11/01/2013 by arshat orazov

Бүгінгі нөмірде:

Үкімет

№15 (27954) 11 ҚАҢТАР ЖҰМА 2013 ЖЫЛ

3-4-беттер Қондыгер-қаңлы 5-бет Көлдер неге суалып жатыр? 6-бет Шаңырақ шырақшысы 10-бет

Алты «аєасын» арќаланєан аудан абаттанып келеді Алматыдаєы Алатау ауданында 2 кїн ішінде 2 мектеп ашылды

Жаѕа ресімдеу жїйесі

азаматтардыѕ жол полициясы ќызметкерлерімен байланысын барынша бекіте тїседі Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Алматы қаласына жұмыс сапары барысында қаланың Алатау ауданында жаңадан ашылған мамандандырылған Халыққа қызмет көрсету орталығында болып, құжаттандыру қызметінің жүйесімен танысты. Қанат ЕСКЕНДІР,

«Егемен Қазақстан».

Көлік жəне коммуникация министрлігі, Ішкі істер министрлігі мен Алматы қаласы əкімдігі бірлесіп автокөліктерді тіркеу жəне жүргізуші куəлігін беру секілді құжаттандыру ісін жүйелендіруді жуырда ғана қолға алған еді. Мамандандырылған Халыққа қызмет көрсету орталығында автокөліктерді тіркеуге алатын, жүргізуші куəліктерін ресімдейтін операциялық залдар, емтихан тапсыратын арнаулы кабинет жəне тіркелген автокөліктердің жеке құжаттары мен жүргізуші куəліктерін əзірлеуге арналған электронды техникамен жабдықталған

бөлме мен дайын құжаттарды беру секторы бар. Алматы қаласының тұр ғылықты халқына қызмет көр сететін орталық қос қабатты алып ғимаратқа орналасса, бір мезгілде 14 көліктің агрегатын тексеру мүмкіндігіне ие пунктпен, тəжірибелік сынақ тапсыруға арналған аумағы 1 гектар жерді құрайтын автодроммен жəне келушілер үшін 500 автокөлікке арналған арнайы тұрақпен қамтылған ауқымды нысан. – Құжаттандыру мəселесінде халыққа жеңілдіктер тудыру үшін еліміздің төрт бірдей аймағында – Астана, Алматы, Ақтау, Қарағандыда, міне, осындай ор талықтандырылған Халыққа

Облыс активімен кездесті

Кеше Павлодар облысына жұмыс бабындағы сапармен келген Парламент Сенатының Төрағасы Қайрат Мəми аймақтың өкілді жəне атқарушы билік активімен кездесті. Кездесу барысында Президент Н.Ə.Назарбаев жария еткен «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты халыққа Жолдауының негізгі бағыттарына ерекше назар аударылды. Фарида БЫҚАЙ,

«Егемен Қазақстан».

Облыс активінің алдында сөз алған Қ.Мəми өтпелі реформалардың ең күрделі кезеңінде еліміздің жаңа бағдары мен көкжиектері белгіленген «Қазақстан-2030» Стратегиясының 15 жылда атқарылған нəтижелеріне тоқталды. «Тəуелсіздік жылдары қалыптастырылған құқықтық-заң намалық негіз толыққанды на рықтық мемлекет құруға, инвес ти циялар тартуға жəне елдің одан əрі əлеуметтік-экономикалық дамуы на пəрменді серпін беруге мүм кіндік туғызды», деді Төраға. Қ.Мəми атап өткендей, 2012 жылы Қазақстан Парламенті 94 заң қабылдады, олардың ішінде «Ұлттық əл-ауқат қоры туралы», «Əс кери қызмет жəне əскери қыз мет шілердің мəртебесі туралы», «Ар наулы мемлекеттік органдар туралы», «Мемлекеттік шекара туралы», «Магистралдық құбыр ту ра лы», «Микроқаржы

ұйымдары ту ралы» жəне басқа да жаңа заңдар бар. «Қазақстан-2030» Стратегиясындағы негізгі көрсеткіштердің орындалғанын атап өте келіп, Төраға еліміздің 2050 жылға дейінгі даму жоспары белгіленген бағдарламалық құжаттағы ауқымды міндеттерге назар аударды. Атап айтқанда, Қ. Мəми жалпы мемлекеттік аймақтық саясат міндеттеріне тоқталып, еліміз дің ірі индустриялық жəне экономикалық дамыған аймағы ретінде Павлодар облысының əлеуетін атап өтті. «Қуатты Қазақстан – бұл, ең алдымен, қуатты өңірлер, өйткені, еліміздің экономикалық дамуы, жалпы алғанда, өңірлердің бəсекеге қабілеттілігіне байланысты болады», деді Қ.Мəми. Елбасының Жолдауына сəйкес, мемлекеттік жəне салалық барлық бағдарламалардың орындалуын өңірлерді дамытудың басым міндеттерін шешумен үйлестіру алға қойылды. (Соңы 2-бетте).

қызмет көрсету орындарын ашу туралы арнайы тапсырма берген едім. Мұндай ХҚО-лар болашақта басқа да қалаларда ашылатын болады. Бұл – құжат алу жолдарын жеңілдетумен қатар, аталған қызмет саласында сыбайлас жемқорлықты болдырмайтын жүйе. Сондай-ақ, көлік жүргізуге құжат алудың халыққа ыңғайлы жолы. Бұрынғы кедергілер мен қиыншылықтар азайды. Азаматтарымыз баяғыдай 7-8 сағат күтпейді, 1,5-2 сағаттың ішінде керек құжаттарын ала алады. Заманауи үлгідегі техникалық байқау құралдары, бейнебақылау, электронды құжаттандыру, керекті құжаттарды тапсыру мен алудың заманауи жүйесі азаматтардың уақытты тиімді пайдалануына жағдай тудырады. Мен мұны еліміздегі елеулі оқиға деп санаймын. (Соңы 2-бетте).

Кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Алматы қаласында кейінгі жылдары құрылған Алатау ауданына келді. Елбасы «Шаңырақ-5» шағын ауданында жаңадан бой көтерген №180 мектепті аралап көріп, аталған ауданды дамытудың бас жоспарымен танысты. Айнаш ЕСАЛИ,

«Егемен Қазақстан».

Бұл шағын аудан ресми түрде «Шаңырақ-5» деп тіркелсе де, қаланың солтүстік-батысына құлашын кеңге жайып келе жатқан жаңа елді мекен «Саялы» деп аталады. Алматының іргесінде жатқан бұл жерде сəл ілгеріде ғана 12 елді мекеннен тұратын 22 мыңдай тұрғыны бар «Пригородный» кеңшары орналасқан болатын. Тəуелсіздіктің табалдырығын енді аттаған жылдары қалаға тиіп тұрған жерге қаладан жұмыс іздеп ағылған ел өздігінше қоныстанып, сол кезде Шаңырақта шыққан шудың бүгінде баянды аяқталғанына қалай қуанбасқа?! Еске

Баєдарлама тиянаќты орындалуы тиіс

Мемлекет басшысының ҮИИДМБ-ны іске асыру бойынша берген тапсырмасын орындау аясында Премьер-Министр Серік Ахметов селекторлық кеңес өткізді, деп хабарлады Премьер-Министрдің баспасөз қызметі.

Кеңеске орталық жəне жергілікті атқарушы органдар, ұлттық компаниялар басшылары қатысты. Есепті баяндаманы ПремьерМинистрдің орынбасары – Индустрия жəне жаңа технологиялар министрі Əсет Исекешев жасады.

«Үш жылда Индустрияландыру картасы аясында 537 нысан пайдалануға берілді. 1,4 трлн. теңгенің өнімі шығарылды. 2010 жылдан бастап өңдеу өнеркəсібінде тұрақты өсім байқалады. (Соңы 2-бетте).

 Жағымды жаңалық

Ауылдарєа ауыз су барды Сатыбалды СƏУІРБАЙ, «Егемен Қазақстан».

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев қазақстандықтардың бақуатты тұрмысын қамтамасыз етуді басты мақсат тұтып келеді. Президенттің жыл сайынғы жолдауларында қойылатын міндеттер тура осындай іргелі істерге негіз қалауда. Осы мақсатта көптеген бағ дарламалар қабылданып, өз жемісін беруде. Соның бірі – халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз етуге арналған «Ақ бұлақ» бағдарламасы. Осы бағдарлама аясында қаншама алыс ауылдарға сапалы ауыз су барды.

Алға ауданының Сарықобда селолық округіне қарасты екі ауылға ауыз судың жетуі де осы «Ақ бұлақтың» арқасы. Осы бағыттағы жүйелі жүргізілген жұмыстың, еселі еңбектің нəтижесінде Сарықобдаға ұзындығы 10,7 жəне Болгаркаға 11,7 шақырым су құбырлары тартылып, пайдалануға берілді. Бұл құбырларды Мейрамбек Ақажанов басқаратын «АлАқтөбе» ЖШС жүргізді. Мұның өзі екі елді мекен тұрғындарын ауыз судың азабынан құтқарды. Ақтөбе облысы, Алға ауданы.

алу қиын болса да, бұл мəселені де мемлекетіміз оңтайлы шешкен екен-ау. Баспана мəсе лесі толқытқан қаншама қандастарымыз «Саялыда» қоныс тойын тойлады. Бұл шағын ауданның да басына бас, жасына жас қосылып жатқан жайы бар көрінеді. Аудан алғаш құрылған кезде халқының саны 122 мың адам болса, 5 жылдың ішінде тұрғындар саны 200 мыңнан асыпты. Алатау ауданы өзінің бір жылдығын атап өткенде, қаладағы бұрынғы алты аудан – алты ауылдың ақшаңқан киіз үйлерін тігіп, кенже ауданның алғашқы мерейтойын жақсылап тойлап бергені де кеше ғана. Жаңадан салынып жатқан

құ рылыстар, самаладай жарқырағын жаңа мектеп өмірдің тек жақсы жағына қарай өзгеріп бара жатқанын əйгілеп тұрғандай. Қаңтар айы болса да, Алматының жайма-шуақтана қалатын күнінде тұрғындардың жүзінен сабат күйді көрдік. Қаракөз қандастарымыздан құралған саялылықтар да Елбасының келетінінен құлағдар болса, олардың жүздерінен Мемлекет басшысының аяғымен жақсылықтар ілесе келетініне бек сенгендей сыңайды аңғармау тағы мүмкін емес еді. Осылайша, Елбасы да жаңа мектепке келіп жетті. Іші-сырты келіскен, заманына сай салынған ғимаратқа күлімдей бас сұққан Нұрсұлтан Əбішұлы алдымен білім ордасын аралап көрді. Мұнда қазіргінің баласын заманына сай тəрбиелеп, оқытуға қажеттінің бəрі де бар. Мемлекет басшысы жаңа мектептің тұңғыш шəкірттерімен, мұғалімдерімен дидарласты.

Кейбір ата-аналар да Елбасымен қауышуға мүмкіндік алды. Балапандарын қыстың суығы мен көктемнің батпағында алысқа сандалтпай, шағын ауданның дəл ортасынан ғажайып, сəнсалтанаты келіскен мектеп салып берген мемлекетке олар дəн риза. Президент мектепті аралап көрген соң, мұғалімдермен жəне аудан тұрғындарымен аз да болса тіл қатысып үлгерді. – Алатау ауданы 300-400 мың адам тұратын үлкен қала болғалы тұр. Онда өндіріс орындары мен халыққа қызмет көрсететін барлық əлеуметтік мекемелер салынады. Сондайақ, 2017 жылы Алматыда өтетін Универсиаданың қалашығы да осында орын тебетін болады», – деді Нұрсұлтан Əбішұлы. (Соңы 2-бетте). ----------------------------------------Суреттерді түсіргендер С.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.

Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының қаулысы 2013 жылғы, 9 қаңтар

№1/192

Астана қаласы

2012-2013 жылдары жастарды ќўќыќтыќ оќыту жґніндегі жўмыс туралы Жастарды құқықтық оқытудың 2012-2013 жылдарға арналған жоспарын іске асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы қаулы етеді: 1. 2013 жылғы 10 қаңтардан 31 мамырға дейін Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарының студенттері мен магистранттары арасында Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурс ұйымдастырылсын жəне өткізілсін. 2. Қоса беріліп отырған Қазақстан Рес публикасы жоғары оқу орындарының студенттері мен магистранттары арасындағы Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурс туралы ереже бекітілсін.

3. Осы қаулы Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрлігіне, облыстардың, Астана жəне Алматы қалаларының əкімдіктеріне, облыстық, Астана жəне Алматы қалалық сайлау комиссияларына, Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының өңірлердегі өкілдеріне жіберілсін. 4. Осы қаулы бұқаралық ақпарат құралдарында жариялансын. Төраға Қ.ТҰРҒАНҚҰЛОВ, Хатшы Б. МЕЛДЕШОВ. --------------------------------------------Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарының студенттері мен магистранттары арасындағы Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурс туралы ережені 8-беттен оқисыздар.

 Мəссаған!

БАС ТАРТУДАН БАС ТАРТУ ќазаќылыєымыздан ќашу емес пе? «Естімеген елде көп». Жуырда «Бас тарту жоралғысы патенттелді» деген жаңалықты естіп, таңғалдық. Медицина ғылымдарының докторы Сағит Иманғазинов қонақтың алдына малдың басын тартудың орнына, қойдың басына ұқсас фарфордан жасалған ыдысты «тартуды» ұсыныпты. Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».

Ғалым ұсынысы бойынша, əлгі ыдысқа құйқа, ет жəне тіл салынады. Ал бастың қос құлағы, екі көзі, таңдайы табаққа айналдыра қойылуы тиіс. Құрметті қонақ, міне, осы «фарфор ыдыс – бастың» қақпағын ашып,

дəм татады да ары қарай жөнжобасымен үлестіре бастайды. Бұл жаңалығы туралы патент иесі: «Бұл мəдениетті түрде тағам ұсыну. Гигиена жағынан. Тураған кісі оны дайын күйінде əкеледі. Оны қасықпен таратуы да мүмкін. Менің мақсатым – қазақтың бас тарту жоралғысын бөгде біреулер иеленіп кетпесін

деген ниет» депті. Жөн-ақ. Бірақ, осы одағайлау жаңалықты «SERKE. ORG» сайты арқылы жеткізген əріптесіміз Сəкен Түсіпбек: «Сыйлы қонақтарға, жасы үлкен, қария адамдарға бас ұстату – халқымызда ежелден келе жатқан дəстүр. Уақыт бір орнында тұрмайды. Уақыт озған сайын өзіміз мақтан көріп жүрген осы жоралғының озық жағымен қатар, тозық жағының да бар екені анық көріне бастады. Мұның табиғи заңдылық екені даусыз. (Соңы 6-бетте).

www.egemen.kz

11 қаңтар 2013 жыл

Жаѕа ресімдеу жїйесі (Соңы. Басы 1-бетте). Сонымен қатар, Алатау ауданында халық игілігіне жарайтын көптеген жаңа нысандар бой көтеріп, бұл аудан бұдан да көркейе түсіп, қоныстанушылардың саны артатын болады, – деді Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев журналистермен жүздесуінде. Мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін ықпалдастыру, бизнес-үдерістерді автоматтандыру, мемлекеттік орган дардың ақпараттық жүйесін интеграциялауда бірізділік жүйе орнап, құжаттар дайындауға жауап беретін орындаушылармен тікелей байланысты алып тастаудың арқасында алдағы уақытта халыққа қызмет көрсету уақыты жеңілдей түседі, сондайақ құжаттарды жедел алудың мүмкіндігі артады. Бұған дейін автокөлікті тіркеу-қайта тіркеуге шамамен 6-7 сағат уақыт кететін болса, енді бар болғаны 2 сағатқа жуық уақыт ішінде жедел əрі сапалы рəсімделетін болады. Бұған қоса, құжаттандыру саласында халыққа қызмет көрсетуші «ХҚО» РМК Алматы қалалық бөлімшесі мен ІІМ ЖПК Алматы қаласы бойынша Жол полициясы басқармасы қызметкер леріне міндеттердің нақты

бөлінуі де құжаттандыру ісіне өз септігін тигізбек. Мысалы, орталықтың операторлары қажетті құжаттарды қабылдаса, жол полициясы қызметкерлері көлік агрегаттарының сəйкестігін тексерумен бірге, автомобильдердің техникалық паспортын жəне жүргізуші куəлігін əзірлеумен айналысып, азаматтардың бірер күнде түрлі мекемелерді аралап жүріп орындайтын шаруасын бір мезгілде атқаратын болады. Құжаттарды ресімдеу қызметтерін бір кешеннің аясында топтастыру уақытты үнемдеумен қатар, мемлекеттік қызмет көрсету ісін бірізділікке жүйелендіреді. ХҚО- ның жалпы жұмыс барысымен танысып шыққаннан кейін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев жол полициясы қызметкерлерінің атына сарсаңға салушылық, жемқорлық фактілері, төрешілдік сияқты белгілі бір сыни пікірдің айтылатынын, ел ішінде сондай көзқарас қалыптасып келгенін тілге тиек етті. – Бүгінде автокөлікті тіркеу, жүргізуші куəлігін, мемлекеттік тіркеу нөмірін алу жəне өзге де қызмет көрсету үдерістерін автоматтандыру барлық құжатты бір жерден алумен қатар, азаматтардың жол полициясы қызметкерлерімен байланысын барынша азайтып,

Облыс активімен кездесті (Соңы. Басы 1-бетте).

2013 жылдың бірінші тоқсанындаақ өңірлердегі қажетті деген, келешекте қолға алынатын жобалардың тізбесі айқындалып, тарифтендірілетін болады. Төраға сондай-ақ Жолдауда айқындалған əлеуметтік саясаттың жаңа қағидаларына, атап айтқанда, еңбек нарығының сұранысына бағдарлану, кəсіпкерлікті қолдау,

еңбекпен қамтамасыз ету, ана мен баланы одан əрі қорғау, жастар саясатын жүзеге асыру, денсаулық сақтау, білім беру қызметінің сапасын арттыру, мемлекеттік тілді дамыту ісіндегі жаңа қадамдарға назар аударды. Қ.Мəми жеке бастамаларды ақпараттық тұрғыда жан-жақты қолдауды, іске асырылып жатқан мемлекеттік бағдарламалар мен келешегі зор бизнес-жобалар туралы халықты

осын дай жағымсыз фактілерді жоюға мүмкіндік береді жəне Алматының барлық тұрғындары үшін қолайлы жағдай жасайды, – деп атап өтті Нұрсұлтан Назарбаев. Көлік жəне коммуникация министрі Асқар Жұмағалиев Қазақстан Президентіне автокөлікті тіркеу жəне жүргізуші куəліктерін беру міндетін Халыққа қызмет көрсету орталықтарының басқаруына беру жөніндегі атқарылып жатқан жұмыстардың барысы, сондай-ақ жаңа ресімдеу жүйесінің тиімділігі мен ерекшеліктері тура лы баяндап, Елбасын ел игілі гіне арналған орталықтың ғимаратымен, жұмыс істеу үдерісімен таныстырып шықты. Бұған дейін автокөлік құралдарын тіркеумен жəне жүр гізуші куəлігін берумен айналысатын еліміздегі алғашқы мамандандырылған Халыққа қызмет көрсету орталығы 2012 жылдың 8 желтоқсанында Қарағанды қаласында ашылған болатын. Қазақстан Президенті Алматы қаласында өз қызметін бастаған жаңа орталықтың жұмыс барысымен таныса келе, осындай мамандандырылған орталықтарды еліміздің барлық облыс орталықтарында ашу жөніндегі жұмыстарды жалғастыруды тапсырды.

хабардар етуді қамтамасыз ету қажеттігін атап өтті. Жолдауда белгіленген мемлекеттілікті одан əрі нығайту жəне демократияны дамытудың міндеттеріне қатысты Қ.Мəми 2012 жылдың соңында Мемлекет басшысының Жарлығымен Жергілікті өзін өзі басқару тұжырымдамасы бекітілгенін атап өтті. Ол жергілікті деңгейдегі басқарудың сапасын арттыру мен маңызы бар мəселелерді шешуге азаматтардың қатысуын ұлғайтуды көздейді. Алдағы жылы ауыл əкімдерін мəслихаттар арқылы сайлау енгізілетіні белгілі. Сонымен бір мезгілде, Жолдауда айтылғандай, орталықсыздандыру жоғарыдан төмен қарай басқару билігінің əлсіреуіне, орындаушылық тəртіп пен реттіліктің төмендеуіне апарып соқтырмауы тиіс. Қ.Мəми айтқандай, «Қазақстан-2050» Стратегиясын жүзеге асыру Парламент пен Үкіметтің, барлық деңгейдегі əкім дер дің жəне еліміздің барша аза маттарының іс-əрекеттерінің негізгі мəселесі болып отыр. Бұл жұмыстар біздің мемлекетіміздің саяси, демократиялық жəне əлеуметтік сипатын əрі қарай сапалық өзгертуге бағытталған ауқымды міндеттерді қамтамасыз етуге арналған.

Алты «аєасын» арќаланєан аудан абаттанып келеді (Соңы. Басы 1-бетте). Мемлекет басшысы ауданда бизнес үшін жақсы перспективалар мен өнеркəсіп кəсіпорындары бар екенін, жер жəне қажетті коммуникация ғимараты болуына байланысты зор мүмкіндіктер ашылып отырғанын атап өтті. – Алатау ауданы қаланың даму проблемасын шешу мақсатында құрылды. Қазір мұнда өнеркəсіп дамуда, əлеуметтік-мəдени жəне білім беру нысандары салынуда, атап айтқанда, мектептер мен мамандандырылған ХҚО жұмыс істеуде. Келешекте мұнда Универсиада нысандары, түрлі спорттық кешендер, кино-концерт залдары орналасатын болады. Бұл үшін қажетті инфрақұрылым тартылады. Алматының жаңа солтүстік-батыс ауданында келешекте 300 мыңға дейін халық тұратын болады. Бұл – оңтүстік астана тұрғындарының 20 пайызы, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Елбасы келешекте Алматы

қаласы Алатау ауданы арқылы дамитынын айтты. Ал жаңа №180 мектептің жалпы аумағы 8600 шаршы метрді құрайды. Үш қабатты ғимараттың құрылысына 1 млрд. 600 млн. теңге қаржы жұмсалған. Заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған білім ордасында 21 интерактивті тақта, 4 информатика кабинеті, 4 лингафон кабинеті, 6 мультимедиялық кабинет бар. Онда физика, химия, биология кабинеттері, сондай-ақ оқу шеберханалары (ағаш пен металл, аспаздық, тігін шеберханасы) үшін мамандандырылған техникаларды қоса алғанда, тиімді оқу үдерісіне арналған өзге де қажетті жабдықтар бар. Жоғарыда атап өткендей, құрылғанына бар болғаны 5 жылға жуықтаған Алатау ауданында бұл жаңадан ашылған тоғызыншы мектеп болып отыр. Осы арада жалпы қалада кейінгі үш жылда 40-қа жуық білім ордасы салынып,

пайдалануға берілгенін айта кеткен орынды. Мемлекет басшысы аудан тұрғындарының өмір сүрулері үшін қолайлы жағдай жасау жөніндегі жұмыстар жалғасын табатынын атап өтті. Тек соңғы екі күнде Алатау ауданында мемлекеттік тілде білім беретін əрқайсысы 1200 орындық жаңа 2 мектеп пайдалануға берілгенін бөлежарып айтуға болады. Оның алғашқысы – бұрнағы күні ғана «Қарасу» шағын ауданында ашылған №179 жалпы білім беретін мектеп. Бұл білім ордасында да 6 мультимедиялық кабинет, 4 лингафондық, 4 информатикалық кабинеттер, 21 интерактивті тақта, 60 оқу кабинеті жəне 234 орындық мəжіліс залы, 204 орындық асхана мен спорт залы бар. Елбасы тұсауын кескен жаңа мектепке қазірдің өзінде 500 атаанадан балаларын осында оқыту туралы өтініш түскен. Реті келіп

тұрғанда қаладағы мектептердің жалпы саны 181-ге жеткенін айта кетейік. Аудандық ардагерлер алқасының төрағасы Құдайберген Қабдолдин «Саялыны» саялаған елдің атынан Елбасына жақсы лебізін жеткізіп үлгерді. – Өз Жарлығыңызбен құрылған Алатау ауданында 5 жылға жуық уақыттың ішінде көп жұмыстар жасалды. Соңғы 3 жылда жаңадан 9 мектеп, 5 балабақша, 3 аурухана пайдалануға берілді. Халықтың əл-ауқаты да бұрынғыдан əлдеқайда көтеріліп қалды. Қала əкі мі де, аудан əкімі де сіздің тапсырмаларыңызды орындап, елдің ризашылығын алып отыр. Ал біз – ардагерлер де көптің алғысын өзіңізге айтқымыз келеді, – деді Құдайберген Назарұлы. Алматы қаласында соңғы үш жылда 40-қа жуық білім ордасының салынып, пайдалануға берілгені айтарлықтай жағымды жаңалық екені де анық.

«Стратегия-2050» – орталыќ ќызметініѕ басымдыєы

«Назарбаев орталығы» ММ-інде Президент Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған ұзақмерзімді «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауы талқыланды. «Назарбаев орталығы» ұжымы ның алдында сөз сөйлеген мекеме директоры Қанат Саудабаев елдің ұзақмерзімді стратегиялық бағытынан туындайтын міндеттер туралы айта келіп, «Қазақстан-2050» Стратегиясын Елбасымыздың көрегендігі мен стратегиялық ұтқырлығының жəне бір нақты дəлелі» деп атады. 15 жыл бұрын, 1997 жылы

посткеңестік жəне одан тыс елдерде жетекші позициядағы табысты, динамикалық дамушы мемлекетке айналғанына сенуге болады. Қазақстан Республикасы болашаққа ұмтылған қуатты мемлекет, халықаралық аренада жауапты серіктес ретінде қалыптасты. Сөзін əрі қарай жалғаған Қ.Саудабаев «2050 Страте гиясы» Қазақстанның ұзақ-

мемлекетіміздің қалыптасуы мен дамуын зерттеу мен көпшілікке кеңінен таныту біздің бұдан кейінгі жұмысымыздың негізі болып қала береді, деді өз сөзінде «Назарбаев орталығы» мемлекеттік мекемесі мұрағаттық-кітапхана қызметінің басшысы Əсия Тоқтауылқызы. Əсия Сүлейменованың пікірінше, «Қазақстан-2050» Стратегиясында болашақтың нақты, толық жоспары қамтылған. Ол «Біздің болашағымыз қандай болады?» деген сұраққа жауап береді. Оның табысты жүзеге асырылуы үшін біз өзіміздің санамызды өзгертуіміз керек, өз-өзімізді тəрбиелеуіміз керек, алдымызға биік

Елбасы Н.Ə.Назарбаев қа зақстандықтарға көптеген адамдар үшін қиял болып көрінген «Қазақстан-2030» мақсатты Стратегиясын ұсынған еді. Оның сəтімен жүзеге асырылуына күмəндануға да негіз жоқ емес-ті. Өйткені, ол уақытта Қазақстан Кеңес Одағының ыдырауынан енді ғана айыққан əрі бір ың ғай экономикалық жүйесі жоқ, шын мəнінде күн тəртібіне егеменді мемлекет ретінде өмір сүру мəселесін қойған ел-тін. Аға буын кəсіпорынның бүйірінен қадалған қаржының құнсыздануы мен жұмыссыздықтың жоғары шегін, электрдің өшірілуі мен дүкеннің жартылай бос сө релерін жəне басқа да сол кезеңнің белгілерін əлі ұмыта қойған жоқ, деді Қ.Саудабаев. Дегенмен, елдің ұзақмерзімді стратегиялық даму бағытын айқындап алған Мемлекет басшысы елдің магистральді бағытынан ауытқымай, сенімді өсу жолына түскен нақты бағдарды белгіледі. 1997 жылы 2030 жылға дейінгі стратегиялық жоспар белгіленсе, олардың ең бастыларына бүгінде қол жеткізілді. Оның жарқын дəлелі Қазақстанның

мер зімді басымдықтары мен мүмкіндіктерінің прагматикалық бағаларын, əлемдік өркениеттің дамуы мен нақты жағдайын есепке алып əзірленгенін атап өтті. Мемлекет басшысының жаңа бағдарламасының Қазақстанда, сон дай-ақ шетелдіктердің арасында кеңінен қолдау табуы да кездейсоқтық емес... Сөз Қазақстанның 2050 жылға қарай əлемнің дамыған жəне өркендеген 30 мемлекетінің қатарына қосылуы туралы болып отыр, стратегияның ең басты мақсаты – қазақстандықтардың өмір сүру деңгейі мен сапасын түбегейлі арттыру. Жəне ол əрдайым Мемлекет басшысының барлық жасампаз қызметінің квинтэссенциясы болып келеді. Жаңа Жолдауында Президент Н .Назарбаев мемлекетті əрі қарай нығайту, оның қауіпсіздігі мен азаматтарының əл-ауқатын арттырудың кешенді шараларын, қазақстандық қоғамды жаңғыртудың жаңа белесіндегі стратегиялық басымдықтарды анықтады. «Назарбаев орталығы» жұмысының басты бағыты – тəуелсіз

мақсаттар қойып, елімізбен бірге соған ұмтылуымыз керек. «Назарбаев орталығы» музей құндылықтарын есепке алу, сақтау, реставрациялау жəне консервациялау қызметіндегі қор сақтау бөлімінің бастығы Наталья Вовк Жолдауда көтерілген ең маңызды мəселе деп адам капиталын дамытуды атады. Сөзімнің дəлелі ретінде Қазақстанда туып-өскенімді, тегін білім алып, беделді ұжымда мамандығым бойынша қызмет етіп келе жатқанымды айтар едім. Мемлекет маған еңбек етуге, демалуға, медициналық қызметке ке пілдік береді, «Назарбаев орталығында» əрі қарай да кəсі би жетілдіруге: біліктілікті тегін арттыру, жаңа технологияларды меңгеру, заманауи құ рал-жабдықтармен жұмысқа жағдай жасалған. Осы қаңтар айында Мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасына қатысушы ретінде көптен күткен пəтердің де кілті қолыма тиді, деп ұжымға өзінің қуанышын жеткізді. «Назарбаев орталығының» ұжымы соңғы 20 жыл ішіндегі республикада жүргізілген кең ауқымды реформалар туралы жəне

Қазақстанның көп конфессиялы жəне көпэтносты қоғамдағы бейбітшілік пен келісімді сақтаудағы жетістіктерін атап өтіп, экономикалық жəне саяси тұ рақтылық пен аймақтық қауіпсіздік мəселелеріне де тоқталды. Жиналыста сөз алған экспозициялық-көрме, экскурсия жұмысы мен экспонанттарды қорғау қызметіндегі экскурсия бөлімінің сарапшысы Алтынтас Сатарбай: «Нұрсұлтан Назарбаев бізге лайықты болашаққа бағытталған жаңа саяси жəне экономикалық жолды нұсқады. Сондай-ақ Президент бүгінде

мемлекеттік жастар саясатының жаңа тұжырымдамасы əзірленіп жатқанын тілге тиек етті. Бұл – жастар үшін басымдықтары нақты көрсетілген өте маңызды құжат», деді. Жиналысқа қатысушылардың пікірінше, «Қазақстан-2050» Стратегиясының негізгі межелерін елдегі жəне шетелдегі қалың қауымға жеткізу мен түсіндіру «Назарбаев орталығы» қызметінің маңызды басымдығы болып белгіленген. Нұрсұлтан Назарбаевтың барлық бастамаларын толығымен қолдай отырып, біздің Орталықтың қызметкерлері өзге де қазақстандықтар сияқты барлық күшжігерін Жолдауда көрсетілген міндеттерді орындауға жұмсайтын болады деп сенемін. «2050 Стратегиясында» мазмұндалған жоспарлардың барлығы сəтті іске асырылатыны сөзсіз, оған ұлтымыз бен Елбасымыздың бірлігі, халқымыздың сарқылмас күші мен жасампаз қуаты кепіл болады, деп қорытындылады Қ.Саудабаев.

ПАВЛОДАР.

Баєдарлама тиянаќты орындалуы тиіс (Соңы. Басы 1-бетте). Өндірістік саладағы физикалық көлем индексі 2012 жылдың 11 айында 2011 жылдың сəйкес мерзімімен салыстырғанда еліміздің 12 өңірінде өсті. Индустрияландыру картасы жобаларының экономикаға берген пайдасы қомақты», деп түйіндеді вице-премьер. Ə.Исекешев сонымен қатар ҮИИДМБ-ны орындауда «назар аударарлық көкейкесті мəселелер де барлығын» айтты. «2010 жылы берілген жобалардың жетеуі тоқтап тұр. Сонымен қатар, екінші жартыжылдықта тұсауы кесілген жобалардың 18-нің іске қосу актілері толық берілмей отыр», деп хабарлады Ə.Исекешев. Вицепремьер ҮИИДМБ-ны орындау қарқынын тежеп отырған бірқатар себептерді атады. Кеңес барысында орталық жəне

жергілікті атқарушы органдардың басшылары баяндама жасады. Кеңесті қорытындылай келе, Премьер-Министр ҮИИДМБ мен Индустрияландыру картасы жобаларын жүзеге асыру мəселесінде тиісті бақылау мен үйлестіру жасамаған атқарушы органдарды сынға алды. «Бүгінде Бағдарламаны орындау орталықтан өңірлерге ойысып барады. Сайып келгенде өңірлерде отандық сондай-ақ, шетелден инвестициялар тарту жұмысы жүргізілмейді. Алдағы уақытта жаңа, заманауи технологиялар мен өндіріске көшуді қамтамасыз ету қажет. Өңірлер экономикасын өсірудің барлық мүмкіндіктерін толығымен пайдалану жұмыстарын күшейту керек», деп атап көрсетті С. Ахметов. Кеңес қорытындысы бойынша Үкімет басшысы тиісті органдарға ҮИИДМБ жоспарланған мақсатты

индикаторларын орындау, сондайақ 2013-2014 жылдарға арналған ҮИИДМБ-ны жүзеге асыру ісшараларының нақты жоспарын əзірлеуді қатаң бақылауға алуды тапсырды. «Əрбір проблемалы жобалар бойынша оларды жобалық қуатқа шығару мəселесіндегі іс-шаралар жоспары бекітілді. Олардың орындалуына қатаң бақылау жасау қажет. Жобаларды іске асырудағы шынайы амалдар жаңа жағдайларды, оның ішінде БЭК-ке қатысу жəне ДСҰ-ға өту жағдайын есепке ала отырып, қауіп-қатерлерді барынша азайтуы тиіс. Президент алдымызға таяудағы екі жылда ҮИИДМБ-ның алғашқы бесжылдығын табысты аяқтау міндетін қойды. Мемлекет басшысы жүктеген барлық тапсырмаларды біз толық орындайтын боламыз», деп түйіндеді сөзін С. Ахметов.

Ауылда мектеп ашылды Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».

Қордай ауданындағы Бұлар батыр ауылында 600 оқушыға арналған орта мектеп пайдалануға берілді. Алыстағы ауылдағы білім ұясының ашылу салтанатына облыс əкімі Қанат Бозымбаев қатысты. Құрылысына 832 975 643 теңге қаражат бөлінген ғимарат жұмысы өткен жылдың ақпан айында басталған болатын. Тапсырманы

«Темір-Строй-Сервис и Ко» ЖШС бір жылдың бедерінде ойдағыдай бітірді. Жалпы, өткен жылы облыс бойынша 6 мектеп шəкірттерге есік ашты. Биыл орта білім беруге арналған 26 нысанның құрылысын бастау жоспарлануда. Олардың 15-і республикалық бюджеттен, 11-і жергілікті бюджеттен қаржыландырылмақ. Жамбыл облысы, Қордай ауданы.

Жастарєа сенім жоєары

«Степногор тау-химия комбинаты» ЖШС-інде «Нұр Отан» ХДП «Жас Отан» жастар қанатының Атқарушы хатшысы Нұрлан Сыдықов жұмысшы жастар өкілдерімен кездесті.

Шараның негізгі мақсаты – Ел басы Н.Ə.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қа лыптасқан мемлекеттің жаңа сая си бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауын, «Жас Отан» ЖҚ 2020 жылға дейінгі Стратегиясын, Мемлекеттік жастар саясатының 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасы жобасының негізгі бағыттарын іске асыруды талқылап, ұсыныстар жинау. Кездесуде жастар Қазақстан Президенті

əлеуметтік саясатының жаңа бағыттары көрсетілген аталмыш құжаттардың іске асырылу тетіктерін талқылады. Аталмыш кездесуге Степногор қаласындағы «Степногор подшипник зауыты» ЖШС, «Степногор тау-химия комбинаты» ЖШС, «Арыстан» СҚЗ, «Сареко» ЖШС, «Қазақалтын» тау-металлургия концерні» АҚ, «Астана Нан» ЖШС сияқты өнеркəсіптік кəсіпорындардың шахтерлері, жас инженерлер, ме ха никтер,

«Егемен-ақпарат».

т.б. жұмысшы жастар өкілдері қатысты. Кездесу еркін микрофон пішінінде өткізіліп, əрбір азамат өз ойын білдіруге, ұсыныстарын беру мүмкіндігіне ие болды. Кездесуге қатысушы жас жұмысшының бірі «Аталмыш іс-шара Елбасы алдағы уақытта алға қойған міндеттер мен мақсаттардың, идеялардың төңірегінде жұмысшы жастарды біріктіруге өз үлесін қосады деп ойлаймын. Біздің Елбасы əрқашан жастарға үлкен үміт артады жəне білімді, еңбексүйгіш жастар көркейген Қазақстанның болашағы деп айтып келеді. Сондықтан да бізге үлкен жауапкершілік жүктеледі», деді. Ақмола облысы.

«Егемен-ақпарат».

ҮКІМЕТ

Алыстаєы аудан тынысы Фарида БЫҚАЙ,

«Егемен Қазақстан».

Қазақтар Күпі, Шарлақ дейтін Ресей аудандарымен шекаралас Железинка ауданына жол түсті. Аудан бұрындары Үрлітүп, Мұздыкөл аталды. Қазір бұл арада өткеннің байырғы жолын жалғап, ел мен жер атауына сай Үрлітүп деген шекара бекеті орналасқан. Екі мемлекеттің арасын қосатын халықаралық маңызы бар жол бойы қар басқан қалың тоғай. Облыс орталығынан шыққалы басталған орманды жол аудан орталығына жақындаған сайын ағаш-тоғайлары одан əрмен шоғырланып, айналасын ақ қарға орап, қыс көрпесін жамылып тұр. Жол шетінде тоғай ішіне қарай жып бере жөнелген қоян, түлкі көрінеді. Картобы, балы, қазы, үйрегі бұл ауданның бетке ұстар брендттері болып саналады. Құс өсіру бизнесі жақсы дамыған деуге болады. Железинканың қызыл картобын жəрмеңкеде түк қоймай алып кетеді. Мемлекет қолдауы арқасында аудан шаруашылықтары 234,6 миллион теңгеге 27 техника сатып алды. Мысалы, «ҚазАгроҚаржы» АҚ-тың лизингі бойынша 67 миллион теңгеге 3 бірлік техника жеткізілді. Ауа райының қуаңшылығына қарамастан гектарына 5 центнерден астық жиналды. Өткен жылы «Алтынды ПВ» ШҚ ЖШС, «Дан-Құс» ЖШС-де, «Самұрық» шаруашылығында суармалы алқаптар пайдалануға беріліпті. Жер өз иелерін тапты. Біз соған қуанамыз, деді аудан əкімінің орынбасары Балтабай Қаппасов əңгіме барысында. Негізінен ауылшаруашылық өнімдерін өндірумен айналысатын аудан үшін өткен жаз диқан қауымын алаңдатқан ыстық болды. Жауын болмады. Аудандағы егіс көлемі 144,6 мың гектар. Астық 115,4 мың га, күнбағыс 13,6 мың га, картоп 1,4 мың га, көкөніс 0,2 мың га, бір жылдық шөптер 11,5 мың гектар жерге егіледі. Мысалы, Жаңа жұлдыз ауылындағы «Бақауов» шаруа қожалығы заманауи технологияларды қолданады. Алынған өнім əрқайсысының сыйымдылығы жүздеген тоннаны құрайтын аргентиналық алып қаптарда сақталады. Бұл қапқа салынған өнім бірнеше ай бойына бұзылмайды. Бұл қап-

www.egemen.kz

11 қаңтар 2013 жыл

тарды сатып алуға жалпы сомасы 42 мың доллар қаражат жұмсалыпты. Шаруашылық бұл шығын бір жылдың ішінде-ақ ақталып шығады дейді. Қожалық асыл тұқымды мал, жүздеген қаз өсірумен де айналысады. Бүкіл ауылдықтар құс өсіреді. Жаңа жұлдыз ауылындағы бірқатар шаруа қожалықтары болса ауылдықтарға көмектеседі. Мысалы, жоғарыда аталған «Бақауов», сондай-ақ, «Жұмабек», «Исабеков», «Айтуаров», «Мельник» шаруа қожалықтары бірігіп, мəдениет үйін ашу үшін жалпы құны 2,5 миллион теңгені құрайтын үлкен ғимарат сатып алған. Ал, «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы бойынша Руслан Аушев басқаратын «Пахарь» шаруа қожалығында көлемі 8,2 мың гектар суармалы алқап жобасы жасалуда. Көп пəтерлі тұрғын үй, жанар-жағармай бекеті, машинатрактор шеберханасы, жылу қазандығы, су құбырлары жəне басқа да нысандардың құрылыстары жүргізілуде. Жобаның құны 4,3 млрд. теңге. Ауданда соңғы екі жылдың ішінде 400 гектар суармалы жер пайда болды. Қазір бұл жұмысты «Пахарь» шаруа қожалығы «Агроқалашық» аумағында іске асыруда, алдағы уақытта 8200 гектар суармалы алқап пайда болады. Сонымен қатар, 15 мың малға арналған кешен құрылуда. Мемлекеттік қолдау кəсіпкерлерге арзан жəне сапалы ет өндіру үшін жаңа технологияларды енгізуге көмектеседі. Ауданда

шағын жəне орта кəсіпкерлікпен айналысатындар саны 2800 адамды құрайды. Жанар-жағармай, дəрі-дəрмектер мен азық-түлік бағасын орынсыз көтермеу туралы жеке кəсіпкерлермен 55 меморандумға қол қойылған. Прииртыш деп аталатын ауылда тұратын Владимир Неупокоевтің «Неупокоев В.И» шаруа қожалығын аралап көрдік. Шаруашылықты басқарып отырған орыс жігіті өзінің осы ауылда туып-өскенін, отбасы, бала-шағасы түгелімен еңбек етіп жүргенін, ешқайда кетпегенін, кетпейтінін, 40 жыл бойы осы кең далада еңбек етіп жүргенін айтып жатыр. Өзі аудандық мəслихаттың депутаты. Алғаш 1999 жылы құрылған шаруашылықта сол кезде бар-жоғы 985 гектар жері болса, қазіргі күні астығы, шөбі аралас 4840 гектар алқапқа жетіпті. Былтыр 3038 гектар жерге бидай, 365 гектар жерге күнбағыс егіпті. Көктемгі жұмыстарға қазірден əзірлік жұмыстары жүріп жатыр екен. Шаруа қожалығында 30-ға жуық адам еңбек етеді. Бəрінен бұрын бізді таңқалдырғаны ауылдағы қаптаған техникалар тұрған кешен болды. Кешен іші тап-таза. Егін себу, жинау, сақтау, кептіру сияқты науқандық жұмыстар кезінде жұмысқа шығуға барлық техника дайын тұр. Біз барлық техниканы, жөндеу орындарын, мына тұрған кешенді бұздырмай сақтап алып қалдық. Ал, қазір ескісі бар, жаңасы бар ауыл шаруашылығы

Дамуєа дем берген ќўжат Сатыбалды СƏУІРБАЙ, «Егемен Казақстан».

Облыстық мəслихат депутаттары, аудандар жəне ауылдар əкімдері, басқармалар мен департаменттер, жоғары оқу орындары мен колледждер, кəсіпорындар мен мекемелер басшылары, соғыс жəне еңбек ардагерлері, үкіметтік емес ұйымдар өкілдерінің қатысуымен өткен Ақтөбе облысының активінде сөз алған өңір басшысы Архимед Мұхамбетов Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауының негізгі жеті басым қағидаттарын тарқата баяндай келе, еліміздің даму стратегиясының ұзақ мерзімді бағдарламасы іспетті құнды құжаттың маңызы мен ерекшелігіне айрықша тоқталды. Бұл Жолдауды болашақ дамуымыздың басым бағыттарын жүзеге асыру жолдарын көрсеткен бағдаршам десе де болғандай. Президент 2050 жылға қарай қуатты мемлекеттің, дамыған экономиканың жəне жалпыға ортақ еңбектің арқасында берекелі қоғам құруды басты мақсат етіп қойып отыр. Бұл міндеттер үдесінен көрінуде өңірлердің дамуы еліміздің экономикалық нығаюына сенімді серпін беруі тиіс. Соның ішінде экономикалық мүмкіндігі мол Ақтөбе өңірі де бұрынғыдай көш басында болады. Оған қол жеткен жетістіктеріміз бен болашаққа бағдарланған жоба-жоспарларымыз алғышарт жасайды, деді А.Мұхамбетов. Өңір басшысының айтуынша, облыста

үстіміздегі жылы өнім өндіру көлемі 1,5 триллион теңгеге жуықтайды деп болжануда. Облыста Индустрияландыру картасына енгізілген жалпы сомасы 634 миллиард теңге болатын 74 жоба жүзеге асырылуда. Солардың арасында əйнек, ферроқорытпа, темір жол рельсі зауыттары, жылына 6 миллиард текше метр газ өңдейтін Жаңажолгаз өңдеу кешенінің үшінші кезегі, тұрғын үй комбинаты, асфальт-битум зауыты, қуаты 360 МВт электр стансалары іске қосылғанда, облыс экономикасының дамуына анағұрлым серпін беретін болады. 2015 жылға қарай экспортқа шығаратын ет көлемін 15 мың тоннаға жеткізу жолында жұмыстанудамыз. Жолдауда атап көрсетілгеніндей, Үкімет келесі жылдан бастап ауыл шаруашылығын қолдауға бөлінетін қаржыны 4,5 есе ұлғайтқалы отыр. Бұны өз жағдаймызда тиімді пайдалануымыз керек. Сондай-ақ, кəсіпкерлікті дамытуға, шағын қалалардың өзекті мəселелерін шешуге де қаржылай қолдау артады. Бұл аудандық, ауылдық əкімдерден барынша тиімді жұмыс істеуді талап етеді. Міне, сонда ғана Жолдау алға қойған міндеттер үдесінен көрінеміз, деді өңір басшысы. Облыс əкімі жиналғандардың назарын Жолдаудың саяси, экономикалық маңызына аудара отырып, өңірдегі кəсіпкерліктің даму бағыты, білім мен денсаулық сақтау, спорт саласында атқарылатын шаруаларды да алға тарта сөйледі. Активте ана мен баланы қорғау, қоғамдық тəртіп, кедейшілікпен күрес, жастар саясатын қалыптастыру, қазақстандық

жұмыстарын жандандыруға еш қолбайлау жоқтығы да сондықтан, дейді шаруашылық басшысы. Шаруашылықтың арнайы жасалған өндіріс цехында күнбағыс майын өндіріп, «Неупокоев» белгісі жапсырылған құтыларға құйылған сұйық май шығарады. Ауылды нан-тоқаш өнімдерімен қамтамасыз ететін наубайхана да жұмыс жасап тұр. Шаруашылықта қой, сиыр, жылқы өсіріледі. Өнімді еңбек ауылдың индустриялық бағдарламасының негізі болуы керек. Прогрессивті технологиялар жəне ауылшаруашылық техникаларының жаңа үлгілерін қолдану ауылдағы еңбек өнімділігінің артуына əсер етеді. Ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер қазіргі жоғары өндіргіштік техниканың тиімділігін жақсы түсінді, сондықтан егу, себу, жинау кешендерін лизинг арқылы ала алады. Қазіргі кезде лизинг талаптары ыңғайлы, дейді шаруашылық басшысы. Ал, Президенттің жаңа Жолдауы бұл – мемлекетіміздің дамуының маңызды бағдарламасы. Яғни «Қазақстан2050» Стратегиясы инвестициялар мен бəсекеге қабілеттіліктен қайтарым алу мақсатын көздейді. Кəсіпкерлікті, шағын жəне орта бизнесті қолдау, дамыту жайлы айтылады. Алдағы уақытта шикізат көздерінің азайған заманында алда қандай жағдайлар орын алуы мүмкін деген сұраққа жауап алдым. Мен осы елдің, ауылдың бір азаматы ретінде шағын жəне орта бизнестің дамуын қолдаймын. Бұл əрбір қазақстандықтың өмірі жақсарады деген сөз. Шынында да, егістік алқаптар мен фермаларда, фабрикалар мен зауыттарда істейтін адамдар соңғы жылдары шеттетіліп қалғандай. Теледидар экрандары мен газет беттерінен біз кімді көреміз? Бəрі де банкир немесе юрист бола алмайды. Қай аудан болмасын жүргізушілер, тракторшылар, темірмен жұмыс істеушілер, яғни техникалық мамандар жетіспей жатады. Оларды дайындау қажет. Менің ойымша, біздің тауар өндірушілер осыны енді түсінген сияқты, өздерінің болашақ жұмысшыларын оқуға жібере бастады. Бұл бағытта біз кəсіптік лицейге сенеміз. Кеңес өкіметі кезіндегідей біз өз мамандарымызды техникалық жəне ауылшаруашылық оқу орындарына жіберуіміз қажет, дейді Владимир Неупокоев. Аудан орталықтандырылған жылу жəне су құбырларымен қамтылуы жағынан өзгелерге үлгі. Жалпы, ауданда 122,6 шақырымды құрайтын 14 су құбыры, 33 жылу қазандығы жұмыс істейді. Орталықта 5 жылу қазандығы жəне жалпы ұзындығы 25,2 (Соңы 4-бетте).

патриотизмді нығайту, ұлтаралық бірлікті қастерлеу, мемлекеттік тілдің қолданыс аясын кеңейту сияқты өзекті мəселелер де сөз болды. Əсіресе, Елбасының «Қазақ қазақпен қазақша сөйлессін» деген ұлағатты ұстанымын бекерден-бекер жадымызда жаңғыртып отырмағанына назар аударылды. Əлеуметтік саладағы Жолдаудан туындайтын міндеттерді жүзеге асырудың жайы туралы облыс əкімінің орынбасары Сара Нұрқатова баяндады, ал, Мемлекетік қызмет істері агенттігі Ақтөбе облысы бойынша басқармасының бастығы Нұрлан Сүйінбаев Елбасының мемлекеттік қызметтің жаңа жүйесін енгізуге байланысты алға қойған міндеттеріне тоқталды. Алқалы жиында Ақтөбе ферроқорытпа зауытының директоры Мұрат Мұқашев, Хромтау тау-кен колледжінің директоры Бағдаш Молдашева, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінің студенті Данияр Ізбасаров сөз сөйлеп, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауындағы айтылған құнды ойлар мен тағылымды тапсырмалардың еліміздің дамыған 30 елдің қатарына еркін енуіне мүмкіндік беретініне сенімділіктерін жеткізді. Жолдауды облыс тұрғындарына тереңірек түсіндіру мақсатында құрылған құрамында 1800 мүшесі бар ақпараттық-насихаттық топтардың қазірдің өзінде өз жұмыстарын бастап кетуі де ақтөбеліктердің бұл бағыттағы белсенділігін аңғартса керек. Ақтөбеліктер тарапынан Жолдау аймақтар дамуына серпін беретін бағдарламалық құжат деп бағаланды. Активке қатысушылардың ортақ ойлары мазмұны тың, маңызы зор, алға қойылған міндеттері халықтық мүддені көздейтін жаңа Жолдаудың ел болашағын айқындауға жəне тəуелсіздігіміздің тұғырын бекітуге бағытталған баянды бағдарлама деген тұжырымға тоғысып жатты. Ақтөбе облысы.

Бұл аудан орталығындағы алтыншы станса. Бұған дейін соның бір де біреуінде көлік жуатын орын болған емес. Ауылдың кіреберісіндегі жаңа стансаның жарықтандырылып, безендірілуі де бүгінгі күн талабына сай. Болашақта мұнда автомобиль құрал-жабдықтарын сататын дүкен де ашылмақшы. Стансаның иесі Нысанбек Дінслəмұлы аузын ашса ішкі

нəзира босанып, өмірге шекесі торсықтай атұстар əкеліпті. Əкеміз Дінслəм Ұлы Отан соғысына қатысқан, одан кейінгі жерде аудандық бір мекемені ұзақ жыл басқарған елге сыйлы адам болған еді. Əкең өлсе де, əкеңді көргендер өлмесін деген сөз бар ғой. Əкемнің Ұлықбек, Талғат сынды достары біздің əлгі қуанышымызды елге келген Елбасына жеткізіп, дүниеге жаңа

Талпынєан жетер мўратќа

дырдың бойындағы Шақан деген жерде. Соған өз күштерімен жарық тартылып, телефон орнатылғанына, міне, биыл екі жыл болды. Сол игі мақсатқа төрт миллион теңгеге жуық қаражат жұмсалған. Бірақ əр нəрсенің де өз қайтарымы бар емес пе? Тау ішіндегі қыстағыңызда алыс-жақын жерлермен телефон арқылы хабарласып, оның сыртында теледидарыңыз сайрап тұрса, солай демегенде не дерсіз! Ең бастысы, азды-көпті еңбегі ескерусіз қалып отырған жоқ. Соның айқын айғағындай, 2004 жылы Елбасының Алғыс хатымен марапатталса, ал өткен жылы Ауыл шаруашылығы министрінің Құрмет грамотасын иеленді. Енді бұл шешесінің атындағы «Əдиша» шаруа қожалығын ашу қамымен жүгіріп жүрген көрінеді. Ақсұңқар жемін шашып жейді демекші, Нысанбектің түрлі шараларға демеушілік жасаудан да қалыс қалмай келе жатқанын естіп, біліп отырмыз. Айталық, анада ұлылар елінің атын шетелге дейін танытқан «Қаламқас» халық əн-би ансамблінің құрылғанына қырық жыл толуына орай бұл өз əріптестеріне

Дəулет СЕЙСЕНҰЛЫ.

Өткен жылдың соңында Абай ауданының орталығы Қарауылда «Дінслəм» атты жанаржағармай құю стансасы ашылды. Оның құрамында көлік жуатын жəне дөңгелек жөндейтін цех та бар. жан сарайы көрініп тұратын, сөзіне ісі сай азамат па дедік. «Ақнұр» атты алғашқы жанаржағармай құю стансасын сонау қиын кезеңде, тоқсаныншы жылдардың аяғында ашып алыпты. Бұған дейін бензинді бір қиырдағы Павлодар қаласынан тасымалдап əкеп, аулада канистрмен сатып тірлік жасағандарын да ішіне бүгіп қалмаған. Ал алғашқы стансаңа қойылған «Ақнұр» деген сөз қандай ұғымды білдіреді деп сұрағанымызда, əңгіме тиегі ағытылып сала берген. Сөйтсек, мұның Ақмарал, Нұрсұлтан деген балалары бар екен. Демек, «Ақнұр» солардың есімдерінің басқы буыны болып тұр ғой. Ал бүгінде Семейдегі автомобиль жолдары колледжін бітіріп, алдына не əскер қатарына бару, не жоғары оқу орнына түсуді мақсат етіп отырған ұлдарына еліміздің Тұңғыш Президентінің есімінің берілуі де өзінше бір тарих. 1991 жылдың қыркүйек айының басында, Президент сайлауы қарсаңында ұлылар елінен бата алу мақсатымен Қарауылға Нұрсұлтан Əбішұлы келе қалады. Аудан халқы мəртебелі қонақты асыға күтіп тұрғанда шешем Əдиша жүгіре басып келе жатқанын байқап қалдым, дейді Нысанбек. Сөйтсек, келіні Гүл-

келген нəрестеге есімін қоюға рұқсат сұрайды. Ол кісі келісіп, батасын береді. Бұл ұлымыз солайша Нұрсұлтан атанған болатын. Арада тура он жыл өткенде осы ұлының атындағы шаруа қожалығын ашып алған. Оған дейін бұрынғы товароведтің базарда сабынға дейін сатқаны да, одан соң жоғарыда айтқандай, бензин сатумен айналысқаны да шындық. Бір сөзбен айтқанда, ол сол он жыл ішінде бизнестің тəтті де ащы дəмін мейлінше татып үлгерген. Мұның бір кəсіппен ғана шектеліп қалмағаны да сондықтан. Нысанбектің иелігіндегі «Нұрсұлтан» шаруа қожалығы негізінен қылшық жүнді қой өсірумен шұғылданады. Оның сыртында жылқы малы да бар. Мал өсіру бар да, сонда еңбек етіп жатқан еңбек адамдарына қолайлы тұрмыстық жағдай жасау екінші мəселе. Еңбек адамы демекші, қазірде мұнда төрт кісі жұмыс істейді. Олардың қыстақтары аудан орталығынан жиырма бес шақырым жердегі Қы-

сол атақты өнер ұжымына қырық мың теңгеден көмек жасау жөнінде бастама көтеріпті. Мұның бұл ұсынысын оншақты əріптесі қолдап əкетіпті. Жоғарыда Нысанбектің алғашқы шаруа қожалығында төрт адам жұмыс істеп жатыр дедік. Ал екі жанар-жағармай құю стансасында бақандай он үш адам еңбек етеді. Екінші шаруа қожалығы іске кіріскен соң мұның тағы да бірер адамды жұмыспен қамтамасыз ететіндігі өз алдына бір əңгіме. Жасы елуге енді жақындап қалған ел азаматының тұрмысы да мəнді. Соның дəлеліндей, Қарауылдағы сəнді үйдің бірі осынікі. Балаларының үлкені Қуаныш аудандық полицияда қызмет етеді, үйленген. Ал кенжелері Ақмарал Семей медицина университетінде оқып жатыр. Міне, ауыл кəсіпкерінің бүгінгі өмір тынысы осындай. Нысанбектей азаматтар барда, ауылдың гүлденетініне сенесің. Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы.

Ќўрылыс ауќымы кеѕеймек Бақберген АМАЛБЕК, «Егемен Қазақстан».

Көкшетау қаласында Ақмола облысының əкімі Қайрат Қожамжаровтың қатысуымен «Астана қаласының айналасындағы аймақтарға арналған қала құрылысы жоспарының кешенді сызбасы» бағдарламасының көрсетіліміне арналған қоғамдық тыңдау өткізілді. Елорда аумағындағы құрылыс алаңының жоспарын «Астананың бас жоспары» ҒӨЖИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі директорының орынбасары, бас сəулетші Бақтыбай Тайталиев слайд арқылы көрсетіп, түсіндіріп өтті. Астана қаласының айналасындағы аймақтарға арналған қала құрылысы жоспарының кешенді сызбасының жобасы Ақмола облысының 17 ауданын, Қарағанды облысының 4 ауданын қамтиды. Жобаның мақсаты – Астананың айналасында азықтүлік белдеуін құру жəне қала іргесіндегі аймақта құрылыс жұмыстарын жүргізу бойынша мемлекеттік саясатты айқындау. Аталған аудандардың дамуы келесі бағыттарда болжанды: азық-түлік өндірісі, құрылыс индустриясы, байланыстың көлік жүйесі, ауылшаруашылық өнімдері, логистикалық инфрақұрылымдарды, рекреация жəне əлеу-

меттік инфрақұрылым нысандарын орналастыру қолға алынбақ. Аумақтарға бөлу бойынша Қарағанды, Астана, Көкшетау қалаларында қоныстандырудың бірыңғай діңгегі жасалады жəне Астананың айналасында «Макин-Степногор-Ерейментау», Осакаров, Киевка елді мекендері мен Қорғалжын, Егіндікөл жəне Астрахан аудандарын байланыстыратын үлкен күрежол салынбақшы. Мұндай жоспар өндірісті дамытуға жəне қоныстандыруды үйлестіруге жаңа серпіліс береді. Аталған аумақтарда дамудың басты факторларның бірі болып табылатын құрылыс индустриясы құрылыс материалдарының қажеттілігіне байланысты импорт жəне жергілікті өндіріс арқылы шоғырландырылады. Осыған орай, 2017 жылға дейін – 18, ал 2035 жылға қарай тағы да 16 темір-бетонды құрылыс материалдарын шығаратын зауыт (2380 жұмыс орны) жəне де 2017 жылға 5 бетон зауыты (1610 жұмыс орны) пайдалануға берілмекші. Қарастырылған аумақта қазіргі күні 1120 құрылыс ұйымы, 100 көлік кəсіпорны жұмыс істеуде. Мұндағы 289 елді мекен орталықтандырылған ауыз сумен қамтамасыз етілген. Сондай-ақ, сабақтастық жүйесімен Астана, Көкшетау, Степногор

жəне Атбасарда қосымша 4 ағаш кесетін өндіріс орындары ашылады. Бұл үшін инвестициялық əлеуетті күшейту айрықша назарда ұсталады. Ауыл шаруашылығы кешенді жобаны жүзеге асырудың діңгегі саналады. Аталған аумақта қазір 192 миллиард 531 миллион теңгенің өнімдері өндірілуде. Оның 55 пайызы мал шаруашылығының өнімдері. Елбасының жаңа Жолдауындағы стратегиялық міндеттер шеңберінде бұл көрсеткішті екі-үш есе өсіру мақсаты қойылуда. Мұның өзі облыс пен Астананы азық-түлікпен қамтамасыз ету жəне ауыл тұрғындарын жұмыспен қамтуды жақсарту сияқты проблемаларды шешуге мүмкіндік береді. Жобаны талқылау барысында аймақ басшысы жобаның нақты сұлбасында барлық қажетті факторлар ескерілуі қажет деп атап өтті, оның ішінде: ЭКСПО-2017 көрмесіне дайындық күнделікті бақылауда болып, Целиноград, Аршалы жəне Шортанды аудандарының дамуына қатысты талаптар күшейтіледі. Сала басшыларының, жергілікті тұрғындар мен бизнес өкілдерінің ұсыныстары жедел түрде жинақталып, сарапталып жатқандығы мəлімделді. Ақмола облысы.

4 (Соңы. Басы 3-бетте). шақырым болатын су құбырларының желісі қызмет етуде. Қазіргі таңда Железинка ауылының 350 пəтері жылумен қамтамасыз етілген. Бұл көрсеткіш жыл санап арта түсуде. «Сумен қамтамасыз ету жүйесінің дамуы» бюджеттік бағдарламасын іске асыру шеңберінде Алакөл жəне Михаиловка ауылдарындағы су құбырларын жөндеуге былтыр аудан бюджетінен 261,6 миллион теңге, республикалық бюджеттен 254,3 миллион теңге, облыстық қазынадан 7,3

www.egemen.kz

кеңейтуді мақсат етіп отыр. Сол секілді, жеке кəсібін дөңгелеткісі келетін 20 адам білімін жетілдірді. Олардың көпшілігі жанаржағармай бекеті, көлік жөндеу орталығы, сұлулық салоны, шаштараз, наубайхана, көкөніс қоймасы, шағын құс фермасы, омарташы, металл өнімдерін жасайтын цех, коммуналдық қызмет жəне жолаушы тасымалы секілді қызмет көрсету орындарын ашуды көздейді. Осы уақытқа дейін 19 адам жалпы құны 47 миллион теңгені құрайтын шағын несиеге қол жеткізді. Бағдарлама бойынша аудандық кітапхана күрделі

Алыстаєы аудан тынысы миллион теңге қаражат бөлінді. Бұл жұмыстарды «Ай-су Мелиорация» ЖШС фирмасы қолға алды. Монша кешені, кондитерлік цех іске қосылды. Мал шаруашылығымен 21 кəсіпкер айналысуда. «Жұмыспен қамту-2020» мемлекеттік бағдарламасы еңбек ресурстарының икемділігін арттыру, ауылдағы кəсіпкерлікті дамыту, соның ішінде оқу жүйесінің тиімділігі мен жұмысқа орналасуға жəрдемдесу ісі қолға алынуда. Былтыр бағдарламаның бірінші бағыты бойынша 131 адам оқуға жіберілді, 104-і түрлі сала бойынша жұмысқа орналасты. Бұл білім алған азаматтардың 93,6 пайызын құрайды. Бағдарлама қатысушылары бірқатар шаруа қожалықтарына жұмысқа орналасты. Мəселен, «Егер» серіктестігі трактор жүргізушісі, «Рамазанов» шаруа қожалығы наубайханашылар жəне «Бақауов» шаруа қожалығы көлік жүргізушілерімен толықса, 72 адам əлеуметтік жұмыс орындарына орналастырылды. Олардың айлық еңбекақысының орташа көлемі 42-45 мың теңгені құрайды «Ауылдағы кəсіпкерліктің дамуына көмек көрсету» бағыты бойынша да қарқынды жұмыстар қолға алынуда. Өткен жылы 19 азамат кəсіпкерлігін дамыту үшін шағын несиеге ие болды. Соның арқасында 14 тұрақты жəне 4 əлеуметтік жұмыс орны құрылды. Осындай несие алуға үстіміздегі жылы 24 азаматтан өтініш түсті. Оның 19-ы жеке ісін ашуды көздесе, 5 азамат шаруашылығын

11қаңтар 2013 жыл

қабатты, 16 пəтерлі үйдің құрылысы жүргізілуде. Жəне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын жаңғырту бағдарламасы бойынша Абай жəне Пушкин көшелерінің бойындағы көп пəтерлі үйлер жөнделіпті. Бұл бағытқа 15 миллион теңге бөлінген. Аудан бойынша автомобиль жолдары желісінің жалпы ұзындығы 835 шақырымды құрайды. Оның ішінде аудандық маңызы бары – 298 шақырым, ауыл арасындағы жолдар – 232 шақырым. Былтыр аудан бюджетінен жергілікті автожолдарды жөндеу үшін 47,2 миллион теңге бөлініпті. 26 спорт зал, 9 типтік ғимарат, 9 оқ ату тирлері жəне 1 хоккей

«Егемен Қазақстан».

Кенді Алтайда келешегі кемел, көкжиегі кеңейген кəсіпорындар қатары жыл сайын артып келеді. Бұған бір ғана мысал. Өткен жылы шырайлы Шығыс серпінді жобаларды өндіріске

енгізу жөнінен елімізде көш бастады. Индустриялық-инновацияны кəсіпорындарда батыл қолдану арқасында жаңадан жиырма мыңнан астам жұмыс орындары ашылды. Айналасы бірер жыл ішінде жалпы құны 611,9 миллиард теңгенің 39 инвестициялық жобасы жүзеге асуы тиіс. Осы 39 жобаның ішінде 565,7 миллиард теңгенің 9 жобасы республикалық индустрияландыру картасына жатады. Өндірісті өңірдің өміршең бағдарламасына «Қазцинк» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі айтарлықтай үлес қосып келеді. Түсті металлургияның алыбы өткен жылды табысты аяқтады, мұның алдында ашылған екі зауытта жүздеген жұмыс орындары ашылды. Серіктестіктің Риддер, Зырян қалаларындағы бөлімшелерінде де жаңа қуаттар пайдалануға берілді. Аталмыш кəсіпорын қоршаған ортаны қорғауға

Ќайырымы мол Ќайырєали «Қарға жемін баурына басып жейді, қыран жемін айналасына шашып жейді» дейді халық тəмсілі. Қазір шүкір, тұрмысымыз түзелді, байлар да, бағландар да жетіп артылады. Олардың қатарында «ауырдың үстімен, жеңілдің астымен» болса да қазынаны қарпып байып алғандары да баршылық. Мұндай байшыкештер «Өзі болып, өзі толғандай» өзгеден ерекше киініп, қымбат машина мініп, кекірік атып, кердең басқанына ғана мəз. «Бай болсаң бəсең бол» дегенді қаперде ұстап, қолындағы барды айналасымен бөлісетіндер жоқ емес. Бірақ, көп те емес, сиректеу. Сол сиректің бірі «Арыстанғали» шаруа қожалығының жетекшісі Қайырғали Арыстанғалиев екенін сыртынан естіп жүретінбіз. Біреудің қалтасындағы қаржыны санап не қылайық, əйтеуір осы азаматтың қай жерде қайырымдылық шаралары өткізілсе де аты аталып, тіпті көптеген имандылық істерге мұрындық болып жүретіні көптің аузына іліккелі біраз уақыт болды. Қаршығадай шалт қимылды жігітпен Шəмші Қалдыаяқов атындағы ауылда қазақ вальсінің короліне ескерткіш-мүсін қою кезінде кездейсоқ жолығып қалдық. Композитор Шəмші Қалдыаяқовтың ескерткішмүсінін де өз қаржысына жасатып, салтанатты жағдайда ашып, тағы бір кезекті меценаттық шаруаны тындырып тұрған сəті екен. Мұндай салтанатты шара барысындағы алас-қапаста пікірлесудің мүмкін еместігін алға тартып, кейінірек кездесуге келіскенбіз. Сол уəде бойынша жақында ел мақтаған азаматпен емен-жарқын əңгімелесудің сəті түсті. Сатыбалды СƏУІРБАЙ, «Егемен Қазақстан».

жөндеуден өтуде. Оған бюджеттен 36,1 миллион теңге қарастырылған. Аудандағы емдеу мекемелерінің желісі аудандық орталық аурухана, туберкулезге қарсы емхана, 5 дəрігерлік амбулатория, 31 дəрігерлік бөлімшеден тұрады. Аудан тұрғындарына 27 жоғары білікті дəрігер жəне 127 орта буынды медицина мамандары қызмет етеді. Өткен үш жылдың ішінде өңірге 21 жас маман келіп, 7 дəрігер аудан орталығындағы емдеу мекемелеріне орналасты. Жас мамандардың барлығына несиелер, жалдамалы баспаналар берілген екен. Сонымен қатар, «Қолжетімді баспана-2020» бағдарламасына орай аудан орталығындағы екі

айдыны бар. Спорт секцияларында 5140 адам тұрақты түрде спортпен айналысады. Ұлттық спорт түрлері бойынша 15 секция бар, оларда 175 адам шұғылданады. Ауыл спортшылары шаңғы жарысы, мылтық ату, волейбол, жеңіл атлетика сияқты спорт түрлерінен облыстың құрама командаларына мүше. Аудандық мəдениет үйінде неміс, татар, башқұрт жəне славян этномəдени бірлестіктерінің филиалдары қызмет жасайды. Лесной жəне Веселая Роща ауылдарында грек, беларусь этномəдени бірлестіктері бар. Павлодар облысы, Железинка ауданы.

Келешегі кемел «Ќазцинк» Оңдасын ЕЛУБАЙ,

ҮКІМЕТ

да ерекше көңіл бөліп отыр. Ауа бассейнін таза ұстау, өндіріс қалдықтарын қайтадан кəдеге жарату мақсатында жыл сайын миллиардтаған теңге қаржы жұмсайды. Ал кəсіпорынның «Туған жерге – тағзым!», «Алтайым – алтын бесігім!» атты акцияларға үн қосып, əлеуметтік

мақсаттағы ғимараттарды салуға, өнер мен мəдениетті, спортқа қайырымдылық шараларын жасаудағы игі істері көпшілікке үлгі-өнеге болатындай. Осыдан екі жарым жыл бұрын «Қазцинк» ЖШС басшысы Никола Попович пен облыс əкімі Бердібек Сапарбаев мемлекет жəне жекеменшік серіктестігі аясында бөбекжай-балабақша жəне төрт жабық, екі ашық теннис орталығын салу жөнінде меморандумға қол қойған еді. Кəсіпорын аталған құрылыс

ғимараттарын салуға 700 миллион теңге қаржысын салды. Қазір балабақшада 280 бүлдіршін тəрбиеленсе, алты теннис корттарында қаланың жəне кəсіпорынның мыңнан астам металлургтері жаттығады, бос уақыттарын көңілді де мəнді өткізеді. Теннис корттары заманауи материалдармен жабдықталған, жуынатын, шешінетін, демалатын бөлмелер де жарқырап тұр. Елбасының биылғы Қазақстан халқына Жолдауында айтылған міндеттерді жүзеге асыруда да «Қазцинк» ЖШС-інің жиырма мыңнан астам жұмысшылары алдан көрінуде. Келешегі кемел «Қазцинк» 2013 жылы да қала тұрғындарын қуанта бермек. Олимпиада чемпионы Борис Александров атындағы зəулім Спорт сарайы күрделі жөндеуден өткізілді, сырты əшекейленіп, алдына алып теледидар қойылды. Лондондағы жазғы Олимпиада ойындары кезінде мыңдаған қала тұрғындары жерлестеріміздің жұлдызды сəттерін таң атқанша кəсіпорын орнатқан демалыс алаңы маңында тамашалады. Ол ол ма, «Қазцинк» ұзақ жылдардан бері шайбалы хоккейден «Қазцинк-Торпедо» командасының басты демеушісі. Инновацияны өздеріне ғана тартып қоймай, облыс халқына да қайырымдылық жасап отырған келешегі кемел кəсіпорынның ертеңгісі бүгінгіден де жарқын бола бермек. ӨСКЕМЕН. ––––––––––––––

Суретте: «Қазцинк» салып берген теннис кортының сырты.

Қала маңындағы ауылда орыс тілділер ортасында өскенмен қазақшасы жатық. – Біз орысша оқып, солардың ортасында өскенімізбен сонау «қызыл империяның» кезіндегі астамшылықтың қазанында қайнап шынығып, ширықтық. Мектеп қабырғасында жүргеннің өзінде өзге ұлт өкілдерінен озық болуға тырысып, намыстанатынбыз. Оқуда, спортта, басқа да көпшілік мəдени шараларда олардан кем түспеуді кеудемізде түйіп өстік. Кем де болған жоқпыз. Өзім көптеген спортпен айналысқандықтан көбіне қазақ балаларын жаныма жинап, команда құрып, жарыстар ұйымдастыруға құмар болдым. Кезінде өз бетімізбен ауылдың «Звезда» футбол командасының атын орысшадан қазақшалап «Желтау» деп ауыстырып қойғанымыз үшін аудандық партия комитетінің қытығына тиген кезіміз де болған. Себебі, бірінші хатшы орыс ұлтынан болатын. Оларға небəрі жиырма жастағы жас жігіттің қазақтың жыртысын жыртқаны, ана тілінің абыройын асқататуға талпынуы ұнамаса керек. Бірақ, команда аты қазақша күйінде қалды, – деп бастады əңгімесін сұхбаттасымыз. Ол да барша ауыл баласы сияқты көп балалы отбасында өсті. Əкесі Əубəкір 46 жасында өмірден озды, анасы Қадиша дүкенде сатушы, қырман меңгерушісі бола жүріп, перзенттеріне дұрыс тəрбие берді, қатарынан кем қылмады. Қайырғали Петропавловка селосындағы мектеп-интернатта жатып оқып, орта мектепті тəмамдады. Еңбекке араласты, алайда, спорттан қол үзбеді. Қай спортта да жасындай жарқылдайтын ол жастардың жетекшісі іспетті болатын. Покров совхоз-техникумын аяқтаған соң агроном болып еңбек жолын бастады. Агроном, бригадир, жылыжай бастығы болды. Сөйтіп жүргенде кеңшарлар тарады. Бір сəт те қол қусырып, бос отыруды жаны сүймейтін еңбекқор жігіт дайындаушы да болды, тіпті дайындау кеңсесін де басқарды. 1991 жылы Ақтөбе аудандық тұтынушылар одағының төрағалығына бірауыздан сайлануы да сол іскерлігі мен адамдармен ортақ тіл табыса білетін қасиетінен болса керек. 1997 жылы бұл жүйе тараған соң Қайырғалиды Ақтөбе қаласының əкімі Қайырғожа Елеусізов шақырып, сол кез үшін тың шаруа тапсырды. Сөйтіп, қалада бірінші болып коммуналдық базарларды ашуға атсалысты, «Ауыл өнімдері» ЖШС-ні басқарды. Бұл базарлар ашу қалалықтарды арзан азық-түлікпен қамтамасыз етуге, бағаны тұрақтандыруға ықпал еткен игілікті іс болды. Шаһар басшысы ауысқанда оның орнына қызығушылар табыла кетті. Ол «Битке өкпелеп тоныңды отқа жақпа» дегенді қаперіне

алып, осы «Арыстанғали» шаруа қожалығын ұйымдастырды. Ал, өзі құрған сол коммуналдық базарлар қазір де қалалықтарға қызмет етуде. Шаруаны алғаш бастағанда «Киров» ұжымшарының ізінде қалған екі-үш үй мен мал базын, екі тракторды сатып алып, ісін жүргізді. Бес-алты ірі қарасы, жиырмашақты қойы ғана болды. Шүкір, жұмысты ұйымдастыра білуі арқасында қазір қой санын 300-ге жеткізді, бұдан басқа 30 жылқы, 50 ірі қара ұстап отыр. Шаруа қожалығында үш комбайн, бес доңғалақты трактор, төрт тіркеме, үш шөп шабатын агрегат, басқа да құрал-жабдықтар, 1 мың гектар егістік жері бар. Көктемгі егіс, мал азығын дайындау кезінде мұнда оннан астам ауыл тұрғындары жұмыс істейді. Қолдағы малды тұрақты үш малшы бағып-күтеді. Қайырғали Арыстанғалиев ең бірінші кезекте солардың жағдайы болуын қадағалайды. Азды-көпті игіліктің солардың ерен еңбегі арқасында келіп жатқанын бек түсінеді. Жолдасы Роза көп жылдар банк саласында жемісті еңбек етті. Қазір шағын кəсіпкерлікті шыр айналдыруда. «Гауһар» атты мейрамханаға, автокөлік жуу орнына, дүкенге басшылық жасайды. Ұлы Дəулеттің де жеке ісі бар, келіні Альбина банкте қызмет етеді. Бұл айтқандарымыз азаматтың іскерлік қыры, отбасылық өнегесі болса, оның меценаттық, ұлтжандылық қасиеті туралы əңгіме бөлек. Сонау егемендіктің елең-алаңында өзімен пікірлес азаматтар, сол кездегі Ақтөбе аудандық СЭС бастығы Қайырбай Мұғалов, аудандық «Илекские зори» газеті редакторының орынбасары Муапық Баранқұловтармен бірге ауданда бірінші болып «Қазақ тілі» халықаралық қоғамын құрып, ұлттық мəселені көтергені, қазақ тілінің мəртебесі туралы ойларын ортаға салғаны бар. Сол жылдары олар құрған аудандық «Қазақ тілі» қоғамы желтоқсан көтерілісін жыл сайын түрлі шаралармен атап өтуге мұрындық болды, қазақ мектептерінің ашылуына атсалысты. Соның барлығынан қазақы болмысымен Қайырғали да қалыспады. Орысша оқығанына қарамастан ана тілінде сөйлеуге, ұлттық мүддені алға шығаруға талпынды. Оның осындай ұлтжандылығын, бастамашылдығын аңғарған жерлестері қалалық мəслихаттың депутаттығына сайлады. Депутат болып жүріп, өзімен ниеттес кəсіпкер «Ізбас» ЖШС директоры Батырбек Ізбасқановқа Қарғалы ауылында мешіт салып беруді өтінгені бар. Ол болса, қашанда халықтың қамын жеп жүретін жолдасының өтінішін қабыл алып, сайлы мешіт тұрғызып берді. Сөйтіп, қала маңында алғашқы мешіттердің бой көтеруіне де өзіндік үлес қосты. Осы елді мекендегі бір көшеге қатты жамылғы төсеуге

мұрындық болды. Қайырғалидың өміріне өзгеше бір өзгеріс əкелген сəт, ол Шымкентте 2006 жылы өткізілген Шəмші Қалдыаяқов атындағы бірінші фестивальға қатысуы болып табылады. Жерлестерінің сен қатысып қайтсаң қайтеді деген ұсынысын жерге тастай алмай сол əн байқауына қатысқанына дəн риза. Бұрындары бастары қосыла қалғанда əсем əуендерін айтып, құйма құлақтарымен естіп, көкірек көңілдеріне тоқып өскен ол қазақ вальсі королінің туғандарымен танысып, етене жақын болып кетті. Бір сөзбен айтқанда, бұдан былай шын мағынасында Шəмші Қалдыаяқовты ардақтауды мұрат етті. Міне, он бес жылдан астам уақыт бойы атақты сазгерге қатысты шаралардан қалыс қалған кезі сирек болар. Жыл сайын өзі демеушілік жасап, «Əн ғұмыр» атты Шəмші əндерінің байқауын ұйымдастырады, композитордың туған күні – 15 қыркүйекте дастарқан жайып, əдемі шара өткізеді, ал қайтыс болған күні – 29 ақпанда ас беріп, аруағына құран бағыштатады. Бұрынғы Александров ауылының Шəмші Қалдыаяқов аталуына да бір адамдай асталысты. Осы ауылда композитор атындағы саябақ ашуға мұрындық болды, оның айналасын қоршап, ағаш көшеттерін отырғызды, композитордың ескерткіш-мүсінін орнатып, салтанатты ашылуына бас-көз болды. Осы ауылға өз қаржысына саябақпен іргелес жерден еңселі де сəулетті мешіт салып, пайдалануға берді. Оны ұстау шығындарын да өзі көтеріп отыр. Ағайын десе алдындағы асымен ортақтасуға дайын ақжүрек жігіттің қайырымдылығына қалың жұрт тəнті. Оның да реті бар. Жетім-жесірлерге, қарттар мен мүгедектерге, аз қамтылғандардың мұң-мұқтажына қарайласуды өзінің азаматтық парызы санайтын оның алдына келген адамның шаруасы шешілмеген кезі жоқ. Өзіне ісі түсіп келген адамның тауы шағылып, көңілі қайтып, еңсесі түспеуін қашанда қаперінде ұстайтын оны Ақтөбенің Атымтай-Жомарты десе де болғандай. Жыл сайын қарттар күніне «Гауһар» мейрамханасында дастарқан жайып, қариялардың батасын алады. Өзі тұратын Қарғалы ауылындағы №53 орта мектепте оқитын аз қамтылған отбасы балаларына мектепке баруларына тұрақты түрде демеушілік жасайды, білім ордасына да көмек қолын созады. «Геолог» мəдениет үйі жанынан құрылған «Асыл əжелер» ансамблінің тұрақты қолдаушы-демеушісі, олардың жас ұрпаққа өнеге болар өнерлерін насихаттауларына, басқа да шаруаларына қолдау көрсетеді. Ал, спорт жарыстарына, спортшыларға демеушілік жасау төл міндеті іспетті. Кезінде қазақ тілін төрге оздыруға күш-жігерін жұмсаған Қайырбай Мұғалов еңбек еткен Қарғалы ауруханасының ғимаратына оның есімі жазылған ескерткіштақта қоюға да өзі мұрындық болды. – Мен егіздің сыңарымын. Біз өмірге келгенде ауылдың ақсақалы Қонақбай атамыз маған Қайырғали, ініме Иманғали деп ат қойыпты. Қайырлы, иманды балалар болсын деген ниетпен. Содан да болар біреуге қайырымым тисе жеңілдеп қаламын, – дейді Қайырғали Арыстанғалиев. Шынында солай, қарғалылықтар Қайрош деп атап кеткен осы азаматтың қашан көрсең де өз шаруасынан гөрі өзгелердің мұңмұқтажына бас ауыртып жүретіні аңғарылады. Сондықтан да болар, алдынан əр адамның қуанып шыққанынан артық байлық бар деп əсте де ойламайды. Бұл қатарындағылардың барлығының бақуатты болуына тілектес жүрегі таза, жаны жомарт жанның өмірлік ұстанымы. Ақтөбе облысы.

Ќаратаудаєы «Астана» Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».

Қаратау қаласында 280 бүлдіршінге арналған «Астана» атты жаңа балабақша ашылды. Ол мемлекеттік «Балапан» бағдарламасы аясында салынып отыр. Жұмысы бұрнағы жылдың 1 қарашасында басталған балабақша жақында толығымен аяқталды. Нысан құрылысына 424 миллион 205 мың теңге қаржы бөлінген. Мердігері «ҚазМұнайҚұрылыс» ЖШС болып табылады.

Талас ауданында бүгінде 18 балабақша, 18 шағын орталық жұмыс істеп, барлығы 2415 бүлдіршін тəрбие алуда. Аудандағы мектеп жасына дейінгі сəбилердің 59,6 пайызы балабақшамен қамтылған. Жалпы, облыс бойынша бүлдіршіндерді мектепке дейінгі мекемелермен қамту 40,7 пайызға жетті. Жамбыл облысы, Талас ауданы, Қаратау қаласы.

Орталыќ мемлекеттік органдардыѕ интернет-сайттары:

Қазақстан Республикасының Үкіметі Ішкі істер министрлігі Қорғаныс министрлігі Қоршаған ортаны қорғау министрлігі Білім және ғылым министрлігі Сыртқы істер министрлігі Денсаулық сақтау министрлігі Көлік және коммуникация министрлігі

www.government.kz www.mvd.kz www.mod.kz www.eco.gov.kz www.edu.gov.kz www.mfa.kz www.mz.gov.kz www.mtk.gov.kz

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Қаржы министрлігі Әділет министрлігі Төтенше жағдайлар министрлігі Мәдениет және ақпарат министрлігі Ауыл шаруашылығы министрлігі Экономикалық даму және сауда министрлігі

www.enbek.gov.kz www.minfin.kz www.minjust.kz www.emer.kz www.mk.gov.kz www.minagri.kz www.minplan.kz

Мұнай және газ министрлігі Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі Статистика агенттігі Спорт және дене шынықтыру істері агенттігі

www.memr.gov.kz

wwww.mit.kz www.stat.kz www.mts.gov.kz

www.egemen.kz

11 қаңтар 2013 жыл

 Тарих толқынында Мiне, құрметтi оқырман, бiздiң аталарымыз өздерiн өздерi «қондыгер» немесе «қаңлы» деп атапты. Ал əлемдiк ғылым əлi күнге дейiн пайдаланып келе жатқан «скиф» терминi – ол гректiң экзоэтнонимі. К.Т.Витчек пен С.В.Кулланда бұл сөзді көне гректің «skuda-te», яғни «лучники» – «садақшылар» немесе «жебелі жауынгерлер» деген сөзінен шыққан деп түсіндіреді («Википедия»). Ендi «хұн» этнонимiне келейiк. Сол парсының жазбаларының кейбiреуiнде «қондыгер» сөзi «хондыгер», «хондикяр» немесе «хундикяр» болып жазылады. Бұл парсы тiлiнiң өзiне ғана тəн сингармонизмiнiң əсерiнен пайда болған əдепкi тiлдiк эффект. Яғни «қаңлының» басқа тiлде (мысалы, парсы тiлiнде) «хунлы» болып кетуi əбден мүмкiн нəрсе. Өкiнiшке орай, совет заманында «хұн» этнонимi жеке этимологиялық проблемаға айналып, осы өнiмсiз бағытта қаншама ғалым өмiрiн, ақылын сарп етiп, уақытын босқа өткiздi. Еуропаша «скифтер», бiзше «қаңлы» немесе «қондыгер» ешқайда кеткен жоқ, осы кең далада қонысын ғана ауыстырып, «өркениеттi» халықтарға бiр көрiнiп, бiр көрiнбей кетiп жүрген. Бiрақ ешқашанда қондыгер немесе қаңлы жойылып кетiп, орнына хұн пайда болған емес. Қондыгер – қаңлы мен хұн үшеуi бiр-ақ халық. Төңiректегi көршiлес халықтар бiз туралы ешқашан ұмытпаған. Бəрiн былықтырып, бүлдiретiн терiс ниеттегi сарай тарихшылары. Ал сингармонизмнiң, дыбыс үндестiгiнiң аударылып-төңкерiлген, мидай сапырылысқан құбылыстары кезiнде «қондыгер» мен «қаңлының» пəленбай рет «хұнға» да, басқаға да айналып кетуi оп-оңай, күнiне əлденеше рет болатын, қайталанатын нəрсе. Этимология, этногенез деген ұшықиыры жоқ батпақты тауып берiп, бiздi соған батпақтатып қойған – совет ғылымы. Қазақ ғылымы əрiпке таласып жүрiп, басынан тұтас бiр ғасыр өткiзiп алыпты. Осы керауыз дауға кеткен күш басқа, өнiмдi бағытқа жұмсалса, бiз қазiр қайда отырар едiк? Бiздiң мұратымыз – совет ғылымы ойдан шығарып алдымызға тартқан, шиесi ешқашан шешiлмейтiн жын-перi жұмбақты шешiп əуре болу емес. Себебi, бұл «жұмбақтың» соңына түсетiн болсақ, ендi бiр ғасырымыз босқа өтедi, босқа кетедi. Ең басты нəрсе – басқалардың бiз жайлы пiкiрi емес. Ең басты нəрсе – бiздiң өзiмiз жайлы пiкiрiмiз. Бiздiң тарихымызды бөгде тарихшылар қалай бөлшектесе де, қиыннан зорлықпен қиыстырылған «дəлелдер жүйесi» бiр нəрсенi – көшпендi «қаңлы-қондыгердiң» о баста бiрақ нəсiл болғандығын жоққа шығара алмайды. Ал ендi бiздiң көне, нəсiлдiк атауымыздың қазақтың Ұлы жүзiндегi бiр рудың атауы ғана болып қалуын екi түрлi жоруға болады. Ол жорудың бiрiншiсi мынадай: тоқтаусыз жүрген этногенез процесi кезiнде қондыгер-қаңлы рулары əртүрлi тағдыр жетегiнде жан-жаққа тарағанда, əрқайсысы өзiне жаңадан этникалық ат иемденген. Осы есiм, ат үлестiру кезiнде қондыгер-қаңлының бiр руы өзiнiң ескi атымен қалған. Ал көнеден келе жатқан қондыгер заңы – «миноратты», яғни кенже ұлдың қара шаңырақты иемденiп қалатын заңын ескеретiн болсақ, онда Ұлы жүздегi қаңлы руы қондыгердiң (скифтiң) кенже ұлынан тараған қара шаңырақ иесi болып шығады. Екiншi жору тарихтағы Қаңлы мемлекетiмен байланысты. Осы Қаңлы мемлекетiнiң негiзiн қондыгер-қаңлы руларының əйтеуiр бiреуi қалаған ғой. Бұл саяси құрылым неге «Қаңлы мемлекетi» деп аталады? Жауап бiреу-ақ: жаңа мемлекеттiң ұйытқысы болған тайпа, ру, байырғы, көне елдiктi қайтадан қалпына келтiру мақсатында өзiне «қаңлы» деген ат алған. Өзiн қондыгерқаңлы санайтын барлық ел жаңа байрақтың астына жиналсын, баяғы төрт тараптың барлығы айбынған айбарлы мемлекетiмiздi қайтадан құрайық деген көне ұран бұл. Ол кезде қазiргi түрiк халықтары қалыптаспаған. Қазiргi ру аттары жоқ, сол себептi «қаңлы» деген ұран əр көшпендiнiң жүрегiне жақын. Ол кездегi «қаңлы» ұраны қазiргi қазақтың «Алаш» деген ұраны сияқты болған. Содан берi ондаған ғасырлар, дəуiрлер өттi. Бiрақ ештеңе де өзгерген жоқ, ағайын. Бiз баяғыдай қондыгер-қаңлымыз. Бiз баяғыдай қондыгер құба жұртпыз.

Ханыѕ ќаѕлыдан болсын Ендi жоғарыда аталған мақалдарды еске түсiрiп, хан сайланғанда неге қаңлыдан ғана сайланатынын пайымдауға тырысайық. Əлбетте, бұл қазақтың мақалдары емес. Бұл, қондыгер-қаңлы заманынан келген жəне көшпендi дəуреннiң аз ғана мұрагерлерiнiң бiрi болып саналатын қазақта ғана сақталған мақал болуы мүмкiн. Əйтеуiр, якут немесе əзербайжанда мұндай мақалдың жоқ екенi анық. Қаңлыдан хан сайлау – қазақта жоқ жосық. Өйткенi, қаңлы қазақтың көп руының бiрiне айналды. Ал Шыңғыс хан көшпендiлер əулетiн толықтай бағындырғаннан кейiн бүкiл билiк жүйесi төре атанған осы Шыңғыстың тұқымдарының қолына өттi. Бұл ежiктеудi қажет етпейтiн əмбеге аян нəрселер. Құрметтi оқырман, қаңлыдан хан сайлау дəстүрiн түсiну үшiн, бiз, кейiнгi 3 мың жылдың беделiндегi заңсыз елдiктер, заңсыз егемендiктердiң күйкi тарихынан бас тартып, азырақ болса да дəстүрлi дүние тарихына жанасуымыз керек. Баяғыда Шығыстың бiр ғалымының айтқаны бар, «Дүниеде Индияның бар болғаны қандай жақсы. Егерде Индия болмағанда бiздiң сөзiмiздiң пəтуасы, дəлелiмiздiң таянышы болмас едi» деп. Бұл жерде ғалым, Байырғы Iлкi Дəстүрдiң Индияда сақталып қалғанын айтып отыр. Иə, Индия көне, байырғы дүниенiң қатып қалған бiр үлгiсi сияқты. Баяғыда қолданыстан, айналыстан шыққан, өзiнiң барлық мағынасынан айрылып, ендi түсiнiксiз аномалияға, кейде құбыжық құбылыстарға айналған көне дағдылар, ғұрыптар мен заңдарды сiз осы Индияның бүгiнгi тұрмысынан ұшырастырасыз. Мiне, осы Индияда, о бас тағы бар бiтiмiмен

(Соңы. Басы 4-8, 9-13, 14-ші нөмірлерде).

бұзылмай сақталған құ былыстың бiрi – дəстүрлi дүниедегi қоғамдық бөлiнiс үлгiсi. Ендi осы жайында қысқаша болса да айтып кетейiк. Осыдан ондаған мың жыл бұрынғы байырғы заманда да дүние осындай күрделi болған. Ол заманда да жер бетiнде қаптаған қалалар болған, мəн-мағынасы, мүддесi бiздiкiнен аспаса, кем емес өмiр болған. Бiзден бар айырмасы – ол кезде нəсiлдер, миллəттар, халықтар болмаған. Əулеттер ғана болған. Көне үндiнiң жазба тiлi санскритте бұны «варна» дейдi. Голландияның ғалымдары «каста» деген терминдi пайдаланады. Ал бiз қазақ ұғымына жақын «əулет» деген сөздi алайық. Бұндай əулет төртеу екен. Бiрiншiсi, жəне ең жоғарғысы – брахмандардың, бiзше сахабалардың əулетi. Бұлар Құдаймен, яғни Абсолютпен тiлдеседi, фəни дүние жайында көп ойланбайды, бар ақылы тек қана бақиға бағышталған. Бұдан кейiнгi «кшатрийлер», бiзше əскери əулет. Бұлар бақи жайлы көп ойланбайды, бар керегi фəниде. Əрекеттi ғана мойындайтын бұл қажырлы əулеттен əлемдi билеген патшалар шыққан. Үшiншi əулет – «вайшьялар», еңбек адамдары, қолөнершiлер, саудагерлер, т.т. Төртiншi əулет – «шудралар», ең төменгi тап. Бұлар негiзiнен құлдықта жүретiн əулет. Қондыгер-қаңлы, əскери қоғам болғандықтан екiншi топ – «кшатрийлер» тобына жатады. Соңғы зерттеулерге қарағанда дəстүрлi дүние, немесе қарапайымдап айтсақ, Iлкi Дəстүр, осыдан 11500 жыл бұрын күйреген екен. Бiрақ, бүкiлəлемдiк апаттан аман қалған халықтардың көбi өздерiн басқаратын, билеп-төстейтiн патшаларды мiндеттi түрде əскери əулет, «кшатрийден», немесе, бiзше айтқанда қаңлыдан, қондыгерден қалап сұрап алу дағдысын, дəстүрiн ұмытпаған. Құрметтi оқырман, сiз осы мəлiметтерге сенуiңiз керек, ақиқат деп қабылдауыңыз керек. Ал сенбесеңiз, онда бұдан кейiнгi əңгiмеде ешқандай мəн-мағына қалмайды. Бүкiлəлемдiк апаттан кейiн де адамзат есiн

«Тұмар патшайым. Жеңіс»

Ќондыгер-ќаѕлы Таласбек ƏСЕМҚҰЛОВ. жия бастаған мыңжылдықтар барысында дəстүрдi ұмытпаған халықтар қаңлыдан, қондыгерден барып өздерiне патша сұрап алатын болған. Əрине, осы жолдарды оқып отырған адам «Автор жаңа ғана дəстүрлi дүниеде миллəттар, халықтар болмаған – тек касталар, əулеттер ғана болған дейдi де, содан соң аунап түсiп, халықтар қаңлыдан, қондыгерден өздерiне патша сұрап алатын болған дейдi. Сонда қай сөзге сенемiз? Халықтар сонымен болды ма, болмады ма?» деп таңғалуы мүмкiн. Таңданыс орынды. Алайда, бұл таңданысқа жауап та дайын. Құрметтi оқырман, кешiрiм өтiнемiн, бiрақ мен «халық» дегендi, əңгiменi жеңiлдету мақсатындағы шартты термин ретiнде алып едiм. Алдыңғы айтқаным дұрыс. Миллəттар, халықтар болмаған. Ұлттар, ұлттық мемлекеттер кейiн пайда болған, дəлiрек айтқанда, кейiнiрек, жəне қолдан жасалған. Ал бiз айтып отырған қаңлы заманында адамзатта ұлттық сана емес – тек əулеттiк сана ғана болған. Қаңлыдан патша сұрап əкелу көзкөрiм жердегi кешегi ғана тарихта болған құбылыс. Алысқа бармай, Ресейдi-ақ алайықшы. Борис Годунов таққа заңсыз отырарға дейін Ресейдi Скандинавиядан келген Рюриктер əулетi билеген. Иван Грозный мен оның ұлы Федор – Рюрик əулетiнiң соңғы патшалары. Годунов өлгеннен кейiн неше жылға созылған бұлғақтан соң боярлардың құрылтайы таққа Романовтар əулетiн отырғызды. Романовтар – орыстың өзiнен шыққан «ұлттық патшалар» əулетi. ХХ ғасырдың басында өзiнiң 300 жылдық торқалы тойын тойлап тақтан тайған бұл əулеттiң осы үш ғасырлық билiгi кезiнде Ресейде ешқашан береке болған емес. Əрине, скандинавтар – қаңлы емес. Бiз бұл жерде, скандинавтардың, маңайындағы халықтарға патша үлестiретiн əскери əулет екенiн ғана айтқымыз келдi.

Ќўрыш деген кiм едi? Олжас Сүлейменов өзiнiң «Аз и Я» атты еңбегiнде Құрыш патшаны бала кезiнде асырап-сақтаған сүт анасының есiмiн талдайды. Құрыштың өгей анасы Спако – өмiрде болмаған адам екен. Үндi-еуропа тiлдерi деп аталатын тiлдiк жүйеде «спако» немесе «собака» – «ит» дегендi бiлдiредi. Ал ит пен қасқыр – екеуi бiр тотем. Одан əрi қарай тереңдеген ғалым «собака-спаконы» түрiк тiлдерiндегi (мысалы, қазақ тiлiндегi) «иiс бақ», яғни, «иiсшiл, iзшiл, мақұлық» деген сөзден шыққан деп дəлелдейдi. Мəдениетте бiр құбылыс бар, оны шартты түрде «прессинг-диффузия» («сығылукеңею») деп атайық. Үлкен оқиғалар, текстер, т.т. кейде ықшамдалып, кiшiрейiп отырады. Күндердiң күнiнде ұлттық мəдениет өзiн-өзi пайымдап, жаңа сюжеттер iздей бастағанда осы таңбалардың жұмбағын шешедi. Сол кезде таңба өзiнiң алғашқы текст қалпына келедi, ұлғаяды. Құрыш патшаның балалық шағы хикаясын осы заңдылыққа салып пайымдасаңыз, онда «Құрыш патша бала кезiнде итке (немесе қасқырға) табынатын бiр тайпаның тəрбиесiнде болған» деген текст шығады. Ал қасқыр (немесе ит) – қаңлының тотемi екенiн еске түсiрсек, онда Құрыш бала кезiнде «қаңлының», «қондыгердiң» тəрбиесiнде болған болып шығады. Румын ғалымы Мирча Элиаде бiр мақаласында парсы мəлiметтерiне сiлтеме жасап отырып, Құрыштың хаумаварга деген скифтiң руынан шыққандығын атап кетедi. Бұдан нендей қорытынды шығаруға болады? Демек, Құрыштың нəсiлi парсы емес – қаңлы, қондыгер. Парсылар, байырғы салт

Суретті салған А.ДҮЗЕЛХАНОВ.

бойынша қаңлының бiр руынан өздерiне патша сұрап алған. Олай болса, ендi Тұмар мен Құрыштың соғысы – кiм мен кiмнiң соғысы деген сауал туады. Тұмар – қаңлы, Құрыш – қаңлы. Сонда қаңлы мен қаңлы соғысқаны ма? Иə, дəл солай. Тек аз-маз түзетуi бар. Əрине, Құрыштың əскерi – қаңлы емес (iшiнде Құрыштың аталастары болуы да мүмкiн, болмауы да мүмкiн). Құрыштың əскерi парсы империясындағы жүз түрлi халықтардың өкiлдерiнен жасақталған. Қаңлының əскерi Құрыш бүкiл əлемнен құрап, жинап алып келген ұлы армиямен соғысқан. Ал бiрiмен-бiрi аяусыз кескiлескен екi армияны да басқарған – қаңлы, қондыгер патшалары. Яғни, бəрi де баяғыдай, кешегiдей, барлық уақыттағыдай, қаңлы, қондыгердiң екi ақсүйек əулетi, екi элитасы бiр-бiрiмен соғысқан. Көшпендi көшпендiмен күрескен.

Бабылдыѕ ќазынадарлары Сасан əулеті заманы тарихшыларының жазбаларындағы ең құнды мəлiмет Бабылдың қазынадар-сахабаларына қатысты. Əрине, бұл арада – сахаба ұғымы шартты түрде алынып отыр. Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) серіктерінің атауынан кейін ғылыми айналымға түскенімен, бұл сөздің аса беделді дін иелеріне қолдануға келетіні талассыз болса керек. Əуелi қаланың атына қатысты бiр-екi ауыз анықтама. Батыс əулетi Вавилон деп, бiз Бабыл деп атайтын қаланың өзiндiк аты – Бабилу. Ұлттық тiлдер, ұлттық мемлекеттер пайда болмай тұрғандағы этимология бойынша Бабилу – «Құдайға апаратын қақпа» дегендi бiлдiредi. «Баб» – қақпа, ал «Илу» – Құдай. Яғни, «Алла» деген Құдайдың аты бұрыннан бар. Мысалы, «Алла» сөзiмен «Иллахи» сөзi қатар жүре бередi. Қазақта да «баб» – «қақпа» деген мағына бередi. Мысалы, «Арыстанбаб» – «арыстанның қақпасы» деген мағына бередi. Кейiннен бұл өмiрде шын болған əулиенiң есiмi деп танылды. Абайдың «Ескендiр» поэмасындағы Ескендiр келiп қаққан, Аллаға апаратын қақпа – осы Бабыл, соның қақпасы. Хəкiм Абай Бабылдың бiраз құпиясын бiлген сияқты, себебi, аталған поэмадан əлдебiр қорқынышты, тылсым астар сезiледi. Бабылдың қалай пайда болғандығы, iргесiн кiм, қалай қалағандығы Вавилон тарихына қатысты кiтаптарда егжей-тегжейлi айтылған. Бiрақ бұл кiтаптар бiрнəрсенi – Бабылдың түсiнiксiз, жұмбақ, қорқынышты құдіретi жайында ештеңе айтпайды. Бiз тек қаланы жəне шағын мемлекеттi патша əулетi емес, сахаба сиқыршылар əулетi билегенiн бiлемiз. Сахабалар өте бай болған. Олар патшаларды ғана емес, тұтас мемлекеттердi сатып ала алатын болған. Мысалға, қала халқы мереке күндерi ғана тамашалай алатын Бела-Мардука құдайдың мүсiнi саф алтыннан құйылған екен. Салмағы – 8 тонна. Айта кетейiк, 8 тонна алтын – шағын бiр мемлекеттiң бюджетi. Бұл, мүсiннiң өнебойына орнатылған қисабы жоқ гауһар тастың құнын есептемегенде. Ал сахабалардың құпия ғибадатханасында, олардың өздерiнен басқа адам баласы көруге тиiс емес Мардука мүсiнiнiң салмағы 20 тоннадай екен. Əлбетте, бұл мүсiн де таза алтыннан құйылған. Сасан əулеті тарихшылары, бұл алтын (мүсiндi құюға кеткен алтын) сахабалардың бар қазынасымен салыстырғанда теңiздiң жанындағы тамшыдай-ақ деп куəландырады. Бабылдың күнтiзбесiнде арнайы бiр күн болыпты. Қазiргiше тамыз айының бiр күнi. Осы күнi Бабылдың барлық құлдарына, қызметшiлерiне бостандық берiледi екен (бiр күндiк бостандық). Ол күнi олар не iшем, не жеймiн демейдi. Тiптi, еркелеп патша мен уəзiр

болып, түрлi сахналық ойындар ойнайтын болыпты. Осындай бiр күндiк мерекенiң кезiнде сахабаның үйiн жинап, дастарқан басында шарабын құйып берiп тұратын бiр қызметшi масайып қалып, «Бiздiң қожайындарымыз бүкiл жерiмен, халқымен, патшасымен қосып сатып алатын бiр лайықты мемлекет таба алмай жүр» деп айтып салады. Ертеңiне сол қызметшi iзiм-қайым жоғалып кетiптi. Осыдан қалған «Қожайының құдіреттi болған сайын, аузың берiк бола түсу керек» деген бабылдық ескi мақал бар екен. Сахабалардың анық шыққан тегiн, қай əулет екенiн де ешкiм анықтап айтып бере алмайды. Əйтеуiр дəстүрлi дүниеден, ықылымда қалған Алтын Империядан тамыр тартқан тұқым екенi ғана аян. Құрыш патша Бабылдың қақпасына келгенде сахабалар Набонид патшаның қолаяғын байлап, алып шығыпты. Бiр деректе патша өлтiрiлген екен. Ескi салт бойынша қандай жиһангер болса да қалаға кiргеннен кейiн ғибадатханаға келiп, бас сахабаға сəлем берiп шығуы керек екен. Құрыштың оққағарлары ғибадатханаға кiрмек болғанда, сахабалар оларды «сендерге кiруге болмайды, патша ғана кiредi» деп тоқтатыпты. Сонымен, Құрыш алтынмен апталған ауыр есiктен ары өтедi де ... iзiм-қайым жоғалады. Жасауылдар ұзақ тосып, ақырында ғибадатханаға бұзып кiргенде, самаладай боп жүздеген шам жанып тұрған үлкен залдың ортасында шалқасынан талып жатқан патшасын көредi. Қабырғаны жағалай үлкен адамның кеудесiнен келетiн ауыр сандықтар. Сандықтардың iшi толған алтын. Мiне, осы күннен бастап жиһангер Құрыш қанша соғыс жүргiзсе де ешқашан ақшадан тарықпапты. Бiрақ, осы күннен бастап ол солтүстiк-батыстағы Дəштiнi мекендеген қондыгер, қаңлы жұртын қайткенде бағындыруым керек, ал бағынбаса, онда жер бетiнен жоюым керек дегендi айта бастайды. Жауланған жұрттардан қосылған грек, лидиялық, армян, ассириялық əскербасылармен қатар Құрыштың сарайындағы əскери кеңестерге бiрнеше сахаба да қатысып отырады екен. Əрбiр кеңес сайын олар да «жер бетiнде қаңлы-қондыгер (скиф) барда мемлекеттерiң қауiпсiз бола алмайды, халқың тыныш ұйықтай алмайды» деп қоздатып отырады екен. Құрыштың ғибадатханада талып жатқан жайын сасанид тарихшылар былай деп түсiндiредi. Құрыш кiргеннен кейiн бас сахаба оған бiр iшiмдiк берiп ант алады, ант кезiнде, яғни, iшiмдiктiң құрамындағы жады дəрi əсер ете бастағанда қисабы жоқ алтынды көрсетедi. Яғни, алтынның бейнесi мен қаңлы-қондыгердi жаулау, жою идеясы патшаның санасында матаса байланысып бекiген. Сол себептi, армияның түрлi қажетiне деп əрбiр кезектi алтынның сомасын алғанда сол алтынмен бiрге бекiген идея қайтадан жаңғырып отырады. Құрыштың санасындағы қондыгер-қаңлымен соғысу, оларды жою идеясы ақырында мания дəрежесiне көтерiлуiнiң себебi осында жатыр. Құрыштың жүргiзген жаугершiлiгiн қазiргi жаһандық теориялар тұрғысынан пайымдағанда оның тек дарынды қолбасшы ғана емес, сондай-ақ ұлы саясаткер, ұлы жаһангер екенiн де мойындауымыз керек. Оның Грекияны (Көне Юнан) жаулағандағы түп мұраты – қондыгер-қаңлы, басына күн туғанда аунай салатын Еуропаның құт қонған жасыл жазира жайлауларын басып алу. Содан соң Ауғанстан тараптан жорыққа шығып тықсырса, бiр-екi жылда Еуропаға қарай шегiнген қаңлы нəсiлi Қара теңiздiң маңайында, шамамен қазiргi Қырым, Румыния, Венгрия жерiнде қыспаққа түсiп, екi майданда соғысып, толық қырылуға тиiс. Мiне, Құрыш патшаның осы жаһандық жобаларын бастан-аяқ қаржыландырған Бабылдың қазынадар-банкирлерi – өзiмiз əңгiме қылған сахабалар.

Бабылды билеген, сиқыршылық-дуахандықты меңгерген сахабалардың қаңлықондыгер əулетiне деген осынша өштiгiнiң сыры неде? Əскери əулет, «кшатрий» немесе бiзше қондыгер-қаңлы əулетi мен брахмандардың бiр тармағы болып саналатын сахабалар əулетi арасындағы бұл жаулық сонау, ұлы апаттан ары ондаған мың жылдар бұрын құрылған Алтын Империядан келе жатқан сияқты. Француздың дəстүршiл ғалымы Рене Генонның айтысына қарағанда, осыдан əлденеше мың жыл бұрын брахмандар əскери əулетке, «кшатрийлерге» қарсы көтерiлiс бастапты. Осы көтерiлiс барысында брахмандар бiраз жетiстiкке жетiп, əскери əулеттiң бiр бөлiгiн қырып жiберген көрiнедi. Артынша қайта серпiлген əскерилер брахмандарды аяусыз жазалаған екен. Əскери əулеттiң үстемдiгiне төзе алмаған сахабалар өмiр бойы кек қайтаруды ойлаған. Бiрақ, соғыс өнерiнде өзiне тең жау таппаған қаңлы-қондыгер əулетi сахабалардың қандай əрекетiн болса да жаншып тастаған. Тұмар əженiң ұлы əкесi Ишпақайдың көне Мəуреннахр – Иран мен Ғажам өлкесiне жасаған жорығы, бұл да сахабалардың лаңын тоқтатудың əрекетi едi.

Дарьяуштыѕ басына ќонєан баќ Құрыштан кейiн патша болған Дарийдiң парсыша аты – Дарьяуш (Дараявауш). Патша əулетiне ешқандай қатысы жоқ, Гуштасп деген қызметшi құлдың баласы. Осы уақытқа дейiн əлемдiк тарих ғылымы құл баласының парсы тағына қалай отырғандығын түсiндiрiп бере алмайды. Құрыш патшаның əйелi Жаханбанудан туған Камбиз жəне Бардия деген екi ұлы болған. Екеуi де қалға, тақ мұрагерi. Осылай бола тұра ата-тегiнде хандық жоқ, беймəлiм бiр адамның парсы империясының тiзгiнiне қол жеткiзуi, əрине, таңғажайып нəрсе. Мысалға, қазiргi Англиядағы король əулетiн қараңыз. Королева Елизавета қартайса да тақтан түсетiн түрi көрiнбейдi. Ұлы – принц Чарльз қартайып кеттi. Ендi королева көз жұмғанда Англияның королi болып оның немересi Эдвард тағайындалады деп жоспарланып отыр. Ал ендi ондай күн келгенде барлығы басқаша болып шықса, мысалы, Англияның королi болып кезiнде королеваның шайын қайнатқан бiр күтушiмалай тағайындалып кетсе, қалай болар едi? Мiнеки, құл баласы Дарийдiң парсы империясына патша болып, таққа отыруы, шамамен осындай құбылыс. Əлемдiк тарих ғылымы осы оқиғалар кешенiнен аса мəндi жəне ең басты элементтi алып тастаған. «Алып тастағанның» өзi тура анықтама емес. О бастан есепке алмаған. Əлемдiк тарихтың ең үлкен қатесi, ең үлкен қасiретi, бұдан кейiн де талай қатеге ұрындыратын қасiретi осы. Тарихшылар осы заңғар оқиғадағы басты персонаж – Құрыш патшаны жарты миллион əскерiмен бiрге жоқ қылған қаңлы-қондыгер əулетiн жəне осы əулеттiң ұлы əмiршiсi Тұмар патшаны «ұмытып кеткен». Немесе, дəлiрек айтқанда, о баста есепке алмаған, қатыстырмаған. Осы жерде шағын шегiнiс жасайық. Батыста Карл Ясперс деген ғалым болған. Тарих философиясымен айналысқан. Сол К.Ясперстiң «Тарихтың мəнi мен мұраты» («Смысл и назначение истории») атты кiтабы бар. Батыс əулетiнiң, батыс жұртшылығының бiзге қатысты мейманасының энциклопедиясы iспеттi тамаша еңбек. Осы кiтабында К.Ясперс тарихтан «осевое время» («кiндiк уақыт») дегендi шығарады. Белгiлi бiр кезеңде адамзаттың содан кейiнгi даму бағытын, бағдарын, адамдық мəдениеттiң мəн-мағынасын айқындаған оқиғалар болған. Мiне, осы кезең «кiндiк уақыт» деп аталады. Содан соң К.Ясперс осы өзгерiстердiң

басы-қасында тұрған халықтарды iрiктеп алады да, оларды «тарихи халықтар» («исторические народы») деп бөлек сөреге қойып қояды. Бiздiң тарихымыз бұл «кiндiк уақытқа» кiрмейдi. Ал бiздiң өзiмiз «тарихи халықтар» деп аталатын мархаматты тiзiмде, əлбетте, жоқпыз. Осыдан екi жарым мың жыл бұрын болып өткен, адамзат тарихын мүлдем басқа арнаға бұрып жiберген қондыгер-парсы соғысын зерделегенде батыс жəне орыс тарихшыларының пайымдау дағдыларынан осы ясперстiк принциптiң салқыны сезiлiп тұрады. Тұмар падиша бастаған қаңлы-қондыгердiң бүкiл əлемнiң құрама армиясын талқандауы мен алыстағы Парсыда құл баласы Дарьяуштың таққа отыруының арасында ешқандай байланыс жоқ сияқты. Байланысыңыз не, тiптi, түк болмаған сияқты. Қаңлылар парсының əскерiн талқандайды, Құрыштың басын шабады да, тiрi қалған азын-аулақ парсының қолына табыстап шығарып салады. Ал өздерi иен далада ... қой құсап жайылып қала бередi. Əрине, олай болмайды. Бұндай соғыстан кейiн жеңген ел өктем болады, жеңiлген ел кiрiптар болады. Жеңген ел жеңiлген елге бүкiл соғыстың шығынын есептеп ауыр салық салады. Содан соң келешек соғыс, қантөгiстi болдырмас үшiн, яғни, пəлекеттiң алдын алу үшiн бұрынғы патшаның əулетiн мүмкiн болғанынша толықтай жояды да, таққа басқа əулеттi, өзiнiң ыңғайымен жүретiн қуыршақ патшаны отырғызады. Барлық уақытта осылай болған, жəне бұдан кейiнгi барлық уақытта осылай бола бермек. Бұл тарихтың, мемлекетаралық қатынастың мəңгi өлмейтiн, мəңгi өзгермейтiн архетипi. Құрыш патшаның тұқымы толықтай қырылып кетiп, құл баласы Дарьяуштың таққа отыруын, кейiннен Ескендiр Зұлқарнайын – Александр Македонскийдiң Дарьяушпен соғысқанда майдан даласында қондыгерқаңлының атты əскерiмен беттесуiн, тағы басқа жұмбақ жайттердi бiр нəрсемен – кемеңгер Тұмар падишаның Парсы империясын жаулап, оның билiк жүйесiн күшпен өзгерткендiгiмен ғана түсiндiруге болады. Əрине, бұл мəлiметтер ешқайда кеткен жоқ, құпия қоймаларда, мұрты бұзылмаған күйi сақтаулы тұр. Тек соны қазiргi үстем тарихи мектептер, «ол былай едi, былай болып едi, мынаны былай түсiну керек» деп интерпретациялап жеткiзедi. Бiрақ ерте ме, кеш пе, ақиқат ашылады... ...Бiрде əншi Жəнiбек Кəрменов пен ғалым Ақселеу Сейдiмбеков екеуi менi бiр үйге қонаққа ертiп апарды. Үй иесi қария бұрын мемлекеттiк қауiпсiздiк органдарында қызметте болған екен. Зейнетке шыққан адам əңгiмешiл болады ғой. Сол кiсiден естiген хикаяларымның бiрi. Ермұқан Бекмаханов тергеуде отырғанда, тергеуге қатысып отырған бiр тарихшы: «Осы сендер, қазақтар, кеуделерiңе нан пiсiп неменеге кергисiңдер, бiр-ақ беттiк тарихтарың бар, неменеге кiсiмсисiңдер?» дептi. Сонда Ермұқан ағамыз жымиып тұрып: «Қондыгердiң сол жалғыз-ақ беттiк тарихына бүкiл əлем сыйып кеттi емес пе», депті.

Сґз соѕы 1992 жылдың көктемiнде жолым түсiп Түркiстанға бардым. Жұмыс тындырылғаннан соң жергiлiктi iскер жiгiттер: «Нендей тiлегiңiз бар?» дедi. «Шиелiге барсақ», дедiм. «Лəббай», дедi үй иелерi. Бiрақ, Шиелi мен ойлағаннан мүлдем басқа болып шықты. Менiң елестетуiмде бұл ұланғайыр жазық жер болуға тиiс едi. Ал менiң көрiп тұрғаным кiлең егiндiк, iркес-тiркес бау-бақша, алма, шие бақтары. Жер өңдеп қайшыласқан халық. Машинамен жүрiп отырып, бiр ашықтау жерге шықтық. Осы биiктеу дөңнен маңайға көз тастадым. Əйтеуiр осы жерде болғанын бiлемiн. Өткен өмiрден iз жоқ. Қазiргiсiн қамдаған бүгiнгi өмiр. Бiрақ бабаларымыз кейiнгi ұрпағым өсiп-өнсiн демеп пе едi. Тек бiз солардың ұрпағы ... олардың дiттеген жерiнен шыға алмадық. Бiз тарихтың мүлдем басқа жолына түстiк. Осы жерге, мiне, мына табанымыздың астындағы қара топыраққа төгiлген қондыгерқаңлының қасиеттi қаны баяғыда жуылып кеттi. Бабаларымыз шашқан айбынды ұран ауаға сiңiп жоқ болды. Келу, кету, өшу ... болмыстың бұлжымас заңы. Қара жердiң белiн қайыстырып қондыгер-қаңлы да өттi бұл дүниеден. Бiз келдiк... Бiз де кетемiз... Басқалар келедi... Жер мəңгi... Мызғымайды... Ел мəңгi...

P.S.

2009 жылы «Бiржан салдың» тұсаукесерi өткеннен кейiн режиссер Досқан Жолжақсынов менi шақырып алды да: – Сен Тұмар мен Құрыштың хикаясын бiлесiң бе? – дедi. – Бiлем, – дедiм. – Ендеше сен осы жайында толық метражды көркем фильмнiң сценарийiн жаз. Ендi Тұмар əжемiздi асқақтатайық, – дедi Досқан. Мəселенi жақсы бiлем. Тапжылмай отырып екi айда сценарийдi даяр еттiм. Iшiнде қондыгер-қаңлының, парсының, Құрыш пен Тұмар əженiң қилы тағдыры, сол кездегi халықаралық ахуал, əлемдiк саясат, соғыстың неден басталғаны, соғыстың өзi жəне оның қалай аяқталғаны, соғыстан соңғы қондыгерқаңлы елiнiң ұлан-ғайыр тойы, тойдан соңғы əскери кеңес, Дарьяуштың таққа отырғаны, тағы да көп жайттер бар. Сценарий Тұмар əженiң өлiмiмен аяқталады. Оқығандардың барлығы ұнатты. Сонымен сценарийдi «Қазақфильм» киностудиясына өткiздiм. Алайда, бұндай заңғар блокбастердi түсiру үшiн Голливудтың қаржысы керек екен. Сонымен ондай бюджет жоқ, бұл iс тоқырап тұр. Сол екi арада сценарийдi кинохикая қылып, «Жұлдыз» журналына жарияладық, «otuken.kz» сайтына қойдық. Ойымша, бұл фильм түсiрiлсе, қазақтың ғана емес, бүкiл түрiк нəсiлiнiң даңқы, абыройы асады. Себебi, Тұмар – бүкiл қондыгерқаңлы əулетiнiң жəне солардан тарайтын түрiк нəсiлдерiнiң ортақ анасы. Ал əзiрге бүкiл iс өнер төңiрегiндегi азаматтардың ықылас-пейiлiне, қаржы қолында тұрған азаматтардың жанашырлығына тiрелулi. Əрине, игiлiктi iс қашанда өз жалғасын табады, түптiң түбiнде мұратына жетедi. Осылай болсын деп сенейiк, ағайын.

www.egemen.kz

11 қаңтар 2013 жыл

 Көкейкесті

 Тұсаукесер

Ырғыз өңірінің балығы тайдай тулаған, бақасы қойдай шулаған, аңқұсы жыртылып айырылатын өзен-көлдерге бай екенін білмейтіндер кемде-кем болар. Талайларды тұмса табиғатымен таңғалдырған өзенкөлдермен өрнектелген өңірдің соңғы жылдары басынан бағы тая бастағаны да шындық. Осы өңірде ресми тіркелген тереңдігі 1,5-2,5 метр болатын 95 үлкенді-кішілі көлдің 29-ы Ырғыз, 54-і Торғай жəне 12-і Өлкейік өзендерінің көктемгі тасқын суымен толығады. Осы көлдердің 28-і Ырғыз-Торғай мемлекеттік табиғи резерваты жəне 38-і Торғай мемлекеттік табиғи зоологиялық қаумалы сияқты ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда орналасқан.

көрсеткендей, аймақтағы экологиялық жағдай одан əрі ушығып, қазіргі таңда шарықтау шегіне жетті. 2008 жылдан бері Ақтөбе облысына көктемгі су тасқыны келмей, 2012 жылы екі бірдей ерекше қорғалатын аумақтағы (резерват жəне заказник) аталған өзендермен толығатын көлдер түгелдей дерлік кеуіп қалды. Соңғы жылдары қалыптасқан климаттық жағдай, құрғақшылық өзен-көлдердің

Кґлдер неге суалып жатыр?

Сатыбалды СƏУІРБАЙ, «Егемен Қазақстан».

2007 жылдан кейін Торғай жəне Өлкейік өзендерінің тасымауы салдарынан дүниежүзілік маңызға ие сулыбатпақты өлке көлдерінің экологиялық жағдайы күрт нашарлап кетті. Өзектер арналары тартылып, көл табандары кеуіп, сорға айналуда. Қазір бұл өңірдегі осыншама көлдің суы бары саусақпен санарлық болып қалды. Қырында киік ойнаған өңірдегі су тапшылығы оларды басқа жақтарға жайылым ауыстыруға мəжбүр етуде. 2012 жылы ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы көлдердің 21-не ғана Ырғыз өзенінен су түскен, күзге қарай олардың сегізінің ғана табанында жылтырап су қалған. Күзгі санақта көлдер жүйесінде құстардың 37 түрінің 6650 дарағы ғана есепке алынған. Ал бұл көлдер бұрын нағыз құс базары болатын. Күзгі жəне көктемгі құс қайту жəне келу кезінде осы көлдер үстімен 250 мыңнан астам құс ұшып өтеді екен. Соның 33-і Қызыл кітапқа енгізілген қауырсын қанаттылар. Өзектер мен көлдерге су шықпағандықтан азғантай қар суы тез ашып, тұзданып, мал өліміне де соқтырып отырған көрінеді. Былтыр көл маңындағы елді мекендерде оншақты ірі қарасын өлтіріп алған отбасылар да болыпты. Күні кеше айдыны шалқып, айбыны асып жататын көлдердің мұндай жағдайы жергілікті тұрғындардың да көңіл-күйіне əсер етері сөзсіз. Бар тіршілігі алдындағы төрт түлік малына тəуелді шалғайдағы елді мекендер тұрғындарын мазасыздандыратын мəселе – осы өзен-көлдердің арнасы тартылып, табанынан су қашуы. Əйтпесе, бұрындары жол азабын тартып келген Ырғыздың үстімен «Батыс Қытай-Батыс Еуропа» халықаралық дəлізі өткелі қатынас жақсарып, елдің еңсесі бір көтеріліп қалып еді. Ырғыздықтардың ендігі уайымы өзен-көлдерді суландыру жайы. Туған жерге тамыры байланған төл перзенттері көлдердің табанына су келіп, Ырғыздың балығы мен құсы, аңдары өсіп-өніп, өңірдің шетелдік туристердің қызығушылығын тудыратындай бақ жұлдызы жанар сəтті күтуі де заңды. Бұған дейін бұл мəселелер түрлі деңгейде əңгіме болып жүргенімен шешімді шара алынбай, күн тəр ті бінен түскен емес. Елімізде қабылданған мемлекеттік аграрлық өнеркəсіпті дамыту бағдарламасында су шаруашылығы жүйесін тиімді пайдалануға көп көңіл бөлінген. Бағдарламаның жүзеге асырылуын анықтау мақсатында Ауыл шаруашылығы министрлігі Су ресурстары комитетінің төрағасы Ислам Əбішев 2012 жылы көктемде өңірге келген жұмыс сапарында бірқатар су шаруашылығы жүйелерін салуға қолдау көрсетуге уəде беріп, сөзінде тұрды. Аумағы 18817 гектар болатын Ойыл ауданындағы Тамдыкөл көлдете суару жүйесін «Қазсушар» РМК Ақтөбе филиалы тез арада күрделі жөндеп берді. Енді филиал Ырғыз ауданындағы екі бөгеттің құрылысын аяқтап отыр. Бұл өзегі талған өзен-көлдердің табанына су жеткізудің қайтарымды қадамы болғалы тұр. «Қазсушар» РМК Ақтөбе филиалының мамандары осы бөгеттердің құры лы сын барып көруді қолқалап жүрген-ді. «Өзеннің басындағы су ішеді, аяғындағы у ішедінің» керін киіп қалғандарға ең болмағанда өзіміздің облыс аумағындағы Ырғыз өзенінің көктемгі тасқын суының бей-берекет ағып кетуіне жол бермей, көл табандары мен өзектерге толтырып алсақ үлкен

олжа емес пе деген сөзінің жаны бар екенін жергілікті билік те, тұрғындар да, осы мəселені қаузап жүрген азаматтар да теріс көрмепті. Оның үстіне бұл жобалар Су ресурстары комитетінің үнемделген қаржысы есебінен қаржыландырылып отырған көрінеді. Сондай-ақ, бұл жобаларды жасауды жүзеге асыруға алдын ала есептелген 500 миллион теңгенің орнына оңтайландырылған əдіспен небəрі 200 миллион теңге жұмсалған. Себебі, жобалау-есептеу жұмыстарын қайта қарап, көптеген өзгерістер енгізіп, біраз қаржы үнемдеуге қол жеткізіліпті. Бұдан екі жыл бұрын Нұра жеріндегі Торғай өзенінің Байтақ көліне құяр тұсындағы Қожа жəне Жайсаңбай елді мекен тұсындағы Қаракөлге құятын «Қыл» телімін бөгеп, су реттегіш қою мəселесі Ауыл шаруашылығы министрлігінде қаралып, «Қожа» жəне «Қыл» бөгеттерін салу Үкіметтен қолдау тапты. «Қожа» бөгетінің биіктігі 2 метр 20 сантиметр. Бөгет қатты қожыр тастармен бекітілді, 12 мың шаршы метр топырақ үйіндісі төселді. Ұзындығы 45 метр, диаметрі 600 мм. су жібергіш орнатылды. Сондай-ақ, артық суды бөгеттің үстімен өткізу де қаралған. Сонда мына іргедегі Байтақ көлі толғанша көптеген көлдерге су барады, өзектерді толтырады. Біз осы арқылы 228 миллион текше метр су ұстауды көздеп отырмыз. Бұл дегенің мол байлық, малға да, жанға да пайдалы. Ал «Қыл» бөгетінің ұзындығы – 620 метр. Мұнда 28 миллион текше метр су жинақталады деп күтілуде. Ең бастысы, көктемгі тасқын су мен қар суы құмға сіңіп жоқ болып кетпейді, осы маңдағы көлдердің табанына жиналады. Аң мен құстың, балықтың оралуына алғышарт жасайды, шаруаға қолайлы болады, малдың су ішуіне, көл жағалауларында балауса пішен дайындауға мүмкіндік береді, дейді «Қазсушар»РМК Ақтөбе филиалының мамандары. Біз осы сапарымызда Ырғыз-Торғай мемлекеттік табиғи резерватының қыз меткерлерімен, тұрғындармен де кездесіп, көл табандарынан судың қашуының себептерін білмек болып əңгімеге тартқанбыз. Əрине, бірін ші кезекте, экологияның бұзылуы, қуаңшылықтың жиілеп кетуі, қыста қар мен тоңның түсіп жарымауы сияқты дəлелдер алға тартылды. Осы мəселенің басықасында жүргендердің тоқтамды уəжі бұл облысаралық су бөлудегі əділетсіздікке саяды. Шындығында Ырғыз өңіріндегі көлдерге суы жететін Торғай өзенінің суын сағадағы елмен бөліп пайдалану 20 жыл бұрынғы есеппен жүргізілуде екен. Соның өзінде оған бақылау-қадағалау кемшін. «Əркім көрпені өздеріне» тартатыны тағы бар. Өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап дүниежүзілік ЮНЕСКО, Рамсар Конвенциясы қауымдастықтары, отандық табиғат қорғау ұйымдары су экологиясында қалыптасқан жағдайға алаңдаушылық білдіріп, дабыл қаға бастады. Қағаз жүзінде қалғаны болмаса 1992 жылы «Су шаруашылығы гидрожобалау институты»(«Казгидроводхоз») жасақтаған ұсынысқа сəйкес Торғай жəне Ақтөбе облысы арасында Торғай өзенінің 786,4 млн. текше метр ағын суының 82,2 млн. текше метрін, яғни 10,5 пайызын, Өлкейік өзенінің 61,8 млн. текше метр суының 19,2 млн. текше метрін Ақтөбе облысына жіберу туралы уағдаластыққа қол жеткізілді, Ақтөбе облысында су реттегіш құрылыстар салудың жобалық құжаттары жасақталды. Алайда, уақыт

тартылуына соқтырды. Соған қарамастан Торғай жəне Өлкейік өзендерінің арнасына Қостанай облысы аумағында жобамен, жобасыз салынған бөгеттер көктемгі ағын суды Ақтөбе облысы аумағына аз көлемде болса да жібермей отыр. Өткен жылдың қазан айында Қостанай облысының Жанкелдин жəне Амангелді аудандарындағы Торғай жəне оның саласы Қабырға өзендерінің бойын зерделеу барысында анықталған «Есентай» жəне «Албарбөгет» бөгеттері бұған айқын дəлел, дейді Ырғыз-Торғай мемлекеттік резерватының күзет бөлімінің бастығы Омар Сақтағанұлы бізбен əңгімесінде. Жоғарыда келтірілген дəйектемелерді ескере отырып, Қостанай жəне Ақтөбе облысы арасында Торғай жəне Өлкейік өзендерінің суын бөлісу жəне осы өзендер мен оның салалары бойында салынған бөгеттерді алып тастау туралы тиісті орындар алдына мəселе де қойылды. Қазір Ырғыз өңірінде 60 мыңнан астам киік бар екен. Бұдан басқа қасқыр, жабайы шошқа, түлкі, қоян жəне басқа да аңдар кездеседі. Алайда, көл табанында су болмаған соң ондатр жоқтың қасы. Құстардың да түрлері азайған. Киіктің өзі су іздеп көршілес облыстар аумағына ауа қоныстануда. Əзірге аңшылар киікті көздің қарашығындай сақтап келеді. Қысты күндері күзетшілер үшін жиырма үй салып қойылған. Күн суықта олар осында жылынып, түстеніп алуларына қолайлы. Біз резерват қызметкерлерімен қоштасып, кезінде өнеркəсіптік мақсатта балық ауланған Байтақ көлін жағалай келіп «Қожа» бөгетіне тірелдік. Аумағы 5311 гектар болатын бұл көл де тартылып қалған. Күні кеше мыңдаған тонна балық ауланған көл дегенге сену қиын. Міне, су тапшылығының салдарын осыдан-ақ аңғаруға болады. Көлдің қарсы бетіндегі Белшер ауылы жып-жинақы елді мекен екен. Ұзақ жыл осы ауылда ферма меңгерушісі болып еңбек еткен Мүшрап Көшербаевтың үйінің жанында қайық қалқияды. Кезінде іргеге соғып жататын көл тартылған соң оның да қажеті болмай қалған сыңайлы. Табаны тартылған көлге қарап, Мүшрап аға да көңілсіз күрсінеді. «Сулы жер – нулы жер» деп ата-бабасы қоныс қылған Байтақ көліне су толтыру үшін салынып, пайдалануға берілген «Қожа» бөгетіне үміт артады, əрине. Дегенмен, Торғай өзенінің суын жоғары жақтағылар өндірістік мақсатқа пайдаланып жатқан жоқ па деген күпті ойын да жасырмайды. – Біз екі бөгеттің де ұқыпты ұсталуын өз міндетімізге аламыз. Бөгеттердің біздің құзырымызға өтуіне Ырғыз ауданының əкімдігі кө мек тесіп, ыждағаттық танытты. Барлық құжаттары ресімделді. Біз бұл бө гет терге бас-көз болатын бір-бір адамды осы жергілікті жерден жұмысқа аламыз. Оларға сайлы вагон үй қалдырылады, еңбекақы төлейміз. Көктемгі су тасқыны кезінде бөгеттің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мұрындық болады, – дейді «Қазсушар» РМК Ақтөбе филиалының директоры Бекзат Наметов. «Қожа» бөгетін «МТС» өндірістік кооперативі, ал «Қыл» бөгетін «Арғын и К» ЖШС тез жəне сапалы салыпты. Бөгеттер өзен-көлдерді сумен толтырып қана қоймай, өңірдің табиғи қалпына келуіне ықпал етеді, мал азығын мол дайындауға, экологияның жақсаруына алғышарт жасайды деп күтілуде. Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданы.

Тарихпен таныстырєан топтама Елордадағы Ұлттық академиялық кітапханада Мемлекет тарихы институты ғалымдары шығарған кітаптардың тұсаукесері өтті. Айгүл СЕЙІЛОВА,

«Егемен Қазақстан».

Былтыр Білім жəне ғылым министрлігінің бастамасымен «Ғылыми қазына» атты бағдарлама жасалып, оның аясындағы зерттеуге əлеуметтік-гумани тарлық саладағы барлық жетекші отандық ғылыми жəне білім орталықтары тартылған болатын. Нəтижесінде Мемлекет тарихы институты көпшілікке түрлі кітаптардан жинақталған топтаманы тарту етіп отыр. Тұсаукесер рəсімінде институт директоры, тарих ғылымдарының докторы, профессор Бүркіт Аяған бұл кітаптардың еліміз егемендігінің қайнар бастауларын түсіндіруде маңызы зор екенін атап өтті. «Қазіргі буын əлі де болса өз ұлтының ұлы тұлғалары мен тарихи қайраткерлері туралы аз біледі. Сондықтан, бүгінгі күнде, əсіресе, ғылыми-көпшілік кітаптарға сұраныс арта түсуде. Бұл еңбектер жас буынды өз халқының көрнекті өкілдерінің өмірбаяндарымен, олардың елдің дамуына қосқан нақты үлестерімен таныстырады», – деді ол. Мемлекет тарихы институты қызметкерлері тұлғаларға арналған кітаптар сериясын еліміздің Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың өмірбаянынан бастауды жөн көріпті. «Нурсултан Назарбаев и казахстанская модель строительства государства» кітабы Елбасының КСРО-ның құлдырауы мен тəуелсіз Қазақстанның қалыптасуы барысындағы үлкен тарихи дəуірдегі қызметін зерттеуге арналған. Қазақ мемлекетінің іргетасын қалауда педагог - ғалым, қазақтан шыққан тұңғыш математика профессоры Əлімхан

Ермековтың еңбегі де ұшан-теңіз. Мемлекет тарихы институты қызметкері, тарих ғылымдарының докторы Жанна Қыдыралинаның авторлығымен шыққан «Əлімхан Ермеков» ғылыми басылымында өмірінің 18 жылын ГУЛАГ лагерінде өткізген, көп жылдар бойы есімін атауға рұқсат етілмеген тұлғаның өмірі жан-жақты ашып көрсетілген. Мемлекет тарихы институтының қызметкерлері, ғалымдар Сейітқали Дүйсен мен Қанат Еңсеновтің авторлығымен жарық көрген «Жұмабек Тəшенев» ғылыми басылымы да жаңа теориялықəдістемелік тұрғыдан жазылуымен, ғалымдардың мемлекеттік қауіпсіздік мекемесінің құжаттарын, отбасы жəне мұрағаттың сирек кездесетін құжаттық куəліктерін пайдалануымен құнды еңбектердің қатарында. Мемлекет тарихы институтының ұжымы Қазақстандағы Болгария елшілігімен бірлесе отырып «Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев – тəуелсіз мемлекеттің негізін қалаушы» атты кітаптың болгар тілінде басылып шығуына мұрындық болған. Сондай-ақ, институт қызметкерлері авторлығымен жарық

көрген топтамада «Қазақстанның жаңа тарихы: кеңес жүйесінің дағдарысы жəне ыдырауы» атты үш томдықтың, «Қазақстан Республикасы Мемлекеттік рəміздерінің қалыптасу тарихы» басылымының, «1932-1933 жылдардағы ашаршылық ақиқаты» ұжымдық монографияларының алатын орны ерекше. Былтыр өткізілген халықаралық конференцияның материалдары негізінде дайындалған «Қазақстандағы ашаршылық: халық қасіреті жəне тарих тағылымы атты» кітап ашаршылыққа байланысты жоғарыда жазылған кітаптың заңды жалғасы деуге тұрарлық. Институт ұжымы ұсынған барлық басылымдардың жаңа методологиялық көзқарастар тұрғысында дайындалып, еліміздің жаңа тарихын зерттеудегі тиянақты еңбектер екені тұсаукесер рəсімінде атап өтілді. Жиынға қоғам қайраткерлері, тарихшы ғалымдар, ЖОО оқытушылары, Əлімхан Ермеков пен Жұмабек Тəшенов сынды тұлғалардың туыстары қатысты. –––––––––––––––––– Суретті түсірген Ерлан ОМАРОВ.

БАС ТАРТУДАН БАС ТАРТУ ќазаќылыєымыздан ќашу емес пе?! (Соңы. Басы 1-бетте). Өткенмен салыстырғанда қазір елдің əл-ауқаты жақсарып, сана-сезімі өсті. Өркениетті дамыған шетелдермен қарым-қатынасы күн өткен сайын артуда, халықтың денсаулығын күтуге деген ықыласы оянып, өсу үстінде. Осы факторлардың əсерінен болар, кейінгі кезде ұсынылған қойдың басына үрке қарап, селқостық танытып, енжар қалып көрсетумен бірге бастан үзілді-кесілді бас тартатындар ұшыраса бастағаны бұлтартпас шындық болып тұр. Мұның себебін тарқатып айтар болсақ, дастарқанға əкелінген қол ағаштай бастың көзін шұқып, құлағын кесіп, миын шағып мүжіп отыру қазіргі заман адамына қолайсыз əрі ыңғайсыз, тұрпайы-эстетикалық ұғымдарға қайшы. Сонымен қатар, ақжемделген мал басының ырсиып, үңірейіп алдыңызда жатуы жас балалардың үрейін алып, жүйкесіне салмақ түсіреді. Осыны ескеріп, бас асылғанда балаларына басты көрсетпеуге тырысып бағатын отбасылар да бар. Тіпті, «қойдың басы тартылғанда, неге екенін қайдам, Кенесары хан есіме түсіп, қай-қайдағы, жай-жайдағылар ойға оралып, денем түршігіп мазам кетіп отырады» дегенді де естідік. Бастан бас тартудың белең ала бастағанының тағы бір себебі – бастың етінен күйік иісі аңқып, қыл-қыбыры аралас жүретіндігі. Мұның денсаулыққа зиян екенін жасыра алмаймыз. Жоралғыны санитарлық талаптарға сай дайындау екінің бірінің қолынан келе бермейтіні де бастан бас тартудың басты себептерінің бірі болып тұр» деп, жаңалықты «жандыра» түсіпті. Сөз бостандығын, ой еркіндігін жəне пікірлер алуандығын қолдайтын қоғамымызда ешкімнің аузына қақпақ бола алмайсың. Бірақ, кəрі тарихқа үңіліп отырып, оның соқтықпалы, соқпақты жолдарынан əлі де тəлімтəрбие алып отырудың артықшылығы жоқтығына көзің жете түседі. Аты-жөнін айтып, əруағын мазаламай-ақ қоялық, Қазақстандағы «Кіші төңкерістің» авторы, «түземдіктерге шанышқы мен пышақ ұстауды үйреттім» деп жар салатын хатшының ұранына ілесіп, етті қолмен жеуді тағылыққа балаған, үйітілген бастың күйік иісінен ғана емес, текемет сынды киіздің «қыл-қыбырынан» да үріккен, лауазымды қандастарымыз да болған. Ал бүгінде, басқасын былай қойғанда, киіздің жасалу технологиясын зерттеген шетелдік оқымыстылар оның сыз өткізбейтін ерекшелігімен бірге бойына ешқандай бактерия қондырмайтын қасиетін анықтап, қайран қалып отыр. Бірақ, өкінішке қарай, төңкерісшілердің керзі етік, қайыс күрте киген белсенділері осының бəрін халқымыздың санасына «ескіліктің қалдығы, салт-дəстүрдің тозығы» деп насихаттады. Қазақ халқын өзінің төл салт-дəстүрлерінен, оның ішінде ұлттық тағамдары мен музыкалық

аспаптарынан, тұрмыстық тұтыну заттарынан аластатты. Ұлттық атрибуттарынан жирендіруге күш салды. Қой үйіткен қазақтары аз қалада тұрамыз жəне кірпияз зиялы қауым өкілдері мен шіренген кəсіпкерлер бас қосатын дастарқандарда жиі боламыз, өз басымыз «ұсынылған қойдың басына үрке қарап, селқостық танытып, енжар қалып көрсетумен бірге бастан үзілді-кесілді бас тартқандарын» осы уақытқа дейін əлі көргеніміз жоқ. Қайта, керісінше, басты бірінші болып ұстағысы келіп, емініп отырады. Ата-баба салтымен сусындап өскен ауылдың нағыз қазақтарымен бірге, қалада өсіп, еуропаша тəрбиеленген «жаңа қазақтар» мен олардың «супер-жаңа» ұрпақтары да алдына жұп-жұмсақ боп піскен басты тартсаң, көздері жайнап, кəдімгідей мəз боп қалады. Ақиқатты айтқанның айыбы жоқ. Осы арада еліміздің екі жағындағы тату-тəтті көршілеріміз – қытай мен орыстардың ұлқыздарын, яғни сол елдегі шенеуніктерді, кəсіпкерлерді немесе зиялы қауымды мысалға алайықшы. Ықылым заманнан бері ұлттық салт-дəстүрлеріне адал сол ағайындардың кірпияз шенеуніктері, кіді зиялылары, əлемдік мəдениеттен хабары мол «жаңа қытайы» мен «жаңа орыстары», барға қанағат, жоққа салауат деп, доңыздарын бас-сирағымен қоса үйітіп, бақа-шаяндарын пісіріп, құртқұмырсқалары мен жыландарын қуырып жеп жатыр ғой. Солардың ешқайсысы «Қазіргі заман адамына қолайсыз əрі ыңғайсыз, тұрпайы – эстетикалық ұғымдарға қайшы» деп, ата-бабасының асынан жеріп, қақалып, шашалып жатқан жоқ. Айтса, салт-дəстүрін сыйлайтын мыңдаған, миллиондаған халқының келеке-мазағына ұшырайтынын біледі. Ал біздің оқымыстыларымыз болса, атабабалары есте жоқ ескі замандардан бері ұстанып келе жатқан салт-дəстүрінен ат тонын ала қашып, одан «қыл-қыбыр» іздей бастайды. Тарихты қарасаңыз, «бас жегеннің салдарынан бəленше деген жерде түгенше деген қазақ ауылы немесе əскері қынадай қырылыпты» деген дерек пен дəйек жоқ. Қырылса – соғыстан, ашаршылықтан қырылған, ал «гигиеналық тазалықты сақтамаудың салдарынан қырылыпты» деген тарихи деректі кездестірмедік. Ордалы жанды опат қылған жаман аурулар, керісінше, Еуропа мен өзге елдерде өте көп болған. Ал қазақ опат болса, сатқындар берген у мен опасыздар атқан жебеден көз жұмған. Ал қойдың басын, жылқы мен түйенің шекесін қарадан шыққан билермен бірге ақсүйектен шықан хан да қолына ұстап, қорықпай дəм ауыз тиген. Солардың ешқайсысы аузыма ұшық, ішегіме жара шығады деп, жиренбеген. Атақты Əл-Фараби мен бүгінде «Алтын адам» аталып кеткен сауытты жасаған шеберлер мен оны тұтынған хандар мен ханзадалар,

шын мəнінде біздің ежелгі ата-баларымыз болса, онда халқына бас асып жеудің зиянын ұрпақтарымыз ешқандай «модернизацияға», «реформаға» ұрынып, əуре болмасын деп, сол кезде-ақ айтып, жазып кетпес пе еді? Қазақ халқына гигиеналық тазалықты сақтауды үйретудің қажеті жоқ. Қайта қазақтан үйрену керек. Өйткені, олардың өмірі мен салт-дəстүрінің өзі тұтастай гигиена ғылымынан тұрады. Сол сияқты, бас асудың да гигиеналық өз талабы бар. Ол үшін бас əбден үйітіліп, қырғышпен қырылып, жылы сумен мұқият жуылуы қажет. Бастың тұмсығын ағашқа ұрып, мұрын қуысын мұқият тазалау, үйіткен кезде қалып кеткен жүндерді қайта тазарту да міндет. Одан кейін, басты қазанға салмас бұрын жағын айырады, үстіңгі тістерін қағып, ауыз қуысын тіс сынықтарынан, қаннан мұқият жуып, тазалайды. Басты жуып, тазалап жатқан кезде көзге пышақ сұғып, ішіндегі қышқыл, жылбысқы суын ағызып жібереді. Осының бəрі, сайып келгенде, біздің ата-бабаларымыздың гигиеналық тазалыққа келгенде өте ұқыпты болғанын көрсетеді. Басты ешқайсысы допша домалатып, сол қалпы аса салмаған. Тағы бір ескеретін мəселе – қойдың басы (жылқының, түйенің шекесі) алдына келген адам бата беруі керек. Ал олар... «фарфор-ыдыс басқа» бата бере алмайды. Басты қолымен ұстап, маңдайынын, желкесінен, езуінен кесіп дəм татып алғаннан кейін, құлағын кесіп (оңтүстік жақта бастың маңдайын айшықтап тіліп, бір ғана құлақпен əкеледі) балаға берсін. Тілін кесіп тағы біреуге жолдасын. Таңдайын ұсынсын. Əрқайсысын берген сайын тілек тілесін. Таңдай – əнші бол, тіл – шешен бол, ми – ақылды бол, көз – мерген бол, құлақжаңалыққа жақын жүр, айта берсе көп. Тапқырлығына байланысты. Егер Сағит Иманғазинов жоғарыда айтылған жаңалығын от басы, ошақ қасында өзі қолданып жатса, онда дау жоқ. Бірақ мұны жаңалық ретінде елге тарату сəл ерсілеу сияқты. Бұл тұрғыда Сəкен Түсіпбектің: «Сағит ағамызға қойдың басының макетін жасағаннан гөрі, «Бас сый», яғни «Үлкен сый» деген мағына, ұғым бере аларлықтай кəдімгі қарапайым ыдыс ойлап тапқаныңыз анағұрлым ұтымды болар ма еді деген ұсыныс айтқым келеді» дегені дұрыс сияқты. Өз басым дəрігерлерді өте қатты құрметтеймін. Жаның қиналып ауырғанда ең алдымен көмек қолын созатын ақ желеңді абзал жандар. Ендеше, алдағы уақытта Сағи Иманғазиновтан медицина саласы бойынша адам жанына араша болатын инновациялық нағыз жаңалық күтейік. Солай емес пе, ағайын? ТАРАЗ.

www.egemen.kz

11 қаңтар 2013 жыл

 Зерде Үстіміздегі жылы Алаш арыстары - Шəкəрім Құдайбердиевтің, Ахмет Байтұрсыновтың, Міржақып Дулатовтың, Мағжан Жұмабаевтың, Жүсіпбек Аймауытовтың толық ақталып, халқына қайта оралғандарына ширек ғасыр толады. Кезінде олардың əдеби мұраларын зерттеумен Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің арнайы комиссиясы айналысқан болатын. Ал бұл комиссияны белгілі қоғам қайраткері, академик Жабайхан Əбділдин басқарған еді. – Жабайхан Мүбəрəкұлы, 19881990 жылдары сіз басқарған Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің комиссиясының қызметі туралы көп айтылып, көп жазылып жүрген жоқ. Осы комиссияның құрылуына не себеп болды жəне ол немен айналысты? Əңгімемізді осыдан бастасақ. – Атыс-шабысқа, қуғын-сүргінге толы болған жиырмасыншы ғасырдың басында қазақ халқы небір асыл ұлдарынан айырылып қалғаны тарихтан белгілі. Сол кезде елді үрей биледі. Зорлықзомбылық елесі қазақтың кең даласын бертін де кезіп жүрді. Дегенмен, халық Шəкəрім, Мағжан, Міржақып, Ахмет, Жүсіпбек сияқты ұлы адамдарын ұмытқан жоқ. Олардың өлеңдері мен поэмаларын жаттап алып, айтып жүрді. Көбіне

сұратып алдық. Əдебиет жəне өнер институты 2 том көлеміндегі шығармаларын машинкаға бастырып берді. Бұл істен Семей облыстық, Абай аудандық партия комитеттері де шет қалған жоқ. Біраз құжаттар сол жақтан келді. Орталық Комитеттің хатшысы мені жеке қабылдағанда: «Асықпаңдар, уақыт бар», деген болатын. Бірақ, мен комиссия мүшелеріне неғұрлым ширақ жұмыс істеуіміз керектігін айттым. Бұлай іске құлшына кірісуіме Шəкəрімнің шығармаларын жас кезімнен жаттап өскенім де əсер еткен болар. Біз Қызыл еңбек деген ауылда тұрған кезімізде, əскерден оралған бір жігіт оның екі дəптердей өлеңдерін алып келген еді. Ол кезде мен 8-ші сыныптың оқушысымын. Əлгі дəптерде Шəкəрімнің «Қалқаман-Мамыр» поэмасы

халық шығармасы дейтін. Сол жүректерді баураған жырлардың шын авторлары кімдер екенін, мүмкін, жастар жағы білмеген шығар, ал, үлкендердің іштері сезетін. Бертін, Сталин өмірден озып, елдегі ахуал сауыға бастаған кезде жержерде жазықсыз жазаланғандарды ақтау жөнінде əңгіме қозғалып, жоғары жаққа өтініштер түсе бастаса керек. Бұл бір. Екіншіден, өткен ғасырдың 80-жылдарының аяғында КСРО-дағы жағдай күрт өзгерді. Билікке М.Горбачев келгеннен кейін қоғамды демократияландыру қолға алынды. Мəскеуде қуғын-сүргінге ұшырағандар ақталып, олардың бұрын тыйым салынған еңбектері жариялана бастады. Бұл жағдай қазақ зиялыларын да ойландырмай қойған жоқ. Мен ол кезде Қазақ КСР-і Ғылым академиясының вице-президенті едім. 1986 жылдан кейін біздің академияда да елеулі өзгерістер болды. Республика басшылығы тарапынан біздің атымызға жиіжиі сын айтыла бастады. Ақыры не керек, академияның атқарған жұмыстарын тексеру үшін Москвадан арнайы екі үлкен комиссия келді. Ол кезде Орталық Комитеттің идеология жөніндегі хатшысы З.Камалиденов болатын. Бірде комиссия мүшелерін сол кісі қабылдады. Əңгіме аяқталуға таяп қалған сəтте мəскеулік ғалым, КСРО Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі Э.Р.Тенішов күтпеген жерден 3.Камалиденовтен: «20жылдары сіздерде Ахмет Байтұрсынов деген тіл ғылымының үлкен өкілі болып еді. Соның тағдыры не болды?» – деп сұрады. З.Камалиденовтің тосын сұрақты ұната қоймағаны анық. Бірақ, ол сыр берген жоқ, үндемей құтылды. Өйткені, бұл кезде Қазақстанда А.Байтұрсыновтың есімі мүлде аталмайтын. Мұны еске алып отырғаным, біздің елдегі жағдайға бұлар неге үнсіз отыр, жоғалтқандарын неге іздемейді дегендей сырттағылардың өздері де елеңдей бастаған еді. Міне, комиссияның құрылуына осындай жағдайлар себеп болды деп ойлаймын. – Орталық Комитет сізге осы комиссияны басқаруды жүктегенде қобалжыған жоқсыз ба? – Неге қобалжымайын, қатты толқыдым. Бір жағынан өзіме үлкен сенім көрсетіліп отырылғанын, сондай-ақ, бұл істің жауапкершілігі де зор екенін түсіндім. Алаш арыстарын ақтау жөнінде комиссия бұрын да болған. Бірақ, олар өз мақсаттарына жете алмады. Комиссия мүшесі Смет Кеңесбаевтың: «Шырағым, байқа, абай бол. Басың кетуі мүмкін», дегені де есімде. Мəскеуде мұндай комиссияны СОКП Орталық Комитетінің хатшысы, Саяси Бюро мүшесі А.Н.Яковлев басқаратынын білетінмін. Соған қарағанда, жеңіл жұмыс емес. Шыным сол, қатты қиналдым. Уақытпен санаспай жұмыс істеуге тура келді. Бірақ, өкінбеймін. Сонымен, комиссия құрылып, оның құрамын Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің сол кездегі бірінші хатшысы Г.Колбиннің өзі бекітті. Комиссия құрамына М.Қозыбаев, М.Базарбаев, С.Байжанов, Ə.Əлімжанов, З.Ахметов, Р.Бердібаев, Ш.Сəтпаева, С. Қирабаев, С.Зиманов, М.Қаратаев, Р.Сыздықова, Ə.Тəжібаев, Ə.Шəріпов, Ə.Кекілбаев, Ə.Қайдаров, С.Кеңесбаев сынды ғалымдар мен жазушылар тартылды. – Сол кезде ұлтшылдықтың қамытын киіп, халқынан ажырап қалған арыстар аз емес еді ғой. Ақтау жұмыстарының Ш. Құдайбердиевтен басталуын қалай түсіндіресіз? – Себебі, оның мəселесі бұрын да бірнеше рет қозғалып, талқыланған екен. Біраз материалдар жиналған. Содан, ақылдаса келе, осы кісіге тоқтадық. Комиссия Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті бюросының шешіміне сəйкес жұмыс істегендіктен қажет құжаттарды, материалдарды алуда еш қиындық болған жоқ. Ш.Құдайбердиевтің жеке басына қатысты құжаттарды, анықтамаларды Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінен

да бар екен. Бəріміз əлгі поэманы бірімізден-біріміз көшіріп, түгелдей жаттап алдық. Осы күнге дейін ұмытқан жоқпын. Өткен іс – ойға күңгірт, көзге танық, Көрмесе де, білгенге бəрі қанық. Мың жеті жүз жиырма екінші жыл Қазақтың Сыр бойында жүргені анық. Əнет бабам арғынның ел ағасы, Əрі би, əрі молда ғұламасы. Орта жүзге үлгі айтқан əділ екен, Сол кезде тоқсан беске келген жасы. Мəмбетей өсіп, өнді бара-бара, Сол таптан бір бай шықты жеке-дара. Сол байдың он бес жасар қызы Мамыр, Əрі сұлу, əрі есті, еркек шора, – деп басталатын. Əрине, ол кезде біз бұл өлеңдердің авторы Ш.Құдайбердиев екенін білген жоқпыз. Оның халық жауы ретінде атылғанынан да хабарсыз едік. Мүмкін, үлкендер оның өлеңдерін сақтап қалу үшін осындай қадамға барған шығар?! Содан, Шəкəрімге қатысты барлық материалдарды қолыма алып, демалыс уақытында қарындашпен сызып отырып, мұқият оқып шықтым. Өлендерінде орысқа немесе Кеңес өкіметіне қарсы бір ауыз сөз жоқ. Негізінен адамгершілік мəселелерін, өнер, білімнің пайдасын жырлайды. Ойшылдығы да терең. Нағыз ағартушының өзі. Орыстың ұлы жазушысы Л.Н.Толстоймен дос болыпты. Оның 80 жылдық мерейтойына арнайы шақырылыпты. Комиссия мүшелерімен өзара пікір алмасқаннан кейін Орталық Комитетке көлемді анықтама əзірледік. Шəкəрім Кеңес өкіметіне қарсы болды деуге негіз жоқ. Ақтау керек. Осы пікірімізді бюроға жеткізуге ұйғардық. – Жабайхан Мүбəрəкұлы, материалдар дайын болғаннан кейін соңғы сөзді кім айтты? Кəдімгідей талқылау болды ма? – Орталық Комитет материалдарымызды қабылдап алды. Арада біраз уақыт өткеннен кейін бюроға шақырту алдық. Бюро отырысын Г.Колбин жүргізіп отырды. Бірінші сөзді комиссияның төрағасы ретінде маған берді. Мен комиссияның қорытындысына сүйене отырып, Ш.Құдайбердиевтің өмірбаяны, шығармашылық қызметі жайлы айтып бердім. Оның мұрасының халықтың рухани өмірінде алатын орнына тоқталдым. Сөзімді аяқтағаннан кейін бір-екі сұрақ болды. Оларға қысқа да нұсқа жауап бердім. Осыдан кейін Колбин: «Онда талқылауға көшейік, кім сөйлейді?» – деді. Сол-ақ екен, Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің төрағасы В.М. Мирошник орнынан ұшып тұрып: «Комиссияның қорытындысымен келісуге болмайды. Ш.Құдайбердиев ешқандай да ағартушы емес. Ол – контрреволюционер. Совет өкіметіне қарсы оқ атқан адам. Керек десеңіз, кулактарды көтеріліске бастаған. Сол қақтығыста мерт болған. Ал баласы Қытайға қашып кеткен. Құдайбердиев – Алашорда партиясының мүшесі. Алашорда буржуазияшыл, ұлтшылдар мен контрреволюционерлер партиясы», – деді. Зал тым-тырыс. Ұшқан шыбынның ызыңы естілгендей. Уақыт тоқтап қалған сияқты. Ешкім бір ауыз сөз айтқан жоқ. Сəлден соң Н.Назарбаев, ол кісі сол кезде Үкімет басшысы болатын, үнсіздікті бұзып: «Бұған комиссияның төрағасы не айтады, жауап берсін», – деді. Г.Колбин маған қарады. Жағдай бұлай аяқ астынан ушығып кетеді деп ойлаған жоқ едім. Енді шегінетін жер жоқ екенін түсіндім. – Мирошник жолдас бұл қызметке жаңадан келген адам. Көп жағдайдан хабарсыз. Қызметкерлері дұрыс ақпарат бермеген болуы керек, қателесіп тұр, – деп бастадым сөзімді. – Біз дайындаған анықтамада тек комиссияның ғана емес, Семей обкомы мен Абай аудандық партия комитетінің пікірлері де ескерілді. Біз зерттеу барысында 300 адамға сұрау салдық. Олар Шəкəрімнің көтеріліске еш қатысы жоқ екенін айтты. Шəкəрімді Қарасартов пен оның орынбасары өлтір-

Алаш арыстары ќалай аќталды? ген. Осы қанды оқиғаға куə болған қойшылардың бəрін қорқытып, көтерілісте соғысып жүріп өлді деген жалған құжат жаздырып алған. Сол кезде Шəкəрімнің жасы 75-те. Қандай қазақтың шалы 75-ке келгенде қол бастап, көтеріліске шығады. Осылай дей келіп, қызды-қыздымен Мəскеуде қайта құру ісі қызу жүргізіліп жатқанын, ал Қазақстанның қауіпсіздік органдары уақыт талабына ілесе алмай отырғанын да айтып салдым. Г.Колбин: «Басқа сөйлейтін кісі бар ма?» – деді. Ешкім үндемеді. «Онда комиссияның ұсынысын қолдайық», – деді ол бірден. Сол арада Ш.Құдайбердиевтің толық ақталғаны хабарланып, Əдебиет жəне өнер институтына бір жылдың ішінде оның шығармаларын басып шығару тапсырылды. Еңбегіміз жанды. Халықтың қуанышында шек жоқ. Егер біз ұтылып қалған жағдайда менің тағдырымның не болатыны бір Аллаға ғана аян еді. Бабалардың рухы қолдаған шығар, əйтеуір, Алла тағала аузыма дұрыс сөз салып, бір сыннан сүрінбей өттім. Əсіресе, сол сəтте Нұрсұлтан Əбішұлының: «Төрағаның жауабын тыңдайық», – дегені мəселенің оң шешілуіне түрткі болғанына осы күнге дейін ризамын. Сол арада бəріміз үндемей қалғанда, мəселенің басқаша шешіліп кетуі де мүмкін еді. Əйтеуір, құдай сақтады. Айтпақшы, жиналыстан шығып бара жатқанда В.М.Мирошникке кездесіп қалдым. Ол амандасқаны ма, əлде мені құттықтаған түрі ме, қол берді. Осы сəтті пайдаланып: «Мен өмір бойы В.И.Лениннің жұмыстарын жаттап өскен адаммын. Ол кісінің қандай еңбегін қай кезде, қандай жағдайда жазғанына дейін білемін. Сондықтан саяси қате жіберуім мүмкін емес», – дедім. Ол: «Жарайды, жолдас Əбділдин, бұдан былай бірігіп жұмыс істейік», – деді. – Комиссияның осыдан кейінгі жұмысы қалай жалғасты? – Арада көп уақыт өткен жоқ, тағы да Орталық Комитетке шақырылдым. Бардым. Ондағылар Орталық Коми тет тің М.Жұмабаевтың, Ж.Аймауытовтың, А.Байтұрсыновтың шығармашылығын зерттеу жөнінде комиссия құру туралы шешім қабылдағанын жеткізді. Комиссияны сіз басқарасыз деді. Құрамы да өзгеріссіз қалды. Əдебиет жəне өнер институтының ғалымдарын шақырып алып, осы үш адамға қатысты бүкіл материалдарды жинауды тапсырдық. Қазақстанда тек Мағжан Жұмабаев туралы ғана дүниелер бар екен. Ал Ахмет Байтұрсынов пен Жүсіпбек Аймауытов туралы материалдар болмай шықты. Содан бірнеше ғалымды іссапармен Ленинградқа аттандырдық. Олар бір-екі айдың ішінде М.Жұмабаевтың, Ж.Аймауытовтың кітаптарын, А.Байтұрсыновтың еңбектерін түгелімен жинап алып келді. Жұмысты алдымен Мағжанның шығармаларын сараптаудан бастадық. – Шəкəрімді ақтаудың өзі қиынға түскенін айтып отырсыз. Ал Мағжан жөніндегі əңгіме қалай өрбіді? Жалпы, осындай комиссияның құрылып, іске

кіріскені жөнінде халыққа хабарланды ма? Сіздерге жұмыс барысында ұсыныс-пікірмен келгендер болды ма? – Əдетте, мұндай əңгіме тез тарайды ғой, Мағжанды білетін адамдар өздерінің ойларын айтып келіп жатты. Жоғарыда айтқанымдай, 60-жылдардың соңында Мағжанның шығармалары Орталық Комитет құрған комиссияда қаралып, олар М.Жұмабаев буржуазияшыл, ұлтшыл ақтауға болмайды деген қорытынды жасаған болатын. – Комиссияның осындай шешімге келуіне не себеп болды деп ойлайсыз? – Меніңше, оның басты себебі, сол кезде комиссияның құрамында болған адамдар қуғын-сүргінді өз көздерімен көргендіктен, кеңестік режімнің қателескендерді аямайтынын білгендіктен Мағжанды қорғай алмады. Қорықты. Басқа да себептері болуы мүмкін. Мен комиссияға келіп түскен Мағжан туралы материалдарды түгел қарап шықтым. Партия тарихы институты өз анықтамасында Мағжанға қара бояуды аямай жағыпты. Сол сияқты, Мемлекеттік қауіпсіздік комитеті де: «Буржуазияшыл, ұлтшыл, Алашорданың мүшесі, Кеңес өкіметіне қарсы, өлеңдерінің бəрі социализмді қаралайды», деп айтпаған сөздері жоқ. Осыларға қарағанда, Мағжанды ақтау оңай болмайтын сияқты көрінді. 1988 жылы елдегі жағдай бапты емес-ті. Желтоқсан оқиғасына байланысты «Қазақстан ұлтшылдығы» деген СОКП Орталық Комитетінің қаулысы шыққан болатын. Бірақ, шешінген судан тайынбас дегендей, жұмысымызды жалғастыра бердік. Мағжанның лирикасын, табиғат суреттеріне толы өлеңдерін алға тартумен болдық. – Мағжанның шығармашылығында басқа мағынадағы жолдар да болды ғой. – Иə, оның өлендерінде сол заманның идеологиясына, таным-түсініктеріне қайшы тұстар да жетерлік еді. Мағжан билік басындағылардың кең сахара қазақ даласын мекендеген жұртшылықтың өзіндік этномəдени ерекшеліктерін ескермегенін, табиғат пен қоғам, ел, халық тұтастығын бұзу, тіршілік иелерінің тынысын тарылтып экологиялық апатқа апару сияқты мəселелерге ашық қарсы шыққан. Мысалы, бір өлеңінде: «Жолбарыс жортатұғын сар даламда, Өңкей шошқа, доңыздар толып кетті» деген жолдар бар. Қайсыбір өлеңдеріндегі шарасынан асып төгілердей патриоттық сезімдері ұлтшылдық, түрікшілдік деп бағаланған. Бірақ, біз ол жағын ескермей, Мағжанның ұлы ақын, Абай идеяларын əрі қарай жалғастырушы, дамытушы, қазақ халқының рухани дүниесі мен мəдениетіндегі зор кұбылыс екенін дəлелдеуге тырыстық. Мағжанның ақындығына ешкімнің таласы жоқ. Ол – өз халқын шын сүйген нағыз патриот. Орыс ақын-жазушыларымен дос болған. Оған А.М.Горькийдің өзі араша түскен. Осы жағын көбірек көрсеттік. Əсіресе, оның кейінгі кездері біржола халықтың позициясына шыққандығын, ақындығымен қатар ағартушылық қызметпен айналысқанын, педагогикадан оқулық жазғанын, психологиядан, социологиядан кітаптар аударғанын, ғылыми терминдер жасағанын баса айттық. Осындай мəселелерді жазбасақ, Мағжанды ақтау оңай болмас еді. Мағжан Жұмабаев материалдарын тексеру, сараптау барысында М.О. Əуезов атындағы Əдебиет жəне өнер институтының қызметкерлері белсенділік танытып, көп іс тындырды. Ол кезде институт директоры Шерияздан Елеукенов еді. Бəріміз ақылдаса отырып, Мағжанға қатысты материалдарды терең сараптап, комиссияның жалпы қорытындысын жазып, Орталық Комитетке тапсырдық. Мағжанмен қатар тарих институтының қызметкерлерін қатыстыра отырып, Ж.Аймауытовтың еңбектеріне де сараптама жүргіздік. Ол кезде Тарих институтының директоры Манаш Қозыбаев болатын. Манаштың өзі де белсене кірісті.

Тарихшы ғалымдарды Мəскеу, Ленинград кітапханаларына жіберіп, Ж.Аймауытовтың барлық еңбектерін жинаттық. Біз ол кезде Ж.Аймауытовты білмейді екенбіз. Материал жинау барысында оның «Қартқожа», «Ақбілек» сияқты шығармалары жəне əдебиет мəселелері туралы марксистік тұрғыдан жазылған мақалалары қолымызға тиді. – Жабайхан Мүбəрəкұлы, сіздің сөзіңізге қарағанда, Алаш арыстарын ақтауда еш қиындық болмаған сияқты ма, қалай? – Қиындық болмаушы ма еді. Əсіресе, Ахмет Байтұрсыновқа келгенде қатты қиналдық. Өйткені, Ахаң тек ғалым, ақын ғана емес, Алашорда мемлекеті мен Алаш партиясының лидері, идеологы ћəм көсемдерінің бірі еді. Əлихан Бөкейхановпен қатар жүрген адам. Бұл кісі туралы мəліметтер мен еңбектерін тілші ғалымдар арқылы Ленинградтан алдырдық дедім ғой. Тіпті, тағы не бар екен деген оймен оларды ел арасына да жіберіп көрдік. Бірақ, тұщымды ешнəрсе табылмады. Ол кезде халық А.Байтұрсыновтың кітаптарын, құжаттарын сақтап ұстауға қорықса керек. Бұл кісінің материалдары мен еңбектерін комиссия мүшелері түгелдей оқып шықты. Оның қазақ грамматикасын тұңғыш зерттеуші, терминдерді енгізуші ғалым екендігін дəлелдедік. Біз бұл жөнінде анықтамада жан-жақты жазып бердік. Əсіресе, тілге тиек еткеніміз ол кісінің Ленин, Сталинмен кездесіп айтқан ойлары. Ахмет: «Ленинмен кездескенде біз өзара жақсы түсінісеміз. Ал жергілікті коммунистермен ондай тіл табыса алмаймыз» деп жазған екен. Ленин ол кісіні түрлі комиссияларға, үкімет орындарына басшылықка жіберіп отырған. Ал енді оның поэзиясына келетін болсақ, мұнда ешқандай ұлтшылдық жоқ. Ол өзге халықтардың шығармаларын барынша насихаттаған адам. И.А.Крыловтан «Қырық мысал» деген еңбегін аударғаны белгілі. Бұдан өзге де бірнеше жазушылардың шығармаларын тəржімалаған. Ахаң орыстың ірі жазушылары туралы тамаша ойларын айтып, қазақ пен орыс мəдениетін ұштастыруға тырысқан. Абайдың ақындығы жөнінде алғаш мақала жазған. – Осы кезде Мемлекеттік қауіпсіздік комитеті қандай ұстанымда болды? – Комитет үшеуіне де қарсы пікір жазды. Олардың айтуынша, үшеуі де ұлтшыл. Дайындаған анықтамаларында алашорданың мүшесі, контрреволюционер дегеннен басқа сөз жоқ. Сол сияқты, Партия тарихы институты да А.Байтұрсыновты қаралаумен шектелген. Бірақ, біз анықтамамызда олардың берген материалдарын онша ескерген жоқпыз. Анықтамада негізінен А.Байтұрсыновтың ғылыми еңбектерін, қоғамдық саяси қызметін, орыс мəдениетін насихаттаушы, В.И.Лениннен жолдама алған деген тұстарға көбірек мəн беріп, бояуын қалыңдата түстік. Дегенмен, бойда қорқыныш та бар. Бұл жолы үш адамды ақтайық деп отырмыз. Одан кейін А.Байтұрсыновтың халыққа белгісіз бір мəселелері болды. 1929 жылы партияның XV съезінде Бухаринді əшкерелеуге байланысты үлкен айтыс өтті. Сол жөнінде Ахаң өзінің Қостанайдағы бір бажасына жазған хатында: «Мынау большевиктер өзара бір-бірімен айтысып-тартысып жатыр. Сендер қапыда қалмаңдар», – депті. Осы хаты МҚК-нің қолына түсуі мүмкін ғой. Біз енді: «Əн айта алмайтын айғайға басады» демекші Ахаңның Ленинмен кездескен жерлерін, оны қолдаған тұстарын баса айттық. Қыруар жұмыс атқарылғанмен, көңілде күмəн көп. Мемлекеттік қауіпсіздік комитетіндегілер өткендегінің есесін қайтаруға ұмтылулары мүмкін ғой деген ой да мазалайды. Осы оймен қорытынды дайын болған соң, В.М.Мирошникпен кездесіп: «Біздің жасап жатқанымыз бір мəселе. СОКП Орталық Комитетінің

7 тарихқа объективті түрде қараңдар деген нұсқауы бар. Сталин заманында тарихты бұрмалаушылық болғанын өзіңіз жақсы білесіз. Сондықтан қазір орталықтан көп сұраныс түсіп, тыйым салынған кітаптар, репрессияға ұшыраған адамдар ақталып жатыр. Ал бізде бұл мəселенің шешілуі қиындау болып тұр. Өзіңіз білесіз, Шəкəрімді зорға ақтадық. Бұл ақталайын деп отырған кісілердің рухани дүниелері керемет. Олар орыстың көптеген көрнекті адамдарымен дос болып қатар жүрген. М.Жұмабаев Ресейдің Брюсов секілді көптеген ірі ақындарын үлгі тұтқан. А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытовтар да осындай дəрежедегі адамдар. Олар ешқандай ұлтшыл емес. Барлығы Абайдың шəкірттері. Абай қазақ халқын орыс халқымен достыққа қаншалықты шақырып үгіттесе, бұл азаматтар да осындай бағытты ұстанған», – дедім. Кейін мұның пайдасы тиді. Мирошник бюрода сөйлеген жоқ. Сөйтіп, бұл мəселе қалай шешілер екен деп уайымдап жүргенімізде, оп-оңай өтіп кетті. – Міржақып Дулатовтың ісі қалай қаралды? Оның ісін қарауға əзірлік барысында туыстарымен, атап айтқанда, қызы Гүлнəр апаймен кездестіңіздер ме? – Бұлардың барлығын ақтап алғаннан кейін, Міржақып Дулатовқа да кезек келді. Бұл кісіні ақтау бізге өте қиынға соқты. Себебі, сол кезде ел арасында Міржақып Дулатов Амангелдіні өлтірді деген қауесет тарап кеткен еді. Комиссия жұмыстарына əдебиетші, тарихшы, философ мамандарды, заңгерлерді қатыстырып, ол кісі туралы қандай материал бар, соның барлығын жан-жақты тексердік. Бір күні хатшым келіп: «Сізге бір кісі келіп отыр. Міржақып Дулатовтың қызымын дейді», – деген соң: «Кірсін», – дедім. Бұл апаймен мен өзім Абай көшесінде бір үйде тұрғанмын. Ол кісі – Қазақ энциклопедиясында орынбасар болып қызмет істеген Əбен Сатыбалдиев деген қаламгердің жары-тын. Содан Гүлнəр апай менің қабылдауыма келіп: – Жабайхан шырағым, мен Міржақып Дулатовтың қызымын. Менің əкем сияқты жазықсыз жазаланғандарды ақтау жұмыстары жүріп жатқанын естіген соң комиссияның төрағасы деп сізге əдейі келдім, – деді. Мен: – Жақсы, келіңіз. Сіздің келгеніңіз өте жақсы болды. Бізге кейбір деректерді түсіндіріп, айтып берерсіз, – десем, ол кісі деректерді айтқаны былай тұрсын, Міржақып Дулатовтың бүкіл дүниесін сақтаған екен. Содан маған: «Менде əкемнің барлық материалдары бар. Мен əкемнің ақталатынына сенгенмін, – деді. Гүлнəр апай əкесін алып кеткен уақытта небəрі 12-ақ жаста екен. Шешесін де қоса алып кетіпті. 12 жасар қыз əкесінің бүкіл кітаптарын, құжаттарын бір қорапқа салып, орыс құрбысының үйіне тығып қояды. Кейін тіпті жолдасына айтпаған. Апайдың барлық материалдарды алып келгені біздің комиссияның жұмысын едəуір жеңілдетті. Əкелген материалмен түгел танысып шықтық. Міржақып Дулатов Алашорда партиясының белсенді қайраткерлерінің бірі болған. 1911 жылы қазақ əдебиетіндегі алғашқы роман – «Бақытсыз Жамалды» жазған. Өзі Қазанда білім алып, көптеген шығармаларын жариялаған. Соның ішінде «Жұт» деген өлеңін мен əкемнің аузынан естігенмін. Мен жұт жөнінде жазылған талай шығармаларды оқыдым. Бірақ, Міржақып Дулатовтың сол бір ғана өлеңінде қазақ жұтының барлық сипаты, трагедиясы керемет көрсетілген. Ол кісі тек ақын-жазушы, саяси қайраткер ғана емес, сонымен катар, математика жəне тағы басқа ғылымдардан еңбектер аударған. Осы күнде ол кісіні кейбіреулер математик деп жүр. Бірақ, Міржақып математик емес. Ол кездегі казақ зиялылары халықты ғылымға баулу үшін өзге тілден математика, биология, медицина саласындағы кітаптарды, оқулықтарды аударған. Осындай аудармашылардың бірі – Міржақып Дулатов. Бұл кісі газетте редактордың орынбасары болып, Кеңес үкіметіне бірталай қызмет еткен адам. Комиссия мүшелері Жақаңның шығармалары мен еңбектерін түгелдей қарап шыққан соң, Амангелдіні өлтірді деген сөз қайдан шықты, соны анықтауға кірістік. Бұл кісінің Амангелді өліміне еш қатысы жоқ екен. Оны өлтірген басқалар жəне мүлде өзге жағдайда болған оқиға. Міржақып өлтірді деген мынадан шыққан көрінеді: «Амангелді» спектаклі жүріп жатқан уақытта актер Қапан Бадыров Алашорданың ба, əлде орыстың ақ офицерінің рөлін ойнағанда Міржақыпқа ұқсап киінген екен. Міржақып сəнді киінетін, əдемі адам болса керек. Соны көрген жұрт: «Ə, Амангелдіні өлтірген Міржақып екен ғой», – деп ойлаған. Оған тіпті ешқандай дəлел жоқ. Біз бұның барлығын тексеріп шықтық. Енді бұл кісіге орыс пен қазақтың мəдени байланысын нығайтуға қарсы ықпал жасаған дейтіндей ешқандай айып тағуға болмайды. Жалпы, қазақ зиялыларының ешқайсысы да орысқа қарсы болмаған. Əрине, патшаның зұлымдығына, оның маңайындағы түрлі шенеуніктердің озбырлығына қарсы шыққан. Бірақ орыстың əдебиеті мен мəдениетіне, Л.Н.Толстой, Ф.М.Достоевский, А.С.Пушкин, М.Ю.Лермонтовқа еш уақытта қарсы болмаған. Сонымен осының бəрін бюроға өткізетін анықтамамызға дəлелдеп тұрып жазып берген соң, бұл кісі де ақталды. Бұл шешімдерге халық жүрегі жарыла қуанды. Əсіресе, ол зиялылар ортасында үлкен серпіліс туғызды. Олар туралы мақалалар, естеліктер жарық көре бастады. – Əңгімеңізге көп рахмет. Əңгімелескен Жарасбай СҮЛЕЙМЕНОВ, «Егемен Қазақстан».

www.egemen.kz

11қаңтар 2013 жыл

 Өнеге

Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының 2013 жылғы 9 қаңтардағы № 1/192 қаулысымен БЕКІТІЛГЕН Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарының студенттері мен магистранттары арасындағы Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурс туралы ЕРЕЖЕ

1. Жалпы ережелер 1. Қазақстан Республикасы жоғары оқу орын дарының сту денттері мен магистранттары арасындағы Қазақстан Рес пуб ликасындағы сай лау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурс (бұдан əрі - Конкурс) Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының Жастарды құқықтық оқыту ісшараларының 2012-2013 жылдарға арналған жоспарын іске асыру шеңберінде өткізіледі. 2. Конкурстың мақсаты – жас тардың кəсіби даярлығының, электораттық мəдениетінің, қоғамдық-саяси белсенділігінің деңгейін арттыру, студенттер мен магистранттардың шығармашылық əлеуетін іске асыру, оларды сайлау процесіне белсенді кірістіру. 3. Конкурс 2013 жылғы 10 қаңтардан бастап 31 мамырға дейін екі кезеңде өткізіледі: 1) бірінші кезең – облыстарда, Астана, Алматы қалаларында 2013 жылғы 10 қаңтардан бастап 15 сəуірге дейін. Конкурстық жұмыстар 2013 жылғы 10 қаңтардан бастап 1 сəуірге дейінгі кезеңде қабылданады; 2) екінші кезең – республикалық деңгейде 2013 жылғы 10-31 мамыр аралығында. 4. Конкурсқа Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарының күндізгі бөлімінде оқитын студенттер мен магистранттар немесе құрамы бес студенттен жəне магистранттан аспауға тиіс авторлар ұжымы қатысады. 5. Конкурстың өткізілуін ұйымдастырушылық қамтамасыз етуді Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің жəрдемдесуімен (келісім бойынша) Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы жүзеге асырады. 6. Осы Ереже мен Конкурс туралы материалдар Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының www.election.kz интернет-ресурсында орналастырылатын болады. 2. Номинациялар, конкурстық жұмыстарға қойылатын талаптар жəне оларды бағалау өлшемдері

7. Конкурс үш номинация бойынша өткізіледі: І. Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі ғылыми жұмыс мынадай тақырыптар бойынша: 1) Қазақстан Республикасы сайлау құқығының ерекшеліктері; 2) саяси партиялардың сайлау процесін жетілдірудегі рөлі; 3) бұқаралық ақпарат құрал дарының сайлау науқанын жүргізу кезеңіндегі қызметінің құқықтық режимі; 4) сайлау процесіндегі байқаушылар институты; 5) сайлау науқанын қаржыландыру: құқықтық реттеу негіздері жəне тəжірибе; 6) сайлау процесіне қатысушылардың құқықтық мəдениетін арттыру –Қазақстан Республикасындағы адамның жəне азаматтың сайлау құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етудің бір тəсілі ретінде; 7) жастардың электораттық белсенділігін арттыру нысандары мен əдістері; 8) сот практикасының Қазақстан Республикасының сайлау құқығын дамытудағы жəне жетілдірудегі рөлі; 9) сайлаушыларды тіркеу, сайлаушылардың тізімдерін жасау мен жаңарту жүйесін жетілдіру. 7.2. Сайлау науқанының үздік слоганы. 7.3. Сайлау тақырыбына үздік бейнеролик. 8. Конкурстық жұмыстар мемлекеттік жəне (немесе) орыс тілдерінде ұсынылады. Қажет болған жағдайда, жұмыстарды мемлекеттік немесе орыс тілдеріне аударуды Конкурстың қазылар алқасы қамтамасыз етеді. 9. Ғылыми жұмыс конкурстың тақырыбы бойынша өзекті зерттеу түрінде берілуге, негізделген тұжырымдарды, сондай-ақ сайлау туралы заңнаманы жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды, пайдаланылған əдебиетке сілтемелерді жəне тізімі қоса берілуге тиіс басқа да көздерді қамтуға тиіс. Жұмыстың көлемі 24 бет баспа мəтіннен аспауға тиіс. Ғылыми жұмыстар мынадай өлшемдерді ескере отырып, ресімделеді: 1) сол жақтағы алаң – 2.5 см, оң жақтағы алаң – 1.5 см, жоғарғы алаң – 2.5 см, төменгі алаң - 2.5 см; 2) шрифт «Times New Roman», № 12, бір жарымдық интервалмен. 3) қосымшаларда кіші мөлшерлі, бірақ кемінде № 10 шрифтті пайдалануға болады. Құжаттың беттері, қосымшаларын қоса, парақ тың жоғарғы алаңының ортасынан тыныс белгілерсіз нөмірленуге тиіс. Құжаттың бірінші беті нөмірленбейді. 10. Сайлау науқанының үздік слоганы сайлаудың мəнін, оның жалпыұлттық сипаты мен елдің əрбір азаматының ерік білдіруінің маңыздылығын қысқа, нақты жəне бейнелі түрде көрсетуге тиіс. Бұл турға қатысу үшін слоган мəтінін түсіндірмелерімен бірге А 4 форматында ұсыну қажет. Конкурсқа өткен сайлау нау қандарында пайдаланылған слогандар қатыспайды. 11. Бейнеролик ақпараттық немесе жұмылдыру сипатында болуы мүмкін. Ақпараттық ролик қысқа жəне түсінікті түрде сайлаудың мəнін көрсетуі, сондай-ақ ол туралы сайлаушылар үшін барынша маңызды мəліметтерді қамтуы тиіс. Жұмылдыру сипатындағы роликтер сайлаушылардың сайлауға ерекше белсене қатысуына түрткі болуы керек. Бейнероликтер графикалық, қо йылымдық, қойылымдық-графикалық, мультипликациялық болуы мүмкін. Конкурсқа қатысу үшін ұсынылған бейнероликтерде роликтің жарнамалық идеясы, басты проблемалары мен мақсаты нақты айқындалуға тиіс. Бейнероликтің хронометражы – 5-30 секунд.

12. Жұмыстардың титул парағында мынадай мəліметтер көрсетіледі: 1) конкурс номинациясының атауы; 2) конкурстық жұмыс тақырыбының атауы; 3) автордың тегі, аты, əкесінің аты; 4) тұрғылықты жерінің мекен-жайы (пошталық индексі көрсетілсін); 5) байланыс телефондары; 6) курс, факультет, жоғары оқу орны. Авторлар тобы дайындаған жұмыс ұсынылған жағдайда, əрбір студент жəне магистрант туралы мəліметтер көрсетіледі. 13. Осы Ережені бұза отырып, Конкурсқа жіберілген жұмыстарды қазылар алқасы қарамайды. Конкурсқа жіберілген жұмыстар рецензияланбайды, қайтарылмайды жəне сайлаушылар мен сайлау ұйымдастырушылардың құқықтық мəдениетін арттыру жөніндегі жұмыста пайдаланылуы мүмкін. Жұмыстың мəтіні электрондық жеткізушіде жəне қағазға басылған нұсқасында жіберіледі. 14. Конкурстық жұмыстарды бағалау өлшемдері: 1) конкурстың тақырыбына сəйкестігі; 2) өзектілігі; 3) жоғары ғылыми деңгейі; 4) қаралатын жұмыс тақырыбының тəжірибелік мəнділігі; 5) материалды баяндаудағы дербестігі. 3. Конкурсты өткізу тəртібі 15. Конкурсты өткізу жəне қорытындыларын шығару үшін қазылар алқасының екі құрамы құрылады: 1) ______________________________________ жоғары оқу орындарының (облыс атауы, Астана жəне Алматы қалалары) студенттері мен магистранттары арасындағы Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурстың қорытындыларын шығару жөніндегі қазылар алқасы. Қазылар алқасының құрамын облыстық, Астана жəне Алматы қалалары сайлау комиссиясының төрағасы бекітеді. 2) Қазақстан Республикасы жо ғары оқу орындарының студенттері мен магистранттары арасындағы Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурстың қорытындыларын шығару жөніндегі республикалық қазылар алқасы. Республикалық қазылар алқасының құрамы Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы Төрағасының өкімімен бекітіледі. Қазылар алқасының құрамына жоғары оқу орындарының оқы тушылары, Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының өкілдері, сайлау комиссияларының мүшелері кіреді. Қазылар алқасының құрамы, орналасқан орны, байланыс телефондары бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады. 16. Қазылар алқасының отырысы, егер отырысқа оның мүшелерінің басым көпшілігі қатысқан болса, заңды болып саналады. Қазылар алқасы өз шешімдерін ашық дауыс беру арқылы қабылдайды. Дауыстар тең болған кезде қазылар алқасы төрағасының даусы шешуші болып табылады. Қазылар алқасы конкурсқа ұсынылған жұмыстардың бірде-біреуі жүлдеге лайық емес деген шешім қабылдауы мүмкін. 17. Облыстық, Астана жəне Алматы қалалық конкурстың қорытындыларын қазылар алқасы 2013 жылғы 15 сəуірге дейін шығарады. Облыстық, Астана жəне Алматы қалалық қазылар алқасы жүлделі орын алған жұмыстарды 2013 жылғы 10 мамырға дейін Республикалық қазылар алқасына жібереді. Конкурста жеңген жұмыстарға ілеспе хат жəне Конкурсты өткізу жөніндегі қазылар алқасы отырысының хаттамасы қоса жіберіледі. 18. Республикалық қазылар алқасы Конкурстың қорытындыларын 2013 жылғы 31 мамырға дейін шығарады. Қазылар алқасының шешімі түпкілікті болып табылады.

Ўлаєатты ўстаз Мұрат АМАНБАЕВ ,

Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің бірінші проректоры, PhD докторы, профессор.

Тапжылмай бір ұйымда елу жыл абыройлы қызмет істеу үлкен табандылықты, біліктілікті, елдің болашағына жанашырлықты білдіреді. Адамның құндылығы оның істеген жұмысының нəтижелілігіне байланысты. Кеңес Бердалыұлының осы тұрғыдағы үлкен тəжірибесі, басқару ғылымының ұйымдастырушысы ретінде қалыптасуы, керемет тəлімгерлігі, соның ішінде менеджмент теориясы мен тəжірибесінің негізінде ұлттық менеджменттің ерекшеліктері мен қағидаларын зерттеп, оның дамуының мүмкін бағыттары мен жолдарын зерделеді деуге толықтай негіз бар. Оның жылдар бойы зерттеп, жинақтаған теориялық əрі тəжірибелік білімі келешекке қор ретінде, еліміздің ілгері дамуына өзіндік үлес, шығармашылық ғылыми еңбек болып қалатыны анық. Осы тұрғыдан алғанда профессор К.Бердалиевтің экономикалық мамандар дайындаудағы сіңірген еңбегі ерекше. Мұны дəлелдеу үшін бірнеше мысал келтірсек те жеткілікті болар деп ойлаймыз. Елу жыл ішінде аспиранттан – профессор, Жоғары мектеп академиясының корреспондент-мүшесіне дейін, ассистенттен – кафедра меңгерушісі, декан, проректор, оқу-ғылыми кешен директорыпроректор лауазымдарын талмай ізденіс үстінде атқарды. Бұл жұмыстарды атқару кезінде ол адам болып қалуы керек деген қағиданы ұстанды. Осыған байланысты ол қандай жұмысты атқарса да, нені болса да іспен дəлелдеуге тырысты. Сондықтан да барлық ғылыми-педагогикалық тəжірибесін, біліктілігін тек студенттер мен ғылыми зерттеушілерге арнады. Қазақстанда бірінші болып менеджмент кафедрасының жəне мамандығының н ег і з і н қ ал ау ш ы с ы р е тінде о қу жоспарындағы барлық пəндерден жұмыс бағдарламаларын жасады, алғашқы оқулықтардың («Менеджмент теориясы

19. Облыстардағы, Астана жəне Алматы қалаларындағы Конкурсқа қатысушылар үшін 13 жүлделі орын тағайындалады: бірінші номинация бойынша – тоғыз ғылыми жұмыс тақырыбының əрқайсысы бойынша – бірінші орын; екінші номинация бойынша – бірінші, екінші, үшінші жүлделі орын; үшінші номинация бойынша – бірінші орын. 20. Республика деңгейінде өткізілетін Конкурс 3 жүлделі орын тағайындайды жəне бір жеңімпазды айқындайды. 21. Конкурсты ұйымдастырушыларға Конкурстың жеңімпаздары үшін арнайы жүлделер тағайындау құқығы беріледі. 22. Жеңімпаздарды көтермелеуге жəне Конкурсты əзірлеу мен өткізуге байланысты шығыстарға ақы төлеуге мемлекеттік, жергілікті атқарушы жəне өкілді органдар, саяси партиялар, қоғамдық бірлестіктер, үкіметтік емес жəне азаматтық білім беру мен сайлаушыларды ағарту мəселелерімен айналысатын басқа да ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары қатыса алады. 23. Конкурс жеңімпаздарына жүлделерді тапсыра отырып, марапаттау рəсімі 2013 жылғы 15 маусымға дейін өтеді. 24. Қазылар алқасының ұсынысы бойынша үздік жұмыстар республикалық жəне өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарында жариялануы мүмкін.

Кафедралар

Кафедра меңгерушісі Жаратылыстану жəне аграрлық Дене шынықтыру жəне бастапқы əскери дайындық 1 Агроинженерия жəне көлікті пайдалану 1 технологиялар институты Ауыл шаруашылығы өндірісінің технологиясы 1 Биология жəне география 1 Тарих, құқық жəне экономика Құқықтану 1 Тарих, саясаттану жəне əлеуметтану 1 институты Гуманитарлық-педагогикалық Педагогика жəне психология 1 Музыкалық білім жəне дəстүрлі музыка өнері 1 институты Информатика 1 Физика жəне математика 1 Политехникалық институты Мұнай жəне газ өнеркəсібінің машиналары мен 1 жабдықтары Мұнай газ ісі 1 Өміртіршілік қауіпсіздігі жəне табиғи ресурстарды тиімді пайдалану Əлеуметтік-ізгілендіру кафедралары Дене тəрбиесі 1 14

мен тəжірибесі», «Стратегиялық менеджмент») жəне көптеген оқу құралдарының авторы жəне жетекшісі болды. К.Бердалиевтің ұлағатты ұстаз ретінде жазған ғылыми еңбектерінің құндылығы мен қажеттілігі, соның ішінде мемлекеттік тілде басылып шыққандарын үлкен қазына деп айтуға толық негізіміз бар. Келтірілген мəліметтерді түйіндейтін болсақ, профессор Кеңес Бердалиев жоғары экономикалық оқу жүйесінің даму үрдістерін жақсы сезінеді. Сондықтан да ол мамандар дайындауда ерекше қамқорлық көрсетеді, Менеджмент мамандығы бойынша мамандар дайындау үдерісінің озаты болып саналады. Ол кісіні ерекшелендіретін оның жан-жақты білімділігі, кадрлар дайындаудағы жоғары кəсіби деңгейі. Бойында осындай қасиеттердің бар болуы білім алушыларды қазіргі күнге дейін аса үлкен ынтамен тартады. Əрине, профессор К.Бердалиевтің қазіргі күнге дейін аудиторияға барып білім алушылар мен тыңдаушыларға дəріс беруі үлкен үлгі тұтарлық өнеге. Мұндай қасиет кез келген адамда кездесе бермейді. Ол тек өз ісіне шын берілген, адал қызмет жасайтын, өз еңбегіне жанашыр, зияткер əрі кəсіби мамандарға тəн. Сондықтан да Кеңес Бердалыұлына ұстаздық ету бірінші кезектегі, ең жоғары дəрежедегі мəртебе. Профессор Кеңес Бердалиевтің ғылыми-зерттеу жұмысымен айналысуы XX ғасырдың алпысыншы жылдары бастау алды. Ол Мəскеу мемлекеттік экономикалық институты (кейін ол Г.В.Плеханов атындағы Мəскеу халық шаруашылығы институты атанды) аспирантурасынан басталды. Сол кезде бұл институтта Кеңес Одағына кеңінен танымал экономист-ғалымдар шоғырланған болатын. Олардың ішінде академик С.Струмилин, оқулықтардың жəне ғылыми қауымға кеңінен белгілі болған монографиялардың авторлары М.Бреев, М.Бирман, Л.Итин, академик Л.Абалкин жəне басқа да бірқатар ғалымзерттеушілер болған. Бұлар сол кездегі экономика ілімінің көрнекті өкілдері, олардың əрқайсысының өзіндік ғылыми

мектебі бар болатын. Осы ғалымдардың дəрістерін тыңдап, еңбектерін мұқият зерделеген Кеңес Бердалыұлы ғылымда өз көзқарасын қалыптастырып, оны жүзеге асыруға ұмтылыс жасады. Мұндай білім ордасынан алған сабақтары еш зая кеткен жоқ. Еліміз өз егемендігін алғаннан кейін экономиканы тұрақтандыру үшін тəуелсіз жас мемлекетке маман əзірлеудің қажеттілігі орын алған шақта пайдасы тиді. Профессор К.Бердалиевтің ғылыми деңгейін сипаттайтын дəлелдер аз емес. Мысалы, Алматы халық шаруашылығы институтының ғылыми кеңесі оны мамандар жəне ғылыми-педагогикалық кадрлар дайындаудағы елеулі жетістіктері үшін профессор ғылыми атағын беруге ұсынды. Осы жағдайға байланысты 1990 жылы Г.В.Плеханов атындағы Мəскеу халық шаруашылығы институтының Социалистік өндірісті басқару кафедрасында ғылыми зерттеулері туралы баяндама жасады. Содан соң КСРО Мемлекеттік халыққа білім беру комитетінің шешімімен профессор атағы берілді. Мұндай жетістіктерге Кеңес Одағында кез келген адам қол жеткізе алмайтын, сондықтан да бұл марапат қазіргі ТМД елдерінің барлығына танымал ғылыми дəреже жəне де оның орны ерекше. Арамызда осындай ғалымдардың осы күнге дейін қызмет жасап келуі біз үшін үлкен абырой. Экономика ғылымының əртүрлі бағыттары жəне оқу-зерттеу проблемалары бойынша 140 еңбек жарияланды, 23 ғылым кандидаты дайындалды, докторлық дəреже алу үшін ізденушілерге көптеген көмек көр сетті. Бұл шаралар профессор Ке ңес Бердалиевтің жоғары білім беру жүйесінің дамуына қосқан өзіндік үлесі мен ізі. Ол кісінің қатысуымен даярланған мамандар халық шаруашылығының барлық салаларында əртүрлі лауазымды қызметтер атқаруда. Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінде (кезіндегі Алматы халық шаруашылығы институты) елу жыл қызмет істеп келе жатқан профессор К.Бердалиевтің атқарған ерен еңбегін тек өз ісіне деген шынайы берілгендік пен

Аєалауєа тўратын аєа

4. Конкурсқа қатысушыларды марапаттау жəне сыйақыларды тапсыру

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны атқарып отырған лауазымдарына қайта сайланатын кафедра меңгерушілерінің қызметтік орындарына конкурс жариялайды Факультеттер, институттар

Жоғары білім беру жүйесінің негізі, даму үдерісі ғылымипедагогикалық əлеуетімен тікелей байланысты. Себебі, ол білімнің қозғаушы күші болып саналады, ал оның түпкі факторы – оқытушылар құрамы жəне де ғылыми-педагогикалық деңгейі мен кəсіби қабілеттілігінде. Неғұрлым кəсіпқой, білімді де білгір, тəжірибесі мол, ұстаздық етуден жалықпайтын оқытушылар көп болған сайын сапалы мамандар даярланатыны сөзсіз. «Айтушы ақылды болса, тыңдаушы дана болады» деген өсиет бар емес пе. Сондай топқа жарты ғасырдан астам жоғары экономикалық білім беру саласының ардагері, Жоғары мектеп академиясының корреспондент-мүшесі, Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университеті менеджмент кафедрасының құрметті меңгерушісі, профессор Кеңес Бердалыұлы Бердалиев жатады.

Жарылқасын Мырзалиев Сыр өңірінің тумасы. Маған жерлес. Маңдайы кере қарыс жарқырап, үнемі сырбаз қалпында жүретін, жүзінің жылылығы жан-жағына шуақ шашып, үлкенге іні, кішіге аға бола білетін жайсаң адам. Ойында қандай мін жоқ болса, жүрісі мен тұрысында да, солқылдақ қарағайдай бойында да мін жоқ. Кемел жасқа келді деп ешкім айта алмайды. Қай кезде де кəнігі спортшылардай тік жүріп, тік отырып, жайдары қалпымен құрдастарын жанға тимейтін жеңіл əзілімен желпіп отырады. Парасат пен пайымы, білімділігі мен біліктілігі, ақырында өзінің жоғары интеллектілігі басым болғандықтан шығар Жарылқасын аға кез келген ортада сыйлы, əрі құрметті. Аға Алматы медициналық инс титутын бітірген. Қызылорда, Тал ды қорған, Торғай жəне Алматы өңірлерінде облыстық, республикалық деңгейлеріндегі

фармация басқармаларын басқарды. Қазір Алматының «Фармация» компаниясы» ЖШС директорының орынбасары. Маған туған бауырымдай болған осы ағаны Торғай облысының фармация басқармасын басқарған кезден, яғни үймеүй көрші болып тұрған, сөйтіп отбасымыз біте араласқан сонау 1976 жылдан бері білемін. Сол уақыттан бері ағаның адами мінезі мен кісілік келбеті бір өзгерген емес. Кейде осы ағаның табиғи болмысына теңеу іздеп таба алмаймын. Ол кісінің келбетін бір ғана «сегіз қырлы, бір сырлы» деген жалпылама теңеу жеткізе алмайтындай көрінеді. Өйткені, Жарылқасын ағаның бойынан өз ұлтымыздың ар мен ұяты көрініп, үлкен зиялылығы байқалып, өзінен үлгі мен өнеге алуға еріксіз жетелеп тұратын қасиеті басқалардан басым болатын. Жарылқасын ағама жеңгем (мен тəте деймін, бұл кісі де жерлес) Дəріжан да сай. Тəтем де мінезге бай, кішіпейіл, көңілі де, қолы да ашық, жан-жағына жақсылық шарапаты тиіп жүретін, ержігітке «менің жарым болса екен» дегендей арман болатын, ақылына көркі сəйкес, үлкен мен кішіні өзіне тарта білетін ибалы жан. Жарылқасын аға Дəріжанды үнемі көтермелеп, мақтау айтып, жеңіл əзілімен жүзіне күлкі себелеп отырады. Көрші тұрғанда бір-біріне дауыс көтермек түгілі қабақ шытысқанын көрмедік. Əуелден талғамы күшті Жарылқасын аға институтта ешқандай қызға көзін салмай, өз ауылындағы қос бұрымы тірсегіне төгілген сұлу бойжеткен Дəріжанды дұрыс-ақ таңдаса керек. Ерлізайыпты екеуі «шəй» деспей жарты ғасырға жуық жарасыммен келеді.

«SNS строй» ЖШС өз қызметін тоқтатқаны туралы хабарлайды. Талап-шағымдар хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай мерзімде мына телефон арқылы қабылданады: 8 701 249 7740. Объявление Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан уведомляет о том, что 19 декабря 2012 года откорректированное техникоэкономическое обоснование под-проектов первого этапа второй фазы проекта «Регулирование русла реки Сырдарья и сохранение северной части Аральского моря» направлено в Министерство охраны окружающей среды Республики Казахстан на государственную экологическую экспертизу.

Дəріжан тəтенің маған деген ыстық пейілі əп дегеннен-ақ байқалды. Арқалықтың ақ боранында дүкенге барарымда (жолдасым үнемі жұмыста болады) əлі үш жасқа толмаған үйелмелі-сүйелмелі екі ұлымды Дəріжан тəтемнің қарай тұруына үйіне апарамын. Бұл үйдің өзінде үш бала бар. Бержан мен Бауыржан, кішкентай Айгүл. Дəріжан тəте, оның анасы – үлкен əже, Жарылқасын аға бəрі қаумалап, мен есіктен кірген бойда ұлдарымды жатырқамасын дейтін болса керек, өліпөшіп бетінен сүйіп қарсы алатыны күні бүгінге дейін көз алдымда. Мен де балаларым жыламай қалған соң, сол уақытта азықтүлік дүкенінде міндетті түрде болатын ұзын-сонар кезекті қанша күтсем де алаң болмай, керек-жарағымды алып келемін. Мен келгенде ағаның үйінде шағын концертті көремін. Екі тізесіне екі ұлымды отырғызған Жарылқасын аға ақ дастарқан басында домбырасын шертіп Е.Хасанғалиевтің Б.Тəжібаевтың өлеңіне шығарған «Əдемі-ау» əнін қоңыр даусымен шырқап отырады. Ұлдар мəз. Аға үйретіп қояма ара-арасында əн шумағына қосылып «əдемі-ау» деп қояды. Қолдарында Дəріжан тəте пісірген балдай ақ бауырсақ тағы болады. Үлкен əжеміз болса «үй-бай-ей тоңып қалдың ба, шəй іше қойсаңшы, балаларың жылаған жоқ» деп қалбалақтай түседі. Кейін балалар «Əдемі-ау» əнін үйде де жатқа айтып жүріп, ағаны да «Əдемі-ау» аға деп атап кетті. Жарылқасын ағаның айналасын қоршаған жақын-жуық, іні-қарындас, досжаранның бəріне бөле-жара қарамайтынын,

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе, мына телефондарға хабарласыңыз: Астана тел/факс 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: egemen_adv@mail.ru. Алматы 73-74-39, ф. 73-73-97. Электронды пошта: gulnurekkz@ mail.ru.

адалдықтың белгісі деуге болады. Жоспарлау жəне басқару саласының көрнекті маманы ретінде экономикалық реформалар жөніндегі ҚР Министрлер Кеңесінің Мемлекеттік комиссиясының жұмысына тартылды. Сонымен қатар, К.Бердалиев республикамыздың «Өзінөзі басқару мен өзін-өзі қаражаттандыру» тұжырымдамасын əзірлеуге қатысып өз пікірін білдірді. Қазақстанның экономикалық ғылыми əлеуетін одан əрі нығайту мен дамыту жолында да профессор айтарлықтай үлес қосты. Алматы халық шаруашылығы институтының ғылыми деңгейін көтеруде проректор болып тұрғанда ерекше күш салды. Оның шеңберін кеңейтіп ғылыми ұйымдармен қарым-қатынасты ұлғайтты. ҚР Ғылым академиясының салалық ғылыми-зерттеу институттарымен, Мəскеудегі халық шаруашылығы, экономикалық-статистикалық, қаржы, қаржы-эко номика институттарымен жəне т.б. ұйымдармен тығыз байланыс орнатылды. Кеңес Бердалыұлының еліміздің экономика саласына ғылыми кадрлар дайындаудағы бір қырын айтпасқа болмайды. Ол көптеген жылдар бойы университет жанындағы докторлық жəне кандидаттық дəреже алу үшін диссертациялық кеңестің ғалым-хатшы қызметін үлкен біліктілікпен атқарды, жүздеген ізденушілер ол кісінің риясыз көрсеткен көмегіне риза болды. Кеңес Бердалиев бар өмірін тек ұстаздық етуге арнады. Ол адам жанын жақсы біледі, оны нəзік сезінеді жəне туындайтын мəселелеріне аса жауапкершілікпен қарап, оларды орнықтылықпен шешуге тырысады. Бұндай қасиеттер оны Қазақстан жоғары оқу мектебінің алтын қорына қосуға əбден лайық деп көрсетеді. К.Бердалиев жоғары білім беру жүйесінде өзіндік ерекше орны бар ұлағатты ұстаз. Сондықтан да мұндай ірі тұлғаны, көрнекті ғалымқайраткерді, адамгершілігі мол адамды мақтамауымыз керек, керісінше осындай тұлғаның бар екендігімен мақтануымыз қажет. Кеңес Бердалыұлы бірқатар марапатқа ие болды. Бірақ, оның пікірі бойынша, қоғамның, оның ішінде ұжымның, «қыл өтпестей татулықты бір ашуға сатпайтын» жолдастарының, пікірлес əріптестерінің, қайда барса да алдынан қарсы алатын шəкірттерінің шын пейілді құрметінен артық марапат болмайды. Жақсы адам – қазына, өмірі де, өзі де өнеге дейді халқымыз. Сол дұрыс. Бүгінгі қол жеткізген биік шыңның деңгейінен қарасақ, келешек ұрпаққа үлгі тұтар тұлға. Осы ретте Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің ұжымы ірі экономист-ғалым, Жоғары мектеп ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, менеджмент кафедрасының құрметті меңгерушісі, профессор Кеңес Бердалыұлы Бердалиевті сексеннің сеңгіріне шығу мерейтойымен құттықтайотырып,отбасыбақытын,зор денсаулықжəнеқажымасқайраттілейді. АЛМАТЫ.

кез келген адаммен тіл табысқыштығын, кісіге қиянаты жоқ жұмсақ мінезділігін, сыпайы, сыршылдығын біз күн өткен сайын осылай тани бердік. Жалғыз біз емес бүкіл ел таныды. Алыс аудандардағы елді мекендерді дəрі-дəрмекпен қамтамасыз етуді басқарудағы жауапты қызметі өз алдына. Қалам ұстаған шеберлігі де жұртты тəнті етті.Шығармашылығы ауыз екі əзілсықақта, юморда қалмай республикалық, облыстық басылымдарда, кейінірек «Киіз қазық», «Міне, саған помпа», «Беларық» деген жеке жинақтарда кітап болып басылып шығып, оқырмандары көбейді. Біз жолдасым Мұхитдин екеуміз киелі Торғай өңірінде қызметте болғанда Жарылқасын Мырзалиев ағамен қоянқолтық араласып, жас шамалары əртүрлі болса да көңіл түзулігімен жақсы дос, жақын туыс болып кеткен, əрқайсысының орындары өмірде жеке-жеке биіктен көрінген өндіріс пен мəдени салаларды басқарған Əлхожа Мұхамеджанов (марқұм), Өмірбек Ілиясов, Нұрхан Ислəмиев, Жұмағали Өмірбеков, Сағидолла Дүйсенбаев,Тоқшылық Ахметов, Өтеу Кенжеев, Балтабай Ақпанбетов, Бақытжан Құдаманов, Сəндібек Есқожин сынды ағаларды, Шəміл Бейсенов, Батыржан Жантасов (марқұм), Елеу Үмбетов, Айдар Тұрабаев, Мұрат Тойлыбаев, Қуантай Шынтеміров, Əліпқали Бисекешов сынды нағыз достарды таптық. Бұлар туралы əңгіме бөлек тақырып. Сөз түйіні: Ағалауға тұратын Жарыл қасын Мырзалиевтей ағалардың, Дəріжандай апалардың арамызда болғаны қандай жақсы. Өріс ЯШҮКІРҚЫЗЫ. АСТАНА.

Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі белгілі қазақстандық кинорежиссер, Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері, Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Асылбек Ғазизұлы НҰҒМАНОВТЫҢ қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына, туыстары мен жақындарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Шəкен Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ белгілі ғалым Сəуле Тұрарқызы РЫСҚҰЛОВАНЫҢ қайтыс болуына байланысты марқұмның туысқандарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының төралқасы ҚР ҰҒА академигі Назарбай Қадырұлы Блиевке інісі Асқар ҚАДЫРҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады. Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті механика-математика факультетінің жəне «Математика жəне механика» ғылыми-зерттеу институтының ұжымдары академик, профессор, физика-математика ғылымдарының докторы Назарбай Қадырұлы Блиевке туған інісі АСҚАРДЫҢ мезгілсіз дүниеден өтуіне байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ұжымы басылымның бұрынғы қызметкері Исахан Ақылбековке інісі НҰРБАЙДЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

ДҮБІРГЕ

Дґѕгеленген дїние їйіѕізде Дүйсенбі, 14 қаңтар 7.00 9.00 9.40 10.00 11.05 11.25 12.30 12.45 13.20 13.50 14.50 15.25 15.55 17.00 17.20

«Таңшолпан». Жаңалықтар. «Жан жылуы». «Апта.Kz». «Арнайы репортаж». «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Дауа». Телеемхана. «Ақсауыт». «Кешір мені». Телехикая. «Алаш алыптары». Деректі фильм. «Төлдер қалай өседі?». Деректі хикая. «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Өзекжарды».

Сейсенбі, 15 қаңтар 7.00 9.00 9.45 10.35 11.25 12.30 12.45 13.05 13.50 14.45 15.25 15.55 17.00 17.20 17.35

“Таңшолпан”. Жаңалықтар. «Туған елдің түтіні». Телехикая. «Айтуға оңай...». «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Sport.kz». «Алаң». «Кешір мені». Телехикая. «Жарқын бейне». «Төлдер қалай өседі?». Деректі хикая. «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Еңбек түбі – береке». «Джеспен бірге табайық!».Мультхикая.

Сəрсенбі, 16 қаңтар 7.00 9.00 9.45 10.35 11.25 12.30 12.45 13.20 13.50 14.50 15.20 15.55 17.00 17.20 17.40 18.00 18.30 19.05 19.30 20.30 21.05 21.50 22.40 23.30 00.05 02.05 02.25 02.40 02.55 03.45

7.00 9.00 9.10 10.00 10.10 11.00 11.10 11.30

17.40 «Джеспен бірге табайық!?». Мультхикая. 18.05 «Бала тілі – бал». 18.35 «Қылмыс пен жаза». 18.55 «Жиһанкез». Телесаяхат. 19.20 «Қазақстан-2050» – Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің саяси бағыты. 19.30 «Кешір мені». Телехикая. 20.30 Жаңалықтар. 21.05 «Алаң» ток-шоуы. 21.50 «Туған елдің түтіні». Телехикая. 22.40 «Келін». Телехикая. 23.30 Жаңалықтар. 00.05 «Sport.KZ». 00.25 «Қызғаныш». Кино. 02.10 «Кітапхана». 02.40 «Алдап көр». Телехикая. 03.30 Аңдатпа, əнұран.

7.00 9.00 10.00 11.10 11.40 13.00 13.15 13.40 14.00 14.15 15.15 16.30 17.00 17.15 17.50 18.00 18.15 19.10 20.00 20.30 20.50 21.00 21.30 23.00 23.30 00.00 00.50 01.20 03.0004.00 8.30 8.55 9.00 9.20 9.55 10.00 11.40 12.10 12.40 13.20 14.00 15.40 16.10 16.40 17.30 18.40 19.10 19.30 20.00 21.30 22.40 23.10 23.15 00.45 01.15 01.20

9.00 9.05 9.35 10.05 10.10 12.10 13.00 13.45 14.35 15.05 15.35 16.00 17.00 17.20 17.40 18.20 18.30 19.00 19.50 20.00 20.20 20.30 21.00 21.05 22.15 22.25 23.50 23.55 01.00

«Іске сəт!». «Жеті күн». «Жеті күн». «Біз». Ток-шоу. «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «Көзқарас». Арнайы репортаж. Жаңалықтар. «Сүю өнері». Телехикая. «Секреты в раю». Кино. «Айбын». Жаңалықтар. «Топжарған». «Профессионал». Жаңалықтар. «Белгісіз аймақтар». Телехикая. «Біз». Ток-шоу. Жаңалықтар. Индустрияландыру күнделігі. «Профессионал». Жаңалықтар. «Долина волков». Телесериал. Футбол. Жаңалықтар «След». Кино. Жаңалықтар. «Қатерлі мұхит акуланың шабуылы». Деректі фильм. Жаңалықтар.

«Сүйінші». Ауа райы. Мультфильм. «Бəрі есімде». Тамара Асармен бірге. Ауа райы. «Цена жизни». Телесериал. «Бағдаршам». «Жарайсың». «Желіккендер». Телехикая. «Жасырмай». «Жолы болмайтын жігіт». Кино. «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. Мультфильм. «Триумф любви». Телесериал. «49 күн». Телехикая. «Мұқабадағы бейне». Реалити-шоу. «Той көйлегін таңдай біл». Реалити-шоу. «Жарайсың». «Судьбы сестер». Телесериал. «Бастықты қорғау керек». Телехикая. «Жарайсың». Ауа райы. «Замерзшая из Майами». Кино. «Сүйінші». Ауа райы. «Əсем əуен «Ел арнада». Концерт.

Əнұран, аңдатпа. «Алтын көмбе». «Əлі есімде». Телеафиша. «Үлкен балық». Кино. «Жүздесу». «Хан əулетінің тарихы». Телехикая. «Сегіз қырлы». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Жетісаз». «Таутұлға». «Сүйкімді Доррит». Телехикая. «Күмбірлеген домбыраның сазды үні». Деректі фильм. «Музыка əлемінде». «Қолтаңба». «Қазақтың қолөнері». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Хан əулетінің тарихы». Тарихи телехикая. «Қазақтың қолөнері». «Шаңырақ». «Қазақтың қолөнері». «Музыкант».Деректі фильм. «Құмсағат». «Трое». Кино. «Қазақтың қолөнері». «Іңкəр жүрек». Қарлығаш Мұртазинаның шығармашылық кеші. «Құмсағат». «Сүйкімді Доррит». Телехикая. Аңдатпа, əнұран.

www.egemen.kz

11 қаңтар 2013 жыл

18.00 18.30 19.00 19.30 20.30 21.05 21.50 22.40 23.30 00.05 02.00 02.15 02.45 03.35

«Бала тілі – бал». «Таутұлға». «Даму». «Кешір мені». Телехикая. Жаңалықтар. «Айтуға оңай…» «Туған елдің түтіні». Телехикая. «Келін». Телехикая. Жаңалықтар. «Рейчел тұрмысқа шығады». Кино. «Еңбек түбі – береке». «Даму». «Алдап көр». Телехикая. Аңдатпа, əнұран.

7.00 9.00 9.10

Іске сəт! Жаңалықтар. «Қайта оянған махаббат». Телехикая. 10.00 Жаңалықтар. 10.10 «Біз». 11.00 Жаңалықтар. 11.10 «Балаларға өмір сыйлаңыз». 11.30 «Долина волков». Телесериал. 13.00 Жаңалықтар. 13.15 «Көзқарас». 13.40 Индустрияландыру күнделігі. 14.00 Жаңалықтар. 14.15 «Сүю өнері». Телехикая. 15.15 «Секреты в раю». Кино. 16.15 Футбол. 17.00 Жаңалықтар. 17.15 «Футбол жанкүйерлері». Деректі сериал. 17.50 «Профессионал». 18.00 Жаңалықтар. 18.15 «Белгісіз аймақтар». Телехикая. 19.10 «Біз». Ток-шоу. 20.00 Жаңалықтар. 20.30 «Казахстан: социальные проекты». 20.50 «Профессионал». 21.00 Жаңалықтар. 21.30 «Долина волков». Телесериал. 23.00 Жаңалықтар. 23.30 «След». Кино. 00.30 Жаңалықтар. 00.50 «Акула күні!». Деректі сериал. 02.00- Жаңалықтар. 04.00 8.30 8.55 9.00 9.15 9.55 10.00 11.40 12.00 12.30 13.20 14.00 15.40 16.10 16.40 17.30 18.40 19.00 19.30 20.00 21.30 22.40 23.10 23.15 00.45 01.15 01.20

9.00 9.05 9.45 10.05 10.10 10.40 11.50 12.20 13.00 13.50 14.40 14.45 15.10 15.35 16.00 17.00 17.25 17.30 18.15 18.30 19.00 19.50 20.00 20.30 21.00 21.05 22.40 00.10 00.15 01.00

«Сүйінші». Ауа райы. Мультфильм. «Мүмкін емес...». Өзекті де өткір проблема көтеретін ток-шоу. Ауа райы. «Цена жизни». Телесериал. Мультфильм. «Жарайсың». «Желіккендер». Телехикая. «Адамзаттың ұлы жетістіктері». Деректі сериал. «Замерзшая из Майами». Кино. «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. «Сүйінші». «Триумф любви». Телесериал. «49 күн». Телехикая. «Мұқабадағы бейне». Реалити-шоу. «Платье моей мечты». Реалити-шоу. «Жарайсың». «Судьбы сестер». Телехикая. «Бастықты қорғау керек». Телесериал. «Жарайсың». Ауа райы. «Цена успеха». Кино. «Сүйінші». Ауа райы. «Əсем əуен «Ел арнада». Концерт.

Əнұран, аңдатпа. «Өркениет». Ток-шоу. «Шаңырақ». «Телеафиша». Əлібек Дінішев əн шырқайды. «Трое». Кино. «Дон Жуан». Опера. «Сол жылдар...». «Хан əулетінің тарихы». Телехикая. «Сегіз қырлы». «Сурет-ғұмыр». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Жетісаз». «Келбет». «Сүйкімді Доррит». Телехикая. «Хамит Ерғалиев». Деректі фильм. «Сурет-ғұмыр». «Көкжиек». «Қазақстанның жиырма кереметі». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Хан əулетінің тарихы». Телехикая. «Қазақтың қолөнері». «Легенды и мифы оперного...». «Музыкант». Деректі фильм. «Құмсағат». «Танго нашего детства». Кино. «Ақсарай». «Сурет-ғұмыр». «Сары қыз». Концерт. Аңдатпа, əнұран.

13.00 13.15 13.40 14.00 14.15 15.25 16.05 17.00 17.15 17.50 18.00 18.15 19.10 20.00 20.30 20.50 21.00 21.30 23.00 23.30 00.30 01.00 02.0004.00

“Таңшолпан”. Жаңалықтар. «Туған елдің түтіні». Телехикая. «Айтуға оңай...». «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Даму». «Сыр сұхбат». «Кешір мені». Телехикая. «Жарқын бейне». «Төлдер қалай өседі?». Деректі хикая. «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Өзекжарды». «Джеспен бірге табайық!». Мультхикая. «Бала тілі – бал». «Таутұлға». «Өрлеу. Астана». «Кешір мені». Телехикая. Жаңалықтар. «Айтуға оңай…». «Туған елдің түтіні». Телехикая. «Келін». Телехикая. Жаңалықтар. «Мария-Антуанетта». Кино. «Өрлеу. Астана». «Өзекжарды». «Өркениет». «Алдап көр». Телехикая. Аңдатпа, əнұран.

Іске сəт! Жаңалықтар. «Қайта оянған махаббат». Телехикая. Жаңалықтар. «Біз». Ток-шоу. Жаңалықтар. «Балаларға өмір сыйлаңыз». «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «Көзқарас». «Казахстан: социальные проекты». Жаңалықтар. «Сүю өнері». Телехикая. «Секреты в раю». Кино. «Бармысың, бауырым!» Жаңалықтар. «Футбол жанкүйерлері». Деректі сериал. «Профессионал». Жаңалықтар. «Белгісіз аймақтар». Телехикая. «Біз». Ток-шоу. Жаңалықтар. Индустрияландыру күнделігі. «Профессионал». Жаңалықтар. «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «След». Кино. Жаңалықтар. «Акула күні». Деректі сериал. Жаңалықтар.

Бейсенбі, 17 қаңтар 7.00 9.00 9.45 10.35 11.25 12.30 12.45 13.35 13.50 14.50 15.20 15.55 17.00 17.20 17.35 18.00 18.30 19.00 19.30 20.30 21.05 21.55 22.45 23.35 00.10 02.00 02.25 02.40 03.10 04.00

7.00 9.00 9.10 10.00 10.10 11.00 11.10 11.30 13.00 13.15 13.40 14.00 14.15 15.15 16.05 16.30 17.00 17.15 17.35 18.00 18.15 19.15 20.00 20.30 20.50 21.00 21.30 23.00 23.30 00.30 01.00 02.0004.00

«Таңшолпан». Жаңалықтар. «Туған елдің түтіні». Телехикая. «Айтуға оңай...». «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Толағай». Отбасылар сайысы. «Ғажайыпстанға саяхат». «Кешір мені». Телехикая. «Сөнбес сəуле». «Хайуанаттар əлеміне саяхат». Деректі фильм. «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Еңбек түбі – береке». «Джеспен бірге табайық!». Мультхикая. «Бала тілі – бал». «Таутұлға». «Өрлеу. Жаңа Қазақстан». «Кешір мені». Телехикая. Жаңалықтар. «Айтуға оңай…». «Туған елдің түбіні». «Келін». Телехикая. Жаңалықтар. «Радио». Кино. «Өрлеу. Жаңа Қазақстан». «Еңбек түбі – береке». «Əлі есімде». «Алдап көр». Телехикая. Аңдатпа, əнұран.

Іске сəт! Жаңалықтар. «Қайта оянған махаббат». Телехикая. Жаңалықтар. «Біз». Жаңалықтар. «Балаларға өмір сыйлаңыз». «Долина волков». Телесериал. Жаңалықтар. «Көзқарас». «Индустрияландыру күнделігі». Жаңалықтар. «Сүю өнері». Телехикая. «Секреты в раю». Кино. «Азық-түлік мəселесі». «Ұлт саулығы». Жаңалықтар. «Үкімет пен əлеумет». «Профессионал». Жаңалықтар. «Белгісіз аймақтар». Телехикая. «Біз». Ток-шоу. Жаңалықтар. «Қазақстан: əлеуметтік жобалар». «Профессионал». Жаңалықтар. «Долина волков». Телесериал. «25-й километр». Телесериал. «След». Концерт. Жаңалықтар. «Акула күні». Деректі сериал. Жаңалықтар.

Сенбі, 19 қаңтар

Жұма, 18 қаңтар 7.00 9.00 9.45 10.35 11.25 12.30 12.45 13.20 13.50 14.50 15.20 15.55 17.00 17.20 17.35 18.00 18.30 19.00 19.30 20.30 21.05 21.55 22.30 23.20 23.55 01.35 01.55 02.20 02.50 03.40

“Таңшолпан”. Жаңалықтар. «Туған елдің түтіні». Телехикая. «Айтуға оңай...». «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Менің Қазақстаным». «Ғибратты ғұмыр». «Кешір мені». Телехикая. «Сөнбес сəуле». «Хайуанаттар əлеміне саяхат». Деректі фильм. «Ұлы əмірші Куаң Ге То». Телехикая. Жаңалықтар. «Өзекжарды». «Джеспен бірге табайық!». Мультхикая. «Бала тілі – бал». «Таутұлға». «Иман айнасы». «Кешір мені». Телехикая. Жаңалықтар. «Айтуға оңай» «Жайдарман». «Келін». Телехикая. Жаңалықтар. «Сезім тəрбиесі». Кино. «Өзекжарды». «Иман айнасы». «Ғасырлар пернесі». «Алдап көр». Телехикая. Аңдатпа, əнұран.

7.00 9.00 9.15

Іске сəт! Жаңалықтар. «Қайта оянған махаббат». Телехикая. 10.00 Жаңалықтар. 10.10 «Біз». 11.00 Жаңалықтар. 11.10 «Балаларға өмір сыйлаңыз». 11.30 «Долина волков». Телесериал. 13.00 Жаңалықтар. 13.15 «Көзқарас». 13.40 «Қазақстан: əлеуметтік жобалар». 14.00 Жаңалықтар. 14.15 «Сүю өнері». Телехикая. 15.15 «Секреты в раю». Кино. 16.10 «Əскери іс». 17.00 Жаңалықтар. 17.15 Шешім қабылданды 17.35 «Профессионал». 18.00 Жаңалықтар. 18.15 «Белгісіз аймақтар». Телехикая. 19.10 «Біз». Ток-шоу. 20.00 Жаңалықтар. 20.30 Арнайы репортаж. 21.00 Жаңалықтар. 21.30 «Долина волков». Телесериал. 23.00 Жаңалықтар. 23.30 «След». Кино. 00.30 Жаңалықтар. 01.00 «Судағы қан». Деректі фильм. 02.00- Жаңалықтар. 04.00

ТОЛЫ ДЇНИЕ

7.00 7.25 7.55 8.00 10.00 10.30 12.00 12.20 13.05 13.15 13.50 15.325 15.55 16.25 17.00 17.20 17.40 19.20 19.40 20.05 20.30 21.05 22.25 22.55 23.30 01.50 02.20 04.00

7.00 8.20 9.55 10.00 10.10 10.30 11.00 11.10 11.40 12.10 12.30 13.00 13.10 14.00 14.10 15.30 17.00 17.15 18.00 18.15 20.00 20.30 21.00 21.30 22.20 00.00 00.30 01.00 02.3504.00

9.00 9.25 9.30 9.55 10.00 10.20 10.50 11.30 13.00 13.40 15.00 16.00 16.55 19.00 19.50 20.30 21.00

8.30 8.55 9.00 9.15 9.55 10.00 10.40 12.00 12.30 13.20 14.00 15.30 16.10 16.40 17.30 18.40 19.00 19.30 20.00 21.30 22.40 23.10 23.15 00.45 01.15 01.20

9.00 9.05 9.35 10.05 10.10 11.45 12.30 13.00 13.50 14.40 14.45 15.10 15.40 16.00 17.00 17.30 18.00 18.10 18.30 19.00 19.45 20.00 20.30 21.00 22.20 23.55 01.00

«Сүйінші». Ауа райы. Мультфильм. «ХХІ ғасыр көшбасшысы». Ауа райы. «Цена жизни». Телесериал. Мультфильм. «Жарайсың». «Желіккендер». Телехикая. «Что наша жизнь...». «Цена успеха». Кино. «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. «Сүйінші». «Триумф любви». Телесериал. «49 күн». Телехикая. «Мұқабадағы бейне». Реалити-шоу. «Платье моей мечты». Реалити-шоу. «Жарайсың». «Судьбы сестер». Телехикая. «Бастықты қорғау керек». Телехикая. «Жарайсың». Ауа райы. «Однажды в багажнике». Кино. «Сүйінші». Ауа райы. «Əсем əуен «Ел арнада». Концерт.

Əнұран, аңдатпа. «Кітапхана». «Неслучайные встречи». «Құмсағат». «Танго нашего детства». Кино. Вена төріндегі қазақ мəдениетінің салтанаты. Концерт. «Легенды и мифы оперного...». «Хан əулетінің тарихы». Телехикая. «Сегіз қырлы». «Сурет-ғұмыр». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Жетісаз». «Шығармашылық қиғаштығы». «Сүйкімді Доррит». Телехикая. «Бикен апай». Деректі фильм. «Кітапхана». «Қазақтың қолөнері». «Музыка əлемінде». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Хан əулетінің тарихы». Телехикая. «Мирас». «Раскрытая партитура». «Қазақ даласының құпиялары». Сығанақ. Деректі топтама. «Легенда о сурамской крепости». Кино. Қазақстан өнер шеберлерінің концерті. «Сүйкімді Доррит». Телехикая. Аңдатпа, əнұран.

8.30 8.55 9.00 9.20 9.55 10.00 11.40 12.00 12.30 13.20 14.00 15.30 16.10 16.40 17.30 18.40 19.00 19.30 20.00 21.30 22.40 23.10 23.15 00.50 01.20 01.40

9.00 9.05 9.50 10.20 11.40 13.00 13.50 14.40 14.45 15.10 15.35 16.00 17.00 17.10 17.30 17.50 18.00 18.25 18.30 19.00 19.50 20.00 20.30 21.00 21.05 22.50

23.55 01.00

«Сүйінші». Ауа райы. Мультфильм. «Əзіл-Tube» бағдарламасы. Ауа райы. «Цена жизни». Телесериал. «Сенім. Білім.kz». «Жарайсың». «Желіккендер». Телехикая. «ХХІ ғасыр көшбасшысы». «Однажды в багажнике». Кино. «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. «Сүйінші». «Триумф любви». Телесериал. «49 күн». Телехикая. «Мұқабадағы бейне». Реалити-шоу. «Платье моей мечты». Реалити-шоу. «Жарайсың». «Судьбы сестер». Телехикая. «Бастықты қорғау керек». Телехикая. «Жарайсың». Ауа райы. «11, 12 и 13 друзей Оушена» «Нокаут». Кино. «Сүйінші». «Əсем əуен «Ел арнада». Концерт. Ауа райы.

Əнұран, аңдатпа. «Көкжиек». «Раскрытая партитура». «Легенда о сурамской крепости». Кино. А.Мұсақожаеваның шығармашылық кеші. «Хан əулетінің тарихы». Телехикая. «Сегіз қырлы». «Құмсағат». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Жетісаз». «Келесі аялдама». «Сүйкімді Доррит». Телехикая. «Қазақтың қолөнері». «Барып қайт балам ауылға». М.Өзтүрік. Деректі фильм. «Қылқалам». «Дала дауысы». «Сөнбес сəуле». «Сурет-ғұмыр». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Жас нояндар». Телехикая. «Қазақтың қолөнері». «Ғасырлар пернесі». «Қазақ даласының құпиялары». Испиджап. Деректі топтама. «Телеафиша». «Манхэттендегі жұмбақ өлім». Кино. «Есіңде бар ма, жас күнің». Кенжеғали Мыржықбаевтың концерті. «Сүйкімді Доррит». Телехикая. Аңдатпа, əнұран.

8.30 8.55 9.00 9.20 9.55 10.00 11.40 12.00 12.30 13.20 13.40 14.00 15.30 16.10 16.40 17.30 18.40 19.00 19.30 20.00

22.55 23.00 00.30 00.55 01.00

9.00 9.05 9.25 10.05 11.50 11.55 12.25 12.35 13.00 13.50 14.40 14.45 15.10

16.00 17.00 17.10 17.30 18.00 18.20 18.30 19.00 19.50 20.00 20.25 20.30 20.55 22.15 23.55 01.00

«Сүйінші». Ауа райы. Мультфильм. «Адамзаттың ұлы жетістіктері». Деректі сериал. Ауа райы. «Цена жизни». Телесериал. Мультфильмдер. «Жарайсың». «Желіккендер». Телехикая. «FreshmanЫ». «Жанама əсер». «Нокаут». Кино. «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. «Сүйінші». «Триумф любви». Телесериал. «49 күн». Телехикая. «Мұқабадағы бейне». Реалити-шоу. «Платье моей мечты». Реалити-шоу. «Жарайсың». Бокс. «Астана – Арланс» (Қазақстан) – «Украинские атаманы» (Украина). Алматыдан тікелей көрсетілім. Ауа райы. «Семейные тайны». Кино. «Сүйінші». Ауа райы. «Əсем əуен «Ел арнада». Концерт.

Əнұран, аңдатпа. «Қылқалам». «Өркениет». «Манхэттендегі жұмбақ өлім». Кино. «Сурет-ғұмыр». «Ғасырлар пернесі». «Қазақтың қолөнері». «Таутұлға». «Жас нояндар». Телехикая. «Сегіз қырлы». «Құмсағат». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Ғажайып Қазақстаным». Сара Тыныштығұлованың шығармашылығына 50 жыл. «Сүйкімді Доррит». Телехикая. «Қазақтың қолөнері». «Жетісаз». «Əлі есімде». «Шаңырақ». «Қазақтың қолөнері». «Таңғажайып табиғат». Деректі хикая. «Жас нояндар». Телехикая. «Қазақтың қолөнері». «Иман айнасы». Телеафиша. «Қазақ даласының құпиялары». Сауран. Деректі топтама. «Ақсарай». «Үлкен балық». Кино. «Мəдениет» концерт залынан. Аңдатпа, əнұран.

22.30 23.20 23.25 01.10

9.00 9.05 9.20 9.50 9.55 11.35 12.00 12.30 12.50 13.30 13.40 14.40 15.40 16.30 17.00 17.45 18.00 18.20 18.30 19.00 19.30 20.30 21.20 23.35 23.55 01.00

«Саяхатшы Дара». Мультхикая. «Кайлəн». Мультхикая. «Алдар көсенің басынан кешкен хикаялары». Мультфильм. «Келін». Телехикая. «Жиһанкез». «Шаркбой мен Лаваның бастан кешкендері». Кино. «Түлкі жəне тасбақа», «Аңқау қасқыр». Мультфильмдер. «Телқоңыр». «Қазақтың қолөнері». «Алаш алыптары». Деректі фильм. «Туған елдің түтіні». Телехикая. «Ас мəзірі». «Дауа». Телеемхана. «Жүзден жүйрік». Жаңалықтар. «Қылмыс пен жаза». «Дениз». Телехикая. «Жан жылуы». «Жарқын бейне». «Арнайы репортаж». Жаңалықтар. «Тек əн ғана...». Мақпал Жүнісованың əн кеші. 1-бөлім. «Жайдарман». Жаңалықтар. «Ақыл мен сезім». Кино. «Алаш алыптары». Деректі фильм. «Дениз». Телехикая. Аңдатпа, əнұран.

«Орман хикаясы». Кино. «Қожалық мырзаның академиясы». Балаларға базарлық. «Балаларға өмір сыйлаңыз». Жаңалықтар. Деректі фильм. «Ұлт саулығы». Денсаулық бағдарламасы. Жаңалықтар. «Ас мəзірі». «Азық-түлік мəселесі». «Контуры на карте». «Алдар көсе». Телехикая. Жаңалықтар. «Астаналық жаңа жыл балы – Столичный новогодний бал-2013». Жаңалықтар. «Астаналық жаңа жыл балы – Столичный новогодний бал-2013». «Аймақтар аламаны». Жаңалықтар. «Бармысың, бауырым?». Жаңалықтар. «Қылықты əйел». Кино. Жаңалықтар. «Аймақтар аламаны». Күнделік. Жаңалықтар. «Хабар stars». Музыкалық бағдарлама. «Ларго Винч: начало». Кино. Жаңалықтар. Жаңалықтар. «Алтын Феникс операциясы». Кино. «Ұзатылмаған кемпірлер». Спектакль.

«Маша и Медведь». Мультсериал. Ауа райы. «Бакуган: Жанкешті жауынгерлер». Мультсериал. Ауа райы. «Сенім.Білім.kz». «Адамзаттың ұлы жетістіктері». Деректі сериал. «Суперпапа». Реалити-шоу. «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. «ХХІ ғасыр көшбасшысы». Концерт. «Жаным». Телехикая. «Жасырмай». Баскетбол. «Астана» (Қазақстан) – «Красные Крылья» (Ресей). «Əсем əуен «Ел арнада». Концерт. «Бағдаршам». «Что наша жизнь...». «Пусть ангелы хранят». Телехикая. «Короли игры». Кино. Ауа райы. «Мəңгі өмір сүргің келсе». Кино. Ауа райы.

Əнұран, аңдатпа. «Мирас». «Ханзада мен қайыршы». Кино. «Сурет-ғұмыр». «Үлкен балық». Кино. «Иман айнасы». «Неслучайные встречи». Мəдениет жаңалықтары. «Əн-айтыс». «Алдар көсенің басынан кешкен таңғажайып оқиғалары». Мультфильм. «Атақты жазушылар». Деректі фильм. «Тильда – нағыз дос». Кино. «Дала-думан». «Ханзада мен қайыршы». Кино. «Кен Фоллетпен өткен ғасырға саяхат». Деректі хикая. «Дала даусы». Мəдениет жаңалықтары. «Қазақтың қолөнері». «Сағындырған əндер-ай». Ретроконцерт. «Алтын көмбе». «Тильда – нағыз дос». Кино. «Жүздесу». «Ақыл мен сезім». Кино. «Музыка əлемінде». «Атақты жазушылар». Деректі фильм. Аңдатпа, əнұран.

Жексенбі, 20 қаңтар 7.00 7.25 7.55 8.05 10.00 10.30 11.20 11.55 12.30 13.15 13.45 15.20

16.25 17.00 17.30 17.40 19.20 20.30 21.35

00.35 02.40

7.00 8.05 9.15 10.00 10.30 11.00 11.40 12.00 12.30 15.30 16.30 17.20 18.30 20.00 21.00 22.00 22.30 00.30 02.0003.00

9.00 9.15 9.20 10.45 10.50 11.10 11.30 13.00 13.50 14.30 15.00 16.00 16.40 17.00 18.30 19.30 20.00 21.00 22.30 23.20 23.25 01.00

9.00 9.05 9.20 9.50 12.00 12.30 12.50 13.30 13.40 14.40 15.30 16.20 16.50 17.00 17.45 18.00 18.20 18.30 19.00 19.40 20.30 21.10 23.10 23.15 23.45 23.55 01.00

«Саяхатшы Дара». Мультхикая. «Кайлəн». Мультхикая. «Алдар көсенің басынан кешкен хикаялары». Мультфильм. «Келін». Телехикая. «Ас мəзірі». «Толағай». «Ақсауыт». «Сыр-сұхбат». «Көкпар». Ұлттық ойын. «Жыр аққуы». Марфуға Айтқожина. «Туған елдің түтіні». Телехикая. «Ассалаумағалейкум, Астана!». Ақын Маралтай Райымбекұлының жыр кеші. «Жүзден жүйрік». «Алтын таға». Халықтық лотерея. «Ғажайыпстанға саяхат». Мультфильм. «Дениз». Телехикая. «Тек əн ғана...». Мақпал Жүнісованың əн кеші. 2-бөлім. «Апта.kz». Кəсіби бокс. Əлем чемпионы атағы үшін жекпе-жек. Геннадий Головкин (Қазақстан) – Габриэль Росадо (АҚШ). «Билік иелері». Кино. Аңдатпа, əнұран.

«Ерекше күн». Кино. «Қожалық мырзаның академиясы». Балаларға базарлық. «Бірлігіміз жарасқан!». Ұлт ынтымағы. «Айбын». «Топжарған». «Футбол жанкүйерлері». Деректі сериал. «Ас-арқау». Əскери іс. «Любовь должна была случиться». Кино. Тікелей эфирде – ТВ Бинго. «Хабар stars». Музыкалық бағдарлама. «Əзіл-кеш». «Аймақтар аламаны». «Жеті күн». «Жеті күн». «Бюро расследований». «Ларго Винч: заговор в Бирме». Кино. «Аяушылық болмайды». Кино. «Классика мен танго». Концерт.

«Маша и Медведь». Мультфильм. Ауа райы. «Бакуган: Жанкешті жауынгерлер». Мультсериал. Ауа райы. «Жанама əсер». «FreshmanЫ». «Н20 жəй ғана су қос». Жастар телехикаясы. «ХХІ ғасыр көшбасшысы». «Суперпапа». Реалити-шоу. «Маша и Медведь». Мультсериал.. «Жаным». Телехикая. «Бəрі есімде». Тамара Асармен бірге. «Лос Анджелестің даудамайлары». Деректі сериал.. «Мадлен». Кино. Атхамбек Юлдашевтың концерті. «Əзіл-Tubе» бағдарламасы. «Мүмкін емес…». «Пусть ангелы хранят». Телехикая. «Короли игры». Кино. Ауа райы. «Үшеуге арналған ойын». Кино. Ауа райы.

Əнұран, аңдатпа. «Мирас». «Ханзада мен қайыршы». Кино. «Ақыл мен сезім». Кино. «Əлі есімде». Мəдениет жаңалықтары. «Əн-айтыс». «Алдар көсенің басынан кешкен таңғажайып оқиғалары». Мультфильм. «Атақты жазушылар». Деректі фильм. «Даниэль Деронда». Кино. «Саз толғау». «Ханзада мен қайыршы». Кино. «Қазақтың қолөнері». «Кен Фоллетпен өткен ғасырға саяхат». Деректі хикая. «Дала даусы». Мəдениет жаңалықтары. «Қазақтың қолөнері». «Сағындырған əндер-ай». Ретроконцерт. «Өркениет». «Даниэль Деронда». Кино. «Сол жылдар...». «Мона Лизаның жымиысы». Кино. «Сурет-ғұмыр». Концерт. «Қазақтың қолөнері». «Атақты жазушылар». Деректі фильм. Аңдатпа, əнұран.

Президент таѕдауын конгресс ќолдай ма? Мамадияр ЖАҚЫП, «Егемен Қазақстан».

АҚШ президенті Барак Обама ел үкіметіндегі аса маңызды қызметтерге кандидаттарды атады: қорғаныс министріне – бұрынғы сенатор Чак Хейгелді, Орталық барлау басқармасына өз көмекшісі Джон Бреннанды ұсынды.

Президент ұсынған соң, ол қалай да өтеді деу демократиялық елде тым ұшқарылау пікір. Рас, президент те кездейсоқ біреуді ұсына салмайды, өз таңдауын ел бағалаған танымал тұлғалардың арасынан іздейді. Сөйтсе де конгресте президенттің өзіне де, ұсынылған кандидаттарға да қарсыластар табылады. Тіпті, олардың іскерлік қабілетінің өзі біреулерге ұнамауы мүмкін. Шынында да, бұл кандидаттар бұрыннан елге танымал қайраткерлер. Хейгелдің бұрын сенатор болғанының өзі біраз жайды аңғартады. Бреннанның президенттің лаңкестікке қарсы күрес жөніндегі кеңесшісі болғаны – үлкен сенім арқалатар қызмет. Бұл адамдарды шешуші қызметке ұсына отырып, президент Обама оларға жақсы сипаттамалар да берді. Бұған дейін көп жағдайда супердержаваның қорғаныс министрі азаматтық тұлғалар болып келсе, Хейгел, беки қалған күнде, əскери операцияларға қатысқан, тіпті жарақат та алған, Вьетнамдағы соғыстың ардагерлері қатарынан шыққан министр болып ерекшеленбек. Бұл біраз конгресмендерге ұнауы мүмкін. Соңғы уақытта Хейгел Джорджтаун университетінде жұмыс істей жүріп, президенттің барлау мəселелері жөніндегі кеңесшілер тобының құрамында, оның тең төрағасы да болған. Бірақ Хейгелдің конгресте біраз сұрақ тудыратын да жайлары бар. Бұған дейін ол конгресте «еврей лоббиі» бар, парламент соның ықпалында деген пікірді айтып жіберген. Соны конгрес-

мендер нақтырақ түсіндір деуі мүмкін. Ұстап көрсететіндей уəж жоқ нəрсені түсіндіру қиын. Ал мықтылар мұндай жағдайдан да шыға алады. Бұл да Хейгелдің алдында тұрған сын. Тағы бір жай – Хейгелдің Таяу Шығыс жөнінде бұған дейін өз пікірі болып келді: белгілі «Хамас» қозғалысы жəне Иранмен дипломатиялық қатынасты реттеу қажеттігін айтқан. Бұл АҚШ-тың қазіргі саясатына томпақтау. Мұны, əрине, Обама да біледі. Сірə, онымен министрлікке кандидат түсініскен болар, ал конгреспен түсінісе ала ма? Бұл да проблема. Хейгелге байланысты біраз мəселе туындайды. Оны Обама да күні бұрын ескергені анық. Хейгел – республикашыл. Оған біраз сын айтылғанымен, өз партияластарын республикашылардың біразы қолдайтыны анық. Ал демократтар өз көсемдерінің ұсынысын қолдауға тиіс қой. Сірə, Обаманың есебі оң нəтижесін берер. Ал Джон Бреннанды бекіту біршама жеңіл өтсе керек. Сонау 2001 жылғы лаңкестік əрекеттен кейін ол – үнемі сол лаңкестермен күресте көзге түсіп жүрген қайраткер. Күні кеше Усама бен Ладеннің көзін жою операциясын басқарушылардың бірі болған адамның Орталық барлау басқармасына жетекшілікке баруы да қисынды. Біреулер оны президент Буштың кезіндегі біраз көлеңкелі іске араластырғысы келеді. Бірақ ол қазіргі президенттің таңдауына кедергі келтіре қоймас. Жұрттың АҚШ-тағы министрлік деңгейіндегі тағайындауларды сөз етуінде мəн бар. Шындығында аталған кандидаттар, сондай-ақ, мемлекеттік хатшы қызметіне ұсынылып отырған сенатор Джон Керри президент Обама əкімшілігіндегі негізгі тұтқалар болмақ. Сөйтіп, олар президенттің екінші мерзімдегі қызметі бағытының сұлбасын да айқындайды.

Саяси ойыннан да бедел жинауєа болады екен Қазір халықаралық телеарналар белгілі француз актері Жерар Депардьенің өз елінің басшылығына өкпелеп, Ресей Федерациясы азаматтығын алғанын жарысып көрсетіп жатыр. Осыған байланысты пікірлер əртүрлі: біреулер бұл оқиға Ресейдің беделін көтереді десе, екіншілері жай ойын санайды.

Əрине, əлемдік белгілі адамдардың іс-əрекеттері, пікірлері айтарлықтай маңызды. Оған халық құлақ асады. Жерар Депардьенің ресми түрде мəлімдеме жасап, өз елінің үкіметін сынағаны Францияның абыройын төкті деуге болар. Ал Ресейге келіп, осы елдің басшысы қолынан РФ төлқұжатын алуы, талайларды жүрекжарды қуанышқа бөледі. Заң бойынша Ресей азаматтығын алу үшін бес жыл күту керек, орыс тілін білу міндет. Ал Депардье екі күнде төлқұжат алды, орыс тілінен мақұрым. Бірақ ол – Депардье. Қарапайым қисын: жақсы елден жақсы адам кетпейді, жаман елге жақсы адам жайдан жай бармайды. Атақты актер өркениетті дейтін Батыстың белді елі – Францияны тастап кетіп, Ресейдей елге келіп отыр. Бұған дейін ұлылардың Ресейге қашып келгені сирек, одан қашып кеткендері аз емес еді. Қорытынды жасай бер! Қазір ресейліктер қуаныш құшағында. Əсіресе, оны алғашқылар қатарында қабылдаған Мордовияда үлкен мереке. Қақаған суыққа қарамай, шағын республика Ресейдің жаңа азаматын қарсы алуға шықты. Аса құрметті адамға көрсетілер құрметтің бəрін жасады. Мордовия губернаторы Владимир Волков құшағын айқара ашып, «Ресей Федерациясының жаңа азаматын қарсы ал-

ғанына қуанышын» білдіріп, бірден өз астаналары – Саранск қаласында тіркеуге алатындарын мəлімдеді. Онан соң республиканың ең көрікті жерінен үй салып алуды ұсынды. Ол аздай, мордвиндер жаңа отандасына өз республикасының мəдениет министрі болуға өтініш білдірді. Басқасына нақты жауап қатпаса да, Депардье министр болудан бас тартты. Расында оны қайтпек, тіпті бас тартпағанда, өзі білмейтін елде министр болып жарыта қоюы екіталай. Депардьенің Ресей азаматтығын алу жөніндегі реалити-шоу əлі де біразға дейін созылуы мүмкін. Ресейліктер оны өз елінің беделін өсіретін оқиға екеніне күмəнсіз сенеді. Əсіресе, Депардьенің «Ресей – ұлы демократия елі», «Сіздердің президенттеріңіз ұлы, өте ақылды жəне өте жомарт» деген сөздері жандарын жадыратады. Атақты актер өз еліне неге өкпеледі? Онда байларға салықты көбейтпекші болған. Ал Депардье – табысы қомақты адам. Одан да салықты көп алуы мүмкін. Соған ашуланды. Бірақ, өкінішке қарай, Францияда байларға салықты көбейту туралы заң қабылданбай қалыпты. Сондай-ақ, өткен жылдың қарашасында мас күйінде мопед айдап, тəртіп бұзғаны үшін айып тағылып, Ресейдің жаңа азаматы үстінен іс қозғалып жатыр. Қырсығына алса, ол екі жылға сотталуы мүмкін. Ресейлік бір əріптесіміз: «Жерар Депардьенің Ресейдің азаматтығын алуы біреулерді шаттандырса, екіншілерін күлкіге батырды, ал тағы біреулердің ызасын келтірді», деп жазды. Солардың қайсысының ұзаққа созыларын дөп басып айту қиын.

www.egemen.kz

11 қаңтар 2013 жыл

 Зерде

Жарыс деп осыны айт!

 Жағымды жаңалық

Биыл Қостанайда қар қалың түсті. Содан да шаңғы спортын жанына серік еткендер де, демалыс сайын оны қызықтайтындар да жеткілікті. Жақында Қостанайдың іргесіндегі Тобыл өзенінің жағасындағы шаңғы сүрлеуіне аудан, қала əкімдері шықты. Бұл жарыс мемлекеттік қызметкерлер арасындағы қысқы спартакиада шеңберінде өтті. Нəзира ЖƏРІМБЕТОВА, «Егемен Қазақстан».

Əкімдер шеруінің ұзақтығы бар болғаны бір шақырым ғана болды. Осының өзі олардың ширақтығына, спортпен достығының қай дəрежеде екеніне сын болғандай. Таран ауданының əкімі Бақберген Өтеулин мəреге алдына қара салмай бірінші болып жетті. Екінші Ұзынкөл ауданының əкімі Төлеген Тəшмағанбетов, үшінші Науырзым ауданының əкімі Амантай Балғарин, ал облыс əкімі Нұралы Сəдуақасов мəре сызығын төртінші болып қиды. Шаңғы жарысы тек

спорттық шара емес, үнемі ат үстінде жүретін немесе кабинетте жұмыстан бас алмайтын жəне жауапкершілігі жоғары қызметтегі əкімдер үшін тамаша демалыс та болды. – Мəреге «шаңғышылардың» барлығы да жетті. Бүгінгі жарыста жеңген, жеңілгендер жоқ. Біздің барлығымыз да спорттағы сияқты бір командамыз. Əңгіме осында, – деді жарыс соңында облыс əкімі Нұралы Сəдуақасов. Жалпы, осы спартакиадаға барлығы 600 мемлекеттік қызмет ші қатысты. Олар спорттың өзге түрлерінен де күш сынасты. ҚОСТАНАЙ.

Жаѕа сїт зауыты Нұрбол ƏЛДІБАЕВ, «Егемен Қазақстан».

Алматы облысының орталығы Талдықорғанда халықтың сұранысына орай сүт, қаймақ, ірімшік, айран, қатық, йогурт сынды сүт өнімдерінің 50-ден астам түрі шығарылатын болды. Қолда бар мүмкіндікті ұқсата білген жетісулықтардың бұл игілікті ісі негізінен еліміздегі кəсіпорындар арасындағы адал бəсекелестікті дамытуға өз септігін тигізеді. Өйткені, кез келген саланың алға басып, қарқынды дамуына іскерлік пен бəсеке өзіндік əсерін тигізетіні бар емес пе?!

Халықаралық стандарттарға сай жобаланған жаңа нысанның жалпы құны 808,9 миллион теңге. Зауытты қалпына келтіру жұмыстары кезінде 63 адамды жұмыспен қамтыған нысанда алдағы уақытта 90 адам тұрақты жұмыс істейтін болады. Зауыттың салтанатты ашылуына Алматы облысы əкімінің орынбасары Тынышбай Досымбеков, Талдықорған қаласының əкімі Ермек Алпысов жəне ауыл шаруашылығы, өндіріс саласының мамандары қатысты. Алматы облысы.

 Спорт

«Достастыќ кубогы» шаќырады

Шаѕыраќ шыраќшысы

Жақында Ресейдің Санкт-Петербург қаласында футболдан кезекті «Достастық кубогы» халықаралық турнирі өтеді. Дастан КЕНЖАЛИН, «Егемен Қазақстан».

Бұл кісінің есімі көпке танымал еді. Мəселе Ғазиза Мəткенқызының əйгілі Балуан Шолақ Нұрмағамбет Баймырзаұлының кіші келіні болғандығында ғана емес. Ғазиза анамыздың халық мəдениетінің өркеш төбесіндей ерен тұлғаға есті келін бола білгендігінде десек, жан дүниесі мен табиғат келісімі барынша айқындала түседі. Бақберген АМАЛБЕК, «Егемен Қазақстан».

Бурабай аймағындағы Кіндікқарағай ауылының молдасы Мəткен-Иман Мұхаммедтің қызы Ғазиза 1920 жылы туған. Ал, 1919 жылы Балуан Шолақтың қайтыс болғаны белгілі. Дүйім жұрт Балуан əнімен, келісті сəнімен, халықтық жанымен тербелетін. Кең қолтық Бурабай, Қотырдың көлі, Тастыөзек, Бұланды, Көкшетау, Қызылжар өңірін дүбірлетіп жүретін серінің Кіндікқарағайға да атбасын бұрып, Мəткен шаңырағының шаттығын тасытқаны бар. Тағдырдың жазуы десеңші, Ұлы Отан соғысының орта кезінде көңіл жарастырып, батыр əулетінің болашағын тербету нəсіп етіпті. Жұпыны ғана үйді Балуан Шолақ рухының қуатты лебі көтеріп тұрғандай. Мəткен молданың ерке қызы сілкініс үстінде. Бала күннен Арқаны былай қойып, жалпақ қазаққа молынан тараған ақын тəлімімен тəрбиеленген Ғазиза өз мойнына түскен салмақтың жүгін енді сезінгендей. Ауыр жылдар еді. Соғыс зардаптары. Ел еңсесін тіктей қоймаған. Құдайбергенінің етегінен ұстап талай жердің дəмін татты, кəсіп талғамай тер төкті. Қой бақты, сиыр қайырды, кірпіш құйып үй салды, қара жұмыстың бəрін көрді. «Еңбекте үздік шыққаны үшін» медалімен марапатталды. «Əкесінің аузынан түсіп қалғандай» жарымен 36 жыл əй-шəйсіз күн кешіп, 14 құрсақ көтерді. Ел-жұртқа есігі ашық, ағайын-туысқа сыйлы, дастарқаны жиылмаушы еді дейді бүгінгілер. Үйдің де, түздің де тіршілігін тең ұстады дегеніңіз осы болса керек. Орман қойнауындағы Тастыөзектегі Шолақовтардың үлкен шаңырағы Балуан бабамыздың дерек қоймасы деуге келетіндей. Оның «Желдірме», «Аңшылы-айырық», «Көкшетау», «Кенже қоңыр», «Қос алқа», «Балуан Шолақ», «Ғалия», тағы басқа əндерінің көшірмелері мен пластинкалары, кейбір жəдігерлері ұқыптап сақталған. Танымал музыка зерттеушісі А.Затаевичтің «Қазақ халқының 1000 əні», «Қазақтың 500 əн мен күйі» кітаптары құрмет тұғырында тұр. Ауыл-аймақтың той-думаны, дұға-жоралғылары Ғазиза əжейсіз өтпейтін. Жады мықты қарияның алдынан талай ғалым, тарихшылардың, өнертанушылардың, ақын-жазушылардың көңіл тоғайтып шыққанын көргенбіз. Əсіресе, «Ұлы Дала» қозғалысы төрағасының бірінші орынбасары Марат Нəбиевті қатты құрметтейтін. Ғазиза əже батасын алған белгілі кəсіпкердің қозғау салуымен Балуан Шолақ қорымына ескерткіш тас қойылған. Сонда ғазиз ана тəубе сөзін айтып, тебірене сөйлеген. Одан кейін Жамбыл облысының бұрынғы əкімі Бөрібай

Меншік иесі:

“Егемен Қазақстан” республикалық газеті” акционерлік қоғамы Президент Сауытбек АБДРАХМАНОВ Вице-президент – бас редактор Жанболат АУПБАЕВ Вице-президент Еркін ҚЫДЫР

Жексенбин бастап келіп, баба бейітіне 16 метрлік мемориалдық ескерткіш орнатылғанда Ғазиза анамыздың бойына қанат бітіп, зыр жүгіре қызмет еткенін көрдім. Сол тойда еліміздің ардақты азаматтары Өмірбек Байгелди, Оралбай Əбдікəрімов, Ақселеу Сейдімбеков, Арғынбай Бекбосынның тебіреністі сөздеріне құлақ қандырғанбыз. Дəл осындай, дəлірегі 20 метрлік ескерткіш Жамбыл облысының Шу қаласында да бой көтерді. Салтанатқа Ғазиза анамыз арнайы қатысып, мерекелік медаль тағып қайтты. Мұндай кісі əсте қара жаяу болмайды. Əкесі Мəткен оқыған-тоқығаны мол ірі молда, кең жауырын балуан болғанын жазушы Естай Мырзахметовтің кітаптарынан білеміз. Анасы Ұмсынай 17 бала тəрбиелеп өсірген ғазиз жан еді. Ғазиза анамыздың біз көрген інілерінен Құрбан колхозда есепші, Ғани отыз жылдай мектеп директоры, Қадыр Жезқазғанның Қарсақпай зауытында директор қызметін атқарды. Сіңлілері Нəсипа мен Қазина республика оқу ісінің үздіктері. Бұл да дүние тұтқасынан тəлім тарқатар ойға жетелейді. – Əкеміз қайтыс болғанда Манат, Əйбат, Хайролла, мен ес біліп қалғанымызбен, Асыл, Хамидолла, Есенбай əлі кішкентай еді,–дейді бізбен əңгімесінде Макин қаласының əкімі Шайдолла Шолақов. – Анамыз үкіметтің берген 4 рубль жəрдемақысымен бəрімізді жеткізді. Қажырлылығының арқасында мен Алматы физкультура институтын, Асыл Қарағанды кооперативтік институтын, Есенбай Целиноград машина жасау техникумының күндізгі бөлімін бітірді. Əйбатымыз қажы, коттедж үй сатып алып, өз балаларымен бірге жетімдер үйінің алты баласын асырап отыр. Бұл апамыз туралы «Қазақстан əйелдері» журналы жазып, «Қазақ күнтізбесіне» енгізілгені бар. Бəріміз ел қатарлы жұмыс істеп, анамызды қуантқандаймыз. Ол кісінің 24 немересі, 38 шөбересі бар. Əттең... Осының бəрін өткен шақпен айтуға мəжбүрміз. Ғазиза Шолақкеліні өткен айдың 3 желтоқсанында, 93 жасқа қараған шағында дүние салды. Міне, қырқы да болып қалыпты... Мəңгілік ғұмыр ұғымының мағынасы терең. Пəниге келген пенденің діт қойған тірек-тілегі де осыған сай болуында. Ғазиза анамыздың мағыналы ғұмыры жалғаса береді.

Бұл турнир бұрын ТМД жəне Балтық жағалауы елдерінің чемпиондары арасында өткізілетін. Енді ол жастар құрама командаларының арасында өткізіліп, оған Кавказ елдерінен басқаларының бəрі қатысуды дəстүрге айналдырып келеді. Биылғы бəсекенің жеребесі желтоқсан айында тартылып, соның нəтижесінде Қазақстан жастар құрамасының Ресей, Өзбекстан жəне Қырғызстан командаларымен «В» тобына түскенін білеміз. Ал «А» тобына түскен Беларусь Латвия, Тəжікстан жəне Эстониямен ойнаса, «С» тобында Украина, Литва, Молдова мен Түркіменстан командалары кездесетін болып шешілді. Біздің алғашқы ойынымыз 18 қаңтар күні Қырғызстанға қарсы өтсе, 20 қаңтарда Өзбекстан, ал келесі күні алаң иелері Ресей құрамасымен кездесетін боламыз. Осы топтық ойындарда 1-2 орын

алған екі команда жəне жақсы нəтиже көрсеткен үшінші құрама плей-офф кезеңіне шығады. Қазір Беларусь маманы Сергей Боровский жаттықтыратын 21 жасқа дейінгі Қазақстан құрамасы Астанада жаттығу жұмыстарын жүргізуде. Олар 15 қаңтарға дейін осында болып, екі жолдастық кездесу өткізеді. Команданың 12 қаңтар күні Теміртаудың «Болат» жəне 14 қаңтарда «Астана-1964» клубымен кездесулері жоспарланып отыр. Қазақстан футбол федерациясының хабарлауынша, «Достастық кубогына» іріктеу үшін аға жаттықтырушы мына ойыншыларды шақырған екен. Қақпашылар: Сергей Ткачук («Шахтер», Қарағанды), Станислав Павлов («Ақтөбе»); Қорғаушылар: Абзал Бейсебеков («Астана»), Бақдəулет Қожабаев («Ордабасы», Шымкент), Саят Сариев («Жетісу», Талдықорған), Мақсат Əмірханов («Тараз»), Евгений Левин («Ордабасы», Шымкент), Сергей Григорьев («Оқжетпес», Көкшетау);

Жартылай қорғаушылар: Исламбек Қуат («Астана»), Бауыржан Исламхан («Тараз»), Бауыржан Байтана («Тараз»), Шерхан Бауыржан («Тараз»), Əлібек Аяғанов («Ертіс», Павлодар), Азамат Жақсыбаев («Ақ бұлақ», Талғар), Игорь Пикалкин («Шахтер», Қарағанды), Александр Ульшин («Оқжетпес», Көкшетау), Илья Калинин («Қайрат», Алматы); Шабуылшылар: Қуаныш Бегалин («Екібастұз»), Роман Мұртазаев («Шахтер», Қарағанды), Станислав Лунин («Шахтер», Қарағанды). «Достастық кубогы» өтетін Санкт-Петербург қаласында дəстүрлі Гранаткин турнирі де өтуде. Онда турнирдің алғашқы ойынын Иран командасымен өткізіп, 1:2 есебімен жеңілген Қазақстанның тағы бір жастар құрамасы 8 қаңтарда тағы да жеңіліске ұшырады. Бұл жолы олар Финляндиядан 0:1 есебімен ұтылды. Одан кейін Түркиядан 1:3 есебімен жеңілді. Міне, жастарымыз Ресейде осылай ойнап жатқанда алдыңғы күні өзіміздің Қарағандыдан бізге бір жақсы хабар келіп жетті. Қарағандылық 11 жасар Қазыбек Тұяқов есімді ойын баласы

д ю т э о Фот

Ақмола облысы, Бұланды ауданы.

Суретті түсірген Ерлан ОМАРОВ.

МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А. АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-73-80.

БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru , egemenkz@maіl.kz Алматыда: факс (727) – 273-73-80, электронды пошта – egemalm@host.kz

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР: Астана – (717-2) 37-61-21; Ақтау – 8 (701) 593-64-78; Ақтөбе – (713-2) 56-01-75; Талдықорған – 8 (728) 27-05-70; Атырау – (712-2) 32-94-07; ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ:

Мадридтің «Реал» командасына сынақ ретінде жаттығуға шақырту алыпты. 6 жасынан футболмен айналысып келе жатқан Қазыбек қазір «Шахтердің» балалар командасында жаттығады екен. Біз енді болашағынан үміт күттіретін Қазыбекке күні кеше ғана төртінші рет «Алтын доптың» иегері атанған аргентиналық футболшы, Испанияның «Барселона» клубында ойнайтын Леонель Мессидің жолын берсе деп тілейміз. Қазақ футболына қатысты жақсы жаңалықты айтсақ, жақында Түркия футбол федерациясы түркі елдерінің фут болшыларының құқығын өз ойын шыларымен теңестірді. Ен ді бұдан былай Қазақстан мен Əзербайжаннан келген теңбіл доп ше берлері Түркия чемпионатының бі рінші лига командасына ауысса легионер болып саналмайды. Оларға алаңға шығуға еш шектеу (лимит) қойылмайды. Қазір бұл елде үш бірдей қазақстандық футболшы ойнап жүр. «Ризеспор» командасында Давид Лория мен Самат Сымақов, «Самсунспор» клубында Марк Гурман ойнайды.

Көкшетау – (716-2) 25-76-91; Павлодар – (718-2) 57-18-09; Қарағанды – (721-2) 43-94-72; Семей – (722-2) 52-26-86; Қостанай – (714-2) 39-12-15; Тараз – (726-2) 43-37-33; Қызылорда – (724-2) 27-00-85 Шымкент – 8 (701) 404-36-29; Орал – (711-2) 28-80-35; Петропавл – (715-2) 50-72-50. Өскемен – (723-2) 25-28-41; Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-73-97, gulnurekkz@mail.ru

А материалдың жариялану ақысы төленген. “Егемен Қазақстанда” жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды.

Газет мына қалалардағы: 010008, Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС, 050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС, 100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС, 110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС, 120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС, 130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС, 030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Мистоль» ЖШС, 160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС, 140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС, 150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ, 080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС, 090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС, 040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы, 070002, Өскемен қ., Космическая к-сі, 6/3, «Шығыс ақпарат» КМК баспаханаларында басылып шықты.

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы 200 601 дана. Нөмірдің кезекші редакторы

Айгүл СЕЙІЛОВА.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. “Егемен Қазақстан” республикалық газеті” АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 5 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. Тапсырыс 8921 Газет Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС-те басылды, тел. 93-98-25. Тапсырыс №146 ek