Кеше Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Ресейге жұмыс сапары аясында Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путинмен кездесті.
№64 (28003) 9 АҚПАН СЕНБІ 2013 ЖЫЛ
ЌАЗАЌСТАН-РЕСЕЙ:
Сенімді серіктестік барлыќ баєытта жалєасады
Кездесу барысында Нұрсұлтан Назарбаев аталған сапар бұрын қол жеткізілген уағдаластықтарға сəйкес жасалып отырғанын атап өтті. – Желтоқсан айында біз алдағы жылға арналған жаңа міндеттерді талқыладық. Біз екі ел арасындағы Тату көршілестік пен одақтастық туралы жаңа шартты дайындау туралы тапсырма бердік. Оған Екатеринбургте қол қоямыз деген үміттемін. Біртұтас
экономикалық кеңістік пен Еуразиялық экономикалық одақтың барлық мəселесі ілгері жылжуда. 2015 жылы біз Еуразиялық экономикалық одақ құратынымызды жариялау үшін 2014 жылғы мамыр айында келісім болу керек, – деді Қазақстан Президенті. Өз кезегінде Владимир Путин жақында болған кездесуге қарамастан, қа ралуы тиіс бірқатар тақырыптар жинақталып қалғанын атап өтті.
– Екі ел арасындағы ынтымақтастықтың көлемі өте ауқымды. Оның үнемі өсіп келе жатқанын қуанышты сезіммен атап өтпекпін. Бұл біздің экономикамыз бен адамдарымыздың игілігі үшін екені сөзсіз. Біздің ісіміз алға басуда. Табысты жұмыс істеп жатқан интеграцияның өте жақсы тəжірибесі жинақталып келеді. Бірқатар негізгі мəселелер бар. Бүгін біз оларды талқыладық. Мен осыны іске
Ґзара тїсіністікке толы он жыл Кеше Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы, Əлемдік жəне дəстүрлі діндер көшбасшылары съезі Хатшылығының басшысы Қайрат Мəмидің Ватиканға жұмыс сапары аяқталды. Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан» – Ватиканнан.
Əлемде бір ғана жерде мемлекет ішінде мемлекет, астана ішінде астана болса ол – Аппенин түбегінде орналасқан Италиядағы Ватикан мемлекеті, католик шіркеуінің орталығы, Рим Папасы орналасқан мекен. Рим қаласының батыс жағында 0,44 шаршы шақырым аумақты алып жатқан Ватиканға қарасты Римнің іші мен сыртында орын тепкен тағы үш собор бар екен. Қала-мемлекеттің тұрғындарының саны бар-жоғы 1 мың адамның шамасында ғана. Негізінен діни мекемелердің қызметкерлері. Ватикан – абсолютті теократия лық монархия. Бір басында барлық билік тармақтарын топтастырған Рим Папасы шетелдермен қарым-қатынастарды да жеке өзі шешеді. Ал католик дінін өзін апостол Петр иегері болып есептелетін, басында Рим Папасы тұрған, халықаралық орталығы Ватиканда орналасқан
қатаң сатылы ұйым ерекшелейді. Папаның ресми толық атауы былай аталады: Рим епископы, Иисус Христос орынбасары, Апостолдар Князінің көмекшісі, Бүкілəлемдік шіркеудің Жоғары мəртебелі понтифигі, Батыс, Италия Патриархы, Рим провинциясының архиепископы жəне митрополиті, Ватикан мемлекет-қала монархы. Ол тақта соңғы демі біткенше отырады. Сонау ықылым замандарда Рим империясы өз құрамындағы барлық халықтарды бір дінге ұйыстырып, империяның бірлігіне жұмсайтын құрал есебінде пайдалануды көздейді. Сөйтіп, ежелгі Римнің көп құдайларынан бас тартып, император Константиннің 312 жылы христиан дінін мемлекеттік дінге айналдыру жайындағы шешімінен кейін империя көлемінде дамуға ресми жол ашылған дін ықпалы адамзат баласының дамуына өз əсерін тигізгені анық. Ватиканның басқарушы органы Киелі Тақ деп аталады да, Рим католик шіркеуінің орталық
Бїгінгі нґмірде:
Ауыл ахуалы əлі де алаѕдатады 2-бет
əкімшілік аппараты, яғни үкіметі Рим куриясы, ал Папа жанындағы кеңесші орган – Кардиналдар кеңесі делінеді. Ол – аса маңызды шіркеу істерін қарайды жəне өз араларынан Рим Папасын сайлауға қатысады. Кардиналдардың үштен бір бөлігі Рим куриясының құрамына кіреді. Ватикан тарихы 756 жылы Папа облысы құрылған кезден басталады. 1929 жылы жасалған Лютеран келісімі бойынша Италия Ватикан мемлекетінің тəуелсіздігін мойындағанынан бері мемлекетқала – Ватикан дін əлемінде өзіндік рөл атқарады. Жалпы, католик дінін ұстанушылар жер жүзіне тегіс жайылған. Одан біздің еліміз де құр емес. Бүгінгі таңда ол елімізде шамамен 150 мыңдай адамды біріктіреді. Қазақстан Республикасы мен Қасиетті Тақ ара сын дағы байланыстар Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасындағы Əлемдік жəне дəстүрлі діндер көшбасшыларының съезін өткізуді қолдауға деген ықыласымен ерекшеленеді. Осыдан 10 жыл бұрын басталған діни үнқатысудың қазақстандық үлгісін оң бағалаған Ватикан əр съезге өз өкілдерін жіберіп, оның жұмысына белсенді қатысып келеді. (Соңы 2-бетте).
ПАРЛАМЕНТ
Бўзылмасын ўямыз
4-бет
6-бет
асыруға мүмкіндігіміз болғаны үшін қуаныштымын, – деді В.Путин. Сондай-ақ, мемлекет басшыларының кездесуінде өзара іс-қимылдың ауқымды мəселелері жөніндегі екіжақты ынтымақтастықты нығайтуды жалғастыру, сондай-ақ 2013-2015 жылдарға ар налған бірлескен іс-қимыл жоспарын одан əрі іске асыру туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Сонымен қатар, интеграциялық
Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенатында жергілікті мемлекеттік басқару мен аймақтарды дамыту саласындағы заңнаманы жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды əзірлеуге ықпал ететін Парламент Сенатының жанындағы Жергілікті өкілді органдармен (мəслихаттармен) өзара іс-қимыл жөніндегі кеңестің отырысы болды.
Кеѕестіѕ кезекті отырысы Күн тəртібіне сəйкес, отырыста Кеңес мүшелері өздерінің мəслихаттармен өзара іс-қимыл жөніндегі үйлестірілген Жұмыс жоспарын қарап, бекітті. Сондайақ Кеңестің 2012 жылғы қызметі туралы ақпарат тыңдалып, Кеңес құрамына өзгерістер енгізілді. Одан басқа, шараға қатысушылар келесі отырыстың күн тəртібі мен əзірлік тəртібін белгіледі. Қарастырылған мəселелерді талқылауға Сенат Төрағасының орынбасары Александр Судьин, сенаторлар Анатолий Башмаков, Талғатбек Абайділдин, Михаил Бортник жəне Астана қаласы мəслихатының хатшысы Сансызбай Есілов қатысты, деп хабарлады Парламент Сенатының баспасөз қызметі.
мəселелер жөніндегі өзара іс-қимылды жалғастыруға, атап айтқанда, Біртұтас экономикалық кеңістікке жəне 2015 жылға қарай Еуразиялық экономикалық одақты қалыптастыра бастауға байланысты шешім қабылданды. Нұрсұлтан Назарбаев пен Владимир Путин Байқоңыр ғарыш айлағын пайдалану жөніндегі одан арғы өзара тиімді жəне сындарлы ынтымақтастық туралы уағдаласты.
Сондай-ақ, мемлекет басшылары келесі кездесуді Екатеринбургтегі өңіраралық ынтымақтастық форумында өткізу жəне қол жеткізілген уағдаластықтарды іске асыру барысын сол кезде талқылау туралы келісімге келді, деп хабарлады Қазақстан Республикасы Президентінің баспасөз қызметі. –––––––––––––––––
Жаѕа заѕ жобасы – жемќорлыќќа ќарсы жаѕаша кґзќарас Кеше «Нұр Отан» ХДП Төрағасының бірінші орынбасары Бауыржан Байбектің қатысуымен «Жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заң жобасын талқылауға арналған Құқықтық кеңестің отырысы болып өтті. Заңдық құжат партияның Мəжілістегі фракциясы депутаттарының бастамасымен əзірленген. Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».
Партия Төрағасының бірінші орынбасары Елбасы тапсырмасы бойынша елімізде Жалпыға бірдей құқықтық тəртіп пен қауіпсіздік қоғамын құрудың заңнамалық негіздерін қалыптастыру жөніндегі жұмыс жүргізілерін баса айтты. «Өздеріңізге белгілі, өткен жылдың соңында Елбасы Н.Назарбаев өз Жолдауында елдің алдына өте күрделі мақсаттар қойды. Осы тапсырмаларды орындауда билік партиясының Парламенттегі көпшілік ретінде «Нұр Отанның» рөлі ерекше. Партия Төрағасының барлық бастамаларын орындау үшін біздің мүмкіндіктеріміз жеткілікті. Ең бастысы – олардың тиімділігін арттыру», деді Б.Байбек. Сондықтан да партия жанында жұмыс істеп жатқан кеңестердің қыз меті жетілдірілуі тиіс.
Əртүрлі кеңес жұмыстарының ар қасында партия елдегі өте күрделі əрі аса маңызды бағыттар бойынша өз ұстанымын қалыптастырып келеді. Сыбайлас жемқорлықпен күрес партияның 2017 жылға дейінгі сайлауалды тұғырнамасының басты бағыты болып табылады. Бүгінгі күні партиядағы 18 органның ішінде Құқықтық кеңес тің маңызы айрықша, деген Б.Байбек оның 3 жылдай тиімді жұмыс істеп келе жатқан дығын ерекше атады. Қоғамның өзекті проблемаларын талқылап, оларды шешу нақты заңнамалық нормаларда көрініс табуына өз септігін тигізуде. Партия осы індетпен күресуде айтарлықтай нəтижелерге қол жет кізді жəне тəжірибе жинақтады. Əсіресе, Сенат Төрағасы Оралбай Əбдікəрімов басшылық ететін «Нұр Отан» ХДП жанындағы Республикалық
Суреттерді түсіргендер С.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.
қоғамдық кеңес нəтижелі жұмыс жүргізіп келеді. Қазіргі таңда еліміз бойынша сыбайлас жемқорлықпен күрес жөніндегі 240 өңірлік жəне аумақтық кеңестер жұмыс істеуде. Тек өткен жылдың өзінде партияның Республикалық қоғамдық кеңесі коррупцияға қарсы жұмысты жетілдіруге қатысты 70-ке тарта ұсыныс əзірлесе, соның 90 пайызы іске асып отыр. Заң жобасының қабылдануы сыбайлас жемқорлықпен күрестің сапалы жаңа кезеңіне алып келуі тиіс. Мəжіліс депутаты əрі аталған заң жобасын əзірлеушілердің бірі Нұрлан Əбдіров заң жобасында мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінде жемқорлыққа қарсы стандарттар мен сараптамаларды қолдану, сыбайлас жемқорлық қауіп-қатерлеріне талдау жасау жүзеге асқанын жеткізді. Енді «Жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заң жобасы «Нұр Отан» ХДП бастамасымен жəне қоғамдық ұйымдармен өңірлерде жан-жақты талқыға түседі деп күтілуде. Ал үстіміз дегі жылдың наурыз айында осы мəселеге байланысты халықаралық конференция өткізілмек. Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы қоғам тарапынан талқыдан өткен заң жобасы күзде Парламентте қаралады деп жоспарланып отыр.
Жастар жаңғырту жолында
«Əкесі ќой баєа білмегенніѕ, баласы ќозы баєа білмейді» Қазiр бiз даму дəуiрiн бастан кешiрудемiз. Сол даму дəуірінде жастар үшін ең маңызды мəселе қандай деген сұрақ алдымыздан шығады. Бұл жерде ең бастысы – білім алу, тұрғын үй, əлеуметтік мəселе, жұмыспен қамту. Ол үшін əрбiр жас өзiнiң болашағын ғана
емес, мемлекетіміздің келешегін өзi жасайтынын жүрегiмен сезiнуі тиіс. Міне, осылайша Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев халыққа арнаған Жолдауында жастарға ерекше назар аударды. Қазақстанның 2050 жылға дейінгі əлемдегі орны мен бағындырар биіктерін айқындап берді.
XXI ғасыр – адамзаттың рухани даму, өсу, өркендеу ғасыры. Осы себепті де болар, Елбасы Қазақстан халқы Ассамблеясының ХІХ сессиясында жастарға қатысты тапсырма беріп, Білім жəне ғылым министрлігі «Қазақстан-2020: болашаққа айқын жол» атты Мемлекеттік жастар
саясаты тұжырымдамасының жобасын дайындаған еді. Бұл құжат қоғамның жаңғыруы жағдайында мемлекеттің даму құралының біріне айналуы тиіс. Демек, тағдыр таразысының қалай қарай ауатыны бесіктің қалай тербелетіндігіне байланысты. Бұл жайт өз кезегінде жастардың қазіргі уақытта алатын білімдері ертеңінен айшықты көрініс береді деген сөз. Сондықтан жастар үнемі ізденісте жүруі керек деп есептеймін. (Соңы 3-бетте).
2
www.egemen.kz
9 ақпан 2013 жыл
ірі экологиялық таза аумақтар бар жəне экологиялық таза тағам өнімдерін шығара аламыз. Ауыл шаруашылығы өнеркəсібінде сапалы секіріс жасау толықтай қолымыздағы нəрсе. Бұл үшін бізге жаңа тұрпаттағы мемлекеттік ойсана қажет болады», деді. Міне, «Қазақстан-2050» Стратегиясында ауыл шаруашылығына жүктелер міндет көп. Ал мемлекеттік қандай бағдарлама болсын адам ең бе гімен жүзеге асады. Ауыл шаруашылығында да солай емес пе? Еңбек адамына алдымен жақсы жағдай туғызу қажет. Сол тұрғыдан қарағанда ауылдың бүгінгі əлеуметтік-тұрмыстық жағдайы жақсартуды, тіпті басқа тұрпатта қарауды талап етеді. – Оны неден бастау керек? – Бұл сұрағыңа сəл шегініспен жауап берейін. Мен Меңдіғара ауданына институтты бітірген жылдары келдім. Көп жылдар бойы «Харьков» кеңшарын басқардым. Осы аттас ауылдың суығына тоңып,
уни вер си тетінде өткен қамқоршылар мен түлектер форумында сіз жастарды қиындықтан қашпауға, ауылда тұруға шақырдыңыз. Ал оқуды бітірген түлектер көбінесе қаладан шыққысы келмейді. Жастардың ауылды өгейсімеуі үшін не істер едіңіз? – Біздің шаруашылық оқуды биыл бітіріп келетін жас мамандарға арнап екі үй салып жатыр. Біздің ауылда ауылдастардың бос уақытын өткізуіне арналған дискозал, клуб, кітапхана – барлығы бар. Бірақ жастарға бар керегі осылар ғана ма? Олар да елдің болашағын кеңірек ойлауы қажет. Өйткені елдің болашағы – жастар. Мен оларға «қиындық бар, шыдаңдар, төтеп беріңдер, ауылды өздерің көркейтіңдер», дедім. Біз де, біздің алдымыздағы ұрпақ та ауылда туып, ауылда өстік. Ештеңеден құр қалған жоқпыз. Ал бүгінгі жастар одан неге қашуы керек? Қиындықсыз не бар? Елдік,
Ауыл ахуалы əлі де алаѕдатады
«Ќарќын» ЖШС директоры, Ќазаќстанныѕ Еѕбек Ері Сайран БЎЌАНОВПЕН əѕгіме – Сайран Бəлкенұлы, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың жыл аяғында Қазақстан халқына жолдаған Жолдауының басты маңызы неде? – Тарих қойнауына кеткен жылдың ауырлығымен қатар еліміз үшін үлкен өзгерістері мен жаңалықтары да болды. Мысалы, Елбасының «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауын мен жылдың тарихи жаңалығына қосар едім. Өзің айтып отырған Жолдаудың маңызы да осында. Бұл құжат жаңа серпіліс бергендей болды. «Қазақстан-2030» стратегиясында айтылған мақсаттардың орындалғаны тұрмысымыздың жақсарғанынан да көзге көрініп отыр. – Ауыл шаруашылығындағы жақсы өзгерістер ең алдымен неден байқалады? – Өткен ғасырдың соңына қарай, 90-шы жылдары ауыл шаруашылығының құлдыраған кезіндегі қиыншылықты, дағдарысты бастан кешіргендіктен, бүгінгі дамыған деңгейіміз маған қатты білінеді. Жақсы өзгерістер ең алдымен жаңарған техника паркінен көрінеді. Техникасыз даму жоқ. Қазір шаруашылықта Кеңес Одағынан қалған «жəдігер» «К-700» тракторы ғана дер едім. Бүгінде мен басқаратын «Қарқын» ЖШС-ның егіс даласында Канададан алдырылған жоғары өнімді «Борго» кешенді техникалары, немістің «Клаасс», Ресейдің дəн себетін «Акрос» комбайндары, америкалық «Мак Дон» орағыштары, дəн шашатын аргентиналық «Фавот», «Омбу» жиынтықтары жəне көптеген жаңа техника түрлері қолданысқа енгізілді. Бір шаруашылықтағы ғана техника қуаты, міне, осындай. Қазір адамдардың жерді күтуге деген жаңа көзқа расы ның қалыптасуы ауыл шаруа шы лығындағы жақсы өзгерістердің діңгегіне айналды. Бұрын Мичурин айтқан «табиғаттың бермесін тартып аламыз» деген желеумен жұмыс істедік. Көтерем сиырдың емшегін тартқылағандай, жерді күтпей, оны дамылдатпай жыл сайын миллиондаған гектарға егін ектік. Тың жерлерді көтерудің тарихында астықтың жиналмай қардың астында қалған талай мысалы кездеседі. Осының барлығы да қазір түбірімен өзгерді. Өзін сыйлайтын диқан жерге жанашырлықпен қарайды, оны бет алдына жыртпайды. Ылғал сақтау технологиясы сияқты озық тəжірибелерді пайдаланғандар қуаңшылық жылдары да кеусен алады. Мысалы, біздің шаруашылықта ылғал сақтау технологиясын пайдалану барысында былтырғы қуаңшылық жылдың өзінде алынған өнім мөлшері мен сапасы жоғары болды. Бидайдың əр гектарынан – 10, зығырдан – 12, рапстан – 8, күнбағыстан 8 центнерден өнім жинадық. Бұл – мен басқарып отырған ұжым бірлігінің, еңбегінің көрсеткіші. Соңғы жылдары тек егінмен қалмай, мал шаруашылығын дамыту керектігіне көз жеткіздік. Өйткені, мал шаруашылығы ауыл адамдарына жыл бойы жұмыс болады. Біз малдың асыл тұқымын «алыстан арбаламай-ақ, жақыннан дорбалап» көбейтуді мақсат тұтып отырмыз. Ірі қараның жергілікті
Əулиекөл асыл тұқымды түрін бағуды қолға алдық. Арқаның суығына төзімді, ақ мəрмəр етті аударатын малдың санын жыл сайын көбейтіп келеміз, одан түсетін пайда да жоғары. Біздің облыста ауыл шаруа шылығы үшін бидай өсіру басымдыққа ие. Ал бүгін бидайды өсіріп, жинау аздық етеді. Оны сақтауды, ұқсатуды дамытқанда ғана табыс көзі тұрақты болмақ. Осы мақсатпен бидайды сақтайтын жəне құрғататын нысан үшін құны 200 миллион теңге болатын инвестициялық жобаны қолға алдық. Қазір ауыл шаруашылығына мемлекет тарапынан жасалып отырған қолдау жақсы. Астық, майлы дақылдар өсіруге субсидиялар беріледі. Президент Н. Назарбаев біздің облысқа іссапармен келген сайын ауылшаруашылық тауарларын өндірушілермен кездесіп, тек астық қана емес, сұранысқа ие майлы дақылдар түрлерін өндіруді тапсырады. Осы бағытта майлы дақылдардан алынатын өнім мөлшерін жоғарылатуды алға қойдық, оны өсіру мəдениетін игердік. – Өзіңіз айтып отырғандай, ауыл шаруашылығында жақсы істер баршылық. Бірақ ауылдың əлеуметтік тұрмысы көңілдегідей ме? – Бұл менің жанымды ауыртатын сауал. Мен өмірімді ауылда өткізіп келе жатқан жəне өз табыстарымды да ауыл шаруашы лығымен байланыстыратын адаммын. Сондықтан ауылдың əлеуметтік мəселесі мен үшін өте маңызды. Елбасы жаңа стратегиясында ауыл шаруашылығы дамуының тек қазақстандық қана емес, əлемдік маңызы бар екеніне тоқталды. Оған жаңа мақсаттар қойды. «Біз қазірдің өзінде астық дақылдарын аса ірі экспорттаушылар қатарына ендік. Бізде аса
ыстығына күйіп дегендей, бірге жасап келемін. Уақыт өзгерістерінің барлығын ауылдастарыммен бірге қарсы алып, қиындықтарды бірге жеңдік. Қарап отырсам, 90-шы жылдарғы өзгерістерден бері ауылда көп іс тындырылды. Қазір елді мекендердің көбінде мектеп, балабақша, мəдениет үйі, фельдшерлік-акушерлік пункт бар. Осыдан екі жыл бұрын республика бойынша елді мекендердің арасында ең бірінші рет біздің Харьков ауылында жоғары жылдамдықты интернет жүйесі іске қосылды. Ауылда байланыс жүйесі, су құбыры салынған, жолды да жөндеп қойдық. Ауыл адамдары егін жəне мал шаруашылығында жұмыс істейді, əр отбасының қорасы малсыз емес. Ол да күнкөріс көзіне айналған. Ауылдастарды жыл сайын отын-суымен жəне малының жем-шөбімен қамтамасыз етеміз. Адамға ең қажеті баспана екені анық. Жасыратын не бар, бүгінде осыдан ең кемі отыз-қырық жыл бұрын сабаннан, қамыстан салынған үйлердің тозығы жеткен. Міне, осыдан бастау керек. Кейінгі салынған бірлі-жарым үйлер ауылдың тұтас бейнесін бере алмайды. Қазір шаруашылықтың өз қаржысына жас мамандар үшін жылына бір-екі үй саламыз. Бұл да бар мəселені шешіп тастамайды. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстанның əлеуметтік жаңартылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» бағдарламалық мақаласындағы «жаңғырту» деген ұғымда көп мағына жатыр. Ауылды да əлеуметтікэкономикалық тұрғыдан жаңғырту керек. Ауылды газдандырудың мемлекеттік бағдарламасын жасағанда ғана бүгінгі ауылды адам танымастай өзгертеміз деп ойлаймын. Елді мекендерді газдандырмай, ауылдың əйелі пеш жағудан азат болмай əлеуметтік мəселе түпкілікті шешімін таппайды. – Бизнестің əлеуметтік жауапкершілігі ауылда қаншалықты тиімді болып отыр? – Əлеуметтік жауапкершілік дұрыс нəрсе. Бизнестегі азаматтар ауылда мектептерді жөндеп, балабақшалар ашып жатыр. Əлеуметтік саланың басқа да кемкетігіне көмек береді. Бірақ ауыл шаруашылығындағы кəсіпорындар ауылдың бүкіл проблемаларын шешуге дəрменсіз. Əлгі мен айтқан ауылды газдандыру, тұрғын үйлер салу мемлекеттік бағдарлама арқылы ғана шешімін табады. – Өткен жылдың аяғында А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік
отаншылдық сезім де болуы қажет емес пе? Президент «Қазақстан-2050» Стратегиясында ауыл шаруашылы ғын дамыту туралы келе лі мақсаттар қойған. «Біз экологиялылыққа баса назар аудара отырып, ұлттық бəсекеге қабілетті брендтер құруға тиіспіз. Нəтижесінде мен агроөнеркəсіптік кешеннің алдына – экологиялық таза өндіріс саласындағы жаһандық ойыншы болу міндетін қоямын», деді. Бұл өте үлкен ауқымды істерді қамтиды. Ал бүгіннің өзінде ауыл шаруашылығы түрлі мамандықтарға, жұмысшы кадрларына зəру. Мысалы, ауылда токарь, электрші, ағаш ұстасы мамандарын табу оңай емес. Мектеп бітіргендер бірден жоғары оқу орындарына, колледждерге ұмтылады. Олар үшін мұндай мамандық алу қорлықпен бірдей. Екіншіден, токарь болу екінің бірінің қолынан келмейді. Оған зергерге біткен қабілет керек. Жастардың барлығы қалаға тығылса, ауыл шаруашылығындағы осындай келелі істерді кім атқармақ? Қазір ойлы, сауатты жастар ауыл шаруашылығында шығармашылық деңгейде қызмет етуге болады. Өйткені ізденген, талпынған жастың бастамасына ешкім көлденең тұрмайды, мемлекет тарапынан қолдау бар. Ауылдық жерді жаңғырту газ жүргізу арқылы ғана іске асады деген пікірімді тағы қайталағым келіп отыр. Газдандырусыз жаңғырту үдерісі іске аспайды, елдің əлеуметтік-тұрмыстық жағдайы да тиісті деңгейге көтерілмейді. Қазір ауылдың демографиясы да төмендеп кетті. Мектепте оқитын балалардың саны да тым аз. Білім беру саласының мамандары шағын жинақталған мектеп туралы дабыл қағып жатады. Ауылға сəулетті мектептерді салып қойдық, ішінде бүкіл жағдай бар. Бірақ көптеген шағын жинақты мектептердің əр сыныбындағы баланың саны онға жетпейді, кейбір сыныптарда 2-3 бала отырады. Жастар шаңырақ көтермесе, дүниеге бала келмесе ауылдың қазығы қайдан мықты болсын? Нəрестелерге төленетін төлемақы мөлшері төмен. Бұл төлемақы мөлшерін жоғарылатып, оны 18 жасқа дейін төлеген дұрыс болар еді. Нəрестелерге төленетін төлемақы мөлшері 500 мың теңгеге дейін жоғарылатылса, дүниеге келетін сəби саны көбейетіні анық. Қазақстанның жері ұланғайыр кең, бірақ адам саны аз. Ол бүгіннің өзінде білініп отыр. – Жыл сайын облыс
картасынан бірнеше ауыл сызылып тасталады... – Ол рас. Мен Астанада үлкен лауазымдағы бір қызметкермен əңгімелестім. Ауылдың жағдайын айттым. Бірақ екеуміздің пікіріміз екі айырылды. Ол: «Батыстан үлгі алуымыз керек», дейді. Батыстағы мемлекеттер халқының 3 пайызы қалған 97 пайызын асырайды. Ал бізде халықтың тең жартысына жуығы ауылда тұрады. Əлгі замандасымның айтуынша, бұл көп көрінеді. Оның еркіне салса, халық қалаға көше берсін, ал ауыл тұрғындарының санын азайту керек. Мен мұны ұлттық бейнеуі жоқ нағыз «технократтың» ойы дер едім. Батыстың жақсысынан үйренуге болар, бірақ көшіруге болмайды. Біздің жерді де, халықтың ұлттық менталитетін де батыстың елдерімен салыстырып керегі жоқ. Бір Германияның жері Қостанай облысының аумағынан кіші болмаса үлкен емес. Олардағы фермерлер қаладағы үйінен шаруашылығына жеткенше зор дегенде жарты сағат жұмсар. Ал еліміздің өзге шалғайын айтпай-ақ, өзім əр талын, əр сайын бес саусақтай білетін Қостанай облысында қалалық болып отырып, даладан егін егіп, мал бағу мүмкін емес. Қостанай қаласынан облыстың шалғай аудандарына жүрдек машинамен кемінде 5 сағат жүресің. Тəңірім берген, аталарымыздың қаны сіңген, сүйегі жатқан осынша кең жердің қадірін білу керек жəне оны бос тастауға болмайды. Халқымыз аз, бос жер – көздің құрты. Осы кең далада аталарымыз малмен күн көрді. Қазір Қазақстан өндірісті елге айналды. Рас, бидай, астық – біздің брендіміз. Алайда, аталарымыздың құрығын лақтырып тастаған да болмас. Өйткені, ет өндіру керек, ол да дамудың бір кепілі екені анық. Қазақтың тілін шұрайлы еткен, дəстүрін қалыптастырған, даналығы тəнті еткен даладан қалай баз кешеміз? Елді дамытудың бар кепілі халықтың қалада тұруы ғана ма? Даламызға дұрыс қарамай экологиялық таза азық-түлік қайдан болады? Сол Батысты тықсырып келе жатқан дағдарыстың өзі азықтүлік мəселесін шешуді талап етіп отырған жоқ па? Əрине, мен өткен ғасырдың екінші жартысындағы ауылды сол күйінше қайта қалпына келтірейік деген ойдан аулақпын. Ол көрініс те тарих қойнауына кетті. Қазір мемлекеттік бағдарламалар арқылы агроқалашықтар жасау керек. Өзіміз ауылдан шықпай, шаруашылық ұйымдастырып жүргендіктен оған көзіміз де жетіп келеді. Ол үшін бүгінгі болашағы бар деген ірі ауылдардың орталығын сақтап қалу керек. Сонда бұрынғы кеңшарлар бөлімшесі болған шағын ауылдардағы 40-50 бала оқитын мектептердің де саны азаяды. Үлкен ауылдардағы мектептер толыққанды білім ошағына айналады. Ал малы, егіні үшін отырған шағын ауылдардың балаларын мектепке автобуспен тасу керек немесе интернаттарды қалпына келтіру де теріс болмас еді. Толыққанды мектептен бала да сапалы білім алады. Батыс елдерінде осындай тəжірибе бар. Бəрінен бұрын мектеп оқушыларының сапалы, тиянақты білім ала алмауы менің жаныма батады. Қазір қала мектептеріне бала сыймайтын, ауыл мектептеріне бала жетпейтін көрініске тап болдық. Мұның екеуі де сапалы білім беруге кедергі келтірері анық. Қазір ауылымызда жастар түгілі баяғы қарттарымыз да сирексіді. Өйткені кемпір-шалдың көпшілігі қыста жылы жер іздеп, қаладағы балаларының бір-екі бөлмелі үйіне кетіп қалады. От жақпайтын, үйлері қолайлы, көркем ауылдан кім кетер еді? Агроқалашықтардың инфрақұрылымын жақсартса, оған жас маман да, жастар да, үлкендер де келеді. Ауылдың бұрынғы мəнін осылай сақтаймыз. Біз Батыс емеспіз, қазаққа дастарқаны жиылмайтын, ұлттың рухани байлығын аздырмайтын ауыл керек! Əңгімелескен Нəзира ЖƏРІМБЕТОВА, «Егемен Қазақстан». Қостанай облысы.
Ґзара тїсіністікке толы он жыл
(Соңы. Басы 1-бетте). Осылайша 2003 жылғы алғашқы съезге – кардинал Йозеф Томко, екінші съезге – Папа Кеңесінің Бейбітшілік пен əділдік жөніндегі құрметті төрағасы, кардинал Роджер Этчегерей, 2009 жылғы үшінші съезге – Ватиканның Дінаралық үнқатысу жөніндегі Папа Кеңесінің төрағасы Жан-Луи Торан, төртінші съезге Ватикан мемлекет-қаласының губернаторы кардинал Джованни Лайоло бастаған делегация қатысқан болатын. Ал Ватиканның Дінаралық үнқатысу жөніндегі Папа кеңесінің төрағасы ЖанЛуи Торан өзі қатысқан съезде Дін көшбасшылары кеңесінің құрамына енгізілді. Қ.Мəми осы сапары барысында Папа уəкілі, Киелі Тақ Кардиналдар алқасының деканы кардинал Анджело Соданомен, Ватиканның Мемлекеттік хатшылығының Мемлекеттермен қаты настар жөніндегі хатшысы Доминик Франсуа Жозеф Мамбертимен, сондай-ақ Дінаралық үнқатысу жөніндегі Папа кеңесінің төрағасы Жан-Луи Торанмен кездесулер өткізді. Кездесулерде тараптар Қазақ стан мен Ватикан арасындағы ынтымақтастықтың өзекті мəселелері, сондай-ақ Əлем дік жəне дəстүрлі діндер көшбасшылары съезінің жұмысы туралы пікірлер алмасты. Кездесуден соң журналистердің сауалына жауап берген ЖанЛуи Торан: «Қазақстанға барғанымда кездескен адамдардан əлемде көп діндердің болуынан жалпыадамзаттық құн дылыққа қатер бар деген ой тумауы тиіс деген байламды есту қуандырды. Шынында, Папа Иоанн Павел II-нің Қазақстанға жəне Президент Нұрсұлтан Назар баевтың Ватиканға сапары ашық үнқатысудың, бір-бірін ықыласпен тыңдай алу дың қаншалықты маңызды екендігін дəлелдеді. Мұндай үнқатысудың əбден мүмкін екендігін түсіндіріп қана қоймай, қай мəселеде бірігіп, қай мəселеде біріге алмайтындықтарын да көрсетті. Əрине, дінаралық қатынастар тек ресми түрде Ватиканда ғана жүрмейді, ол күнделікті тұрмыста, көршілік араластықта, қызметтестікте білінеді. Ал Қазақстандағы осындай қарым-қатынастың адам гер шілік негізде құрылуы, азаматтардың бір-бірінің нанымсеніміне құрметпен қарауы өте үлгі боларлық жəйт. Олар бірігіп өмір сүріп, бір мақсатқа жұмылып, бақытты болашақты өз қолдарымен жасағысы келеді. Ең маңыздысы осы», деді. Жəне ол Қазақстан бастамасымен жиналатын съезд жұмысы жайында өз ойын білдірді. Алдымен осы съезд жұмысының басталып, оның əрі қарай дамып, дəстүрлі түрде өткізіліп отырғаны өте қуанышты. Бүгінгі күні əлем жүзінде ешкімге де съез дің қажеттілігі турасында күмəн тумайды. Арадағы үнқатысу барлығымыз үшін қажет əрі маңызды, деген оң бағасын жеткізді. Сапар барысында Дінаралық үнқатысу жөніндегі Папа Кеңесінде Ватиканның беделді өкілдерінің қатысуымен дөңгелек үстел отырысы өтті. Онда Ватиканмен арадағы қарым-қатынастарға қоса, еліміздегі католиктердің жайы да əңгімеленді. Қазақстан Рес публикасы Дін істері агенттігінің төрағасы Қайрат Лама Шəріп дөңгелек үстелге қатысушыларға елімізде қабылданған «Дін туралы» Заң аясында атқарылған жұмыстар туралы баяндады. Қ.Мəми Əлемдік жəне дəстүрлі діндер көшбасшылары съезінің 10 жылдығына арналған фотокөрменің ашылуында сөйлеген сөзінде: «Астана форумы 2003 жылы Президент Нұрсұлтан
Назарбаевтың бастамасымен өз жұмысын бастаған болатын. Осы 10 жылда ол өзінің қажеттілігін дəлелдеумен қатар, жаһандық дінаралық, өркениетаралық үнқатысуды ілгерілетудегі маңызды алаңға айналды. Бүгінгі фотокөрме съездің 10 жылдық тарихын сөйлетеді. Біз Астана форумына қолдау көрсетіп, оның жұмысына белсенді атсалысқан көрнекті дін өкілдеріне алғысымызды білдіреміз. Қазақстан мен Ватикан арасын жылы достық қатынастар байланыстыруда. Біздің қазақтың кең-байтақ жері тағдырдың жазуымен мыңдаған католиктің Отанына айналды. Қазіргі кезде елімізде 79 католик қауымы жұмыс жасайды», деді. Сонымен бірге, Төраға Астанадағы төрт съезге де Ватиканның жоғары деңгейде қатысқанына тоқталып өтіп, өзінің ризашылығын жеткізді. Киелі Тақ Кардиналдар алқасының деканы кардинал Анджело Содано Қазақстан Пре зиденті Нұрсұлтан Назарбаевтың діндер арасында үнқатысу орнату идеясын жоғары бағалап қана қоймай, оны жүзеге асыруының өте зор маңызға ие екендігін атап көрсетті. «Сіз дер дің Ватиканға арнайы келулеріңіздің өзі осы мақсатты нық ұстайтындарыңызды айқындайды. Қазақстандағы барша мұсылмандар мен христиандарға, өзге дін өкілдеріне біздің сəлемімізді жеткізсеңіздер», деді беделді кардинал Содано. Ватикан – əлемдегі барша католиктердің құбыласы саналады. Сондықтан да оған жұмыр жердің түкпір-түкпірінен осы дінді ұстанатындар ағылады. Əсіресе, олар үш ай бұрын мерзімі айтылатын Рим Папасының жаппай қабылдауына (аудиенция) асығады. Бізге осыны көрудің сəті түсті. Павел VI атындағы бірнеше мың адамды қабылдай алатын залда бос орын жоқ. Рим Папасын халық дүркірей қарсы алды. Ағылшын, француз, итальян, португал, испан, неміс, иврит, ескігрек, поляк жəне орыс тілін меңгерген Папа келгендерге өз тілдерінде арнау айтты. Орындарынан дүркірей тұрып, өз тілдерінде Папа айтқан сөзге қолпаш көрсеткен жұрт құдайды мадақтаған əнді де шырқап кетеді. Өзіңді бейне бір жастардың бейресми қызығының ортасында отырғандай сезінесің. Жиналғандар ішінде жасөспірімдердің көптігі де таңдандырады. Ал Рим Папасының сол жастардың туған тілінде тіл қатуының оларға үлкен əсер ететіні айқын. Сірə, католиктер тіл арқылы дінді уағыздаудың мүмкіндігі мол екенін түсінсе керек. Империя тұсында қазіргі Ватикан тұрған жерде құрылысын алғашында Калигула, кейін Нерон жалғастырған үлкен цирк болыпты. Өнерді дəріптегенімен, қанқұйлылығымен тарихта қалған император Нерон тұсында апостол Петр осы алаңда жазаланған көрінеді. 250 жыл өткен соң император Константин қабір үстіне базилик орнатады. Алайда, кейін Папа қонысы 73 жыл Авиньонда болған кезеңде ол ескіріп тозып, Папа Николай V 1447-1455 жылдары Росселиноға құрылыс жұмысын бастауды тапсырады. Не керек, 176 жылдан соң күмбезін атақты Микеланджело тудырған, күні бүгінге дейін көркімен көз тартқан Əулие Петр соборы өмірге келеді. Жалпы, Рим кім-кімді де терең тарих қойнауына бастайды. Гладиаторлардың өнер көрсететін жан аямас шайқас алаңы – Колизейдің жартылай сақталған қалыбы да анадайдан менмұндалайды. Колизей айналасындағы сонау Цезарь, Калигула, Неронның табаны тиген тастар сол қалпында жатыр. Мыңжылдықтар тарихының тілсіз куəгерлері мызғы май тындай. Тастарға тіл бітсе, шіркін...
Индустриялыќ даму жалєаса береді Кеше Премьер-Министр Серік Ахметовтің қатысуымен Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрлігінің кеңейтілген алқа отырысы болып өтті. Оған Парламент депутаттары, орталық мемлекеттік органдардың басшылары, ұлттық компаниялар мен үкіметтік емес жəне халықаралық ұйымдар өкілдері қатысты. Динара БІТІКОВА,
«Егемен Қазақстан».
Алқа мəжілісінде əдеттегідей министрлік жұмысының 2012 жылғы негізгі нəтижелері айтылып, алдағы жылдарға арналған міндеттер талқыланды. Осы ған орай, баяндама жасаған Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрі Ерболат Досаев Мемлекет басшысының тапсырмаларын іске асыру 2012 жылы экономика дамуын 5 пайызға дейін қамтамасыз етуге мүмкіндік бергенін атап өтті. «Шикізат пен металдарға тұрақты сыртқы сұраныс пен қолайлы баға жағдаяты тауар экспорты көлемінің 2011 жылдың 11 айында 6,3 пайыз, яғни 84,9 млрд. долларға дейін өсуін қамтамасыз етті. Ал 11 айдың ішінде тауар импорты 21,9 пайызға өсіп, 40,3 млрд. долларды құрады. Жалпы алғанда, осы мерзімдегі сыртқы сауда айналымы 10,9 пайызға өсіп, 125,2 млрд. долларды құрады», деді Е.Досаев. Сондай-ақ, бөлшек саудадағы тауар айналымы 2011 жылмен салыстырғанда 12,8 пайызды құрапты. Оған қоса, өткен жылы инфляция деңгейі 6 пайызды көрсетті, бұл 2011 жылға қарағанда 1,4%-ға төмен. «Инфляцияға басты салым ақылы қызметтер көрсетудің 6,8 пайызға қымбаттауы болды», дейді министр. 2012 жылдың 11 айында жан басына шаққандағы табыс 7,5 пайызға, іс жүзіндегі еңбекақы 8,4 пайызға өскен. Министр өз баяндамасында, сонымен қатар, өткен
3
www.egemen.kz
9 ақпан 2013 жыл
жылы салық саясатын жетілдіру шеңберінде салық заңнамасына өзгерістер мен толықтырулар енгізілгенін, бизнеске əкімшілік жүктемені төмендету мақсатында лицензиялар мен рұқсаттарды 30 пайызға қысқартуды көздейтін заң қабылданғанын айтып өтті. Министрліктің өткен жылғы нəтижелерінің қатарында «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасын іске асыру шеңберінде субсидиялауға үш бағыт бойынша жалпы сомасы 650 млрд. теңгеге барлығы 2574 жоба мақұлданғанын да айтып өтуге болады. Сонымен қатар, 2012 жылы өңірлік саясатты іске асыру шеңберінде елдің өсу орталықтары ретінде ірі шаһарларды дамыту бөлігінде қолданыстағы «Өңірлерді дамыту» бағдарламасына толықтырулар енгізілді. Сондай-ақ, Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша моноқалаларды дамыту бағдарламасы бекітілді. Өткен жыл Біртұтас экономикалық кеңістіктің алғашқы жылы болды. Үш елдің заңнамасын үндестіру жəне БЭК құқықтық базасын құру бойынша жұмыстар əлі де жалғасуда. Мұнымен қатар, өткен жылы Қазақстанның Бүкілəлемдік сауда ұйымына кіруі мақсатында қазақстандық рынокқа тауарлар мен қызметтердің қолжетімділігі бойынша екіжақты келіссөздер аяқталды. Алқа мəжілісінде Дүниежүзілік банктің Қазақстандағы тұрақты өкілі Шебнем Аккаяға сөз беріліп, ол Дүниежүзілік банк пен Қазақстан Үкіметінің Бірлескен экономикалық зерттеулер
бағдарламасын іске асыру жайында баяндады. Одан соң Парламент Мə жілісі Қаржы жəне бюджет комитетінің төрайымы Гүл жан Қарақұсова экономика саласындағы кейбір заңнамаларға қатысты пікірлерін білдірді. Мəжілісті Премьер-Министр С.Ахметов қорытындылады. Үкімет басшысы министрлікке тапсырылған ағымдағы жылдың маңыз ды міндеттеріне тоқталды. С.Ахметов атап өткендей, оның ішінде экономика өсімін 6 пайызға жеткізу жəне халықты жұмыспен қамту ең басты міндеттер болуы керек. Ол үшін əлдеқайда кешенді жоспарлар қабылданып, алда жүйелі жұмыстар жүргізілуі тиіс. Үкімет басшысы 2013-2017 жылдары экономикалық саясат макроэкономикалық қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс екенін де атап өтті. Осыған байланысты еліміздің ішкі жəне сыртқы рыноктардағы жағдайы мен экономиканың дамуына жедел мониторинг жүргізуді жалғастыру тапсырылды. Ең бастысы, Қазақстанның сауда əріптестері болып табылатын Еуропа, Қытай жəне басқа да мемлекеттердің ахуалы назарда болмақ. Осы орайда Премьер-Министр мониторинг тыңғылықты жасалуы тиіс екенін қадап айтты. Үкімет тиісті əрекеттер жасау үшін жəне дағдарысқа қарсы бағдарламаларды қабылдау үшін экономика институттары айтарлықтай сындарлы өнімді ұсынуы керек екені жүктелді. «Осыны ескере отырып, мен министрлікке Ұлттық банкпен бірлесе Үкімет пен Ұлттық банктің биылғы жылға негізделген экономикалық саясаты жөнінде бірлескен мəлімдемесінің жобасын даярлауды жылдамдатуды тапсырамын», деді С.Ахметов. Оған қоса ол 2013 жылы экономика мен инновациялардың
басым секторларын ынталандыру мақсатында салық жеңілдіктерінің тиімділігін арттыруды жəне макроэкономикалық ахуал нашарлаған жағдайда беріктіктің жеткілікті қорымен қамтамасыз етуде жұмыс жасауды тапсырды. «Мемлекет басшысы экономикада болып жатқан жағдайларды ескере отырып, дағдарысқа қарсы əсер етудің жаңа «Жол картасын» жасауға тапсырма берді. Министрлік осы картаға қатысты ұсыныстар енгізуі керек. Бізде тəжірибе бар. Дағдарысқа қарсы бағдарлама 2008-2009 жылдары тапсырмаларды сəтті орындады», деді С.Ахметов. Үкімет басшысы Қазақстанның халықаралық рейтингте бəсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында Үкіметтің ағымдағы жылы əлемнің 30 дамыған елінің қатарына қосылу тұжырымдамасын жасайтынын да хабарлады. Осы орайда С.Ахметов бəсекеге қабілеттілікті арттырудың ең маңызды бағыттарының бірі экономиканың нақты секторын дамыту екенін айтты. «ҮИИД мемлекеттік бағдарламасын əрі қарай дамытудың жаңа бес жылдығы босағасында тұрғанымызды ескере отырып, Индустрия жəне жаңа технологиялар министрлігімен бір лесе бағдарламаның екінші бесжыл дығының бағдарламасын əзірлеуді тапсырамын», деді С.Ахметов. Үкімет басшысы қорытынды сөзінде Елбасының тапсырмалары бойынша өткен жылы басталған мемлекеттік басқару жүйесіндегі реформалардың ағымдағы жылда да жалғаса беретінін еске салып өтті. Сонымен қоса, интегра циялық үдерістерді дамыту жұмыстарын да жетілдіре түсуді тапсырды. Сондай-ақ, Астанада жыл сайын өткізіліп келе жатқан экономикалық форумның еліміз үшін маңыздылығына тоқталып, биыл да оны ойдағыдай өткізуге барынша күш салу керектігін жеткізді. Сонымен қатар, ел алдындағы маңызды міндеттердің бірі ЭКСПО-2017 көрмесіне де аталмыш министрліктің жауапкершілігі зор екендігін айта келіп, оған дайындық жұмыстарына мұқият болуды тапсырды.
Ќаржылыќ есептіѕ ашыќтыєы – электронды жїйеде Кеше Премьер-Министр Серік Ахметовтің қатысуымен Қаржы министрлігінің кеңейтілген алқа отырысы болып өтті. Онда Қаржы министрлігінің 2012 жылғы жұмысының қорытындысы жəне Елбасының Жолдауын іске асыру үшін 2013 жылға арналған міндеттері сараланды. Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».
Қаржы министрлігі Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауынан туындайтын міндеттерді жəне ел Үкіметінің кеңейтілген отырысында Елбасы айқындаған барлық тапсырмаларды іске асыру жауапкершілігі жүктелген тұғырлы министрліктердің бірі болып табылады. Қаржы министрі Болат Жəмішев алқа отырысындағы өзінің баяндамасында нақ осы міндеттерге байланысты ойларын ортаға салып, 2012 жылғы Республикалық бюджеттің атқарылуы туралы жан-жақты мəлімдеді. 2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мемлекеттік бюджеттің кірістері 101,5 пайызға, салық түсімдері 101,9 пайызға орындалды. Негізгі кіріс көздері бойынша жоспар толық орындалды. Тек корпоративтік табыс салығы бойынша жоспар 96,3 пайыз мөлшерінде қалыптасты. Корпоративтік табыс салығы түсімдері азаюына əсер еткен негізгі себептердің бірі, əлемдік рыноктағы металл бағасының тұрақсыздығы болды. Мəселен, 2012 жылдың 11 айында қорғасынның бағасы 22,4 пайызға, мырыш – 12,7, мыс – 11,2, алюминий – 16,4, феррохром бағасы 11 пайызға төмендеп кетті. 2012 жылы қосымша құн салығы бойынша бюджетке түскен түсім 914,4 млрд.теңге немесе жоспардың 103,1 пайызын құрады. Кеден одағы елдерінен импортқа салынатын қосымша құн салығының жоспары 101,3 пайызға орындалды, оның артығымен орындалуына бұрнағы жылмен салыстырғанда, осы елдерден келетін импорттың 10,5 пайызға өсуі себеп болды. Жеке табыс салығы бойынша жос пар 106 пайызға, əлеуметтік салық бойынша жоспар 104,7 пайызға орындалды. Сөйтіп, 2011 жылмен салыстырғанда өткен жылы бюджетке түскен түсімдер тиісінше 62,3 млрд. жəне 44,2 млрд. теңгеге ұлғайды. Бұл көрсеткіш сонымен бірге, тұрғындарды жұмыспен қамту саласында қол жеткізген оң үрдістерді көрсетеді. Өткен жылдың соңындағы мəлімет бойынша, Ұлттық қордағы қаржы инвестициялық кіріссіз 10 062,8 млрд. теңгені құрады. Министрлік тарапынан 2012 жылы мемлекеттік қарызды азайту жəне оның өсіміне жол бермеу жөнінде бірқатар кешенді жұмыстар атқарылды. Соның нəтижесінде, мемлекеттік қарыз көлемі 142,9 млрд. теңгеге азайып, 2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 81,3 млрд. теңгені құрады. Республикалық бюджет шығыстарының
көлемі 2013 жылғы 1 қаңтарда 5 795,7 млрд. теңгені құрады немесе жоспар 99,3 пайызға орындалады. Шығыстардың жалпы сомасындағы игерілмеген қалдық 0,7 пайыз немесе 41,6 млрд. теңге болды. Игерілмеген 41,6 млрд. теңгенің 12,2 млрд. теңгесін республикалық бюджеттік бағдарламалар əкімшілерінің шарттарды орындау мерзімдерін көшіруге байланысты 2013 жылға ауыстыру белгіленді. Республикалық бюджеттен 2012 жылы өңірлерге 889,3 млрд. теңге нысаналы трансперттер бөлінді. Оның 871,5 млрд. теңгесі игерілді. 2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мемлекеттік қарыз 3 828,3 млрд. теңге (25,4 млрд. АҚШ доллары) немесе ішкі жалпы өнімнің 12,2 пайызын құрады. Оның ішінде нақты Үкіметтің қарызы 3 626,7 млрд. теңге (24,1 млрд. АҚШ доллары) болды. 2013 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Элек тронды үкімет» дамыту мақсатында са лық тық əкімшілендірудің ақпараттық жүйесі мен республикалық төлем жүйесі Жеке Сəйкестендіру Нөмірлері/Бизнес Сəйкестендіру Нөмірлеріне (ЖСН/БСН) көшті жəне штаттық режімде жұмыс істеуде. 2012 жы лы салық органдары 4 млн. адамның ЖСН-дерін жан-жақты тексеруден өткізді. Жеке Сəйкестендіру Нөмірлеріне/Бизнес Сəй кестендіру Нөмірлеріне көшу бірден 3 құжаттың (Салық төлеушінің тіркеу нөмірі (СТН), Əлеуметтік сəйкестендіру кодтары (ƏСК) жəне жеке басын куəландырушы құжат) орнын ауыстырды. Атап айтқанда, бұл бизнесті тіркеу мерзімін 10-нан 1 күнге дейін қысқартуға, зейнетақылар мен əлеуметтік аударымдарды төлеген кезде салық төлеушінің тіркеу нөмірінің Əлеуметтік сəйкестендіру кодтарына сəйкес келмеуінен бұрын болған қателіктерді болдырмауға мүмкіндік береді. Мемлекет басшысының 2012 жылғы 27 қаңтардағы Үкіметтің кеңейтілген отырысында берген тапсырмасын орындау үшін сатып алулардың мемлекеттік вебпорталында сатып алынатын тауарларға, жұмыстар мен қызметтерге тұтас ақпараттық бағалар жүйесі құрылды, өткізілетін сатып алу туралы ақпаратты орналастыру бөлігінде квазимемлекеттік секторды қосу қамтамасыз етілді. Елбасының тапсырмасына сəйкес еліміздің шағын бизнес субъектілерін тексеруді азайту мақсатында 2013 жылдың 1 қаңтарынан бастап жеке кəсіпкерлердің көптеген санаттары міндетті түрде бухгалтерлік есеп жүргізуден жəне қаржылық есеп беруден босатылды. Шағын кəсіпкерлік субъектілер үшін қаржылық есеп берудің ұлттық стандарттары жасалынды. Ол қолданыстағы есептік жүйесімен
салыстырғанда екі есе қысқартылған. Бүгінде «Қазынашылық-Клиент» ақпараттық жүйесі арқылы мемлекеттік мекемелерге қызмет көрсету жəне төлемге шарттарды тіркеуге жəне шоттарды өңдеуге арналған өтінімдерді өңдеу уақыты бұрын жұмсалатын 48 сағаттың орнына 16 жұмыс сағатын құрап отыр. Алқа отырысын Үкімет басшысы Серік Ахметов қорытындылап, мемлекет қаржысын тиімді пайдалануды жəне бюджетке түсетін түсімдерді дер кезінде жинауды қамтамасыз етуде министрліктің атқаратын міндетінің аса маңызды екендігін атап көрсетті. Бұл ретте ол мемлекетке, тұрғындарға жəне бизнеске көрсетілетін қызмет тиімді де нəтижелі болуы керектігін айтты. Үкімет басшысының пікірінше, бюджеттік шығындардың тиімділігіне барынша басымдық беру керек. «Бюджеттің атқарылуындағы маңызды бағыт – шығындардың тиімді жұмсалуы. Бұл ретте ысырапшылдыққа жəне бақылаусыздыққа жол бермеу керек. Бюджеттік бағдарламалардың əкімшілері даму бағдарламаларын жəне ағымдағы бағдарламаларды іс жүзіне асыруға бөлінген бюджеттік қаржыны жедел жəне дер кезінде алуы керек. Бұл міндетті ойдағыдай орындауда Қазынашылық үлкен рөл атқарады», деді Серік Ахметов. ПремьерМинистр 2014 жылдың соңына дейін еліміздің барлық мемлекеттік мекемелерін бірыңғай «Қазынашылық-Клиент» жүйесіне қосу туралы нақты тапсырма берді. «Салық жəне кеден органдары қызметінің негізгі көрсеткіші сапа мəселесі болуы керек. Бұл органдар тарапынан көрсетілетін қызмет дер кезінде жəне ешқандай əуресарсаңсыз жүзеге асырылуы тиіс. Біздің кəсіпорындарымыздың жəне кəсіпкерлеріміздің қызметінің тиімділі жəне олардың экспорттық əлеуеті осы мəселеге тікелей байланысты», – деді өз сөзінде Серік Ахметов. Салықтық есеп беру мəселесін жеңілдету жəне азайту тұрғысында Үкімет басшысы толықтай электронды есеп беру жүйесіне көшу қажеттілігін атап көрсетті. Ол сонымен бірге кедендік əкімшілендіруді жүйелеу жөніндегі жұмысты одан əрі жетілдіруді тапсырды. «Шекарадан өткізілетін тауарлардың толық тізімін көрсетпеу, жүргізілетін жұмыстардың жабықтығы, делдалдардың көлеңкелі бизнесі, шекарадан тауар өткізу жылдамдығының төмендігі, сыбайлас жемқорлық мемлекеттік бюджетке түсетін салықтарды азайтып қана қоймайды, сондайақ, Қазақстанның халықаралық дəрежедегі рейтингін төмендетеді», деді Үкімет басшысы. Бюджеттік қаржыларды тиімді пайдалануда, əділдікті, мемлекетке деген сенімділікті қамтамасыз етуде электронды сатып алу жүйесін кеңінен дамытудың маңыздылығын айта келіп, Премьер-Министр ағымдағы жылы Қаржы министрлігі атқаратын бірқатар міндеттерді атап көрсетті.
«Премьер»
– таєылымды таєдырдыѕ параќтары Айнаш ЕСАЛИ,
«Егемен Қазақстан».
Кеше Алматыдағы ел аға лары жақсы бір оқиғаның айналасында тоғысты. Қалалық Ардагерлер кеңесі үйіне ағылып келіп жатқан ақ самайлы аяулы жандардың көпшілігі дерлік бір кездері елдігіміздің кетігіне жарап, қоғамның игілігі үшін ғұмырларын сарп еткендер болатын. Олардың арасында мемлекет жəне қоғам қайраткерлері менмұндалайды. Бұлар – Бəйкен Əшімовтей тарихи тұлғаның тұстастары еді. Бұлар – Бəйкен Əшімовтей елжанды азаматтың көзкөргендері-тін. Сонымен, кеше Алматы қаласында Николай Колинконың «Премьер» атты кітабының тұсаукесері болып өтті. Қолымызға кезекті жақсы кітап түсті. Бұл кітап Бəйкен Əшімұлы Əшімов – Қазақстанның көрнекті мемлекет жəне қоғам қайраткері, өз елінің шынайы азаматы, Ұлы Отан соғысының ардагері, Социалистік Еңбек Ері, Қазақ КСР Министрлер Кеңесін 14 жыл басқарған ғажайып адам жайлы жазылған. Естеліктер, жазбалар мен күнделіктерден құралған десек
те, деректі-мемуарлық публицистика жанрында жазылған кітаптан Бəйкен ағамыздың өнегелі ізін ғана емес, бүкіл дəуірдің тынысын, экономика мен мəдениеттің қайта түлеген шежіресін де табуға болар еді. Автордың айтуынша, бастапқыда ардагер журналист Николай Колинко бұрынғы ел басшылары туралы сүбелі естелікті қолға алуға жүрегі дауаламаған. Өйткені, Бəйкен ағамыздың барында ол кісі туралы бірқатар кітаптар жарық көрген. Дегенмен, автор ой таразысына сала келе, атқарған тірлігі аңыз сияқты тау тұлға жайлы өз сөзін айтуға, өзі куə болған жайларды жаңғыртуға тоқтаған. Уақыт пен ұрпақ солардың ішінен керегін өзіне екшеп алады. Ал, бұл кітапта Үкімет тізгінін ұстаған Бəйкен Əшімовтің өз заманына, өз қоғамына тигізген шарапаты мен айналасына шашқан адамдық шуағы, көңіл толқытар тарихи сəттер, адамдардың тағдырына тікелей қатысты шешімдер – бəрібəрі қамтылады. Автор бастапқыда кітапқа əртүрлі атау берсе де, соңғы сəтте француздың қысқа ғана «premier» – Премьер деген сөзіне тоқтайды. Бірінші... Үкіметтегі
бірінші адам. Премьер-министр! Республиканың Министрлер Кеңесінің Төрағасы жəне өз ортасындағы, отбасындағы бірінші адам. Тұсаукесер барысында бүгінде елдегі кадрлардың алтын қорындағы ақылшысына ай налған Сұлтан Жиенбаев, Сағадат Нұрмағамбетов, Эрик Гукасов, Мəнура Ахметова сынды көптеген тұлғалар естеліктерін төгіп, кешегі жылдарға саяхат жасады. Бұл кітап өткен жылы Бəйкен Əшімовтің 95 жылдығына орай жарық көруі тиіс болатын. Аздап кешіксе де, қолымызға салмақты саясаткер жайлы сүбелі туынды тиді. АЛМАТЫ.
Жастар жаңғырту жолында
«Əкесі ќой баєа білмегенніѕ, баласы ќозы баєа білмейді» (Соңы. Басы 1-бетте).
Енді жоғарыда аталған Елбасы тапсырмасы мен тұ жырымдама жобасына тікелей қатысы бар мəселелер туралы əңгіме қозғайын. Осыдан бірер жыл бұрын Қазығұрт баурайында Оңтүстік Қазақстан облысы əкімінің бастамасымен өткен жастар тəрбиесіне арналған «Ырыс алды – ынтымақ» атты келелі кеңесте арнайы əңгіме болды. Еліміз өркендеп, экономикамыз дамып, əлемдік деңгейге көтеріліп келеміз. Қазақстан сияқты тəуелсіздігін жаңа алған жас елге идеология əбден керек жəне ең алдымен, ол мемлекеттің ұлттық сипатына, тəуелсіздігіне қызмет етуге тиіс. Ұлттық идеология дегеніміз – халықтың, бүкіл елдің əдет-ғұрып, салт-дəстүрін, санасын ғасырлар бойы дамытып, жетілдіру арқылы ұрпақтанұрпаққа берілетін ережесі, ол сол халықтың тілін, ділін, мемлекетін қалыптастыруға қызмет етеді. Жалпы, жаһандану өзгерісіне бой алдыратындар ең алдымен, жастар. Олар ұлттық дəстүр дегенге онша мəн бере бермейді. Сөйтіп, қазақы мінезден біртіндеп алыстап бара жатыр. Сондықтан, жастарымыздың білім сапасына көңіл аударуы, өз құқықтарын білуі, патриоттық рухты сезінуі, ата-баба аруағын сыйлау сияқты қанымыздағы ұлттық дəстүрдің өз жалғасын табуы жолында ардагер ұстаздар, тиісті мамандар жан-жақты жұмыстар жүргізуде. Себебі, бəрі де адам бойында тəрбиемен байланысты дамиды. Бұл – ұрпақтың болашағын ойлау деген сөз. Ұлттық тəрбие туралы идея бүгінгі күн талабы мен өмірлік қажеттіліктен туындап отыр. Ұлы Абай айтқандай, жас ұрпақтың психологиялық ерекшеліктеріне айрықша зейін қойса, тəрбие арқылы олардың бойына жақсы қасиеттер дарытуға болады. Елбасы айтқандай, балалар – қоғамымыздың ең əлсіз жəне қорғансыз бөлігі жəне олар құқықсыз болуға тиіс емес. «Əкесі қой баға білмегеннің, бала сы қозы баға білмейді». Бала тəрбиесі – тек ананың емес, атаананың екеуінің де міндеті. Бала тəрбиелеу – болашаққа ең үлкен инвестиция. Біз бұл мəселеге осылай қарап, балаларымызға жақсы білім беруге ұмтылуымыз керек. Тəуелсіз елді өз қолымен құрған буыннан басталған ұлы істерді кейінгі ұрпақтың лайықты жалғастыратынына кəміл сенеміз. Бұл тұрғыда Оңтүстік өңірінің демо графиясы, шүкір, жаман емес. Мəселен, 2009 жылы облысымызда 72 703 сəби өмірге келсе, 2012 жылы 77 601 перзент кең дүние есігін ашты. Демек, ел келешегін өркендете түсер жас өскіндерден үміт мол. Президент жастарға – жаңа буын қазақстандықтарға сенім артты. «Жастары жалын жүректі,
өршіл намысты, биік рухты болса, ол елдің еңсесі де биік болады», деп жасампаз елдің жастарына қай уақытта да үлкен сеніммен қараған Елбасымыздың биылғы Қазақстан халқына Жолдауында жаңа саяси бағыттың негізгі қозғаушы күші жастар болуы керектігін қадап айтты. Осы тұрғыда республикада бірінші болып облысымызда «Жастар орталықтары» құрылды. Оның мақсаты болашаққа деген үкілі үмітіміздің тірегі – жастарды патриоттық рухта тəрбиелеу, тəуелсіз елдің ертеңін жасауға баулу. Өңіріміздегі 2 млн. 620 мыңнан астам халықтың 772 428і, яғни 29,4 пайызы 14 пен 29 жас аралығындағы жастар, облыстағы 900-ден астам елді мекендердегі ауыл жастары 470,5 мың болса, қала жастары – 301,8 мың. Бүгінгі таңда жастар арасындағы өзекті мəселелердің бірі – жұмыссыздық. Бұл бағытта елімізде жүзеге асырылып жатқан «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасы өз нəтижесін беруде. Мəселен, облысымызда 2012 жылдың басынан бері уəкілетті органдарға 33 433 жас азамат еңбек етуге тілек білдірсе, оның 15 377-сі жұмысқа орналасып, 4 217-сі қоғамдық жұмысқа, ал 8150-і жастар практикасына жолданып, 1 052-сі тұрақты жұмысқа орналасты. Жастар арасында кəсіпкерлікті дамыту мақсатында 2012 жылғы қыркүйек-желтоқсан айларында «Самұрық-Қазына» ұлттық əл-ауқат қоры мен «Даму» жастар қоғамдық ұйымы «Жас кəсіпкерлер мектебін» ашып, облыстың аудан, қалаларынан 300-ден аса жас келіп, білімдерін шыңдап, арнайы сертификат алды. Бүгінгі таңда облысымызда 156 жас кəсіпкер өздерінің кəсібін жүргізу мақсатында 366 515,0 теңге көлемінде несие алып, өз тіршілігін дөңгелетіп жүр. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасында жастар кəсіпкерлігі мемлекет дамуында маңызды рөл атқарады. Жас кəсіпкерлер – отандық экономиканы жаңа белестерге шығаруға қабілетті авангард болып табылады. Қазақстанның əлеуметтік жаңғыртылуын тиімді түрде іске асыру үшін қажетті жастар кəсіпкерлігіне қолдау көрсету ел дамуының басты міндетіне айналып отыр. Осыған орай, облысымызда кəсіпкерлерге қызмет көр сету орталығы ашылды. 2012 жылдың қорытындысымен облысымыздың 11 ауданы мен қалаларында «Бизнес негіздері» бойынша 470 адам оқыту курстарынан өтті. Сонымен қатар, 147 тыңдаушының қатысуымен 3 мастер-класс өткізілді. Оқытудан өткендердің жалпы санының 30%дан астамын жастар құрайды. Жас кəсіпкерлер – жастардың барынша бастама шыл, жа уапкершілікті əрі қажырлы бөлігі. Сондықтан, Оңтүстік Қазақстан
облысының Кəсіпкерлерге қызмет көр се ту орталығы Қазақстан эконо ми ка сының көркеюі мен табысты болуының нық тірегі ретінде жастар кəсіпкерлігін дамытуға бар күшін салуда. Əрине, қиындықсыз тіршілік жоқ. Бұл тұрғыда аға буын, 90 пайызы көшбасшы партияның мүшесі болып табылатын облыстық мəслихат депутаттары, ізбасар жас депутаттарымыз да халқымыздың болашақ табыстары үшін жастардың білім алуына, жұмыс жасауына лайықты барлық жағдайды жасау жолында жергілікті жерлердегі əкімдіктермен бірлесе отырып, халыққа қызмет етуде. Жалпы, атқарушы органдар мен халық қалаулыларының арасындағы өз деңгейіндегі қарым-қатынас барысында əр сала, оның ішінде жастар мəселесі бойынша да жасалып жатқан ауқымды шаралар əр уақытта өз жалғасын таба бермек. Бүгінгі таңдағы ең басты мəселенің бірі – халықтың тұрмыстіршілігін қамтамасыз етудің барлық салаларын жақсарту. Біздің өңіріміз – халқының саны ең көп, тығыз қоныстанған облыс. Ал қалың ел, дүйім жұрт болып қол жеткізген көрсеткіштеріміз облыс экономикасы мен халықтың əлауқатының əрі қарай дамуының негізі болып табылады. Мəселен, 2012 жылғы облыс бюджетінің көлемі 364,5 млрд. теңгені құрап, 2011 жылмен са лыс тырғанда 52,1 млрд.теңгеге (16,7%), оның ішінде: өзіндік кірістер 8,2 млрд. теңгеге (15,1%), трансферттердің түсімдері 47,9 млрд. теңгеге (19,3%) ұлғайып, айтарлықтай нəтижелерге қол жеткізілді. Өткен жылы Түлкібас ауданында өткен «Ырыс алды – ынтымақ» алқалы жиынында бас қосқан ел ағалары мен ақсақалдары Елбасы ұсынған «Қазақстанның əлеуметтік жаңғыртулары: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» идеясын арқау етті. Осы кеңесте жастар мəселесі де кеңінен сөз болды. Еліміз ежелден ел ағаларына, ардақты абыздарына, қағидасы қазыналы қарияларына қарап, ойын да, бойын да түзеген. Талантты тұлғаларына тəу етіп, тұтқалы тəжірибелерінен үлгі алған, еңселерін тіктеп, еңбекке де, ерлікке де ақылмандардың ақ батасы арқылы бел байлаған. Бүгінгі егемен еліміздің мамыражай жағдайында аға ұрпақтың қадірі арта түспесе кеміген жоқ. Жастардың əрбір игілікті іс, толағай тірлігі ел ағаларының, ақ ниетті ақсақалдарының қолдап-қуаттауымен, ақ жол тілеп алқалауымен жүзеге аса беретініне еш күмəн жоқ. Əбілқасым ДОСБОЛОВ, Оңтүстік Қазақстан облыстық мəслихатының депутаты, «Құрмет», «Парасат» ордендерінің иегері.
Оңтүстік Қазақстан облысы.
4
www.egemen.kz
9 ақпан 2013 жыл
ПАРЛАМЕНТ ПАРЛАМЕНТ
Депутат дауысы
Талқылау тағылымы
Елбасының жыл сайынғы Жолдауы елдің ішкі жəне сыртқы саясаттағы барлық мəселелерін қамтитын бағдарламалық құжат болып табылады. Ал, желтоқсан айында жария етілген жаңа Жолдаудың жөні бөлек. Өйткені, бұған дейінгі Жолдаулар алдағы екі-үш, бес немесе 10 жылдағы кезеңді қамтитын болса, бұл жолғы Жолдау елдің 2050 жылға дейінгі мақсаты мен міндеттерін, қол жеткізуге тиісті межелі көрсеткіштерді айқындап берді. Бұл Жолдау ең алғашқы 1997 жылы жария етілген еліміздің 2030 жылға дейінгі стратегиялық дамуын айқындаған кешенді құжатпен ғана сəйкес деуге негіз бар.
жұмылған біртұтас елдің жетістігі. Енді Елбасы дамыған 30 елдің құрамына ену мақсатын алға қойып отыр. Оған да тек қана бірліктің арқасында қол жеткізе алатынымыз анық. «Қазақстан-2050» Стратегиясы – өте жауапты да маңызды мін дет. Алға қойған мақсатқа жету жолында халықтың да, атқарушы жəне заң шығарушы органның да жауапкершілігі зор
Бір маќсатќа жўмылєан елдіѕ жетістігі де мол Егор КАППЕЛЬ,
Мəжіліс депутаты, Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі.
Ең біріншіден, біртұтас Қазақ стан халқын, Елбасымызды жəне билікте жүрген азаматтарды еліміздің 2030 жылға дейінгі стратегиялық жоспарының негізгі бөліктерінің табысты орындауымен құттықтаймын. «Қазақ стан-2030» көрсеткіштері бойынша негізгі жетістіктерге мерзімінен бұрын қол жеткізіп отырмыз. Сондықтан, бүгінгі таңда елдің стратегиялық бағыты, экономикалық жаңғырту жəне əлеуметтік дамуы кең ауқымды қайтадан жоспарлауды талап етіп отыр. Міне, соның бəрі Елба сы Жолдауында көрініс тапқан. Мемлекет басшысының «Қазақстан-2050» Стратегиялық бағдарламасы да ертерек орындалуы мүмкін деген пікірі біздің жүрегімізге қуаныш ұялатты. Əлемде 2050 жылға дейінгі өз бағдарын айқындаған елдер санаулы ғана. Соның бірі – Қазақстан. Жəне де еліміз алдына үлкен міндеттер қойып отыр. Бəсекеге қабілетті 30 елдің қатарына ену – Қазақстанның ғажайып жоспары. «Біздің басты мақсатымыз – 2050 жылға қарай Жалпыға ортақ еңбек қоғамын құру. Қазақстан ХХІ ғасырдың ортасына қарай əлемнің ең дамыған 30 елінің қатарында болуға тиіс. Біздің жетістіктеріміз бен қазақстандық даму үлгісі Жаңа саяси бағыттың негізі болуға тиіс», деді жаңа Жолдауында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев. Бұл жай айтыла салған сөз емес. Өте маңызды қадам. Барлық саланы алға дамыту қай мемлекет үшін де оңай емес. Қазір 51-орында тұрсақ, енді 38 жылдың ішінде қарқынды дамудың нəтижесінде отыз елдің қатарынан көрінуімізге толық мүмкіндігіміз бар. Бəрі де тек өзімізге байланысты. Мемлекет басшысы елдің эко номикасын дамыту арқылы халықтың жағдайын жақсартуға мəн беріп келеді. Əлеуметтік жаңғырту – Қазақстанның негізгі бағыттарының бірі. Тəуелсіз елімізде əрбір қазақстандық бақытты, ертеңгі күніне сенімді өмір сүруі тиіс. Ол үшін кəсіподақ ұйымдарының қызметін жандандыруға маңыз беріліп отыр. Біз
бұрын «алдымен – экономика, содан соң – саясат» деген қағиданы ұстанған болсақ, қазіргі таңда адам капиталын дамыту экономикамен тең дəрежеде тұруы керек. Өйткені, мемлекетімізде экономикалық қатынастар жанжақты орнықты, азаматтық қоғам қалыптасты. Біртұтас Қазақстан қоғамының іргесі нығая түсуде. Мемлекеттік тіл елді біріктірудің негізгі бір тетігіне айналып келеді. Еліміз бірінші кезекте қазақтың салт-дəстүрлерін жəне бізде тұратын барлық ұлттардың салтдəстүрлерін дамытуға жол ашып отыр. Қазір біздің қоғам өзіндік мəдениетті қалыптастыра білді. Соның негізі қазақ мəдениеті болса, өзге ұлттардың мəдениеті де оны байытып, толықтыра түсті. Қазақстан қоғамының менталитеті – қазақ. Мен əрдайым «қазақстандық» деген ұғымның негізгі түбірі – «қазақ» деген сөзден шыққанын айтып жүремін. Қазақ менталитеті бүгінгі таңда мақсаткерлігімен, өз міндеттерін орындай білуімен, ата-бабалардың озық салт-дəстүрлерімен ерекшеленеді. Қазақ халқының жерге, отбасына деген ерекше құрметпен қарайтын көзқарасы бізді де өзіне тартып отыр. Бүгінгі таңда еліміздегі барлық ұлттар мен ұлыстар бірігіп, бір халықты құрайды. Еліміздегі 138 ұлт өкілін өзіне тарту арқылы қазақ халқы үлкен жетістіктерге жетіп келеді. Қазір бəсекеге қабілетті 51 елдің құрамына енгенімізде де, 2030 жылға дейінгі болжанған негізгі көрсеткіштерге алдын ала қол жеткізгенімізде де ұлтаралық татулық жəне дінаралық келісімнің үлесі бар. Бұл – бір мақсатқа
болмақ. Елімізде тұратын өзге ұлт өкілдерінің де атқаратын міндеті – ортақ мақсат жолында туған Отанымызға адал қызмет ету. Елбасы қазақ халқы ұлттарды біріктіруші болуы керек екенін айтты. Мəселен, шетелге барған адамға «Сіз кімсіз? Қайдан келдіңіз?» дегенде, «Мен – қазақстандықпын» деп, бірақ қазақтың салт-дəстүрін білмей тұрса, қалай болғаны? Өзі туып-өскен жердің қарапайым ерекшеліктерін, ұлттық құндылықтарын білмесе, оның мемлекетке, өз Отанына деген құрметі қане?! Ол мəдениетті адамның қасиеті емес. Жас ұрпақты ұлтаралық келісімге, халық дəстүрін білуге, ұлттық жəне мемлекеттік құндылықтарды құрметтей білуге тəрбиелеу үшін біздер жауаптымыз! Осы орайда, Мемлекет басшысының жаңа Жолдауда жаңа патриоттық сезімді қалыптастыру туралы айтқан ойларында осындай терең мəн жатқанын ұғуға болады. Елбасының: «Жаңа қазақстандық патриотизм барлық қоғамды, барлық этностық əркелкіліктерді біріктіруге тиіс» деген ойы бар шамыздың көкейімізден шығып отыр. Əсіресе, орыс тілінде тəрбие алған ұрпақтың ұлттық салтдəстүрді, рухани-мəдени байлықты білуіне мəн бергеніміз жөн. Қазір біз олардың бойына сіңірмесек, ертеңгі күні олар бəсе кеге қабілетті бола алмайды! Мемлекеттік тілді, өзі туыпөскен елдегі ұлттық салт-дəстүрді білмей, қоғамдық-саяси істерге белсенді араласа ала ма? Бүгінгі таңда мемлекеттік тілді оқыту бағдарламасы бар. Қазақстан халқы Ассамблеясы арқылы бірқатар істер атқарылуда. Тіл мен мəдениетті ұғыну, Отанды сүю қасиеттері адамға жүрек арқылы берілуі тиіс. Осы орайда, аға ұрпақ өкілдері жастарға көбірек түсіндіруі керек деп ойлаймын. Сондай-ақ, еліміздің солтүстігінде туып-өскен жастар оңтүстіктің тарихи мекендерін, табиғи, мəдени ерекшеліктерін білуі қажет. Сол секілді, оңтүстікте туғандар солтүстіктің өте керемет тарихи жəне табиғи құндылықтарын білуі керек деп ойлаймын. Яғни, бірге туғандай араласып, игі дəстүрлер өзара қолдау тапқаны жөн. Мұның бəрі елдің ортақ мұрасы ретінде қабылдануы тиіс.
Тұрақты комитеттер тынысы
Нотариат ќызметі заман талабына жауап беруі тиіс
Парламент Сенатында «Қазақстан Республикасының нотариат туралы заңнамасы: қазіргі жай-күйі, проблемалары жəне келешекте жетілдіру бағыттары» тақырыбы бойынша дөңгелек үстел отырысы болды, деп хабарлады осы палатаның баспасөз қызметі.
Талқылауды аша келіп, Сенат Төрағасының орынбасары Қайрат Ищанов нотариат қызметі саласындағы көтерілген мəселелерді зерттеудің маңыздылығы мен кемшіліктерін жоюдың өзектілігін атап өтті. «Нарықтық қатынастардың жедел дамуы жылдам жəне сапалы құқықтық көмек секілді жеке нотариат институтының енгізілуі де уақыттың талабы болды», – деді Қ.Ищанов жəне ол нотариат жүйесіндегі қазір орын алып отырған күрделі мəселелерді одан əрі зерделеу жəне олқылықтарды жою қажеттігі туралы айтты.
Сенаттың Конституциялық заңнама, сот жүйесі жəне құқық қорғау органдары комитетінің төрағасы Серік Ақылбай, «Нотариат туралы» Заң қабылдан ған 16 жылдан бері жыл сайын нотариат институтын жетілдіруге бағытталған түзетулер енгізілгенін атап өтті. «Нотариатқа жүктелген міндет терді толыққанды орындауды қамтамасыз ететін қажетті заңнамалық базаны жасау жөнінде елеулі жұмыстар атқарылды», – деді С. Ақылбай. Сонымен бірге, ол нотариат қызметі мен өндіріс саласындағы айқындалған проблемалық
мəселелердің бар екенін, соларды шешудің қажеттігін көлденең тартты. Дөңгелек үстел барысында Əділет министрі Берік Имашев сөз сөйлеп, Мəжілістің Заңнама жəне сот-құқықтық реформалар жөніндегі комитетінің төрағасы Рахмет Мұқашев нотариаттық заңнама туралы айтты. Жоғарғы Соттың Азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі сот қадағалау алқасының судьясы Жаңылсын Архарова нотариат қызметін жетілдіру жолдары туралы сөз қозғаса, Республикалық нотариалдық палатаның төрағасы Əсел Жанəбілова нотариат институтын жетілдірудің келешегі жайында баяндама жасады. Шараны қорытындылай келіп, С.Ақылбай нотариат қызметін жүзеге асыруда, сондай-ақ, нотариалдық іс-қимыл жасаудағы рəсімдердің құқықтық негіздерін одан əрі жетілдірудегі өзекті мəселелерді талқылау үшін шараның пайдалы болғанын жеткізді.
Сізді не толғандырады?
Əр елді мекен ґз мəртебесіне сəйкес келуі шарт
Бүгінгі таңда Қазақстанда халық саны 50 мың адамнан кем емес 58 шағын қала бар, олардың ішінде 15-і облыстық маңызы бар қалалар қатарында. Көптеген шағын қалаларда ірі өнеркəсіптік кəсіпорындар жоқ, шағын жəне орта бизнес жеткілікті дамымаған. Шағын қалаларға ретсіз көші-қон, экономикалық құлдырау, инфрақұрылымдардың жеткіліксіздігі, жұмыссыздық сияқты ауыртпалықты əлеуметтік құбылыстар тəн. Тұрсынбек ӨМІРЗАҚОВ, Мəжіліс депутаты.
«Қазақстан-2050» Стратегиясында Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев өңір лерде əлеуметтік-экономикалық шарттарды теңес тірудің жаңа тиімді тетіктерін енгізу қажеттілігін атап өтті. Ел Үкіметіне облыс əкімдерімен бірлесіп, осы жылдың өзінде шағын қалаларды дамыту бойынша бағдарламаны қабылдау тапсырылды. Осындай бағдарлама біздің шағын қалаларда нақты секторды, өндірістік жəне əлеуметтік инфрақұрылымдарды дамытуда, халықты жұмыспен қамтуды жоғарылатуда көмектесуі тиіс. Өңірлерге жұмыс бабымен барғанда жеке елді мекендердің, əсіресе, аудандық ма ңыздағы қалалардың өз əкім шілік мəртебесіне сəйкес сіздігі анық байқалады. «Қазақстан Республикасының əкімшілік-аумақтық құрылы сы туралы» Заң бойынша аудандық маңыздағы
Стенограмма сөйлесе
Немќўрайлылыќќа кґніп жїрген жайымыз бар
қалаларға халық саны 10 мың адамнан кем емес, оның ішінде жұмыскерлер жəне олардың отбасы мүшелері халықтың жалпы санының үштен екісін құрайтын, аумағында өнеркəсіптік кəсіпорындар, коммуналдық шаруашылық, мемлекеттік тұрғын үй қоры, дамыған оқу жəне мəдени-ағарту, емдеу жəне сауда объектілері бар елді мекендер жатқызылады. Қазіргі уақытта Қазақстан бойынша аудандық маңыздағы қалалар мəртебесіне тек халық саны критерийі бойынша ғана 12 қала (Степняк, Державинск, Жем, Темір, Қарқаралы, Қазалы, Форт-Шевченко, Булаево, Мамлют, Сер геев, Шар, Серебрянск) сəйкес келмейді. Олардың басым бөлігі, шын мəнінде, ауылдар жəне кенттер болып табылады. Елді мекеннің өз əкімшілік мəртебесіне сəйкес келмеуі тұрғындардың əлеуметтікэкономикалық жағдайына сай емес саясат жүргізуден туындаған өңірлердегі əлеуметтік теңгерімсіздікке алып келеді. Мысалы, ауылды елді
мекендерде жұмыс істеуге жəне тұруға келген денсаулық сақтау, білім беру, əлеуметтік қамту, мəдениет, спорт жəне ветеринария мамандарына демеуші жəрдемақы жəне тұрғын үй сатып алу немесе тұрғын үй құрылысы үшін əлеуметтік қолдау көрсетіледі, 25% жоғарылатылған еңбекақы мен тарифтік мөлшерлемелер белгіленеді. Ал, шағын қалалар мамандары үшін мұндай жеңілдіктер қарастырылмаған, бұл кадрлар тапшылығына алып келеді. Бұл осындай қалалардың əлеуметтік инфрақұрылымы жұмысына келеңсіз əсер етеді. Күйзелісті қалалар тұрғындары маған шағын қалалардың əлеуметтік салалар жұмыскерлерін əлеуметтік қолдау мəселесін шешуді бірнеше рет өтінген. Жоғарыда аталғандар негізінде шағын қалаларды дамыту бағдарламасын əзірлеу алдында Үкімет: – шағын қалалардың өз мəртебелеріне сəйкестігіне талдау жүргізуі, оның негізінде Қазақстан Республикасының Президентіне жеке елді мекендер мəртебесін өзгерту туралы ұсыныс енгізуі; – өз əкімшілік мəртебесіне сəйкес емес, аудандық маңыз дағы қалаларға ауыл ды аумақтарды дамыту саласындағы мемлекеттік қолдау шараларын тарату мəселесін қарастыруы керек». Əйтпесе, яғни шағын қалалар мен ауылдардың арасын ажыратып алмай, жоғарыда айтылған бағыттағы жұмыстарды алға бастыру мүмкін еместігі өз алдына, қиындық үстіне қиындық, ауыртпалық үстіне ауыртпалық жамала бермек.
Фотокүнделік
Статистика агенттігініѕ Їкімет саєатындаєы есебіне орай Мəжіліс депутаттарыныѕ пікірлері 28 қаңтарда Парламент Мəжілісінде Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі Үкімет сағатын өткізді, онда Агенттіктің 2012 жылғы қорытындылары мен 2013 жылға перспективалары талқыланды. Депутаттар алдында Статистика агенттігінің төрағасы Ə.Смайылов сөз сөйледі. Депутаттар тарапынан 25тен аса түрлі тақырыптарда, соның ішінде инновация статистикасы, демографиялық статистика, мал шаруашылығы статистикасы, «Е-статистика» АЖ жəне инфляция туралы сұрақтар қойылды. Қорытындылай келе, депутаттар Агенттіктің алдағы уақыттағы жұмысы туралы өздерінің ұсыныстары мен ескертулерін білдірді. Сергей ДЬЯЧЕНКО: ұсыныстар жасады. Қойылған «Смайылов мырза маңызды сұрақтарға толық жауап берілді баяндама жасады. Ұлттық статис- деп ойлаймын». тика жүйесінің даму жолдарын атап көрсетті. Сонымен қатар, Гүлмира ИСІМБАЕВА: 2012 жылы сəуір айында өткен «Мен өзім бүгінгі Үкімет Үкімет сағатында депутаттар сағатында Статистика агенттігінің берген ұсыныстардың орындалу берген мəліметінде мынадай барысы жөнінде ақпарат ұсынып жаңалықты ұйғардым десем боотыр. Бұл – бақылаудағы мəселе. лады. Бəріміз осы жерде жұмыс Ұсыныстар бойынша көп жұмыс істегенімізге бір жыл болды, жасалған. Жалпы, Агенттік өз кейбіреулеріміз бір жыл ғана емес, міндетін дұрыс деңгейде атқарып бірнеше жыл. Мен өз басым бүгін келеді. Үкімет мүшелерінің бірі дейтін (ол Бүгінгі мəселе де жан-жақты мүшелігіне кірмесе де) Агенттіктің талқыланды. Депутаттар орынды Парламент Мəжілісінде Үкімет
сағатында берген ұсыныстарды назарына алып, ол ұсыныстармен жұмыс істеп, сол жөнінде бір нəтижеге келгенін алғаш рет көріп отырмын. Көп жағдайда депутаттардың берген ұсыныстарына, депутаттық сауалдар болсын немесе Үкімет сағатында айтылған ұсыныстар болсын, немқұрайлылықты көріп жүреміз. Оны мойындаймыз да, оған көніп те жүрген жайларымыз бар. Тағы да айтамын. Біздің берген ұсыныс тары мыз бойынша жұмыс жасағаны көрініп тұр. Өткен Үкімет сағатында «Жұмыспен қамту» бағдарламасы бойынша жұмыссыздарды өз бетінше жұмыспен қамтылған азаматтарды есептеу жөніндегі методиканы өзгерту жəне оның ауқымын кеңейту жөнінде ұсыныс беріп едім. Ол біздің Мəжілістің де ұсынысына енді. Сол бойынша атқарылып жатқан жұмыстарды көріп, оның бүгінгі ары қарай жалғасын тауып жатқанына куəгер болып отырмыз. Бұл – қуанарлық жағдай. Егер
барлық Үкімет мүшелері, əрбір мемлекеттік ұйымның басшысы осындай жанашырлықпен, осындай ұқыптылықпен біздің барлық ұсыныстарымызға қарайтын болса, онда алға басатынымыз, əрине, сөзсіз». Сейітсұлтан ƏЙІМБЕТОВ: «Қазіргі уақытта Агенттік ТМД елдерінің арасында алғашқылардың бірі болып «Е-статистика» жобасын іске асыруды бастап, статистикалық ақпаратты жинау, өңдеу жəне тарату процестерін толық автоматтандыруға бағытталған интеграцияланған ақпараттық жүйелерді құру мен енгізу бойынша едəуір жұмыс атқарды. Аталған жобаны тиянақты түрде іске асыру, ең алдымен, барлық қолданушыларға статистикалық деректерге қол жеткізудің қолайлы болуын қамтамасыз етеді. Сондықтан, осы бағыттағы жұмысты жалғастыру қажет деп есептейміз». «Егемен-ақпарат».
Суреттерді түсірген Ерлан ОМАРОВ.
Технопарктер жайы ќаралды
Мəжілістің Əлеуметтікмəдени даму ко митетінің төр айымы Да риға Назарбаева ның жетек шілігімен Қазақстан Республикасының технопарктерінің қызметін жетілдіру мəселелері бойынша комитет отырысы өтті, деп хабарлады осы палатаның баспасөз қызметі.
Технопарктер құрылтайшыларының, ғалымдардың сұранысы бойынша технопарктер қызметін жетілдіру туралы мəселені палатаның Əлеуметтік-мəдени даму комитетінің төрайымы көтерді. Ал комитет отырысында негізгі баяндаманы Мəжіліс депутаты Уəлихан Бишімбаев жасады. ...2004 жылдан бастап технологияларды дамыту саласындағы ұлттық институттың қатысуымен елде 9 аймақтық технопарк құрылды, оның 1-еуі қызмет атқармайды. Аймақтық технопарктердің мақсаты – индустриялық-инновациялық қызметті жүзеге асыру жəне инновациялық əлеуетті, аймақты дамытуға қолайлы жағдайлар жасау. 2004-2009 жылдардағы технопарктердің қызметін талдау олардың жұмысын ұйымдастыруда жүйелік кемшіліктердің бар екендігін көрсетті. Негізінен, пробле малар жарғылық капиталды, инфрақұрылымдар мен өндірістік орындарды құру мəселелерімен байланысты. Аймақтық технопарктер жоғары оқу орындарымен, ғылыми ұйымдармен, бизнес-ортамен тығыз байланысты қамтамасыз ете алмады. Жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдардың қатысуымен технопарктерді құруда жарғылық капиталдағы зияткерлік меншіктің үлесін қолдану тəжірибесінің болмауынан жəне жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдардың мүдделерін қорғауда кепілдіктің жоқтығынан қайшылықтар туындайды. Қазіргі таңда, əсіресе, технологиялық даму бойынша Ұлттық агенттіктің технологиялық бизнес-инкубаторлау бағдарламасын жүзеге асыру аясында аймақтық технопарктердің жұмысында бірқатар оң үдерістер пайда болды. 2012 жылы «Индустриялықинновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» Заң қабылданды, соның негізінде мемлекеттік қолдаудың кешенді жүйесі жасалды. Елбасымыздың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауында көрсетілген міндеттер инновациялық қызмет саласына ғылымның белсенді қатысуын талап етеді. Мұндай ұстаным технопарктерді елдің инновациялық алаңында басты ойыншы ретінде танып, бір жағынан, инновациялардың генераторы мен негізі болып табылатын ғылыми саламен, екінші жағынан өндірістік кəсіпорындармен, бизнеспен тығыз байланысты анықтайды. Д.Назарбаеваның бастамасымен отандық технопарктердің қызметін талдауға қатысты өткен отырыста олардың қызметін одан əрі қарай жетілдіру үшін шаралар қолданудың қажеттілігі байқалды. Осыған орай бірқатар ұсыныстар жасалды: Сонымен, ел Президентінің тапсырмаларын орындауда «үштік спираль» – бизнес, университет, мемлекет» құру бойынша технопарктердің инновациялық үрдіске барлық қатысушыларымен, соның ішінде жоғары оқу орындарымен, ғылыми ұйымдармен, кəсіпорындармен жəне инвесторлармен тығыз байланыс орнатуды қамтамасыз ету талап етілетіні атап көрсетілді. Комитет отырысында Индустрия жəне жаңа технологиялар вице-министрі Қаныш Төлеушин, «Технологиялық даму жөніндегі ұлттық агенттік» АҚ басқарма төрағасы Айдын Құлсейітов мəселеге қатысты түсініктемелер жасап, Индустрия жəне жаңа технологиялар министрлігінің, Білім жəне ғылым министрлігінің, Технологиялық даму бойынша ұлттық агенттіктің, жоғары оқу орындарының жетекшілері сөз алды.
Сырт көз – сыншы
Өңір өмірі
Қазақ болып туып, қазақ ғылымына, оның ішінде кенжелеп барып кемелденген қазақ философиясына молынан үлес қосқан, ұлт топырағында диалектикалық логика мектебінің негізін қалаған академик Жабайхан Мүбəрəкұлы Əбділдиннің өмір жолына көз жүгірткенде данышпан Абайдың: «...адамдық қарызы үшін еңбек қылсаң, Алланың сүйген құлының бірі боласың», деген сөзі ойға оралады. Қазақстан ғылымына еңбек сіңірген қайраткер, Мемлекеттік сыйлықтың, Президенттің Бейбітшілік пен рухани татуластық сыйлығының, Ш.Уəлиханов атындағы сыйлықтың лауреаты, көрнекті оқымыстының ой-өлшемінен өрілген философиялық еңбектері ұлтымыздың руханиятына қосылған мұра екені сөзсіз. Онда ол Аристотель, Сократ, Кант, Гегель, өзге де əлемдік дəрежедегі ғұламалардың дүниелерін саралай келіп, қазақтың философиялық ой өлшемімен ұштастырып, түйін жасаған академиктің зерттеулері туралы белгілі философтар Б.Кедров, Э.Ильенков, В.Степин, В.Мальцев, Е.Ситковский, В.Лекторский, басқа да алысжақын шетелдің зерделі азаматтары оң бағалап, жақсы пікірлерін білдіріп келеді. Ал азат еліміздің оқымыстылары мен қайраткер қаламгерлері Салық Зиманов, Əбіш Кекілбаев, тағы басқалар, Жабайхан Мүбəрəкұлының ұлт ғылымына сіңірген еңбегін ерекше атап: «Қазақстандық философиялық Владислав ЛЕКТОРСКИЙ,
Ресей Ғылым академиясының академигі, философия ғылымдарының докторы, профессор.
Академик Жабайхан Мүбəрəкұлы Əбділдиннің философия ғылымы саласында тындырған істерін бағалау, түсіну үшін оның ғылым жолындағы алғашқы қадамы мен қалыптасуының идеялық жəне əлеуметтік тағылымын санаңда қайта жаңғыртып, зерделеуің керек. ХХ ғасырдың 50-жылдарының екінші жартысынан бастап кеңестік философияда жағдай өзгерді. Менің ойымша, тіпті, революциялық өзгерістер орын алды деуге болады. Өйткені, сол кезде бізде ұзақ уақыттар бойы қалыптасып қалған маркстік философияны догматикалық ұғыну «Диалектикалық жəне тарихи материализм туралы» сталиндік қағидаттың көлеңкесінде қалған еді. Мен бұл өзгерістерді ММУ-дің философия факультетінің жас аспиранттары Э.В.Ильенков пен А.А.Зиновьев 19531954 жылдары қорғаған кандидаттық диссертацияларында, ал кейін кітап пен мақала түрінде жариялаған материалдары арқылы жүзеге асырған К.Маркстің «Капиталы» бойынша жасалған теориялық зерттеулерінің методологиясы тұрғысындағы диалектикамен байланыстырдым. Осы екі диссертацияның да тақырыбы мүлде ерекше болып көрінуі мүмкін. Шынтуайтында, бұл арада əңгіме жаңа философиялық проблеманы тұжырымдау жəне ресми диамат пен тарихи материализмнің көптеген догмаларын жоққа шығару туралы болып отыр. Екі диссертация да «Капиталдағы» (атақты «абстрактіліктен нақтылыққа өрлеу») маркстік əдісті ұғындыра отырып, сол кездегі біздің философия үшін мүлде жаңа-ғылыми теорияның логикалық құрылуы мен дамуы, осы дамудың əдісі, теориялық жəне эмпирикалық білімдер арақатынасы, зерттеу логикасы мен тұжырымдау логикасы жəне т.б. бағыттардағы зерттеулер кеңістігіне жол ашты. Басқаша айтсақ, ғылыми таным теориясы туралы əңгіме қозғалды. Ильенков пен Зиновьевтің Маркске арқа сүйей отырып «абстрактіліктен нақтылыққа өрлеу» жолындағы теориялық білімнің қалыптасуы мен дамуы туралы жасаған пайымдаулары, шын мəнінде, сол жылдары Лениннің «Материализм жəне эмпириокритицизм туралы» еңбегіне байланысты ресми қабылданған тұжырымдарға қарама-қайшы болып шықты. Мəселенің Ильенков пен Зиновьевтің философияның белгілі бір саласында ерекше бір мектеп ізашарлары болғандығында емес екенін баса айтқым келеді. Менің ойымша, олардың идеялары мен бағдарламалары тұтастай алғанда, біздің философияның дамуындағы принципті шеп болды. Бұл жаңа бір дүниені ашқанмен бірдей еді. Зерттеудің шынайы философиялық жаңа əдістері өмірге келді. Сөйтіп, ХХ-шы жүзжылдықтың 50жылдарының аяғы мен 60-жылдарының басында біздің белгілі философтарымыз ғылыми таным теориясы тұрғысындағы диалектика проблемаларымен айналыса бастады. Нақ осы кезде тағы бір, күтпеген деуге болады, айтулы құбылыс алдымыздан шықты: Жабайхан Мүбəрəкұлы жетекшілік ететін тамаша қазақстандық диалектикалық логика мектебі өмірге келгеніне куə болдық. Осындай тоқтамға келуге алғашында Ж.М.Əбділдиннің редакция сымен жарық көрген төрт автордың əйгілі ұжымдық монографиясы, ал кейін оның өзі жазған «Теориялық танымдағы бастама мəселесі» (Алматы, 1967 ж.) деген еңбегі ықпал еткенін айтуға тиіспіз. Бұл еңбектер бірден диалектикалық логика саласы мамандарының назарына ілікті. Оларды жас қазақстандық философтардың диа лек тиканың өте күрделі жəне терең проблемаларын тамаша игеріп алғаны, философия тарихын аса бір білгірлікпен талдауы, біздің белгілі философтарымыз Э.В.Ильенков, Б.М.Кедров, Е.П.Сит ковский, П.В.Копниндердің (олардың ықпалын мойындай отыра) еңбектерімен таныс болуы, сонымен бірге, диалектикалық логика мəселелерін талдауда өзіндік көзқарас танытуы таңғалдырды. Əсіресе, Жабайхан Мүбəрəкұлының бастама мəселесіне арналған кітабына қызығушылықтың зор болғанын айтқым келеді. Ақиқаты сол, бұл мəселе бұған дейін де белгілі бір деңгейде, мəселен, абстрактіліктен нақтылыққа өрлеу əдісіне арналған Э.В.Ильенковтің классикалық еңбектерінде біршама талданған болатын. Десек те, бұл проблеманы барынша
5
www.egemen.kz
9 ақпан 2013 жыл
мектептің негізін салған, өмірдің даму диалектикасын терең түсінген ғалым-философ» дейді. Тəуелсіздіктің алғашқы жылдары: «Бодан болу, құл болу, тəуелді болу дегеннің бір жаман жері бар. Ол адам өзіне сеніңкіремейді. «Біреу не айтады екен?...» дей береді», деп өзі меңзегендей, бір кездері үстем күштің үрейін туғызып, зəреқұтын қашырған, осы қорқыныш қазақ зиялыларын қойдай жусатуға əкелген, жарты ғасырға жуық уақыт сол қырғынқасіретті құпияда сақтап, құрдымға жібермек болған арам пиғыл су сепкендей сөндіріліп, ақтаңдақ ел болғанда жарыққа шықты. Алаш арыстарын ақтау ісіне Елбасы бас болып зиялы қауым өкілдері бел шеше кірісіп, ұлт ұлылары халқымен қайта қауышты. Солардың қатарында, тіпті алдыңғы шебінде Жабайхан Əбділдиннің жүргені белгілі. «Адам екі нəрсе арқылы қартаймайды. Біріншісі – қайырымды ісі, екіншісі – мейірімге толы сөзі» деп Баласағұн айтпақшы, бұл оның Отанына ерекше қызмет еткенін көрсетеді. Осындай ғұлама туралы Ресей Ғылым академиясының академигі В.А.Лекторскийдің көлемді мақаласын ықшамдап газет оқырмандарының назарына ұсынып отырмыз. Нұртас ИМАНҚҰЛ, философия ғылымдарының докторы, профессор.
жəне оған қолдау көрсеткен КСРО ҒА философия институтының директоры П.В.Копнин қайтыс болғаннан кейін оның орнына келген жаңа басшылар Э.В. Ильенков пен оның ізбасарларын қудалай бастады. Б.М. Кедров пен оның зерттеу жұмыстары орынсыз сынға ұшырады. Осындай келеңсіз жағдайда Алматы арман қалаға айналды. Өйткені, мұнда ғылым логикасы мен методологиясы тұрғысындағы диалектика мəселесін зерттеу өте қолайлы жағдайда жəне қазақстандық философтардың басшысы Жабайхан Əбділдиннің қызу қолдауымен жүзеге асып жатты. Осы саладағы мəскеулік мамандар, əйтеуір, мүмкін болған жағдайда өздерін қызықтыратын, қордаланып қалған мəселелерді қазақстандық əріптестерімен, əсіресе, осы саланың майталман білгірі Ж.М.Əбділдинмен талқылау үшін Алматыға келуге ұмтылатын. Бүгінгі таңда біз өзге елде, өзге əлеуметтік жағдайда өмір сүріп жатырмыз. Бұрынғы Кеңестер Одағы жоқ. Қазақстан
Жабайхан Əбділдин жəне диалектика таєдыры
түбегейлі жəне жан-жақты зерттеген нақ Ж.М.Əбділдиннің өзі болғанын мойындауымыз керек. Осы арада мен сол жылдары əлемдік əдебиетте «теориялық зерттеу бастамасын» жоққа шығарған ғылым логикасы мен методология мəселелері бойынша логикалық позитивизм қағидалары үстем еткеніне назар аударғым келеді. Оcы бағытты қолдаушылардың пікірінше, логикалық позитивизм ұстанымына сəйкес теория гипотетикалық – дедуктивті конструкция тұрғысында ұғынылуы керек, ол таза формальдік логикалық жəне математикалық операциялар арқылы өрістейді жəне оның салдары эмпирикалық фактілермен салыстырылады. Теорияның осы өрістеуінің бастапқы пункті бірқатар аксиомалар ретінде қабылдануы мүмкін, ал оларды таңдауда еркіндікке жол беріледі. Жабайхан Мүбəрəкұлы осы мəселеге байланысты басқа көзқараста болды. Теориялық зерттеу бастамасы – бұл бастапқы теориялық модель, оның өрістеуі (ал бұл формальді емес, жаңа мазмұндық алғышарттарды бірте-бірте қатыстыруды көздейтін мазмұндық үрдіс) теорияны біртұтас құруды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бастаманы таңдау теорияның біртұтастығымен анықталады. Демек, теорияның мазмұны бастаманы таңдауға тəуелді. Сонымен бірге, бастама – бұл жай ғана анықталған формальді тұжырым емес, ол нақты мазмұндық модель, егер қажет болса – теориялық жүйенің жалпы негізі мəніне ие болатын нақты «жеке жағдай». Мен Ж.М.Əбділдин ұсынған барлық теориялық тұжырымдаманың ерекшеліктеріне тереңдеп, бүгешігесіне дейін талдағалы отырған жоқпын. Тек ХХ ғасырдың 70-80-жылдарында батыстық философиялық əдебиетте ғылым методологиясының дамуы ғылыми теорияның дəл осы логикалық-позитивистік моделінен бас тарту бағытында өрбігенін, соған қарамастан Ж.М.Əбділдин өз кітабында жасаған тұжырымдарды шетелдердің белгілі ғалымдарының мойындағанын атап өткім келеді. Рас, философия саласындағы батыстық мамандар бұл тақырыпқа өздерінің қалыптасқан ғылыми дəстүрлері шеңберінде келді де, оны өздерінше зерделеді. Мəселен, Т.Кун үшін бұл «парадигма», теория немесе тіпті, бірнеше теория негізіне жататын жəне жай ғана жалпы тұжырымдар жиынтығы емес, əлдебір нақты «мысал», үлгі. И.Лакатос мұны мазмұндық модель тұрғысында қабылданған ғылымизерттеу бағдарламасының «өзегі» ретінде қарастырады. Əңгіме бұл диалектикалық теория бастамасының өзі болмаса да, осы мəселені Жабайхан Мүбəрəкұлының батыс философиясынан да бұрын жəне өзгеше зерттегенін көрмеудің мүмкін еместігі жөнінде болып отыр. Ж.М. Əбділдин ғылым методологиясы бойынша батыстық та, біздің отандық əдебиетте де (бізде эмпиризмді жақтаушылар сенсуалистік түсінікке құрылған В.И. Лениннің «Материализм жəне эмпириокритицизм» деген еңбегіне сүйенді) эмпиризм позициясы үстемдік жасап тұрған тұста, оны ғылыми тұрғыдан дəлелді сынап, жаңа бағыт ұсынды. Кейін, 70-жылдары батыстық əдебиетте эмпиризм «ғылыми фактілердің теориялық жүктемеленгені» туралы тезис арқылы сынала басталды. Бұл батыстық ғылым философиясы үшін жаңалық ашумен бірдей болды. Қалай десек те, біздің елімізде теориялық білімді эмпирикалық түсінуді диалектикалық тұрғыдан философиялық сынау Ж.М. Əбділдиннің еңбектерінде ерте жəне терең жүзеге асырылғаны ақиқат. Мен үшін осы жайт екі нəрсені білдіреді. Біріншіден, сол жылдары шынында да, біздің философия мен халықаралық философиялық қауымдастық арасында қатынас болмаған еді. Əрине, бұл құптарлық жайт емес.
Лебіздер: «Біз Ж.М.Əбділдинмен көптен, отыз жылдан астам таныспыз. Ол – диалектикалық логиканың қазақстандық мектебінің негізін қалаушы». В.СТЕПИН, Ресей Ғылым академиясының академигі. «Ж.Əбділдин жоғары методологиялық деңгейде бірқатар жаңа проблемаларды шеше білді». Н.ОСМАНОВ, Кубань университетінің профессоры. «Ж.М.Əбділдиннің «Канттың диалектикасы» кітабы терең, мазмұнды зерттеулерден туған жəне философия тарихын жасауға қосылған сүбелі үлес болып табылады». В.КОХАНОВСКИЙ, профессор. Бірақ, басқа да жағдай болды: сол жылдары біздің философтарымыз сондай тамаша мəселелер көтеріп жəне оны сондай əдіспен сəтті шешуге қол жеткізді, ал батыстық философиялық ой осыны бізден едəуір кеш игере бастады. Қазақстандық философтар академик Ж.М.Əбділдиннің жетекшілігімен 70-80-жылдары диалектикалық логика мəселелерін зерттеуге ерекше құлшыныспен кірісіп, қыруар істер атқарды. Мен айтар едім, сол жылдары Алматы осы проблеманы зерттеудің бүкілодақтық орталығына айналды. Атап айтқанда, Жабайхан Мүбəрəкұлының бірнеше монографиясы жəне оның редакциялауымен көптеген кітаптар жарық көрді. Бұл еңбектерде диалектикалық логиканың негізгі принциптері жүйелі түрде жан-жақты зерттелді. Қазақстандық ғалымдар мұнымен де шектелген жоқ. Олар сол кезде «Диалектикалық логика» деп аталатын төрт томдық ұжымдық монография шығарды. Осы зерттеулердің маңызды бір ерекшелігі – қазіргі заманғы ғылым, əсіресе, жаратылыстанудың методологиялық мəселелерін зерделеуде теориялық байлам жасауға жол ашылды. Ж.М.Əбділдиннің өзі салыстырмалы теория мен кванттық механиканың методологиялық мəсе леле ріне талдау жасады. А.Н.Нысанбаев диалектикалық тұрғыдан математикалық білімнің философиялық-методологиялық мəселелерімен шұғылданды. Ж.М.Əбділдиннің зерттеу ұжымының өзге өкілдері космология, биология, геоло гия, физикалық жағрапия, тарихи ғы лымдардың методологиялық мəселелеріне талдау жасады. Ж.М.Əбділдин сол жылдары Алматыда диалектикалық логикадан бірнеше Бүкілодақтық конференция ұйымдастырды. 70-80-жылдары Мəскеуде диалектика мəселелерін зерттеушілердің басына бұлт үйірілді. Нақты айтсақ, 1971 жылы осы проблемамен өзі айналысқан
тəуелсіз мемлекет болды. КОКП-тің билігі жүрмейді. Ресейде де, Қазақстанда да марксизм-ленинизм ілімі ресми идеология болудан қалды. Осыған байланысты өз заманында, мүмкін, өте өзекті жəне тіпті, жаңашыл болған зерттеулер маңызын жоғалтқан сыңайлы. Өйткені, бүгінгі таңда ол зерттеулер бүгін ескірген Маркстің идеяларынан шықты деген пікір белең алып тұр. Кейбір қазіргі заманғы зерттеушілер бұл диалектика идеясының өзіне де, даму принципіне де жəне біздің философтар (оның ішінде Ж.М.Əбділдин де бар) дамытқан əрекетшілдік əдіске де, С.Л.Рубинштейн, А.Н.Леонтьев, В.В.Давыдов жəне т.б. еңбектеріндегі кеңестік психологияның методологиялық негізі болған тəсілдемелік іргетасқа да қатысты деп санайды. Мен, шындығында мəселені бұлай қоюдың дұрыс емес екенін дəлелдеп бағайын. Ең алдымен, Маркс толықтай ескірді, оның философиясы ХІХ ғасырға ғана қатысты деу мүлде жаңсақ пікір екенін айтқым келеді. Маркстің кейбір философиялық-социологиялық, мысалы, оның жұмысшы табының қайыршылануының өсуі туралы тезисі, базис пен қондырма арақатынасы туралы көзқарастары жəне де бірқатар өзге қағидалары шынында да ескірген шығар. Өйткені, ХІХ ғасырды ХХ ғасырмен салыстыруға болмайды ғой. Маркс философиясы бірегей болаттан шыңдалып соғылған, оның басқа қағидаларынан бас тартпауың үшін, одан ештемені алып тастамауың керек деп тұжырымдаған В.И.Лениннің де қателескеніне бүгін көз жеткізіп отырмыз. Шынтуайтында, Маркс философиясында тек ХІХ ғасырға қатысты жайлар да, ХХ ғасырдың өміршең мəселелері де (мысалы, жатсыну теориясы) бар. Ке рек десеңіз, Маркс ілімі ХХІ ғасырда да кейбір мəселелерде пайдаға асатынына менің күмəнім жоқ. Бұл, ең алдымен, ғылымның тікелей өндіргіш күшке айналуы туралы
маркстік идеяға қатысты. Бұл идея бүгін ақпараттық қоғам деп аталатын түрде жүзеге асуда, оның мəселелерін қазір көптеген теоретиктер талқылап жатыр. Бүгін экономиканың «білім экономикасы» деп аталатын жаңа саласы пайда болды. Экономикалық теория деңгейінде түсінікті жайт сол, бүгін дəл осы өндіріс пен білімді пайдалану экономикалық даму деңгейінің көрсеткіші болып табылады. «Білім экономикасы», нарықтың əдеттегі заңдары əрекет етпейтін, экономиканың өте айрықша саласы болып шықты. Кейбір теоретиктер экономиканың осы саласының дамуын, тіпті, «пост-экономикалық» қоғамға өтуімен байланыстырады. Маркс зерттеген əрекетшілдік əдіс, əлеуметтік, сол сияқты, адам туралы ғылымдарда тек қазір ғана, шын мəнінде, өз мағынасына қолданылуда. Бүгінгі күні əлемдік социологияда жəне психологияның басым бөлігінде бұл негізгі əдіс болып саналады. Айтқандай, бүгінгі таңда батыстың көп тег ен соц и олог тары М аркстің Э.Дюркгейм жəне М.Вебермен бірге əлемдік социологияның үш классигінің бірі екенін мойындап отыр. Ескеретін бір жай, олардың қатарына О.Конт та, Г.Спенсер де, тіпті, Т.Парсонс та кірмей қалған. Маркстік идеядан туындаған кеңестік психологиядағы мəдени-тарихи жəне əрекетшілдік əдіс (одан біздегі кейбір жас психологтар бас тартуға асығып жүр) бүгінде əлемдік психологияда ерекше ықпалға ие. Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, В.В.Давыдовтардың идеясына негізделіп құрылған мəдени-тарихи жəне əрекетшілдік əдіс санатындағы зерттеулердің Халықаралық қоғамы, міне, 15 жыл бойы жемісті қызмет етуде. Қоғам дүние жүзінің көптеген елдерінің бірнеше мыңдаған психологтарын, педагогтарын, философтарын, социологтарын біріктіріп отыр. Бүгінде «диалектикалық социология» мен «диалектикалық психология» қызу қолдау табуда. Осылай, жаратылыстанудың дамуына байланысты диалектикаға жаңаша көзқарас қалыптасуда. Атап өту керек, ХІХ ғасырдың басындағы неміс философиясында классикалық түрде, Фихте мен Гегель еңбектерінде тұжырымдалған диалектика идеялары, ең алдымен, рухани мəдениет тарихын зерделеуге байланысты дамыған еді. Маркс қоғамдық қатынастар саласын талдауда диалектикалық методологияны қолданып, диалектикаға жаңаша сипат берді. Алайда, жаратылыстану ғылымдарына қатысты алғанда, диалектика идеялары ХІХ ғасырдың жаратылыстану ғылымдарына қажет те емес еді (Энгельс сияқты кейін жаратылыстану ғылымдарының теорияларын диалектикалық тұрғыдан түсіндіруге болар еді, бірақ, ол кезде жаратылыстанудың өзі шын мəнінде бұл идеяларды керек етпеді). Жағдай ХХ ғасырда өзгерді. Салыстырмалы теория мен кванттық механика енді диалектикалық зерделеуді қажет етті. Оның тамаша үлгісін бізге академик Ж.М.Əбділдин көрсетті. Бүгін ғаламдық эволюционизм идеясы мен синергетика аясында дамудағы өзін дік ұйымдастырылатын жүйелер теориясының дамуы диалектикаға деген жаратылыстану ғылымдарының көз қарасын түбегейлі жаңаша қалыптастыруда. Синергетиканы диалектикалық зерделеудің маңыздылығы туралы осы əдістің негізін салушылардың бірі Нобель сыйлығының лауреаты И.Пригожин де жазған болатын. Осыған қатысты менің айтайын дегенім, диалектика – бұл ежелгі жəне былайша айтқанда, дүние мен адам, адами таным мен адам қызметін ұғынудың теңдесі жоқ əдісі. Бірақ, диалектика, кейбір инварианттарын сақтай тұра, сонымен бірге өзгереді жəне əр түрлі мəденитарихи дəуірлерде жаңа түрге енеді. Платон диалектикасының Аристотель диалектикасынан, соңғысының – Кант диалектикасынан айырмашылығы бар, оның өзі Гегель диалектикасына ұқсас емес, ал Маркс диалектикасы Гегель диалектикасынан өзгеше. Десе де, біздің заманымызда қазір ғылымда, мəдениетте жəне қоғамда болып жатқан орасан зор өзгерістерге байланысты диалектика жаңаша мазмұнға ие болып отырады. Оны кейде рационалдықтың жаңа типінің пайда болуы деп те атайды. Диалектикаға деген сұраныс əрдайым болып қана қоймай, кейбір жағдайларда тіпті күшейіп отырғанын айтқым келеді. Ғылымның дамуы, əсіресе, философияның дамуы жай ғана алға жылжу емес, бұл ескі идеяларды теріске шығарып, жаңа идеялардың пайда болуы да емес жəне тіпті, ескі идеяларды тек жаңа синтезге қосу да (Гегель айтқандай, олардың «алынуы») емес. Бұл сонымен бірге, жаңа кезеңде ескі идеялармен қауышу (керек болса, өткен шақпен əрдайым «сұхбат құру»), бұл бұрын пайда болып, бірақ, өз заманында толық мөлшерде жүзеге аса алмаған жəне таным дамуының жаңа кезеңінде жаңаша қажет болған ой кешуді жаңғырту, табу. Сондықтан, Гегель атап көрсеткеніндей, шынайы даму – бұл сонымен бірге жəне əрдайым «артқа жылжу», бұл – өз қойнауына, негізіне ену. Демек, Платон, Аристотель, Кант, Гегель шын мəнінде біздің замандастарымыз болып табылады. Олардың еңбектері философия бар кезде ешқашан жойылмайды. К.Маркс та біздің замандасымыз болып қала береді. Мен академик Ж.М.Əбділдин мен оның мектебінің жасағаны – бұл жай ғана философия тарихының игілігі емес, ұдайы сұраныста болатын болашақ кепілі екеніне сенемін. МƏСКЕУ.
Ќарбалас шаќ
«Жезќазєан – Сексеуіл» темір жолыныѕ ќўрылысы жїріп жатыр Қызылорда жол жөндеу дирекциясына қарасты Қазалы өндірістік базасының темір жол саласы үшін орны ерекше. Мəселен, республикалық маңызы бар «Жезқазған – Сексеуіл» темір жолының басталуына осы мекеме атсалысты. Олар өткен жылдың өзінде екі мың шақырым жерді қамтитын темірбетон шпалын тапсырыс берушілерге жөнелткен. Шындығында, бұл темір жол саласына өте қажетті бұйым.
Қазалы өндірістік базасы 1978 жылы құрылған. Оның алғашқы атауы – №3 машина стансасы. Ол кезде бұл мекеме «Ремжол» республикалық бірлестігіне қараған. Жалпы, Қазалы өндірістік базасының мəртебесі сан мəрте өзгергенімен, əлі
күнге дейін жұртшылық оны ескі атауымен атайды. Қазір база еңбеккерлері қарбалас тірлікке кірісіп кеткен. Шебер Берік Арықбаевтың қарамағындағы 29 адамның əрқайсысына бекітілген өз жұмысы бар. Бірі темір-бетон шпалын дайындаса, ал екінші бірі жол жөндеу ісімен шұғылданады. Өткен жылдың соңында олар екі шақырымнан аса жолға жететін темір-бетон шпалын əзірлеп шығарды. «Бастысы, жұмыс барысында қателік жібермеуіміз қажет. Өйткені, темір жол саласы – ха лықтық маңызы бар бас ты нысан. Сондықтан, əрбір адам тағдыры біздерге зор жауапкершілік жүктейді», дейді Б. Арықбаев. Мұндағы барлық техникалар ауыр салмақты. Рельс үстінде жүретін 102 тонналық кранды басқарудың өзі оңай емес. Əсіресе, аптап ыстық пен сақырлаған сары аязда ең далада жұмыс істеуге екінің бірінің дəті шыдамайды. Ескі жолдарды жаңалап, жүк көлігінің діттеген жеріне жетуіне осындағы мамандар жыл мезгілінің əр уақытында сақадай-сай əзір тұрады. Көптен бері осында еңбек етіп келе жатқан қазіргі база бастығы Байтелі Ахметпен бірге кезінде қызмет істегендерден Əбдірахым Досанов қана қалды. Əбдірахым ағамыз өз қолтаңбасын қалдырған мекемеде бүгінде күзетші болып жүр. Бұл жер сонау 1978 жылы «Қызылту» колхозының иелігінде болып еді. Ол кезде су мол болғандықтан, жергілікті халық бау-бақша егіп, жер ризығын тиімді пайдалана білді. Кейін осы маңға қуатты өндіріс салу жоспарланып, жер-жерден мамандар келе бастады. Ал жақын арада құрылысы басталған «Жезқазған – Сексеуіл» темір жолы бізге ғана емес, өзге өңір тұрғындарына да тиімділігі мол болмақ, деп жайдары үн қатты Ə.Досанов. «Жезқазған – Сексеуіл» темір жолы мерзімінде аяқталуы үшін Астанадан «Жол жөндеуші» ЖШС келіп, үш үлкен автокранды жөндеуден өткізген. Сондай-ақ, жол бойын жарықтандыру ісі сəтті жүргізілуде. Қазалы өндірістік базасы дəл қазір осы маңызды нысанға қатысты темір-бетон шпалын əзірлеп, қызу еңбек үстінде. Темір жол саласы қай кезде де экономикамызды өрістетуге айрықша үлес қосып келеді. Басты буын осынысымен ерекше. Жолдан қалмауды мұрат тұтқан баршамыздың тіршілігіміз осы құрылыммен біте қайнасып жатқаны шүбəсіз. Əмірхан АЛМАҒАНБЕТОВ.
6
www.egemen.kz
9 ақпан 2013 жыл
Толғауы тоқсан тіршілік
Адамдық айнасы
Бўзылмасын ўямыз
Қалам ұстаған жан ретінде Ақмаржан – əдебиет өлкесіне өзіндік үнімен, дара қолтаңбасымен енген ақын. Ол – «Жайықтың ақ самалы», «Нұр апасы – Жайықтың», «Ұстаз аналар ұлағаты», «Өмір өрнектері», «Қалдырған ізің мəңгілік», «Асыл арқау», «Ұстаздар ұстаханасы» кітаптарының авторы. Мұның бəрінде ол Жайық өлкесінен шыққан немесе осы өңірге қатысы бар адамдардың тұлғасын көрсетіп, олардың рухани тұрғыдан қайта тірілуіне себепші болды. Соның ішінде Ұлы Отан соғысының ардагері, қазақтың партизан қызы Нұрғаным Байсейітова образын сомдаған «Нұр апасы – Жайықтың» кітабы – оның тырнақалды туындысы еді.
Сезімі – гїл, жїрегі – жыр Республикалық «Қанатты əйел-2» жəрмеңкесіне қомақты қолтаңбасымен қатысқан ол өзіндей қаламгер қыз-келіншектердің өлең-жырларын жинақтап, «Жайықтың мөлдір сырлары» кітабын шығарды. Бұл кітаптың жəрмеңкеде тұсауы кесіліп, дипломант атанды. Бұған қоса, облыстық «Қазақ тілі» қоғамы ұйымдастырған аудармашылар байқауында бас жүлдені жеңіп алды. Астанадағы «Үздік аудармашы» байқауына да қатысып, Алғыс хатқа ие болған. Ақын қыздың əуел бастағы мақсат-мұраты тарихта есімі қалған батыстың ұл-қыздарының өнегелі өмірі мен айрықша еңбектерін жас ұрпаққа үлгі ету болатын. Сол үшін көп жерлерге сапар шекті, кездесулер ұйымдастырды, ерінбей еңбектенді. Т.Жароков, Х.Есенжанов жəне Ж.Молдағалиев отбасыларымен сұхбаттасулар осылай туған. А.Таубаеваның киелі өнер – өлеңді жанына серік еткеніне біраз уақыт болды. Хас өнерді қашанда сыртқа шығаратын сырлы шер, ішкі жанайқай. Ол өмірде өз ойын бүкпесіз қалай айта алса, өлеңдерінде де өз сезімін батыл жырға қоса білді. Өмірде турасын айтатын, батыл ақынның өлеңі де өзіне ғана тəн мінезін аңғартады. Оның осы мінезі өлеңдеріндегі иірімі мол ырғақтардан, тосын бұрылыстардан сезіліп тұрады. А.Таубаева өлеңдерінде ақынға тəн нəзіктік, сезімталдық, батылдық біріменбірі астасып жатады. ...Бірде Қазақ радиосынан Қадырғали Көбентайдың орындауындағы «Жалбыр мұң» əнін естіп қалдық. Өзі əнін жазып, сол əнді жəне өзі орындаған əншіні тыңдап болған соң, сөзін жазған кім болды екен? – деген əсердің көпке дейін санадан кетпей қою себебін кейін түсінгендеймін. Баритон дауыспен гитараға қосылып орындалған əннің өлеңін осы Ақмаржан аруымыз жазған екен. Əншіні де, ақынды да өлең дерті тұйық, оңаша көшелермен жүргенде толғантады деседі. Неткен ұқсастық десеңші. Өлең мен əн үйлескенде, сəйкескенде ғана осындай шынайы дүние өмірге келеді емес пе? Жалбыр-жалбыр, жалбыр мұң, Мені жалғыз қалдырдың. Күзгі жаңбыр астында, Жетімек ой қаңғып жүр. Күз келіпті Оралға, Сары уайым – сары күз. Аққу қайта қонар ма? Қоштасып бір қалыңыз. Жалбыр, жалбыр, жалбыр күз, Сағынтып əн салдыр күз. Тура біздің жүрегіміздегі мұңлы сазды айнытпай жеткізе білген осы бір аяулы сезімді құрметтей білудің өзі парыз секілді сезілді маған. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, белгілі қаламгер Мағира Қожахметова: «Ақын, аудармашы, журналист Ақмаржан Таубаеваның есімі республика жұртшылығына жақсы таныс. Поэзия əлеміне өзіндік буырқаныспен, нəзік иірімді ерекшелігімен келгенін кезінде Фариза Оңғарсынова жоғары бағалаған. Ақмаржанның өнерге адалдығы, мінез байлығы, жан-дүниесінің тазалығы, азаматтық ұстанымы оның қазақ мəдениетіндегі орнын айқындаған. Қоғам тірлігіне елгезектікпен, жазушылық жанашырлықпен қарап, белсенділік танытып келеді. Қандай жанрда қалам тербесе де қиялы ұшқыр, мақсаты айқын, тілі шебер, білімділіктің, парасаттылықтың нышаны аңғарылып тұрады. Ақындық пен қайраткерлікті қатар атқарған Ақмаржан Таубаеваны қазақ əдебиетінде лайықты орнын əлдеқашан тапқан жан деп есептеймін» деп жазыпты. Өлеңдері «Қазақ əдебиеті-2000» байқауына қатысып, қорытындысында «Күміс күйме» жинағына енген ақын туралы жас поэзия зерттеушісі Жанна Бақытжанқызы: «Ақмаржан Таубаева поэзиясында тілінің қуаттылығын байқататын экспрессия – теңеу, метафора, синоним, антоним, кейіптеу, риторикалық сұрау т.б. көркемдегіш құралдары мол. Ұлттық əдебиетімізде өзіндік орны бар қазақ лирикасын жанрлық-көркемдік тұрғыдан толықтырған лирикалық шығармалар деген тұжырымға келдік» – деп қорытады. Оның өлеңдерінде барлық ақындар тəрізді туған жерге, əкеге, анаға, бауырларға, сүйген жарына деген махаббат ерекше сезіммен жырланады. Оның «Ақжайық келсең...» өлеңінде: Ақжайық келсең, қарсы алар аппақ шағала, Шоршиды шабақ дəл алдың, осы жағада, Фариза, Қадыр, Ақұштап жазған өлеңдей, Сұлу да мінсіз жасыл тоғайды арала. Ақжайық келсең, еліне келдің Жұбанның, Шипалы суын ем етіп, жанға жұбандың, Тым қашық емес Сайқұдық деген ауылы Өр Жұбан туған жақсы бір мекен – Жыланды. Ақжайық келсең, Тайыр мен Хамза мекені, Жүз жасын елі тойлаған ерлер кешегі,
Мақтаныш елге інжу де маржан Шалқары – Хамза ағамыздың іздері қалған, ертегі. Немесе, «Ауылға хат», «Менің байлығым», т.б. көптеген өлеңдері елге, жерге, бауырларға деген махаббатқа толы. Ол, «Ауылға хатта»: Бауырларым-ау, елеңдеп жүрем ел жаққа, Шалқар да шалқар көлім мен сары бел жаққа, Сағынып жүрем, самалын сайын даланың, Келіп қайт бірің мен жаққа. Шеткері жүрген төлімін туған жерімнің, Қиынға салсаң, қынай да буған беліңмін. Нəзік гүл едім, сынай да сынай бұл тағдыр, Төзімін бердің өмірдің. десе, балалары туралы: Қарлығаштарым – қанат қаққаным, Өсіңдерші, бір кемшілік көрмей, Ұмытылар-ау, азап тартқаным, Өтермін, қолдан намысты бермей. Өкініштерді қойдым сызып та, Жұртыма жырдан азық сыйладым, Сен екеуіңсіз қызық қызық па? Тағдырдан татқан нəзік сыйларым. деп, оларды қанаттандыруға жанұшырады. Өзін жарнамалауға жанын салмаса да оның таланты мен еңбегін бағалаған облыс əкімдігі 20032004 жылдары Астанадағы əйелдер форумына делегат ретінде қатыстырып, шығармашылық кешін өткізуге облыстық мəдениет басқармасы ұйытқы болды. Туған жері Теректі ауданының «Аңқаты» ауылында айтарлықтай кеші өтті. Қаладағы №19 орта мектепте төрт жылдан бері «Ақмаржан оқулары» өткізіліп, жас дарындар өз өнерлерін шыңдауға жүйелі түрде талпыныс жасап жүр. Оның поэзиясы бойынша ғылыми жоба қорғаған ауылдық мектеп түлегі Əл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университеті грантымен білім алуда. Газеттің он жылдығына арнап, табанынан тозып жүлде жинап, ақындар айтысын өткізгенде де Назгүл Кəрімова, Талғат Мықи, Айнабек Бисенғалиев, Мұрадым Мерланов, т.б. жас ақындардың жарқырай түсуіне тілекші болды. Облыстың «Жайық ұстазы» газетін 10 жыл басқарған редакторды қоғамдағы, елдегі тосын жағдайлар да бейжай қалдырмайды. Туған жері Қандыққа қасқыр шапқанда орыс газеттеріндегі мақалаға қарсы пікір жазумен қатар, көлемді талдамалы мақала шығарды, жыр шумағын арнады: Қасқырлар қан қақсатқан, Қандығым-ай, Не қиындық басыңа салды құдай? Моп-момақан кішкентай ауыл едің, Шежірелі əжемнің сандығындай. Күз бен қыс аңқұмарлар ағылғаны, Үйрек-қаз, аң-құс, балық – сағынғаны, Жүйткітіп, жүрдек, жүйрік көліктерін, Оралдан біздің жолмен сабылғаны... деп, ақын жүрегі қынжылады. А.Таубаева өзі жайында: «Қазақтың қара сөзінің киелісі, асыл қазына – өлең отын өшірмей, сөз өнерін дамыту əуел бастан бергі мақсатым еді...», деп ана тілінің өз ортасында шырайлана түсуіне атсалысады. Онымен алғаш жүздескендер орысша білмей ме екен деп ойлап қалуы ғажап емес. Бірақ, Ақмаржанның орыс тіліне жүйріктігі анау-мынау орыстарыңды шаң қаптырады. Аудармасы – жатық. «Жақсының сөзі шамдай жарық, айдай анық» деген сөз бар. Өткен ғасырдың 80-ші жылдары Ақжайықтағы аудандық газетте тілші, редактордың орынбасары ретінде біліктілігі жоғары маман болып шыңдалған Ақмаржан өзімен сол кезде жатақханада бірге тұрған құрбылары жұмыссыз қалғанда қолұшын бергені өз алдына бөлек əңгіме. Демеушілер көмегімен «Үздік сабақ» байқауы мен «Жырлаймыз мұғалімнің мəртебесін» атты мұғалім-ақындар айтысын өткізді. Ол туралы əр жылдарда республикалық, облыстық газет-журнал беттерінде Ж.Елеубаеваның «Өлеңге ғашық жүрекпін...», Б.Жұмажанның «Ақжайықтың Ақмаржаны», А.Боранқұлдың «Жайықтың Ақмаржаны», З.Мүтитегінің «Көсем сөз бен өлең сөзді тең ұстаған», т.б. көптеген зиялылардың мақалалары жарияланды. Бүгінде педагог, ақын, редактор, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі Ақмаржан Таубаеваны қандай жанрда қалам тербесе де тілінің шеберлігімен, білімділігімен өзі өмір сүріп отырған қоғамның тағдыры мен болашағын терең ойлай білетін, қазақтың сөз өнерін жете меңгерген Жайық өңірінің батыл да қайраткер қыздарының бейнесінде көреміз.
ОРАЛ.
Ырысты ЫСМАҒҰЛОВА, журналист.
Шарқ ұрып ауылымды сағынып келемін. Сағынышқа толған жүрегім еркінен тыс дүрс-дүрс балға ұрғандай соғады. Көз алдыма туған ауылдың бейнесі, аяулы анамның жол қарап жүрген сұлбасы елестейді. Көрші Егінбай əкемнің немересін алдына салып ыңылдап отыратыны, құрдасым Рүстемнің ақжарма күлкісі...бəрі-бəрі көкірегімде сайрап тұр. Көңіл құрғыр елжіре-е-еп-ақ кетеді. Ескірген есіктің топсасындай тозған сары автобус шиқылдап ілбіп келеді. Ұзыннан сұлаған қара жол көкжиекке сіңіп жатыр. Құдды біздің ауыл алыстап кеткендей. Шіліңгір шілдеде ауылдағы балалар мөлдіреп ағып жатқан Қабырғаның суына шомылып жатқан шығар, ə! Кім білсін, əлде шөп шауып жүр ме екен? Есіме балалық шақтың бақытты кезеңдері үзік-үзік оралады. Əжем, Ақбас атам, Ақатай... бəрі жиылып күтіп тұрғандай сезіледі. Ол кісілерден мен жырақ, жо-жоо-жоқ олар менен жырақтап кеткелі қашан ана жаққа. Сағынышты өмір-ай! Ауылдың ортасына кірдік. Адам танымастай өзгерген. Құлап қалған үйлер, олардың қаңырап, үңірейген қабырғалары. Бетін аулақ қылсын, бейне бір соғыс болған жерден аумайды. Автобустан түсе кластасыма жолықтым. Құшақтасып жатырмыз... – Үлкен қалада не жаңалық бар, демалыс па? – дейді. – Бəрі жақсы, ауылға аунапқунап қайтқым келді. – Өздерің қалай? Не кəсіп істеп жүрсіңдер? – Кəсібіміз сол, үй бұзу, отын жинау, мал бағу.... Тағы бірдемелерді айтқан болды. Естіген жоқпын, естігім де келмеді. Біртүрлі көңілім құлазып кетті. Біздің бала күнімізде ауыл көңілді еді. Ауыл адамдары ақжарқын, қақ-соқпен жұмысы жоқ, уайымсыз ғұмыр кешіп, шат-шадыман жүретін. Ол кезде елде шежірелі қариялар, иманды əжелер өте көп болатын. Əрбір үйде төбедей болып бір-бір үлкен кісі отыратын. Үлкен кісі бар үйде имандылық дəн себеді. Шағын ауылда бейберекет ұрыс та, одағай қылмыс та орын алмайтын. Егерде ағайын арасында орынсыз жағдай туып қалса, елдің жасы үлкен қариясы Есімсейіт атаға барып жүгінеді. Ол кісі болса шешілмей қалған түйінді қолма-қол шешіп, əділдігін айтады. Міне, осындай берекесі ұйыған елде өстік. Ауылымыздың аты Қабырға деп аталады. Басын Ұлытаудан алып, батысқа қарай қыздың бұрымындай өріле аққан Торғай өзенінің бір саласы... Ұлы ағартушы Ыбырай атамыздың «Қыпшақ Сейітқұл» əңгімесінде «Қыпшақ Сейітқұл отыз үйлі тобырымен көп жерлерді кезіп жүріп, ақырында Торғай төресіндегі Қабырға деген өзен-судың бойына тоқтады», деп жазғаны бар. Демек, Қабырға деген жердің ептеп болса да көпшілікке мəлім екені аян. Туған жеріміздің тарихы да тереңде жатқан құпия қойма секілді. Оны маған əжем марқұм шым-шымдап сыр ғып шертетін. Əжем айтқан сол əңгіменің бəрі ертегі секілді еді... Есейе келе солардың шындық екенін түсіндім. Торғай жұрты аузы дуалы əулие деп дəріптейтін көреген Сары Қошқар батыр біздің бабамыз болып келеді. Бейіті де ауылдың іргесінде. 1993 жылы батырдың 300 жылдығы ерекше салтанатпен атап өтілді. Оған Алматыдан ақиық ақын Ғафу Қайырбеков келді. Бала болсам да ақынды көргім келіп, сыртынан барлап жүрдім. Барлық өлеңдерін жатқа білем. Бір сəт дауылпаз ақын сахнаға шығып, қыран дауысымен өлең оқығанда шуылдап отырған жұрт сілтідей тына қалды. Мағжан Жұмабаевтың «Батыр Баян» дастанындағы Баянның досы, ерен батырлығымен көзге түскен Жанатай батыр да осы жерде туып, дүниеден озған. 1919 жылы Торғай облыстық атқару комитетінің мүшесі əрі милиция бастығы, 1926 жылы РСФСР Жоғарғы Сотының Қазақстан бөлімшесінде алқа мүшесі болған Кенжеғұл Бүркітов, небары 30 жасында Социалистік Еңбек Ері атағын иеленген Еркін Шайкенов, ғалым-жазушы, журналистер Сапабек Əсіп, Бөгетбай Əлмағанбетов, ақын Байдақ Молдашев, жазушы Қоғабай
Сəрсекеев, Жұматай Сабыржанұлы, химия ғылымдарының докторы Мүбарак Ермағанбетов, математик-ғалым Ұғыбай Бектұрсынов, ғылым кандидаттары Қайыржан Баймағанбетов, Кəкен Оспанов, Рамазан Боқанов есімдерін ерекше мақтаныш тұтамыз. Бұрын ауылда қазыналы қариялар көп еді. Көзім көрген Есімсейіт, Бұзау, Шайқыстан, Əлім, Боқан, Төлеу, Ақбас, Бөпіш, Талқанбай аталарым жиі есіме түседі. Сағынамын. Осы ақсақалдар ауыр кезеңде уақытпен санаспай еңбек етті, қан майданды бастан кешті. Елдің бірлігі мен берекесін сақтады. Келешек ұрпаққа үлгі бола білді. Студент кезімде ауылға демалысқа келген сайын міндетті түрде үлкендерге сəлем беремін. Ол кісілер бір марқайып қалады. Кейде отырып əңгімеге айтады.
Аманжол төртеуміз əңгімелесіп отырдық. Қою қара сия түн. Ай сəулесі сығырайып түсіп тұр. Ауыл қалың ұйқыда. Əңгіме желісі оқыған тарихи кітаптар жəне батыр бабалар жайына ойысқан. Көне тарих қатпарынан сыр шертіп, бабаларымыздың тегіміз Көкбөрі дейтіні тегін айтылмағанын, олардың он үш жасында отау иесі, он бесінде қолына қару алып елі мен жерін жаудан қорғағаны туралы, ал біздің етегімізді жия алмай, ата-ананың жетегінде жүргенміз сөз болды. Ұят-ай. Кенесары мен Наурызбайға тамсана тоқталып, Абылай ханның түсін жорыған Бұқар жыраудың əулиелегіне бас иіп барлық қазақтың тағдырын болжағандай сəйкес келетініне таң қалдық. Ақыры төртеуміз біз кімбіз деген сұраққа тірелдік.
ғызы ғой, тарығып жүрген болар», деп аяушылық білдіретін. Қолын құр қайтармайтын. Сондықтан, ол біздің үйге жиі келіп жүреді. Жықаңның іс-əрекетін қызықтап, ойым сан-саққа бөлініп тұрған заматта Қарашаш əжем: – Құдай тағала, аман-саусың ба, əй, қара ұл? – деді. – Құдайдың көзі жоқ, – деп дүңк етті ол. – Тəйт əрі! Жаратқан иеге тілің тимесін, өй қағынды неме, сол. – Тілім тисе барсын, керек жанымды алсын, – деп жанарын жасқа толтырып еңкілдеп кеп жыласын. Анам жұбата алмай əуре. Қарашаш əже де, мен де аң-таң болып қарап қалыппыз... Сол көрініс көз алдыма келгенде Жылқыбай ағама жақсылық жасағым келіп тұрады. Қазір ел-
Жаңа көркейіп келе жатқан Астана туралы да сұрап қалады. Шамам келгенше жауап беремін. Осы жолмен Төлеу ақсақалға келдім. Ауыз толтырып сəлем бердім. Ептеп əзілі бар ақсақал, сұрақты жаудырып жатыр. – Балам Елбасын көріп тұрасың ба? – Жоқ, əке. – Əй, қалқам Боқан болса көрдім дей салар еді, – деп қария мырс етті. Жаңа елордаға қоныс аударған құрдасы Боқан қарияны сағынған болар деп ойладым. Бүгінде екі ақсақал да өмірде жоқ. Боқан əке астанада дүниеден озған. Балалары сүйегін ауылға апарып қойды. Ауылда қалған сарқынды қариялардың соңы болып, бір қария ғана жүр. Өтіп жатыр, кетіп жатыр дүниеден... Күмістелген мүйіз шақшаларынан насыбайын нəшіне келтіріп, шүйіре атып, үзік-үзік сөйлеп үзілдіріп қоятын, қилы-қилы тарихты тереңнен қозғап тамсантып отыратын шежірелі қариялар да тарихқа айналып барады. Біз оны кеш түсініп жүрміз. Ауылдың ортасында 1969 жылы бой көтерген мəдениет үйі болды. Еңселі, ауылға ерекше көрік беріп тұратын. Ол кезде клубта үнемі кино қойылады. Бала болсақ та кинодан қалмаймыз. Үнді киносы келгенде малды ертерек жайлап, клубқа қарай зымыраймыз. Киноға кіру билетінің құны – 20 тиын. Қазіргі таңда жас балғындарға айтсақ, сенбей қалуы мүмкін. Киномеханик марқұм Шəкен ағай, білімді азамат еді. Ауданнан түрлі киноларды алып келіп көрсетеді. Кейде ауылға алыстан ат арытып əншілер келеді. Қазіргі белгілі деп жүрген əншілердің дені біздің ауылдағы клубта тамылжытып əн салған. Олар келгенде ауыл жұрты бір жасап қалады. Қауырт жұмыста шаң-тозаңға көміліп жүретін аға-жеңгелеріміз жуынып-шайынып, қаздай тізіліп клубта отырады. Ауылға сол кезде республикаға аты мəлім облыстық «Шертер» ансамблі жиі келеді. Оның себебі де бар. Ансамбльдің маңдайалды əншісі Сайлау аға біздің ауылда туған. Ордабай əкемнің ұлы. Бұл əулетте туғандар тұқымымен өнерпаз. Темірəлі Бақтыгеревтің «Барып қайт, балам ауылға» атты əнін домбырамен бабына келтіре орындайды. Осы əнді тыңдап отырған əжелеріміз көзіне жас алып, көңілдері босап қалады. Ауылдың ажары болған мəдениет үйі де өткен ғасырдың соңғы ширегінде бұзылып қалды. Бірде осы үйінді болып қалған клубтың жанында Айдос, Ардақ,
Ойланып қалдық. – Құрт-құмырсқа, жо-жо-жоқ, – дейді Айдос. – Бақа-шаянбыз. – Қалай? Бізден кейінгі ұрпақтар да бар емес пе? – Күліп жіберді. Бəріміз де күлдік. Неге? Бақа-шаян болғанымызға ма? Қызық... Біздің ауылдың адамдары əзіл сөзге ұста, шеттерінен бір атары бар жандар. Байқамасаң, қонақ болып келген кісіге «жапсырма» есім қойып жібереді. Ауылда Серік деген есім көп. Бір-бірін шатастырып алмау үшін Кəпір Серік, Қойшының Серігі, Тəйтəй Серік, Торғай Серік деп атап жатады. Ауылдың жалғыз ақыны бар. Ол менің Жылқыбай көкем. Осы жерде туған. Əке-шешесі кезінде совхоздың орденді шопаны болған, елге сыйлы адамдар. Абыройлы əке-шешенің арқасында Жықаң жалғыз ұл болып, ерке өсті, ешкім бетінен қаққан жоқ. Кейін əкесінің жолын қуып шопан болды. Ауылда той өтсе ең алдымен думанды Жықаң бастайды. Қара домбырасын күмбірлете шертіп, қарлыққан дауысымен өзінің өлеңін айтады. Жазған өлеңдері том-том болып қара дəптерде жиналып жатыр. Еш газетте жарық көрген емес. Ағамыздың Катя деген сүйкімді жұбайы болды. Негізі, Қостанай жақтан...Орысшаға судай. Ауылға келген басқа ұлт өкілдері Катя жеңгеммен емен-жарқын сөйлеседі. Кейін ол кісі ауырып дүние салды. Ағамыз басы сопайып жалғыз қалды. Жықаңның жүдеп-жадап жүрген кезіндегі бір оқиға ойыма оралды. Шіліңгер шілденің ми қайнатар ыстығы. Шақырайған күн тас төбеге ауып, үй іргесін көлеңкелеп, кітап оқып отырғанмын. Анадайдан «Əй!» деген қарлыққан дауысқа жалт қарасам Жылқыбай ағам келе жатыр екен. Кəдімгі əпенді Жықаң. Түрі сұрланып, екі көзі шарасынан шыққалы тұр. Дауысы зілді. – Апаң қайда? Сарайдың алдында Қарашаш əжем мен түбіт түтіп отырған апамдар жаққа қолымды шошайтып: «Əне отыр» дедім. Ол болса сатпақ-сатпақ шалбарының ышқырын байланған кендір жіпті қайтадан ышқына тартып тұрып маған тиісті: – Е-й, осы сен қашан əкім болып мені жарылқайсың? – Қайдан білейін... – Ии-и, сен осы не білесің. – Қолын сілтеп сарай жаққа сүйретіле қозғалды. Біздің ауыл Жықаңды əпенді санағанмен анам «ата-анасы жақсы кісілер еді, біреудің жал-
де жалғыз тұрады, зейнеткерлікке шыққан. Ауылға барған сайын ағама барып сəлем берем. Ұзақ отырып əңгімелесем. Көңілі кең, ниеті адал кісі. Бұрын осы ауыл Крупская атындағы кеңшар, Кейін Қабырға ұжымшары болып 40 жыл үлкен шарушылықтың орталығына айналды. Оның Кемер, Бестам, Алакөл деген бөлімшелері болды. Осы шарушылықтың барлығын қосқанда кеңшарда 35 мың қой, 4 мың бас ірі қара, 2 мың бас жылқы қырға өретін. Шаруалар табысының басты көзі – кеңшар малы болатын. Шопандар оны бағып, жұмысшылар жем-шөбін əзірлеп, үй-жай, қора-қопсыларын жөндеп, айлықтарын уақытылы алып тұрады. Ауылда машина-трактор паркі жұмыс істеді. Тəуелсіздік алған алғашқы жылдардағы қиындық ауылдың еңсесін езіп жіберді. Зейнетақы жылдап кешігіп, ауылда жұмыссыздық белең алды. Сол кезде қолда ұстап отырған малдың да құны болмады. Тығырыққа тірелген жұрт жаппай қоныс аудара бастады. Ауылда бүгінде 30 отбасы ғана тұрақтап қалды. Он жылдық оқу ордасы орталау мектепке айналды. Ел экономикасы дамыған сайын туған ауылдың тұрмысы кішкене болса да түзеліп келеді. Электр жарығы тұрақты, əр үй де телефон орнаған. Қысы-жазы жол қатынасы үзіліп көрген емес. Алайда, шешімін таппаған мəселе де жеткілікті. Ауыл жұрты ауыз суды өзеннен тасып ішеді. Ауылда жұмыссыздықтың кесірінен жастар тұрақтамайды. Оларға мал бағудан басқа кəсіп көзі жоқ. Елбасының «ауыл əкімдерінің жеке бюджеті болады» деген сөзі көңілге қанат бітірді. Өйткені, қазіргі таңда ауыл əкімдерінің қолында еш қаржы көзі жоқ. Қаржы болмағаннан кейін жүйелі жұмыс жүргізу де мүмкін емес. Содан кейін ауылдағы шешімін таппаған мəселелер қордалана береді. Айта берсе, ауылдың мұңы көп. Бейімбет атамыздың: «Гүлденсе ауыл, гүлденеміз бəріміз!» деген сөзі еріксіз ойыма оралады. Ғасырлар бойы ауыл ұлттың ұясы болып еді. Бүгінде ауыл жабырқау күйде. Ұясынан ұшқан құс та алыс кетпейді. Біздің де бір күні ұямызға қарай ұшатынымыз рас. Ұлттың ұясы ешқашан бұзылмасын дегім келеді. Азамат ЕСЕНЖОЛ. Қостанай облысы.
www.egemen.kz
9 ақпан 2013 жыл
Жуырда Астана қаласы əкімдігінің Қоғамдық тамақтандыру жəне сервис колледжінде жаңа инновациялық технологияны пайдалану бойынша арнайы тұсаукесер өтті.
Оќу їдерісінде – жаѕа технология Жалпы білім беруді жетілдіру, сапалы білім беру жолында отандық озық үлгідегі жаңа инновациялық технологияны (LCD панелді сандық тақта) алғашқылардың бірі болып пайдаланып отырған аталған колледж студенттері мен білім беру ісінің үздіктері жəне осы саланың жетекші мамандары алғашқы таныстырылымның куəсі болды. Еліміздің шетелдермен шəкірт алмасу бағдарламасы бойынша Оңтүстік Корея елінде кəсіптік білімдерін шыңдап келген сту-
денттер өздерінің алған білімдері мен болашақ жоспарларын замандастары алдында жаңа технологиялар негізінде баяндап, сауалдарына жауап берді. Аталмыш технологияларды пайдалана отырып Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы жəне «Қазақстанның əлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» бағдарламасы негізінде пікірлер алмасылды. «Егемен-ақпарат».
Дарындыларєа жол ашылды Айқын НЕСІПБАЙ,
«Егемен Қазақстан».
Ақпанның алғашқы аптасы қарағандылық 558 оқушы үшін ұмытылмас оқиғаға айналды. Олар осымен еліміз бойынша 8-ші болып ашылған «Назарбаев зияткерлік мектебінде» оқи бастады. Білімділік байқауына қатысқан 1310 үміткердің ішінен таңдаулының таңдаулысы іріктеп алынған бұл дарындылар алдында химия-биология пəндерін терең меңгеріп, сол бағытта ғы-
лыми ізденістерге бейімделу тұр. Мектепте осы буында білікті түлектер болуға толық жағдай жасалған. 67 оқу кабинеті, 3 арнаулы зертхана, заманауи құралдармен жабдықталған сыныптар талапты ұштауға, білімді беріктіруге мүмкіндік береді. Облыс өңірлерінен келгендерге арналған жатақханасы тағы бар. Алдағы жаңа оқу жылында шəкірттер қатары толығып, 720ға жетеді.
Мəселенің мəнісі
Мемлекет ќарауына кґшті «Петропавл халықаралық əуежайы» АҚ-қа қатысты талас-тартыстың, дау-дамайдың толастар түрі көрінбейді. Оның ащы ішектей созылып кеткені соншалық, ұжым мүшелерін əбден қажытып біткен сыңайлы. Уақтылы төленбей келген жалақының күрмеуі шешіле бастап еді, тағы бір проблеманың құлағы қылтиып шыға келді. Ол – соттың əуежайды жабу туралы шешімі. Меншікті тілшілер қосынымен хабарласуларына қарағанда, оқырмандарымызды да түйткілі көп мəселе бейжай қалдырмаған секілді. Өмір ЕСҚАЛИ,
«Егемен Қазақстан».
Біз аталған проблемаға байланысты Солтүстік Қазақстан облысының көлік прокуроры Нұрболат Катуовқа жолыққан болатынбыз. Ол былай деді: – «Петропавл халықаралық əуежайы» АҚ-та проблемалардың орын алып отыруының түптамырын əріден іздеген жөн. Осыдан он жыл бұрын жарғылық капиталдың үштен екісі жеке фирмаға сатылып, соның əлегі əлі күнге дейін жалғасып келеді. Одан бері де меншік иелері бірнеше мəрте ауысып, ешқайсысы кəсіпорынға қаржы құйып, дамытуға құлық танытпады. Содан кейін сотқа талап арыз жазылып, акцияларды сату-сатып алу келісімін заңсыз деп тапты. Сөйтіп,
стратегиялық маңызды объект мемлекет қарауына қайтарылды. Биыл Алматы-Петропавл-Алматы жəне Астана-Петропавл-Астана бағыттарындағы əуе рейстерін қаржыландыруға республикалық бюджеттен субсидия бөлінді. Бұдан меншік ауысты, енді аттай шауып, желдіртіп өте шығады деген ой тумаса керек. Ең басты талап – адам, техника, əуе жəне өрт қауіпсіздігін мінсіз атқару, ешқандай оқыс оқиғаларға жол бермеу. Н.Катуовтың сөзіне қарағанда, бұл жағынан алғанда да атқарылған шаралар қанағаттандырмайды екен. Өйткені, тексерулер барысында көптеген олқылықтардың орын алып отырғаны, ескертулерден тиісті қорытынды шығарылмағаны анықталыпты. Ұшу-қону алаңдарына 40 жылдан бері жөн-
деу жүргізілмеген. Техникалар мен құрал-жабдықтар жаңартылмаған. Арнайы өрт сөндіру құрылымы жасақталмаған. Күрделі жөндеу жұмыстары мен қондырғылар сатып алуға жоспарланған 5,3 миллиард теңге əлі аударылмаған. АҚ халықаралық əуежай саналғанымен, стандарттар өлшеміне жауап бермейтін көрінеді. Мəселен, «Боинг» секілді алып лайнерлерді қабылдауға қабілетсіз. «Алда-жалда аяқасты қауіп төне қалса, апат туса, құтқару шараларының тастүйін атқарылатынына толық кепілдік берілмесе, жолаушылар өмірін қалай сеніп тапсыруға болады? Осылайша көлік прокуратурасы мен төтенше жағдайлар жөніндегі департамент ұсыныстары негізінде ауданаралық мамандандырылған экономикалық сот кəсіпорынның қызметін бір жылға дейін шегеруге шешім алды. Былтыр прокурорлық қадағалаудың арқасында 32 миллион теңге жалақы берешегі өтелген болатын, дейді облыстың көлік прокуроры. Жағдайдың күрделі екені рас. Бірақ тығырықтан шығудың жолдары мен мүмкіндіктері қашанда табылады. Оны əуежай басшылары да жақсы білсе керек». Солтүстік Қазақстан облысы.
ҚАРАҒАНДЫ.
Əкелінген малдар тґлімен бірге жойылмаќ «Солтүстік Қазақстан облысындағы «Леонов» шаруа қожалығы мен «Полтавское» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне 2012 жылдың қыркүйек айында Австриядан 722 бас ірі қара мал əкелініп, ол малдар ветеринарлық талаптарға сəйкес карантинге алынған еді. Карантиндік іс-шараларды өткізу барысында «Республикалық ветеринарлық зертхана»
Конкурс туралы хабарландыру Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің Ғылым комитеті «М.О. Əуезов атындағы Əдебиет жəне өнер институты» республикалық мемлекеттік қазыналық кəсіпорнының директорының бос лауазымына конкурс жариялайды (кəсіпорын мекен-жайы: 050010, Алматы қ., Құрманғазы к-сі, 29). Институт қызметінің мəні мен мақсаты – əдебиеттану, фольклортану жəне өнертану саласы бойынша іргелі жəне қолданбалы зерттеулерді жүзеге асыру. Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: 1) Институттың бейініне сəйкес жоғары білімнің жəне салалық өкілетті органмен бекітілген біліктілік талаптарына сəйкес дайындық деңгейінің болуы; 2) Кəсіпорын бейініне сəйкес саладағы басшылық қызметте кемінде 5 жыл еңбек өтілінің болуы; 3) Институттың ғылыми бағытына сəйкес ғылыми дəрежесінің болуы; Қазақстан Республикасының «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы», «Мемлекеттік құпиялар туралы», «Мемлекеттік мүлік туралы», «Ғылым туралы», «Білім туралы» Заңдарын жəне нормативтік құқықтық актілерді білуі. Мемлекеттік тілді білуі. Конкурсқа қатысу үшін ұсынылатын құжаттар тізімі: конкурсқа қатысуы жөніндегі өтініш; мемлекеттік жəне орыс тілдеріндегі түйіндеме; еркін түрде жазылған өмірбаян; белгіленген тəртіппен расталған білімі, ғылыми дəрежесі туралы құжаттардың көшірмелері; белгіленген тəртіппен расталған еңбек кітапшасының
немесе еңбек келісім-шартының көшірмесі, немесе соңғы жұмыс орнынан жұмысқа қабылданғаны мен еңбек келісім-шартының бұзылғаны туралы бұйрықтың көшірмесі; 086-У үлгісіндегі денсаулығы туралы анықтама; Конкурсқа қатысушының бiлiмiне, еңбек өтіліне, кəсiби даярлық деңгейiне қатысты қосымша ақпаратты (бiлiктiлiгiн арттыру, ғылыми дəрежелер мен атақтар беру, ғылыми жарияланымдар, бұрынғы жұмыс орнының басшылығынан ұсынымдар туралы құжаттардың көшірмелері жəне т.с.) беруiне болады. Конкурсқа қатысуға ниет білдірген тұлғалардан құжат қабылдау бұқаралық ақпарат құралдарында хабарландыру жарияланған күннен бастап 15 күнтізбелік күн өткенге дейін жүргізіледі. Құжаттар толық болған жағдайда комиссия құжат қабылдау аяқталған күннен бастап бес жұмыс күнінің ішінде құжат өткізген тұлғаны конкурсқа жіберу туралы шешім қабылдайды. Конкурсқа қатысуға жіберілген тұлғалардың тізімі комиссия хаттамасымен бекітіледі. Конкурсқа қатысуға жіберілген тұлғалардың тізімі бекітілгеннен кейін комиссия конкурсқа қатысушылар ұсынған құжаттарды қарастырып, он күнтізбелік күн ішінде конкурсқа қатысушылармен əңгімелесу жүргізеді.
Қазақстан Республикасы Президентінің Əкімшілігі Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкесі Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Басшылығы мен депутаттары Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Сенат депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан халқы Ассамблеясы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла Гершанұлы НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы мен «ҚР ОСК ИТО» РМК ұжымы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің басшылығы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге, жақын туыстарына – əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Соттардың қызметін қамтамасыз ету департаментінің (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты аппаратының) ұжымдары Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.
РМҚ мен «Ветеринария бойынша ұлттық референттік орталық» ММ бұл малдардан қоздырғыш вирустық диареясы мен Шмаленберг ауруын анықтады. Осы қойылған диагнозға байланысты Австриядан əкелінген барлық малды төлімен бірге жою туралы шешім қабылданды», деп хабарлады Ауыл шаруашылығы министрлігінің баспасөз қызметі.
Объявление о конкурсе Комитет науки Министерства образования и науки Республики Казахстан объявляет конкурс на занятие вакантной должности директора республиканского государственного казенного предприятия «Институт литературы и искусства имени М.О. Ауэзова» (адрес предприятия: 050010, г. Алматы, ул. Курмангазы, 29). Предметом и целью деятельности института является проведение фундаментальных и прикладных научных исследований в области литературоведения, фольклористики и искусствоведения с учетом специфических задач, стоящих перед Республикой Казахстан. Требования, предъявляемые к участникам конкурса: 1) наличие высшего образования по профилю института и уровня профессиональной подготовки, соответствующих квалификационным требованиям, утвержденным уполномоченным органом соответствующей отрасли; 2) наличие стажа работы на руководящих должностях в отрасли, соответствующей профилю предприятия, не менее 5 лет; 3) наличие ученой степени по научному направлению института; Знание Законов Республики Казахстан «О борьбе с коррупцией», «О государственных секретах», «О государственном имуществе», «О науке», «Об образовании» и иных нормативных правовых актов Республики Казахстан, регулирующих отношения в сфере деятельности данного предприятия. Знание государственного языка. Перечень необходимых документов для участия в конкурсе: заявление об участии в конкурсе; резюме на государственном и русском языках; автобиография, изложенная в произвольной форме; копии документов об образовании, ученой степени, за-
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті жəне ҰҚК органдарының ардагерлер кеңесі Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге, туғантуыстарына əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Президентінің Іс басқармасы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге, жақын туыстарына Ұлы Отан соғысының ардагері, əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігі Парламент Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Парламент Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері, Ұлы Отан соғысының ардагері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.
веренные в установленном порядке; копия трудовой книжки (при ее наличии) или трудового договора, либо выписки из приказов о приеме и прекращении трудового договора с последнего места работы; справку о состоянии здоровья по форме 086-У; Участник конкурса может представить дополнительную информацию, касающуюся его образования, стажа работы, уровня профессиональной подготовки (копии документов о повышении квалификации, присвоении ученых степеней и званий, научных публикациях, а также рекомендации от руководства с предыдущего места работы и т.п.). Прием документов для лиц, изъявивших желание принять участие в конкурсе, заканчивается по истечении пятнадцати календарных дней со дня объявления о проведении конкурса в средствах массовой информации. При наличии всех документов, а также соответствии лица требованиям комиссия принимает решение о допуске подавшего документы лица к участию в конкурсе в течение пяти рабочих дней со дня окончания приема документов. Список лиц, допущенных к участию в конкурсе, утверждается протоколом комиссии. После утверждения списка лиц, допущенных к участию в конкурсе, комиссия изучает представленные участниками конкурса документы и проводит собеседование с участниками конкурса в течение десяти календарных дней.
Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі Парламент Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Парламент Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының төралқасы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкесі, Ұлы Отан соғысының ардагері Зайролла Гершанұлы НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының төралқасы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкесі, Ұлы Отан соғысының ардагері Зайролла Гершанұлы НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады. Алматы облысының əкімдігі жəне облыстық мəслихат Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкесі, Ұлы Отан соғысының ардагері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Павлодар облысының əкімдігі Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкесі Зайролла Гершанұлы НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Павлодар облысының əкімдігі Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкесі Зайролла Гершанұлы НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Жамбыл облысының əкімдігі мен облыстық мəслихат Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.
7
Ўстаз ўлаєаты Қай салада қызмет етсе де елінің жоғын жоқтап, жыртығын бүтіндеп, жерлестерінің ыстық ықыласына шексіз бөленіп жүрген халық қалаулылары қаншама десеңізші! Солардың бірі – елеулі еңбегімен есте қалып, бірге жүрген үзеңгілестерінен, достарынан, балалары мен жарынан, бауырларынан алыстап кетіп, бұл күндері сол жандардың сағынышына айналған абзал азамат Тұрсын Тілешев еді. Шалқар өңірінің түлегі Тұрсын ағамыз өзінің барлық саналы ғұмырында осы ауданның жеткен жетістіктеріне, өсіп өркендеуіне өз үлесін қосып, талмай тер төкті. Əкесі Тілепберген (Тілеш) ауыл арасында қадірлі, сыйлы адам болған. 1939 жылы сарала күздің əсем бір кешінде шыр етіп дүние есігін ашқан жас сəби əкесінен жастай қалып, анасы Ақжарқынның тəрбиесін көріп өседі. Ол алғаш мектеп табалдырығын Күнгейде аттап, Аяққұмда жалғастырып, Шалқар қазақ орта мектебін 1956 жылы бітіреді. Мектеп қабырғасында жүріп-ақ мұғалім болсам, жас жеткіншектерге білім үйретсем деген арманы орындалып, ол 1961 жылы Орал педагогика институтын ойдағыдай бітіреді. Еңбек жолын Ақтөбе облысы, Шалқар ауданының Қорғантұз орта мектебінде бастайды. Ізденімпаз ұстаз балаларға терең білім беріп қана қоймай, оларды өз ісіне тиянақты, жауапкершілікті сезіне білетін еңбекқор, мейірімді етіп тəрбиелей білді. Еңбекпен қанаттанған, уақытпен санаспаған Тұрсын Тілешұлы тынымсыз еңбегінің нəтижесінде мектеп директорының орынбасары болып тағайындалды. Ол 1966 жылы Шалқар аудандық партия комитетінің идеология бөліміне жұмысқа шақырылды. Оның партия қызметкері болып қалыптасуына аупартком жетекшілері Т.Алдияров пен Б.Оразаевтың үлкен ықпалы болды. Сөзге шешен, тілге бай Тұрсын ағамыз сол кездегі қоғамның талабына сай жастарды адал еңбектенуге, өздері ұстанған көзқарастарына жауапкершілікпен қарауға, саналы ұрпақ өсіруге, оларды туған жерге, елге қамқор болуға тəрбиелеу жолында сапалы жұмыс жүргізе білді. Ол ел арасында қашанда білімділігімен, тапқырлығымен тыңдаушыларын тəнті етті. 1978 жылы Шалқар аудандық халыққа білім беру бөлімінің тізгіні Тұрсын Тілешевке тапсырылды. Ол кезде ұстаздар алдындағы басты міндет білімді əрі білікті жастарды қалыптастыру болатын. Осы жылдары Тұрсын Тілешевтің ұйымдастырушылық қабілеті айрықша байқалып, жаңа тұрпатты басшы болып айқындалды. Іс-тəжі-
рибесі жан-жақты жетілген оқытушылар қатары көбейді, ұстаздардың білім сапасы жақсарды. Мектептерде дарынды балалармен жұмыс істеуге ерекше мəн берілді. Ол аупартком мүшесі, аудандық кеңес депутаты ретінде қоғамдық жұмыстардың бел ортасында жүрді. Өңірдің саяси, мəдени өміріне тығыз араласты. Тұрсын Тілешұлы партия қызметімен қатар атқарушы органдарда да қажырлы еңбек етті. 19871992 жылдары аудандық кеңес атқару комитетінің жауапты хатшысы, іс басқарушысы, төраға орынбасары қызметтерін абыроймен атқарды. 1992-1998 жылдары «БұқараОрал» магистралды газ айдау мекемесінің құрылыс-монтаж басқармасында кадрлармен жұмыс бөлімін басқарды. 1999 жылы Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы аудандық ұйымының төрағасы болып сайланды. Тұрсын аға жетекшілік еткен жылдары «Қазақ тілі» қоғамының жұмысы жоғары деңгейге көтерілді. Оның жас ұрпаққа білім мен тəрбие берудегі ұзақ жылғы табысты еңбегі «Қазақ КСР халық ағарту ісінің үздігі» төсбелгісімен, «Ыбырай Алтынсарин» медалімен лайықты марапатталды. Ол ел Президентінің екі Алғыс хатының жəне 3 медальдің иегері. Ал 2009 жылы Тұрсын Тілешевтің (зейнет демалысында жүрсе де) «Шалқар» энциклопедиясын жарыққа шығаруда бас редактор қызметін атқаруы төл тарихымызды зерттеп, зерделеуге қосқан сүбелі үлесі еді. Шежірелі өлкенің тарихын теңіз түбінен маржан тергендей жинақтап, көзінің қарашығындай сақтап, ұрпақтар қолына табыс етуде Тұрсын ағамыз өзін құрметтеген халқының алдында үлкен азаматтық парызын абыроймен атқарды. Қазір Тұрсын аға шаңырағында Оралдағы студент кезінен бастап жұбын жазбаған, өмірдің ащытұщы дəмін бірге татқан зайыбы Орынша береке-бірліктің отанасы болып отыр. Екеуі алтын асықтай Жиенай, Қайрат, Гүлнар, Гауһар атты ұл-қызды болды. Балаларын аялап өсірген Тұрсын аға мен Орынша апа оларға өнегелі тəрбие берді. Бəрі де жоғары білімді, əртүрлі мамандық иелері. «Жақсының аты өлмейді, Ғалымның хаты өлмейді» дегендей, өмірден озғанына жылдан аса уақыт өтсе де асыл ағамыздың жарқын бейнесі бəріміздің жадымызда жаңғырып тұрады. Жаның жəннаттың төрінде болғай, жақсы аға демекпіз осындайда. Жайна ЕРМҰХАМБЕТОВА.
«САУТС ОЙЛ» ЖШС мына мамандықтар бойынша қабылдау жариялайды: «RobinsonR44» тікұшағына ұшқыш - 1 бос орын «EurocopterEC 130 B4» тікұшағына ұшқыш — бос орын Кандидаттарға жалпы талап: жоғары - ұшқыш білімі, ұшқыштың қолданыстағы куəлігі, ұшуларды орындауға медициналық рұқсаттама, ұшуы 1000 сағат. Анықтама телефоны: +7 (725 2) 54-91-22, 55-13-14. Факс +7 (725 2) 55-13-15. email: oliga@south-oil.com
В ТОО срочно требуется автокрановщик, механик, моторист, автопогрузчик, стаж работы не менее 3 лет. Резюме высылать на почту: rauanas@mail.ru. Тел.: 8 (7172) 293990.
Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе, мына телефондарға хабарласыңыз: Астана тел/факс 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: egemen_adv@mail.ru. Алматы 273-74-39, ф. 273-73-97. Электронды пошта: gulnurekkz@mail.ru.
Балқаш қаласының əкімдігі мен мəслихаты Парламент Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге орны толмас қазаға душар болуына – əкесі, Ұлы Отан соғысының ардагері Зайролла НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Парламенті Шаруашылық басқармасының ұжымы Парламент Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Парламент Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Ұлттық ғарыш агенттігінің басшылығы мен Қазғарыш ұйымдары Парламент Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Парламент Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге ауыр қазаға душар болуларына – əкелері, Ұлы Отан соғысының ардагері Зайролла НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы» АҚ басшылығы мен ұжымы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері, соғыс ардагері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ басшылығы мен ұжымы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге орны толмас ауыр қазаға душар болуларына – əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады. «Ұлттық ғылыми медициналық орталық» АҚ ұжымы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкесі, Ұлы Отан соғысының ардагері Зайролла НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің ұжымы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері, Ұлы Отан соғысының ардагері, Қарағанды қаласының құрметті азаматы Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ дүниеден озуына байланысты марқұмның отбасы мен туғантуысқандарына ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің ұжымы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге орны толмас қазаға ұшырауларына – əкелері, Ұлы Отан соғысының ардагері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. «Цеснабанк» АҚ ұжымы Зайролла Гершанұлы НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты марқұмның туған-туысқандары мен жақындарына орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. «Қазцинк» ЖШС Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге, отбасы мен жақындарына əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады. «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ басшылығы мен ұжымы, компанияның «Нұр Отан» ХДП бастауыш партия ұйымының мүшелері Парламент Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Парламент Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері, Ұлы Отан соғысының ардагері, ардақты азамат Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ дүние салуына байланысты отбасы мен туған-туыстарына ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Марқұмның жатқан жері жарық, топырағы торқа болып, нұры пейіште шалқысын. «Хабар» агенттігінің басшылығы мен ұжымы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Нығматулинге əкесі Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ дүниеден озуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. «Сарыарқа» хоккей клубының ұжымы клуб директоры Арғын Зайроллаұлы Нығматулинге, оның туған-туысқандары мен жақындарына ауыр қазаға душар болуларына – əкелері Зайролла Гершанұлы НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.
8
www.egemen.kz
9 ақпан 2013 жыл
Қазақстан Республикасына қызмет етемін!
Жауынгерлік атыс – еѕ ќызыќты сабаќ Жауынгерлік дайындық бойынша жоспарлы сабақтар шеңберінде Ақмола аймақтық гарнизоны Əскери полиция жасағының əскери қызметшілері атыс қаруларынан атудағы тəжірибелерін пы сық тады. Офицерлер, мерзімді қызметтің жауынгерлері мен келісімшарт бойынша əскери қызметшілер АКС74 автоматынан, РПК-74 пулеметінен жəне
Өнер
Жаңа кітап
Естеліктер ешќашан ескірмейді Бўл кітап – Ќазаќстанныѕ халыќ жазушысы Əзілхан Нўршайыќовтыѕ 90 жылдыєына «Фолиант» баспасыныѕ тартуы Дастан КЕНЖАЛИН, «Егемен Қазақстан».
Бұл естеліктер жинағы «Фолиант» баспасының директоры Нұрлан Исабековтің «Мейірім» атты мақаласымен ашылған. «...Қазір ойлаймын ғой, қанша кездесіп, жүздесіп жүрсек те Əзағаң маған «Кітабымды шығарып берші...» деп ешқашан қолқа салмаған екен, – деп еске алады аяулы жазушы ағасын автор. – Кейде Əзағаң алдындағы інілік парызымды өтегім келіп кететін сəттерді бастан өткеріп, ойға бататынымды несіне жасырайын... Сөйтіп, ой кешуінде жүргенімде «Құдай-ау, қайда сол жылдар?!» деп аталатын Əзілхан Нұршайықов туралы осы естеліктер жинағының қолжазбасы қолыма тиді. Құрастырушыға: «Жеделдетіп, тегін шығарып беремін», деп уəде бердім жəне сол уəдемді орындадым». Елімізге белгілі баспа тарапынан осындай бір ізгілікті іс атқарылған екен. Бұған оқырмандар, жалпы жұртшылық дəн разы екендіктерін білдіруде. Кітапта Əзағаңның өмірі, шығармашылығы тұрғысында бұрын əбден айтылып, жауыр болған тұстар мақсатты түрде ысырылып, есесіне тіптен басқа, тың қалтарыстары, бұрынсоңды қамтылмаған өнегелік жақтары, тылсым сырлары мен арман-мүдделері көркемдікпен көрініс тапқан. Оны естеліктер мен эсселердің тақырыбынан да аңғаруға болады. Мысалы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаттары Дүкенбай Досжан «Шолоховша ой шиырды», Сəбит Досанов «Сабырлы да сырбаз», сенатор Жабал Ерға лиев «Дипломым неліктен ыстық!», жазушылар Сабыржан Шүкіров «Шапағат», Кеңес Юсуп «Тəңірі жарылқаған жан», Еркінбек Тұрысов «Тау құді реті», Шəрбану Құмарова
дайындығының ең маңызды бөлігі болып табылады. Ол сарбазға кез келген жерде, кез келген жағдайда, тəуліктің кез келген мерзімінде кез келген нысананы атып түсіруді меңгеру үшін қажет. – Жеке құрам үшін атыстар – жауынгерлік сабақтардың ішіндегі бірден-бір қызықтысы. Сол себепті, біздің сарбаздарымыз бұл
Талдықорған қаласындағы Əскери-əуе күштері оқу орталығында «Сарбаздар əн салғанда» тақырыбында концерт өткізілді.
Сарбаздар əні
Жастарды əскери-патриоттық рухта тəрбиелеу, олардың шығармашылық өсуіне қолдау жасау, əскери қызметшілердің демалысын ұйымдастыру мақсатында ұйымдастырылған концертке «Жас ұлан» республикалық фестивалінің лауреаты, аға лейтенант Талғат Карикенов жетекшілік жасады. Кешке жиналған əскери қызметшілер мен олардың отбасы мүшелері сахнаға бірінен соң бірі көтеріліп əн əуелеткен, мың бұралып билеген жас өнерпаздарға ризашылықтарын білдірсе, Талдықорған қаласы мəдениет басқармасының өкілдері əскерилер ұсынған бірнеше нөмірді алдағы көктемде облыс орталығында өтетін гала-концерт бағдарламасына енгізбек ойларын айтты.
Айқын НЕСІПБАЙ,
«Егемен Қазақстан».
Өмірде тосын жайлар көп қой. Көптеген қарағандылықтар сияқты, сол күні қоғамдық көлікке отырған Гүлбарам Рəзина аяқ астынан автобус ішінде талып қалатынын қайдан білсін. Тілі күрмеліп, жүрегі шаншып отырған орнында сұлық түскенде жүргізушінің күжілі, кондуктордың айғайы, əлдекімдердің сыртқа сүйрелегені еміс-еміс есінде. Əлден уақытта есін жиғанда ашық аялдамада құрбысының құшағында отырғанын сезінген. Дереу көмекке үндер ешкім жоқ, ол біресе аяз қарыған аяқ-қолын ысқылап, біресе қалтателефонымен «Жедел жəр дем» шақырып жан ұшырмағанда, қандай күйге ұрынарын ойлаудың өзі қорқынышты.
Бəрін енді естіп, біліп жатыр. Басы айналып құлай бергенде жүргізуші жақын маңдағы ауруханаға жеткізіп тастаудың орнына кестеден кешеуілдейтінін айтып, айғайға басқан, оған кондуктор қосыла зəрленіп, екеуінің əміріне құрақ ұшқан екі-үш жолаушы жігіт талып жатқанына қарамастан оны есікке күштеп итермелеп, бір жан жоқ аялдамаға лақтырып тастап кетеді. Оны қолтықтауға үлгермеген құрбысы келесі аялдамадан түсіп, жүгіріп жетпегенде жағдайы не болар еді?! Қазір Г.Рəзина ауруханада жатыр. Автобустан сыртқа сүйрелеп жүргенде жауырыны сынған, қолдарына зақым келген екен. Осынау күйінішті халіне үйелмелі-сүйелмелі кішкене төрт баласының шырылы қосылғанда жанын
Зїлфия Чиншанло – əлемдегі їздік зілтемірші Олимпиада чемпионы Зүлфия Чиншанло тағы да отандастарын қуантты.
АСТАНА.
“Егемен Қазақстан” республикалық газеті” акционерлік қоғамы Президент Сауытбек АБДРАХМАНОВ Вице-президент – бас редактор Жанболат АУПБАЕВ
Жақында халықаралық ауыр атлетика федерациясы 2012 жылдың үздіктерін жариялаған кезде бірауыздан Қазақстанның шынашақтай зілтерімші қызын əйелдер арасындағы ең үздік ауыр атлет деп таныды. Жыл үздігін анықтау барысында 1300-ден астам дауыс берілсе, Зүлфияға тең келер ешкім болмады. Одан басқа халықаралық ауыр атлетика федерациясы біздің тағы екі қызымызды əйелдер арасында үштікке қосты. Сөйтіп, дауыс берудің нəтижесінде Майя Манеза, Светлана Подобедова да алғашқы үздік үштікке кірді. Ал, ерлер арасында 105 килодан ауыр салмақта өнер көрсететін Иран зілтеміршісі Бехдад Салимикордасиаби үздік спортшы атанды. Бұл
ХОККЕЙ. Латвияның Ри га қаласында шайбалы хоккейден ерлер арасында Сочи Олимпиадасының соңғы іріктеу турнирінің алғашқы ойындары өтті. 7 ақпанда Қазақстан құрамасы алғашқы ойынын Франция құрамасымен өткізіп, 3:2 есебімен ұтты. Бұл кездесуде Дмитрий Уппер, Кевин Даллман, Федор Полищук, Роман Старченко, Константин Романов пен Талғат Жайлауов көзге түсті. Соңғы үшеуі соққан шайбалар ойын тағдырын шешті. Кеше отандастарымыз алаң иелерімен кездесті. Одан кейін ұлттық құрама келесі ойынын 10 ақпан күні Ұлыбританияға қарсы өткізеді. Ал, Латвия бейсенбі күні Тұманды Альбион командасынан
қоярға жер таппайды. Ал, оны осындай күйге ұшыратқан қаладағы №3 автопарктің 53-ші нөмірлі автобус жүргізушісі кім екені əзірге анықталар емес. Сол бір дөрекі, безбүйрек, тасжүрек жанның өрескел қылығына кім баға береді? Соның кесірінен мертігіп ауруханадан бір-ақ шыққан Гүлбарамнан кім кешірім сұрайды? Көбіміз қоғамдық көлік қызметін пайдаланамыз. Жоғарыдағыдай тосын жай қайсымыздың болсын алдымыздан шығуы мүмкін. Сонда автобус жүргізушілері арасынан сізге, бізге қолын созар адам табыла қояр ма екен? Əй, қайдам?! Осындай жандар қалай жер басып жүр екен деп қиналасың. ҚАРАҒАНДЫ.
Республикалыќ «Тəуелсіздік толєауы» конкурсы туралы Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі ІV республикалық «Тəуелсіздік толғауы» конкурсын (бұдан əрі – Конкурс) өткізеді. Конкурс еңбекке, адал кəсіби табысқа, Отанға қызмет етуге, жоғары патриоттық ниеттерге оң көзқарастар қалыптастыратын мəдени өнімдерді жасау жəне Тəуелсіздіктің тарихи маңыздылығы мен жаңа Қазақстанның қалыптасуын айшықтайтын жаңа туындыларды шығаруды ынталандыруға бағытталған.
бəсекеде ол біздің екі дүркін Олимпиада чемпионы Илья Ильиннің алдын орап кетті. Үшінші орынға поляк Адриан Зелински (85 кг) лайық деп танылды.
Жарыстар кїнделігі 6:2 есебімен басым түсті. Осы турнирде Олимпиадаға берілетін жалқы жолдаманың тағдыры шешіледі. Сочи Олимпиадасына 12 елдің ұлттық құрамасы қатысады. Германияның Вайден қаласында əйелдер арасында өтіп жатқан іріктеу турниріне келсек, біздің қыздар алғашқы ойынын Чехиямен өткізіп, 1:5 есебімен ұтылып қалды. Ұлттық құрама кеше Қытай командасымен кездессе, 10 ақпанда алаң иелерімен айдынға шығады. ТЕННИС. Қазақстанның əйел дер құрамасы Астанада өтіп жатқан Халықаралық теннис федерациясының кубогы жолындағы Азия жəне Океания аймағының I жəне II топ ой ын да рындағы кезекті жеңісіне жетті.
Бұл жолы біздің құрама «А» тобында Тайландтан үш кездесуде 2:1 есебімен басым түсті. Бірінші ойында Ксения Первак Нуднида Луангнамды 6:0, 6:1 есебімен жеңсе, Ярослава Шведова Луксике Кумкхумнан айласын асыра алмады. Осылай екі кездесуден кейін есеп 1:1 болып тең аяқталғаннан кейін біздің теннисшілерге финалға шығу үшін жұптық ойында жеңіске жету керек болды. Осы ке з де Сесиль Каратанчеваның орнына қайта Ярослава Шведова шығып, Галина Воскобоева екеуі Ноппаван Лертчивакарн мен Варатчай Вонгтеанчайды ұтты. Енді Қазақстан құрамасы Əлемдік топқа шығу үшін ертең Өз бекстан командасымен күш сынасады. Дастан КЕНЖАЛИН, «Егемен Қазақстан».
Конкурс келесі номинациялар бойынша өткізіледі: 1) Ең үздік ірі жəне кіші көлемді музыкалық шығарма, оған көпактілі опера, көпактілі балет, көпактілі музыкалық комедия, симфониялық, халық аспаптары, үрмелі жəне камералық оркестрлер үшін оркестрлік шығармалар, жеке əнші, хор жəне оркестр үшін оратория, жеке əнші, хор жəне оркестр үшін кантата, фортепиано мен дауысқа арналған вокалдық циклдар, романстар, сүйемелдеусіз хорға арналған шығармалар, шекті аспаптар квартетіне, үрмелі-ағаш аспаптары квинтетіне арналған шығармалар кіреді; 2) Ең үздік балалар əні; 3) Балалар мен жасөспірімдерге арналған ең үздік драмалық шығарма; 4) Кескіндеме, графика жəне мүсін. Конкурсқа белгіленген номинациялар шеңберінде жеке авторлардың немесе авторлық ұжымдардың шығармалары
МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А. АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-73-80.
БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru , egemenkz@maіl.kz Алматыда: факс (727) – 273-73-80, электронды пошта – egemalm@host.kz
МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР: Астана – (717-2) 37-61-21; Ақтау – 8 (701) 593-64-78; Ақтөбе – (713-2) 56-01-75; Талдықорған – 8 (728) 27-05-70; Атырау – (712-2) 32-94-07; ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ:
Суреттерді түсірген Ермек САРБАСОВ.
Ќалай жер басып жїр екен?..
Спорт
«Ауызша əңгімешіл», Төлеген Қажыбай «Кейіпкердің ғашығы», Жанат Елшібек «Автограф», Қорғанбек Аманжол «Абыз», т.б. авторлардың жазбаларында аттарының өзінен көрі ніп тұрғандай, мағыналық үн дестіктері талай тосын сырға қанықтыра түседі. Əр қазақтың жүрегіне терең орныққан Əзілхан Нұршайықов туралы бұл естеліктер кітабының ұрпаққа айтары мол. Құрастырушы, белгілі қаламгер Қайсар Əлім алғы сөзде былай жазыпты: «... кезінде «Махаббат, қызық мол жылдар» романының бастапқы атауына «Құдай-ау, қайда сол жылдар» ұсынылып, сарапқа салынғанда, діни жəне ділдік көзқарас «елегінен» сусып түскен бұл атауды енді біз осы естеліктер жинағының мазмұнына теліген едік! Иə, Əзағаңмен өткерген əр жылды армандап, аңсап, елжіреп сағынады екенбіз-ау!». ...Иə, сағынышпен санамызға қайта сіңген Əзағаң есімі оқырмандарының жүрегінде осы кітап арқылы да жаңғыра берер!
секілді жаттығуларға бір кісідей қатысып, біліктері мен білімін ұдайы арттырып отырады, – дейді Əскери полиция жасағының басшылығы, деп хабарлады Қорғаныс министрлігінің баспасөз қызметі. –––––––––––––––––
Масқара!
«Егемен-ақпарат».
Меншік иесі:
Вице-президент Еркін ҚЫДЫР
Драгунов мергендік мылтығынан бақылау атыстарын жүзеге асырды. Атыс дайындығы əскери қызметшілердің жауынгерлік əзірлігінің маңызды бөлігін құрайды. Дайындықтың бұл түрі əртүрлі жауынгерлік жағдайда қаруды сауатты меңгеруге бейімделу үшін өткізіліп тұрады. Атыстың əдістері мен ережелері атыс
Көкшетау – (716-2) 25-76-91; Павлодар – (718-2) 57-18-09; Қарағанды – (721-2) 43-94-72; Семей – (722-2) 52-26-86; Қостанай – (714-2) 39-12-15; Тараз – (726-2) 43-37-33; Қызылорда – (724-2) 27-00-85 Шымкент – 8 (701) 404-36-29; Орал – (711-2) 28-80-35; Петропавл – (715-2) 50-72-50. Өскемен – (723-2) 25-28-41; Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-73-97, gulnurekkz@mail.ru А Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама мен хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.
Газет мына қалалардағы: 010008, Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС, 050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС, 100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС, 110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС, 120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС, 130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС, 030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Мистоль» ЖШС, 160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС, 140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС, 150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ, 080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС, 090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС, 040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы, 070002, Өскемен қ., Космическая к-сі, 6/3, «Шығыс ақпарат» КМК баспаханаларында басылып шықты.
қабылданады. Ұсынылатын шығармалар бұрын-соң ды ор ындалмаған жəне жарияланбаған жаңа шығарма болуы керек. Авторлар бір немесе бірнеше номинацияға қатыса алады. Əр номинация бойынша автор тек бір шығарма ғана ұсына алады. Конкурстың қорытындысы ағымдағы жылдың IV тоқсанында шығарылады. Ең үздік деп танылған шығармаларға ақшалай сыйлықтар тағайындалады. Конкурсқа құжаттар ағымдағы жылдың 15 қазанына дейінгі мерзімде жіберілуі тиіс. Конкурсқа қатысу үшін қажетті құжаттардың қатарында Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінің Зияткерлік меншік құқығы комитетімен берілген зияткерлік меншік объектісін мемлекеттік тіркеу туралы куəліктің болуы шарт. Конкурстың Қағидасы (ережесі) министрліктің (www.mki. gov.kz) сайтында орна лас ты рылған.
Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.
Таралымы 200 601 дана. Нөмірдің кезекші редакторы
Қарашаш ТОҚСАНБАЙ.
Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 9 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921 Газет Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС-те басылды, тел. 93-98-25. Тапсырыс №167 ek