Προτεινόμενα θέματα εξετάσεων Ιστορισκισμός Kuhn – Lakatos – Feyerabend
Thomas Kuhn
Λογικός θετικισμός
• Κάθε θεωρία έχει νόημα μόνο όταν αντιστοιχεί σε συγκεκριμένα εμπειρικά δεδομένα. • Η θεωρία συνοψίζει τα αποτελέσματα της παρατήρησης. • Ο βαθμός της επιστημονικής της αξιοπιστίας είναι συνάρτηση του πλήθους των πειραμάτων που συμφωνούν με αυτή. • Τόσο το νόημα, όσο και η αλήθεια, λοιπόν, των θεωριών προσδίδονται «από τα κάτω προς τα πάνω». • Ο άνθρωπος οδηγείται με συνεχή και γραμμικό τρόπο, από αλήθεια σε αλήθεια για όλο και περισσότερες λεπτομέρειες της μιας και μόνης εμπειρικής πραγματικότητας.
Thomas Kuhn
Ελλείμματα Λογικού θετικισμού • Ελάχιστη σχέση είχε με το πώς οι ίδιοι οι επιστήμονες αντιλαμβάνονται τη λειτουργία της θεωρίας στην εμπειρική έρευνα.
• Ο λογικός θετικισμός δεν απέδιδε την ιστορική πραγματικότητα. • Το θετικιστικό παράδειγμα δεν κατάφερε να αναδείξει την πολυπλοκότητα της επιστημονικής διαδικασίας που πηγάζει από τη σχέση της με την κοινωνία και το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο κινείται ο επιστήμονας.
Thomas Kuhn
Ιστορικισμός (Kuhn-Lakatos-Feyerabend) • Τοποθετούν την επιστημονική δραστηριότητα εντός της ιστορίας και της κοινωνίας.
• Μια ικανοποιητική κατανόηση του πότε, πώς και γιατί αλλάζουν οι επιστημονικές θεωρίες δεν είναι δυνατή δίχως να ληφθούν υπόψη • οι φιλοσοφικές (μεταφυσικές και οντολογικές) πεποιθήσεις ή δεσμεύσεις των επιστημόνων, • οι ιδεολογικοί προσανατολισμοί τους, • το ευρύτερο ιστορικό και πολιτισμικό τους περιβάλλον
Thomas Kuhn
Thomas Kuhn Σκοπός της επιστήμης είναι • Ο καθορισμός ενός τμήματος των βασικών εννοιών και στόχων που ορίζουν την κοινή Συνείδηση Επομένως, Αντικειμενική επιστήμη δεν υπάρχει.
Η επιστήμη καθορίζεται πάντα από τους ανθρώπους που την ασκούν και από το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζουν.
Thomas Kuhn
Η επιστήμη για τον Kuhn προϋποθέτει ένα πλέγμα κοινωνικών θεσμών: • τα πρότυπα • η εκπαίδευση • ο τρόπος που σχετίζονται οι άνθρωποι Όλα αυτά καθορίζουν την επιστημονική διαδικασία .
Η μεταβολή των επιστημονικών μοντέλων συντονίζεται: • Με μεγάλες διαφορές φάσεων • Με το πολιτιστικό γίγνεσθαι • Με το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον
Thomas Kuhn
Τα «παραδείγματα» Η επιστημονική πρόοδος σημαδεύεται από την εναλλαγή γενικών ερμηνευτικών σχημάτων της φυσικής πραγματικότητας Κάθε ερμηνευτικό σχήμα υπαγορεύει τις δικές του μεθόδους και ανάγκες.
Το ερμηνευτικό αυτό σχήμα ο Kuhn το ονομάζει «παραδείγματα» (paradigms)
Thomas Kuhn
Η «κανονική επιστήμη» Πότε δημιουργείται ένα κυρίαρχο παράδειγμα; • Όταν η επιστημονική κοινότητα προσχωρήσει σε αυτό. Από τι αποτελείται ένα παράδειγμα; • από τις γενικές θεωρητικές παραδοχές, • τους νόμους • και τις τεχνικές εφαρμογής Όσοι εργάζονται στο πλαίσιο ενός παραδείγματος: • ασκούν αυτό που ο Kuhn ονομάζει «κανονική επιστήμη» • Με τις έρευνές τους ενισχύουν τη συνοχή του.
Thomas Kuhn
Η κρίση Όταν το κυρίαρχο παράδειγμα δεν μπορεί πια να διαχειριστεί τις δυσκολίες, αρχίζει να διαμορφώνεται μια κατάσταση κρίσης.
Συνέπεια της κρίσης: Η ανάδυση ενός εντελώς νέου παραδείγματος.
Παλιό παράδειγμα
Νέο παράδειγμα
Επιστημονική επανάσταση
Thomas Kuhn
Κανονική επιστήμη
Κρίση
Επανάσταση
Νέα κανονική επιστήμη
Νέα κρίση
Thomas Kuhn
Ασυμμετρία των παραδειγμάτων Ο κόσμος που βλέπει ο επιστήμονας καθορίζεται: • από το περιβάλλον • από τη συγκεκριμένη παράδοση κανονικής επιστήμης. Κατά την αλλαγή παραδείγματος ο κόσμος που βλέπει μετά ο επιστήμονας είναι ασύμμετρος με αυτόν που έβλεπε πριν.
Στο πλαίσιο αυτό δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι επιστημονικές επαναστάσεις επιφέρουν μια αντικειμενική, συνεχή πρόοδο.
Imre Lakatos
Σκοπός του Lakatos: • Να αξιοποιήσει τον ιστορικιστμό του Kuhn. • Να ξεπεράσει τον σχετικισμό του Kuhn.
Στη θέση των παραδειγμάτων του Kuhn προτείνει: Συγκεκριμένα ερευνητικά προγράμματα.
Imre Lakatos
Οι επιστήμονες που συμμετέχουν σε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι εξ αρχής δεσμευμένοι στις θεωρητικές υποθέσεις που το διαποτίζουν.
Τα τυχόν αρνητικά πειραματικά ευρήματα που προκύπτουν εκλαμβάνονται ως αναμενόμενες αποκλίσεις Έτσι, το θεωρητικό μοντέλο θα υποστεί μικρές τροποποιήσεις αλλά δεν εγκαταλείπεται. Kανένα επιμέρους ερευνητικό πρόγραμμα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως αληθές ή ψευδές.
Imre Lakatos
Η δομή του προγράμματος Πυρήνας
Παραμένει άθικτος ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα της εμπειρικής έρευνας
Προστατευτική ζώνη
Αποτελείται από βοηθητικές υποθέσεις Τροποποιείται ανάλογα μα την εμπειρική έρευνα
Imre Lakatos
Θετική ευρετική Θετική ευρετική μέθοδος: Μια μέθοδος επιβεβαίωσης της θεωρίας με πειραματικό τρόπο.
Η ευρετική μέθοδος του συστήματος Είναι η πηγή προβλέψεων που στοχεύουν σε «νέα και πρωτότυπη αλήθεια». Τα τυχόν αρνητικά εμπειρικά ευρήματα Θεωρούνται αφορμή για την κατάλληλη τροποποίηση των βοηθητικών υποθέσεων. Η διαδικασία της επεξεργασίας της προστατευτικής ζώνης μπορεί θεωρητικά να διαρκέσει επ’ άπειρον. Βρίσκεται στην απόλυτη διάκριση των ίδιων των επιστημόνων.
Imre Lakatos
Αξιολόγηση Η αξιολόγηση των διαφορετικών προγραμμάτων γίνεται μέσα από μηχανισμούς όπως: • Η διάθεση πόρων • Η απονομή διδακτορικών • Η χρηματοδότηση ερευνητικών δραστηριοτήτων
Επομένως, η μεθοδολογία των ερευνητικών προγραμμάτων παρέχει μέτρα αξιολόγησης δεν παρέχει όμως κανόνες
Paul Karl Feyerabend
Υποστηρίζει ότι:
Η ιδέα ότι η επιστήμη πρέπει να βαδίζει σύμφωνα με παγιωμένους κανόνες είναι εκτός ιστορικής πραγματικότητας και ολέθρια για την επιστημονική πρόοδο. Ο μοναδικός «κανόνας» που επιβιώνει είναι ότι «όλα επιτρέπονται»!
Paul Karl Feyerabend
Γνωσιολογικός αναρχισμός Στην επιστημονική ιστορική πραγματικότητα: • καμιά μέθοδος δεν ήταν υποχρεωτική • και καμιά δεν ήταν απαγορευμένη στην προσπάθεια Αυτή η πρακτική δημιουργεί την πρόοδο Σχετικισμός: – Καμιά επιστήμη δεν διαθέτει κάποια αντικειμενική γνώση. – Η κάθε μια καλλιεργεί και προβάλλει τη δική της αλήθεια. – Η πραγματικότητα ορίζεται πάντοτε μέσα από το πρίσμα των υποκειμενικών πίστεων που καθένας υιοθετεί. – Η αλήθεια διαμορφώνεται μέσα στο πλαίσιο των παραδοχών που συγκροτούν την κοινή συνείδηση.
Paul Karl Feyerabend
Η επιστήμη Η τελική κατάληξη της προβληματικής αυτής ήταν: • Η κατανόηση της επιστήμης ως μιας ανθρώπινης δραστηριότητας δίπλα σε μια πληθώρα άλλων. • Μιας δραστηριότητας που δεν διαθέτει υπέρτερο κύρος σε σχέση με τις υπόλοιπες. • Τις αξιόλογες τεχνολογικές επιτυχίες της τις εξαργυρώνει με τη συμμετοχή της στο σύστημα της εξουσίας. • Γίνεται έτσι ένα ακόμη όργανο καταπίεσης της κοινωνίας.
Paul Karl Feyerabend
H πορεία της επιστήμης δεν ισοδυναμεί με μια ομαλή πρόοδο προς κάποιο ιδεατό τελικό στάδιο. Πολλά από τα πρακτικά αποτελέσματα της επιστήμης είναι δυνατόν να επιτευχθούν μέσα από άλλους δρόμους (π.χ. εναλλακτική ιατρική)
Η ελεύθερη κοινωνία είναι εκείνη που αποτελείται από μια πλειάδα ξεχωριστών «παραδόσεων»