СІЗ не дейсіз? Билет баєасы неліктен ќымбаттады? Қарапайым халықтың бірден-бір қатынас құралы – темір жол мен қалаара лық автобустар. Үлкен қалалар түгілі, аудан ор талықтарындағы билет кассаларының алдынан адам арылмайды. Жаз мезгіліне қарай бұл көрініс тіпті үдеп кетеді. Дегенмен, жыл басында осы екі қатынас құралдарының бағасы қымбаттады. Бұл халықтың қалтасына артық салмақ салмай ма? Неліктен қымбаттады?
№65 (28004) 12 АҚПАН СЕЙСЕНБІ 2013 ЖЫЛ
Республика тынысы: мың бір мысал
Жармадаєы жаѕалыќтар
ҚЫЗЫЛОРДА.
жобасын одан əрі пысықтау үшін бас комитет болып белгіленді. Сондай-ақ, осы комитет «Еуропа Қайта құру жəне даму банкін құру туралы келісімге алушы елдерде жəне əлеуетті алушы елдерде арнайы қорлардың қаражатын пайдалануды санкциялайтын түзетуді ратификациялау туралы» заң жобасы бойынша да бас комитет болып белгіленді.
Таєайындау
Мемлекет басшысының Жарлығымен Амангелді Жұмабаев Қазақстан Республикасының Əзербайжан Республикасындағы Төтенше жəне өкілетті елшісі қызметіне тағайындалды. *** Мемлекет басшысының Өкімдерімен: Абзал Нүкенұлы Нүкенов Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Ахуалдық орталығының меңгерушісі қызметіне; Самат Исламұлы Ордабаев Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің орынбасары қызметіне; Арыстан Кенжетайұлы Қабыкенов Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігінің жауапты хатшысы қызметіне тағайындалды.
Жақында іссапармен Жарма ауданында болдық. Аудан əкімі Темірбек Қасымжанов соңғы үш жылдан бері ауданды басқарады. Мұның алдында Өскемен қаласының əкімі қызметінде ысылып, мол тəжірибе жинаған іскер азамат келгелі Жармада көп жаңалық орын алыпты. Оңдасын ЕЛУБАЙ,
«Егемен Қазақстан».
Осыдан бірер күн бұрын облыс əкімі Бердібек Сапарбаев Жармада болған кезде бірқатар əлеуметтік нысандардың ашылуына қатысыпты. 350 орындық мəдениет үйі, спорт кешені, «Керуен» қонақүйі, дəмхана, монша аудан тұрғындарының игілігіне берілді. «Жол болсын» қонақүйі, бірнеше хоккей қорапшалары ашылды. Мəдениет мекемелерінің ұйымдастыруымен «Менің Қазақстаным» «Шабыт», «Айналайын» байқаулары, белгілі сазгер, əнші Алтынбек Қо раз баевтың қатысуымен республикалық телевизиялық «Ел іші – өнер кеніші» байқауы жоғары деңгейде өтті. Ауданның танымал тұлғалары Əди Шəріповтің – 100, Əзілхан Нұршайықовтың 90 жылдық мерейтойлары мəнді де сəнді өтті. Жармада бұқаралық спортты дамытуда да елеулі шаралар өтіп, ол ауылдық округтердің барлығын қамтыды. Білім беру саласында да өркенді өзгерістер орын алған. Өнер мектебінің Шар қаласындағы филиалында, Қалбатау ауылында изостудия, Үшбиік ауылында домбыра, қобыз сыныбы, Əуезов кентінде ақындар сыныбы, «Қарашегір ат спорты клубы, үш орта мектепте туристік өлкетану орталығы, Крупская атындағы орта мектепте экобиологиялық орталық ашылды. Міне, бұл
АҚПАРАТТАР аєыны Е ндігі жер де қ а за қ стандық азаматтар аты-жөнін «Электронды үкіметтің» порталы арқылы өзгерте алады. Көрсетілген қызмет үшін баж салығын төлеу электрондық үкіметтің автоматтандырылған төлем шлюзі арқылы жүзеге асырылады. Үкімет 2020 жылға қарай мекенжай бойынша əлеуметтік көмекті 100 пайызға көтермек. Бұл кө мек түрі отбасы мұқтаждығына қарай беріледі əрі өзара жауапкершілік жүйесі енгізіле бастайды. Биыл Павлодардың абаттандырылуы мен ондағы жолдардың, көшелердің жөндеу жұмыстарына 2,4 млрд. теңге жұмсалады. Соның ішіне субұрқақтарды қайта қалпына келтіру жұмысы да кіреді. 2050 жылға қарай Қызылорда қаласы тұр ғындарының саны жарты миллионға жетеді. Ол үшін сол жағалаудан 2220 гектар жер бөлініп отыр. Қазірдің өзінде мұнда 300 мың халық тұрады. Қостанай өңірі су тасқынын алдын алуға кірісіп
Кеше Парламент Сенатының Төрағасы Қайрат Мəмидің төрағалық етуімен Парламент Сенатының бюро отырысы болды, деп хабарлады осы палатаның баспасөз қызметі. Бюрода Парламент Мəжілісінде мақұлданған заң жобалары тұрақты комитеттер мен Сенат Аппаратына берілді. Отырыста Қаржы жəне бюджет комитеті «Еуропа Қайта құру жəне даму банкін құру туралы келісімге оның Оңтүстік жəне Шығыс Жерорта теңізі елдеріндегі қызметін санкциялайтын түзетуді ратификациялау туралы» заң
«Егемен Қазақстан» газетінің Қызылорда облысындағы меншікті тілшісі Ержан Байтілес «Жолаушылар тасымалы» АҚ Қызылорда облысындағы бөлімшесі билет кассаларының меңгерушісі Балым Ахметоваға: – Сіз бұған не дейсіз? – 2013 жылдың 7 қаңта рынан бастап, темір жол көлігімен жолаушылар тасымалдау құны билет бағасының жалпы құнынан 12 пайызға өсті. Яғни, «Жолаушылар тасымалы» АҚ құрастырған ва гондардың барлық типін де облысаралық жəне халықаралық қатынаста жолаушыларды темір жол көлігімен тасымалдауға арналған баға қымбаттады. Бұл туралы бізге Астанадан жеделхат келді. Одан кейін, қаңтардың 9-11-і күндері өзге де кəсіпорындардан осындай хабарламалар алдық. Мұның барлығы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің келісімімен жасалып отыр. Атап айтар болсақ, «Арлан Транс», «Сұңқар», «Тұран экспресс» ЖШС-лері билет құнын 12 пайызға көтерген. Мəселен, бұрын Алматыға қарай билет құны – плацкарттық төсекке 3100, купелік вагондарға 4700 теңге болса, қазіргі бағасы алдыңғысына 3400, кейінгісіне 5200 теңгеге қымбаттап отыр. Ал, Астанаға қарай бұрынғы билет бағасы вагон типіне байланысты 4852-7900 болса, қазіргісі 5500-8400 теңге аралығында белгіленген. Бүгінде біздің қала арқылы күнде жəне күнара өтетін пойыздар бар. Бір күн ішінде 1000-1200 адамға қызмет көрсетеміз. Біздің қарамағымызда төрт касса жұмыс істейді. Жаз айларында жолаушылар көбейіп кетеді. Бірақ, соған қарамастан, билетпен толық қамтамасыз етіп отырмыз.
Сенаттыѕ бюро отырысы
кетті. Жұмыс жоспарына сай, облыс орталығының көшелері қардан тазартылуда жəне су бекеттеріне кезекшілік орнатылған. Атырау облысында «Қауіп сіз дік белдігі» ат ты үш күндік ша ра қоры тындыланды. Ол бойынша тек бір күннің ішінде 236 жол қозғалысы ережесі бұзылған. Жіберілген кем ші ліктерге байланыс ты тиісті шара қолданылды. Биыл Өскеменде темір-бетон бұйымдарын шығаратын үй құрылысы комбинаты салынады. Бұл жобаның инвесторы голландиялық ком пания. Жаңа комбинат Радужный кенті аумағынан орын алады. ЭКСПО-2017 халықара лық көрмесі өткізілуі қарсаңында «Щу чье-Бу рабай» курорты аймағындағы көлдер табаны тазартылады. Жалпы, курортты аймақты дамытуға байланысты 17 млрд. теңге қарастырылған. ҚазАқпарат, CA-NEWS (kz), Bnews.kz агенттіктерінің хабарлары бойынша дайындалды.
əлеуметтік саладағы қол жеткен жетістіктер, енді экономика, ауыл шаруашылығындағы атқарылған шараларға ойыссақ. – Елбасының «Əлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қа зақстан дамуының басты бағыты» атты Жолдауы мен мемлекеттік, өңірлік бағдарламалар аясында мақсатты жұмыстар жүргізіліп келеді, – деп бастады əңгімесін Темірбек Жұмақұлұлы. – Өткен жылы өнеркəсіптік өнім өндірісінің көлемі 6 миллиард 320,8 миллион теңгені құрады. Бұл оның алдындағы кезеңнен 24,9 пайыз артық. Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы аясында Шар қаласы маңындағы «Казақцемент» серіктестігінің цемент зауыты іске қосылып, жаңадан 480 жұмыс орны ашылды. Биыл кəсіпорын 500,0 мың тонна сапалы цемент өндірмек. «Теньши» серіктестігінде жылдық өнімділігі 90 мың тонна əктас өндіретін зауыт құрылысы іске қосылды. «Георгиевка сорғы жабдықтары зауыты» ЖШС-ында құю цехын қайта жарақтау жұмыстары аяқталды. Сонымен бірге, шойын балқыту цехының құрылысы да пайдалануға берілді. «Ақжал» кенішін кеңейту арқылы биыл алтын алуды 300 килоға жеткізу де назарда тұр. Бизнестің əлеуметтік жауапкершілігі шеңберінде 277,1 миллион теңгенің 530 меморандумы жасалды. Ал ауыл шаруашылығында өткен жылы 10 миллиард 935 миллион теңгенің жалпы өнімі өндірілді. Ауа райының қуаңшылығына қарамастан, егіннен біршама тəуір көрсеткішке қол жетті. Қазір ауданда 58 мың ірі қара, 227500 қой-ешкі, 15577 жылқы бар. Ет , жүн, сүт өндіру бұрынғы жылдарға қарағанда, жоғары, – деп аудан əкімі атқарып жатқан жұмыстарынан хабардар етті. Ауданда мал басын асылдандыруда бағдарлы жұмыстар жүргізіліп жатыр екен. Мəселен, ауыл шаруашылығында төрт инвестициялық жоба жүзеге асқан. «Ертіс» ƏКК»
Жолдауда белгіленген маѕызды жоба Елбасы Н.Назарбаевтың халқымызға арнаған Жолдауында «Тобыл-КөкшетауАстана» магистральды газ құбырын тарту жөніндегі тапсырмасы Ақмола өңірінің жұртшылығын қуанышқа бөлеуде. Мемлекет басшысы облыс əкімдерімен кездесуінде республикамыздың барлық өңірлерінде халықтың тұрмыс жағдайын жақсарту, туризм индустриясын дамыту мəселелерін тағы да еске салды. Мұның біздің өңір басшысына да тікелей қатысы бар. Өйткені, өңірімізді «көгілдір отынмен» қамтамасыз ету тіршілік арнасын сілкініске түсіріп, көптеген игі істерге жол ашпақ. Мəселеге орай, облыс əкімі Қосман Айтмұхаметовпен тілдескенімізде, ол былай деді: «Облыс əкімі лауазымындағы алғашқы жұмыс күнімді Алматыдағы «КАТЭК» жобалау-іздестіру институты» ЖШС басшыларының қатысуымен «Көкшетау қаласы мен Щучье-Бурабай курортты аймағын, Зеренді жəне Целиноград аудандары елді мекендерін газбен қамту жүйелерінің құрылысы» жобасының таныстырылымымен бастадым. Қазіргі уақытта Ақмола облысы аумағын газдандырудың бірінші кезеңінің техникалық-экономикалық негіздемелерін пысықтау жұмыстары жүргізілуде. (Соңы 3-бетте).
АҚ-пен бірге «Жайлау» бағдарламасы шеңберінде бес жыл мерзімге 40 миллион теңгенің несиесі беріліп, 16 адам 100 қойға ие болған. «Мал өсірсең қой өсір, пайдасы оның көл-көсір» деген қағидаға сəйкес, жармалықтар осы түлікті өсіруге назар аударған сыңайлы. «Қалбатау» асыл тұқымды мал зауыты 478 ірі қара сатып алған. Жоба құны 86 миллион теңге. Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының бастығы Дүйсембай Селиханов мұның алдында бізге Жарма ауданында индустрияландыру бағыты бойынша көп істің тындырылып жатқанын хабардар еткен еді сол сөз шын болып шықты. Жеке кəсіпкер Н.Омаров Жаңғызтөбеде шағын құс фермасын ашып алып, іске қосқан. 11 миллион теңге несие қайтарымын бере бастаған. Күн сайын 900 жұмыртқа алып, келісім бойынша арзан бағаға ауылдастарына сатады екен. Қаратөбеде сүт қабылдау, Үшбиікте ет өнімдерін əзірлейтін цех іске қосылған. «Арго» қожалығы мен «Шалабай» ЖШС сүт фермасын құру, ірі қара мал санын көбейту жөнінде меморандум қабылдаған. – Жармада жаңалық көп. Қай салада болмасын өркенді өзгерістер байқалады. Тірек ауылдарына өткен жылы мемлекет тарапынан қыруар қаржы бөлінді. «Қолжетімді баспана-2020» бағдарламасы бойынша жас мамандар мен ардагерлерге пəтер салу жалғаса бермек. Мəдениет пен денсаулық сақтау, спорт пен білім беруде бағытты шаралар жүзеге асуда, оған көз жеткіздіңіздер, –дейді бізбен бірге сапарлас болған аудандық əкімдіктің ішкі саясат бөлімінің бастығы Саят Қарагозинов. Иə, шынында да Жармада жаңалық көп. –––––––––––––––––– Суретте: жақында ғана ашылған 350 орындық жаңа мəдениет үйі.
Шығыс Қазақстан облысы, Жарма ауданы.
Хроника
Мемлекет басшысының Жарлығымен Серік Достанұлы Пірімбетов Қазақстан Республикасының Əзербайжан Республикасындағы Төтенше жəне өкілетті елшісі қызметінен босатылды. *** Мемлекет басшысының Өкімімен Амангелді Жұмабаев басқа жұмысқа ауысуына байланысты Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің орынбасары қызметінен босатылды.
Мəселенің мəнісі
Малдан ауру шыќќаны аныќ болды Сұңғат ƏЛІПБАЙ,
«Егемен Қазақстан».
Кеше Ауыл шаруашылығы министрлігінде вице-министр Гүлмира Исаеваның қатысуымен баспасөз мəслихаты болып өтті. Баспасөз мəслихаты 2012 жылдың қыркүйегінде Солтүстік Қазақстан облысына Австриядан əкелінген 722 бас ірі қара малдың ауру болып шығуына байланысты жою туралы шешім қабылдануына орай БАҚ-тарға түсініктеме беру үшін ұйымдастырылды. Еске сала кетейік, 2012 жылдың қыркүйегінде Солтүстік Қазақстан облысының «Леонов» ШҚ жəне «Полтавское» ЖШС-іне Австриядан 722 бас ірі қара малы əкелінген болатын. Əкелінген мал ветеринарлық талаптарға сай карантинге алынды. «Леонов» шаруа қожалығында
карантин кезінде барлығы 10 бас мал іш тастаған, олардан алынған материалдар (3 іш тасталған ұрық) Сібір жəне Қиыр Шығыс экспериментті ветеринария институтына (Новосібір қаласы) зерттеуге жіберілді. Зерттеулер аталған малдардың бойында вирустық диареяның бар екендігін анықтаған. Зертханалық нəтижелердің негізінде, ҚР АШМ Ветеринарлық бақылау жəне қадағалау комитеті Австрияның ветеринариялық қызметіне хабарлама жіберді. Австрияның ветеринарлық қызметімен келіссөз жүргізілгеннен кейін Англиядағы (Pirbright) ХЭБ референттік зертханасына жəне «ВНИИЗЖ» ФГБУ-іне (Ресейдің Владимир қаласындағы) сынамалар қосымша жіберілген болатын.
(Соңы 3-бетте).
Бəрекелді!
Нўрлыкенттегі «Нўршуаќ» Жуалы ауданына қарасты Нұрлыкент ауылында төрт мыңға жуық адам тұрады. Оларға соңғы жылдары ауылдағы небары 50 бүлдіршінге арналған балабақша тарлық ете бастаған болатын. Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».
Ауыл тұрғындарының жағдайын түсінген аудан əкімі Батырбек Құлекеев бұрынғы кеңшардан қалған екі қабатты ғима ратты мемлекет меншігіне сатып алып, оны тез арада заман талабына сай балабақшаға айналдыруға ұйғарған еді. Бүгінде күрделі жөндеуден өткізілген балабақша «Нұршуақ» деп аталады. Онда ауылдың 100ге жуық сəбилері тəрбиеленуде.
Ал, ауыл тұрғындарының біразы тəрбиеші, күтуші, аспаз деген сияқ ты жұмыс тауып, қуанып қалды. Балабақша меңгерушісі Айгүл Байғонысова болса, балдырғандарға арналған ғимаратты жөндеп, оны қажетті жиһаздармен жəне құралжабдықтармен қамтамасыз етіп берген «Айна-Сити» ЖШС-ның құрылысшыларына өте риза. Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, Нұрлыкент ауылы.
Бїгінгі нґмірде: Алатаяќтылар туралы анекдот неге кґп? 4-бет
Ќазаќтану академиясы 6-бет
Рухы биік нар тўлєа 8-бет
2
www.egemen.kz
12 ақпан 2013 жыл
Арабтарда мынадай мақал бар екен: «Баратын жерін білмейтін адам барлық жолмен жүреді». Мұны қазақтың қарапайым тілімен «мақсатсыздың бейнеті көп» деп түсінуге болатын шығар. Осыларды қорыта келгенде, Қазақстан «бейнетті көп көретін ел емес» дегім келеді. Өйткені, бізде баратын жеріміз белгілі, нақты мақсатымыз бар. Жолдың алғашқы бөлігін артқа тастаған бүгінгі таңда бағытымыздың дұрыс жəне түзу екенін, баратын жерімізге белгіленген мерзімде жететінімізді білеміз. Орайы келгенде айта кетейін, осы биік мақсатымызға қол жеткізуге қажеттінің бəрі елімізде бар екен. Мəселен, ғылыми тұрғыдан жоғары нəтижелерге қол жеткізу үшін бірнеше қажеттіліктер болады. Ең алдымен, ұлттың білім деңгейі. Бұл жағынан алғанда біз əлемдік тізімнің жоғарғы сатысында, дəлірек айтсақ, екі жүзден астам мемлекет енген тізімде алғашқы жиырмалықтың қатарында тұрмыз.
орындарындағы оқудың екінші курсынан бастап кəсіпорындардағы міндетті өндірістік тəжірибені заңнамалық тұрғыда бекіту мəселелері сөз болады. Елбасы Жолдауында ХХІ ғасырдың он жаһандық сын-қатері алға тартылып отыр. Осы сын-қатерлерден өтуді қам титын бірнеше жұмыс бағытын анық тап көрсетті. Қазақ елінің ендігі алдына қойған басты мақсаты – 2050 жылға қарай Жалпыға ортақ еңбек қоғамын құру. Елбасы өз Жолдауында Қазақстан халқына осы мақсатқа жету жолында шешілуі тиіс жеті бірдей стратегиялық міндет жүктеді. Осы міндеттердің ойдағыдай шешілуіне үлес қосу – əрбір қазақстандықтың қасиетті борышы. Елбасы Жолдауында атап көрсетілгендей, «Қазақстан экономикасы – əлемдік ауқымда көлемі шағын экономика... Ел біртұтас корпорация секілді жұмыс істеуі тиіс...». Осы арада АҚШ, Жапония
БІЛІМ – ЄЫЛЫМ – ҐНДІРІС Осы їш тіреудіѕ басын біріктіру парыз Асхат ИМАНҒАЛИЕВ,
М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы.
Бас-аяғы жиырма бір жыл уақыт. Бұдан жиырма бір жыл ғана бұрын КСРО державасынан енші алған Қазақстанда гиперинфляция қаулап өсіп, жұмыссыздық шектен шығып, жалақы, зейнетақы, жəрдемақы дегендер айлап емес, жылдап кешіктіріліп, соның салдарынан қалың бұқараның əлеуметтік тұрмыстық жағдайы мүлде күйзелісті деңгейде болғанын ұмытқандаймыз. Өйткені, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті 1996 жылы «кері ке тушілікті» тежеп, елді алға ба су арнасына салып, 1997 жылы «Қазақстан-2030» Стратегиялық даму бағдарламасын жа рия ла ғаннан кейін біз даму деңгейі тұрақты елге айналдық. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев ««Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты халыққа Жолдауында өркениеттің шыңына жетуді мақсат ететін жəне оның жолдарын нақты белгілейтін кешенді бағдарлама ұсынды. Қоғамдық өмірдің түрлі саласын қамтыған аталмыш Жолдауда ғылым, білім жəне жастар мəселесі ерекше орынға қойылған. Əсіресе, «Білім жəне кəсіби машық – заманауи білім беру жүйесінің, кадр даярлау мен қайта даярлаудың негізгі бағдары» атты тараушада Елбасы: «Бəсекеге қабілетті ел болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек» деп көрсетті. Сондай-ақ, мемле кеттің қуаттылығы еліміздің əр аймағында тұрып жатқан халықтың əлеуметтік тұрмысымен өлшенетінін меңзеген Елбасымыз үкіметке өңірлерді дамыту ісімен шұғылдану керектігін жүктеді. Мемлекет басшысы ат қа рушы билікке индус триялық-инновациялық даму бағ дар ла масының ауыр жүгін ай мақтарға табиғи жəне демографиялық мүмкіндігіне сай бөлуді тапсырды. Ендігі кезекте ел тұрғындарын жаңа мамандықтарға оқыту мемлекет есебінен жүргізіліп, олардың жұмысқа орналасып, жаңа аймақта тұрақтануына дейінгі барлық мəселені шешу атқарушы билікке жүктелді. Бұл да Елбасымыздың «Экономикадағы жетістіктер ел тұрғындарының өмірі мен тұрмысынан көрініс табуы керек» деген ұстанымына беріктігін көрсетсе керек. Нұрсұлтан Əбішұлы алғашқы жетістік пен нəтижені келесі жеңістер мен жетістіктерге жетудің баспалдағы ретінде қарастырады. 1997 жылы «Қазақстан-2030» Стратегиялық даму бағдарламасын қабылдаған кезде де солай істеген. Мұндай бағдарламалар бертінде Оңтүстік-Шығыс Азияның гүлденуін, Қытайдың қар қынды дамуын қамтамасыз етіп ті. Со ғыстан кейінгі Батыс Еу ропаның қысқа мерзімде қайта дамуы «Маршал жоспары» деп аталатын құрлықтық бағдарламаның нəтижесі екенін білеміз. Ендеше, «Қазақстан-2030» Стратегиялық даму бағдарламасы Тұңғыш Президентіміздің алыс болашаққа барлаған ғылыми көзқарасы, ал одан кейінгі бағдарламалар мен əр жылдық жоспарлар сол негізгі межеге жету жолындағы мақсатты шаралар болды. Президентіміз өзінің «Қазақстан-2030» Стратегиялық даму бағдарламасының түпкі нəтижесі ретінде көрініс табуға тиісті негізгі мақ сат «бəсекелестікке қа білетті елу елдің сапында
бо лу», «интеллектуалды ұрпақ тəрбиелеп, интеллектуалды ұлт қалыптастыру» екенін бертінде жариялады. Қарап отырсақ, елімізде мүлде жаңа, өзі түгіл шығарған өнімінің атауы да жаңа кəсіпорындар өмірге келіпті. Бірнеше ондаған, тіпті жүздеген жаңа мамандықтар игеріліп жатыр. Осыған қарап-ақ Н.Ə.Назарбаев мəлімдемесіндегі «бəсекелестікке қабілетті елу елдің сапында болу», «интеллектуалды ұрпақ тəрбиелеп, интеллектуалды ұлт қалыптастыру» деген тіркестердің астарында не жатқанын ұғуға болады емес пе? Жаңа кəсіпорындарда жұмыс істеп жатқан жастарымыз тұтастай өндірістік жүйені, цехтарды бір ғана компьютермен басқарып отырады. Бұрынғы 100 адам істейтін жұмысты бір ғана маман атқарады. Жаңадан елімізде бой көтеріп жатқан зауыттарда, цехтарда ең көп дегенде 300 адам жұмыс істейді. Бірақ олардың шығаратын өнім көлемі бұрынғылар шығарған өнім көлемінен əрі мол, əрі сапалы. Дəл осы жерден «интеллектуалды ұлт қалыптастыру» мақсаты жүзеге аса бастағаны көрініп тұрған жоқ па? Орайы келгенде айта кеткен жөн, «интеллектуалды ұлт қалыптастыру» ісіне Елбасымыз ерте-ақ қамданғандай. Олай дейтін себебім, ТМД көлемінде бірінші болып біздің Қазақстанда мектептерді жаппай компьютерлендіру ісі қолға алынып, жүзеге асырылды. Бұл күнгі мектептеріміздің басым бөлігі интерактивті тақталарды, интернетті пайдаланады. Білім алуға осындай негіз жасай отырып, Тұңғыш Президентіміз посткеңестік аумақта алғашқы болып еліміздің талантты жастарын шет елдердің таңдаулы білім ордаларында оқытып, отандық оқытушы профессорлар құрамының білімдерін шет елдерде жетілдіру жұмыстарын жүзеге асырды. «Болашақ» бағдарламасы бойынша шет елдерде жеткілікті білім алып келген талантты жастарымыз бұл күндері мемлекеттік атқарушы биліктің, ұлттық компаниялардың, шет елдік фирмалардың лауазымды қызметтерін лайықты атқарып жүр. Осы оқу жылында М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінен «Болашақ» бағдарламасы бойынша алты магистрантымыз шетелде оқу мүмкіндігіне ие болды. Олар Ресей, Малайзия, Ұлыбритания елдерін таңдап отыр. Еске сала кетейік, егемендіктің алғашқы жылдарында отандық өндіріске инвестиция құйған шет елдік алпауыт компаниялар көптеген мамандарды өздерімен бірге ала келетін. Олардың айтатын уəждері «жергілікті мамандар біліктілігі қанағаттандырмайды» дегенге саятын. Қазір, міне, Елбасымыз сол шетелдіктерді отандық мамандармен алмастыруды трансұлттық инвестор фирмалардың басшылығына талап ретінде қойып жүр. Бұл ұлттық интеллектуалдық сапаның жоғарылай түскенін көрсететін нақты мысал емес пе?! Орыс халқында «Мəскеу бір күнде салынбаған» деген қанатты сөз бар. Ендеше, ұлттың интеллектуалдық сапасының жоғарылауы секілді басты қажеттілік пен басты мақсат та бір күнде немесе бір жылда тіпті, бір онжылдықта қолжет кізілетін оңай шаруа емес. Ол бірнеше онжылдықтарды, жүзжылдықтарды, тіпті шексіздікті қажет ететін ұғым. Жаратылыстың шексіз дамуы секілді ұлттық сапа да дамуы жағынан шексіз уақытқа ұласатын бір игілікті іс. Тек төзімділікпен, түсіністікпен алға жылжи беру керек.
Демек, ал ғашқы қажеттіліктің негізі өзімізде бар. Дəл осы тұста отандық ғылым деңгейі қандай деген орынды сұрақ туады. Өйткені, еліміздің бұдан былайғы дамуы тек қана ғылымның деңгейімен өлшенбек. Бұл тұрғыдан алғанда да еліміз діттеген меже биігінен көріне алатынына сенім мол. Отандық химия, физика, инженерия, биология, микробиология, математика ғылымдары əлемнің кез келген мемлекеттеріндегі ғылыммен иық теңестіре алады. Бұлай деп батыл айтатын себебім, қазақтардан кезінде КСРО державасының стратегиялық бағдарламалары бойынша ғылыми-зерттеу жобаларына қатысып, əлемде теңдесі жоқ жаңалықтар ашқан ғалымдар жəне сол ғалымдар негізін қалаған кешенді мектептер бар. Отандық ғылым мектебі қазірдің өзінде теңдессіз нəтижелерін бере бастады. Мəселен, ядролық энергия өндірісі саласындағы жетістіктеріміз осы сөзімнің толық дəлелі болады. Сондай-ақ, темір жол, көпірлер құрылысы салаларында да отандық ғалымдар өндіріске қазірдің өзінде үлкен пайда келтіруде. Бұл топқа отандық химия ғылымы саласындағы таланттарды да қосуға болады. Еліміздің химиктері дүниеге əкелген көптеген жобалар бұл күндері ел игілігіне айналып жатса, енді бірқатары өндіріске жолдама алған. Қай жағынан алғанда да біздің ғалымдар отандық экономиканы озық технологиямен байытудың тірегі болары сөзсіз. Біз осы уақытқа дейін өмірлік қажетті үш тіреудің басын біріктіре алмай жүрдік. Білім – ғылым – өндіріс үштігінің басын қосатын нақты заң қабылданып, бұл күндері жұмыс істеп жатыр. Өндірісті дамытушы ғылымды инвестициялаудың халықаралық қалыптағы жүйесі енді біздің ел өміріне де ене бастады. Бұған дейін ғылым «қаражаттан шөліркесе», ғалымдар ашқан жаңалықтар өндіріске жолдама алудан ысырылып келсе, енді ондай тоқырау болмайтын болды. Ғылымды инвестициялаудың бірнеше арнасы жұмыс істей бастады. Мəселен, ғылыми-зерттеулер үшін арнайы мемлекеттік мақсатты гранттар бөлу, мемлекеттік тапсырыстар бойынша ғылыми-зерттеу жобаларын жүзеге асыру, ғылымға бөлінетін қаржыны ғалымдардың өз екшеулерінен өткізе отырып бөлу, ақыр аяғында жекенің капиталын инвестиция ретінде тарту арналары пайда болды. Ашылған жаңалықтарды өндіріске енгізу ісі жеңілдей түсті. Қазір үкімет деңгейінде жоғары ғылыми-технологиялық кеңес жұмыс істейді. Бұл кеңес салалық ғылыми кеңестердің ұсыныстарын екшеу ден өткізеді. Сайып келгенде, бəрінің де мүддесі ғылымды инвестициялау, жаңалықты өндіріске кідіріссіз енгізу жұмыстарын жүйеге түсірген, жемісті ететін бір жаңа арна болды. Елбасы Н.Ə.Назарбаев «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында: «Бəсекеге қабілетті ел болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек» деп көрсетеді. Жолдауда инженерлік білім беру мен заманауи техникалық ма мандықтар жүйесін дамыту, жоғары жəне орта білім беру са ласында мемлекеттік-же кемен шік əріптестігі желісін құру, көпсатылы оқу гранттары жүйесін əзірлеу, бүкіл ел бойынша ғылыми-зерттеушілік жəне қолданбалы білім берудің өңірлік ма мандықтарды ескеретін мамандандырылған оқу орындары жүйесін құру, жоғары оқу
елдеріне тəн корпоративті мəдениет ұстанымдарын зерттеу жұмыстарын қазақстандық университеттерге жүктеудің тиімді əсері болатындығы сөзсіз. Елбасы алға қойған аса басты міндеттердің бірі – «...ұлттық эко номиканың мамандарға деген қазіргі жəне келешектегі сұранысын барынша өтеу...». Осы міндетті ойдағыдай шешу жолында бірнеше шараларды іске асыруға болады. Біріншіден, Қазақстанда қызмет істеп жүр ген шетелдік жəне отандық корпорациялардың мамандар даярлауға отандық университеттерге тапсырыстар беруін жəне оны қаржыландыруын заңнамалық тұрғыдан бекіту əрі ондай корпорацияларды салық жеңілдіктерін беру арқылы мемлекеттік қолдау. Екіншіден, отан дық университеттердің халықаралық қорлар гранттарын пайдалануларына толықтай еркіндік беру. Президент бізге Қазақстанның білікті мамандары əлемнің əрбір түкпірінде сұранысқа ие болуы қажет деген талап қойған болатын. Қазірде біздің тарапымыздан осы бағытта нақты қадамдар жасалуда. Бүгін білім беру жүйесінде оқу үрдісінің жүргізілу барысын компьютерсіз елестету мүмкін емес. Осы бағытта мультимедиалық кластармен, электронды жəне қашықтан оқытуды қамтамасыз ететін жаңа компьютерлермен жабдықталған «Махамбет» ақпараттық технологиялар паркі өз жұмысын жемісті жүргізуде. Университетіміз қазірдің өзінде білім беру жүйесін оңтайландыруда инновациялық авторлық бағдарламаларға ие. Білім жəне ғылым министрлігінің тапсырмасымен мемлекетіміздегі жоғары білім беру жүйесінің алдына қойған басты міндеттер шетелдегі серіктес жоғары оқу орындарымен тығыз қарым-қатынастың жасалуына негіз болды. Білім беру жүйесіндегі Болондық үрдіс талаптары Еуропа мемлекеттері жоғары оқу орындарымен тəжірибе бөлісуге, болашақ мамандар даярлау ісінде шетелдік серіктес жоғары оқу орындарын тартуда мол мүмкіндік берері сөзсіз. 2012 жылғы Мемлекет басшысының Қазақстан халқына арналған екі Жолдауын аймақта жəне өз ұжымымызда жан-жақты түсіндіру барысында университетіміздің тындырған істеріне шолу жасалып, алға міндеттер белгіленді. Қыруар істі қолға алған Елбасымыз əрбір мем лекеттік қызметкерден өз ісіне дұрыс қарауды талап ететіні бар шаға белгілі. Бұл – біздің ұжым жұмысының барысында есте сақтайтын ең басты шарт. Содан да болса керек, 80 жылдық тарихы бар М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің оқытушы, профессорлар құрамы студенттерге білім беруді замана талабына сай жүргізіп қана қоймай, сонымен бірге, өз мамандықтары бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын қарқынды дамытуда. Қорыта айтқанда, бүгінде Қазақстан мемлекеттік жəне ұлттық дамудың жаңа сапалық деңгейіне көтеріліп келеді. Бұл орайда барлық мүмкіндіктер іске қосылуда. Осы арқылы əр қазақстандықтың жеке дамуына да алғышарттар қаланған. Қазір елімізде қолға алынған істер аса ауқымды. Тек осынау ауқымды іске əрқайсымыз өз үлесімізді молайта түсу үшін жұмыла алсақ болғаны. Осылай істей алсақ, біз бағындырмайтын асу жоқ дер едім. ОРАЛ.
Өңір өмірі
Жўмыс жаєдаймен танысудан басталады Ержан БАЙТІЛЕС,
«Егемен Қазақстан».
«Əкім бол, халқыңа жақын бол» деген аталы сөз бар халықта. Мұны неге айтып отырмыз? Қызылорда облысына Қырымбек Көшербаев əкім болып тағайындалды. Аймақтың жаңа басшысы ең бірінші жұмысын аудандарды аралаудан бастады. Халыққа жақын болудың, елмен етене араласудың нағыз көрінісі осы емес пе? Ауылдардағы ақсақалдармен емен-жарқын сөйлесіп, елдің проблемасын өз ауыздарынан естіді. Оны шешу жолдарын айтты жəне нақты тапсырмалар берді. Əкімдік қызметке тағайындалған күннің ертесіне Қырымбек Көшербаев облыс орталығын аралады. Қызылорда қаласының əкімі М.Жайымбетов шаһарда атқарылған шаруалардың барлығын рет-ретімен таныстырып шықты. Одан кейін аймақ басшысының аудандарға сапары басталды. Бірінші бағыт Жаңақорған ауданы еді. Жаңақорған кентінің ішінен жаз болса кеңсірікті жаратын сасық иіс шығады. Аудан орталығында Тайпақкөл деген канал бар. Жаз мезгілінде Сырдарияның деңгейі түсіп кетеді. Осыған дейін дариядан келіп жатқан ағын су жаңағы Тайпақта топтасып қалады да, жаман иіс бөледі. Оған қалың өскен қоғаны, ағайынның алысқа ұзамай төге салатын қоқысын қосыңыз. Өткен күзде аудан əкімдігі
өз күштерімен Тайпақкөлдің қос жиегін тереңдете канал қазды. Содан бері судың ағысы пайда болып, сасық иістен де арылды. Дегенмен, сол маңда 14 гектар жер бар. Жаңақорғандықтар оны орталық парк жəне балаларға арналған спорт алаңдары, мəдени орталықтар орналасатын орын ретінде пайдаланғысы келеді. Айналасын абаттандырып, саялы ағаштар егіп, гүлзарлар жасауды жоспарлап отыр. Ал осы жұмыстарды толықтай жүзеге асыруға 120 миллион теңге қажет екен. Сондай-ақ, аудан орталығын таза ауыз сумен қамтамасыз ету жағдайын өз дəрежесінде шешуге де қосымша қаржы көзі керек болып тұрған көрінеді. Аудан əкімі С.Тəуіпбаев облыс басшысына Жаңақорғанда атқарылып жатқан жəне кезегін күтіп тұрған біраз мəселені айтты. Балабақшаның қажеттілігін, аздығын сөз етті. Сонымен қатар, №3 мектеп-интернаттың да жай-күйі назардан тыс қалмады. Мектеп-интернат 1964 жылы салынған. Бүгінде əбден ескірген. Мұның үстіне оқушылар саны белгіленген нормадан асып кеткен. Оны күрделі жөндеу үшін 145 миллион теңге қаражат қажет. Қ.Көшербаев тиісті көмектің кезек күттірілмей берілетінін айтты. Қызылорда облысында «Ба тыс Қытай – Батыс Еуропа» күрежолының құрылысы қарқынды жүріп жатыр. Мəселен, Қызылорда қаласы мен Оңтүстік Қазақстан облысы шекарасына дейін жол толықтай пайдалануға берілді десе де болады. Дегенмен, осы арада бір мəселе бар. Күрежол барлық аудан орталықтарын айналып өтіп кетті. Ал үлкен жолдан орталықтарға кіретін ескі жол жөндеусіз қалып жатыр. Шиелі ауданын аралаған облыс басшысы ең алдымен осы мəселемен танысты. Аудан əкімі Н.Нəлібаев жолдың жайын, халықтың қатынауына қиындық туғызып жатқанын жеткізген. Қырымбек Елеуұлы тиісті көмектің берілетінін мəлім етті. Шиеліде Нартай ақынның атындағы ауыл бар. Осы ауылда Социалистік Еңбек Ері Шырынкүл Қазанбаева тұрады. Қырымбек Елеуұлы өмірі еңбекпен өткен кейуанаға арнайы барып сəлем берді. Əкімнің арнайы келіп сəлем бергеніне разы болған Қазанбаева батасын беріп, ақ жол тіледі. Шиелі кентінде өткен жылы мүгедек балаларға арналған 50 орындық интернат ғимараты пайдалануға берілген болатын. Ғимараттың құрылысына «Қазатомөнеркəсіп-Демеу» жеке шаруашылық серіктестігі мен об лыс əкімдігінің арасындағы ынтымақтастық келісімге сəйкес 496 млн. теңге жұмсалса, оның ішкі жабдықтарына 32 млн. теңге тағы да қосымша қаржы бөлінген. Нақты кезеңде облыстық білім басқармасының қарауындағы №3 облыстық балаларды оңалту орталығы аталатын мекемеде облыс аудандарынан мүмкіндігі шектеулі көптеген балалар ем деліп, қамқорлыққа бөленуде. Облыс əкімі аталмыш оңалту орталығының да жұмысымен танысып, өз бағасын берді. Қ.Көшербаев Сырдария ауданында жұмыс сапарын ең алдымен Қалжан ахунның мешіт-медресесіне аялдап, мемлекет қорғауындағы тарихи ескерткішке жасалған жаңғырту жұмыстарымен танысты. Өткен ғасырдың басында балалардың діни сауатын ашу үшін тұрғызылған ғимарат Қалжан ахунның 150 жылдығы тұсында қайта жаңғыртылған еді. Аудан орталығы Тереңөзек кентінің кіреберісінде жақында ғана «Сыр сұлуы» композициясы ашылған. Облыс басшысы атына заты сай, орталыққа көрік беріп тұрған композициямен танысты. Тереңөзек кентін ауыз сумен қамту, кəріз жүйелерін қайта құрылымдау жəне кеңейту 2010 жылы басталған. Ұзындығы 30 мың метрге жуық ауыз су жүйесі, 10 мың метрден астам кəріз жүйесі салынуда. Облыс басшысына жобаны жүзеге асыру барысын таныстырған «Бақ Береке-2030» ЖШС басшысы Қайрат Ерназаров тауарлар мен қызметтердің қымбаттауы есебінен жетіспейтін қаржының көлемі
55 миллион теңге болғанын айтты. Облыс əкімі бұл мəселенің орынды шешімін табатынын жеткізді. Сырдарияда сырға толы бір кездесу болды. Осындағы №35 И.Тоқтыбаев атындағы мектепте Қырымбек Елеуұлы білім алып, үлкен өмірге қанат қаққан. – Бүгінгі жұмыс сапарым барысында сіздермен дидарласқаныма қуаныштымын. Туған жерге қызмет етуге, перзенттік парызымды өтеуге мүмкіндік берген Елбасына алғысым шексіз. Елге еңбек ету бір жағынан – бақыт, екінші жағынан үлкен жауапкершілік жүктейді. Тəуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы қиын уақытта жұртшылыққа бəтуалы сөз айтып, жастардың ерік-жігерін қайраған аға ұрпақ, сіздердің арқаларыңызда еліміз сындарлы кезеңнен сүрінбей өтті,– деді облыс басшысы. Өткен ғасырдың ортасында пайдалануға берілген мектептің жағдайы ауыр екен. Əкім оның да ретімен шешілетінін айтты. Облыс əкімінің сапары одан кейін Қармақшы ауданында жалғасты. Аймақ басшысының алғашқы аялдаған нысаны №79 негізгі мектеп болды. Қармақшы ауылдық округіне қарасты Қызылтам бекетінде орналасқан бұл білім ордасы жаңа жыл қарсаңында ғана пайдалануға берілгенін айта кеткен жөн. Ауылда мұнан бөлек жаңа дəрігерлік пункт ел игілігіне берілген екен. Ендігі мəселе – жол. Ауылға кіретін жолдың нашарлығын сөз етті ел. Облыс басшысы аудан əкіміне жолдың мəселесін
реттеуді тапсырды. Сондай-ақ, Қармақшы ауылындағы №113 мектеп ескіріп, оқушылардың білім алуына жарамай қалған. Əсіресе, оның спорт залы апатты жағдайда тұр. Қырымбек Елеуұлы апатты мектепті де өз көзімен көріп, аралап шықты. Қорқыт ата кешенінің жаныннан зиярат етушілерге арналған орталық салынып жатыр. Оның құрылысын «Дорстрой» ЖШС жүргізуде. Қырымбек Елеуұлы бұл жерді туризм орталығына айналдыруға болатынын айтты. Сондықтан жобаны əлі дамыта түссе артық болмайтынын ескертті. Облыс басшысы жұмыс сапарының келесі бөлігін Жалағаш кентінде жалғастырды. Аудандық орталық ауруханада денсаулық сақтау саласының ба-рысына назар аударды. Аталмыш емдеу орнының ғимараты 1999 жылы асар əдісімен пайдалануға берілген. Ол бұрын құрылысы бітпей қалған аурухана ғимараты еді. Осының салдарынан мұнда бірқатар əлеуметтік мəселе туындаған. Аурухананың бас дəрігері А.Мыханованың айтуынша, бүгінгі таңда кəріз сулары арнайы септик арқылы жиналады. Содан кейін автокөлік арқылы сыртқа шығарылады. Əйтсе де, əрдайым мұндай жұмыстарды атқаруға мүмкіндік жоқ. Соның кесірінен кейде кəріз сулары жайылып, осы аумақта антисанитарлық ахуал туындайды. Сондай-ақ, бүгінгі заман талабына толықтай сай келетін жаңа емдеу орнын салу мəселесі де кешеуілдеп келеді. Аталмыш проблемамен жан-жақты танысқан облыс əкімі бұл бағытта тиісті жұмыстар жасалатынын жеткізді. Қ.Көшербаев Арал ауданына сапарын «Атамекен» ЖШС балық өңдеу зауытының бүгінгі жұмысымен танысудан бастады. Облыс əкімі аудандық диагностикалық емхананың да жұмысын көрді. Осыдан 5 жыл бұрын типтік жобамен бой көтерген емхананың бү гінгі тіршілігін жəне аудан көлеміндегі денсаулық саласына қатысты атқарылған жұмыстарды емхананың бас дəрігері Ш.Медетов тарқатып айтты. Аталған медицина орталығының соңғы үлгідегі заманауи қондырғылармен жабдықталғанын, нəтижесінде соңғы жылдары өңірде сəбилердің шетінеуі 2 есе азайғанын тілге тиек еткен бас дəрігер Қамбаш елді мекеніне 1 медициналық жедел жəрдем бригадасы қажеттігін алға тартты. Аралдықтар нарық сұранысына орай темір-бетон бұйымдарын шығаруды жолға қойыпты. Осы орайда, облыс əкімінің назарына «Арал құрылысы» ЖШС жұмысы ұсынылды. Бұл мекемеде бүгінде 50 адам еңбек етеді. Серіктестік басшысының айтуы бойынша, кəсіпорын өткен жылы 9 миллион теңгенің темір-бетон бұйымдарын өндіріп, 150 миллион теңгенің жұмысын атқарған. Қазалы ауданында болған аймақ басшысы іссапар кезінде ауданның бiрқатар өндiрiс орындары мен əлеуметтiк нысандарын аралап, атқарылып жатқан жұмыстармен танысты. «Арал-Сарбұлақ» топтық су құбырын пайдаланушы Қазалы өндiрiстiк бөлiмшесiнiң №7 су тарату бекетiне аялдады. Бүгінде осы топтық су құбырынан ауыз суды ауданның 22 елдi мекені жəне 129 кəсіпорны алып отыр. Алайда, осындағы сыйымдылығы 7 мың текше метрлік су сақтау қоймасы аздық етуде. Оны 20 мың текше метрге жеткізу қажет. Осы мəселелерді Қ.Көшербаевқа «Арал» салынып жатқан кəсiпорындардың бiрлескен дирекциясы филиалының директоры И.Оңғарбаев пен аудан əкімінің орынбасары С.Мақашов тарқатып айтты. Аса маңызды стратегиялық нысанның тозғанын көзбен көрген облыс əкімі өз тарапынан тиісті көмек көрсетілетінін мəлімдеді. Сонымен, облыс басшысы жеті ауданды толықтай аралап шықты. Көптеген мəселе қозғалды. Оларды шешу жолдары да қарастырылды. Əкімнің аудандарға алғашқы сапары көп нəрседен үміттендіреді. Лайым елдің үміті ақталсын деп тілейміз. Қызылорда облысы.
www.egemen.kz
12 ақпан 2013 жыл
Қазақстан халқы Ассамблеясы Төрағасының орынбасары – Ассамблея Хатшылығының меңгерушісі Ералы Тоғжанов Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауының негізгі ережелерін түсіндіретін Республикалық ақпараттық-насихат тобының құрамында Ақтөбе облысында болды.
Тїсіністік – басты байлыєымыз
Əуелі Е.Тоғжанов жергілікті атқарушы органдар, мəслихат депутаттары, облыстың жұртшылық өкілдерімен өткен актив жиналысына қатысты. Өзінің сөзінде Төраға орынбасары Мемлекет басшысы Жолдауының тарихи сипатын атап өте келіп, Қазақстанның полиэтностық негізгі құрамы туралы əңгімеледі. Ұлттық бірлік пен қоғамдық келісім «Қазақстан-2030» Стратегиясын жүзеге асырудың басты шарты болып табылғанын көлденең тартты. «Саяси тұрақтылық, қоғамдық келісім, ұлттық бірлік – бүгінде бұл біздің ұлттық өмір салтымыз. Этностық, мəдени жəне діни көпқырлылық бұзушылық емес, жасампаздық пен дамудың ресурстары
болғанын атап көрсетті. Еліміздің барлық этностық топтары «бір ел – бір халық – бір тағдыр» қағидаты бойынша бас біріктірді», – деді осы орайда Е.Тоғжанов. Бағдарлама аясында ҚХА Хатшылығының меңгерушісі Мəртөк ауданын да болды. Арасында Батыс Еуропа – Батыс Қытай автожолы бар Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы бойынша жүзеге асы рылған жəне асырылып жатқан ны сандарды барып көрді. Мəртөк ауылындағы №2 мектеп-гимназиясы мұғалімдерімен кездесу өткізіп, оқу орнының сыныптарын аралады. Сондай-ақ, ол балалардың
техникалық-шығармашылық орталығында мұғалімдермен жүздесті. Е.Тоғжанов Мəртөк ауданындағы Достық үйінің жұмысымен танысып, этномəдени бірлестіктердің кабинеттерін көрді, жиналғандармен əңгімедүкен құрды. Жүздесулер барысында ол Қазақстанның тəуелсіздік жылдарында қол жеткізген нақты əлеуметтікэкономикалық табыстары туралы сөз қозғады. «Өткен жылдардың бəрінде Елбасы саясаты қарапайым азаматтар үшін жағдайлар жасауға, халықтың өмір сапасын жоғарылатуға бағытталды. Қазіргі кезде азаматтардың табысы 16 есе өсіп, өмір сүру минимумынан төмен табысы бар адамдар саны 7 есеге қысқарды, жұмыссыздар саны 2 есе азайды. Ана өлімі 3 есеге дерлік кеміп, туу көрсеткіші 1,5 есе көбейді», – деді Е.Тоғжанов. ҚХА Төрағасының орынбасары, сонымен қатар, мемлекетіміздің əлеуметтік тиімділігінің басты айғағы Қазақстан халқы санының сенімді түрде артып келе жатқаны болып табылатынын атап көрсетті. Е.Тоғжановтың сөзіне қарағанда, «бүгінде Қазақстанға немістер, гректер, ал Ақтөбеге чехтар қайта оралған. Осының өзі-ақ көп нəрседен хабар берсе керек». «Осы табыстарымыздың барлығы осындай тарихи күрделі кезеңде елімізді Нұрсұлтан Назарбаев секілді мемлекет қайраткері басқарғанының арқасында мүмкін болды. Елбасы ілгерілеткен «Қазақстан-2050» Стратегиясы – бұл болашаққа нақты болжам, заманауи сын-қатерлерді нақты салмақтап бағамдау», – деді осы ретте Е.Тоғжанов. Тақырыпқа қатысты сөзінде Ералы Лұқпанұлы Жолдауда белгіленген басқа да басымдықтар хақында жан-жақты əңгімелеп берді. Өзінің жұмыс сапары аясында ҚХА Төрағасының орынбасары Ақтөбе қала сындағы «Динар-Электромаш» ЖШС кəсіпорнында, облыстық Достық үйінде болып, этномəдени бірлестіктер активімен кездесті. Кездесулер барысында Жолдаудың негізгі ережелерін түсіндіріп, Қазақстан халқы Ассамблеясы Хатшылығы жұмысының шешуші бағыттарын белгілеп берді жəне жүзеге асыру жолдарын көрсетті. «Егемен-ақпарат».
Жўмыспен ќамту саясаты: алты ќадам Кеше Қазақстан Президентінің жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінің ресми өкілі Алтай Əбибуллаевтың қатысуымен дəстүрлі апталық брифинг өтіп, алдағы күндері өтетін іс-шаралар туралы ақпарат берілді. Лəйла ЕДІЛҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан».
Брифингте Алтай Əбибуллаев Премьер-Министр Серік Ахметовтің қатысуымен өтетін бірқатар шараларға тоқталды. «Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Серік Ахметов мемлекеттік-дербес серіктестік жөніндегі Үйлестіру кеңесінің отырысын өткізеді. Ал Премьер-Министр өткізетін Қазақстан Республикасы Үкіметінің отырысында 2013-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының агроөнеркəсіптік кешенінің даму бағдарламасы қарасты рылады. Сондай-ақ, ол Мемлекет басшысының тапсырмасына сəйкес, «Жол картасы» бойынша дағдарысқа қарсы белгіленген əрекеттерге қатысты, сондай-ақ, экономикамызды жаңғырту жөніндегі Мемлекеттік комиссияның кезекті отырысын өткізеді», деді А.Əбибуллаев. Бұған қоса, ол 14 ақпанда ПремьерМинистрдің бірінші орынбасары – Өңірлік даму министрі Бақытжан Сағынтаевтың Ақмола облысына жұмыс сапары жоспарланғанын, сапар аясында ол 2011-2014 жылдарға арналған Астана қаласына іргелес жатқан елді
мекендердің əлеуметтік-экономикалық дамуының кешенді жоспарының іске асу барысымен танысатынын, ал Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотында Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындауға қатысты кеңейтілген отырыс өтетінін жеткізді. Бұл күнгі брифингке Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрі Серік Əбденов қатысып, Елбасының тапсырмаларына сəйкес, салада атқарылып жатқан жұмыстарға тоқталып өтті. Министр: «Мемлекет басшысы халықтың басым көпшілігінің өнімді еңбекпен қамтылуына бағытталған əлеуметтік жəне еңбек қатынасының жаңа үлгісін қалыптастыруды міндеттеді. Бұл міндетті орындау үшін еңбек нарығын реттеу жəне жұмыспен қамтуға ықпал ету, еңбек қауiпсiздiгiн басқару жəне қорғау жүйелерін жаңғырту, сондайақ, еңбекақы төлеу, зейнетақымен қамсыздандыру жəне əлеуметтiк қызмет көрсету жүйесін реттеу қажет. Министрліктің алға қойып отырған мақсаты осы», дей келе жұмыспен қамту саясатын жетілдіруге негіз болатын алты қадамды атап өтті. «Бірінші қадам – қолда бар еңбек ресурстарын пайдаланудың тиімділігін
арттыру. Екінші қадам – еңбек нарығын реттеу тетіктерін жетілдіру. Үшінші қадам – еңбек өнімділігінің артуына алғышарт ретінде, жұмыс жасындағы адамның еңбек қабілеті төмендемес үшін оған қолайлы жағдай жасау. Төртінші қадам – жұмыспен қамтудың өнімділігін ынталандыру. Жалақы диспропорциясын реттеу жəне жою. Бесінші қадам – жұмыспен қамтылған халықты əлеуметтiк қамсыздандыру жүйесiн саналы түрде ұйымдастыру. Алтыншы қадам – əлеуметтік көмек көрсету жүйесін жаңғырту. Халықтың мақсатты топтарын қолдаудан, еңбек əлеуетін көтеру ісін жандандыруға бағыттау», деді министр. Оның айтуынша, мемлекет тарапынан жекелеген топтар мен əлеуметтік əлжуаз топтарға бұрынғыдай көмек жалғаса бермек. Ал атаулы əлеуметтік көмек деңгейі сақталып, бірақ, ептеп өзгеріске ұшырайтын болады. «Бұл көмек түрі енді азаматтарға немесе отбасына – мұқтаждығына қарай беріледі. Үкімет атаулы əлеуметтік көмек алуға құқық беретін көрсеткіш деңгейін ең төменгі күнкөріс деңгейінің 40 пайызынан 2015 жылы 60%-ға, ал 2020 жылға қарай 100%-ға көтермек. Осы атқарылатын іс-шаралардың нəтижесінде кедейлік айтарлықтай азайып, өңірлер арасында жəне жалпы халық ішінде жалақы деңгейіндегі ауытқу ретке келеді деген болжам бар», деді Серік Əбденов.
Жолдауда белгіленген маѕызды жоба (Соңы. Басы 1-бетте). Өңір өмірі үшін маңызды жобаны іске асырудың қолайлы мүмкіндіктері жасалғанын айтқым келеді. Елбасы Жолдауындағы міндеттер шеңберінде жылдық қуаты 1,5 миллиард текше метрлік магистралды газ құбырын тарту жұмыстары басталды. Бұл облысымыздың халық неғұрлым тығыз орналасқан аудандарына төрт автоматты стансалар арқылы «көгілдір отын» жеткізуді қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының «Газ жəне газбен қамтамасыз ету туралы», «Құбырлық тасымал желісі туралы» заңдары мен Мұнай жəне газ министрлігінің өңірлік ерекшеліктерге негізделген елімізді газдандырудың Бас сызбасы жұмысымызға қосымша екпін беретіні айқын».
Алдын ала есептеулер бойынша, аталған бағыттардағы жоғары қысымды газ тарту желілері бірінші кезекте облыс орталығының сұранысын толық қамтамасыз етіп, белгіленген аудандардың 300 мыңдай тұрғыны бар 70 елді мекеніне арзан отын жеткізеді деп күтілуде екен. Мұның өзі газбен қамтудың алғашқы кезеңінде-ақ Целиноград ауданы тұрғындарының 40 пайызын, Бурабай жəне Зеренді аудандарының 80 пайызын игілікке бөлейді деген сөз. Өңір басшысының айтуынша, құрылыс жұмыстарының жалпы құны 40 миллиард теңгені құрайтын алып жобаның магистралдық жəне аулааралық желілері 2500 шақырымнан астам ауқымды алатын болады. Қазіргі талдамалар қорытындысы газды пайдаланудың
жылдық жалпы көлемі 500 миллион теңге маңайында екендігін көрсетеді. Бұл отбасылық бюджет шығыны бойынша еліміздің оңтүстік өңіріндегі тұтыну бағасының деңгейімен сəйкес келеді. Ал Щучье-Бурабай курортты аймағына келсек, қазір мұндағы барлық шипажайлар мен демалыс орындары, емдеу-сауықтыру орталықтары, спорттық базалар, туристік сервис мекемелері сұйық мазут отынын пайдаланады. Мұның кəусар табиғатымызға тигізетін кері əсерімен қатар, экономикалық тиімсіздігін де атап өтуіміз керек. Мемлекеттік деңгейдегі жаңа жоба бұл мəселелерге қатысты оң бетбұрыс жасайтыны анық. Ақмола облысы.
3
Межелер мен міндеттер
Атќарылєан іс аз емес Кеше Премьер-Министр Серік Ахметовтің қатысуымен Əділет министрлігінің кеңейтілген алқа отырысы болды. Оның жұмысына Президент Əкімшілігі Басшысының орынбасары Т.Донақов, Конституциялық Кеңес төрағасы И. Рогов, Премьер-Министр Кеңсесінің өкілдері, Парламент Мəжілісінің депутаттары қатысты. Александр ТАСБОЛАТОВ, «Егемен Қазақстан».
Алқа отырысында Елбасы Н.Ə. Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы аясында Əділет министрі Берік Имашев 2012 жылдың жұмысын қорытындылап, 2013 жылға міндеттерді айқындаған баяндама жасады. Жолдауда Елбасы: «Біздің басты мақсатымыз – 2050 жылға қарай мықты мемлекеттің, дамыған экономиканың жəне жалпыға ортақ еңбектің негізінде берекелі қоғам құру» деді. Бұған Əділет министрлігінің де қосар үлесі зор екені анық. Осы орайда атқарылып жатқан жұмыстар туралы айтқан Əділет министрі Б. Имашев көптеген жұмыстар нəтижесіне де тоқталды. Өткен жылда əділет органдарының əлеуеті Президенттің, Үкіметтің тапсырмаларын сапалы əрі уақтылы орындауға, сондай-ақ, Əділет министрлігінің 20112015 жылдарға арналған стратегиялық жоспарда көзделген мақсаттарға жетуге бағытталған. Əділет министрлігі қызметінің көп қырлылығына қарамастан, құқықтық қамтамасыз ету жəне заңнамалық қызметті үйлестіру маңызды стратегиялық міндет болып табылады. Мұндағы табысты жұмыстың арқасында аталған салада нақты нəтижеге қол жеткізілді. Мəселен, Үкіметтің 2012 жылға арналған заң жобалау жұмыстары жоспары толық көлемде орындалды, жоспардан тыс заң жобаларының саны 22-ден 14-ке дейін азайтылды. Мемлекет басшысының тапсырмаларын, 2010-2020 жылдарға арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасының жəне Мемлекет басшысының 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Жолдауын жүзеге асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының ережелерін есепке ала отырып, Үкіметтің 2013 жылға арналған заң жобалау жұмыстарының жоспары жəне 2014-2015 жылдарға арналған перспективалық жоспарлар қабылданған. Бұған қоса Елбасының «Қазақстанның əлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» бағдарламалық мақаласында берілген тапсырмасын орындау мақсатында Əділет министрлігі мүдделі мемлекеттік органдармен, сондай-ақ, Парламент палаталарымен жəне «Нұр Отан» ХДП бірлесіп 2012-2016 жылдарға арналған заңнамалық
жұмыстардың тұжырымдамалық жоспарын əзірлепті. Аталған жоспарға сəйкес заңнамалық үрдістің болжамдық талдау құрамдары едəуір күшейе түскен. Министрлік адвокаттар мен нотариустардың көрсететін заң қыз меттерінің сапасын қадағалау мəселелеріне үлкен көңіл бөледі. Əділет органдары қызметінің стратегиялық бағыттарының бірі азаматтардың құқықтық санасын арттыру, құқықтық насихат көлемін кеңейту жəне сапасын арттыру болып табылады. Аталған саладағы ше шілмеген мəселелерді жоюға бағытталған заң жобасы əзірленді. Атап айтқанда, сот шешімінің орындалмауын ауыр қылмыс санатына жатқызу ұсынылуда. Заң намалық деңгейде жеке сот орындаушыларының қызметіндегі əкімшілік тосқауылдар алынып тасталды. «Атқару өндірісін жетілдіру мəселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңы қазіргі уақытта еліміздің Парламентінің қарауында. Халық қалаулыларына ұсынылған аталған заң атқару өндірісі органдарының жұмыс сапасын арттыруы тиіс. Өйткені, бұл заң жобасында сот орындаушыларының өз уақыттарын тиімді жұмсауына барлық жағдай көзделген. Алқада сөз алған Үкімет басшысы Серік Ахметов Əділет министрлігінің атқарған толымды істеріне тоқтала келе, алда тұрған негізгі міндеттерді саралап берді. Ол орталық мемлекеттік органдардың алқа мəжілістерін өткізу аяқталып келе жатқандығын, бұл кездесулерде атқарылған жұмыстардың нəтижелері қорытындыланып, алдағы мақсат-міндеттер айқындалды, деді. Мемлекет басшысы бекіткен стратегиялық жəне бағдарламалық құжаттарды іске асыру жоспары белгіленді. Одан əрі С.Ахметов қабылданған құжаттардың орындалуын құқықтық-заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз ету бұл Əділет министрлігінің негізгі міндеті болып табылады, деп қадап айтты. Мемлекет басшысы əрбір мемлекеттік органдар алдына өте ауқымды əрі нақты міндеттер қойғаны баршаға белгілі. Оларды іске асыру үшін бізге сапалы дайындалған нақты заңды нормалар қажет. Сондықтан да менің айтарым, Үкімет жұмысының тиімділігі Əділет министрлігінің заң шығару қызметіне тікелей байланысты. Демек, депутаттық корпуспен тұрақты əрі жүйелі жұмыс
жүргізіліп, бұл ізгілікті іс одан əрі байыпты түрде жалғасуы тиіс. Бұл орайда С. Ахметов үстіміздегі жылы Үкімет Парламент қарауына 53 заң жобасын енгізуі қажеттігін айтты. Сондықтан оның сараптамалық сапасына аса көңіл бөлінген жөн. «Біз Заң шығару институтының ғылыми қызметкерлерінің айлығын арттырдық, сараптаманың барлық түрлеріне бюджет қаражаты бөлінуде» деп атап өтті Үкімет басшысы. Алайда, бұдан ешқандай нəтиже жоқ, сол бұрынғысынша депутаттар тарапынан заң жобаларының сапасына сын айтыла береді. Өткен жылы 14 заң жобасы қайтарылды. Сонда олар қалайша лингвистикалық сараптамадан өткен деген заңды сұрақ туындайды. Үкімет басшысы заң актілерінің жүзеге асуы заң күші бар актілердің талапқа сай дайындалуына байланысты, деді. «Мемлекеттік органдар заң қабылданғаннан кейін барып қозғала бастайды, бұл мүлде дұрыс емес. Сондықтан заң күші бар актілерді уақтылы қабылдаудың мониторингін күшейту қажет» деп атап өтті С. Ахметов. Одан əрі Үкімет басшысы қылмыстық жəне əкімшілік заңдарды жаңартуда үстіміздегі жылы Парламент қарауына Қылмыстық кодекс, Қылмыстық іс-жүргізу кодексі, Қылмыстық орындаушылық жəне Əкімшілік құқық-бұзушылық туралы кодекстерді жаңа редакцияда ұсыну қажеттігін алға тартты. Одан əрі əлеуметтік салада кəсіподақтардың рөлі мен орнын арттыра түсетін «Кəсіптік одақтар туралы» заңына мəн беру керектігін де Үкімет басшысы қадап айтты. Сондай-ақ С.Ахметов мемлекеттік органдардың қызмет тиімділігін арттыруға аса назар аударды. Бұл орайда үйлестірудің сапасына қарай Əділет министрлігі қызметінің де нəтижесі бағаланады. Бұл жағдайда жұртшылықтың құқықтық мəдениетін арттыру аса қажет. «Бізде бірқатар адамдар заң білмейді. Сондықтан түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажет, əйтпесе, көбіне даулар осы заңдарды білмегендіктен туындап жатады», деді С.Ахметов. Бұдан əрі Премьер-Министр сотсараптамалық институты қызметін, мемлекеттік қызмет көрсету, электронды мемлекеттік қызметтің сапасы мен үлесін арттыруды, нотариустардың жұмысын жақсарту жəне өндірістік атқарушы органдардың жүйесін дамыту мəселелеріне тоқталды. «Жалпы, Əділет министрлігінің алдына өте ауқымды міндеттер қойылды. Олардың орындалуына жауаптылық өте жоғары. Дегенмен, менің ойымша, мұндағы ұжым қабілетті де сауатты болғандықтан алға қойылған тапсырмаларды толықтай орындай алатынына сенім мол», деп Үкімет басшысы Əділет министрлігінің алқа жұмысын қорытындылады.
Бўл – Ќазаќстан бастамасыныѕ мойындалуы Еліміз Иранныѕ ядролыќ баєдарламасы жґніндегі келіссґздердіѕ кезекті раундын Алматыда ґткізу шешімін ќолдайды Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Жаппай қырыпжою қаруын таратпау жөніндегі комиссияның төрағасы, «Назарбаев орталығы» мемлекеттік мекемесінің директоры Қанат Саудабаев Trend жаңалықтар агенттігіне алдағы 26 ақпанда Қазақстанда (Алматы қ.) өтетін Теһранның ұлттық ядролық бағдарламасы бойынша Иранның «алтылықпен» келіссөздеріне байланысты түсініктеме берді. Қ.Саудабаев Иранның ядролық бағдарламасы жөніндегі келіссөздерді Қазақстанда өткізу туралы шешім ядролық қауіпті таратпау саласындағы қазақстандық бастаманың мойындалуы деп санайды. «Иранның ядролық бағ дар ла масы жөніндегі келіссөздердің жаңа раундына қатысушылардың кездесуді Қазақстанда өткізу ниеті еліміздің таратпау мен ядролық қауіп-қатерді жою саласындағы бастамасының кезекті рет мойындалуының көрінісі», – деді Қанат Бекмырзаұлы. – Қазақстан тарапы Иранның ядролық бағдарламасы жөніндегі келіссөздердің жаңа раундын өткізу мүмкіндігінің өзін аса маңызды əрі позитивті оқиға деп бағалайды». Қ.Саудабаевтың пікірінше, «Қазақстанның ядролық қарусыздандыру саясатының арқасында өзінің қоғамдық-саяси жəне əлеуметтік-экономикалық да муы үшін
қолайлы жағдайды қамтамасыз ете білген үлгісі республикамызда осы келіссөздерді өткізудің пайдасына салмақты дəлел болады». «Назарбаев Орталығы» ди рек торы «келіссөздер тараптар арасындағы өзара сенім мен түсінікті нығайтуға айтарлықтай маңызды қадам болатынына жəне күрделі жағдайды дипломатиялық жолмен шешуге, аймақтағы шиеленісті азайтуға үлес қосатынына» үмітін білдірді. Еліміз Сыртқы істер ми нис трлі гінің аталған оқиғаға орай жасаған мəлімдемесінде «үстіміздегі жылдың 4 ақпанында Иранның өкілі мен ирандық ядролық бағдарлама жөніндегі халықаралық бітімгершілердің алтылығы – Ресей, АҚШ, Қытай, Ұлыбритания, Франция жəне Германия өзара кеңесуден кейін ирандық ядролық бағдарлама жөніндегі келіссөздердің кезекті раундын 26 ақпанда
Қазақстанда (Алматы қ.) өткізу туралы шешім қабылдағанын мəлімдегені айтылады. Осыған орай, ҚР СІМ аталған шешімді хош көретінін жəне дүние жүзінің бəріндегі тұрақтылық пен қауіпсіздікті қолдау үшін айрықша маңызы бар осынау келіссөздердің сəтті өткізілуі үшін қолайлы атмосфера мен тиісті жағдайлардың барлығын жасайтынын хабарлады. Бұған дейінгі келіссөздерге тоқтала кетсек, 2012 жылы Иран мен «алтылық» өкілдері келіссөздердің үш раундын – Ыстамбұлда (14 сəуір), Бағдатта (23-24 мамыр) жəне Мəскеуде (18-19 маусым) өткізген болатын. Осы кездесулердің барлығы қандай да бір айтарлықтай маңызды шешімсіз аяқталған еді. Ал Иран мен «алтылық» өкіл дері келіссөздерінің өткізілмегеніне жылдан асып барады. АҚШ, Батыстың бірқатар мемлекеттері мен Израиль Иранды бейбіт атом бағдарламасы деген желеумен ядролық қару дайындауда деп күдіктенеді. Теһран өзінің атом бағдарламасын елдің тек қана электр энергиясына деген қажеттілігін өтеуге бағытталған деп мəлімдейді. «Егемен-ақпарат».
Малдан ауру шыќќаны аныќ болды (Соңы. Басы 1-бетте). Pirbright зертханасының нəтижелері зерттелген сынамаларда вирустық диареяның антиденелері бар екендігін көрсетті, сонымен қатар ИФТ (ELISA) тəсілімен антиген анықталды. «ВНИИЗЖ» ФГБУ нəтижелері бойынша зерттелген малдардың қан сарысуының үлгілерінде жұқпалы ринатрахеит вирусына жəне Шмалленбергтің вирусына антиденелердің бар екендігін көрсетті. Бұл нəтижелер вирустық диареяның жəне Шмалленберг ауруының вирусына жануарлардың организмінде реакцияның бар екендігін дəлелдейді. Орнатылған диагнозға байланыс ты Австриядан əкелінген барлық малды төлімен бірге жою туралы шешім қабылданды.
Шмалленберг ауруының бірқатар елдерде тіркелуіне байланысты, 2012 жылғы 30 қарашасынан бастап, ЕО елдерінен тірі жануарлар мен тұқымдық материалды əкелуге шектеу енгізілген. Гүлмира Исаева баспасөз мəсли хатындағы сөзінде аталған оқиғаға байланысты шаралар қабылданып отырғандығын айтып өтті. Ең бірінші Қазақстан дəл қазіргі күндері Австриядан ауру малдарды жібергені үшін оларға төленген қаржыны талап етуде. «Қазіргі күні Австриядан ауру малдарды жеткізген компаниямен мəселені нақты талқылап, шығынның орнын толтыруды талап ету үшін қажетті құжаттар топтамасы əзірленіп, ол «Қазагроқаржы» корпорациясына тапсырылды. Бізді
Ресей Федерациясы қолдауда. Өйткені, олар да осындай жағдайға тап болған еді», деді Гүлмира Исаева. Сондайақ, ол əкелінген малдарды карантинге ұстау кезінде ветеринарлық қызмет пен оларға халықаралық эпизодиялық бюроның көрсеткен көмегінің нəтижесінде малдардың бойындағы аурулардың таралуына жол берілмегендігін атап өтті. Сонымен қатар, бұдан кейінгі уақыттар да шетелдерден мал əкелген кезде олар дың денсаулығын əкелмес бұрын сол жақтың өзінде алдын-ала тексеруден өткізіп, сол жақта карантинге алу, содан кейін барып малдарды тасымалдап, өз елімізге жеткізгеннен кейін оларды зертханалық жағдайда одан əрі тексеру жөнінде шешім қабылданыпты.
4
www.egemen.kz
12 ақпан 2013 жыл
Талап жəне тəртіп
Жазылған жайдың жаңғырығы
Барды бўзу жаќсы нəрсе емес
Алатаяќтылар туралы анекдот неге кґп? Оралхан ДƏУІТ,
«Егемен Қазақстан».
Ел ішінде МАИ туралы анекдот, күлдіргі əңгімелер өте көп. Кез келген көлік жүргізушісі алатаяқтылармен арада болған жағдайды майын тамызып айтып береді. Жүргізушілер үшін МАИ жол бойында тек ақша жинау үшін тұрады, бұлар жол ережесін бұзған сайын олар қуанады, құжаттарын тексеру үшін тоқтатса да бірден «бірдеңе дəметіп тұр» деп ойлайды. Əрине, шопырлар да мұндай əңгімелерді аспаннан алмайтыны белгілі. Алатаяқтылардың алақаны қышығаны бір бөлек, олар сол параны алу үшін ойлап таппайтындары жоқ. Өткенде ғана «Титус» сайтында шымкенттік бір МАИ қызметкерінің ана құжатты бір сұрап, мына құжатты бір сұрап, ақыры түк таппаған соң жүргізушіге «РНН, СИК-ің бар ма?» деп тиіскенін айдай əлемге көрсетті. Ал бірақ шын мəнінде МАИ қызметінің өміріміздің қауіпсіздігін қамтамасыз етуде алар орны ерекше. Өзіңіз ойлаңызшы, егер жол бойында МАИ қызметкерлері тұрмаса, онда жүргізушілер ойына келгенін істер еді. Онсыз да əдемі көлікке мінсе арқасы қозып кететін кейбір қызуқанды шопырлар, əсіресе, жастар жағы бір-бірімен жарысып, бірін-бірі қуалап, оның соңы орны толмас өкінішке ұласып жатқаны жасырын емес. МАИ болмаса жүргізушілер мас күйінде көлік жүргізуден қорықпас еді. Бұл тек өзінің ғана емес, басқа да адамдардың өміріне қауіп төндіру деген сөз. Сондықтан МАИ қызметінің қиындығы, қызығы, беделі, абыройы туралы мақала жазғымыз келіп ОҚО ІІД Жол полициясының бастығы Артықбек Жаппаровпен телефон арқылы тілдестік. Кездесу уақытын белгілегенмен оны өз кабинетінен табу өте қиын болды. Түсінеміз, жол полициясы бастығының шаруасы көп, бірде ойда, бірде қырда дегендей... Ақыры кабинетінде жолығып, аттың жалында, түйенің қомында отырғандай асығыс түрде сұхбат алып үлгердік, əйтеуір. Өйткені, облыстың бас жол полициясының телефонында тыным жоқ. Негізі
ұялы телефонда ұят жоқ, шырылдай береді. Соны ұстап жүрген адамдар ұялуы тиіс. Жоқ, Артықбек Жаппаров мырза алдымда адам отыр-ау, сұхбат беріп отырмын-ау деп қымсынбады. Оның үстіне қайта-қайта тыпыршып, бір жиналысқа асығып тұрғанын ескертумен болды. Əйтеуір, бізден тезірек сытылғысы келді. Содан МАИ-дың осы уақытқа дейін атқарған жұмысы туралы толық мəлімет беруді сұрадық. Міне, осы жерге келгенде Жаппаров мырза қатты қипақтады. Қолындағы екі-үш беттік мəліметті бір берді, одан «ішінде өзгертетін жері бар екен» деп қайтып алды. Соңында «мəліметтің бəрін екі-үш күнде толық қолыңызға тигіземін» деген соң, электрондық поштамызды да жазып беріп, қайттық. Бұл өткен жылдың соңғы айлары болатын. Содан Жаппаровты жоғалттық. Телефон соқсаң, «міне, міне жіберемін» дейді де, ізім-қайым жоқ болады. Қазір жариялылық заманы, кез келген мекемеден баспасөз хатшысы арқылы сұраған мəліметімізді қиындықсыз ала беруші едік, ойпырмай, облыстық МАИ-ден қыстың күні қар сұрап алудың өзі қиын екен. «Жазған кұлда шаршау жоқ», енді ОҚО ішкі істер де партаментінің баспасөз қызметіне хабарластық. Обалы не керек, баспасөз қызметінің жетекшісі Салтанат Қаракөзова өте сыпайы сөйлесіп, бар сауа лымызды,
сұрайтын мəліметімізді департаменттің сайтына, облыстық ІІДнің бастығы Асқар Оспановтың атына жолдауымызды өтінді. Жібердік. «Сіздерге қарасты Жол полициясының жұмысы туралы мəлімет алу өте қиын. Міне, бір айдан асты Жол полициясы мəліметті əне береміз, міне береміз деп алдап келе жатқанына... Неге екенін қайдам, олар мəлімет беруге мүлдем құлықсыз» деген сұрағымызға көп өтпей-ақ жауап келді. ОҚО ІІД-нің бастығы, полиция полковнигі Асқар Оспанов біздің сауалымызға қысқаша: «Оңтүстік Қазақстан облысы Жол полициясы қызметі туралы мəліметтерді алу үшін, сіз ОҚО ІІД Жол полициясы басқармасының басшылығына сізге қажетті сұрақтар бойынша қатынас хат арқылы немесе өзіңіз келіп жол полициясы жұмысына қатысты толық ақпараттарды алуыңызға болатынын хабарлаймын», деп жауап беріпті. Анекдот деген осындайда еске түседі ғой. Алыс аудандағы бір топ полиция қызметкерлері облыстағы бастығына арыз жазыпты. «Құрметті Пəленше Түгеншеұлы, сізге арыздануымызға бізде ақшаның шексіз жиналатыны себеп болып отыр. Бізге облыстан келетін комиссия көп. Əрқайсысына бөлек-бөлек ақша жинаймыз. Қалай «комиссия келеді екен» дегеннен бастығымыз шақырып алып, ақша жинауға тапсырма береді...» деп басталатын арызды облыстағы бастық оқып
Баєа тўраќтандыруєа байыптылыќ ќажет Өмір ЕСҚАЛИ,
«Егемен Қазақстан».
Облыстың жаңадан тағайындалған əкімі Самат Ескендіров үшін Қызылжар өңірі жақсы таныс. Жамбыл, Қызылжар ауданын, облыс əкімінің орынбасары, бірінші орынбасары лауазымдарын абыроймен атқарды. Парламент Сенатының депутаты болып жүргенде де аймақтың əлеуметтік-экономикалық өміріне белсене араласты. Басшылық қызметке кірісуін дағ дысы бойынша тұрғындардың өмір сапасын, тұрмыс-тіршілігін зерделеуден бастады. Коммуналдық базарларды, сауда нүктелерін, əлеуметтік нысандарды аралап, бірінші сұранысқа ие тауарлар мен азық-түлік бағаларының қолжетімділігін байқады. Адамдармен əңгімелесіп, өтініш-тілектерін тыңдады. Қалыптасқан жағдай мен проблемаларды ой таразысынан əбден иінін қандырып өткізгеннен кейін əкімдіктің кеңейтілген мəжілісін шақырды. Ондағы мақсат тиісті ведомство жетекшілерінің есептерін тыңдай отырып, кемшіліктер мен олқылықтарды шұғыл түрде түзетудің нақты шараларын қабылдау еді. Мінбеге бірінші болып облыстық экономика жəне бюджеттік жоспарлау басқармасы бастығының міндетін атқарушы Зиядден Молдағанапов көтерілді. Ол өткен жылдың əлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштерін баяндап берді. Өңірдің ішкі жалпы өнімінің мөл шері жарты триллион теңгеден асқан. Кедейшілік деңгейі – 0,6, жұмыссыздық 0,2 пайызды құраған. Əрине, тоқ цифрлар мен дəйекті деректер жиналғандарды бір желпіндіріп тастағанмен, мемлекет тарапынан беріліп жатқан мүмкіндіктер мен қаржылық
қол даулардың жан-жақты пайдаланылмай жатқанын Самат Сапарбекұлы əр сөзінде аңғартып отырды. 8 аудан – ет, 10 аудан сүт өнімдерінің азаюына жол берген. Əсіресе, аудандардың өнім өндіру жөніндегі көрсеткіштерінің арасалмағы мен ала-құлалығы ойландырмай қоймайды. Мəселен, əлеуметтікэкономикалық даму көрсеткіштері бойынша Айыртау, Уəлиханов аудандарына айтылатын сын көп. Кəсіпорындарға инвестиция тарту жайы да көңіл көншітпейді. Шынында да, үдемелі индустриялық-инновациялық бағдарлама шеңберінде 26 жобаның жүзеге асырылуы, 22 мыңға жуық кəсіпкерлік субьектілерде 90 мыңнан астам адамдардың жұмыс істейтіні секілді жұртшылыққа онсыз да белгілі жалпылама мəліметтерді тілге тиек ете бергенше шағын жəне орта бизнестің бəсекелестікке қарым-қабілетін кешенді арттыру жолдары департамент басшыларын аз ойландыратын тəрізді. Менеджмент жүйесін халықаралық өлшемдерге сəйкестендірген кəсіпорындар саны 100-ден сəл ғана асады. Жеке кəсіпкерлікпен айналысушылар саны 2,6 пайызға кеміп кеткен. Өнім шығару көрсеткіші де төмен. Жұмыспен қамту жайы да қанағаттандырмайды. Кəсіпкерлікті өрістетуден облыстың ең соңғы сатылардың біріне орналасуы біраз жайтты айғақтаса керек. Облыс əкімі əр сала бойынша проблемаларды атап көрсетіп, жиналғандар назарын «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасына аударды. Қаржыландыру көлемінің ұлғаюына орай кəсіпкерлікпен айналысушылар қатарын 30 пайызға дейін арттыру міндетін қойды. Мемлекет шағын жəне орта бизнеске жүйелі қолдау көрсетіп келеді. Біз осы мүмкіндіктерді қалт жібермеуіміз керек. Бір жыл ішінде бөлшек сауда айналымының
болған соң, тез арада осы жайтты тексеруге əлгі ауданға тағы бір комиссия жіберіпті. Міне, Оспанов мырзаның да жауабы осы сияқты болды. «Облыстық МАИ-ден мəлімет ала алмай жүрміз» деген сауалымның сөздерін ауыстырып, «мəліметті облыстық МАИ-ден аласыздар» деген жауабына күлесіз бе, жылайсыз ба? Жақында ғана Елбасының құқық қорғау органдары басшыларымен өткен үлкен жиында Оңтүстіктің жол полициясы саласы қатты сынға ұшырады. 12 қаңтар күні Шымкент қаласындағы Тəуке хан даңғылы мен Қазыбек би көшесінің қиылысында МАИ қызметкерлері М.Өміров жүргізіп келе жатқан жеңіл көлікті тоқтатады. Неден тұтанғанын қайдам, əйтеуір арада түсініспестік туындаған. Содан, қысқасы, Өміровке қарсы көліктің мемлекеттік нөмірі жоқ жəне полиция қызметкеріне қарсыласты, күш көрсетті деген айыппен қылмыстық іс қозғалады. Шынында тексеру барысында көліктің артқы нөмірі жоқ болып шыққан əрі полиция қызметкерінің погоны жұлынған. Бірақ, артынша М.Өміров прокуратураға арызданып, нəтижесінде əлгі МАИ қызметкерлері көлікті тоқтатқан жерге жақын орналасқан «Оскар» валюта айырбастау пунктінің бейнекамерасының түсіргендерін қарап шығуға тура келеді. Онда жүргізуші көліктен түспестен құжаттарын көрсетіп жатқанда, полицияның ымдауымен белгісіз біреудің көліктің артқы нөмірін шешіп алғаны жəне полиция қызметкері көліктің артқы орындығына отырып погонын өзі шешіп тастағаны анық түсіп қалған. «Нəтижесінде облыстық жол полициясының бірнеше қызметкерінің үстінен Қылмыстық кодекстің 308-бабы, 4-тармағы бойынша қылмыстық іс қозғалды» дейді əл-Фараби ауданы прокурорының орынбасары Болат Жұматаев. Міне, «алатаяқтылар туралы анекдот неге көп?» деп ешкімді жазғыра алмайсың, оны өмірдің өзі тудырады. Жол полициясының жоғарыдағы сорақы тірлігі өмірден алынған анекдот емей, немене? Əйтсе де, Артықбек Жаппаровтың бізбен емін-еркін сөйлеспей, мəліметтерді бермей жасырып қалғанына қарағанда, Оңтүстіктің жол полициясында біз білмейтін талай былықтың, талай анекдоттың бүркеулі жатқанын айтпайақ түсінесің. Оңтүстік Қазақстан облысы.
16 пайызға ғана ұлғайғанымен еш ымыраласуға болмайды, –деп нықтады С.Ескендіров. Кəсіпкерлік жəне өнеркəсіп басқармасының бастығы Т.Құлжанова мен «Солтүстік ƏКҚ» басқармасының бастығы А.Ченнің негізгі азықтүлік жəне тауарлар бағасына қатысты хабарламалары да көңіл көншіте қоймады. Олар қырыққабаттың 8,3 пайызға қымбаттауын былтырғы өнімнің аздығымен түсіндірсе, жұмыртқа бағасының 10 пайызға жоғарылауына себеп айта алмады. Облыс жұмыртқа өндіруден елімізде алдыңғы орындардың бірін иеленетінін, жыл өткен сайын өндіріс ауқымы еселеніп келе жатқанын елемеуі түсініксіз. Бір таңғаларлығы, жергілікті тұрақтандыру қорында қырыққабаттың мол қоры бола тұра, болмашы бөлігі ғана саудаға шығарылған. Олай болса, баға ырықтанып барады деп жар салуларына жол болсын! Жарма, шай, макаронның да бағалары көтерілгені байқалады. Жеміс-жидек сататын сауда нүктелері аз деген сылтауға аймақ басшысы келіспеді. Жиында жарманың, күріштің, картоптың мол қоры жинақталып қалғанына қарамастан, саудаға шығарылуы қанағаттанғысыз күйде. Тұрақтандыру қорын құруға Үкімет айтарлықтай қаржы бөліп отырса да, игере алмай отырғанымыз жараспайды. Онда сақтаулы көкөністің 10 миллион теңгесі ғана сатылған. Соның салдарынан ƏКҚ жарты миллиард теңге қарызға батқан. Оңтүстік аймақтардан жеміс-жидек жеткізілетін күн алыс емес. Сонда мемлекет қаражатын босқа рəсуə еткеніміз бе, деп, ұйымдастыру жұмысындағы оралымсыздықтарды дереу түзетуге пəрмен берді. Қосымша сауда нүктелерін ашып, кəсіпкерлерді тартуды міндеттеді. Аудан əкімдеріне де үлкен сұранысқа ие азық-түлік бағаларының қолжетімділігін қалыптастыруға нақты тапсырмалар жүктеді. Тұрақтандыру қорындағы азық-түлік пен көкөніс түрлерін жұртшылыққа арзан бағамен жеткізудің басқа да шаралары бекітіліп, өмірлік маңызы бар мəселелер облыс əкімінің тікелей бақылауына алынды. Солтүстік Қазақстан облысы.
«Егемен Қазақстан» газетінің бетінде 2013 жылдың 11 қаңтарында «Көлдер неге суалып жатыр?» атты мақала жарық көрді. Мен оны бастан аяғына дейін толық оқып шықтым. Онда газет тілшісі Сатыбалды Сəуірбай Ақтөбе облысы Ырғыз ауданына байланысты көп мəселелерді қамтып жазыпты. Мақалада айтылғандай, автор «2007 жылдан бері Торғай жəне Өлкейік өзендерінің тасымауы салдарынан дүниежүзілік маңызға ие сулы-батпақты өлке көлдерінің экологиялық жағдайы күрт нашарлап, өзектер арналары тартылып, көл табандары кеуіп, сорға айналып жатқанына байланысты...» бұл мəселенің себептеріне үңіліп, су шаруашылығы мамандарының пікірлеріне сүйене отырып өзінше журналистік зерттеу жасаған екен.
Əрине, материалда көтеріліп жазылған мəселелер, даусыз, өзек ті нəрсе. Соңғы 5-6 жылда қардың аз мөлшерде түсіп, көктемде судың тасымауы, жаз мез гіліндегі құрғақшылық тек Ақ төбе облысының ғана емес, республикамыздың көптеген аймақтарына зиянын тигізіп отыр. Бұл жағдайдың ауыртпалығын аталмыш облыстың Ырғыз ауданымен іргелес жатқан Торғай өңірінің еңбекші тұрғындары да бастан кешуде. Əсіресе, мал шаруашылығымен айналысатын жеке шаруа қожалықтары жайылымдық жердің азаюы мен мал азығының тапшылығынан қатты қиналуда. Егер су жылмажыл көктемде тасып, ойлаған жеріне келіп жатса, жауын өз мезгілінде жауып тұрса, ырыснесібеміз молайып, халықтың əлауқаты көтерілер еді. Су тапшылығы Қазақстан бойынша бар екені белгілі. Сондықтан бүгінгі таңда Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев бұған қатты назар аударып отыр. Өйткені, су қашанда тіршіліктің көзі. Президенттің айтуынша, Қазақстан жеріндегі су қоры 60 пайызды ғана құрайды. Бұл республиканың барлық халқын сумен қамтамасыз етуге жеткіліксіз. Сол үшін жерасты суларын пайдалану жөнінде Елбасы тиісті орындарға тапсырма берген болатын. Тілшінің «Көлдер неге суалып жатыр?» атты мақаласындағы Жангелдин ауданы мен Амангелді ауданы тұрғындарының шымбайына батқан жері: «...Соңғы жылдары қалыптасқан климаттық жағдай, құрғақшылық өзенкөлдердің тартылуына соқтырды. Соған қарамастан Торғай жəне Өлкейік өзендерінің арнасына Қостанай облысы аумағында жобамен, жобасыз салынған бөгеттер көктемгі ағын суды Ақтөбе облысы аумағына аз көлемде болса да жібермей отыр...» деген пікірі дер едік. Осы тұста жалпы оқырман үшін, республикалық Су шаруашылығы комитетінің басшылары мен мамандары үшін түсінік беріп кетейін. Кезінде ел жанашыры, көзі ашық, көкірегі ояу Айса Нұрманов деген бабамыздың ұсынысымен, қарапайым халық маңдай терін төгіп, өз қолымен тұрғызған, журналист Сатыбалды Сəуір байдың тілге тиек еткен Албарбөгет тоспасының 80 жылдық тарихы бар. 1924 жылы Əліби Жангелдин сол кездегі Қазақстан жер-су комиссариатымен сөйлесіп, Албарбөгетті салдыруға сметалық жоба жасау үшін арнаулы экспедиция шығарған. Оны инженер Д.Букин басқарған. 1924 жылы басталған құрылыс 1926 жылы
пайдалануға берілді. Сол уақытта Албарбөгет туралы халық ақыны Нұрхан Ахметбеков былай деп жырлаған: Албарбөгет алыстан, Асуы ұзақ бел болды. Ұзындығы бөгеттің, Аттыға күндік жер болды. Қасқая тартқан каналдай, Ойдағы су жонға өрді. Бұйдалаған тайлақтай, Су жетекке ерді енді! Ат шаптырған бөгетті, Азамат соққан ерінбей. Көк долы жойқын асау су Қайтсін мұнан шегінбей? Аласұрған тосқын сел Айналып келіп бас иді, Ұялшақ жас келіндей. 2007 жылы Албарбөгетке Үкіметтен 73 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеуден өткен болатын. Туралап айтқанда, бұл бөгет Үкіметтің қамқорлығы мен қарауында. Бүгінде оның игілігін Торғай өңірінің көптеген елді мекендері өз игілігіне пайдаланып отыр. Алланың бұйрығымен дүние жүзінде күнбе-күн, табиғаттың сан түрлі құбылыстары болып жатыр. Бір елді топан су басса, кейбір елді мекендер өзіміз сияқты құрғақшылықтың зардабын шегуде. Алла мен табиғаттың құбылысына кім қарсы тұра алады? Көктемде судың тасымауын ауа райынан көрмей, іргелес жатқан елден көруге автордың қандай қақы бар? Біз бəріміз Қазақстанның халқымыз, оның ішінде қасиетті Ырғыз, Торғай, Амангелді елі бір атаның баласындай бір-бірімізбен туысқан жұртпыз. Ырғызға су аз барды деп Жангелдин ауданының Албарбөгетін, Амангелді ауданының Есентай тоспасын оп-оңай бұздырып, су арнасын Ырғызға қарай бұрып аламын деуге жол болсын! Үкіметтің қарауындағы бөгеттердің тағдырын Үкімет өзі ғана шеше алады. Соңғы 5-6 жылда Қазақстанның орталық аймақ өңірлеріне қар аз түсті. Жерге түскен қардың қалыңдығы 15-20 см-ден аспады. Автордың «Көлдер неге суалып жатыр?» атты мақаласын оқи отырып, астанамыз Алматы қаласында Тыңның 25 жылдығына орай өткен республикалық кеңес есіме түсті. Оған Кеңес Одағының басшылары Л.Брежнев пен А.Косыгин, Одақтың су шаруашылығы министрі В.Алексеевский қатысқан болатын. Олардың жиынға келуін пайдаланып белгілі қоғам қайраткері, сол кездегі Жамбыл обкомының бірінші хатшысы Хасан Бектұрғанов сөз сұрап, өзекті мəселе қозғап: «Біз бəріміз – бір Одақтың перзентіміз. Қырғызстан Республикасының біздің Жамбыл
облысымен іргелес жатқан елді мекендерінің арасындағы судың дауы туралы мəселені шешіп беруіңізді сұраймын. Одақ астанасы – Москва перзенттерін алалауға тиісті емес», деп трибунадан түсіп кеткен еді. Л.Брежнев сонда əрине, əділдік жағын айтты. Сол сияқты өз Отанымыз Қазақстан да перзенттерін Ақтөбе, Торғай деп алаламайды деген ойдамын. Тілшінің мақаласындағы айтылған мəселеге байланысты оның түсінбестіктігін жою үшін, өзен суларының ағысы туралы географиялық нақты ақпарат берейін. Албарбөгет Қабырға өзенінің бойында орналасқан. Қабырға өзені Қарағанды облысының Ұлытау ауданынан басталып, жолдағы Дулығалы, бер жағында Сарытау Жетіқыз арна-сайлардан қосылып, Қараторғай, Сарыторғай өзені арқылы Амангелді ауданының бұрынғы Иманов кеңшары жеріне келіп құйылып, Торғай, Қабырға өзені қосылып келеді де Амангелді ауданына өте бере Сартал-Шақпақ жазығынан бөлі ніп ағады. Бөлінгеннен кейін Торғай солтүстік шығыс Қабырғаға, оңтүстік шығыстан Ырғызға қарай беттейді. Автор өз мақаласында Торғай, Өлкейік өзендерінің арнасына Қостанай облысы аумағында жобамен, жобасыз салынған бөгеттер көктемгі ағын суды Ақтөбе облысы өңіріне жібермей отыр дейді. Ал Ал бар бөгетінің төңірегінде қаншама шаруа қожалықтары мекендеп, мал өсіріп отыр. Президентіміз мал басын көбейтіп, асылдандыру шаруасын қолға алып, шетелге 60 мың тонна ет тапсыру жөнінде шаруашылықтар мен кəсіпкерлерге тапсырма беріп жатқанда, оны түсінбейтін мамандар Қостанай облысының үш ауданының жеріндегі бөгеттерді бұзғысы келеді. Қиғаш пікір ғой. Енді Амангелді ауданына оралайық. Мұндағы Иманов кеңшарының батысына қарай 5 км жерде Есентай деген бөгет салынды. Оны, əрине, Албарбөгетпен салыстыруға болмайды. Бірақ Есентай бөгетінің көлемі кішкентай болғанымен, оның сол елді мекенде тұрып жатқан халық үшін, мал шаруашылығымен, бау-бақша егінмен айналысып еңбек етіп, тіршілік жасап жатқан тұрғындар үшін пайдасы мол. Қостанай облысын Өмірзақ Шөкеев басқарып тұрған уақытында тасқын су пайдасыз жерге ағып кетпесін деп жергілікті жердің мұқтажы үшін, ел ақсақалдарының өтінішімен Есентай бөгеті бірнеше миллион теңге қаржыға бөгелді. Ал қаншама еңбекші халықтың тіршілігіне жол ашып отырған оны бұзу жөнінде ой айту білместік. Сондықтан Қостанай облысының Жангелдин, Амангелді аудандарының елге жанашыр ел ағалары, ауданның құрметті азаматтары, ардагерлері, ел ақсақалдары ренжулі. Аңдамай сөйлеген сөз опындыратыны анық. Осыған абай болайық. Кəкімжан КƏРБОЗОВ, фермер, Жангелдин ауданының құрметті азаматы. Қостанай облысы.
Айтайын дегенім…
Əділетсіздік емес пе?
Ауылдағы ағайынның көңілінде алаң бар. Өйткені, қала мен дала халқының арасында салық теңсіздігі қылаң беріп тұр. Сөзіміз түсінікті болу үшін ба- бізді кəдімгідей ойлантып тассынан бастайық. Жуырда жолы- тады. Расымен солай ма? Онда мыз түсіп көрші облыстың біріне нағыз əлеуметтік əділетсіздік емес барып, қиян түкпірдегі ауылға ав- пе расында?.. Конституция бойтобус қатынамайтындықтан, жеке ынша елдегі барлық азаматтың меншік таксиге қол артқанбыз. құқығы тең. Мəселен, жеке Ескі маркалы шетелдік «Ауди» меншік жеңіл көлікке қала мен машинасының иесі, орта жастағы ауылда теңдей салық салынажігіт ағасы біресе тас төселген, ды. Неге бұлай? Қала көліктері əйтсе де ойдым-ойдым шұрқ жыл он екі ай тақтайдай тегіс, тесік жолмен, біресе төтелей таза жолда жүреді. Сондықтан, түскен жабайы соқпақ жолмен олардың қозғалыс бөлшектері, бізді зулатып алып келеді. Əлсін- білік жəне мойынтіректеріне əлсін зірк етіп, секіріп-секіріп көп зақым келмейді. Ауылдың кеткен көлікпен бірге, орнымыз- сөзімен айтқанда, бір жылға жетдан ұшып-ұшып түсетін біздің пей жатып сақырлап, шашылып де ішек-қарнымыз бір қозғалып қалмайды. кеткендей болады. Ал, ауылдың қозғалыс техниКөлік иесі биылғы халыққа к а л а р ы н ы ң ж а ғ д а й ы м ү л д е Жолдауында Мемлекет басшысы- керісін ше. Онда ширек ғасыр ның ел ішіндегі жолдарды то- бойы жөн деу көрмеген ой мен лық жөндеуден өткізу туралы шұқыры, жық пыл-жырасы көп айтқанын сөз етіп, бұл жолдардың жолдармен күнде жүретін ауыл да жөндеу көретініне үміт білдірді. көліктерінің бөлшектері көпке Əрі қарай, қарапайым бір мысал бармайтыны белгілі. Кейбір
бөлшектерді бір жылда екі рет алмасыруға тура келеді екен. Сөйте тұрып олар, көліктеріне қалалық көліктермен бірдей салық төлейді. «Ау, ағайын, құдайшылығын айтыңдаршы, ендеше, қала мен дала көліктеріне теңдей салық салу үшін, теңдей жағдай жасалуы керек емес пе? Яғни қала жолдары биыл жөндеуден өткен болса, ауыл жолдарына да осы жылы дəл сондай қамқорлық жасалуы тиіс қой. Əділдік қайда? Бұл əлеуметтік теңсіздік халық қалаулыларының қырағы назарынан қалай ғана тыс қалғанын қайдам...», деп мұңайды сақырлаған ескі машинасының рөліне күс-күс қолдарын төсеп алып, ирелең-ирелең жолдармен бейнебір «билеп» келе жатқан аудидің шофері. ...Көңілде кірбің қалмас үшін астанаға оралған соң біз салық мекемесіне хабарласып, ауыл мен қала көлігіне салынатын салықтың айырмасын сұрағанбыз, өкінішке қарай, «ауди мінген көкемнің» айтқаны рас болып шықты. Нұрбай ЕЛМҰРАТОВ.
Тарих толқынында Өз заманында кең байтақ жерімізді, бытырай қонған елімізді қызғыштай қорғаған, халқының бостандығы, болашақ ұрпақтың бақыты жолында қасық қаны қалғанша күрескен қазақтың хас батырлары жылдар, ғасырлар өтсе де ұмытылмайды. Еліміз Тəуелсіздігіне қол жеткізгеннен бері олардың тарихтағы орнын айқындау, өнегелі істерін ұрпаққа үлгі ету, лайықты құрмет көрсету бағытында айтарлықтай жұмыстар атқарылуда. Соның бір мысалы, Үкімет үстіміздегі жылы Қожаберген Толыбайұлының туғанына 350 жыл толуын атап өту туралы жақында қаулы қабылдады. Расы сол, тарих қойнауында қалған баяғының батырларының, би-шешендерінің өмірі мен шығармашылығына қатысты деректерді ғылыми тұрғыдан негіздеу,
суырар ерлігімен де шыққан. Ол Гүлтөбеде көп жыл бойы қазақ, ноғай, қарақалпақ халықтарының біріккен əскерін басқарып ел тыныштығын қорғаған, ордабасы – баһадур атанған. Ел ішінде əлі күнге дейін Толыбай сыншыға телінетін нақыл, қанатты сөздер аз емес. Ал, Қожабергенге келсек, ол ақынжырау, əнші-күйші, сазгер ғана емес, ел тағдыры таразы басына тартылған қан-майдан жорықтарда қалың қолды бастаған батыр, Есім ханның ескі жолы, Қасым ханның қасқа жолы сияқты тарихи конституциялық пəрмені бар «Жеті жарғыны» жазған жеті бидің бірі. Жүз жасаған Қожаберген өмірінің алпыс жылын елінің тəуелсіздігі үшін күресіп, ат үстінде өткізген. Бұл жөнінде көзі тірісінде ұлт на-
«Ер Едіге», «Орақ батыр», т.б. төлтума шығармаларын жинап, өзінен кейінгі ұрпаққа аманат еткен. Осы дастандарының бəрінде де ақын елді сыртқы жауға қарсы азаттық жолындағы күреске шақырып, қазақ халқының бірігіп, іргелі ел болуын армандап, соны жырға қосады. Қожаберген шығармаларының ең шоқтықтысы, сөз жоқ, – «Елім-ай» дастаны. Жеті бөлімнен, 3683 шумақтан, 14732 жолдан тұратын «Елім-ай» дастанында жырау 1723 жылдың апатын, халықтың қайғы-қасіретін, күйзелісін ашына жазады. «Елім-ай» – ел өміріндегі тұтас бір кезеңді қамтитын тарихи шығарма. Автор бұл еңбегінде Жоңғар империясының дəуірлеп, күшею себептерін, Əз-Тəукеден кейінгі қазақ хандығында болған текетірес,
Дауылпаз баба – Ќожаберген
профессор Тұрсынбек Кəкішевтің айтуынша, одан сəл бұрын, 1875 жылы «Записки Оренбургского отдела Императорского русского географического общества» атты кітапта (253 – бетінде) «Қаратаудың басынан көш келеді» əнұранының алғашқы нұсқасы 16 жол көлемінде беріліпті. Сонымен бірге, Түрсекең «Қазақ əдебиетінің қысқаша тарихы» атты еңбектің бірінші томында «Қожаберген жырау (1663-1763)» атты арнайы тарау жарияланып, қазақ əдебиеті тарихында тұңғыш рет «Елім-ай» əнінің авторы жайлы бірқыдыру мəліметтер берілгенін де айтады. Алайда, кейін ұзақ жылдар бойы Қожаберген есімі аталмай келді. Академик Манаш Қозыбаев оның екі себебін атайды. «Бірінші – Қожаберген баба орыс империясына ашық қарсы, оның «Елімайы» империяға қарсы туынды. Онда ол орыс империясы қалмақтарға қару сатты, қолдады деп айыптайды... Екіншісі – «Елімайы» қазақ хандарының төре тұқымынан сайлануына қарсы. Ал, төрелер əулеті қазақ қоғамына ендеп, бойлап араласып, құраласып кеткен-ді». Қожаберген Толыбайұлы – шын мəнінде, бар қазаққа ортақ тұлға. Сондықтан да оның өмірі мен шығармашылығы жайлы солтүстікқазақстандықтар ғана емес, еліміздің барлық аймағында тұратын
Абай ТАСБОЛАТОВ,
ШАРАЙНА
Əлем жаѕалыќтары
Содырлар партизандыќ соєыс тəсіліне кґшуде Содырлар Малиде соғыс қимылдарын жүргізудің партизандық тəсіліне көшіп, Гао қаласын өз бақылауына алудың аз-ақ алдында қалған. Малидің үкіметтік əскерлері француздардың көмегімен ғана шабуылдың бетін қайтарған көрінеді.
Куəгерлердің айтуларына қарағанда, атыс қалада жексенбінің екінші жартысында басталған. Автоматтардан, ірі калибрлі пулеметтер мен гранатометтерден оқ жаудырылған кезде жергілікті тұрғындар үйлеріне тығылуға мəжбүр болған. Сол кезде малилік əскерилер жақын жерде орналасқан француз əскерлерінен көмек сұраған. Сарапшылар Малидегі оқиға жаңа сатыға көшіп отыр деп санайды. Содырлар жақсы қаруланған француз əскерімен бетпебет келуден əдейі жалтарып, партизандық тəсілмен ұрыс жүргізуге көшкен. Олар жергілікті тұрғындар арасында сіңіп кетіп, əскерилер үшін оңайлықпен қолға түспейтін күшке айналуда.
Вокзалдаєы ќайєылы оќиєа Үндістанның Аллахабад қаласындағы вокзалда халықтың сығылысып, бір-бірін таптап кетуі салдарынан отыз алты адам қаза тапқан. Олар индуистердің Кумба-мела атты мейрамына бара жатқандар көрінеді.
Зардап шеккен ондаған адам түрлі дене жарақаттарымен ауруханаларға жеткізілген. Қайғылы оқиға орын алған сəтте темір жол вокзалында барлығы 4 миллионнан астам адам болған көрінеді. Алдын ала алынған ақпарат бойынша, стансада жер асты жолының төбесі опырылып түскен. Оның сыртында полицияның адамдарды сыртқа шығармай вокзалда ұзақ уақыт бойы ұстауы да жағдайды ушықтырып жіберген. Штаттың үкіметі оқиға себептерін анықтауға кірісті. Өкіметтің есебіне қарағанда, биыл Кумбаха-мела мейрамына 30 миллионнан астам адам жиналған көрінеді.
Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің депутаты, тарих ғылымдарының докторы, профессор.
жүйелеу жеңіл жүріп жатқан жоқ. Сірə, ол ұзақ жылдар бойы қазаққа ерлікті де, білімдарлықты да, шешендікті де, бір сөзбен айтқанда, көп игіліктерді қимаған саясаттың санамызға сіңіп қалғанынан болса керек. Қожаберген бабамыздың аты да көп уақыт қалың елге белгісіз болып келді. XVIII ғасырдағы қазақ əдебиетінің ең көрнекті өкілдерінің бірі Бұқар жыраудың Қожабергенге арналған «Ғадыл ер» деген толғауындағы: Көшебе Керей ағасы, Толыбай сыншы баласы. Қол бастаған Қожекең, Үш жүздің болды-ау данасы, – деген немесе «Ұстазыма» деген толғауындағы «Бата алған Бұқармын, Қожаберген асылдан» – деген сөздерді, Қожабергеннің өзі «Елім-ай» дастанында Бұқар жырауға: Шəкіртім Сүйіндікте Бұқар жыршы, Ол Бұқар – өзі ақын, өзі сыншы. Олдағы қарап жатпас аттан салар, – Сөзіне оның, халқым, құлақ түрші! – дегенін көзге ілмей келдік. Десек те, зерттеушілердің Қожаберген бабамыздың ғибратты ғұмырына қызығушылығы ешқашан да бəсеңсіген емес. Қожабергеннің өмірі мен еңбегі қазақ халқының алғашқы ағартушысы Ыбырай Алтынсаринді де қызықтырған. Ыбырай Алтынсарин Қожабергеннің атын 1879 жылы Орынбор баспасынан жарық көрген «Қазақ хрестоматиясы» жəне Қазан қаласында басылып шыққан «Мəктубат» деген кітабына енгізеді. Қожаберген мұрасына С.Сейфуллин, І.Жансүгіров, С.Көбеев, Б.Майлин, Ғ.Мүсірепов, І.Омаров сынды халқымыздың асыл ұлдарының да ден қойғаны тарихтан белгілі. Бұларға дейін Қожаберген Толыбайұлы туралы Дəстем сал Қарабасұлы (16771752), Жанкісі жырау Көшекұлы (17341817), Жанақ Төлекұлы (1743-1821), Баһрам Шақшақұлы (1779-1826), Көрпеш, Сегіз сері Баһрам ұлдары, Шəңгерей Бөкеев (18471920), Мəшһүр Жүсіп Көпеев жазған. 1983 жылы Алматыдағы ғылым баспасынан «Ерте дəуірдегі қазақ əдебиеті» деген еңбек жарық көрді. Осы кітапта Қожаберген жырауға да орын берілген. Міне, содан бері Қожаберген Толыбайұлы туралы бірнеше кітап, жүзден астам зерттеу мақалалар жарық көрді. 2000 жылдың 19-20 желтоқсанында Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының ұйымдастыруымен «Қожаберген Толыбай сыншыұлының ел тарихындағы орны мен рөлі» деген тақырыпта Қызылжар қаласында өткен ғылыми-теориялық конференцияда негізгі баяндама жасаған академик марқұм М.Қ. Қозыбаев Қожаберген мұрасын зерттеу, бүгінгі ұрпаққа жеткізу – замана талабы екенін баса айтқан. «Қожаберген бабамыз көп батырлардың бірі ғана емес. Ол 16881710 жылдары 22-23 жыл бойында қазақ, ноғай, қарақалпақ халықтарының біріккен жасағына қолбасшылық жасаған сардарбек, ордабасы, Орталық Азия деңгейіндегі əскери қайраткер! «Ақтабан шұбырындыдан» кейін Қожаберген ұлы жеңісті шыңдаған стратег», – деген еді сонда атақты академик ағамыз. Тарихтан бізге жеткен деректер бойынша, Қожаберген Толыбай ұлы 1663 жылы наурыз айының басында қазіргі Солтүстік Қазақстан облысының Жамбыл ауданындағы Благовещенка селосының маңайындағы Гүлтөбе деген жерде, батырлар мекенінде дүниеге келген. Олай дейтініміз, Орта жүздің Керей руынан тарайтын Толыбай сыншы да, ХVІ ғасырдың екінші жартысы мен ХVІІ ғасырдың бірінші ширегінде өмір сүрген Дəулен де (Толыбайдың əкесі), арғы атасы Көшебе де батыр болған. Қожабергеннің: Арғы атам ту ұстаған ер Көшебе, Қай батыр тең келіпті Көшебеге, немесе: Ол соғыс Есімханның тұсында өткен, Қалмақты Дəулен атам қырған шеттен, – деуі содан. Осындай ел қорғаны болған асылдардың тұяғы Толыбайдың аты болашақты болжай білетін көрегендігімен, қара қылды қақ жарған əділдігімен, шешендігімен, ел іргесі сөгілсе, қылышын қынабынан
5
www.egemen.kz
12 ақпан 2013 жыл
Обама ќарусыздану жолын таѕдайды АҚШ президенті Барак Обама ядролық арсеналды айтарлықтай қысқарту жөнінде ұсыныс жасамақ ниетте, деп жазады «Нью-Йорк таймс» газеті.
мысы атанған əйгілі заңгер Салық Зиманов 2011 жылы белгілі қоғам қайраткері Сабыр Қасымов бастаған бір топ азаматтың ұйымдастыруымен Қызылжар қаласында өткен Халықаралық конференцияда былай деген болатын: «Қожаберген – біздің тарихымыздағы тұтас құбылыс, бүкіл ғұмырын қазақ халқының тəуелсіздігі жолындағы күреске арнаған ұлы тұлға.» Атақты ғалым бұл сөздерді тектен-тек айта салған жоқ. Ол Қожаберген Толыбайұлы, оның «Жеті жарғыны» жазуға қатысқаны туралы өзінің толық шығармалар жинағында да құнды деректер келтіреді. Белгілі Көтеш ақын Райұлы да өзінің «Жиен жырау» дастанында: Ақылдасып үш бимен «Жеті жарғыны» жазған ер. Кім десеңіз ол бекті: Қожаберген кемеңгер, – деп жазады. Қожаберген жасында Үргеніш, Бұхара, Самарканд медреселерінде оқып мол білім алады. Араб, парсы, шағатай тілдерін жетік меңгереді. Осындай білімінің арқасында 1683-1688 жылдары Əз-Тəуке ханның елшілік қызметіне 5 жыл басшылық етіпті. Оның: Тіліне араб-парсы болдым жетік Оны да қолданбадым өнер етіп. Көрші елге елшілікке ылғи барып. Мен жүрдім қазағыма қызмет етіп, – деген жолдары осыны ұқтырады. Бабамыз – 1688-1710 жылдары қазақ, ноғай, қарақалпақ халықтарының бірік кен қолына əскербасы болып қалмақ шапқыншылығына қарсы ұзақ жылдарға созылған соғыстарда талай рет ірі жеңістерге жетіп, ордабасы атағын алған үлкен баһадур, əскери қайраткер. Оның 23 жыл əскер басқарғаны өзінің «Үш би» атты өлеңінде былай деп көрсетілген: Басқарып Үш жүз қолын 23 жыл, Орнымды Бөгенбайға бердім биыл. Еш сардар қайт қылған жоқ жарлығымды, Кезінде ұзақ соғыс күндер қиын. Ендеше, М.Қ. Қозыбаевтың жоғарыда біз сөз еткен конференцияда «Ақтабан шұбырындыдан» кейін Қожаберген ұлы жеңісті шыңдаған стратег. Қожаберген батырлардың батыры, қолбасшы, ƏзТəукедей дананың оң қолы, қиын замандағы ел қорғаны», – деп саңқылдауы өте орынды. Атақты тарихшы «Дауылпаз баба – Қожаберген» деген еңбегінде Қожаберген жыраудың Əз-Тəукенің тапсырмасымен «Жеті жарғыны» ақ былғарыға жазып, ханға табыс еткені туралы деректер де келтіреді. Қожаберген жыраудың ұрпаққа қалдырған əдеби мұрасы өте мол. Олардың бəрін жинап, сақтаған – Сегіз сері. Атақты Сегіз сері «Елім-ай» жырын шығарған Қожаберген жырау екендігін былайша айтып кеткен: Қожаберген бабамыз Əріде өткен данамыз. «Елім-айдай» қисасын Əнмен шырқап саламыз. Тұлпар мініп ту алған. Қожаберген бабамның «Елім-ай» жырын жаттағам. «Ата тектей» дастанын Жадыма мықты сақтағам «Елім-ай» əнін бабамның Бала кезден шырқадым. Ол жыраудың «Күлдірмам-ай», «Қойлыбай көрген», «Қарасары Болат керей», «Соқыр абыз», «Баба тіл», «Жеті Жарғы», «Қабанбай батыр», «Ер Көкше», «Асан ата», «Ер Қосай», «Ер Жəнібек», «Қорқыт баба»,
бақталас, алауыздықтың бетпердесін ашады. «Елім-ай» дастанындағы: Əз Тəуке болса-дағы достыққа ынтық, Сатпады көрші екі жұрт бізге мылтық. Жоңғарлар қорғасын оқ жаудырғанда, Найза ұстап, садақ тартып қарсы шықтық – деген жолдардың да астарында көп ой жатқаны анық. Бұл арада əңгіме жоңғарлардың орыстар мен қытайларға арқа сүйегенінде болып отыр. Дастанда Түрікпен, Қоқан, Хиуа, Бұхардың қазақ еліне деген қастандығы, өзбек пен тəжіктің жалтақтығы əшкереленеді. Осы тұрғыдан алғанда, М.Қ. Қозыбаевтың тілімен айтсақ, «Оны тек «дастан» деу аз сияқты. Оның арнасы кең – ұлттың болу, болмауы, Отан тағдыры. Бір ғасырлық тарихты саралап, ұлттың сан ғасырлық салт-санасын, мемлекет билеу жүйесін бағалап, жүздеген мемлекет, əскери, саяси қайраткерлерін жекежеке даралап, дүбірлеген оқиғалар болған жерді аралап жазылған ұлы эпопеялық туынды. «Елім-ай шын мəнінде ұлттық сананың биік шыңы, ұлттық сергелдеңге душар болғандағы мұңы, болашаққа құлаш сілтеп, қайсар намысшыл қазақтың ұлт болмысын жаңғыртуға ұмтылысының шаншыла атқан қайнар жыры да сыры. «Елім-ай» – ұлтымыздың Илиада мен Одиссеясындай эпикалық өміршең трагедиясы». Халқымыздың аяулы ұлдарының бірі, батыр – қаламгер Бауыржан Момышұлы «Елім-ай» дастаны жайлы: «Керей Қожаберген жыраудай бұрың-соңды өмір сүрген қазақ ақындарының бірде-біреуі қазақ жұрты жерінің көлемін, шекарасын айқындап берген емес. Ол кісінің «Елім-ай» жыры – əскери дастан! Жас бала кезімде оны əншілердің аузынан талай рет естіп едім. Шіркін, сол əскери дастан қайда бар екен?» – деп жазған екен. Ірі ғалым, тарих ғылымдарының докторы, профессор Ермұқан Бекмахановтың пікірі де осыған үндес. Ол өз ойын: «Көшебе Керей Қожаберген ақын Толыбай сыншыұлының «Елім-ай» дастаны – тарихи эпопеялық жыр. Əрі сол «Елім-ай» ерлік хиссасының бірінші бөлімі – 1723 жылғы «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» атанған ірі апаттың суретін ел көзіне елестеткен бірден-бір тарихи құжат!» – деп тұжырымдапты. Осы мазмұндас бағаны кезінде академик Əлкей Марғұлан, академик Ақай Нүсіпбеков, тарих ғылымдарының докторы, профессор Бек Сүлейменов те шегелеп айтқан екен. Жырау 1710 жылғы жазда өзінің көп жылдарға созылған ауыр соғыстарға үздіксіз қатысып шаршағанын мойындап, Əз-Тəуке ханнан өзін Ордабасы қызметінен босатуды өтініп, орнына шəкірті жас Бөгенбай батыр Ақшаұлын ұсынады. Əз-Тəуке хан арнайы құрылтай өткізіп, Бөгенбайды Ордабасы етіп сайлатады, сол жиында Қожаберген Бөгенбайға ақ батасын береді. Бұл жайында Бұқар жырау былай дейді: Қожаберген ғаділ ер, Қадірін білген қалың ел. Бөгенбайдай батырға Билігін берген ардагер. Қожекеме Бөгенбай Шəкірт болған жан еді. Сайлатқан оны ұстазым Қарадан шыққан хан еді. Жоғарыда Қожабергеннің өмірі мен шығармашылық қызметіне XIX ғасырда өмір сүрген ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсарин алғашқылардың бірі болып ден қойғанын айттық. Филология ғылымдарының докторы,
зерттеушілер жазуда. Соның нəтижесінде Қожаберген батыр халқына қайта оралды. Оның ерлігі, даналығы туралы көптеген еңбектер жарық көрді. Осындай игі істерге белгілі заңгер Бекет Тұрғараев басқаратын «Жеті жарғы жəне Қожаберген жырау қоғамдық қайырымдылық қорының» ұйытқы болып келе жатқанын айту жөн. Аталмыш қордың қолдауымен жыраудың туған жеріндегі қорымында жерлестері оған арнап күмбез орнатып, ас берді. Жамбыл ауданының орталығы Пресновка селосындағы қазақ мектебінің алдындағы алаңға есімі беріліп бюсті орнатылды, мектепте мұражайы ашылды. Петропавл қаласындағы № 6 қазақ орта мектебі жырау есімімен аталады. Иə, айта берсек, қолға алынып жүзеге асырылып жатқан игі істер аз емес. Бірақ, кезегін күтіп тұрған шаруалар да бастан асып жатыр. Осы жайында жақында мен Қазақстан Республикасының ПремьерМинистрі С.Н. Ахметовке депутаттық сауал жолдадым. Онда Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 1678 қаулысына сəйкес үстіміздегі жылы 350 жылдығы аталып өтілетін Қожаберген Толыбайұлының мерейтойына дайындық барысында əлі шешімін таппаған кейбір мəселелерге тоқталып, атап айтқанда, балалар мен жастарға əскери-патриоттық тəрбие беру мақсатында еліміздің театрларында тарихи деректерге сүйене отырып, Дауылпаз баба – Қожаберген Толыбай сыншыұлы туралы сахналық қойылымдарға бəйге ұйымдастырылып, үздік шыққан сценарийлер бойынша спектакльдер қоюға; тарихи деректерге сүйене отырып, «Елім-ай» жыры мен Қожаберген бабамыз туралы қазақ жəне орыс тілдерінде бір сағаттық деректі фильм түсіруге жəне оны еліміздің басты телеарналарынан көрсетуге; «Елім менің» патриоттық əндер конкурсы аясында халық ақынының өмірі мен ерлігіне арналған конкурс ұйымдастыруға; «Мəдени мұра» бағдарламасы аясында Солтүстік Қазақстан облысы, Жамбыл ауданы, Благовещенка елді мекеніне қарасты «Бүркіт қонған» деген орманның маңында орналасқан Қожаберген жыраудың кесенесін мемлекет қамқорлығына алып, қайта тіркеуден өткізіп, кесенеге күрделі реставрациялық жөндеу жұмыстарын жүргізуге; Астана қаласының орталық бір көшесіне Қожаберген жыраудың есімін беру жəне құжаттарын дайындауға; республикалық ақындар, жыраулар байқауын, ұлттың рухын қиын кезеңде де көтере білген тарихи тұлға Қожаберген жырау өміріне арналған республикалық ғылыми-практикалық конференция ұйымдастыруға; барлық республикалық, облыстық кітапханаларда дауылпаз баба – Қожаберген Толыбай сыншыұлының туғанына 350 жылдығына арналған кітап көрмелерін ұйымдастыруға; бабамыздың 350 жылдығына арналған ісшараларды бұқаралық ақпарат құралдарында тұрақты түрде жариялауды ұйымдастыруға; Қожаберген Толыбайұлының өміріне қарасты тарихи деректерді қайта сүзгіден өткізіп, мемлекеттік тапсырыс аясында шығарылатын əдебиеттер негізінде арнайы кітап шығаруға қаржы бөлуді сұрадым. Қазақ «Өлі риза болмай, тірі байымайды» дейді. Олай болса, бабаларымыздың алтын басын төрге сүйреп, олардың рухын асқақтата беру – ұрпақ парызы. АСТАНА.
12 ақпанда Обама конгреске «Елдегі жағдай туралы» өзінің жыл сайынға жолдауын жолдамақ. Ұсынылатын қысқартулардың нақты санының айтылуы екіталай, дегенмен Ақ үйде ядролық оқтұмсықтардың санын бір мыңнан азайту мүмкіндіктері қарастырылуда көрінеді. Қазіргі уақытта АҚШ-та 1700 ядролық зарядтар бар. Ресеймен арадағы келісім-шарт бойынша 2018 жылға қарай олардың саны 1550-ге дейін қысқаруға тиіс. Америкалық БАҚ-тар АҚШ-тың оқтұмсықтарды 1000-1100 бірлікке дейін қысқарту туралы Ресеймен келіссөздерге баруға дайын екендігін хабарлап отыр.
Ауєанстандаєы əскерді жаѕа ќолбасшы басќарады НАТО бас хатшысы Андрес Расмуссен кеше АҚШ əуе күштері генералы Джозеф Данфордтың Ауғанстандағы қауіпсіздікке ықпал ету жөніндегі халықаралық күштердің командашысы қызметіне кіріскенін хабарлады.
Сонымен бірге, ол НАТО-ның Ауғанстандағы күштерінің бұрынғы қолбасшысы, бұдан былай НАТО-ның Еуропадағы күштеріне басшылық жасайтын Джон Аленге алғыс айтқан. Ол тамаша басшылық үлгісін көрсетті, АҚШ сенаты оның кандидатурасын бекіткен кезде оның НАТО-ның Еуропадағы бірлескен күштерінің бас қолбасшысы ретінде де өз ісін дəл сондай берілгендікпен атқаратынына менің сенімім мол, деп атап өткен Солтүстікатлантикалық альянстың бас хатшысы.
Ўлыбритания ќўрамынан шыќпауєа шаќырды Ұлыбритания үкіметі Шотландияның тəуелсіздігі туралы дайындалып жатқан референдумға қатысты егер дауыс беру оң шешілер болса, Шотландияны экономикалық апаттар күтіп тұр, деп үрейлендіруде.
Айта кету керек, Шотландияның тəуелсіздігі туралы референдум 2014 жылға белгіленген болатын. Ұлыбритания премьер-министрі Дэвид Кэмерон Шотландия халқына Ұлыбритания құрамынан шықпау жөнінде үндеу тастады. Егер қарапайым ақылға салар болсақ, Британия жұмыс істеуде жəне жақсы жұмыс істеуде, оны күйретудің қажеті қанша, деп атап көрсеткен үкімет басшысы өз үндеуінде. Сонымен бірге, Кэмерон өңірлік биліктің өкілеттігін бұрынғыдан да гөрі кеңейте түсуге дайын екенін де мəлімдеп отыр.
Оппозиция Асадпен їнќатысуєа дайын Сириялық оппозиция ел президенті Башар Асадтың режімімен үнқатысуға дайын екендігін хабарлады. Бұл туралы Сирия ұлттық коалициясының өкілі Муаз Əл-Хатиб мəлімдеген.
Ресми мəлімдемеде Əл-Хатиб кездесу үшін елдің солтүстігіндегі көтерілісшілер басып алған жердің белгіленіп отырғанын хабарлаған. Онда Б.Асадтың үлкен қантөгіске бармай билікті өз еркімен беру жоспары талқыланбақ. Бірақ оған Б.Асад келісе ме, əлде келіспей ме, ең маңызды мəселе осы, деп атап көрсеткен М.ƏлХатиб. Айта кету керек, бұған дейін де оппозициялық ұйымдардың Сирия үкіметін келіссөздерге шақырған жағдайлары болған. Бірақ олардың бір де бірі мəселе ретінде нақты қаралған емес.
Бразилияда карнавал басталды Бразилияда 8 ақпанда басталған карнавал бес күнге созылмақ. Ол елдің тек ірі қалаларында ғана емес, сонымен бірге шағын елді мекендерде де өтетін болады.
Карнавал Рио-де-Жанейродағы салтанатты рəсімнен бастау алды. Рио қаласының префекті Эдуардо Паес карнавалдың көш бастаушысы – «Момо короліне» қала кілтін тапсыра отырып, карнавалдық шерудің басталғанын жеткізген. Мереке күндері Рио қаласының орталығымен 492 карнавалдық арба өтпек. Риодағы мерекеге алты миллиондай адам келеді деп күтілуде. Ол өткен жылғыдан 700 мың адамға көп. Мұның Рио-де-Жанейро үшін жаңа рекорд болуы да мүмкін. Көрермендер қауіпсіздігін 14,5 мың полицей қадағалайтын болады. Интернет материалдары негізінде əзірленді.
6
www.egemen.kz
12 ақпан 2013 жыл
Достық дəнекері Аты мəшһүр Анатолий Киммен танысу, қол алысу, ой бөлісу үш ұйықтасам түсіме де кірмеген тосын жағдай болды. Атына қанық осы бір жан-жақты, сан қырлы адамның тағдыр-тауқыметі мен ой-өрісін, дария көңілін сезінудің сəті түсті. Алыстан қарағанда аяғын аңдап басатын, əлемге ғашық көзбен қарайтын, маңына нұр шашатын қазақтың данагөй шалдарына ұқсатасың. Əйтеуір, жүзі жылы, асығыпаптықпайды, ілесе сөйлемей, тосып сөйлейді, əдемі күлкісі өңіне нұр беріп тұр. Бір сөзбен айтқанда, абыз шалдың өзі ме дейсің. Мұрат Əуезовтің туғанына 70 жыл толуына орай Ұлттық кітапханада өткізілген кездесуде Анатолий Андреевич Киммен қатар отырдым. Танысып, қазақ əдебиетіне жасаған ұлан-ғайыр еңбегі үшін рахмет айттым. Əбдіжəміл Нұрпейісов
төңкеріп тастайтын мақсат қоймайды да. Олар қарапайым қазақтар, орыстар, корейлер. Мен жаныма жақын Оралхан Бөкеев пен Төлен Əбдіковті аударғанда қиналған жоқпын. Олар адам өмірінің ақ жолақ қиындысы. Кейіпкерлері де түсінікті. Бір сөзбен айтқанда, олар əр заманның пер зенттері. Мен оларды білемін, көрген мін, сөйлескенмін. Олар өзім білетін заманның, дəуірдің, қоғамның адамдары. Ким үнсіз қалды. Мен де бастырмалатып, ой-өрісін бұзбадым. Ішкі бір оймен не дейтінін де жобалаған болам. «Түпнұсқаға жақын жолмажол аударма мықты болуы керек», дейтін болар деп жорамалдаймын. Оның көзі алыста, қиялы қияда жүр. Кенет: – Білесің бе, адам өлмейді. Адам мəңгілік жасайтын құдірет. Адамның дүниеге келген-
Ол қазақ өркениетіне қанық. М.Əуезовтің «Абай жолы» эпопеясын аудару арқылы ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басына дейінгі қазақ сахарасының дəстүрін, салтын, қоғамдық құрылысының табиғатын түйсінді. Əбдіжəміл Нұрпейісовтің «Соңғы парызын» аудару арқылы ХХ ғасырдың аяғына дейінгі қазақ даласының, халқының қасіреті мен қуанышын түйсінді. Егемен, тəуелсіз Қазақстанның жаңа мемлекеттік құрылысын көрді, зерттеді, қуанды, жазды. – Əуезов еркін ойдың адамы. Кеңестік жүйені оның жандүниесі қаламады. Сондықтан да ол кеңістікке бой сіңірді. Кеңістік – ол қазақ даласы, қазақ тіршілігі, күйігі мен шері, қуанышы мен қайғысы, бақыты мен соры, − деді Анатолий Андреевич кенет үнсіздікті бұзып. − Ол ғаламнан
...Анатолий Кимнің өмірі əу бастан даңғыл жол емес-ті. Ол жұмысшы да, краншы да, безендіруші де болыпты. Бірақ қолынан қаламы түспеген. Қолжазба қат-қат жинала берген. Осылай он жыл өте шығыпты. Тауы шағылып, жүні жығылып, тоз-тоз, ашқұрсақ күн дер бірінен соң бірі жалғасып жатады. Кенет. Иə, кенет... Əпкесінің үйі не келген Иннокентий Михайлович Смоктуновскиймен таныспасы бар ма? Атақты артист Анатолийдің үйіне бас сұғады. Сықырлаған кереует. Былқ-былқ еткен үстел. Мыжырайған диван. Жұпыны өмірдің сұрықсыз кейпі. И.М.Смоктуновский акварель суреттерді көріп шығады. – Таңдаулы екі əңгімеңді берші. Білгір достарыма оқытып көрейін... – Он жыл болды, бармаған баспа, кірмеген
тыс өмір сүретін адам. Ол Абайдай ұлыны таныды. Оған бүкіл күш-қуатын, ой зердесін салды. Бұл ғаламат құбылыс. Біз Абай арқылы қазақ тарихын танимыз. Əлем қазақты қойшы Мырқымбай, диқан Далабай арқылы танымайды. Тек Абай, тек Əуезов арқылы таниды. Олар уақыттан тыс өмір сүреді. Мен Абайды сүю арқылы Əуезовті таныдым. Нұрпейісовті аудару арқылы кейде қазақ болып кетемін. Сонан соң корей екенім есіме түседі де, О, Те, Ли секілді кішкентай кейіпкерлеріме қайта ораламын. Осылай ғарышта жүремін. Кейде өзімді НЛО-ға ұқсатамын. ...Ол Қиыр Шығыстың жанартауларына ұқсайды. Əсіресе, вулканологқа. Жанартаулардың табиғатын тану үшін олар кратерге неғұрлым жақындауға тырысады. Миллион градустық ыстық оны қорқытпайды. Ол − ғалым. Вулканолог жанартау құпиясын ашса, адамзат қауіпсіздігі молаймақ. Жазушы да сондай. Адам жанын ұғыну үшін ол кейіпкерінің жүрегіне жол іздейді. Тапса – талант, таппаса – көптің бірі. Сондықтан да Əуезов пен Нұрпейісовті аудару оны ұлылады. Қазақтану академиясын бітіргізді. Бірақ біз білмейтін құпиялары да жоқ емес екен. «Абай жолы» эпопеясын кезінде төрт адам аударған. Оның тəржімесін компартия қадағалаған. Сон дықтан да аудармаға саяси қысым жасалды. Сөз қосылды, ой қосылды. Енді ол өткеннің еншісінде. Абайды, Мұхтар Əуезовті қайта таныту, қайта аудару заманы келді. Оған қазақтан кімнің жүрегі дауалауы мүмкін?! Ешкім тəуекел ете алмады. Таңдау Анатолий Кимге түсті. Ол үш жыл көз майын тауысып, Əуезовті аударды. Аударма десе аударма! Қазақтың сөйлеу мəнері, Əуезовтің тіл байлығы, бейнелеу тəсілдері, тұрмыс-салт ғадеттері мейлінше түсініктеме берілмей аударылған. Бұл қазақ əйелі кіндігін кескенде бойға қонған қазаққа деген махаббат па екен? Қалай болғанда да Анатолий Ким аудармасы қалың оқырманның, əдебиет сыншыларының оң бағасына ие болды. Оған Елбасы, Қазақстанның тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Мұхтар Əуезовтің «Абай жолын» қайта оқып, риза көңілмен хат жазғанын қосыңыз.
журналым қалған жоқ. Ешқайсысы жарияламады, тіпті пікір де айтқан жоқ. Ниетіңізге рахмет! – Дегенмен, ала кетемін. Кім білсін? Оқысын, көрсін, пікір айтсын. Үмітсіз шайтан деген. Екі айдан кейін, «Литературная газетада» Анатолий Кимді орысша жазатын талантты корей жазушысы деген алғысөзбен тұңғыш əңгімесі басылады. Сол солақ екен Ресей бұқаралық ақпарат құралдары «талантты», «бірегей», «ерекше» қалам иесі əдебиет əлеміне келгені жөнінде таласа, жарыса жазды. Баспалар Анатолий Кимнің кітаптарын шығару үшін кезекке тұрды. – Мен мистикаға сенемін. Смоктуновскиймен кездескен соң менің жолым ашылатынына көзім жете бастады. Қазақстанда да сондай бір сəт болып еді... ...Анатолий Кимнің «Сестра моя Люся» атты сценарийі жазылып, сол бойынша Ермек Шынарбаев фильм түсіруге бекінген. Бірақ Ресейдің тарландары бұған келісе қойған жоқ. Ешкім білмейтін Ермек Шынарбаев деген біреу қалай кино түсірмек? Бірақ Ермек мойымайтын «мықтылардың» бірі екен. Бір күні Анатолий Ким Алматыдан хат алды. Ермек Шынарбаевтан. Ол Платоновтың «Фро» деген əңгімесінің екі жолын көшіріп жазып жіберіпті. «Анатолий Андреевич, сіздің келіспеуге құқыңыз жоқ. Біз өз туындымызбен кейін мақтанатын боламыз...». Енді сөз қадірін білетін Анатолийдің шегінетін жері қалмады. 1985 жылы фильм сценарийі дайын болды. Бірақ Кеңес Одағының мемлекеттік кино мекемесі фильмді түсіруге тыйым салады. Ермек Шынарбаев тығырыққа тірелді. Сонда Анатолий Ким: – Фильм əлі түсіріледі, саспа да, мойыма да. Тылсым күштер араласады, − деп Ермек Шынарбаевтың арқасынан қаққан. Айтқаны айдай келді. Қайта құру кезеңі басталды. «Люся – əпкем менің» фильмі экранға шықты. 1991 жылы Канн кинофестивалінде атап өтілді. Халықаралық деңгейге шыққан фильм Парижде өткен тағы бір фестивальде протоколды бұзды. Фильм көрермен өтінішімен үш сеанс қайта көрсетілді. Бұл өте сирек кездесетін құрмет еді. Қазақ əдебиетіне əкелген тағы бір жол – Əбдіжəміл Нұрпейісовтің «Соңғы парыз» романы еді. – Əбдіжəміл Нұрпейісов диапазоны кең, кеңістік пен əлем туралы жазады. Оның кейіпкерлері тарихи оқиғалардың бел ортасында жүреді. Шытырман, сан тарам оқиғалар, кейіпкерлері мидай араласып, тұтас бір дəуір суретін береді. Дос көңіл жан. Мінезі де ауыр. Жанына тым жақындата бермейді. Сырын да көп ашпайды. Құдай бақ берген, құдай үлкен талантты үйіп-төгіп бере салған ірі адам, суреткер жазушы. Величина, − деп Анатолий Ким əңгімені бір қайырды. Осымен əңгіме біткендей еді. Бірақ айтпаса сөздің атасы өледі. Сұрамасаң саған сын, айтпаса оған сын. – Анатолий Андреевич, Əбекең туралы тамаша пікір айттыңыз. «Қан мен терді» қаншама өңдеп, қайта жонып, жаңа нұсқасын жариялағанын жауапкершілік пен ыждағаттылық, оқырман алдындағы жауапкершілік ретінде білетініңізді, бағалайтыныңызды айттыңыз. Бірақ «Соңғы парызды» аударуға сіз ұзақ уақыт келіспеді деп естідік... Неге? – Əбдіжəміл Кəрімұлы – досым. Бірақ «Дос көңілі бір атым насыбайдан қалады» дейтін қазақ нақылы бар емес пе? «Соңғы парызды» белгілі сөз шебері Герольд Бельгер аударған екен. Ол екеуміз дос-көңіл жандар едік. Сондықтан да көзі тірі аудармашыны қайта аудару адами сыйластыққа
Ќазаќтану академиясы немесе Анатолий Ким кім? Уəлихан ҚАЛИЖАНОВ,
М.О.Əуезов атындағы Əдебиет жəне өнер институтының директоры, филология ғылымдарының докторы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері.
ағамыздың жақында үйінде болғанымды жəне өзі туралы қазақ əдебиетінің бүгінгі алыбы ерекше ілтипатпен əңгімелегенін жеткіздім. Қызметімді білген соң Анатолий Андреевич жайылып түсті. Кездесуге бірден келісті. «Ұлы Əуезов қызмет атқарған жəне ғұлама атындағы Əдебиет жəне өнер институты ұжымымен кездесуге қуана келемін», деді. Қазақтың ақсақал шалдарының бəрі осындай болса ғой. Өз халқының ғасырлық ғұрпын қалай сақтаған? Екі қолын алақанына түйістіріп, бас иді. Осы кезде жүрегім шым ете түсті. Бата сұрасаң тост айтатын кейбір ағаларыма «қарным» ашты жəне олардың: «Бата – тостың бірі ғой», дейтінін қайтерсің? Ким кім?! Ол туралы білетіндерімнен білмейтіндерім соншама көп екен? Өмірбаянына көз жүгірттім... ...Анатолий Ким аптап ыстық ұрған Оңтүстіктің Түлкібас ауданында 1939 жылдың 15 маусымында дүниеге келіпті. Кіндігін қоңсы отырған қазақ əйелі кесіпті. Олар 1937 жылдың күзінде Владивостоктан Қазақстанға жер аударылып келген болатын. Бейтаныс елдің халқы тұрмыстары жадау, бірақ мұғалім отбасын ежелгі қазақ дəстүрімен құшақ жая қарсы алған. Ет, май, сүт секілді тағамдарды ауыл болып кезектесіп əкеліп тұрды. Осылай жұпыны үйдің шырайы кіріп, жаңа өмір, жаңа таныс, бейтаныс өмір басталды. Андрей Кимнің көзі ашылып, жұрт қатарлы өмір сүре бастады. Есік алдына жеміс-жидек отырғызды. Сəбіз, пиязы, қияры, қызанағы дегендей, тұрмыс оңала бастады. Картоп екті, ақыры халықтың қарапайым ауыс-түйіс тіршілігі басталды. Қорасына мал кірді, онымен бірге үйге жан кірді. Осылай екі жылдан соң шыр етіп Анатолий өмірге келген-ді. Ол қазақ бесігінде тербелді. Осылай жас сəбидің бойына қазақ рухы өзі дү ние есігін ашқаннан қонған болар. Салты бөлек ел мен жерге жерсіну оңай деймісің?! Ұлы Отан соғысы аяқталып, бейбіт өмірдің шуағы жылу əкеле бастаған 1948 жылы саясат та өзгерген. Қуғынға ұшыраған халықтар өз ата-қоныстарына көшуге рұқсат алды. Ағайын-туысы қалған Қиыр Шығыс Андрейді магниттей тартты да тұрды. Кері көш басталды. Тоғыз жасар Анатолийдің көзінен Түлкібас бұлбұл ұшты. Бірақ жүрегінде қазаққа деген сағыныш бірге кетіп бара жатыр еді. Ол жанартау сияқты жүрегінде бұғып жатты. Бұл бір күні жарылуға тиіс-тін. Қашан, қалай, оны кім білген?! ...Анатолий екеуміз шай ішіп отырмыз. Асықпай, аптықпай, салқындатып барып, ұрттап отыр. Сөз бағып отырмын. Ол ойланып, оралып сөйлейді. – Менің Қазақстанда, Алматыда үйім бар, − деді ол бір кезде. – Мұнда сағынып келемін де, Ресейге қимай қайтамын. – Сонда сіз кімсіз? – Мен бе? Шөлі қанбаған, аңызаққа қарсы жүріп келе жатқан жолаушы сияқтымын. – ?! ...2011 жылдың 16 наурызы. Онда «Алматы» санаторийінде Анатолий Кимнің шығармашылық кеші өткен. «Мен адам санасынан тыс күшке сенемін. Бұл менің Қазақстанмен қоштасуым десе де болар. Мен қазақ халқы үшін өз миссиямды орындап біттім-ау деп ойлаймын...». Бұл сөз неге айтылды? Анатолий Ким қазақ əдебиетін Еуропаға танытты. Əрине, орыс тілі арқылы. Ол ұлы Мұхтар Əуезовтің эпопеясын кезіндегі социалистік реализм, таптық əдебиет таптаурынымен аударылған «Абай жолының» жаңа нұсқасын жасады. Көркем, автор дың тұспалды суреттеулерінің қылауын бұзбай, жітік орыс тілінің шұрайлы тілімен көмкерді. «Сөз болып отырған ұлттың тілін ұғыну үшін сол халықтың рухын түсіну керек. Мен қазақ тілінің құдіретін түйсінгендіктен, қазақ халқының жандүниесін ұғынғандықтан қазақ ұлттық академиясын бітірдім деп есептеймін», – деді сонда қаламгер. – Анатолий Андреевич, сіз бұл сөзді Қазақстанда туып-өскендіктен айттыңыз ба, əлде басқа бір күштер рух берді ме? – Ойлы сұрақ қой. Ойланып айту керек. Мен мистикаға сенемін. Бұл менің өмірімде үзбей жалғасып келеді. Мен кішкентай адаммын. Өз шығармашылығымдағы кейіпкерлер де сондай, кішкентай адамдар. Олар өз алдарына əлемді
ше өмірі, тірліктегі ғұмыры, кеткеннен кейінгі ғұмыры бар. – Сіз соған сенесіз бе? – Сенбесем айтам ба? – Біздің Шəкəрім ақын бабамыз да осындай ойдың шырақшысы болды. «Үш анық» деген трактат жазды кезінде. – Мақсатты кейіпкер дегеннен не хабарың бар? – Менімше, коммунист, комсомол бейнесі, Лениннің, Сталиннің, жалпы билік басындағылар туралы романдар, повестер, поэмалар, əңгімелер болар. – Дұрыс ұғыпсың. Кезінде лениниана деген тұтас бір əдеби ағым болды. Бұл бағытта жазған адамдар таланттан кенде емес еді. Олар өз уақытының, өз заманының құлына айналды. Биік атақтармен марапатталды. Жағдайлары жоғары деңгейге жетті. Енді не? Артында оқырманы қалған жоқ. Дүние қараң деген осы... Оның өмірі осымен аяқталды. Пауза. Ақ шаштары жарасқан Анатолий Ким тағы да ойға шомып кетті. Ол да үнсіз, мен де... Ол өз ойының жетегінде, мен жанымды қинаған сұрақтарды қалай қоярымды білмей отырмын. Өйткені бұл кісі терең адам. Ұлы Абай айтқан толық адам осындай-ақ болар. Кітаптары жиырма сегіз тілге аударылған, Рейнланд Евангелие академиясының академигі. Ордендері де, атақтары да жеткілікті. – Анатолий Андреевич, сіз билік басындағылар туралы жазбадым дедіңіз. Бірақ сіз Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев туралы деректі фильмнің сценарийін жазған жоқсыз ба? – Оның жөні бөлек. Деректі фильм ірі тұлға, саяси қайраткер туралы. Сол кездегі Маңғыстау облысының əкімі Қырымбек Көшербаевтың ұсынысымен жазылып, түсірілді. А.Джигарханян жүргізді. Көп құжаттар қарадым, Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі жазған кітаптарды оқыдым. Сондықтан да бұл көркем туынды емес, деректі фильм. Нұрсұлтан Назарбаев харизмалы адам. Алланың нұры жауған! Мен кеңестік кезеңнің перзентімін. Сондықтан да кешегі мен бүгінгіні салыстыра аламын. Қазақ елінің мəңгілік қақпасы – тəуелсіздіктен басталады. Ал оның шырақшысы – Нұрсұлтан Назарбаев. Бұл бөлек əңгіме. ...Рас. Бұл бөлек əңгіменің тақырыбы. Жетпіс бесті жетектеген Ким əлеміне бойлау оңай емес. Оған мол дайындық керек екен. Ғаламтордан, Ə.Нұрпейісов ағам мен Г.Бельгер көкемнің жазғандарынан Анатолий Андреевич туралы біршама мағлұмат жинап едім. Енді соны кəдеге жаратып отырмын. Əрі кəсіби журналистігім бар ғой. Осылай Анатолий Кимнің ар жағынан бір, бер жағынан бір шығып жүріп сыр сандығының кілтін тапқандай едім. Осылай сұхбаттарым, сұрақтарым алма кезек ауысып жатты. Ұлы Мұхтар Əуезовтің «Абай жолы» эпопеясына қатысты деректерді біршама игердім. 1951 жылғы Тіл жəне əдебиет институты қызметіндегі өрескел саяси қателер туралы Қазақстан Ғылым академиясы Президиумының алқалы жиыны туралы зерттеу де жарияладым. Əуезов тағдырының ақтаңдақ тұстары туралы білген сайын, Əуезов əулие деген пікірге келгенмін. Енді сондай бір əулие қарсы алдымда отыр. Ол – Анатолий Ким.
жатпайды. Этикаға кірмейді. Сол себепті мен «Соңғы парызды» аудара алмайтынымды айттым... – Дегенмен, аудардыңыз ғой. Бұған не себеп? – Сол əңгімеден соң үш жыл өткен. Əбең келді. «Соңғы парыздың» жаңа жолма-жол аудармасын жасатқанын айтты енді келісім бермесем, өкпелейтіндей сыңай танытты. Кейін белгілі болғандай, «Соңғы парыздың» өзі көңілі толыңқырамаған жерлерін ғана қайта жолма-жол аудартып үлгеріпті. ...Есіме өткен жылдың желтоқсанының соңғы күндері түсті. Ақын Шөмішбай Сариев екеуміз Əбеңе сəлем бере бардық. Келе жатқан Жаңа жылмен құттықтадық. Бір ұмытылмас кездесу болды. Кіріп шығу қайда, бір жарым сағат əңгімедүкен құрдық. Көп ақпарат алдым. Осы кезде Əбекең кабинетінен «Соңғы парызды» алдырды. Анатолий Ким аударған романның соңғы сегіз парағын өзі қайта редакциялап, айқұш-ұйқыш түзетулер енгізіпті. Əрі бұл түзетулерге Анатолий Ким балаша қуанғанын жеткізді. –...Анатолий Андреевич, жазу үстеліне қай кезде отырасыз? Кезекті шығармаңыздың сюжеттік желісін алдын ала түсіріп, оларға тəн портреттік, келбеттік сұлбасын жасап аласыз ба? – Ешқандай дайындық жасамаймын. Ақ қағаз, қалам. Компьютерді ең алғашқы болып жақсы меңгергендердің бірімін. Аударманы ғана компьютерге жасаймын, ал көркем шығарманы тек қана қаламмен жазамын. Оқиға желісі, кейіпкерлер сол жазу процесінде өмірге келеді. Мистика көп шығармада. Сондықтан да ойда жоқ періштелер, ібілістер оқиға ортасында ене береді. – Сонымен, сіз өлімнен кейінгі өмірге сенеді екенсіз? Соны анықтап алсам ба деп едім? Пейіш пен тозақ туралы айтып тұрсыз ба? – Өлім деген не? Ол – субстанция. Өлім туралы көп жазған сайын өмір сүре бергің келеді. Адам өлмейді. Ол келеді, кетеді, басқа бір субстанция өмірге қайта оралады. Сондықтан да мен ойлы оқырман іздеймін. Біз параллель өмір кешеміз. Олар ешқашан қиылыспайды. Параллель сызықтар туралы əйгілі Эвклидтің бесінші постулаты бар емес пе? Өмір мен өлім де сондай. Олар қатар ағады. Сондықтан да өлі өмірді ұғынуға жол іздедім. Осылай адам мəңгілік деген тұжырымға келдім. Яғни, өмірге келуің қандай кездейсоқ болса, өлім де сондай кездейсоқ... «Иона аралы» деген шығармамды оқырсың. Болмаса «Қабырғаны». – Жақсы. Ұғыну қиын екен. Мен сізге тағы бір шығармашылыққа қатыссыз сұрақ қойғым келіп отыр. Мəселен, ата дініңіз – буддизм, бірақ сіз православие дінін қабылдапсыз, Евангелие академиясының академигісіз. Бұл дінге кіруіңізге, қабылдауыңызға не əсер етті? – Мұндай сұрақты маған ешкім қойған емес. Мүмкін батылдары бара бермейтін шығар. Адам соңғы мəңгілік мекенін өзінің көзі тірісінде айқындап алуы керек. Сен өлген соң ұрпағың қалай жерлейміз, қайда қоямыз деп дел-сал болмауы керек. Соңғы мекенін адам өзі айқындауы тиіс. Ата дінім – буддизм. Мен оны əбден зерттедім. Жақсы дін. Ислам − белгілі дін. Қазақстанның негізгі діні. Оның да қағидаттарын жақсы білемін. Бір қызым қазақ азаматына тұрмысқа шықты. Орыс тілі арқылы корей жазушысы Анатолий Ким əлемге танылды. Орыс тілін асқақтаттым, орыс тілі мені аспандатты. Мен əу баста əрі суретші болдым ғой. Сондықтан да Рязань облысынан өзені мен көлі, орманы мен тоғайы тұнып тұрған жерден үй сатып алдым. Ал ол жерде буддалық ғибадатхана да, қорым да жоқ. Мешіт те жоқ. Сондықтан да православиені қабылдадым. Қай жерде қойылатынымды білемін. Өлім туралы енді ойламаймын. Ол басқа өмір... – «Сеул қонақүйіндегі ой» əңгімеңіздің кейіпкері осылай толғанбаушы ма еді? Сіз өз шығармаларыңыздың кейіпкерісіз. Өз жандүниеңізді толғантқан толғамдар кейіпкер тағдырына өріліп жатады. Шаршамаңыз, өзіңіз жазыңыз, қазақ əдебиетін аударма арқылы əлемге таныта беріңіз. Əңгімеміз осылай тəмамдалуға тиіс еді. Бірақ қонақкəде ретінде Қазақ елі, қазақ жері, қазақ табиғаты туралы сұрамау мүмкін емес еді. Ол Қазақ елінің кеңдігі мен қазақ елінің мəрттігі, биіктігі мен бірегейлігі, қонақжайлылығы мен ақ көңілі туралы толғаулы сөз айтты. Қазақ академиясынан өткенін, ұлтты танығанын, ұлы тұлғалармен таныс болғаны үшін бақытты екенін қуана жеткізді. М.Əуезов атындағы Əдебиет жəне өнер институты орналасқан Ұлттық академия ғимаратын тамашалап: «Бұл нағыз Əдебиет сарайы ғой», деп өзі көрген басқа елдердің осындай институттарының құлазыған кейпіне өкініш білдірді. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың тұсындағы қазақтың рухани дүниесі түгенделіп жатқанына ерекше мəн берді. «Қазақ мақтаса аспандатып, жамандаса жерге қағып жіберетін» мінезі де бар екенін езу тарта айтты. Есік алдына дейін шығарып салдым. Ол маған бір мысал айтты: ...Бір жас ақын Евгений Евтушенкодан шылым сұрап шегіпті. Сонда оған атақты ақын: – Бүгінгі күнді ұмытпа. Календарыңа жазып қой. Евтушенкодан шылым сұрап шеккен күнің, – депті. Атақты ақын ағам Хамит Ерғалиев пен академик Ахмет Жұбанов арасындағы əңгіме есіме түсті. ...Хамит ақын таудағы бір кездесуге барады. Көліктің реті келмей, ақынды Ахаң өз машинасымен жеткізеді. Керемет кездесу өтіп, арты банкетке ұласады. Қайтарда Хамаң Ахаңа: – Айт шы, осы екеуміздің қай сымыз мықтымыз? – дей беріпті. Сонда Ахаң: – Хама-ау, оны қайдан білейін. Бірақ қай ақынның академик шофері бар, − деген екен. Анатолий Ким балаша күлді. Сонан соң орнынан жылжып кеткен галстугімді түзеп: – Бүгінгі күнді ұмытпа. Есіңде сақта. Анатолий Ким ағалық ниетпен галстугіңді орнына түзеп қойды, − деді. – 23 қаңтар. 2013 жыл. Сағат 15.30. ...Əрең кездестік, қимай қоштастық. АЛМАТЫ.
Өнеге
Ґзгеше ґнер ордасы Ұстаз болу жоспарымда жоқ еді. Сондықтан да кинодраматургиядан сабақ беру жөнінде Т. Жүргенов атындағы Ұлттық өнер академиясынан түскен ұсыныстарға талай жылдар бойы онша ден қоймай жүрдік. Өйткені, жұмысым бар, киностудияда. Бір күні осыдан үш жыл бұрын академияның жаңа ректоры Арыстанбек Мұхамедиұлының өзі ұсыныс жасады, сабақ беру жөнінде. Арыстанбекпен бұған дейін ол вице-министр болып тұрған кезінде бір дастарқан басында танысқан едік. Сол алғашқы сəлемінің өзімен ініміз жақсы əсер қалдырған. Кішіпейіл. Жарқырап күліп, тұңғыш көріп тұрған кісісінің өзін бауырға тартып баурап алады екен. Адам – сыйлағанының құлы. Мінеки, енді ректор болып келгеннен кейін бізді жұмысқа шақырып тұр. Мен ойланып қалдым. Қанша айтқанмен, ұстаздық деген айналыспаған кəсібім. Оған қоса бұл мамандық жайлы «машақаты мол, айлығы аз» деген пікір қалыптасқан. Сөйтіп жүргенде Арыстанбек сабақ беру жөніндегі ұсынысын тағы еске салды. Содан кейін академия табалдырығын аттап, ол ұсынған жұмыстың қыр-сырымен таныстым. Арыстанбекпен болған аз ғана əңгімеден кейін «Қалай сабақ беремін?!» деген психологиялық күдіктерімнің күлі көкке ұшқанын байқадым. Əңгіме əсерінен жанығып, жігерленіп сала бердім. Яғни, лекция оқуға құлшынып тұрмын. Ректордың кабинетіне кіргенімде қаңғалақтаған қарапайым жазушы едім, енді кабинеттен шыққанымда қарасам... мəссаған... аяқты балпаң басқан ұстазға ұқсап келе жатырмын! Осы академияда бұрыннан сабақ беретін Дулат пен Дəмірдің балпаң-балпаң басқан аяқ алыстарына қызығушы едім, бұның сыры неде деп. Сөйтсем, олар жай жазушы немесе жай режиссер емес, олар ұстаз екен ғой! Ұстаз болғанда да профессор екен ғой! Мінеки, мəселе қайда жатыр! Сөйтіп, ойламаған жерден Арыстанбектің арқасында осыдан үш жыл бұрын ұстаз болып шыға келдім. Бүгінгі əңгімеміздің бас ты кейіпкері Арыстанбек Мұ хамедиұлы – мəдени менеджменттегі белгілі тұлға. Осы ретте бір ой келеді. Осы Арыстанбек мəдениет пен өнерді басқарған айтулы тұлғалардың қайсысын еске түсіреді деген. Сөйтсек, көп қасиеті Камал аға Смаиловты еске түсіреді екен. Камал аға ешкімнің маңдайынан шертпей, жан-жағына тек жарығын түсірумен өткен ғазиз жан болды. Басшы ретінде Камал аға жүрген жерін жандандырып, маздатып, жігер отын жағып жүретін. Бойында жұртты жасампаздыққа апыл-ғұпыл жұмылдырып жіберетін ерекше энергетика болатын. Сондай қасиетті бүгінде Арыстанбек Мұхамедиұлы ініміздің де бойынан көргендейміз. Мəдениет, əдебиет, өнер саласының бір жазылмаған заңы бар. Ол заң басқарудың басқа салаларында кездесе бермейді. Былайша айтқанда, тірліктің басқа салаларында қалтқысыз жұмыс істейтін баяғы бұйрықшыл басқару тəсілі мəдениет саласында жүрмейді. Жүргізбек болғандар басына басы артық ауру тауып алады. Бұл – осы саланың жазылмаған заңы. Өнер адамымен жұмыс істеудің өзіне тəн қитұрқысы. Соның
7
www.egemen.kz
12 ақпан 2013 жыл
шет жағасын өз мысалымыздан өріп айтып отырмыз. Ұстаз болу, сабақ беру ойында жоқ, «айтқанға көніп, айдағанға жүре бермейтін» кісікиіктеу қаламгерді Арыстанбек бастық қақпақылдап əкеп жұмысқа қалай жегіп қойғанының куəсі болдыңыздар. Ұстаздық еткен үш жылда біздің тағы бір түйгеніміз болды; ол – ұстаз беделі дегеннің ректор кабинетінде емес, студенттер алдында, аудиторияда жасалатыны. Егер, студент жарты жылда бір емтихан тапсырса, сен ұстаз ретінде аудитория алдында күнде емтихан тапсырасың. Сен дəріс оқып тұрған кəсіби мамандықтың қыр-сыры өз алдына, сенің кез келген тақырыпқа қатысты айтқан ойпікірің бүгінгі аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қаратып айтқан лебізі екен. Сондықтан, ұстаз болған соң сенің иығыңа жауапкершілігі мол тəрбиелік миссия да қоса жүктеледі екен. Ұстаздың өнегелі сөзі ғана емес, өнегелі ісі ғана емес, керек десеңіз мынау Өнер ордасына кіріп келген ұстаздың сырт көрінісіне дейін ұстаз деген ұлық атқа лайықты болуы керек екен. Бұл ойды жуырда белгілі журналист-тарихшы Бигелді Ғабдуллинмен академияда болған кездесуден кейін жайылған дастарқан басында Арыстанбек бастықтың өзі айтты. Бір ұзын шашты ер оқытушы ылғи да академия табалдырығын алқа-салқа болып аттап, көшеде түнеп келген əпендідей лекцияға қобырап келуін қоймаған. Содан бұл оқытушымен қоштасуға тура келген. Тəрбиеге лектор мəн бермегеннен кейін ректор мəн беруіне тура келген. Бүгінде Академия орналасқан, бұрын Ұлттық университет үйі болған осы ғимаратта кезінде ұлы Əуезов сабақ берген. Ізі ғимарат дəліздерінде сайрап жатқандай... Үні мына ескі аудиторияларды талай жылдар бойы тербеткен. Алпысыншы жылдар аяғында осы аудиторияларда студент болып қайталанбас Қабдоловты
Елдік іске еѕселі кґмек Жамбыл облысындағы дауыл салдарынан зардап шеккен халыққа теміржолшылар көмегі мол болды. «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ Жамбыл жол бөлімшесінің директоры Серікжан Атыманов «Біз алғашқы күннен бастап облыстық штабпен бірге үйлестіру жұмыстарын жүргізіп, дауыл салдарынан қиындық көріп отырған жергілікті тұрғындарға көмектесудеміз», деді. Апат орын алғанда, əуелі су тапшылығы болғаны мəлім. Сондықтан, бірінші кезекте тұрғындар сумен қамтылды жəне су қоры үнемі толықтырылып тұрады. Алғашқы күні Қаратауға екі 60 тонналық цистернамен су жеткізілді. Таразда түнде толтырылып қайта жіберілді. Оны жергілікті жерде шағын автомашиналарға құйып тұрғындарға жеткізеді. Оған қоса, Қаратауда жергілікті халықты электрмен жабдықтауға арналған екі вагон дизель-генераторы тұр. Оның біреуі қалалық жылу жүйесінің қосымша көзі болса, екіншісі жолаушылар вагонына
тыңдап біз де отырдық. Ол кезде бұл ғимарат қарапайым болатын. Дəліздерде, аудиторияларда көзге түсіп, көңіл аударарлық нəрселер байқала қоймайтын. Бүгінде бұл ғимараттың табалдырығын аттап кіргеніңнен бастап кіреберіс холлдың өзі кісі назарын арбайды. Бірден баурап алады. Қарапайым оқу орны емес, өзгеше өнер ор дасына кіргеніңізді сезесіз. Жарқыраған кең холлдың қос қа бырғасынан анталаған өнер туындылары «мені көр де, мені көр!!!» деп жамырап қоя береді. Сұлулық əлеміне енесіз. Əдемілік аурасына бөленесіз. Анау мүсіндер, суреттер, гобелендер – бəрі, бəрі осы академия студенттерінің еңбектері. Үлкен дəліздің қос қабырғасынан да сіздің назарыңызды студенттердің қыл қаламынан туған өнер туындылары тартады да тұрады. Əрине, кез келген оқу ордасының үкілі үміті – студенттері. Əдемі киінген, сымбатты, ізетті-инабатты қызбозбалалар жан-жағыңда сеңдей соғылысады. Алдыңыздан кенет сауыт-сайман киінген баяғының батыры шыға келсе шошымаңыз. Театр факультетінің студенттері олар. Спектакль дайындап жатқан. Есігі ашық аудиториядан ария естіледі. Тұра қал да тыңдай бер. Тегін опера. Еліктің лағындай қыздар сусылдап жүгіріп өтеді алдыңыздан. Тамашалай беріңіз. Тегін балет. Осынау өзгеше оқу ордасына келген ресми қонақтар да өзгеше риза болып кететінін байқадық. Мəжіліс депутаттары Қуаныш Сұлтанов, Дариға Назарбаева, Мəулен Əшімбаев, министр Бақытжан Жұмағұловпен болған кездесулерден біз соны байқадық. Оның себебі бар. Оның себебі – мына өрімдей жастардың өміршең рухынан тарайтын энергетика. Мына жан-жағыңыздан қаумалап өтіп жатқан бақытты да əдемі жастардың жалындаған жасампаздығынан. Күні ертең-ақ еліміздің сахнасы мен экранын, көрмелерін өзіндік энергетикамен
электр тогін береді. Жаңатаста да дəл осындай бір дизель-генератор жұмыс істеп жатыр. Таяуда оған наубайхана да қосылып, электрмен қамтамасыз етіліпті. Сөйтіп, қала халқы үшін нанды да вагонда пісірді. Төрт жоғары сыныпты вагонда əртүрлі мамандық иелері энергетиктер, байланысшылар секілді 160 адам тұрып жатыр. Олар еліміздің түкпір -түкпірінен келіп, апат кезінде залалданған орындарды қалпына келтіру жұмыстарымен шұғылдануда. Теміржолшылар құрылыс материалдары мен қажетті заттарды жедел түрде жеткізіп беруде. Қазірдің өзінде жеті вагон шифер, ағаш жəне темір-бетон бағандар жеткізілген. Сондай-ақ, түрлі өңірлерден төрт вагон құрылысқа қажетті жүк əкелінді. Төтенше жағдайлар министрлігінің үш вагон материалдық қорының тауарлары да дер кезінде діттеген жеріне жеткізілді. Ауа райы күрт бұзылып, төтенше жағдай орын алған жерге теміржолшылар электрмен қамтуға жылжымалы пойыз жіберуге үнемі дайын.
толтырар толқын. Айтпақшы, неге «күні ертең» дейміз? Біздің балалар ұлттық өнерге бүгіннің өзінде өз үлестерін қосып үлгерді емес пе? Өткен жылы қазақ экранын дүрілдеткен «Жаужүрек мың баладағы» батыр бала Сартай мен Алмасты кім білмейді. Өмірде олар біздің Асылхан мен Аян деген студенттер. Бұл осындағы талантты балалардың құдіретті кино өнерінің арқасында тез бағы ашылған бір-екеуі ғана ғой. Қазақстан Республикасына еңбек сіңірген қайраткер, менеджер Мұхамедиұлы Құрманғазы атындағы Ұлттық консерваторияның виолончель класын, ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару мектебін жəне Əл-Фараби атындағы Ұлттық университет аспирантурасын бітірген. «Құрмет» орденімен, медальдармен марапатталған. Философиядан Ph.H докторы. 2011 жылдың 11 мамырында театр факультеті студенттерінің дипломдық жұмысы У.Шекспирдің «Макбет» пьесасы бойынша дайындалған спектакльдің Лондон театрында қойылуы академия өміріндегі бір елеулі оқиға болды. Спектакльдің қоюшы режиссері ұстаз, ҚР еңбек сіңірген əртісі Оразхан Кенебаев. Спектакль Лондонның Гринвуд театрында қойылды. Арыстанбек Мұхамедиұлы: «Бұл студенттік спектакльге өзіміздің Лондонда оқитын қазақстандық студенттер ғана келетін шығар деп барсам, 500 орындық залдың 70 пайыздайын құрап сіресіп ағылшындар отыр. Соны көргенде бір жағынан таң қалсам, екінші жағынан, мына залда отырған Шекспирдің отандастары «Шырақтарым-ау, Шекспирде не шаруаларың бар еді!!!» деп есікті тарс жауып шығып жүре берсе не істедік деп зəреміз зəр түбіне кетті», дейді. Абырой болғанда, ағылшындар спектакльді тапжылмай отырып қарапты. Студенттер спектакльдің 80 пайызын қазақша, 20 пайыз ын ағылшынша орындаған. Осы қойылымға мейлінше разы болған көрерменнің бірі – Ридинг қаласындағы Кембридждің Еуроспик колледжінің негізін салушы сэр Майкл О.Брайн Арыстанбек Мұхамедиұлының қолына арнайы хат тапсырады. Онда театр өнерінің үлкен жанашыры бұл мырза қазақ студенттерінің Шекспирді түсінуін тамаша бағалап, ри за шылығының белгісі ретінде осы спектакльде бас ты рөлдерде ойнаған Нышан бек Жұбанаев пен Зарина Кар менованы өзінің аталмыш колледжінде бір айға тегін дəріс алып қайтуға шақырған. Бұл – бір ғана мысал. Академияның 50-ден аса студенттері соңғы 3 жылда əлемнің ондаған қаласында өткен мəдени іс-шараларға қатысқан, өнер көрсеткен. Осы жазғанымыз академия аталған ерекше оқу орнының барлық қыр-сырын түгел ашып берді дей алмаймын. Сондықтан да ұлттық мəдениет майданындағы маңызы ерекше осынау оқу орнына арнаған шағын мақаламызды «өзгеше өнер ордасы» деп атадық. Смағұл ЕЛУБАЙ, жазушы, Т.Жүргенов атындағы Ұлттық өнер академиясының профессоры.
––––––––––––––––
Суретте: атақты актер, режиссер Олег Табаков пен Арыстанбек Мұхамедиұлы.
Жамбыл облысында орын алған табиғи апат салдарынан зақымданған темір жол нысандары жедел түрде қалпына келтірілуде.
Темір жол нысандары ќалпына келтірілуде «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ филиалы – Магистральды желі дирекциясының басшылығы мен тиісті сала жетекшілері қаңтардың 12-сінен бері Жамбыл-Жаңатас телімінде жүр. Арнайы құрылған штаб апатты жағдайдың салдарын жою үшін жедел қолға алынатын шаралардың кестесін түзді. Дауыл зардабын есептеу кезінде темір жол саласына келген материалдық шығынның жалпы көлемі 600 миллион теңгені құрапты. Əуелі аудандағы тұрғын үйлер мен өндірістік ғимараттарды қалпына келтіруге қажетті құрылыс
материалдары жеткізіліп жатыр. Саланың Электрмен қамту шаруашылығы жұмысшыларының күшімен 37,4 км электр желісі жөнделіп, 54 баған тұрғызылды. Белгі беру жəне байланыс дистанциясы Жамбыл-Қаратау теліміне пойыздың диспетчерлік байланысын қалпына келтіруге 104 тіреу мен 11 бағдаршам орнатты. Қаратау-Жаңатас теліміндегі Бөген, Жаңатас стансаларында ғарыштық байланыс көзі іске қосылды. Темір жол бойында талшықты-оптикалық желі қалпына келтірілді. Нұрбай ЕЛМҰРАТОВ.
Құқықтық реформа қадамдары Былтырғы жылдың қорытындысымен Семей қалалық сотының төрайымы Гүлшат Мұсақажықызы Амодилова Шығыс Қазақстан облысының ең үздік соты деп танылды. Бұған қоса ол өзі басқарып отырған ұжым азаматтық істерді қарау көрсеткіші бойынша аудандық, қалалық соттар арасынан жəне үздік деп танылып, лайықты бағаларын алды. Өзі де, ұжымы да үздік деп танылған қалалық сот төрайымымен сөз ең алдымен өткен жылдың қорытындысы туралы əңгімемен басталған еді. – Былтырғы жылы оның алдындағы жылмен са лыс тырғанда сот өндірісіне түскен өтініш үш мыңға жуық артық, – деді Гүлшат Мұсақажықызы. – Соған орай жұмыс та көбейе түсті. Нақ тылап айтсақ, бізде 9211 іс бойынша шешім шығарылды. Бұл оның алдындағы жылмен
қыркүйек айына дейін өзіміздегі 11 залдың бəрінде сот барысы толықтай жазылып алынатын болды. Осының бəрі қосыла келгенде сот жүйесін ширата түсуге үлкен септігін тигізуде. – Аз уақыт болса да кешегі кеңес заманында да сот төрайымы болған екенсіз. Ал еліміз егемендікке қол
Гүлшат АМОДИЛОВА, Семей қалалық сотының төрайымы:
«Меніѕ ўстанымым – тура биде туєан жоќ» салыстырғанда 30 пайызға артық. Соның ішінде 4701 азаматтық іс бойынша талап-арыз қанағаттандырылды. Ал 300-ге жу ық іс негізіндегі талап-арыз қанағаттандырылудан бас тартылды. Сырттай 4 мыңдай іс қаралып, оның ішінде 80-ге жуық шешім тараптардың өтінішімен бұзылды, 1,5-тен астам іс бойынша іс жүргізу қысқартылды. Осы жылы мемлекет кірісіне төленген мемлекеттік баждың сомасы біршама артты. Қазір бізде 18 судья қызмет атқарады. Олардың арасында азаматтық іс жəне өтініштер «Бірыңғай автоматтандырылған ақпараттықталдау жүйесі» ар қылы бөлінеді. Судьялардың əрқайсысы орта есеппен 74 іс пен өтінішті қарады. Ал оның алдындағы жылы жүктеме 61ден айналған еді. Осы деректердің өзі біздегі жұмыс ауқымының біршама арта түскендігін аңғартса керек. Мұндай оңды мысалдарды көптеп келтіруге болады. – Құқықтық реформа талаптарына орай өз жұмыстарыңызды қалайша ширатып жатырсыздар? Соған орай сіздердегі өзгерісжаңалықтар туралы сөз қозғасақ... – Бірінші кезекте халықтың мүд десін қорғау, сотқа жүгінген адамдардың конституциялық құқығын сақтау, қорғануына жəрдемдесу, сот төрелігін жүзеге асырудағы қолжетімділік, осылайша, жекелеген азаматтардың сотқа, жалпы заңға сенімін арттыру біздің басты міндетіміз болып табылады. Ал одан кейінгі жерде сот жүйесінде жариялылықты дамыту да басты назарымызда. Осы мақсатпен бұқаралық ақпарат құралдарымен байланысты нығайта түсіп келеміз. Ашықтық, қалың бұқарамен еменжарқын əңгіме адамдардың заңға, сотқа деген сенімін арттыра түсуде. Енді өзіміздегі өзгеріс-жа ңалықтарға келетін болсақ, міне, бізде бұқаралық-ақпараттық мүйістердің ашылғанына екі-үш жыл болды. Сот төрелігіне жүгінушілер сол жерден өздеріне қажетті анықтамаларын алуда. Бұған қосымша ғимаратымызда электронды мониторинг орнатылған. Одан да көп мағлұмат алуға болады. Осыдан екі-үш жыл бұрын енгізілген «Электрондық үкімет» порталы жұмысымызды одан əрі жақсарта түсті. Сот тəжірибесінің бір көрсеткіші – құжат айналымының қағаз түрінен толықтай бас тартып, заманауи сот процесінің арқауы болатын электрондық технологияларға өту болып отыр. Енді талап-арыз сотқа жазбаша нысанда, яки электрондық құжат нысанында беріледі. Арыз электрондық құжат нысанында берілген кезінде ол талап қоюшының электрондық цифрлық қолтаңбасымен куəландырылады. Электрондық құжат нысанын да берілетін талап-арызға АІЖК-нің 151-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген құжаттардың электрондық нысандағы көшірмелері қоса беріледі. Қазіргі таңда қалалық сотта электрондық цифрлық қолтаңба пайдаланылып, «Е-суд» электрондық үкімет порталы арқылы берілген электрондық талап-арыздар қабылдануда. Өткен жылы қалалық сотқа электрондық портал арқылы 600-ге жуық арыз қабылданды. Ал биылғы жылдың алғашқы айының өзінде жүзден астам талап-арыз қабылданып отыр. Мұның өзі азаматтардың уақытын үнемдеуіне жол ашуда. Өткен жылдың көктемінде Жоғарғы Соттан сот барысын толық тай жазып алу туралы тапсырма түсті. Облыстық соттың төр ағасы Абай Жамбылұлы Рахметуллин бұл тапсырмаға ерекше мəн беріп, оның орындалуын қатаң түрде өз бақылауына алды. Соның нəтижесінде сол былтырғы жылдың
жеткізгеннен бергі жерде өзіңізге жүктелген осындай жауап ты қыз метті абыроймен атқарып келесіз. Осыған орай екі кезеңдегі айырмашылық туралы не айтар едіңіз? – Өткенге тас лақтырған дұрыс болмас. Əрі-беріден соң заңгер мамандығына сол кешегі заманда ие болдым. Алғашқы еңбек жолымыз да сол кезде басталды. Сондықтан, өткенге өкпем жоқ. Солай дей тұрып, екі кезеңнің өзін дік өзгешелігі баршылық екендігін айтпасқа болмайды. Айталық, кеңес заманында партияның сот ісіне жөнсіз араласып жататыны рас еді. Қайбір шешіміміз соның салдарынан жоғарыдан бұзылып жататын. Оған ішіміз ашитын. Өйткені, адам тағдырына білместікпен араласып, сенің шешіміңді өзгерту дұрыс емес қой. Ал қазір ондайдан арылдық. Яғни, түрлі деңгейдегі əкімдердің сот жұмысына араласуы мүмкін емес. Ал мұны неге үлкен өзгеріс демеске! Сонсоң тоқсаныншы жылдардың ортасынан ауа соттар Елбасының арнайы Жарлығымен тағайындалатын болды. Бұл да сот жауапкершілігін арттыра түсті деп білемін. Ал соттарды сайлау мəселесіне келетін болсақ, оның да өз уақыты болар. Егемен ел атанғаннан бергі жерде еліміз өзгеріс-жаңалықтан кенде емес қой. Ендеше, əр нəрсе өз уағында. Сондықтан мұндай жауапты сəттерде асығыстықтың қажеті шамалы. – Гүлшат Мұсақажықызы, оқырман бір облыстың үздік сотының өмір жолын тереңірек білгісі келуі мүмкін ғой. Айтпақшы, сіздің алғашқы мамандығыңыз қазақ тілі мен əдебиеті пəнінің мұғалімі деп естиміз. Сол рас па? – Иə, сіздер бəрін естіп, біліп отырасыздар. Мектепте оқып жүргенде əдебиетші мұғалім болғым келгені де, аздап өлең жазатыным да рас. Бірақ, мектепті бітірген бетте оқуға түсе алмадым. Сонсоң, Аягөз аудандық халық сотына хатшы болып жұмысқа орналастым. Ал келер жылы Семей педагогика институтының қазақ тілі мен əдебиеті факультетіне сырттай оқуға түстім. Өзімше əлі де əдебиетші боламын деп жүрмін ғой. Бірақ, өмір-өзен арнасы мені басқа салаға алып кетті. Арада бі рер жылдан соң аудандық сот мəжілісінің хатшысы, тағы бір-екі жылдан соң аудандық соттың кеңсе меңгерушісі болдым. Ол кезде пединститутты сырттай оқып бітіріп алған болатынмын. Енді мені заң қызметі қызықтырып əкетіп бара жатқан соң, Свердловскінің заң институтына сырттай оқуға түстім. Ал ресми түрде заңгер болып шыққан соң Семейге келіп, адвокаттар алқасында қызмет еттім. Арада үш жылдан соң Үржар аудандық сотының төрайымы болып тағайындалдым. Бұдан кейінгі жерде өзімнің туған жерім Аягөзде, сонсоң, Бородулиха ауданында сот төрайымы болдым. Ал 2009 жылдан бері Семей қалалық сотының
төрайымы болып қызмет етіп жатқан жайым бар. Жалпы, сот саласында еңбек ете бастағаныма биыл 40 жыл толып отырса, сот төрайымы қызметін атқарып келе жатқаныма 25 жылға жуықтап қалыпты. Ешкім де сот болып тумайды. Халқымызда тура биде туған жоқ, тума биде иман жоқ деген ұлағатты сөз бар. Міне, осы сөзді күнделікті жұмысыма басшылыққа алғандықтан болар, тəубе деп айтайын, ешкімнің қарғысына қалған жоқ сияқтымын. – Өмір ағысы өз өзгерісін жасап, сот болып кеттік деп жатырсыз. Ал бəрібір алғашқы мамандығыңызды да ұмытпаған боларсыз. Соған орай сот жүйесіне мемлекеттік тілді енгізуге байланысты не айтқан болар едіңіз? – Сіз нанасыз ба, нанбайсыз ба, өзіңіз біліңіз. Біз өзімізге түскен өтінішке орай оның иесінің қай ұлттың өкілі екендігіне қарамай жауапты екі тілде жолдаймыз. Іс қағаздары да екі тілде жүргізілуде. Ал сот мəжілісі талап-арыздың қай тілде жазылғанына қарай өтеді. Осы орайда қайсыбір адвокаттарға өкпеліміз. Ондайлар өзі мемлекеттік тілді білмеген соң арызды орысша жаздыртып жатады. Алдағы уақытта осы тіл мəселесіне байланысты адвокаттармен дөңгелек үстел өткізейік деп жатырмыз. Ал біздегі судьяларға келетін болсақ, соның бір екеуі ғана тілге шорқақтау. Оларды оқытып жатырмыз. Біздегі тіл кабинеті соған орай өз жұмысын ширата түсуде. Осы орайда бір нəрсенің астын сызып айта кетсем деймін. Кейде заң талабының өзіне мойынсынбайтындарға мақалдап, мəтелдеп, орнымен сөз қозғасаң, жерге кіріп кете жаздайды. Өйткені, халқымыз сөз сүйектен, таяқ еттен өтеді деп жатады ғой. Сөздің, ана тілінің құдіреті міне, осында! – Өлең жазуды қойып кеткен жоқсыз ба? Сүйікті ақындарыңыз кім? – Бүгінде өлеңді өзім үшін ғана жазамын. Мұқағали ағамызды, Фариза, Күлəш апаларымыздың жырын сүйіп оқимын. – Отбасыңыз туралы қысқаша айта кетсеңіз... – Тоғыз баланың сегізіншісімін. Əкем Мұсақажы құрметті теміржолшы атанған адам. Аягөзде ол кісінің атында көше бар. Атамыз Қырықбай ерте заманда Меккеге барған атақты адам екен. Əке жолын қуған ағамыз Болат Алматыда депо бастығы. Ол кісі де құрметті теміржолшы. Жолдасым Кенжеғали полицияда қызмет етті, запастағы офицер. Ұлымыз Жанат Бесқарағай ауданының прокуроры. Қызымыз Эльмира да заңгер. Бір сөзбен айтқанда, əулетімізбен заңгерміз. Немерелеріміз желкілдеп өсіп келеді. Соған шүкіршілік дейміз. Əңгімелескен Дəулет СЕЙСЕНҰЛЫ, журналист. СЕМЕЙ.
8
www.egemen.kz
12 ақпан 2013 жыл
Зерде
Рухы биік нар тўлєа
Кəкімбек САЛЫҚОВ.
Қазақ халқының ардақты ұлы, көрнекті мемлекет жəне қоғам қайраткері, Қазақстанның өркендеу жолында ерен еңбек атқарған асыл азамат Фазыл Кəрімұлы Кəрібжанов – кісілікке кір шалдырмай, адам деген ұлы атқа дақ түсірмей өткен рухы биік парасатты нар тұлға. Мен Кəрібжанов туралы Жезқазған шахталарында кеншілік қызметімді атқарып жүргенде еміс-еміс естуші едім. Толығырақ мағлұматты Қарағанды облыстық партия комитетінің хатшысы Файзолла Серғазин ағайдан алдым. Орталық партия комитетінің шақыруымен Жезқазғандағы Қ.И.Сəтбаев атындағы кен-металлургия комбинаты парткомының хатшысы ретінде жол түсіп, іссапармен Мəскеуге келдім. Файзолла ағайдың Кунцеводағы Орталық емханада жатқанын білетінмін. Іздеп барып, хал-ахуалын біліп, көңілін сұрайын деп палатасына кірсем, Файзекең өте жүдеп кетіпті. Сəлемдесіп, қол алысқаннан кейін ол кісі: «Айналайын, көптен-көп рахмет! «Жөн білгеннің жолы түскіш» деуші еді қазағым, «кіргізбеді» деп телефон соғатындар аз емес, ал бұл кездесуді Сарыарқа көшіп келгендей көріп, ішім жылып кетті», деп тебіренді. «Аға, сіздің Жезқазғанда жолыққан екі сапарыңыз мен үшін өшпестей із қалдырды. Шахта басқарып жүргенде партия қызметіне жүрексіне барып едім, сіздің келіп, алғашқысында енжарлау басшыларды бір сілкінтіп кетіп, келесі жолы өз уəдеңізді орындап, жезқазғандықтарды шұғыл тəртіпке шақырғаныңыз мен үшін үлкен сабақ болды», деп өз пікірімді аян еттім. Алдындағы сусыннан шамалы ғана бір жұтты да, ауру меңдеп алған нұрлы жүзімен ақырын ғана бір жымиды. Содан кейін: «Ей, інішегім-ай, «Орталық Қазақстан» газетіндегі өлеңдеріңді оқып бір қуанып едім, көңілімді тағы да бір көтердің, жастарға үлгі бола білсек одан артық не керек? Бірақ, біздің басқарушы тəсіліміз де, əдісіміз де Фазыл ағаның мызғымас талапкерлігінің үзімі ғана ғой. Мен өзімді Кəрібжановтың шəкіртімін деп есептеймін»,– деп тамаша əңгімелерді қысқа-қысқа өте тартымды айтты да: «Фазыл аға облыстық партия комитетінің екінші хатшысы кезінде оны жұрт біріншімен пара-пар сыйлайтын, өйткені, жұмысқа деген қатал тəртіпті қаншалықты зор міндетпен ұстанса, адамға деген сыйластықты да соншалық ізетпен сақтай білетін. Ол кісі адам үшін, ел үшін жаратылған ұлы тұлға ғой, ауыл шаруашылығының көрнекті маманы екенін танытқаны бір төбе, жер астындағы шахтерлік өмірді де, металлургтердің жалын атқан жағдайларын да игеріп алды. Қысқаша айтсам, Қарағандыны қазақтандырды. Елжандылық, ұлтжандылық, дəстүр сыйлағыштық қасиеттерді Фазыл ағадан көрдік. Іске берік, жаны жомарт, адамға деген мейірімі шексіз, ерекше салмақты ұлы тұлға, нар еді ғой», деп əлде бір толғаныспен үнсіз тоқтады. Осы жолы Файзолла ағаның əңгімесінің əсерінен қойын дəптеріме: Мақтаса Фазекеңді Қарағанды, Ұлы жер қазақтанды, жаңаланды. Ұлтжанды асыл тұлға ерте кетіп, Жүрегім кенші күнде жараланды, – деген шумақ түсті. Кейін тап осы сарындас əңгімелерді облыстық партия комитетінің идеология жөніндегі хатшысы Мақат Рымжанов ағадан да естіп едім: «Өз заманындағы өте ірі тұлға еді, əттең, шіркін, ерте кетті, ол ұлтымыздың қорғаны болатын»,– дегені жадымда өшпестей сақталды. Одан кейін Халық қаһарманы, Қазақ КСР Ғылым академиясының Қаныш Сəтбаевтан кейін президенті болған Шафық Шөкиннен жəне кезінде Павлодар облыстық атқару комитетінің төрағасы, Тың өлкесі атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары қызметін атқарған Хасен Нұркеев ағайдан да көп естідім. Бұл екі ағамыз да Фазыл Кəрімұлымен бірге оқып, қара нанды бөле жеген студенттік достары болып шықты. Шафық аға сол кездегі қалтаның тақырлығынан көрген қиыншылықтарды əңгімелеп, қосалқы жұмыстарға жегіліп нан тапқан сəттерін өте қызғылықты жеткізетін. Ал Хасен ағай Фазыл ағаның адамгершілік, кісілік, парасаттылық қасиеттерін өте жоғары бағалап, тамаша мысалдар келтіретін. Əсіресе, сол кездегі саяси өмір, əлеуметтік жағдайларға байланысты студенттік үйірмелерде белсенділік көрсетіп, өзінің адал ұғымын ашық айтатынын талай естідім. Нақтылай келгенде, Мағжанның күрескерлік жалыны оның ұлтына деген жанашырлықтан лаулаған от екенін дəлелдеп, ақтаңгер ақынның өлеңдерін жатқа айтып, мысалға келтіріп жүріпті. Екі ағамыздың жан тебіреністерінің ортақ желісіне тоқталсақ, Фазыл ағаның терең біліміне сай парасаттылық ана сүтімен сіңген абзал мінезі екен. Ал, Қазақстанға жетіп қызмет атқара бастағанда бұл асыл қасиеттері бабалардың əруағы жебеп, ұлғая түсіпті. Фазыл Кəрімұлы Кəрібжанов 1912 жылдың
24 қарашасында Ресейдегі Омбы облысының Шарбақкөл ауданына қарасты Айбас (қазіргі Жанан) ауылында дүниеге келді. Ол туғаннан кейін бір жылдың шамасында (1913 ж.) əкесі Кəрім ауыр сырқаттан дүниеден озды. Жығылғанға жұдырық дегендей жас бала кезінде жазатайым себеппен бір көзінен оқыс айрылды. Анасы Əлипа қайратты да қажырлы, мырза мейірімді, бауырмал болыпты. Міне, осы мінезінің арқасында Айтқожа, Сейтқожа, Бəткен, Фазыл есімді төрт баласымен қалса да, ауыр қазаға мойымай, Айтқожадан туған бірінші немересі Сəлімді де өз бауырына басып алыпты. Бес баланы тəрбиелеп, өсіріп, өндіріп, 92 жасында Фазылдың Алматыдағы үлкен қызметте жүргенін өз көзімен көріп, бұл жалғаннан жанына жара салмай аттаныпты. 1958 жылы анасы қайтыс болғанда Фазыл аға келіп, соңғы сапарына аттандырып, басына бір тал шыбықтай бала қайыңды отырғызып кетіпті. 2009 жылы сол қайыңның бойы бұлттарға жетіп, бұталары жан-жаққа саясы мол құлаш жайып, жайқалып тұрғанын көргенде: Басында асыл ана ағашын-ай! Аймаққа Алла берген жанашырдай. Ақ қайың Фазыл еккен жайқалып тұр, Тоқсаннан асып өткен анасындай, – деппін. Шынында да жайқалған жапырақтарынан маңайын қолтығына алып тұрған ана-қайың Əлипа шешейдің өзін елестетеді. Алып анадан туады дегендей, Фазыл ағаның өзі де алып денелі, зор тұлғалы болса, анасы да, анасының басындағы толағай өскен ақ қайың да ұлағатты əулеттің белгісіндей көз тартып тұр. Айтқожадан туған Сəлім есімді немересін Əлипа шешей өз балаларымен қоса өсірсе, Сəлімнен туған шөбересі Жəнібек Сəлімұлы Кəрібжанов тəуелсіздік туын Елбасымен бірге көтеріскен, Астананы Ақмолаға көшіргенде бірге көш-көлікті түсіріскен, кезінде ПремьерМинистрдің орынбасары, Қазақстанның Ауыл шаруашылығы министрі, үш облыста əкім, Қазақстан Республикасының Қытайдағы төтенше жəне өкілетті елшісі, ҚР Парламентінің Мəжілісі спикерінің орынбасары болған көрнекті қайраткеріміз, оның інісі Хайрат та еліміздегі белгілі азамат. Қазақтың ежелгі ата дəстүрі бойынша кіші бала шаңырақтың иесі саналады, сол тəртіппен Фазыл Кəрімұлы қай қияда жүрсе де барлық Кəрібжановтарға қамқоршы болғаны белгілі. «Фазыл аға» атты кітабымды, əсіресе, «Заман сыры» атты поэмамды жазардың алдында Шарбақкөлдегі Жанан ауылындағы барлық ағайындардың Фазыл ағаға деген ризашылығында шек жоқ екеніне көзім жетті. Бұл аудан Жұмабай Шаяхметов, Қошке Кемеңгерұлы, Фазыл Кəрібжанов, Жəнібек Кəрібжанов, Балташ Тұрсынбаев жəне басқа да айтулы азаматтарды берген атақты жер екен. Шарбақкөлдіктер байырғы ата жұртын қаншалықты сыйласа, Тəуелсіз Қазақстан да ол аймақтың түлектерін, əсіресе, ұлағатты асыл ұлдарын соншалықты құрметтеді. Соның арқасында көптеген шарбақкөлдіктер мен Омбы облысының басқа жерлерінен елге жеткен қазақтар баршылық. Фазыл Кəрімұлы алғашқы бес сыныптық білімді ауылындағы мектептен алыпты. Шарбақкөл аудандық комсомол комитетінің жолдамасымен, асыл анасының ақ батасын алып, ет жақын ағайынтуыстарының көмегімен Омбыдағы Рабфакқа 1929 жылы түсіп, 1933 жылы тəмамдапты. Бұл жылдарының үлкен сабағы: ауылда өскен зерек бала орыс тілін үйреніп, екі тілге бірдей таныс болып, екі халықтың да əдебиет, мəдениетіне деген ынтажігер, ықылас-ұмтылысын молайтыпты. Рабфакты бітірген жылы Омбы қаласындағы Сібір ауылшаруашылық институтына оқуға түсіп, рабфактағы дайындығының арқасында бұл институттың барлық курстарында «өте жақсы» деген бағамен үздік оқыпты. 2009 жылы осы институтта болып, тамаша мəліметтер алғанда институттың құрмет тақтасындағы шəкірттерінің портреттерінің ішінде ағайынды Фазыл мен Жəнібек Кəрібжановтарды көргенде төбем көкке жеткендей қуандым. Орыстардың арасында өсіп, «мен қазақпын» деген ұлттық намыстарын жықпаған мінездері, туғалы жайлап өскен атамекендерінің бергені деп түйіндедім. Қасиетті Шарбақкөлді көргенде, ауыз суына керекті шағын көлді қорғап қойған ескі шарбақтың қалдықтарын да көрдім. Шағын қойнаудағы сол көріністе ауданның аты жатыр. Жанан ауылындағы қазақтардың мінез-құлқында ішкі намыстары мол бауырмалдық заты жатыр. Тап осы тебіреністі күндерде: Ақ қайың, қарағайлы көркем жерді, Ұшырған қанат байлап өңкей ерді. Осы жұрт Шарбақкөлді біле ме екен, Жебеген Жұмабай, Фазыл, Қошкелерді, – деген екенмін. Жанандықтардың бір кереметі: маңайларындағы тап-тұйнақтай əсемделген үйлері, мұнтаздай етіп тазалап қойған көшелері бар орыс, неміс поселкелерінен өз ауылдарын
кем ұстамайды екен. Екіншіден бір ұнағаны, «Біз Ресейге кірме емеспіз, Ермактың қуғынынан есен қалған өз атажұртымызда отырмыз», – деп ашық айтып, маңайындағыларды көндіріп алған екен. Міне, осының бəрі, əрине, жас Фазылға өз əсерін тигізді. Ұлтжандылықтың, атажұртын сүйгіштіктің бойына терең сіңгені де осы ауылдың бергені. Ф.К.Кəрібжанов ауылшаруашылық институтын бітірісімен Омбы облысының Знаменский ауданында агроном-полевод болып 1938 жылы еңбек жолын бастапты. Көп кешікпей ол Көкшетау қаласындағы дəнді дақылдар тұқымын сұрыптайтын бөлімшеге меңгеруші ретінде жіберіледі, аз уақыт ішінде одан да жоғарылатылып, Петропавл қаласындағы тұқым сұрыптау учаскесіне директор болып тағайындалады. Оның бұл жерге келу сəтін осы мекеменің бұрынғы жетекшісі Петр Столяровтың қызы Римма Столярова əдемі баяндайды. «Əкем бізге жаңа бастық келді, деп хабарлады. Киімі жұпынылау, арықша денелі жас қазақ келді. Бірақ əрі қарай ол өзінің кім екенін білдіре бастады, сөзге жүйрік, ашық мінезді, өжет екен, əзіл сөзбен күлкіге де қандырды. Жұмысқа шын беріліп, қолының бос еместігіне қарамастан, Фазыл Кəрімұлы біздің үй ішіне көмектесе бастады, балалардың оқуына себі тиді, біздермен ойнауға да уақыт табатын болды», деп жазыпты. Ол кезде Римма алты жастағы бала, үлкен əпкесі Валентина 16-да, ал ортаншысы Лидия 14 жаста болыпты. Фазыл Кəрімұлы Столяровтардың отбасымен көрші бөлмеде тату-тəтті бірге тұрып, барынша көмегін аямапты. Ортаншы қызы Лидиямен тату жүріп, ерекше құрмет, көмек көрсетіп көңіл қосыпты. Ақыры, 1944 жылы екеуінің махаббаттары жарасып, шаңырақ құрыпты. Осылай Лидия Петровна қазақтың келіні болып шықты. Ұлы Отан соғысы жылдары Ф.К.Кəрібжанов армияға алынбай, ел ішіндегі жұмыстарды атқарып, қажыр-қайратын аямай еңбектеніп, əр тамшы терін Жеңістің жолына адал таза арнады. Ф.Кəрібжанов басқарып жүрген Петропавл қаласындағы тұқым сұрыптау учаскесінің шығаратын дəнді дақыл тұқымы халық шаруашылығының табыстары көрмесінде жеңіп шығып, ВДНХ-ның Құрмет грамотасымен марапатталды. 1941 жылы ол Солтүстік Қазақстан облыстық партия комитетіне нұсқаушы ретінде қызметке жоғарылатылады. Үш жылдың ішінде ауылшаруашылығы бөлімі меңгерушісінің орынбасары, меңгерушісі қызметтерін абыроймен атқарыпты. Əне, соның нəтижесінде 1945 жылы Кəрібжанов Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің ауылшаруашылық бөлімі меңгерушісінің орынбасары қызметіне бекітілді. Ал, 1946 жылы Қарағанды облыстық партия комитетінің екінші хатшысы болып сайланды. Ол жұмысқа ұсынылғанда берілген мінездемеде: «Орталық комитеттің аппаратында қызмет істеп жүрген кезінде Кəрібжанов жолдас өзінің сауатты, мəдениетті жəне белсенді қызметкер екенін көрсетті», делініпті. Бұл мінездемеге зер салсақ, айтылған сөздер жоннан түскен жоралғы сөз емес, шындықтан алынған орынды сөз екенін түсінеміз. Ол кездегі жалпы мамандармен салыстырғанда, əрине, Сібір ауыл шаруашылығы институтын бітірген маман көш жоғары тұрады. 1945 жылы Ф.Кəрібжановтың адал еңбегіне зор баға бере отырып, жоғары билік оны «Құрмет белгісі» орденімен марапаттады. Ол кезде тап осындай орденге ие болу зор табысқа жеткендіктің белгісі-тін. Қарағанды облысындағы Ф.Кəрібжановтың əр
күні ел үшін де, өзінің ұлты үшін де ең қажетті іске бөленді. Ол халық шаруашылығының барлық салаларын күрт көтеруге атсалысты, соғыстан кейінгі жылдар үшін бұл оңай шаруа емес еді. Екінші хатшының екпінді қызметі, ерекше еңбекқорлығы елеулі дəрежеге жеткізді. Қарсақбай, Балқаш, Жезқазған, Теміртау, Қарағанды қарқынды кезеңдерін бастап, индустриялық Қарағандының дүбірін əлемге танытты. Ол кезде Қарағанды Көмір бассейнінде жаңа алты шахта іске қосылды, көмір өндіру ісі соғыстың алдындағы көлемінен 2,5 есе өсті. Қарағанды Қазақстанның индустриялық орталығына айналды. Атқарған ерен еңбегі үшін 1947 жылы Ф.Кəрібжанов екінші рет «Құрмет белгісі» орденінің иегері болды. 1951 жылы ол облыстық атқару комитетінің төрағалығына тағайындалса, дəл сол жылы Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің ауылшаруашылық бөлімінің меңгерушілігіне бекітілді. Ал 1953 жылы Қазақ КСР-інің Ауыл шаруашылығы министрі қызметіне тағайындалды. 1954 жылы қаңтар-наурызда өткен КОКП Орталық комитетінің пленумында дəнді дақылдардың өнімін арттырып, Қазақстанда тың жəне тыңайтылған жерлерді игеру туралы əйгілі шешім қабылданды. Əрине, бұл оңай шаруа емес, алда тұрған қиындықтар, əсіресе, қазақ халқы үшін қатты соққы боларын біліп, тың игеруді тым болмаса екі этапта орындайық деген республика басшылары Орталық комитеттің бірінші хатшысы Ж.Шаяхметовтен бастап қызметтерінен босатылып, төменгі орындарға жіберілді. Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің 1-ші хатшылығына П.К.Пономаренко, 2-ші хатшылығына Л.И.Брежнев, ауыл шаруашылығы жөніндегі хатшылығына Ф.К.Кəрібжанов сайланды. Ол тарихи кезеңдегі ең күрделі тарихи науқан тың игеру болғандықтан ауыл шаруашылығын басқаруға Фазыл Кəрімұлын тағайындау ең дұрыс шешім еді, қажырлы қазақ қадірлі таңдауға ілікті. 1956 жылы Қазақстан ең бірінші миллиард пұт астықты тапсырды. Ф.К.Кəрібжанов тың игеру науқанында басты жауапкершілікті атқарды. Тың игеру науқанындағы алғашқы штабты Л.И.Брежнев басқарғанмен, ол бұл жұмысты ауылшаруашылық саласының хатшысына тікелей тапсырды. 1955 жылдың аяғында Қазақстанда 631 совхоз болса, оның 337-сі бір жылдың ішінде жаңадан құрылған кеңшарлар, оларды тек қана ауылшаруашылық техникасымен жабдықтау емес, ондағы адамдардың қажетін у-шусыз орындау үлкен қиындықтар туғызды. Ф.Кəрібжанов қай қызметте жүрсе де ең басты мəселе – адамның мұқтажы деп білген ұстанымын тың игеру науқанында да жүзеге асыра білді. Сол үшін де оны тың игерушілер жоғары бағалады. Кəрібжанов маман, оқымысты-агроном ретінде жыртуға арналған жерлерді зерттеп, таңдап алып, іске жарату жолында үлкен білгірлігін танытты. Ол бұл жұмысқа сырттан емес, өз еліміздегі топырақ зерттеу мамандарын, жер таңдағыш, жер өңдегіштер мен агрономдарды, гидрогеологтарды жұмысқа қызу жұмылдырды. Тың игерудің қазақ халқы үшін, əсіресе, ұлттық тілдің аясы тарылып, өзге халықтармен салыстырғанда сан пайызының төмендеуі сияқты қиындықтары аз болмаса да, Қазақстан астықты алқапқа айналды. Бүгінгі таңдағы жаңа техника мен технологияларды пайдалану арқылы «бүкіл одақтың» бұрынғыдай көмегінсіз біздің ел əлемдегі ең алдыңғы қатарлы астық өнімінің ордаларының біріне айналды. 2011 жылы тек қана Солтүстік Қазақстан облысы 9 млн. тонна астық берді. Тың игерудің ұлтымыз үшін əкелген кеселдері Тəуелсіздіктің арқасында өз зардабын азайтып келеді, бірақ тіл мəселесі əлі де алаңдатып отыр. Тың игеру кезіндегі орасан еңбегі үшін Ф.К.Кəрібжанов Ленин орденімен марапатталды. Бұл Қазақстан ауыл шаруашылығының көш басындағы бас сардарының айқын танылғаны деп білеміз. 1957 жылы Ф.К.Кəрібжанов Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің екінші хатшысы болып сайланды. Қазақ ұлтының айтулы өкілі үшін бұл зор дəреже-тін, өйткені, ол кезде 1-ші хатшыны үнемі Мəскеуден жіберетін. Бұл жауапты жұмысты лайықты атқару жолында Кəрібжановтың ауыл шаруашылығының барша қыры мен сырын терең білетіндігі себін тигізді. Ал Қазақстанның индустриялық өрлеуін одан əрі алға бастыру үшін Қарағанды облысында алған тəжірибесі қанағаттандырды. Халықтың тұрмыстық, үй-жайлық, медициналық жағдайларын түзеу жолында жаңа екінші хатшы өзінің бар ынта-жігерін салды. Ел еңсесі көтеріле бастады. Жаңа жұмыстың барысында жасынан əдебиет пен мəдениетке үйір болған Фазыл аға шығармашылық ұйымдарына, жазушыларға, суретшілерге, сəулет өнері мен мүсіншілерге көңіл аударуды ұлғайтты. 1958 жылы Алматы
телестудиясы іске қосылды, бұл ол кездегі үлкен жаңалықтың басы-қасында Ф.К.Кəрібжановтың болғаны көпшілікке аян іс. 1958 жылдың 12 желтоқсанында Фазыл Кəрібжановтың «Правда» газетінде «Ұлы идеялар қанаттандырған мəдениет» атты мақаласы жарық көрді. Бұл еңбегінде ақ патшаға отар кезімізде бірде-бір театр болмағанын ашық айтты. Сонымен бірге, Қазақстанның өнер саласындағы жетістіктерін атап, кемістіктерінің жойылу жолын көрсетті. Осы мақаласында музыка зерттеуші композитор А.В.Затаевичтің қазақ халқының 2300 музыкалық шығармаларын жинақтап, музыкалық нотаға түсіргенін мақтаныш ретінде келтіріпті. Өйткені, Затаевичтің бұл еңбегі қазақ өнерінің зор байлығын бүкіл əлемге паш етті. Өзіндік өрісі бар музыка саласында қазақ халқының ерекшеліктерінің кең танылғанын деректі сөз етіпті. Ф.Кəрібжановпен еліміздің ең ірі жазушылары Мұхтар Əуезов, Сəбит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов жəне басқа да қаламгерлері өз туындылары жайлы ақыл-кеңес құрысып, Фазекеңнің əдебиет пен өнердің өркендеуіне арналған ойларымен тікелей байланысты болыпты. Мұхтар Əуезов: «Фазыл Кəрімұлына əбден сенуге болады, оның рухы биік, адамгершілігі зор, мейірбан һəм ыстық жүрегі бар. Осындай адамға кездескеніме қуаныштымын», – деп ағынан жарылыпты. Қалтай Мұхамеджановтың «Бөлтірік бөрік астында» атты алғашқы драматургиялық спектаклі сол кездегі идеологиялық жұмысты басқаратын Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің хатшысы Н.Жангелдиннің қатты сынына ұшырапты. Қиналған Қалтай ағамыз Мұхтар Əуезовке барып хал-ахуалын баяндапты. Мұхаң: «Мен білсем, саған тек қана Фазыл Кəрібжанов көмектеседі, оны спектакліңе ертіп əкелемін», депті. 1959 жылғы 6 сəуірде спектакльдің тұсаукесеріне Мұхтар Əуезов, Фазыл Кəрібжанов екеуі жəне басқа лауазымды кісілер келіпті. Спектакль біткеннен соң оны талқылауға жиналғанда Фазекең: «Жарайсың, жігітім! Спектакль жақсы екен, өзі жастарға арналыпты, ал біздер сияқты қарттар үшін қашан жазасың? Қаламыңа нұр жаусын, қарыштай бер!», деп құттықтапты. Келесі күні барлық газеттер Қалтайдың шығармасын аспанға жеткізе мақтапты. Қалтай: «Оның рухани көмегі менің əрі қарай жалтармай қадам басуыма жол ашты. Қазақтың мəдениетінің алға басуын анық тілеген ол мен үшін кісіліктің эталоны еді», деп Фазыл Кəрібжанов жайлы артына аталы сөз қалдырған екен. Тап осындай өнер адамдарын қанатының астына алып, қорғай білген мысалдар аз емес. Ол тек мемлекет қайраткері, саясаткер ғана емес, үлкен адам, асыл кісі, зор тұлға екенін өнерсүйгіш ел алдында кеңінен, еш бүкпесіз таныта білді. 1960 жылдың наурызында Фазыл Кəрімұлы Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы болып сайланды. Бұл қызметте де ол өзінің бүкіл республика үшін жəне оның əр адамы үшін адал, таза жасайтын қызметін үлгілі түрде жүргізді. «Сайлаушылардың хаттарына жіті қараңыздар, оның ар жағында жеке тағдыр тұр, адам тұр», – деген сөзі қанатты сөзге айналды. Бұл сөзі жауапкершілігі күшті ресми жоғары орында қызмет істеп жүрген шенділерді рухани жауапкершілікке шақырғаны деп білемін. Жоғарғы Кеңестегі лауазымы өте биік қызметте Фазыл Кəрібжанов көп істей алмады. 1960 жылдың 25 тамызында 48 жасында дүниеден озды. Қазақтың асыл перзенті, ұлтымыздың ұлағатты нар тұлғасы, аса көрнекті қоғам жəне мемлекет қайраткері, адам үшін, ар үшін жаралған ұлы азамат дүниеден кенеттен өтті. Медициналық шешімдерде өкпенің ісігі (рак легких) делінген. Бұл қағазға түскен деректің ар жағында қазақтың талай асылдарын алып кеткен алғашқы атомдық жарылыстардың зардабы жатқанын зайыбы Лидия Петровна Хайрат Кəрібжановқа айтқан екен. Фазекеңді Абай атындағы опера театрынан соңғы сапарға шығарып салған күні табиғат ызғар білдіріп, асылды жұтқан заманға аса қатал қабақ түйіпті. Ол кездегі көздері тірі Қаныш Сəтбаев, Мұхтар Əуезов, Сəбит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов, Жұмабек Тəшенев сынды ағаларымыз шын жүректен шыққан көз жастарын төгілдіре қоштасыпты. Фазыл Кəрібжанов Алматыдағы 28 гвардияшы-панфиловшылар паркіндегі Мəңгі алаудың қасына жерленіпті. Бұл да ең зор құрметтің айқын белгісі болып көрінеді. Атақты тарихшы академик Манаш Қозыбаев: «Фазыл Кəрібжановты өз заманының ұлы адамы ретінде бағалаймыз, көрнекті мемле кет қайраткерінің республикамыздың экономикасының өркендеуіне қосқан үлесінің зор екенін ұмытпаймыз», депті. Өте дұрыс айтылған. Фазыл ағаны халқымыздың ең алдыңғы қатардағы асыл перзенттерімен тең ұстауымыз ел парызы. АСТАНА.
www.egemen.kz
12 ақпан 2013 жыл
Зерде еңбектері мен қоғамдағы орнын бағалай отырып, қажет кезінде қолдап-қорғаумен бірге алдағы кезеңдерге бағыт-бағдар беріп, жалпы, осындай сан-саладағы қуатты шығармашылық адамдарының қызметін мемлекеттік, халықтық мүдде мұратына үйлестіріп отыруды басты парыз санағанына көзіміз жетеді. Хаттардың қазақ, орыс тілінде соншалық мазмұнды, мəдениетті, əсіресе, боямасыз шынайы жазылуы парасаттылық ұғымының да терең үлгісін көрсетеді. Үлкен сапарға бет алған жас талаптардың жолын ашуы өз алдына, аты аңызға айналған Баукеңнің өзі хатын «есеп берейін» деп баста-
Аќынєа ќўрмет кґрсетті Темір ҚҰСАЙЫН, «Егемен Қазақстан».
Туған жер шығармашылықпен шұғылданатын адамға күш-қуат береді, шабытын шалқытады деп жатамыз. Оның растығын осыдан үш жыл бұрын туған жері Ақжайыққа көшіп келген қазақ поэзиясының бүгінгі белді өкілдерінің бірі Қайрат Жұмағалиев қаламының қуаты тағы бір дəлелдей түседі. Атап айтқанда, «Жарық дүние» деген атаумен жарық көрген жаңа жыр жинағы оның нағыз шығармашылық бабында екенін көрсетеді. Оны оқи отырып 75 деген жасты елең қылмай жепжеңіл асып кеткен поэзия шеберінің екінші бір тынысы ашылғанын аңғарғандай боламыз. Пəленбай баспа табақ десек оны оқырман түсінбей қалып жүрер. Қалай болғанда да «Жайық
пресс» ЖШС-ның қолдауымен Алматыдағы баспадан оқырманға жол тартқан 360 беттен тұратын қаламгердің қомақты кітабына соңғы үш жылда шығарған өлеңдері топтастырылған. Мұндағы
Ўлттыѕ ары мен намысы Аса көрнекті мемлекет жəне қоғам қайраткері Ілияс Омаровтың 100 жылдық мерейтойына орай Тұңғыш Президент қоры Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік мұрағатымен бірлесе отырып «Ілияс Омаров: хаттар арқалаған сырлар» жинағын жарыққа шығарды. Бұл, сөз жоқ, еліміздің рухани, мəдени өміріндегі елеулі оқиға, қазіргі қоғамымыз, əсіресе, интеллектуалды орта үшін өте пайдалы іс болды. Шынын айту керек, аға буын өкілдері болмаса, қазіргі жастар Ілияс Омаров туралы оншалық көп біле бермейді. Сондықтан, ол туралы аз-мұз əңгімелей кетуді жөн көріп отырмын. Мұхтар КƏРІБАЙ
Қазақстан Республикасының Өзбекстан Республикасындағы елшілігінің мəденигуманитарлық мəселелер жөніндегі кеңесшісі.
Ілияс Омаров – ХХ ғасырдағы Қазақстанның саяси, қоғамдық, əлеуметтік-мəдени өмірінде терең із қалдырған ірі тұлға, жоғары мемлекеттік-партиялық қызметтер атқарған саяси қайраткер. Ол өзінің жеке басының мол қасиеттері, ерен еңбекқорлығы, энциклопедиялық терең білімімен, ең бастысы, ақ жүректі, кең пейілді биік парасат иесі бола отырып, Отанына, халқына қалтқысыз қызмет етудің жарқын үлгісін көрсете білді. ХХ ғасыр басында қазақ елінің дербестікке қол жеткізуінің ұлы мұраты Алаш қайраткерлерінің күресімен басталып, большевиктік кеңес дəуірінде ойшыл, саналы ұрпақтардың рухани байланысы жолымен ұлтжанды азаматтардың арқасында үзбей жалғасып отырса, ғасырдың екінші жартысында мұндай үрдістің бел ортасында Ілияс Омаров сынды бірегей тұлғалардың болғандығы анық. Қазақтың біртуар ұлдарының бірі Мұхтар Əуезовтің ұлы Ахмет Байтұрсынов туралы 1923 жылы айтқан: ««Қазақ» газетінің сүтін еміп өскен бір буын осы күнде пікір-білім жолында бұғанасы бекіп, іс майданына шығып отырса, кейінгі жас буын Ақаң салған өрнекті біліп, Ақаң ашқан мектепті оқып шыққалы табалдырығын жаңа аттап, ішіне жаңа кіріп жатыр. Ақаңның бұл істеген қызметі – қазақтың ұзын тарихымен жалғасып кететін қызмет, істеген ісімен өзіне орнатылған ескерткіш мəңгілік ескерткіш», деген, бүгінде айдай ақиқатқа айналған кемеңгерлік пікірін еске алсақ, Ахаң, Əлихан, Міржақып, Жүсіпбек, Мағжандардың істеген қызметі – қазақтың ұзын тарихымен жалғасып, Сəкен, Тұрар, Сұлтанбек, Темірбек, Мұхтар, Ғабиттің қызметімен ұштасып, Қаныш, Бауыржан, Ілияс, Шəкен, Жұбан, Мұқағалилар арқылы бүгінгі ұрпаққа жеткенін аң ғарамыз. Ұлттық тəуелсіздік жөніндегі азат ой ең алдымен алдыңғы қатарлы зиялы қауымға тəн болатындықтан, тоталитарлық жүйе жоғары билікке ойлы, саналы, əрине, бірінші кезекте, көкірегі ояу ұлтшыл азаматтарды жолатпауға тырысқаны белгілі. Осы тұрғыдан келгенде, ХХ ғасырдың екінші жартысында этникалық ерекшеліктерді жоқ қылуды көздеген коммунистік саясаттың үдеп, өршіп тұрған ке зеңінде Қазақстанның партия лық-номенклатуралық жо ға ры билігі құрамында Ілияс
Омаровтай ұлтжанды азаматтың, үлкен мəдениет иесінің болғандығы қазақтың бағы еді десек, қателеспесіміз анық. Ілияс Омаровты ол кісінің көзін көрмеген жастар жағы тани алмай жатқанымен, онымен замандас ретінде араласқан, достық, қызметтік қарым-қатынаста болып, атқарған істеріне тікелей куə болған, қолдау-қорғауын сезінген адамдар терең біледі, əрине. Мемлекеттік қайраткер, көрнекті əдебиет сыншысы, публицист І.Омаровтың жазған еңбектері, атқарған қызметі, əділетсіздікке тап болып қуғынға ұшыраған азаматтарға араша түсуі өз алдына бөлек тақырып десек, қолымыздағы хаттар жинағының өзінен өткен ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстан тарихынан мол мағлұматтар алуға əбден болады. Құрғақ құжаттар емес, əрбір хатта жүректен, көңілден шыққан ой-пікірлер, үміт-ниеттер, тілек-лебіздер жатқандықтан, олардан біз заман тынысын, уақыт лебін, қоғамның жүрек лүпілін сезіне аламыз. Хаттар арқалаған сырларға үңілсек, Ілияс аға өзі өмір сүрген, қызмет еткен заманындағы ел өмірінің əрбір елең етуге, ескеруге тұрарлық оқиғасын назарынан тыс қалдырмағаны аңғарылады. Тағдырдың маңдайға бұйырған мүмкіндігін молынан пайдалана отырып, ол Екінші дүниежүзілік соғыстың ауыр тауқыметінен енді ғана шыққан қазақ қоғамының тамыр бүлкілін, жүрек қағысын бақылап, бағдарлап, реттеп отырған аса білгір емшідей көрінеді. Өзгесін айтпағанда, Ілекеңнің мұндай ісəрекеті өзі жазған, анығында оған жазылған хаттардан қапысыз танылады. Жинақтың алғысөзінде əділ аталып өткендей, хат алысу аумағы мен хат алмасқан адамдар ауқымы өте кең, сан-салалы жəне сол уақытта баршасы өзекті де маңызды. Олардың арасында қолына енді ғана қалам ұстаған балаң ақын, үлкен ғылымға бет алған жас ғалымдардан бастап, аттары əлемге танылған əйгілі тұлғаларды кездестіреміз. Ілияс Омарұлы аумалы-төкпелі өткен ғасырда халқымыздың рухани күш-қуаты мен ұлттық тұтастығын сақтап қалуға тікелей ықпал еткен ірі тұлғалар Мұхтар Əуезов, Бауыржан Момышұлы, Ғабит Мүсірепов, Жұбан Молдағалиев, Шəкен Айманов сынды азаматтармен, Қазақстанның мəдени өміріне айрықша үлес қосқан өзге ұлт өкілдерінің танымал тұлғалары Е.Брусиловский, Ю.Казаков, Л.Леонов, Н.Сац, Д.Снегин жəне басқаларымен өте тығыз араласып, жоғары билік атынан олардың
уы, жазған еңбектерінің барлығын дерлік алдымен І.Омаровқа қолжазба күйінде жіберіп, оның пікірі мен ақыл-кеңестеріне құлақ түріп отырғаны ерекше əсер қалдырады, көп ойларға жетелейді. Сұрапыл соғыстың тозағынан өтіп, нағыз əскери мінездің адамы ретінде өзі айтқандай, кейде «іш пыстырарлық» бейбіт заманда бойындағы тасып тұрған күш-қуатын толыққанды жұмсайтын жер таппай тарпынған Б.Момышұлының да қоғамнан өз орнын алып, қаруын қаламға айырбастап, кейінгі ұрпақ үшін құнды кітаптарын жазып қалдыруына түрткі болған, дем берген де Ілияс аға екенін аңдаймыз. Заманы мен қоршаған ортасынан түсінбестік қамалына аз кездеспеген, əсіресе, «сыншысымақтар» мен шолақ белсенділерден көресінді көрген М.Əуезов өзінің əйгілі «Абай жолы» эпопеясын аса жоғары деңгейде талдап, əділ, ақиқат бағасын берген Ілияс Омаровқа терең разылықпен жазған жүрекжарды хатын: «Қадірдан дос Ілияс, – деп бастап, роман жөніндегі алғашқы айтқан, ең алғаш іріктеп алған ойларыңда қазақ əдебиеті, қазақтың бүгінгі қауымы, оқушы сыншы жұрты жай өсу ғана емес, шынайы барынша бар сынға жауап ұрардай: олқысыз, ақаусыз үлкен орталар болса екен дейсің. Бұл соншалық адал, зор жүректің ақ ниеті. Əр жүректің түбінде жататын шынның шыны, арманның асылы. Соны айтуға бекінген сəтінде еш нəрсені (көлденең, күйбең, кейбір күйкі жайларды) елемей, аса биік тұрғыға шығып тұрып үн қатқансың» деп ағынан жарылады. Мұхаңның осы хатында «...бүгінде мына сенің Республикамыздағы көрнекті партия қызметкері болып жүрген: талабы зор, тілеулестігі одан да зор, дос азамат аузымен айтқаның, ашқаның бəр-бəрінен ерекше қымбат. Тек əдебиеттің өзінің арнасында ғана жүрген жұрт емес, Отанымда, елімде, сол елдің ары, жоқшысы боп айта да білетін, оқи да білетін дос көмекші азамат, шынайы қадірлі, ең қадірлі оқушым келіпті деп қуанамын», деген тарихи жолдары ұлыны ұлы танып, кемеңгер М.Əуезовтің қайраткер І.Омаровқа, оның Қазақстан тарихындағы алар айрықша орнына, биік парасаты мен жоғары интеллектілігіне берген ең əділ баға екендігі талассыз ақиқат. Қазақстанның жоғары билігінде елінің ары, жоқшысы бола білген, орыс зиялы қауымының көрнекті өкілі Ю.Казаков өз хатында жазғандай мəдениет министрлігін басқаратын мəдениетті министр І.Омаров сынды азаматтардың қызмет жасауы төл тарихымыз көрсетіп отырғандай, қандай да болмасын мемлекеттің, əсіресе, біздей тəуелсіздігі жас мемлекеттің билік мекемелерінің қызметі мен халықтың рухани қуаты бір арнада, парасат майданында тоғысқан жағдайда ұлттың алмайтын қамалы, өтпейтін кедергісі, еңсермейтін дағдарысы болмайтындығына көзімізді жеткізіп, көңілімізді орнықтырады. ТАШКЕНТ.
Немістер тəжірибе бґліспек Фарида БЫҚАЙ,
«Егемен Қазақстан».
Облыс əкімі Ерлан Арын Германияның DEULANienburg ауыл шаруашылығы академиясының директоры Берндт Антельманмен кездесті. Қазіргі уақытта DEULA компаниясының халықаралық жұмыс тəжірибесі жалпы біздің еліміз бойынша назарға алына бастапты. 2011 жылы неміс академиясы негізінде облыс орталығындағы Сұлтанмахмұт То райғыров атындағы университет пен Павлодар ауданындағы аграрлық-техникалық колледжінің ұстаздары арнайы оқу сабақтарына қатысты. Жергілікті студенттер Германияға да барып қайтыпты. Бұл күндері университеттегі агротехнологиялық факультет агрономия, мал өнімдері өндірісінің технологиясы, орманшылық, биотехнология, өнімді қайта өңдеу технологиясы мамандықтары бойынша кадрлар дайындайды.
Қазіргі уақытта облыста генетика, тұқым шаруашылығы бойынша зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Етті мал шаруашылығын дамытуды көздеп отырған еліміз үшін асыл тұқымды қара малдың санын көбейту қажет. Мал бағудың жаңа технологиясын да, диқан қауымға егін егудің еуропалық үлгісін де үйретеді екен. DEULANienburg неміс ауыл шаруашылығы академиясының директоры Берндт Антельманның айтуынша, қазақстандық мамандар мал бағу жайлы енді Германияда жақсы тəжірибе алады. Үздіксіз білім беру үрдісі, заманға сай технология дамыған. Кездесу соңында облыс əкімі мен DEULA-Nienburg академиясының басшысы ауылшаруашылық кадрларын дайындау жөніндегі екіжақты ынтымақтастықты нығайтуға ар нал ған меморандумға қол қойды. ПАВЛОДАР.
9
Казахстанский Филиал компании «Agip Karachaganak B.V.” объявляет о наличии следующих вакансий: Код должности
Должность
AK/HR/01
Специалист по трудовым ресурсам
AK/ TECH/02
Инженер по технике безопасности
AK/FIN/03
Финансовый аналитик
AK/CP/01
Специалист по вопросам контрактов и закупок
AK/BS/01
Переводчик
AK/CM/04
Специалист по маркетингу
Квалификационные требования:
Инженер по эксплуатации AK/TECH/04 и техническому обслуживанию Инженер по AK/TECH/03 обслуживанию проекта
высшее профессиональное образование и стаж работы по специальности не менее 3 лет. Желательно знание английского языка (разговорный и письменный). высшее профессиональное образование и стаж работы по специальности в нефтегазовой сфере не менее 5 лет. Желательно знание английского языка (разговорный и письменный). высшее профессиональное (экономическое) образование и стаж работы по специальности не менее 3 лет. Желательно знание английского языка (разговорный и письменный). высшее образование и стаж работы по специальности в нефтегазовой сфере не менее 5лет. Желательно знание английского языка (разговорный и письменный). высшее профессиональное образование (переводческое дело/иностранные языки) и стаж работы по специальности в нефтегазовой сфере не менее 3 лет. Желательно знание казахского и английского языков (разговорный и письменный). высшее профессиональное (техническое/ экономическое) образование и стаж работы по специальности в нефтегазовой сфере не менее 3 лет. Желательно знание английского языка (разговорный и письменный). высшее техническое образование и стаж работы по специальности в нефтегазовой сфере не менее 5 лет. Желательно знание английского языка (разговорный и письменный). высшее техническое образование и стаж работы по специальности в нефтегазовой сфере не менее 3 лет. Желательно знание английского языка (разговорный и письменный).
Резюме высылать по адресу: 010000, г. Астана, микрорайон Чубары, ул. Космонавтов, 62, 7-этаж, recruitment@ eni.kz, тел: + 7 7172 792800/01, факс: +7 7172 792803. При отправке резюме, просим указывать коды соответствующие должностям, на которые подается резюме.
тақырып аясы мейлінше кең. Кешегі мен бүгінгі уақыт аралығында рухани құндылықтар, жаңа заман мен егемен ел көшінің жарқын лебі көркем поэзия тілімен кестеленген. «Жарық дүниенің» тұсаукесері Жəңгір хан атындағы аграрлық-техникалық университетінің мəжіліс залында өткізілді. Аталған жоғары оқу орнының ректоры Қазыбай Бозымов ақынды жаңа жинағымен құттықтап, иығына шапан жапты. Бізді тағы бір сүйсіндіргені аграрлық-техникалық бағытта білім беретін университет студенттері арасында поэзияға құмар, оны бағалай білетін жастардың көп болып шыққаны. Кездесу кезінде Қайрат Жұмағалиев олардың қойған сан-алуан сұрақтарына жауап қайтарды. ОРАЛ.
Оңтүстік Корея дəрігерлері тегін диагностика жүргізеді Ақпанның 12-14 аралығында Алматыдағы көпсалалы «РАХАТ» медициналық орталығының базасында Оңтүстік Кореядан келген жоғары білікті дəрігерлер омыртқа жəне буын ауруларымен сырқаттанғандарды тегін қабылдап, консультация беріп, диагностика жүргізеді. Сондай-ақ «Рахат» медициналық орталығының балалар дəрігерлері 12-14 ақпан аралығында түрлі науқастар бойынша 50% жеңілдікпен кеңестер жүргізеді. Мекен-жайы: Алматы қаласы, Абай даңғылы, 58 (Манас к-сі қиылысы), тел: 8 72 73 17 04 53, 8 72 73 54 12 16.
Осы арқылы «ForteBank» АҚ 13.04.2012 жылғы заңды тұлғаны қайта тіркеу туралы куəлік №5019-АҚ, орналасқан мекен-жайы: Алматы қ., Медеу ауданы, Достық даңғылы, 192-үй, БСН 070940006465 (бұдан əрі мəтін бойынша «Банк») 15.11.2012 ж. бастап 15.02.2013 ж. дейінгі кезең үшін Банктің артықшылықты акциялары бойынша дивидендтердің кезекті төлемі туралы хабарлайды. Төлемдердің басталу күні: 15 ақпан. Дивидендтер ұстаушының «ForteBank» АҚ-дағы банктік деректемелеріне артықшылықты акциялар бойынша дивидендтердің кепілді мөлшердегі төлемдері басталған күннен бастап 30 күнтізбелік күн ішінде аударылады. Банктің бір артықшылықты акциясына дивидендтердің кепілді мөлшері 80 (сексен) теңгені құрайды. Настоящим АО «ForteBank», свидетельство о перерегистрации юридического лица №5019-1900-АО от 13.04.2012 г. расположенное по адресу: г. Алматы, Медеуский район, проспект Достык, дом 192, БИН 070940006465 (далее по тексту «Банк»), сообщает об очередной выплате дивидендов по привилегированным акциям Банка за период с 15.11.12 г. по 15.02.2013 г. Дата начала выплаты: 15 февраля. Дивиденды перечисляются на банковские реквизиты держателя в АО «ForteBank» в течение 30 календарных дней со дня начала выплаты гарантированного размера дивидендов по привилегированным акциям. Гарантированный размер дивидендов на одну привилегированную акцию Банка соответствует 80 (восемьдесят) тенге.
«Ғайниша» дəстүрлі халықтық қолөнер жаңғырту орталығы қоғамдық бірлестігінің жарғысы, тіркеу туралы куəлігі, СТН жоғалуына байланысты жарамсыз деп танылсын.
В ТОО срочно требуется автокрановщик, механик, моторист, автопогрузчик, стаж работы не менее 3 лет. Резюме высылать на почту: rauanas@ mail.ru. Тел.: 8 (7172) 293990.
Ахмедова Айнур Искендеровнаның атына № ЖБ 0291924 тіркеу № 1729 25.12.2010 жылы берілген дипломы жарамсыз деп танылсын.
Казахстанский Филиал компании «Agip Caspian Sea B.V.” объявляет о наличии следующих вакансий: Код должности
Должность
Квалификационные требования:
высшее финансово-экономическое профессиональное образование и стаж работы по ACS/RM/02 Бухгалтер специальности не менее 3 лет. Желательно знание английского языка (разговорный и письменный). высшее финансово-экономическое профессиональное образование и стаж работы в должности Бухгалтер по ACS/RM/05 бухгалтера по налогообложению не менее 4 лет. налогам Желательно знание английского языка (разговорный и письменный). высшее профессиональное (техническое/ ACS/ Менеджер по экономическое) образование и стаж работы по MAR/01 маркетингу специальности не менее 5 лет. Желательно знание английского языка (разговорный и письменный).
Резюме высылать по адресу: 010000, г. Астана, микрорайон Чубары, ул. Космонавтов, 62, 7-этаж, recruitment@eni.kz, тел: + 7 7172 792800/01, факс: +7 7172 792803. При отправке резюме, просим указывать коды соответствующие должностям, на которые подается резюме.
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің ұжымы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері, Ұлы Отан соғысының ардагері, Қарағанды қаласының құрметті азаматы Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ дүниеден озуына байланысты ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Ақмола облысының əкімдігі Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Атырау облысының əкімі мен облыстық мəслихат аппараттары Нығматулиндер əулетіне əкелері ЗАЙРОЛЛАНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақ ұлттық өнер университетінің ұжымы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері, Ұлы Отан соғысының ардагері, Қарағанды қаласының құрметті азаматы Зайролла Гершанұлы НЫҒМАТУЛИННІҢ өмірден озуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстанның «Ақ жол» демократиялық партиясы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ұжымы Нығматулиндер отбасына əкелері, Ұлы Отан соғысының ардагері, Қарағанды қаласының құрметті азаматы Зайролла Гершанұлы НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.
«Ладыженка» ЖШС 28.02.2013 жылы Ақмола облысы, Атбасар ауданы, Есенгелді ауылы мекен-жайында мынадай күн тəртібімен жиналыс болатындығы туралы өз қатысушыларына хабарлайды: 1. «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ-тан өсімдік шаруашылығы өнімдерін сатып алуды кейіннен жүзеге асыру үшін ауылшаруашылық тауар өндірушілерді қаржыландыруға займ алу. 2. Өз міндеттемелерін қамтамасыз етуге «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ-ға кепілге, міндеттемелерін жабу үшін жеткілікті сомада екінші деңгейдегі банктің кепілдемесін «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ-ға беру. 3.«Ладыженка» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шартпен кепілге беру, займ алу бойынша мəмілелерді жасауға барлық өкілеттіктерді беру.
Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе, мына телефондарға хабарласыңыз: Астана тел/факс 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: egemen_adv@mail.ru. Алматы 273-74-39, ф. 273-73-97. Электронды пошта: gulnurekkz@mail.ru.
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. М.Əуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің ұжымы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге жəне Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ерлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкелері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. «Қазақтелеком» АҚ басқармасы басқарушы директор Уəлихан Өміржанұлы Əбділмановқа жəне туған-туыстары мен жақындарына əкелері Өміржан Əбілмəжінұлы ƏБДІЛМАНОВТЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғыларына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің «Дəрілік құралдарды, медициналық мақсаттағы бұйымдарды жəне медицина техникасын сараптау ұлттық орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы РМК Қарағанды қаласындағы аумақтық филиалының директоры Арыстан Зайроллаұлы Нығматулинге əкесі Зайролла Гершанұлы НЫҒМАТУЛИННІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Ш.Уəлиханов атындағы Тарих жəне этнология институтының басшылығы мен ұжымы институттың бас ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының докторы, профессор Саттар Мəжитовке анасы Қалия ҚҰСАЙЫНҚЫЗЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Шəкен Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулинге əкесі, Қарағанды қаласының құрметті азаматы, Ұлы Отан соғысының ардагері, ІІІ дəрежелі Даңқ, Қызыл Жұлдыз, І жəне ІІ дəрежелі Отан соғысы жəне «Құрмет» ордендерінің иегері Зайролла ГЕРШАНҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Биологиялық қауіпсіздік проблемаларының ғылыми-зерттеу институтының ұжымы Парламент Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Нығматулинге əкесі ЗАЙРОЛЛАНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.
10
www.egemen.kz
12 ақпан 2013 жыл
Өнер
Текті сґзді есті аќын айтар
«Əзірет Сұлтан» мешіті ұйымдастырған республикалық «Текті сөздің төресі – терме» бəйгесінің қорытынды кеші «Конгресс-Холл» сарайында өтті. Айгүл СЕЙІЛОВА,
«Егемен Қазақстан».
Ойдың ең бір тұнығын термелеп жеткізу ғажап құбылыс. Оның тыңдаушыны рухани лəззатқа бөлейтіні бір бөлек те, ұзақ жылдар бойы есте сақталатыны, тəрбие лік мəні тағы бар. Əсіресе, Майлықожаның термелері тілге жеңіл, жүрекке жылы тиетіні ақиқат. «Дүниеге мейман көңілім, Мақтансам дауа тілерсің. Өлшеніп берген өмір бар, Уақытыңмен жүрерсің» деп келетін бір жерлерін еш қиналмай еске түсіретініміз
осыны дəлелдейді. Бұларды айтып отырған себебіміз, данагөйлік пен пəлсапаның мəйегі саналатын терме өнері соңғы кезде тоқырауға түсті. Осы олқылықтың орнын толтыру мақсатында «Əзірет Сұлтан мешіті» республикалық терме байқауын жариялағаны күні кеше болатын. Ел бірлігін, жер тұтастығын, əр шаңырақтың ұлы иманды, қызы ибалы болуын насихаттайтын, оған қоса ұлттық болмысты бұзатын улы ғадеттерден жерінтіп, атадан қалған асыл мұраларды санада қайта жаңғыртуды көздейтін ойы терең, сөзі өткір, өз табиғатына сай шығармалар шарт бойынша бəйгеге қатыстырылуы тиіс болса, бəйге қоржынына 290 терме келіп түскен. Конгресс-Холлда өткен кештің жүргізушісі, белгілі айтыс ақыны Балғынбек Имашев қазылар алқасының шешімімен ірік телген тартымды туындылардың жеке жинақ болатынын айтып, ал соның ішінде жиырма ақынның жеңіс ауылына жалауын тіккенін баяндады. Кешті Қазақстан Мұсылмандары Діни басқармасының төрағасы, шейх Əбсаттар қажы Дербісəлі ашты. Ал əуелгі
Меншік иесі:
“Егемен Қазақстан” республикалық газеті” акционерлік қоғамы Президент Сауытбек АБДРАХМАНОВ Вице-президент – бас редактор Жанболат АУПБАЕВ Вице-президент Еркін ҚЫДЫР
жыр дың тиегін Қазақстанның еңбек сіңірген əртісі, əнші-жырау Бекболат Тілеухан «Өмір толғауы» атты термемен ағытса, бұл кештің тағы бір қонағы, дəстүрлі əнші Айгүл Елшібаева Əбубəкір Кердерінің термесін орындады. Кеште негізінен бəйге жеңімпаздарының шығармалары орындалды. Оның ішінде ақын ЖұмаНазар Сомжүректің «Құды реті Алланың» атты термесін əнші Зағипа Иманғазиева, Бекмұрат Анарбаевтың «Қадірле атаанаң ды» термесін əнші Жақып Спатаев, ақын Серік Қалиевтің «Өсиет» айттым ұрпаққа» термесін əнші Еркін Шүкіманов, ақын Қалқаман Сариннің «Атаананың қадірі» термесін əнші Гүлмира Сарина, сондай-ақ, айтыскер ақын Арман Бердалиннің «Жоқ іздеп жүрмін» термесін автордың өзі орындады. Жоғарыда жиырма шақты ақынның жеңіске жеткенін айтқанбыз. Оған қоса кеште «Ең үздік мақам», «Ең үздік орындаушы» аталымдары бойынша да сыйлықтар табыс етілді. Бұл жерде қазақтың өшіп бара жатқан бір өнерін қайта жандандыру мақсатында əрі ақындарды ынталандыру үшін бəйгеге қомақты қаржы тігілгенін атап өтуіміз керек. Сонымен, «Текті сөздің төресі – терме» байқауының ынталандыру сыйлықтары 13 ақынға табыс етілді. Бұның ішінде Мырзан Кенжебай, Серікзат Дүйсенғазин, Батырболат Айтболатұлы, Алмас Темірбай, Тоқтарəлі Таңжарық, т.б жазба ақындар мен айтыс ақындары бар. Сыйлыққа əрбір ақынға «Ұмра қажылық», яғни, кіші қажылық жолдамасы табыс етілді. «Үздік мақам» аталымын Жақып Спатаев, Əділбек Сарин, Жарқынбек Тұрымбетов сынды əнші, жыраулар иеленсе, «Үздік орындаушы» аталымында Серік Жақсығұлов, Данияр Сүлеймен, Еркін Шүкіманов сынды əншілер топ жарды. Аталмыш сыйлық иелеріне 150 мың теңгеден қаржы табысталды. Бəйгеде үшінші орын үш кісіге, ақын ЖұмаНазар Сомжүрек, ақын Серік Қалиев, Шымкент қаласындағы өнер мектеп-интернатында айтыс пəнінен сабақ беретін ұстаз Бекмұрат Анарбаевқа бұйырды. Аталған азаматтардың əрқай сысына 500 мың теңгеден қаржылай сыйлық табысталды. Екінші орынды жəне 750 мың тең геден сыйақыны айтыскер ақын Еркебұлан Қайназаров пен жазба ақын Қалқаман Сарин еншіледі. Бірінші орынға жəне 1 млн. 500 мың сыйақыға «Нұр» Қазақ-Египет Ислам мəдениеті университетінің 2-курс студенті Роман Бұрқаштың термесі лайық деп танылған болса, бас жүлдені, сондай-ақ, бəйгеге тігілген автокөлікті айтыскер ақын Арман Бердалин иеленді. ------------------------------Суреттерді түсірген Ерлан ОМАРОВ.
Мерейтой
Ќайраткерге ќўрмет
Кеше елордада ұлт ұстазы, ғалым, мемлекет жəне қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынұлы мұрасына арналған «Ахмет Байтұрсынұлы əлемі: білім, мəдениет жəне диалог» атты ғылыми-танымдық конференция өтті. «Диалог Еуразия» платформасы ұйымдастырылған бұл шара қазақ зиялылары руханият көсемінің 1923 жылы 11 ақпанда Орынборда 50 жылдық мерейтойын елдік деңгейде атап өткен күнімен орайлас өткізіліп отыр. Əбдірахман ҚЫДЫРБЕК, «Егемен Қазақстан».
Жиында алғаш сөз алған Парламент Сенатының депутаты «Диалог Еуразия» платформасының еліміз Ұлттық комитетінің төрағасы, академик Ғарифолла Есім А.Байтұрсынұлының ең
бір өнегелі ісінің белесі 1913 жылы «Қазақ» газетін шығарғандығын айта келе, оның қазақтың саяси қоғамдық санасын түбегейлі өзгертуге мықтап кіріскен басылым болғанын айтты. Сондай-ақ ол аталған басқосудың ұлт ұстазы алдындағы тағзым екенін де назардан тыс қалдырмады. Ал
академик Сейіт Қасқабасов арыстарымыз ақталар кезде Орталық комитетке қызметке келіп, А.Байтұрсынұлын ақтау кезінде құжаттар дайындап басы-қасында жүргенін жеткізе келе, ғалымның мұралары əлі толық зерттеліп бітпегендігін алға тартты. Сонымен бірге, ол ұстаздың əйгілі «Əдебиет танытқыш» еңбегіне тоқталды. Басқосуда баяндама жасаған белгілі алаштанушы ғалым, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің проректоры, филология ғылымдарының докторы Дихан Қамзабекұлы бұл жиынның үлкен мағынасы біз Ахмет Байтұрсынұлының 140
Руханият
Ґнеге ґрнегі
Л.Н.Гумилев атындаѓы Еуразия ±лттыќ университеті жанынан ќ±рылѓан «Кєусар» мєдени-танымдыќ бірлестігініњ ќазаќ ±лттыќ музыка µнерінде есімдері ерекше аталатын т±лѓалардыњ µмірі мен µнерін насихаттаудаѓы ењбегі орасан зор. Жаќында бірлестік Ењбек Ері, Мемлекеттік сыйлыќтыњ лауреаты, КСРО жєне Ќазаќстанныњ халыќ єртісі, белгілі композитор Еркеѓали Рахмадиевтіњ «¤нер асќарында» атты шыѓармашылыќ кешін ±йымдастырды. Шараны Ќазаќстан Республикасыныњ ењбек сіњірген єртісі, профессор, ±йым жетекшісі Кенжеѓали Мыржыќбай ж‰ргізіп отырды, студент-жастарѓа композитордыњ µнерге келу жолы мен шыѓармашылыќ ењбектері баяндалды. Кезінде П.И. Чайковский атындаѓы Мєскеу консерваториясында білім алѓан, Жамбыл атындаѓы ќазаќ мемлекеттік филармониясыныњ жетекшісі, Мєдениет министрі сияќты т‰рлі лауазымды ќызметтер атќарѓан µнер сањлаѓыныњ µмір µрнектерін бір ѓана єњгіменіњ аясына сыйѓызу м‰мкін емес десек, композитор шыѓармашылыѓы ќазаќ халыќ музыкасыныњ бай м±расын бойына сіњіріп µскен т±лѓаныњ симфониялыќ, опералыќ, вокальды-аспаптыќ, камералыќ жанрлардаѓы кµптеген туындыларымен ерекшеленеді. Абайдыњ µлењдеріне жазылѓан єн-романстарыныњ шоќтыѓы биік болып саналатынын тілге тиек ете келіп К. Мыржыќбай осылардыњ арасынан «Ќалыњ елім, ќазаѓым, ќайран ж±ртым...» єнін жоѓары дењгейде орындап берді. Кеш барысында жиналѓан ќауым концертмейстер Елена Сахноныњ с‰йемелдеуімен композитордыњ бірнеше єндері мен операларын с‰йсіне тыњдады. ЌР ењбек сіњірген єртісі Ѓалия Байѓазинова «Шаттыќ вальсін», «Алпамыс» операсынан ария, ЌР ењбек сіњірген ќайраткері Азамат Жылтыркµзов «Тањ самалын», халыќаралыќ байќаулардыњ лауреаттары Роза Н‰ркей мен Бейімбет Тањарыќов «Ќамар с±лу» операсынан
ария шырќады. Е. Рахмадиев «Алпамыс» операсы жаќын к‰ндерде Єзербайжанныњ ¦лттыќ опера театрында, м±нан кейін Анкарада сахналанатынын жеткізді. Сањлаќ сазгер єр туындыныњ тарихы жайындаѓы ќызыќты оќиѓаларды єњгімелеп берді. Мєселен, «Тањ самалын» алѓаш рет 1958 жылы орындаѓан ќазаќтыњ б±лб±л кµмей єншісі Роза Баѓланова апамыз екен. Єншініњ Моњѓолияѓа барѓан сапарында осынау єн ондаѓы ж±ртќа ±мытылмас єсер ќалдырѓан кµрінеді. Шара барысында кеш иесі кµпшілікті ќызыќтырѓан м±нан да басќа с±раќтарѓа жауап берді. Ѓабит М‰сіреповпен арадаѓы достыѓы жайында сыр шертті. Жастыќ шаќ желегіне ой желкені керілген кештегі єсем єн-романстар кµњілге кµктем шуаѓын себеледі. Композитордыњ симфониялыќ, опералыќ, вокалды-аспаптыќ, хор музыкасы кєсіби ±лттыќ µнердіњ µрісін ±зартып, жанрлыќ саланы жањаша дамытты. Солардыњ ішінде «Мейрам к‰йі» симфониялыќ поэмасы 1973 жылы Алматыда µткен Азия елдерініњ халыќаралыќ музыка жиынында д‰ниеж‰зілік эфирге жолдама алып, бірінші ж‰лдеге ие болѓан еді. Осы симфониясымен бірге таѓы бір тањдаулы туындысы – «Ќ±даша-думан» 1973 жылы Лондонда, Филадельфияда орындалса, 1974 жылы Братиславада, м±нан кейінгі жылы Прагада жєне де басќа бірнеше ќалаларда шалќыды. ¦лттыќ музыка мєдениетініњ інжумаржандарын классикалыќ шыѓармалармен байытќан автордыњ опералары, романстары,
басќа да тањдаулы шыѓармалары мєдени м±ра ќорына ќосылѓан жаућарлар болып табылады. Опера жєне балет театрларында сахналанѓан «Ќамар с±лу», «Алпамыс», «Абылай хан» опералары ±заќ жылѓы шыѓармашылыќ µмірдіњ толайым жемісі іспетті т‰йіледі. Фильмдерге жазѓан музыкалары бµлек єњгімеге арќау боларлыќ таќырып. Осылардыњ арасынан халыќ «Атаманныњ аќыры» фильміне жазылѓан д‰ниесін жоѓары баѓалайтыны сµзсіз. «Кєусар» бірлестігініњ жетекшісі К. Мыржыќбай: «Б‰гінде ±лттыќ опера µнері жайында єњгіме ќозѓайтын болсаќ, ќазаќ кµрермендері ‰шін айтулы тµрт операны атар едік. Олар– «Біржан-Сара», «Ер Тарѓын», «Абай» жєне Еркеѓали аѓамыздыњ «Ќамар с±лу» операсы. Б±л дегеніміз, композитордыњ б±л салада алѓашќылардыњ санатында т±ратынын айѓаќтайтын факт. Оѓан «Алпамыс», «Абылайхан», «Дайрабай» сияќты ќуатты шыѓармалары ќосыла келгенде, ±лттыќ опера µнерініњ т±тас бір дєуірін ќамтып жатќан сияќты кµрінеді», – деді. Кеш соњы Ж±бан Молдаѓалиев, Ќайрат Ж±маѓалиев, Т±манбай Молдаѓалиев сынды аќиыќ аќындардыњ композиторѓа арнап жазѓан µлењдерін оќуѓа ±ласты. Н±рзада К‡МІСБЕК, Е¦У-діњ студенті.
Спорт
Кері есептеуші табло
7 ақпанда Мəскеудегі Манеж алаңында келесі жылы Сочиде өтетін XXII Қысқы Олимпия ойындарының басталуына арналған күнді кері есептеуші табло іске қосылды.
Осыған байланысты Манеж алаңында арнайы рəсім өтіп, оған қала мэрі Сергей Собянин, Олимпиаданың екі дүркін чемпиондары гимнасшы Светлана Хоркина, суда жүзуші Олеся Владыкина мен Олимпиада чемпиондары Иван Ухов пен Светлана Жукова қатысты. Салтанатты рəсім басталар алдында кері есептеуші таблода сағат тілі 364 күн, 23 сағат, 59 минөт, 59 секөнтті көрсетті. Ал екінші циферблат Олимпиададан кейін өтетін Паралимпиялық ойындардың ашылуына арналған уақытты көрсетіп, қанша уақыт қалғанын санауға көшті. Бұл сағаттарды Халықаралық олимпиялық комитеттің (ХОК) ресми əріптесі – «Омега» компаниясы жасап шығарыпты. Олардың корпустарының биіктігі 6 метр болса, ені – 2,2, ұзындығы 4,4 метр болса, конструкцияның жалпы салмағы 7,8 тонна.
Осы күні кері есептеуші табло Хабаровск, Новосібір, Екатеринбург, Санкт-Петербург, Сочи қалаларында да іске қосылды.
Билеттер сатыла бастады
Олимпия ойындарының билеттері сатыла бастады. Бұл туралы «Сочи-2014» ұйымдастыру комитетінің баспасөз қызметі хабарлады.
Билеттерді ХХІІ Қысқы Олимпия ойындары мен ХІ Паралимпиялық ойындардың ресми сайтынан (www.sochi2014.com) сатып ала алуға болады. Олимпиаданың ашылу салтанатының билеті 6 мың рубль (200 доллар), жарыстардың билеті 500 рубльге (16,6 доллар) сатылуда. Ал, Олимпиададағы ең қызықты жарыс болатын хоккейден өтетін финалға билеттер 7 мың рубльден (233 доллар) сатылымға түсті. Ең қымбат билет 50 мың рубль (1, 66 мың доллар) тұрады. Сочи Олимпиадасы 7-23 ақпан күндері өтеді. Дастан КЕНЖАЛИН, «Егемен Қазақстан».
Жарыстар кїнделігі ТЕННИС. Қазақстанның əйелдер құрамасы Халықаралық теннис федерациясының кубогы жолында Азия жəне Океания аймағы бойынша өткен бəсекенің үшінші күні Өзбекстан командасын ұтып, Əлемдік топтың плей-офф кезеңіне жолдама алды. Бұл жарыста біздің əйелдер құрамасы əуелі Үндістанды 3:0, одан кейін Таиландты 2:1 есебімен жеңгеннен кейін өзбек қыздарынан үш ойында 2:1 есебімен басым түсті. Бірінші кездесуде Ксения Первак Ақгүл Аманмурадованы 6:0, 6:4 есебімен ұтса, екіншісінде Ярослава Шведова Абдураимоваға есе жіберіп алды. Сөйтіп, Əлемдік топтың плей-офф кезеңіне жолдама алу соңғы жұптық ойында шешілетін болып, Қазақстан жағынан Ярослава Шведова мен Галина Воскобоева, ал өзбек қыздарынан Ақгүл Аманмурадова мен Нигина Абдураимованың арасында өткен кездесуде отандастарымыз қарсыластарын 6:2, 6:4 есебімен жеңіп, көптен бері күткен плей-офф кезеңінің жолдамасын алып берді. ХОККЕЙ. Қазақстанның ерлер құрама командасы 2014 жылы Сочиде өтетін Қысқы Олимпиадаға берілетін жалқы жолдамадан қағылды. Латвияның Рига қаласында 7-10 ақпан күндері өткен іріктеу турнирінде біздің құрама екінші орынды иеленді. Ал, бірінші орынды алған алаң иелері Олимпиада жолдамасына ие болды. Сөйтіп, біздің құраманың соңғы ойында Ұлыбританияны 6:0 есебімен
МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А. АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-73-80.
БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru , egemenkz@maіl.kz Алматыда: факс (727) – 273-73-80, электронды пошта – egemalm@host.kz
МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР: Астана – (717-2) 37-61-21; Ақтау – 8 (701) 593-64-78; Ақтөбе – (713-2) 56-01-75; Талдықорған – 8 (728) 27-05-70; Атырау – (712-2) 32-94-07; ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ:
жылдығында қандай жетістікке жеттік, сонымен бірге, Ахаңды тануда алмаған қандай қамалдар немесе жасалмаған істер бар деген сауал төңірегінде баға беру, деді. «А.Байтұрсынұлының Əдебиет жəне өнер институты құрастырған 5 томдығы бар. Алайда, бұл толық академиялық шығармалар жинағы емес... Еліміз егемендік алғалы бері А.Байтұрсынұлына байланысты бірсыпыра жұмыстар жасалды. Деректі фильмдер түсірілді. Десек те Ахаң туралы көркем фильм түсірудің де уақыты келді деп есептеймін. Осы сынды өзге де қадау-қадау мəселелерді жақын болашақта атқарып жатсақ, ахметтануға, Ахмет арқылы ұлтымыз бен ұлтымыздың зиялыларын тануға қосылған ерекше үлес болар еді», – деді ол.
Көкшетау – (716-2) 25-76-91; Павлодар – (718-2) 57-18-09; Қарағанды – (721-2) 43-94-72; Семей – (722-2) 52-26-86; Қостанай – (714-2) 39-12-15; Тараз – (726-2) 43-37-33; Қызылорда – (724-2) 27-00-85 Шымкент – 8 (701) 404-36-29; Орал – (711-2) 28-80-35; Петропавл – (715-2) 50-72-50. Өскемен – (723-2) 25-28-41; Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-73-97, gulnurekkz@mail.ru А Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама мен хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.
Газет мына қалалардағы: 010008, Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС, 050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС, 100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС, 110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС, 120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС, 130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС, 030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Мистоль» ЖШС, 160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС, 140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС, 150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ, 080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС, 090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС, 040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы, 070002, Өскемен қ., Космическая к-сі, 6/3, «Шығыс ақпарат» КМК баспаханаларында басылып шықты.
жеңгенінің өзі көмектеспеді. Ал, Латвия болса соңғы матчын біздің командадан 2:3 есебімен ұтылған Франциямен кездесіп, одан 2:3 есебімен жеңіліп қалды. Дегенмен, Латвия қарсыластарынан жеңілсе де бір ұпайды алып кетті. Өйткені, халықаралық ереже бойынша қосымша уақытта жеңілген команда да бір ұпайға ие болады. Осылайша овертаймда ұтылып қалған Латвия құрамасы 7 ұпаймен Сочи Олимпиадасының жолдамасын қалтасына басты. Германияда əйелдер арасында өткен турнирде де біздің құрама Олимпиада жолдамасын ала алмады. БИАТЛОН. Чехияның НовеМесто қаласында кезекті əлем чемпионаты басталды. Онда чемпионаттың алғашқы күні спортшылар аралас жұпта 2х6+2х7,5 км қашықтыққа арналған эстафетада жарысты. Біздің құрамада жарысқа қатысқан Елена Хрусталева, Дарья Усанова, Ян Савицкий мен Сергей Наумик 1:17.26,2 уақыт нəтиже көрсетіп, мəреге 18-ші болып келді. Эстафеталық жарыста Норвегияның құрамасы алдарына жан салмай, мəре сызығын бірінші болып кессе, олардан 20 секунд артта қалған Франция биатлоншылары екінші орынды иеленді. Үшінші орынды чехиялық спортшылар қанағат тұтты. Енді біздің ерлер құрамасы ертең – 10, ал əйелдер командасы 7,5 шақырым қашықтықта сынға түседі.
Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.
Таралымы 200 601 дана. Нөмірдің кезекші редакторы
Динара БІТІКОВА.
Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921 Газет Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС-те басылды, тел. 93-98-25. Тапсырыс №168 ek