Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13: Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (1944-1974) Αναφερθείτε στο ιστορικό – κοινωνικό πλαίσιο της μεταπολεμικής περιόδου Το συγκεκριμένο ερώτημα σχετίζεται με τα λογοτεχνικά δρώμενα της μεταπολεμικής περιόδου διότι, όπως συμβαίνει και σε άλλες ιστορικές περιόδους, η ιστορικό – κοινωνική συγκυρία επιδρά σε έναν σημαντικό βαθμό στο παραγόμενο λογοτεχνικό έργο. •
Η περίοδος της κατοχικής αντίστασης (1941 – 1944): Το 1941 η ίδρυση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, αλλά και η ίδρυση και δράση των άλλων αντιστασιακών οργανώσεων που ιδρύθηκαν αργότερα, συσπείρωσε τις λαϊκές δυνάμεις κατά των Γερμανών κατακτητών. Τα δύο τελευταία χρόνια της Κατοχής, η διαφαινόμενη απελευθέρωση της χώρας, οδήγησε σε συγκρούσεις μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων. Ακολούθησε η Συμφωνία του Λιβάνου (1944), ο σχηματισμός κυβέρνησης εθνικής ενότητας, η Συμφωνία της Καζέρτας (1944) και η αποβίβαση βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα.
•
Η πρώτη μεταπολεμική φάση. Απελευθέρωση και Εμφύλιος (1944 – 1949): Τα γεγονότα που συνέβησαν αυτή την περίοδο, εν συντομία, είναι:
o
Οκτώβρης ’44: Αποχώρηση των δυνάμεων του Άξονα από την Ελλάδα
o
10 Δεκεμβρίου: Αφοπλισμός των αντάρτικων δυνάμεων
o
Αντίδραση του ΕΑΜ
o
3 Δεκεμβρίου 1944: Μαζικές διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας. Αντίδραση των κυβερνητικών δυνάμεων. Πολλοί διαδηλωτές νεκροί και τραυματίες
o
Φεβρουάριος 1945: Συμφωνία της Βάρκιζας και προσπάθεια πολιτικής εξομάλυνσης χωρίς αποτέλεσμα
o
Έναρξη εμφυλίου πολέμου
o
1947: Το ΚΚΕ εκτός νόμου
o
1949: Νίκη των κυβερνητικών δυνάμεων και στρατιωτική ήττα της Αριστεράς
o
Λήξη του εμφυλίου, αλλά και εθνικός διχασμός.
•
Η δεύτερη μεταπολεμική φάση. Το αστικό κράτος και η ιδεολογική φυσιογνωμία της Αριστεράς (1950 – 1959):
o
Το διεθνές πλαίσιο το καθορίζει ο «ψυχρός πόλεμος»
o
1952: Ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και εξάρτηση της χώρας από τη Δύση
o
Επικρατεί ο εθνικός διχασμός και η αντικομουνιστική προπαγάνδα
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
1
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr o
Τα μεγάλα οικονομικά προβλήματα της χώρας οδηγούν στη μετανάστευση (εσωτερική και εξωτερική)
o
Κυριαρχία της Δεξιάς.
•
Η τρίτη μεταπολεμική φάση. Αναθέρμανση των κοινωνικών αγώνων (1960–1967) ως την επιβολή της δικτατορίας (1967-1974):
o
Μαζικοί κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες με πολιτικές πρωταγωνιστές την Ένωση Κέντρου και την ΕΔΑ.
o
Πολιτικές εντάσεις και συγκρούσεις με δραματικές προεκτάσεις (π.χ. δολοφονία Γρηγόρη Λαμπράκη)
o
1963 – 1967: Η Ένωση Κέντρου στην εξουσία. Προσπάθειες πολιτικής αποσταθεροποίησης. Επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών.
o
1967 – 1974: Περίοδος της δικτατορίας. Οι Έλληνες διανοούμενοι επιλέγουν τη σιωπή ως έκφραση διαμαρτυρίας. Επίταση της αντιδικτατορικής δράσης. Συγκρότηση και δράση του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος. Κατάληψη του πολυτεχνείου και λαϊκή εξέγερση. Αιματηρή καταστολή της εξέγερσης. Τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Αποκατάσταση της δημοκρατίας.
Προσδιορίστε τις έννοιες «μεταπολεμική λογοτεχνία», «μεταπολεμικοί λογοτέχνες», «μεταπολεμικότητα» ➢ Μεταπολεμική λογοτεχνία: Το σύνολο της λογοτεχνικής παραγωγής που παρήχθη κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου. Σε αυτή περιλαμβάνονται έργα λογοτεχνών του Μεσοπολέμου που εκδόθηκαν μεταπολεμικά και έργα λογοτεχνών που για πρώτη φορά εμφανίστηκαν στα ελληνικά γράμματα μετά τον πόλεμο. ➢ Μεταπολεμικοί λογοτέχνες: Πρόκειται για τους λογοτέχνες που αποτελούν τη μεταπολεμική λογοτεχνική γενιά, δηλαδή για όσους γεννήθηκαν μεταξύ 1917 – 1940 και άρχισαν να εκδίδουν το έργο τους μετά τον πόλεμο. Σύμφωνα με τον Αργυρίου η μεταπολεμική λογοτεχνική γενιά χωρίζεται στην πρώτη μεταπολεμική λογοτεχνική γενιά (όσοι γεννήθηκαν μεταξύ 1917-1928) και στη δεύτερη (όσοι γεννήθηκαν μεταξύ 1929-1940). ➢ Μεταπολεμικότητα: Τον όρο πρότεινε ο Βύρων Λεοντάρης το 1984 με σκοπό να δηλώσει το κοινό στίγμα των μεταπολεμικών λογοτεχνών, οι οποίοι στη νεότητά τους γνώρισαν τα οδυνηρά βιώματα του πολέμου και τις συνακόλουθες με αυτόν εμπειρίες.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
2
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Αναφερθείτε στις τάσεις που επικράτησαν στο πλαίσιο της μεταπολεμικής ποίησης και στους κύριους εκφραστές τους Οι τάσεις που επικράτησαν στο πλαίσιο της μεταπολεμικής λογοτεχνίας είναι τρεις: ▪
Η πολιτική ποίηση: Στη μεταπολεμική περίοδο παρατηρείται μία γενικότερη στροφή
της ποίησης σε ζητήματα κοινωνικό – πολιτικού προβληματισμού. Οι ποιητές αυτού εκφράζουν με αμεσότητα τον κοινωνικό – πολιτικό τους προβληματισμό, αν και παράλληλα εκφράζουν ευρύτερα ανθρώπινα συναισθήματα. Πολλοί από αυτούς τους ποιητές όταν ένοιωσαν ότι οι ιδέες τους διαψεύδονται στράφηκαν σε υπαρξιακές και μεταφυσικές αναζητήσεις. Εκφραστές της πολιτικής ποίησης είναι οι: Κατσαρός, Αναγνωστάκης, Πατρίκιος, Λειβαδίτης, Αλεξάνδρου, Θασίτης, Δούκαρης κ.ά. ▪
Ποίηση της υπαρξιακής εμπειρίας: Το κύριο πεδίο αναφοράς της ποίησης αυτών των ποιητών έχει υπαρξιακή κατεύθυνση. Στο έργο των Σινόπουλου και Καρούζου η σύνδεση με την εποχή τους αναδεικνύεται μέσα από την υπαρξιακή τους αγωνία για την τύχη του μεταπολεμικού ανθρώπου. Η Δημουλά και ο Ασλάνογλου δίνουν έμφαση στα συναισθήματα του εσωτερικού βίου, εσωτερικεύοντας τα συμβάντα της εποχής τους. Σε αυτή την τάση ανήκουν και οι ποιητές Σαχτούρης, Παπαδίτσας και Μέσκος.
▪
Μετά – υπερρεαλιστική ποίηση: Εδώ κατατάσσονται ποιητές που στην ποίησή τους απηχούνται υπερρεαλιστικές και μοντερνιστικές τάσεις. Εκπρόσωποι αυτής της τάσης είναι οι Χατζηλαζάρου, Κακναβάτος, Βαλαωρίτης, Γονατάς, Αραβαντινού, κ.ά.
Αναφερθείτε στη θεματική και στην ιδεολογία της μεταπολεμικής ποίησης Οι ποιητές της μεταπολεμικής ποίησης σε γενικές γραμμές εμφανίζουν μία κοινή θεματική στα ποιήματά τους, γεγονός που εν πολλοίς οφείλεται στη σύμπτωση των βιωμάτων, των εμπειριών και της ιδεολογικής τους τοποθέτησης. Σημείο αναφοράς τους είναι η καθημερινή ζωή και στο περιεχόμενο των ποιημάτων τους συναντά κανείς πλήθος πολιτικών, κοινωνικών και ιδεολογικών αναφορών.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
3
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ❖ Θεματική: Η κοινή θεματική της μεταπολεμικής ποίησης αποδίδεται από τους μελετητές στα κοινά βιώματα και εμπειρίες των μεταπολεμικών ποιητών. Σε αυτό το πλαίσιο: ➢ Ο Δ. Μαρωνίτης μιλά για μία κοινόβια τράπεζα στίχων και μοτίβων. ➢ Ο Γ. Κεχαγιόγλου επισημαίνει τα κύρια σημεία της μεταπολεμικής ποιητικής θεματολογίας που, σύμφωνα με αυτόν, είναι: ✓ Η εμπειρία του πολεμικού και πολιτικού αγώνα ✓ Η αντίσταση, το στρατόπεδο, η φυλακή και η εξορία ✓ Ζητήματα ειρήνης και προβλήματα προσαρμογής ✓ Οι επιπτώσεις της ήττας ✓ Η αντίδραση στην ήττα ✓ Η πολιτική αμφισβήτηση ή το κενό ✓ Η υπό το πολιτικό πρίσμα σχέσεις προσώπων και ομάδων ✓ Η νοσταλγία για τη χαμένη ρώμη και αγωνιστικότητα ✓ Η έκπτωση από τον παράδεισο και την ελπίδα ✓ Η φθορά και η αντίσταση στη φθορά του χρόνου και των πραγμάτων ✓ Η αναζήτηση της ατομικής και κοινωνικής αυθεντικότητας ✓ Η υπαρξιακή αγωνία ✓ Το ατομικό και κοινωνικό άγχος και η απελπισία ✓ Το αίσθημα ενοχής και η αυτοτιμωρία ✓ Ο ατομικός πόνος και η κοινωνική διαμαρτυρία ✓ Το αίσθημα του αδιεξόδου και του παραλόγου ✓ Η εφιαλτικότητα της σύγχρονης εποχής ✓ Η μοναξιά και η αλλοτρίωση
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
4
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ➢ Ο Κεχαγιόγλου διακρίνει επίσης μια σειρά από κοινά θεματικά στοιχεία και σύμβολα στην μεταπολεμική ποίηση που θεωρεί ότι έχουν τις ρίζες τους στην καθημερινή ιστορική εμπειρία. Αυτά είναι: ✓ Η μόνωση ✓ Η στέρηση ✓ Ο εγκλεισμός ✓ Η σιωπή ✓ Η νύχτα και το σκοτάδι ✓ Η πίκρα ✓ Η δίψα ✓ Η μνήμη ✓ Οι νεκροί ✓ Οι φωνές και οι κραυγές ✓ Οι παραισθήσεις ✓ Η επικοινωνία ✓ Το γράμμα ✓ Ο τοίχος ✓ Τα ερείπια ✓ Η λάσπη ✓ Ο άνεμος ✓ Η φωτιά και η φλόγα ✓ Το καρφί και η πρόκα ✓ Τα τέρατα ✓ Οι μηχανές Κυρίως στο πλαίσιο της ποίησης των ποιητών της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς εκτός από την παραπάνω θεματική, συναντάμε και θέματα όπως η έλλειψη ιδεολογικής πίστης, το κενό, η αίσθηση αδιεξόδου και οι ανορθόδοξες ερωτικές τάσεις.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
5
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ❖ Ιδεολογία: Στο πλαίσιο της ιδεολογίας των μεταπολεμικών ποιητών συναντάμε τα εξής στοιχεία: ✓ Την άμεση ανάμειξη με την πολιτική και το αίσθημα της ηθικής ευθύνης έναντι των ιστορικών εξελίξεων ✓ Την μεγάλη ιδεολογική φόρτιση του ποιητικού λόγου ✓ Την έκδηλη κοινωνική και πολιτική σημασιοδότηση του ποιήματος ✓ Την άμεση εμπλοκή των μεταπολεμικών ποιητών με τα πολιτικά πράγματα ✓ Την προσπάθεια σύνδεσης της τέχνης με τη ζωή ✓ Τη συχνή χρήση του «εμείς» στις πρώτες ποιητικές συλλογές, γεγονός που σηματοδοτεί την προσπάθεια επικοινωνίας με τη συντροφική κοινότητα ✓ Η υιοθέτηση του «εγώ» προϋποθέτει την περιστολή της αγωνιστικής δράσης και ο πολιτικός λόγος έχει τον χαρακτήρα της μαρτυρίας και της υπαρξιακής αγωνίας.
Αναφερθείτε στην τεχνοτροπία, στη μορφολογία, στο ύφος και στη γλώσσα της μεταπολεμικής ποίησης •
Τεχνοτροπία: Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της μεταπολεμικής ποίησης ως προς αυτό το ζήτημα είναι ο ρεαλισμός μέσω του οποίου οι ποιητές αυτής της περιόδου επιχειρούν να αναπαραστήσουν με πιστό τρόπο την πραγματικότητα. Η τεχνοτροπική αυτή τάση συνδέεται αναπόσπαστα με τον κοινωνικό προβληματισμό αυτής της περιόδου και την επιθυμία σύνδεσης της ιστορικής πραγματικότητας με την ποίηση.
•
Μορφολογία: Οι ποιητικές φόρμες της ελληνικής μεταπολεμικής ποίησης ακολουθούν τα πρότυπα της μοντέρνας ποίησης που είναι ο ελεύθερος στίχος και ο συνειρμικός τρόπος γραφής, αλλά και ένας ιδιαίτερος καινοφανής τρόπος χρήσης των εκφραστικών μέσων που έχει τη φιλοδοξία να ανανεώσει τον ποιητικό λόγο. Παρόλα αυτά η μεταπολεμική ελληνική ποίηση δεν αποκόπτει τους δεσμούς της με την ελληνική ποιητική παράδοση, οικειοποιώντας μερικά από τα μορφολογικά της στοιχεία όπως ήταν ο δεκαπεντασύλλαβος στίχος.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
6
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr •
Ύφος: Το ύφος της μεταπολεμικής ποίησης είναι συχνά απλό και κατανοητό με τρόπο που γίνεται κατανοητό από το απλό κοινό. Αυτό το ύφος συνδέεται με την επιθυμία των μεταπολεμικών ποιητών να εκφράσουν τα γεγονότα της καθημερινότητας. Μερικοί από τους μεταπολεμικούς ποιητές έχουν ως πρότυπο τους Σοβιετικούς επαναστάτες ποιητές, όπως ήταν ο Μαγιακόφσκι.
•
Γλώσσα: Η γλώσσα που χρησιμοποιούν είναι συνήθως η απλή λαϊκή γλώσσα, με πρόθεση να επικοινωνήσουν με τον απλό λαό και να αναδείξουν τον επαναστατικό χαρακτήρα της ποίησης. Παράλληλα εκλείπουν τα πολλά καλολογικά στοιχεία, όπως οι σπάνιες λέξεις και τα κοσμητικά επίθετα. Ταυτόχρονα όμως επιχειρούν να εμπλουτίσουν τη γλώσσα με διάφορους εκφραστικούς πειραματισμούς. Η χρήση της καθαρεύουσας, όταν χρησιμοποιείται, έχει ειρωνικό χαρακτήρα, υπενθυμίζοντας την αντίθεση των ιθυνόντων τάξεων με τις λαϊκές μάζες.
Αναφερθείτε στις σχέσεις και στις επιδράσεις της μεταπολεμικής ποίησης με τις παρελθούσες λογοτεχνικές γενιές Όλοι οι εκπρόσωποι της της μεταπολεμικής ποίησης δεν επηρεάστηκαν με τον ίδιο τρόπο από τις προηγούμενες λογοτεχνικές γενιές. Έτσι: ➢ Οι ποιητές της μεταπολεμικής γενιάς που ασχολήθηκαν με την πολιτική ποίηση και χαρακτηρίζονται από έναν μεγάλο βαθμό ιδεολογικής στράτευσης επηρεάστηκαν ιδιαίτερα από την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Σημαντικός παράγοντας αυτής της επίδρασης ήταν ο συγχρωτισμός κάποιων από αυτούς τους ποιητές με τον Ρίτσο στην εξορία. Η επίδραση αυτή υποχωρεί όταν διαφαίνεται η ιδεολογική κρίση στο πλαίσιο της ελληνικής κοινωνίας. Τότε οι υψηλοί τόνοι υποχωρούν και η ποίηση εκφράζει την ψυχολογική δοκιμασία των ανθρώπων να επιζήσουν μέσα στην κοινωνία. ➢ Άλλοι ποιητές της γενιάς του ’30, όπως ήταν ο Σεφέρης, ο Ελύτης και ο Εγγονόπουλος επικρίνονται για την έλλειψη κοινωνικού προβληματισμού. ➢ Επιδράσεις υπήρξαν και από τον υπερρεαλισμό και τον αγγλικό μοντερνισμό. ➢ Επιδράσεις δέχονται και από κάποιους συγκεκριμένους ποιητές, όπως ήταν ο Σολομός, ο Κάλβος και ο Σικελιανός. ➢ Επιδράσεις υπήρξαν και από ελάσσονες ποιητές του Μεσοπολέμου, όπως ήταν ο Πορφύρας, ο Ουράνης και ο Φιλύρας.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
7
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ➢ Στη διαμόρφωση
των μεταπολεμικών ποιητών επέδρασσαν σημαντικά ο
Καρυωτάκης και ο Καβάφης.
Πως μπορούμε να σκιαγραφήσουμε τη σχέση της μεταπολεμικής με την παραδοσιακή ποίηση; Παρά τις μοντερνιστικές τάσεις τους, πολλοί μεταπολεμικοί ποιητές διατήρησαν επαφή με την ελληνική ποιητική παράδοση διατηρώντας αρκετά στοιχεία της, όπως ήταν ✓ ο δεκαπεντασύλλαβος στίχος ✓ στοιχεία του λεξιλογίου ✓ η σχέση του ανθρώπου με τη φύση ✓ η ανάμνηση του δημοτικού τραγουδιού Τα στοιχεία αυτά εμφανίζονται με εντονότερο τρόπο στους νεότερους μεταπολεμικούς ποιητές.
Αναφερθείτε με γενικό τρόπο στην πολιτική ποίηση και στους «πολιτικούς ποιητές» Οι όροι αυτοί προσδιορίζουν ένα μέρος της μεταπολεμικής ποίησης. Ο όρος «πολιτική ποίηση» δηλώνει τη μαχητική στράτευση του ποιητή στην μαρξιστική ιδεολογία. Αυτό συνδέεται με το γεγονός ότι ο πολιτικός προβληματισμός είναι διάχυτος στους μεταπολεμικούς ποιητές. Όμως μας ενδιαφέρει η λογοτεχνική αξία των ποιημάτων και όχι ο προπαγανδιστικός χαρακτήρας τους, γιατί τα εξετάζουμε ως λογοτεχνικό και όχι ως κοινωνιολογικό φαινόμενο. Η πρώτη γενιά των μεταπολεμικών ποιητών συμμετείχαν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση και ως προσωπικότητες εισέπραξαν το τίμημα της ήττας της Αριστεράς. Οι νεότεροι, μάλλον σε δυσχερέστερη θέση, εισέπραξαν το ίδιο τίμημα συνεπικουρούμενο από το αίσθημα της στέρησης, της στέρησης των οραμάτων και της δράσης. Επίσης χρεώθηκαν την ήττα χωρίς να έχουν δώσει τη μάχη.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
8
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Τι εννοούμε με τους όρους «ποίηση της αντίστασης» και «ποίηση της δοκιμασίας»; ➢ Ποίηση της αντίστασης: Ο όρος αναφέρεται αρχικά σε μία σειρά πατριωτικών ποιημάτων τον καιρό της γερμανικής Κατοχής με σκοπό την εξύψωση του φρονήματος των Ελλήνων μαχητών. Παρόμοια ποιήματα γράφτηκαν και στην επόμενη περίοδο με σκοπό την ενίσχυση των ιδανικών της Αριστεράς. Δείγματα τέτοιων ποιημάτων είναι η ποιητική συλλογή του Αλεξάνδρου «Ακόμα τούτη η Άνοιξη» (1946) και το «Επαρχιακό γήπεδο» του Μέσκου (1958). ➢ Ποίηση της δοκιμασίας: Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται ποιήματα που κυρίως γράφτηκαν τη δεκαετία του ’50 και πραγματεύονται ζητήματα που αφορούν την ήττα της Αριστεράς στον εμφύλιο. Πολλοί από τους «ποιητές της αντίστασης» πέρασαν αρκετά χρόνια στην εξορία, γεγονός που τους έδωσε τη δυνατότητα της αποτίμησης της προηγούμενης περιόδου. Πολλοί από αυτούς, όπως ήταν ο Τίτος Πατρίκιος, παρά το γεγονός ότι υπηρέτησαν αρχικά τη στρατευμένη ποίηση, τελικά μεταστράφηκαν προς την υπαρξιακή ποίηση. Το 1963, στο περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης ο Λεοντάρης έγραψε ένα δοκίμιο με τίτλο «Η ποίηση της ήττας» όπου υποστήριζε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος βγαίνει καθημαγμένος από μία ήττα που δεν αφορά μόνο τον ελληνικό χώρο αλλά και το σύνολο τη ανθρωπότητας. Το κείμενό του παρερμηνεύτηκε γιατί συσχετίστηκε με την στρατιωτική ήττα της Αριστεράς στον ελληνικό εμφύλιο. Έτσι, μερικοί μίλησαν για την ανάγκη της στρατευμένης ποίησης.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
9
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ποια είναι η σχέση της ποιητικής με την πολιτική ηθική στην μεταπολεμική ποίηση; Η ποιητική και πολιτική ηθική συνιστά έναν όρο που εισήγαγε το 1976 ο Δ, Μαρωνίτης. Ο όρος δηλώνει μία νέου τύπου ηθική που προκύπτει από την σύμπραξη της ποιητικής πράξης με την πολιτική δράση. Αυτή η νέα ηθική τηρήθηκε με συνέπεια εντός της κοινότητας των μεταπολεμικών ποιητών, αναδεικνυόμενη σε ενιαία στάση ζωής. Η συλλογικού χαρακτήρα αρχική βιοθεωρητική στάση των μεταπολεμικών πολιτικών ποιητών. Στην πορεία ωστόσο αυτή η συλλογική στάση βαθμιαία διασπάστηκε και μετασχηματίστηκε σε μία υποκειμενική θεώρηση του κόσμου για τα συμβάντα της μεταπολεμικής περιόδου. Έτσι, αυτό που θα απασχολήσει πλέον τους ποιητές είναι τα πεπραγμένα της προηγούμενης περιόδου, η ενοχή των επιζώντων του ιδεολογικού αγώνα, οι κοινωνικές μεταβολές, η πολιτιστική αλλοτρίωση, κ.λπ.
Ποια είναι τα γενικά χαρακτηριστικά της «ποίησης της υπαρξιακής εμπειρίας»; Η ποίηση της υπαρξιακής εμπειρίας χαρακτηρίζει πολλούς μεταπολεμικούς ποιητές που ένοιωσαν την ανάγκη να εκφράσουν την υπαρξιακή αγωνία του μεταπολεμικού κόσμου, τουλάχιστον όπως αυτή βιώνονταν στον ελληνικό χώρο. Έτσι, κεντρική θέση στο έργο τους έχουν: ➢ Η αίσθηση του αδιεξόδου ➢ Το άγχος, ο φόβος και η αβεβαιότητα ➢ Ο πόλεμος ➢ Το βίωμα του θανάτου ➢ Η διάψευση των οραμάτων ➢ Ο κλονισμός των ανθρωπιστικών αξιών ➢ Η φυσική και ηθική φθορά που επιφέρει το πέρασμα του χρόνου και ➢ Η κοινωνική λειτουργία της ποίησης
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
10
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Αναφερθείτε στην ποίηση του Τάκη Σινόπουλου Η ποίηση του Σινόπουλου δεν έχει κοινές ιδεολογικό – πολιτικές προσλαμβάνουσες με τους άλλους πολιτικούς ποιητές. Αρχικά επηρεάστηκε από τον Σεφέρη και την αγγλοσαξονική σχολή. Σε αυτή τη βάση ανέπτυξε στην ποίησή του ένα τοπίο θανάτου χρησιμοποιώντας τη μυθική μέθοδο. Αργότερα όμως έδωσε ιστορική διάσταση στις ποιητικές του αναζητήσεις. Σημαντικά έργα του είναι η ποιητική σύνθεση «Νεκρόδειπνος» (1972) και το «Χρονικό» (1975). Αναφερθείτε στο ποιητικό έργο του Νίκου Καρούζου και του Δ. Π. Παπαδίτσα Καρούζος: Ο Καρούζος διαγράφει μία μοναχική ποιητική πορεία. Παρά το γεγονός ότι αναμείχθηκε στα σύγχρονα κοινωνικό – πολιτικά ρεύματα και λογοτεχνικά ρεύματα δεν είναι εύκολο να καταταχθεί κάπου. Ο Καρούζος μετακινείται διαρκώς σε διάφορα πεδία προβληματισμού και υπαρξιακών αναζητήσεων, που πολλές φορές αποδεικνύονται αντιφατικές. Για παράδειγμα η χριστιανική πίστη που κυριαρχεί στις πρώτες ποιητικές του συνθέσεις δίνει τη θέση της στην αθεΐα των ώριμων χρόνων του. Το ίδιο συμβαίνει και με τις μαρξιστικές του αναζητήσεις που χαρακτηρίζονται από μία ρομαντική διάθεση προς την επαναστατικότητα. Εξίσου ανατρεπτικός εμφανίζεται και στη γλώσσα που χρησιμοποιεί. Έτσι, η ποιητική του γλώσσα είναι ιδιόμορφη, εκφραστικά τολμηρή, λυρική, εμπλουτισμένη με δραματική στοιχεία και συναισθηματική φόρτιση. Παπαδίτσας: Αν ο ποιητικός λόγος του Καρούζου είναι εξωστρεφής, ο ποιητικός λόγος του Παπαδίτσα χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια και λυρικότητα. Αρχικά εμφανίζεται ως ένθερμος υπερρεαλιστής. Στη συνέχεια η ποίησή του χαρακτηρίζεται από τον λυρισμό με θεματολογία που αναφέρεται στον έρωτα, στην ανθρώπινη υπαρξιακή αγωνία και στη μεταφυσική αναζήτηση του Θεού.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
11
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Πως συσχετίζεται η εσωστρέφεια και η υπαρξιακή αγωνία με την ποίηση των νεότερων μεταπολεμικών ποιητών; Ο λυρισμός και ο εσωστρεφής τόνος της υπαρξιακής αγωνία αποτελεί ένα βασικό γνώρισμα των νεότερων μεταπολεμικών ποιητών, που με αυτό τον τρόπο διαφοροποιούνται από τον κοινωνικό – πολιτικό προβληματισμό που συνιστά ένα από τα βασικά διακριτικά γνωρίσματα της πρώτης μεταπολεμικής ποίησης και των εκπροσώπων της. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των νεότερων μεταπολεμικών ποιητών είναι: ➢ Η διερεύνηση της σχέσης του ανθρώπου με τον περιβάλλοντα κόσμο ➢ Η ιδιαίτερη έμφαση στην αποτύπωση των συναισθηματικών αντιδράσεων μπροστά στις δραματικές κορυφώσεις της ζωής, όπως είναι ο έρωτας και ο θάνατος ➢ Η υποχώρηση της ιδεολογικής σημασιοδότησης του ποιητικού λόγου ➢ Η κυριαρχία των ενδόμυχων συναισθημάτων και η ένταση της υπαρξιακής αγωνίας Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η μοναχική πορεία που διέγραψαν αυτοί οι ποιητές και η αντιμετώπιση της ποίησης ως «καταφύγιο». Η ποίησή τους είναι διαποτισμένη από την προσωπική μνήμη που συνιστά φορέα μιας ενδόμυχης συγκίνησης. Τυπικό παράδειγμα αυτού του τύπου ποίησης θεωρείται το ποίημα ποιητικής «Κι αν μου ρημάξατε το γήπεδο» (1963) του Νίκου – Αλέξη Ασλάνογλου.
Τι γνωρίζετε για την ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη; Ο Σαχτούρης έχει χαρακτηριστεί ως ένας από τους συνεπέστερους διερευνητές του εφιαλτικού εσωτερικού κόσμου, αφού η ποίησή του χαρακτηρίζεται από εφιαλτικές εικόνες και από στοιχεία ενός παράλογου κόσμου όπου κυριαρχεί το αίσθημα του φόβου και της απειλής. Έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις για την καταγωγή αυτής της ποίησης, χωρίς καμία από αυτές να έχει γίνει αποδεκτή, γεγονός που δείχνει τη δυσκολία κατηγοριοποίησης της ποίησης του Σαχτούρη.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
12
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Η σχέση του Σαχτούρη με τον Εγγονόπουλο αναμφίβολα επηρέασε την ποίησή του, προσδίδοντάς της υπερρεαλιστικά στοιχεία, τα οποία εντοπίζονται κυρίως στην εικονοποιϊα που χρησιμοποιεί. Ο Σαχτούρης τείνει να αποδεσμευτεί από τις συμβατικές αναπαραστάσεις της καθημερινότητας, αποδίδοντας ταυτόχρονα μία αγωνιώδη πρόσληψη του κόσμου. Βασικά θέματα της θεματικής που χρησιμοποιεί είναι: ✓ Ο έρωτας ✓ Η υπαρξιακή αγωνία και ο φόβος του θανάτου ✓ Η πάλη ανάμεσα στις δυνάμεις του καλού και του κακού Αυτά συνδυάζονται με τη χρήση αρχετυπικών συμβολισμών, όπως: ✓ Ουρανός ✓ Φεγγάρι ✓ Δρόμος ✓ Κήπος, κ.λπ. Ο συνδυασμός των παραπάνω συγκροτεί ένα κόσμο ιδιαίτερης προσωπικής ποιητικής μυθολογίας που προσπαθεί να αποδώσει τη διαταραγμένη ισορροπία της ζωής του μεταπολεμικού ανθρώπου.
Αναφερθείτε στην ελληνική «μετά – υπερρεαλιστική» ποίηση της μεταπολεμικής περιόδου Η μεταπολεμική ελληνική ποίηση, τεχνοτροπικά μια μορφολογικά, επηρεάστηκε σημαντικά από τη λεγόμενη μοντέρνα ποίηση. Ο υπερρεαλισμός συνεισέφερε καθοριστικά σε αυτό το ζήτημα. Δίνοντας την ευκαιρία στους ποιητές της μεταπολεμικής περιόδου να αποδεσμευτούν από τα παραδοσιακά ποιητικά πρότυπα. Παρά το γεγονός ότι η Αριστερή κριτική αποδοκίμασε την υπερρεαλιστική τεχνοτροπία ως έκφραση αστικής παρακμής, οι μεταπολεμικοί ποιητές δέχθηκαν σημαντικές επιδράσεις από τον υπερρεαλισμό. Έτσι οι Κακναβάτος και Παπαδίτσας στις πρώτες συλλογές τους (1943) και οι πρώτες ποιητικές συλλογές των Χατζηλάρου και Παπαδίτσα (1944) σχετίζονταν άμεσα με την υπερρεαλιστική ποιητική τεχνοτροπία. Στην συνέχεια ωστόσο οι ίδιοι, μολονότι διατήρησαν στην ποίησή τους αρκετά υπερρεαλιστικά στοιχεία, δεν υπήρξαν συνεπείς σε αυτό το ρεύμα.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
13
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Αναφερθείτε στη διάσταση που παρατηρείται σε αισθητικό επίπεδο μεταξύ των υπερρεαλιστών ποιητών της δεκαετίας του ’30 και των εκπροσώπων της μετά – υπερρεαλιστική ποίησης των μεταπολεμικών χρόνων Ενώ οι αισθητικές αρχές των υπερρεαλιστών ποιητών της γενιάς του ’30 έχουν ως κύρια σημεία: ✓ Τον στόμφο ✓ Τη ρητορεία και ✓ Ρομαντική διάθεση Οι μετά – υπερρεαλιστές ποιητές της μεταπολεμικής ποίησης χρησιμοποιούν: ✓ Το καθημερινό λεξιλόγιο ✓ Τη μικρή έκταση των ποιητικών συνθέσεων ✓ Τον αφηγηματικό λόγο και ✓ Την νεωτερική τεχνοτροπία Εξαίρεση απετέλεσε η ποίηση του Κακναβάτου, ο οποίος δεν έπαψε να διακηρύσσει την πίστη του στις μεγάλες δυνατότητες του υπερρεαλιστικού λόγου.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
14