Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
3. Μπαρόκ : ο 17ο αι1. (Ζωγραφική) Όπως φαίνεται και από τα κεφάλαια στα οποία είναι δομημένο το Μπαρόκ στο βιβλίο του Gombrich, αλλά και στο εγχειρίδιο του ΕΑΠ, τ. Α΄, μέρος Β΄, κεφ.2, το μπαρόκ αφορά μια τέχνη η οποία αναπτύχθηκε στον Καθολικό και στον Προτεσταντικό κόσμο. Ειδικότερα θα πρέπει να προσέχουμε τις διαφορές κατά τη περιγραφή των έργων όποτε θα πρέπει να ανατρέχουμε στα ανάλογα κεφάλαια στα βιβλία μας κι ειδικότερα στον Gombrich. Πιο αναλυτικά ο Καθολικός κόσμος εντοπίζεται στην Ιταλία και στην Ισπανία αλλά και στον Rubens ο οποίος κατάγεται από τις Κάτω Χώρες. Ταυτόχρονα ο Προτεσταντικός κόσμος εκπροσωπείται κυρίως από τον Rebrand και τον Vermeer. Ενώ σε ό,τι αφορά την αρχιτεκτονική και το Μπαρόκ ως μια κοινωνική θεώρηση και τρόπο ζωής μια αυλικής τάξης, θα πρέπει να ανατρέξουμε στη Γαλλία, στα ανάκτορα των Βερσαλλιών και την εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ΄ του επονομαζόμενου και Ήλιου. Τα θέματα, στους καθολικούς εκπροσώπους είναι θρησκευτικά, αλληγορίες, πορτραίτα αλλά και ορισμένες ρωπογραφίες. Αντιθέτως στο προτεσταντικό κόσμο τα θρησκευτικά θέματα εκλείπουν με έμφαση στα πορτραίτα (ομαδικά και ατομικά), νεκρές φύσεις, αλλά και εσωτερικά σπιτιών. Εντούτοις, σημαντικά είναι τα θρησκευτικά θέματα του Ρέμπραντ κατόπιν ιδιωτικές παραγγελιών και σε μια περίοδο που ο θρησκευτικός διχασμός και η εμπόλεμες καταστάσεις στην Ευρώπη έχουν ησυχάσει αρκετά. Τέλος δεν ξεχνώ ότι στο προτεσταντικό κόσμο δεν έχω μνημειακή ζωγραφική, αλλά όλα τα έργα είναι μικρών διαστάσεων, εξαιτίας ότι η Μεταρρύθμιση είχε καταργήσει την ιστόρηση του εσωτερικού των εκκλησιών. 3.1 Ιστορικό – κοινωνικό πλαίσιο: Θυμάμαι ότι: 16ος αι: ➢ 1517: Μαρτίνος Λούθηρος και η άνοδος του προτεσταντισμού – θα επιβάλλει νέα δεδομένα στη τέχνη των Γερμανόφωνων χωρών αλλά και στις Κάτω Χώρες. ➢
1545-1563: Σύνοδος του Τρέντο: εξυγίανση των δομών της Εκκλησίας – επαναπροσδιορισμός δογματικών θεμάτων – πρωτείο Πάπα.
➢ 1562-1593, Γαλλία: διωγμοί Ουγενότων (Προτεστάντες)
1
Gombrich, κεφ. 19 - 20 και 21 τις σελίδες που αφορούν τα έργα του Bernini, σ. 438-440.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
➢
1565: Εξέγερση των Ολλανδών εναντίον της Ισπανικής κυριαρχίας: α)εθνικοί / οικονομικοί λόγοι – βαριά φορολογία, άρνηση επικυριαρχίας από Ισπανία, β) Φίλιππος Β΄ (1556-1598) φανατικός καθολικός, θεωρεί προτεστάντες «προδότες»
➢ 1609: Λήξη πολέμου – ανεξαρτησία Ολλανδικών πόλεων, Ολλανδική Δημοκρατία (Ήττα Ισπανική Αρμάδα, παρακμή Ισπανίας) 17ος αι ➢ 1618-1648: Τριακονταετής Πόλεμος: 1632: Η είσοδος της Γαλλίας στον πόλεμο θα τον μετατρέψει σε σύγκρουση μεταξύ Βουρβόνων και Αψβούργων – ερήμωση της Γερμανικής επαρχίας ➢
1648: Η λήξη του πολέμου θα σημάνει και τη διάλυση της Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους – πλέον κάθε πρίγκιπας είναι κυρίαρχος στη χώρα του – ασκεί απόλυτη εξουσία
➢ Οι μορφές του Μπαρόκ απεικονίζουν μια νέα σχέση εξουσίας η οποία προσπαθεί να εξαπλωθεί σε ολόκληρο την Ευρώπη και κατ’ επέκταση σε ολόκληρο τον κόσμο ➢
Το Μπαρόκ – ως τέχνη- θα υπηρετήσει παράλληλα και την κοσμική εξουσία και τη θρησκευτική – στην αντίληψη μιας παγκόσμιας ισορροπίας (θρησκεία / «πολιτική») – επομένως το Μπαρόκ δεν ταυτίζεται μοναχά με μια καλλιτεχνική έκφραση αλλά και με μια ολόκληρη εποχή
➢
Η τέχνη του Μπαρόκ πρέπει να ιδωθεί ολιστικά: Αρχιτεκτονική – Ζωγραφική – Γλυπτική – Μουσική: πρόκειται για μια περίοδο τεράστια καλλιτεχνικής παραγωγής: ένα συνολικό έργο τέχνης.
➢
Μπαρόκ <Barucca (πορτογ)<Barocco(ιταλ.) = στραβό, ακανόνιστο, μαργαριτάρι ή αρνητική σκέψη που περιγράφει εμπόδιο – γενικότερα: αυτό που πάει ενάντια στον κανόνα, το ανώμαλο.
➢ …στο μπαρόκ ανήκει η αντιφατικότητα, αντιθετικότητα, πολλαπλότητα, κινητικότητα, δυναμισμός, μόνιμη αναζήτηση της υπερβολής, της θεατρικότητας και του εντυπωσιασμού αναζητάει την ταραχή!
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
3.2 Τα έργα τέχνης: Αρχιτεκτονική2: Giacommo della Porta. Εκκλησία του Ιησού, Ρώμη 1575-773
➢
Ιγνάτιος Λοϊόλα, 1534, Ίδρυση του τάγματος των Ιησουιτών
➢
Κάτοψη σε σχήμα σταυρού, τρούλος στη συμβολή των κεραιών , παρεκκλήσια, μεγάλη αψίδα ανατολικά – το εκκλησίασμα παρακολουθεί ανεμπόδιστο τη «θεατρική» θεία λειτουργία μπροστά στη επιβλητική κόγχη
➢
πρόσοψη: αψίδα θριάμβου, έλικες , μοτίβα αρχαιότητας σε τεκτονική σχέση με το οικοδόμημα
➢ Ευρηματικός σχεδιασμός που συνδυάζει το τεράστιο εμβαδό του μεσαιωνικού ναού με τις νέες ανάγκες του λειτουργικού – προβολή, Καθολικής Εκκλησίας, Επέκταση καθολικισμού σε ολόκληρο τον κόσμο. Λουί λε Βω_Αρντουέν Μανσάρ, Το ανάκτοροα των Βερσαλλιών_Παρίσι, 1655-824
Η αρχιτεκτονική στο προτεσταντικό κόσμο είναι ιδιαίτερα συντηρητική και στα εγχειρίδια περιορίζεται σε ένα μοναδικό παράδειγμα, βλ. σχετ. Gombrich,Το βασιλικό ανάκτοροσ.413-414, εικ.268. 3 Gombrich, σ.388-390. 4 Gombrich, σ. 447-449, επίσης ανατρέχουμε και στην προτεινόμενη επίλυση ΕΠΟ 20_2η ΓΕ_2018-19. 2
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
➢ Κορύφωση απολυταρχισμού στην Γαλλία – ενσάρκωση του μοναρχισμού στο πρόσωπο του Λουδοβίκου ΙΔ΄, Ήλιου. ➢ Εργαλειοποίηση της τέχνης – αρχιτεκτονικής στην υπηρεσία της εξουσίας – ενίσχυση αριστοκρατικού ιδεώδους Στις Βερσαλλίες:
➢ κυριαρχεί το μέγεθος ως ανυπέρβλητο και ασύλληπτο με τις φυσικές αισθήσεις ➢ η θεατρική σύλληψη του σκηνικού χώρου εντός του οποίου λαμβάνει χώρα η αυλική ζωή γύρω από τον απόλυτο ηγεμόνα ➢ η διαχείριση των αρχιτεκτονικών μοτίβων και των γλυπτών συνθέσεων στις όψεις του οικοδομήματος αλλά και στο περιβάλλοντα χώρο γίνεται με μια ολιστική αντίληψη ως ένα συνολικό έργο τέχνης5 Ζωγραφική Rubens, Ένθρονη Παναγία με Βρέφος και Άγιοι 1627 (Καθολικός κόσμος)6
5 6
Ειδικότερα βλέπω από προτεινόμενη επίλυση ΕΠΟ 20_2 η ΓΕ_2018-19 και Αίθουσα Κατόπτρων. Gombrich,,σ.398-400, εικ.256
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
➢ Φλαμανδός – έχει διδαχθεί την ποικιλομορφία των επιφανειών, -
τεχνίτης της υφής( υφασμάτων, επιφανειών, ζωντανής σάρκας..)
-
δεν επιμένει στην απόδοση της ομορφιάς- θεωρεί ότι ο ζωγράφος οφείλει να αναπαριστά την εικόνα όπως την αντιλαμβάνεται το ανθρώπινο μάτι
-
υπηρετεί τη «χαρά» της ζωής – τη ποικιλία της – την ομορφιά της
-
με το έργο του θα «ζωντανέψει» αλληγορίες, αλλά και θρησκευτικές εικόνες (καθολικισμός, εκκλησία…)
➢
θα υιοθετήσει τη δημιουργία μεγάλων διαστάσεων πινάκων (Εκκλησία, Παλάτια)
➢
Στο έργο Παναγία με Βρέφος και Αγίους, α) μεγάλος αριθμός προσώπων – ίσως περισσότεροι από οποιαδήποτε άλλον παρόμοιο (Τισιανό, Gombrich, σ.210), β) κίνηση, γ)φως, δ)χώρος «δράσης»..
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
➢
οι άγιοι συνωστίζονται – ατμόσφαιρα εορταστική και όλοι με τα σύμβολα τους (διδαχή) – αλλά και η αγία Αικατερίνη που δεχεται το δακτυλίδι από τον ίδιο τον Χριστό – ενώ στοχαστικοί είναι μοναχά οι Πέτρος και Παύλος
➢
Σε όλη τη παράσταση κυριαρχεί η χαρούμενη διάθεση μιας επίσημης εορταστικής ατμόσφαιρας!
➢
Η τέχνη του Ρούμπενς ήταν η ιδανική για να εξάρει τη μεγαλοπρέπεια τόσο της θρησκευτικής όσο και της κοσμικής εξουσίας – ήταν η εποχή του Τριακονταετούς Πολέμου!
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Rebrand, Η συμφιλίωση του Δαβίδ και του Αβεσαλώμ, 1642(Προτεσταντικός κόσμος)7
➢ Ρέμπραντ, προτεστάντης (Καλβινιστής), ζει στο Άμστερνταμ. ➢ τα θρησκευτικά θέματα (Ρέμπραντ) τονίζεται το μήνυμα της αγάπης και της ευσπλαχνίας των Ευαγγελίων: ➢
έκφραση χριστιανικής πίστης αμεσότερη , χωρίς ηρωικές παραστάσεις – απλότητα απόδοσης της μετάνοιας του νέου
➢ αμεσότητα σχέσης μεταξύ πιστού και αλήθεια Ευαγγελίων , χωρίς διαμεσολαβήσεις (Εκκλησία) ➢
σύγχρονοι Ανατολίτες ΄- ταυτίζονται με μορφές από Ευαγγέλια (σαρίκι, ανατολίτικο κυρτό σπαθί, ενδυμασία)
➢
7
λιγοστές φωτεινές επιφάνειες σε σκοτεινές επιφάνειες
Gombrich, σ.423-424, εικ.276.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Bernini, Η έκσταση της Αγίας Θειρεσίας1645-528
➢ γλυπτική ως μέσο απόδοσης του ανθρώπινου πάθους, στη ακραία εκδοχή του ➢
ο άγιος στην τέχνη είναι ένας μάρτυρας της πίστης
➢
προπαγανδιστικός ρόλος της τέχνης στα πλαίσια της Αντιμεταρρύθμισης
➢
μορφές μέσα από το θέατρο/ όπερα
➢
καλλιτέχνες προσπαθούν να μιμηθούν την αφηγηματικότητα συμπλεγμάτων της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας (Λαοκόων)
Μουσική: Είδος μουσικής: Ιταλική Όπερα Μοντεβέρντι, Η στέψη της Πομπαίας,(πηγή Ρωμαϊκή Ιστορία) Machlis, σ.147-150.
8
Gombrich, σ.438-440, εικ.285-6.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr