NONHUMAN AGENCY

Als het over de nonhuman gaat, dan kan het begrip ‘agency’ niet ontbreken. Agency laat zich het beste vertalen tot ‘handelingsvermogen’. Dit handelingsvermogen wordt vanuit een posthuman perspectief niet alleen aan mensen toegekend, maar ook aan niet-mensen, of dat nou dieren, landschappen of mens-gemaakte objecten zijn. Niet-mensen zijn geen passieve entiteiten die zich slechts als object ter bestudering voordoen aan het actieve, menselijke subject. Het niet-menselijke bestaat, leeft, en geeft vorm aan de wereld, net zoals wij mensen dat doen, en is daarom een factor om rekening mee te houden. Daarbij wordt, zoals Haraway ook suggereert met haar ‘becoming with’, handelingsvermogen niet gezien als iets individueels, maar eerder als een samengesteld vermogen, als iets dat we met elkaar mogelijk maken.

Het erkennen van niet-mensen als actieve actoren in ons bestaan, die hun eigen behoeftes en belangen hebben, roept de vraag op hoe wij mensen beter rekening kunnen leren houden met de niet-mens. Als we op een harmonieuze manier willen samenleven, hoe kan de niet-mens dan het beste gerepresenteerd worden in onze menselijke systemen? Het verlenen van rechten aan de niet-mens binnen ons rechtssysteem is een tactiek waarmee wordt geëxperimenteerd de laatste jaren. In Nieuw-Zeeland bijvoorbeeld, kreeg de Whanganui rivier in 2017 rechten. En ook de Murica lagune in Spanje heeft sinds dit jaar de status van rechtspersoon gekregen.

Barbre Gankema, Sebastiaan Hubers en Kevin van Helden maakten een podcast waarin ze hun onderzoek bespreken naar de betekenis en herkomst van de begrippen ‘natuur’ en ‘cultuur’. Ze vragen zich gezamenlijk af wat er nodig is om ‘de natuur’ dezelfde rechten te kunnen geven als ‘de mens’. Hoe kan je er als eventuele ‘spreker namens de natuur’ zeker van zijn dat je erin geslaagd bent je eigen menselijke belangen, voorkeuren en vooroordelen aan de kant te zetten? En wie zou er het meest geschikt zijn voor zo’n soort vertegenwoordigende rol? Het interview met hoogleraar ondernemingsrecht Tineke Lambooy is ook onderdeel van de podcast, waarin ze onder andere uitlegt hoe de natuur als rechtspersoon precies in zijn werk gaat.

In Nederland wordt er binnen dit thema gewerkt met een ander initiatief: de zoöp. Het Nieuwe Instituut in Rotterdam is één van de handvol organisaties in Nederland die experimenteert met deze nieuwe organisatievorm waarin de niet-mens ook een stem krijgt. Klaas Kuitenbrouwer van HNI legt uit dat in een zoöp—een samenvoeging van zoè en coöperatie—elke beslissing en handeling moet bijdragen aan een symbiotische manier van samenleven en aan ecologische regeneratie. Kortom: alles wat je als bedrijf doet moet bijdragen aan de gezonde werking van het ecosysteem waarvan je deel uitmaakt. Om voorbij kortzichtige menselijke belangen te kunnen kijken, wordt er voor elke zoöp een ‘spreker voor de levenden’ benoemd. Deze menselijke adviseur is onafhankelijk, en vertegenwoordigt de belangen van alle niet-mensen in de organisatie.

Ginn Maas, Nino Lentz en Kaja Hilsbo vroegen zich af hoe niet-menselijke vertegenwoordiging geregeld is in de Waddenzee. Om antwoord te krijgen op die vraag interviewden zij Ralph Temmink, ecoloog en assistent-professor aan de Universiteit Utrecht. Zoals overal zorgt de bemoeienis van de mens voor verstoring in de Waddenzee, of het nou gaat om kokkelvisserij, baggerwerkzaamheden of gaswinning. De door ons toegebrachte schade kan niet worden opgelost door de vele en veelsoortige nonhumans in het gebied. Om de belangen van de niet-mens te vertegenwoordigen zouden wij in staat moeten zijn vanuit het perspectief van de niet-mens te redeneren, concludeerden ze, iets wat wij mensen tot nu toe alleen kunnen doen op basis van aannames. De grote vraag is dus, als wij bereid zouden zijn deze denksprong te maken, in hoeverre we het überhaupt zouden kúnnen.

Non Humans In De Waddenzee