Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Κοινωνία πολιτών, κοινωνικό κεφάλαιο, εμπιστοσύνη. Ελλάδα και κρίση.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Κοινωνία πολιτών και Θεωρία Η κοινωνία των πολιτών (εφεξής ΚΠ) αποτελεί μια έννοια που εντάσσεται μέσα στη συζήτηση για τη διάκριση της ιδιωτικής από τη δημόσια σφαίρα, διάκριση που δημιουργεί έναν ενδιάμεσο χώρο ο οποίος υπόκειται σε ποικίλες ερμηνείες και ποικίλες νοηματοδοτήσεις. Ο ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα στο απόλυτα ιδιωτικό και στο δημόσιο πολιτικό και οικονομικό λόγο γίνεται ένα εννοιολογικό πεδίο ερμηνευτικών συγκρούσεων. Για παράδειγμα η ΚΠ στη σκέψη του Α. Smith αποτελεί πεδίο ιδιαίτερων συμφερόντων που ενορχηστρώνονται από το αόρατο χέρι της αγοράς και υπηρετούν τους στόχους ενός φιλελευθέρου κράτους. Αντίθετα στον Hegel εκπροσωπεί τα εγωιστικά συμφέροντα που έρχονται σε αντίθεση με την ηθική οικουμενικότητα του κράτους. Η θεώρηση της ιστορίας ως πάλης των τάξεων στον Marx, καθιστά την κοινωνία πεδίο ταξικών συγκρούσεων και το κράτος όργανο της κυριαρχίας. Αντίθετα ο Gramsci, συνεχίζει μεν τη μαρξιστική παράδοση, ωστόσο διακρίνει στην ΚΠ αυτονομία και ανεξαρτησία ως εν δυνάμει συνθήκη χειραφέτησης των κυριαρχούμενων τάξεων. Η θεωρητική παρακαταθήκη στοχαστών όπως Durkheim και Weber, και ίσως πρώτιστα του Alexis de Tocqueville προτείνουν την αυτονομία και τη σημασία της συμβολής της στην ενίσχυση της δημοκρατικότητας και του συμμετέχειν, ενάντια σε ολοκληρωτισμούς τόσο της εξουσίας όσο και των μαζών. Η δεκαετία του 1970 και η εμφάνιση των Νέων Κοινωνικών Κινημάτων (φεμινισμός, οικολογία, κ.λπ.) έθεσαν το πρόταγμα της ριζοσπαστικής δημοκρατίας και της αυτονομίας της σφαίρας της κοινωνίας πολιτών. Ωστόσο, η κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος και το μοντέλο της χρηστής διακυβέρνησης και η συρρίκνωση του κράτους, απομακρύνει την ΚΠ από τη σχέση με το κράτος και τη φέρνει εγγύτερα στον ιδιωτικό χώρο και στην οικονομική ορθολογικότητα. Ανάμεσα στα δύο άκρα, οι υπερασπιστές του τρίτου δρόμου όπως ο Γκίντενς προασπίζουν μια ερμηνεία της κοινωνίας πολιτών ως ενδιάμεσου αυτόνομου χώρου ανάμεσα στο κράτος και την αγορά, που προασπίζει το συλλογικό συμφέρον ενώ συνάμα αποτελεί ανάχωμα στον αυταρχισμό της εξουσίας, του ατομικισμού και του οικονομισμού. Κρίνεται ότι για ανάλυση της έννοιας γόνιμη είναι η διαπίστωση του Jensen ότι «οι χρήσεις της κοινωνίας πολιτών γίνονται κατανοητές μόνο μέσω των θεωρητικών, πρακτικών και ιστορικών συμφραζομένων στα οποία εντάσσονται». Η σύγχρονη πραγματικότητα μάλλον ακολουθεί μια εννοιολόγηση της κοινωνίας πολιτών ως αναχώματος στις παρεκκλίσεις της πολιτικής εξουσίας, λειτουργώντας στο κενό που αφήνουν οι δημόσιες και ιδιωτικές σφαίρες, τόσο οικονομικά όσο κοινωνικοπολιτικά και πολιτισμικά, ενώ μπορεί να λειτουργήσει ως εν δυνάμει φορέας ενίσχυσης της αλληλεγγύης και της συμμετοχικής δημοκρατίας. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ως εκ τούτου η χαρτογράφηση της ΚΠ αποτελεί ένα διακύβευμα, καθώς η χρήση της πολύσημης αυτής έννοιας καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα από φορείς, συλλογικότητες και θεσμούς. Δεν αποτελεί επομένως έκπληξη το γεγονός ότι στην ΚΠ εντάσσονται τόσο τυπικές οργανώσεις με νομική προσωπικότητα, όσο και άτυπες μορφές που μάλλον έχουν περισσότερο χαρακτήρα συλλογικής δράσης. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι η χαρτογράφηση των οργανώσεων αποτελεί πρόκληση για τη διεθνή βιβλιογραφία και έρευνα. Χωρίς να μπορεί κανείς να αποδώσει σαφή προσδιοριστικά χαρακτηριστικά, ωστόσο μπορεί να επιχειρήσει μια κατηγοριοποίηση σε: Α) φορείς με μη κερδοσκοπική δράση, όπως Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), εθελοντικά δίκτυα, σωματεία, σύλλογοι, πολιτιστικοί φορείς, φιλανθρωπικά ιδρύματα. Β) τις δράσεις πολιτών, τα κοινωνικά κινήματα και τα κινήματα πολιτών σε επίπεδο πόλης και γειτονιάς
Κοινωνία Πολιτών, Εμπιστοσύνη και Κοινωνικό Κεφάλαιο. Η εννοιολόγηση της ΚΠ οδηγεί στην περίφημη διάσταση της σχέσης της με την εμπιστοσύνη που θίγει η θεωρία του κοινωνικού κεφαλαίου. Η έννοια αυτή αφορά σε μια συλλογική εμπιστοσύνη, σε κανόνες αμοιβαιότητας και στις δικτυώσεις της κοινωνίας που συμβάλλουν στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική ανάπτυξη. Η έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου και της εμπιστοσύνης δεν ταυτίζονται σε όλες τις θεωρητικές σχολές, καθώς σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν σχετιζόμενες αλλά διακριτές έννοιες. Ο συγκερασμός των δύο αναφέρεται κύρια στον Πάτναμ, ο οποίος δεχόμενος της επίδρασης του Κόλμαν, αλλά και του Τοκβίλ, θεωρεί το κοινωνικό κεφάλαιο ως ενοποιητικό στοιχείο στο νεοπλουραλιστικό συμμετοχικό πλαίσιο των κοινωνιών της ύστερης νεωτερικότητας. Αυτό σημαίνει ότι η συμμετοχή μέσα από την ΚΠ ενισχύει το πολιτειακό ήθος. Η νεότερη, εξάλλου, θεωρητική έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου, έχει συνδεθεί κύρια με τον Πιέρ Μπουρντιέ, ο οποίος θεωρεί το κοινωνικό κεφάλαιο ως ένα ακόμα είδους κεφαλαίου που κατέχει ένα άτομο που αφορά στις ισχύουσες ή στις εν δυνάμει κοινωνικές σχέσεις και δικτυώσεις. Ωστόσο, το σημαντικό στοιχείο της θεωρίας του είναι ότι το άτομο κατέχει ένα όγκο αυτού του κεφαλαίου, με δομικούς περιορισμούς, όπως αυτοί προκύπτουν από την άνιση κατανομή του, ενώ σημασία έχει η μετατροπή του σε οικονομικό κεφάλαιο, ή ενεργοποίησή του εν γένει κατά τρόπους που ωφελούν το άτομο. Ο Πόρτες, αντίστοιχα, αν και αναγνωρίζει τη σημασία της αλληλεγγύης και της κοινωνικοποίησης για την κοινωνική δικτύωση, ωστόσο, εστιάζει κύρια στο κίνητρο που μπορεί να είναι και θετικό, όσο όμως και αρνητικό, επιδιώκοντας ακόμα και κοινωνικούς αποκλεισμούς, και την απόσπαση ατομικού οφέλους, δίχως όμως συμμετοχή. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Τα παραπάνω οδηγούν στην κριτική της σύνδεσης της κοινωνίας πολιτών με το κοινωνικό κεφάλαιο και την εμπιστοσύνη. Η εμπιστοσύνη αποτελεί ένα λειτουργικό προ-απαιτούμενο για την κοινωνική συνοχή και οργάνωση, διάσταση που βρίσκεται σε διαρκή διακύβευμα και προκλήσεις όπως αυτά προκύπτουν τους κραδασμούς που προκαλούν οι πολιτικοοικονομικές κρίσεις. Εξάλλου, το ζήτημα της εμπιστοσύνης αποτελεί μια συνεχή πρόκληση στους σύγχρονους καιρούς. Ιδίως οι θεωρητικοί που εξετάζουν τη σύγχρονη πραγματικότητα είτε ως μετανεωτερικότητα όπως ο Ζ. Μπάουμαν, είτε ως ύστερη νεωτερικότητα, όπως ο Αντ. Γκίντενς, στέκονται ιδιαίτερα στο ζήτημα της εμπιστοσύνης και πόσο δύσκολη καθίσταται σε συνθήκες ραγδαίων αλλαγών, όπου υπάρχει ακόμα και αποσύνδεση της σχέσης χρόνου και χώρου, και όταν ο άνθρωπος εξαναγκάζεται να δείξει εμπιστοσύνη σε απρόσωπα συστήματα και μηχανισμούς. Αυτές οι διαστάσεις, συμπαρασύρουν όλα τα επίπεδα της σύγχρονης ζωής, τους θεσμούς, τις σχέσεις, κ.λπ. Ο Κονιόρδος αντλώντας από αυτή την προβληματική, αλλά και αναγνωρίζοντας το άτομο ως ωφελιμιστικό, αντιμετωπίζει ιδιαίτερα κριτικά τη σύνδεση κοινωνικού κεφαλαίου και εμπιστοσύνης, τονίζει ότι σημασία δεν έχει μια ποσοτική χαρτογράφηση, αλλά μια εξέταση των κινήτρων και των αποτελεσμάτων . Επομένως, όταν κανείς εξετάσει τα κίνητρα και τα αποτελέσματα, τότε βρίσκεται αντιμέτωπος με την κριτική της ίδιας της κοινωνίας πολιτών, καθώς θεωρητικοί αμφισβητούν σε περιπτώσεις ακόμα και την αυτονομία της από το κράτος και την αγορά. Αυτή η διάσταση μας φέρνει και στο ερώτημα ποιες οργανώσεις θεωρούνται κοινωνία πολιτών. Ιδωμένο το ερώτημα από την πλευρά των θεσμών, του κράτους, της Ε.Ε., τότε αναφέρεται σε οργανώσεις με τυπικά χαρακτηριστικά, πχ ως νομικά πρόσωπα, όπως είναι οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) που απευθύνουν τις διεκδικήσεις τους στο κράτος, ή στην αγορά. Ωστόσο, η βιβλιογραφία τονίζει ότι αυτές οι μορφές δεν είναι η μόνη έκφραση της κοινωνίας πολιτών, καθώς υπάρχουν και άτυπες οργανώσεις, όπως συλλογικότητες ή δίκτυα πολιτών, ως αποτέλεσμα τόσο μιας ευέλικτης οργάνωσης, όσο και δυσπιστίας απέναντι στις τυπικές οργανώσεις που θεωρούνται είτε ως κρατικά εξαρτώμενες, είτε ως εκμεταλλευτικές ακόμα και σε ανθρωπιστικές κρίσεις. Ο Habermas δεν σχετίζει τις κρίσεις μόνο με τις συνέπειες στα επίπεδα διαβίωσης, αλλά και τις ευρύτερες μεταβολές της κοινωνικής σύνθεσης που επιδρούν μεταβάλλοντας τους κοινωνικούς δεσμούς, μια συνθήκη που διαπιστώνεται ως απειλή για τα μέλη της κοινωνίας και εκφράζεται μέσα από την αποπολιτικοποίηση και του κινδύνου που αυτή ενέχει για την κοινωνική συνοχή. Οι σύγχρονες μελέτες συνηγορούν καθώς διαπιστώνουν έλλειψη συμμετοχής και αίσθησης του ανήκειν, ως αποτέλεσμα της έλλειψης εμπιστοσύνης που οδηγεί στον κίνδυνο αποσάθρωσης του κοινωνικού κεφαλαίου. Μια απλή ανασκόπηση των
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ερευνών των τελευταίων ετών αρκεί για να διαπιστώνει κανείς ότι βαθαίνει η κρίση νομιμοποίησης των πολιτικών θεσμών αλλά και άλλων πόλων εξουσίας όπως είναι τα ΜΜΕ. Στην Ελλάδα η Public Issue διεξήγε από το 2007 -2015 το δείκτη εμπιστοσύνης σε Θεσμούς όπως διαπιστώνεται στην Ελλάδα, με ανησυχητικά αποτελέσματα που έδειξαν βαθύτατη κρίση εμπιστοσύνης (11/2015). Ωστόσο, από την αρχαϊκή αδιαιρετότητα της ενεργούς ταυτότητας του πολίτη μέχρι τη σημερινή πολύσημη και εννοιολογικά πολυσχιδή έννοια της κοινωνίας πολιτών, ο πυρήνας των αναλύσεων εστιάζει στη θεωρητική αντίληψη ότι η ΚΠ εν δυνάμει ενισχύει τον εκδημοκρατισμό και συμβάλει στον κοινωνικό μετασχηματισμό. Αυτή είναι μια άποψη που υιοθετείται και από επίσημους θεσμούς, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση όπως αυτή εκφράζεται από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή: «Οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ενεργού συμμετοχής του πολίτη στα κοινά.... (ΕΟΚΕ, SOC /563). Ωστόσο η ενίσχυση της πυκνότητας της ΚΠ δεν σημαίνει αυτόματα και την ισχυροποίησή της, ούτε την a priori συμβολή στην δημοκρατία, ενώ ο Alexander αναφέρεται και σε αντιδημοκρατικά φαινόμενα. Τα παραπάνω, καθώς και πλήθος σκανδάλων που αφορούν στη καπήλευση χρημάτων κύρια από ΜΚΟ, συμβάλλουν στο λεγόμενο νέφος καχυποψίας που εμποδίζει τη συμμετοχικότητα σε ΚΠ.
Ο Ρόλος της Κοινωνίας Πολιτών στην Αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων Η πολυσχιδής και πολύμορφη δράση της ΚΠ εκ των ων ουκ άνευ βρίσκεται αντιμέτωπη με την πρόκληση της οικονομικής κρίσης που επιδρά τόσο στο κοινωνικό γίγνεσθαι, όσο και στις ίδιες τις οργανώσεις. Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες της Νότιας Ευρώπης που βιώνει εδώ και μια δεκαετία την οικονομική κρίση και παρουσιάζει ενδιαφέρον η εξέταση του ρόλου της κοινωνίας πολιτών, καθώς εμφανίζει αύξηση της πυκνότητας της ΚΠ αλλά και των κοινωνικών συγκρούσεων.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Κεντρικό ζήτημα της λειτουργίας της ΚΠ είναι το ζήτημα της δημοκρατίας και της κοινωνικής συνοχής και ως εκ τούτου ο ρόλος της έχει βαρύνουσα σημαία σε συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού. Ο Φερώνας αναφέρεται σε δύο μορφές αποκλεισμού: τον ενεργητικό που αφορά σε ομάδες που αποκλείονται από την κοινωνική ενσωμάτωση λόγω πολιτικών όπως είναι για παράδειγμα οι μετανάστες, αλλά και σε παθητικό που αφορά στον αποκλεισμό λόγω συνθηκών οικονομικής στέρησης. Τα κέντρα φύλαξης μεταναστών που από προσωρινές δομές μετασχηματίζονται σε μόνιμες λύσεις εντάσσονται στην πρώτη προβληματική. Η δεύτερη αφορά στον παθητικό αποκλεισμό που προκαλεί η αυξανόμενη φτωχοποίηση, η μακροχρόνια ανεργία, ή η ελαστική ή ακόμα και απλήρωτη εργασία, που επιδεινώνει η αδυναμία εξυπηρέτησης των δανείων και η βαριά φορολογία. Η ανάλυση των ποικίλων όψεων της οικονομικής κρίσης ξεφεύγουν του πλαισίου, ωστόσο, οι συνέπειες των μέτρων λιτότητας που εφαρμόζονται εκλαμβάνονται από το σύνολο της κοινωνίας ως συνεχή κοινωνική υποβάθμιση/ Σε αυτές τις συνθήκες, έρευνες διαπιστώνουν μεγέθυνση της ΚΠ με τη μορφή οργάνωσης ποικίλων μορφών, καθώς διαπιστώνεται σημαντική μετάθεση ευθυνών και αναγκών κοινωνικής προστασίας από το κράτος στην ιδιωτική πρωτοβουλία Αυτή η διαπίστωση οδηγεί και στη συζήτηση περί σχέσης ΚΠ και κράτους· πολλοί υποστηρίζουν τη λεγόμενη σχέση μηδενικού αθροίσματος, δηλαδή την αντίστροφη σχέση δυναμικής κράτους/ΚΠ, ήτοι όσο πιο ισχυρό είναι το κράτος τόσο αποδυναμώνεται η δυναμική της ΚΠ. Η κρίση συνέβαλλε στον πολλαπλασιασμό τυπικών και άτυπων μορφών ΚΠ, ενώ προέκυψαν και νέες μορφές όπως τα κοινωνικά φροντιστήρια/ φαρμακεία σε συνεργασία με δήμους, ή και τα δίκτυα κοινωνικής αλληλεγγύης νέας γενιάς, όπως είναι οι αγορές χωρίς μεσάζοντα, οι τράπεζες χρόνου, ή ακόμα και νομικές πρωτοβουλίες. Η παραπάνω θεωρητική συζήτηση, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αν εξετασθεί υπό το πρίσμα μιας μελέτης περίπτωσης. Η Ελλάδα παρουσιάζει πολύσημες και πολυσχιδείς διαστάσεις πραγμάτευσης του φαινομένου, λόγω της ιδιαιτερότητας των ιστορικών συγκείμενων. Στη μεταπολιτευτική Ελλάδα θεωρείται ότι δεν αναπτύχθηκε μια ισχυρή κοινωνία πολιτών, σε αντίθεση με ένα ισχυρό, λαϊκίστικό κράτος. Αυτή η σχέση ενδεχομένως αποτελεί παρακαταθήκη τόσο της ιδιαίτερης ιστορικής πορείας του νεοελληνικού αυταρχικού κράτους και του παρακράτους, όσο όμως και της ενσωμάτωσης των διεκδικήσεων στο κράτος, μέσα από τις πελατειακές σχέσεις. Ως εκ τούτου, θεωρείτο ότι η Ελλάδα δεν έχει δομηθεί με μια κουλτούρα εθελοντισμού και διεκδίκησης μέσα από οργανώσεις. Εξάλλου, η μορφή που κυριαρχούσε αφορούσε σε τυπικές οργανώσεις, οι οποίες ήταν εν πολλοίς κρατικά εξαρτώμενες από επιχορηγήσεις, ιδίως κατά τη δεκαετία του 1990, την περίοδο του εκσυγχρονισμού που οι μεταρρυθμίσεις επεδίωξαν την ενίσχυση της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών κατά τα δυτικά πρότυπα, αλλά με οργάνωση από τα πάνω. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Επιπλέον, οι οργανώσεις είχαν ως κοινό στόχο ευπαθείς ομάδες, όπως ΑμεΑ ή και μετανάστες και είχαν κατά βάση τη μορφή των Μ.Κ.Ο (Αφουξενίδης, Αλεξάκης, 2010:218-225). Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες και θεωρητικές συζητήσεις, συγκλίνουν στο ότι υπάρχει μια μεταβολή στην ελληνική κοινωνία πολιτών, λόγω της οικονομικής κρίσης, ως αποτέλεσμα του δημοσιονομικού χρέους και της προσαρμογής με πολιτικές λιτότητας. Τα αποτελέσματά της κρίσης είναι γνωστά και υπερβαίνουν την παρούσα ανάλυση. Ωστόσο, οι κρίσεις δεν αφορούν μόνο στατιστικές και αριθμητικές διαστάσεις, αλλά αγγίζουν την ίδια την κοινωνική σύνθεση (Κονιόρδος, 2014: 69-71). Η Ελλάδα αποτελεί μία από τις χώρες όπου συρρικνώθηκε το κράτος πρόνοιας, μια διάσταση που επέτεινε τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες της κρίσης. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια, η χώρα ως το νοτιότερο σύνορο της Ευρώπης, αποτέλεσε τόπο εισδοχής των προσφυγικών ροών που κορυφώνονται λόγω της πολεμικής συνθήκης σε χώρες, όπως η Συρία και αλλού. Τα παραπάνω, ενεργοποίησαν την κοινωνία πολιτών, τόσο κοινωνικά όσο και πολιτικά. Τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας αντικατέστησαν σε πολλές περιπτώσεις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών, κύρια μη τυπικής μορφής, όπως δίκτυα αλληλεγγύης, οργανώσεις πολιτών σε επίπεδο γειτονιάς. Το σημαντικό είναι ότι για πρώτη φορά στην Ελλάδα, η κοινωνία πολιτών οργανώνεται αυτόνομα από τα κάτω. Παράλληλα, διαπιστώνεται η αλλαγή του στόχου της απεύθυνσης της ΚΠ, καθώς πριν την κρίση οι δράσεις εστίαζαν σε μετανάστες και ειδικές ευπαθείς κοινωνικές κατηγορίες, με την κρίση να διευρύνει την απεύθυνση. Στην Ελλάδα μέρος της ευθύνης μετακυλίεται στις οικογένειες που καλύπτουν την έλλειψη κρατικής μέριμνας καθώς στη χώρα διαπιστώνονται ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί, αλλά αδιαμφισβήτητα ο χώρος της ΚΠ καλείται να ανταποκριθεί σε αυξημένες κοινωνικές ανάγκες που επιτείνονται από τη διεθνή τάση συρρίκνωσης του κράτους. Είναι εντυπωσιακός ο αριθμός των Δικτύων και των Δομών Αλληλεγγύης με τοπική δραστηριοποίηση που επιχειρούν να καλύψουν βασικές ανάγκες πολιτών σε φάρμακα και τρόφιμα. Ωστόσο, αυτή η ενεργοποίηση δεν έχει μόνο θετικές διαστάσεις. Παρά την ποσοτική αύξηση των οργανώσεων, μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι αυτά τα εγχειρήματα έχουν μια λογική αμοιβαιότητας, όχι αλληλεγγύης, γεγονός που γεννά ερωτήματα, τόσο για τη βιωσιμότητά τους μετά την κρίση, όσο και για τη συμβολή τους στην ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου και της εμπιστοσύνης. Μέσα σε αυτήν την ποσοτική αύξηση, εντάσσονται δίκτυα και οργανώσεις με αντιδημοκρατικά χαρακτηριστικά και δράσεις, ή ακόμα και ρατσιστικές και ξενοφοβικές ενέργειες, που σε καμία περίπτωση δεν ενισχύουν τη δημοκρατία, την εμπιστοσύνη, την αλληλεγγύη, αλλά αντίθετα επιδιώκουν ή κατορθώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό ή H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr και τη σύγκρουση Για παράδειγμα, οργανώθηκαν επιτροπές αγανακτισμένων κατοίκων όπως στην πλατεία του Αγίου Παντελεήμονα, οι οποίες διαμαρτύρονταν για τον αριθμό των μεταναστών, ενώ έρευνες έδειξαν τη σύνδεσή τους με τη νεοναζιστική εγκληματική οργάνωση της Χρυσής Αυγής. Επίσης οργανωμένες ομάδες καπηλεύτηκαν την ενεργοποίηση της πολιτικής διαμαρτυρίας και κατέληξαν σε βία με τρανή περίπτωση αυτής της Marfin του 2010 με νεκρούς εργαζόμενους, ή και σε περιπτώσεις μόνο υλικών καταστροφών όπως τις καταστροφές διοδίων, από επιτροπές άρνησης πληρωμών. Εστιάζοντας στην πολιτική ενεργοποίηση, αδιαμφισβήτητα δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει το περίφημο κίνημα των πλατειών, των αγανακτισμένων της Ελλάδας (2010) που ακολούθησε της Μαδρίτης. Το ενδιαφέρον της πολιτικής ενεργοποίησης είναι ακριβώς η διαίρεση της πλατείας σε πατριωτική πάνω πλατεία που ίσως μπορεί κανείς να συσχετίζει με ένα πολιτικό λόγο εθνικισμού, και την κάτω πλατεία με ένα πρόταγμα αμεσοδημοκρατίας και συμμετοχής, αλλά με ομάδες που υποστήριζαν τη βίαιη κατάλυση της δημοκρατίας. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι εν γένει ο πολιτικός κόσμος επιχείρησε να καρπωθεί οφέλη από την πολιτική ενεργοποίηση της κοινωνίας πολιτών, τόσο η άκρα δεξιά, όσο όμως και ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ. Εν γένει έρευνες δείχνουν ότι διαπιστώνεται ένας αυξανόμενος ρόλος των κομμάτων στις κινητοποιήσεις της κοινωνίας πολιτών, μετατοπίζοντας την κοινωνία πολιτών από οργανωτή σε ακόλουθο των κινητοποιήσεων. Οι διαστάσεις αυτές προβληματίζουν στο κατά πόσο κάθε ομάδα της κοινωνίας πολιτών που ενεργοποιείται κοινωνικά ή και πολιτικά, αξιώνει μια δική της ταυτότητα υπό το προπέτασμα της κοινωνικής αλληλεγγύης, κατά τρόπο που ανταγωνίζεται για την επικράτησή της. Επιπλέον, η ένταση της δημιουργίας οργανώσεων φαίνεται να υποχωρεί μαζί με το πιο έντονο κύμα της κρίσης, γεγονός που προβληματίζει κατά πόσο αυτή η ποσοτική αύξηση της κοινωνίας πολιτών, αποτελεί απότοκο της συγκυρίας και όχι μια κοινωνική δυναμική που θα μείνει παρακαταθήκη στην ελληνική πραγματικότητα. Εν κατακλείδι, ενώ υπάρχουν μορφές της κοινωνίας πολιτών που ενισχύουν το κοινωνικό κεφάλαιο και την εμπιστοσύνη, ωστόσο υπάρχουν όψεις της που ενισχύουν τη δυσπιστία, την κοινωνική σύγκρουση και τον αποκλεισμό, γεγονός που επιτείνει την ανάγκη ποιοτικής προσέγγισης της έννοιας με βάση το δίπολο κίνητρα και αποτελέσματα Ωστόσο, σε καμία περίπτωση η ποσοτική αύξηση δεν έχει εξαλείψει τα χρόνια προβλήματα που σχετίζονται με την παντελή απουσία κριτηρίων αλλά και της καχυποψίας, όπως διαφαίνεται στη μεγάλη συμμετοχή του κόσμου σε καλέσματα για υλικά αγαθά και όχι για χρηματική ενίσχυση. Η δυσπιστία απέναντι σε επαγγελματοποιημένες οργανώσεις, πχ ΜΚΟ σχετίζεται με την ανταλλακτική σχέση που έχουν με το κράτος αλλά και την κοινωνία. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Επομένως, ο θεωρητικός αντίλογος απέναντι στην παράδοση του Πάτναμ καταλήγει ότι μια εξιδανικευμένη προσέγγιση της έννοιας μάλλον οδηγεί σε θεωρητικά ατοπήματα, αλλά και εμπειρικές αποκλίσεις, τονίζοντας τη σημασία της εξέτασης των κινήτρων και των αποτελεσμάτων της ενεργοποίησης της κοινωνίας πολιτών. Τα παραπάνω ήταν ιδιαίτερα εναργή στην ελληνική περίπτωση που εν μέσω κρίσης παρουσίασε ενίσχυση της κοινωνίας πολιτών και μάλιστα πρώτη φορά οργανωμένη από τα κάτω. Για πρώτη φορά καταλύεται η σχέση ατροφικής κοινωνίας πολιτών και λαϊκίστικού κράτους, ενώ το κενό που αφήνει η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, καλύπτεται από τη δυναμική της κοινωνίας πολιτών. Αυτή η δυναμική εμφανίζει τόσο κοινωνικά όσο και πολιτικά χαρακτηριστικά, αλλά δυστυχώς και παρά τη μεγάλη συνεισφορά τους, οφείλει κανείς να αναγνωρίζει και την αντιδημοκρατική τους φύση που παράγει κοινωνικούς αποκλεισμούς, συγκρούσεις, ρατσισμούς, βία. Επιπλέον, οφείλει κανείς να διατυπώσει το ερώτημα που εκκρεμεί να απαντηθεί στο μέλλον, κατά πόσο αυτές οι οργανώσεις συνδέονται με την κρίση κατά τρόπο αμοιβαιότητας, γεγονός που τις καθιστά συγκυριακές, ή κατά πόσο θα αφήσουν το αποτύπωμά τους, ευελπιστώντας η παρακαταθήκη τους να είναι αυτή της αλληλεγγύης και της ανθρωπιάς.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr