Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr 4.3. ΓΛΥΠΤΙΚΗ 4.3.1 Αρχαϊκή γλυπτική (675 / 650 – 480 π.Χ.) Α. Γλυπτική του 7ου αιώνα ή δαιδαλική γλυπτική Τα πρώτα δείγματα αρχαίας ελληνικής μνημειακής γλυπτικής, δηλαδή γλυπτικής μεγάλου μεγέθους από λίθο, εμφανίζονται στο δεύτερο τέταρτο του 7ου π.Χ. αιώνα και είναι και είναι τα λεγόμενα «δαιδαλικά γλυπτά» (λατρευτικές μορφές ή αγάλματα λατρευτικού ή αναθηματικού χαρακτήρα). Στο πλαίσιο αυτό έχουμε τις δύο κύριες μορφές αγαλμάτων που κυριάρχησαν μέχρι την ελληνιστική εποχή: ❖ τον Κούρο (ο όρθιος νεαρός γυμνός άνδρας με το ρωμαλέο σώμα που αντικατοπτρίζει τη μεγάλη σημασία που έδιναν οι ανώτερες τάξεις στη σωματική άσκηση) και ❖ την Κόρη (η όρθια νεαρή ντυμένη γυναίκα που φανερώνει την κοινωνική θέση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα). Ο Κούρος και η Κόρη της δαιδαλικής γλυπτικής δείχνουν: α) την ικανότητα των Ελλήνων καλλιτεχνών του 7ου π.Χ. αιώνα να δημιουργούν μορφές με αρμονικές αναλογίες, κάτι που έδινε μεγάλη έμφαση στην αφαίρεση και εξιδανίκευση και ελάχιστη σημασία στη μίμηση της φύσης, β) τη στενή σχέση της αρχαϊκής μνημειώδους γλυπτικής με την αριστοκρατία. Β. Γλυπτική του 6ου αιώνα π.χ ή καθαυτό αρχαϊκή γλυπτική Οι κούροι και οι κόρες που κυριάρχησαν στη γλυπτική του 6ου π.Χ. αιώνα (χρησιμοποιήθηκαν ως σήματα σε αριστοκρατικούς τάφους ή μαζί με τις κόρες ως αναθήματα σε ιερά) επιδεικνύουν τα ακόλουθα επιτεύγματα της γλυπτικής του 6ου π.Χ. αιώνα: ➢ μία προσπάθεια μίμησης της φύσης (με τα αγάλματα αυτά προοδευτικά κατακτάται π.χ. η γενική ανατομία του σώματος), ➢ μία επίμονη, μεγάλη έμφαση στην εξιδανίκευση (π.χ. οι κούροι δεν απεικονίζουν ούτε την κίνηση ούτε τα συναισθήματα, διότι στοχεύουν στο να απεικονίσουν την ιδανική ανδρική και γυναικεία ομορφιά της εποχής τους που αντιπροσωπεύονταν από τα αριστοκρατικά πρότυπα). [52] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr 4.3.2 Κλασσική γλυπτική (480 – 322 π.χ) Η κλασσική γλυπτική διέρχεται τρεις κύριες φάσεις: •
Πρώιμη φάση (480 – 450 π.Χ.): Στη φάση αυτή οι γλύπτες δημιούργησαν την πρώτη φυσιοκρατική ή νατουραλιστική τεχνοτροπία στην ιστορία της τέχνης. Η τεχνοτροπία αυτή εξέφραζε τις κοινωνικές, πνευματικές και πολιτικές εξελίξεις της δημοκρατικής Αθήνας. Τα κύρια επιτεύγματα της γλυπτικής σε αυτή τη φάση ήταν: ✓ Μία πρώτη προσπάθεια πλήρους μίμησης της φύσης, που συμπεριελάμβανε την απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος, την κίνησης και τα συναισθήματα, ✓ Τον μετριασμό της μίμησης με χρήση της εξιδανίκευσης. Στη βάση αυτή οι μορφές εκφράζουν το ιδανικό της εγκράτειας και απεικονίζονται συμβολικά οι πράξεις, ο ρόλος και η ιδιότητα των ανθρώπινων μορφών.
•
Ώριμη κλασσική φάση (450 – 400 π.Χ.): Τώρα αναπτύσσεται μία αριστοτεχνική τεχνοτροπία η οποία επινοήθηκε από τον Φειδία και εξέφραζε το όραμα του Περικλή (το αποκορύφωμα του ανθρωποκεντρικού αισθήματος). Άλλος σημαντικός γλύπτης αυτής της περιόδου ήταν ο Πολύκλειτος από τη σχολή του Άργους. Τα επιτεύγματα αυτής της φάσης της γλυπτικής (που επιτυγχάνουν την τέλεια
ισορροπία ανάμεσα στη μίμηση και την εξιδανίκευση) είναι: ✓ υποχώρηση των έντονα ρεαλιστικών τάσεων της πρώιμης φάσης με έμφαση στη βελτίωση της απόδοσης του ανθρώπινου σώματος και της κίνησής του, ✓ μεγαλύτερη έμφαση στην εξιδανίκευση σε σχέση με την πρώιμη φάση. Στη βάση αυτή οι μορφές δίνουν υλική υπόσταση στα ιδανικά του Περικλή (είναι απόμακρες, συναισθηματικά αμέτοχες και ταυτόχρονα νηφάλιες, νεανικές, με τέλεια ομορφιά και γεμάτες αυτοκυριαρχία, μεγαλοπρέπεια, σεμνότητα και σοφία). Ταυτόχρονα, το ανδρικό σώμα παρουσιάζεται με ιδανικές αναλογίες, χάρη σε ένα σύστημα που επινόησε ο Πολύκλειτος, γνωστό ως «Κανών». •
Ύστερη κλασσική φάση (400 – 323 π.Χ.): Οι βαθιές κοινωνικές και ηθικές αλλαγές που προκάλεσε ο πελοποννησιακός πόλεμος, οι οποίες αμφισβήτησαν [53] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr τις αξίες της πόλης – κράτους, καθώς επίσης και η προοδευτική υποκατάσταση του δημόσιου από έναν ιδιωτικό χαρακτήρα της τέχνης, που επέρχεται ως αποτέλεσμα του γεγονότος ότι την περίοδο αυτή τα έργα τέχνης δεν παραγγέλλονται μόνο από την πόλη κράτος αλλά από ιδιώτες, έχουν ως αποτέλεσμα τον έντονο και υποκειμενικό πειραματισμό των καλλιτεχνών με τη φύση, με δημιουργίες που στοχεύουν σε έναν έντονο ρεαλισμό και αντικατοπτρίζουν τις αξίες του ανθρώπου ως ατόμου και όχι ως μέλους μιας ευρύτερης κοινότητας. Έτσι: ➢ ο Σκόπας (350 π.Χ.) επιχείρησε να εκφράσει το έντονο συναίσθημα ή πάθος των μορφών. ➢ Ο Πραξιτέλης (350 π.Χ.) εκφράζει με τα αγάλματά του την τρυφερότητα και το χιούμορ, τον αισθησιασμό και το γυναικείο γυμνό. ➢ Ο Λύσιππος (330 π.Χ.) εισήγαγε νέες αναλογίες για το ανθρώπινο σώμα, πέτυχε την τέλεια απόδοση του τρισδιάστατου χώρου στην αγαλματοποιία και καθιέρωσε την προσωπογραφία ως ιδιαίτερο είδος γλυπτικής. 4.3.3 Ελληνιστική γλυπτική (323 – 27 π.Χ.) Στην κοινωνία των ελληνιστικών χρόνων αυτό που είχε ιδιαίτερη σημασία ήταν το άτομο και η συναισθηματική του ικανοποίηση. Στη βάση αυτή προορισμός της γλυπτικής ήταν να τέρπει το κοινό και να εξυπηρετεί τα κοινωνικά και πολιτικά συμφέροντα μιας ιδιωτικής πελατείας αποτελούμενης από μονάρχες, ισχυρά άτομα, στρατηγούς και πλούσιους ιδιώτες. Επιπλέον το γλυπτό, ως έργο τέχνης πλέον, καλείται να διακοσμήσει τους δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Σε ό,τι αφορά την τεχνοτροπία, την περίοδο αυτή, οι καλλιτέχνες όταν δεν αναπλάθουν πιστά μία τεχνοτροπία από άλλες περιόδους, τείνουν προς τον ρεαλισμό. Σε ό,τι αφορά τη θεματολογία αυτή εμπλουτίζεται με νέα στοιχεία. Έτσι, έχουμε γλυπτά διδακτικά, γλυπτά που εξέφραζαν ανθρώπινα συναισθήματα, αισθησιασμό, ακραίες καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης, που επεδείκνυαν τεχνική δεξιοτεχνία ή απεικόνιζαν συνθέσεις ανθρώπινων μορφών με στοιχεία της φύσης. [54] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr