Η Εκπαίδευση αλλιώς
arnos.gr
5) Η κρίση του 1277 Τι γνωρίζετε για το ιστορικό της καταδίκης των αριστοτελικών θέσεων το 1277 και για τις συνέπειές τους στην εξέλιξη της επιστήμης; (ή: Η πανεπιστημιακή κρίση του 1277 και οι συνέπειές της για την εξέλιξη της επιστήμης.) (τόμ. Α΄, σελ. 110-111, 116-117) Τα συγγράμματα του Αριστοτέλη και ο σχολιασμός τους από τους Άραβες λογίους ήταν γνωστά στη δυτική Ευρώπη ήδη από τις αρχές του 13ου αιώνα και επέσυραν την επιφύλαξη των χριστιανών λογίων. Το 1210, το 1215 και το 1231 απαγορεύτηκε από τις εκκλησιαστικές αρχές η διδασκαλία ορισμένων θέσεων του Αριστοτέλη, αλλά τα έργα του εξακολούθησαν να μελετώνται ιδιωτικά, ενώ οι απαγορεύσεις ατόνησαν μετά το 1240, όταν άρχισε να διδάσκει τον Αριστοτέλη ο Ρότζερ Μπέικον. Οι διδάσκοντες στο Τμήμα Τεχνών του Πανεπιστημίου του Παρισιού συνέχισαν να διδάσκουν τα αριστοτελικά έργα δίχως θεολογικές αναφορές, ενώ το 1267 ο Μποναβεντούρα επέκρινε τις συγκεκριμένες φιλοσοφικές αναζητήσεις και ο Θωμάς Ακινάτης μετακλήθηκε στο Παρίσι, επειδή πιθανώς η κατάσταση κρίθηκε κρίσιμη. Το 1270 ο επίσκοπος του Παρισιού Etienne Tempier καταδίκασε 13 προτάσεις του Αβερρόη, σχολιαστή του Αριστοτέλη, αλλά χωρίς περαιτέρω επιπτώσεις στη διδασκαλία. Το 1272 οι καθηγητές του Τμήματος Τεχνών υποχρεώθηκαν να ορκιστούν ότι δεν θα ξαναδιδάξουν οτιδήποτε άπτεται ταυτόχρονα φιλοσοφίας και πίστης. Το 1276 εκλέχθηκε πάπας ο Ιωάννης ΚΑ΄, συγγραφέας του δημοφιλέστερου μετά τα αριστοτελικά συγγράμματα εγχειριδίου λογικής του Μεσαίωνα. Τον Ιανουάριο του 1277 ζήτησε από τον Tempier ενημέρωση για την κατάσταση στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού και ο δεύτερος προέβη τον Μάρτιο στην καταδίκη 219 θέσεων αριστοτελικής προέλευσης. Λίγο αργότερα ο επίσκοπος του Καντέρμπερι Robert Kilwardhy, καταδίκασε 30 προτάσεις στην Οξφόρδη. Οι καταδίκες του 1270 αφορούσαν αριστοτελικές θέσεις που αντέφασκαν το χριστιανικό δόγμα, όπως οι σχετικές με το ενιαίο της ανθρώπινης νόησης, με την αιωνιότητα του κόσμου ή με το ότι δεν υπήρξε ένας πρώτος άνθρωπος. Οι καταδίκες του 1277, όμως, φαίνεται ότι αφορούσαν και τον Ακινάτη, ο οποίος είχε συναινέσει στις πρώτες καταδίκες. Ορισμένες δικές του θέσεις, όπως ότι ο κόσμος Απλά και κατανοητά η γνώση! Σολωμού 29 Αθήνα
τηλ: 210 38 22 157
info@arnos.gr
www.arnos.gr
21
Η Εκπαίδευση αλλιώς
arnos.gr
δημιουργήθηκε νομοτελειακά από μια πρώτη ξεχωριστή διάνοια την οποία είχε δημιουργήσει ο Θεός, έβρισκαν αντίθετους πολλούς θεολόγους. Κύριος υποκινητής των αντιδράσεων κατά του Ακινάτη ήταν ο Άγγλος φραγκισκανός μαθητής του Μποναβεντούρα John Pecham, ενώ ο Μποναβεντούρα φαίνεται ότι τις υποστήριζε. Οι μελετητές έχουν κατηγοριοποιήσει με ποικίλους τρόπους τις καταδίκες των προτάσεων. Άλλες από αυτές αφορούν τη φιλοσοφία, άλλες τη θεολογία και άλλες τις επιστήμες. Αυτές οι καταδίκες φαίνεται ότι προέκυψαν ως αποτέλεσμα της διαπάλης ανάμεσα στις τρεις κυρίαρχες προσλήψεις του αριστοτελισμού κατά τον ώριμο Μεσαίωνα, αυτές του Μποναβεντούρα (με νεοαυγουστίνειο χαρακτήρα), του ετερόδοξου Σίζερ και του πιο διαλλακτικού Θωμά Ακινάτη. Σήμερα πιστεύεται ότι ο Tempier είχε στόχο τις θέσεις του Ακινάτη. Οι καταδίκες επηρέασαν την εξέλιξη της διδασκαλίας στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, αλλά είχαν ευρύτερες επιπτώσεις στην εξέλιξη των επιστημών συνολικά. Κατά τον Duhem, αποτέλεσαν τη ληξιαρχική πράξη γέννησης της νεότερης επιστήμης, επειδή επέτρεψαν τη διατύπωση μη αριστοτελικών επιστημονικών υποθέσεων. O Grant εκτιμά ότι η αμέσως μεταγενέστερη φυσική επιστήμη μετέβαλε χαρακτήρα. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Koyré, οι καταδίκες του 1277 δεν είχαν ιδιαίτερη σημασία για την εξέλιξη της επιστήμης. Πάντως,
οι
καταδίκες
των
219
θέσεων
αναιρέθηκαν
με
νεότερη
εκκλησιαστική απόφαση του 1325 και ο Θωμάς Ακινάτης ανακηρύχθηκε άγιος. Οι ιστορικοί των επιστημών έχουν επιμείνει κυρίως στην καταδίκη των προτάσεων 34, που αφορά τη δυνατότητα του Θεού να δημιουργήσει περισσότερους από έναν κόσμους, και 49, σύμφωνα με την οποία ο Θεός δεν έχει τη δυνατότητα να κινεί ευθύγραμμα τους ουρανούς. Ως προς την πρόταση 34, μία τάση υποστήριζε ότι ο Θεός είχε αυτήν τη δυνατότητα, η οποία όμως ήταν απραγματοποίητη με φυσικό τρόπο, ενώ μια άλλη τάση είτε φανταζόταν πολλαπλούς μη αριστοτελικούς κόσμους είτε παρήγε συμπεράσματα από τη συνύπαρξη αριστοτελικής φυσικής και φυσικών κόσμων. Ο Μπουριντάν, λ.χ., με δεδομένη την αριστοτελική θέση ότι κάθε φυσικό σώμα έχει μία μόνη κίνηση, υποστήριζε ότι ένα σώμα που θα ανήκε σε άλλον κόσμο θα ήταν αδύνατο να κινηθεί προς τη Γη, ενώ ο Νικόλαος Ορέμ υποχρεώθηκε να επανεξετάσει τις αριστοτελικές κατηγορίες «απόλυτα βαρύ» και «απόλυτα ελαφρύ». Απλά και κατανοητά η γνώση! Σολωμού 29 Αθήνα
τηλ: 210 38 22 157
info@arnos.gr
www.arnos.gr
22
Η Εκπαίδευση αλλιώς
arnos.gr
Η πρόταση 49 αντιμετωπίστηκε κριτικά, καθώς η ευθύγραμμη κίνηση παράγει κενό και ο Αριστοτέλης είχε αποδείξει ότι η φύση «φοβάται το κενό». Επίσης, συνολικά η κίνηση του κόσμου θα ήταν ανέφικτη, επειδή ο αριστοτελισμός είχε δείξει ότι η εξωτερική σφαίρα του κόσμου δεν βρισκόταν σε συγκεκριμένη θέση και άρα ήταν αδύνατη η μετατόπιση που θα προκαλούνταν από αλλαγή θέσης. Με την πρόταση 140 ο Tempier καταφέρθηκε εναντίον της αριστοτελικής θέσης ότι κάτι δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς υποκείμενο, ενώ με την πρόταση 141 υπονόμευσε τη θέση ότι η ποσότητα δεν μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα από κάποιο υλικό σώμα. Η δεύτερη πρόταση αξιοποιήθηκε για να υποστηριχθεί ότι η κίνηση είναι ποιότητα, εφόσον ο Θεός μπορεί να δημιουργήσει ποιότητες που δεν έχουν φορέα. Ο σχετικός προβληματισμός χρησιμοποιήθηκε αργότερα για τον υπολογισμό της μέσης τιμής από το Κολέγιο Μέρτον, που ενέχει την ύπαρξη ποιοτήτων άνευ φορέα, και αξιοποιήθηκε αργότερα από τον Γαλιλαίο.
23
Απλά και κατανοητά η γνώση! Σολωμού 29 Αθήνα
τηλ: 210 38 22 157
info@arnos.gr
www.arnos.gr