01/02/2013 by arshat orazov

ДЕРЕК пен дəйек 2 210 800 000 000 Өткен жылы Маңғыстау облысында осынша теңгенің өнімі өндірілді Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ,

№58 (27997) 1 АҚПАН ЖҰМА 2013 ЖЫЛ

«Егемен Қазақстан».

2012 жылы Маңғыстау облысында өсім негізінен металл емес жəне минералды өнімдер өндірісінде, резеңке мен пластмассадан, тері жəне теріден жасалатын өнімдер өндірісінде байқалды. Бұлар туралы сөз қозғағанда əңгіме кəсіпкерлікке тірелетіні анық. Облыста шағын жəне орта кəсіпкерлік саласындағы субъектілер саны 26 000-нан асып, 2011 жылмен салыстырғанда 12,1 пайызға артқан. Индустрияландыру картасы аясында сметалық құны 11,0 млрд. теңге болатын жəне жаңадан 1162 жұмыс орны құрылған 6 жоба пайдалануға бе рілді. Негізгі капиталға инвестиция көлемі 393,0 млрд. теңгені құраса, өңдеу өнер кəсі бінде 2,2 есе өсу байқалды. Сондай-ақ, облыстың сыртқы сауда айналымы 7 776,4 млн. АҚШ долларын құрады. Оның 7 249,9 млн.-ы экспорттың үлесінде. Маңғыстау облысы.

41 700

Талдықорғанда 200 пəтерлі төрт тұрғын үйдің құрылысы аяқталып, 423 пəтерлі төрт тұрғын үйдің құрылысы басталса, олардың жалпы алаңы осынша шаршы метрді құрайды Нұрбол ƏЛДІБАЕВ, «Егемен Қазақстан».

Талдықорғандағы тұрғын үй құрылысы саласында жалпы ала ңы 13,4 мың шаршы метр 40 пəтерлі жалға берілетін, 50 пəтерлі коммуналдық, 50 жəне 60 пəтерлі несиелік төрт көп қабатты үйдің құрылысы аяқталды. «Қолжетімді баспана-2020» бағдарламасы бойынша 60 пəтерлі екі, 195 жəне 168 пəтерлі екі үй, яғни жалпы алаңы 28,3 мың шаршы метр төрт үйдің құрылысы басталды. Тұрғындардың қаржысына 23 277 шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді. Жалпы, құрылыс жұмыстарының көлемі өткен жылмен салыстырғанда 109,8 пайызды құрады. Бұл жұмыстар Елбасының сарабдал саясатына сай Жетісу жерінде халықты баспанамен қамтамасыз етуде мемлекеттік саясатқа сай батыл қадамдар жасалып жатқандығын көрсетеді. Алматы облысы.

Қазақстан нарығы тұтынатын күріштің осынша пайызын Қызылорда облысы өндіреді Ержан БАЙТІЛЕС,

«Егемен Қазақстан».

Бұл ақпаратты Қызылорда облысының статистика департаменті хабарлап, таратып отыр. Бағзы заманнан Сыр өңірінде күріш өндіру негізгі шаруашылық екені аян. Былтыр облыс бойынша 291 мың тонна күріш жиналған. Статистика департаментінің мəліметіне сүйенсек, өткен жылы өңірімізде 78,3 мың гектарға астық егіліпті. Оның ішінде 68,5 мың гектарын күріш, 5 мың гектарын күздік күріш, 2 мың гектарын жаздық бидай, 860 гектарын тары, 1300 гектарын арпа құрайды. Облыс бойынша күріштің жаңа сорттары пайда болып жатыр. Ал оны өңдеуді жаңа технологиялар арқылы іске асырып жатқан компаниялар да бар. Мысалы, «Мағжан жəне К» серіктестігі – солардың бірі. Күріш жинау жұмыстарына 845 комбайн, 428 жатка, 423 жүк машинасы, 916 трактор жұмылдырылған. 2012 жылы «ҚазАгроҚаржы» АҚ ауыл шаруашылығы техникаларын жаңарту мақсатында 99 техника, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер өз қаржыларына 57 жаңа арнайы техника сатып алды. Қызылорда облысы.

Елбасы ќабылдады

Кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев академик Кенжеғали Сағадиевті қабылдады, деп хабарлады Қазақстан Республикасы Президентінің баспасөз қызметі.

Əңгімелесу барысында еліміз дамуының қоғамдық-саяси аспектілері, атап айтқанда, «Қазақстан-2050» Стратегиясының негізгі бағыттары, сондай-ақ адам капиталының ұлғаюы, жинақталуы жəне тиімді пайдаланылуы жөніндегі мəселелер талқыланды. Сондай-ақ, кездесуде Стратегия аясында əлеуметтік өмірдің түрлі саласын, соның ішінде білім беру мен денсаулық сақтау салаларын дамытуға ерекше көңіл бөлінетіні атап өтілді.

Наќты тапсырмалар берді

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Ауыл шаруашылығы министрі Асылжан Мамытбековті қабылдады, деп хабарлады Қазақстан Республикасы Президентінің баспасөз қызметі.

Кездесу барысында министр Қазақстан Президентіне еліміздің аграрлық саладағы жұмысының 2012 жылғы қорытындылары жəне оны одан əрі дамытудың 2020 жылға дейінгі негізгі бағыттары туралы баяндады. – Мемлекет ауыл шаруашылығына жан-жақты қолдау көрсе тіп келеді. Қаржыландыру жыл сайын өсіп отыр. Еліміздің агроөнеркəсібінің негізгі мақ саты – ішкі нарықты өзіміз дің азық-түлікпен жəне отандық өнімдермен 80 пайызға дейін қамтамасыз ету. Бүгінгі күні агроөнеркəсіп саласын дамытудың алдағы кезге арналған бағдарламасы əзірленген. Бұл салада ауқымды жұмыстар күтіп тұр, – деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев инвентаризация жүргізу нəтижесінде ауыл шаруашылығы айналымына қайтарылған 7,8 миллион гектар жерді тиімді пайдаланудың, сондай-ақ өңдеу саласын дамытудың жəне экспорттауды жылына 60 мың тоннаға дейін ұлғайта отырып, өзіміздің ет өнімдерімізбен қамтамасыз етудің маңыздылығын атап өтті.

Сонымен қатар, Қазақстан Президенті саланың өнімділігін одан əрі арттыру қажеттігіне жəне жобаларды іске асырудың экономикалық тиімділігіне тоқталды. А.Мамытбеков Қазақстан Президентін ауыл шаруашылығын қолдаудың жаңа тетіктерін ұсынуға жəне салаға жаңа технологиялар тартуға бағытталған ауылшаруашылық кешенін дамытудың 2013-2020 жылдарға арналған бағдарламасын əзірлеу аяқталғаны туралы хабардар етті. Бағдарлама сондай-ақ бизнесті ауыл шаруашылығындағы басымдығы бар бағыттарды дамытуға ынталандыруды қарастырады. Осылайша, жеті жыл ішінде саланы дамытуға шамамен 3 триллион теңге қаражат бөлу жоспарланып отыр. Кездесу қорытындысы бойынша, Мемлекет басшысы тұқым себу науқанына уақтылы дайындалу жəне ауылшаруашылық кешенін дамытуға бөлінетін қаражатты тиімді пайдалану жөнінде нақты тапсырмалар берді.

Кґѕіл айту жеделхаттары келді

Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың атына Алматы қаласы əуежайы маңында ұшақтың апатқа ұшырауына байланысты көңіл айту жеделхаттары келіп түсті, деп хабарлады Мемлекет басшысының баспасөз қызметі.

Көңіл айту жеделхатын өз мемлекеттерінің халқы атынан Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путин, Беларусь Республикасының Президенті Александр Лукашенко, Украина Президенті Виктор Янукович, Өзбекстан Республикасының Президенті Ислам Каримов жолдаған. Сонымен қатар, көңіл айту жеделхаты ҰҚШҰ хатшылығы атынан ұйымның Бас хатшысы Николай Бордюжадан келді. Көңіл айту жеделхаттарын жолдағандар апат туралы хабарды күйзеле отырып қабылдағандарын атап өтіп, осыған байланысты қаза болғандардың туған-туыстарына қайғырып көңіл айтып, қолдау білдірген.

 Республика тынысы: мың бір мысал

Бекіре акватехнология бойынша ґсіріледі Бүгінде дəмі тіл үйірген бекіре балығы мен уылдырығы, оның бал татыған сорпасы өзге өңірді айтпағанда Жайық өзенінің жағасында қоныстанған тұрғындардың да тек түстеріне кіретін болды. Өйткені, мұндағы бекіре тұқымдас балық түрлері мүлдем құрып кетудің, сөйтіп, қызыл кітапқа кірудің аз-ақ алдында тұр. Оның себептерін тізбелесек əңгіме мізді ұзартып алармыз. Айтайын дегеніміз, бүгінгі басты міндет – күннен-күнге жоғалып бара жатқан осы бекіре балығы түрлерін сақтап қалу болып отыр. Темір ҚҰСАЙЫН,

«Егемен Қазақстан».

Жəңгір хан атындағы Батыс Қазақстан Аграрлық-техникалық университеті ғылыми-зерттеу орталығы мен «Парасат» ғылымитехнологиялық ұлттық холдингі» АҚ бірлесіп əзірлеген инновациялық жоба осы көкейкесті мəселенің шешімін табуға арналған. Осыған орай бекіре тұқым дас балықтарды өсірудің акватехнологиясын іске асыру көзделген. Сондай-ақ, аталған акважоба бүгінгі қолдағы бар мүмкіндіктер мен жағдайларға сəйкес айтарлықтай орасан зор шығын шығармайтын тиімді технологияға негізделген. Инновациялық жобаны толық жүзеге асыру мерзімі екі кезеңнен тұрады. Бүгінде оның бірінші кезеңі аяқталды деуге толық негіз бар. Соған сай аталған университет базасында аквамəдени ғылымизерттеу зертханасы ғимараты бой көтерді. Бұған қоса өндірістіктəжірибелік нысан құрылысы да мəреге жетті. Бұл іске «Парасат» ғылыми-технологиялық ұлттық холдингі 900 миллион теңге көлемінде инвестиция бөлді. Мұнда бекіре балығының бағалы түрлері, оны жабық кешен жағдайында өсіріп, көбейтудің жолдары зерттелмек. Екінші кезеңге сай бүгінгі күні зауыт құрылысының

жобалау-сметалық құжаттарын əзірлеу ісі де аяқталды. Ендігі жерде бұған дейін қабылданған Үкімет қаулысына сай осы құрылысты бастау жөніндегі міндет тұр. Қазір бұған қажетті қаражат мəселелерін шешумен жобаның операторы «Парасат» ұлттық холдингі» АҚ айналысуда. Жайық өзенінің орта ағысы тұсындағы Орал қаласында салынатын тұйық жүйелі су кешенінің өзге балық өсіретін зауыттардан айырмашылығы – шабақтар уылдырықтан алынады. Осы тəсіл арқылы тауарлы қара уылдырық пен бекіре балығы еті өндіріледі. Ихтиолог-ғалымдардың мəлімдеуін ше, өзге емес, нақ осы бекіре балығы табиғи ортамен салыстырғанда жабық кешенде екі есе жылдам өседі екен. Жоба ғылыми негізде іске асатындықтан өнімнің сапасы да жоғары болады, дейді жобаның жетекшісі, Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университетінің ғылыми жұмыстар жөніндегі проректоры Нұрлан Серғалиев. Кешенде өсірілген

Аймаќтар жўмысы жанданып келеді Парламент Сенатының Төрағасы Қайрат Мəмидің жетекшілігімен өткен палатаның кешегі жалпы отырысында депутаттар Алматы маңында жолаушылар ұшағының апаты кезінде қаза болғандарды бір минут үнсіздікпен еске алды. Төраға палата атынан қаза тапқан жолаушылар мен экипаж мүшелерінің туыстары мен жақындарына көңіл айтты. Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».

Күн тəртібіндегі бірінші мəселе – Кедендік транзиттің кедендік ресіміне сəйкес тасымалданатын тауарларға қатысты кедендік баждарды, салықтарды төлеуді қамтамасыз етуді ұсынудың кейбір мəселелері, кедендік баждарды, салықтарды өндіріп алудың ерекшеліктері

АҚПАРАТТАР аєыны  ЭКСПО-2017 қарсаңында Астанада «Энергетикалық тиімді шағын аудан» қатарға қосылады. Ұлттық палата төрағасы Жаңбыршы Нұркеновтің айтуынша, аталмыш жоба тек елордада ғана емес, кейін Қазақстанның өзге өңірлерінде де жүзеге асырылмақ. Осылайша, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы саласындағы бірқатар «жасыл» жобалар ЭКСПО-2017 дайындық іс-шараларына қосқан үлкен үлес болады.  Бүгіннен бастап Өскемен қаласындағы жастары 70-ке толған зейнеткерлер қоғамдық көлікпен тегін жүреді. Бұл қала мэрі Серік Тəукебаев пен «ШҚО көлік тасымалдаушылары одағының» төрағасы Николай

жəне осындай тауарларға қатысты өндіріп алынған сомаларды аудару тəртібі туралы келісімге өзгерістер мен толықтырулар енгізу хаттамасын ратификациялау заңдық құжаты бірауыздан қолдау тауып, қабылданды. Хаттама дипломатиялық өкілдіктің персонал мүшелерінің, шет мемлекеттер консулдық ме кемесі қызметкерлерінің

немесе артықшылықты халықара лық ұйымдар органдары мен миссияларының персоналы жəне олардың өздерімен тұ ратын отбасы мүшелерінің жеке пайдалануына арналған тауарларға қатысты кедендік баждарды, салықтарды төлеуді қам тамасыз етуді ұсыну талап етілмейтін қосымша жағдайларды белгілейді. Депутаттар сондай-ақ, алдын ала бекітілген күн тəртібіне сəйкес Қазақстан мен Украина азаматтарының өзара сапарлары туралы үкіметаралық келісімге өзгерістер мен толықтырулар енгізетін хаттаманы да қарады. Екі мемлекет азаматтары сапарлары тəртібін

Масич арасында қол қойылған келісімнің нəтижесінде мүмкін болды. Айта кетейік, бүгінде Шығыс Қазақстан облысының орталығында 70 жасқа толған жəне одан да үлкен жастағы 26 мың зейнеткер бар.  «Блогқұрылтай - 2013» биылғы 23-24 наурыз күндері Шымкентте өтеді. Облыс əкімі баспасөз қызметінің хабарлауынша, бұл шараның ойдағыдай өтуіне облыс басшылығы қолдау көрсетеді. Бұл ретте блогқұрылтайға блогшылар, интернет-журналистер, IT мамандары қатысып, өзара тəжірибе алмасады деп күтілуде.  Алматы қаласының əкімдігі қарды кімдердің нашар тазалап отырғанын айтты. Оңтүстік астананың көшелері мен алаңдарын қардан тазартып тұруды өз міндеттеріне алған үш компания осы жұмыстарын дұрыс атқара алмай отыр. Қала əкімінің орынбасары Ербол Шормановтың айтуынша, «Аван-Құрылыс», «Эталон»

реттеу мақсатында 2010 жылғы 7 сəуірде Украина президенті В.Януковичтің Астанаға сапары барысында аталған хаттамаға қол қойылған-ды. Оған сəйкес екі ел азаматтарының бір-бірінің мемлекеттік шекараларын бірінші рет кесіп өткен күннен бастап 180 күн ішінде 90 күнге дейінгі мерзімде бір-бірінің аумағында визасыз өте алады. Осы ретте азаматтардың осы екі елдің бірінде болуы 90 күннен аспаған жағдайда тіркеуден босатылады. Өзгерістер екі ел азаматтарына тиімді саналғандықтан, сенаторлар заң жобасын бірауыздан қабылдады. (Соңы 2-бетте).

шабақтардың белгілі бір бөлігін қажетті салмақ қосқаннан кейін Жайық қа жіберу белгіленген. Сонда олар судағы жыртқыш балықтарға жем болмай өсіп-өнеді. Со нымен бірге, мұндай қадам Жайық өзені маңында қалыптасқан экологиялық түйткілдерді реттеуге, ондағы балық қорының көбеюіне ықпал етеді, дейді университеттің ғылыми-зерттеу орталығының қызметкерлері. Мұндағы мамандармен əңгімелесіп, ой-пікір алысқан кезде акватехнология бойынша жылына 8 тонна қара уылдырық жəне 65 тонна бекіренің етін өндіруге болатынын білдік. Аталған жоғары оқу орны ихтиолог мамандарды өздері əзірлейді. Сондықтан, өндірістік тəжірибелік орталықта кадр тапшылығы болады деуге ешқандай негіз жоқ. Ал өнімді өткізу мəселесіне келсек, еш кідіріс болмайтыны қазірдің өзінде белгілі болып отыр. Өйткені, бекіре балығы мен оның уылдырығына деген сұраныс қай кезде де бəсеңдемей келеді. Алдағы уақытта да дəл осылай

болатыны айдан анық. Уақыты келгенде зауытта өндірілген өнімге қойылатын баға «қара базардағыдан» төмен болатынына да күмəн келтіру қиын. Айталық, қазір Оралға Атыраудан жеткізіліп, жасырын жолмен сатылатын қара уылдырықтың мың грамы 150 мың теңге шамасында болса, қызыл балық етінің əр килосы 4-5 мың теңгенің төңірегінде. Түйіп айтқанда, Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті мен «Парасат» ұлттық холдингі бірлесіп қолға алған акважобаға баға жетпейді. Бұл – расында да, елімізде баламасы жоқ, айрықша, ерекше жоба. Ең бастысы, жоғарыда айтылғандай, бұл бағыт Жайық өзені бассейніндегі бүгінгі күрделі жағдайлардың шешімі табылуына, мұндағы бекіре тұқымдас балық түрлерінің сақталып қалуына септігін тигізе алады. ОРАЛ.

-----------------------------

Суретте: акважобаны іске асыру сəтінен көрініс.

Сарапшылыќ кеѕестіѕ отырысы

Астанада Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уəкіл (Омбудсмен) жанындағы Сарапшылық кеңестің отырысы өтті, деп хабарлады Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уəкіл аппаратының баспасөз қызметі. Отырыс барысында қазақстан дық Омбудсмен жа нындағы Əлеуметтік жəне ең бек салаларындағы мониторинг жөніндегі жұмыс тобын құ ру, еңбек жəне əлеуметтік қатынаста ры аясындағы құқықтарды қамтамасыз ету мəселелері талқыланды. Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік қызметтер көрсету туралы» Заңы қарастырылды. Омбудсмен практикасы көрсетіп отырғанындай, адам құқықтарын бұзу себептерінің бірі мемлекеттік қызметтерді лайықсыз көрсету болып отыр. Баяндалған осы мəселеге ұлттық құқық қорғау мекемесі назар аударғаны ұтымды

жəне «А-Вексель» серіктестіктері тиісті жұмыстың ауқымын атқара алмауда.  48 жастағы қарағандылық 2 кило героинмен ұсталды. Облыстық ішкі істер департаменті есірткі бизнесімен күрес басқармасының қызметкерлері жеделіздестіру шарасының барысында одан героин салынған алты орама алды. «Оның пəтерін тінту кезінде əйелдің жатын бөлмесінен табылған героиннің салмағы 2 килодан асты», – делінген хабарламада.  «Қазақмыс» 2012 жылғы өндірістік қызметтің қорытындысын жариялады. 294 мың тонна катодты мыс өндіріліп, меншікті концентраттан өндірілген мыстың көлемі 292 мың тоннаны құраған. Ілеспелі өнімдер өндірісінде де болжанған деңгейге қол жеткізілген.

Тўраќтылыќ пен ќауіпсіздік талабы

ҚазАқпарат, CA-NEWS (kz), Bnews.kz агенттіктерінің хабарлары бойынша дайындалды.

5-бет

болатыны да атап өтілді. Талқылау барысында қоғамдық мониторинг, мемлекеттік қызмет көрсетуге қолжетімділікке қатысты заң жобасындағы нормалар бойынша пікірлер айтылды. Кеңес мүшелерінің ұсыныстарын талдап қорытындылау нəтижелерін Парламент Мəжілісінің тиісті жұмыс тобына жолдау туралы шешім қабылданды. Отырыс барысында сондай-ақ Мемлекет басшысының бағдарламалық нұсқаулары мен 20102020 жылдарға арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасы шеңберіндегі Сарапшылық кеңесінің 2013 жылғы жұмысының басым бағыттары анықталды.

Бїгінгі нґмірде: 2-бет

Егіз ґрім

ЇКІМЕТ 3-4-беттер

Дїбірге толы дїние 9-бет

www.egemen.kz

1 ақпан 2013 жыл

ТЎРАЌТЫЛЫЌ ПЕН ЌАУІПСІЗДІК ТАЛАБЫ Мемлекет басшысының елімізді одан əрі көркейту мен халқымыздың жағдайын жақсарту жолындағы алға қойған тапсырмаларын орындау үшін құқық қорғау органдарының қызметінің сапасы мен тиімділігі ауадай қажет. Бұл орайда Пре зидент құқық қорғау органдарының басшы құрамымен өткізген кеңесте тұ рақтылық пен ұлттық қауіпсіздік – жаңа саяси бағытты іске асырудың негізгі шарты, сондықтан оның басымдығын айтып жату артық, деді. Ендеше, былтыр ғана басшылығынан бастап қатардағы қызметкерлеріне дейін кезектен тыс аттестаттаудан өтіп, лайықтылар қатарынан табылған құқық қорғау қызметкерлеріне халық енді үлкен сенім артады. Құқымыз талапқа сай қорғалып, заң қатаң орындалады деп үміт артады. Міне, осы үміт ақталу үшін Елбасы құқық қорғау қызметін жетілдіру бойынша бірқатар міндеттер жүктеді. Соның ішінде қылмыстық істер бойынша сот өндірісін реформалау, кез келген ұсақ құқық бұзушылықтарды толық тіркеуге қол жеткізу, Шекара қызметі жеке құрамын кезектен тыс аттестаттаудан өткізу, кеден органдары қызметінің тиімділігін арттыру,

Кадр саясатына – жаѕа кґзќарас Өткен сəрсенбінің сəтті күні Ақордада өткізілген кеңесте Елбасы құқық қорғау органдарының алдына жаңа міндеттер қойды. Бұл міндеттер барынша нақты, барынша тұжырымды айтылған. Əйтсе де Мемлекет басшысы аталған міндеттерді тек құқық қорғау саласында қызмет атқаратындар қатарымен шектемей, оған жалпыхалықтық сипат беруді қажет деп санайды. Бұл үрдіс барша қазақстандықтардың ойынан шығатыны анық. Елбасы айтып өткендей, азаматтармен бірлескен жұмыстардың түрлі тəсілдері мен əдістерін дамыту – бүгінгі күннің басты талаптарының бірі. Иə, бұған дейін де еліміздегі құқық қорғау ұйымдарының жанында қоғамдық негіздегі кеңестер құрылғаны белгілі. Алайда, аталған қоғамдық құрылымдар толық қайтарыммен жұмыс істеп келді деп айтуға да ауыз бара бермейді. Ендігі жерде оның жұмысына тың серпін мен жүйелі көзқарас қажеттігі туып отыр. Бұл тұрғыда еліміздегі құқық қорғау органдары ардагерлері мен жалпы жұртшылық мұндай қоғамдық кеңестердің қызметі мазмұнды да нəтижелі болуына өз үлестерін қоса алады деген ойдамын. Екіншіден, бізді, Мемлекет басшысының аталған органдарда кадр саясатына қатысты жаңа тұжырымдаманы іске асыру

Аймаќтар жўмысы жанданып келеді (Соңы. Басы 1-бетте).

Сонымен қатар, дипломатиялық өкілдіктерді бір-бірінің аумақтарында орналастыру шарттары жөніндегі Қазақстан мен Украина арасындағы үкіметаралық келісімге өзгерістер енгізу туралы хаттама да ратификацияланғанын айта кету керек. Хаттамаға тараптар өз қаражаты есебінен салынуы тиіс елшіліктер ғимаратына тартылатын инженерлік желілер мен коммуникацияларды да өз қаржысы есебінен жүзеге асыратын өзгеріс енгізіліп отыр. «Қазақстан Республикасындағы арнайы экономикалық аймақтар туралы» Заңға өзгерістер мен толықтыруларды қарас тыратын заң жобасы да кеше қабылданғанын айта кеткен жөн. Аталған заң жобасы бойынша депутаттар көптеген сұрақтар қойып, өз пікірлерін ортаға салды. Заң жобасы арнайы эко но микалық аймақтарға инвестициялар салу үшін қосымша ынталандырулар жасауға жəне кедергілерді азайтуға бағытталған. Осыған байланысты заң жобасында жеке меншіктегі жер учаскелері меншік иелерінен жалға алу есебінен жаңа арнайы экономикалық аймақтар құру немесе жұмыс істеп тұрғандарының аймақтарын кеңейту көзделеді. Депутаттар сұрағына орай жауабында Индустрия жəне жаңа технологиялар бірінші вице-министрі Альберт Рау елімізде тіркелген 10 арнайы экономикалық аймақтың жұмыс істеп тұрғандығын айтып өтті. Мəселен, 2003 жылы құрылған «Ақтау теңіз порты» АЭА-ға мемлекет тарапынан 6 миллиард теңге жұмсалса, осы уақыт аралығында түскен салық көлемі 9 миллиардты құрапты. Жалпы, арнайы экономикалық аймақтарға құйылған бюджет қаржысы 90 миллиард теңге болса, тартылған мемлекеттік емес инвестициялардың көлемі 430 миллиардқа жеткен. Бірқатар талқылаудан кейін заң жобасы қабылданды. Жəне де қолданыстағы заңнамаға бəсекелестік мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобасы Сенат енгізген өзгерістермен Парламент Мəжілісіне жіберілді.

жөніндегі тың ойлары да тəнті етті. Қарап, байқап, салыстырмалы талдаулар жасап, бүгінгі күн биігінен көз жүгіртсек, инновациялық технологиялар тек өндіріске ғана емес, сонымен бірге, құқық қорғау саласына да қажет екен. Елімізде іске асырылатын жаңа кадр саясатының басты бір ерекшелігі де осында болса керек. Əрине, бұл, сайып келгенде, əлемдік үздік стандарттарға сəйкес қызмет атқару деген сөз. Өткен жылы құқық қорғау органдары қызметкерлерін аттестаттау жүргізілгені мəлім. Кейде тұңғыш рет өмірге қадам басқан істің кейбір əттегенайлары мен əлсіз, босаң тұстары да орын алып қалатыны табиғи құбылыс. Осы орайды кеңесте аталған аттестаттау жүйесін одан əрі жетілдіру, əрі оны əр жыл сайын өткізуді дəстүрге айналдыру шаралары белгіленуі де өте орынды деп есептейміз. Тұжырымдап айтқанда, Елбасы қойып отырған міндеттердің тактикалық қана емес, сонымен бірге, үлкен стратегиялық маңызы бар. Ендеше, оны дер уақытында бұлжытпай орындау – парыз. Жеңіс ҚАПЕЗОВ, Қазақстан Республикасы прокуратурасының құрметті қызметкері.

ОРАЛ.

қауіпсіздіктің заманауи озық зияткерлік жүйесін енгізу, азаматтар мен құқық қорғау органдарының ынтымақтастығын дамытуды жəне т.б. міндеттерді тапсырды. Осыған байланысты еліміздің барлық саласында ең алдымен адамдардың ғана басты мүддесін жақтайтын заңдылық пен құқықтық тəртіпті нығайтуды көздейтін құқық қорғау органдары алдына қойған Елбасы тапсырмаларына орай жұртшылықтың қолдау білдірген пікірлерін ұсынып отырмыз.

Ел тілеуі – тыныштыќ Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев құқық қорғау органдарының өткен жылғы жұмысын қорытындылаған жəне «Қазақстан-2050» Стратегиясын жүзеге асыру міндеттеріне арналған кеңес өткізгені туралы ел газеті «Егемен Қазақстан» басылымынан «Міндет үдесінен шығу үшін тапсырманы орындау маңызды» деген тақырып та жарияланған есепті мұқият оқып шықтым. Көңілімдегі көп ойды дөп басты. Қарапайым халықтың бірі əрі еліміздегі бас

басылымның тұрақты оқырманы ретінде айтарым, газеттегі есепте сот жүйесі мен құқық қорғау органдарының салалық қызметтеріндегі төл міндетін нық белгілеп, болашақ баспалдақтары айқындалған. Елбасы «Терроризмге қарсы күрестің тиімділігінің басты өлшемі – террорлық оқиғаның мүлде болмауы», деп баса айтты. Бұл болашақты болжай білумен бірге бейқамдық пен тыныштыққа қалыптасқан елдің тыныштығын одан əрі бекіте

Апат айтып келмейді деген. Қайғылы апатпен ілесе қаза да жетеді. Өкінішке қарай, елімізде тағы да бір ұшақ апатқа ұшырап, ондағы жандардың бəрі бірдей қаза тапты. Осыған байланысты кеше елімізде Мемлекет басшысы Н.Ə.Назарбаевтың Өкімімен Алматы облысының Қызылту кенті жанында жолаушылар ұшағының апат болуы, салдарынан адамдардың қазаға ұшырауына байланысты Қазақстан Республикасында ұлттық аза тұту күні өтті. Еліміз бойынша көңіл көтеру шаралары тоқтап, ресми іс-шаралар қаза болғандарды бір минут үнсіздікпен еске алудан басталды. Өткен 29 қаңтарда, сағат 13.30-да Алматы қаласы əуежайына 5 шақырым қалғанда «Көкшетау – Алматы» бағыты бойынша ұшқан «Chellenger-200» ұшағы апатқа ұшырап, біраз адам қаза болған еді. Бұған байланысты Мемлекет басшысы «СКАТ» əуе компаниясы жолаушылар ұшағының апатқа ұшырағаны туралы қаралы хабарды күйзеле отырып қабылдағанын, соған орай, Қазақстан халқының жəне жеке өзінің атынан қаза болғандардың туған-туыстарына қайғырып көңіл айтатынын, тиісті мемлекеттік органдарға ұшақтың апатқа ұшырауының себептерін анықтап, қайтыс болғандардың отбасыларына қажетті көмек көрсетуді тапсырғаны туралы Қазақстан Республикасы Президентінің баспасөз қызметі жұртшылықты хабардар еткен болатын.

Жерлестерін еске алды Оралхан ДƏУІТ,

«Егемен Қазақстан».

Оңтүстік Қазақстан облысының жұрт шылығы да ұшақ апатынан қайтыс болғандардың қазасына орай қаралы жиын өткізіп, түнгі сағат 12де облыс орталығындағы Тəуелсіздік алаңында тұрған еліміздің көк байрағы мен барлық мекемелердегі тулар төмен түсірілді. Қайғыға жиылған жастар, Шымкент қаласы басшылығы мен «СКАТ» əуе компаниясы өкілдері шейіт кеткен жерлестерін үнсіздікпен еске алып, олардың суреттеріне гүл шоқтарын қойды. Ұшақ апатынан қаза болған экипаж мүшелерінің екеуі Оңтүстік Қазақстан облысының тумасы. Ұшқыштың көмекшісі қызметін атқарған Святослав Бабаянның жасы бар болғаны 23-те екен. Алматы қаласындағы авиация колледжін тəмамдаған ол ұшақ тізгініне ие болып, осы кезге дейін əуеде 700 сағат ұшыпты. Ал ұшақтың борт серігі 24 жасар Дина Асфандиярованың соңында жалғыз перзенті қалды. Қызметтестері Святослав пен Динаның білікті маман, адамгершілігі мол, биік парасат иесі болғанын айтады. «Əуе кеңістігі – бөлек əлем. Аспанға көтерілгенде барлығымыздың қуанышымыз да,

қайғымыз да ортақ. Осылардың барлығын бірге өткізіп жүрген екі бірдей əріптесімізден айырылу біз үшін орны толмас өкініш болды. Святослав үнемі көңілді жүретін. Əзіл-қалжыңға жүйрік еді. Ал Дина бізге қызметке жақында ғана келді. Оның болмысы нəзік, жүрегі ізгі жан болатын», деп еске алады əріптестерін «СКАТ» əуе компаниясының борт серігі Вера Сулейма. Дина Асфандиярова 2008 жылы Мұхамед Хайдар Дулати атындағы мамандандырылған №8 гимназия мектебін бітірген екен. Білім грантына ие болып, Ресейдегі жоғары оқу орнының студенті атаныпты. Ал «СКАТ» əуе компаниясына ұшақтың борт серігі болып былтырғы жылдың шілдесінде қызметке алыныпты. Қайғылы қаза білім ұясының ұстаздары мен оқушыларының қабырғасын қайыстырып кетті. Қаралы күнге байланысты азалы жиын өткізген мектеп ұжымы өз шəкірттерінің асыл қасиеттері мен жақсы істерін оқушыларға өнеге ретінде айтып берді. Шымкент қаласының əкімі Қайрат Молдасейітов ұшақ апатынан қаза тапқандардың отбасына барынша көмек көрсетілетінін жеткізді. ШЫМКЕНТ.

түсу үшін құқық қорғау органдары қызметкерлерінің сақтықты сақтау, міндеттерін мінсіз атқару арқылы елдің, жердің алдындағы парыздарын өтейтіндіктерін аңғартады. Құдайға тəубе, айрандай ұйып, мол мүмкіндікті ұтымды пайдалануға ұмтылып жүрген халықтың тілері сол тыныштық. Жер жаннаты Жетісудың құйқалы бір бөлігі, біздің атамекеніміз, жазиралы Жаркент өңірі деп аталады. Шекаралық аудан. Негізінен қазақтар мен ұйғырлар қоныстанып,

адал еңбектің арқасында тату-тəтті өмір сүріп, жылжыған жылдармен біте қайнасып кеткен. Елбасы жемқорлыққа қарсы заңдарды жетілдіру керектігін де аталған кеңесте ашық айтты. Бұл мəселе де ел көңілінен шықты. Олай дейтінім, құқықтық мемлекет құру жолында келе жатқан Қазақстанның əр азаматы құқықтық сауатты болғандықтан бар заңнамаларды жақсы біледі. Сондықтан əр адам əуелгі əңгімені өзінен бастауы керек. Сонда ұрпақ алдында ұялмай, жарқын жүрері хақ.

Басты талап – тəртіп Қазақстан – демократиялық даму үрдісі қалыптасқан құқықтық мемлекет. Демек, Ата Заң талабына сəйкес азаматтардың құқығы ең алдымен қорғалады. Азаматтарымыздың конституциялық құқығына қол сұғуға ешкімнің де қақысы жоқ. Еліміздің тыныштығын, азаматтарымыздың құқығының сақталуын қамтамасыз ету құқық қорғау органдарының, əсіресе, өңірлердегі ішкі істер департаменттерінің басты міндеті дейтініміз сол себептен. Мұның маңыздылығын Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев құқық қорғау органдарымен өткізген кеңесте жəне бір мəрте атап өтті. Нұрсұлтан Назарбаев құқық қорғау органдарына жаһандану дəуірі делінген қазіргі қым-қуыт кезеңде, алдымен ел тыныштығын қорғаудың маңызы жөнінде орынды тапсырмалар жүктеді. Бұл дер кезінде қойылып отырған тапсырма деп білеміз. Сол себептен, ел азаматтарын дəстүрлі емес діни ағымдардың қысымынан, лаңкестік əрекеттер мен терроризмнен қорғаудың кешенді шаралары қолға алынуда. Азаматтардың қауіпсіздігі – елдің қауіпсіздігі. Саяси, экономикалық тұрақтылығы бекем Қазақстанымызға қауіп төндіруді көздегендердің ойы іске аспайды. Өйткені, біздің құқық қорғау органдары, соның ішінде, ішкі істер саласындағы кəсіби мамандар ел тыныштығына сына қағылуына ешқашан жол бермеген, алдағы уақытта дəл солай бола береді. Елбасы құқық қорғау органдарынан елдің тұтастығына нұқсан келтіргісі келгендердің жолын кесуді талап етіп отыр. Бұл – орындалатын міндет. Біздің басты міндетіміз – тəуелсіз еліміздің, азаматтарымыздың қауіпсіздігін қорғау. Біз бұған қай кезде де дайынбыз. Гүлнəзира МҰХТАРОВА, облыстық ішкі істер департаментінің бөлім бастығы, полиция полковнигі.

Тоқтарбай КЕРІМҚҰЛОВ.

Атырау облысы.

Алматы облысы.

Ќайєыны бґліссе азаяды

Аќмолалыќтар аза тўтты Бақберген АМАЛБЕК, «Егемен Қазақстан».

«Көкшетау-Алматы» бағытымен ұшқан «СRJ-200» ұшағының апатқа ұшырауы барша қазақстандықтар сияқты Ақмола облысы жұртшылығының да қабырғасын қайыстыруда. Осыған байланысты Ақмола облысының əкімі Қосман Айтмұхаметов марқұмдардың туғантуыстары мен жақындарына көңіл айтты. Көңіл айту хаттары Қазақстан Парламентінен, «Нұр Отан» халықтық-демократиялық партиясынан, облыстық мекемелер мен қоғамдық ұйымдардан түсіп жатыр. Облыс əкімінің жетекшілігімен арнайы штаб құрылып, қайтыс болған ақмолалықтарды соңғы сапарға шығарып салуға қатысты қажетті шаралар ұйымдастырылды. Штаб мүшелері опат болғандардың отбасында болып, олардың жақындары мен туыстарына көңіл айтты. Облыс

əкімдігінің қаржылай көмегімен 30 қаңтар күнгі 18 сағат 15 минутта апатқа ұшырағандардың отбасы мүшелері, туған-туыстары «Тальго» жүрдек пойызының арнайы вагонымен Алматыға жүріп кетті. Олардың жанында облыс əкімдігінің қызметкерлері, дəрігерлер, қала жұртшылығы жəне діни ұйымдардың өкілдері бар. Жерлеу рəсімдерін де əкімдік өз мойнына алып отыр. Ақмола облысы бойынша төтенше жағдайлар департаментінде «қауырт телефондар» жұмыс істеуде. Сондай-ақ, облыс əкімдігінің бастамасымен «Еуразия-Даналық» гуманитарлық зерттеулер қоры жанынан марқұмдардың отбасына қаржылай көмек көрсету есеп-шоты ашылды. Ал облыс əкімдігінің резервтік қорынан қайтыс болғандардың отбасыларына 9 миллион теңге көлемінде материалдық көмек көрсетілетін болды. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2013 жылғы 31 қаңтарды ұлттық аза тұту күні деп жариялауын жұртшылық

марқұмдар рухына құрмет ретінде қабылдады. Тулар төмен түсірілді. Абылай хан алаңында қаралы жиын өткізіліп, «Нұр Отан» ХДП Ақмола облыстық филиалы төрағасының бірінші орынбасары Мұратбек Оспанов жиналғандар алдында қазанама сөзін сөйледі. Бір минуттық үнсіздік жарияланды. Қобыздың зарлы сарыны жүрегіңді езеді. Арнайы тақтада опат болған көкшетаулық азаматтардың фотопортреттері орналастырылған. Кеше ғана арамызда жүрген азаматтардың, қыршын боздақтардың тосыннан келген қазаға ұшырағанына сенудің өзі қиын. Олардың барлығы дерлік елдің атын шығарып жүрген табысты кəсіпкерлер еді. Көкшетау күрсінулі. Амал нешік. Ендігі демеу оларға құрмет көрсетіп, жақсы аттарын өшірмеу, отбасыларының амандығын тілеу. Аза гүлдерін қою рəсімін Ақмола облысы əкімінің орынбасарлары Дəурен Əділбеков, Асхат Қайнарбеков жəне облыстық мəслихат хатшысы Нина Дьячек бастады. Одан кейінгі тізбек күні бойы толастаған жоқ. КӨКШЕТАУ.

Іскер басшы, жаќсы жолдас еді Өмір ЕСҚАЛИ,

«Егемен Қазақстан».

Алматы түбінде «Көкшетау– Алматы» бағыты бойынша ұшып шық қан жолаушылар ұшағының апатқа ұшырағаны туралы суыт хабар солтүстікқазақстандықтардың да қабырғасын қайыстырып кетті. Төтеннен келген нəубетке байланысты жер-жерлерде митинг өтіп, жұртшылық ауыр қайғыға ортақтасып, Елбасы, Үкімет тарапынан жасалып жатқан көмектерге қолдау білдіріп жатты. Сондай қаралы жиынның бірі облыстық Кедендік

бақылау департаментінде өтті. Оны ашқан департамент бастығының орынбасары Төлеп Балғымбаев ұшақ жолаушыларының арасында Қызылжар өңірінің тумасы, кеден қызметінің полковнигі Қайсар Мəлгаждаровтың да ауыр қазаға ұшырағанын күйзеле жеткізіп, бір минуттық үнсіздікпен еске алды. Басқа да сөйлеушілер Қайсар Мағжанұлының адамгершілік, азаматтық, іскерлік болмыс-бітімін ерекше атап өтті. Иə, саналы өмірін кеден ісіне арнаған марқұмның атына заты сай еді. Еңбек жолын 1995 жылы экспорт-импорт операцияларын

бақылау инспекторлығынан бастап, департамент бастығы дəрежесіне дейін көтерілді. Жолдастыққа, достыққа адал, кəсіби шебер, жұмысқа қабілетті, үлкенге де, кішіге де бауырмал секілді сыйластық қасиеттері үшін үлкен беделге ие болды. Əріптестерін саламатты өмір салтына бейімдеп, өзі де спортпен жүйелі айналысты. Көп жылғы зор ұйымдастырушылық жұмысы «Құрмет» орденімен, «Қазақстан Республикасының Тəуелсіздігіне – 20 жыл» мерекелік медалімен атап өтілді. Соңғы еңбек орны «Алматы кедендік рəсімдеу

орталығы» бекеті басшылығында өтті. 44 жастағы азамат кезекті еңбек демалысынан қайтып келе жатқанда сұм ажал тырнағына ілікті. Артында жан жары мен 4 баласы қалды. Ең кішісіне үш ай ғана толған еді... Марқұмның отбасына, жерлеу рəсіміне барлық қажетті көмектер көрсетілді. Сол сияқты кеше Алматы қаласындағы Кедендік бақылау басқармасы ғимаратында да мемлекеттік Ту түсіріліп, кеденшілер Алматы облысында болған əуе апатында көз жұмған қызметтестері Қайсар Мəлгаждаровтың рухына құрмет көрсетті. Солтүстік Қазақстан облысы.

ҮКІМЕТ

Ыќпалдастыќ – алєа бастырушы кїш Тимур ЖАҚСЫЛЫҚОВ,

Экономика жəне бюджеттік жоспарлау вице-министрі.

Қазақстандық даму жолының жаңа кезеңі бүгінде ел алдында жаңа міндеттер қойып отыр. Ол – экономиканы нығайту, еліміздің негізгі құндылығы – халықтың əл-ауқатын жоғарылату. Қазақстан үшін экономикалық табыстармен қоғамдық игіліктерді қамтамасыз ету арасындағы ұтымды тепе-теңдікті таба білу аса маңызды. Қазіргі уақытта бұл əлеуметтікэкономикалық жаңғыртудың өзекті мəселесі. Қазақстан жас шамасына қарамастан, əлеуметтік саланы реформалаудың бірқатар параметрлері бойынша кеңестік дəуірден кейінгі елдердің алдын орап отыр. Қазақстанда сенімді əлеуметтік саясат құруға мемлекет үлкен көңіл бөлуде. 2011 жылы еңбек рыногының тиімділігін арттыру, аз қамтамасыз етілген, жұмыссыз жəне дербес жұмыс істейтін тұрғындарды өнімді жұмыспен қамтуға жəрдемдесудің белсенді шараларына тартуға бағытталған «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасы іске қосылды. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаев Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы идеясын ұсынды, ол Қазақстанды əлеуметтік жаңғыртудың жəне Қазақстанның əлемнің дамыған 30 елінің қатарына қосылуының басты факторларының бірі болады. Қазақстанда əлеуметтік жаңғырту Біртұтас экономикалық кеңістік (БЭК) шеңберіндегі интеграциялық процестер аясында жүріп жатқанын атап өту қажет. Əлемде орын алып жатқан жаһандану процестері халықаралық жəне өңірлік экономикалық интеграцияның күшеюімен қатар жүруде. Осы жағдайларда Қазақстан, Беларусь жəне Ресейдің Кеден одағын құ руы жаһанданудың қауіп-қатерлері алдында экономикалық əлеуетті біріктірудің нақты қажеттілігінен туындап отыр. Əлемдік экономикадағы жалғасып жатқан тұрақсыздық жəне əлемдік қаржы секторындағы əртүрлі дағдарыстық құбылыстар бірінші кезекте аз қамтылған тұрғындарға əсер ететіні сөзсіз. Əдетте бұл өндіріс деңгейінің төмендеуімен сипатталады, ол өз кезегінде өндірістердің жабылуына жəне жұмыс орындарының қысқаруына, халықтың табысының қысқаруына жəне т.б. əкеп соқтырады. Осыған байланысты БЭК шеңберінде келісілген төмендегідей макроэкономикалық көрсеткіштер туралы уағдаластықтар бар екендігін атап өту қажет. Олар бойынша: - федералдық/республикалық (орталық) үкімет бюджетінің тапшылығы ішкі жалпы өнімнің 3%-нан аспайды; - мемлекеттік қарыз ІЖӨ-нің 50%-нан аспайды; - инфляция деңгейі (орташа жылдық мəндегі тұтыну бағаларының индексі) бағаның барынша аз өсуімен БЭК-ке қатысушы елдер инфляциясы деңгейінен көп дегенде 5 пайыздық тармақтан аспайды. Осындай уағдаластықтар бірінші кезекте біздің экономикаларымыздың тұрақтылығын сақтауға, дағдарыстың теріс əсерлерін жоюға бағыттылған. Ортақ шекаралары бар мемлекеттердің өңірлік

интеграциясы ұлттық өндірушілер мен тұтынушылар үшін ірі рыноктар құруға, тауарлар мен қызметтер, капитал мен жұмыс күшінің қозғалысы жолындағы кедергілерді азайту арқасында экономиканың өсуіне мүмкіндік береді, əлеуметтік саланың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді. БЭК біз үшін үшінші елдерге қатысты жеңілдетілген сауда режімін қарастырып қана қоймай, сондай-ақ жəне ең маңыздысы, қызметтердің, капиталдың, еңбек ресурстарының еркін қозғалысын көздейтін интеграцияның едəуір жоғары сатысына да жылжытуда. Кез келген интеграциялық бірлестіктің, соның ішінде БЭК-тің сəтті қызмет етуін тек қана ІЖӨнің өсімі немесе басқа да макроэкономикалық көрсеткіштер сипаттай алмайды. Бұл бірінші кезекте тұрғындар табысының өсуі, өмір сапасын жаңа жоғары стандарттарға жеткізу. БЭК шеңберінде жұмыс күшінің еркін қозғалысын қамтамасыз ету үшін алғашқы қадамдар жасалды. Қазір көші-қон барысында еңбекшілер мен олардың отбасы мүшелеріне БЭК шеңберінде жұмыс істеу үшін арнайы рұқсат алу қажет емес, сондай-ақ 30 күндік мерзімге дейін көші-қон тіркеуіне қоюды созу туралы ереже қолданылады. Демек, Қазақстан азаматтары ұлттық режім шарттарында біздің əріптес елдердің аумағында Беларусь жəне Ресей азаматтарымен бірдей тең дəрежеде еңбек ете алады жəне шетелдік азаматтарға қарастырылған шектеулер оларға қолданылмайды. Тиісінше, Беларусь жəне Ресей азаматтары да осы шарттарда Қазақстан аумағында жұмысқа орналаса алады. Бұл бизнеспен қатар, үш ел азаматтары үшін айтарлықтай мүмкіндіктер тудырады. Бұдан басқа, бизнесті жүргізу жағдайы жеңілдетілуде, экономиканың барлық негізгі салаларындағы заңнамалық базаны біріздендіру жүріп жатыр, ол бірлескен өндірістер құруға, тиісінше жаңа жұмыс орындарының ашылуына мүмкіндік береді. Интеграциялық процестер өндірістік қатынастарды арттыру, əлеуметтік проблемаларды шешуге бағытталған бизнестің жағдайын жеңілдету үшін негіз болып табылады, оның шешімі адами ресурстардың жағдайы мен қызметіне, қазіргі уақытта қоғамдық байлықты құрайтын негізгі күш – зияткерлік капиталға тікелей негізделеді, ол əлемдік даму процестеріне ынталандыратын көптеген факторлардың арасында ең икемдісі жəне өзіне барынша ұқыпты қарауды талап ететіні болып табылады. Интеграциялық процестерді дамытудың негізі экономика екені айқын. Оның базасында біз біртіндеп жаңа институттар құра аламыз – ортақ ақпараттық кеңістік, жастар коммуникациясы жүйесі, бизнес құрылымдар арасындағы өзара іс-қимылдар, ал келешекте гуманитарлық, əлеуметтік-мəдени жəне білім берудегі бірлескен жобалар туралы сөз қозғауға болады. Интеграцияның неғұрлым жетілдірілген саяси жəне экономикалық инфрақұрылымы белсенді тұлғалардың күш-жігерінсіз сəтсіздікке душар болуы ықтимал. Тек сол белсенділіктің арқасында ғана мемлекеттер өзара тығыз қарым-қатынас орнатпақ. Осы үрдісті сақтап, одан əрі нығайту – біздің басты міндетіміз.

Кґкґніс – кґл-кґсір байлыќ Оңдасын ЕЛУБАЙ,

«Егемен Қазақстан».

Зайсан ауданында Кеңсай деген ауыл бар. Ауылдық округті ұзақ жылдар мектеп директоры болған тəжірибелі ұстаз, соңғы оншақты жылдан бері ауыл əкімі қызметін жемісті атқарып келе жатқан Жексенбай Əбдірахманов деген іскер азамат басқарады. Пайғамбар жасына толып отырса да Жекең пысық, тез қимылдайды екен, бізді жылы қарсы алып, бірден атқарып жатқан істерімен таныстыра бастады. Аудандық мəслихаттың хатшысы Дəулет Ыдырышев Жекеңнің бірнеше рет аудандық мəслихаттың депутаты болғанынан, халық қалаулысы ретінде де көпшілік құрметіне бөленгенінен хабардар етті. – Ауылдық округке Кеңсай, Саржыра, Бақасу елді мекендері енеді. Екі орта, екі орталау мектеп, бірнеше балабақша мен шағын орталықтар бар. Тұрғындардың саны – 2780 адам. 157 шаруа қожалығы жұмыс істеп тұр. Олардың ішінде Оралбек Жиенбаев басқаратын «Ынтымақ», Яков Ли жетекшілік ететін «Восток» Раул Мəжитов басқаратын «Ринат» қожалықтары мал өсіріп, көкөніс егіп пайда тауып отыр. Оралбектің қымызын қазір де аудан тұрғындары іздеп жүріп сатып алуда. Дəмі тіл үйіретін сары қымыз шынында да керемет. Бір кездері Зайсанның тіл үйіретін дəмді қарбызы мен қауыны, қызанақ пен қиярының атағы жер жаратын. Соңғы кездері оны өсіруге салғырт қарай бастағанымыз рас. Сол кемшіліктің орнын толтыру ниетімен бірер жылдан бері көкөніс өсіруге мықтап кірісе бастадық, – деп біраз жайлардан мағлұмат бере кетті ауыл əкімі Ж.Əбдірахманов.

www.egemen.kz

1 ақпан 2013 жыл

Яков Ли көкөніс өсірудің қырсырын аталарынан үйреніпті. Өткен жылы қызанақ, қияр, қарбыз өсіріп, қыруар пайда тапқан көрінеді. Өскеменге көкөніс апарып сатудан ғана Ли өткен жылы ондаған миллион теңге кіріс кіргізген. Биыл пайдалы дақыл егістік көлемін бір жарым есе өсіремін, дейді Яков. Осыдан үш жыл бұрын облыс əкімі Бердібек Сапарбаев ауылда болғанда аудан əкімі Серік Зайнулдинге көкөністі жергілікті жерде өсіруге, ауданды қамтамасыз етуге шегелеп тұрып тапсырма берген екен. Шынында да Зайсанда көкөніс өсіруге мүмкіндік зор. Үйде су қоймасынан су сарқырап ағып жатыр. Бұл күндері канал тарту қолға алынып, оған ондаған миллион теңге қаржы бөлінген. «Екіүш жылда ауданның бірнеше елді мекендері бақшаларын суарып, көкөніс өсіруге мол мүмкіндік алады», дейді бірге еріп жүрген, ауыл шаруашылығында ұзақ жылдар еңбек етіп, ауылдық округті басқарған, қазір аудан халық қалаулыларының тізгінін ұстап отырған байыпты да байсалды

азамат Дəулет Ыдырышев ініміз. Ауылды былай қойып, Зайсан ауданының орта мектептері де көкөніс өсіруге бет бұрған. Қазір ауданның оннан астам мектептерінде жылыжай жұмыс істеп тұр. Соның бірі – Кеңсайдағы орта мектепте. Мектеп директоры Ринат Тауасаров жылыжайға ертіп келді. 60 шаршы метрден асатын жылыжайда гүл «Корнишон» тұқымды қияр өсіп тұр. Біреуін жұлып алып дəмін татқызды, гүлін иіскедік. Ғажап! Бейбіт Төлегенов, Айдын Иісбаев деген азаматтар жылыжайға жауап береді екен, биология пəні өтер кезде шəкірттер осында жиналып, тəжірибе бөліседі. Мектептегі 50 орындық шағын орталықтың балалары көкөністі жеп, денсаулықтарын түзейтін көрінеді. Келешекте аудандағы түгелге жуық орта мектептерде жылыжай болады. Оның пайдасы, еңбекке баулудағы көмегі мен əсері аз болмайтыны белгілі, дейді Дəулет Ыдырышев. Шығыс Қазақстан облысы. Зайсан ауданы.

Ауыл шаруашылығы министрлігінде өткен брифингте Президент Н.Ə.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында белгіленген АӨК дамуының басты басымдықтары сөз болды.

Жайылымдар жаєдайы жаќсартылмаќ Осы бағыттардың бірі – жайылымдық мал шаруашылығын дамыту. Мемлекет басшысы шалғайдағы жайылым алқаптарын қолданысқа енгізу мақсатында жайылымдарды суландыруды ұйымдастыру жəне жайылым инфрақұрылымын дамытуды тапсырды. Бұл ретте, құдықтар қазу көп қаражатты қажет етеді, бүгінгі күнге дейін ол жайылымды суландыру жəне жайылымды мал шаруашылығын дамыту шараларын жүзеге асыруға тежеу келтіруде.

Осыған байланысты, Ауыл шаруашылығы министрлігі инвестициялық жобалардың капитал ауқымын жəне өтеу мерзімін қысқарту мақсатында «Агробизнес-2020» бағдарламасы аясында жайылымдардың инфрақұрылымын дамытуға бағытталған инвестициялық салымдар кезіндегі шығындарды ішінара өтеуді көздейтін мемлекеттік қолдау түрін енгізуді ұсынды. Бағдарлама аясында балама энергия көздерін қолдануды есепке ала отырып, ин фрақұрылым құрылысының технологиясы,

инфрақұрылым құрылысының өзіндік құны, жайылымдарды суландыру үшін қа жетті құдықтар саны жəне инвестициялық субсидияның көлемі анықталды, жайылымды мал шаруашылығымен айналысатын тауар өндірушілер үшін инвестициялық субсидияны төлеу механизмі əзірленуде. Осыған орай, 2013-2020 жылдар аралығында 4,0 мың құдық қазу арқылы 8,0 млн. га жерді суландыру жоспарланған. Шығындар шамамен 28 млрд. теңгені құрамақ, бұл ретте 2020 жылға дейінгі инвестициялық субсидиялауға қажетті бюджеттік қаржы көлемі 22 млрд. теңгені құрайды. Бұған қоса, бағдарламамен жайылымдық мал шаруашылығымен айналысатын ауылшаруашылық тауар өндірушілердің жайылымдар инфрақұрылымдары құрылысына кеткен шығындарының 80%-ын субсидиялау қарастырылған. Мал шаруашылығы үшін өңірлік орналастыру есебінен 360 мың бас ІҚМ, 3600 мың бас қой жəне ешкі, 120 мың бас жылқы үшін жайылымдар ұйымдастыру қарастырылуда. Жайылымды мал шаруашылығын дамытуға жеке-қосалқы шаруашылықтарды ынталандыру мақсатында құдықтар қазу, қызмет көрсету жəне қолданғаны үшін төлем алу мемлекет тарапынан жүргізіледі.

Шалќарлыќтардыѕ ќос ќуанышы Жаѕа жолдыѕ алєашќы жолаушылары

2012 жылғы шілде айының басында өткен телекөпірде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев ғасыр құрылысы – «Шалқар-Бейнеу» темір жолының тұсауын кесіп, ақжол тілеп, оның алғашқы шпалдары төселген болатын. Сол сəт тен бастап қасиетті Шалқар жерінен оңтүстікке қарай, Ұлықұмның бойын бойлай шойын жол тартыла бастады. Күндіз-түні қайнаған қызу еңбек, алып техникалардың тынымсыз қозғалысы ауа райының құбылмалылығына қарамай бірде-бір толастаған емес. Қос ішектей тартылған темір жолмен қатар Шалқар қаласы маңынан əп-сəтте теміржолшылар қалашығы жəне вахталық құрылысшылар ауылы бой көтерді. Үздіксіз жұмыс, төгілген тердің арқасында ел үмітін жалғастырып, темір жол төсеніші Шалқар стансасынан 20 шақырымды еңсеріп, Сарыжиде шағын бекетіне дейін жетті. Үстіміздегі жылдың 25 қаңтары шалқарлықтар үшін үлкен тарихи оқиғаға толы болды. Ғасыр құрылысының бастапқы

төселген шойын жолы арқылы «АС-5» шағын пойызына алғашқы жолаушылар мініп, Мырзағұл Шыманұлы елді мекеніне жол тартты. Жолаушылардың қатарында болған аудан əкімі, «Нұр Отан» ХДП Шалқар аудандық филиалының төрағасы Рахат Сыдықов, аудандық мəслихат хатшысы Серікбай Төлемісов, қала əкімі Жұмамұрат Жанұзақов, аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы Оразбай Əділбаев бастаған ел азаматтарының қуанышында шек болған жоқ. Біз алғашқы жолаушылардың құрамында болған осы ұлы құрылысты жүргізіп жатқан бас мер дігерлердің бірі – «Темір жол жөндеу» АҚ-тың өндіріс саласы бойынша президентінің орынбасары Сергей Мурзиновты əңгімеге тарттық. – Мен «Шалқар-Бейнеу» темір жолының алғашқы жолаушыларының бірі болғаныма өте қуаныштымын, – деді ол. Бұл өте үлкен құрылысты 2016 жылдың ортасында аяқтау жоспарланған. Бейнеуге дейін 471 шақырым

темір жол тартылады, 6 станса, 14 разъезд болады. 246 өндірістік корпус, 271 əлеуметтік мəдени нысандар салынады. Ол тартылып бара жатқан темір жол Шалқар ауданының 217 шақырымын басып өтетінін айтты. Арақашықтығы 217 шақырым болатын Шалқар стансасынан Тассайға дейін арнайы темір жол құрылысын жүргізетін «СМПШалқар» филиалы құрылып, қызу жұмыс жүргізуде. Олар өздеріне 200 адамдық екі жатақ хана, 100 адамдық асхана, кеңсе үйі, өндірістік базадан тұратын құрылысшылар поселкесін салып, орналасыпты. Жолға төселетін рельстер де осы жерде құрастырылып, дайындалады. «Қазіргі қыс мезгілінде Шалқар-Тассай аралығында 172 адам еңбек етеді. Жалпы, темір жол құрылысына жұмысқа тартылатын 2000 адамның 700-і Шалқар ауданынан əкімдікпен келісе отырып, еңбек биржасы арқылы алынады», деді Сергей Мұхамбетсадықұлы. М.Шыманұлы елді мекеніне

атбасын тіреген «АС-5» шағын пойызы жолаушыларын ауыл тұрғындары аса зор қуанышпен қарсы алып, жүрекжарды тілектерін арнап, Елбасына, оның жүргізіп отырған саясатына ризашылық сезімдерін білді ріп, алғыстарын жаудырды. Ауылдықтардың осы қуанышына ортақ болған аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы Оразбай Əділбаев ақсақал елге келген ырыс-несібе деген осы, бұ йы ғы жатқан ауылға пойыз келеді деп кім ойлаған. Бұдан ғасырдан астам уақыт бұрын Шеңгел болыстығының бас биі Мырзағұл Шыманұлы қасиетті Шалқар жерінен ақ патшаның ықпалымен шойын жол өткенде оны қолдап, ырыс-берекенің сонымен келетінін біліп, көп жəрдемін тигізген екен. Енді міне, Алланың құдыретімен сол бабаның атындағы ауыл тұсынан темір жол өтіп отыр. Бұны үлкен жақсылыққа балаған жөн. Енді осы шойын жолмен елге құт та, береке де келеді, ауызбірлікпен еңбек етіп, ұрпақ өсіріп, қасиетті өлкемізді көркейте берейік, деді.

Алыс ауылєа кґгілдір отын келді М.Шыманұлы ауылы тұрғындарының қуанышы қуанышқа ұласты. Көптен күткен көгілдір отын ауылға келіп, төбелері көкке жетті. Табиғи газдың ауылға берілу кұрметіне орай үлкен қуанышты көңілкүймен жиналған халық ел жақсыларының ақ тілектеріне құлақ түрді. Алғаш сөз алған аудан əкімі Рахат Сыдықов ел Президенті Н.Назарбаевтың сындарлы саясатының, елге деген жанашырлығының арқасында қарымды істердің жүзеге асып, халық игілігіне айналып отырғанына тоқталды. Қарапайым тұрмыс кешіп жатқан елді мекендерге темір жол келеді, газ тартылады. Биылғы жылы Жылтыр мен Қотыртас ауылдарына көгілдір отынның қосылатынын айтты. М.Шыманұлы ауылына мерзімінен бұрын газ тарту жұмысын аяқтаған «Ерзат» өндірістік кооперативінің төрағасы Қаржау Əлиқұловқа алғыс сезімін білдірді. — Тартылатын темір жол бойына халыққа жақсы жағдайлар жасалмақ, автомобиль жолдары да болады, ұялы байланыстар орнатылады, интернет желісі де тартылады. Темір жол бойлап өтетін, төрт округ тұрғындарының өмір сүру деңгейі көтеріледі, — деді аудан басшысы. Осы қуанышты рəсімдерде сөз алған О.Əділбаев, Қ.Əлиқұлов ауылдықтарды темір жолдың, көгілдір отынның келуімен құттықтады. Бұдан соң елді мекенге келіп тұрған көгілдір отынның лентасын қиып, тегершігін бұрау құрметіне аудан əкімі Рахат Сыдықов пен «Ерзат» ӨК төрағасы Қаржау Əлиқұлов ие болды. Көгілдір отын алаулап жанды, ауыл

тұрғындары қуаныштары қойнына сыймай, ақ тілектерін жаудырып, шашулар шашты. Біз осы қуанышты сəтте ауыл ардагері Жақсылық Керековты сөзге тарттық. 70-тің үстіне шықтым, ауылдың-кəрі жасының бұлай қуанғанын көрген емеспін. Міне, темір жол, міне, газ – қос қуаныштан жүрегіміз жарылайын деп тұр, айналайын! Бұл ауылда 39 отбасы, 200-дің үстінде адам, мектебіміз бар. Алдағы күнге үмітіміз ұлғайды. Үйдегі келіндеріміздің, балаларымыздың бір бейнеті

Электронды цифрлы ќолтаѕбалар саны артуда Жаңа жылдың алғашқы айында Қазақстанда 130 мыңнан аса электронды цифрлық қолтаңба (ЭЦҚ) шығарылды, олардың 31,5 мыңға жуығы жеке куəліктердің чиптеріне жазылған. Сарапшылардың айтуынша, ағымдағы жылы ЭЦҚ-ны алған қазақстандықтардың саны едəуір өседі. Бұл үдеріс халыққа қызмет көрсету орталықтарында жеке куəліктерді шығарумен қатар құжаттың чипіне электронды қолтаңбаны енгізу сияқты жаңа қызметтің іске қосылуымен байланысты болуда. Бүгінгі күні электронды қолтаңба жазылған жаңа жеке куəліктер 144 ХҚКО-да шы ғарылады. Халыққа қызмет көрсету

орталықтарында «Электронды үкімет» бұрыштары ашылған, бұл жерде қазақстандықтарға электронды қызметтер алу тəсілдері жайлы кеңестер беріледі. ЭЦҚ жазылған куəліктің иесі мемлекеттік қызметтерді онлайн түрінде картридер арқылы үйден шықпай-ақ ала алады. Құрылғыны тұрмыстық немесе компьютерлік дүкендерден сатып алуға болады. Қазақстанда ЭЦҚ-ны Ұлттық

кеміді. Жақсы тұрмысты, жақсы жағдайды кім аңсамайды. Алдымен Елбасына, қалды, осы істі ұйымдастырған ел азаматтарына алғысымыз шексіз, – дейді ол. Біз Жақсылық ақсақалдың жүрекжарды лебізін тыңдай отырып, бүкіл ауылдың ыстық ықыласы да осындай екенін сезіндік. Ақтөбе облысы. Шалқар ауданы.

Қыдырəлі ƏЛИН.

куəландырушы орталығы 2008 жылы бере бастады. Бүгінгі күні республикада 1 миллион 488 мыңнан аса электронды қолтаңбалар шығарылды, олардың ішінде 109 962-і жеке куəліктерге жазылған. 2012 жылғы шілденің 1-нен бастап Қазақстанның тұрғындарында жеке куəліктерге ЭЦҚ құралдарын жазу мүмкіндігі пайда болды. Əрбір азаматтың басты құжатына ЭЦҚ құралдарын орналастырудың артықшылығы кілттің бөлігінде жасырынғандарды көшіру мүмкіндігін болдырмайтын қауіпсіз сақтау болып табылады. Жеке куəлікті жоғалтқан жағдайда электронды қол таңбаны пин-кодты (банктік картаға ұқсас) білмей пайдалану мүмкін емес. Бұл ретте кері қайтаруға өтініш беріп, ЭЦҚ құралдарын жарамсыз деп тануға болады. «Егемен-ақпарат».

www.egemen.kz

1 ақпан 2013 жыл

Аудандағы үш тірек ауылының бірі болып саналатын Семиярда жаңалық, өзгеріс баршылық. Енді бұйыртса, бұл ауыл Жетіжар деп аталатын болады. Соған орай облысқа тиісті құжаттар жіберілген де көрінеді. Өткен жылы аталған тірек ауылын көркейту мақсатымен жалпы құны бес жүз миллион теңгеге жуық 15 жобаны жүзеге асыру көзделген екен. Соның он үші жүзеге асырылыпты. Соның нəтижесінде ондаған жұмыс орны ашылған. Айталық, тек ауыл шаруашылығы бойынша төрт жоба қолға алынып, жаңадан отызға жуық жұмыс орны ашылыпты. Ал одан əрі нақтылай түссек, Шіліктікөл деген жерде 1500 бас ірі қара малын бордақылау алаңы іске қосылған. Қазірде мұнда екінші алаң құрылысы бітуге жақын.

ауылды көркейтуге арналған бес жобаның бесеуі де орындалыпты. Соның нəтижесінде ауыл ішіндегі көлік жолдары мен жүргіншілерге арналған жолдар ретке келтірілген, көшелер жарықтандырылып, газондар егілген, ауыл іші қоқыстан тазартылып, қоқыс салатын арнайы жəшіктер қойылған. Тірек ауылында ауыз су мəселесі де өз шешімін табуға жақын. Қазірде мұнда тартылатын су құбырының жобалау құжаттары дайын.

Жїзеге асќан жобалар

ҮКІМЕТ

бөлінсе, жас хоккейшілердің спорт киімдеріне деп сонша мөлшердегі қаражатты аудан əкімі өзі тауып беріпті. Осындай қамқорлық нəтижесінде бір түкпірдегі ауылдың жас хоккейшілері облыстық спартакиада да қатарынан екі жыл бірінші, екінші орынды жеңіп алыпты. Ал оны аз десеңіз, аталған мектептің екі түлегі бүгінде волейболдан республика құрама командасында ойнайтын көрінеді. Өткен ғасырдың отызыншы жылдары біздің ауыл аудан орталығы да болған екен. Соған қарамастан ауылымызда жаңа мектеп салынып отырғаны осы. Мұның бəрі тəуелсіздіктің арқасы, дейді ауыл əкімі Қ.Байбекова мен мектеп директоры Р.Əбішева жарыса сөйлеп. Ал біз болсақ, Қарлығаш пен Райхан қарындастарымыздың бір түкпірдегі

Дəулет СЕЙСЕНҰЛЫ.

Семиярлықтар мұның сыртында мал басын асылдандыру ісін де назардан тыс қалдырып отырған жоқ. Аталған тірек ауылында жұмыспен қамтамасыз ету бағдарламасы бойынша шағын тауық фермасын ашу да қолға алынып отыр. Жоба жетекшісі Б.Рахымбаев деген азамат екі жарым миллион теңге несиеге қол жеткізіпті. Бұл ферма биылғы жылы іске қосылмақ. Сонда мұнда үш жұмыс орны ашылатын болады. Семияр ауылына сапар барысында жеке кəсіпкер Раушан Зияданова деген замандасымыздың тірлігімен танысып, мейлінше риза болғанымызды айта кетсек дейміз. Бұл кісі бір жарым миллион теңге шағын несиеге қол жеткізіп жəне өз қалтасынан сонша мөлшерде қаражат шығара отырып үш бірдей жобаны жүзеге асырыпты. Атап айтсақ, ол ашқан шағын наубайхана бүгінде іргелес жатқан төрт бірдей ауылды нан өнімдерімен қамтамасыз етіп отыр. Қазірде мұнда алты адам еңбек етеді. Мұны бір деңіз. Екіншіден, ол мұнымен де шектелмей, шаштараз бен дəріхана да ашып алған. Соңғы екеуіне жоғарыда айтқандай, өз қаржысын салып отыр. Бұл кісінің жолдасы Кеңесбек ақсақал кезінде мектепте ұзақ ұстаздық етіпті. Қазірде мал өсірумен шұғылданады. Өзі жасы келіп қалған адам. Ал жалақысын төлеп, көмекші алайын десе ауылдағы бос отырған кейбір ер азаматтар өзінше кергитін көрінеді. Сонда олар Абай атамыздың «Есектің артын

Тірек ауылындағы ең басты жаңалық – өткен жылдың күзінде жаңа мектеп үйінің пайдалануға берілуі ме дейміз. Осы жаңа мектеп құрылысына облыстық бюджеттен 223 миллион теңге қаражат бөлініпті. Мұнда барлық пəннен жақсы жабдықталған кабинет бар. Үш интерактивті тақта, отыздан астам компьютер алынған. Спорт, акт залдары, кітапхана мен асхана мұның сыртында. Білім ордасының жаңа ғимараты тепло-

фонмен жылытылуда. Бұл өзі жылылықпен бірге, тазалыққа да жақсы болды дейді мұндағылар. Мектеп ішіндегі түрлі секцияларды айтпағанда, сыртта хоккей корты жəне жұмыс жасап тұр. Оған «Семей орманы» резерваты тарапынан бір жарым миллион теңге

Ауылдар ахуалы оѕалады Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ, «Егемен Қазақстан».

Атырауда өңірлерді дамыту бағдарламасы шеңберінде жергілікті өзін өзі басқаруды қаржылық қолдауға баса назар аударылғалы отыр. Облыстық экономика жəне бюджетік жоспарлау басқармасының мəліметіне сүйенсек, биыл ағымдағы нысаналы трансферттер аясында бөлінетін қаржыға облыстағы 80 ауылдық жəне кенттік елді мекендердің инфрақұрылымы мен əлеуметтік ахуалын жаңғырту жоспарлануда. Нақтылай айтқанда, осынша елді мекенде сумен жабдықтау, денсаулық сақтау нысандарын, балабақшаларды күрделі жөндеу, көшелерді жарықтандыру, рұқсат етілмеген қоқыс тастайтын алаңдарды жою, балалардың ойын алаңдарын орнату секілді жұмыстар атқарылмақ. Осы мақсаттағы жұмыстарды іске асыруға республикалық бюджеттен 224 миллион 822 мың теңге бөлінетіндігі жоспарлануда.

ENRC құрамына кіретін Қазақстан электролиз зауыты миллионыншы тонна алюминийді балқытты. Осынау елеулі оқиғаға арналып электролиз цехында өткен салтанатты іс-шараға жас қызметкерлер мен құрметті металлургтерден бастап осы мамандыққа өздерінің бүкіл өмірін арнаған барлық буын өкілдері жиналды. Олар еліміз алғашқы алюминий алған 2007 жылды бірге еске түсірді. Өнеркəсіп алыбының алғашқы электролизері күйдіру үшін 2007 жылғы қыркүйектің басында қуатқа қосылған болатын. Ал сол жылдың 12 желтоқсанында ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаев жаңа зауытты іске қосты. Жаңа буын өндірісін салу мен іске қосу, Лондон металдар биржасындағы табыс, «Еуропалық сапа», «Қазақстанның үздік тауары» жəне «Жылдың үздік рационализаторлық шешімі»

наградалары – электролиз зауытының толық емес жетістіктері міне, осындай. Зауыттың Қазақстандағы ең қауіпсіз кəсіпорын болып саналуы ең басты жетістік болып табылады. Бұл тек еңбек жағдайларына ғана қатысты емес. Қазақстан электролиз зауыты ENRC-дің өз ге де кəсіпорындары сияқты экологиялық қауіпсіздіктің жоғары стандарттары бойынша жұмыс істейді. Мəселен, ҚЭЗ базасындағы күйдірілген анодтар шығару жөніндегі жаңа зауыттағы үстіміздегі жылғы желтоқсанда іске қосылуы жоспарланған газ тазарту құрылғысының пайдалы əсер коэффициенті 99,8 пайызға жетпек. Зауыт сол сияқты биоалуандықты сақтау жөніндегі бастамаға да қолдау көрсетеді. Табиғи ортаны қалпына келтіру мақсатында көгалдандыру жұмыстары жүргізілуде – ҚЭЗ қызметкерлері

кəсіпорын аумағында мыңдаған ағаш отырғызды. – Қазақстан электролиз зауытында ағын суларды жинау мен жіберуге қатысты барлық рұқсат беретін құжаттар бар. Кəсіпорын қызмет істеген уақыттардың бəрінде бұрмалаушылық тіркелген жоқ, суды алу мен жіберу лимиті ешқашан мөлшерден асқан емес. Су ресурстарын ұтымды пайдалану мақсатында зауыт сумен жабдықтаудың қайталамалы айналым жүйесін енгізді, – деп атап өтті Ертіс бассейні инспекциясы бастығының орынбасары Қазымбек Баймағамбетов. ENRC басшылығының айтуынша, корпорацияның барлық кəсіпорындары, соның ішінде Қазақстан алюминий өнеркəсібінің флагманы – Қазақстан электролиз зауыты да тұрақты даму принципі бойынша жұмыс істейді жəне өзінің одан арғы қызметінде де осы бағытты ұстанатын болады.

Ќуат кґзін їнемдеу жолы ауылды қайта түлетіп жатқанына сүйсіндік. Мамандығы жөнінен ұстаз болып табылатын Қарлығаш Нығметқызы бұдан отыз жыл бұрын ауылдық кеңеске хатшы болып орналасыпты. Сонан соң əкімдіктің бас маманы болған. Міне, соңғы бес жылдан бері ауыл əкімі қызметін абыроймен атқарып келеді. Кезінде əкесі, соғыс ардагері Нығмет ақсақал осы ауданның төрт бірдей ауылында ауылдық кеңестің төрағасы болып жемісті қызмет атқарыпты. Енді Райхан Армияқызына келетін болсақ, бұл кісі аудандағы тəжірибелі мектеп директорларының бірі көрінеді. Соның айғағындай, ол өткен жылы аудан бойынша үздік мектеп директоры атаныпты. Былтырғы жылдан бастап жаңа мектебіміз таза қазақ тілінде оқытатын білім ордасына айналды, дейді директор. Соған орай мұндағы бірліжарым басқа ұлт өкілдері қазақша оқып жатыр. Олар былайынша да қазақ тілін біледі. Сондықтан бұл мəселеде ешкімде ешқандай өкпе жоқ. Ол солай дей келіп жаңа мектепке сұрапыл соғыста Кеңес Одағының Батыры атанған, ал бейбіт заманда ұзақ жыл Павлодар облыстық атқару комитетінің төрағасы болып жемісті қызмет атқарған осы елдің тумасы Махмет Қайырбаевтың есімін беру туралы ойластырып отырғандықтарын айта кетуді де ұмытпаған. Ол да жөн екен дедік біз де орынды ұсынысты қолдай отырып. Не десек те, тірек ауылындағы тіршілік көңіл көншітерліктей. Шығыс Қазақстан облысы, Бесқарағай ауданы.

жусаң да мал тап» деген нақыл сөзін ескермей ме! Ал дамыған елдерде көршісі байыса, екіншісі бізге жұмыс табылатын болды деп қуанады екен. Енді тірек ауылындағы іске асқан жобалар туралы əңгімемізді одан əрі жалғастырсақ,

Миллионыншы тонна

Сонымен бірге, «Дипломмен – ауылға!» жобасы шеңберінде ауылдық елді мекендерге жұмыс істеу жəне тұру үшін келетін əлеуметтік саланың жас мамандарына да қолдау көрсетіледі. – Биыл ауылдық елді мекенге жұмыс істеу мақсатымен тұрақты тұруға тілек білдірген 201 маманға 24 миллион 355 мың теңге көлемінде көтерме жəрдемақы төлеу көзделіп отыр. Бұл жергілікті жердегі əлеуметтік сала мамандарының алаңсыз жұмыс жасауы үшін қолға алынатын игілікті іс, – деп мəлім етті газет тілшісіне облыс əкімінің баспасөз хатшысы Қайрат Тарбаев. Атырау облысы.

Суреттерде: жаңа мектеп ғимараты мен мектеп жанындағы хоккей корты. Суреттерді түсірген автор.

Қыстың қолайсыз ауа райына қарамастан қондырғы сəтті іске қосылды. «ТМН-6300кВА» деп аталатын бұл қондырғы ENRC құрамына енетін «Қазақстан алюминийі» АҚ-тың бөлімшесі болып табылатын «Керегетас» əктас кенішінің қуаты 110/6кВ болатын қосалқы стансасына орнатылды.

Жаѕа ќондырєы орнатылды Фарида БЫҚАЙ,

«Егемен Қазақстан».

Құны 420 мың АҚШ доллары тұратын энергетикалық қондырғы кəсіпорынның инвестициялық бағдарламасы шеңберінде сатып алынды. Елімізде жасалған жаңа қондырғы трансформатор Керегетасқа Кентау қаласынан жеткізілді. Кеніш мамандары ескі жабдықты бұзып, қайтадан құрастырып, құрылыс жəне іске қосу жұмыстарын мердігер ұйыммен бірлесе атқарды. Жаңа қондырғы өте пайда-

лы. Жаңарған қондырғы 1968 жылы шыққан бұрынғы жабдығынан əлдеқайда ерекше, деп атап өтті «Керегетас» кенішінің энергиямен қамтамсыз ету жəне электр құралдарын жөндеу телімінің шебері Исабек Жақымов. Енді электрмен қамтамасыз етуде еш қорқыныш жоқ. Өйткені, ол «Керегетас» кенішін электр қуатымен қамтамасыз етіп қана қоймай, жақында орналасқан Үшқұлын ауылына да қуат көзін жеткізе алады. Павлодар облысы.

Электр қуатын үнемдеу мəселесі жаһандық деңгейде ерекше маңызға ие. Оның балама көзін қарастыру үшін сарапшылар талай мəрте бас қосты. Осы бағыттағы жұмысты жүйелеу мақсатымен Қазақстанға БҰҰ өкілі Гордон Джонсон арнайы атбасын бұрды. Ол еліміздің бірқатар өңірін аралап, желдің соғу бағытына зерттеу жұмысын жүргізген. Бізде жел қуатын пайдалануға арналған арнайы бағдарлама бар. Алғашқы жоспар негізінде сағатына 1,82 трлн. киловат қуат өндіру көзделген. Ал бағдарламаның екінші бөліміндегі бес мегаваттық жел қуаты бекеті Қытай шекарасына таяу Жоңғар қақпасы маңайынан орын алады. Осы жобаны жүзеге асыруға Вашингтондағы Əлемдік қоршаған ортаны қорғау тəуелсіз ұйымы екі миллион доллардан аса қаржы бөлген. Алаңдатарлығы, ел аумағындағы бірқатар электр стансаларының ескіруіне байланысты электр қуатының шығыны да белгіленген мөлшерден асып кетіп отыр. Бұған дейін республика көлемінде салынған іргелі ГРЭС-тердің қатарын толықтырумен бірге, ескі электр стансаларын ұзатпай жаңалауымыз қажет. «Ұлттық инновациялық қор» АҚ-тың дерегі бойынша, 2030 жылға дейін 46 ауданда қуаты 1 млн. квт/сағ. болатын жел стансалары салынады. Ал осыған дейін Оңтүстік Қазақстан облысының Кентау қаласында жəне Қарағанды облысында жел стансалары бой көтерген. Жалпы, балама қуат көздерін еселеуде биоқалдықтардың да орны ерекше. Бейресми ақпарда көрсетілгендей, жыл сайын мал шаруашылығы саласында құрғақ күйінде 22,1 млн. тонна қалдық болады екен. Сонымен бірге 17,7 млн. өсімдік қалдығын жаратудың мүмкіндігі бар. Жетісу өлкесіндегі су жүйесі еліміздегі тіршілік нəрінің жартысын құрайды. Мұнда бұрын бес шағын су электр стансасы пайдалануға берілген. Ендеше, су көзі тапшы аймақтар жел қуатын пайдалануы керек. Алпысқа жуық мемлекет өздеріне жел қуатын арттыратын электр стансаларын салған. Сондықтан

бізге де қолда бар мүмкіндікті пайдаланатын уақыт келіп жетті. Елбасы «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында былай деп атап өтті: «Бесінші сын – қатер – жаһандық энергетикалық қауіпсіздік. Барлық дамы ған елдер баламалы жəне «жасыл» энергетикалық технологияларға инвестицияны ұлғайтуда. 2050 жылға қарай алғанның өзінде оларды қолдану барлық тұтынылатын энергияның 50%-на дейін өндіруге мүмкіндік береді». Осындай маңызды мəселені қаперге алып, табиғат байлығын орнықты экономикаға кіріктіре білу қажеттігін ескертеді. Дегенмен, бұл тақырып ЭКСПО-2017 көрмесі аясында тағы бір мəрте терең талқыланады. Біз жоғарыдағы тақырыптың өзектілігіне байланысты «Қазақэнергиясараптама» АҚ мамандарына сауал жолдаған болатынбыз. Олар жіберген жауапта былай деп жазылған: «2012 жылы «Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру туралы» заң қабылданды. Оның негізін қалайтын энергия аудиті екені анық. Жалпы, энергия аудиті дегеніміз – энергия үнемдеудің мүмкіндігі мен əлеуетін бағалау жəне қорытынды дайындау мақсатында энергетикалық ресурстардың пайдаланылуы туралы деректерді жинап, өңдеу жəне талдау. Айта кетерлігі, 2013 жылдан бастап энергетикалық қорлары есептеу құралымен жабдықталмаған жаңа нысандарды тапсыруға тыйым салынады. Ал энергияны ысырап етпеудің ең тиімді жолы – жел қуатын пайдалана білу. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін Астана маңындағы Ерейментау қаласында қуаты 45 мвт. жел электр стансасының құрылысы басталып кетті». Табиғаттың бар байлығын кəдеге жарату қамына кіріскен еліміз таяу арада энергия көзін үнемдеуге толық мүмкіндік алады. Қазір жасалып жатқан жұмыстарға қарап, осындай ой түйдік. Əмірхан АЛМАҒАНБЕТОВ.

Тґменгі кїнкґріс деѕгейініѕ тґркіні Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрлігі Халықаралық еңбек ұйымымен бірлесе отырып «Қазақстандағы ең төменгі күнкөріс деңгейін есептеу əдістемесіне шолу» тақырыбында дөңгелек үстел өткізді, деп хабарлады аталған ведомствоның баспасөз қызметі. Жиынға Парламент Мəжілісінің депутаттары, Экономика жəне бюджеттік жоспарлау, Қаржы, Денсаулық сақтау министрліктерінің, Статистика агенттігі, «Қазақ тағамтану академиясы» АҚ, Кəсіподақтар федерациясының өкілдері жəне Халықаралық еңбек ұйымының сарапшылары қатысты. Дөңгелек үстелде халықаралық жəне ұлттық сарапшылар зерттеу жұмыстарының нəтижесін жариялап, ғалымдар бірқатар байламдарға келді. Қазақстанда қолданылатын ең төменгі күнкөріс деңгейін айқындау əдістемесі халықаралық нормалар мен талаптарға сай. Əлемдегі тəжірибеде нормативтік-статистикалық тұрғыдан қарағанда, азық-түлік себеті норматив арқылы белгіленіп, азықтүлік емес себет оның пайыздық қатынасы арқылы белгіленеді. Нормативтік тұрғыдан келгенде, азық-түлік жəне азық-түлік емес

тауарлар мен қызметтер нормативпен айқын далады. Кедейлік деңгейін салыстыру үшін медианды табыс қолданылады. Отандық сарапшылар бүгінде медианды табыстың мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінен əлдеқайда төмен болады деген байламға келіп отыр. Осы орайда, қолданыстағы əдіснаманы дұрыс деп санап, оны тек жетілдіре түсу керектігін алға тартады. Əрбір 5 жыл сайын азықтүлік тауарларын тұтынудың ең төменгі нормалары мен олардың

құрылы мын қайта қарау қажет болса, Қазақстанда 2005 жылы азық-түлік себетінің құрылымы 20-дан 43 атауға дейін өзгерген. Бұл ретте Қазақ тағамтану академиясы жаңа азық-түлік себетін ұсынуда. Онда кейбір тауарлардың тұтыну нормалары мен құрылымы өзгеріп, олардың энергетикалық құндылықта рын бала емізетін əйелдер мен жүкті əйелдердің қосымша энергиясын есептей отырып 2 250 ккал/күн (қолданыстағы азық-түлік себеті 2175 ккал/күн) арттырылған.

Орталыќ мемлекеттік органдардыѕ интернет-сайттары:

Қазақстан Республикасының Үкіметі Ішкі істер министрлігі Қорғаныс министрлігі Қоршаған ортаны қорғау министрлігі Білім және ғылым министрлігі Сыртқы істер министрлігі Денсаулық сақтау министрлігі Көлік және коммуникация министрлігі

www.government.kz www.mvd.kz www.mod.kz www.eco.gov.kz www.edu.gov.kz www.mfa.kz www.mz.gov.kz www.mtk.gov.kz

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Қаржы министрлігі Әділет министрлігі Төтенше жағдайлар министрлігі Мәдениет және ақпарат министрлігі Ауыл шаруашылығы министрлігі Экономикалық даму және сауда министрлігі

www.enbek.gov.kz www.minfin.kz www.minjust.kz www.emer.kz www.mk.gov.kz www.minagri.kz www.minplan.kz

Мұнай және газ министрлігі Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі Статистика агенттігі Спорт және дене шынықтыру істері агенттігі

www.memr.gov.kz

wwww.mit.kz www.stat.kz www.mts.gov.kz

Тарих толқынында 1913 жылы Орынбор қаласында араб қарпімен жарық көрген – қазақтың тұңғыш қоғамдық, саяси жəне əдеби газеті «Қазақ» пен оның тұңғыш Бас редакторы – ХХ ғасырдың басындағы қазақ ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, ақын, публицист, қазақ тілі білімі мен əдебиеттану ғылымдарының негізін салушы ғалым, ұлттық жазудың реформаторы, ағартушы Ахмет Байтұрсыновтың мерейтойлары биыл қатар келіп отыр.

Егіз ґрім Сағымбай ҚОЗЫБАЕВ,

əл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің профессоры, Қазақстан журналистика академиясының президенті. Құдайберген ТҰРСЫН, əл-Фараби атындағы ҚазҰУ Баспасөз жəне электронды БАҚ кафедрасының меңгерушісі, профессор.

Бүгінде «Қазақ» газеті десек, алдымен Байтұрсынов есімі ойға оралады. Сол сияқты, Байтұрсынов туралы əңгіме қозғағанда «Қазақ» газетіне соқпай өте алмаймыз. Бұл екеуі кəдімгі егіз ұғым-егіз өрім десек, артық айтқандығымыз емес. Сондықтан, «Қазақ» газетінің қайталанбас қысқа ғұмырын санамызда қайта бір жаңғырту үшін əңгімемізді Ахмет Байтұрсыновтың өмір жолдарын еске алудан бастағанымыз дұрыс болар. Қазақтың мүддесі үшін патшаға қарсы шыққан Байтұрсыновты 1909 жылдың 1 шілдесінде губернатор Тройницкий өз бұйрығымен Семей түрмесіне қамағаны белгілі. Бірақ, арыстан мінезді Ахаң абақтыда да айға атылуын қоймады. «Қазақ өзінөзі басқару керек!» деген арқыраған үні түрмедегілерді шырт ұйқыдан оятты. Бұдан сескенген патша жандармдары 1910 жылдың 9 наурызында оны енді қазақ арасынан оқшаулау мақсатында Орынборға жер аударды. Алмас қылыш қап түбінде жатқан ба?! Ахаң бұл жақта да жай жатқан жоқ. 1913 жылдың 2 ақпан күні «Қазақ» деген газет жарқ етіп дүниеге келді. Бас редакторы – Ахмет Байтұрсынов! Осыдан кейін патшаның жандайшаптары қалайда газетті жауып, Байтұрсыновтың көзін құртуға ұмтылды. Бірақ одан ештеңе шықпады. Алаштың Əлихан Бөкейханов, Міржақып Дулатов сынды қайраткерлері «Қазақтың» төңірегіне шоғырлана бастады. Осылай қазақ зиялылары дүркірей көтеріліп, «Қазақтың» туын желбіретті. Жас басылымның айдарынан жел есті. Осы тарихи кезеңде ұлт өміріне қатысты бірде-бір өзекті мəселе, елеулі оқиға бұл басылымның назарынан тыс қалған жоқ. Бүкіл қазақ жұрты «Қазақты» оқып, оңы мен солын тануға тырысты. Жаңа қалыптасып келе жатқан ұлт зиялылары «Қазақты» оқып, қайраттанды. Революциялық өзгерістерге дейін-ақ ұлт мүддесі жолында табанды күрескер ретінде танылған Ахмет Байтұрсынов бастаған алаш зиялылары қазақ жеріне мысық табандап кіріп келе жетқан қарашекпенділердің түпкі ниеттерін əшкерелеуге кірісті. Қазақтың өрісі мен қонысын тарылтып, шұрайлы жерлерді пышақ үстінен бөліп алған отаршыл биліктің өкілдерін сын қаламымен шаншыды. Сөйте отырып, қазақ ауылдарын жедел, жаппай отырықшы тұрмысқа көшуден сақтандырды. Жеке қожалық иелерін егін жəне мал шаруашылығын жүргізудің, тауарлы өндіріспен айналысудың озық үлгілерімен таныстырды. Өктемшіл биліктің түрлі саяси айласына ұлттық бірлік пен парасатты қарсы қоюға үндеді. Туған жердің байлығын өз игілігіне жарату үшін халқын өнер, білімді игеруге шақырды. Қазақ елінің дағдарып, белгілі бір тоқтамға келе алмай қиналған тұсы – орыстың басқа елдермен соғысына қазақтан əскер жинау мəселесі еді. 1916 жылдың жазында майдандағы қара жұмысқа қазақтың 19-21 аралығындағы жастарын алу жөніндегі патша жарлығы шықты. «Қазақ» газеті осы тұста тайсалмастан өз пікірін ашық айтты. Халық арасында пікірталас ұйымдастырды.

www.egemen.kz

1 ақпан 2013 жыл

Байтұрсынов бастаған біраз қазақ зиялысы осы пікірлерді тұжырымдап, жинақтағаннан кейін бүкіл қазақ халқының атынан Ресей Мемлекеттік кеңесі мен Соғыс министріне жеткізді. Бұдан кейін Ресей Мемлекеттік думасындағы мұ сылман фракциясының төрағасы К.Тевкелев Бас редактор Байтұрсыновты Мəскеуге арнайы шақырып, фракцияның мəжілісіне қатыстыруға мəжбүр болды. Думада сөз алған Байтұрсынов қазақтарға жеке мүфтилік ашу, егер қазақтарды əскерге алса, оны қара жұмысқа жекпей, атты əскерлер сапына қосу, қазақ жеріне Ресейден қоныс аударушыларды дереу тоқтату керектігін кесіп айтты. Бірақ, ақ патша оған құлақ аспады. Оның соңы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліске əкеліп соққаны тарихтан белгілі. «Қазақ» газеті осының бəрін өз оқырмандарына бүкпесіз жеткізе білді. Орынборда аптасына бір рет, ал 1915 жылдан аптасына екі реттен шыға бастаған «Қазақ» газетін Қазан, Уфа, Мəскеу, Томскі, Петербор жұртшылығымен қоса Қытай, Түркия қазақтары да алдырып оқыды. Бұл Ресей жандармдарын одан сайын үрейлендірді. «Қазақтың» тиражы күн сайын көбейе түсті. Осы тұста мына бір жағдайды айта кетпесек, əділетсіздік болар еді. Алғашқы кездері қаржы тапшылығына байланысты «Қазақты» үш-ақ адам шығарғанын бүгінде екінің бірі біле бермейді. Олар – редактор А.Байтұрсынов, техникалық редакторлары жəне таратушылары – Ахаңның жұбайы Александра Ивановна мен қызы Шолпан еді. 1918 жылы газет жабылды. Осы аралықта 265 нөмірі жарық көрді. Тиражы 3 мың данадан 8 мың данаға жетті. Алаш арыстары – Ə.Бөкейханов, М.Ду латов, Ш.Құдайбердиев, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, С.Торайғыров, Жанша жəне Халел Досмұхамедовтер, тағы басқа елге танымал қаламгерлер «Қазақ» газеті үшін аянбай тер төкті. Осы орайда Ахаңның жары Алек сандра Ивановна жайында аздаған ақпар бере кеткен артықтық етпейтін сияқты. 1878 жылы Ресейдің Челябі облысында дүниеге кел ген. Бұл кісінің ұлты орыс. Бі рақ, Ахаңмен отау құрғаннан кейін мұсылман дінін қабылдап, Бадрисафа деген есімді иеленген. Осы есіммен ел есінде сақталып қалды. Қазақ жеріне қоныс аударған əке-шешесі Қостанай қаласынан 100 шақырымдай жердегі Əулиекөл ауылына табан тірейді. Ресейде арнайы білім алған Александра Ивановна осы жердегі орыс-қазақ мектебіне мұғалім болып орналасады. Ал, Ахаң Торғайдағы 2 сыныптық орыс-қазақ орта мектебін бітіргеннен кейін 1891 жылы Орынбордағы 4 жылдық мектепке оқуға түседі. 1895 жылы Қостанай облысындағы Əулиекөл ауылындағы орыс-қазақ мектебіне мұғалім болып қызметке тұрады. Осында өзінің болашақ жары Александрамен танысады. Ақыры, 1896 жылы екеуі Тройцк қаласындағы мешіт те не келерін қидырады. Мешіт тің има мы Зейнулла ишанға Александраның ұлтын – татар, аты-жөнін – Байтұрсынова Бадрисафа Мұхамедсадыққызы деп жазғызады. «Бадри» – арабша «толған ай» деген мағынаны, «сафа» – «мөлдір, тұнық, таза» деген ұғымды білдіреді. Ел арасында ақ келін атанған Бадрисафа өмірінің соңына дейін шариғат заңдарын пір тұтып, сүйген жары үшін басын бəйгеге тігіп өтеді. Ахаң шығарған «Қазақ» газетін Бадрисафа екінші баласындай аялайды. 1914 жылы А.Байтұрсынов

газеттің бас мақаласында патша жандармдарын қатты сынға алады. Бұдан шошынған Орынбор губернаторы Сухомлин газетке 1500 сом көлемінде айып төлеуге немесе мақала авторын үш ай мерзімге қамауға алу жөнінде шешім шығарады. Газеттің қаржысын шығарғанша өзім үш ай абақтыда отырайын деген шешіммен Ахаң жандармдарға келеді. 20 қазан күні қамауға алынады. Осының бəрі жүрегін сыздатқан Бадрисафа «Қазақ» газетін шығарыса жүріп, «Алаш» партиясының белсенді мүшелерінің біріне айналады. А.Байтұрсынов 1917 жылғы революциялық өзгерістер тұсында қазақ ұлт-азаттық қозғалысына жетекшілік етеді. Оны біз «Қазақ» газетінде басылған əртүрлі тақырыптардағы шығармалардан анық көреміз. Ол бірде былай деп жазады: «Қазақтарға ақпан революциясы қаншалықты түсінікті болса, Қазан төңкерісі оларға соншалықты түсініксіз көрінді. Қазақ халқы алғашқы революцияны қандай қуанышпен қарсы алса, тура сондай үреймен екіншісін қарсы алуға мəжбүр болды. ...Біріншіден оларды патша үкіметінің қанауы мен зорлығынан құтқаруында, екіншіден, олардың өзімізді өзіміз басқарсақ деген ескі үмітінің нығаюында еді». Бұл ойларын ол 1920 жылы Ленинге жолдаған хаттарында одан сайын нығарлай түседі. Мұнда тек қазақ ұл тының ғана емес, бүкіл түркі жұртының, Шығыс əлемінің ортақ мүдделерін ашық айтады. Сол жылдың 17 мамырында жазған «Ленин жолдастың ұлт жəне отар мəселелері туралы тезистеріне қосымша» деп аталатын хатында Қазақ ревкомының құрылғанына 10 ай өткендігін, өкінішке қарай, Мəскеу мен қазақ халқының арасында өзара сенім орнамағандығын, Ресей коммунистерінің қазақ халқына алуан түрлі үстемдігін жүргізіп отырғандығын, сол себепті Қазақстанды тек қана халық толық сенетін қазақ зиялылары басқару керектігін батыл ескертеді. Ал тура бір айдан кейін, 17 маусымда жазған бір хатында Ленин тезистеріне өзінің жеке сын-ескертпелерін жолдай отырып: «Бостандыққа жетудің жолын қазақ елі өзі таңдауы керек, оған жетудің бар ауыртпалығы мен жауапкершілігін ұлт қайраткерлері көтеруге тиісті. Коминтерн мен Ресей коммунистерінің Шығысқа «көмегі» күшпен таңылмауы керек! Оның орнына жанашыр қолдау керек!» деп өктем үн қатады. Егер А.Байтұрсыновтың өмір жолына назар аударсақ, оны «Қазақ» газетіне дейінгі жəне «Қазақ» газетінен кейінгі деп екі кезеңге бөліп қарастырған дұрыс сияқ ты. Олай болса, Ахаңның 1913 жылға дейінгі қызметі мен шығармашылығына шолу жасап

көрейік. Байтұрсыновтың саяси қызмет жолына түсуі 1905 жылға тұспа-тұс келеді. Сол жылы ол «Қарқаралы петициясын» жазып, 15 мыңға жуық адамға қол қойдыртып, Ресей патшасына жолдайды. Онда қазақ халқына білім беру, жергілікті басқару, ар-ождан бостандығы, дін ұстану еркіндігі, цензурасыз газет шығару, баспахана ашу мəселелері көтерілген. Əсіресе, қазақ даласына орыс шаруаларының қоныс аударуын үзілді-кесілді тоқтату талап етілген. Сол кезден бастап Байтұрсыновтың басына бұлт үйіріледі. Түрмеден шыққаннан кейін Байтұрсынов журналистикаға түбегейлі бет бұрды. «Қарқаралы петициясы» енді «Қазақ» газетінің негізгі бағдарламасына айналды. Газетте саяси-əлеуметтік тақырыптардан басқа қазақ елінің тарихи шежіресіне қатысты мақалалар да үзбей жаряланды. Абайдың өмірі мен ақындығы туралы «Қазақтың бас ақыны» атты мақала да осы газетте басылды. Қазақ тілі мен əдебиеті жайында өзі жазған шығармаларымен қоса Ə.Бөкейхановтың, М.Дулатовтың, Ш.Құдайбердіұлының терең ойлы дүниелерін осы газет арқылы халыққа жеткізді. Сонымен қоса, М.Жұмабаевтың, Ж.Аймауытовтың, С.Дөнентаевтың, Б.Майлиннің, С.Торайғыровтың, Ғ.Қараштың, Қ.Серкебаевтың, Ə.Қоңыратбаевтың өлеңдері, əңгімелері, əдебиет туралы сын мақалалары, Л.Толстойдың, А.Чеховтың, М.Лермонтовтың, В.Короленконың, И.Крыловтың шығармалары қазақ тілінде жарық көрді. Газет жұмысын ұйымдастырумен бірге А.Байтұрсынов Қазақ съездері мен Қазақ комитеттері жұмыстарына да белсене араласты. Бұл ұйымдарға «Қазақ» газеті арқылы саяси-теориялық бағыт-бағдар сілтеп отырды. Байтұрсынов, Бөкейханов, Дулатов бастаған үштіктің жанкешті ұйымдастырушылық жұмыстарының арқасында 1917 жылы Алаш партиясы мен Алаш үкіметі өмірге келді. Байтұрсынов Алаш партиясы бағдарламасын даярлауға атсалысты. Алашорда үкіметі құрамы бекітілгенде Байтұрсынов оқуағарту комиссиясының төрағасы болып сайланды. 1919 жылға дейін Алашорда үкіметінің Торғай облыстық бөлімінің мүшесі болды. Сол жылдың наурыз айында Алашорда үкіметінің атынан Мəскеуге Кеңес үкіметімен келіссөзге аттанды. Шілде айында РКФСР Халық Комиссарлар Кеңесі мен Қазақ əскери революциялық комитеті төрағасының орынбасары болып тағайындалды. Көп ұзамай қайтадан көңіліне кірбің түскен Байтұрсынов Қазақстанды басқару ісіндегі Лениннің саясатына қарсы шықты. Өз пікірін Ленинге ашық хат арқылы жеткізді. Онда ол Қазревком мүшесі ретінде Қазақстанның Ресеймен шекарасындағы əділетсіздіктермен келісе алмайтындығын білдіре отырып, Қостанай уезін Челябинскі облысына қосуға болмайтындығын, Қостанайды Қазақстанға қайтару керектігін талап етті. Сөйтіп, Қостанайды қорғап қалды. 1921 жылы өз еркімен РК(б) құрамынан шықты. 1929 жылы Байтұрсынов халық жауы ретінде Архангельскіге жер аударылды. Бадрисафа сүйген жарына адалдығын сақтай білді. Сол үшін қызы Шолпанмен бірге Томск облысына жер аударылады. Патша жандармдарына бұл да аздық етсе керек, біраздан кейін Шолпанды Томскіде қалдырады да, Бадрисафаны БатысСібірге жер аударып, ағаш кесу жұмысына салады. А.Байтұрсынов 1934 жылы түрмеден шыққаннан кейін отбасымен Алматыға келіп тұрды. Бірақ, қазақ ұлтының көсеміне қызмет табылмады. Денсаулығы нашарлай бастаған жары Бадрисафаны аман алып қалу үшін Ахаң күнкөріс қамына кірісті. Мұражайда күзетші, туберкулез диспансерінде санитар болып та жұмыс істеді. Кеңестік жаналғыштар Ахаңа мұны да көп көрді. 1937 жылдың 8 желтоқ санында ақыры атып тынды. Бадрисафаны Свердлов облысына жер аударды. Қазақ азаматын құлай сүйіп, оның өзіне де, қазақ атты ұлтына да адалдығын айғақтап өткен ару Александра-Бадрисафаны кеңестік жандармдар ақырында жындыханаға апарып тықты. Ол сол жерден қайтып шықпады. Əулиекөлде Бадрисафаға қазақтар ескерткіш орнатты. Ал Ахмет Байтұрсыновтың есімі көшелер ге, мектептерге, жоғары оқу орындарына берілді. Алматыда Ах мет Байтұрсынов мұражайы жұмыс істейді. «Қазақ» газеті қазақ журналистикасының қарлығашы ретінде журналистика факультеттерінде оқытылып келеді, оқытыла береді де. Егіз өрім өмірдің өнегесі келешек ұрпақ үшін таусылмайтын қазына екендігі даусыз.

Табыс таразыєа тїсті Өткен жылы қол жеткен жетістіктер мен биыл атқаратын міндеттерді таразы басына салған Білім жəне ғылым министрлігінің алқалы жиыны кеше Премьер-Министр Серік Ахметовтің қатысуымен Еуразия ұлттық университетінде болды. Сүлеймен МƏМЕТ,

«Егемен Қазақстан».

Дəстүрлі алқа мəжілісінің алдында Премьер-Министр Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Өкімімен 31 қаңтар Жалпыұлттық аза тұту күні деп жарияланғанын айтып, бұл ұшақ апаты баршамызға ауыр тиді деп, қаза болғандардың туыстарына қайғырып көңіл айтты. Жиналған жұрт марқұмдарды бір минут орындарынан тұрып еске алды. Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы аясында 2012 жылғы іске асқан игі жұмыстар мен Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауы негізінде үстіміздегі жылы орындалатын міндеттер мен мақсат тарды сарапқа салған Білім жəне ғылым министрі Бақытжан Жұмағұлов 40-тан астам түбегейлі жаңа базалық механизмдердің көпшілі гі тəжірибеге енгізілгенін, жаһандық бəсекеге қабілеттілік рейтингінде айтарлықтай алға жылжығанымызды, соңғы екі жыл ішінде білім саласының бюджеті 1,6 есеге, яғни 1 трлн. 300 млрд. теңгеге өскенін, сол қаржы 99,8 пайыз игерілгенін атап өтті. Мектепке дейінгі тəрбие жүйесінде «Балапан» бағдарламасы арқасында балаларды қамту екі есеге өсіп, 71,5 пайызға жетті. 2011 жылдың қыркүйегінен бастап мұғалімдер мен тəрбиешілердің, кəсіптік білім беру саласы шеберлерінің біліктілік санатына қосымша ақы төленуде. 2015 жылға қарай айлық мөлшерін жеке сектордағы жалақыға жеткізу жоспарлануда. Президенттің Жолдауында нақтыланған стратегиялық міндет тің біріншісі 2020 жылға дейін ұзартылған «Балапан» бағдарламасы бойынша мектепке дейінгі тəрбиемен балаларды 100 пайыз қамту. Екінші міндет – мектепке дейінгі тəрбиенің жаңа сапасына көшу. Қазіргі кезде əлемде мектепке дейінгі тəрбие мектепке дейінгі білім беруге ауысуда. 12 жылдық білім беруге көшу жайын қозғай келіп, болашақта орта білімнің үлгісі ретінде Назарбаев зияткерлік мектептері алынатынын, онда мұғалім біліктілігін арттырудың түбегейлі жаңа моделі жасалып жатқанын, нақтылай түссек, Кембридж университетімен бірлесіп жұмыс істеудің нəтижесінде жеті мыңға жуық педагогтың білім жетілдіргенін атап өтті. Басты көрсеткіш білім сапасы, деген министр оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамы тудың ұлттық жоспары əзірленіп, бекітілгенін, еліміз бойынша көптілді оқытудың жүзеге асып жатқанын, əйтсе де қазақ тілі – ұлтымыздың рухы, рухани байлығы екенін жеткізіп, мемлекеттің барлық

білім ұяларында оқытылатынын, оқушылардың 60 пайыздан астамы қазақ тілінде білім алатынын айтып, басты мəселе олардың осы тілді жетік білуіне əрқайсымыз жауапты екенімізді алға тартты. 2013 жылдың басты міндеті – материалдық базаны жаңарту, Елбасы тапсырмасына орай апатты жəне үш ауысымды мектепті жою, электронды оқытуды дамыту, техникалық жəне кəсіптік білім беруді өрістете беру, жоғары оқу орындары кадр дайындау ісінде ең бастысы, өңірге қажет мамандықты əзірлеу, алдағы уақытта ЖОО-ға талаптың күшейетінін, тіпті қатаң шаралар қолданылатынын назарға салды. Ғылым саласындағы жетістіктерге де тоқталған ведомство басшысы жастар сая сатында Елбасының тапсырмасы мен жаңа бағыт-бағдары қабылданғанын, басқарудың жаңа тəсілі іске аса бастағанын атап өтті. Батыс Қазақстан облысының əкімі Нұрлан Ноғаев Президенттің тапсырмасына орай үш ауысымды білім ұялары биыл өңірде болмайтынын айтса, Қызылорда облыстық білім басқармасының бастығы Абзал Мұхимов балабақша мəселесі өз шешімін тапқанын, ұстаздардың Елбасы тапсырмасын мүлтіксіз орындайтынын айтып, оған нақты мысалдар келтірді. Парламент Мəжілісінің Əлеуметтік-мəдени даму комитетінің төрайымы Дариға Назарбаева өз сөзінде мектепке дейінгі бала тəрбиесі мен орта білім берудің қыр-сыры туралы ойын ортаға салып, тəуелсіздік алған жылдар ішінде білім саласында көптеген реформалардың болғандығын, білімнің негізі мектепте, ұстаз қолында екенін айтты. Жаңа Қазақстанды қалыптастыру ісінде жастардың үлкен рөл атқаратынын, оларға жүйелі білім беру, тəрбиені жетілдіру, сөйтіп, ұлт мақтанышына айналдыру қажеттігін нағыз кəсіби мұғалім əзірлеуді, сауатты бағдарлама жасауды жəне сынып жетекшілеріне төленетін қаржының мардымсыз екенін де еске салды. Сонымен қатар, елімізде балабақшаның жетпейтінін, қазір 362 мың ұл мен қыз кезекте тұрғанына, сол бүлдіршіндердің ата-аналары жұмысқа тартылмай отырғанына қынжылыс білдірді. Халық қалаулысы кейбір мектептердегі пəн бөлмелеріндегі сабаққа қажет көрнекіліктердің кемшіндігін, шағын білім ұяларында спорт залдарының, асханалардың жоқтығын, балалар құқығын қорғау, Ұлттық бірыңғай тестілеуді өткізу жөніндегі байламдарын да талқыға салды. Тендер мəселесіндегі түйіндеулерінде: арзанға құрылыс саламыз дегендер мен оқушыларға тəтті тағам береміз деп артынан үнем жасап, жілік майы татымайтын істердің уақыт өте келе кері кететін істер сын тезіне алды.

Алқа мəжілісінде ПремьерМинистр Серік Ахметов сөз алып, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың əлемдегі мықты дамыған 30 елдің қатарында болу керек деген тапсырмасын орындау əр азаматтың парызы мен мойнындағы қарызы екенін еске салып, ол үшін білім сапасын жақсартып, ғылымды өркениет өрісіне көтеру заңдылық, деді. Ол Мемлекет басшысының тіке лей тапсырмасымен жүзеге асырылып жатқан «Балапан» бағдарламасының орындалуы қазір ел көлемінде кең өріс алғанына, Қостанай облысында ол 100 пайыз болса, Қарағанды облысында 90 пайызға жеткеніне дəйектер келтірді. Балабақшамен қамтамасыз ету ісінде тəрбие мекемесінің кімдікі екеніне қарамастан, əр ұл мен қызға жеткілікті түрде жағдай жасау керектігін, мектепке баланы толық қамту қажеттігін баса айтты. Премьер-Министр Президенттің мемлекеттік тілдің қолданыс аясын кеңейту жөніндегі Жолдау дағы жүктемесін алдымен білім саласының қызметкерлері жүзеге асыруы қажет деп, ақпарат құралдарынан хабардар болған мынадай бір мысалды алқа мəжілісіне қатысушылардың талқысына ұсынды. Қазақ тілінен басқа тілді білмейтін немересін қадірлі ақсақалдың қазақ балабақшасына апарғанын, бір айдан кейін оның орыс тілінде сайрап шыға келгендігін көргенде өкініш білдіргенін, мемлекеттік тілдегі балабақшаға барған баланың сол тілді емес, өзге тілді біліп шығуы қалай болады? – деген сұрақты төтесінен қойды. Елбасы Үкіметтің кеңейтілген отырысында атап айтқан 92 мектепте 33 мың баланың үш ауысымда оқып жатқаны, оны қысқа мерзімде жою жөніндегі тапсырмасын орындау да алда тұрған ауқымды міндет екенін, бұған тиісті орындардың жұмыла кірісуі керектігін тапсырды. 12 жылдық оқуға көшуге аз уақыттың қалғанын, бұған қажетті техникалық база мен мұғалімдерді дайындау жайын жіті назарға салды. Сол секілді. Мемлекет басшысы тапсырғандай, салынатын мектеп ғимараттарын тиімді ету жағына да ерекше мəн берді. Үкімет жетекшісі жоғары оқу орындарын оңтайландыру бойынша министрлікке нақты тапсырмалар жүктеп, болашақ мамандық иелері іргелі білім ордаларын таңдау кезінде қателеспеу керектігін, бар мəселе қатырма қағазда емес, елдің дамуына, экономиканың қарқындап өсуінде, университетте ойына түйген білімімен де, тəжірибеде бойына сіңірген іскерлігімен де талапқа сай маман болып үлес қосуында жатқанын жеткізіп, университеттік ғылымды дамытуға қаржы молынан қарастырылғанын атап өтті. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың білім мен ғылымды əлемдік кеңістікке көтеріп, абырой-беделін арттыру жөніндегі министрлікке, барлығымызға да жүктеген тапсырмаларын дер кезінде орындау басты борышымыз, деп сөз аяғын түйді С.Ахметов.

Басым міндеттер аныќталды Кеше Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің алқа отырысы өтіп, онда ведомствоның 2012 жылғы жұмысы қорытындыланды. Отырысқа Президент Əкімшілігі Құқық қорғау жүйесі бөлімінің меңгерушісі А.Шпекбаев жəне «Нұр Отан» ХДП партиялық бақылау комитетінің төрағасы Б.Рахымбеков жəне Агенттіктің орталық аппараты мен аумақтық бөлімшелерінің басшылық құрамы қатысты. Өткен жылдың басынан қаржы полициясы органдарының жұмысы жаңа басымдықтар негізінде ұйымдастырылған болатын, сандық көрсеткіштерден сапалық нəтижелерге ауысу жүзеге асырылды. Негізгі назар жүйелі сыбайлас жемқорлық фактілерін анықтау мен елдегі көлеңкелі экономика деңгейін төмендетуге аударылды. Сыбайлас жемқорлық қылмыс жасағаны үшін 1600-ден аса лауазымды тұлға қылмыстық жауапкершілікке тартылды, олардың 450-і республикалық жəне облыстық деңгейдегілер, 1200-і қалалық жəне аудандық. Бұл орайда Агенттік төрағасы қаржы полициясына тəн емес жалпы сипаттағы қылмыстарды анықтау төмендетілгенін атап өтті. Егер 2011 жылы олардың үлесі біз анықтаған қылмыстардың жартысын құраса, 2012

жылы ашылған қылмыстардың 75 пайызын сыбайлас жемқорлық жəне экономикалық қылмыс фактілері құрап отыр, – деді. Профилактикалық жұмыс күшейтілді. Басымдықтар қылмыстар мен құқық бұзушылықтардың бастапқы кезеңдерінде алдын алуға ауыстырылды. Ол үшін Агенттікте ақпараттық ресурстарды қолдану жолымен елдегі криминогендік жағдайды талдап отыратын мамандандырылған ситуациялық орталық құрылды. Алқа отырысын қорытындылай келе, Агенттік төрағасы құқық қорғау органдарының басшыларымен болған кездесуінде Елбасының айтқан тапсырмаларына орай ведомствоның алдағы уақыттағы жұмыс басымдықтарын анықтады. «Егемен-ақпарат».

www.egemen.kz

1 ақпан 2013 жыл

 Сараптама Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ə.Назарбаев өткен 2012 жылғы 14 желтоқсанда халыққа өзінің кезекті Жолдауын арнап, онда «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты бағдарламасын жария етті. Еліміздің алдына 2050 жылға қарай мықты мемлекеттің, дамыған экономиканың жəне жалпыға ортақ еңбектің негізінде берекелі қоғам құру деген келелі де көкжиекті мақсат белгіленіп, егемендік жылдары қол жеткізгеннің барлығын сақтай отырып, ХХІ ғасырда орнықты дамуды жалғастыру міндеті қойылды. Сондай-ақ, бұл жолғы Жолдауда бұған дейін қабылданған Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының бірқатар қорытындылары, ең бастысы, республикамыздың дамыған елу елдің қатарына іліккені атап өтілді. Ол бағдарламада Елбасы: «...Азияның ең кедей елдерiнiң кейбiрiнiң отыз жыл iшiнде қайыршылықтан оңалып, индустриялы мемлекеттерге айналғанын сiздердiң көпшiлiгiңiз бiлесiздер. Алғашқылары Корея, Тайвань жəне Сингапур болса, ал қазiр оларға Малайзия, Индонезия жəне Таиланд қосылды... Осыдан қырық жыл бұрын Сингапур өз тəуелсiздiгiн алған кезде, жан басына шаққанда 200 долларға жетпес табысы бар əлемдегi ең кедей елдердiң бiрi едi. Бүгiнгi таңда сингапурлықтардың жан басына шаққанда 20 мың доллардан асатын табысы бар. Өзiнiң халқы, этникалық құрамы жөнiнен жəне басқа да «көптеген» параметрлерi бойынша бiзге ұқсас ел, Малайзия да 20 жылға жетпейтiн уақыт iшiнде өз азаматтарының өмiр сүру деңгейiн 10 есе арттыруға қол жеткiздi. Осындай табыстарының нəтижесiнде бұл елдер күллi əлемде Азия Жолбарыстары ретiнде танылып отыр. Қазақстан өзiнiң күллi мүмкiндiктерiмен нақ осындай нəтижеге қол жеткiзе алмайды дейтiн себептер бар ма? Ондай себептер жоқ. 2030 жылға қарай Қазақстан Орталық Азия Барысына айналады жəне өзге дамушы елдер үшiн үлгi болады деп сенемiн», деген болатын. Осы орайда біз Оңтүстік-Шығыс Азия елдері «экономикалық кереметке» қалай қол жеткізді дей отырып соған зер салып, өзімізбен салыстырып өткіміз келеді. Əлемдік қауымдастық бүгінде Оңтүстік Азия мен Оңтүстік Шығыс Азияның бірқатар елдерін бейнелі түрде «Азия жолбарыстары» деп атайды. Өйткені, соңғы жарты ғасыр көлеміндегі бұл елдердің экономикалық өрлеуі расында да жолбарыстың секірісі секілді. Оның үстіне олар осынау керемет өсу көрсеткіштерімен «дамудың кілті батыста – Еуропада» деген түсінікті теріске шығарып, əлемді мойындатты. Жалпы, елдерді бұлай бейнелеу дəстүрде бар нəрсе. Мысал үшін Ирландия елін «кельт жолбарысы», сол секілді Латвия, Литва жəне Эстонияны «балтық жолбарыстары» дейді. Айтылып, мойындалып жүргеніндей, «Азия жолбарыстарының» алғашқы толқынына Оңтүстік Корея, Сингапур, Гонконг жəне Тайвань жатады. Бұлар тарихи өлшеммен алып қарағанда өте аз мерзім ішінде артта қалған мешеу елден осы заманғы озық техника мен технологияны, тіпті, электрониканы жетік меңгерген алдыңғы қатардағы индустриялы мемлекеттерге айналды. Мəселен, Оңтүстік Корея Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін АҚШ-тың қолдап-қуаттауымен Солтүстік Кореядан бөлінген, елуінші жылдардың орта тұсында берекесі кетіп, ішер ас, киер киімнің өзін əзер тауып отырған кедей мемлекет болатын. Дүниежүзілік банктің есебі бойынша сол тұстағы ел ІЖӨ-нің жан басына шаққандағы мөлшері 100 доллардың шамасында ғана болған көрінеді. Ал, 1994 жылдан бастап (арада 40 жылдай өткенде) Оңтүстік Корея Республикасы жоғары қарқынмен дамыған бай мемлекеттердің қатарына еніп, ІЖӨ-нің əр адамға шаққандағы шамасы 38,5 мың долларды құрады, яғни Швейцария мен Финляндияның деңгейіне жетті. Бүгінде Оңтүстік Корея ІЖӨ деңгейі (710 млрд.$) бойынша əлемде 11-ші орынды иеленеді. Елдің экономикасы кешегі 80-90 жылдары шапшаң қарқынмен дамып, жылына 8-12 пайызды құрады. Экономикалық дамудың бірден-бір көзі оған нəр беретін электр энергиясында дейтін болсақ, мұнда жалпы қуаты 17,7 гигаваттық 20 АЭС жұмыс істейді. Ел территориясында су ресурстарының да мол көзі мен мүмкіндігі болғанына қарамастан ол аз пайдаланылады. Əйтсе де Оңтүстік Корея машина жасау, оның ішінде автокөліктер шығару өндірісі жақсы жолға қойылған, жетекші елдер қатарына жатады. Мұнда жылына 2,5 млн-нан астам автокөлік шығарылады. Басқаларды айтпағанда, біздің Қазақстанда да Оңтүстік Кореяның «Даewoo», «Hyndai» фир-

малары шығарған жеңіл автокөліктер мен басқа да техникалардың кеңінен тұтынылып, пайдаланылатыны да осының бірден-бір дəлелі. Олар шығарған техникалардың бағасы салыстырмалы түрде арзандау болғандықтан үлкен сұра-

жылда оның көлемі 36 млрд. долларға жетті. Бұл елде де электр қуаты негізінен жалпы əлеуеті 4,9 млн. КВт-тық алты АЭС-те өндіріледі. Оған қажетті уран шикізаты Шығыс Азияның басқа елдері секілді Африкадан əкелінеді.

мі де сапалы тауарлар жасап, сыртқа шығаруды, яғни «экспорттық бағытты» ұстанды. Жəне мұндай экономикалық таңдаулары дұрыс болып шығып, оларды тығырықтан шығарып қана қоймай, биік деңгейге көтерді. Əйтпесе, бұрынғы жапон офицері Пак Чжон Хи – Оңтүстік Кореяны, арғы тегі қытайлық, Кембридж университетінде оқыған адвокат Ли Куан Ю – Сингапурды, Сталиннің шақыруымен Мəскеуге келіп, Шығыс еңбекшілері университетінде білім алған, колхоздастыру ісіне қатысқан, «Уралмаш» зауытында жұмыс істеген Чан Кай Шидің ұлы Цзян Цзинго – Тайваньды өрге сүйреп, өркендетеді, дамыған елдердің қатарына қосады деп кім ойлаған?

ды. Мұндай жағдайда парақорлық пен сыбайлас жемқорлықтың белең алатыны анық. Бұған қоса, бұл елдердің халқында мемлекеттік шенеунік міндетті түрде пара алады, қазынаның мүлкіне қол салады, онсыз болмайды, ол кəдімгі үйреншікті де қалыпты нəрсе деген түсінік қалыптасқан. Тағы бір айта кететіні, «Азия жолбарыстары» елдерінің еңсе көтеріп, дамуы екі лагерьдің – капиталистік жəне социалистік, ең бастысы, АҚШ пен КСРО-ның текетіресі, яғни екі дүниенің арасындағы «қырғиқабақ соғыс» саясаты белең алған кезеңмен сəйкес келді. «Құланның қасуына мылтықтың басылуы» демекші, бұл елдер батыстың ыңғайына жығылып,

сіз сияқты көрінді. Тіпті, ауықауық оларға шабуылдап, дүниемүліктерін қиратып тастау оқиғалары орын алып отырды. Əйтсе де ың-шыңсыз талай шаруа тындыратын қытайлық эмигранттардың жанкешті іс-əрекеттерінің арқасында дамудың келешегін айқындайтын индустрия мен қаржы-қаражат саласы солардың қолына көшті. Бір айта кетерлігі, Малайзия мемлекеті өз жерінде табиғи ресурстардың – мұнай мен газдың, қалайы рудаларының, басқа да сирек кездесетін металдардың айтарлықтай қоры бар екеніне қарамастан жоғары технологиялық өнімдер, əсіресе, жаппай сұранысқа ие электроникалық тауарлар шығарып сатуға ден қойды.

ЌАЗАЌСТАННЫЅ ЌАРЫШТЫ ЌАДАМЫ Əшірбек АМАНГЕЛДІ, журналист.

нысқа ие болып отырады. Бұл бір жағынан тұтыну рыногында олардың маркетинг қызметінің жақсы жұмыс істейтіндігінің белгісі болса керек. Осы сияқты, Корея кеме жасау ісінен де Жапониядан қалыспайды. Сингапур да 90-шы жылдардың орта тұсында Оңтүстік-Шығыс Азиядағы өндірісі жедел қарқынмен (жылына 14 %) дамыған елдердің қатарына қосылды. Бүгінде бұл елдің өнеркəсібінде роботтар кеңінен пайдаланылады. Жапония мен Гонконг ірі инвесторлар саналады. Сингапур мұнай өңдеу жөнінен дүние жүзіндегі алдыңғы орындардың бірінде. Мұнда жылына 20 млн. тоннадан астам мұнай өңделеді. Жоғары технологиялар саласында ғылымның жетістігі табысты қолданылады. Сондықтан да Сингапур компьютерлер шығару мен роботтарды өндіріске енгізу бойынша Азияда Жапониядан кейінгі екінші орында. Жыл сайын Сингапурға 5 млн. турист келіп қайтады. Олар Сингапурды «сүйкімді Азия» немесе «экватордағы Еуропа» деп атайды. Англияның бұрынғы премьерминистрі, «темірдей ханым» атанған əйгілі саясаткер Маргарет Тэтчердің «Бір кезде Сингапур бізден үйреніп еді, біз енді Сингапурдан үйренетін болдық», деп мойындауы біршама ойды аңғартқандай. Қазақстан тəуелсіздік алғаннан бері қарай Сингапурдан компьютер мен басқа да электроникалық тауарлар тасымалдайтын «Алси» компаниясы жемісті жұмыс істеп келеді. Гонконг (Сянган) бірнеше аралдардан тұратын, ұзақ уақыт Англияның отары болып келген, тек 1997 жылдан ресми түрде Қытай Халық Республикасының құрамына енген кең автономиялық мəртебесі бар арнайы əкімшілік аудан. Аспан асты елінің басқа аудандарынан басты айырмашылығы таза капиталистік даму жолындағы аумақ. Сол себепті бұған қатысты «бір мемлекет – екі жүйе» деген тіркес жиі айтылады. Əрі ІЖӨ мөлшері жөнінен Қытайдың ең бай ауданы саналады, оның жан басына шаққандағы көрсеткіші (38 мың доллардан астам) жəне тұрғындардың сатып алу мүмкіндігі, халықтың əл-ауқаты деңгейі бойынша батыстың Ұлыбритания, Франция, Германия жəне Италия секілді дамыған елдерін, тіпті Жапонияны да басып озды. Елдің экономикасы еркін нарықтық қатынасқа негізделген, салық мөлшері төмен, мемлекет экономикаға араласпайды. Мұнда ауыл шаруашылығына жарамды жер де аз, табиғи ресурстарға аса бай емес. Сондықтан да азық-түлік пен шикізаттың көп бөлігі, тіпті ауыз суға дейін шеттен тасымалданады. ІЖӨ-нің 90 пайызы қызмет көрсету салаларының үлесіне тиеді. Бүгінде Гонконг тектен-тек дүниежүзілік ірі қаржы орталықтарының бірі атанып отырған жоқ. Бұл жөнінен ол Азияда бірінші, ал əлемде алғашқы үштікке кіреді. Жуырда Гонконг пен Қазақстан арасында Бейнеу-Шымкент магистралды газ құбырын салуға он бес жылдық мерзімге 1,8 млрд. доллар несие беру жөнінде келісімге қол қойылды. Тайвань да Қытайдың провинциясы саналғанымен шын мəнінде тəуелсіз мемлекет. Ол əлемдегі капиталды ең ірі сыртқа, əсіресе, Оңтүстік Шығыс Азияға шығарушылардың бірі. Соңғы бес

Осы заманғы озық технологияға қол жеткізген Тайвань электронды тауарлардан ОЕМ-құрылғысы мен оған дисплейлер шығаруға маманданған. Кеме жасау ісіне де маманданып, əсіресе, спорттық яхталарды көбірек шығарады. Сондай-ақ, бұл ел шығаратын сапалы спорттық киімдер мен аяқ киімдер, құрал-жабдықтар, теннис ракеткалары мен түрлі доптар əлемдік рынокта үлкен сұранысқа ие. Туризм саласы да елдің экономикасында елеулі рөл атқарады. Мұнда демалыс пен қонақ үйлерде шығысқа тəн дастарқан молшылығы мен батыстық үлгідегі жанға жайлы қызмет көрсету жағдайлары жасалғандықтан əлемнің əр түкпірінен туристер ағылып келіп жатады. Дегенмен, Тайвань экономикасы шеттен тасымалданатын отын мен шикізаттарға тəуелді. Ал, экспортқа осы заманғы өнеркəсіп тауарлары шығарылады. АҚШ, Жапония, Германия жəне Гонконг елдері сауда-саттықтағы ең басты əріптестері. Демек, бұл елдердің «Азия жолбарыстары» атанып, экономикалық дамуда алдыңғы шепке шыққаны талассыз шындық. Ендеше, олар мұндай жетістік пен табысқа қалай қол жеткізді? Бүгінде өзімшіл батыстың қызғанышын тудырып, экономиканы зерттеуші сарапшылардың басын қатырып отырған басты сұрақ осы. Өйткені, қазіргідей өркениет заманында даму мен өркендеудің бірден-бір қозғаушы күші бəсекелестік болып отырғаны даусыз. Сарапшы мамандардың басым көпшілігі бұл елдерді мұндай дəрежеге жеткізген елде жүргізілген қатаң экономикалық саясат деседі. Бəлкім солай да шығар. Дегенмен, олардың экономикалық саясатында ортақ белгілер мен ұқсастықтар да баршылық. Кейбір зерттеушілердің пікірінше, бұларда басқалар тəрізді жер астының қазба байлықтары, мол табиғи ресурстар болмағанымен, тəртіпті де тыңғылықты, арзан жұмыс күші бар. Олар конфуциялық тəлім-тəрбиенің ықпалымен ғасырлар бойы күріш алқаптарында төзімділікпен, белдері бүгіле жұмыс істеп, аз нəпақа мен барға қанағат етіп үйренген. Былайша айтқанда, салғыласпай, басшының айтқанын екі етпейтін шығыстық менталитет пен мінезқұлық қалыптасқан. Осының бəрін ескере келіп, бұл мемлекеттер өздерінің еңбексүйгіштігі мен бар өнер-шеберліктерін жұмсап, əде-

Генерал Пак Чжон Хи отандастарының бір бөлігі үшін демократияны тұншықтырушы қанды қол диктатор болса, екінші бөлігі үшін Оңтүстік Кореяны кедейшіліктен алып шыққан көрнекті реформатор, «экономикалық кереметтің» архитекторы. Тарих қайталанады деген рас. Жақында өткен сайлаудың қорытындысы бойынша Пак Чжон Хидің қызы Пак Кын Хе Оңтүстік Кореяның президенті болып сайланды. Алпыс жастағы Пак Кын Хе өзінің алдына ел тұрғындарын жоғары жалақылы жұмыспен қамтамасыз ету міндетін қойып отыр. Өйткені, соңғы жылдары бұл елде азықтүлік бағасы бірнеше есе қымбаттаса да жалақы мөлшері бұрынғы деңгейінде қалған. Журналистердің бірі Ли Куан Ю-ге «Парақорлық пен сыбайлас жемқорлықты қалай жеңдіңіз?» дегенде, «Тəртіп орнатуды алдымен туыстарыңыздан бастаңыз. Ең жақын адамыңыздың бір-екеуін жемқорлығы үшін түрмеге отырғызсаңыз, сонда бəрі орнына келеді», деп жауап берген. 1978 жылы қайтыс болған диктатор əкесі Чан Кай Ши-дің орнын басқан Цзян Цзинго экономиканы түбегейлі қайта құрылымдап, инвестициялық қаражатпен ең алдымен жеңіл өнеркəсіпті өркендетуді қолға алып, Тайваньды дамудың дұрыс жолына сала білді. Бұл елдердің стратегиясында ұқсастық болғанымен, амал-əрекеттерінде бірқатар айырмашылықтар кездеседі. Мысалы, Оңтүстік Корея үкіметі өзінің даму бағытында соғысқа дейінгі императорлық Жапонияның саясатын ұстанып, сан-салалы қызметтер атқаратын ірі фирмалар ашып жұмыс істете бастаған болса, Тайваньда керісінше, орта жəне кіші бизнесті дамытуға ден қойылып, оларға барынша қолайлы жағдайлар мен мүмкіндіктер жасалынды. Ал, Гонконг өзімен көршілес алып мемлекет Қытайдың бар мүмкіндігі мен əлеуетін өз мүддесіне пайдалануға ұмтылды. Азияның «жолбарыс» елдерінде (Гонконгтан басқа) экспорттық бағыт-бағдармен (мейлінше тауарларды сыртқа көбірек шығарып сатуға) қоса, бұлардың бəріне тəн тағы бір ортақ белгі – мемлекет ешкімнің көңіліне қарамай экономиканың даму барысына мықтап араласып отырды. Тіпті, қажет кезінде, либерализм мен демократияға қайшы келетін, қатаң авторитарлық тəртіппен де басқарыл-

антикоммунистік саясат ұстанғандықтан АҚШ бастаған капиталистік қауымдастық бұларға барынша қолдау көрсетті. Сөйтіп, бұл елдерге қарай батыстың жеңілдетілген қарыз-несиелері, инвестицияларымен бірге осы заманғы озық техника мен технология үлгілері ағылды. Əрине шетелден қарыз бен несиенің келуі бар да, оның қайтарымы мен пайда беретін салаларға салу тағы бар. Осы тұрғыдан алғанда Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің сауатты да кəделі қадам-қарекеттер жасай білгенін атап өткен жөн. Əйтпесе, ондай қарыз-несиенің құмға сіңген судай жолшыбай жырымдалып, ұрланып, не сұғанақ шенеуніктердің қалталарына түсіп кеткен мысалдары жеткілікті. Кейбір сарапшылар, бəлкім, мұндай тарихи жағдай мен мүмкіндік болмағанда бұл елдердің экономикалық секіріс жасап, əлемдік деңгейге көтерілуі екіталай еді, деген пікір айтады. Солай болуы да ықтимал. Кейде өмірдегі немесе қоғамдағы кейбір кездейсоқ жайттар мен оқиғалар біреулерге ақжолтай болып, бағын ашып жатады. Дегенмен де Азияның «жолбарыс» елдерінде 1960-90 жылдар аралығында жылма-жыл ІЖӨ Тайвань мен Гонконгта 6,3 пайызға, Оңтүстік Кореяда 6,9 пайызға, ал Сингапурда 7 пайызға өсіп отырды. Əлемдік өлшеммен қарағанда бұл расында да «экономикалық керемет» деп айтуға тұрарлық табыстар болатын. Ал енді, «Азия жолбарыстарының» екінші толқынына жататын Малайзия, Таиланд жəне Индонезия мемлекеттері конфуциялық мəдениет пен дəстүрдің, тəлім-тəрбиенің ықпалынан тыс жатқандықтан бұлардағы экономикалық ілгерілеу мен өркендеу басқашалау сипатта жүріп, өзгеше ыңғайда жүзеге асты. Алайда, зер салып, тереңірек үңіле қарайтын болсақ, бəрібір ОңтүстікШығыс Азияның бұл елдеріндегі экономикалық өрлеуде этникалық қытайлықтар-хуацяолардың айтарлықтай рөл атқарғанын аңғарамыз. Қытайлық эмигранттар əуелден кішігірім қалаларға қоныстанып, негізінен cауда-саттықпен айналысты, біртіндеп осы саланы меншіктеп, иемденіп алды. Сыртқа тауарлар шығаратын да осылар болды. Үндемей жүріпақ басқаларға өсімге қарыз берушілерге, оларды кіріптар етушілерге айналды. Сырттай қарағанда бұлардың тыныс-тіршілігі жергілікті тұрғындарға ұсақ əрі елеу-

Оның үстіне 80-ші жылдары бұл елдің бағына атқарушы билікке «ұлттық құндылықтарға» басымдық беріп, ең бірінші кезекте жойыла жаздаған малай тілінің мəртебесін көтеруді қолға алған Махатхир Мохаммад келді. Ол бас-аяғы он шақты жылдың ішінде Малайзияны артта қалған аграрлық елден алдыңғы қатардағы индустриялы мемлекетке айналдырды. Жасыратыны жоқ, екінші толқындағы аталған елдерде этникалық қытайлықтар үшін бірқатар шектеулер қолданылады. Мысалы, жоғары оқу орындарына түсуде немесе мемлекеттік қызметке қабылдануда. Бұл шара тіпті, Малайзияда ресми түрде мойындалған. Соған қарамастан қытайлықтар бизнес пен қаражат саласында жетекші рөлге ие. Мəселен, Индонезияда қытайлықтар тұрғын халықтың 2,5 пайызын құраса да елдегі жеке капиталдың 75 пайызы солардың қолында. Осы сияқты, Тайландта тұратын 10 пайыз қытайлықтар 50 пайыз қаражатқа иелік етеді. Инвестицияның 90 пайызы солар арқылы жүреді. Филиппин елінде де капиталдың жартысына жуығы 1,5 пайыздық қытайлықтардың еншісінде. Бұған қоса олар көптеген салаларда өз кəсібін жетік меңгерген білікті мамандар болып саналады. Сондықтан да формальды түрде бірінші басшы жергілікті халықтың өкілі болғанымен барлық жұмысты жалдамалы қытайлық менеджерлер мен кəсіпкерлер атқарып, солар жүргізді. Төрт аяғын тең басқандай бəрі жақсы болды деуге болмас. «Азия жолбарыстары» өздерінің даму барысында жетістікпен қатар қиындықтарды да бастан кешті. Басқасын айтпағанда, кешегі 90шы жылдардың аяғындағы экономикалық дағдарыс бұларды да шарпып өтті. Бұл, əсіресе, Оңтүстік Корея мен Индонезияға ауырлау тиді. Шамалы уақыт ішінде корей ақшасы – вон құны екі есеге, ал индонезиялық рупий үш есеге жуық төмендеп кетті. Индонезияда парақорлық пен тамыртаныстықтың кеңінен жайлап, асқынып кеткені соншалық, оның бір ұшы тікелей ел президентіне барып тіреліп жатты. Кейбір мəліметтерге қарағанда, елдегі 1247 кəсіпорын президент Сухарто мен оның туыстарының меншігінде, не жартылай иелігінде болып, олар бірқатар жеңілдіктер мен артықшылықтарды пайдаланып отырған. Мұның ақыры төңке-

ріске апарып соқтырып, 1998 жылы генерал Сухартоның диктатурасы құлады. Оның орнына əлсіздеу, алауыздау болса да азаматтық билік орнады. Міне, осы кезде тырнақ астынан кір іздейтін, шығыстың табысына онша қуана қоймайтын батыстың кінəмшіл сарапшылары «Азия жолбарыстарының» күні бітті. Олардың жетістігі көзбояушылық болып шықты. Дамулары интенсивті емес, экстенсивті екен. Бұларда ешқандай да еңбек өнімділігінің өсуі, өндірістің өркендеуі болмаған. Сондықтан, бұлардың жуық арада оңалып, еңсе көтеруі неғайбыл» деген тұжырым жасап, түрлі қауесеттер таратты. Бұл елдердің ұлттық ерекшеліктері мен құндылықтары азиялық авторитаризм мен диктатураны бүркемелеу екен десті. Бірақ та, ол сəуегейлердің тұжырымдары мен болжамдары дұрыс болмай шықты. Шындығында, 1997 жылғы қаржылық дағдарыс Сингапур, Тайвань жəне Гонконгқа аса бір қиындық əкеле қойған жоқ. Дағдарысты көбірек сезінген Оңтүстік Кореяның өзі шұғыл жүргізілген шаралардың арқасында тез арада есін жиып алды. Мұнда 1999 жылдың өзінде ІЖӨ көрсеткіші 10,2 пайызға көтерілді. Малайзия мен Таиланд та тез арада қайта қатарға қосылды. Бұл орайда əйгілі реформатор Махатхир Мохаммад өз елінің мұндай қиындыққа тап болуына экономика жөніндегі вице-премьерді кінəлі деп тауып, «халықаралық еврей капиталын» айыптады. Ол жүргізген шапшаң реформалардың нəтижесінде малай елінің экономикасы дағдарысты еңсеріп, ІЖӨ 1999 жылы – 5,4 пайызға, ал 2000 жылы 7,8 пайызға өсті. Дегенмен, кешегі 90-шы жылдардың аяғындағы экономикалық дағдарыс Оңтүстік жəне Оңтүстік-Шығыс Азия елдері үшін үнемі ескеріп отыратындай сынақ пен сабақ болды. Кез келген нəрсенің артықкемшілігі басқалармен салыстырғанда білінеді. Осы тұрғыдан алғанда біз тəуелсіздік алғалы бері қандай жетістіктерге қол жеткіздік, бағамдап көрейікші. Соңғы он бес жылда елімізде ІЖӨ орта есеппен жылына 7,6 пайыз шамасында өссе, тұрғындардың табысы 16 есе өсті. Жиырма жылдың көлемінде шетелдерден 170 млрд. доллардан астам инвестиция тартылды. Бұл жан басына шаққанда 9200 доллардан келеді деген сөз. Мұндай көрсеткіш ТМД елдері бойынша алдыңғы орында екенімізді айғақтайды. Рас, біздің жеріміз табиғи қазба байлықтарға: мұнай мен газға, көмірге бай. Мұнда Менделеев кестесіндегі барлық дерліктей элементтер кездеседі. Əйтсе де ІЖӨ-нің жартысына жуығы ұлттық экономикамыздың өндірістік саласында өндіріледі. Сондықтан да кейінгі кезде озық технологиялар пайдаланылатын электрондық, сандық жəне оптикалық-талшықтық құрылғылар өндіруге ден қойылып, автокөліктер мен электровоздар, вагондар, сондай-ақ, ғарыштық байланыс құралдары, навигация қондырғыларын құрастырып шығару қолға алынды. Жақын арадан бастап еуропалық үлгідегі тікұшақтар да шығарыла бастайды. Осындай өндірістік, экономикалық қаракеттердің нəтижесінде ІЖӨ көлемі əрбір қазақстандыққа шаққанда 1998 жылғы 1200 доллардан 2012 жылы 13 мың долларға жетті. Өзінің даму барысында біздің Қазақстанның да «Азия жолбарыстарына» еліктеп, солардың тəжірибесінен үлгі алуға тырысатыны байқалады. Малайзиядағыдай «Көкжиек-2020» тəрізді бізде де «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасының қабылданып, оның «Қазақстан-2050-ге» ұласуы, экономикада индустриялық-инновациялық бағдарға ден қойылуы осының айқын айғағы. Бұл орайда Малайзияның премьер-министрі Нəджип Тун Разақтың: «Сіздердің елдеріңіз осы аймақта аса қолайлы инвестициялық жағдайымен ерекшеленеді. Біз Қазақстанды Біртұтас экономикалық кеңістік рыногына шығатын бірден-бір жол ретінде қарастырамыз. Өз кезегінде Малайзия да Қазақстан үшін Оңтүстік-Шығыс Азияға шығатын қақпа бола алады», дегені көңілге көкжиекті үміттер ұялатады. Малайзияның басқалардан бір ерекшелігі – мұнда экономиканың басқарылуы бес жылдық мерзім бойынша орталықтанған стратегиялық жоспарлау үлгісіне негізделген. «Жақсыдан үйренсең – жетерсің мұратқа» демекші, Қазақстан барысы да «Азия жолбарыстарына» еріп əлемдік экономиканың бір шыңына шығып жатса нұр үстіне нұр болмақ.

2008 жылы жазда Орталық Моңғолияның Баян-хонғор (Байқоңыр) аймағының Ғалуты (Қазды көл) деген жеріндегі сағана тастағы жазуға тап болдық. Онда: «Ізгілік-чор сегіз түрлі аспапты меңгергендіктен [оның құрметіне] қатты тастан барық (ғибадатхана) орнаттық». Бұл жəдігерлік б.з. VІІ-VІІІ ғ.ғ. мұрасы-тын. Өйтсе, Көк түрік дəуірінде ұлы сазгер Ізгілік-чорға арнап ғибадатхана орнатып, халық басын көтеріп ұлықтаған екен. Ізгілік-чор сазгер 8 түрлі саз аспабын меңгеріпті. Ол қандай аспаптар? Міне, осы сұрақ бізді мазалай бастады. Сол жылы б.з. V-VІ ғ.ғ. куəгері Атадомбыраны қолға ұстап, бүкіл қазақ халқынан сүйінші сұрап қуандық. «Жүргенге жөргем ілінеді» деген үмітпен біз ізденісімізді тоқтатпадық. Шетелдік археологиялық қазбаларды, ғылыми еңбектерді, тарихи жəдігерліктерді қопарумен болдық. Қаржаубай САРТҚОЖАҰЛЫ, филология ғылымдарының р түркітанушы. үр у докторы,

Мына тарихи ақпаратқа көз салыңыз, біздің жыл санауымыздың 198 жылы Шығыс Хань династиясының патшасы Линди ғұндардың киіміне, киіз үйіне, ханның есір (тағына), олардың тамағына жəне кұнхоу ( ) мен сыбызғысына ( ) назары ауып, патша сарайына алдыруға бұйрық беріпті («Соңғы Хань-наме ХХІІІ», 1894. 108-б).

Сыбызєы Сыбызғы бүгінгі күнге дейін жетіп отыр. Қазір бұл аспап түркі (қазақ, башқұрт, тува), моңғол (халқа, ойрат-қалмақ) халықтарының саз аспабы санатында. Б.з.д. 80-жылы ғұндардың тұтқыны болған қытайдың Хань династиясының елшісі: «Күн батып кеткеннен кейін ғұндардың сыбызғысының (Ху цзя. ) үні зарлап, жылқылары кісінеп, сиырлары

халқының рухани құндылықтарының біріне айналды. Қазаққа 2 мың жылдан астам қызмет етіп келе жатыр.

Ќўнќоу (ќобыз) Жоғарыда сөз еткен Шығыс Хань династиясының патшасы Линдай-құмар ) саз аспабы болған Құнқоу (қобыз қақында қытайдың тарихи жазбаларында көп айтылады. Ғұндардың бұл саз аспабын кейін қытайлар меңгеріп, өздерінің саз аспаптарының қатарына қосқан. Əйгілі тарихшы-мəдениеттанушы У.Еверхард: «Хан династиясының дəуірінде (б.з.д. 206-б.з. 220 ж.ж.) Орта Азия халықтарының «Құнқоу» атты саз аспабын қытайлар алып пайдаланған. Ферғанада өмір сүрген қаңлылар, самарқандық түріктер құнқоу саз аспабының отаны» (Eberhard W. Leidіn. 1942.) деген тұжырым жасаған. Ежелгі жəне байырғы қытай тілінің ма маны, Хань, Таң дəуірінің қытай

аралының айындықтары «мүглі» деп атайды екен. Бұл атауға қарағанда ту бастағы атауы «мүглі» немесе «мұғлы» болған болуы да мүмкін. Бұл үшін Орталық Азиядан айындар Хоккайдаға қай дəуірде барғанын анықтау керек. Айндықтар жапондардай нəзік емес, палуан денелі, тік қабақты боп келеді. Шаңқобыздың ең көне түрі Моңғолия Төв (Орталық) аймағының Алтынбұлақ сұмынының (өлке) жерінен табылды. Моңғолияның астанасы Уланбатыр қаласынан 130 шақырым қашықтықта, атақты Тул дариясының оңтүстік шығыс өңірінің Морин-толғой (Атбасты) деген жердегі ғұндардың қорымына 1989 жылы археологиялық қазба жұмысын жүргізген кезде табылған. Австрияның Вена қаласындағы Адамзат тарихы, Санкт-Петербургтағы Антропология жəне этнография, Ре сей Федерациясы Халықтарының этнографиялық мемлекеттік мұражайларына дүниежүзі халықтарының жүздеген саз аспаптары қойылған. Солардың қатарында шаңқобыз да бар. Олардың ең көнесі 150-200 жыл бұрын ғана жасалған мұралар. Археологиялық қазбадан табылған ежелгі шаңқобыздар жоқ. Біз сөз етіп отырған ғұндардың шаңқобызы екі мың жыл бұрынғы құндылық. Жоғарыдағы мұражайдағы экспонаттар мен мына ғұн мұрасын салыстырып қарағанда шаңқобыздың жалпы пішіні көп өзгермеген. Соңғы жылдары қазақ, тува, моңғол шаңқобыздарының тілшесінің ұшына ілмек тегершік орнатса, кей жағдайда тартпа жіп байлаған.

жер қайысқан қолдың рухын көтеріп, намысын жану, айбынын асырып, айдарынан жел естіру мақсатында қолданатын болған. Дабыл, кепшік, даңғара аспабының сипаттамасы, түркі халықтары ортасында кең түрде қолданған, оның сипаттамасын Б.Сарыбаев кезінде жеріне жеткізе жазған. Сондықтан біз тарапымыздан қысқаша қайыруды жөн көрдік. Қытай деректерінде ғұн дəуірінде дабыл əскердің байрақ, туының дəрежесінде құрметтелетінін дəлелдейтін екі дерекке кез болдық. Қытайдың «Ши цзи» дерекнамасында: «Б.з.б. 119 жылы қытайдың қолы ғұндарға жорық жасаған кезде қытай əскерінің қолбасшысы Хо Цюй-бин ғұндардың шығыс дацзян князінің туы мен қоса дабылын тартып алды» (В.С.Таскин. 1968.) деген дерек қалдырыпты. Тағы да В.С.Таскиннің айтуынша аталмыш дерекнамада: «Сол жылы (б.з.б. 119 жылы) қытай қолы ғұндардың шығыс қанатының көсемінің туын, дабылын тартып алды» дейді. Ендеше бұл ежелгі дəуірден түркілер үшін дабыл аспабы елдіктің, ұлттың қасиетті символы болған тудың дəрежесінде құрметтелетінін көрсетеді. Дабыл – əскердің рухы, жаны, айбыны. Сондықтан да ту мен дабыл елдіктің, егемендіктің бір нышаны десек, еш артықтығы жоқ.

Пипа Пипа – төрт немесе алты қыл ішекті, таяқшамен (шыбықпен) ұрып ойнайтын саз аспабы.

Кґне саз аспаптары Кґрегендіктіѕ, кґре

білгендіктіѕ жемісі Ғұн дəуірінде қолданыста болған шаңқобыз осылайша мыңжылдық тарихтың сұрыптауынан өтіп, ХХІ ғасырдың талғампаз ұрпақтарының эстетикалық жəне рухани байлығын молайтуға олжа салып келеді.

Флейта 2011 жылы археологиялық қазба жүргізген Шатыртау (Майхан-ул) жерасты кесенесінен саз аспабын ойнаған атты сарбаздардың бірнеше мүсіні табылды. Солардың бірі – екі қолымен төрт қос түтікті флейталық үрлемелі аспапты ұстаған атты сарбаз. Флейталық аспаптың сыртын керамикамен қаптаған. Мұндай флейталық аспаптарды қазір Венгриядағы қыпшақтар пайдаланады. Өзбектерде екі түтікті немесе қос түтікті «қошнай» атты флейталық аспап бар. «Най» көне түркі тілінде түтікше деген мағына береді. Бұл саз аспабының мөлшері, атауы туралы бізде мəлімет қазірше болмай тұр.

Флейта ұстаған атты сарбаз (б.з. VII ғасыр)

мөңіреп тыныштық бермей, ұйқы қашырады. («Алдыңғы Хань-наме. LІV»,1894.)» деп жазған. 2011 жылы қазба жұмысын жүргізген байырғы түркілердің Шатыртау жерасты кесенесінің көмігінен (панорама) табылған атты сарбаздың қолына сыбызғы ұстатып мүсіндегені сөзімізге дəйек. Бұл мүсін б.з. 630-680 жылдарына тəн. Сыбызғының шығу тегіне байланысты Алтай қазақтарының арасында төмендегідей аңыз сақталған. Онда: бұрынғы өткен заманда Ертіс өзенінің бойында бір кейуана ұлы екеуі өмір сүріп жатыпты. Баласы Ұлы Алтай тауында аң аулап, ну орманның ішінен жеміс теріп анасын асырайды екен. Қасиетті Алтайдан бас алатын өзен суы таудан сарқырай ағады екен. Сарқыраманың үні жас жігітті бала кезінен еліктіріп, небір тəтті қиялға алып ұшыпты. Небір ғажайып сезімге бөлепті. Абыз Алтай күңірене əн салып, белгісіз бір жұпар əуен желпи аймалап тұрғандай күй кешіпті. Аңнан қолы босай қалса күні бойы сарқыраманың жағасына барып оның даусын тыңдап, ғажайып əуеніне беріліп отырады екен. Кейде күннің батқанын да байқамай қалатын болған. Осылайша жүргенде бір күні сарқыраманың етегінен ай десе аузы, күн десе көзі бар ғажайып сұлу қыз шыға келеді. Жігіт аузы ашылып, көзін жұмып таң-тамаша болады. Сонда қыз: – Əй, сері жігіт, сен əр күн сайын осы сарқырамаға келіп үніне елігіп отырасың, бұның себебі не? – дейді. Жігіт не айтарын білмей, абдырап қалады. Қыздың даусы мөлдір бұлақтың сылдырындай, демі Алтайдың самалындай үп етіп, бір ғажайып сезімге енді. Сəлден соң жігіт: – Осы күркіременің құлап аққан əрбір тамшысынан су перісі Ертіс арудың даусын естігендей боламын. Үйге барсам да, далада жүрсем де, тауға шықсам да құлағымнан кетпейді, – дейді. – Сері жігіт, олай болса мен саған бір амал үйретейін, – деп өсіп тұрған қурайды кесіп алып сыбызғы жасап беріпті де сұлу қыз Ертістің толқынына түсіп ғайып болыпты. Сол күннен бастап жігіттің қиялы су перісі сұлу қызға ауады. Жатса-тұрса да қыз қиялынан кетпейді. Су перісінің жасап берген қурай сыбызғысымен оған арнап «Ертіс толқыны», «Алтай толғауы», «Сарқырама» атты күйлер шығарады. Міне, бұл аңызды Моңғолияның Баян-Өлке аймағының Дэлүүн өлкесінің тұрғыны, 75 жастағы Дарияхан ақсақалдан 1972 жылы жазып алып едім. Дарияхан ақсақал аталмыш үш күйді орындап та берген еді. Сыбызғы туралы, оның шығу тегіне байланысты аңыз осылайша халық жадында сақталыпты. Ортаазиялық түркілер қой қозысынан, түйе ботасынан жерісе, сыбызғы тартып соның əуенімен төлін алдырады деген ақпарат қытай деректерінде сақталған екен (Eberhard W. Leidіn. 1942). Сонау ежелгі ғұндардың заманынан жалғасқан асыл мұра бүгінгі күні қазақ

www.egemen.kz

1 ақпан 2013 жыл

иероглифтерінің ғылыми транскрипциясын жасаған ғалым Б.Карлгерн «Құнқоу» атауы «қобыз» сөзінің көне формасы деген тұжырымға келген «Орта Азия мен Қытай мəдениет тарихынан (б.з.д. ІІ ғ. – б.з.VІІІ ғ.)» атты еңбектің авторы зерттеуші Б.А.Рифтин «құнқоу – ішекті аспап, оны шертіп те, ысқылап тартып та ойнайды» (Б.А.Рифтин. Из историй культурных связей, Средней Азии и Китая // ПВ. 1960. № 5. 122-б.) десе, белгілі қытайтанушы А.Г.Малявкин де бұл тұжырымды қолдайды. Бұл сөйтіп, екі автордың да ақпараты бір жерден шығады. Құнқоу аспабының ең көне түрі Оңтүстік Түркістан (Шыңжаң) Қотанның Чемо ауданының Жағұнлұқ деген қорымынан 1996 жылы археологиялық қазба кезінде табылды (A Grand view of xinjang`s cultural ... 1999.) Ұзындығы (шанағы, мойнымен) 87,6 см. Шанақтың астыңғы түбінде деген (кейіптегі) тесік бар. Онда Үш ішектің ізі қалған. Біздің топшылауымызша ішекті қылдан жасаған сияқты. ҚХР-дың жерінен табылған Құнқоу шамамен б.з.д. 475-221 жылдарға келеді.

Шыєыс Тїркістан Қотонның Жұғнылық қорымынан табылған ғұн қобызы. Б.з.д 475-221 жылдардың жəдігері деп білеміз. Қобыз шанағындағы таңбасы байырғы сақтардың (скиф) таңбасы. Бұл таңба байырғы түркі бітіг жазуынан буындық (силлабограмма) кезеңінде saq (скиф) деген атауды таңбалаған. Кейін бітіг жазуға реформа жасаған кезде байырғы дəстүршілдікті сақтап – as/ys деп оқылатын «S» таңбасының мəнін белгілейтін болған дегенді еңбегімізде дəлелдегеміз. Келешекте өнертанушылар, шеберлер бұл аспаптың жаңғыртпасын жасап өнер бəйгесіне қосар деген үміттеміз.

Шаѕќобыз Қазақ, қырғыз, өзбек, тува, алтай халықтары бүгінге дейін шаңқобызды ұлттық саз аспабының бірі ретінде пайдаланып келеді. Моңғол текті бурят, қалмақ, халқа, торғауыт, дағұр, ойрат, монғол, ҚХРдағы ішкі моңғолдардың ортасына шаңқобыз мол таралған. Тунгус текті эвенк, нанайлар, манжур сібелері, шүршіттер (чжурчжен), жапонның Хоккайда аралына Орталық Азиядан барған айн тайпасы сияқты Тынық мұхит жағалауындағы халықтар бұл саз аспабын кең түрде қолданады. Шаңқобызды пайдаланушы халықтар бұл аспапты өздерінің ұлттық дүниесі деп біледі. Шаңқобызды шеберлер қамыстан, темірден, сүйектен, ағаштан жасаған. Шаңқобызды өзбектер «чангкобыз», сібірлік түріктер «хомус», моңғолдардың көбі келқуыр (тіл қобыз) деп атайды. Дағур моңғолдары «мұғры» десе, Хоккайда

Ќыпшаќ Флейталық үрлеп ойналатын «қыпшақ» деп аталатын саз аспабы туралы əл-Фараби өз еңбегінде атап өткен екен (Б.Сарыбаев «Қазақтың музыкалық аспаптары». 1981.). Ал П. Юдин деген орыс зерттеушісі «Қырғыздар (қазақтар)» атты этнографиялық зерттеуінде əсерлі əуен шығаратын саз аспабы туралы қызықты ақпарат қалдырған. Онда: «... қысқа екі қамыс түтікше (най) үрлеген қарынның аузына қосып байланады. Сол най түтікшеден шығатын үн «волынканың» үніне ұқсас» деген дерек қалдырған (Бұл Б.Сарыбаев кітабында көрсетілген). Таң дəуірінде Орхон түріктердің ортасында болған Вэн Сунь деген адамның жолжазбаларында мына бір дерек келтірілген. «Өлген адамның мүрдесін шығарғанда түріктер бетін жыртып қайғылы əн салып (жоқтау айтып) жылайды. Осы кезде ат үстінде тұрған адам тері дорбаның аузына екі түтікше байлаған саз аспабын ойнап тұрады. Оның себезгілете əуез шығарып, күрсіне боздаған қайғылы үні адамның қабырғасын қайыстырып, не бір аянышты сезімге жетелейді. Бұл аспапты түріктер (цюше) деп атайды екен» (Вэн Cунь. «Ежелгі дəуірдегі көшпелілер туралы белгілеу». 1951. 18-бет). Синолог Г.Карлгерн, тарихшы А.Н.Бернштамдар деген иероглифті «цюше» деп оқып, «қыпшақ» деп жаңғыртыпты (А.Н.Бернштам Избранные труды... 1997. с. 264). Бүгінгі күні Алматыдағы Ықылас Дүкенұлының атындағы ұлттық саз аспаптар мұражайында қыпшақ аспабы сақтаулы тұр. Ғасырлар бойы қазақ халқы қолданып келген бұл аспапты «желбуаз» деп те атайды. Əл-Фараби сөз еткен, Вэн Сунь, П. Юдиндер сипаттамасын жасаған осы желбуаз аспабын Көк түрік дəуірінде «қыпшақ» деп атаған болуы мүмкін. Қазақ халқының домбырасының өзін кезінде екі түрлі атаған. Біздің бүгін «Абай» домбырасы деп атап жүрген аспабымызды кезінде «қыпшақ» домбыра деп, эллиписойд шанақты домбыраны «оғыз» домбырасы деп те атағаны мəлім. Дəл осы сияқты байырғы заманда «қыпшақ» деп аталған үрмелі аспапты кейін «желбуаз» деп атаған болуы əбден мүмкін. Желбуаз (қыпшақ) сияқты аспапты белорустар, француздар бүгінге дейін оркестрінде пайдаланып келеді. Волынка іспеттес бұл аспапты белорустар «дуду» деп атайды екен. «Дуду» славян лексиконы емес. Түрік, моңғол тілдерінде «əн, əуен» деген мағына береді. Өйткені, Жошы империясының құрамына славян халықтары кіргеннен (1240 жылдары) кейін ғана бұл аспап Еуропаға, белорустарға тараған болуы мүмкін.

Б.з.б. ІІ ғасырда жазылып сақталған Лю Си деген адамның «Ши-мин (атаулар анықтамасы)» атты еңбегінде пипа саз аспабы туралы деректер қалған. Онда ғұндардың пипа атты саз аспабын қытайлар алып пайдаланғаны туралы айтылады (Eberhard W. 1941. А.Г.Малявкин 1974.). Бұл аз десеңіз Қытайдың Таң династиясының заманында Ортаазиялық түркілерден пипа аспабын жақсы меңгерген сазгерлерді маман ретінде арнайы шақырумен Қытайға апарып, талапкерлерге үйрететін болған (Еверхард. S. 260). Сол дəуірде Ортаазиялық түркілер пипа аспабын кең көлемде қолданған екен (Eberhard W. 1941). Қытайдың қазіргі саз аспабын зерттеушілері төмендегідей қорытынды жасаған. «Б.з.б. 246-207 жылдары өмір сүрген қытайдың Цинь династиясының заманында қытайға кіріп келген жаттың аспабы. «Пипа» атауы қытай лексиконы емес» – деген тұжырым жасаған (В.С.Таскин 1968.). Біз жоғарыда бүгінгі күні көбі көмескіленген ежелгі саз аспаптары туралы жекежеке түсініктеме бердік. Не үшін? Адам жүрген жерде сезім бар. Сезім бар жерде адамгершілік бар. Адам мен табиғат, қоғам мен адамның қатынасын, мына дүндүниенің болмысын дыбыс, ырғақ немесе əуенмен суреттеп, адамның жан жүйесіне лəззат беретін бірден-бір құрал – саз аспаптары. Саз аспаптары сол халықтың этнопсихологиясын, əлемді сезінуін, өмір сүру ерекшелігін, шаруашылығы мен оны меңгеру дəстүрін, дүниетанымы мен табиғи ортаның ерекшелігін, сол қауымның ұлттық болмысын, бет-бейнесін көрсететін, айқындайтын ғажайып құрал. Ежелгі жəне байырғы түріктер əлемді, қоршаған ортаны сезіну, оны өнер тілімен айтып, ұлтына, халқына жеткізу үшін қаншалық дəрежеде рухани қуатты болғанын осы саз аспаптарға қарап түсінеміз. Сонымен қатар, олардың шығармашылық ойлау қабілетінің деңгейі қандай биік дəрежеде екеніне көз жеткіземіз. Саз аспабының үнін түріктер Тəңірдің жеткізіп отырған үні, сезімі деп қабылдаған. Сазды үнді «жұпар күй», жан жадыратар «жұпар самал» деп түсінген. Қуанышына қуанып, қайғысына жұбанып, саз аспабының əуенімен тарихын жазып қалдырған.

Дабыл Бұл аспап қазақпен бірге жасасып келе жатқан ежелден белгілі мұра. Дабылды аспап аң аулағанда, ұлы жиынға шақырғанда, əскери жорықтарға аттанарда, жан беріп жан алысқан бетпе-бет шайқастарда, жорықтарда

Ғұн қобызы (б.з.б. 475-221 ж.ж.)

БАЯН ЖАНҒАЛҰЛЫ ЖАНҒАЛОВ 2013 жылғы 30 қаңтарда, 99 жасқа қараған шағында белгілі саяси жəне қоғам қайраткері, Ұлы Отан соғысының ардагері, Социалистік Еңбек Ері, Ақмола облысының Құрметті азаматы Баян Жанғалұлы Жанғалов өмірден озды. Баян Жанғалов 1914 жылғы 15 шілдеде Ақмола облысы Зеренді ауданының Жамантұз ауылында туған. 1952 жылы Алматы қаласындағы Қазақстан КП ОК жанындағы Жоғары партия мектебін бітірді. Ол еңбек жолын 1931 жылы ауыл кеңес хатшысы болып бастады. Ұлы Отан соғысы жылдарында И.Панфилов атындағы 8 гвардиялық дивизия құрамында Сталинград, Харьков, Курск, Прибалтика майдандарындағы шайқастарға қатысты. Соғыстан кейін зейнет демалысына шыққанға дейін партия-кеңес органдарында қызмет етті. 1956 жылы, Рузаев аудандық атқару комитетінің төрағасы болып жүргенінде, оған Социалистік Еңбек Ері атағы беріліп, «Алтын Жұлдыз» медалі қоса тапсырылды. Бұл марапат Рузаев ауданының ырыздық қамбасына 35 миллион пұт астық құйылуын қамтамасыз етудегі Баян Жанғалұлының шебер ұйымдастырушылық қызметінің жемісі еді. Бұл ерен табыс КСРОдағы екінші, Қазақстандағы бірінші көрсеткіш болатын. Баян Жанғалов он жыл бойы, 1970-1980 жылдары Зеренді аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы лауазымында абыройлы қызмет атқарды. Ол республика Жоғарғы Кеңесі төртінші шақырылымының депутаты, 1955-1956 жылдары Қазақстан Компартиясы ОК мүшесі, 19531981 жылдары Халық депутаттары Көкшетау облыстық кеңесінің депутаты, 1949-1981 жылдары Көкшетау облыстық партия комитетінің мүшесі болды.

Баян Жанғалұлы қандай дəрежеде жəне қандай лауазымда қызмет істемесін, өзінің азаматтық парызына адалдықтың үлгісін көрсете білді. Оның қаламынан туған кітаптар тəрбиелік тағылымға, қанатты ойларға, көрегендік тұжырымдарға толы. Мемлекет оның қажырлы еңбегін жоғары бағалап Ленин, Октябрь Революциясы, Еңбек Қызыл Ту, Халықтар Достығы, «Құрмет Белгісі», «Қызыл Жұлдыз, І дəрежелі Отан соғысы ордендерімен, сондай-ақ көптеген медальдармен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамоталарымен марапаттады. Баян Жанғалов жеті баланы тəрбиелеп өсірді. Ол жан дүниесі, табиғат болмысы адамдарға жақсылық сəулесін шашқан санаулы басшылардың бірі еді. Ол адал да мағыналы ғұмыр кешкен жан ретінде абыройға бөленді. Өз Отанының адал перзенті Баян Жанғаловтың жарқын бейнесі жүрегімізде əрдайым сақталады. Ақмола облыстық əкімдігі Ақмола облыстық мəслихаты Ақмола облыстық ардагерлер кеңесі

Халќына ќымбат ќазына ќарт еді Көкшетаудан суық хабар жетті!.. Баян аға Жанғалов дүниеден озыпты!.. Жүрегім жылады. Жарықтығым-ай, бір өзі бір ғасырдың тарихы еді. Бір өзі даналық пен ұлылықтың үлгісі еді. Күміс сақалы омырауын жауып, қашан барсам да кең құшағына басып қарсы алып, «айналайын, аман жүр» деп шығарып салып тұрар абызым-ай, мына дүниеде енді жоқсыз ба? Жаныма жақын, жүрегіме ыстық еді Баян ағам! Ел тəуелсіздігінің жиырма жылдығы құрметіне Астанадағы Тəуелсіздік сарайында өткізілген салтанатты жиынға қатысты. Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев сөз сөйлеп болғаннан соң мінбеден түсті де, сарайдың алдыңғы қатарындағы орында отырған Баян ақсақалға қарай аяңдады. Қарт та орнынан тұрып, құшағын жайып Елбасыға қарсы жүрді. Əлгіндей болмай, ел басқарып отырған Елбасы мен абыз қарттың құшақтары айқасып, қауышты да, жұрт тына қалды, ізінше бəрі де орындарынан тұрып, дүркірете қол соғылды. Тоқсан жетідегі Баян ағам да сөз сөйледі. – Жарадыңыз, аға! – дедім. – Айналайын Нұрсұлтаным, кісі сыйлауды біледі ғой! Қай елдің патшасы мінбеден түсіп, топтың ортасында отырған қартына келіп сəлем берер еді?! Бұл – бүкіл елге өнеге ғой! Бұл – ұлылық қой! Бұл – даналық қой! – деп Елбасының сол бір қасиетін қарттық жүрегімен тебірене айтып, аузынан бір тастамай кетті. Баян ағамның «Үш кезең» атты ғұмырбаяндық кітабына сарашы болып, баспа жүзін көруіне басшылық жасағаным да бар. Сол еңбекті дайындауға кеткен үш-төрт жылғы кезеңдерде мен осы бір абыз қартқа бауыр басып алғаным соншалықты, Баян ағам менің өмірімде əке мен бала арасындағы сағынышқа айналды. Биылғы жылан жылының жазында тоқсанның тоғызына таяқ тастар, онан соң жүз... Сол жүзге де келер, қалың елі болып қартының ғасырлық жасын

ұлан-асыр тойға ұластырар деп ойлаушы едім. Мына жалған дүние кімнің ойындағысын орнына келтірген дейсіз?! Еркелеуші едім. Алдында еркін ұстаушы едім өзімді. Ұзақ əңгімелесетінбіз. Сұрағым да, сұрайтыным да көп болатын. Көп жайды ойлы сөзімен ұғындыра сөйлейтін. – Аға, халыңыз қалай, – дедім бір барғанымда. – Жақсымын, – деді. – Білесің бе, – деді сəл үнсіздіктен кейін. – Біреу-міреу сыртымнан қолын шошайтып, мынау қақшаңдап əлі жүр ме деп айта ма деп осы күні ешқайда шықпайтын да, бармайтын да болдым!.. Өз тұстастары мен замандас тарының қатарынан қалып қойғанына өкінгендей болып сезілді. Бұл тұс өз ғұмырларында сыйласып өткен Бақыт Əсетқызы мен Бəйкен аға Əшімовтердің бірінің соңын бірі ала бақилыққа аттанған кезі болатын. Соған қамығып жүр еді. Жақсылардың бір-бірімен сыйластығы да жақсы болады екен-ау! Қартымның тоқсанның бесеуіне келгендегі шағын дастарқан басындағы мəжілісте марқұмдар Бəйкен ағам мен Бақыт апа Əшімовтер жəне Баян ағам мен Нағима апа Жанғаловтардың қатар отырып, айтқан əңгімелерін де тыңдадым. Біреуі тоқсан бесте, біреуі тоқсан үштегі қос қарттың өз кездерінде қызмет атқарған жылдардағы Көкшетау өңіріндегі жақсы күндері мен жақсы адамдарын еске алып, кей оқиғалардың болған айы мен күндеріне дейін айтып отырғандарында бұл не қылған зерде деп еріксіз таңданған да едік. Бірінің жайы мен жағдайларын күн құрғатпай телефон арқылы біліп отырар Бəйкені мен Бақытынан айырылған Баян ағамның да қанаты қайырылып қалғандығын аңдадым. Бəрі де көкейімде сайрап тұр... Бақұл бол, абызым! Қош, қазына қартым!.. Жабал ЕРҒАЛИЕВ, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты. АСТАНА.

www.egemen.kz

1 ақпан 2013 жыл

 Өнеге Желмая жылдар адам өмірінің тіршілік алдындағы есебіндей сыртылдауымен есте қалады. Оның мəнділігі өмірден өз орныңды таба білу мен оған қызмет етудің жүрек қалауындағы нақты жолын айқындауға байланысты болса керек. Осындай азаматтардың қатарына «Құрмет» орденімен, көптеген медальдармен марапатталған Шабдан Хамитұлы Тоқмұрзинді жатқызуға болады. Бүгінде жетпіске келген ағамыздың жанында жүріп, тəрбиесі мен шарапатын көрген замандастарым ол кісіге қаратып «кабинеті – кең дала мен қара орман» деген сөзді тауып айтып жүр. Теңеудің дəлдігі Шабдан ағамыздың Айыртау өңіріндегі Қарағаш ауылында туғанында ғана емес, бүкіл саналы ғұмырын орманға қызмет етуге, оның ішінде отыз жылдан астам Көкшетау облыстық орман шаруашылығы басқармасын селкеусіз басқарғанынан деп білеміз. Ағамыз сол даланың орман-тоғайы, қарағай-қайыңымен сырласып өскен.

Орман əуенімен ќуаттанєан Бақберген АМАЛБЕК, «Егемен Қазақстан».

Шынымды айтсам, оңтүстіктің тумасы мен ағаш үйлердің болатындығын алғаш осы Көкшетаудан көргенмін. «Қара орманым – қазағымды» білетін біз бұл сөздің ел тұтастығына қаратып айтылатынын ұққанымызбен, оның қойнауында көркемдік пен əсемдіктің қатар өрілетінін, рухың қанаттанатынына мəн бере қоймағандаймыз. Есіме Зеренді ормандарын аралатып жүргендегі Шабдан ағамыздың мына сөздері түсті: «Орманның өз музыкасы, өз əуені бар. Қолың бір сəт қалт еткенде қалың орманның ішін аралап, жапырақтың əуенін, сандаған тіршілік иелерінің тынымсыз дыбысын естісең, құдды Құрманғазының күйін тыңдағандай жан дүниең жадырап, əдемі əсерге бөленесің. Осы орманның ішін аралап жүріп, қарағайдың ғұмыры, теректің тіршілігі тəрізді тылсым сырларды ұғасың». Жан тазалығы, сезім сергектігі осылайша табиғи нəзіктікке бастайтындай. Қалай десек те, білікті маманның кез келген əңгімесінің тұжырым түйіндері орман əлемінің ғылыми нұсқаларына тіреліп тоқайласып жататын еді. Осы ғылым демекші, орманшылық қазақтың кəдуілгі кəсібі еместей. Онда ғылыми жаңалық ашу, тау басынан құдық қазғанмен пара-пар. Бейнеті мол, кедергісі қисапсыз шаруа бұл түсінгенге. Салыстырып қарайықшы. Мысалы, астық дақылдарын, оның жаңа сорттарын шығарумен айналысатын ғалымдар көктемде еккен дақылының күзде қалай өскенін көре алады. Қай жерінде

«Егемен Қазақстан» газетінің 26.01.2013 жылғы №54 /27993/ нөмірінде жарияланған «Жамбыл облысы əкімдігінің денсаулық сақтау басқармасы Шу аудандық орталық ауруханасы ШЖҚ КМК» байқау кеңесі құрамына конкурс жариялау туралы хабарлама жарамсыз деп танылсын. Хабарламаның өзгертілген мəтіні «Казахстанская правда» газетінің 01.02.2013 жылғы нөмірінде жарияланады.

«Каспий Меруерті Оперейтинг Компани Б.В.» Ақтау қаласындағы филиалы 2013.ЦП-1086 баға ұсыныстарын сұрау арқылы 2013 жылғы 28 қаңтарда Ақтау қаласы, 12-ш/а, 74-ғимарат, 101-бөлмеде өткізілген мына лоттар бойынша сатып алудың қорытындысын хабарлайды: Лот №1 – Ірі көлемді түрлі-түсті баспа/ресми бланктер мен конверттер, есімхаттар, мөрлер сияқты ресми құжаттардың дизайны; Лот №2 – Ірі көлемді түрлі-түсті баспа/белгілер, карточкалар, билбордтар, карталар, стикерлер, буклеттер, брошюралар, баннерлер, құттықтау ашық хаттар жəне т.б. сияқты түрлі құжаттардың дизайны – Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 1139 қаулысына 2010 жылғы 1 сəуірдегі № 267 қаулысымен бекітілген тауарлар, қызмет көрсету жəне жұмыстарды сатып алу Ережелерінің 98-тармағына сəйкес сатып алу орындалғандығы туралы хабарлайды. Лот №1 - №2 - «Кривулин А.А.» ЖК жеңімпаз деп танылды.

Филиал «Каспий Меруерты Оперейтинг Компани Б.В.» в г.Актау, настоящим объявляет итоги закупа способом запроса ценовых предложений 2013. ЦП-1086, проведенного 28 января 2013 года по адресу: г. Актау, 12-микрорайон, здание 74, в кабинете 101 по следующим лотам: Лот №1 – Дизайн /изготовление/печать/ официальных бланков/визитных карточек/штампов компании; Лот №2 – Дизайн /изготовление/печать/ разновидных раздаточных материалов/ буклетов/ брошюр/ знаков/ плакатов/карт/открыток - закуп признан состоявшимся, согласно пункту 98 Правил приобретения товаров, работ и услуг при проведении операций по недропользованию № 1139 постановлению Правительства Республики Казахстан №267 от 1 апреля 2010 г. Победителем признан: по Лотам №1 - №2 ИП «Кривулин А.А.».

дұрыс, қай жерінде қате жібергендігін сараптайды. Ал, орман шаруашылығында мүлде басқаша рең қалыптасқан. Айталық, орманшы ағаш көшетін отырғызатын болса, оның бой салып өсуін, жапырағының жайылуын, кəдімгі ағаш қалпына енуін қаншама жыл тосуы керек. Сондықтан да ғылымның бұл саласы ғалымнан айрықша төзімділікті, шыдамдылықты талап етеді. Жалпы, Тоқмұрзиндер əулеті қазақ орман шаруашылығына елеулі еңбек сіңірген құт берекелі шаңырақ десек жарасады. Шəкеңнің үлкен ағасы Тайжан Тоқмұрзин орман шаруашылығы мекемесінің директоры болып жүріп ғылыммен айналысты. Ол 1984 жылы ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, 1994 жылы профессор, ал 2002 жылы Ұлттық ғылым академиясының академигі атанды. Тайжан Хамитұлы исі қазақ атаулыдан орман шаруашылығы ғылымын мұқият зерттеп, үлкен нəтижеге қол жеткізген, шын мəніндегі оқымысты екендігін айта кетуіміз керек. Шəкеңнің екінші ағасы Қыдырма Тоқмұрзин Алматыдағы Қазақ мемлекеттік университетін 1963 жылы аяқтап, саналы өмірін ғылымға арнаған адам. Химия ғылымдарының докторы, Ұлттық ғылым академиясының академигі. Сондай-ақ, туған інісі Талап ауыл шаруашылығы саласындағы облыстық мекемені басқарса, қарындасы Зоя Ауыл шаруашылығы министрлігінің өсімдіктерді қорғау бөліміне жетекшілік етіп отырғаны биік шынардың тамырлары беріктігін байқатады. ...Шабдан Хамитұлының Көкшетау қаласының жасыл желе-

гіне, көше бойындағы көздің жауын алатын гүл орамдарына жауап беретін «Зеленстрой» мекемесіне басшылық етіп жүрген кезі. Жетпісінші жылдардың ортасында қыс ерте түсті. Мұндайда ағаштардың діңдерінде ылғал қалып қояды. Оның теріс салдары былайғы адамдарға байқала бермеуі мүмкін. Ал, шынтуайтында, көгілдір Көкшетаудың жасыл желегіне қауіп төнгені анық. Өйткені, аяз қысқан сəтте ағаштың бойындағы ылғал мұзға айналып, өсіп тұрған дарақты жарып жібереді. Шəкең батыл қимылға барды. Бір-екі күнде көше бойындағы ағаштар шұнтиды да қалды. Көкшеліктер у-шу. Тіпті, сол кездегі облыстық «Степной маяк» газеті «Козла пустили в огород» деген сын мақала жариялап үлгірді. Одан кейінгісі белгілі, «Зеленстройдың» бастығы обком бюросының талқысына салынды. Бұра тарта сөйлеушілер көбейіп, мұны жазаға тарту керек деген ұсыныс қаптады. Мəн-жайды байыптап тыңдаған бірінші хатшы Еркін Əуелбеков орманшы ғалымдардың пікірін, тіршілік ортасындағы тəжірибені көлденең тартты, бұған алғыс айту керек деді. Қаралауға дайын тұратындар дағдарып қалған. Айтқандай-ақ, аяз қысқанда ылғал сығымдалып барып жаңағы кесілген жерлерден шығып кетеді де, ағаштар аман қалатынын сонда білгенбіз. Мұндай қадамға орманмен бірге тыныстаған, оның сырлы əуенімен қуаттанған адамдар ғана барады. Ел қамын биік ұстау да осындай азаматтардан туатын сияқты. КӨКШЕТАУ.

Алматы қаласы мамандандырылған экономикалық сотының 18.01.2013 ж. ұйғарымымен «Golden Age Development» ЖШС-ға қатысты банкрот деп тану туралы азаматтық іс қозғалды.

Қызылорда қаласында орналасқан мұнай-газ компаниясына мына маман қажет: Қауіпсіздік қызметінің аға маманы. · Біліктілікке қойылатын талаптар. Тиісті мамандық бойынша жоғары (жоғары оқу орнынан кейінгі) білім, құқық қорғау органдарындағы немесе мұнай-газ саласындағы мамандығы бойынша практикалық жұмыс өтілі кемінде 3 жыл. · Ауызекі ағылшын жəне қазақ тілдерін білу қошталады; · Жүргізушілік куəлігінің болуы міндетті. Өтініштеріңіз бен түйіндемелеріңізді мына факске немесе электронды поштаға жолдауларыңызды сұраймыз: Факс: 8 (7242) 27-65-47, 8 (7242) 29-98-58. Электронды пошта: kyzcandidates@ petrokazakhstan.com

Қарағанды облысының денсаулық сақтау басқармасы лауазымдық қызметтің бос орнына орналасуға конкурс жариялайды: Барлық конкурсқа қатысушыларға қойылатын жалпы біліктілік талаптары: жоғары кəсіптік білім, қызметтік міндеттеріне сай келетін салаларда 5 жылдан кем емес жұмыс өтілінің жəне жоғары біліктілігінің болуы.. «Саламатты өмір салтын қалыптастырудың облыстық орталығы» КМК директоры – 1 бірлік, Қарағанды қ., Крылов к-сі, 11-үй, тел. 8 (7212) 415811, факс 8 (7212) 415811. Лауазымдық жалақысы қызмет істеген жылдарына байланысты штаттық кестеге сəйкес, жұмыс істеген жылдарына байланысты 65 301 теңгеден 72 203 теңгеге дейін. Функционалдық міндеттері: ҚР азаматтарының денсаулығын сақтау бойынша мемлекеттік кəсіпорын алдына қойылған міндеттерге басшылық жасау жəне бақылау жүргізу, Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру, Қарағанды облысының денсаулық сақтау басқармасының тікелей бағдарламаларын орындау, кардрлар жəне қаржы қорларын тиімді пайдалану, денсаулық сақтау жүйесінің жұмысын реттейтін нормативті жəне директивті құжаттарды, алқа қаулыларын, денсаулық сақтау басқармасының бұйрықтары мен өкімдерін басқару, жоспарлау жəне орындалуын бақылау. Мемлекеттік кəсіпорынды басқарумен байланысты басқа да функционалдық міндеттерді орындау. Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: жоғары медициналық білім. ҚР Конституциясын, ҚР «Халық денсаулығы мен денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодексін, Азаматтық Кодексін, «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы», «Мемлекеттік құпиялар туралы», ҚР Еңбек Кодексін, ҚР Бюджеттік Кодекс, «Мемлекеттік сатып алу туралы», «Бухгалтерлік есеп жəне қаржылық есептілік туралы» заңдарын, 2030 жылдарға дейінгі Қазақстанның даму Стратегиясын, 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын. Осы лауазымның функционалдық міндеттерін орындау үшін қажетті басқа да міндеттерді білу. Конкурс Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Мемлекеттік кəсіпорындар басшыларын тағайындау жəне аттестациялау Ережелерін бекіту туралы» 18.11.2011 жылғы №1353 қаулысына сəйкес (“Казахстанская правда” газеті 29.12.2011 жыл) жүргiзiледi. Конкурсқа қатысу үшін қажетті құжаттар қалалық бұқаралық ақпарат құралдарында конкурс өткізу туралы хабарландыру жарияланған сəттен бастап, 15 күнтізбелік күн ішінде денсаулық сақтау басқармасына тапсырылуы тиіс. Конкурсқа қатысуға жіберілген үміткерлер, əңгімелесуді он күнтізбелік күнде Қарағанды облысының денсаулық сақтау басқармасында (Қарағанды қ. Əлиханов көшесі, 2) өтеді. Əңгімелесу бағдарламасы: Қазақстан Республикасының Конституциясын, ҚР «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодексін, ҚР Азаматтық Кодексін, ҚР «Еңбек» Кодексін, «Мемлекеттік кəсіпорын туралы», ҚР «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару жəне өзін-өзі басқару туралы», «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы”, «Мемлекеттік құпиялар туралы», ҚР Бюджеттік Кодекс, «Мемлекеттік сатып алу туралы», «Бухгалтерлік есеп туралы» заңдарын, 2030 жылдарға дейінгі Қазақстанның даму Стратегиясын, 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын, мемлекеттік кəсіпорынға басшылық жасауды іске асыру үшін қажетті басқа да білімдердіі қамтиды. «Қарағанды облысының денсаулық сақтау басқармасы» ММ, Қарағанды қ., Əлиханов көшесі, 2, анықтама тел: (8-7212) 41 14 12, факс: (8-7212) 41 00 65.

Павлодар облыстық денсаулық сақтау басқармасы, 140000, Павлодар қ. Иса Байзақов көшесі, 151/2, анықтама телефоны (8718) 65-38-82, (факс) 67-52-07, бас дəрігердің бос лауазымы орнына орналасуға конкурс жариялайды: Павлодар облысы əкімдігі, Павлодар облысы денсаулық сақтау басқармасы ШЖҚ «Ақсу қаласының емханасы» КМК, Павлодар облысы əкімдігі, Павлодар облысы денсаулық сақтау басқармасы шаруашылық жүргізу құқығындағы «Ақсу қаласының емханасы» коммуналдық мемлекеттік кəсіпорны. Павлодар облысы, Ақсу қаласы, Ленин көшесі, 31-үй, (871837) 5-68-69, алғашқы медико-санитарлық көмек көрсету. Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: - жоғары медициналық білім, денсаулық сақтау саласында басшылық лауазымда мамандығы бойынша еңбек өтілі; Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы жəне ерекше бөлімі), Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі» кодексі, Қазақстан Республикасының «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес», «Мемлекеттік құпиялар туралы», «Мемлекеттік сатып алулар», «Мемлекеттік мүлік туралы» заңдарын жəне басқа да Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілерін білу. Конкурс Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 18 қарашадағы № 1353 «Мемлекеттік кəсіпорын басшыларын аттестаттау мен тағайындау Ережелерін бекіту туралы, сонымен қатар оның кандидатурасының келісімі» қаулысы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 27 қыркүйектегі № 849 «Азаматтық қызметке түсу жəне азаматтық қызметкер бос лауазымы орнына конкурс өткізу Ережесін бекіту туралы» қаулысына сəйкес жүргізіледі. Конкурсқа қатысу үшін қажет құжаттар: конкурсқа қатысу үшін өтініш, мемлекеттік жəне орыс тілдерінде түйіндеме, еркін нысанда жазылған өмірбаян, кадр есебі бойынша толтырылған іс парағы (нақты мекен-жайы мен телефондары, соның ішінде байланыс көрсетілуі тиіс); жеке куəлік көшірмесі, еңбек кітапшасының көшірмесі (ол болған кезде) немесе еңбек шартының көшірмесі не соңғы жұмыс орнынан жұмысқа қабылданғаны жəне еңбек шартының тоқтатылғаны туралы бұйрықтардан үзінді, белгіленген тəртіппен; белгіленген нысандағы денсаулығы туралы анықтама. Қонкурсқа қатысушы кəсіби дайындық деңгейі, еңбек өтілі, біліміне байланысты қосымша ақпарат бере алады (біліктілігін арттыру туралы құжаттар көшірмесі, ғылыми дəреже мен атақ беру, ғылыми басылымдар, сонымен қатар алдыңғы жұмыс орны басшысынан ұсыныс жəне т.б.). ҚҰЖАТТАР мына мекен-жай бойынша Павлодар қаласы, Иса Байзақов көшесі, 151/2, Павлодар облысы денсаулық сақтау басқармасы, тел. 65-38-82, денсаулық сақтау басқармасының құқықтық-ұйымдастыру жəне кадрлар жұмысы бөлімі, №305 бөлме, БАҚ-та конкурс өткізу туралы жарияланған мезеттен бастап 15 күннің ішінде қабылданады. КОНКУРС Павлодар облысы денсаулық сақтау басқармасының мына мекенжайы бойынша: Павлодар қ., Иса Байзақов көшесі, 151/2, 4-қабат, конференцзал, құжаттарды қабылдау аяқталған соң 15 күннің ішінде өтеді.

Управление здравоохранения Павлодарской области, 140000. г. Павлодар, ул. Исы Байзакова, 151/2, телефон для справок (87182) 65-38-82, (факс) 67-52-07, объявляет конкурс на занятие вакантной должности главного врача коммунальное государственное предприятие на праве хозяйственного ведения «Поликлиника г. Аксу» управления здравоохранения Павлодарской области акимата Павлодарской области. Павлодарская область, г.Аксу, ул. Ленина 31, тел. 56869. ТРЕБОВАНИЯ, ПРЕДЪЯВЛЯЕМЫЕ К УЧАСТНИКАМ КОНКУРСА: образование - высшее медицинское, стаж работы по специальности на руководящих должностях в отрасли здравоохранения не менее 5 лет; Знание Конституции Республики Казахстан, Гражданского кодекса Республики Казахстан (общая и особенная части), Кодекса Республики Казахстан « О здоровье народа и системе здравоохранения», Законов Республики Казахстан «О борьбе с коррупцией», «О государственных секретах», «О государственных закупках», «О государственном имуществе», и иных нормативно-правовых актов Республики Казахстан, регулирующих отношения в сфере деятельности данного предприятия. КОНКУРС ПРОВОДИТСЯ в соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 18 ноября 2011 года № 1353 «Об утверждении Правил назначение и аттестации руководителей государственного предприятия, а также согласования его кандидатуры», постановлением Правительства Республики Казахстан от 27 сентября 2007 года № 849 «Об утверждении Правил поступления на гражданскую службу и проведение конкурса на занятие вакантной должности гражданского служащего». НЕОБХОДИМЫЕ ДЛЯ УЧАСТИЯ В КОНКУРСЕ ДОКУМЕНТЫ: заявление об участии в конкурсе; резюме на государственном и русском языках; автобиография, изложенная в произвольной форме; заполненный личный листок по учету кадров (с указанием адреса фактического места жительства и телефонов, в том числе контактных); копии документов об образовании, заверенные в установленном законодательством порядке; копия удостоверения личности; копия трудовой книжки (при ее наличии) или трудового договора либо выписки из приказов о приеме и прекращении трудового договора с последнего места работы, заверенные в установленном порядке; справка о состоянии здоровья по установленной форме. УЧАСТНИК КОНКУРСА может предоставить дополнительную информацию, касающуюся его образования, стажа работы, уровня профессионального подготовки (копии документов о повышении квалификации, присвоении ученых степеней и званий, научных публикациях, а так же рекомендации от руководства предыдущего места работы и т.п.). ДОКУМЕНТЫ ПРИНИМАЮТСЯ по адресу: г.Павлодар, ул. Исы Байзакова, 151/2, Управление здравоохранения Павлодарской области, тел. 65-38-82, отдел организационно-правовой и кадровой работы управления здравоохранения области, кабинет № 305, в течение 15 календарных дней с момента опубликования объявления о проведении конкурса в СМИ . КОНКУРС СОСТОИТСЯ в управлении здравоохранения Павлодарской области по адресу: г. Павлодар, ул. Исы Байзакова, 151/2, 4-этаж, конференц-зал, в течение 15 календарных дней со дня окончания приема документов.

Қазақстан Республиксы Денсаулық сақтау министірлігі, 010000, Астана қаласы, Сол жағалау, Орынбор көшесі, 8, Министрліктер үйі, анықтама үшін телефон (7172) 74-3245, мынадай бос мемлекеттік лауазымға конкурс жариялайды:

«Қазпочта» АҚ - «Техникалық сервис» филиалы 2013 жылғы 20 ақпанда сағат 11.00-де Алматы қаласы, Бөгенбай батыр көшесі, 134-үй, 3-қабаттағы конференц залда жылжымайтын мүлікті сату жөнінде аукцион өтетінін хабарлайды. Сатуды өткізу əдісі: ағылшын əдісі Лот № 1. Мүлік атауы мен сипаттамасы: əкімшілік ғимараттың бөлігі, жалпы алаңы - 2365,6 ш.м. жер телімі-0,2511га. Мекен-жайы: Алматы қаласы, Сейфуллин даңғылы, 410-үй. Мүлікті сатудағы бастапқы бағасы: 296 334 822,00 теңге. Лот № 2. Мүлік атауы мен сипаттамасы: əкімшілік ғимараты, жалпы алаңы 8 675,7 ш.м, жер телімі-1,8232 га. Мекен-жайы: Алматы қаласы, Панфилов көшесі, 1а-үй. Мүлікті сатудағы бастапқы бағасы: 1 233 371 742,00 теңге. Лот № 3. Мүлік атауы мен сипаттамасы: жер телімі-0,1412 га. Мекен-жайы: Алматы қаласы, Панфилов көшесі, 3-үй. Мүлікті сатудағы бастапқы бағасы: 67 342 981 теңге. Əр лот бойынша мүліктің бастапқы бағасынан 30% (отыз пайыз) көлемінде кепілді жарна мына есеп айырысу шотына төленеді: «Қазпочта» АҚ «Техникалық сервис» филиалы, СТН: 600 500 588 450, БИН 110 341 004 209, ИИК: KZ67563J336200000001, БИК: KPSTKZKA, «Қазпочта» АҚ, Кбе 16. Аукционға қатысуға мына құжаттар тапсырылады: 1) аукцион өткізу туралы құжаттаманың №1 қосымшасына сəйкес белгіленген нысан бойынша өтінім; 2) жеке тұлғаларға - жеке басты куəландыратын құжаттың нотариалды куəландырылған көшірмесі, заңды тұлғаларға - заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеуі туралы куəлік пен жарғының нотариалды куəландырылған көшірмесі; 3) кепілді жарнасының төленгенін растайтын құжат, яғни кассалық кіріс ордері немесе төлем тапсырмасы; 4) егерде қатысушы уəкіл болса, оның ҚР заңнамасына сəйкес сенімхаты болуы міндетті. Өтінімдерді қабылдау жəне аукционға қатысушыларды тіркеу осы хабарландырудың жарияланған күнінен бастап, жұмыс күндері сағат 9.00-ден 18.00-ге дейінгі уақыт аралығында (түскі үзіліс сағат 13.00-14.00), 2013 жылғы 20 ақпанда сағат 10.00-ге дейін мына мекен-жай бойынша жүргізіледі: Алматы қаласы, Бөгенбай батыр көшесі, 134-үй, 3-қабат, жалпы зал, жылжымайтын мүлік басқармасы. Қосымша ақпаратты мына телефон нөмірі: 8 (727) 2598207 немесе мына электронды почта мекен-жайы: saltanat.alieva@kazpost.kz арқылы ала аласыздар.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің «Дəрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдарды жəне медицина техникасын сараптау ұлттық орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорнының директорына, 050004, Алматы қаласы, Абылай хан даңғылы, 63 мекен-жайында орналасқан. Конкурсқа қатысушылар мынадай біліктілік талаптарына сай келуі керек: 1) жоғары медициналық білімінің болуы; 2) ғылыми дəрежесінің болуы; 3) басшы қызметте істеген жұмыс тəжірибесі кемінде 5 жыл болуы; 4) денсаулық сақтау саласындағы нормативтік құқықтық актілерді білу; 6) мамандықтары бойынша біліктілікті арттыру сертификатының болуы. Конкурсқа қатысу үшін мынадай құжат-

тарды ұсыну қажет: 1) конкурсқа қатысу жөніндегі өтініш; 2) мемлекеттік жəне орыс тілдеріндегі түйіндеме; 3) еркін түрде жазылған өмірбаян; 4) белгіленген тəртіппен бекітілген білім туралы құжаттың көшірмесі; 5) белгіленген тəртіппен бекітілген еңбек кітапшасының көшірмесі; 6) денсаулығы туралы анықтама; 7) жеке куəлігінің көшірмесі. Сондай-ақ саланы дамытуға қатысты қосымша ақпаратты ұсынуға болады (10 беттен аспайтын). Конкурсқа қатысу туралы өтініш пен өтінішке қоса берілетін құжаттарды қабылдау хабарландыру жарияланған күннен бастап 15 күнтізбелік күн өткенге дейін жүргізіледі.

Хабарландыру

Оңтүстік Қазақстан облысы ауыл шаруашылығы басқармасы №19 «Инновациялық тəжірбиені тарату жəне енгізу жөніндегі іс-шараларды өткізу» жөніндегі облыстық бюджеттік бағдарламасы бойынша 2014 жылға арналған инновациялық жобаларды анықтау бойынша конкурс өткізеді. Конкурстық құжаттамалар ОҚО, Шымкент қаласы, Тоқаев көшесі, №17 үй, 2-қабат, 7-бөлмеде қабылданады, тел 8(7252)-54-53-29. Конкурстық құжаттарды қабылдау жəне конкурс өткізу мерзімі: - Конкурстық құжаттамаларды қабылдау мерзімі 14.02.2013 ж. – 07.03.2013 жылға дейін; - Конкурсты өткізу күні 25.04.2013 жыл. Конкурстық құжаттамаларды əзірлеу жөніндегі қағиданы www.agro-uko.gov.kz сайтынан немесе жоғарыда көрсетілген мекен-жайдан алуларыңызға болады.

Объявление

Управление сельского хозяйства Южно-Казахстанской области проводит конкурс по определению инновационных проектов на 2014 год по областной бюджетной программе №019 «Услуги по распространению и внедрению инновационного опыта». Конкурсная документация принимается по адресу: ЮКО, г.Шымкент, ул.Токаева, №17, 7 кабинет. Телефон для справок 8(7252)54-53-29. Сроки приема конкурсной документации и проведения конкурса: - Сроки приема конкурсной документации с 14.02.2013 г – до 07.03.2013 года; - Конкурс состоится 25.04.2013 г. Правила о конкурсной документации можете получить на сайте www.agro-uko.gov.kz или по вышеуказанному адресу.

«А.Н. Сызганов атындағы Ұлттық ғылыми хирургия орталығы» АҚ көрсетілген медициналық бұйымдарды сатып алуға 2013 жылға дəрі-дəрмектер, медициналық тағайындау бұйымдары, дезинфекциялау жəне оттегін сатып алу бойынша тендер өткізуді хабарлайды – бөлінген соммасы 105 020 033 теңге. Сатып алынатын тауардың толық тізімі, олардың саны, егжей-тегжейлі ерекшелігі тендерлік деректерде көрсетілген. Тауар Алматы қаласы, Желтоқсан көшесі, № 62 үйге жеткізілуі тиіс. Талап етілген жеткізу мерзімі – келісім-шарт жасалған күннен бастап тапсырушының тапсырысы бойынша ағымдағы жыл ішінде. Тендерге 8-9-тармақшаларда көрсетілген біліктілік талаптарға сай барлық əлеуетті жеткізушілер катысуға болады. № 1729 2009 жылы 30 қазанда ҚР Үкіметімен бекітілген қаулыға орай дəрілік құралдарды, профилактикалық (иммунобиологиялық, диагностикалық, дезинфекциялық) препараттарды, медициналық бұйымдарды жəне медициналық техникасын, кепілдендірілген көлемде төлемақысыз медициналық жəрдем көрсетуде фармациялық қызметін ұйымдастыру жəне сатып алу ережелері. Тендерлік деректер топтамасын 2013 жылғы 22 ақпанға дейін Алматы қаласы, Желтоқсан көшесі, №62, 222-бөлме мекен-жайынан сағат 9.00-ден 17.00-ге дейін немесе azamat-um 82@ mail .ru электрондық поштасы арқылы алуға болады. Тендерлік өтінімдер тапсырудың түпкілікті мерзімі 2013 жылғы 22 ақпанда сағат 10.00-ге дейін. Тендерлік өтінімдер салынған конверттер 2013 жылғы 22 ақпанда сағат 12.00-де Алматы қ., Желтоқсан к-сі, 62, 212-бөлме мекен-жайында ашылады. Əлеуетті жеткізушілер тендерлік өтінімдер салынған конверттерді ашу кезінде қатыса алады. Қосымша ақпарат пен анықтаманы мына телефон арқылы алуға болады: 8(727) 278 04 44. Управления здравоохранения Карагандинской области объявляет конкурс на занятие вакантной должности: Общие квалификационные требования ко всем участникам конкурса: высшее профессиональное образование, при наличии стажа работы по специальности на руководящих должностях в соответствующих профилю предприятия отрасли экономики не менее 5 лет. Директор КГП «Областной центр формирования здорового образа жизни» – 1 единица, г.Караганда, ул. Крылова, д. 11, т. 8 (7212) 415811, факс 8 (7212) 415811. Должностной оклад, согласно штатного расписания, в зависимости от выслуги лет от 65 301 тенге до 72 203 тенге. Функциональные обязанности: Осуществление руководства и контроля над выполнением задач, поставленных перед государственным предприятием по охране здоровья граждан РК, реализация Госпрограммы «Саламатты Казахстан» на 2011-2015 годы, выполнением вертикальных программ управления здравоохранения Карагандинской области, эффективное использование кадровых и финансовых ресурсов, управление, планирование, организация контроля выполнения нормативных и директивных документов, регулирующих работу системы здравоохранения, постановлений коллегий, приказов и распоряжений управления здравоохранения. Другие функциональные обязанности, связанные с управлением государственного предприятия. Требования к участнику конкурса: Образование высшее медицинское. Знание Конституции РК, Кодекса РК «О здоровье народа и системе здравоохранения», Гражданского кодекса, Трудовой Кодекс РК, Законов РК «О государственном имуществе», «О государственном управлении и самоуправлении», «О борьбе с коррупцией», «О государственных секретах», Бюджетный Кодекс РК, «О государственных закупках», «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности». Знание Стратегии развития Казахстана до 2030 года. Другие обязательные требования, необходимые для исполнения функциональных обязанностей данной должности. Конкурс проводится в соответствии с постановлением Правительства РК №1353 от 18.11.2011 г. «Об утверждении Правил назначения и аттестации руководителей государственных предприятий, а также согласование его кандидатуры», опубликованном в республиканских средствах массовой информации (в газете «Казахстанская правда» от 29.12.2011 г.). Необходимые для участия в конкурсе документы должны быть представлены в управление здравоохранения в течение 15 календарных дней с момента публикации объявления о проведении конкурса в изданиях городских средств массовой информации. Кандидаты, допущенные к участию в конкурсе, проходят собеседование в установленном порядке в управление здравоохранения Карагандинской области по адресу: г.Караганда, ул.Алиханова, 2, в течение десяти календарных дней. Программа собеседования включает в себя знание: Знание Конституции РК, Кодекса РК «О здоровье народа и системе здравоохранения», Гражданского кодекса, Трудовой Кодекс РК, Законов РК «О государственном имуществе», «О государственном управлении и самоуправлении», «О борьбе с коррупцией», «О государственных секретах», Бюджетный Кодекс РК, «О государственных закупках», «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности». Знание Стратегии развития Казахстана до 2030 года, другие нормативные акты, необходимые для осуществления руководства государственным предприятием. Управление здравоохранения Карагандинской области, г. Караганда, ул. Алиханова, 2. Телефон для справок: (8-7212) 41-14-12, факс.: (8-7212) 41-00-65.

АО «Национальный научный центр хирургии им. А.Н.Сызганова» объявляет о проведении тендера по закупкам медикаментов, изделий медицинского назначения, дезинфицирующих средств и кислород на 2013 год: выделенная сумма – 105 020 033 тенге. Полный перечень закупаемых товаров, их количество и подробная спецификация указаны в тендерной документации. Товар должен быть доставлен: АО «Национальный научный центр хирургии им. А.Н.Сызганова» г.Алматы, ул.Желтоксан, 62. Требуемый срок поставки – в течении текущего года по заявке заказчика со дня заключения договора. К тендеру допускаются все потенциальные поставщики, отвечающие квалификационным требованиям, указанным в пп. 8-9 Правил организации и проведения закупа лекарственных средств, профилактических (иммунобиологических, диагностических, дезинфицирующих) препаратов, изделий медицинского назначения и медицинской техники, фармацевтических услуг по оказанию гарантированного объема бесплатной медицинской помощи, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан от 30 октября 2009года № 1729. Пакет тендерной документации можно получить в срок до 22 февраляя 2013 года. включительно по адресу: г.Алматы, ул. Желтоксан, 62, 2 этаж №222 кабинет, время с 9:00 до17:00 часов или по электронной почте по адресу: azamat_um82@mail.ru. Окончательный срок представления тендерных заявок до 10 часов 00 минут 22 февраля 2013 года. Конверты с тендерными заявками будут вскрываться в 12 часов 00 минут 22 февраля 2013 года по следующему адресу: г. Алматы, ул. Желтоксан, 62, каб. 212. Потенциальные поставщики могут присутствовать при вскрытии конвертов с тендерными заявками. Дополнительную информацию и справку можно получить по телефону: 8 (727) 278 04 44.

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе, мына телефондарға хабарласыңыз: Астана тел/факс 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: egemen_adv@mail.ru. Алматы 273-74-39, ф. 273-73-97. Электронды пошта: gulnurekkz@mail.ru. Қазақстанның «Ақ жол» демократиялық партиясы ұшақ апатынан Көкшетау-Алматы бағытындағы №760 рейстің экипаж мүшелері мен жолаушыларының қайғылы қазаға ұшырауларына байланысты қайтыс болғандардың туған-туыстары мен жақындарына орны толмас ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау комитеті Алматы облысында Chellendger-200 ұшағының əуе апатына ұшырауының салдарынан қаза болғандардың туыстары мен жақындарына қайғырып көңіл айтады. Ұшақ апатында Алматы қаласы бойынша Кедендік бақылау департаменті «Алматы – кедендік ресімдеу орталығы» кеден бекетінің бастығы Қайсар Мағжанұлы МАЛҒАЖДАРОВ өмірден озды. Жолдастары мен əріптестерінің жадында ол жақсы адам, білікті маман, өз ортасында беделді жан ретінде əрдайым есте сақталады. Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті тарих факультетінің 1991 жылғы түлектері бірге оқыған курстас досымыз, елімізге белгілі қадірлі азамат Жанат Дюзбаевқа туған ағасы Дүйсенхан Имашұлы ДЮЗБАЕВТЫҢ Көкшетау-Алматы бағытындағы ұшақтың апатқа ұшырауы салдарынан мезгілсіз қайтыс болуына байланысты отбасы мен туған-туыстарына ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің ұжымы Социалистік Еңбек Ері, Ұлы Отан соғысының ардагері Баян Жаңғалұлы ЖАҢҒАЛОВТЫҢ қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына, туысқандары мен жақындарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Мұнай жəне газ министрлігінің Мұнай өнеркəсібін дамыту департаменті Қуандық Сағындықұлы Құлмырзинге əкесі Сағындық Қағырманұлы ҚҰЛМЫРЗИННІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады. Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера жəне балет театрының ұжымы театрдың балет труппасының ұстаз-репетиторы, хореография саласының белгілі тəлімгері Ұлан Атауллаұлы МІРСЕИДОВТІҢ мезгілсіз қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

ДҮБІРГЕ

Дґѕгеленген дїние їйіѕізде Дүйсенбі, 4 ақпан 7.00 9.30 9.40 10.00 11.05 11.25 12.30 12.45 13.20 13.50 14.50 15.25 15.55 17.00 17.30 17.50 18.05 19.00

19.05 19.30 20.30 21.05 21.50 22.40 23.30 00.05 00.25 02.20 02.35 03.05 03.55 7.00 9.00 10.00 11.00 11.40 13.00 13.15 13.40 14.00 14.15 15.15 16.30 17.00 17.15 17.40 18.00 18.15 19.10 20.00 20.30 20.50 21.00 21.30 23.00 23.30 00.00 00.50 01.20 02.0004.00 8.30 8.55 9.00 9.20 9.55 10.00 11.40 12.10 12.40 13.20 14.00 14.50 15.40 16.10 16.40 17.30 18.40 19.00 19.30 20.00 21.30 22.40 23.30 00.00 00.05 00.35 9.00 9.05 9.35 10.05 10.10 12.10 13.00 13.50 14.40 15.05 15.25 15.50 16.00 16.50 17.15 17.35 18.15 18.30 18.55 19.00 19.50 20.00 20.20 20.30 21.00 21.05

22.15 23.45 00.05 01.00

«Таңшолпан». Жаңалықтар. «Жан жылуы». «Апта.Kz». «Арнайы репортаж». «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Дауа». Телеемхана. «Ақсауыт». «Кешір мені». Телехикая. «Алаш алыптары». Деректі фильм. «Хайуанаттар əлеміне саяхат». Деректі фильм. «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. «Бала тілі – бал». Жаңалықтар. «Өзекжарды». «Парыз». Телехикая. «Қазақстан-2050» – Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің саяси бағыты. «Қылмыс пен жаза». «Кешір мені». Телехикая. Жаңалықтар. «Алаң» ток-шоуы. «Əке серті». Телехикая. «Келін». Телехикая. Жаңалықтар. «Sport.KZ». «Бишілер». Кино. «Өзекжарды». «Кітапхана». «Алдап көр». Телехикая. Аңдатпа, əнұран. «Іске сəт!». «Жеті күн». «Жеті күн». «Біз». Ток-шоу. «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «Көзқарас». Арнайы репортаж. Жаңалықтар. «Тікен арасындағы əн». Телехикая. «Секреты в раю». Кино. «Айбын». Жаңалықтар. «Топжарған». «Шешім қабылданды». Жаңалықтар. «Белгісіз аймақтар». Телехикая. «Біз». Ток-шоу. Жаңалықтар. Индустрияландыру күнделігі. «Профессионал». Жаңалықтар. «Долина волков». Телесериал. Футбол. Жаңалықтар «След». Кино. Жаңалықтар. «Астыртын əрекет: Қылмыс пен тергеу». Деректі сериал. Жаңалықтар.

«Сүйінші». Ауа райы. «Рупперт Қонжық». Мультсериал. «Бəрі есімде». Тамара Асармен бірге. Ауа райы. «Цена жизни». Телесериал. «Бағдаршам». «Жарайсың». «Желіккендер». Телехикая. «Жасырмай». «Закрытая школа». Телесериал. «Жарқын бейнелер». Деректі фильм. «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. «Сүйінші». «Триумф любви». Телесериал. «49 күн». Телехикая. «Эшли Пейдждің ғажайып сəн киімі». Реалити-шоу. «Той көйлегін таңдай біл». Реалити-шоу. «Жарайсың». «Судьбы сестер». Телесериал. «Аңыз етіп айтар мені де». Телесериал. «Закрытая школа». Телесериал. «Жарайсың». Ауа райы. «Сүйінші». Ауа райы. Əнұран, аңдатпа. «Алтын көмбе». «Əлі есімде». Телеафиша. «Мария – Антуанетта». Кино. «Жүздесу». «Жас нояндар». Телехикая. «Сегіз қырлы». «Голливудтың жарқын жұлдыздары». Деректі хикая. «Дала дауысы». «Таутұлға». «Қазақтың қолөнері». «Титаник». Кино. «Фариза Оңғарсынова». Деректі фильм. «Музыка əлемінде». «Қолтаңба». «Қазақстанның жиырма кереметі». «Голливудтың жарқын жұлдыздары». Деректі хикая. «Сурет-ғұмыр». «Жас нояндар». Телехикая. «Қазақтың қолөнері». «Шаңырақ». «Қазақтың қолөнері». «Музыкант». Деректі фильм. «Құмсағат». «Елге сəлем». Жамбыл облыстық филармониясының концерті. «Ждем тебя, парень». Кино. «Музыка əлемінде». «Титаник». Кино. Аңдатпа, əнұран.

www.egemen.kz

1 ақпан 2013 жыл

Сейсенбі, 5 ақпан 7.00 9.30 9.45 10.35 11.25 12.30 12.45 13.05 13.55 15.00 15.30 16.00 17.00 17.30 17.50 18.05 19.00 19.15 19.30 20.30 21.05 21.50 22.40 23.30 00.05 01.50 02.05 02.25 03.15 7.00 9.00 9.10 10.00 10.10 11.00 11.10 11.30 13.00 13.15 13.40 14.00 14.15 15.15 16.15 17.00 17.15 17.50 18.00 18.15 19.10 20.00 20.30 20.50 21.00 21.30 23.00 23.30 00.30 01.00 02.0004.00 8.30 8.55 9.00 9.15 9.55 10.00 11.40 12.00 12.30 13.20 14.00 14.50 15.40 16.10 16.40 17.30 18.40 19.00 19.30 20.00 21.30 22.40 23.30 00.00 00.05 00.35 9.00 9.05 9.45 10.05 10.10 11.40 12.20 13.00 13.50 14.40 15.05

15.35 16.00 16.50 16.55 17.30 18.15 18.30 18.55 19.00 19.50 20.00 20.30 21.00 22.10 23.00 00.05 01.00

“Таңшолпан”. Жаңалықтар. «Əке серті». Телехикая. «Айтуға оңай...». «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Sport.kz». «Алаң». «Кешір мені». Телехикая. «Сөнбес сəуле». «Хайуанаттар əлеміне саяхат». Деректі фильм. «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. «Бала тілі – бал». Жаңалықтар. «Еңбек түбі – береке». «Парыз». Телехикая. Мультфильм. «Тəуелсіздік түлегі». Деректі фильм. «Кешір мені». Телехикая. Жаңалықтар. «Айтуға оңай…» «Əке серті». Телехикая. «Келін». Телехикая. Жаңалықтар. «Аңғал». Кино. «Еңбек түбі – береке». «Қылмыс пен жаза». «Алдап көр». Телехикая. Аңдатпа, əнұран. Іске сəт! Жаңалықтар. «Қайта оянған махаббат». Телехикая. Жаңалықтар. «Біз». Жаңалықтар. «Балаларға өмір сыйлаңыз». «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «Көзқарас». Индустрияландыру күнделігі. Жаңалықтар. «Тікен арасындағы əн». Телехикая. «Секреты в раю». Кино. Футбол. Жаңалықтар. «Футбол жанкүйерлері». Деректі сериал. «Үкімет пен əлеумет». Жаңалықтар. «Белгісіз аймақтар». Телехикая. «Біз». Ток-шоу. Жаңалықтар. «Казахстан: социальные проекты». «Профессионал». Жаңалықтар. «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «След». Кино. Жаңалықтар. «Астыртын əрекет: Қылмыс пен тергеу». Деректі фильм. Жаңалықтар.

«Сүйінші». Ауа райы. «Рупперт Қонжық». Мультсериал. «Мүмкін емес...». Өзекті де өткір проблема көтеретін ток-шоу. Ауа райы. «Цена жизни». Телесериал. «Лос-Анджелестің даудамайлары». Деректі сериал. «Жарайсың». «Желіккендер». Телехикая. «Бесінші бұрыш». «Закрытая школа». Телесериал. «Жарқын бейнелер». Деректі фильм. «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. «Сүйінші». «Триумф любви». Телесериал. «49 күн». Телехикая. «Эшли Пейдждің ғажайып сəн киімі». Реалити-шоу. «Платье моей мечты». Реалити-шоу. «Жарайсың». «Судьбы сестер». Телехикая. «Аңыз етіп айтар мені де». Телесериал. «Закрытая школа». Телесериал. «Жарайсың». Ауа райы. «Сүйінші». Ауа райы. Əнұран, аңдатпа. «Өркениет». Ток-шоу. «Шаңырақ». «Телеафиша». «Ждем тебя, парень». Кино. Концерт. «Сол жылдар». «Жас нояндар». Телехикая. «Сегіз қырлы». «Голливудтың жарқын жұлдыздары». Деректі хикая. «Бұлбұл еді, дүлдүл еді Кенекең». Кенен Əзірбаевтың 125 жылдығына арналған əдеби-музыкалық кеш. «Келбет». «Титаник». Кино. «Құмсағат». «Памяти Тлеса». Деректі фильм. «Көкжиек». «Мирас». «Голливудтың жарқын жұлдыздары». Деректі хикая. «Сурет-ғұмыр». «Сұрқай үй». Телехикая. «Қазақтың қолөнері». «Легенды и мифы оперного...». «Музыкант». Деректі фильм. «Дон Кихот моего детства». Кино. «Ақсарай». Концерт. «Титаник». Кино. Аңдатпа, əнұран.

Сəрсенбі, 6 ақпан

7.00 9.30 9.45 10.35 11.25 12.30 12.45 13.15 13.50 14.55 15.25 15.55 17.00 17.30 17.50 18.05 19.05 19.30 20.30 21.05 21.50 22.40 23.30 00.05 00.25 02.15 02.30 03.10 04.00 7.00 9.00 9.10 10.00 10.10 11.00 11.10 11.30 13.00 13.15 13.40 14.00 14.15 15.25 16.05 17.00 17.15 17.50 18.00 18.15 19.10 20.00 20.30 20.50 21.00 21.30 23.00 23.30 00.30 01.00 02.0004.00

8.30 8.55 9.00 9.15 9.55 10.00 11.40 12.00 12.30 13.20 14.00 14.50 15.40 16.00 19.30 20.00 21.30 22.35 22.40 02.00

“Таңшолпан”. Жаңалықтар. «Əке серті». Телехикая. «Айтуға оңай...». «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Иман айнасы». «Сыр сұхбат». «Кешір мені». Телехикая. «Сөнбес сəуле». «Хайуанаттар əлеміне саяхат». Деректі фильм. «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. «Бала тілі – бал». Жаңалықтар. «Өзекжарды». «Парыз». Телехикая. «Елорда». «Кешір мені». Телехикая. Жаңалықтар. «Айтуға оңай…». «Əке серті». Телехикая. «Келін». Телехикая. Жаңалықтар. «Елорда». «Тұңғиықтан жеткен хат». Кино. «Өзекжарды». «Өркениет». «Алдап көр». Телехикая. Аңдатпа, əнұран. Іске сəт! Жаңалықтар. «Қайта оянған махаббат». Телехикая. Жаңалықтар. «Біз». Ток-шоу. Жаңалықтар. «Балаларға өмір сыйлаңыз». «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «Көзқарас». «Казахстан: социальные проекты». Жаңалықтар. «Тікен арасындағы əн». Телехикая. «Секреты в раю». Кино. «Бармысың, бауырым!» Жаңалықтар. «Ас-арқау». «Профессионал». Жаңалықтар. «Белгісіз аймақтар». Телехикая. «Біз». Ток-шоу. Жаңалықтар. Индустрияландыру күнделігі. «Профессионал». Жаңалықтар. «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «След». Кино. Жаңалықтар. «Астыртын əрекет: Қылмыс пен тергеу». Деректі фильм. Жаңалықтар.

Бейсенбі, 7 ақпан

7.00 9.30 9.45 10.35 11.25 12.30 12.45 13.35 13.50 14.50 15.20 15.55 17.00 17.50 18.05 19.05 19.30 20.30 21.05 21.50 22.40 23.30

02.00 02.35 02.55 03.10 03.40 7.00 9.00 9.10 10.00 10.10 11.00 11.10 11.30 13.00 13.15 13.40 14.00 14.15 15.15 16.05 16.30 17.00 17.15 17.35 18.00 18.15 19.15 20.00 20.30 20.50 21.00 21.30 23.00 23.30 00.30 01.00 02.0004.40

«Сүйінші». Ауа райы. «Рупперт Қонжық». Мультсериал. «ХХІ ғасыр көшбасшысы». Ауа райы. «Цена жизни». Телесериал. «Лос-Анджелестің даудамайлары». Деректі сериал. «Жарайсың». «Желіккендер». Телехикая. «Что наша жизнь...». «Закрытая школа». Телесериал. «Жарқын бейнелер». Деректі фильм. «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. Теннис. Астанадан тікелей көрсетілім. «Жарайсың». «Судьбы сестер». Телехикая. «Аңыз етіп айтар мені де». Телесериал. «Закрытая школа». Телесериал. Теннис. Астанадан тікелей көрсетілім. Ауа райы.

8.30 8.55 9.00 9.20 9.55 10.00 11.40 12.00 12.30 13.20 14.00 14.50 15.40 16.00 19.30 20.00 21.30 22.35 22.40 02.00

9.00 9.05 9.35 10.05 10.10 11.45 12.30 13.00 13.50 14.40 14.45 15.10 15.40 16.00 17.00 17.30 18.00 18.10 18.30 19.00 19.45 20.00 20.30 21.00 22.20 23.55 01.00

Əнұран, аңдатпа. «Кітапхана». «Неслучайные встречи». «Құсағат». «Танго нашего детства». Кино. Концерт. «Легенды и мифы оперного...». «Хан əулетінің тарихы». Телехикая. «Сегіз қырлы». «Сурет-ғұмыр». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Жетісаз». «Шығармашылық қиғаштығы». «Сүйкімді Доррит». Телехикая. «Бикен апай». Деректі фильм. «Кітапхана». «Қазақтың қолөнері». «Музыка əлемінде». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Хан əулетінің тарихы». Телехикая. «Мирас». «Раскрытая партитура». «Қазақ даласының құпиялары». Сығанақ. Деректі топтама. «Легенда о сурамской крепости». Кино. Қазақстан өнер шеберлерінің концерті. «Сүйкімді Доррит». Телехикая. Аңдатпа, əнұран.

9.00 9.05 9.50 10.20 10.25 10.55 12.05 12.10 13.00 13.50 14.40 15.05 15.35 16.00 16.50 17.00 17.30 17.50 18.05 18.30 18.55 19.00 19.50 20.00 20.30 21.00 21.05 22.35 22.45 00.05 01.00

«Таңшолпан». Жаңалықтар. «Əке серті». Телехикая. «Айтуға оңай...». «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Толағай». Отбасылар сайысы. «Ғажайыпстанға саяхат». «Кешір мені». Телехикая. «Таутұлға». «Хайуанаттар əлеміне саяхат». Деректі фильм. «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. «Бала тілі – бал». «Еңбек түбі – береке». «Парыз». Телехикая. «Жаңа Қазақстан-2050». «Кешір мені». Телехикая. Жаңалықтар. «Айтуға оңай…». «Əке серті». Телехикая. «Келін». Телехикая. Хоккей. Олимпиада-2014 ойындарына іріктеу турнирі. Франция – Қазақстан. Жаңалықтар. «Жаңа Қазақстан-2050». «Еңбек түбі – береке». «Əлі есімде». Аңдатпа, əнұран. Іске сəт! Жаңалықтар. «Қайта оянған махаббат». Телехикая. Жаңалықтар. «Біз». Жаңалықтар. «Балаларға өмір сыйлаңыз». «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «Көзқарас». «Индустрияландыру күнделігі». Жаңалықтар. «Тікен арасындағы əн». Телехикая. «Секреты в раю». Кино. «Азық-түлік мəселесі». «Ұлт саулығы». Жаңалықтар. «Үкімет пен əлеумет». «Профессионал». Жаңалықтар. «Белгісіз аймақтар». Телехикая. «Біз». Ток-шоу. Жаңалықтар. «Қазақстан: əлеуметтік жобалар». «Профессионал». Жаңалықтар. «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «След». Концерт. Жаңалықтар. «Астыртын əрекет: Қылмыс пен тергеу». Деректі фильм. WSB. British Lionhearts Астана – Арланс. Лондоннан тікелей көрсетілім. «Сүйінші». Ауа райы. «Рупперт Қонжық». Мультсериал. «Əзіл-Tube» бағдарламасы. Ауа райы. «Цена жизни». Телесериал. «Сенім. Білім.kz». «Жарайсың». «Желіккендер». Телехикая. «ХХІ ғасыр көшбасшысы». «Əсем əуен «Ел арнада». Концерт. «Жарқын бейнелер». Деректі фильм. «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. Теннис. Астанадан тікелей көрсетілім. «Жарайсың». «Судьбы сестер». Телехикая. «Аңыз етіп айтар мені де». Телесериал. Ауа райы. Теннис. Астанадан тікелей көрсетілім. Ауа райы. Əнұран, аңдатпа. «Көкжиек». «Раскрытая партитура». «Сурет-ғұмыр». Концерт. «Кальмар и кит». Кино. «Құмсағат». Концерт. «Сұрқай үй». Телехикая. «Сегіз қырлы». «Голливудтың жарқын жұлдыздары». Деректі хикая. «Ең үздік махаббат əндері». Концерт. «Келесі аялдама». «Титаник». Кино. «Қазақтың қолөнері». Концерт. «Қылқалам». «Дала дауысы». «Сөнбес сəуле». «Голливудтың жарқын жұлдыздары». Деректі хикая. «Құмсағат». «Сұрқай үй». Телехикая. «Қазақтың қолөнері». «Ғасырлар пернесі». «Музыкант». Деректі фильм. «Телеафиша». «Жизнеописание юного аккордеониста». Кино. «Қазақтың қолөнері». Б.Төлегенованың 80 жылдық мерейтойына арналған концерт. «Титаник». Кино. Аңдатпа, əнұран.

Жұма, 8 ақпан

7.00 9.30 9.45 10.35 11.25 12.30 12.45 13.20 13.50 14.50 15.20 15.55 17.00 17.30 17.50 18.10 18.30 19.00 19.30 20.30 21.05 21.55 22.30 23.20

01.50 02.25 02.45 03.00 03.30 7.00 9.00 9.10 10.00 10.10 11.00 11.10 11.30 13.00 13.15 13.40 14.00 14.15 15.15 16.10 17.00 17.15 17.35 18.00 18.15 19.10 20.00 20.30 21.00 21.30 23.00 00.00 00.30 01.00 02.0004.00

8.30 8.55 9.00 9.20 9.55 10.00 11.40 12.00 12.30 13.20 13.40 14.00 14.50 15.40 16.10 16.40 17.30 18.40 19.30 20.00 21.40 22.40 23.30 00.00 00.05 00.35

9.00 9.05 9.25 10.05 10.15 11.45 12.20 12.50 13.00 13.50 14.40 15.05 16.00 16.50 17.00 17.30 18.00 18.30 18.55 19.00 19.50 20.15 20.45 20.50 21.45 23.35 01.00

“Таңшолпан”. Жаңалықтар. «Əке серті». Телехикая. «Айтуға оңай...». «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Менің Қазақстаным». «Жарқын бейне». «Кешір мені». Телехикая. «Таутұлға». «Хайуанаттар əлеміне саяхат». Деректі фильм. «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. «Телеғұмыр». Жаңалықтар. «Өзекжарды». «Парламент». «Жиһанкез». Телесаяхат. «Иман айнасы». «Кешір мені». Телехикая. Жаңалықтар. «Айтуға оңай» «Жайдарман». «Келін». Телехикая. Хоккей. Олимпиада-2014 ойындарына іріктеу турнирі. Қазақстан – Латвия. Тікелей көрсетілім. Жаңалықтар. «Парламент». «Өзекжарды». «Ғасырлар пернесі». Аңдатпа, əнұран. Іске сəт! Жаңалықтар. «Қайта оянған махаббат». Телехикая. Жаңалықтар. «Біз». Жаңалықтар. «Балаларға өмір сыйлаңыз». «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «Көзқарас». «Қазақстан: əлеуметтік жобалар». Жаңалықтар. «Тікен арасындағы əн». Телехикая. «Секреты в раю». Кино. «Əскери іс». Жаңалықтар. Шешім қабылданды «Профессионал». Жаңалықтар. «Белгісіз аймақтар». Телехикая. «Біз». Ток-шоу. Жаңалықтар. Арнайы репортаж. Жаңалықтар. «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «След». Кино. Жаңалықтар. «Астыртын əрекет: Қылмыс пен тергеу». Деректі фильм. Жаңалықтар.

«Сүйінші». Ауа райы. «Рупперт Қонжық». Кино. Мультфильмдер. Ауа райы. «Цена жизни». Телесериал. «Лос-Анджелестің даудамайлары». Деректі сериал. «Жарайсың». «Желіккендер». Телехикая. «FreshmanЫ». «Жанама əсер». «Əсем əуен «Ел арнада». «Жарқын бейнелер». «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. «Сүйінші». «Триумф любви». Телесериал. «Рипли ханым». Телехикая. «Бесінші бұрыш». «Жарайсың». «Судьба сестер». Телесериал. «Фобия» – қорқыныш пен үрейге толы реалити-шоу. «Закрытая школа». Телесериал. «Жарайсың». Ауа райы. «Сүйінші». Ауа райы.

Əнұран, аңдатпа. «Қылқалам». «Өркениет». «Қазақтың қолөнері». «Жизнеописание юного аккордеониста». Кино. Концерт. «Ғасырлар пернесі». «Қазақтың қолөнері». «Сұрқай үй». Телехикая. «Сегіз қырлы». «Голливудтың жарқын жұлдыздары». Деректі хикая. «Алтын дəн еңбек мерекесі». Концерт. «Титаник». Кино. «Қазақтың қолөнері». «Жетісаз». «Əлі есімде». Концерт. «Голливудтың жарқын жұлдыздары». Деректі хикая. «Сурет-ғұмыр». «Сұрқай үй». Телехикая. «Иман айнасы». «Музыкант». Деректі фильм. «Телеафиша». «Ақсарай». «Казанова». Кино. «Мəдениет» концерт залынан. Аңдатпа, əнұран.

ТОЛЫ ДЇНИЕ

Сенбі, 9 ақпан 7.00 7.55 8.00 10.00 10.30 12.05 12.20 13.05 13.20 13.50 15.25 15.55 16.30 17.05 17.30 17.50 19.35 20.05 20.30 21.05 22.35 23.05 23.40 00.10 02.35 04.15 7.00 8.20 9.55 10.00 10.10 10.30 11.00 11.10 11.40 12.10 12.30 13.00 13.15 14.00 14.15 15.30 17.00 17.15 18.00 18.15 20.00 20.30 21.00 21.30 22.20 00.05 00.35 01.0503.25

9.00 9.25 9.30 9.55 10.00 10.20 10.50 11.30 12.40 13.00 13.40 15.00 16.00 19.00 19.50 20.30 21.00 22.25 22.30 01.30 9.00 9.05 9.15 9.45 11.35 12.00 12.30 12.50 13.30

13.40 14.40 15.30 16.20 16.50 17.10 18.00 18.20 18.30 19.00 19.30 20.20 20.30 21.20 21.25 23.10 00.05 01.00

«Саяхатшы Дара». Мультхикая. «Алдар көсенің басынан кешкен хикаялары». Мультфильм. «Келін». Телехикая. «Жиһанкез». «Жеңімпаз Эдди». Кино. Мультфильмдер. «Телқоңыр». «Қазақтың қолөнері». «Алаш алыптары». Деректі фильм. «Əке серті». Телехикая. «Ас мəзірі». «Дауа». Телеемхана. «Жүзден жүйрік». «Жан жылуы». Жаңалықтар. «Дениз». Телехикая. «Ғибратты ғұмыр». «Арнайы репортаж». Жаңалықтар. «Соғады жүрек». Мұқағали Мақатаевты еске алу шығармашылық кеші. «Жайдарман». Жаңалықтар. «Алаш алыптары». Деректі фильм. «Керемет бойжеткен». Кино. «Дениз». Телехикая. Аңдатпа, əнұран. «Алладиннің сиқырлы шамы». Балаларға базарлық. «Алып болсам егер мен». Балаларға базарлық. «Балаларға өмір сыйлаңыз». Жаңалықтар. «Народный эксперт». «Ұлт саулығы». Денсаулық бағдарламасы. Жаңалықтар. «Ас мəзірі». «Азық-түлік мəселесі». «Контуры на карте». «Сəби жүрек». Телехикая. Жаңалықтар. «Əзіл-кеш». Жаңалықтар. «Бақыттымын өзіңмен». Концерт. «Аймақтар аламаны». Жаңалықтар. «Бармысың, бауырым?». Жаңалықтар. «Үйленген бойдақ». Кино. Жаңалықтар. «Аймақтар аламаны». Күнделік. Жаңалықтар. «Хабар stars». Музыкалық бағдарлама. «Стоун». Кино. Жаңалықтар. Жаңалықтар. «Махаббат сусыны». Опера.

«Смешарики». Мультсериал. Ауа райы. «Бакуган: Жанкешті жауынгерлер». Мультсериал. Ауа райы. «Сенім.Білім.kz». «Даңқтың көлеңкелі жақтары». Деректі сериал. «Суперпапа». Реалитишоу. «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. «Маша и медведь». Мультсериал. «ХХІ ғасыр көшбасшысы». Бейбіт Қорғанның концерті. «Жаным». Телехикая. Теннис. Астанадан тікелей көрсетілім. «Фобия» – қорқыныш пен үрейге толы реалити-шоу. «Бағдаршам». «Что наша жизнь...». «Пусть ангелы хранят». Телехикая. Ауа райы. Теннис. Астанадан тікелей көрсетілім. Ауа райы. Əнұран, аңдатпа. «Мирас». «Леонардо». Кино. «Казанова». Кино. «Иман айнасы». «Неслучайные встречи». Мəдениет жаңалықтары. «Əн-айтыс». «Алдар көсенің басынан кешкен таңғажайып оқиғалары». Мультфильм. «Гарри ханзада». Деректі фильм. «Ортақ дос». Кино. «Дала-думан». «Леонардо». Кино. «Музыка əлемінде». «Ежелгі империялардың құпиялары». Деректі фильм. Мəдениет жаңалықтары. «Қазақтың қолөнері». «Сағындырған əндерай». Ретроконцерт. «Алтын көмбе». «Ортақ дос». Кино. «Қазақтың қолөнері». «Жүздесу». «Құмсағат». «Дауыл». Кино. «Достарым». Ақын Ш.Сариевтің шығармашылық кеші. «Ежелгі империялардың құпиялары». Деректі фильм. Аңдатпа, əнұран.

Жексенбі, 10 ақпан

7.00 7.55 8.05 10.00 10.30 11.20 11.55 12.30 13.15 13.50 15.30 16.00 16.25 17.00 17.30 17.50 19.30 20.30 21.35

00.05 00.45 01.25 03.05 7.00 9.15 10.00 10.30 11.00 11.15 11.40 12.00 12.30 15.30 16.30 17.20 18.30 20.00 21.00 22.00 22.30 00.10 01.5503.20

9.00 9.15 9.20 10.45 10.50 11.10 11.30 12.30 13.00 13.50 14.30 15.00 16.00 16.40 17.10 18.00 19.30 20.00 21.00 22.30 23.20 23.35 01.00 01.05

9.00 9.05 9.20 9.50 11.35 12.00 12.30 12.50 13.30

13.40 14.40 15.30 16.20 16.50 17.10 18.00 18.20 18.30 19.00 19.40 20.30 21.10 21.20 23.30 23.35 00.05 01.00

«Саяхатшы Дара». Мультхикая. «Алдар көсенің басынан кешкен хикаялары». Мультфильм. «Келін». Телехикая. «Ас мəзірі». «Толағай». «Ақсауыт». «Сыр-сұхбат». «Көкпар». Ұлттық ойын. «Телеғұмыр». «Əке серті». Телехикая. «Мұзбалақ Мұқағали». Арнайы тележоба. «Жиһанкез». Телесаяхат. «Жүзден жүйрік». «Алтын таға». Халықтық лотерея. «Ғажайыпстанға саяхат». Мультфильм. «Дениз». Телехикая. Қазақ эстрада жұлдыздарының концерті. «Апта.kz». Хоккей. Олимпиада-2014 ойындарына іріктеу турнирі. Ұлыбритания – Қазақстан. «Көкпар». «Телқоңыр». «Дениз». Телехикая. Аңдатпа, əнұран. «Анискин мен Антомас». Балаларға базарлық. «Бірлігіміз жарасқан!». Ұлт ынтымағы. «Айбын». «Топжарған». «Халықтық сарапшы». «Футбол жанкүйерлері». Деректі сериал. «Ас-арқау». Əскери іс. «Противостояние». Кино. Тікелей эфирде – ТВ Бинго. «Хабар stars». Музыкалық бағдарлама. «Əзіл-кеш». «Аймақтар аламаны». «Жеті күн». «Жеті күн». «Бюро расследований». «Дети Хуанг Ши». Кино. «Зауалшақ». Кино. «Қатерлі ойындар-3». Кино.

«Смешарики». Мультсериал. Ауа райы. «Бакуган: Жанкешті жауынгерлер». Мультсериал. Ауа райы. «Жанама əсер». «FreshmanЫ». «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. «Маша и медведь». Мультсериал. «ХХІ ғасыр көшбасшысы». «Суперпапа». Реалитишоу. «Даңқтың көлеңкелі жақтары». Деректі сериал. «Жаным». Телехикая. «Бəрі есімде». Тамара Асармен бірге. Олимпиадалық журнал. «Əсем əуен «Ел арнада». Концерт. «Законы привлекательности». Кино. «Əзіл-Tube» бағдарламасы. «Мүмкін емес…». «Пусть ангелы хранят». Телехикая. «Короли игры». Кино. Ауа райы. «Қияли Бетти». Кино. Ауа райы. «Берілме, жігітім». Кино.

Əнұран, аңдатпа. «Мирас». «Леонардо». Кино. «Дауыл». Кино. Концерт. «Əлі есімде». Мəдениет жаңалықтары. «Əн-айтыс». «Алдар көсенің басынан кешкен таңғажайып оқиғалары». Мультфильм. «Гарри ханзада». Деректі фильм. «Ортақ дос». Кино. «Саз толғау». «Леонардо». Кино. «Музыка əлемінде». «Ежелгі империялардың құпиялары». Деректі фильм. Мəдениет жаңалықтары. «Қазақтың қолөнері». «Сағындырған əндерай». Ретроконцерт. «Өркениет». «Ортақ дос». Кино. «Сол жылдар...». «Қазақтың қолөнері». «Аластатылғандар». Кино. «Сурет-ғұмыр». Концерт. «Ежелгі империялардың құпиялары». Деректі фильм. Аңдатпа, əнұран.

Жаѕа президент бўрынєылардай бола ма? Мамадияр ЖАҚЫП, «Егемен Қазақстан».

Чехияда президенттік сайлаудың екінші турында елде бұрын үкіметті басқарған Милош Земан жеңіске жетті. Ол соңғы турда өзіне қарсылас болған бірінші вице-премьер, сыртқы істер министрі Карел Шварценбергті 10 пайыздай айырмашылықпен жеңді.

Бұл жолғы сайлаудың үлкен ерекшелігі бар. Бұрын бұл елде президент парламенттің қос палатасының бірлескен мəжілісінде сайланса, енді президентті халық тікелей сайлап отыр. Содан да олардың өкілеттігі жоғары деуге болады. Жалпы, бұл елде президенттік институттың орны бөлектеу. Конституция бойынша ел парламенттік демократияны ұстанып, бұл лауазымға негізінен ресми міндеттер атқару жүктелсе де, жаңа кезеңде президент болған қайраткерлер ел өмірінде, тарихында айтарлықтай із қалдырды. Айталық, Чехословакиядағы 1989 жылғы «Жұмсақ революцияның» жетекшісі болған жазушы Вацлав Гавел 1993 жылы ел екіге бөлінгенде, жаңа Чехияның алғашқы президенті болып сайланды. Конституция бойынша оған ресми міндет атқару жүктелсе де, елдің демократиялық жолға түсуінде ол шешуші тұлға болды. Тек өз елінде ғана емес, бүкіл Еуропадағы, қала берді əлемдегі беделді тұлғаға айналды. Өзіне деген халықтың құрметіне бөленіп, ол елді екі мерзім – он жыл басқарды. Қазіргі президент Вацлав Клаус та (оның өкілеттігі биылғы 7 наурызда бітеді) екі мерзім ел билігі тізгінін ұстап, өзінің «мінезімен» жұрт есінде қалды. Чехия Еуропа қауымдастығына кіргенімен, Клаус интеграцияның тым тереңдеуіне

қарсылық білдіріп отырды. Сол үшін оған «еуроскептик» деген сипаттама да берілді. Бұл Еуропа қауымдастығының басшыларына да, ел ішіндегі біраз қайраткерлерге де ұнаған жоқ. Ал оны ұнатқандар да аз емес еді. Ел сыйлады. Бұлардың орнын басқысы келгендер де аз болмаған – тоғыз адам сайлау күресіне қосылды. Олардың ішінде басқалардан шоқтығы биік тұрған тұлға болмады. Алғашында күрес екі экс-премьер Милош Земан мен Ян Фишер арасында өтер делінген. Сірə, Фишерге оның компартия қатарында болғаны кедергі келтірді. Соның салдарынан жастар арасында қолдаушысы көбірек болған Шварценберг екінші турға өтті. Земанды ауылдық жердегілер көбірек қолдапты. Сарапшылардың айтуларына қарағанда, ауылдағыларға жаңа президенттің қарапайымдылығы, дəмді тағамға құмарлығы ұнаса керек. Сондайақ, оны қазіргі президент Клаустың еуроскептиктік саясатын сынаушылар да қолдаған. Ең қызығы – Клаус та өз саясатын белсенді сынаушы болған Земанды жақтаған көрінеді. Ал Земанның өзіне келсек, келесі жылы 70-ке толатын ол саясатқа ертерек араласқан. 24 жасында компартияға өтіп, екі жылдан кейін елге Варшава шарты əскерінің кіргеніне қарсылық білдіремін деп, партиядан шығып қалады. 1993 жылдан социалдемократиялық партияны басқарады. 1998-2002 жылдарда – премьер-министр, 2003 жылы президенттік сайлауға түсіп, Клаустан жеңіліп қалды. Елдің бұрынғы президенттері беделді болды. Земанға бұл да сын.

Сыртќы саясат елдіѕ келбетін кґрсетеді АҚШ-та мемлекеттік хатшы ауысады. Парламенттің жоғарғы палатасы бұл қызметке белгілі саясаткер Джон Керриді бекітті. Ол елдің қазіргі тарихындағы тағы бір белгілі қайраткер Хиллари Клинтонды алмастырады.

Мемлекеттік хатшы сыртқы саясат мекемесінің басшысы саналғанымен, бұл елде бұл қызмет басқа елдердегі сыртқы істер министрінен көш биік. АҚШ-та вице-президент қызметі де бар. Бірақ, жұрт президенттен кейін көбіне мемлекеттік хатшыны көреді. Жалпы, бұл елдің тарихында вице-президенттер жұрттың есінде қала бермейді, ал жұрт ұмытпайтын мемлекеттік хатшылар жетерлік. Əріге бармай-ақ, Бзежинский, Киссинджер, Олбрайт, Райс, Хиллари Клинтонның аттарын айтқанда, біраз əлемдік оқиғалар ойға оралады. Бұл елдегі жақсы дəстүр – жетекші кадрлар жиі ауыспайды. Ынтымақта жұмыс істеп жатады. Сірə, оларды ел мүддесі жақындастырса керек. Енді бұрынғы бас хатшы саналатын Хиллари Клинтон партия ішінде Барак Обамамен қарсылас болды. Бұл күресте Обаманың жолы болғаннан кейін, ол өз партияласының тілеулесіне, серігіне айналды. Ал Обама билікке келгенде, оның үлкен саясаттағы оң қолы болды. Бір мерзім бойында сыртқы саясатын жүзеге асырды. Керридің келуі де кездейсоқ емес. Мынау бүгінгідей əлемде болып жатқан үлкен саяси, экономикалық өзгерістер заманында АҚШ-тай супердержаваның саясатын көрнекті тұлғалардың ұстағаны бұл елге ғана емес-ау, басқаларға да қажет. Керри үлкен саясатта белгілі адам. Президенттік күреске де қосылғаны бар. Соңғы екі сайлауда ол Барак Обамаға үлкен қолдау көрсетті. Бүгінгі үлкен қызметке ұсынысты президенттің сол қолдауға қайтарымы деп қабылдамаған жөн. Бұл, ең алдымен, Керридің қайраткерлік қарымына баға десек лəзім.

Енді жаңа мемлекеттік хатшы қандай бағытты ұстанады дегенде, саясатшылардың жауабы белгілі – Барак Обаманың бағдарламасы. Бəлкім, кейбір мəселелерге басымдау назар аударылар. Ішкі де, сыртқы да саясаттың уақыттың талабымен біршама өзгеретіні бар. Бірақ, негізгі бағыт айнымайды – АҚШ əлемдік экономикада да, əлемдік саяси өмірде де жетекші ықпалды күш болып қалуға тиіс. Соңғы кезде, Керридің мемхатшылыққа баратыны белгілі болғалы бері, оның «сыртқы саясат – экономикалық саясат» деген сөзі ауызға көп алынып, мəтелге де айналғандай болып жүр. Оны əркім де айтуы мүмкін, бірақ сыртқы саясат тізгінін ұстайтын адам айтқанда, ол жаңа бір мəнге ие болатындай. АҚШ-тың сыртқы саясаты ел экономикасына қызмет етеді. Жұрт президентке үміткер Ромнидің сайлау науқанындағы күшке негізделген пікірлерін ұмыта қойған жоқ. Ал Обама Батыс пен Шығыстың арасындағы, ислам əлемімен байланыста өзара сенімге көбірек көңіл аударғаны белгілі. Осы бағыт жалғасуға тиіс. Тіпті, Ресейдегі соңғы кездегі АҚШ-қа қарсы даңғаза айқайға қарамай, бұл елдің Ресеймен де, Қытаймен де тіл табысуға ұмтылатыны аңғарылады. АҚШ-тың сыртқы саясаты дегенде, ешкім де Ираннан аттап кете алмайды. Бұл жөнінде Керри өз ойын ашып айтты: Обама мəселені дипломатиялық жолмен шешуді қалайды екен, ал өзі де оны қолдайды. Соғыс АҚШ-қа да керек емес. Əсіресе, үлкен соғыс, ядролық қарумен соғыс. Иранға байланысты саясат сол үлкен соғыстың алдын алуға бағытталған. Араб дүниесіндегі, Таяу Шығыстағы жағдай, əсіресе, Сириядағы қантөгіс жаңа мемхатшының біраз ұйқысын шалалайтыны анық. Обаманың кезінде бұл жағдайларға АҚШ күшпен араласқан жоқ. Белсенді дипломатиядан нəтиже күтіп отыр. Сол дипломатияны енді Джон Керри жүргізеді.

www.egemen.kz

1 ақпан 2013 жыл

 Толғауы тоқсан тіршілік

 Не тыңдап жүрсіз?

Ќайта жалєанєан єўмыр Ерлан – отбасындағы екі ұлдың үлкені болатын. Қаршадайынан өмірге құштар ол шағын ауылдың бетке ұстар ұланы болып өсті. Жаңалыққа жаны жақын тұратын бала аудан орталығында ашылған каратэ үйірмесіне өзі барып жазылып, аз ғана уақытта бірнеше бəсекелерден марапат алып оралды. Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан».

Осы тынымсыз ізденіс, алыс күндерге асығушылық, болашақтан қол бұлғаған арман оны мектеп бітірісімен үлкен қала жаққа ала жөнелді. Сондағы жоғары оқу орнына түсіп, алғашқы курстың өзінде-ақ талантымен оқу орнының мақтанышына айналды. Жүріс-тұрысы жылдам, қағылез, сөзге жетік, ойы ұшқыр да тапқыр, елгезек жігітті осы қаладағы жайдарманшылар аттай қалап қатарына қосты. Өзі оқитын білім ордасы қабырғасында жайдарманшылар тобын құрып, репертуарын достарымен бірлесе тақырыптық жəне тартымдылық жағынан жаңарта байытқан Ерлан өз еліміз аумағынан шығып, шет мемлекеттер

сахнасының сəнін кіргізді. Қалаға барысымен орыс тілін меңгеріп алған жігітке ол тілде өнер көрсету қиын болған жоқ, нəтижесінде Ресейдің айтулы қаласындағы салмақты сайыста жеңімпаз атанып, алтын медальді иеленіп қайтты. Оқу орнына оралған соң, өзі жалдап жататын үйдің балаларымен туысқандай болып араласып кеткен Ерлан сол үйдегі қос інісіне домбыра үйретті. Қос інісі арқылы домбыраға қызығушылығы оянған оның сыныптастары шұбырып келе бастады. Қазақтың қара домбырасын үйренемін деген жеткіншек болса, неге үйретпеске? Ерлан мектептерді аралап жүріп, домбыра тартып үйренгісі келетін балаларды жиып үйірме ашты, өзі білетін күйлерді, əндерді жəне қазақ дəстүріне сай келіннің бетін ашуды үйретті.

Осылайша, өмірге де, өнерге де құштар Ерланның белсенділігі, сонау алыстағы ауылдан келіп алып шаһар аспанында жарық жұлдыздай жарқ ете қалуы іші тар, ниеті бұзық жандардың қызғанышын тудырып та үлгеріп еді. Ерланның жүріс-тұрысы, жастардың оған деген қошеметі, ең бастысы – ол жазып шығарған дүниелердің жарыстарда қарсыластардың мəреге барар жолын қиып, жиі шаң қаптырып кетуі бəсекелестерді ұйқыдан шошып оянатын халге жеткізді. Ерлан жарқыраған сайын, көзге көрінбейтін бетте қап-қара қастандықтың да сұлбасы зорайып бірге өсіп келе жатты. Ерлан оны аңғарған жоқ, тек көктемнің əдемі бір кешінде қара қанжар болып аңдаусызда жанды жерден қадалғанда, не болғанын түсініп үлгерді ме, жоқ па – бас-аяғы он минутта о дүниеге аттанып кете барды, қыршын жас... Арада бес жыл өтті. Əке-шеше, туматуыстарының қайғысын уақыт емші емдей алмай езілген күндердің бірі болатын. Бұл кезде тұңғыш немересі Ерланға үлкен үмітпен қарайтын, онымен бірге

кəрі көңілінің түкпірін шуақтай жылытып тұратын тəтті үміт, жақсы күндерге деген сенімі біржолата қырқылған қарт атасы қайғыны көтере алмай бақилық болған. Құдай тағаланың берейін десе, шапағаты шаш-етектен екен. Дəл Ерлан қайтқан күні көз жасын көл қылып отырған ата-анасына Алматыдан Ерланның достары қоңырау шалды. Ерланның əне-міне үйленемін деп жүрген сүйікті қызы – ол қайтыс болысымен құрсағында қалған шарананы өмірге əкелуге бекініпті. Ата-анасынан бұл үшін талай ұрыс естіп, арасында таяқ та жеген, тіпті, жеті айлығында үш аударылып тұрған көлік апатынан да аман қалған қыз нəрестені өмірге əкелді. Сөйтіп, сүйіктісі Ерланның өмірін осылай жалғады. Осымен: «Апа, көп жылай берме. Тек қыздардан хабар алшы», деп түсіне мазасыздана жиі кіретін Ерлан да тыншыды. Алты ай бойы құлағынан кетпеген шырылдаған сəби даусының сырын Ерланның анасы енді ұғынды. Бес жасар немересімен аңсай жолыққан олар қазір оны алақандарына салып отыр. Алматы мен Ақтау арасы, яғни некесін періште қиған екі жас – Ерлан мен Асылдың ата-аналары жəне кішкентай ұлы жиі қатынайтын туыстық жолына айналды. Маңғыстау облысы.

д ю т э ото

 Басты байлық

Обырєа ќарсы Ф екпеге дайынсыз ба? Жуырда еліміздегі Кəсіби медициналық қауымдастықтың ұйымдастыруымен жатыр мойны обыры төңірегінде жиын өтті. Онда сарапшылар адам папилломы вирусына (АПВ) қарсы екпені егуді ерікті түрде енгізуді қолдайтындықтарын білдірді. Айгүл СЕЙІЛОВА,

«Егемен Қазақстан».

Жатыр мойны обыры деген түсінік бастапқыда құ ла ғымызға түрпідей тиетін. Қазіргі күнде əйелдер арасында кең тарап, жылдан-жылға уы ты жайылып бара жатқан бұл дерт қоғамға таңсық болудан қалған. Диагностиканың да мыған кезеңінде обыр опоңай анықталып, түрлі дереккөздер арқылы оған қатысты мəліметтердің сан қилысын табуға болады. Ресми статисти калық деректер бойынша, елімізде жатыр мойны обырына шалдыққан 10 мың 500 əйел есепте тұрады екен. Тек өткен жылдың өзінде 1599 науқас тіркелсе, осы дерттен қайтыс болғандардың саны 655 адам. Мамандар қауіпті ауруға шалдығатын əйелдердің жас шамасын 35-55 деп белгілеп отыр. 20 пайыз жағдайда 65 жастан асқан аналарды «айналдырады» десек, жас əйелдерде дерт бастапқы кезде білінбейді. Өйткені, оның алғашқы сатысында еш клиникалық белгісі болмайтынға ұқсайды. Сондық тан, дəрігерлер əйелдерді жыл сайын міндетті түрде гинекологиялық тексерістен өтіп тұруға шақыратыны, тіпті, аурудың бастапқы сатысында оның емделу мүмкіндігінің жоғары екені жиын барысында баса айтылды. Адам папилломасы вирусы (АПВ) дегенге тоқталайық. Бұл ерлерде де, əйелдерде де сан алу ан ауру тудыратын вирус түрі. Ұзақ уақыт бойы қауіпсіз вирус деп есептеліп келгені де рас. Тек өткен ғасырдың 70жылдары аталған вирус обырға шалдыққан адамның жатыр мойнынан табылған соң бұл пікір өзгеріп, зерттеу жүргізіле бастаған. Неміс ғалымы Харольд цур Хаузен аталмыш вирустың 16 жəне 18 түрінің онкогендік екендігін жəне жатыр мойнының обырын тудыратынын дəлелдеп, 2008 жылы медицина бойынша Нобель сыйлығын алған. Ал осы адам папилломасы вирусына қарсы қазіргі кезде əлемнің 21 елінде ұлттық вакцинация бағдарламасы қабылданып,

іске асып жатыр. Оның ішінде Франция, Бельгия, Ұлыбритания, АҚШ, Канада сынды іргелі елдер бар. Ал, енді бұл тұрғыда өзіміздің мамандар не дейді? Қазақ онкология жəне радиология ғылыми-зерттеу институ ты директорының орынбасары Сүрия Есентаева 2012-2016 жылдарға арналған онкологиялық көмек көрсету бағдарламасы бойынша бірқатар істер атқарылып жатқанын, оның ішінде, обыр ауруын ерте кезден анықтауға басымдық беріліп отырғанын айтады. Бағдарламаны жүзеге асыру үшін осы жылға 51 млрд. 97 млн. теңге бөлінсе, оның 2,7 миллиард теңгесі адам папилломасы вирусына қарсы жасалатын екпеге жұмсалмақ. «Біздің институт өткен жылдың соңында елімізде АПВ штаммдарының жатыр мойнының обырымен байланысты түрлерінің таралуын зерт теді. Зерттеуге 4 мың əйел қатыс ты. Сынамалар Алматы, Астана қалаларының, сондайақ, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан облыстарының əйелдерінен алынды. Аса қауіпті АПВ шалдығудың жалпы мөлшері зерттеуге қатысқан барлық əйелдердің 28,5 пайызында анықталды. Бүгінгі күні біздің мекеме жұмысының қорытындысы АПВға қарсы екпе жүргізудің қажет екендігін айтуға толық не гіз болады», деді Қазақ онко логия жəне радиобиология ғылыми-зерттеу институтының бөлім меңгерушісі, медицина ғылымдарының докторы Мұрат Қайырбаев. Кəсіби онкологтардың медициналық қауымдастығы жатыр мойнының обырына қатысты мəселенің күрделі екендігін назарда ұстай отырып, елордада өткен ТМД елдері онкологтары мен радиологтарының басқосуындағы қорытынды қарарда екпе салынуы мүмкін мақсатты топ ретінде 9-10 жас пен 13 жасқа дейінгі қыз балаларды атаған болатын. Ал еліміздегі қағидат бойынша АПВ-ға қарсы екпеге ұсынылған жас 11-12 жас болып отыр. Жəне оның ерікті түрде өтуі мен тегін жасалуы назарда ұсталмақ.

Меншік иесі:

“Егемен Қазақстан” республикалық газеті” акционерлік қоғамы Президент Сауытбек АБДРАХМАНОВ Вице-президент – бас редактор Жанболат АУПБАЕВ Вице-президент Еркін ҚЫДЫР

Суретті түсірген Сəрсенбек ҚЫЗАЙБЕКҰЛЫ.

 Өңір өмірі

Болашаќтыѕ бір бастауы балабаќша Нұрбол ƏЛДІБАЕВ,

«Егемен Қазақстан».

«Нұр Отан» ХДП Алматы облыстық филиалы ««Балапан» бағдарламасының Жетісу жерінде жүзеге асырылуы туралы қоғамдық тыңдау өткізді. Бұл шараның бір ерекшелігі, баяндамалар оқылған соң, «Қуанса бала қуансын» деген даналықты берік ұстанған мамандар сол бүлдіршіндерге мүмкіндігінше жағдай жасап, ұлттық тəрбиемен қандыра сусындату мəселелері бойынша ашық пікір алмасты. Бүгінгі күнге дейін облыс бойынша сегіз балабақша ғимаратын меншік иелері облыстық білім басқармасының құзырына ақысыз қайтарса, аталған ұжым 2010-2012 жылдары жергілікті бюджет есебінен 609 млн. 321 мың теңгеге он төрт балабақша ғимаратын рыноктық бағамен сатып алған. Былтырғы жылы облыс бойынша 1105 орынды он үш балабақша ашылып, бүлдіршіндер күлкісіне бөленсе, енді 280320 орынды елу балабақша ашу қажеттілігі туындап отыр. «Жалпы, мемлекеттік «Балапан» бағдарламасына сəйкес облыста 139 балабақша мен 173 шағын орталық ашылып, қажеттілік 57,7 пайызға қамтылып, жиырма бес мың бүлдіршінді қуанттық. Десек те, осы тұста сала мамандарына айтарым, бүгінгі күнгі есеп бойынша, Алматы облысында 80 шаршы метр тұрғын үй құрылысын толығымен салып, бітіру үшін 6 млн. теңге жұмсалады екен.

Ал, білім басқармасының басшылары сатып алған балабақшалардың əрқайсысының құны (облыстық білім басқармасы бастығының орынбасары Майгүл Омарова есепті баяндамасында айтқан соманы он төрт балабақшаға бөлсек), 43 млн. 523 мың теңгеден айналып отыр. Осы жағын ойлайық. Бүлдіршіндерге сəн-салтанаты асқан «заманауи» қажеттіліктермен лықа толтырылған ғимараттар емес, тең-тұстарымен еркін араласып, тəлім-тəрбие алатын балабақшалар қажет екендігін Елбасы ашық айтты ғой», деді «Нұр Отан» ХДП Алматы облыстық филиалы төрағасының орынбасары Ерғазы Қошанбеков. «Балапан» бағдарламасының орындалуын қадағалауда қоғамдық ұйымдар бақылауы күшейтілген. Жүргізіліп жатқан құрылыстар мен күрделі, ағымдағы жөндеу жұмыстары нысандарында партиялық бақылау бекеттері құрылды. Онда құрылыс сапасына ерекше мəн беріледі. Əр елді мекенде бұрын жалға берілген, жекешелендірілген, пайдаланылмай бос тұрған балабақша ғимараттарын қажеттілікке жарату басты мəселе. Бүгінде жұмыс істеп тұрған балабақшаларда тəрбиеші, аспазшы, медбике қызметтерін арнаулы білімі бар мамандардан жасақтау, санитариялық-эпидемиологиялық, тазалық жағдайын жақсарту да уақыт талабы. Осылай, жетісулықтар болашақтың бір бастауы болып саналатын балабақшаларға баса назар аударуда. Алматы облысы.

Жұрт жылауық əннен жалықты. Сүйгеніне жете алмай ыңырсып, көз жасын төгіп, «жаным» дегенді жетпіс жеті рет қайталап айтатын əндер қазақ сахнасында соңғы жылдары көбейіп кетті. Қызы да, жігіті де мұңданып, кейбірі махаббаттан жынданып əн салады. Сөзінде мəн, əуенінде əн, өн бойында жан жоқ əуендерден тыңдарманның құлағы сарсыды. «Қолым жетпей сенің шашыңа, Шаштарыңның исін сағындым» деген сияқты сөздер сананы шимайлап жа-

Əн мен мəн Ержан БАЙТІЛЕС,

«Егемен Қазақстан».

тыр. Мына сөзден ұйқасты былай қойып, логика көріп тұрсыз ба? Оның қолы қыздың шашына жетпесе, қалай сағынады? Ақылға сыймайды. Біз бүгін толықтай еуропаланып кеттік пе, əлде жаһанданып болдық па, қазіргінің əндері сезімдерін ашық айтады. Жасырмайды. Қай əнде де «сүйемін» деген сөз өріп жүреді. Махаббат бағзы заманда да болған. Бірақ қазақ сезімін ыммен, астарлап жеткізген. Оған халық əндері куə. «Аңшының əні» деген шығарма бар. Білетін боларсыз. Атына қарап қансонар, алғыр тазы, қыран бүркіт, жалпы, аңшылық туралы деп ойлауыңыз бек мүмкін. Əрине, аңшылық туралы əн де аз айтылмайды. Ал, тыңдасаңыз тұнып тұрған лирика мен өмірдің өзегін сезінесіз. Мысалы: Күн ұзақ түлкі қуып, тауды айналып, Кеш болып, қараңғыда көз байланып. Олжаны қанжығаға байлай салып, Қонуға қызды ауылға ыңғайланып. Желіккен сол көңілмен қайтқанда елге, Мінген ат, қырауытып, батса терге. Өлеңші, домбырашы қасыңда боп, Кез болсаң қоналқада бұраң белге, – дейді. Аңшы адамның нағыз арманы осы емес пе? Суық сорып, тақым талып, бел ауырып, қарын ашып келе жатқанда ыстық самауырда қайнап тұрған ақ шəйнек өзінен өзі көзіңе елестей бермей ме? Сол шайды бір бұраң бел құйып отырса деп армандамай ма? Одан əрі əн қыз əкесі үйде болмай, шешесі желөкпелеу жастау болса деп жалғасады. Сондай-ақ, қызға бір жеңгесі қастау шықса деп тілейді. Жігіттің басындағы жағдай ғой. Сол жігіт бастай берсе əзіл сөзін, Қараса қызға қадап, жігіт көзін. Қиыннан қиыстырып сылтау таппай, Отырса мырза ұнатып істің тезін. Өліп-өшкен бір сөз жоқ. Бірақ əңгіме ауаны əннің мазмұнын аңғартпай қоймайды. Біз «Аңшының əнін» əдейі мысалға келтірдік. Қызға арналған халық əндерін мысалға алсақ, сөз ұзаққа созылып кетеді. Осыдан соң Алатаудың арғы бетінде жатқан қырғыз ағайындардың əндері қазақ сахарасында қалайша хитқа айналмасын? Қараңыз, қайбір жылы Бейбіт Қорған «Шоқ қыздарын» айтып еді. Барша Қазақстан соны айтты. Былтыр Ақылбек Жеменей «Қызыл өрік» деп шырқады. Бір жыл бойына бəріміз соған биледік. Тойда да, ойда да «Қызыл өрік» ойнап тұрды. Ал біздің əншілер үш сөйлемнен бір əн құрап əлек. Сенбейсіз бе? Кентал деген шықты. Тұтас əнде үш-ақ сөйлем бар. «Бірлік болсын əлемде. Бірлік болсын елімде. Аман бол, халқым» деген. Болды. Осылай басталады, аяқталады. Мынадай есерсоқ əннен кейін Бекболат пен Рама занды, Берік Жүсіпов пен

МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А. АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-73-80.

БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru , egemenkz@maіl.kz Алматыда: факс (727) – 273-73-80, электронды пошта – egemalm@host.kz

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР: Астана – (717-2) 37-61-21; Ақтау – 8 (701) 593-64-78; Ақтөбе – (713-2) 56-01-75; Талдықорған – 8 (728) 27-05-70; Атырау – (712-2) 32-94-07; ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ:

Көкшетау – (716-2) 25-76-91; Павлодар – (718-2) 57-18-09; Қарағанды – (721-2) 43-94-72; Семей – (722-2) 52-26-86; Қостанай – (714-2) 39-12-15; Тараз – (726-2) 43-37-33; Қызылорда – (724-2) 27-00-85 Шымкент – 8 (701) 404-36-29; Орал – (711-2) 28-80-35; Петропавл – (715-2) 50-72-50. Өскемен – (723-2) 25-28-41; Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-73-97, gulnurekkz@mail.ru

А материалдың жариялану ақысы төленген. “Егемен Қазақстанда” жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды.

Газет мына қалалардағы: 010008, Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС, 050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС, 100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС, 110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС, 120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС, 130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС, 030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Мистоль» ЖШС, 160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС, 140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС, 150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ, 080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС, 090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС, 040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы, 070002, Өскемен қ., Космическая к-сі, 6/3, «Шығыс ақпарат» КМК баспаханаларында басылып шықты.

Ел дос Емілді айналып келіп тыңдай береміз. Ал қазақ жастары кəрістің PSY-не билемегенде қайтсін? Біздің жастар тұрмақ, «Гангам стайлға» Пан Ги Мун да билеп кетті. Қандай құдіреті барын қайдам, Ерболат Құдайбергенов оны қазақшалап «Жанған стайл» деп айтып жүр, тағы біреулер «Қара жорға стайл» деп шығарыпты. Олары корейді қазақ қылғандай көрінді бізге. Айтпағымыз, соңғы жылдардағы əндердің басым бөлігі елді елітпейтін болып барады. Əрине, ауызды құр шөппен сүртіп, түк жоқ демейміз. Бар. Мысалы, Ибрагим Ескендірдің патриоттық əндері жүректерге жетіп жатыр. Роза Əлқожаның лирикаға толы əуендері əрбір үйде ойнайды. Еркін Нұржан шырқап салған əнді жұрт жапырлай тыңдайды. Жоқтан Құдай сақтасын. Дегенмен, жеткізбей кеткен махаббаттың машақатына құралған əндердің көптігінен шаршағанымыз рас еді. Осындай бір сəтте үстіне солдаттың киімін киген, қолына баянын ұстаған Апош Сарбаз деген бала шықты. «Тəп-тəттісің» деп əн салды. Аты-жөніне күдікпен қарап, əнін де немкеттілікпен тыңдап отыр едік. Байқаймыз, əуені баурап, сөзі буынға түсіп барады. Жылаған-сықтаған ештеңе жоқ. Есесіне, жып-жылы ағыс бар. Адамды тербетіп, өз əлеміне қарай жетелей түседі. Сөзіне үңіліңізші: Қараған көзің қандай, пəк еді шын, Сөзіңе жүрек от боп, жан ерісін. Жаралған əлем үшін, қай жанның əлегісің? Сен неткен əдемісің, əдемісің? Ешқандай басы артық сөз жоқ. Қыздың сипаты мен сəнін санасында саңлауы бар адам бірден түсінеді. Əрі қарай «Бөленіп тұрған кезде арайға ендің, Мен сені бақытыма балай бердім. Қасыңа таяй бердім, жүзіңнен арай көрдім, Мен саған қа рай бердім, қарай бердім» деп жалғасады. Көз алдыңызға алып казармада қолына гитара алып, ғашығын аңсап əн сап отырған сарбаз елестейді. Айналасында қанды көйлек жолдастары осы əннің əуеніне батып, өз ойларындағы аруларын армандап отырады. Жақсы емес пе? Əннің сөзін Мұратхан Ахметов, əнін Нұржан Шөкенов де ген жігіттер жазған екен. Ор ындаушысы да, авторлар да жалпақ жұртшылыққа бейтаныс болғанымен, барша халық тыңдайтын шығарманы дүн и ег е əкелг ен екен . Б із осыған қуандық. Жерден жеті қоян тапқандай жазып отырғанымыз да содан. Кілең қайғырған, өкінген, опық жеген, махаббатына қолы жетпеген жылауық əндердің арасынан Апошты тыңдағанда мамыражай мамырдағы күннің көзіне маңдайымызды тосқандай болдық. Сіз де тыңдап көріңіз. Мөлдір мұң мен пəк сезімге бөленіп, əсерлі əуенге, есті сөзге жаныңызды бір жылытып алыңыз. Абай «Əннің де естісі бар, есері бар, Тыңдаушының құлағын кесері бар» демеп пе еді? ҚЫЗЫЛОРДА.

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы 200 601 дана. Нөмірдің кезекші редакторы

Берік САДЫР.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. “Егемен Қазақстан” республикалық газеті” АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 5 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. Тапсырыс 8921 Газет Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС-те басылды, тел. 93-98-25. Тапсырыс №161 ek