"Қазақ ұстазы" журналы

Астана Мақсат

«Астана Мақсат Қазақ ұстазы» журналы – мұғалімнің тиімді жұмысы үшін үздік идеялар, әдістемелер, психология, қазіргі технологиялар, педагогикалық табыстар туралы ғылыми-инновациялық ізденістерге арналған.

Mazmuni 02

Б гінгі н мірден о итыны ыз:

23

27 36

Қарағанды мемлекеттік медицина университеті: болашаққа нық қадам

50 «Үлкен хирургия кішкентай оталардан басталады» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

Қарағанды мемлекеттік медицина университеті: болашаққа нық қадам . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Ән қанатында . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Келісім мен достықтың алтын көпірі. . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Формула успеха доктора Токпанова . . . . . . . . . . . . . . . 16

Ерлігі елге мұра. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Өрлеу үстіндегі дәрігер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Су шаруашылығының сүлейі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44 Білім мен тәрбиенің күретамыры . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 Мектеп мерейі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Шығармашылық құзыреттілікті дамыту . . . . . . . . . . . .58 Айналаңды танып-білуге көмектесетін «Айналайын» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 Бәсекеге қабілетті маман даярлауда жалпы білім беру пәндерінің алатын орны . . . . . . . . . . .62

31

28

65

36 Эффективность проведения контроля – основа качественной подготовки специалистов . . . . 63 Арнайы пәндерді оқытудағы жобалап оқыту технологиясы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Разработка мастер-класса по дисциплине «Правила и безопасность дорожного движения» . . . 67 Сүйкімді күшік . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 «Нан қайдан келеді?» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

34

Келісім мен достықтың алтын көпірі

14 31

48

Редакциялы ал а: Бас редактор

Лариса Алдабергенова

Бас редакторды орынбасары

Байтана али Т лентаев

Бас редакторды орынбасары

Балауса айыр алиева

А ылдастар ал асы:

Шынар Са иева

Ерлан Сыды ов – Л.Н. Гумилев атында ы Еуразия лтты университетіні ректоры, Р А корреспондент м шесі

Жауапты редактор Тілшілер

Менеджер Редакцияны мекен-жайы: Телефон:

E-mail:

Серікг л С лтан ажы Маия Хасанова Жазира Байдалы Айг л Сейітжанова 010000, Астана аласы, Республика да ылы 28, 326 А 8 707 555 01 96 8 701 143 90 77 8 701 708 2725 Маqsat-bilim@mail.ru

«Астана Ма сат аза стазы» журналы – м алімні тиімді ж мысы шін здік идеялар, дістемелер, психология, азіргі технологиялар, педагогикалы табыстар туралы ылымиинновациялы ізденістерге арнал ан. Журналда жары к рген ма ала, с хбат авторларыны пікірі редакция к з арасын білдірмейді. Журналда жариялан ан материалдарды редакцияны келісімінсіз к шіріп басу а тыйым салынады. Міндетті т рде сілтеме жасалынуы тиіс. Журналды редакциядан сатып алу а болады. Жазыламын деушілер жо арыда ы мекен-жай а хабарласа алады.

Мырзатай Жолдасбеков – Л.Н. Гумилев атында ы Еуразия лтты университетіні т рктану кафедрасыны ме герушісі, мемлекет ж не о ам айраткері Мекемтас Мырзахмет лы – Р мемлекеттік сыйлы ыны лауреаты, филология ылымдарыны докторы, профессор Сайлау Батырша- лы – Еуразия лтты университетіні профессоры, экономика ылымдарыны доктооры, Р дипломатиялы ызметіні айраткері А штап Ба тыгереева – а ын, халы аралы «Алаш» сыйлы ыны иегері Сейіт ас абасов – Л.Н. Гумилев атында ы Еуразия лтты университетіні аза дебиеті кафедрасыны ме герушісі, Р А академигі Маржан Примбетова – Астана аласында ы гуманитарлы за университетіні доценті

ТИПОГРАФИЯ «PRIDE PRINT» АЛМАТЫ ҚАЛАСЫ, МИРЗОЯН КӨШЕСІ, 13-15. ТЕЛ: (727) 387-77-47, 387-80-06

аза стан Республикасыны М дениет ж не а парат министрлігінде 26.12.2013 жылы тіркеліп, №14063-ж ку лігі берілген.

09.02.2015 жылы №15113-Ж ку лігін алды. Тарату аума ы: аза стан Республикасы.

4 4

Таралымы 5000 дана Қазақ ұстазы 2014 Қазақ Қазақұстазы ұстазы2014 2014

рбір автор мақала мазмұнына және сауаттылығына жауапты. Алыс аймақтағы журнал оқырмандары мен авторларға басылымды жеткізу редакция тарапынан атқарылады.

Бас редактор бағаны

Мерейлі жылда мерейіміз үстем болсын 2015 жыл біздің еліміз үшін ерекше маңызды оқиғаларға толы. Қазақстан халқы Ассамлеясының 20 жылдығы, Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 70 жылдығы, Қазақстан Республикасы Конституциясының 20 жылдығы, Қазақ хандығының құрылғанына 550 жыл толуы халқымызға мақтаныш сезімін сыйлап, тың серпіліс беруде. Әлемдегі ең өркениетті 30 елдің қатарына қосылуды көздеген еліміз өзінің жарқын болашағына сеніммен қарайды. Осы орайда Қазақстан Республикасының Президенті, Ұлт Көшбасшысы Н.Ә.Назарбаевтың кемел саясаты мен көреген басшылығын айту жөн. Мемлекет басшысы елімізді дамыған 30 елдің қатарына қосуды айта отырып, оның мүмкіндіктерін, атап айтқанда, Қазақстан халқына ұсынған «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» Жолдауында атап көрсетілгендей ел бірлігін нығайта отырып, жаңа жетістіктерге қол жеткізу негіздерін ұсынды. Қазақстанның «Нұрлы Жол» Жаңа Экономикалық Саясаты туралы жариялады. Ел жылы қабылдаған «100 нақты қадам» Елбасының өз стратегиялық ой-жоспарларының заңды жалғасы, мемлекетіміздің дамуының нақты қадамдары, қол жеткізер белестер болып табылады. Елбасы бастамасымен дүниеге келген «Мәңгілік Ел» идеясы еліміздің әрбір азаматының ойына ой, күшіне күш, тірлігіне қарқын қосуда. Еліміздің дамуына барынша мол үлес қосу – әрбір зерделі азаматтың үлкен парызы. Еңсесі жылдан-жылға биіктеп, әлемге танылып үлгерген Қазақстанда қолға алынып жатқан игі істер көп. Білім беру сапасын көтеру, жастарға өнегелі тәрбие беру, жастарды жұмысқа орналастыру, еңбек жағдайларын жасау, инновацияға жете мән беру – барлығы да көрер көзге қуаныш, жүрекке жылу береді. Алған білімін ел кәдесіне жаратуға ұмтылу – біздің халқымыздың ежелден бар үрдісі екендігіне де көзіміз жете түсуде. Ел дамуына өз еңбегімен, білімімен үлес қосып жүрген адамдардың бүгінгі жетістіктері патриотизмнің нақты көріністері екеніне күман жоқ. «Астана Мақсат. Қазақ ұстазы» бұл санында да қоғамның ілгері басуының бес инсититуттық реформалары мен «100 нақты қадам» жайлы айта отырып, өз еңбегімен, ізденістерімен, ғылыми жаңалықтарымен көзге түсіп жүрген Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері, медицина ғылымдарының докторы, профессор Серік Имақұлы Тоқпанов жайлы жазуды жөн көрді. Қазіргі таңда Серік Имақұлы Қазақстан Республикасы Президенті Іс басқармасының Медициналық орталығы ауруханасында Бас хирург болып қызмет істеп жүр. Айта кетерлік жайт, биыл есімі елімізге белгілі дәрігер ғалым Серік Тоқпановтың туғанына 70 жыл. Әрине, бұл айтуға ғана оңай. Оның өмірбаянына, еңбек жолына көз жүгірткен адам тұлға деңгейіне көтерілген білікті де білгір дәрігер, жаңашыл ғалым, шебер ұйымдастырушы, өз шәкірттерінің тамаша ұстазы Серік Тоқпановтың тынымсыз ізденісін, қажырлылық пен төзімділікті қажет еткен еңбек жолын байқар еді. 1968 жылы Қарағанды мемлекеттік медициналық университетінің емдеу факультетін бітірген жас маманға талай өткелдерден, асулардан өтуге тура келді. Журналист отбасында тәрбиеленіп, айқын бағыт ұстаған арманшыл жігіт өз биігіне қол жеткізу бағытында аянбай тер төкті. Аспирантураға оқуға түсті, 1974 жылы кандидаттық, 2004 жылы докторлық диссертацияларын табысты қорғады. Ол – қазір классикалық хирургия мектебінен өткен, жоғары білікті, еңбекті ғылыммен ұштастыра білген өз міндетін жоғары деңгейде атқара білетін ғалым-дәрігер, еліміздің ең үздік хирургтерінің бірі. Журнал осынау дәрігер аға жайлы өз оқырмандарымен сыр бөліседі. Тағы бір айта кетерлік жағдай, балалық шағы Көкшетау облысының Қызылту ауданы, Кішкенекөл ауылында өткен Серік Имақұлы үлкен өнердің төл перзенті – опералық дауысты әнші. Бала кезінен дәрігер болуды мақсат еткен жас жігіттің әншілігін оның бірі қыры ретінде бөлек айтып өтуге болады. Әрі дәрігер, әрі ғалым, әрі әнші, ұстаз, «Сегіз қырлы, бір сырлы» аға жайлы әңгімелеудің өзі де мақтаныш сезімін сыйлайды. Биыл елімізде Ұлы Отан соғысындағы Жеңіске 70 жыл толуы үлкен серпіліспен аталып өтілді. Журналымыздың осы санында Ұлы Отан соғысы ардагерлері, елімізге Жеңісті жақындатқан майдангерлер жайлы айтуды да жөн көрдік. Мемлекет басшысы білім беру сапасын арттыруға өз Жолдауларында тұрақты көңіл бөліп келеді. «Білімдінің қолында – алтын шырақ». Білімді жас – ел ертеңі. Осыған орай, журналымызда «KATEV» халықаралық қоғамдық қоры қарамағындағы мектептердің жетістіктері жайлы жазуды да жөн көрдік. Ізгі тілекпен Лариса АЛДАБЕРГЕНОВА.

Қазақ ұстазы

5

Біздің анықтама

Ұлт мақтанышы

Серік Има лы То панов – медицина ылымдарыны докторы, профессор, халы аралы хирурггепатологтар, Ресей эндоскопиялы хирургтер, Американы «SAGES» гастроэнтеролог хирургтер ауымдасты тарыны м шесі, Ресей медицина ылымдары Академиясыны корреспондент-м шесі, арММУ-ді рметті профессоры. Ол 1945 жылы 25 мамырда К кшетау облысы, Е бекшілдер ауданы, ызылту кентінде д ниеге келген. А. Чижевский атында ы Ресей медицина ылымдары Академиясыны «Алтын медаліні », Р «Алтын андауыр», Karl Storz (Германия) «Алтын лапараскопия» сыйлы тарыны иегері, « аза станны жыл д рігері». С. То панов – 200-ден астам ылыми ма ала мен монографияны , бір атар нертап ышты патентті авторы. Есімі аза стан медицина алымдарыны «Алтын оры» энциклопедиясына енген.

6

Қазақ ұстазы

Ұлт мақтанышы

Серік Имақұлы ТОҚПАНОВ, медицина ғылымдарының докторы, ҚР еңбек сіңірген қызметкері, ҚР Президенті Іс басқармасының Медициналық орталығы ауруханасының Бас хирург-дәрігері:

«ҮЛКЕН ХИРУРГИЯ КІШКЕНТАЙ ОТАЛАРДАН БАСТАЛАДЫ»

Қазақ ұстазы

7

Ұлт мақтанышы

Оның есімінің елімізде аз танылған эндоскопиялық хирургияның қалыптасып дамуы тарихының бастауында тұруы әбден заңды. Оны отандық осы саланың ізашары, атасы десе де болады. Дауылпаз дауагердің бүгінгі шыққан биігі осындай. Ал, бір кезде... ауылдастары, тіпті кешешесі, бауырлары да оны нші болады деп сенген. йткені, оны бар-жо ы 6 жасында н айтумен аты шы ан екен. Он жасында мектеп сахнасынан нер к рсете бастайды. Серік а амызды зі де ол кезде болаша та кім боламын деп бас атырма ан да болар. йтеуір, н айтуды жанындай с йгені аны . Осы жол а ала сыз біржола бет б руы да м мкін бе еді... Жас бала м шел жасына енді толарда, отбасында ауыр ай ы орын алады. арындасы Маралды ауруханада т теннен жабыс ан кеселден айы па ан к йінде к з ж муы баланы м лдір лемін тас-тал ан етіп кетті. Ата-анасы, бауырларымен осыла арындасын жо тап ол да за жылайды. арындасын емдеп айы тыра алма ан д рігерлерге деген кпесі ара азандай. Олармен ашы с йлескісі келе ме, біраз уа ыт ауыл ауруханасы ма ын торуылдап ж ріпті. Бірде фельдшер Флешгауэр алдынан арсы жолы ып, медбикесі м ны ауданды газет редакторы Има То пановты баласы екенін айт ан со « арындасы дифтериямен ауыр ан, дерті ж регіне шауып кетіпті, м ндай жа дайда медицина лсіз» деп м н-жай а аны тырыпты. Міне, осы кезден бастап олымда жа ындарымды, бауырларымды сыр аттан айы тыратын леуетім болса деген арман к кірегінде б р жар ан екен. зіне- зі «д рігер боламын» деп ант та беріпті. Ант беріп ана оймай, ауыл ауруханасыны операция залында о та-текте жасалатын оталарды жасырына жа ын барып терезеден бай астауды детке айналдырады. Бірде осы ызы ушылы ы оны тіпті ота б ліміні кіреберісінен бір-а шы арыпты. Хирург Флешгауэр ондайда «Б лкім болаша та хирург болатын шы ар, ет йрете берсін» деп, 8

Қазақ ұстазы

бала Серікті операция а « атысуына» м мкіндік жасайды екен. лбетте, оны т л алы алыптасуына отбасылы т рбиет лімні де ы палы мол. Кейіпкерімізді з жазбаларында «Жас кезімізде ататегімізді айдан тамырын тартатынын білуге уестігіміз болмапты. Кішкене кезімізде-а ата-бабаларымыз кім бол анын егжей-тегжейлі біліп скенні арты ты ы жо екен. Кейін б л іске аны у шін талай а азды а тарып арауыма тура келді, к п уа ытым кетті» деп жазуы бекер емес-ау. кесі Има Иса лы 1897 жылы Солт стік аза стан облысы Преснов ауданы, №2 ауылда д ниеге келген екен. Ал шешесі М хит Бекберген ызы сол ауданда ы Майбалы кентіні тумасы. К йеуінен м шел жастай кішілігі бар. Бір ызы ы, кесі балалы ж не жасты ша ын аза ты абыр алы аламгерлері С бит М анов, абит М сіреповтермен бірге ткізген. С бит М ановты « мір мектебі» романыны «Есею жылдары» атты шінші кітабынан Има ж нінде: «Та ы бір кездесу мені есімде за са талып алды. Д рысында, Има То пановпен бір емес, бірнеше м рте кездескенім есімде. Ол жас кезінде батыра тар атарында болды. А ылды да байыпты, алайда, те ялша еді. ыздар ауылын к п жа алап ж ріп алды. О ан о у а бару а ке ес бермегенімде, зіні с йген ызына осылай енді анша уа ыт ра ша « ызмет к рсететіні» де белгісіз еді. Алда-жалда д рыс жол а ба ыттаса , мінезі байыпты, а ылды, жанд ниесі с лу осынау азаматты алыс а баратыны сол кезде-а белгілі болды. 1925 жылы Т керіс болысына арасты сауат ашу мектептеріні бірінде о ыды. Оны бітіріп ауылды ке есті т ра асы болды» деген жолдарды о у а болады. йгілі жазушы

Ұлт мақтанышы

одан рі отызыншы жылдарды орта шенінде То пановты Алматыда ы жо ары партия мектебін бітіріп, со ы отыз жылда ауданды партия, ке ес органдарында негізінен журналистік ызметпен байланысты жемісті е бек еткенін т птіштей жазады. Шыны сол, кесіні облысты «Ленин туы» газетінде де олта басы алды. Со ыра К кшетау облысыны Е бекшілдер, Зеренді, ызыл ту ауданды газеттеріні редакторы болды. Бір жылдары аудан орталы ында ы т рт п терлі йде ауданды партия комитетіні бірінші хатшысы, ауатком т ра асы, ауданды скери комиссар ж не ауданды газет редакторыны ( кесі) отбасылары т р аны да есінде. Т рт отбасы да сиыр, тауы стайтын. Т рт йді балалары те тату, йымшыл еді. С бе , к дімгі С бит М анов мектепте м алім болып істейтін шешесі т ышын босанарда «Есімін л болса «С бит», ыз болса «Мариям» деп ойы дар. Сонда отбасында молшылы болады» депті. К п тпей То пановтар

отбасында ыз бала мірге келіп, атаанасы есімін «Мариям» деп ойыпты. Сосын Болат, одан со кейіпкеріміз Секе ні зі д ние есігін аш ан екен... кесіні , міне, осындай аза ты бір атар зиялы азаматтарымен дос-жар болуы Серік Има лыны т л алы алыптасуына, нерді міріне серік етуіне, дебиетті с юіне о ы пал еткені аны . Бойында бала кезінде б р жар ан арманы д рігер болу бірден орындала ой ан жо . ара анды мемлекеттік медициналы институты абыр асынан бастал ан ізденісті жол ашан да ыл а ласары да белгісіз еді. Дегенмен, жалынды жас ылым шы ына таста ты жолдармен ана рлеп жетуге болатынын т йсінді. Ізденісті, бейнетті е бек жылдар бойы жал асты. Айтпа шы, 4-курста Топар аласында д рігерлік т жірибеден ткенде, 12 жасар баланы табанында алып ой ан инені сыны ын здігінен ота жасап аламын деп бір са аттай уреленсе де еште е шы ара алма аны Қазақ ұстазы

9

Ұлт мақтанышы бар. Сонда б л іске т жірибелі оташы келіп араласып, ине сыны ын айналасы 10-15 минутта шы арып ал ан. Б ан алай ота жасау керектігін де йретті. Б л міріне саба болды. Сол т ста тол а ы жеткен бір йелді аман-есен босандырып ал анда ы уанышы да айтып жеткізгісіз.

1968 жылы институтты бітіргеннен со бірден факультетті хирургия кафедрасында стажер ызметіне кіріскен. Сол т ста облысты емхана а шал ай ауылдардан санавиация к мегімен жеткізіліп, со ы ас ынулармен т скен ауруларды е ауыр санатын емдеу кафедра д рігерлеріне ж ктелген-ді. Хирургия б лімшесіні кафедра ме герушісі Е.К. Герман жас маман ретінде зін сол нау астарды емдеуге осты. Арнайы б лім болмауы себепті жас балалар да ересектермен бірге ем алатын. сіресе, орау-та у б йымдары ат еді. Бір к нде бір сыр атты талабы бойынша жара атыны лдірегін бірнеше рет ауыстырып, жа алау а тура келетін. Он бес айдан да к п

10 Қазақ ұстазы

уа ыттар бойы т ра ты т рде т нгі кезекшілікте бол аны, сір да мытылар ма! Басшылы тарапынан тапсырыл ан ж мыс а арсылы сыз к нуіне тура келген. Сол т ндерде осы маманды ты неге та дадым деген ой к ілін жиі мазалайтын. Жылдар те келе ол ой екінші кезекке ысырылып алды. Арада 46 жыл ткеннен кейін енді ойлап араса, ол бір е ауыр кезе бол ан екен. лде, зіне нерді серік етуі ауыр е бекті же ілдетіп, ерте гі к нге сенімін степ, мірін н рлы ете т сті ме екен. Институт абыр асында ж ргенінде зі рамында нер к рсеткен «Пульс» эстрадалы ансамбліні Татарстанны азан аласында 22 аланы нер жымдары атысуымен ткен б кілода ты фестивальде лауреат атан аны бар. Серік Има лы одан кейін де ызметтен ол збей ж ріп, ода ты , республикалы н орындаушылар конкурстарына атысып, лауреат атанып, тіпті бір жолы «К рермен к зайымы» сыйлы ын да ал ан. М скеудегі Ода тар йінде, колонна залында да н айтты. БЛКЖО жолдамасымен концерттік топ

Ұлт мақтанышы рамында Байкал-Амур магистралі рылысында да болып, нер к рсетті. Р.Ба ланова, Е.Серкебаев, Р. М сабаев, Л.Кесоглы, Н. Н сіпжанов, Л.Т лешева, Г.Разиева, .Дінішев, Р.Рымбаева, Е.Мартынов, В.Мигуля, Л.Лещенко, Р.Ибрагимов секілді йгілі ншілер атыс ан концерттерде де н айту м ртебесіне ие бол ан екен. С. То панов – «Алматы – мені ал аш ы махаббатым», « ара анды – мені жасты ымны аласы» ретро-фестивальдеріні де т ра ты атысушысы. Жыл сайын Астана, Алматы, ара анды, Петропавловск, Орал, А тау алаларында жеке концерттерін ойып, шы армашылы есебін беріп т рады. Осымен байланысты бір кездері ріптестері оны нер саласына біржола ауысар деп те ойла ан еді. Алайда, студент кезінде-а здігінен ота жасау а айры ша ызы ан е бек ор жас д рігерлік маманды а адалды ынан, антынан айнымады. Осы салада жанкештілікпен тер т кті, білікті д рігерлермен атар т рып ота жасап, б л істі ыры мен сырын йренді, шеберлігін шы дады. Теориялы білімін т жірибемен штастыруы зіні со ыра т птеп айналысар ылыми ба ытын ай ындауына да м мкіндік берген. Ол ызметін облысты емханада одан рі жемісті жал астыра берді. Негізгі ж мысы хирургиялы , клиникалы , педагогтік, ылыми т р ыда рбіді. Классикалы хирургия мектебінен тіп, за ізденуден со , бай т жірибесін орыта келе кандидатты диссертациясын «Кезек к ттірмес скери-далалы хирургияда артериалды магистральді ан тамырларын уа ытша протездеу» та ырыбында ор ады. Бірер жылдан со Сыз анов атында ы аза ылыми зерттеу институтына ж мыс а ша ырылып, Алматы а оныс аударды. Арада біраз уа ыт салып барып ту ан жері – К кше іріне айта орал ан. Біраз жыл облысты бас хирургі болды. Кейін аз ЗИ-ге айта оралып, бірінші алым-хатшысы ретінде мамандандырыл ан диссертациялы ке есті йымдастыр ан да осы Секе болатын. Осы т ста ол отанды , оны ішінде лапароскопиялы хирургияны

дамыту ісіне айры ша белсенділікпен атсалысты. Шетелдік алым-оташылар к мегімен, міне, осы ангиохирургиялы , бейнеэндоскопиялы операциялар топтамасын жасау ісін со ыра Астана аласында ы лтты ылыми медициналы орталы ына ызметке ауыс аннан кейін де жемісті жал астырды. Осында профессор Марк Коджиамен (Франция) бірлесе еліміз бойынша е ал аш ы лапароскопиялы бірегей операцияны ж зеге асырды. «Оташы е бегі р кезде де жылдамды ты, д лдікті, батылды ты ажет етеді. Оташылды маманды ты студент партасынан бастап, к п ойланыптол анудан со барып, бойы да ы з м мкіндігі ді ба алай келе та дау ажет. М ндайда лкендерді , а а буын кілдеріні лгісі к п к мектеседі. Олармен бірлесе ш ыл оталар жасау кезінде к рделі, тіпті к лкілі жайлар да кездесті. ауіп те к п. Операция а жат ызу алдында нау асты диагнозы д рыс ойыл ан ба, мірлік ма ызды а заларыны жайк йі андай, пыша ты к тере ала ма деген с ра тар р кезде де болады» дейді кейіпкерімізді зі б л к сіпті айры ша иынды ы барын еске салып. Оны бет-бейнесі, жан д ниесі мына бір ыс а с хбаттан да ай ын танылатындай.

– Cіз шін атамекен, ке ізді ту ан жері ысты болар?..

– рине. Мені Отаным с йікті, киелі, та ажайып к ркі бар, рухы к шті лке. Кез келген адам туып- скен жеріне айта орал ысы келіп т рады. Отан мен шін б рінен б рын зім ту ан ызылту ауылы. Осында Кішкенек лді кешіп стім. Онда ы достарыммен рбір кездесуім ж регіме уаныш ялатады.

– Сіз елімізде эндоскопиялы хирургияны ал аш ы болып енгізді із. Оны жа алы ы неде?

– Жа алы ы – нау асты дертін же ілдету. Б рын сыр ат денесіні аума ты б лігін кесуге тура келсе, енді 5 миллиметрлік шаншу ар ылы іш рылысына 16 есе лкейткіш уат а Қазақ ұстазы 11

Өнеге ие бейнехирургияны енгізе аламыз. Б л андауырсыз ота жасау а м мкіндік береді.

– Кезінде облысты бас хирургі болды ыз. К кшетау а келгенде алдымен назары ыз а ілінгені не?

– Б рінен б рын ріптестерімні – оташы д рігерлерді сапалы де гейі скендігі болды. Заманауи медициналы ралжабды тар, компьютерлік ж не магниттікрезонансты томограф бары уантты. Б л ту ан аламызды зінде бірегей оталар жасалуына м мкіндік береді деген с з.

– Оташыны нші болуы кездесе бермейтін былыс. н сізге не береді?

– Музыкасыз мір с ре сіз. н жан д ние ді жасартады. Мен кішкене кезімнен нді с йдім. Ода кезінде лтты кадр деген м селеге ерекше назар аударылды. нер, сондай-а , спортты еркін ж не классикалы к рес салаларында жас кезімде жеткен жетістіктерім ла тарына жетіп, мені Ленинградта ы РимскийКорсаков атында ы консерватория а да, Лесгафт атында ы денешыны тыру институтына да о у а ша ыр андар болды. Бармадым. алауым д рігерлік маманды болды да т рды. Айтпа шы, бертінде баламды сол консерватория а жетелеп алып бардым. Консерваториядан бір орам ана ашы та денешыны тыру институты орналас анын сонда білдім. лым мені дер кезінде батыл шешім жаса аныма та алды сонда. Б гінде Р Президенті Іс бас армасы Медициналы орталы ы ауруханасыны Бас хирург-д рігері болып ызмет ететін Серік Има лы ба ытты ке, ата. зімен т стас о ып д рігерлік маманды ты ме герген жары Роза Жаппар ызы Т леубекова екеуі екі л, екі ыз т рбиелеп сіріп, мір к шіне осып, б гінде олардан 11 немере, 2 ш бере, ш пшек с йіп отыр. ыздары Бибіг л д рігер-терапевт, Г лмира акушер-гинеколог, лдары Айдар за гер-экономист, Алмаз музыканткларнетші болып р салада ызмет етіп ж р. (Мақала С. Тоқпановтың 70 жасқа толуы мерейтойына орай жарық көрген «Орындалған арман» кітабындағы метериалдар бойынша әзірленді.

12 Қазақ ұстазы

Өнерді өзіне өмірлік серік ететін адамдар болады. «Өнерлінің өрісі – кең», – дегендей, олар өздерінің сол қасиеттері арқылы да көптеген достар, жолдастар тауып, өз орталарын шаттыққа кенелдіріп жүреді. М ндай нер иелері к к тол ындары к з тартып, жа алауын н рге б леп жататын суы мол, иірімдері тере зендерге сайды. аза стан Республикасыны е бек сі ірген айраткері, медицина ылымдарыны докторы, профессор Серік Има лы То панов – осындай адамдарды бірі. ншілігі бала кезінен белгілі болса да, д рігерлік жолды та да ан атпал азамат айналасына, елімізге е бегімен де, нерімен де танылып, оны білетін ж ртшылы ты лі де с йсіндіріп ж р. «Сыр санды ты ашып ара, ашып ара, жырласын», – деп аза поэзиясыны а с ары С кен Сейфуллин айт андай, д рігер, алым Серік Има лы сахна а шы ып, н салу ар ылы зін де, ты даушыларын да ажап уаныш а б леп ж р. Рас, микрофонды сиректеу стайды. Сонды тан да болса керек, н айтатын рбір с ті жа а екпінге, жа а штарлы а толы болады. Серік Има лын пациенттері тере білімді д рігер, жанашыр дос ретінде ана емес, лкен ж ректі нер иесі ретінде де рметтеп, сыйлайды. Е бастысы, ол сахнада нді а пейілімен айтады. Ол шін н – аса ымбат ым, сергектік сыйлайтын ерекше к ш. ншілігі ара анды Мемлекеттік медициналы университетінде о ып ж рген кезінде-а бай ал ан ол рт рлі кештерде, ке естерде, бай аулар мен фестивальдарда сахна а шы ып, зі де, зі о ы ан жо ар ы о у орнын да к пшілікке танытып ж рді. Біржан сал, А ан сері а алары секілді н

Ән қанатында айтып, ты даушыларына зор уаныш сыйлайтын. азіргі та да 200-ден астам ылыми жарияланымдар авторы болып табылатын Серік То панов елімізідегі д рігерлік ызметі мен ншілігін атар алып ж рген бірден-бір дарабоз талант иесі деп айту орынды сия ты. Серік Има лы жайлы айт анда, оны ншілік (вокал) ыры жайлы айтпай кетуге м лде болмайды. Осы жолда да ол талай-талай беделді, б рын ы КСРО- а ке таныл ан композиторлармен, ншілермен араласып, зіні абілетін жетілдіре т сті. Оны к птеген б кілода ты ж не республикалы конкурстарды лауреаты бол аны д рігер жігітті нер жолында ы ізденістерін ай ын к рсетсе керек. 1972 жылы «Алло, Алма-Ата» республикалы телевизиялы конкурсына атыс аны лі есінде. аза стан ЛКЖО Орталы Комитетіні оны М скеуге халы аралы ндер конкурсына республика атынан жіберуі жас талантты таны анды ты белгісі болатын. М скеудегі б л конкурс а 43 елді жастары атысты. Ода ¤йіні ке де жары Коллоналы залы аса салтанатты к рінгені де мытылмай келеді. К ндіз операция столы асында т рып, кешкілік жа а ндерге репетиция жасау сте о ай емес. Біра , б л иынды а Серік Има лы жас кезінен йренген. Оны аза ты б лб л ызы, Е бек Ері Бибіг л Т легенова, ата ты ншілер Лев Лещенко, лібек Дінішев, та ы бас аларымен бірге н айт анын естуді зі та алдырады. Міне, е бек пен нерді атар алып ж ру

деген, оны жетістігі деген осы болса керек. Оны зі йымдастырып, концерттер ткізетін кездері де болды. «К кшетау» м дениет йінде ата ты композитор Арно Бабаджанянды еске алу а арнал ан концерт ткізді. К кшетаулы тар есімі танымал болып лгерген жерлес ншіні ншілік нерін т ыш рет тамашала ан еді. Б л кешті ткізуге облыс кімі Сергей Дьяченко олдау білдіргенін де айта кеткен ж н. Олай дейтінімз, нер ашанда олдауды ажет етеді. Д рігер ншіні Батыс аза стан облысыны б рын ы кімі Ба ты ожа Ізм хамбетовты ша ыруымен Орал аласында да концерт ойып, талабы жо ары ж ртшылы а зіні вокал шебері екендігін танытып айт аны да айту а т рарлы . ам орлы бар жерде нер ал а баса береді. Сайып келгенде, м ны барлы ы аза стан Республикасында нерді дамыту а т ра ты зор к іл б лініп келе жат анын ай ын к рсетеді. «Алтын скальпель» иесі нерді с йетін ты даушыларыны ризашылы на б леніп ж р. Ол Арно Бабаджанянны «Грусть и радость моя», «Песня первой любви» ндерін орында ан кезде ты даушылары ду олшапала пен арсы алып, ошемет к рсеткендерін мытпа емес. Композитор Александр Зацепинні «Есть только миг», Андрей Бабаевты ке танымал «Я встретил девушку» ндерін орындауы да к пшілікке аса нады. На ыз жа ымды баритон нді нші Игорь Благодарныймен бірге орыс халы ні «Вдоль по

Өнеге

Питерской» нін орындап, зал ошеметіне б ленгені де бар. К міс к мей нші Береке Енкебаеваны орындауында ы композитор Латиф Хамидиді «Б лб л» нін де ты даушылар жылы абылдады. нер адамды бас алар а жа ындата т седі. Серік Има лы ншілік нері ар асында к п адамдармен танысып білісті. Арно Бабаджанян а арнал ан бір концерт Алматыда ткен. Серік Има лы белгілі композиторды лы Араикпен танысып, достасып кетті. зі Орал аласында ткізген концерттен со асына бір артты жа ындап келіп: «Рахмет, ыры жас а жасардым», – деуі оны ншілік неріні скендігін, нер діретін білдірсе керек. М ндай уанышты с ттерді басынан аз ткерген жо . Дирижерлер анат Ахметов, Александр Беляков, жас нші ли О апов, бас а да к птеген нер адамдарымен сахналар а атар шы ып ж р. Елге е бек сі іріп, хал ымны перзенті болсам дейтін ма сат жолында ерінбей е бек етіп, дайы ізденісте ж ретін адамдар болады. алым-д рігер, ш кірттеріні стазы, ке дауысты нші Серік Има лы То панов та соларды бірі. Н рлы а ыл, ажырлы айратымен сем ндерін ж ртшылы а, еліне, з ріптестері – а халатты д рігерлерге арнап ж р. Солай бола да бермек. Серік а а Има лыны ж регі елін с йеді, ол з к сібін ж не ншілік нерді атар алып келеді. Сол себепті де оны р к ні нге жа алы а, шатты а толы. Б.Т ЛЕНТАЕВ, аза стан журналистер ода ыны м шесі.

Қазақ ұстазы 13

«Ищите встреч с человеком успешным, позитивным и целеустремленным. Успешный человек сможет повести успешным путем, позитивный человек живет с девизом «все получится», устремленный человек будет вас ободрять».

14 Қазақ ұстазы

Қазақ ұстазы 15

Лица

ФОРМУЛА УСПЕХА ДОКТОРА ТОКПАНОВА «Ищите встреч с человеком успешным, позитивным и целеустремленным. Успешный человек сможет повести успешным путем, позитивный человек живет с девизом «все получится», устремленный человек будет вас ободрять». Эти мудрые слова из проповеди я хочу адресовать своим ученикам, старшеклассникам, социально самоопределяющимся и ищущим себя в мире профессий. Всегда благодарю Всевышнего за встречи и знакомства с хорошими людьми. Знакомство, оставившее яркий след, состоялось летом этого года. Несомненно, я благодарна за возвращенное мне здоровье. Но не менее важно для меня то чувство восхищения, радости, которое испытала от знакомства с человеком уникальным, талантливым, многогранно одаренным, излучающим свет добра для окружающих.

16 Қазақ ұстазы

Лица Токпанов Серик Имакович – доктор медицинских наук, профессор, главный хирург больницы медицинского центра Управления делами Президента Республики Казахстан, заслуженный деятель Республики Казахстан, действительный член международной Ассоциации хирургов-гепатологов, Российской Ассоциации эндоскопических хирургов, Американской Ассоциации гастроэнтерологических хирургов «SAGES», действительный член Российской Академии медико-технических наук, обладатель «Золотого лапароскопа» KARLSTORZ(Германия), «Золотого лапароскопа» Gimmi(Германия), «Золотой медали» Национального научного центра имени А.Н.Сызганова за заслуги и вклад в хирургию, «Золотой медали имени А.Н.Чижевского» за профессионализм и деловую репутацию, Почетный профессор Карагандинского государственного медицинского университета.

– С е р и к И м а к о в и ч , к а к и е выносливость, стойкость характера. человеческие качества особенно Профессия врача прекрасна и трудна важны для профессии врача? одновременно. Если ты готов учиться, жить и работать во имя жизни и – На мой взгляд, самое важное здоровья других, можешь состояться качество врача – это человеколюбие. х о р о ш и м и в о с т р е б о в а н н ы м Да, да, надо любить человека, врачом. Очень важно, и не только пациента, больного, с любовью к в профессии врача, быть полезным человеку вернуть его к жизни, так в э т о м н е п р о с т о м м и р е , б ы т ь как нет профессии более гуманной, патриотом своего Казахстана, чем профессия врача. Культура н е з а в и с и м о о т о б с т о я т е л ь с т в общения, вежливость врача, его судьбы оставаться верным своему умение установить человеческий профессиональному долгу. Еще я контакт с пациентом очень важны посоветовал бы старшеклассникам, в лечебном процессе. Начинающим выбирающим профессию врача, врачам, молодым специалистам, много читать о медицине, хотя бы студентам медицинских вузов познавательно-информационную, н у ж н о и з б а в и т ь с я о т ч у в с т в а научно-популярную литературу. б р е з г л и в о с т и п р и в и д е г н о я , Медицина – очень разносторонняя, неприятных запахов и тем более многопрофильная, многоотраслевая ни в коем случае не проявлять область человеческой деятельности. брезгливое отношение к своим Помню такой случай из своей пациентам. Многие брезгливые преподавательской деятельности, люди, студенты не смогли закончить когда мне дали для кураторства учебу, получить диплом врача. 1-й курс. Очень хороший студент, Посвящением в профессию можно успешный в учебе, в середине назвать самую первую практику учебного года собрался бросать студента медицинского вуза в вуз. Его аргументом было: «Я шел в реальных условиях больницы после медицину, а здесь физика, химия… первого курса, когда ему приходится Зачем мне все это?». Кажется, и полы мыть, и судна выносить. мне пришло понимание, как помочь студенту. Я пригласил его – К а к и е ч е р т ы х а р а к т е р а в клинику, провел по больничным должны воспитывать в себе палатам, в операционную, кабинеты школьники, мечтающие стать функциональной, радиоизотопной врачом? диагностики, рентген, наркозную аппаратуру показал. Более того, – Трудолюбие, стремление к дал посмотреть видеоматериал знаниям, к новому, физическую по открытой хирургии, он увидел Қазақ ұстазы 17

Лица

самые настоящие человеческие переживания, эмоции. Ему стало интересно. Кстати, он закончил медицинский, стал хорошим врачом. Будущих врачей еще на школьном этапе надо посвящать в профессию, в специальность. В медицине очень много специальностей (гистология, физиология, хирургия, дерматология и т.д.). Новые технологии требуют совершенно новых специалистов. Сейчас в медицине полно инженерных специальностей.

– Какие формы профориентации Вы могли бы предложить педагогам, школе?

Знакомить школьников с достижениями современной мировой медицины и нашей отечественной медицины. Думаю, что знакомство с Национальным медицинским холдингом не только даст первые представления о профессии, но и будет воспитывать чувство патриотизма, гордости, чувство осознания того, что наша отечественная наука, медицина имеют современные технологии, ноу-хау, например, в хирургии. Сегодня мы в своей практике проводим видеоэндоскопические операции с использованием 3D-технологий, дающих трехмерное изображение. Это последнее слово в современной лапароскопии, большой технологический шаг вперед, который облегчает работу хирургу.

– Можно практиковать экскурсионное посещение старшеклассниками больницы, – Есть ли дефицит медицинских поликлиники, можно показать в реальном времени работу врача кадров? Каких? в стационаре, в операционной, – В целом, дефицит медицинских возможно, и через видеозаписи операций, например, аппендэктомии. кадров есть, особенно в сельских 18 Қазақ ұстазы

Лица больницах. Ответственность врача перед пациентом всегда высока, а в сельской больнице мера ответственности возрастает многократно. Мне еще со студенческих лет навсегда запомнились слова профессора кафедры топографической анатомии с оперативной хирургией Лабок И.А., прекрасного лектора, педагога: «Если Вы не оказали своевременную помощь больному с острым аппендицитом или ущемленной грыжей, или не выполнили трахеостомию пациенту, работая врачом нехирургического профиля в условиях сельской больницы, то Вас будут судить!». Этим п роф есс ор подчеркивал высокую ответственность перед больным, огромную значимость профессионализма и кругозора врача, в том числе, сельского.

– Какие специалисты медицины сейчас нужнее всего?

– Сегодня медицина не может существовать без инженерных кадров. Больницы, операционные оборудованы современной аппаратурой, приборами. Если в 60-е годы прошлого столетия врачи, хирурги сами чертили схемы, конструировали, приспосабливали инструменты, то сегодня наука, инженерные и компьютерные технологии ушли далеко вперед. За рубежом уже осуществляется совместная работа врачей и инженеров (медицинские инженеры, медицинские техники), даже во время операции стали присутствовать инженеры. И мы идем к этому. Инженерные технологии все больше проникают в самые разные отрасли медицины. Технологии ультразвукового исследования используются не только для диагностики заболевания, но и непосредственно во время операции. В нейрохирургии через естественные пути с помощью

инженерных технологий проникаем в полость черепа. Благодаря лапароскопической эндовидеохирургии через пятимиллиметровые проколы мы входим в брюшную полость телекамерой, которая увеличивает картину в 16 раз. Инженерные технологии позволили уйти от травматичного способа традиционной открытой операции к лапароскопической, после которой пациент вечером того же дня может вставать, ходить, выпить воды, на следующий день – поесть, через 2-3 дня – выписаться домой.

– В Европе, в США первые места среди самых высокооплачиваемых професиий занимает именно профессия врача (хирурга, анестезиолога, стоматолога). Считаете ли Вы, что в обозримом будущем в Казахстане врачи станут самыми высокооплачиваемыми специалистами? Ведь молодежь при выборе профессии рассматривает вопрос заработной платы не в последнюю очередь...

– Из истории известно, что И.В. Сталин при подписании документа о нормах заработной платы врачей произнес сакраментальную фразу: «Народ прокормит врача». И, действительно, люди на Кавказе несли врачу плоды своих садов, домашнего хозяйства. Сейчас время другое. И для того, чтобы лучшие выпускники школ шли в медицину, конечно, уровень зарплаты врача должен быть гораздо выше. В советское время средняя продолжительность жизни хирурга была такой же, как у летчика-испытателя (около 55 лет). Конечно, как я уже выше говорил, современные технологии значительно облегчили работу хирурга. Но все равно она остается очень высокоэмоциональной, Қазақ ұстазы 19

Лица нелегкой, стрессогенной. Потому что быть равнодушным к человеческой боли, страданиям невозможно. Нередко бывают осложнения (прогнозируемые и непрогнозируемые), возникают драматические ситуации. Хирург находится рядом с пациентом не только во время операции, но и после нее, переживает, практически днюет и ночует, помогая человеку выйти из болезненого состояния. Самое ужасное, когда хирург теряет своего пациента на операционном столе. К этому невозможно привыкнуть, на всю жизнь остается рубец на сердце. И нередко молодой специалист, формирующийся как хирург, задается вопросом: «Зря я, наверное, пошел в хирурги...». Думаю, остаются в профессии лучшие.

– Бытует мнение, что, если заболел, за качественным лечением надо ехать в Европу, Южную Корею, Израиль, США. Является ли наша медицина конкурентоспособной?

хотел попасть домой, обратился ко мне с вопросом: «Можно, я съезжу в Турцию, все равно на больничном?». В Турции, когда обрабатывали, снимали швы, были удивлены и восхищены, что казахстанские коллеги так высококлассно делают современные операции. Сейчас у нас обслуживаются очень многие работники иностранных посольств, компаний. У себя на родине им подобные операции обходятся гораздо дороже. Когда наши хирурги участвуют в международных мастерклассах, работают на симуляторах, иностранные коллеги удивленно восхищаются, задают вопросы: «У вас прекрасная техника исполнения операции, откуда?». И даже уговаривают остаться у них на постоянной работе. Как говорится, «не возвышая горы, не унижая степь», могу с гордостью сказать, что в чемто мы, казахстанские врачи, имеем свои преимущества. За рубежом хирурги специализируются на какомнибудь одном органе, за пределами которого зачастую оказываются беспомощными. У нас еще сохранилось понятие поливалентности хирурга, что позволяет успешно оперировать, например, во всей брюшной полости, дает больше опыта, умения быстро принимать решение. И это хорошо, если учесть, что вопервых, человеческий организм – это очень целостная сложная система, во-вторых, узких специалистов в районных, даже областных больницах, пока недостаточно. В национальных научных медицинских центрах и у нас есть тенденция узкой специализации. И это тоже хорошо. Это позволяет изучать все тонкости вопроса, добиваться, например, мастерского до филигранности исполнения сложных операций на определенном органе.

– Наши пациенты сейчас доверяют нам. Не только в клиниках Астаны и Алматы, но и в областных центрах есть современное оборудование, специалисты проходят стажировку в лучших медицинских центрах мира. Все эти меры, принимаемые государством, конечно, делают нашу медицину вполне конкурентоспособной. А было время, когда в первые годы независимости, в годы большой стройки нашей столицы работники иностранных компаний вылетали в Турцию даже для удаления больного зуба. Помню такой случай. С приступом острого аппендицита поступил один из руководителей иностранной строительной компании. Мы провели – Ваши любимые фильмы? экстренно лапароскопическую аппендэктомию. В тот же день больной – Это фильмы моего детства, был уже на ногах. То ли он проверить результат операции решил, то ли фильмы 50-60-х годов. В них было просто, воспользовавшись случаем, много красивых песен. После 20 Қазақ ұстазы

Лица каждого фильма мы уносили с собой песню, с первого раза запоминали слова, мелодию, бывало, и по десять раз ходили на один фильм.

– Ваши любимые книги?

– Люблю читать исторические книги, детективы. Часто возвращаюсь, перечитываю О. Сулейменова.

– Ваши любимые цветы?

– Роза. И жену зовут Роза. (улыбается) – Ваше кредо?

– Делать добро. Это связано с профессией. У меня есть друзья – охотники. Я тоже хорошо стреляю. Но не могу стрелять по живому. Стреляю на меткость в мишень, в бутылку, но не могу по живому. Это, наверное, тоже связано с профессией (не лишать жизни, а возвращать к ней).

– Ваш рецепт долголетия врачебной и научной деятельности?

– Никаких особых рецептов у меня нет. Здоровый образ жизни, физическая активность. Люблю плавать, много хожу пешком, люблю ходить на концерты, слушать классическую музыку. Не перестаю учиться, интересоваться всеми новостями медицины.

– Ваш режим дня?

– Встаю в шесть утра. В 7.15 уже на работе. Осматриваю тяжелобольных после операции, вновь поступивших больных. По несколько операций в день бывает. После тяжелой операции порой и уснуть не можешь, продолжаешь думать о пациенте, о возможных путях лечения. Ритм жизни практикующего хирурга. Даже во время отпуска по привычке встаешь в шесть.

– Серик Имакович, спасибо за теплую, искреннюю беседу.

Серик Имакович Токпанов состоялся как высококлассный хирург, уважаемый студентами и коллегами педагог, известный в мировой медицине ученый и, наконец, собирающий полные залы исполнитель ставших любимыми для нескольких поколений казахстанцев эстрадных и народных песен и уважаемый глава большой дружной семьи. Даже одной из названных граней достаточно для того, чтобы считать себя реализовавшейся личностью. Я не задала вопрос: «В чем секрет Вашего успеха?» своему собеседнику, так как получила ответ на него в статье одноклассника нашего героя - доктора педагогических наук, профессора, почетного работника образования РК, заведующего научноисследовательской лабораторией дидактики математики Кокшетауского университета Маликова Турсынбека Сабировича: «...Наше сообщество (об одноклассниках) уникально тем, что мы все родились в одном посёлке, большинство буквально в одной больнице в течение одного года, учились в одной школе и живем всю жизнь вместе, куда бы нас судьба ни разбросала... Мы все гордимся нашим другом Сериком Токпановым из Астаны, известным в Казахстане ученым-хирургом, специалистом европейского уровня и не менее известным певцом; труд, труд и еще раз труд – вот что сопровождает его всю жизнь в профессиональной деятельности, и он отдается ему сполна...». Это, наверное, и есть верная формула Успеха. Айтжан ШАЯХМЕТОВА, директор школы-лицея № 66, г. Астана. Қазақ ұстазы 21

Лебіз

22 Қазақ ұстазы

Лебіз Өмірде ақ пейілді, жылы жүзді адамдар болады. Олармен бір кездесудің өзі ұмытылмастай әсер қалдырады. «Жақсының жүрген жері – ырыс» деп соған байланысты айтылса керек.

ӨРЛЕУ ҮСТІНДЕГІ

дәрігер алым-д рігер, лкен стаз Серік Има лы То панов а амызды осындай дос тілекті, ке ж ректі адамдарды санатына осу а болады. Серік Има лымен ал аш рет б дан к п жыл б рын, д лірек айт анда 2007 жылды а пан айында таныс ан едім. Сол жылы Алматыдан Астана а аза стан Республикасы Президенті Іс бас армасы Медициналы орталы ы ауруханасыны реанимациялы б лімшесіне д рігер болып ауыстым. Ол кезде Серік Има лы осы аурухананы бас д рігері болатын. Есімі елімізге танымал Серік а а мені жылы ж збен арсы алып, д рігерлік ызметімні игілікті болуына а алы тілектестігін білдірді. Ол к нді еш ашан да мытпа емеспін. уаныштысы, д рігерлік маманды ты зіні ж рек алауымен та дап ал ан алым, медицина ылымдарыны докторы Серік Има лы То пановты ш кірттері елімізде к птеп саналады. зімні сол ш кірттеріні бірі екенімді ма тан етемін. Серік Има лыны , е алдымен, к сібилігі, лкен ріппен айтылатын оташы (хирург) екендігі, ашы ты ы, ж зінен шуа ы т гіліп т ратын мейірімділігі, жанашырлы ы, жан-жа тылы ы найды. Ол лкенге - іні, кішіге - а а бола білетін, кімге де болса к мек олын созу а даяр ажап адам. те тал ампаз, адамдармен сырласа да біледі. Айтайын деген ойы ды тез т сініп, ажет болса ке ес береді. Осындай адамгершілігі,

іскерлігі, ізденімпазды ы ар асында ріптестері о ан дайы рметпен арап, сыйлайды. « лы адамны м раты да лгі», – дегендей, о ан са ысы келетін жас д рігерлер к п. Жай с йлеп-а ж мыс а деген ынта а анат бітіреді. Серік Има лыны жа сы ырлары к п. Халы д рігерлерді, негізінен, з сырларын тере де са тайтын, ж мба тау адамдар деп біледі. Б ан д рігерлерді маманды ы, ызметі де сер етсе керек. Ал, Серік Има лы жайлы оны білетіндер олай ойламайтыны аны . Олай дейтінім, Серік а аны тау ыраны секілді д р сілкініп, бір мезгіл сахна а шы ып, тамаша дауысымен н шыр айтын кездері де болады. Біржан сал, А ан сері аталары секілді К кше ірін з німен рнектеп, ты даушыларын риза етіп ж реді. И , жас кезінде боз кілемде шиыршы атып к рескен ол азіргі уа ытта есімі елімізге ке інен белгілі алым-д рігер. н нерін зіне серік етіп ал ан. Жеке концерттер йымдастырып ж ретінін де жа сы білеміз. Белгілі алым, д рігер, к птеген ата -сыйлы тарды иегері Серік Има лы То панов а амыз биыл 70 жас а толып отыр. Осы орайда айтарым, оны б л мерейтойына ш кірттері де орта . алым-д рігер Серік Има лы – рлеу стіндегі адам деп білемін. Ма аз БОЛАТ ЛЫ, д рігер.

Қазақ ұстазы 23

ФОТОшежіре

24 Қазақ ұстазы 2014

Қазақұстазы ұстазы 25 25 Қазақ

ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ:

БОЛАШАҚҚА НЫҚ ҚАДАМ 26 Қазақ ұстазы

Мерейтой

65 Қарағанды мемлекеттік медицина университеті 1950 жылы Кеңес Одағының ескі оқу ордаларының бірі – Қазан мемлекеттік университетінің стоматологиялық факультетінің базасы негізінде қаланды. Университетте осы 65 жыл бойында денсаулық сақтау жүйесі үшін мамандарды даярлауға бағытталған тұрақты білім беру дәстүрі қалыптасқан. Қызмет ету жылдарында университет басқару жүйесін жетілдіру, білім беру, ғылым және тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру бойынша үлкен жұмыс жасап, Қазақстанның үздік медициналық жоғары оқу орындарының біріне айналды.

ара анды мемлекеттік медицина университеті елімізді медициналы жо ары о у орындарыны арасында ал аш ы болып ISO 9001 NQA-UK ( лыбритания) с йкестікке сапа менеджменті ж йесін енгізді ж не 2005 жылы сертификаттады. Жалпы ЖОО ж не диплом а дейінгі ж не дипломнан кейінгі білім беру ба дарламалары Т уелсіз аза станды Білім беру сапасын амтамасыз ету бойынша агенттікпен аккредиттелді. Мысалы, университет Т уелсіз Аккредиттеу ж не рейтинг агенттігі ткізген Білім беру ба дарламаларыны рейтингіні орытындысы бойынша «Жалпы медицина» мамандануыны , магистратура мен докторантураны «Медицина» ба дарламалары бойынша І орынды иеленді.

2008 жылдан бастап ара анды мемлекеттік медицина университеті Бас медициналы ЖОО-ларды институционалды рейтингінде жетекші орындарды алып келді, т ра ты т рде ІІ орында ж не аза стан Республикасыны здік ЖОО-ларды ТОП-20 здіктеріні атарында. Білім алушыларды жо ары жетістіктерге ол жеткізуі материалды -техникалы базаны дамуы мен білім беру процесіне, ылыми ж не клиникалы ызметке инновациялы дістерді енгізу мен т рбие ж мысыны дістерін жетілдірумен ты ыз байланысты. Білім беру ба дарламаларын н тижелі ме геру о у орныны практикалы да дылар орталы ын, ылыми зертханаларды, кітапхананы

алыптастыру ж не здіксіз жа артуды талап етті. Клиникалы біліктілікті ме геру университетті клиникалы базаларында, стоматологиялы клиникада, клиникалы диагностикалы орталы ымызда ж зеге асырылады. Университет инфра рылымы, оны кадрлы рамы бакалавриатты 6 маманды ы, мамандануды 2 маманды ы, магистратураны 6 ба дарламасы, резидентураны 27 ба дарламасы ж не докторантураны 4 ба дарламасы бойынша даярлы ты ж зеге асыру м мкіндігін береді. ара анды мемлекеттік медицина университетінде шетелдік студенттер контингенті де жыл сайын сіп келеді. Ол халы аралы байланыстарды дамуына, сонымен атар а ылшын тілінде о ытуды здіксіз жетілдіруге талпыныс жасатады. Студенттерді практикалы зерттеу да дыларына о ыту заманауи жабды тармен жабды тал ан 11 зертханада ж зеге асырылады. Зертханалы ж мыстар ар ылы студенттер зерттеу ж мыстарыны ал аш ы да дыларын игереді ж не д рігер шін на ыз ажетті практикалы да дыларды бекітуге м мкіндік береді. ММУ білім алушылары практикалы клиникалы да дыларды жо ары технологиялы манекендерде практикалы да дылар орталы ында ауіпсіз ортада игереді. Білім беру ба дарламалары к сіби практиканы ткізуді арастырады. Со ы жылдары елімізді айма тарында, алыс ж не жа ын шетелдерді 309 емдеу мекемесінде Қазақ ұстазы 27

Мерейтой

к шпелі практика тіп ж р. Болонды рдіс контексінде ж не Болонды хартия талаптарына с йкес студенттер мен о ытушыларды академиялы т ырлы ы, сонымен атар о у процесін йымдастыру ж не амтамасыз етуді ызметтегі ж йесін жетілдіруге ба ыттал ан халы аралы жобалар а атысуы жетіліп келеді. Ба дарлама аясында студенттер Кипр, Т ркия, Грузия, Германия, Испания, Укранина, Болгария, Малайзия, Тайвань, ¤ндістан ж не та ы бас а мемлекеттерде болды. Б гінгі та да ММУ медициналы білім беру аясында ы к птеген халы аралы йымдарды м шесі болып табылады - АMEE (Еуропада ы Халы аралы медициналы білім беру ауымдасты ы), ASME (Медициналы білім беруді ме геру бойынша ауымдасты ), Avicenna, ORPHEUS (Еуропалы ж йедегі биомедицина ж не денсаулы туралы ылым саласында ы PhD бойынша білім беруді йымдастыру) директориясына ж не та ы бас а йымдар а да м ше. Б гінгі та да ызметкерлеріміз Еуропалы Ода ты «Temрus» ба дарламасыны , «CASEU» орталы азиялы ж не еуропалы университеттеріні арасында ы алмасу 28 Қазақ ұстазы

Мерейтой ба дарламасыны , Т ркия кіметіні академиялы алмасу ба дарламасына табысты т рде атысып келеді. Биыл ы жылы ара анды мемлекеттік медицина университеті «Erasmus+ RF2.

Capacity Building in Higher Education» ба дарламасыны аясында «Training against medical error» («Медициналы ателіктерді болдырмау а о ыту») жобасыны грантына тініш беруші болып табылады. Осы жобада ы университет ріптестері – Saint George university (Лондон, лыбритания), Karloniska institute (Швеция), Masaryk university (Чехия), Aristotle University of Thessaloniki (Греция), National university of Malaysia, University Sains Islam (Малайзия), Буковин мемлекеттік медицина университеті (Украина), Запорож мемлекеттік медицина университеті (Украина), «Астана Медицина университеті». Университетте ылыми-зерттеу ж не инновациялы ызметке лкен к іл б лінуде. М селен, биомедицинаны т рлі м селелері бойынша республикалы , халы аралы ылыми ба дарламалар орындалуда. Оны ішінде Білім ж не ылым министрлігіні 15 грантты зерттеуі бар. Мемлекеттік денсаулы са тауды дамытуды «Саламатты аза стан» ба дарламасыны аясында 2013 жылдан бастап молекулярлы генетикалы зерттеулер бойынша жымды пайдалану зертханасы ж мыс істеуде, онда Назарбаев Университетімен, лтты ж не облысты медицина орталы тарымен бірлескен істер ат арылып келеді. Ал 2014 жылдан бастап ММУ алымдары Денсаулы са тау ж не леуметтік даму министрлігіні «Экологиялы ауіптер ж не халы денсаулы ы», «Арал ма ы хал ыны денсаулы ыны жа дайын бас аруда ы кешенді жолдар» ылымитехникалы ба дарламаларын ж зеге асыру бойынша ж мыстар ат аруда. Жыл сайын ба дарламалы -ма сатты , сонымен атар грантты аржыландыру есебінен ылыми зерттеулерді аржыландыру сіп келеді. ылыми-зерттеу ызметін арыштату шетелдік индекстелетін журналдарда ызметкерлерді жарияланымдарыны саныны суіне м мкіндік жасайды. ММУ процессор-о ытушылар рамыны клиникалы ж мысы 49 клиникалы базада орналас ан 39 клиникалы кафедраларда ж зеге асырылады – б л 350 арты жо ары білікті маман, оларды 60 пайызы Қазақ ұстазы 29

Мерейтой

65

30 Қазақ ұстазы

Мерейтой

Қазақ ұстазы 31

Мерейтой

біліктілік санаттарына ие, 49-ы – т уелсіз аккредиттелген сарапшылар. Клиникалы кафедраларды 7 ауымдасты а біріктірілген. 2014 жылы жа а емдеудиагностикалы жабды тармен жабды тал ан Консультативтікдиагностикалы орталы ашылып, лтты ж не халы аралы стандарттар де гейінде облыс хал ына медициналы к мек к рсетуде. Онда медициналы ызметтерді к рсету жетекші профессорлар ж не доценттермен ж ргізіледі. Жа а стоматологиялы клиника студентстоматологтар шін о у базасы ана емес, сонымен атар халы а ортодонтикалы , ш ыл ж не жоспарлы стоматологиялы ызметтерді к рсетеді, профилактикалы тексерулерді ж ргізеді. ММУ т жірибелі д рігер-о ытушылары Б ар-Жырау, Шет, Осакаров, Н ра, Жа аар а, А то ай, Абай, лытау аудандарыны т р ылы ты мекендеріне, сонымен атар Жез аз ан, Абай, Бал аш, С тбаев, аражал, Приозерск, Шахтинск, Теміртау, Саран алаларына жетекшілікті ж зеге асырып, ауылды айма тар а ж не ша ын- алалар а жо ары к сіби медициналы к мек к рсетеді. М селен, ызметкерлеріміз бен студенттерімізді 32 Қазақ ұстазы

к шпелі медициналы кешені мен медициналы бригадалары 68 519 ауыл т р ынын тексеріп шы ты. Биыл азан айында ара анды мемлекеттік медицина университетіне 65 жыл тол алы отыр. зіні негізгі міндеті – білікті кадрлармен практикалы денсаулы са тауды амтамасыз етуді ж зеге асырып е бек етіп келе жат ан жылдарында университет аза стан Республикасы мен одан тыс елдерде е бек етіп жат ан 35 852 маманды о ытып шы арды. Бізді жым о у ордасында алыптас ан т ра ты д ст рлерімен, йгілі ылыми ж не клиникалы мектеп

Мерейтой

алыптас ан медициналы кадрларды сапалы даярлауымен, отанды денсаулы са тау ж йесін дамытуды алтын орына ос ан ома ты лесімен ма танады. Б гінгі та да ы бізді басты міндеттерімізді бірі – денсаулы са тау саласында ы мамандарды даярлау ж йесін жетілдіру, ылыми-зерттеу ж не клиникалы ызметті дамыту, халы аралы байланыстарды ары арай ке ейту. ара анды мемлекеттік медицина университеті азіргі уа ытта – ылым, практика ж не инновациялар ар ылы білім беру ызметін ж зеге асырушы жо ары о у орны. Университет жымы халы

денсаулы ын амтамасыз ету, лемдік ауымдасты та аза станны табысты дамуы мен г лденуі шін здік лемдік практика талаптарына жауап беретін медициналы білім беру мен мамандарды даярлауды дамыту саласында жетекші орынды стап т ру шін барлы к шін салады. Раушан ДОСМА АМБЕТОВА, ара анды мемлекеттік медицина университетіні ректоры, медицина ылымдарыны докторы, профессор.

Қазақ ұстазы 33

Біздің сұхбат

КЕЛІСІМ ДОСТЫҚТЫҢ АЛТЫН КӨПІРІ ìåí

«KATEV» Халықаралық қоғамдық қоры еліміздің барлық өңірлерінде білім мен мәдениетіміздің дамуына өзіндік үлесін қосуда, қор 1997 жылы қазақ-түрік оқу орындарының жұмысын үйлестіру үшін құрылған. Еліміздің оқу-ағарту саласында айтулы қызмет атқарып келе жатқан қазақ-түрік оқу орындарының құрылтайшысы әрі екі мемлекет арасындағы келісім мен достықтың алтын көпірі болып табылады.

34 Қазақ ұстазы

Біздің сұхбат орды арама ында 26 мемлекеттік ж не 3 жекеменшік аза -т рік лицейі, С лейман Демирель атында ы университет, Жамбыл есепэкономикалы колледжі, Алматы аласында «Galaxy» халы аралы мектебі, Астана аласында «Н рОрда» халы аралы мектебі бар. азіргі та да аза -т рік лицейлері халы ты сенімінен шы ып, басшылы органдар тарапынан жо ары ба а а ие бол аны барша а м лім. Жалпы, ос мемлекет туыстасты ы негізінде д ниеге келген жо арыда атал ан лкенді-кішілі о у орындары несімен ерекшеленеді? Аза жылда алай халы сенімінен шы а алды?

«KATEV» Халы аралы о амды орыны вице-президенті Абдурахман Сел мырзамен с хбатымыз осы т р ыда рбіді.

– лбетте, солай. Б л кешен 2007 жылы Елбасы Н рс лтан біш лы Назарбаевты олдауымен ашыл ан. аза бастауыш мектебі, халы аралы мектеп, аза -т рік лицейі мен балаба ша да оны рамына енеді. Ал, «Н рОрда» халы аралы мектебі KATEV аза -т рік білім беру о амды орыны аясында ы коммерциялы емес бастауыш ж не орта білім беру оша ы болып табылады. 2011 жылы Халы аралы Мектептер йымыны (Council of International Schools) м шелігіне тіп, Кембридж халы аралы мектебіні м ртебесіне де ие бол ан.

– орды ат аратын негізгі міндеті андай?

– Халы аралы о амды ор негізінен лицейлерге білікті маман дайындау, б л о у орындарыны басшыларын – Cіздерді мекемелері із ел ж регі дайындау ж не сына тан ткізу, дістеме Астананы т рінен жалпа елімізге білім ж мыстарын ж йелеу, о улы тар мен о у н рын таратып т р ан сия ты к рінеді. ралдарын жасау, абылдау емтихандарын Сарыар аны т сіндегі ел байта ында б і р о р т а л ы т а н б а ы л а у ж н е т . б . орналас ан бірден бір дістемелік ж мыстармен айналысады. Сондай-а , орталы іспетті «Н рОрда» білім беру лицей о ушылары мен ата-аналарыны , кешеніні ж мысы еліміздегі зге де стаздар жымыны атысуымен т рлі осындай білім беру йымдарына лгі- о амды шаралар йымдастырады. рі негелік, т жірибелік т р ыда дайы мемлекеттік тілге олдау к рсету ба ытында таратылып та отыратын болар?.. йымдастырылатын іс-шараларды да

Қазақ ұстазы 35

Біздің сұхбат

басы- асынан табылады. Д лірек айтса , атал ан орды олдауымен « аза тілі» о улы тары, аза тілінде талапкерлерге арнал ан университетке т суге септігі тиетін, аза тілін йренушілерге арнал ан электронды о улы тар, аза тілі м алімдеріне к мекші о у- дістемелік ралдар к птеп жары к рді. азіргі кезде б л кітаптар орта білім беретін мектептер мен мекемелер игілігіне ке інен сынылды. Сонымен атар, мемлекеттік тілді м ртебесін к теру ма сатымен мектеп о ушыларыны арасында Республикалы «Жар ын болаша » атты аза тілі олимпиадасын жыл сайын д ст рлі т рде ткізіп келеміз. Жыл сайын т ра ты тетін б л жарыс а елімізді т кпір-т кпірінен 5000- а жуы о ушы іріктеп алынып, а ты сында 1000 а жуы ш кірт з білімдерін орта а салады. «Жар ын болаша » олимпиадасы бірнеше ба ыттан т рады. Олимпиадада 36 Қазақ ұстазы

аза тілі грамматикасы, аза ша м нерлеп с йлеу, аза халы ндерін орындау, аза а ын-жазушыларыны , драматургтеріні шы армаларын насихаттау, аза хал ыны лтты ндылы тарын, ылыми ж мыстарды аны тау ма сатында т рлі ылыми жобалар ор алады. Б ан оса, о ушыларды

Біздің сұхбат Жыл сайын «KATEV» Халы аралы о амды орыны йымдастыруымен аза -т рік лицей о ушыларыны арасында «Болаша жастарды олында» атты білім олимпиадасы ткізіледі. Олимпиаданы негізгі ма саты о ушыларды білім де гейлерін ба алай отырып, болаша та ел т т асын стайтын на ыз білімді, к п тілді ме герген, Отанына адал азамат пен азаматшаларды ресін сіру болып табылады.

– аза -т рік лицейлеріні басты станымы не?

дебиетке ызы ушылы тарын арттыра т су шін к ркем шы армалар жазудан жарыс ткізіледі. Б л жарысты н тижесі бойынша, е жа сы деп табыл ан шы армалар с рыпталып, кітап болып басылып шы арылады. Сондай-а , жыл сайын «KATEV» Халы аралы о амды оры Т ркия астанасы Анкара аласында 140-тан астам елден жинал ан нерпаздарыны атысуымен тетін нер додасына о ушыларымызды атыстырып келеміз. Бізді о ушыларымыз аза хал ыны салт-д ст рін бейнелейтін сахналы к ріністер к рсетіп, домбыра мен обызды шана ынан к й т гілтіп, мы б рал ан биші ыздарымыз лтты би билеп, к рерменні к зайымына айналды. Жиыл ан ауым оларды неріне т нті болып ана оймай, аза хал ыны бай нері мен м дениетіне аны ып жатады.

– Басты станымымыз – сапалы білім мен саналы т рбие беретін ел к леміндегі айтулы білім мекемелеріні бірі болу. Ондай жетістікке жететінімізге де сенімдіміз. ор а арасты дарынды балалар а арнал ан аза т рік лицейлері е ал аш 1992-1993 о у жылында екі ел Президенттері Н рс лтан Назарбаев пен Т р ыт залды а батасымен ашылды. аза -т рік лицейлері елімізді барлы облыстарын амтиды. Оларды к бісіні жекеменшік емес мемлекеттік о у орны м ртебесіне ие болуы леуметтік жа дайы т мен ж не орташа отбасыдан шы ан балалар а халы аралы де гейде білім алу м мкіндігін береді. Б л лицейлер за ды т рде жергілікті кімдіктерге арайды, ал лицейлердегі о у дерісі Р за намалары аясында «KATEV» Халы аралы о амды оры жетекшілігінде ж зеге асырылуда. Аталмыш білім ордаларында т рт тілде ( аза ша, а ылшынша, орысша, т рікше) білім беріледі. Д лірек айтар болса , шет тілі (а ылшын тілі), математика, информатика, физика, химия, биология п ндері а ылшын тілінде; аза тілі, аза дебиеті, аза тілі (орыс сыныптары шін), аза дебиеті (орыс сыныптары шін), о амды білім негіздері, ы негіздері, аза стан тарихы, жалпы тарих, география, дене шыны тыру, ал аш ы скери дайынды п ндері аза тілінде; русская речь, русский язык, русская литература орыс тілінде теді. Т рік тілі осымша п н ретінде т рікше о ытылады. аза тілі (орыс тобы) – орыс мектептеріне ара анда тере детілген де гейде, орыс тілі – аза мектептеріндегі орыс тілі де гейінде, а ылшын тілі бойынша 7-сыныпты бітірген кезде о ушылар белгілі бір де гейде ауызекі с йлеу тілін еркін ме гереді. 11-сыныпты бітірген кезде а ылшын тіліні Advenced де гейін толы ме геріп шы ады. Т рік тілі 7-сыныпта бастауыш де гейде, одан жо ар ы сыныптарда алыпты де гейде о ытылады. Қазақ ұстазы 37

Біздің сұхбат – Озы т жірибелері ізді республикамызды жалпы білім беретін мектептеріне таратып, насихаттау, т жірибе алмасу жайы андай?

– аза -т рік лицейлерімен ынтыма тасты та ж мыс істейтін серіктес мектептер баршылы . Ондай о у орындары арасында, сіресе, ауыл мектептеріні лес салма ы молдау. ала мектептеріні материалды -техникалы , технологиялы т р ыда жара тандырылуы онысыз да жа сы ой. О ушылар а сапалы білім берілуі жайы да ілгерілей т сті.Біз ауыл мектептеріне к мектесуіміз керек. Ауылды мектептер директорларыны т жірибе алмасу ма сатында бізді лицейлерімізде жиі болып, йренуіне м мкіндіктері бар. Бізді тарапымыздан олар а дістемелік к мектер де йымдастырылып т рады. Жалпы, аза отбасы т рбиеге ерекше м н беретіні белгілі. аза отбасыларында жаман бала жо деген ойдамыз. Мемлекетаралы о у орындары – лицей, коолледждерде о итындарды дені ауылды балалары. Б гінгі к нге дейін т рлі де гейде ткен п ндік олимпиадалар мен ылыми жоба жарыстарында оларды олжала ан медальдері 15 мы нан асыпты. Я ни, бізде о итын рбір ш т лекке екі медальден келеді екен. М ны б рі де біздегі білм беру ерекшеліктерімен ты ыз байланысты екені аны . Мысалы, аза -т рік лицейлерінде ай- ай о ушыны да білім алу а бейімдеу ісі кезе -кезе імен, зіліссіз ж зеге асырылады. Білім к рмелеріні т ра ты рі жиі йымдастырылуы да балаларды білімге штарлы тарын арттыра т суде.

– Т рбие демекші... « иын о ушы» м селесі алай шешімін табуда?

айтпа ан ой. Ж н с з осы. Бірде мынадай бір жай болды. М алімдер тарапынан баланы ата-анасына «бала ызды мінезі иын, о ымайды, ты дамайды, о ан енді біз еш андай т рбие бере алмаймыз» деген сипатта реніш айтылды. Б л м селені зім де зерттеп к рдім. Шынында да баланы отбасынан йренгені тек былапыт, «жаргон» с здер ана екен. кесіні т рбиесі негізінен. Бала кесі мен м алім зара текетіресіп алды. Бала кесі сонда «Бір апта ішінде згерте алар ма екенсі баламны психологиясын, о ан тіпті де сенбеймін» деп у ж айтты. Психолог –м алім сонда не деді десе ізші. «Неге згермесін, згереді. Тек е алдымен сізді зі із згеруге тиіссіз» деді. Бір жа ынан оны айт аныны да жаны жо емес. Бізде біры ай балаларды ана кін лі санау беле ал ан. Онда ересектерді де « лесі» аз емес ой. Осыны еш ашан жадымыздан шы армау а тиіспіз. « яда не к рсе , т ш анда соны ілесі » – халы даналы ы осылай дейді б л ретте. Т рбиені лкендер е алдымен здерінен бастауы керек. Мына Ресей мен Германияда ы «суперк тушілер» бізде де барына бек сенімдімін.

– «Н рорда» халы аралы мектебінде білім алу екіні бірі шін олжетімді емес. О у а ысы да тым жо ары. М ндай пікірді жуырда журналымыз а келген хаттарды бірінен к ілімізге т йдік. Себебін, м мкін зі із айтып берерсіз?

– «Н рордада ы» о у т лема ысы зі ралыптас халы аралы мектептерге ара анда е арзаны дер едім. О у а ысы 1 млн. 40000-1млн. 60000 те ге аралы ында. р сыныпта р алай м лшерде т леніледі. Ал м нда о у кез келген т лек шін олжетімді емес дегенмен де келісе оймаймын. йткені, б л мектепте здік білімі бар балаларды жетінші сыныптан кейін білім грантымен тегін о уына да м мкіндіктері бар. азір онда м ндай санатта ы білімгерлер атары елуден астам. Олар а халы аралы мектеп тарапынан барлы олайлы жа дай жасал ан.

– Е уелгі ойда болар н рсе, о ушыларды ойы ашы болуы керек. Біздегі м алімдерді к п уа ыты осы т р ыда о ушылармен, оларды ата-аналарымен ж мыс а кетеді. Оны н тижесі де жо емес. Б л орайда мынаны д йім жадымызда стау а тиіспіз. Жалпы, жаман бала жо . Жаман орта бар. Сонды тан да жа сы орта алыптастыру бізді басты ма сатымыз болып – аза -т рік лицейлерінде табылады. Біз о ушыларымызды білім алу а бейімін алыптастыру а, к арасын т зеуге, мемлекеттік тілді о ыту жайы андай? д ниетанымын, керек десе із психологиясын, – «Ана тілі – ары б л, яты боп т р бетте. мінез- л ын т бегейлі згертуге к ш саламыз. зге тілді б рін біл, з тілі ді рметте!»

– деп а ын . Мырзалиев айт андай, – Б л м мкін бе? аза -т рік лицейлерінде шет тілдерін – Енді зі із ойла ызшы, Абай хакімні зі ме гертумен атар, аза тіліне ерекше «адам баласыны мінезін т зеуге келмейді к іл б лінген. Жо арыда атап ткеніміздей, деген кісіні тілін кесер едім» деген с зді текке ТЛ білім беру ж йесіні о у-т рбие

38 Қазақ ұстазы

Біздің сұхбат

ба дарламасыны басты ма саттарыны бірі лтжанды, на ыз Отанс йгіш ж не лтты ндылы тарына м рагер болатын рпа ты т рбиелеу бол анды тан, аза тіліні аза хал ыны ана тілі ж не мемлекеттік тіл ретінде ме герілуі – міндетті ж не ма ызды. Сол себепті, аза -т рік лицейлеріні аза тілі п ні м алімдері мен аза тілі бірлестігіні йымдастыруы мен «КАТЕV» орыны олдауымен аза тіліні м ртебесін к теру ма сатында « аза тіліне – басым олдау» атты тіл фестивальдерін йымдастырды. М ндай шара аза станны барлы алаларында ткізілді. Фестивальге м алімдермен бірге о ушылар да белсене атсалысты. Б ан оса, алдында атап ткенімдей, аза тілі бойынша жалпы білім беретін мектептерді 5-11 сынып о ушыларына арнал ан Республикалы «Жар ын болаша » аза тілі олимпиадаларын ткізу рдіске айнал ан. Б л олимпиаданы о ушылар а берері мол ж не алыптас ан облысты , ауданаралы тетін олимпиададан ерекшелігі – тек грамматикамен ана шектелмей, о ушыларды жан-жа ты абілеттерін аша т суіне де ы пал етеді. «Жар ын болаша » олимпиадасы бірнеше ба ыттан т рады. «Тілші- дебиетшілер» ба ытында о ушылар

аза тілі грамматикасы бойынша білімдерін сынаса, «С з шебері» ба ытында аза ша м нерлеп с йлеуге машы тану, с зді м нін жете т сіну, к ркем шы армаларды на ышына келтіріп о у бойынша сайыс а т седі. ¤шінші ба ыт « нші-б лб лдар» деп аталады. Б л турда аза халы ндері мен сазгерлеріні шы армаларын ке к лемде насихаттау ж не талантты жастарды аны тау, оларды к пшілікке д ріптеу ма сат етіледі. Ал, «Жас алымдар» ба ытында аза хал ыны лтты ндылы тары ж ніндегі ылыми жобалар ор алады. Б ан оса, о ушыларды дебиетке ызы ушылы тарын арттыра т су шін к ркем шы армалар жазудан жарыс ткізіледі. Б л жарысты н тижесі бойынша, е жа сы деп табыл ан шы армалар с рыпталып, кітап болып басылып шы арылды. Міне, осы шараларды б рі аза -т рік лицейлерінде мемлекеттік тілге деген ерекше рмет пен к з арасты алыптас анынын к рсетеді.

– А ылшын тілін йрету алай ж зеге асырылады?

– Уа ыт талабына байланысты ХХІ асырда аза станды тарды мемлекеттік немесе жеке басыны Қазақ ұстазы 39

Біздің сұхбат

шаруалары барысында ерте ме, кеш пе, халы аралы атынастар жасасуына тура келеді. Б л саяси, экономикалы немесе білім ж не технологиялы байланыстар болуы да м мкін. ТЛ білім ордаларында жаратылыстану п ндерін а ылшынша о ытуда ы ма сат – ылым мен технология саласында (аударма ар ылы емес, тікелей ма л мат алу ж не зерттеу ар ылы уа ыт ту) жарысу, артта алмау. Сапалы аудармалар жасап, мемлекетке білім мен технология жа алы тарын енгізу де – шет тілін білуді жемісі. Демек, жаратылыстану п ндерін а ылшынша о ыту, д ниеж зілік атынас тілін ме герту – аза стан мемлекетіні болаша ы мен жастары шін тымды. Б ан оса лицей о ушылары жыл сайын А Ш ж не лыбритания а жаз айларында тіл йрену курстарына барады. Б л курстарда о ушылар рі демалып, рі сол елді м дениетімен таныса отырып, а ылшын тілін тере ме гереді.

– Орыс тіліні о ытылуына то тала кетсе із?

– аза стан – к п лтты мемлекет. Орыс тілі осы лт кілдеріні к нделікті арым40 Қазақ ұстазы

атынасында біршама ызмет етеді ж не орыс тілін йрену ажеттілігін орта а ояды. Сондай-а , лицейлерге абылданушылар арасында орыс мектептерінен келген о ушылар бар. Осы ан орай, оларды б л тілді мытпауы, шет елдік ж не бас а лт о ушыларына б л тілді йрету назар а алынуда. Орыс тілінде ылым мен нер салаларында ы орта тарихи байланысы бол анды тан, аза станны кешегі, б гінгі ж не ерте гі арым атынасы шін б л тілді йрету – шарт.

– Ал, т рік тілін йрену иын ба?

– Соншалы ты иын деп айта алмаймын. сіресе, аза балалары шін. Т ркі тектес

Біздің сұхбат халы пыз. М ият ара ан адамны аза , т рік тілдерінде састы тар к п екеніне де к зі жетеді. «Жеті ж ртты тілін біл, жеті т рлі ілім біл» – деген аталы с зге с йенер болса , кезінде бір зі жетпіс тілді ме герген лама л-Фарабиді рпа тары шін б гінгі та да лемні рт рлі тілін ме геріп, з еліні зге елмен терезесі те мемлекет болуына з лесін осу а м мкіндік бар. Т рік тілін йрену тілектес екі елді м дени ж не сауда байланыстарын орнату, сол ар ылы б л мемлекеттерді ізгі ниетті серіктес болуына жол ашады.

жол ашады. аза стан а танымал а ынжазушылармен, о ам айраткерлерімен кездесулер йымдастырылады. Сондай-а , о ушыларды з еліні тарихы мен м дениетін жа ыннан тану шін м ражайлар мен аза станны тарихи алаларына экскурсиялар йымдастырылады. Жаз маусымдарында о ушылар тіл йрену ма сатымен м мкіндігінше шет елге жіберіледі. Америка мен лыбритания а барып, о ушылар рі демалып, рі тіл йреніп, жа а достар тауып, к іл к кжиектерін ке ейтіп отырады.

– Ата-аналар б л істе аншалы ты белсенді?

– «Адам а е бірінші білім емес, т рбие берілуі керек, т рбиесіз берілген – Лицейлерде ата-ана – о ушы – мектеп штігі білім адамзатты ас жауы» дегенді бірігіп ж мыс жасауды рдіске айналдыр ан. л-Фараби текке айтпа ан болса керек. Себебі, ата-ана да, стаздар ауымы да бір С зі ізге с йенсек, сіздерде білім беру е ана ма сатты м рат еткен. Ата-ана шін алдымен т рбие ж мысын жол а оюдан балаларыны болаша ы аншалы ты ма ызды бастауын алатын секілді. болса, стаздар шін де о ушыларыны ерте гі к нге сеніммен арайтын на ыз азамат болып – аза -т рік лицейлерінде т рбие шы уы соншалы ты ма ызды. Б л ма сатты ж мыстары Р жалпы білім беретін ж зеге асыру шін лицей абыр асында атамектептерді І-ХІ сынып о ушыларына аналар академиясын рылып, ата-аналар арнал ан т рбие ба дарламасыны негізінде комитетімен бірігіп т рлі шаралар ткізіледі. жасал ан. Б л ба дарлама о ушыларды Ата-аналар академияс дегеніміз – р сыныпты ізгілік пен адамгершілікке, лтты мінез- ата-ана ке есіні м шелерінен рал ан лы пен дет- рып, салт-д ст р ке ес. Б л ке ес лицей к лемінде ткізілетін негізінде, семдікке, елді с юге, халы тар игі шараларда ата-аналарды басын осып, досты ына, я ни, зге лт кілдеріні оларды мейлінше балаларыны т рбиесінде тарихы мен м дениетіне рмет к рсетуге, белсенділік таныту а ша ырады. На ты экологиялы сауаттылы а ж не азаматты айтар болса , лицей абыр асында сынып жауапкершілікке, мемлекеттік тілге рмет жетекшісі мен т рбиешісіні жылды т рбие к рсетуге, оны олдану аясын ке ейтуге жоспарына орай ата-аналар ша ырылып, атсалысу а т рбиелеу, е бекке баулу, апта сайын о ушылармен мірлік ма ызды оларды к ркемдік абілеттерін дамыту, та ырыптарда кездесулер ткізіледі. Б л о ушыларды бойына саяси м дениет пен апталы кездесулерді о ушылар а берері патриотты сезімді алыптастыру, білім мол. Себебі, ата-аналары балаларымен алу а штарлы ын арттыру, дене т рбиесін з мірлік т жірибелерімен б ліседі. жетілдіру секілді 9 ба ытты амтиды. Сондай-а , лицей кімшілігі тарапынан Жо арыда атап к рсеткен 9 ба ыт аза - жыл сайын ата-аналарды атысуымен т рік лицейлерінде о удан тыс т рбие лицейішілік, лицейаралы спортты ж мыстарына да ерекше к іл б лінгендігіні сайыстар йымдастыру ол а алын ан. д лелі десек ателескен болмаймыз. Б ан Д лірек айтса , ата-аналар арасында оса о ушыларды мейлінше жан-жа ты етіп футбол, шахмат, волейбол жарыстары т рбиелеп шы ару, абілеттерін дамыту шін ткізіледі. Жарыстарды же імпаздары лицей абыр асында к птеген о амды - лицей кімшілігі тарапынан ма тау а азы м дени іс-шаралар йымдастырылады. Осы мен сый-сыяпат а ие болады. Б л жарыстар ма сатпен лицейлерде бейнелеу нері, н-би аза станны рт рлі алаларында ткізіледі. йірмелері, спортты клубтар мен компьютер Осындай іс-шаралар ата-ана, о ушы ж не йірмелері ж мыс жасайды. Б л йірмелер лицей арасында ы сенім мен т сіністікті, о ушыларды леуметтік мірге дайындайтын с йіспеншілікті арттыра т сері с зсіз. баспалда тар болып саналады. о амды м дени ж мыстар лицей т лектеріні – гіме ізге рахмет! здеріне сенімі мол, жан-жа ты жетілген, м дениетті азаматтар мен азаматшалар Лариса АЛДАБЕРГЕНОВА, ретінде келешекке ны адам басуына журналист. Қазақ ұстазы 41

ЕРЛIГI Жыл сайын мамырдың алғашқы күндері бұрынғы Кеңес Одағының құрамында болған елдер қантөгіс соғыс жылдарын, сол майдан даласында қан төккен аға ұрпақ өкілдерінің ерлігін еске алады. Фашизммен шайқаста жанын қиған боздақтардың, Жеңіспен елге оралған, бейбіт еңбекке аралысып, тер төккен, бертінде қайтыс болған майдангерлердің рухы алдында бастарын иеді. Бүгінде арамызда жүрген ардагерлерге құрмет көрсетеді. «Со ыс» деген суы хабарды ала келген 1941 жылды жазынан бері жетпіс жылдан астам уа ыт тіпті. Біра : «Б гін, 1941 жылды 22 маусымында, та ы са ат 4-те, еш андай со ыс жарияламастан Герман скері Ке ес Ода ыны шекарасына шабуыл жасады» деген с здер лі де ж ректі осып теді. Со ыс... Осынау ж рек аритын с з 1941 жылы бізді аза даласына да жа ыры болып жетті. аза станда да тылда ы е кейген арттан, е бектеген бала а дейін «Же іс шін!» деген ранмен к ндіз-т ні бел шешпей е бек етсе, ер-азаматтар олдарына ару алып майдан а аттанды. Со ыс жылдары 497 аза станды Ке ес Ода ыны Батыры атанды. лы Отан со ысыны майдандарында 73 мы нан астам останайлы азамат жаумен шай асты. Оларды 24 мы нан астамы майдан даласында ерлікпен аза тапса, 42 Қазақ ұстазы

3,5 мы ы госпитальдарда жара аттан к з ж мды. Ал, 16 мы бозда хабарошарсыз кетті. ан йлы жаумен жан алып, жан беріп шай ас ан останайлы тарды атарында Жа ыпар С лтанов та бар еді. Семиозер ауданында ы см рын колхозында шаруа отбасында 1924 жылы д ниеге келген Жа ыпар жастайынан а ылез болып сті. Е бекке де ерте араласты. Бес сыныпты білім ал аннан кейін колхоз а есепші болып кірген бозбаланы арманы о уды жал астыру еді. Біра , ол арманын со ыс б зды.

1942 жылы ауданды скери комиссариаттан ша ырту алып, Отан ор аушылар сапын толы тыр ан ол алдымен 13-ші жеке о у-миномет полкінде дайынды тан тті.

1943 жылды а а ан ысында алды ы шепке аттанып, Суворов орденді ызыл тулы 84-ші гвардиялы ат ыштар дивизиясыны 787-ші

ат ыштар полкіні рамында рыс а кірді. Ерлігімен ерекшеленген жас жауынгерге гвардия старшинасы шені беріліп, осы дивизияны 243ші гвардиялы ат ыштар полкіні 2-ші миномет ротасында расчет командирлігіне та айындалды. Жа ыпар Еуропаны фашизмнен азат ету шай астарына атысып, бірнеше рет ерен ерлікті лгісін к рсетеді. Бірде полк жау оршауында алып ояды. Сол кезде гвардияны старшина С лтанов ерлік пен аªарманды ты лгісін к рсетіп, зіні миномет расчетымен немістерді ажал о ын сеуіп, бас к тертпей т р ан екі пулемет ясын тас-тал ан етеді. С йтіп, жауды бетін айтару а елеулі лесін осады. Ал, 1945 жылы 31 а тарда Хинтервальде елді мекенінде з миномет расчетымен жауды он солдатыны к зін жойып, бір рота а жуы жаяу скерін бас сау алай ашу а м жб р еткен. Осындай ерліктері шін ол екі рет ызыл Ж лдыз орденімен, ш рет «Ерлігі шін» медалімен ж не «Кенигсбергті ал аны шін», «Германияны же гені шін» медальдарымен наградталады. С лтановтар улетіні архивінде са таулы т р ан 1945 жыл ы 14 с уірдегі мына бір сар ай ан наградтау а азында былай деп жазылыпты: «1945 жылы 6 с уірде Кенигсберг аласында ы №8 форт ма ында фашистерді ор анысын б зып ту барысында жолдас С лтанов жауды жауып т р ан о ына ж не міріне т нген ауіпке арамастан зіні миномет расчетімен жауды ш же іл пулеметіні к зін жойып, жауынгерлерді шабуыл а шы уына жа дай тудырды. Фортты алу кезінде де жолдас С лтанов айры ша ерлік к рсетіп, зіні минометімен немістерді взвод а жуы жаяу скеріні к зін жойды. Жау скерлері здеріні атыс яларына жа ындап келіп ал анда да жолдас С лтанов сас ан жо . здеріні атыс н ктелерін тастап кетпеді. Сарбаздарын йымдастырып, олма- ол шай ас а т сіп, жеті немісті жер жастандырды. Жолдас С лтанов ІІ д режелі Отан со ысы ордені кіметтік наградасына лайы . 243-ші гвардиялы ат ыштар полкіні командирі гвардия подполковнигі Ефименко». кінішке

арай, белгісіз себептермен наградтау а азы жо арыда бекітілмеген. Біра , одан ерлікті ба асы т спейтіні аны . Ту ан елге 1947 жылы біра орал ан Жа ыпар С лтанов зіні ту ан ауылында колхоз басты ыны орынбасары болып та айындалады. Одан кейін жа адан йымдастырыл ан

Раздольное совхозында парторг, Наурызым ауданында ы «К ктал» совхозында б лімше басты ы болып жемісті е бек етеді. Жауынгерлік наградаларыны атарына «Ты жерлерді игергені шін» медалі осылады. Бір кініштісі майдангерді мыры ыс а болды. Бар бол аны 41 жасында ба илы а аттанды. Дегенмен, со ында шпес ерліктері, елге сі ірген е бегі ж не ла атты рпа ы алды. Ардагерді негелі мірін со ында ал ан то ыз баласы мен олардан тара ан жиырма екі немересі здеріні егемен елімізді игілігі жолында ы ерен е бегімен, здік о уымен жал астыруда.

уаныш САБЫР ЛЫ, журналист останай облысы. Қазақ ұстазы 43

Өткен күнде белгі бар

ÑÓ ØÀÐÓÀØÛËÛҒÛÍÛҢ

ÑҮËÅÉІ

Мен 1906 жылы қазіргі Шымкент облысының Қызылқұм ауданында, Сырдария өзенінің жағасында малшы отбасында дүниеге келіппін. Бала кезімнен құрғақшылық, жұт жылдары малынан айырылған халқымыздың бір жапырақ нан таппай ашыққанын, азап тартқанын көп көрдім. Ашаршылықтан қашқан қазақ отырықшы өзбек, тәжік, түркмен жеріне қарай босатын. Халқымыздың осынау азабы, көршілес отырықшы елдердің жайлы тұрмысы, көне замандарда Сыр бойында су шаруашылығы дамыған, гүлденген алқаптар мен дәулетті қалалардың болғаны туралы көнекөз қариялардан естіген аңыз әңгімелерім бала кезімнен маза бермеді. Өңірдегі Сырдария, Арыс, Бөген, т.б. өзендерді пайдаланып жерді суландырса, егін ексе ел отырықшылыққа бейімделіп, тұрмысы түзелер еді-ау деп армандайтынмын. Сондықтан да, Кеңес өкіметі мен сияқты кедей-кепшікке білімге жол ашқанда ойланбастан су шаруашылығы мамандығын таңдадым. Д йсен л САРЫ ЛОВТЫ 1989 жылы з олымен жаз ан мірбаянынан.

44 Қазақ ұстазы

БИІККЕ БАСТАҒАН БАЛАЛЫҚ АРМАН

аза даласын суландырып, ел т рмысын т зесем деген осы арман Д йсен лды б кіл мірін ай ындады деуге болады. 1923 жылы Ташкенттегі теміржол шеберханасына а аш стасыны ш кірті болып орналасып, м сылман теміржол к сіптік техникумында о ы анымен Т ркістан лкелік партия комитетіні органы «А жол», бертінде «Е бекші аза » газеттеріні бетінде суландыру м селелері бойынша ма алалар жазуына т рткі бол ан да осы жай еді. Жас тілші збек жеріндегі Шыршы зеніні о жа алауында ежелгі замандарда азыл ан Зах ж не Ханым арналарын к ргенін, онда ы т земдік бас су алу ондыр ысыны лі к нге пайдаланылатынын айта келіп, біз неге Арыс, Б ген зендерінде сондай су рылыстарын

Өткен күнде белгі бар салып, зен бойында т рып жат ан аза тарды отыры шыландырмаймыз, егіншілік м дениетіне баулымаймыз, деген ой айтты. Жас та болса оны айт андарыны жаны бар екенін мірді зі д лелдеді. Б гінде б л зендерді бойында ы Ш уілдір су ж йесі, АрысТ ркістан суландыру алабы, Б ген су оймасы ел игілігіне ызмет етуде. Табанды адам ашанда дегеніне жетеді ой. Д йсен л 1932 жылы М скеудегі Б кілода ты нерк сіп академиясына т сіп, гидростансалар мен гидро рыл ылар рылысыны инженері маманды ын бірінші д режелі дипломмен бітіріп шы ты. Карелияда ыКондопожГЭСіні бас рылысыны басты ы, «Ортаазиягидроэнергожоба» тресіні ме герушісі ызметтерін ат арды. лы Отан со ысыны ал аш ы к ндерінен елді батыс аудандарынан к шірілген гидроэлектрстансалары рал-жабды тарын тез арада іске осу ж мыстарымен айналысты. Со ыстан кейін збек КСР ет ж не с т нерк сібі министрі болды. Шайхантау ГЭС-іні рылысын бас арды. М скеудегі Энергетика академиясын бітіргеннен кейін ыр ызстанда партия ОК ша ыруымен осы елге келіп, ала ж не ауыл рылысы министріні орынбасары ызметінде тау зендеріндегі су ондыр ыларын салу а атсалысты.

ҚАНАТЫМЕН СУ СЕПКЕН ҚАРЛЫҒАШТАЙ... Д йсен л Сары л лыны мір жолында 1956 жылды алар орны айры ша. Ол д л осы жылы к зде партия ХХ съезіні аза стан мен збекстанны 300 мы гектар ты даласын игеру туралы н с ауына орай, аза стан партия басшылы ыны

ша ыртуымен ту ан жерге оралды. Е бастысы, аза даласын суландырсам деген арманын ж зеге асыру а м мкіндік алды. Су шаруашылы ы министріні орынбасары– « азш лдала рылыс» тресіні басты ы, Су шаруашылы ы министрі ретінде аза станны халы шаруашылы ын сумен амтамасыз етуді Бас сызбасын жасау, Киров магистральды каналын ж не онда ы рыл ыларды айта ру, Шардара су оймасы мен азалы тоспасын жобалау ж не салу, Арыс-Т ркістан, Ш уілдір суландыру алаптарын алпына келтіру ж мыстарымен айналысты. Д йсеке ні бастамасымен ды тар азу, ымалар а у, су бырларын тарту ар ылы жайылымдарды жер асты суларымен амтамасыз ету ж ніндегі ау ымды ж мыстар ол а алынды. Ты лкесіндегі елді мекендерді сумен амтамасыз ету ма сатында мы ша ырымды облыс ж не шаруашылы аралы су бырлары тартылды. Жетісу ірінде істен шы ан аратал к ріш ж йесін алпына келтіру, Тентек ж не К ксу зендерінде гидротехникалы рыл ылар салу

Қазақ ұстазы 45

Өткен күнде белгі бар

ж мыстары ж ргізілді. Барто ай, К рті су оймалары мен Шелек-АлматыШамал ан каналыны рылысы ж зеге асырылды. Жамбыл облысында Теріс-Ащыб ла ж не Тас ткел су оймалары, А т бе облысында ар алы су оймасы салынып, пайдалану а берілді. Орал (Батыс аза стан) ірінде – ОралК шім, Гурьев (Атырау) облысында Нарын ж не Шарон суландыру-суару ж йелеріні рылысы ая талды. Білікті мамандар болмаса су рыл ыларынан пайда болмайтынын жа сы білетін Д йсен л Сары л лы су шаруашылы ы ж йесін білікті кадрлармен амтамасыз ету м селесіне айры ша м н берді. Ауыл шаруашылы ы институтында ы гидрофакты негізінде гидромелиоративтік институт йымдастыру м селесімен табандылы пен айналысты. С йтіп,

46 Қазақ ұстазы

Жамбыл мелиоративтік институтыны ашылуына ж не Тараз (Жамбыл) аласында ы су шаруашылы ы ылымизерттеу институтыны материалды базасын ны айту а ол жеткізді. Ал, 1965 жылы « азгипросушар»институтыны директоры ызметіне та айындал анда республикада жобалау институттары ж йесін алыптастыру а барын салды. Н тижесінде, Шымкентте, Жамбылда, Оралда, Целиноградта, ара андыда осындай ылыми институттар рылып, озы техникалармен жабды талды, ндірістік базалары алыптастырылды. Су шаруашылы ы м селелерін зерттей ж ріп 1966 жылы экономика ылымдарыны кандидаты ылыми ата ын ор а ан Д йсеке зі бар саналы мырын арна ан сала а атысты салма ты-салма ты жеті кітап жазды. Ода ты , республикалы басылымдарда аза даласын сумен

Өткен күнде белгі бар амтамасыз ету м селесіне арнал ан ж зден астам ма аласы жары к рді. Д йсен л Сары л лыны ел игілігі жолында ы ажырлы е бегі елеусіз ал ан жо , Е бек ызыл Ту, екі рмет белгісі орденімен, медальдармен, аза стан ж не збекстан Жо ар ы Ке естеріні рмет грамотасымен, Халы шаруашылы ы жетістіктері к рмесіні ола медалімен марапатталды. аза КСР-іні е бек сі ірген гидротехнигі атанды.

ЖИЫРМА ЖЫЛ ЖАБЫСҚАН «ТАҢБА» Бір ара анда рлеу мен суден ана т ратындай к рінгенмен Д йсеке ні мірінде иыншылы тар да аз бол ан жо . Оларды е азаптысы «халы жауы» деген жазы сыз жабыл ан жала еді. ¤ш бауыры бдікерім, Т рдалы, Т рлы л лы Отан со ысыны ан майданында аза тапса, та ы бір бауыры Керім елге келгеннен кейін со ыс жара атынан айтыс болыпты. Ал, инженер болып ж мыс істеген бауырлары біт ліп пен ¤сейін Сталинні ылышынан ан тамып т р ан жылдары жаламен «халы жауы» атанып, жазы сыз жазаланып, иыр Шы ыста к з ж м ан екен. Кандопож ГЭС-іні рылысында ж рген Д йсен лды1939 жылы аза тар ісі бойынша т т ындайды. Отбасын М скеуге аттандыру шін темір жол бекетіне Сібірді а а ан суы ында ашы ж к машинасыны орабына отыр ызып келгендіктен екі жасар баласына суы тиіп айтыс болады. йелін ж мыстан шы арып жібереді. Денсаулы ы мы ты кесі та дырды ауыр со ысына шыдамай айтыс болады. Петрозаводскіні , одан кейін Ленинградты , М скеу мен Рязанны

т рмелерінде азаптауды небір т рлерін к ріп жат ан Д йсен л одан хабарсыз еді. Ташкент т рмесінде «біз болатты да бал ытамыз» деп ма тан ан тергеушілер есінен тандыра со ы а ал анда да, скери трибуналды кімімен лім жазасына кесілгендер отыратын камера а то ыт анда да сынбады. «Кіршіксіз таза коммуниспін, жолдастарымды сатпаймын, адал луге дайынмын» дегеннен айтпады. А ыры шынды же ді. апастан босан ан Д йсен лды ріптестері ша жая арсы алып, партбилетін олына статты. збекстанны бірінші хатшысы Усман Юсупов та жылы арсы алды. апсыра ша тады да: «Жарайсы , на ыз айсар аза екенсі . Енді Орта Азияны суландыру м селесімен айналысайы », – деді. Со ыс бастал анда «Екі бауырым «халы жауы» ретінде итжеккенде ж р. Мені кандидатурамды М скеу б рібір жібермейді», – дегеніне арамастан осы Юсупов зі олдау білдіріп, министр ызметіне та айындап жіберген болатын. Біра , со ан арамастан, «халы жауыны бауыры» деген та ба оларды отбасынан жиырма жыл жабысып ажырамады. Майданда ы бауырлары ерлігі шін награда а сыныл анда саяси б лім «халы жауыны бауырлары» ретінде тізімнен сызып тастапты. 1949 жылы министр ызметіндегі зі де Е бек ызыл Ту орденіне сыныл анда КОКП ОК кілі тізімнен алдырып тастады. «Халы жауыны бауыры» деген ара та ба ода ты министрліктегі жауапты ызметке екі рет сыныл анда да алдынан кесе к лдене шы ты. Сары ловтар улеті б л ара та бадан Сталиндік жеке бас а табыну шкереленіп, бауырлары а тал аннан кейін ана тылды. уаныш ИЕМБЕРДИЕВ, журналист

Қазақ ұстазы 47

Өлең сөздің патшасы

Туған жер Өткен шаққа оралып, қалсам бір сәт ойланып, Отырамын, туған жер, мен өзіңді ойға алып. Сені ойласам, жадырап, шын қуанып қаламын, Жүргендей боп аралап Үкітастың алабын. Әсем еді қырларың, маған солай көріндің, Сені ойласам, туған жер, ой-қиялға берілдім. Көзді өзіне тартатын биік таулар етегі, Белестерің бұлдырап, алыстарға кетеді. О, туған жер, сен жайлы менде, әрине, көп баян, Достарымды апарып мақтансам ба деп қоям? Көрер еді сонда олар менің өскен жерімді, Көрер еді ақторғын бұлттар жүзген көгіңді. О, туған жер, мен солай өзіңді ойлап жылынам, Қанша алыс кетсем де, өзің жаққа бұрылам. Көк теңіздей толқитын көктемде егіс алқабы, Ойға түсіп әркезде мен әлі де тартады. Алма баққа жаздаған қараушы едік сүйініп, Жеміс толы бұтақтар тұрушы еді иіліп. Шарқ ұрады көңілім әлі атамекен деп, Жүремін мен барар сәт қашан келер екен деп?!

Байтана али Т ЛЕНТАЕВ, а ын.

Жақсы кітап Жақсы кітап шын досым деп айта алам, Қолыма алып оқи берем қайтадан. Жақсы кітап – кені жаңа білімнің, Әр бетінен өмір көрем, ой табам. Жақсы кітап маған әбден жағады, Биіктерге бірге қанат қағады. Көңілімді көктем болып түлетіп, Нәр беретін ақ жауын боп жауады.

Жақсы кітап – «Абай жолы» дәл, тегі, Жақсы кітап – сол «Моабит дәптері». Жақсы кітап – бабалардың сөздері, Жақсы кітап – көңілдің жалт еткені!

Жақсы кітап «Илиада» дер едім, Көңілімнің бере алған ол керегін. «Шахнаманың» ұнап еді кеңдігі, Ал Пушкинді әлі де оқып келемін.

Жақсы кітап – жақсы тағдыр өтеуі, Жақсы кітап іздеп мені жетеді. Жақсы кітап маған әбден ұнайды, Неге екенін, қимас дос боп кетеді!?

48 Қазақ ұстазы

Өлең сөздің патшасы

Ұят құсы Кетседағы, өтінем, Қар жауып, иә, күн ысып, Мына Жердің бетінен Ұят құсы, кетпе ұшып? Шығар ауыр кейде үнім, Сен жоқ болсаң не болар? Жоғалмай ма мейірім, Игілік те жоғалар. Көп көрініп жалғандық, Жоғалмай ма сұлулық? Бас көтеріп қорқаулық, Күш алмай ма зұлымдық? Сен бар да арман өрлепті, Ғалам құшақ ашпай ма? Сен болмасаң, Жер-Көкті, Қараңғылық баспай ма? Тұрған соғып жүрегі, Әр адамның бағы алда, Бұл өмірдің тірегі – Ұят құсы, жоғалма!?

Бақыт туралы Мұғалімнің бақыты – айтар сөзі, Шәкіртінің сабақты ұққандығы. Шаруаның бақыты – істің көзі, Ауыр қыстан малы аман шыққандығы. Өмір ешбір кідіртпес бұл жарыста, Үлкен бақыт – жаңа ойлар тербетуі. Ғашықтардың бақыты сәл алыста, Сүйгеніне өзінің қол жетуі. Арман мәні – баурайтын жалынында, Сынға сала береді адамды уақыт. Мысын басып тұратын жауының да Жігітке түзу жолмен жүру – бақыт!..

Нұрлы жол Сеземін ойларым тереңін, Секілді көрінер күн қысқа. Бейнетсіз болмайды, білемін, Жетуге шаттыққа, ырысқа. Өзімде бәрі де бардаймын, Алдымда қуаныш тұрғандай Қиялмен ғарышқа самғаймын, Айым да оңымнан туғандай. Ғылым да шын дамып, жақсарар, Артады адамға берері. Айға да бір кезде басталар Адамзат сапары Жердегі. Әркім де сүйеді өз мекенін, Қалып та, ынта да өзгерер. Планетаға өзге ұшу не екенін Ұрпақтар білетін кез келер? Өткен шақ – сағыныш! Сыр мәлім, Есейіп ойым тым қалды ма, Білем мен нұрлы жол тұрғанын Айбарлы адамзат алдында!?

Қазақ ұстазы 49

Бүгін – оқу орындарында

БІЛІМ МЕН ТӘРБИЕНІҢ КҮРЕТАМЫРЫ Уақыт біздің ойымыздан жүйрік. Сол уақыт керуенімен жаңа технологиялар бойынша қарқын алып, жаңа жұмыс әдістері де пайда болуда. Соған сәйкес тарлан уақыт табанында тапталып қалмай, замана көшінен ілесіп, жұмыс барысында жаңа техника мен технологияның озық үлгілерін жан-жақты қолдануды өмір үрдісі талап етіп отыр. Бұл тұрғыда Орал ақпараттық технологиялар колледжі де мемлекеттің ақпараттық білім беру негізіндегі бір тармағы ретінде мемлекет пен Елбасы саясатының насихатшысы болып келеді, бола да береді. Аталымыш білім ұясы бүгінде Батыс Қазақстан облысындағы техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындары арасында жетекшілік рөлге ие болып отыр.

50 Қазақ ұстазы

Бүгін – оқу орындарында Мемлекет басшысыны бес институтты реформасын ж зеге асыру а ба ыттал ан 100 на ты адамны бірі рі бірегейі ретінде экономиканы алты негізгі саласы шін он алды ы атарлы колледж бен он жо ары о у орнында білікті кадрларды зірлеу, кейіннен б л т жірибені елімізді бас а о у орындарына тарату міндеті ал а ойылуы жайдан-жай емес. К сіптік білім – демек к сіптер, е бек нары ы, ж мыс берушілер лемімен мы тап байланыста. Бізді ж мысымызды негізінде зыретті т сілдемені негізгі а идаттары – білім процессі негізіндегі теория мен практиканы бірлігі, білімдік ызметтегі п н аралы , біріктірілген т сілдеме, к сіптік ызметтегі икемділік пен білімді олдану бойынша екпін берер буын.

2014 жылы а паратты технологиялар колледжіні рыл анына 40 жыл толды ж не де атал ан мерзім ішінде бізді о у орнымыз облысымызды білім ж йесінде зіні лайы ты орны барын ай ындап лгерді. Б л жылдар аралы ында білімордамыз алыптасу, дамып, кемелдену кезе дерін бастан ткерді. Санда ан салаларды ажетті мамандармен амтамасыз етудегі лесі де ома ты болды. Айтулы о и алармен де бетпе-бет келді. Оларды ішінде 2009 жылы колледжді з имаратында ел Президенті Н.Назарбаевты арсы алу салтанаты мытылмастай серлерімен баурады. Колледж имараты алдын-ала ине-жіптен жа а ткендей етіліп ж нделіп, е сесі тіктеліп, осынау естен кетпестей айтулы салтанатты ойда ыдай туіне бден лайы ты нысан а айналдырыл ан еді. Елбасымыз колледжді о у ж не материалды -техникалы базасымен м ият танысып, студенттермен гімелесті ж не о у орныны заманауи к сіптік ралдармен жабды талуыны де гейі мен та да ан к сіп бойынша о ушыларды да дыларына риза болды. з тарихын «Омега» аспаптар жасайтын зауытты базалы о у орны ретінде 1974 жылы баста ан колледжіміз б гінде білім беру ызметтері нары ында зіні лайы ты орнын бекем иемденген техникалы ж не к сіптік білімні заманауи, келешекке арнал ан ордасына айналып отыр.

2014 жылды тамыз айында білім ямыз а аза стан Республикасы Па рламентіні сенаторы Бір аным йтімованы , бас а да ел басшылары мен лауазымды т л аларды келуі де айтулы о и алар тізбесінен берік орын алды. «Жа сыны – к рмекке» демекші, б л колледжімізге деген рмет, ілтипат екені даусыз. О ыту технологияларыны арасында ы айры ша басымды а ие буыны т л алы хабардар о ыту, о у процесін йымдастыру а

рекеттік т сілдеме, о ытуды белсенді т сілдері болып табылады. Колледжді т рбие дерісіні т жырымдамасы т лекті лгісіне азамат-патриот, білімді адам, еркін, м дениетті, адамгершілікті, здігінен даму а абілетті т л а а бейімделуіне ба ыттал ан. Осындай ж йелі т сілдеме педагогикалы дерісті айры ша ма сатты, бас арылатын, тиімді етуге м мкіндік береді. М нда негізінен «Авток ліктерге техникалы ызмет к рсету, ж ндеу ж не пайдалану», «Механикалы деу, лшеуба ылау ралдары ж не нерк сіпте автоматика», «Есептеу техника» ж не ба дарламалы амсыздандыру» секілді ерекше талап етілген маманды тар бойынша кадрлар даярланады. Сондай-а , о ытуды дуальдік ж йесі енгізілген. Ол білім ызметтерін теориялы ж не т жірибелік т р ыда ме геруді д ст рлі ж йемен ты ыз байланыста ж зеге асыруымен де ерекшеленеді. О ытуды дуальдік т рін енгізу техникалы ж не к сіптік білімні негізгі м селесі – білім мен біліктілікті штастыра ж ргізу ісін о тайлы шешуге к мектеседі. леуметтік серіктестік – б л о у орындары мен беруші тараптарды зара байланысы мен арым- атынастарыны заманауи формасы. Орал а паратты технологиялар колледжі леуметтік серіктестікті дамыту бойынша ж мыстарды ма сатты ж не ж йелі т рде ж зеге асырумен келеді. Бірнеше жылдан бері бізді о у орнымыз «А айнар» А , «ИнтерГазАзия» А , «Ашы Жол» ЖШС, «Урал кров» ЖШС, «Казмонтажсервис» ЖШС, «Оргтехника» ЖШС, «Сервис Центр» ЖШС, «ВолгаГаз-Сервис» Т С ж не т.б. мекеме, йым, к сіпорындармен ты ыз байланыста ж мыс істейді. Б л білімгерлерді о у дерістері кезінде тиісінше т жірибеден тіп, колледжді бітіргеннен кейін маманды тарына сай ж мыс орындарына орналасуы м селелері о шешілуіне ы пал етпек. Соны н тижесінде бітірушілеріміз «д ниені кетігін тауып, кірпіші болып аланып та» жатыр. Бізді т лектерімізді б гінде т рлі салаларда е бек етіп, елімізді экономикасы дамуына зіндік лестерін осып ж ргенін орынды ма таныш та етеміз. Колледжімізді басымды а ие ба ыттарыны бірі – инклюзивтік білімді йымдастыру мен енгізу. Инклюзивтік білім колледжде 2012 жылы енгізілді. Тірек оз алыс аппараттарыны б зылумен зардап шегетін студенттер тобы «Есептеу техникасы ж не ба дарламалы амсыздандыру» маманды ы бойынша шінші курста білім алу стінде. Ал 2013-2014 о у жылдары осы маманды та «техник-ба дарламашы» біліктілік санаты бойынша естуі мен с йлеуі

Қазақ ұстазы 51

Бүгін – оқу орындарында

б зыл ан о ушыларды даярлау ісі басталды. Осы о у жылында о ушыларды атал ан санаты бойынша та ы бір топ ашылды. Ол «ЭЕМ операторы» біліктілігі бойынша мамандар даярлайды. Атал ан санат а жататын о ушыларды о ыту дістемесін зерттеу ма сатында «Дамуды м мкіндіктері шектелген балаларды о ытуда ы азіргі т сілдемелер ж не инновациялы технологиялар» та ырыбы бойынша бізді о у базамызда Халы аралы семинар-практикум йымдастырылды. Саба тар естуі мен с йлеуі б зыл ан о ушылар а педагогсурдологтарды атысумен ткізілді.Б л о ушылармен кері байланысты амтамасыз ететін бірегей діснама ретінде аталып тіліп, жо ары ба а да алды. Осы о у жылында колледжді педагогтар мен о ушылары халы аралы , республикалы , облысты бай аулар а к птеп атысты ж не жо ары к рсеткіштерге ие болды. Атап айт анда, о у- дістемелік ж мысы бойынша директорды орынбасары Ильясова Ж.Р. «¤здік діскер» облысты бай ауында екінші, арнаулы п ндер о ытушысы Уразгалиев А.Т. ж не студент Орехов А. Ресей Федерациясында ы Энгельс аласында ткен Халы аралы олимпиадада, тиісінше, бірінші ж не шінші орындар а ие болды. Жо арыда есімі атал ан білімгеріміз «¤здік автомеханик» маманды ы бойынша облысты конкурста бірінші орынды же іп алып, облысымызды атынан А т бе аласында ткен республикалы бай ау а атысты ж не жетістігі аталып тілді. Ал, та ы бір 52 Қазақ ұстазы

о ытушымыз Мулбаев К.Т. «¤здік педагог» облысты бай ауында здік деп танылды. Колледжіміз бірнеше жыл бойы Ресей Федерациясыны шекара бойында ы о у орындарымен бірлесе белсенді ж мыстар ж ргізумен келеді. Атап айтар болса , Саратов аласыны рылыс технологиялары мен ызмет к рсету саласында ы техникумымен, Балаков аласында ы автомобильдікэлектромеханикалы техникуммен, Энгельс аласында ы к сіптік технологиялар колледжбен, Тольятти аласында ы леуметтік-экономикалы колледжбен арада осымен байланысты келісім-шарттар жасалынды. Біріккен ылыми-практикалы конференциялар, семинарлар, к сіптік шеберліктен бай аулар жиі ткізіліп те т рады. Халы ты сіп, ркендеуі мен аманды ын аса білікті мамандар амтамасыз ететіні белгілі. Б л шін колледжді педагогикалы жымы з зіреттеріне кіретін ж мыстарды жемісті ж зеге асырып жатыр деп айтуымыз а толы негіз бар. Б гінгі білімгер – ерте гі білікті маман, ел т т асы, болаша ты иелері. Сонды тан да болаша ты б гіннен, тап осы мектеп пен колледж абыр асынан басталатынын ркезде де жадымызда ста анымыз ж н. Б л колледж стаздарыны б лжымас а идат, станымдарына да айналып отыр, айнала да бермек. Александр ГЛАДКОВ, Орал а паратты технологиялар колледжіні директоры. Батыс аза стан облысы.

Дерек пен д2йек

Бүгін – оқу орындарында *2012 жылдың желтоқсан айында колледжде Қазақстан Республикасының Бірінші Президентінің Мұражайы ашылды. Осымен байланысты өткен салтанатты шараға «Ақ ниет» №42 гимназияның оқушылары шақырылды. *2013 жылдың қыркүйек айында колледж студенті А. Олейников – «Тіл тарланы» мемлекеттік тілді білу бойынша облыстық байқауының жүлдегері атанды. *2013 жылдың қазан айында шағын-футбол бойынша халықаралық жарысқа Саратов қаласының құрылыс технологиялар және қызмет көрсету саласындағы техникум, Балаков қаласының автомобильдік-электромеханикалық техникум, «Евразия» колледжі қатарында Орал ақпараттық технологиялар колледжінің де командасы қатысып қайтты. *2013 жылдың қазан айында Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан – 2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауының негізгі бағыттарын түсіндіру бойынша Орал ақпараттық технологиялар колледжінде Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің жауапты хатшысы А.К.Галимовамен кездесу өтті. *2013 жылдың қазан айында колледж студенттері – «Саналы ел – салтын сақтар» ұлттық дәстүрлердің облыстық байқауына қатысты. *2014 жылдың ақпан айында Ауғанстаннан кеңес әскерилері контингентін шығарудың 15 жылдығына арналған «Пламя Афгана» әскери-патриотикалық өлеңдердің байқауына колледж студенттері де белсене атсалысты. Ауғанстанда қаза болған В. Карпов, С. Изотов, А. Емельяновтар еске алынып, пневматикалық қарудан ату бойынша облыстық жарыс өтті. *2014 жылдың наурыз айында окушылардың, ата-аналардың және педагогтардың қарым-қатынастардың дамуында педагог беделінің және педагогикалық этиканың рөлі» семинар-практикум өткізілді. *2014 жылдың сәуір айында Орал ақпараттық технологиялар колледжінің студенттері – IT-жұмыстардың «KompAS» Халықаралық байқауының жүлдегерлері атанды. *2014 жылдың сәуірінде колледж студенттері А. Орехов және Ж. Шукранов «Автомеханик» мамандығы бойынша кәсіптік шеберлік бойынша облыстық байқауының жеңімпазы мен жүлдегері атанды. *2014 жылдың мамыр айында өткен «Үздік әдіскер» облыстық байқауында директордың орынбасары Ж.Р. Ильясова жүлдегер атанды. *2014 жылдың қыркүйек айында Орал ақпараттық технологиялар колледжінде дамудың мүмкіндіктері шектелген оқушылардың қатысуымен «Өмірді тану – өзінді тану» атты облыстық акция өтті. *2014 жылы колледждің дабылшы-қыздарының тобы түрлі облыстық шараларға белсене атсалысты. Қазақ ұстазы 53

Үздік мектеп

Ìåêòåï ìåðåé³ Заман ағымына сай білім беру ісінде қазіргі күннің сұранысына орай талап күн сайын артып келеді. Ең бастысы, білім сапасына аса мән берілуде. Уақыттың талабы – білікті маманға сұраныс көп. Әрбір мектеп сондықтан «жүзден жүйрікті» өздерінен шығаруды көздейді.

54 Қазақ ұстазы

О у ісінде зіндік болмысымен, т жірибесімен озып орта а шы атын білім ордаларыны бірі №113 л-Фараби атында ы орта мектеп. Іргетасы сонау 1923 жылы алан ан б л білім ордасыны ма саты білім берудегі жа а педагогикалы технологиялар негізінде білім сапасын арттыру болып табылады. М нда екі ж зге жуы жо ары білімді м алім е бек етеді. Оны ішінде 29-ы жо ары санатты, 49-ы бірінші санатты, ал жетпіске жуы ы екінші санатты. 2014-2015 о у жылында лтты біры ай тестілеуде екі міткер о бойы оза шапты. Олар К. Дадаметов 116 балмен «Алтын белгіні» иеленсе, Х Эргешова 117 балмен «¤здік аттестат» иегері атанды. Білім мен саналы ой салма тауда д ниені р т кпірінен рметпен орын ал ан лама атында ы білім

ордасыны тарихы тере нен бастау алады. Ал мектеп жетістіктері ауыз толтырып айтарлы тай.

ТАРИХТАН ТА ЫЛЫМ рбір ж рген жолды адамы ашанда тарих а та ылым болатыны барша а аян. Сол сия ты №113 л-Фараби атында ы жалпы білім беретін мектепті де іргетасы алан анына к п жылдар болды. Осынау уа ыт аралы ында білім ордасы небір кезе дерді басынан ткеріп лгерді. Е бастысы, білім ордасы, жабылып ал ан жо , керісінше ал а адымдай т сті. азіргі уа ытта білім ясы ата ты ламаны атын иеленгендіктен, со ан сай болу а тырысып, тымды ж мыс ж ргізуде. Орта мектеп ал ашында 1923 жылы бастауыш мектеп болып

Үздік мектеп рыл ан. Ал 1935 жылы М.В.Фрунзе атында ы жетіжылды мектепке айналады. Негізінен білім ордасыны алыптасуында Мы рікте орналас ан Икромжон а айды е бегін ерекше атап ткен ж н. Б л кезде осы кісіні басшылы ымен бастауыш мектеп ке ейтіліп, жа а имарат бой к теріп жат ан болатын. Ал 1945 жылы Калинин атында ы орта мектепке айналды. 1957 жылы М.В.Фрунзе есімі айта берілді. Б л о у ордасыны алыптасуында ы баспалда сынды айтулы кезе дер болатын. Біра білім ордасыны рбір жылда ы тарихи адамы тымды болды деуге негіз бар. 1972-1973 жылдары 640 о ушы а арнал ан ш абатты жа а мектеп салынады. Ал 1994 жылы 27 маусымда мектепке рметпен лама лФараби есімі берілді. 2007 жылы мектепті к ншы ыс тарапына 150 о ушы а арнал ан 2 абатты имарат салынып, араша айында олдану а берілді. Тарихы тере білім ясына осы уа ыт а дейін 16 азамат басшылы жасап, ал- адерінше лестерін осты. 20132014 о у жылынан бастап Н.Имамсыды ов мектепке басшылы етуде. Аз уа ытты ішінде жымны лкен жетістіктерге жетуі басшыны оны йымдастырушылы , біліктілік абілетіне байланысты болса керек.

ЖЫЛ ЖЕТІСТІКТЕРІ Білім ордасы заман к шінен алыспай алды ы атардан к рінуді к здейді. 20142015 о у жылында ПОНИ халы аралы турнирінде 26 о ушы сертификат, ал «Новый урок» (а ылшын, орыс тілі, математика,

физика п ндері бойынша) халы аралы ашы ты блиц-турнирінде 11 о ушы І, ІІ, ІІІ, ІХ орындарды иеленсе, халы аралы лкетану бай ауында т рт о ушы, оны ішінде Г. Хавазметова, М.Мирзахметова, Н.Нарходжаева, Ю. Мусаев «Салют, Же іс!» о у-зерттеу ж мыстары здік деп танылып, арнайы сертификатты ие бол ан. «ХV С тбаев о улары» халы аралы ылыми конференциясында бесінші сынып о ушысы Дилнора Хавазметова мен алтыншы сынып о ушысы Раъно Исаева екінші д режелі дипломмен орал ан. ткен жылы мектеп «А бота» интеллектуалды марафонынан к п олжа салды. Я ни, шінші ж не то ызыншы сынып бойынша б л бай ауда 47 о ушы атарынан шінші орынды же іп алды. «Мені елімні к шбасшысы» атты республикалы шы армалар бай ауына 7 сынып о ушысы Зафар Розикулов, 8 сынып о ушылары Диана Эркинова, Шахзад Сайдиганиев, Хаетул Азадов атысып, сертификаттармен марапатталды. Сонымен атар, 11 сынып о ушысы Иброхим Муминхожаев аза Гуманитарлы За университетіні интеллектуалды «Бір ел – бір та дыр» республикалы бай ауына атысып, о у а ысыны жиырма пайыз же ілдігіне ие болды. Мектеп басшылы ы саламатты мір салтын немі назарда стайды. Демек, спорттан да здіктер шы уы за дылы . М селен, ткен жылы Ташкентте 11 сынып о ушысы Фазила Турдиметова пневматикалы мылты тан ату бойынша ы сайыста шінші орынды,

Қазақ ұстазы 55

Үздік мектеп

биыл Алматыда ткен пистолеттен ату жарысында 11 сынып о ушысы Фарида Рустамова да шінші орын иеленіп айт ан. А паратты технология заманында о ушылар интернет олимпиадаларынан да алып к рген емес. А ымда ы жылы ашы ты тан йымдастырылатын «Инфоурок» а ылшын тілі бойынша ж р гі з і леті н х а лы а ра лы ж арыст а мектеп о ушылары алды ы орындарды анжы асына байла ан. Негізі, сайыс а т рлі сыныптар бойынша барлы ы 250 о ушы атыс ан екен. Оны ішінде логика, математика, тарих та ы бас а п ндер бойынша суырылып шы андар те к п. Педагогикалы озы іс-т жірибені жина тау ж не тарату ж мысын жал астыру ж не м алімдерді шы армашылы іс рекеті н тижелерін тарату ма сатында мектеп м алімдері т рлі педагогикалы жарияланымдарда, БА -да з ма алаларын жариялап отырады. Бастауыш сынып м алімі Мамлакат Мусалиеваны «Математика саба ында геометрия ымдарын о ыту т жірибем» атты дістемелік ж мысы здік бол аны шін « аза станны білім ж не ылым лемі» республикалы ылыми дістемелік ж не педагогикалы басылымында «¤здік ма ала» номинациясын же іп алды. Бастауыш сынып м алімдері Гулпора Тажибаеваны «Екі та балы санды осу ж не

56 Қазақ ұстазы

Үздік мектеп азайту» , Дилдора Худойбергенованы «¤ш та балы сан а к бейту ж не б лу» та ырыптарында ы саба тары «¤здік ашы саба » интернет бай ауына атысып, Ал ыс хатпен марапатталыпты. Ал «Жа а жылды букет» та ырыбында сырттай ткізілген республикалы бай ауда шоу-ба дарламалы сценариі здік деп таныл ан аза тілі п ніні м алімі Наргиза Юлдашева бас ж лде же іп ал ан. ла атты стаз Павлодар аласында ткен «ХV С тбаев о улары» атты халы аралы ылыми конференцияда екінші д режелі дипломмен де марапаттал ан. Осы конференцияда Лола Махметова екінші, Хилола Эргешова бірінші д режелі дипломмен марапатталыпты. Біз ма аламызда мектепті барлы жетістіктерін тізбектей беруді ж н санамады . «Мектеп – кеме, білім – те із». Алып кемесімен те ізді талай т кпіріне сапар шегіп, талай т лекті анаттандыр ан №113 л-Фараби атында ы білім ордасыны алар асуы лі алда. Білім жолында инемен ды аз ан рбір стаз, о ушы м нда зіндік лестерін осуда. Білімні бірегей лгісін к рсетіп отыр ан б л білім ордасы елімізді ма танышы екендігі с зсіз. Серікг л С ЛТАН АЖЫ, журналист. Шымкент аласы.

Қазақ ұстазы 57

Семинар

Бала тәрбиесінің негізгі іргетасы қаланатын мектепке дейінгі мекемелердегі білім мен тәрбиенің егіз, бірін-бірі толықтырыла жүргізілуі жеке тұлға қалыптастыруда тек жеңістерге жетелейтіні кәміл. Сондықтан да, қазіргі таңда мектепке дейінгі мекемелер, шағын орталықтар көптеп ашылып, балалардың мақсатты білім алуы мен тәрбиеленуіне мемлекет тарапынан қолдау көрсетіліп отыр. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында: «Кішкентай бүлдіршіндердің дамуына ықпал ететін үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы ретіндегі мектепке дейінгі білім беруге баса назар аударған жөн», – деп атап көрсетілген. Ал, мұндай мекемелерде тұрақты түрде түрлі шаралар өткізудің де маңызы өте зор. Соның бірі біздің №36 «Бүлдіршін» балабақшасында да ұйымдастырылды. Музыка жетекшілеріне арналған семинар тақырыбы «Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық құзыреттілігін дамытудағы оқу іс-әрекетінің маңызы» деп аталды.

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТІ

ó ò û äàì

58 Қазақ ұстазы

Семинар

М нда ы ма сат - мектеп жасына дейінгі балаларды сезімдікэмоционалды тал амын алыптастыру, шы армашылы ойлау м дениеті мен иялын дамыту. Музыка іс- рекетінде рт рлі педагогикалы дістерді олданумен атар жа а ба дарламалармен технологияларды жетілдіру. Семинарды Тараз аласы кімдігіні білім б ліміні діскері Г.Естаева ашып берген со , балаба ша ме герушісі ретінде ал ы с зімді арнап шараны ж мысына с ттілік тіледім. А паратты сессияны діскер А.Спатаева жал астырды. Ал,

музыка жетекшілері мен т рбиешілер Д.Жа сылы , Г.Такеева, А.Байсе гірова, М.Ким, Б.Орымбаева педагогты діст жірибелерімен б лісті. Педагогпсихолог . бдікерімова ткізген «К іл-к йді сан ырлы сырлары» атты психологиялы тренингі жинал андарды бір серпілтіп тастады. «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, фантазиясыз толы м ндегі а ыл-ой т рбиесі деген болмайды», – деген екен Сухомлинский. Жас б лдіршіндерді музыка леміне тере бойлауы, таби ат былыстарын имылмен к рсету ар ылы гімелеп беруі, музыка ыр а ына еріп, о ан сай ж ріс т рлерін жасауы, толы с йлеммен немесе тапсырма а с йкес на ты жауап беруі, з тобыны жетістіктеріне уана білуі, здеріне ба а бере алуы, саба ты талдауда алгоритм олданылуы алыптасады. Музыкалы іс- рекетті орындау барысында жас ерекшеліктеріне с йкес музыка сауаты мен музыкалы аспаптарды тану да дысы ж ргізіледі. Біз семинардан осындай н тижелер к теміз. К л ш БОЛЫСБАЕВА, Тараз аласында ы №36 «Б лдіршін» балаба шасыны ме герушісі. Қазақ ұстазы 59

Шағын орталықтарда

«Айналайын». Бұл орталықтың аты айтып тұрғандай айналадағы ортамен бүлдіршіндерді таныстыра отырып, оларды шығармашылық және танымдық жағынан айналып-толғанып тәрбиелеу. Бала тәрбиесі бүгінде қоғамның негізгі бөлшегіне айналды десек, бұл бағытта өзінің әдіс-тәсілімен ерекшеленіп жатқан орталықтар көп. Соның бірі осы «Айналайын» шағын орталығы. Орталықтата 2014-2015 оқу жылында бес білім беру саласы бойынша оқу-тәрбие жұмыстары жүргізілді. «Денсаулық», «Қатынас», «Таным», «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта» білім беру саласы бойынша мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдарының базалық оқу жоспары ұйымдастырылды. Тұлғаны тәрбиелеу барысында, алғаш табалдырық аттаған мекеменің және оның жаңа қалыптасып келе жатқан санасына жақсы әсер ететін ортаның толлыққанды қамтамасыз етілгені маңызды. Осы орайда, орталық кәсіби мамандармен және заманауи технологиямен қамтамасыз етілген. Шағын орталықтың оқу іс-әрекеті, күн тәртібі мемлекеттік стандартқа сай жүргізіледі. Сонымен қатар педагог-тәрбиешілері мен педагогикалықәдістемелік кеңестер өткізіліп отырады.

АЙнАЛАҢДЫ тАнЫП-БІЛУГЕ КӨМЕКтЕсЕтІн «АЙнАЛАЙЫн» рбір баламен жеке ж мыс істеу орталы ты к н т ртібіндегі негізгі м селелерді бірі деп толы айта аламыз. Баланы ойлау абілетін дамытуда р п нні ерекшеліктеріне арай білім алуларын амтамасыз ету шін саба а арнал ан керекті материалдармен амтамасыз етілген. Сондай-а , айналамен танысу, о у іс- рекетінде серуенге шы у мен жануарларды атауымен танысып отырады. Аталмыш орталы та саламатты мір салты – алды ы орында ы ж мыстарды бірі. Б л орайда жас мамандар а арнал ан «О у т рбие ж мыстарын жоспарлауда ы сауы тыру іс-шаралары» семинары, т рбиешілермен «Балаба шада ы денсаулы са тау технологиялары» дістемелік курсы, екінші педагогикалы ке ес «Дені сау т л аны т рбиелейміз» атты та ырыптарында ы ж мыстары балаларды денесін шыны тырып, саламатты мір салтын стау а лгі болып отыр. М нымен оса, «Спорт леміне саяхат», «Шыны са , шымыр боласы », «Анам, кем ж не мен – спортты отбасы», «Біз к штіміз, ептіміз, батылмыз» атты ата-аналарды атысуымен ткізілген шараларды да ерекше ба ытта ж ргізілген ж мыс екенін ерекше атап туге болады.

60 Қазақ ұстазы

№34 мектеп жанында ы «Айналайын» ша ын дамыту ойындары ар ылы баланы логикалы абілетін дамытуды к здейді. Дидактикалы ойынны ма ызы, біріншіден, баланы ойын ар ылы білім алуына себепші. Екіншіден, ойын а елтіген бала з ортасынан жалы пайды. Я ни, орталы т рбиешілері ойын ар ылы р баланы абілетін ашып, санасына т рбие сі іруді к здеп отыр. Б л орайда, «Ала ай к ілді жаз келді», «Біз дені сау болып семіз» сынды ойындар мен ашы саба тарды , эстафеталарды ма ызы ерекше. Жас ерекшеліктеріне арай балалар жыл бойында жатты уларды д рыс жасап, я ни т зу сызы пен алыпты ж руге, команда болып жарысу а, нысананы к здеуге, ептілікке, шапша ды а, батылды а йреніп жатыр. Дидактикалы ойын барысында ойын шарты бойынша, ынып ойнау, р лге еніп ойнау, ойыншы тарды з ма сатына олдана алуы атты ба ыланады. Дамыту ойындары, психологиялы ойындар баланы сезімталды асиетіні дамуына к мектеседі, заттарды сапасы мен асиеті туралы т сінікті алыптастырады. «Айналайын» ша ын орталы ында ы білім беруді та ы бір ерекше болмысын айтар болса , ол халы ауыз дебиетіні салалары

Шағын орталықтарда

бойынша балаларды тіл м дениетін жетілдіру болып табылады. Б л ма сатта ж мыс істеу барысында т рбиешілерді «Тіл дамыту о у іс- рекетінде халы ауыз дебиетін олдану» та ырыптарында ы пікірталас, жас педагогтарды «Тіл дамыту о у іс- рекетін йымдастыру» та ырыбында семинарлары айтулы іс-шаралар болып отыр. Тіл дамыту йымдастырыл ан о у іс рекетінде т рбиешілер балаларды жас ерекшеліктеріне арай тілдерін жатты улар мен та па тар, сурет бойынша гіме ру тапсырмаларын беру ар ылы дамытады. Мысалы, екінші с билер топтарыны балалары ой ан с ра а д рыс жауап беруге,

суреттегі кескінді д рыс атау а, ыс аша та па тарды жат а айту а, н с здерін жат а айту а, дыбыстарды д рыс айту а йренеді. Орта ы топ балалары сурет бойынша гіме рап айту а, с йлемді рылымы бойынша ру а, таби ат туралы, ойыншы тар ж не рт рлі заттар туралы гіме растырып айтуды, біреуді атынан гімелеп айтуды йренеді. К ркем дебиет йымдастырыл ан о у іс рекеті бойынша екінші с билер, естиярлар топтарыны балаларын ертегілерді м ият тындау а, ертегі бойынша с ра тар а жауап беруге, кейіпкерлерді жа сы-жаман ылы тарын ажырату а, ертегіні айта айтып беруге машы тандырады. Сонымен атар, ша ын орталы та жылды жоспар бойынша ал а ой ан міндеттерді т мендегі іс-шараларды к мегімен іске асырып отырады. М селен, лтты ойындар негізінде «Баланы жас ерекшелігіне сай даму де гейі» та ырыбында семинарлар ткізіліп баяндамалар ты далды. ¤йлесімді дамы ан т л аны т рбиелеп шы аруда рт рлі ба ытта ж мыс ж ргізу те ма ызды. Оларды б рі-б рі жас жеткіншекті санасыны д рыс алыптасып, ойлау абілетіні дамуына ке жол ашатыны с зсіз. Сонды тан аталмыш ша ын орталы та б л ба ыттта к п ж мастар ат арылып жатыр. Бір с збен пайымда анда, «Айналайын» ша ын орталы ы балаларды айналасын д рыс таныпбілуіне, орта а тез беймделуіне, ойлау абілетін дамытуына жол ашады. Б л орталы та рбір б лдіршін мектепке дейінгі білімін толы алуына ажетті лкен игілікті іс ат арылып отыр. Маия ХАСАНОВА, журналист. Тараз аласы.

Қазақ ұстазы 61

Ізгілік ТарМПИ тынысы Әдістемелік қоржын Беседаиірімі с врачом АқМАРАЛ АХМЕтОВА, Көлік және коммуникация колледжінің «Жаратылыстануматематикалық пәндер» кафедрасының меңгерушісі.

БӘсЕКЕГЕ қАБІЛЕттІ МАМАн ДАЯРЛАУДА ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРУ ПӘнДЕРІнІҢ АЛАтЫн ОРнЫ Статья раскрывает вопросы преподавания общеобразовательных дисциплин в учреждениях технического и профессионального образования на современном этапе.

The article reveals the teaching of general subjects in institutions of technical and vocational education at the present stage. азіргі та да адам ндылы ы бірінші орында бол анды тан, жалпы білім беру п ндерін ме гермейінше білікті, жа а заман талабына сай мамандарды даярлау м мкін емес. Жалпы білім беру п ндері таби атты ылыми т р ыдан тануда, к н ж йесі ж не оны рамына кіретін планеталар, оларды оз алысы, пішіндері, асиеттері туралы т сінік береді. Жер бетіндегі тіршілік туралы, орша ан орта мен онда ы тіршілік иесі адам туралы білім алыптастырады. Жалпы білім беру п ндерін о ытуды ма саты – т л аны бойында ылыми-жаратылыстану білімдерін, т сініктерін ж не жер туралы к з арастарын, таби ат пен о амны зара байланысын, бейнелік, логикалы , жылдам ж не ж йелі ойлау мен орша ан орта туралы сауаттылы тарын, ке істіктік т сініктерін дамыту болып табылады Кез келген о у рдісіні барлы ы жа сы білікті мамандарды дайындау а негізделген. аза станны азіргі та да ы экономикалы згерістеріне ж не техниканы жедел дамуына байланысты кез-келген ж мыс орнында жа а а паратты технологиялар туралы білімі жо ары ж не т рлі техникалы ралдармен ж мыс істей алатын, жалпы білім беру п ндері бойынша сауатты, з бетімен здіксіз білімін жетілдіретін, жан-жа ты ж не жетік білімді мамандарды талап етеді. Білім – б л білімді алу-берудегі к рделі рдіс. Білім беруді ж йесі мен рылымы р елді зіні аржы орына байланысты р илы. Жа а заман а сай фундаменталды білім беру ндірісі дамы ан елдерде ж зеге асырылады. Европа елдері университеттеріндегі ылыми зерттеу ж мыстарыны 60-70%, ал А Ш – та 80% ндіріске негізделгендіктен осы ылыми ж мыстарды жеке к сіпкерлер мен

62 Қазақ ұстазы

фирмалар аржыландырады. Дамы ан елдерде бос орындар а ж мыс беруші т л аны 90% жо ары білімді мамандарды абылдауды талап етеді. Осы ан байланысты жо ары білімді мамандар а да талаптар мен міндеттер де згерді. Америкада ы білім беру ж йесін арастыратын болса , ол конструктивті. Американды модель бойынша жо ары о у орындарында тек белгілі ба ытта ы ажетті маманды тар а сай п ндер ана о ытылады. Жалпылама білім беру п ндері те аз к лемде о ытылады. Б л шектеулер ыс а мерзімдік ана н тиже береді. О у орындарында арнайы білімдермен шектелу мамандарды мобильді к сіпкер болуына кедергі келтіреді. Себебі р 3-5 жыл сайын к сіби білім де гейі жа арып, ндіріс технологиясы да тез згеріп отырады. аза станда ы білім беру ж йесі к біне ке к лемді амтиды. Америкада ы білім беру ж йесімен салыстыр анда, аза станды студенттер жан-жа ты білім алады. азіргі та да аза станда з маманды ын, фундаментальды білімдер бойынша ж не жалпы білім беру п ндерін тере ме герген жан-жа ты білімді азаматтарды талап етеді. Жалпы білім беру п ндеріні ма ыздалы ы азіргі та да ы технологияны ар ынды дамуына байланысты кез-келген ж мыс орнында компьютерде ж мыс істей білуі, кемінде м тіндерді теру ба дарламаларымен ж мыс істей білуі керек. Адам денсаулы ы – басты ндылы , сонды тан жа а д рі-д рмек жасау, арапайым ас зірлеу шін де химияны білу керек. Д ниетаным негіздерін, сын т р ысынан ойлау, зияткерлік ж не шы армашылы абілеттерін алыптастыру шін физика п нін ме геруі ажет.Математика п нін игеру т л аны ой- рісін, логикалы пайымдау, д лелдеулер ж ргізу, практикалы есептерді шы ару а септігін тигізеді. аза тілі грамматикасын білмейінше ызметтік хат немесе тініштерді сауатты жазу м мкін емес. Демек, кез-келген адаммен арым- атынас жасау, с йлесу дебін білу шін аза немесе орыс дебиеттерін о уды ма ызы ерекше. Жалпы ж не к сіптік зіреттілікті алыптастыру, жо ары білікті маман болу шін жалпы білім беру п ндерін ме геру ажет.

Мектепке дейінгі білім Әдістемелік қоржын сУКсУЛАЕВА т.П., Заведующая отделением «Электросвязь» ГККП «Колледж транспорта и коммуникаций» г.Астаны.

ЭФФЕКтИВнОстЬ ПРОВЕДЕнИЯ КОнтРОЛЯ – ОснОВА КАЧЕстВЕннОЙ ПОДГОтОВКИ сПЕЦИАЛИстОВ Проведение всей учебной и воспитательной работы на отделении невозможно без проведения контроля над учебной деятельностью студентов и методической работы преподавателей, проведением воспитательной работы кураторов. Эффективность контроля будет высока только тогда, когда будут соблюдаться следующие принципы: - контроль должен проводиться на постоянной основе, - объективность контроля не должна подвергаться сомнению, - контроль должен быть плановым и системным. На отделении «Электросвязь» определены вопросы проведения контроля, объектами контроля являются: - посещение студентами учебных занятий. Учет пропущенных занятий по уважительным и неуважительным причинам проводится ежедневно, еженедельно, ежемесячно. По итогам недели, месяца проводится мониторинг всех групп отделения, итоги мониторинга обсуждаются на совещании кураторов отделения каждый понедельник; - анализ усвоения студентами учебного программного материала проводится путем контроля учебного журнала группы, анализа аттестации студентов 1 раз в 2 месяца, посещения учебных занятий преподавателей заведующим отделением, заведующим кафедрой, выдачей рекомендаций преподавателю и студентам, проведением промежуточного и итогового тестирования студентов, - ход подготовки проведения и результативность экзаменационных сессий, - прохождение различных видов практик, курсового и дипломного проектирования, - контроль выполнения графиков взаимо-

посещений занятий преподавателями, воспитательных мероприятий, работы отдельных кураторов и преподавателей. Материалы контроля на отделении рассматриваются на заседании кураторов отделения, принимаются меры по устранению недостатков и замечаний. Анализ проводится по учебной группе, дисциплинам, курсам обучения, специальностям, отделению, один раз в семестр мониторинг эффективности работы каждого куратора определяется рейтингом классного руководителя. Оценка проводится по основным критериям: - общая успеваемость, качество знаний, средний балл по итогам промежуточной и итоговой аттестации по дисциплинам; - количество пропущенных часов по уважительной и неуважительной причине, в том числе на одного студента; - количество участников (студентов и преподавателей) предметных олимпиад, конференций, семинаров, конкурсов, соревнований. Результатом проводимой работы по контролю на отделении можно считать итоги первого семестра 2014-2015 учебного года, где успеваемость по отделению составляет 100%, качество знаний 64,5%, средний балл 3,9. Вторым показателем итогов контроля является успешная сдача оценки уровня профессиональной подготовки студентов выпускных групп, которая проходила 8,9 декабря 2014 года. Всего сдавали ОУПП 140 человек, в том числе по специальности «Радиоэлектроника и связь» – 83 студентов, по специальности «Оптическое и электронное оборудование» – 33 студента, по специальности «Техническая эксплуатация транспортного Қазақ ұстазы 63

Әдістемелік қоржын радиоэлектронного оборудования» – 24 студента. Все студенты подтвердили уровень теоретической и практической подготовки с первого раза, успеваемость составляет 100%, качество - 82,4 балла. Достижение высоких результатов невозможно без проведения контроля над методической работой преподавателей. Вопросам проведения методической работы в учебном заведении любого уровня образования придается большое значение. Это признается всеми: и руководителями учебных заведений, и методистами и наконец, преподавателями и руководителями групп. Но оправдано ли оно в учреждениях технического и профессионального образования, когда мы говорим о подготовке специалиста с профессиональными умениями и навыками, необходимо ли преподавателям, ведущим подготовку по техническим специальностям заниматься методической работой? Может намного проще научить студентов обеспечивать потребителей качественной связью, хорошо управлять локомотивом и автомобильным транспортом, чем искать новые формы и методы представления учебного и практического материала, новые педагогические технологии, приемы использования интерактивного оборудования в учебном и воспитательном процессах? Может быть не надо преподавателю специальных дисциплин знать основы педагогических и психологических знаний, а нужны только правила и приемы проведения систем многоканальной связи, умение работать по техническому обслуживанию и эксплуатации систем телефонной коммутации,знать принципы осуществления работы средств сигнализации и связи? Педагогический коллектив колледжа транспорта и коммуникаций г. Астаны не ставит под сомнение вопрос первостепенности методической работы в подготовке специалиста профессионального и технического образования. Преподаватели колледжа считают, что без целенаправленной методической работы, без применения достижений педагогической и методической науки невозможно выучить и воспитать специалиста, которому жить, работать и 64 Қазақ ұстазы

творчески развиваться в современном мире технологии и развития прогресса. Исходя из выше сказанного, в учебный процесс колледжа внедряются современные образовательные технологии, в том числе с использованием возможностей вебпортала, образовательных компьютерных программ, электронных учебных пособий. Заметен рост профессиональной компетентности педагогов в области использования информационнокоммуникативных технологий. На сегодняшний момент практически 100% педагогов имеют опыт использования данных технологий на учебных занятиях. Их анализ показал, что на учебных занятиях с использованием информационных технологий повышается мотивация, стимулируется познавательный интерес студентов к изучаемым дисциплинам, что в конечном итоге положительно влияет на качество усвоения материала. Учебные занятия преподавателей кафедры «Электросвязь» колледжа отличаются глубиной содержания, четкостью, логичностью. Хорошие знания, грамотное владение методикой преподавания, увлеченность и постоянный творческий поиск позволяют преподавателям проводить занятия на высоком профессиональном уровне и добиваться хороших результатов в работе, что свидетельствует об эффективности и результативности проведения контроля методической работы в колледже. Система контроля на отделении охватывает практически все направления деятельности, в контроле задействованы все кураторы и преподаватели, работающие на отделении. Как и у всех, у нас есть свои проблемы, но преподаватели и кураторы стремятся к совершенствованию учебновоспитательного процесса, внедряют инновационные технологии и методы проведения учебно-воспитательной работы. Каждый преподаватель и куратор имеет свои педагогические приемы работы со студентами, свой стиль взаимоотношений со студентами и коллегами, все это наряду с проводимым контролем работает на нашу конечную цель – качественную подготовку высококвалифицированного специалиста технического и профессионального образования.

Мектепке дейінгі білім Әдістемелік қоржын ЖАнАРГҮЛ БЕКМУРАтОВА, Астана қаласы «Көлік және коммуникация колледжі» МКҚК «Экономикалық пәндер» кафедрасының меңгерушісі.

АРнАЙЫ ПӘнДЕРДІ ОқЫтУДАҒЫ ЖОБАЛАП ОқЫтУ тЕХнОЛОГИЯсЫ лем елдеріні біразы б дан 40-50 жыл б рын игерген діс-т сілдер мен озы технологиялары б л к нде рбір о ытушыны басты ралы болып отыр. Елбасы Жолдауында «Сапалы білім беру аза станны индустриялануыны ж не инновациялы дамуыны негізіне айналуы тиіс» -деп, ай ын міндет ойды. Арнайы п ндерді о ытуда жобалап о ыту технологиясыны ма ызы ерекше. Технологияны за дылы тары мен принциптеріне с йене отырып, пайдаланып ж рмін. Педагогикалы ызметімде осы технология негізінде студент бойына арнайы п ндер о ытушысы ретінде білім н рін сеуіп келемін. Жобалау дісі ма саттандырыл ан зерттеу мен ма ызды ба дарламалы м селелерді шешімдеріне ба ыттал ан о ытушыны бас аруы ж не студенттерді здігінен ызмет ат арулары мен материалды немесе те жа сы нім т ріндегі орытынды а жету. Студенттерді жобамен жасал ан ж мыстарыны орытындылары жа сы нім немесе материалды нім бола алады. Жоба, жобалау білімі ж не жоба дісі бірбірінен ерекшеленеді. Жобалау дісінде жоба – б л о у ралы, аны тал ан о у материалдарыны жиынты ы. Жобалы білімде жобаны зірлеу – о у ма саты, жоба дісін айта кете м селелерді зірлеу ар ылы на ты дидактикалы ма сат а жету т сілін ж не т жірибелі орытынды а жетуді ескере кетеміз. Жобаны жа сы болуы студент пен о ытушы арасында ы жа сы арым- атынас а, топта ы студенттер арасында ы арым- атынас а байланысты. Топтарды ра т рып, о ытушы ішкі реакцияны ж не де жа ымды атмосфера ру жа дайларын ойластыруы тиіс. О ытушымен бірлесе ж мыс істей отыра р студент о ытушымен бірге з ойын айту а ж не де зіндік орытынды шы ару а м мкіндігі бар. Бірлесе ж мыс істегенде о ытушы ке есші р лінде болып, ол студенттермен с йлесу т ртібін згертеді, я ни саба та к бінесе ма тау, мада тау, олдау сия ты діске к шеді.

Конфуцийді естігенімді – мытамын, к ргенімді – есте са таймын, зім істегенімді – ме геремін дегені – б л технологияны негізгі станымы. Студентті жобаны орындау а ызы тыру керек. Жоба та ырыбын арастыра отырып, о ытушы р студентке тиісті м селелерді шешуге, я ни, студентті ызы ушылы ын, сол м ліметтерді абылдау жа дайын ойластыруы тиіс. «Маркетинг негіздері» п нін о ытуда к н энергиясымен уат алатын ж рдек поезд шы аруды жоспарлады . р саба сайын кететін шы ын мен кірісті есептеп орытынды саба та « скериленген темір жол к зеті » А экономисті Бимендина Арайлыммен «Маркетинг негіздері» п нінен онлайн саба та зерттеп нары а шы ару а сынылып отыр ан ж рдек поезымызды макеті мен ж ру ба ыттары, кететін шы ынды есептеп жол ж ру а ысы сынылды. Саба барысында алдыма ой ан ма сатым: студенттерді зіндік ізденіске т рбиелеу, жауапкершілік пен е бекке баулу болатын. Н тижесінде, студенттер здері ізденіп тап ан материалдары мен жаса ан бизнес жоспарын бас алармен б лісті, п нге деген ызы ушылы ы оянды. Жоба м селесі белгілі бір теориялы с ра а байланысты болуы м мкін, онда ы ма сат сол жайлы студентті білімін жо арылату, о у лгісін дифференциалдау, я ни р топ зіне ызы ты рі студент з еркімен орындай алатын тапсырмалар алады. Жобалап о ыту дісіні т рбиелік м ні. Жобалап о ытуда басты назарды т сіндіруге б луге болады. Т сіндіру – студентке

Қазақ ұстазы 65

Әдістемелік қоржын эмоционалды сер ету дісі. Т сіндіруді гімелеуден айырмашылы ы – берілген топ а немесе нысаналы сер етуде. Б л дісті олдануда о ытушы топ м шелеріні т л алы санасына, топты білім ерекшеліктеріне с йенеді. Т сіндіру адам психикасына еніп, іс- рекетті себептерін тудыратын ж не жеке т л а а жалпы сер ететінін сендіруге с йенеді. Сендіру о ытушы а белгілі бір шешім абылдату жа дайында пайдаланылады. йрету – б л п рменді жасалатын да дыландыру. Тез ж не жо ары де гейде керекті сапаны алыптастыру. ¤йрету дісін д рыс пайдалану шарттары: 1. ма сатты ай ын болуы; 2. т сінімді йрету; 3. тапсырманы беру, уа ытымен санасу.

4. орындау жолдарын ж не н тижені к рсету; 5. сапаларды бір ізді ж не бір атар т рбиесі; 6. немі ба ылау жасау. К бінесе жоба та ырыптары кез-келген т жірибелік с ра а байланысты болады, я ни студентті міріндегі е ма ызды ж не з мірлік т жірибесін осатындай ызы ты с ра тар. Атал ан технологияны олдана отырып, «А ша, аржы ж не несие», «Статистика», «Бухгалтерлік есеп негіздері» п ндерінен «Ал ыр бухгалтер» сайысында т мендегідей тапсырмалар орындаттым: «С ра -жауап» кезі і. Та тада 12 яшы жасырынып т рады. р яшы та 1 с ра тан т рады ж не 10,20,30,40 балды ж йемен ба аланады. «С йлем рау» кезе і. рбір топ а «Статистика», «Бухгалтерлік есеп негіздері», «А ша, аржы ж не несие» п ндері бойынша 3 конверт таратылады. р конвертте арнайы дайындалып иыл ан с здер болады. Сол с здерді олдана отырып берілген конверттегі п нге сай келетін с йлем ру керек. «Ма ал-м тел» кезе і. Топтар «а ша, е бек, меншік» та ырыбына арнайы дайындал ан ма алм тел айту бойынша жарысады. Бір ма ал, м тел екінші рет айталанбауы тиіс. «Бір с збен айт» кезе і. Та тада 6 ба анадан рал ан с здер атары болады, осы с здерді пайдалана отырып ма ынасына байланысты экономика а атысы бар бір с з шы аруы тиіс.

1. Мекеме, несие, клиенттер, ба алы а аздарбанк.

2. Тауар, а парат ралдары, т тынушы-жарнама.

3. А ша, нсыздану, лкен айналымда-инфляция.

4. Табель, есепшот, бухгалтер-е бека ы.

5. А ша, арнайы жабды тал ан, дыбысты белгі, сургуч-касса.

6. Ба а, айналым, сыныс, тауар, б секелестікс раныс. « ажайып ала » кезе і. Та тада ойын та ырыбына атысты с з жасырулы болады. р топты командирі ал а шы ып о ытушы топ командирлеріне с ра ояды. Командирлер

66 Қазақ ұстазы

арнайы дайындал ан барабанды айналдырады. Барабанда 5,10,15,20,25,30 балл болады. Барабанды айналдыр анда жебе ай баллды ж йеге то талса айтыл ан ріп сол бал а ба аланады. С зді бірден айтам ж не ол с з д рыс бол ан жа дайда командир тобына 50 балл беріледі. Егер айтыл ан с з д рыс емес бол ан жа дайда командир тобымен бірге ойыннан шы арылады ж не ойынды ал ан 2 командир жал астырады. С ра : ор биржасыны сауда ж йесінде эмиссиялы ба алы а аздарды айналыс а жіберу р сімі? Жауабы: Листинг. Н тижесінде, студенттер сайыста же уге, жауапкершілікті сезіне білуге, топ алдында с йлеуге, з ойын бас аларды ойымен б лісе білуге, алдына ойыл ан ма сат а жете білуге т рбиеленді. «Салы ж не салы салу» п нінен «Акциздер салы ы» та ырыбын бастамас б рын й тапсырмасы бойынша мынадай тапсырмалар орындалды: ( аза стан Республикасыны салы ж йесі тарауынан тапсырмалар) Салықтың экономикалық белгілерін ата. Жауабы: Материалды т лем, айтарылмайтын т рде а ша алу, табыс салы ы баламасыз т лем болып табылады, т ра ты экономикалы атынастар ту ызады, салы салу объектісіні бар болуымен сипатталады, салы а т лемні белгілі бір м лшері т н, салы сомасы немі мемлекет кірісіне йылады. Салықтың негізгі элементтерін ата. Жауабы: Салы т леушілері, салы салу объектілері, салы базасы, салы кезе і, салы м лшерлемесі, салы ты есептеу т ртібі, салы ты т леу т ртібі. (Жер салы ы тарауы бойынша тапсырмалар) Жер салы ынан босатыл андар кімдер? Жауабы: Біры ай жер салы ын т леушілер, мемлекет есебінен аржыландырылатын йымдар, ылмысты жазаларды ат ару саласында ы мемлекеттік т зету мекемелері, лы Отан со ысына атыс ан ж не те естірілген ардагерлер, м гедектер, бала кезінен м гедекті ата-анасыны біреуі, «Алтын ал а иегерлері», діни бірлестіктер. (К лік ралдарына салы тарауы бойынша тапсырмалар) Есеп: 2015 жылды 1 наурызында жеке т л а оз алт ыш к лемі 1600 см3 , ТМД елдерінде шы арыл ын жа а же іл автомобиль сатып алды. Т ленетін салы м лшерін есепте із. Жауабы: 7*1982=13874 тг. Н тижесінде, студенттер алдын ала берілген тапсырмалар негізінде с ра тар а жауап беріп, п н бойынша о ып йренгендерімен б лісті. з т жірибемді б лісе отырып, технологияны студентке берер пайдасыны к птігімен оса, болаша ына йретері мен берері к п екенін айта келе, та ылымдылы білім ж не одан шы атын бостанды – мір ма саты дегім келеді.

Мектепке дейінгі білім Әдістемелік қоржын МАРИЯМ ЖАКсЫБАЕВА, преподаватель специальных дисциплин ГККП «Колледж транспорта и коммуникаций» г. Астаны.

Разработка мастер-класса по дисциплине «ПРАВИЛА И БЕЗОПАснОстЬ ДОРОЖнОГО ДВИЖЕнИЯ» Бұл сабақ әзірлемесінде «Жол қозғалысы ережелері мен қауіпсіздігі» пәні бойынша «Басып озу. Басып озу ережелері» тақырыбына өткізілген шеберлік – сыныбы көрсетілген. Сабақ оқулықпен жұмыс, бейнеәдіс, сөз таластыру әдістерімен жүргізілді.

In this exploitation is shown master of class on a theme passing. Rules of implementation of passing type of employment: fixing of knowledge methods of educating: verbal, work with the book of video methods. Правила дорожного движения – это свод правил, регулирующих обязанности водителей транспортных средств и пешеходов, а также технические требования, предъявляемые к транспортным средствам для обеспечения безопасности дорожного движения. Каждый день мы являемся участниками дорожного движения, пешеходами, водителями или даже велосипедистами, поэтому знать ПДД нам крайне необходимо. Обгон – это опережение одного или нескольких движущихся транспортных средств, связанное с выездом из занимаемой полосы. Нарушение требований дорожного знака «Обгон запрещен» может повлечь за собой штраф. Соблюдение ПДД, внимательность и ответственность людей – это залог безопасности. Тема: «Обгон. Правила выполнения обгона». Цель занятия: 1) Образовательная: систематизировать изученный материал с помощью самостоятельной работы студентов.

2) Развивающая: Развивать навыки творческого подхода в

обучении, продолжать работу по развитию технического мышления и формированию творческой личности.

3) Воспитывать у студентов гордость за выбранную профессию, воспитывать интерес и уважение к общему закону. Вид занятия: закрепление знаний. Методы обучения: словесный, работа с книгой, видеометоды. Наглядные пособия, раздаточный материал: Интерактивная доска, слайды, плакат, видеоматериал, учебники. Междисциплинарные связи: «Строительство автомобильных дорог и аэродромов», «Изыскание и проектирование автомобильных дорог и аэродромов» Ход занятия 1. Организационная часть – 3 мин.

– проверка готовности студентов и аудитории к занятиям.

2. Опрос пройденного материала – 42 мин. Преподаватель дает короткое пояснение по правилам дорожного движения. Группа поделена на две команды: команда «Пешеход» и команда «Светофор».

I- тур Кто быстрее Пешеход, шофер, пассажир — люди, от поведения которых зависит порядок на дорогах. Каждый из них имеет свои правила. А задача работников дорожного строительства – это обеспечение безопасности дорожного движения на дорогах. Пешеход, шофер, пассажир — люди, от поведения которых зависит порядок на дорогах. Каждый из них имеет свои правила. А задача работников дорожного строительства – это обеспечение безопасности дорожного движения на дорогах. Қазақ ұстазы 67

Әдістемелік қоржын (Каждая команда выбирают ячейку и отвечают на вопросы) Оценивается быстрота и знание студентов.

1. Разрешается ли водителю обгоняемого транспортного средства повышать скорость движения?

2. Разрешается обгон на пешеходных переходах?

3. Разрешается ли обгон на участках дорог с ограниченной видимостью?

4. Разрешается ли обгон на подъемах с выездом на полосу встречного движения?

5. Разрешается ли обгон автобуса в данном месте?

6. Позволяет ли Вам данная разметка выполнить обгон?

7. Разрешается ли Вам обогнать легковой автомобиль по трамвайным путям в данной ситуации?

8. Что такое обгон?

9. Можете ли Вы обогнать грузовой автомобиль?

10. Разрешено ли Вам обогнать мотоциклиста?

68 Қазақ ұстазы

Әдістемелік қоржын

11. Можете ли Вы обогнать трактор?

12. Какой предупредительный сигнал подается при обгоне?

II-тур Правила движения достойны уважения

желтой – с другой. Второй – красной, а на обратной стороне – желтой. Игроки делятся на две команды. На площадке проводятся В этом туре каждая команда готовит своим (отмечаются) две параллельные линии, одна соперникам задание по правилам дорожного от другой на расстоянии 7–10 шагов. Это – движения. На плакатах будут нарисованы улица. Условия игры: дороги и объекты. Студенты команд должны правильно указать соответствующие Когда ведущий делает взмах зеленым дорожные знаки и дорожные разметки. кружком, играющие делают шаг вперед, Оцениваем: знание, быстроту. красным – шаг назад, желтым – остаются (Подводим итоги второго тура, оцениваем на месте. Ведущий чередует цвета. Если он команды по 5 балльной системе). взмахнул кружком один раз – надо сделать один шаг, если два – два и т. д. Те, кто III- тур ошибается, выбывает из игры. Побеждает Перейди улицу команда, игрок которой первым перейдет «улицу». С каждым днем на наших дорогах появляется все больше и больше автомобилей. Высокие VI тур скорости и интенсивность движения требуют Разберись в ситуации от водителей и пешеходов быть очень внимательными. Каждая команда должны подготовить Дисциплина, осторожность и соблюдение видеоматериал с аварийной ситуацией на правил дорожного движения водителями и дороге. По этим видеоматериалам студенты пешеходами – основа безопасного движения должны объяснить причину и как выйти из этой ситуации. на улице. (Оценивается знание и быстрота). Тур проводиться между студентами и 3. Подведение итогов занятия присутствующими преподавателями. (Подводим итоги урока, оцениваем знание (Оценивается внимательность и быстрое студентов). реагирование) 4. Выдача домашнего задания У ведущего два картонных кружка. Один Правила дорожного движения РК, стр. 20-21. оклеен зеленой бумагой с одной стороны и Қазақ ұстазы 69

Ізгілік ТарМПИ тынысы Әдістемелік қоржын Беседаиірімі с врачом БОЛАР БАЙЫсОВА, Тараз №34 орта мектеп жанындағы «Айналайын» шағын орталығының тәрбиешісі.

1

Та ырыбы:

Əрекет кезеңдері Дəлелдеу

сҮЙКІМДІ КҮШІК (АЙнАЛАМЕн тАнЫсУ) йымдастырыл ан о у іс- рекеттеріні технологиялы картасы. Білім беру саласы: Таным

Ұйымдастыру, Іздену.

йымдастырыл ан о у іс- рекет т рі: Айналамен танысу Та ырыбы: «С йкімді к шік» Ма саты: Балаларды й жануарларыны бірі к шікпен таныстыру. Оны демілігін, с йкімділігін сезінуге ж не айрымдылы а баурап жануарлар д ниесіне ам ор болу а т рбиелеу.

Білу: Жануарлар туралы т сініктерін білу. Игеру: К шікті тану, оны т р, т л асын білу. Ме геру: Ит йшігі туралы, оны жасай білу жолдарын ме геру. Рефлексивті түзету.

70 Қазақ ұстазы

Тəрбиешінің іс - əрекеті Шаттық шеңберін жасау. (Күн шуағын шақыру) Біз айнала тұрамыз Үлкен шеңбер құрамыз. Жəй жүреміз алдымен Бірте-бірте тездетіп. Жүгіреміз желдетіп Тағы жəймен жүреміз Тыныш-тыныш деймізде Орнымызға келеміз. (Қимылмен жасайды) Қыңсылаған дыбыс шығады. Есікті ашып қараса, кішкентай күшік келіп тұр. Тəрбиеші балаларға күшікті таныстырады.

- Балалар, бұл не? Бұл кішкентай сүйкімді күшік. Қандай əдемі, жүні жұмсақ, көзі бар, мұрны, құлағы, кішкентай құйрығы бар. Өзі ала, қара мен ақ араласқан, табандарыда жұмсақ. Қане балалар, бұл күшіктің атын білмейміз. Ендеше ат қоямыз. Не болсын? Төсі ақ – ақтөс болсын ба? Əлде табаны ақ Ақтабан болсын ба?

- Балалар бұл күшік үйінен адасып шығып кеткен, қарны ашқан болуы керек, бəріміз тамақтандырайық. Өлеңін оқу: Күшігім менің үріп тұр Бір нəрсені сезіп тұр Есікті ашып қарасам Атам.Əжем келіп тұр. Сұрақтар қою: (осыған сергіту сəтіде кіреді) Балалар күшік ашуланса қайтеді? Бірдеңені сезіп қалса не істейді? Қатты жүгіргенде қайтеді? Күшік қалай демалып жатады? Күшігіміз сүтке тойып алды. Енді жылы үйшік керек. Біз күшікке үйшік жасап беріп қамқорымызға алайық. Мен Ақтөсті суретке түсіріп алдым əрқайсысын өз күшіктеріңе үйшік жасаңдар. (үшбұрыш, төртбұрыш, жарты дөңгелек) «Қуыспақ» ойынын ойнайды. Балалар күшікке əдемі қарғыбау сыйлайды. Тəрбиеші балаларды жұмысы үшін мадақтайды.

Балалардың іс -əрекеті Балалар күн шуағын шақырып, бір – біріне жылу таратады. Қолдарын алға созып үрлеп келген қонақтарға жылу сыйлайды. Балалар күшікті көріп таң қалады.

Балалар тəрбиешінің əңгімесін тыңдайды. Күшікпен жақсы танысады.

Күшікке Ақтөс деп ат қояды.

Күшікке аяушылық білдіріп, сүт береді. Күшіктің тамақтанғанын көріп балалар қуанады. Өлеңді қайталап айтады. Сұрақтарға жауап береді. Əр сұрақтарға қимылмен көрсетіп жауап береді.

Балалар геометриялық 2 пішіндерден күшікке үйшік құрастырады. Күшікпен қуыспақ ойынды қызыға ойнайды.

Балалар күшікке қарғыбау сыйлағанына қуанады.

Мектепке дейінгі білім Әдістемелік қоржын ДИнАРА ЕЛІБАЕВА, Тараз қаласындағы № 34 орта мектептің бастауыш сынып мұғалімі.

1

Саба ты та ырыбы:

Бөлімі

сӨЗ тАПтАРЫ

І. Ұйымдастыру кезеңі

Саба ты ма саты : 1. О ушыларды шы армашылы пен ж мыс істеуіне ы пал ету. Ойлау шеберлігін, с йлеу м дениетін арттыру.

2. О ушыларды с з таптары туралы білімдерін арттыру.

3. О ушыларды бойына дептілік, инабаттылы , арапайымдылы асиеттерін алыптастыру. Саба ты т рі: д ст рлі саба Саба ты типі: Жа а саба Саба ты к рнекілігі: Интерактивті та та, стикерлер, смайликтер, плакаттар. Саба ты дістері: с ра -жауап, топтастыру, ЖИГСО дісі , «Ысты орынды », «Сы арын тап» ойыны, семантикалы карта. К тілетін н тиже: С з таптары т рлерін айта жа ыртады; с здерді ма ыналарына арай топтастырады, с з тіркесін райды; с здерді ай с з табына жататынын аны тайды; с йкестендіреді. С з таптарын ажырата алатын болады. Негізгі идеялар: С з таптары туралы білімдерін жатты улар барысында еске т сіріп, тере дете т седі. С здерге с ра оя отырып ай с з табына жататынын таба білу. Зат есім мен етістіктен с з тіркесін рай білу. С здерді ай с з табына жататынын аны тай білуі. С йкестендіре білуі. Тапсырмалар: Топты ж мыс «Ойлан, орта а сал» Ж пты ж мыс «Кестемен ж мыс» Жеке ж мыс « з бетінше ж мыс» Жеке ж мыс «Ке ейтілген тапсырма»

Мұғалімнің іс- əрекеті 1.Сынып оқушыларына жағымды ахуал туғызу. Қуанамын мен де Қуанасың сен де Қуанайық достарым Арайлап атқан күнге.

Оқушы əрекеті Оқушылар шеңбер жасап, бір- біріне тілектерін айтады.

2. Топқа бөлу. Зат есім, сан есім, сын есім, етістік сөздері жазылған қима қағаздарды Оқушылар топқа бөлініп таңдап алу арқылы топтарға бөліну. отырады. ІІ. Үй тапсырмасын талдау

«Ыстық орындық » арқылы өткен сабақты қайталау 1. Сөз дегеніміз не ?

2. Сөз құрамы дегеніміз не ?

3. Түбір сөз дегеніміз не ?

4. Жұрнақ дегеніміз не ?

5. Жалғау дегеніміз не ?

Əр топтан бір оқушыдан шығып , сұрақтарға жауап береді. Оқушылар марапатталып отырады.

ІІI. Жаңа сабақ

Қызығушылығын ояту. Балалар, бүгін ауа райы бұлтты болып тұр. Ендеше күннің шығуына көмектесейік. Сөздер жазылған қима қағаздар үлестіріп беру. Əр топқа заттың атын, заттың санын, заттың сынын , заттың қимылын топтап жазу тапсырылады.Суреттердің сəйкесін қою.

1. Дəптермен жұмыс. Көркем жазу.

312- жаттығу.Сөздерге сұрақ қою.

2. Жұмбақты жатқа жазу. Шешу.Заттың сынын , санын, атын білдіретін сөздерді табу.

3.314- жаттығу. Ребусты шешу. «Қызық» сөзін қатыстырып сөйлем құрау. «Бауырсақ » ертегісі бойынша сөйлем құрастыру.Сөз таптарын табу. Постерге сөздерді теріп жазу. " Көңілді күн"

Оқушылар сөздерді топтап жазады.

IҮ. Мағынаны тану

Ү. Сергіту сəті VI. Сабақты бекіту

Сұрақ- жауап : -Заттың атын білдіретін сөздерге қандай сұрақ қойылады ?

-Заттың санын білдіретін сөздерге қандай сұрақ қойылады ?

-Заттың сынын білдіретін сөздерге қандай сұрақ қойылады ?

-Заттың қимылын білдіретін сөздерге қандай сұрақ қойылады ?

VII. Сабақты қорыту.

VIII. Үйге тапсырма

Семантикалық картамен жұмыс

IX. Бағалау.

Берілген бағалау парағындағы топ ішіндегі оқушылардың бағаларын көрсету. Міне, тапсырмаларды орындап , күннің көзін аштық . Барлығыңа рахмет!

Рефлексия

Жұптар бір-бірін тексереді.

Слайд бойынша қимылдар жасайды. Оқушылар сұрақтарға жауап береді.

2

Ережені жаттау. 316- жаттығу. Бағалау парағындағы ұпайлар есептеледі. Оқушылар күннің шуағының маңына өз пікірлерін стикерлерге жазып іледі.

Қазақ ұстазы 71

Иə Жұмбақ шешесіңдер ме? Дəмді –дəмді тағамдарды жинаған, Қонақтарға сыйлаған. Ізгілік иірімі ТарМПИ тынысы Әдістемелік қоржын Дастархан. Үйге қонақ келгенде ең бірінші Беседа с врачом дастарханға не қойылады? Нан. Ал бүгінгі тақырыбымыз «Нан қайдан шығады?» АЛДАБЕРГЕнОВА.Р, Нанның қандай түрлерін білесіңдер? Тоқаш, бəліш тағы басқа Тараз қаласындағы №34 орта Нанды неден пісіреді? мектебі «Айналайын» шағын Ұнды қайдан аламыз? орталығының тәрбиешісі. Ұннан Сурет бойынша əңгімелеу. Техникамен жер жыртып, бидай кесіп Бидайдан. жатыр. Жаз бойы өсіріп, күзде пісіп, жетеді. Мынау бидай масағы, дəні, түсі сары. Піскен бидайды комбайн орып, машинаға тиейді. Машина Та ырыбы: қырманға əкеледі. Оны тазалап жатыр. Оны элеваторға əкеледі. Элеватор дəнді сақтайды. Қоймаға, диірменге əкеледі. Диірмен бидайды Білім беру саласы: атынас. тартып, ұн жасайды. Ұн наубайханаға Б лімі: Тіл дамыту. əкеледі.нанны Одан наубайшы əртүрліе бегімен нан Ма саты: Балаларды айналада ы д ниемен таныстыра отырып, олар а адам келетіндігін, түрлерін пісіреді. Оны дүкенге о ан к п к ш ж мсалатынды ын т сіндіру. əкеледі. С здік ж мыс: диірменші, наубайшы, диханшы.

1 Дүкенші не істеп жатыр?

«нАн қАЙДАн КЕЛЕДІ?» (ЕстИЯРЛАР тОБЫ)

Əрекет кезеңі Дəлелдеу Ұйымдастыру, іздену

Тəрбиеші іс-əркеті Көрсету, баяндау Сұрақ-жауап Ойын. «Шар үрлеу»

Баланың іс-əркеті

Жыл мезгілдерін атаңдар Қазір қай мезгіл? Өткен сабақтары еске түсіру (ойланайық) Нелер жатады? Сүт тағамдары неден алынады? Олар туралы мақал-мəтелдер, тыйым сөздер. Дұрыс жарайсыңдар. Жұмбақ шешесіңдер ме? Дəмді –дəмді тағамдарды жинаған, Қонақтарға сыйлаған. Үйге қонақ келгенде ең бірінші дастарханға не қойылады? Ал бүгінгі тақырыбымыз «Нан қайдан шығады?» Нанның қандай түрлерін білесіңдер? Нанды неден пісіреді? Ұнды қайдан аламыз? Сурет бойынша əңгімелеу. Техникамен жер жыртып, бидай кесіп жатыр. Жаз бойы өсіріп, күзде пісіп, жетеді. Мынау бидай масағы, дəні, түсі сары. Піскен бидайды комбайн орып, машинаға тиейді. Машина қырманға əкеледі. Оны тазалап жатыр. Оны элеваторға əкеледі. Элеватор дəнді сақтайды. Қоймаға, диірменге əкеледі. Диірмен бидайды тартып, ұн жасайды. Ұн наубайханаға əкеледі. Одан наубайшы əртүрлі нан түрлерін пісіреді. Оны дүкенге əкеледі. Дүкенші не істеп жатыр?

Күз, қыс, көктем, жаз. Күз Сүт тағамдары

Осы кезде қонаққа ақ əже келеді. Оларға тапсырма əкеледі. Əже бауырсақтың жасалу жолдарын 72 Қазақ ұстазы айтады. Нанды қастерлеу туралы əңгімелейді. Сергіту. Орнымыздан тұрамыз

Осы кезде қонаққа ақ əже келеді. Оларға тапсырма əкеледі. Əже бауырсақтың жасалу жолдарын айтады. Нанды қастерлеу туралы əңгімелейді. Сергіту. Орнымыздан тұрамыз Қане қанат жаямыз. Ұшып-ұшып алайық. Нан туралы тақпақ білу.

Балалар дөңгелеп шеңбер құрып тұрады.

Сүт, айран тағы басқа Сиыр, қой, ешкі, түйе Ақты төкпе, сүттен ақ, судан таза. Иə Дастархан. Нан. Тоқаш, бəліш тағы басқа Ұннан Бидайдан.

Рефлексивті түзету.

«Нан ел байлығы». Оны естен шығармайық. Балаларды мадақтау. Əжеңнің бауырсағын тарату.

Балалар орындайды. Сызбамен берілген

Балалар орындайды. Сызбамен берілген ыдыстағы бауырсақты бояу.

2

Нан қоқымын шашпаңдар Жерде жатса, баспаңдар Теріп алып қастерлеп, Торғайларға тастаңдар. Мақал Нанда өмірдің исі мен дəмі бар. Нан туралы қандай ертегі білесіңдер? Нанда адамның еңбегі мен Ендеше бауырсақ ертегісін сахналап ары бар. көрейік «Дəн мен тышқан» Ақ əже қоштасып кетеді. «Бауырсақ» Балалар рөлге бөліп ойнайды Бүгін біздің сабақта не туралы əңгімеледік. Бидай қайда өседі? Егіс даласында Ұнды кім тартады? Нанды кім пісіреді? Еңбекпен келген нанды не істеуіміз керек?

Халыққа нан сатып жатыр.

Халыққа нан сатып жатыр.

Диханшы Наубайшы Баспау керек, тастамау керек Үлкендер еңбегін құрметтеу керек.