Praca licencjacka Agnieszka Moczulska

UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO W WARSZAWIE

WYDZIAŁ BIOLOGII I NAUK O ŚRODOWISKU

Agnieszka Moczulska Numer albumu 100740 Kierunek studiów: Biologia

Wpływ aktywności fizycznej zdrowie młodzieży

Praca licencjacka Promotor: [tytuł i stopień naukowy, imię i nazwisko promotora]

WARSZAWA 2015

2

Załącznik do Zarządzenia Nr 78/2014 Rektora UKSW z dnia 14 listopada 2014 r.

Załącznik nr 3 do Zarządzenia Nr 39/2007 Rektora UKSW z dnia 9 listopada 2007r. …………………………………………………

Imię i nazwisko studenta/studentki …………………………………………………

Nr albumu ………………………………………………..

Wydział ………………………………………………………

Instytut ……………………………………………………..

Kierunek Dziekan Wydziału ……………………………………….. ………………………………………..

OŚWIADCZENIE Świadomy(a) odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w żadnej uczelni.

Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.

Oświadczam, że poinformowano mnie o zasadach dotyczących kontroli samodzielności prac dyplomowych i zaliczeniowych. W związku z powyższym oświadczam, że wyrażam zgodę na przetwarzanie* moich prac pisemnych (w tym prac zaliczeniowych i pracy dyplomowej) powstałych w toku studiów i związanych z realizacją programu kształcenia w Uczelni, a także na przechowywanie pracy dyplomowej w celach realizowanej procedury antyplagiatowej w ogólnopolskim repozytorium pisemnych prac dyplomowych. ………....................................................... podpis studenta *Przez przetwarzanie pracy rozumie się porównywanie przez system antyplagiatowy jej treści z innymi dokumentami (w celu ustalenia istnienia nieuprawnionych zapożyczeń) oraz generowanie raportu podobieństwa.

OŚWIADCZENIE Oświadczam, że niniejsza praca napisana przez Pana/Panią.........................................................................., nr albumu ........................... została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, że spełnia ona warunki do przedstawienia jej w postepowaniu o nadanie tytułu zawodowego. …………….............................................. podpis promotora 3

4

Spis treści Rozdział 1.Wstęp…………………………………………………………………………...6 Rozdział 2. Badania…………………………………………………………………….…...8 2.1.Wychowanie fizyczne jako ważny czynnik na zdrowie młodzieży………..…..…...9 2.2. Materiał i metody badań………………………………………………….…...10 2.3. Wyniki badań………………………………………………………………....12 2.4.Wnioski…………………………………………………………………….....13 Rozdział 3.Streszczenie…………………………………………………………………....14 Rozdział 4.Abstract………………………………………………………………………..15 Rozdział 5.Literatura………………………………………………………………….…...16

5

Rozdział 1. Wstęp Sprawność fizyczna – umiejętność rozwiązywania przez człowieka zadań ruchowych lub zdolność do efektywnego i ekonomicznego wykonania pracy mięśniowej.

Pojęcie sprawności fizycznej jest pojmowane w odmienny sposób przez różnych teoretyków. Dla jednych może oznaczać uprawianie danej aktywności ruchowej, dla drugich zaś muskularną sylwetkę ciała, czy też troskę o swój stan zdrowia. Jednak pomimo rozbieżności można w nich zauważyć pewne wspólne cechy.

[1] Gilewicz (1964)​ i Trześniowski (2001) ujmowali sprawność fizyczną jako

gotowość organizmu ludzkiego do podejmowania i rozwiązywania trudnych zadań ruchowych w różnych sytuacjach życiowych, wymagających siły, szybkości, gibkości, zwinności i wytrzymałości, jak również pewnych nabytych i ukształtowanych umiejętności i nawyków ruchowych opartych na odpowiednich uzdolnieniach ruchowych i stanie zdrowia.

Według Przewędy (1993) sprawność fizyczna to określone możliwości wykonania różnorodnych form ruchu, wyznaczone poziomem rozwoju, cech motorycznych [2]​ (​ motoryczność​ ), morfologicznych, funkcji fizjologicznych i psychicznych​ .

Według Chromińskiego (1986) sprawność fizyczna zależy od genetycznych właściwości człowieka, takich jak: uzdolnienia ruchowe, konstytucja somatyczna, [3]​ sprawność zmysłów, temperament oraz odpowiednie proporcje ciała​ . Jest to zespół

czynników o charakterze endogennym. Drugi zespół czynników – egzogennych – odnosi się do środowiska zewnętrznego i trybu życia. Niejednokrotnie spotykamy się z pojęciem sprawności fizycznej ogólnej​ i​ specjalnej​ .

Sprawność fizyczna ogólna to określony poziom rozwoju, wykształcenie cech motorycznych, bądź tez ujętych kompleksowo struktur ruchu. Sprawność fizyczna specjalna polega na zaawansowaniu w wykształceniu sprawności i umiejętności technicznych w określonych dyscyplinach, czy też konkurencjach sportowych. Sprawność ruchowa, według powyższego autora, to umiejętność władania swoim aparatem ruchu, dzięki opanowaniu podstawowych nawyków ruchowych. Wzrost sprawności ruchowej uzależniony jest od nabytych umiejętności i doświadczeń osobistych. Sprawność fizyczną można określić jako aktualną możliwość wykonywania wszelkich czynności ruchowych oraz wyrobienia cech motorycznych takich jak: siły, szybkości, zręczności, i innych uzdolnień motorycznych. Sprawność ruchowa i fizyczna stanowią motoryczność i obrazują 6

rezultaty rozwoju ontogenetycznego. W problematyce dotyczącej rozwoju fizycznego szczególnego znaczenia nabierają zagadnienia dotyczące rozwoju motorycznego, gdyż rozwój ten właśnie odzwierciedla szereg naszych zachowań, zdolności i umiejętności.

Predyspozycje i zdolności motoryczne to elementy, które budują strukturę motoryczności. To względnie elementarne cechy strukturalne i funkcjonalne organizmu człowieka, w znaczącym stopniu uwarunkowane genetycznie. Składają się one na możliwości ruchowe organizmu do wykonywania różnego rodzaju zadań ruchowych.

Stosunkowo nową koncepcją sprawności jest ​ Health­Related Fitness (H­RF)​ , czyli [4]​ sprawność ukierunkowana na zdrowie​ .

Pionierską organizacją wychowania fizycznego i sportu w Polsce było Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”​ , którego pierwsze gniazdo zostało założone 7 lutego [9]​ 1867 we Lwowie​ . Członkowie towarzystwa rozpoczęli po raz pierwszy w Polsce

systematyczne lekcje gimnastyczne od 1 maja 1867 roku pod kierunkiem dr Walentego [10]​ Piaseckiego​ – lekarza oraz absolwenta kursów gimnastycznych w​ Pradze​ i​ Dreźnie​ .

7

Rozdział 2. Badania naukowe.

Aktywność fizyczna ­ każda praca wykonana przez mięśnie szkieletowe, charakteryzująca się ponad spoczynkowym wydatkiem energetycznym (Bouchard).

Aktywność fizyczna jest to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie, to umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego (Pawłucki).

Aktywność fizyczna w aspekcie fizjologicznym jest składową ogólnego wydatku energetycznego, obok metabolizmu spoczynkowego, specyficznego dynamicznego działania pokarmu i wzrastania organizmu. W aspekcie behawioralnym jest wolicjonalnym ruchem ciała w przestrzeni lub wysiłkiem przeciwdziałającym siłom zewnętrznym (Baranowski i wsp.)

8

2.1.Wychowanie fizyczne jako ważny czynnik na zdrowie młodzieży Sprawność fizyczna i zdrowie stanowią w życiu człowieka niezwykle istotny i ważny problem. Podejście do tych zagadnień w kolejnych epokach było różne, lecz zawsze znajdowało się w centrum ludzkich zainteresowań. Obecnie coraz częściej wskazuje się na obniżający poziom średniej aktywności fizycznej w życiu dzieci i młodzieży.

W pełni uzasadnione stają się obawy, że stopniowa redukcja aktywności ruchowej człowieka prowadzić będzie do postępującego obniżenia się sprawności fizycznej a tym samym i zdrowia.

Nawet umiarkowane wysiłki fizyczne związane z pracą zawodową i codziennym życiem, sięgać będą niejednokrotnie granic ich tolerancji, powodując zmęczenie i spadek ogólnej aktywności fizycznej. Wychowanie fizyczne jest pomostem między pedagogiczną i biologiczną wizją wszechstronnie rozwiniętego człowieka. W ramach wychowania fizycznego odbywa się proces zamierzonego oddziaływania czynnikami środowiskowymi na rozwijający się organizm. Ruch jest podstawowym czynnikiem kształtującym rozwój somatyczny i motoryczny poprawiając tym samym zdrowie człowieka. Czynności ruchowe, wykonywane tylko pozornie przez mięśnie, aktywizują niemal wszystkie procesy w całym organizmie ludzkim. Można też mówić wiele o innych narządach i układach ludzkiego ustroju, które są na usługach ruchu.

Zmiany cywilizacyjne, odbierane początkowo jako dobrodziejstwo, okazały się groźne. Bezruch nadmierne i niewłaściwe odżywianie, stany permanentnego napięcia złożyły się na czynniki ryzyka chorób układu krążenia­ najgroźniejszego zabójcy XX wieku. Pojawiły się masowo występujące choroby przewlekłe, których uniknięcie wymaga od zdrowych ludzi, działań na rzecz zdrowia.

Polscy teoretycy i praktycy wychowania fizycznego i zdrowotnego, pedagodzy i

lekarze zgodnie wyrażają opinię o niewystarczającej dziennej dawce aktywności ruchowej dzieci i młodzieży. Nastąpiło duże obniżenie sprawności fizycznej w życiu dzieci jak i dorosłych.

9

W Narodowym Programie Zdrowia 1996­2005 czytamy, iż zadowalający poziom aktywności fizycznej cechuje: 70% dzieci 6­7 letnich, 20­30% uczniów w wieku 11­15 lat i tylko 10% dorosłych.

2.2. Materiał i metody badań Badaniami objęto dwie grupy młodzieży: ● Grupa I – młodzież z nadwagą i otyłością (n=100 osób), przebywająca na turnusie sanatoryjnym przez 28 dni, poddana kompleksowej terapii redukcji masy ciała.

Grupę tę stanowiło 48 chłopców i 52 dziewczyny. W grupie chłopców nadwaga występowała u 13, a otyłość u 35 osób. Średni wiek badanych chłopców wynosił 15,6±1,40 lat. Wśród dziewcząt nadwagą charakteryzowało się 25, a otyłością 27 osób. Średni wiek dziewcząt wynosił 16,1±1,21 lat. ● Grupa II – młodzież nie objęta turnusem sanatoryjnym, poddana terapii dietetycznej i edukacji żywieniowej w formie wykładów. Grupa ta składała się z 58 osób, w tym 37 dziewcząt w wieku 15,6±1,40 lat i 21 chłopców w wieku 15,5±0,95 lat. Wśród dziewcząt 18 miało nadwagę, a 19 było otyłych. Pośród chłopców u 10 stwierdzono nadwagę, a u 11 otyłość.

Młodzież do badań kwalifikowana była przez lekarza, po wykluczeniu zaburzeń hormonalnych, a za przyczynę nadmiernej masy ciała uznano otyłość prostą. Stopień nadwagi i otyłości określono na podstawie wartości wskaźnika wagowo­wzrostowego BMI. a) Badania osób zakwalifikowanych do grupy I przeprowadzono w latach 1999­2002 podczas 28­dniowych turnusów rehabilitacyjnych. Turnusy w kolejnych latach odbywały się zawsze w miesiącu lipcu. Na turnusie rehabilitacyjnym stosowano dietę niskoenergetyczną i zwiększoną aktywność fizyczną oraz wykłady i konsultacje jak w grupie II. Dieta dostarczała około 1300 kcal na dobę (tab. II). Odpowiada to średniej wartości podstawowej przemiany materii dla prawidłowej masy ciała w wieku 15­16 lat [Ziemlański, 1996]. Dzienna racja pokarmowa podzielona była na pięć posiłków. Każdy posiłek zawierał warzywa i owoce będące źródłem witamin, składników mineralnych i błonnika pokarmowego. Białko w racji pokarmowej pochodziło z niskotłuszczowego 10

mleka i jego przetworów oraz mięsa drobiowego i ryb. Zawartość cholesterolu w dziennej racji pokarmowej nie przekraczała 300 mg. Nienasycone kwasy tłuszczowe pochodziły głównie z olejów roślinnych. Badanym nie ograniczano spożycia płynów w postaci niegazowanej wody mineralnej, czarnej kawy zbożowej bez cukru i herbaty miętowej.

Trzy razy w tygodniu badani wykonywali 30­minutowy wysiłek na ergometrze rowerowym, z indywidualnym obciążeniem odpowiadającym 70%

O​ 2 max, przy

częstości pedałowania 60 obr./min. Ponadto codziennie odbywali 2­godzinne spacery w terenie

płaskim

i

1­godzinne

zajęcia

sportowe

(pływanie).

Badania

fizjologiczno­biochemiczne wykonano dwukrotnie – 2. i 3. dnia po przyjeździe (I badanie) oraz 26. i 27. dnia pobytu (II badanie). Obejmowały one (2. dzień pobytu) pomiary wskaźników antropometrycznych (BMI, WHR, wysokość ciała, masa ciała), ocenę składu ciała (masa tłuszczowa – FM, masa beztłuszczowa – FFM, woda – TBW). Skład ciała oznaczono metodą bioimpedancji elektrycznej (Body Impedance Analiser – Akern, BIA­101, Florencja, Włochy) na podstawie pomiaru oporności skóry na przepływ prądu stałego, a wyniki podano w wartościach bezwzględnych masy (kg) oraz jako procent całkowitej masy ciała.

Maksymalne pochłanianie tlenu

oznaczono metodą pośrednią, przy użyciu

nomogramu Ästrand­Rhyming [1954]. W tym celu wykorzystano nomogram uwzględniający współzależność pomiędzy wielkością obciążenia zastosowanego na ergometrze rowerowym a częstością skurczów serca, przy której osoba badana – w zależności od wielkości obciążenia – osiąga stan równowagi funkcjonalnej. Z nomogramu odczytujemy zużycie tlenu w litrach na minutę.

11

2.3. Wyniki badań Morfologia krwi należy do podstawowych i najpowszechniej wykonywanych badań. Pozwala określić stan zdrowia badanego, wykryć zapalenia, zatrucia i wiele innych procesów chorobowych zachodzących w organizmie.

Krew jest uniwersalnym łącznikiem pomiędzy wszystkimi komórkami organizmu.

Dostarcza tlen, substancje odżywcze, hormony i enzymy niezbędne do prawidłowej funkcji każdej komórki. Chroni przed wniknięciem do organizmu chorobotwórczych mikroorganizmów.

W składzie krwi wyróżniamy krwinki czerwone i białe, płytki krwi oraz płynne osocze. Przenośniki tlenu, czyli erytrocyty (krwinki czerwone, inaczej czerwone ciałka krwi), mają barwę czerwoną uzależnioną od zawartej w nich hemoglobiny ­ substancji, która potrafi wiązać i oddawać tlen w odpowiednim momencie. Ponieważ jest ich najwięcej, stąd krew przyjmuje barwę czerwoną ­ jest to kolor krwi utlenowanej (tętniczej). Po oddaniu tlenu kolor krwi zmienia się na ciemnoczerwony (taką krew nazywamy żylną). Drugim ważnym elementem krwi są leukocyty (krwinki białe, inaczej białe ciałka krwi). Służą one obronie przed bakteriami, wirusami, pierwotniakami itp.

Składają się z kilku podgrup ­ granulocytów, limfocytów i monocytów. Trzecią ważną grupą są płytki krwi (trombocyty) ­ wyspecjalizowane komórki, które potrafią się w odpowiednim momencie łączyć ze sobą i tworzyć skrzep uniemożliwiający wypływ krwi z uszkodzonego naczynia.

12

2.4.Wnioski Aktywność fizyczna to jeden z najistotniejszych elementów zdrowego stylu życia, a jej brak lub niedostateczna ilość może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowotnych.

W przypadku dzieci i młodzieży jest to szczególnie niebezpieczne, gdyż brak ruchu może zakłócić właściwy rozwój młodego organizmu. Tymczasem mijający wiek dwudziesty, a przede wszystkim jego druga połowa, upływa nam... na siedząco Rozwój współczesnej cywilizacji nie sprzyja aktywności. Wiele wynalazków i udogodnień eliminuje każdy zbędny ruch. Coraz więcej prac wykonuje się w pozycji siedzącej. Coraz mniej wysiłku fizycznego wymaga od nas codzienne życie.

Co gorsza, idzie to w parze z niewielkim zainteresowaniem sportem i rekreacją na świeżym powietrzu. Dzieci chętnie przebywają na dworze, biegają i zażywają sporo ruchu podczas swoich zabaw. Jednak, jak dowodzą badania, podjęcie nauki szkolnej wiąże się ze znaczącym zmniejszeniem codziennej aktywności fizycznej dzieci. Należałoby to jakoś uzupełniać. Powinny temu służyć lekcje wychowania fizycznego, lecz wiemy z praktyki, że nie zawsze możliwości szkół (szczególnie w małych miejscowościach) pozwalają na odpowiednie wykorzystanie tego czasu.

13

Rys.1. Wiek badanych (Źródło: opracowanie własne)

Rozdział 3. Streszczenie Aktywność fizyczna wywiera ponadto korzystny wpływ na naszą psychikę.

Wysiłek fizyczny jest najlepszą metodą zwalczenia zmęczenia psychicznego. Ponadto wysiłek fizyczny podejmowany wspólnie odgrywa ogromną rolę integrującą. Ludzi najlepiej integruje wspólne uczestnictwo w czymś przyjemnym, wspólna walka w jednej drużynie i zdrowa rywalizacja. Aktywność fizyczna stanowi też ucieczkę od dręczących nas na co dzień problemów, pozwala zapomnieć o codziennym stresie, ponieważ całkowicie poświęcamy się treningowi. Osoby chore, które uprawiają sport, czują się lepiej, co świadczy o tym, że dzięki wysiłkowi fizycznemu poprawia się nasz nastrój, co w korzystny sposób wpływa na nasze samopoczucie. Idea rywalizacji oraz szansa na sprawdzenie swoich możliwości działa w sposób mobilizujący.

Jednak wyniki wielu, prowadzonych w ostatnich latach, badań pokazują, że zaledwie 10­20% dorosłych Polaków regularnie uprawia sport. W ramach międzynarodowego projektu, pod nazwą Bridging East­West Health Gap, naukowcy badali aktywność fizyczną mieszkańców sześciu europejskich krajów, takich jak Finlandia, Rosja, polska, Hiszpania, Węgry, ​ Polska i Niemcy. Wyniki pokazały ogromne zróżnicowanie, przy czym najgorzej wypadli Polacy i Węgrzy. Analiza odpowiedzi, jakich Polacy 14

udzielali naukowcom na zadawane przez nich pytania wykazała, że aż 79,2% naszego społeczeństwa prowadzi bierny tryb życia. Mniej niż 10% naszego społeczeństwa dociera do pracy pieszo lub na rowerze. Dodatku niemal połowa tej grupy poświęca wspomnianym czynnościom góra pięć minut dziennie.

Rozdział 4. Abstract Physical activity is a very important element in the proper functioning of and the development of young people. To keep the health young people should actually eat, avoid bad habits and try to fight with stress, physical activity is also essential. Adverse phenomenon, which has far­reaching consequences, there is a shortage of traffic, which causes negative effects on the bone­, respiratory system, nervous system, blood, gastrointestinal tract, immune system and skeletal muscles.

Their group of students and High School Grammar in Nakło nad Notecią. Studies have determined the importance of physical activity, its forms and frequency of exercise by young people to be tested, show the negative factors affecting the health of the students and examine their opinion on the lesson of physical education.

Research has shown that youth is very active physically, great importance attaches to the frequency of exercise and proper nutrition. Studies have shown that these are students who have back problems, fast tire during the acts performed by them, and work in conditions of stress, with which you can not deal with. This is because today's lifestyle and

15

downplayed health. It the effect of health education, which is not always carried out in an appropriate manner, as well as the formula of physical education classes with youth, for which the students surveyed complained. In turn, very satisfactory reviews students recreational facilities left in Nakło nad Notecią.

Rozdział 5. Literatura 1. Zbigniew Gilewicz: ​ Teoria wychowania fizycznego​ . Warszawa: PWN, 1964.

2. Ryszard Przewęda: ​ Rozwój somatyczny i motoryczny​ . Warszawa: WSiP, 1981.

3. Zdzisław Chromiński: Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży. Warszawa: IWZZ, 1987.

4. W. Osiński: Antropomotoryka. Podręczniki Nr 49. Poznań: AWF, 2003.

5 . ​ Link 6. ​ Link 7. ​ Link 8. ​ Link 9. 130 lat Sokolstwa Polskiego. Międzynarodowa Konferencja Naukowa Kraków – Lwów 21.06­30.06.1997, red. Łopata, Kraków 1997.

10. Bogusz, „Sokolstwo łódzkie 1905­1995”, Łódź 1995,​ ISBN 8390185156​ , s. 3.

16