Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10: Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Κ. Γ. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ Τι ονομάζουμε στη λογοτεχνία «Γενιά του 1920». Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της και οι κυριότεροι εκπρόσωποί της στην ποίηση; Με τον όρο αυτό εννοούμε τους λογοτέχνες που γεννήθηκαν την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα ή λίγο νωρίτερα και εμφανίστηκαν στα γράμματα τη δεκαετία του 1910. Τα βασικά χαρακτηριστικά της γενιάς του 1920 είναι: ❖ Ο χαμηλόφωνος λυρισμός ❖ Η χρήση του καθημερινού λεξιλογίου ❖ Η αίσθηση της πίκρας για την απώλεια των ιδανικών ❖ Η απογοήτευση για τη μίζερη ζωή της πόλης ❖ Η νοσταλγία των περασμένων ❖ Η διάθεση φυγής στη φύση και στο πραγματικό ή ονειρικό ταξίδι Βασικός εκπρόσωπος της ποιητικής γενιάς του 1920 είναι ο Κώστας Καρυωτάκης, ο οποίος στη διάρκεια ης ζωής του εξέδωσε τρεις ποιητικές συλλογές: ▪
Ο πόνος του ανθρώπου και των πραγμάτων (1919), (10 ποιήματα),
▪
Νηπενθή (1921), (37 ποιήματα και 6 μεταφράσεις) και
▪
Ελεγεία και σάτιρες (1927) (53 ποιήματα και 18 μεταφράσεις). Τα παραπάνω γνωρίσματα της γενιάς του 1920 ισχύουν για τις δύο πρώτες ποιητικές
συλλογές του, ενώ στην τρίτη αναδεικνύει τον ιδιαίτερο ποιητικό του χαρακτήρα. Η επίδραση του έργου του και της ζωής του υπήρξε μεγάλη στους νεότερους από αυτόν ποιητές (Καρυωτακισμός). Άλλοι ποιητές της γενιάς του 1920 ήταν: -
Ο Τέλος Άγρας,
-
ο Ναπολέων Λαπαθιώτης,
-
ο Κώστας Ουράνης και
-
ο Ρώμος Φιλύρας.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
1
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ποιο ήταν το ιστορικό / κοινωνικό πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύχθηκε η ποίηση του Καρυωτάκη; Το βασικότερο στοιχείο που εκφράζει το ιστορικό – κοινωνικό στίγμα μεταξύ του πρώτου και δεύτερου παγκοσμίου πολέμου ήταν το κλίμα απόγνωσης και διάψευσης των προσδοκιών που χαρακτηρίζει την περίοδο της ποιητικής δημιουργίας του Καρυωτάκη. Αυτό το κλίμα δραματοποιεί ο ποιητής μέσα από τα Ελεγεία και αυτοσαρκαστικά καταγγέλλει με τις σάτιρες. Το κλίμα αυτό αναμφίβολα σχετίζεται με την αποτυχία του εγχειρήματος της Μεγάλης Ιδέας. Σε αυτό το πλαίσιο η ποίηση του Καρυωτάκη έθεσε με άμεσο τρόπο το ζήτημα της κοινωνικής ευθύνης του ποιητή, δηλαδή του πνευματικού ανθρώπου που έχει κοινωνική ευθύνη και βρίσκεται σε μία αναπόσπαστη σχέση με το κοινωνικό του περιβάλλον. Σύμφωνα με τον Τ. Άγρα ο Καρυωτάκης εντάσσεται σε μία μακρά πορεία κατάπτωσης της κοινωνικής θέσης του Έλληνα λογοτέχνη. Στο τέλος αυτής της πορείας (δεκαετία του 1920) ο άνθρωπος των γραμμάτων είναι ο δημόσιος υπάλληλος.
2 Τι μπορούμε να παρατηρήσουμε σχετικά με τη θεματική που χαρακτηρίζει το ποιητικό έργο του Καρυωτάκη; Σύμφωνα με τον Άγρα ο κεντρικός πυρήνας της θεματικής του Καρυωτάκη είναι: ➢ Το κυνήγι του ιδανικού και κατόπιν η αποτυχία ➢ Ο πόθος και ύστερα η απάτη ➢ Η πλάνη και έπειτα η απογοήτευση. Επίσης, στα πιο πολλά ποιήματά του θεματοποιείται η διάσταση ανάμεσα στις επιθυμίες και στην περιβάλλουσα πραγματικότητα, που φθάνει μέχρι τη σύγκρουση και οριστική ρήξη. Στα Νηπενθή και τα Ελεγεία αυτή η διάσταση μετατίθεται στη σχέση φαινομένου – ουσίας μέσα από επιμέρους θεματικές αντιθέσεις (δυστυχισμένο παρόν – ευτυχισμένο παρελθόν, σκληρή πραγματικότητα – ανεκπλήρωτα όνειρα).
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ο Άγρας διέκρινε τρεις κατηγορίες του καρυωτακικού ρεαλισμού: -
Φιλολογικό ρεαλισμό
-
Κοινωνικό ρεαλισμό και
-
Πολιτικό ρεαλισμό. Ένα από τα κεντρικά ζητήματα της θεματικής της ποίησης του Καρυωτάκη είναι η ίδια
η ποίηση (ποιήματα ποιητικής). Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν περισσότερα από τα μισά ποιήματά του. Σε αυτά θίγεται η αδυναμία της ποίησης να αποτρέψει τη συγκρουσιακή και αδιέξοδη σχέση με την πραγματικότητα. Επίσης, σε αυτά τα ποιήματα το πρόβλημα της υπαρξιακής αγωνίας και ματαιότητας συναρτάται με το πρόβλημα της περιθωριοποιημένης θέσης του ποιητή μέσα στην κοινωνία. Σε μερικά από τα τελευταία του ποιήματα ο Καρυωτάκης επεξεργάστηκε το θέμα της επίγνωσης μιας «ταπεινής τέχνης χωρίς ύφος» που οδηγεί στην παράδοση του ποιητικού λόγου στη σιωπή.
Αναφερθείτε στη γλώσσα και στη μορφολογία της καρυωτακικής ποίησης Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Καρυωτάκης στο έργο του έχει έναν ανομοιογενή χαρακτήρα. Συγκεκριμένα αναμιγνύει τύπους καθαρεύουσας και δημοτικής, ενώ στις Σάτιρες χρησιμοποιεί με εκτεταμένο τρόπο στοιχεία της δημοσιοϋπαλληλικής καθαρεύουσας που ο ίδιος βίωνε στον εργασιακό του χώρο. Η ροπή του προς την καθαρεύουσα δείχνει την προσπάθεια του να απεμπλακεί από τη δημοτικιστική ορθοδοξία που επέβαλε η γενιά του 1880. Μορφολογικά χρησιμοποιεί τους κανόνες της έμμετρης ποίησης (Ιαμβικός ρυθμός, στροφικά συστήματα, ομοιοκαταληξία, κ.λπ.). Παρόλα αυτά, συχνά ακολουθεί την τεχνική της προμελετημένης παραφωνίας και του παράταιρου στίχου (ασυνήθιστες τομές, υπερβολικοί διασκελισμοί, παρατονισμοί, κ.λπ..). Ο Καρυωτάκης, παρά το γεγονός ότι δεν ανανέωσε τον ελληνικό στίχο, εξέφρασε την πίεση που ασκούνταν στο εσωτερικό της παραδοσιακής του φόρμας.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
3
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Τι γνωρίζετε για την ποιητική και την τεχνοτροπία της καρυωτακικής ποίησης; Στις δύο πρώτες του ποιητικές συλλογές, ο Καρυωτάκης επηρεάζεται από τον Γαλλικό Συμβολισμό και τον Ιμπρεσιονιστικό συμβολισμό του συναισθήματος. Έτσι, το δυσφορικό και αρνητικό του συναίσθημα και η αντίστοιχη με αυτό ψυχική του διάθεση δεν δηλώνονται με ρητό τρόπο, αλλά υπονοούνται μέσω των θλιβερών και πένθιμων εικονοποιήσεων που χρησιμοποιεί. Στην τρίτη του ποιητική συλλογή και πιο συγκεκριμένα στα Ελεγεία χρησιμοποιεί τον Υπερβατικό Συμβολισμό, στο πλαίσιο του οποίου οι αφηρημένες εικόνες και η μουσική υποβολή του λόγου επιχειρούν να αποδώσουν μία ονειρική ή ιδεατή πραγματικότητα. Στις Σάτιρες κάνει χρήση της τεχνοτροπίας του Ρεαλισμού. Το έργο του Καρυωτάκη είναι σε ρήξη με την ποιητική πραγματικότητα της εποχής του και, όπως φαίνεται στις Σάτιρες, αρνείται και χλευάζει τις υπερβατικές ιδιότητες της ποίησης. Στην ποίησή του στοιχεία της παραδοσιακής ποιητικής αντίληψης συνυπάρχουν με στοιχεία μιας μοντέρνας ποιητική αντίληψης. Σε κάποια ποιήματά του συνδυάζεται η υπαρξιακή αγωνία, η αυτοαναφορικότητα της ποίησης και η κοινωνική καταγγελία, η οποία όμως δεν απορρέει από κάποια συγκεκριμένη ιδεολογική θέση.
Συχνά έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η ποίηση του Καρυωτάκη απηχεί στην Ελλάδα τον τύπο του «καταραμένου ποιητή». Αναφερθείτε σε αυτό το ζήτημα Σύμφωνα με πολλούς μελετητές η ποίηση του Καρυωτάκη απηχεί στην Ελλάδα τον τύπο του «καταραμένου ποιητή». Πρόκειται για μία έννοια που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του Γαλλικού Συμβολισμού και αναφέρεται στον ποιητή εκείνον, ο οποίος βρίσκεται σε μία διαρκή δυσαρμονία με την πραγματικότητα που τον περιβάλλει. Τον ποιητή που κυριαρχείται από ολέθρια πάθη και δημιουργεί αναλώνοντας τον εαυτό του, δεδομένου ότι η τέχνη του και η ζωή του είναι αδιαίρετες. Πράγματι, η τέχνη και η ζωή του Καρυωτάκη συνδέονται με έναν άρρηκτο δεσμό. Ο δεσμός αυτός συνιστά και ένα βασικό εργαλείο για την ερμηνεία του έργου του.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
4
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Τι ορίζουμε ως «καρυωτακισμό»; Ποια ήταν η απήχηση του έργου του Καρυωτάκη; Ο «καρυωτακισμός» ως έννοια μπορεί, σε μία πρώτη φάση που χρονικά εντοπίζεται στα πρώτα χρόνια μετά την αυτοκτονία του ποιητή, να οριστεί ως μία αρνητική μίμηση του έργου του Καρυωτάκη, που έγινε μόδα στα πρώτα χρόνια μετά την αυτοκτονία του. Σε μία δεύτερη φάση η έννοια αυτή προσέλαβε διττή σημασία: α) την πεισιθάνατη αντιμετώπιση της ζωής, που διαπιστώθηκε και στο έργο νεότερων ποιητών της Γενιά του ’30, όπως ήταν ο Σεφέρης, αλλά και της πρώτης και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς και β) τη μυθοποίηση του προσώπου του Καρυωτάκη από τους νεότερους ποιητές και κριτικούς. Γεγονός είναι ότι τόσο η ανάγνωση, όσο και η κριτική της ποίησής του επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από το γεγονός της αυτοκτονίας του. Επίσης, γεγονός είναι ότι, μιλώντας για τον Καρυωτάκη, τόσο το ποιητικό πρόσωπο, όσο και το μυθοποιημένο προσωπείο παραμένουν ως και σήμερα παρόντα στο προσκήνιο της ποίησης και της κριτικής. Τα δεδομένα αυτά προσέδωσαν κοινωνιολογικές διαστάσεις στο έργο του που ευνόησαν και την ευρεία απήχηση που έχει το τελευταίο. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Καρυωτάκη δεν εξαρτήθηκε μόνο από την ποιότητα τη ποίησής του, αλλά περισσότερο από τον χαρακτήρα της ιδιόρρυθμης και αποκλίνουσας από τον μέσο όρο περίπτωσής του. Από αυτή την άποψη η συγγένεια των νεότερων ποιητών με τον Καρυωτάκη είναι κυρίως ατμοσφαιρική, ιδεολογική και ψυχολογική (Τζιόβας).
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
5