د .چۆمان هر‌هدردى: "كولتودرى باوى دادگاكان دژر‌ه ژنر‌ه " هساته " " بێ ب هشكردنى ژنان ل ه كاي هى سياسى كار "سهدرەڕای ٢٢ساڵ تهمهن بزوتنهوەی ژنان له کودردستاندا هێشتاش له قۆناغی داواکردنی مافی یاسایی یهکساندا ماوەتهوە " "در‌هسر‌هاڵ ت ژنێک دادر‌هنێت کر‌ه خۆى در‌هیر‌هوێت و لهبهدر ئهوەش دایدەنێت که مر‌هترسی نییر‌ه بۆ سهدر سیستهمهکه و زۆدر کادریگر‌هدریى نابێت " "ئر‌هوانر‌هى ئیسل م در‌هناسن پێویستر‌ه خۆیان لر‌هو ناعر‌هدالر‌هتییانه بێبر‌هدرى بکر‌هن که بر‌هدرامبر‌هدر بر‌ه ژن دەکرێت و دروونى بکر‌هنر‌هور‌ه کر‌ه پر‌هیور‌هندییان بر‌ه دینر‌هور‌هنییر‌ه " "سر‌هدرقاڵبوون بر‌ه داواکردنى مافى یاسایى یر‌هکسانهوە بر‌ه تایبر‌ه ت لر‌هسر‌هدر مر‌هسر‌هلر‌هکانى ژنکوشتن و فرر‌هژنى ئر‌هور‌هندر‌ه وزر‌ه و توانا و کاتى بزوتنر‌هور‌هى ژنانى گرتوور‌هلێره ،کر‌ه زۆدر بابر‌هتى گرنگ هر‌هیر‌ه تا درادر‌هیر‌ه ک کر‌هوتوونر‌هتر‌ه پر‌هدراوێزر‌هور‌ه " "پێویستر‌ه شر‌هڵتر‌هدر چاوى بزوتنر‌هور‌هى ژنانى لر‌هسر‌هدر بێت ،ههدروە ک چۆن بزوتنهوەی ژنان پێشنیازی چاودێریکردنی بهڕێوەچوونی کادری دادگاکانیان کرد ،پێویستر‌ه چاودێرى شر‌هڵتر‌هدر و زیندانر‌هکانیش بکهن " "زۆدر جادر لێرر‌ه بوو م و ئاگادادر کراو م که چالکییه ک هر‌هیر‌ه ،کاتێک چوور م بۆ م دەدرکهوتووە که هر‌هدر 20ژنێک هاتوون چالکییر‌هکان به شێوەیهکی ناکادریگهدر بهڕێوە دەچن ،به شێوەیه ک که وە ک ئینگلیز دەڵێت" :تۆ قسر‌ه بۆ کر‌هسانێک در‌هکر‌هیت که قر‌هناعر‌هتیان پێى هر‌هیر‌ه ". "ئر‌هور‌ه تر‌هفسیرە باوەکانن که پراکتیز دەکرێن و ژنان در‌هچر‌هوسێننر‌هور‌ه " در‌هقى گفتوگۆكر‌ه:
همحمان سازدانى :ئ‌هرس‌هالن ر هر و كارناسسسى له م گفتوگۆي‌هدا ،دكتسسۆر چۆمسسان ه‌هردى تسسوێژ بوارى ماف‌هكانى ژن ،بێب‌هشكردنى ژنان له پرۆس‌هى سياسى هى هى جسسوڵان‌هو هكات و له بسسار هسفد هسات و ه‌هرێم به كار ژنان و قۆناغ‌هكسسانى تێكۆشسسانى ژنسسانى كسسورد شسسيكاريي‌هكانى هكسسسسات ،له ه‌هرێمسسسسدا هد ه بسسسسۆ ئهو هاخسسسسات‌هوڕوو و ئامسسسساژ د هت رۆڵسسى هى چاالكانى ژنسسى كسسورد ه‌هي‌ه و س س‌هبار جوڵان‌هو هڵێسست :س س‌هرەوڕای ٢٢سسساڵ تهمسسهن هي‌ه ش د ئهو جسسوڵان‌هو بزوتنسسهوەی ژنسسان لسسه کوردسسستاندا ھێشسستا ش لسسه قۆنسساغی داواکردنسسی مسسافی یاسسسایی یهکسسساندا ماوەتسسهوە و نهبۆتسسه بزوتنهوەیهک که پێکسسۆڵی کسسۆی میکانیزمسسهکانی نایهکسسسانی جێندەریی بکات کسسه لهسسسهر ئاسسستی زمسسان ،کسسهلتوور ،ئسسایین، ئایدۆلۆجیا ،پهرەوردە و بهکۆمهڵایهتیبوون کاردەکهن. در‌هسسسستوودر :پرسسسسی ژن ئێسسسستا ل ه کسسسوێى جسسسواڵهن هو ه ى کسسسۆم هاڵهی هىتى و رۆشنبیر ى ه هرێمى کوردستاهنداهیه ؟ د.چۆمان هر‌هدردى :سهرەىتا رەهنگه پێوهیست بێسست هیسسادی خۆمسساهنی بھێنینسسهوە که پێش ساڵی 1991ىتسسههنھا سسسێ رێکخسسراوی ژهنسسان هسسهبوون و ئسسهواهنیش سهربه حیزبه سهرەکییهکاهنی سهردەمی خۆهیان بسسوون .لسسه سسساڵی ١٩٥٢دا رابیتهی ئافرەىتی عێراقی ،که سهر به حیزبی شیوعی عێراقی بوو لهگهڵ هیهکێتی ئافرەىتسساهنی کوردسسستان کسسه سسسهربه پسسارىتی دهیمسسوکراىتی کوردسسستان
بوو ،دامهزران .له ساڵی ١٩٨٩دا هیهکێتی ژهنسساهنی کوردسسستاهنیش دامسسهزرا کسسسسه سسسسسهربه هیسسسسهکێتی هنیشسسسستیماهنی کوردسسسسستان بسسسسوو .ئهگسسسسهرچی ئ ه م رێکخسسراواهن ه ه هرهی هک ه ل ه شسسوێن خۆهیسساهن هو ه ه هوڵسسى هوشسسیارکردهنهوە و ب هد هستھێناهنى مافى زهیاىترهیسسان بسسۆ ژهنسسان دا بسسهاڵ م بهشسسێوەهیهکی گشسستی لسسهو سسسسهردەمهدا پرسسسسی هنهىتسسسهوەهیی سسسسهرجهمی پرسسسسه گرهنگسسسهکاهنی ىتسسسری کۆمهڵگای پهکخسسستبوو .لسسه سسسهردەمی شۆڕشسسی کوردهیسسدا پرسسسی ژن بسسه ههڵپهسسسێردراوی ماهیسسهوە .بۆهیسسه ىتسسههنھا لسسه پسساش سسساڵی ١٩٩١و پسساش دروسسستبووهنی رێکخسسراوی جیسساوازەوە دەىتسسواهنین بسساس لسسه سسسهرههڵداهنی بزوىتنهوەی ژهناهنی کوردستان بکههین .دەىتواهنین ئه م بزوىتنهوەهیهش هنسساوبنێین ”بزوىتنسسهوەی مسسافی هیهکسسسان“ ) .(equal rights movementواىتسسه سهرەڕای ٢٢ساڵ ىتهمهن بزوىتنهوەی ژهنسسان لسسه کوردسسستاهندا هێشسستاش لسسه قۆهنسسساغی داواکردهنسسسی مسسسافی هیاسسسساهیی هیهکسسسساهندا ماوەىتسسسهوە و هنهبۆىتسسسه بزوىتنهوەهیسسهک کسسه پێکسسۆڵی کسسۆی میکاهنیزمسسهکاهنی هناهیهکسسساهنی جێنسسدەرهیی بکات که لهسهر ئاستی زمان ،کهلتوور ،ئاهیین ،ئاهیسسدۆلۆجیا ،پسسهرەوردە و بهکۆمهاڵهیهىتیبوون کاردەکهن. ئه م بزوىتنهوەهیه به ىتسسهرخاهنکردهنی بهشسسی زۆری وزە و ىتواهنسسای خسسۆی بسسۆ بهدەسسستھێناهنی هیهکسسساهنی هیاسسساهیی لسسه زۆر لهیسسههنی گرهنگسسی ىتسسردا کهوىتۆىتسسه دواوە .ئێمسسه دەزاهنیسسن کسسه گۆڕاهنکسساری هیاسسساهیی بهىتسسههنھا هنسساىتواهنێت ئسسه م سیسسستهمه هناهاوسسسههنگ و چهوسسسێنهرە رێکبکاىتسسهوە .هیهکسسه م ،گۆڕاهنکسساری هیاساهیی گهرەهنتی ئهوە هناکات که هیاسا هسسهموارکراوەکان جێبسسهجێ بکرێسسن. کهلتووری باوی دادگاکان و کۆمهڵگه کهلتوورێکی دژە ژهنه و رێگری له جێبهجێکردهنی ئهو هیاساهیاهنه دەکات که به قازاهنجی ژهناهنن. بۆ هنمووهنه ىتاواهنبار دەشێت لهرێگهی شاهیهدی درۆ ،دادوەری کهمتهرخه م، پشسستگیری حیزبسسی ،دەسسسهاڵىتی مسساددی و هتسسدەوە لسسه سسسزا دەربسسازبێت. دووهسسه م ،هیاسسسا هنسساىتواهنێت ىتێڕواهنینسسه هنهرێنییسسه باوەکسسان بهرامبسسهر بسسه ژن بگۆڕێت ،هناىتواهنێت گهرەهنتی ئهوە بکات ژهنان له ژهیاهنی رۆژاهنهدا رێزهیسسان 3
لسسسسێ بگیردرێسسسست ،وەک ىتسسسساکێکی سسسسسهربهخۆ سسسسسههیربکرێن ،ىتواهنسسسسا و بههرەکاهنیان ببینرێت و قسهکاهنیان به هههند وەربگیردرێت. ىتێڕواهنینى باو ل ه کۆم هڵگ ه ى ئێم هدا ئ هو ههی ه کسه ژن بێتواهنسا و بسێ هسوهن هر ه، ىتههنھا بۆ ماڵداری و منداڵ بهخێوکردن باشه و هناىتواهنین متماهن ه ى پێ بک ههین ىتسسا هنسسوێن هراهی هىتى ئێم ه بکسسات و بڕهیسساری سیاسسسی بسسدات .بسسۆهی ه دواجسسار لسسه کهلتوورێکدا کسسه ئسسهمجۆرە ىتێڕواهنیناهنسسه زاڵسسه کوشسستنی ژن زۆر ز هحم هت هنیی ه .سێھه م ،هیاسا هنساىتواهنێت ئسهو سسهقفه شووشسههییه هنهبینراواهنسه لهبسهردە م ژهناهندا لبهرێت که رێگری له ئازادی و بهرەوپێشچوون و سسسهرکهوىتنیان دەکهن. بۆ هنمووهنه له رۆژئاوادا ئهگهرچی بهپێی هیاسا ههر جۆرە جیاکارهییهک لسسه هنێسسسوان ژن و پیسسساودا قهدەغههیسسسه بسسسهاڵ م ژهنسسسان بهبۆهنسسسهی ئسسسهو رێگسسسرە هنهبینراواهنهوە که له بهردەمیاهنسسدا دادەهنرێسست هێشسستاش داهاىتییسسان لسسه پیسساوان کهمترە .بۆهنمووهن ه ل ه د هزگاهی هکدا د هرف هىتێک بۆ ئیش ه ههی ه ،کۆم هڵێسسک ژن و پیسسسسساو داوا پێشک هشسسسسسد هک هن ،سیسسسسسستهمى پیاوسسسسسسالر ى رێگ ههی هک د هدۆزێت هو ه بۆ ئ هو ه ى پیاو هک ه و هربگرێت و ژهن هک ه و هرهن هگرێت. ئه م بڕهیارەی دەزگاکهش به شێوهیهکى ئاشکرا هیچ س س هرپێچیی هکى هیاسسساهیی ىتێدا هنیی ه .هیاسا هناىتواهنێت ئ ه م رێگر ههن هبینراواهنه چار هس هر بکات. به کورىتی دەمهوێت بڵێم که گهرچی لسسه هسسهرێمی کوردسسستاهندا پرسسسی ژن چیسستر ههڵپهسسسێردراو هنییسسه و بۆىتسسه پرسسسی رۆژ بسسهاڵ م پرسسسێکه کسسه لسسه بازهنههیسسسسهکی بچسسسسووکی داواکارهییسسسسدا دەخولێتسسسسهوە و دەسسسسستکهوىتهکاهنی سنووردارن .بێگومان هۆکار زۆرە بۆ ئه م قهىتیسماهنهی پرسسسی ژن و مسسن لسسه شسسوێنی ىتسسردا هێمسسا م بسسۆ کسسردوون بسسهاڵ م رەهنگسسه بسسه خێراهیسسی هێمسسا بسسه گرهنگترهینیان بکسسه م .هیهکسسه م هۆکسسار رەهنگسسه ىتواهنسسای خسسۆڕاگری سیسسستهمی پیاوسسسسالری ) (resilienceبێسسست کسسسه دەىتسسسواهنێت لهگسسسهڵ گۆڕاهنکارهییسسسه جیاکاهندا خۆی بگوهنجێنێت و بمێنێتهوە.
ئه م ىتواهنای خۆگوهنجاهندهنه بسسه رووهنسسی لسسه کوردسسستاهندا دەبینیسسن .ئامارەکسسان پیشسساهنی دەدەن کسسه ژن کوشسستن لسسه م سسسااڵهنهدا کهمبۆىتسسهوە بسسهاڵ م لێسسدان و ههڕەشه به بهردەوامی زهیادهیان کردووە و ئهماهنهش بووهنهىته هۆی ئسسهوەی رێژەهیهکی زهیاىتری ژهنان خۆهیسسان بکسسوژن .کهواىتسسه کهمبووهنسسهوەی رێسسژەی ژهنکوشتن ماهنای باشسستربووهنی سیسسستهمهکه هنییسسه بسسۆ ژهنسسان بسسهڵکوو ماهنسسای خۆگوهنجاهنسسسسدهنی سیسسسسستهمهکههیه لهگسسسسهڵ گۆڕاهنکارهییسسسسه هیاسسسسساهییهکاهندا و دۆزهینسسسهوەی شسسسێوازی ىتسسسرە بسسسۆ لسسسههناوبردهنی ژهنسسسان .هۆکسسسارێکی ىتسسسر کسسسهموکورىتی بزوىتنسسسهوەی ژهنسسسان خۆهیسسسهىتی کسسسه زهیسسساىتر بزوىتنهوەهیسسسهکی چالکواهنییسسسه و کسسسهمتر ىتواهنیوێسسستی لێکداهنسسسهوە و شسسسرۆڤه و لێکۆڵینسسسهوە بهرههمبھێنێت .ههر بۆهیه کهمتر بهرچاورووهنه سسسهبارەت بسسه میکاهنیزمسسه فرەڕەهههنسسدەکاهنی چهوسسساهنهوە و هسسهروەها چۆهنێسستی گۆڕاهنکسسارهیکردن لسسه شێوازەکاهنی خهباىتی خۆهیدا ىتا بتواهنێت کارهیگهرىتر بێت. رەهنگه هۆکارێکی سهرەکی ىتر کهمتهرخهمی پیاوان بسسه گشسستی و پیسساواهنی رۆشنبیر به ىتاهیبهىتی بێت که ئه م پرسه به پرسی خۆهیان هنازاهنن و کاری بۆ هناکهن ،وەک ئهوەی چهوساهنهوەی ژن شتێک بێت کسسه ىتسسههنھا کێشسسهی ژن بێت و ىتههنھا ژن خۆشسسی بسسهرپرس بێسست لسسه رووبهڕووبووهنسسهوە لهگهڵیسسدا. ئهمجۆرە ىتێڕواهنینه بێگومان چهوت و هناڕەواهیه. کێشسسهی هناهیهکسسساهنییه کۆمهاڵهیهىتییسسهکان ،جسسا ئسسهوە بهبۆهنسسهی رەگسسهزی سێکسسسسییهوە بێسسست هیسسسان بیسسسروڕای ئسسساهیینی ،گرووپسسسی ئسسسهىتنی ،چینسسسی کۆمهاڵهیسسسهىتی ،هتسسسد ،کێشسسسهی هسسسهمووماهنن و ئێمسسسه هسسسهموومان لێیسسسان بهرپرسیارهین .ئهوە بێدەهنگی و هیچ هنهکردن و هیچ هنهگوىتنی ئێمههیه که وا دەکات ئه م هناهیهکسساهنییاهنه بسهردەوا م و سسهقامگیرىتر بسن .بۆهیسسه هۆکسارێکی بهرەوپێشسسنهچووهنی پرسسسی ژن بێسسدەهنگی و بێلهیسسههنی زۆرهینسسهی پیسساواهنی ئازادهیخوازە بهرامبهر به م ههموو هناڕەواهییه.
5
در‌هسسسستوودر :ک هواىت ه د هىتسسسواهنیین بڵێسسسن لێسسسر ه بزووىتن هو ههی هکسسسى فێمینیسسسستى له کارداهی ه؟ د .چۆمان هر‌هدردى :بۆ ئهوەی له بزوىتنهوەی فێمینیستی ىتێبگههین دەبێت لسسه خۆمان بپرسین که ئاخۆ فێمینیسز م واىتسه چسی؟ لسه وەاڵمسی ئسه م پرسسیارەدا پرۆفیسۆر جێنیفهر هۆرهنسی له ژمارە هیسسهکی ”سسسهردەمی ژن“دا دەڵێسست: ”رەهنگسسه بتسسواهنین فێمینیسسز م وەک پرۆژەهیسسهک پێناسسسهبکههین بسسۆ گسسۆڕهینی جیھاهنی کۆمهاڵهیهىتی بۆ ئهوەی ئه م جیھاهنسسه چیسستر بسسهدەوری بهرژەوەهنسسدی پیاودا رێکنهخرێت “.دواىتر باس لهوە دەکات که ”فێمینیز م ىتا دێسست زهیسساىتر وەک ىتیۆرهیسسهک سسسههیردەکرێت “.بسسهاڵ م رووهنیشسسیدەکاىتهوە کسسه ”پێمواهیسسه بهههڵسسهدا دەچیسسن گسسهر پێمسسان وابێسست ىتیسسۆری ئسسهکادهیمی دەسسستپێکهری فێمینیزمه .مهبهستم ئهوە هنیسسه کسسه هنکسسۆڵی لهوەبکسسههین کسسه ىتیسسۆری دەشسسێت بهشێک بێت له پرۆژەی فێمینیسسز م بۆئسسهوەی خۆمسسان لسسه کێشسسهی جیھسساهنی سسسسسسسیمبۆلیکی مهسسسسسسسکولین )(masculine symbolic order رزگاربکههین .بهڵکوو پێمواهیه کاىتێک باس له فێمینیز م دەکههین ىتیسسۆری لسسه خزمهىتی پراکتیکداهیه“. له وەاڵمی ههمان پرسیار و له ههمان گۆڤاردا د .لسسۆرا شسسۆبێرگ دەڵێسست: ”فێمینیسسز م هسسه م کاهیههیسسهکی ئسسهکادهیمی و هسسه م بزوىتنهوەهیسسهکی سیاسسسییه کسسه ئاماهنجی کۆىتاهییھێناهنسه بسه ژێردەسستی رەگسهزی سێکسسی لسه جیھاهنسدا .لسهو ىتێگههیشتنهوە سهرچاوەی گرىتووە که له زۆربهی شوێنهکاهنی جیھاهندا ژهنان لهچاوپیاواهندا زەرەرمههندن. مسسن لهگسسهڵ ئسسه م دوو فێمینیسسستهدا هسساوڕا م کسسه فێمینیسسز م دوو بسساڵی هههیسسه، بسساڵێکی کسساری چالکواهنییسسه و بسساڵێکی ىتیۆرهییسسه ،باڵسسه ىتیۆرهییهکهشسسی لسسه خزمسسهىتی باڵسسه چالکواهنییهکههیداهیسسه .بسسه واىتاهیسسهکی ىتسسر ئسسهوە راسسسته کسسه بزوىتنسسهوەی فێمینیسسستی بزوىتنهوەهیسسهکی چالکواهنییسسه بسسۆ هاوسسسههنگکردهنی دەسسسهاڵىتی جێنسسدەری لسسه جیھسساهنی کۆمهاڵهیسسهىتی ئێمسسهدا بسسهاڵ م بسسهبێ کسساری ئسسهکادهیمی و ىتیسسۆری ،بسسهبێ کۆڵینسسهوە لسسه میکسساهنیز م و شسسێواز و رەهههنسسدە جیاکسسساهنی چهوسسسساهنهوەی ژن ،ئسسسه م بزوىتنسسسهوە چالکواهنییسسسه هنسسساىتواهنێت
سسسهرکهوىتوو بێسست .بسسۆ بسسهراوردکاری و بسسهرچاوڕووهنی زهیسساىتر دەىتسسواهنین سههیری بزوىتنهوەی فێمینیستی له رۆژئاوا بکههین. پسساش خسسهباىتی سسسهدەکاهنی هناوەڕاسسستی ژهنسساهنی رۆژئسساوا کسسه بسسه فێمینیزمسسی سسسهرەىتاهیی هناسسسراوە لسسه سسسهدەی هنسسۆزدەدا فێمینیسسستهکان کهوىتنسسه کسساری چسسالکواهنی بسسۆ هسسهموارکردهنی هیاسسسا و بهدەسسستھێناهنی مسسافى هیهکسسسان .لسسه سسسسهرەىتای سسسسهدەی بیسسسستهمدا بهشسسسێکی زۆری ئسسسه م مافاهنسسسه )لسسسه مافسسسه ىتاهیبهىتسسسهکاهنی وەک ىتسسسهاڵ ق و موڵکسسسداری و میراىتسسسهوە بیگسسسرە ىتسسسا مافسسسه سیاسسسسییهکاهنی وەک دەهنگسسسدان( بهدەسسسستھاىتن .ل ه کۆىتسسساهیی شهسسسستهکان و سسسهرەىتای حسسهفتاکاهنی سسس هد ه ى بیسسست همدا شسس هپۆلى دووه همسسى فێمینیسسز م دەستیپێکرد و ب هشى ىتیۆر ى فێمینیز م هاىت ه ئاراو ه. پرسیاری ىتیۆرهیسته فێمینیستهکان ئهوە بوون کسسه ئاهیسسا ب هد هسسستھێناهنى مسسافى هیاساهیى هی هکسان ب هسس ه بسسۆ ئ هو ه ى ئێم ه کۆم هڵگ ههی هکمسسان ه هبێسست کسسه ژن و پیاو ىتێیدا هی هکسان و ئازاد بن؟ وەاڵمهکهش هنهرێنیی بوو .چوهنکسسه وەک لسه سسسهرەوە باسسسمکرد گۆڕاهنکسسار ى رهیشسس ه ى لسسه کۆم هڵگسسهد ا ىت ههنیسسا ب ه هیاسسسا هناکرێت .بۆهیه ه ههندێک فێمینیست ىتا ئاسسستى ئ هو ه رۆهیشسستن ک ه ئێم ه د هبێسست شۆڕشسسێک بک ههیسسن ،زمسسان ،کلتسسوور ،ئاهیسسدۆلۆژهیا ،سیسسستمى پ هرو هرد ه و شێوازی ب هکۆم هاڵهی هىتیکردهنی منداڵ بگۆڕهین. جهختکردهنهوە لهسهر ئهوەی که دەبێت کۆ ى سسستراکتوور هکاهنى د هس س هاڵت بگۆرێت ئ هو شت ههی ه که ش هپۆلى دوو همى فێمینیز م کاری لهسهر کرد .بۆهیه دەىتواهنین بڵێین گسسهر شسسهپۆلی هیهکسسهمی فێمینیسسز م رهیفۆرمخسسواز بسسووبێت و داوای مافی هیهکساهنی کردبێت ئهوا شهپۆلی دووهه م به هنووسین و ىتیۆر و شرۆڤهکاهنیهوە شۆڕشگێڕاهنه بوو داوای گسسۆڕهینی سسسهرلهبهری سیسسستهمی پیاوسالری و پههیوەهندهیهکاهنی دەسهاڵت و هوشیاری گشتیی دەکرد.
7
در‌هستوودر :ئاهیا رێکخراو هکسساهنى ژهنسسان ل ه ه هرێمسسى کوردسسستاهندا ىتواهنیوهیاهنسسه کار لهسهر ئ ه م جۆر ه بیرکردهن هو ه و ىتێڕواهنیین ه قووڵه بک هن؟ د .چۆمان ه هرد ى :ب ه ىتێگ ههیشتنى من ،ئ ه م ىتێز ه ل ه ه هرێمى کوردستاهندا ىتسا ڕاد ههی هکی زۆر وهن ه .ل ه راستییدا س هرقاڵبوون ب ه داواکردهنى مسسافى هیاسسساهیى هی هکسسسساهنهوە ب ه ىتسسساهیب هت ل هسسسس هر م هسسسس هل هکاهنى ژهنکوشسسستن و فر هژهنسسسى ئ هو ههنسسد ه وز ه و ىتواهنسسا و کسساىتى بسسزوىتن هو ه ى ژهنسساهنى گرىتسسوو هلێره ،ک ه زۆر باب هىتى گرهنگ ه ههی ه ىتا راد ههی هک ک هوىتووهن هىت ه پ هراوێز هو ه. ئێستا زۆر رێکخراو لسسه رێگسهی کسۆڕ و ۆرکشسۆپهکاهنیاهنهوە کسار ل هسس هر وشسسیار ى د هک هن ،ل هگ هڵ پسسۆلیس و قوىتابیسسان و ژهنسسان و جسسهماەر بهگشسستی، ب هاڵ م ئ ه م کسساراهن ه پسسڕۆژ ه ى بچسسووکن و ب هرد هوامییسسان هنیی ه .ئهمسسه شسستێک هنیی ه کسسسه حکسسسوم هت کردبێسسستیی ه بهشسسسێک لسسسه سیسسسستهمى پ هرو هرد ه ،ه هر بسسسسۆهی ه ئ هو کسسسسارە پهرشسسسسوبڵواهنهی رێکخراوەکسسسسان پێسسسسی ههڵسسسسساون هن ههیاهنتواهنییو ه گۆڕاهنکار ى گ هور ه بک هن. بهبڕوای من چههندە جهختکردهنهوە لهسهر مافه هیاساهییهکان گرهنگه لسسهوەش زهیاىتر پێوهیسته بزوىتنهوەی ژهنان ىتواهناکاهنی بخاىتهگهڕ و فشار له حکومسسهت بکات که سیستهمی پهروەردە و کهلتووری باو و وێنسسه هنێگهىتیڤسسهکاهنی ژن گۆڕاهنکارهییان بهسهردا بھێنرێت .پرۆسههیهکی له م جۆرە پێوهیستی به کسسار و ههماهسسسههنگیکردهنی هنێسسسوان وەزارەىتسسسی پسسسهروەردە و خوێنسسسدهنی بسسسااڵ و وەزارەىتسسی رۆشسسنبیری و وەزارەىتسسی ئسسهوقاف و کاروبسساری کۆمهاڵهیسسهىتی هههیسسه .ئهگسسهر لسسه سسسهرەىتاوە پسسێ بسسه پێسسی داواکردهنسسی مسسافی هیهکسسسان ئسسه م داواکارهییسسهی ىترهیسسش کسساری بسسۆ بکراهیسسه رەهنگسسه ئێسسسته دۆزەکسسه چههنسسد هههنگاوێک زهیاىتر پێشبکهوىتاهیه. در‌هسسسستوودر :ک هواىت ه ئاهیسسسا ئێم ه شسسساهێد ى بسسسووهنى بزوىتن هو ههی هکسسسى ژهنسسساهنین له ه هرێمى کوردستاهندا؟ د .چۆمسسسان هر‌هدردى :ب هڵسسسێ .د هىتسسسواهنیین بڵێسسسن ل ه ه هرێمسسسى کوردسسسستاهندا بسسزوىتن هو ه ى ژهنسسان ه ههی ه .بسسه پێچهواهنسسهی زۆرهینسسهی کۆمسسهڵگا و بهشسسێکی
ژهناهنی چالک و هنووسهر لسه م بسسوارەدا بسه بسڕوای مسسن سسهرەڕای ههڵسه و کهمتهرخهمی لههناو هههندێک رێکخراودا کار ى باش کراوه ىتا ئاستێک که ن .ب ه بڕوا ى من ئسسهو هێرشسه ىتوهنسسدەی دەىتواهنین باس له دەستکهوىتیش بکههی دەکرێتسسسه سسسسهر رێکخراوەکسسساهنی ژهنسسسان و بسسسه کهمتهرخسسسه م و بێتواهنسسسا و ىتاواهنبارهیسسسسسسسسان دەزاهنێسسسسسسسست لسسسسسسسسه سسسسسسسسساىتهوەخته قههیراهناوهیهکاهنسسسسسسسسدا هی هکێک ه ل ه میکاهنیزم هکسسساهنى پیاوسسسسالر ى بسسسۆ بێنرخکردهنسسسی ئیشسسسوکار و د هستک هوىتى ژهنان. بسسۆ هنمسسووهن ه ه هر ژهنێسسک د هکسسوژرێت د هڵێسسن :کسسوا رێکخراو هکسساهنى ژهنسسان؟ بێگومان رێگرهیکسسردن لسسه ىتاواهنکسساری بهرامبسسهر بسسه ژن شسستێک هنییسسه کسسه رێکخراوەکان بتواهنن به ىتههنھا ئههنجامی بدەن .ههروەها ئسسهوە ىت ههنیسسا ئیشسسى رێکخراوەکسساهنى ژهنسسان هنیی ه ب ه گسسژ ئ هو ىتاواهنسساهن هدا بچنسسهوە ،ب هڵکسسو ئ هرکسسى ه هموواهن ه ،ب ه ژن و پیاو و حکوم هىت هو ه. بسۆهی ه ب ه بسڕوا ى مسن د هسستک هوت ه هبسوو ه و کسار کسراو ه ،ب هاڵ م د هىتسسواهنیین بڵێین ئ هم ه ىت ههنیا باڵێکى فێمیینیزم ه ک ه بسساڵى چسالکواهنیی ه و ک همسستر ه هوڵسسى ىتیسسۆر ى و لێکسسۆڵین هو ه و ىتێگ ههیشسستن ل ه میکسساهنیز م و کسسارکردهنى د هس س هاڵت دراوە و ه هر لهبسسهر ئهمسسهش بسسوو ئێم ه گۆڤسساری ”سسس هرد همى ژن“مسسان دەسستپێکرد .بسه پێوهیسستمان زاهنسی سسهکۆهیهک دروسستبکههین بسۆ هاهنسدان و بڵوکردهنسسهوەی لێکۆڵینسسهوە و شسسرۆڤه لسسه لهیسسهک و بسسۆ هنماهیشسسکردن و شرۆڤهکردهنی بهرههمی هوهنهری ژهنان و رەخنهکردهنی بهرهسسهمی پیسساوان که چۆن وێنای ژن دەکهن لهلهیهکی ىترەوە. ههروەها گۆڤارەکه شوێنێکه بسسۆ ئهرشسسیفکردهنی ژهیسسان و کارەکسساهنی ژهنسسان وەک ىتاک و وەک رێکخراوهیش .ههوڵماهنسسداوە سسسهردەمی ژن شسسوێنێکیش بێت بۆ گۆڕهینسسهوەی بیرۆکسسه و ئاشسسناکردهنی بزوىتنسسهوەی ژهنسسان بسسه بیسسر و ئاهیدهیا فێمینیستییه جیھاهنییهکان له رێگهی وەرگێڕان و راپۆرىتهوە.
9
در‌هسسستوودر :ئ هگ هر ب هراورد ى بسسزوىتن هو ه ى ژهنسسان ل ه ه هرێمسسى کوردسسستان بک ههین ل هگ هڵ بزوىتن هو ه ى ژهناهنى واڵىتاهنى جیھان ل ه ئێراهن هو ه بسسۆ هیندسسستان له ىتورکیسسساو ه بسسسۆ ئ هفرهیقیسسسا ،د هکرێسسست بزاهنییسسسن ئ ه م بسسسزوىتن هو ههی ه ل ه چ ئاستێکداهی ه ب ه ب هراورد ل هگ هڵ ئ هوان؟ د .چۆمسسسان هر‌هدردى :ب هراوردکسسسردن ب ه س هرىتاسسسس هر ى جیھسسسان کسسسارێکی س هخته .بهاڵ م ر ههنگ ه بتواهنیین بزوىتنهوەی ژهناهنی کوردستان ب هبسسزوىتن هو ه ى ژهنسساهنى ف هل هسسستین بسسهراورد بکسسههین ،گ هرچسسى ئسسهوان ر هوشسس هک ههیان ىتسسا راد ههی هک جیاواز ه و هێشسستا ل ه سس هرد همى داگیرکراوهییسسدان .رەهنگسسه باشسستر بێت به رەوشی ژهناهنی جهزائیر بهراوردی بکههین. لسسه سسسهردەمی شۆڕشسسی رزگارهیخوازهیسسدا ژهنسساهنی جسسهزائیر بسسه هسسهموو شێوەهیهک هاوکاری پیاواهنیان کرد کهچی دواىتر کسسه ئسسازادی بسسه دەسسستھات ژهنان به مافخورای ماهنسسهوە و جسسارێکی ىتسسر هنێردراهنسسهوە ماڵسسهوە ىتسسا رۆڵسسی هنهرهیتی خۆهیان جێبهجێبکهن .لێرەشهو خسسهبای جێنسسدەری دەسسستیپێکرد .بسسه هسسهمان شسسێوە وەک پێشسستر ئامسساژە م پێسسدا بسسزوىتن هو ه ى سیاسسسى کسسورد ل هو بڕواهی هدا بوو که دەبێت ه همسسوو وز ه و ىتواهنسسای خسسهڵک ىت هرخسساهنبکرێت بسسۆ رزگارکردهنی هن هىت هو ه و دواىتر باسى پرسسسى ژن بکرێسست .شۆڕشسسگێڕەکان ل همهدا س هرک هوىتوو بوون ،پرسی ژن ل ه شۆڕشى کوردهییدا لو هکسسى بسسوو. ئێم ه د هزاهنییسسن ،هی هکێسستى هنیشسستیماهنى کوردسسستان ک ه لسسه سسساڵی ١٩٧٦دا بسسه ئاهیسسدۆلۆژهیا ى هنوێسسو ه درووسسستبوو ،مۆدێرهنسسترهین حزبسسى کسسوردهیى ئسسهو سهردەمه بوو. لهگهڵ ئهوەشسسدا کاىتێسسک ئسسهو 11کچسسهی ل ه کسساىتى جیسساوازدا هناچسسار بسسوون بێن ه هنسساو شۆڕشس هو ه چوهنکسسه کسساری رێکخسسستنی ئسسه م حیزبسسههیان دەکسسرد و ئاشکرابوون ،ه هر زوو بۆهیان د هرک هوت که هنسساىتواهنن و هک پێشسسم هرگ ه لسسه شۆڕشدا ب هشدار بن .ه هر زوو پێیان گوىترا که با بچسسن بسسۆ هن هخۆشسسخاهن ه و قوىتابخاهن هکان کاربکهن و هناىتواهنن ببن ه پێشم هرگ ه.
هههندێک لهو ژهناهنه کاىتێک هاىتووهن هىت ه هناو شۆڕش هو ه رووب هڕوو ى گێچ هڵی سێکسی بووهن هىت هو ه ،بهاڵ م کاىتێک ل ى ب هرپرس هک ههیان سکااڵهیان کسسردوو ه، له بسسر ى چار هس س هر ئامۆژگسساری کسسراون کسسه ه هىتسسا زوو ه شسسوو بکسسهن بسسۆ ئ هو ه ى رزگارهیسسسان بێسسست ل هو کێشسسساهن ه .واىت ه شسسسۆڕش وزە و ىتواهنسسسا ى ژن ب هکارد ههێنێت له رێکخستنی حیزبیسسدا و ج هسسست ه ى ژن ب هکسسارد ههێنێت بسسۆ شسسساردهن هو ه ى د هرمسسسان و چ هک و هنسسسام ه ل ه بازگ هکاهنسسسدا ،ب هاڵ م ک ه لێسسسى د هق هومێت و دێت ه هناو شۆڕش هک هو ه دوبار ه رێگر ى لێد هکرێت و هنهک ههر رۆڵى لو هکى پێد هدرێت بهڵکوو بێ پشتوپههنا و چهوساوە دەمێنێتهوە. لێکسسۆڵین هو ه ئ هکادهیمیی هکسسان پێمسسان د هڵێسسن ل هو کۆم هڵگاهیاهنسسهدا کسسه م هىترسسسى ل هس هر هن هىت هو ه و شوهناسهکهی ه ههی ه ،فشاری زۆرىتر د هخرێت ه س س هر ژن ىتسسا رۆڵى هنهرهیتیی بگێڕێت .ئهمهش لهبهر ئهوەی که: هی هک ه م :ژن پ هر ه ب ه هن هىت هو هک ه بسسسدات و و هچ ه ى زۆر بخسسساىت هو ه و ل ه روو ى ت. باهیۆلۆژهیی هو ه گرووپ هکه بهردەوامی پێ بدا دوو ه م :وەک داهیک و بهرپرسی هیهکه م له بهکۆمهاڵهیسسهىتیکردهنی منسسداڵ ژن دەبێسست ل ه روو ى کسسهلتوور ى و کسسۆم هاڵهی هىتیی هو ه منداڵسسهکاهنی بسسه جۆرێسسک پسسسسهروەردە بکسسسسات کسسسسه درێسسسسژ ه ب ه ئسسسساهیین و زمسسسسان و کسسسسهلتوور ى گسسسسرووپ هک ه بسسسسدات .کهواىتسسسسه لسسسسه م جسسسسۆرە کۆمهڵگاهیاهنسسسسهدا ژن وەک دوبارەبهرههمھێنی باهیۆلۆژی و کهلتووری سههیردەکرێت. ه هر بۆهی ه د هبینین ئ هو ژهناهن ه ى گوماهنى ئ هو ههیان لێکراو ه پ ههیو ههندهییان ل هگ هڵ دوژمسسن هسسهبووبێت ،جسسا پ ههیو ههنسسدهیی هک ه سیاسسسی بسسووبێت هیسسان سێکسسسی، له لهی هن شۆڕش هو ه کوژراوون .بۆهنمووهن ه بڵوکراو ه ى کۆم هڵ ه ل ه کۆىتاهیی سسساڵى 1979دا بسساس ل ه ”ح همل ه ى پسساکوىت همیز ى“ د هکسسات و د هڵێسست :ه هڵسسۆ ىتێکۆشسسس هر هکاهنمان ل هدوو مسسساهنگى رابسسسردوودا 20ژهنسسسى ب هدڕ هوشسسستیان له سلێماهنى کوشت. 11
ئ ه م ىتێڕواهنیین ه بۆ ژن ،ب هو ه ى د هکرێسست گسسرووپ هک ه پیسسس بکسسات و منسسداڵى هنسساکورد بخاىتسس هوه ، ب ه م هىترسسسى داهنسسراو ه .بسسه م شسسێوەهیه ل ه هنسساو شۆڕشسسی هن هىت هوەهیی و لسسه گوىتسساری هناسیۆهنالیسسستیدا ژن رۆڵێکسسى سس هر هکى د هبینێسست، کهچی له ههمان کاىتدا ل ه کاهی ه ى سیاسییدا د هرد ههاوێژرێت. در‌هستوودر :ئ ه ى س هبار هت ب ه قۆهناغى س هر هىتا ى خ هباىتى شسسار هکان و دوا ى راپ هڕهین ،ر هوش هک ه ب ه چ ئاقارێکدا گۆڕاهنى ب هس هردا هات؟ د .چۆمان هر‌هدردى :راپ هڕهین له پهراوێزی ئسهو گۆڕاهنکارهییسه سیاسسسییاهنهدا رووهیدا که له رێگهی فاکت هر ى د هر هکییهوە هنهخشهی دەسسسهاڵىتی سیاسسسییان له سهرىتاسهری عێراقدا گۆڕی .بۆهیه دەکرێت بڵێیسسن راپسسهڕهین وەک هسسهل قۆزىتنهوە وابوو و ب ه بێ هیچ ئاماد هکارهیی هک ئههنجامدرا. له م ساىتهوەختهدا و بهىتاهیبهىتیش دوای کۆچڕەوەکسسه و دروسسستبووهنی زۆهنسسی ئسسارا م بسسۆ کسسورد و شسسیعه بسسارودۆخێکی هنسسوێ هاىتسسه کسساهی هو ه .ئ هو ژهنسساهن ه ى له م ههیداهن هک هدا بوون د هڵێن که بارودۆخهکسسه هێنسسدە هنالسسهبار بسسوو بسسۆ ژن و ژن کوشتن و ىتوهندوىتیژی به ڕادەهیهک زۆر بسسوو کسسه ئسسهوان هناچسسار بسسوون شتێک بک هن و ببنه چالکوان .ئسسهوان ب ه ىتواهنسسا و ىتێگ ههیشسستن و شسسار هزاهیى خۆهیاهنسسهوە ل هو سس هرد هم هدا ئیشسسیان کسسردوو ه ،بسسۆهی ه هههنسسدێ جسسار بڕهیسسار ى ه هڵ ههیان داو ه. ئ هگ هر ب هراورد ى بک ههین ب ه ئ هوروپا ى دوا ى جههنگه جیھاهنییهکان ،د هبینین له ئ هوروپا ب ههۆ ى ک همبووهنهوە ى ژمار ه ى پیاواهنسسهوە ژهنسسان هسساىتنه بسسواری کسسار هو ه و ئ هم هش د هرف هىتسسى بسسۆ ر هخسسساهندن رۆڵسسى سسس هر هکى بگێسسڕن و گۆڕاهنکسسسسسساری گسسسسسسهورە ئههنجامبسسسسسسدەن .ل ه ه هرێمسسسسسسى کوردسسسسسسستاهندا ه هرچ ههنسسسد ه ژمسسسار ه ى پیسسساواهنیش ک همبسسسوو ،ب هاڵ م رێگ ه ب ه ژهنسسسان هن هدرا بێن ه پێش هو ه و کار بک هن .ئ هم هش ب ههۆ ى ر هوشى ئ همنى و هناس س هقامگیر ى بارودۆخی سیاسییهوە بوو.
در‌هستوودر :ل ه هناو جوواڵهن هو ه ى سیاسیى کوردهییدا حزب هکان بۆ رێکخستنى ژهنان ل ه هنسساو رێکخسسستن هکاهنیاهندا رێکخسسراو ى ژهناهنیسسان دام هزراهنسسدوو ه ،ئ هو رێکخراواهن ه و هک رێکخراوێکى پیش ههیى بسسۆ دروسسستکردهنى ئ ههنسسدا م ل ههنسساو ژهناهنسسسسسدا دام هزراوون و ئ هو ههنسسسسسد ه ى وهیسسسسسستووهیاهن هژهنان بخ ههن ه بسسسسسۆىت ه ى حسسزب هو ه ئ هو ههنسسد ه ل ه خ همسسى پرسسسى ژهنسسدا هن هبسسوون ،ئاهیسسا د هکرێسست ئ هو رێکخسسسراو ه ئۆرگاهنیسسساهن ه و هک رێکخسسسراو ى داکۆکیکسسسار ل ه پرسسسسى ژن بناسرێن؟ د.چۆمسسان هر‌هدردى :قسس هک هت ىتسسا ڕاد ههی هکسسى زۆر و بسسه شسسێوەهیهکی گشسستی راسسسست ه ب هاڵ م ئسسسه م رێکخراواهنسسسه هسسسهمووهیان وەک هیسسسهک هنیسسسن و هنسسسابێت ههمووهیان وەک هیهک سههیربکرێن .هههندێکیان چالکتر بوون و ىتواهنیوهیاهنه له سهردەمی جیسساوازدا کسساری بسساش بکسسهن .بسسۆ هنمووهنسسه رابیت ه ى ئسسافرەىتی عێراقی لسسه سسسهردەمی خۆهیسسدا پسسرۆژەی گرهنگسسی هسسهبووە بسسۆ ژن ،لهواهنسسه بڵوکسسردهن هو ه ى خوێنسسد هوار ى ل ههنسساو ژهناهنسسدا ،هاهنسسداهنیان بسسۆ خوێنسسدن و هوشسسسیاربووهنهوە و بهشسسسداری سیاسسسسی ،رێکخسسسستنی خسسسهڵک و ئیمسسسزا کۆکردهنسسهوە بسسۆ پسسرۆژەی بچسسووکی وەک قیرىتسساوکردهنی شسسهقامێک ،هیسسان کردهنهوەی خهستهخاهنههیهک ،هتد. مهبهسسستم ئهوەهیسسه هسسهر رێکخسسراوە و کۆمسسهڵێک بهرهنامسسه و کسساری خسسۆی ههبووە بۆ چاککردهنی بارودۆخی ژهنسسان .ب هاڵ م ل ه ه همسسان کاىتیشسسدا د هبێسست له خۆمسسسان بپرسسسسین ئ هو سسسساىت هو هخت ه ى دۆز ى ژن ل هگ هڵ دۆز ى حیزبسسسدا ب هرامب هر ب ه هی هک د هو هستن هو ه ئاهیا ههرهیهکه لسسه م رێخراواهنسسه ،ه هڵوێسسستیان چىیه؟ چههند ساڵێک لهمهوبهر دەرکهوت ک ه کۆم هڵێک ژن ل هسسس ههنت هرێکى ژهناهنسسدا لهلهیسسهن بهرپرسسسه سیاسسسی و حکومییهکاهنسسهوە بسسۆ ل هشفرۆشسسى ب هکسسسارهێنراون .ئ هو دۆسسسسی ههی ه دواىتسسسر ل ه دادگسسسا و هسسسستێنرا .ئاهیسسسا ئ هو رێکخراواهنه ى ئ ههندامى بسسااڵ ى حیزب هکاهنیسسان ل هو دۆسسسی ههیهدا ىتێو هگڵبسسوون ىتواهنیان رووبهڕووی ئه م ب هرپرساهن ه ببنهوە و پێیسسان بڵێسسن :ئێسسو ه مسسافى ژن د هخسسسۆن و سسست ه م ل ه ژن د هک هن؟ ئاهیسسا جسسورئ هىتى رووبهڕووبووهنسسهوەهیان ههبوو؟ 13
ئ ه م هنمووهن ههی ه پێمان د هڵێت ک ه جسسورئ هىتێکى ک ه م ه هبسسوو ه ،ر ههنگ ه ب هشسسێکى ئ هو بێجورئ هىتیی هش پ ههیو ههند ى ب ه ىترس هو ه ه هبێت ،ب هو ه ى ه هڕ هشسه ل هسس هر ژهیاهنیان درووستد هبێت ،هیان ئیشهکاهنیان ل هد هستد هد هن .ب ه گشسستى حوکمسسدان ل هس س هر ه همسسوو رێکخراو هکسسان قورس س ه و پێوهیسسستى ب ه لێکسسۆڵین هو ه ه ههی ه. د هبێت لێکۆڵین هو ه ى زاهنستى ل هس هر ئ هرشیف و کۆ ى گشسستى پڕۆژ هکاهنیسسان بکرێت بسسۆ ئ هو ه ى بزاهنرێسست ىتسسا چ ههنسسد ئ هو رێکخسسراواهن ه ل ه کارکردهنییاهنسسدا ئاماهنجیان خزم هىتى ژن بوو ه ،هیان ئاماهنجییان خزم هىتى حیزب بوو ه. در‌هسسسسستوودر :ئێم ه ل ه 1992هو ه جسسسسۆر ه د هسسسسس هاڵىتێکى خۆب هڕێسسسسوب هر ى و پ هرل همسسان و حکوم هىتمسسان ه ههی ه ،دام هزراو ه ى سیاسسى و هیاسسساهیى زۆر ل ه م ه هرێم ه دام هزراوون و د هس هاڵىتى سیاسى کۆم هڵگ ه ب هڕێو هد هبات ،ئاهیا ئ ه م د هسسسسس هاڵىت ه سیاسسسسسیی ه ى ه هرێسسسسم ،چ ف هلسسسسس هف ه ،چ ئاهیسسسسدهیا و ب هرهنسسسسام ه و ىتێگ ههیشتنێکى بۆ دۆز ى ژن ه ههی ه؟ د .چۆمان هر‌هدردى :د هس هاڵىتى سیاسى کورد ل ه ه هرێمى کوردسسستاهندا هیسسچ ئاهیدهیا و بهرهنامههیهکی بۆ پرسى ژن هنیی ه. در‌هستوودر :ب هاڵ م باهنگ هش ه ى ه هبووهنى د هکات. د .چۆمسسسسان هر‌هدردى :د هسسسسس هاڵىت هک ه ى ئێم ه د ههی هوێسسسست ل ه د هر هوەی واڵت خسسسۆ ى ب ه دهیمسسسوکراىتى و م هد ههنسسسى ل هق هڵ همبسسسدات ،د هشسسسزاهنێت هی هکێسسسک ل هپێو هر هکاهنى دهیموکراىتیبوون مافى هی هکسسساهنى ژن و پیسساو ه ،ل هب هرئ هو ه ئ هو باهنگ هش س ههیه ى د ههیکسسات بسسۆ جسسواهنکردهنى وێنسسه ى خسسۆهی هىتى ل ه جیھاهنسسدا .ئ هو واد هزاهنێسست ب ه داهنسساهنى سیسسستهمى کۆىتسسا و گسسۆڕهینى ه ههنسسدێک هیاسسسا ه همسسوو شتێکى کسسردوو ه .جسساران بهرپرسسسه حیزبسسی و حکوومییسسهکان باهنگ هشس ه ى ئ هو ههیسسان د هکسسرد کسسه ژهنسسى ب هىتواهنسسا هنیی ه ىتسسا بسسبێت ه و هزهیسسر ،ئ هگینسسا ئێم ه ح هز د هک ههیسسن .ئسسهوە بسسوو لسسه کسساىتی کابینسسهی پێنجسسهمی حکومسسهىتی کوردسسستاهندا رێکخراو هکان کۆبسسووهن هو ه و ه هر رێکخراوێسسک چههنسسد ژهنێکسسى ب هىتواهنسسای ههڵبژارد بۆ ئ هو ه ى هناوهیان پێشک هش ب ه حکوم هت بکرێت.
ل هسسس هر بن همسسا ى ىتواهنسسا و لێھسساىتووهیى رێکخراو هکسسان ژمسسار ههی هک ژهنیسسان د هستنیشسساهنکرد ،ئ هو ژهنسساهن ه چاوپێک هوىتنیسسان ل هگ هڵسسدا کسسرا .لسسه ئههنجامسسدا لیسسستێک ئامسساد ه کسسرا و خسسراهی ه ب هرد هسسست حکسسوم هت ،دواىتسسر حکسسوم هت و هزار هىتێکسسى بسسۆ ژهنسسان داهنسسا و هیچکسسا م ل هو هنسساواهن ه ى بسسزوىتن هو ه ى ژهنسسان پێشنیازهییان کردبوو ،هن هخراهی ه پۆست هک هو ه. ک هواىت ه د هس س هاڵت ژهنێسسک داد ههنێسست ک ه خسسۆ ى د ههی هوێسست و لهبسسهر ئسسهوەش داهیدەهنێت که م هىترسی هنیی ه بۆ سهر سیستهمهکه و زۆر کارهیگ هرهیى هنابێت. ب ه م شێو ههی ه د هس هاڵىتی سیاسی ههرێمی ئێمسسه ب هرد هوا م ش س هڕێکى هن هبینسسراو د هکسسات لهگسسهڵ بزوىتنسسهوەی ژهناهنسسدا :ل م لو ه هیاسسسا د هگسسۆڕێت ب هاڵ م ل هو لو ه جێب هجێسسى هناکسسات ،ل ه م لو ه کۆىتسسا داد ههنێسست ب هاڵ م ل هو لو ه ژهنسساهنێکى هناکسسسسارا داد ههنێسسسست ک ه ب هبسسسسۆهن ه ى پ ههیو ههنسسسسد ى خێڵ هکسسسسى و حزبسسسساهی هىتى و کۆم هاڵهی هىتییسسسسهوە داهنسسسسراون ،ل ه م لو ه و هزهیسسسسری ژهنسسسسان داد ههنێسسسست ،ل هو لو ه د هس هاڵىتى هناداىتێ. ک هواىت ه ئ ه م سیسسسستهم ه ه همیشسسس ه ئ هو میکاهنیزمسسساهن ه د هدۆزێت هو ه بسسسۆ ئ هو ه ى خسسۆ ى ب ه دهیمسسوکراىتى پیشسساهنبدات بسسهبێ ئسسهوەی گۆڕاهنکارهییسسهکی رهیشسسههیی بکات .ب ه گوێر ه ى لێکسۆڵین هو ههی هکى رێکخسسراو ى گ هشس هپێداهنى م هد ههنیی هت، ژمسسارەی ژن لسسه لیژهن هگرهنگ هکسساهنی پهرلسسهماهنی کوردسسستاهندا زۆر کهمسسه و لیسسژهن ه ى ژهنسساهنیش ىتسسههنھا لسسه ژن پێکھسساىتووە ،ب هو ماهنسساهی ه ى خۆىتسسان کێشس ه ى خۆىتسسسسسان چار هسسسسسس هر بک هن .ه هرو ههسسسسسا ل ه هنسسسسساو و هزار هىت ه گرهنسسسسسگ و ه هستیار هکاهنیشدا ژهنێک پل ه ى بااڵ ى هن هبووە. وەک پێشتر ئاماژە م پێدا سیستهمى پیاوسالر ى سیسسستمێکى زهیر هکسساهن ههی ه و ب ه ئاسسساهنى د هىتسسواهنێت خسسۆ ى بگسسۆڕێت و ىتسسواهنى خسسۆ گوهنجاهنسسدهنى ه ههی ه، ه همیشسس ه ئ هو سیسسستم ه ب هدوا ى ئ هو میکاهنیزمسساهن هدا د هگ هڕێسست ک ه ه همسسان ئ ههنجامى پێد هد ههن هو ه.
15
در‌هستوودر :لێر ه هناو ب ههناو کێرڤى ململهنێى هنێسوان رێکخراو هکساهنى ژهنسان و مامۆسسستاهیاهنى ئسساهینى ه هڵد هکشسسێت و د هگسساىت ه راد ه ى گسسرژ ى و ىتوهنسسد ى ،هنسساو ب ههناوهیش هیچ د ههنگوباسێک ل هو بار ههی هو ه هنابیسترێت ،باس ل هو ه د هکرێسست، ئسسساهین سسسس هرچاو ه ى سسسس هر هکى ىتوهنسسسدوىتیژهیی هکاهن ه ،قسسسس هکردهنیش زهیسسساىتر لێر ه ل هس هر ئیسلم ه ،بڕوا ى ئێو ه ل هو بار ههی هو ه چیی ه؟ چۆمسسان هر‌هدردى :د هبێسست ئ هو همسسان ل هبیسسر بێسست ک ه ئسساهیین کسسۆڵ هک ههی هکى س هر هکیی ه ل ه کۆم هڵگ ه ى ئێمهد ا بهاڵ م ب ه بڕوا ى من ئاهیین ىتاک ه هۆکار هنییسسه ن .ل ه ٢٣سسساڵى رابسسردوودا زهینسسدووبووهن هو ه ى بسسهها و بۆ چهوساهنهوەی ژ هن هرهیتى خێڵ و ب ههێزبسسووهنى گیساهنى ع هشسیر هىتگ هر ى ،بسهربڵوهیی چ هک و ش هڕ ى هناوخۆ ،هناهیهکساهنی هیاساهیی و هناس هرب هخۆهیى دادگاکان ،هسسهژارهیی و خراپسسسی بسسساری ئسسسابووری ،ه همسسسوو ئ هماهن هر هوشسسسێکى خراپیسسسان بسسسۆ ژن هێناهی ه کاهیهوە. بهاڵ م ئهوە گوماهنی ىتێدا هنییه که ب ه پشتیواهنى ىت هفسیر ى ئسساهیینى بسساو ک ه دژ ى ژن بسسوو ه و رادهیکسساڵ بسسوو ه زۆر خراپ هکسسار ى کسسراو ه ب هرامب هر ب ه ژن. له راستییدا ،ه ههندێک ل ه ب ههسسا خێڵ هکیی هکسسان پ ههیو ههنسسدهییان ب ه ئسساهیین هو ه هنیی ه، م هسسسسس هل ه ى ژن ب هژن ،گ هور ه ب ه بچسسسسووک ،ژن ب هخشسسسسین ل ه خوێنسسسسدا پ ههیو ههندهییان ب ه دهین هو ه هنیی ه ،م هس هل ه ى ئ هو ه ى ژن و هک کسسااڵهی هک ل ه هنێسسوان پیاو هکاهنسسدا د هگسسۆڕدرێن هو ه و زۆر شسستی ىترهیسسش کسسه ل ه کسسۆم هڵگ ه ى ئێم هدا پراکتیس د هکرێت پ ههیو ههندی راستهوخۆهیان ب ه دهین هو ه هنیی ه. هههندێک کهس دەڵێسسن کچسسى خ هىت ههن ه هن هکسسراو ئسساو ى د هسسستى ح هرام ه .ب هاڵ م مامۆسسسسسسسستاهیاهنى ئسسسسسسساهینى پێمسسسسسسسان د هڵێسسسسسسسن ئهمسسسسسسسه ئ هسسسسسسسسڵى هنیی ه. کێش هک ه ئ هو ههی ه ىتێک هڵکردهنێسسک دروسستبوو ه ،ب هشسسێکى زۆر ى کسسۆم هڵگ ه ى هن هرهیسسسسستى و خێڵ هکسسسسسى ب ه هنسسسسساو ى دهین هو ه زۆر ىتسسسسساواهنی ئسسسسسههنجا م داوە. ل هب هرئ هو ه د هبێت ئێم ه زۆر ورهیا بین ،ئاهیسسا ئ همسساهن ه ل ه دهین هو ه هسساىتوون هیسسان له خێڵ هو ه هسسساىتوون و ئ هو خ هڵکسسساهن ه ب ههنسسساو ى دهین هو ه قسسسس ههیان کسسسردوو ه، چسسوهنک ه د هزاهنسسن کاىتێسسک شسستێک ب ههنسساو ى دهین هو ه دەکرێسست ک هس هنسساوێرێت
ب هر ههنگاری ببێت هو ه .ب ه بڕوا ى مسسن ئ هرکێکسسى زۆر د هک هوێت ه س س هر شسساهنی ئ هواهن ه ى ل ه بوار ى ئاهییندا کار د هک هن بۆ رووهنکردهن هو ه ى م هس هل هکان. ئاهیینى ئیسل م و هک ئاهیین هکاهنى ىتر شاهی ههنى ىت هفسیر ى جیاواز ه .م هسسیحیی هت چههندهین سهدە ب ههناو ى ئاهیین هو ه ژهنى د هسسسووىتاهند ،ئسساهینى جسسوول هک ه ئێسسستاش کۆم هڵێک شتى ه ههی ه دژ ى ژهن ه ،بۆ هنمووهن ه ب ههیاهنیان پیسساو د هڵێسست :سسسوپاس بسسسۆ ىتسسسۆ خسسسواهی ه ک ه منسسست وەک ژن دروسسسستن هکرد .کۆم هڵێسسسک شسسستى وا ه ههی ه ب هرد هوا م ب ههناو ى ئاهیین هو ه دژ ى ژن ب هکسسارهێنراون .ئ هواهن ه ى ئیسسسل م د ههناسسسن هیهکسسه م ،پێوهیسسست ه خۆهیسسان ل هو هناع هدال هىتییاهنسسه بێب هر ى بک هن کسسه ب هرامب هر ب ه ژن دەکرێت و رووهنى بک ههن هو ه ک ه پ ههیو ههندهییان ب ه دهین هو ههنیی ه. دوو همیش ،پێوهیست ه ىت هفسیر ى ىتسساز ه بک هن ،چسسوهنک ه ئ هو ىت هفسسسیراهن ه ى هسسهن سته م له ژن دەکهن .بۆ هنمووهن ه ژهنێک ه ههی ه هناو ى سوه ههیل ة زهیسسن العابسسدهین حماد-ە که کچی شێخ زهیسن العابسسدهین حمسادە ،ل هبسار ه ى لێسسداهنی ژهناهنسهوە لسسه سورەىتی البقرة-دا دەڵێت که له م ئاهیهىتهدا ”ضرب“ ماهنا ى لێدان هنسساگ ههی ههنێت بسسهڵکوو ماهنسسای ىتسسهرککردهنی مسساڵ دەگههیسسههنێت وەک پێغهمبسسهر خسسۆی ئسسه م کارەی کردووە. باسیش لهوە دەکات که وشهی ”الضرب“ له زۆر شسسوێنی ىتسسری قورٔهیاهنسسدا بهکارهاىتووە که ماهنای لێسسدان هنییسسه ،بسسۆ هنمووهنسسه ”)فضسسرب بینهسسم بسسسودر( )ٔافنضرب عنكم الذكر صفًحا( و )وٕااذا ضربتم في سبیل ا فتبینوا(“.هیسسان له سورەىتی النسساء-دا کاىتێسک دەوىترێست ”فسسان خفتسسم ال تعسسدلوا فواحسسدة“ د هىتواهنیت ىت هفسیرێکى هنوێی بسۆ بک ههیست و بڵێیست ل ه ىتواهنسا ى هیسسچ پیاوێکسسدا هنیی ه عسسادل بێسست لسسههنێوان ژهنێکسسدا ک ه ىتسساز ه هێنسساوهی هىتى و ژهنێسسک ک ه 20 ساڵ ههاوس هرێتى ،ک هواىت ه د هىتواهنیت لسسه رێگسسهی ىتهفسسسیرێکی لسسه م جسسۆرەوە رێگری له فرەژهنی بکههیت.
17
در‌هسسستوودر :زۆر جار ر هخن ه ل ه ژهنسساهنى چسسالک د هگیرێسست ،ک ه بسسێ ئ هو ه ى خوێنسسدهن هو ههیان بسسۆ دهیسسن ه هبێسست ،دژاهی هىتسسى د هک هن و ر هخن ه ى لێسسد هگرن و هیچى لێ هنازاهنن؟ چۆمان ه هرد ى :لێرەدا د هبێت دوو شت ل ه هی هک جیا بک ههین هو ه .من د هىتواهنم و هک ژهنێک ب ه بێ ئ هو ه ى بگ هڕێم هو ه بۆ س هرچاو هسسس هر هکییان ر هخن ه ل هو ىت هفسیر ه ئیسسسلمییه بگسسر م کسسه دژی ژن ب هکسسارد ههێنرێت و دەبێتسسه ماهیسسهی فر هژهنسسسى ،هنیسسسو شسسساهێد ى ،هنیسسسو میراىتسسسى .م هرج هنیی ه ه هر خۆشسسسم بچسسسم ىت هفسسسیرێکی هنسسوێ بسسۆ ىتێکسسست هک ه بک ه م .ئسسهوە ئیشسسى مسسن هنیی ه ،ئ هو ه ئیشسسى ک هسێک ه ل ه ش هرهیع هت شار هزاهی ه. له راستیدا من خۆ م گهر ىت هفسیری هنوێش بک ه م ،وەک ئسسهوەی لسسه سسسهرەوە بۆ فرەژهنی کرد م ،ک هس به هههند و هرهینسساگرێت چوهنکسسه مسسن دهیننسساس هنیسسم و مهرجهعێکی ئاهیینیش هنیم .ل هگ هڵ ئ هو هشدا من د هىتسسواهنم ر هخن ه ى ىت هفسسسیر ى بسساو بک ه م چسسوهنک ه ئسسهوە ئ ه م ىت هفسسسیراهن هن کسسه مسسن د هچ هوسسسێنن هو ه .ىتسسۆ پێسسم دەڵێیسست کسسه م هسس هل هک ه واهنیی ه و ئیسسسل م ژن هناچهوسسسێنێتهوە ،منیسسش دەڵێسسم ف هرموو ىت هفسیر ى هنوێمان بۆ بک ه و بۆمسسان رووهنبک هر هو ه کسسه وا هنییسسه .ىتسسۆ د هسسس هاڵىتى ئسساهیینت ه ههی ه و دەىتسسواهنی ئسسه م کسسارە بکسسههیت .ئێمسسه د هىتسسواهنیین ئ هو ه رووب هڕوو ى شارەزاهیان و زاهناهیاهنی لیبراڵی ئاهیینى بک ههین هو ه. در‌هستوودر :ک هواىت ه ىتۆ ر هخن هت ل ه د هقى ئ هسڵى هنیی ه ،ل ه ىت هفسیر ى د هقه؟ چۆمان هر‌هدردى :سهرەىتا با بڵێسسم کسسه کۆمسسهڵێک دە ق لسسه سسسهرجهمی کتێبسسه ئاهینییهکاهندا ههن که گهر وەک خۆهیان سههیرهیان بکههین ،به بێ لێکداهنهوە و لهبهرچاوگرىتنی سیاقی هاىتنیان و سهرجهمی ىتێکستهکه ،دژی ژهنن .لێرەدا له ئنجیلهوە دەستپێدەکه م. له کۆهنیثۆس )(١١:٧دا دەڵێت” :پیاو بۆ ژن دروستنهکراوە بسسهاڵ م ژن بسسۆ پیسساو دروسسستکراوە“ ،لسسه هسسهمان بهشسسدا ) (٣٥ -١٤:٣٤هنووسسسراوە” :بسسا ژهنهکاهنتان له کڵێسهکاهندا بێدەهنگ بن چوهنکه بۆهیان هنییه لسسهوێ قسسسهبکهن... ئهگهرهیش وهیستیان شسستێک فێربسسن بسسا لسسه ماڵسسهوە لسسه مێردەکاهنیسسان بپرسسسن:
قسسسهکردن بسسۆ ژن لسسه کڵێسسسهدا شسسهرمه “.لسسه ئهفسسسێس-دا )(٢٥-٢٢ :٥ هنووسراوە” :مێرد سهرۆکی ژهنه“ هیسسان ”واهنهگوىتنسسهوەی ژن قبسسووڵ هنییسسه، هناشبێت دەسهاڵىتی ههبێت بهسهر پیاودا ،بهڵکوو دەبێت بێدەهنگ بێت“. سسساُؤُكْم َحسْر ٌ ث گهر بێینه سهر قورئان له سورەىتی البقرة-دا هاىتووە کسسه” :نِ َ سسُكْم و ۚ َواتّقُسسوا ّ اَس َواْعلَُمسسوا أَنُّكسْم شسْئتُْم و ۖ َوقَسّدُموا ِلَْنفُ ِ لَُكْم فَأُْتوا َحْرثَُكْم أَنّٰى ِ شسسسسِر اْلُمسسسسْؤِمِنیَن ،“،هیسسسسان دواىتسسسسر لسسسسه هسسسسهمان سسسسسورەىتدا ُمَلقُسسسسوهُ و ۗ َوبَ ّ هاىتووەَ” :وِللّرَجسساِل َعلَْیِهسّن َدَدرَجسةٌ َو ّ اُس َعِزیسٌز َحِكیسٌم“ ،هیان لسسه سسسورەىتی ضَل ّ ض ساِء بَِما فَ ّ اُ بَْع َ النساء-دا”:الّرَجاُل قَّواُموَن َعَلى النّ َ ضُهْم َعلَ سٰى بَْع س ٍ ت َحافِ َ اسس و ۚ ظا ٌ ت َقانَِتا ٌ صالَِحا ُ َوبَِما أَْنفَُقوا ِمْن أَْمَوالِِهْم و ۚ َفال ّ ت لِْلَغْی ِ ب بَِما َحفِظَ ّ ُ شسسسوَزُهّن فَِع ُ ضسسساِجِع َوالّلِتسسسي تََخسسساُفوَن نُ ُ ظسسسوُهّن َواْهُجُروُهسسسّن ِفسسسي اْلَم َ ضِرُبوُهّن و ۖ فَإ ِْن أَ َ سِبیًل و ۗ إِّن ّ اَ َكاَن َعلِ ًّیا َكِبیًرا“. َوا ْ طْعنَُكْم فََل تَْبُغوا َعلَْیِهّن َ ههموومان ئه م دەقاهنهی قورئان دەهناسین .ئێمهی ژن زۆرجسسار کاىتێسسک لسسه گفتوگسسسۆدا لهگسسسهڵ پیسساو بسسه بنبهسسسست دەگسسسههین و پیاوەکسسسان هنسساىتواهنن بسسه ئارگیومههنت لێمان ببنهوە ئهوا ئه م رسسستاهنهی قورئسسان دەهێننسسهوە و پێمسسان دەڵێن” :خوا وای فهرمووە ،هیهعنی ئهو ههڵههیسسه؟“ بسسهاڵ م هیسسچ دەقێسسک لسسه بۆشسساهییدا بهرهسسه م هناهیسسهت و لسسه بۆشاهییشسسدا خوێندهنسسهوە و ىتهفسسسیری بسسۆ هناکرێت .دەقهکان دەشێت ههڵگری ماهنای جیسساواز بسسن .ئسهوان لسسه رێگسسهی ىتهفسیرەوە دێنه بواری پراکتیزەوە و ههر ىتێکستێکیش دەکرێت ىتهفسسسیری جیاوازی بۆ بکرێت . ئ هو ه ىت هفسیرە باوەکاهنن که پراکتیز دەکرێسسن و ژهنسسان د هچ هوسێنن هو ه .ئ هم ه بۆ ه هموو د هقێک راست ه .م هسیحیی هت سسسهدەها سسساڵ دژ ى هاوڕەگهزگهراهیی بوو )ئێسسستاش لسسه هههنسسدێک شسسوێن هسسهر واهیسسه( و سزای هاوڕەگهزگهرا کوشتن بوو ،بهاڵ م ئێسسستا ىت هفسسسیر ى ىتسسازه دەکسسات و د هڵێت” :خوا خۆش هوهیستى پێخۆش ه ،مادا م د هستدرێژ ى ىتێدا هن هبێت ،کهواىته رەواهیه“.
19
ک هواىت ه لێکسسداهن هو ه گسسرهنگ ه .لێکسسداهن هو هکان به پشسست ب هسسستن بسسه کۆمسسهڵێک فاکتسسهر ئسسههنجا م دەدرێسسن ،لهواهنسسه پشسست بهسسستن ب ه ف هرمسسوود ه و راڤ ه ى س هحابهکان ،پشت بهستن بهوەی ک ه ئه م ئاهیهىتسسه بسسۆ چ م هب هسسستێک و لسسه چ سسسسسیاقێکدا هسسسساىتوو ه و ئاهیسسسسا د هقسسسسى پێچ هواهن ه ى ه ههی ه و ئاهیسسسسا ب ه د هقسسسسى دهیک ه رووهنکراو هىت هوه ؟ ه هموو ئ هو فاکتهراهنسسه و چ ههنسسدهین شسستى دهیک هش وا دەکسسهن بتسسواهنین بڵێیسسن کسسه ئ ه م د هق ه د هکرێسست ماهناهیسسهکی ىتسسری هسسهبێت و ب ه جۆرێکى دهیک هش راڤ ه بکرێت. در‌هسسستوودر :سس هبار هت ب هو ململهنێیساهن ه ى ل ه هنێسوان م هل و رێکخراو هکساهنى ژهنسسسان هنسسساو ب ههنسسساو سسسس هره هڵد هدات ،بسسسۆ د هبێسسست ململهنێکسسسى ل ه هی هکسسسد ى ىتۆم هىتبارکردن و سڕهین هو ه ى هی هکد ى کورىتبێت هو ه و بۆ رێچک ه ى گفتوگسسۆ و ر هخن ه ى زاهنستى و لۆژهیکى و هرهناگرێت ،بۆهنمسووهن ه ل ه و هاڵمسى هنووسسسینى هنسسسسسامیلک هک ه ى م هل ف هرمسسسسسان ژهنسسسسسان د هسسسسسستیان بسسسسسۆ ق هڵ ه م هن هبسسسسسرد، هاىتن ه سس هرجاد ههیان ه هڵسسبژارد و جێسسى سس هرهنجیش ئ هو ه بسسوو ک هژمار ههیسسان ب هرچاو هن هبوو؟ چۆمسسان هر‌هدردى :کسساک س س هردار ع هزهیسسز ل ه وىتارێکسسدا ک ه ل ه ژمسسار ه 3ى س س هرد همى ژهنسسدا بڵودەبێتسسهوە د هڵێسست :ئ هو ه ه هڵ ههی ه ئێم ه بڵێیسسن ئسساهیین هیسسان ئابوور ى ژن د هچ هوسێنن هو ه ،ئ هماهن ه ئسسامرازن ،ئ ه م ئسسامرازاهن هش ل ه لهی هن د هس هاڵىت هو ه ب هکسسارد ههێنرێن .ئ هو بسسڕوا ى واهی ه ئ هو ه د هسس هاڵىته بسسزوىتن هو ه ى ژهنان و ئیسلمیی هکان د هکات ب ه گسسژ ى هی هکسسدا و ه هردووکیشسسیان بسسۆ داوای هیارمهىتی د هگ هڕێن هو ه ل ى ئ هو و ئهوهیش د هس هاڵىتى خۆی پێ سسس هقامگیرىتر د هکات. بێگومان د ەشێت ئ ه م ىت هفسیر ه راسسست بێسست ،حکسسوم هىتى ه هرێسسم زۆر بسساش د ههیتواهنى مینب هری مزگهوىتهکان رێکبخات ،د ههیتواهنى ه ههندێ رێسسسا و هیاسسسا دابنێت ،ب هاڵ م ئه م کارەی هن هکردوو ه .بسسۆ؟ ئاهیسسا ل هب هر ئ هو ههی ه کسسه جاروبسسار ئه م مینبهراهنه و ئهو بێسهروبهرهییه ب هک هڵکى دێن؟ ئ همسساهن ه ه همسسوو ى جێسسى پرسیارن.
سسسسسس هبار هت ب ه خۆپیشسسسسساهندان و ژمسسسسسار ه ى ژهنسسسسساهنى خۆپیشسسسسساهند هرهیش ک ه ل ه پرسسسیار هکهد ا باسسستکرد ،ىت ههنسساهن هت بسساس ل ه شسستى ئیسسسلمیش م هک ه، کسسسهمی ژمسسسارەی ژهنسسساهنی خۆپیشسسساهندەر ل ه بسسسوار ى گشتیشسسسدا جێگسسسهی سهرسوڕماهنه. ئ ه م ه هرێم ه چ ههنسسدهین سسساڵ بسسێ ئسساو و بسسێ کار هبسسا بسسوو ،بسسهاڵ م بسسۆچى بزوىتن هو ه ى ژهنان هن ههیاهنتواهنى د ه ه هزار ژن بێین ه س هر جاد ه دژی بێ ئسساوی و بێ کارەباهیی؟ با باسى فر ه ژهنى و دهین و ئ هو شتاهن ه هن هک ههین که بابهىتسسهی ههسسسستیارن ،م هسسسس هل ه ى ئسسساو و کار هبسسسا ،هیسسسچ فشسسسارێکى کسسسهلتور ى و کۆم هاڵهی هىتى ل هس هر هنیی ه. ئهمسسسه بهڕاسسسستی جێگسسسهی سهرسسسسوڕماهنه ،لسسسه کاىتێکسسسدا ئ هو ه همسسسوو ژهن ه ب ه د هسسسست بسسسێ ئسسساوهیی هو ه د ههیاهننااڵهنسسسد .ک هواىت ه لێسسسرەد ا دابڕاهنێکسسسى گ هور ه ه ههی ه ل ه هنێسسسوان چالکسسساهنى ژن و کسسسۆم هڵگ هدا ،د هکسسسرا ژهنسسسان بسسسۆ داواکردهنى شت ه س هر هکیی هکاهنى رۆژاهن ه ب هگ هڕ بخرێن. زۆر جسسار لێسسر ه بسسوو م و ئاگسسادار کسسراو م کسسه چالکییسسهک ه ههی ه ،کاىتێسسک چسسوو م بسسۆ م دەرکسسهوىتووە کسسه ه هر 20ژهنێسسک هسساىتوون .چالکیی هکسسان بسسه شسسێوەهیهکی هناکارهیگسسهر بسسهڕێوە دەچسسن ،بسسه شسسێوەهیهک کسسه وەک ئینگلیسسز دەڵێت" :ىتۆ قس ه بۆ ک هساهنێک د هک ههیت که ق ههناع هىتیان پێى ه ههی ه". ئ هم ه کێش هکه چارەسسسهر هناکسسات .پێوهیسسست ه ىتسسۆ قسس ه بسسۆ ک هسسساهنێک بک ههیسست ک ه بڕواهیان پێى هنیی ه .د هبێت کۆهنتاکت ل هگ هڵ ک هساهنێک دروسسستبک ههیت کسسه ئ هو ب ههاهیاهن ه ى ىتۆهیان هنیی ه .زۆر جار فێمینیست هکان د هڵێسسن بهشسسێکی زۆری ژهنان ئاگاداری شسسێوازی جیسساواز ى ژهیسسان هنیسسن ىتسسا لێسسوەی فێربسسن ،رێگسسا ى جیاوازىان هن هبینیو ه و ىتههنھا د هوروب هر ى خۆهیسسان دەبینسسن .لسسه روبسسوردوودا ژهناهنی چینی هناوەڕاستی ئێمه ،بۆ هنمووهنسسه ،دەهیاهنخوێنسسد ،دەچووهنسسه زاهنکسسۆ، هاوسسس هرگیرهییان دەکسسرد و لسسه پسسههنا کسساری دەروەدا سسسهرجهمی ئسسهرکی 21
ماڵسسداری و منسسداڵ بسسهخیۆکردهنیان دەگرىتسسه ئهسسستۆ .ئسسهوان ىتهسسسهورێکیان هنسسهبوو بسسۆ ژهیاهنێسسک ک ه ل ه د هر هو ه ى ئ هم ه ه هبێسست .ىتسسۆ چسسۆن ىتێگ ههیشسستن و وێنای جیاواز لی خهڵک درووست د هک ههیت؟ د هبێت ،هنمووهن ه ى جیاواز پیشان بدرێت ،ئینجا ئ هم ه له رێگهی ئ هد هبیاىتهوە بێت هیان فیلم و سس ههیرکردهنى کسسۆم هڵگ ه ى دهیک ه و دروسسستکردهنى پێشس اهنگه. واىت ه ئێم ه پێوهیسسستیمان ب هو ههی ه بگ ههین ه ئ هو ه ى هنمسسووهن ه ى دهیک ه پیشسسان بسسد ههین بسسسسسسۆ ژهیسسسسسسان ،بسسسسسسۆ هنسسسسسساڕەزاهیی دەربڕهیسسسسسسن ،بسسسسسسۆ دروسسسسسسستکردهنی گۆڕاهنکسساری . ل ه چالکیی هکسسدا بسساس ل هو ه کسسرا ک ه پیاو هکسسان کاىتێسسک ش س هڕ د هک هن ،جنێسسسو ب ه داهیسسسک و خوشسسسکى هی هک د هد هن ،پیسسساوێکی گههنسسسج ب هو جسسسسسسسسۆر ه ىت هفسسسسسسسسسیر ى کسسسسسسسسرد ک ه ”هۆکسسسسسسسسار هک ه ى ئ هو ههی ه ژن زۆر گ هور ههی ه بۆهی ه جنێوی پێد هدرێت“. ئ هم ه ماهی ه ى پێک ههنیین و ب هز ههیش ه چوهنک ه ئ ه م پیاوە هێشتا ئهو ىتێگ ههیشسستن ه ى ل درووسسسسسسستن هبوو ه ک ه ل هب هر ئ هو ه ى ژن ب ه شسسسسسس هر هف د هزاهنرێسسسسسست، بسسۆهی ه جنێسسوی پێسسد هدرێت .ل ه کسسۆم هڵگ ه ى ئێم هدا پێوهیسسستمان بسسه دهیسسالۆگی زهیسساىترە ،خ هڵسسک د هبێسست متماهنسسه بسسه ژن و ىتواهناکسساهنى بکسسات ،د هبێسست ئ هو ئیزدهیواجیی هىت ه ى لههناو پیاواهنی ئێمهدا ه ههی ه که رێز ل ه منێکى ژن د هگرێسست و ل ه ل ى س هروو ى خۆهی هو ه دامسسد ههنێت کسسهچی کسسچ و خوشسسک و ژهنهکسسهی خسۆ م بسسه کسه م دەزاهنێست ،لسسههناو بسبرێت .خۆشسبهختاهنه دەرچسسووهنی ٥ژهنسی کسسسورد بسسسهبێ کۆىتسسسا بسسسۆ پهرلسسسهماهنی عێسسسرا ق پێماهنسسسدەڵێت کسسسه خهرهیکسسسه گۆڕاهنکاری روودەدات. من به ىتاهیبهىتی خۆشحاڵ بوو م که خاىتوو سروە عهبدولواحیسسد دەهنگسسی هێنسسا چوهنکسسه کسسهمپینێکی هناشسسرهینیان لسسه دژ کسسرد .زۆر دڵخسسۆش بسسوو م کسسه کۆمهڵگای ئێمه گههیشتۆىته ئاستێک که هیچ هنهبێت له م حاڵهىتهدا ههوڵسسهکان بسسۆ هناوزڕاهنسسدن و شسسێواهندهنی وێنسسهی ژهنێسسک کارهیگسسهری هنسسهبوو لهسسسهر متماهنسسهکردهنی بسسه ژهنێسسک .هنمووهنسسهی واهسسی هیوامسسان پسسێ دەبهخشسسێت سهبارەت به بهرەوپێشچووهنی دۆزی ژن.
در‌هستوودر :ئاهیا کاىتى ئ هو ه هن ههاىتوو ه ،بسسزوىتن هو ه ى ژهنسسان و رێکخراو هکسساهنى ژهنسسان ،ئسساوڕێکى جسسد ى ل ه رابسسردوو ى خسسۆ ى بسسداىت هو ه و ر هخن ه ى جسسد ى له وێسسسستگ هکاهنى ژهیسسساهنى بگرێسسست و ل هسسسس هر بن همسسسا ى زاهنسسسستى کسسسار و ستراىتیژێک بۆ داهاىتوو ى دابنێت؟ چۆمسسان هر‌هدردى :ب هڵسسێ ،بێگومسسان کسساىتى ئ هو ه هسساىتوو ه .ئێم ه م هب هسسستى سسسس هر هکیمان ل ه د هرکردهنسسسى گۆڤسسسار ى سسسس هرد همى ژن ،پشسسستیواهنیکردن ل هبسسسزوىتن هو ه ى ژهنسسسان و ب هره همھێنسسساهنى ئاهیسسسدهیا ى هنسسسوێ بسسسوو ،هسسسهروەها درووسسستکردهنى ز همین ه ى ر هخن ه ل ه خسسۆگرىتن .هیسسهکێک لسسهو شسستاهنهی لسسه گۆڤارەکسسهدا کسساری بسسۆ د هک ههیسسن هناسسساهندهنی ىتێکسسسته ىتیۆرهییسسهکاهنی شسسهپۆلی دووههمی فێمینیز م و گوێزاهنهوەی ئ هزمسووهنى خسهباىتی ژهنساهنى جیھاهنسه بسۆ ژهناهنى کوردستان .به بڕوای ئێمه ئ هم ه س هر هىتاهی هکى پێوهیست و گرهنگه بسسۆ بسسزوىتن هو ه ى ژهنسسان .هیسسوادار م ئ ه م ک هشسسوههوای ر هخن هگرىتنسسه هن هبێت ه هسسۆ ى داخستنى رێکخراو و ف ههند بڕهینیان ،ب هڵکو ببێت ه هۆ ى ئ هو ه ى گۆڕاهنکسسار ى دروستبێت .من هناىتواهنم بڵێم ئهو گۆڕاهنکارهییه د هبێست چۆن بێت چوهنک ه من خۆ م بسسه چاوسسساغی ئسسه م بزوىتنهوەهیسسه هنسسازاهنم ،پێمواهیسسه ئسسهو ژهناهنسسهی لسسههناو کوردستاهندا لهگهڵ کێشهکاهندا دەسسستهوهیهخه کاردەکسسهن لسسه مسسن باشسستر ئسسه م کۆمهڵگاهیه دەهناسن و شارەزاهیی زهیاىترهیان سهبارەت بسسه ئسساڵۆزی کێشسسهکان هههیه. من خۆشحاڵ دەبم که له گفتوگۆهیهکی لهو جۆرەدا لهگسسهڵ رێکخراوەکسسان و چالکواهنسسان و لێکۆڵسسهراهنی بسسزوىتن هو هک ه بهشسسدار بسسم و پێکسسهوە وىتسسووێژ بک ههین و کۆم هڵێک پێشسسنیاری بهرەوپێشسسچوون ک هڵ هک ه بک ههیسسن .بسسهبڕوای من ئ هگ هر ئ هو پلىتفۆرم ه ئاماد ه هن هکرێسست ،ئ هسسست هم ه بتسسواهنین بسسهرەو پێسسش بچین و به شێوازی هنوێ و کارهیگهرىتر کار بکههین. در‌هستوودر :د هم هوێت ،قس ه ل هس هر ش هڵت هر بک ههین،ل ه ه هرێمى کوردسسستان، کۆم هڵێک شاهێدهیدان ه هن ل هس هر ش هڵت هر ،ک ه وێناهی هکى هناشیرهینى ش هڵت هر 23
بسسساس د هک هن ،بۆهنمسسسووهن ه ژن ل ه شسسس هڵت هر راهیکسسسردوو ه و د هڵێسسست پێسسسم خۆشسسسسسسس ه بسسسسسسساوکم بمکسسسسسسسوژێت هن هک ل هوێ بسسسسسسسم ،ژن ل ه شسسسسسسس هڵت هر دراو هىت هو ه ک هسسسسسسسسسسسسسسوکار ى و کسسسسسسسسسسسسسوژراو ه ،ژن ل هشسسسسسسسسسسسسس هڵت هر ب ه کورسیی هو ه ب هستراو هىت هو ه ،هتد. چۆمان هر‌هدردى :پێوهیست ه ش هڵت هر چاو ى بسسزوىتن هو ه ى ژهنسساهنى ل هسس هر بێسست. ههروەک چۆن بزوىتنهوەی ژهنان پێشنیاری چاودێرهیکردهنی بهڕێوەچووهنی کاری دادگاکاهنیان کرد پێوهیست ه چاودێر ى ش هڵت هر و زهینداهن هکاهنیش بکسسهن. ب هداخ هو ه حکوم هت هیچ ب هرهنام ههی هکى هنیی ه بۆ ئ هو ژهناهن ه ى کسسه له ش س هڵت هر و زهینداهنهکان دێنه دەرێ ،هیچ پلهنێک هنییه که چۆن ئهو ژهناهنسسهی هنسساىتواهنن هیان هناهیاهنهوێت بچن هو ه ماڵى پێشسسووهیان ىتێھ هڵکێشسسى کسسۆم هڵگ ه بکسسرێن هو ه و ماڵ و شوهناسی هنوێ و دەرفهىتی کارهیان بۆ بڕەخسێت. شسسێلتهرەکان شسسوێنی زۆر ههسسستیارن و دەبێسست بهوپسسهڕی ههسسستیارهییهوە بسسسهڕێوەببرێن .ئسسسهو سسسستافهی لسسسهوێ کاردەکسسسهن دەبێسسست هسسسهڵبژارەدی بزوىتنهوەی ژهنان بن و وشیار بن سهبارەت به کێشهی ژن لسسه کۆمسسهڵگای ئێمهدا ،دەبێت مرۆڤی به سسسهبر و میھرەبسسان بسن و بتسواهنن لسه بسارودۆخی سهختدا کاربکسسهن .هیسسهکێک لسسه سسسادەىترهین پرهینسسسیپهکاهنی خزمسسهىتگوزاری فێمینیسسسسستی ئهوەهیسسسسه کسسسسه دەبێسسسست خزمهىتگوزارهییسسسسهکی رێزلێنسسسسهر و دەسهاڵىتبهخش بێت .واىته ئهو کهسهی له شوێنێکی وادا کار دەکات دەبێسست لهوە ىتێبگسسات کسسه ژن لسسه کۆمسسهڵگادا دەسسسهاڵىتی لسسێ دەسسسههنرێت ،بێڕێسسزی پێدەکرێت و گوێی لێ هناگیرێت. بۆهیسسه کسسه دێتسسه لی ئێمسسه لسسه شسسێلتهر و رێکخراوەکسسان دەبێسست بسسههێزی بکههینهوە و دەسهاڵىتی بدەهینێ ىتا خۆی بڕهیار بدات )هنهک ئێمه لهجیاىتی ئهو بڕهیار بدەهین و دوبارە بێدەسهاڵىتی بکههین( ،دەبێت ههرچییهکی کردبێسست و ههرچی بیروڕاهیهکی ههبێت ئێمه رێسسزی لسسێ بگرهیسسن و گفتوگسسۆی لهگسسهڵ بکههین )هنهک لێی ىتووڕە بین و قسهی پێ بڵێن هیسسان گاڵتسهی پسێ بکسههین( و دەبێت گوێی لێ بگرهین و رێگه بدەهین ههست به ئازادی بکات ىتا بتسسواهنێت
قسسسهبکات ،ههسسست بکسسات قسسسهکاهنی بسسه هههنسسد وەردەگیردرێسسن و گرهنگسسی پێدەدرێت )هنهک بێدەهنگی بکههین(. کارمههنداهنی شێڵتهر و رێکخراوەکان دەبێت له ئاکامهکاهنی چهوساهندهنهوە و چهپاهندن ىتێبگهن ،دەبێت بزاهنن که چسسۆن ژهنێسسک )کسسه سسسهربه گرووپێکسسی ژێردەسسسته( ىتێڕواهنینسسه هنهرێنییسسهکاهنی کۆمسسهلگای سسسهبارەت بسسه ژن بسسه هناوەکیکردووە و باوەڕی پێ هێناوە ،هسسهر بۆهیسسه هیسسچ متماهنسسهی بسسه خسسۆی هنییه ،خۆی و ژهنهکاهنی ىتر به هنهوی و که م دەزاهنێت و هههندێ جارهیش رقی له خۆهیهىتی و خۆی ئازار دەدات .کاری ئێمه ئهوەهیه ئهو کهسه ىتێکشسسکاوە بههێزبکههینسسسهوە ،هیارمسسسهىتی بسسسدەهین شسسسێوازێکی ىتسسسری لسسسه خسسسۆڕواهنین و شێوازێکی ىتری ژهیان بدۆزێتهوە. ههڵبهىته ههموو ئهماهنهش بهبێ هیارمهىتی فهرمی دەسسسهاڵىتی سیاسسسی هنسسابێت چوهنکسسه بهشسسێکی هاوکسساری کردهنسسی ژن پههیوەهنسسدی بسسه دابینکردهنسسی مافسسه سهرەىتاهییهکاهنهوە هههیه وەک مافی خاهنوبهرە ،داهات ،دەرفسسهىتی فێربسسووهنی هنوێ و کارکردن. پرۆفاهیل: چۆمان ه هردی ل ه ساڵی 1974ل ه شسساری سسسلێماهنی هسساىتۆىت ه دهنیسساوه و ه هر ئ هوساڵه ش ل هگ هڵ خێزاهن هک هی ئاوار هی ئێران بوو ه .ىتا ىت هم ههنی 18سسساڵی ل ه عێرا ق و ئێسسران ژهیسساوه و ل ه 1993و ه ل ه ب هرهیتاهنیسسا د هژی .ه هر ل هوێسسش ب هک الۆرهیۆس ،ماست هر و دوکتسسۆرای ل ه ف هلسس هف هو د هرووهنناسسسیدا ب هد هسسست هێنسساو ه .جگ ه ل ه کسساری ئ هکسسادهیمی شسسیعرهیش د ههنووسسسێت و خسساو ههنی دوو کۆم هڵ ه شیعر ه ب ه زماهنی کوردی و دوا ب هره همیشی ب ه زمسساهنی ئینگلیسسزی ل ه ب هرهیتاهنیا چاپ بوو ه. رۆژهنام ه ى د هستوور 14حوزەهیران 2014 http://www.desturnet.com/interviews/3267%D9%83%D9%88%D9%84%D8%AA 25
%D9%88%D8%B1%D9%89%D8%A8%D8%A7%D9%88%D9%89-%D8%AF %D8%A7%D8%AF%DA%AF %D8%A7%D9%83%D8%A7%D9%86-%D8%AF%DA %98%D9%87%E2%80%8C-%DA %98%D9%86%D9%87%E2%80%8C.html