ΤΟΜΟΣ Γ. 1.Κεφ. 5.3. ΕΤΕΡΟΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΟΤΙΚΕΣ ΜΟΥΣΙΚΟΧΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Τι γνωρίζετε για τις εθνογλωσσοθρησκευτικές ομάδες της στεριανής Ελλάδας της Μακεδονίας ή της Ηπείρου ή της Θράκης. 2. Ποιες είναι οι βασικές εθνογλωσσοθρησκευτικές ομάδες που βρίσκομαι στην π.χ. στη Μακεδονία.
Εθνογλωσσοθρησκευτικές ομάδες και μουσική O oρισμός ταυτότητας των «μιλιέτ» στην οθωμανική αυτοκρατορία είναι η βάση της θρησκείας. Οι υπήκοοι της αυτοκρατορίας είναι ομόδοξοι, ετερόδοξοι, ομόγλωσσοι ή ετερόγλωσσοι. Στο τουρκικό μιλιέτ έχουμε ενσωμάτωση ντόπιων πληθυσμών γλωσσικά και εθνικά (εκτουρκισμός). Όλες οι αυτοκρατορίες(Αλεξάνδρου, Ρωμαϊκή, Βυζαντινή, Οθωμανική) υπόκεινται σε πάγια διεργασία ταυτοτικής προσχώρησης και ανάμειξης. Με τη δημιουργία εθνών-κρατών το 19ο αιώνα δίνεται μεγαλύτερη σημασία σε γλώσσα και πολιτισμική παράδοση για την ένταξη σε ομάδες. Στα νέα βαλκανικά κράτη υπάρχει προτίμηση σε ομόδοξες και ομόγλωσσες πλειονότητες. Στη Νεότερη Εποχή σημειώνεται αφομοίωση διαφορετικών
ομάδων
με
βάση
τις
ομόγλωσσες
διαλέκτους.
Αποσπασματικές και ευκαιριακές είναι οι πολιτικές από τα νεοσύστατα έθνη-κράτη. Τα Βαλκάνια αποτελούν ένα πολυσύνθετο μωσαϊκό από διαφορετικές
θρησκείες
και
διαφορετικές
γλώσσες.
Παράδειγμα
βαλκανικού μωσαϊκού είναι η πρώην Γιουγκοσλαβία με το βοσνιακό «μουσουλμανικό έθνος». Οι ομάδες του βαλκανικού μωσαϊκού έχουν κοινά στοιχεία μεταξύ τους και ασύμβατα στοιχεία. Στη μουσική παράδοση γίνεται αναλυτική διάσπαση των στοιχείων με αναμείξεις, οσμώσεις
και
μεταίχμια
μεταξύ
βαλκανικών
μουσικών.
Έχουμε
διαφορετικά ακούσματα σε διαφορετικές γλώσσες. Η μουσική αποκτά γλωσσική διαλεκτική διάσταση με συμμετοχή της θρησκείας. Με
διεθνείς
συνθήκες
σημειώνεται
αναγνώριση
1)
μουσουλμανικής μειονότητας δυτικής Θράκης και Δωδεκανήσου και 2)τουρκοκυπριακής κοινότητας με χωριστά και κοινά μουσικά στοιχεία.
Οι Έλληνες πιστοί άλλων δογμάτων δεν εμπίπτουν σε χωριστές παραδόσεις.
Σχέσεις γλώσσας και μουσικής Στο ελληνικό κράτος υπάρχει ιδεολογική κυριαρχία της ελληνικής γλώσσας. Στις ετερόγλωσσες ομάδες έχουμε τη συρρίκνωση οικείας γλώσσας, τη μείωση του ρεπερτορίου σε οικείες γλώσσες και την υιοθέτηση του κοντινού γεωγραφικά ελληνικού ρεπερτορίου. Εξαιρέσεις αποτελούν οι μουσουλμάνοι της Θράκης και οι Τουρκοκύπριοι. Η μουσική παράδοση των ελληνόφωνων σε συνεχείς αλληλεπιδράσεις με μουσική παράδοση μη ελληνόφωνων ομάδων. Ως προς τη μελέτη της μουσικής και της ιστορίας των μη ελληνόφωνων επικοινωνίας
ομάδων με
στον
μουσικές
ελλαδικό
χώρο
υπάρχουν
δίκτυα
παραδόσεις
εκτός
ελληνικού
χώρου.
Εντοπίζονται σχέσεις της τουρκόφωνης-βαλκανικής μουσικής παράδοσης με τη σημερινή τουρκική μουσική πραγματικότητα. Επίσης σημειώνεται επίδραση του αλβανικού κλαρίνου στην εξέλιξη ηπειρώτικης μουσικής. Έτσι φαίνεται ο ρόλος της γλώσσας ως δομικού στοιχείου της μουσικής. Γίνονται μεταφράσεις ετερόγλωσσων τραγουδιών με σκοπό την ένταξη στην εθνική μουσική παράδοση. Θα δούμε την ελληνική μετάφραση οκτασύλλαβων
και
δεκατετρασύλλαβων
στίχων
από
τραγούδια
ανατολικής Μακεδονίας από τα σλαβομακεδονικά. Επομένως είναι απαραίτητη η μελέτη των διαφορετικών εθνογλωσσικών ομάδων.
Αρβανίτες - Αρβανίτες της «παλαιάς Ελλάδας» Όλες οι εθνογλωσσικές ομάδες της Ελλάδας που μιλούν μια διάλεκτο της αλβανικής γλώσσας είναι Αρβανίτες. Είναι χριστιανοί ορθόδοξοι και χωρίζονται σε 1) Αρβανίτες που κατοικούσαν στα όρια του ελληνικού κράτους το 1830, ειδική κατηγορία που μιλούσε μεσαιωνικές νοτιοδυτικές αλβανικές διαλέκτους και 2) Αρβανίτες των νέων χωρών της Ελλάδας Ηπείρου, Μακεδονίας, Θράκης. Οι Αρβανίτες της νότιας Ελλάδας είναι αποτέλεσμα παλιών μεταναστεύσεων
14ου
και
15ου
αιώνα
από
μεταναστεύσεις
που
προκάλεσαν οι Φλωρεντινοί ηγεμόνες των Αθηνών, Βενετσιάνοι,
Καταλανοί,
Παλαιολόγοι,
αραιοκατοικημένων
Φράγκοι,
περιοχών.
Είναι
Οθωμανοί η
για
την
πολυπληθέστερη
εποίκιση ομάδα
αρβανιτών στην Ελλάδα, κατοικούν σε νοτιοανατολική Στερεά Ελλάδα, Βοιωτία, Λοκρίδα, οικισμούς Αττικής, νησιά Αργοσαρωνικού, νότια Εύβοια, βόρεια Άνδρο, Πελοπόννησο (Αργολίδα - Κορινθία). Στα αρβανίτικα τραγούδια εντάσσονται τα μουσικά παραδοσιακά ιδιώματα κεντρικής και νότιας Ελλάδας, τα κυκλαδίτικα τραγούδια για Αρβανίτες της Άνδρου, σε νησιώτικο ύφος η Καρυστία, οι σταυρωτοί χοροί – καβοντορίτικος. Στην Αττική από τα Μεσόγεια μέχρι βόρεια του νομού, Βίλια Κιθαιρώνα (νησίδα ηπειρώτικης μουσικής στη Στερεά). Συναντάμε τραγούδια σε πεντατονικές ανημίτονες κλίμακες και το «Μοιρολόι της Παναγίας» που τραγουδιέται σε Σαλαμίνα και Αθίκια Κορινθίας. Ο Μοριάς με ύφος πελοποννησιακό με παλαιότατες αποχρώσεις έχει καθιστικά τραγούδια που είναι κοινά με τραγούδια ελληνόγλωσσων χωριών. Το ύφος λιτό, δωρικό χωρίς μοιρολατρική διάθεση και η εΕρμηνεία χωρίς συνεχή μελίσματα και γλυκερούς χρωματισμούς. Γίνεται χρήση διατονικών κλιμάκων αυλητικής διαστηματικής, οι ρυθμοί είανι σκληροί και αυστηροί με έντονη στεριανή διάθεση. Το αρβανίτικο καλαματιανό αποτελεί ένα ρυθμικό σχήμα διαφορετικό από αυτό της νότιας Ελλάδας. Έχουμε απουσία του καρσιλαμά, του τσιφτετελιού, της ελληνόφωνης ρουμελιώτικης και μοραΐτικης μουσικής. Σε πρόσφατες έρευνες φαίνεται η ύπαρξη αρχαϊκών στοιχείων στα αρβανίτικα τραγούδια, αρχέγονοι ηπειρώτικοι ρυθμοί. Είναι τραγούδια του έρωτα και του γάμου, τραγούδια της δουλειάς, αποκριάτικα, μοιρολόγια, σκωπτικά. Απουσιάζουν τα κλέφτικα και ιστορικά τραγούδια με μικρές εξαιρέσεις. Τα όργανα είναι πίπιζα, φλογέρα, νταούλι. Μετά το 1830 η δημοτική κομπανία αποτελείται από βιολί, κλαρίνο, λαούτο, σαντούρι. Από την εποχή του Όθωνα βλέπουμε τη συστηματική μεταγλώττιση αρβανίτικων τραγουδιών στα ελληνικά. Μετά το 1974: επαγγελματίες
τραγουδιστές
τραγούδησαν
τραγούδια παρμένα από ελληνικές μελωδίες.
σε δίσκους αρβανίτικα
Αρβανίτες των «νέων χωρών» Έχουμε την πρώτη ομάδα ομιλητών που είναι οι Αρβανίτες της Ηπείρου. Πολυπληθής ομάδα στην δυτική Ήπειρο ή Τσαμουριά με τοπική διάλεκτο της αλβανικής γλώσσας την τσάμικη. Στα ελληνικά η «υπό εγκατάλειψη» γλώσσα λέγεται «αρβανίτικα» και στα αλβανικά «σκιπ». Η μουσική τους είναι συγγενική με μουσική νότιας Αλβανίας με την κυριαρχία πεντατονικής πολυφωνίας. Η χρήση της αρβανίτικης γλώσσας περιορίστηκε σημαντικά και είχαμε τη συρρίκνωση της γλώσσας. Η δεύτερη ομάδα ομιλητών είναι οι Αρβανίτες της Φλώρινας και του Πληκατιού Κόνιτσας. Πρόκειται για μετανάστες του 19ου αιώνα από την Κολόνια Αλβανίας και το Πληκάτι Κόνιτσας. Οι κάτοικοι των σημερινών χωριών Φλάμπουρο, Δροσοπηγή, Λέχοβο είναι αλβανόφωνοι, μιλούν την Τόσκικη διάλεκτο της Κορυτσάς. Έχουμε κοινό μουσικό ιδίωμα με της Κορυτσάς. Πρόκειται για αρβανίτικα τραγούδια γάμου από μονοφωνική χορωδία και μονωδίες, για ερωτικά και ιστορικά τραγούδια με μορφή πολυφωνίας κοντινή της Κορυτσάς και Κολόνιας. Τα πολυφωνικά τραγούδια έχουν ιερατικό ύφος, χωρίς συνοδεία μουσικών οργάνων. Κυριαρχεί το κλαρίνο και τα χάλκινα της μπάντας. Ο καλαματιανός, το τσάμικο, ο μπεράτικος, ο μετρίς, το χασάπικο είναι χοροί του γάμου. Η τρίτη ομάδα ομιλητών είναι οι Αρβανίτες της Θράκης στον Έβρο. Πρόκειται
για
μια
ομάδα
Αρβανιτών
από
Ανατολικοθρακιώτες
πρόσφυγες Αδριανούπολης του 1923 (από την τουρκική ανατολική Θράκη) που εγκαθίστανται σε ένα χωριό της Κομοτηνής, λίγα χωριά των Σερρών και τις Μάντρες του Κιλκίς. Αρχική προέλευση τους η νοτιοανατολική Αλβανία. Το μουσικό ιδίωμα τους είναι θρακιώτικου χαρακτήρα και οι χοροί κοινοί με της Θράκης (παϊντούσκα, ζωναράδικος, μαντηλάτος). Χρησιμοποιούν
όργανα
κομπανίας:
κλαρίνο,
νταούλι,
τουμπελέκι,
μπουζούκι. Δεν γίνεται μεταγλώττιση των τραγουδιών και έχουμε τραγούδια από γυναικείες φωνές χωρίς συνοδεία οργάνων.
Βλάχοι Είναι πολυάριθμη ομάδα της Βαλκανικής που μιλάει μια ανατολική ρωμανική γλώσσα με προέλευση από περιοχές σημερινής Ελλάδας. Έχουμε τους Βλάχους της Πίνδου, του Γράμμου, του Ολύμπου, τους Μοσχοπολίτες σε πέντε παλαιά ορεινά χωριά δυτικής Μακεδονίας, σε χωριά κεντρικής Πίνδου και σε λίγα χωριά σε περιοχές του Γράμμου και του Ολύμπου. Πρόκειται για ορεινούς οικισμούς εδραίας εγκατάστασης πολλών
αιώνων
(σε
μεγάλο
υψόμετρο).
Έχουμε
μεικτή
στερεοελλαδίτικη/ηπειρωτοθεσσαλική και νοτιομακεδονική γρεβενιώτικη παράδοση με πεντατονία σε ορισμένα τραγούδια. Οι Βλάχοι της Αλβανίας ή Αρβανιτόβλαχοι αυτοαποκαλούνται Φαρσερότ, Rman (γλώσσας rmanesti). Η οικεία γλώσσα είναι η βλάχικη και δεύτερη γλώσσα είναι η αλβανική. Χρησιμοποιούν την πολυφωνική πεντατονική προφορική παράδοση κοντά στο τόσκικο μέλος. Οι Μεγλενίτες αυτοαποκαλούνται Vlah και μιλούν τη vlasesti (γλώσσα πλησιέστερη στη ρουμανική). Είναι εγκατεστημένοι στην ορεινή Καρατζόβα ή Μογλενά στα σύνορα Ελλάδας και πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το μουσικό ιδίωμα τους έχει σλαβόφωνο ύφος και υπάρχει συμβιωτική κατάσταση με τα γύρω χωριά. Τα βλάχικα τραγούδια είναι κοντά στην ελληνόγλωσση μουσική παράδοση Ηπείρου, Θεσσαλίας, Μακεδονίας. Η μουσική
Βλάχων
Ασπροποτάμου και Μαλακασίου είναι κοινή με την ελληνική μουσική. Οι Γραμμουστιάνοι: έχουν έντονη διακριτότητα της μουσικής τους. Η μουσική των Μεγλενιτών είναι κοινή με την σλαβόφωνη παράδοση. Τα βλάχικα χωριά έχουν αρκετά δικά τους τραγούδια και άλλα επηρεασμένα από το ύφος της περιοχής εγκατάστασης. Υιοθετούν ελληνικά τραγούδια στο βλαχόφωνο ρεπερτόριο. Με τις νεότερες εγκαταστάσεις το 17ο και 18ο αιώνα μεγάλο είναι πλέον το ρεπερτόριο αστικών τραγουδιών λόγω εγκατάστασης σε πόλεις. Οι Βλάχοι διατήρησαν την ενδογαμία μέχρι την προτελευταία γενιά.
Σλαβόφωνοι Κατοικούν σε μεγάλο τμήμα της ελληνικής Μακεδονίας και τα όρια της περιοχής είναι διακριτά μέχρι και σήμερα. Μεγάλο μέρος αγροτικού χριστιανικού πληθυσμού Μακεδονίας μιλούσε Σλαβικές διαλέκτους. Οι σλαβικές διάλεκτοι ανήκουν στα δυτικά ιδιώματα ανατολικής ομάδας νοτιοσλαβικών γλωσσών (μακεδονοβουλγαρική) και το μουσικό ιδίωμα είναι πολύ κοινό με σλάβικα ιδιώματα νότιας Βαλκανικής. Απάρνηση χαρακτηριστικών της σλάβικης είναι ο αναγκαστικός όρος ενσωμάτωσης στον εθνικό κορμό της Ελλάδας.
Σπάνια ακούγονται τραγούδια στη
σλάβικη γλώσσα. Καθαρά είναι τα όρια της δημοτικής μουσικής παράδοσης της περιοχής, από το βορειότερο ελληνόφωνο χωριό έως το αμέσως βορειότερο σλαβόφωνο τα μουσικά πράγματα αλλάζουν. Μεταξύ 19ου και 20ου αιώνα υπάρχει η τάση υιοθέτησης ελληνικής γλώσσας και ελληνικών τραγουδιών από τους Σλαβόφωνους (ελληνικά σχολεία σε Σέρρες, Καστοριά) και η τάση για υιοθέτηση βουλγαρικών τραγουδιών λόγω βουλγαρικών σχολείων στην περιοχή. Στην περιοχή της Φλώρινας τα τραγούδια έχουνε αστική προέλευση σε διατονικό γένος και πολυσύνθετους ρυθμούς. Τα τραγούδια παίζονται οργανικά χωρίς τα λόγια που είχαν παλιά. Η μπάντα των χάλκινων της δυτικής Μακεδονίας υιοθετήθηκε για λόγους γοήτρου και αντικατέστησε την γκάιντα, τον ζουρνά και τα «ιντζέ σαζ». Τα όργανα των Σλαβόφωνων η γκάιντα, φλογέρα, κρουστά, ζουρνάς, σουπίλκα, γκλασνίτσα. Σο Σιδηρόκαστρο: διατηρείται ο τρίχορδος ταμπουράς ενώ υπάρχει τάση εξαφάνισης της γκάιντας σε δυτική Μακεδονία. Υπάρχουν περιοχές διατήρησης της αχλαδόσχημης
λύρας.
Η
γκάιντα:
δεν
αποτελεί
όργανο
μόνο
Σλαβόφωνων αλλά και Ελληνόγλωσσων και Μεγλενιτών. Σημειώνεται μετάφραση σλάβικων τραγουδιών σε ελληνικά.
Μουσουλμάνοι Δυτικής Θράκης και Δωδεκανήσου Στην Οθωμανοκρατία οι μουσουλμάνοι είναι εγκατεστημένοι στα περισσότερα μέρη της σημερινής Ελλάδας. Οι μουσουλμάνοι είναι α) Τούρκοι από την Ανατολή, β) εξισλαμισμένοι ντόπιοι πληθυσμοί που μιλούσαν ελληνικά, σλάβικα, αλβανικά, βλάχικα, Ρομανί, ισπανοεβραϊκά.
Μετά το 1830 ο μόνος τουρκόφωνος μουσουλμανικός πληθυσμός της Ελλάδας είναι της δυτικής Θράκης. Μετά το 1948 με την προσάρτηση της Δωδεκανήσου γίνεται προσθήκη των μουσουλμάνων Ρόδου και Κω. Οι Τουρκοκρητικοί είναι εγκατεστημένοι στα οθωμανικά Δωδεκάνησα και ενσωματώνονται με τους Δωδεκανήσιους μουσουλμάνους. Στη Θράκη η μικρότερη σλαβόφωνη μουσουλμανική ομάδα είναι των Πομάκων. Οι Πομάκοι
είναι
εγκατεστημένοι
στη
Ροδόπη,
μιλούν
βουλγαρικές
διαλέκτους της ομάδας Ρούπσκι και μετακινούνται σε βιομηχανικές και αστικές περιοχές όλης της Ελλάδας. Σε έρευνα του Γιώργου Μαυρομμάτη διαπιστώνονται κοινά τραγούδια με τα τούρκικα της Βουλγαρίας και της ΠΓΔΜ να τραγουδιούνται σε δυτικοθρακιώτικη εκδοχή της ρουμελιώτικης τουρκικής διαλέκτου των Βαλκανίων. Είναι καθιστικά τραγούδια σε διατονικό γένος και στοιχεία ανατολίτικης μουσικής. Οι βουλγαρόφωνοι μουσουλμάνοι της Ελλάδας έχουν τη σλάβικη παράδοση που είναι κοινή με των Πομάκων και Χριστιανών βουλγαρικής Ροδόπης. Έχουμε κοινά στοιχεία με τη λαϊκή μουσική της ελληνικής Θράκης. Υπερισχύει η τουρκική γλώσσα και η οθωμανική κουλτούρα. Οι Πομάκοι υιοθετούν την τούρκικη παράδοση ενώ η σλαβόφωνη μουσική παράδοση τείνει να εξαφανιστεί. Οι μουσουλμάνοι Δυτικής Θράκης και Δωδεκανήσου έχουν ως όργανο τη μεγάλη ποιμενική φλογέρα ή καβάλι. Το 1980 εξαφανίζεται η γκάιντα από τη μουσική των Πομάκων και έχουμε αντικατάσταση από τον τρίχορδο ταμπουρά και από μπουζούκι και σάζι. Επίσης, έχουμε εξάπλωση του ζουρνά σε όλες τις γιορτές και τα πανηγύρια. Ο ζουρνάς και το νταούλι χρησιμοποιείται από τους μουσουλμάνους Γύφτους. Συρτοί χοροί, τσιφτετέλια, καρσιλαμάδες, ζεϊμπέκικο επικρατούν. Η τουρκική αστικολαϊκή μουσική εξαφανίζεται από τη Θράκη. Η τουρκική κομπανία αποκτά κοινή εξέλιξη με της υπόλοιπης Ελλάδας. Αντικαθίσταται ο ζουρνάς από το κλαρίνο και έχουμε γενικευμένη χρήση αρμονίου και ντραμς. Σε Ρόδος και Κω οι μουσουλμάνοι είναι δίγλωσσοι, έχουν παρόμοια μουσική παράδοση με την ελληνική και ειδικά εθιμικά τραγούδια που συνδέονται με μουσουλμανικά τελετουργικά και εθιμικά τυπικά.
Οι Ρομά Είναι συνδετικός κρίκος της βαλκανικής και μικρασιατικής μουσικής των τραγουδιών διασκέδασης και του συνόλου της ελληνικής οργανικής μουσικής. Μιλούν δύο ομάδες διαλέκτων της Ρομανί, ρουμανικά ή τούρκικα. Έχουμε τους αγρότες Ρομά του νομού Σερρών που μιλούν και τραγουδούν στη Ρομανί και τραγουδούν σε όλες τις γλώσσες της
περιοχής. Είναι
επαγγελματίες
μουσικοί
σε
εκδηλώσεις
και
πανηγύρια, παίζουν στο εκάστοτε μουσικό ιδίωμα. Γνωστή είναι η τέχνη του ζουρνά και της λύρας στα χωριά των Σερρών. Ενοποιός ταυτότητα ο τρόπος ζωής και η κουλτούρα. Οι Μουσουλμάνοι και χριστιανοί γύφτοι δεν έχουν διαφορές στη μουσική και οι δύο ομάδες συνδέονται. Οι ίδιοι γύφτοι μπορούν να παίζουν σε χριστιανικό γάμο και σε μουσουλμανικές γιορτές. Κοινοί είναι οι καρσιλαμάδες των Σαππών Κομοτηνής και των Σερρών.
Άλλες όχι ελληνόφωνες χριστιανικές ομάδες Είναι οι τουρκόφωνοι. Πρόκειται για τους πρόσφυγες από Τουρκία, Βουλγαρία, πρώην Σοβιετική Ένωση που ήρθαν ως ανταλλάξιμοι χριστιανοί ορθόδοξοι της ανατολής και της ανατολικής Θράκης και μετέφεραν την τουρκόφωνη μουσική παράδοση στην Ελλάδα. Οι Καραμανλήδες,
Μπαφραλήδες,
Προυσαλήδες
είναι
τουρκόφωνοι
χριστιανοί Μικράς Ασίας. Οι Γκαγκαούζηδες ανατολικής Θράκης είναι Βουλγαροθρακιώτες τουρκόφωνοι που μεταφέρουν αστικά και αγροτικά τραγούδια
στην
Ελλάδα.
Οι
Τσαλκαλήδες
της
Γεωργίας
είναι
τουρκόφωνοι ποντιακής καταγωγής και οι αραβόφωνοι νότιας μικρά Ασίας αποτελούν μια μικρή ομάδα. Οι κουρδόφωνοι προέρχονται από δύο χωριά, είναι χριστιανοί ορθόδοξοι που ζουν σήμερα στην Καλογρέζα Αττικής και σε χωριά της Μακεδονίας
και τα τραγούδια τους σε διάλεκτο Κουρμαντζί. Οι
αρμενόφωνοι είναι εγκατεστημένοι σε όλη την Ελλάδα και στο χωριό Καστανιώτισσα τραγουδιών.
βόρειας
Εύβοιας
με
ηχογραφήσεις
αρμενόφωνων
Εβραίοι Εβραϊκές κοινότητες έχουμε στη Θεσσαλονίκη και σε πόλεις της βόρειας
Ελλάδας.
Βασική
συνιστώσα
τους
οι
Ισπανοεβραίοι
ή
Σεφαραδίτες. Μιλούν μια μεσαιωνική μορφή ισπανικής γλώσσας, την σπανιόλ ή τζιουντέσμο με πρόσμειξη στοιχείων εβραϊκής, τουρκικής και ελληνικής. Η μουσική τους παράδοση είναι αστική με τραγούδια τούρκικα και φράγκικα και όργανό τους το «ιντζέ σαζ». Δεύτερη γλωσσική συνιστώσα τους οι Γερμανοεβραίοι ή Ασκεναζίμ που τραγουδούν σε γλώσσα γίντις. Έχουμε αλληλεπιδράσεις μεταξύ εβραϊκής και ελληνικής μουσικής παράδοσης. Σε έρευνα του Μάρκου Δραγούμη φαίνεται πως έντονη είναι η ελληνική επιρροή σε ρυθμό, μελωδία και στο θέμα εβραϊκών τραγουδιών. Εβραϊκή επιρροή είναι το τραγούδι «Μια βοσκοπούλα αγάπησα», είναι ισπανοεβραϊκό. Τα ρεμπέτικα τραγούδια και τα Γίντις παρόμοια με ελληνικά τραγούδια. Ο παραδοσιακός «Τσοπανάκος» είναι πολωνορουμανικής προέλευσης και ο χασάπικος χορός τραγουδιόταν σε ελληνικά, σε γίντις, σε τούρκικα. Εβραϊκές κοινότητες στη βορειοδυτική Ελλάδα έχουμε στην Κέρκυρα, Ιωάννινα, Βόλο, Χαλκίδα ως ελληνόφωνες κοινότητες με τραγούδια παρόμοια των συντοπιτών τους. Τα γιαννιώτικα εβραϊκά τραγούδια είναι σε ελληνική γλώσσα, θα τα βρούμε στο Μουσείο εβραϊκής διασποράς στο Τελ Αβίβ.