Txostena eitb (2017ko azaroa)

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

Emakumeen ikusgaitasuna hedabideetan

1. Sarrera ..................................................................................................................................................................... 3 1.1. Emakumeen ikusgaitasuna hedabideetan ikerketa taldea ....................................................... 3 1.2. Ikerketa-­‐lerro nagusiak: .......................................................................................................................... 4 1.3. Ikerketaren eragin soziala ...................................................................................................................... 4

2. Marko teorikoa ..................................................................................................................................................... 5 2.1. Tertuliak eta iritzi publikoa ................................................................................................................... 5 2.2. Gizonen eta emakumeen arteko parekidetasuna ......................................................................... 7

3. Metodologia ........................................................................................................................................................... 7

4. Emaitzen laburpena: emakumeen presentzia (%) ............................................................................... 9 4.1. Irratia ............................................................................................................................................................... 9 4.2. Aipamen berezia: Parlamento en las Ondas ................................................................................. 10 4.3. Telebista ....................................................................................................................................................... 12 4.3.1. ETB1: Ahoz Aho ................................................................................................................................ 13 4.3.2. En Jake .................................................................................................................................................. 13 4.3.3. LNEJ eta 7 Días .................................................................................................................................. 14 4.3.4. El Programa de Klaudio ................................................................................................................. 14

5. Tertuliakideen soslaia ..................................................................................................................................... 15

6. Ondorio eta etorkizunerako galdera batzuk ......................................................................................... 16

7. Bibliografia ........................................................................................................................................................... 18

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

3

1. Sarrera 1.1. Emakumeen ikusgaitasuna hedabideetan ikerketa taldea 2010. urtean, EHUko Ikus-­‐entzunezko Komunikazio eta Publizitate Saileko irakasle eta ikertzaile talde batek (Itxaso Fernandez Astobiza, Iratxe Fresneda eta Arantza Gutierrez Paz) emakumeok hedabideetan dugun ikusgaitasuna (ikusgai izateko gaitasuna) eta hedabide horiek emakumeei buruz erakusten duten irudiaren inguruan gogoeta bultzatzeko lehenengo jardunaldiak antolatu genituen: “Emakumeen Ikusgaitasuna Hedabideetan” izenburupean. Hurrengo urtean, 2011n, publizitatean eta bideojokoetan aurkezten duten emakumeen irudia izan genuen hizpide, eta 2012ko Legebiltzarreko hauteskundeekin batera, emakumeok hedabidetako politika atalean dugun presentziari buruzko hausnarketa proposatu genuen. Jardunaldi horiek guztiak EHUko Berdintasun Zuzendaritzaren, Bizkaiko Campus Errektoregoaren eta Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultateko laguntzei egin ahal izan dugu. Emakumeak eta kirola zein emakumeak era ekonomia izan dira, beti ere hedabideei begira, jorratu ditugun beste gai batzuk.

Horretaz gainera, gaur proiektua zuzentzen dugun irakasleok, Arantza Gutierrez Paz-­‐ek (ikertzaile nagusia eta proiektuaren koordinatzailea) eta Itxaso Fernandez Astobizak, genero ikuspegia txertatu izan dugu azken urteotan HEKA hizkuntza guxtituen inguruan ikerketa-­‐ taldearen barruan (2000-­‐2016), eta lehenengo aldiz neurtu genituen emakumeen portzentaia Europako 10 hizkuntza gutxituetan argitaratzen diren hedabideetan 1 . Datu horiek oinarrian hartuta, egin ditu Behatokiak emakumeen eta gizonen presentziari buruzko mapa 2017an2.

Arantza Gutierrez Paz, Informazio Zientzietako Doktorea da 1998tik eta bere ikerketa lerro nagusia irratia izan bada ere (berak idatzi du euskarazko irratigintzari buruz dagoen liburu bakarra3); azken urteotan, Máster de Estudios Feministas y de Genero delakoan irakaslea da komunikazio moduloaren barruan. Era berean, genero ikuspegitik jorratu ditu hainbat ikerketa.

Gaur, Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultateko Berditasun Batzordearen burua da eta Getxoko Berdintasun Kontseiluko partaidea.

Itxaso

Fernandez

Astobizaren

ikerketa-­‐lerro

nagusia

da

genero-­‐ikuspegia

komunikabideetan; izan ere, Martxoak 8 euskal prentsan nola islatu den aztertzen ari da egiten ari den doktorego-­‐tesia. Horretaz gainera, emakumeok publizitatean dugun irudia aztertu dugu, baita publizitate ez-­‐sexistaren inguruko ikastaroak eta tailerrak eskaini ere.

Ikerketa-­‐talde honetan ere sartzen dira genero ikuspegia duten hainbat Gradu Amaierako Lanen egileak, urtero eskaintzen baititugu hedabideetan emakumeok dugun presentziaren inguruko ikerketan sakontzeko aukera. Horien artean, aipatzekoak dira Lorea Segurolak 2015ean

1 Zabaleta, Iñaki; Xamardo, Nicolás; Gutierrez, Arantza; Urrutia, Santi; eta Fernandez, Itxaso (2007): “Mujeres

periodistas en los medios de comunicación de lenguas minoritarias europeas: Perfil y situación profesional”, Congreso Internacional de Comunicación, Identidad y Género, Fuenlabrada (España) 07/10/25 -­‐07/10/26.

2 http://behategia.eus/euskal-­‐hedabideen-­‐kartografia-­‐enpresen-­‐erradiografia/

3 Gutierrez Paz, Arantza (2002): Euskal Irratigintzaren Historia, Bilbao, UEU.

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

4

aurkezturiko EAEko irrati kate nagusietako tertuliakideen profilaren inguruan edota Imanol Elezgaraik 2016ko iralean aurkeztutako “Emakumeen presentzia euskal hedabideetan. Kasu azterketa: Argia, Berria, EITB, Euskal Irratiak, Maxixatzen”, zeinetan Hedabideen Monitoreo Gloabalaren metodologia euskaratzeaz gainera, oso ondorio interesgarriak atera zituen emakumeok euskal hedabideetan dugun presentzia urriaren inguruan. Gaur egun, beste bi ikerketa-­‐lan egiten ari dira genero-­‐ikuspegitik tertuliakideen portaera eta komunikazio androzentrikoa aztertzen dituztenak.

Ikerketa honen hizkuntza euskara da (hala ere, ikerketen emaitzak gaztelaniaz, frantsesez eta ingelesez eskaintzeko gaitasuna du ikerketa-­‐talde honek).

1.2. Ikerketa-­‐lerro nagusiak: -­‐

Emakumeen presentzia (zenbakitan) Euskal Herriko hedabideetan (EAE, Nafarroa eta Ipar Euskal Herria).

-­‐

Emakumeen presentzia (nola) Euskal Herriko hedabideetan (EAE, Nafarroa eta Ipar Euskal Herria) zein publizitatean.

-­‐

Euskal Herriko hedabideen monitoreoa (GMMP metodologiaren arabera): zertaz hitz egiten dute hedabideek?

-­‐

Sexismoa eta androzentrismoa komunikazioan: hizkuntza eta komunikazio ez-­‐sexistarako aholkuak.

-­‐

Estilo komunikatibo femenino/maskulinoa ikus-­‐entzunezko komunikabideetako eztabaida eta agerpenetan.

1.3. Ikerketaren eragin soziala Ikerketa hau egiten ari garen ikertzaileok unibertsitateak jendarte hobea eta parekideagoa egiteko erantzukizuna izan behar duela uste dugula-­‐eta, gure ikerketa-­‐emaitzek eragin soziala izan behar dutelakoan gaude. Hori dela eta, emaitzak ezagutzera ematen ditugu eta argitaraturiko datuak erabiltzeko aukera ematen ere, beti ere iturria aipatuta eta xede ez-­‐komertzileei zuzendutako helburua badute.

Ikerketaren

hainbat

ondorio

ikusgai

daude

argitaraten

dugun

blogean:

https://emakumeenikusgaitasuna.wordpress.com/.

Era berean, egunero emakumeok hainbat hedabidetako iritzi-­‐arlotan zein beste foroetan dugun presentzia urria eta agertzen diren eduki sexistak salatzen ditugu twitter-­‐en bidez, @ikusgaitasuna soslaiaren bidez.

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

5

2. Marko teorikoa 2.1. Tertuliak eta iritzi publikoa Inork ez du zalantzan jartzen komunikabideen eragina iritzi publikoan, bereziki, zertaz hitz egin behar den edo gai-­‐zerrenda ezarriz, batzuk goraipatuz eta beste batzuk isilaraziz, hau da, agenda ezartzen dute (Agenda Setting delakoaren teoria). Ideia hori Walter Lippman dugu komunikabideen eta iritzi publikoaren arteko harremanen inguruko teorikoa; berak dioenez, komunikabideak dira beste era batean ezagutu ezin diren gertaera eta errealitateei buruz jakiteko herritarrok duten bidea, eta horregatik oso garrantzitsuak dira ematen dituzten iritziak. Horrek ere arriskua dakar, izan ere, mundua ezagutzeko ikuspegi bakarra eman diezaguten (Lippman, 2003). Aditu amerikarraren ustez, herritarrek nozio politikoak lortzeko iturri nagusiak dira hedabideak. Herritarrei ezinezkoa zaie behar duten informazio guztia zuzenean eta esperientia propioz lortzea eta bigarren eskuko iturrietara jotzen du. Beraz, hedabideek erantzukizun handia dute, haien bidez emandako iritzia dela (Lippman, 2011).

Halaber, iritzi publikoa ezartzeko orduan tertuliek duten garrantzia azpimarratzen duten ikerketa asko ditugu; besteak beste, Gotzon Toral (1995), Pastora Moreno (2002) Consuelo Serrano (2006) edo Paloma Abejón (2013) adituek egindako ikerketak. Bestetik, Manuel Martin Lobo (2002) edo Maria Elena Gómez (2004) ikertzaileek tertulietan erabiltzen diren pertsuazio-­‐ edo solasaldi-­‐tresnak aztertu dituzte.

Bere aldetik, Chelo Sanchez-­‐ek dio (2009), tertulien kasuan bi fasetako prozesua ematen dela: kazetariek eguneko gai guztien artean gutxi batzuk hautatzen dituzte, eta horiek notizia bihurtzen dira; bigarren fasean, tertuliako moderatzaileak iragazitako albisteen artean gehien nabarmenzen direnak aukeratzen dituzte. Horietaz hitz egiten dute, ondoren, eztabaidetan. Horrek anplifikadore-­‐efektua eragiten du aukeraturiko gaien artean, eta nabarmendu egiten ditu beste gai batzuen gainetik.

Sanchez-­‐en esanetan, gaiak aukeratzeko orduan batzuk dira kontuan hartzen diren faktoreak: tertuliakide edo iritzi-­‐emaleek duten jakintza edo background, elite jakin batengan izan dezakeen eragina, hedabidearen ildo editoriala, enpresaren jabetza, gertakariaren inpaktu eta aurreikusten den oihartzuna…, baina oihartzun hori askotan “eraiki” egiten da, errepikapenaren bidez. Askotan, gainera, gai horiek hedabide guztietan errepikatzen dira (gaien homogeneitatea eman ohi da), eta iritzi publikoan zertaz hitz egin behar da baldintzatzen da.

Candido Monzon-­‐ek (1996) dioenez, komunikabideak iritzi-­‐liderren eta publikoaren arteko bitartekariak dira. Javier del Rey-­‐k, bere aldetik, dio egunkariek informatzeaz gainera, orientatu edo bideratzen dutela, gaurkotasun politiko eta ekonomikoaren gertaera esanguratsuen inguruan azaltzen duten iritziaren bidez. Era berean, bitartekari funtzioa egiten dute gaurkotasunaren eta jendartearen artean, gertaeren eta baloreen artean eta hautagai zein alderdien eta giro sozialaren

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

6

artean (Del Rey: 1996, 508).

Paloma Abejon adituak dioenez (2013: 95,96), tertuliakideek eragin handia dute iritzi publikoan; gainera, hedabideetan errepikatzen diren kideak –gutxi-­‐ dira iritzi-­‐lider horiek, hau da, hedabide batean baino gehiagotan parte hartzen dute, eta oso ezagunak bilakatzen dira entzulerientzat, baita sinesgarriak eta hurbilak ere. Berak dioenez, hedabideentzako (irrati eta telebistetarako) oso formato egokia zaie, tertuliakideei ordaintzen bazaie ere, formatuak ez du ekoizpen handia exijitzen eta horrek kostea jaisten du.

Halaber, tertulia politikoak deiturikoek iritzi-­‐liderrak sortzeko tresna bilakatu dira; horiek herritarren eta gertaeren arteko zubi-­‐lana egiten dute. Horien iritzia edo ikuspegia emateaz gainera, moderatzailearen bidez, zertaz hitz egin behar duten ezartzen dituzte, hau da, zeintzuk diren eztabaidarako gaiak eta zeintzuk ez. Hori dela eta, oso garrantzitsua da ezagutzea nortzuk diren iritzi-­‐lider horiek, hau da, zertaz hitz egin behar den (agenda) ezartzen dutenak. 2013an Abejon-­‐ek berak argitaraturiko ikerketaren emaitzek argi uste zuten lider horiek gizonak direla nagusiki Estatu espainiarrean (emakumeen portzentaia % 23a zen), eta bereziki politika zein hedabideetako arloetatik etorriak (2013: 107).

2013an, Catalunyako Periodic egunkariak urtarrilaren 28tik otsailaren 8ra irrati-­‐tertulien inguruan egindako analisi batek emakumeen eta gizonen arteko presentzia-­‐desoreka argi utzi zuen.

Izan ere, 17 gizonek (% 71) eta 5 emakumek (% 29) parte hartu zituzten; gizonek 69 parte-­‐hartze (%78) eta emakumeek, aldiz, 19 (% 22).

Catalunyan ere, emakumeek hedabideetan duten presentzia aztertzen duen On son les dones kolektiboak arhitaraturiko txostenen arabera, tertuliakidetako % 20 baino ez dira emakumeak hedabide katalundiarretan (2017ko datuak)4.

Beste aldetik, UNESCOk lotura estua atzematen du emakumeen ahaldutzearen eta hedabideen garapenaren artean. Genero-­‐indikadoreen inguruko txostenetan azaltzen duenez, “Pertsonen gizarte-­‐ eta buru-­‐egituretan genero-­‐ezberdintasuna eta estereotipoak dauden bitartean, hedabideek hedatu eta betikotu ala aldatzeko aukera izango dute. Are gehiago, komunikazio-­‐ profesional askoren desbideraketa “maskulinazaitzaile” kontziente edo inkontzientearen atzean emakumeen eta generoaren inguruan informatzeko gaitasun eza dago” (UNESCO, 2014: 17). Hori dela eta, oso garrantzitsutzat jotzen ditu genero-­‐indikadore batzuk horien artean, dudarik gabe, informazioen eta iritzien egileen ingurukoak.

Hori dela eta, “Emakumeen ikusgaitasuna hedabideetan” izeneko ikerketa-­‐taldetik irrati eta telebistetako tertulietan iritzia ematen dutenen artean, emakumeen eta gizonen kopurua aztertzen dugu. Hala ere, badakigu, Jane Sunderland-­‐ek (2006:48) dioen moduan, emakumeek ere diskurtso sexistak era ditzaketela. Beraz, informazioen eta iritzien egileen artean zenbat diren emakume eta zenbat gizon kontuan hartu beharreko adierazlea da, ez bakarra; are esanguratsuagoa da, aldiz, edukietan –testu zein irudietan-­‐ irudikaturiko tratamendua generoaren

4 Txostenak hemen ikusgai: http://onsonlesdones.blogspot.com.es/.

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

7

perspektiba edo ikuspegitik. Era berean, ez dugu ahaztu behar, iritzi-­‐emaleek zertaz hitz egiten dela ere ezartzen dutela, gaitegia ezarri hain zuzen ere, eta emakumeok protagonista, subjektu, edo interes-­‐taldea gaituzten gaiak askotan ez direla agenda horietan sartzen, eta horietaz hitz egiten ez bada, ez dira existitzen, esaten ez dena ez baita.

2.2. Gizonen eta emakumeen arteko parekidetasuna Legebiltzarrak onartu zuen 4/2005 Legea, otsailaren 18koa, Emakumeen eta gizonen berdintasunerakoa, zioen adierazpenean bertan azaltzen duenez, “Hirugarren tituluak, bestalde, Autonomia Estatutuak Erkidegoari hainbat gaitan esleitzen dizkion eskumenetan oinarrituta, zenbait neurri arautzen ditu emakumeen eta gizonen berdintasuna erreala eta benetakoa izan dadin esku-­‐ hartzeko arlo hauek oinarri direla: partaidetza soziopolitikoa; kultura eta komunikabideak; hezkuntza; lana; oinarrizko beste gizarte-­‐eskubide batzuk; bizitza pertsonala, familia eta lana uztartzea; eta emakumeen aurkako indarkeria”.

Beste aldetik, Begira5 eta beste komunikabideekin batera EITBk sinaturiko “Publizitate eta komunikazio ez sexistarako kode deontologikoa eta autorregulaziokoa Euskadin” (2016) kodean “Emakumeak ikusgai egiteko konpromisoa” jasotzen du, nahiz eta bertan ez zaie aipamen zuzena egiten iritzi-­‐foroei.

EAEn bizi garen emakumeok populazioaren 51,46 bagara, portzentaje berean ordezkatuta egon beharko ginateke gizartearen arlo guztietan, baita hedabideetan ere. Legearen arabera, aldiz, parekidetasuna 40/60 proportzioetan kokatzen da.

3. Metodologia Azterketa hau burutzeko, gaurkotasunezko tertuliak edo tertulia politikoak7 hartu ditugu ikergai, bai irratikoak zein telebistakoak, eta baztertu ditugu kirol, kultura edo gizarte arlokoak.

Ganbara de Cerca delakoan dagoen emakume politiko-­‐ohiena eta Más que Palabras saioan larunbatero dagoen A tres bandas, Almudena Cacho, Arantxa Urretabizkaia eta Maria Unanueren arteko eztabaida ere baztertu ditugu.

5 Begira, hedabideetan gizonen eta emakumeen arteko berdintasunareko behatokia da., Emakundek sortua,

http://www.emakunde.euskadi.eus/proiektu/-­‐/publitzitatea-­‐komunikazioa/ EUSTAT-­‐en arabera, EAEn bizi garen 2175819 pertsonetako 1.119.441 gara emakumeak (Iturria: http://eu.eustat.eus).

7 Pastora Moreno-­‐k tertulia maskulino gisa definitzen ditu gaurkotasuneko eztabaidak, eta femeninoetatik bereizten ditu (2002, 282-­‐3): “(...) Tertulias femeninas, son aquellas cuyas participantes son mujeres. Se caracterizan por un carácter desenfadado, con contenidos más triviales pero también más apegados a la opinión de la calle y por presentar multitud de anécdotas, intuiciones y experiencias. Son fundamentalmente programas de entretenimiento, en los que se vierten, sobre todo, opiniones, impresiones e, incluso, rumores, y reflejan muy bien el ambiente real de una charla de café o una reunión de amigas. (...) Tertulias masculinas, por el contrario, podrían llamrse a aquellas reuniones en las que sus participantes son, única y exclusivamente, hombres. Hasta hace muy poco era mayoritaria la presencia de los hombres en este tipo de programas. Hoy sigue siéndolo, pero ya con menor diferencia con respecto a las mujeres. Se caracterizan por una mayor seriedad e n los temas y por ser bastante más enconsertadas y ceñidas a la inmediata actualidad”.

6

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

8

Larunbatetan Radio Euskadi-­‐ko Crónica del fin de semana delako irratsaioan eskaintzen den “Parlamento en las Ondas” eztabaida ere kontuan hartu dugu ikerketan. Legebiltzarrean dauden alderdi guztien ordezkariek asteko gaien inguruan eztabaidatzen dute. Kasu honetan alderdiek beraiek aukeratzen dituzte bozeramaleak, ez irratiak.

Faktoriako solasaldiak (Euskadi Emanaldia: astelehenetik-­‐ostiralera 8:35ak inguru Irratia) Irratia

Boulevard-­‐eko Diálogos (Radio Euskadi) Ganbara-­‐ko tertulia politikoa (Radio Euskadi) Crónica del Fin de Semana-­‐ko Parlamento en las Ondas (Radio Euskadi)

Emanaldia: astelehenetik-­‐ostiralera 8:35ak inguru Emanaldia: astelehenetik-­‐ostiralera 22:15ak inguru Emanaldia: larunbat goizeetan 9:00-­‐10:00

El Programa de Klaudio (ETB2)

Emanaldia: astelehenetik-­‐ostiralera 11.30-­‐ 14:00 Emanaldia: ostiraletan/ostegunetan 22:25ean (2017ko apirilera arte) Emanaldia: ostiraletan 22:25ean (2017ko irailetik aurrera) Emanaldia: astelehenetik-­‐ostiralera 17:45-­‐ean

Ahoz Aho (ETB1)

Emanaldia: astelehenetik-­‐ostiralera 17:45ean

Ahoz Aho + (ETB1)

Emanaldia: astearteetan 23:30ean

En Jake (ETB2) La Noche en Jake (ETB2) Telebista 7 Días (ETB2)

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

9

4. Emaitzen laburpena: emakumeen presentzia (%) 4.1. Irratian Grafiko 1: Emakumeak (%) irrati-tertulietan

Oro har, emakumeen presentzia ez da heltzen heren batera EITBko irrati-­‐tertulia guztietan.

Ez da gizonen eta emakumeen presentzia parekidea izan azterturiko epealdian, ikerturiko hiru irratsaioetan; hala ere, goranzko tendentzia nabaria izan da ikasturte edo denboraldi berrian (irailetik aurrera), bereziki goizeko tertulietan. Aipatzekoa da, bi eztabaida horietan kopuru txikietatik abiatzen zirela. Gauero eskaintzen den Ganbara saioko tertulian, aldiz, kopuruak heren inguruan mantendu dira.

Azpimarratzekoa da, bestalde, oso ohikoak direla emakumerik gabeko eztabaidak irratian.

Beheko taulan ikus daitekeenez:

Taula 1: Emakumerik gabeko saioak (%)

Urtarrila

Otsaila

Martxoa

Apirila

Maiatza

Iraila

Urria

Azaroa

Faktoria

38,1

45

34,8

62,5

40,9

21

25

14,3

Boulevard

66,6

70

63,6

80

59,1

63,1

42,8

28,5

Ganbara

42,1

26,3

33,3

25

27,3

22,2

42,8

42,8

Emakumeez soilik osaturiko mahai bakarra topatu dugu Faktorian, 2017ko martxoaren 24an. Boulevard-­‐eko Dialogos delako tertulian, aldiz, esanguratsua da emakumeez osaturiko

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

10

eztabaidak Martxoaren 8an eta azaroaren 13an sexu-­‐akosoaz egindako saio bereziak izan direla, hau da, “emakumeen gaiaz” mahaigaineratu direnak. Ganbaran ere ez dira ohikoak emakumeek nakarrik osaturiko tertuliak (hiru, azterturiko epealdian), baina —salbuespen moduan— aipatzekoa da Ganbara de Cerca izenburuko atalean emakume politikarien solasaldia eskaintzen duela hilean behin.

Bi emakume eta gizon bakarra mahaian ere ez dira oso ohikoak: eztabaida guztien 162tik, 7 (% 4,2) Faktorian; 161etik 8 (% 4,9) Boulevard-­‐ean, eta 157tik 29n (% 18,5), Ganbaran.

Gainerakoetan, gizonak gehiengoa dira (edo, esan bezala, bakarrak) tertuliakide.

4.2. Aipamen berezia: Parlamento en las Ondas 2016ko irailaren 25eko Eusko Legebiltzarreko Hauteskundeetatik aterako legebiltzarra EAEn orain arte izandako parekideena da generoari dagokionez. Izan ere, dauden 75 biltzarkideetako 41 (%54,66) emakumeak dira: Grafiko 2: Legebiltzarkideak sexuaren arabera

Radio Euskadiko Crónica del Fin de Semana irratsaioko Parlamento en las Ondas tertulian parte hartzen dutenen gehiengoa, berriz, gizonak dira. 2017/18ko ikasturtearen hasierako irratsaioan Ander Arzak aurkezleak berak, emakumerik ez zegoela ikusita, azaldu zuen batzuetan emakumeak ere solaskide izaten zirela. Oso gutxitan esan behar dugu, hurrengo grafikoetan adierazten den bezala.

2017ko azaroan, esaterako, ez da emakumerik izan eskainitako lau saioetako hirutan, eta soilik azaroaren 11koan parte hartu zuten bi emakumek, Josune Gorospek (EAJ) eta Alexia Castelok (PSE-­‐EE).

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

11

Grafiko 3: Parlamento en las Ondas, emakume eta gizonak

2016/17 ikasturtean, 2016ko urritik 2017ko uztailera bitartean izandako 37 saioetan, alderdi gehienek gizonen ordezkaritza lehenetsi dute emakumeena baino, Legebiltzarreko ordezkaritza kontuan hartu barik, honako grafikoetan ikus daitekeenez:

Grafiko 4: Parlamento en las Ondas, partaidetza alderdika

Portzentajetan begiratzen badiogu, hauxe izan da 2016/17 ikasturtean emakumeen ordezkaritza alderdiz alderdi bai Legebiltzarrean zein Parlamento en las Ondas delako larunbateroko tertulian:

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

12

Grafiko 5: Emakumeen presentzia Legebiltzarrean eta Parlamento en las Ondas-­‐en (%)

4.3. Telebista

Irratiekin konparata, emakumeen presentzia altuagoa da telebistetako tertulietan; era berean, azpimarratzekoa da emakumeen presentzia altuagoa dela euskarazko programetan, gaztelaniazkoetan baino. Izan ere, Amaia Cayerok egunero zuzentzen duen tertulian (Ahoz Aho) parekidetasunaz hitz egin dezakegu. Txanponaren beste aldean topatzen dugu, aldiz, Klaudio Landak egunero eskaintzen duen tertulian, bere izena duen saioan. Horretaran emakumeen

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

13

presentzia oso baxua da gizonenarekin alderatuta.

Hurrengo ataletan banan banan, aztertuko ditugu telebistako tertulietan emakumeek duten presentzia:

4.3.1. ETB1: Ahoz Aho Grafiko 6: Ahoz Aho eta Ahoz Aho + (ETB1)

Goiko grafikoan ikus daitekeenez, parekidetasunaz hitz egin dezakegu astean zehar Ilazki Serrano eta Amaia Cayerok zuzendutako programan (Ahoz Aho) eskaintzen den arratsaldeko eztabaidan.

Astean behin eskaintzen den Ahoz Aho + programan, aldiz, parte hartzen duen emakumeen portzentaia jaisten da, eta hile batzuetan ez da heren batera heldu. Normalean, hiru gonbidatuetako bat gutxienez izan ohi da emakumea, eta badaude alderantzizko proportzioa mantentzen dutenak (bi emakume eta gizon bat).

Azken saio honi buruz aipatu behar da zuzen faltsua dela, hau da, emanaldia arratsaldeko 23:30ean bada, arratsaldean grabatu ohi dela. Kontuan hartu beharreko datua, emakumeen presentzia urria azaltzeko orduan; izan ere, ordutegia eta kontziliazio-­‐arazoak azaldu ohi baitira faktoreen artean.

4.3.2. En Jake Grafiko 7: En Jake (ETB2)

Egunero eguerdian ETB2n Xabier Lapitzek zuzentzen duen En Jake eztabaida-­‐saioan, emakumeen presentzia ez da parekidetasunera heltzen baina hurbiltzen da hilabete batzuetan.

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

14

Denboraldi berrian, berriz, osta-­‐osta heren bateko muga gainditu du.

Mahai honetan lau pertsona egon ohi dira; beraz, hiru kidetakoen mahaietan baino errazagoa litzateke parekidetasuna lortzea. Aurrekoetan, aldiz, hiruko mahaiak izan ohi dira.

Esan beharra dago, tertuliakideen artean, badaudela ordezkari politikoak, alderdiek beraiek aukeratuta. Hau ere kontuan hartu beharreko beste faktorea da emakumeen kopuru txikiagoak azaltzeko orduan, baita etorkizunari begira irtenbideak proposatzekoan.

4.3.3. LNEJ eta 7 Días Grafiko 8: LNEJ eta 7 Días (ETB2)

Astean behin, eta prime-­‐time deiturikoan eskainitako debate-­‐saioak dira hauek. La Noche en Jake apirilera arte eskaintzen zen ostiraletan, nahiz eta aste batzuetan egunez aldatzen zuen.

Gonbidatuen artean emakumeek zuten lekua aipatu gabe, eztabaida-­‐mahaian parte hartzen zuten emakumeen kopurua oso urria zen, eta azken hilean soilik gainditu zuen herena.

Horren lekukoa hartu zuen denboaldi berrian 7 Días, izan ere, aurrekoaren aurkezlea zen Arantza Ruiz dugu honen gidaria, Estibaliz Ruiz de Azua aurkezlearekin batera. Programa berrian, mantendu ohi da parekidetasuna eztabaida-­‐mahaietan (ezin da gauza bera parte hartzen duten elkarrizketatuen artean, baina horien kopurua ez da sartzen ikerketa honetan), nahiz eta beheranzko tendentzia somatzen da azken saioetan.

4.3.4. El Programa de Klaudio Grafiko 9: El Programa de Klaudio

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

15

Dudarik gabe, telebistan dauden gaurkotasuneko debateen artean, Klaudio Landak zuzentzen duen eta bere izena duen saioan eskaintzen dena dugu emakumeen eta gizonen arteko alde handiena duena partaidetzari dagokionez. Sei gonbidatu bildu ohi dira eztabaida-­‐mahaian, eta gehienetan emakume bakar batek parte hartzen du, eta bost gizonek.

Tonuari dagokionez, dudarik gabe, tertulia polemikotzat har dezakegu Landaren programakoa, eta ohikoak dira, irainak, oihuak, elkarri txandak kentzea... Hau ere kontuan hartu beharreko faktorea izan daiteke emakumeen falta azaltzeko. Izan ere, bertan parte hartzen zuen emakume batek azaldu du nola “gaizki tratatua” sentitu dela tertulian, oso giro erasokorra baitzegoen. Hala ere, hauxe da irekita dagoen ikergaia, hurrengo azterketarako uzten dena.

5. Tertuliakideen soslaia EITBko tertulietako partaideei dagokionez, eta 2017/18ko denboraldiko hiru hilabeteetan pasatu diren ohiko tertuliakideei kontuan hartuta esan behar da, orotara 166 pertsona pasa direla zazpi tertulia-­‐programetatik8, horietako 59 izan dira emakumeak (% 35,5). Esan beharra dago, haien artean badaudela tertulia ezberdinetan errepikatzen diren izenak; Zazpi tertuliakidek9 parte hartzen dute 3 programetan, horietako bakarra emakumea da, Maite Ubiria (% 14); 27k, berriz, 2 tertulia ezberdinetan parte hartzen dute, haien artean, 8 emakume (% 28,62).

Programaz programa aztertuta: Faktorian parte hartu duten 25 tertuliakidetako 5 izan dira emakumeak (% 20); Boulevard, berriz, 20tatik 5 izan dira emakumeak (%25). Dani Alvarez-­‐ek zuzentzen duen tertulian, aurreko denboraldian bi emakumek baino ez zuten parte hartzen, Koro Garmendia eta Lourdes Perez; gaur, haiei gehitu behar zaie Carmen de Riego, Eva Silvan eta Eva Granados. Ganbaran, bere aldetik, parte hartu ohi dutenen 25 tertulietakidetako zazpi (% 28) dira emakumeak.

Telebistari dagokionez, En Jaken, ohiko 30 tertulietakidetako 12 dira emakumeak (% 40), eta El Programa de Klaudion, berriz, ohiko partaideen % 26,08 dira emakumeak. Euskarazko saioetan, bere aldetik, gonbidatu ohi duten emakumeen portzentajeak altuagoak dira; hurrenez hurren, % 55 Ahoz Aho egunerokoan eta % 40, asteko Ahoz Aho + saioan.

Tertulietan parte hartu ohi duten emakumeen soslai profesionalari dagokionez, 29k (% 49,15) politikan jarduten dute; 15 (% 25,42) kazetariak dira , 9 (% 15, 25) profesionalak 6 (% 10, 18) kultura eta unibertsitate arlotakoak. Adinaren kasuan, 23 (% 39) 50 urtetik gorakoak dira eta 8 (% 22,85) 35tik beherakoak.

8 Zerrenda

horretatik kanpo utzi ditugu ETBko 7 Días saioan izan diren gonbidatuak; izan ere, mahaikide batzuk (kazetariak gehien bat) errepikatzen diren arren, gaiaren arabera aldatu egin ohi da mahaien osaketa.

9 Iñaki Anasagasti (Boulevard, En Jake, El Programa de Klaudio), Aitor Guenaga (Boulevard, Ganbara, El Programa de Klaudio), Iñaki Galdos (Faktoria, Ahoz Aho, Ahoz Aho +), Martxelo Otamendi (Faktoria, Ganbara, Ahoz Aho), Andoni Unzalu ( Faktoria, Boulevard, En Jake), Eguzki Urteaga (Faktoria, Ahoz Aho, Ahoz Aho +), Maite Ubiria (Faktoria, Ganbara, Ahoz Aho).

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

16

6. Ondorio eta etorkizunerako galdera batzuk

Aurreko ataletan azaldutako datu koantitatiboak ikusita, honako hau ondoriozta ditzakegu: Irratian, ikasturte edo denboraldi berrian goranzko tendentzia ikusten den arren, emakumeen presentzia gaurkotasuneko tertulietan gizonen herena baino txikiagoa (< % 30) da azterturiko hiru tertulietan. Baxuena, goizean eskaintzen den Boulevard saioko solasaldian.

Horretaz gainera, aipatzekoa da emakumerik parte hartzen ez duten saioen portzentajea oso altua dela, tendentzia alderantzikatzen ari dela soma dezakegu (etorkizuneko datuek baieztatu edo ezeztatuko dute joera mantentzen den).

Telebistetako tertulietan, emakumeen presentzia altuagoa da irratietakoetan baino. Hala ere diferentzia nabariak dira gaztelaniazko eta euskarazko saioen artean. Izan ere, arratsaldeko solasaldietan, ETB1-­‐n eskaintzen den Ahoz Aho programan parekidetasunaz hitz egin dezakegu; gaztelaniazkoan ematen den El Programa de Klaudio izena duenean, aldiz, emakumeen presentzia oso urria da, eta saio gehienetan emakume 1-­‐ek eta 5 gizonek parte hartzen ohi dute eztabaideetan.

Bina emakumek zuzentzen dituzte saio parekideenak: Ilaski Serrano eta Amaia Cayerok, Ahoz Aho, eta Arantza Ruiz eta Estabaliz Ruiz de Azua-­‐k 7 Días. Hori dela eta, ondoriozta dezakegu, moderatzaileak emakumeak izateak eragiten duela emakumeen presentzia; hala ere, hori ez da Euskadi Irratian betetzen, eta Maite Artolak zuzendu ohi duen Faktoria saioko tertulietan ez da parekidetasunara heltzen.

Tertulietan parte ohi duten emakumeen soslaiari dagokionez, esan beharra dago, nagusiki politikan jarduten duen emakume heldua dela, hau da, aurretik esparru publikoan ibilbidea eginda duena; horretaz gainera, kazetariak, profesional liberalak deiturikoak zein unibertsitate arlotakoak izaten dira emakume tertuliakideak.

Hizkuntza ere izan daiteke kontuan hartzeko beste faktore bat, bereziki telebistaren kasuan. Ikus-­‐entzule zein tertuliakide batzuek azaltzen dutenez, normalean, euskarazko eztabaidetan ez da izaten gaztelaniaz egon ohi den komunikazio estilo agresiboa erabiltzen, eta gutxiago izaten dira txanden mozketak, oihuak, irainak, falaziak edo erreferentzia pertsonalak. Ildo honetan, esan genezake, euskaraz erabiltzen den komunikazio-­‐estiloa asertiboa izan ohi dela, eta gaztelaniazkoan, berriz, agresiboa. Horrekin lotuta, hemen zabaltzen zaigu beste ikerketa-­‐lerro bat: emakumeen presentzia urria azaltzeko faktoreen artean, formatuak berak eskatzen duen komunikazio-­‐estiloak10 eragindakoaren inguruan.

Ordutegiak ere kontuan hartu dira emakumeen presentzia txikiagoa azaltzeko faktoretzat.

Izan er, goizeko tertuliak 8:30ak aldera egin ohi dira zuzenean, eta ordu horretan familia-­‐ kontziliazioak eragotzi dezake zaintzaz arduratzen den gurasoaren parte-­‐hartzea (emakumea, nagusiki). Hori dela eta, Ahoz Aho + delako programa arratsean grabatu izanak ere errazten du

10 Arantza Gutierrek defendatzen du badagoela komunikazio-­‐estilo feminista, zeinaren oinarrian emakumeen

arteko komunikazio-­‐lankidetza dago, esparru pribatuan landua izan dena, eta esparru publikoan erabil daitekeena; maskulinotzat jo estilo feminista asertibotasunean oinarritzen da, ez agresibitatean (estilo

daitekenaren ezaugarria)..

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

17

emakumeen presentzia, 23:30ean, zuzenean, ere arazoak izaten baitira jarduna zaintzarekin bateragarri egiteko. Hala ere, horrek ez luke azalduko emakumeen falta El Programa de Klaudio delakoan.

Erreferentzialtasun falta dugu beste ondorio bat. Izan ere, tertulia eta eztabaida politikoetan parte hartzen duten aditu eta arituak gizonak diren heinean, emakumeen erreferentzialtasuna galtzen da, ikusten ez dena, azaltzen ez dena edo ezkutatzen dena, ez baita existitzen. Horren ondorioz, kazetariek edo eztabaida-­‐saioetako gidariek beraiek arazoak izaten dituzte emakume erreferentzialak ezagutzeko orduan (eta horregatik ez dituzte gonbidatzen). Esan bezala, tertuliek duten funtzioen artean badago liderrak egitearena, emakumeok ez gauden heinean, ezin dugu lidergoa eskuratu, ezta beste emakumeentzako ereduak eskaini ere.

Horrekin lotuta, eta emakume gehiagok ez duela derrigorrez feminismo gehiago esan nahi jakin arren, tertulietan emakumeen presentzia handia izateak ere emakumeen interesekoak —eta, beraz, gizarte osokoak ere— diren gaiak agendan sartuko liratekeela, eta ez nagusiki gizonen interesekoak (ikuspegi androzentrikokoak) direnak. Era berean, emakume gehiago iritzi-­‐foroetan dauden heinean, errazago da ahots feministak ere areagotzea.

Datuak ikusita, esan dezakegu une honetan EITB-­‐k ez duela bete emakumeen ikusgaitasunari buruz sinaturiko konpromisoa. Alde batetik, hemen agerian utzi dugun bezala, oraindik lan handia du erakunde publikoak emakumeen eta gizonen presentzia parekatzeko iritzi-­‐ foroetan.

Lan horrek bide ezberdinetan jo behar du, eta, batetik, emakumeak erakartzeko helburuz, formatua bera ezbaian jarri behar da eta egokitu (ordutegiak, estiloak...), eta, bestetik, esparru publikoetan ari diren gizonek atzera egin behar dute emakumeek bere tokia har dezaten; esaterako, emakumerik gabeko foroetan parte hartzeari uko eginez edo emakumeen ahotsak entzun daitezen atzera eginez. Ildo horretan, alderdi politikoek, adibidez, urrats handiak eman behar dituzte oraindik, bozeramaletza partekatua izan dadin (oso agerian dago gizonen nagusitasuna, esaterako, Parlamento en las Ondas eztabaida politikoan). Emakumeak eroso eta seguru senti daitezen ere ahaleginak egin behar dira gaur egun oso maskulinizaturiko esparru horietan. Horretarako behar beharrezkoak dira ere emakumeen ahalduntzea helburu duten formakuntza feministak.

Horretaz gainera, txosten honetan jaso ez ditugun arren, gure taldeak somatu ditu beste gabeziak, hurrengo ikerketetan argiratuko ditugunak: hizkuntzari dagokionez, saio gehienetan ez dira betetzen Emakundek berak egiten dituen gomendioak hizkuntza ez sexistari buruz (albistegietan barne). Beste aldetik, informazio-­‐iturrietara jotzeko orduan, nabaria da gizon aditu eta arituen ugaritasuna, emakumeen presentzia urriaren ondoan. Hemen aztertu diren saioetan, mahaietan emakumeak nagusi izan direnean, gainerako elkarrizketatu eta gonbidatuen artean, ordea, gizonak izan ohi dira nagusi (En Jake edo 7 Días delakoan, esaterako).

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

18

7. Bibliografia

-­‐ 4/2005 Legea, otsailaren 18koa: Emakumeen eta gizonen berdintasunerakoa, EHAA, 2005ko martxoaren 2.

-­‐ Abejón Mendoza, Paloma (2013): Estado del periodismo de opinión en España: polarización, género y emolumentos, Zer: Revista de estudios de comunicación, Komunikazio ikasketen aldizkaria, ISSN-­‐e 1137-­‐1102, Nº. 34, 2013, 93-­‐109 oo.

-­‐

Altés,

Elvira

(2013):

“Predicadores

y

tertulianos”,

Revista

digital

Dones,

http://www.donesdigital.cat/noticia/747/predicadores-­‐y-­‐tertulianos/ (azken sarrera: 2017ko abendua).

-­‐ Begira (2016): “Publizitate eta komunikazio ez sexistarako kode deontologikoa eta autorregulaziokoa Euskadin”: http://imagenes14.eitb.org/multimedia/corporativo/documentos/Publizitate-­‐komunikazio-­‐ez-­‐ sexistarako-­‐Kode-­‐deontologikoa-­‐autoerregulazioarakoa-­‐Euskadin.pdf.

-­‐ Gómez Sánchez, Maria Elena (2004): La cortesía lingüística y la negociación de la imagen en las tertulias radiofónicas, El lenguaje radiofónico: la comunicación oral, Ignacio Blanco Alfonso, Pilar Fernández Martínez (koord.), 169-­‐179 oo.

-­‐ León Gross, Teodoro eta Gómez Calderón Bernardo J. (2011): La tertulia en España: medios públicos, última frontera de la pluralidad, Estudios sobre el Mensaje Periodístico, Vol. 17, 1 Zkia. 67-­‐ 80.

-­‐ Lippman, Walter (2003): La opinión pública, Madrid, Langre.

-­‐ Lippmann, Walter (2011): Libertad y prensa, Madrid, Tecnos.

-­‐ Martin Lobo, Manuel (2002): La persuasión, la verdad y la verosimilitud en las tertulias radiofónicas, Retos de la nueva sociedad de la información, Vol. 2, 529-­‐532 oo.

-­‐ Monzón, Cándido (1996): Opinión pública, comunicación y política. Madrid, Tecnos.

-­‐ Moreno Espinosa, Pastora (2002): La tertulia radiofónica, foro para el siglo XXI, Estudios sobre el Mensaje Periodístico, Vol. 8.

-­‐ Rey Morató, Javier del (1996): Democracia y Posmodernidad: Teoría General de la Información.

Madrid, Editorial Complutense.

-­‐ Sanchez Serrano, Consuelo (2006): Las tertulias políticas de la radio española un ejercicio de comunicación política mejorable, Comunicación y pluralismo, 0 zkia., 141-­‐152 oo.

-­‐ Sunderland, Jane (2006): Language and Gender: An advanced resource book. Abingdon, Routledge.

-­‐ Toral, Gotzon (1995): "Las Tertulias de la Radio. La Linterna. Análisis de un Modelo", tesis doctoral.

-­‐ Zabaleta, Iñaki; Xamardo, Nicolás; Gutierrez, Arantza; Urrutia, Santi; eta Fernandez, Itxaso (2007): “Mujeres periodistas en los medios de comunicación de lenguas minoritarias europeas: Perfil y

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

19

situación profesional”, Congreso Internacional de Comunicación, Identidad y Género, Fuenlabrada, 07/10/25 -­‐07/10/26.

Emakumeen presentzia (%) EITBko gaurkotasuneko tertulietan 2016ko azaroa-­‐2017ko azaroa

20

OHARRA: Txosten honetan agertzen diren datuak konparti daitezke, beti ere jatorria aipatuta.

Jarraitu ahal diguzu Twitterren: @ikusgaitasuna Gurekin harremanetan jartzeko (datu osoak eskuratu nahi badituzu edo kolaboratzeko asmoa baduzu): Arantza Gutierrez Paz: mirenarantza.gutierrez@ehu.eus