμένοντας πάντα αμίλητη. Όταν γεμίσει η στάμνα επιστρέφει στο σπίτι και αφού πιούν από το αμίλητο νερό όλα τα μέλη της οικογένειας, ραντίζεται με αυτό το σπίτι για το καλό της χρονιάς.