15/01/2013

Бүгінгі нөмірде: Мəңгілік Ел болудың жаңа межесі 2-бет Саламатты өмір салты – ұлт денсаулығының кілті 3-бет Сілкінген Сібір, бұлқынған Дала 5-бет Жұлдыз жарығы 7-бет

№21 (27960) 15 ҚАҢТАР СЕЙСЕНБІ 2013 ЖЫЛ

 Республика тынысы: мың бір мысал

 Мəселенің мəнісі

Кґшбасшы кəсіпорынныѕ кґкжиегі кеѕейді

Жойќын желдіѕ зардабы мен залалы жамбылдыќтардыѕ жўдырыќтай жўмылып ќимылдай алатынын кґрсетті

«Теѕізшевройл» бірлескен кəсіпорны 2 000 000 000 баррельден аса мўнай ґндіріп, ілеспе газ жаєуды 94 пайызєа ќысќартты

Секундына 30-35 метр жылдамдықпен соққан жойқын желдің əсерінен 12 қаңтар күні өңірдегі «ЖЭС» ЖШСның Л-184, Л-185 желілері өшіріліп, ПС-100 – Қаратау-2 подстансаларының жұмысы тоқтатылды. Бұл əрекет, өз кезегінде, Қаратау қаласындағы электр жарығының толықтай сөнуіне əкеп соқтырды. Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».

Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ, «Егемен Қазақстан».

Ел тəуелсіздігімен бірге отандық экономиканың өркендеуіне қомақты инвестиция құйған шетелдік инвестор – «Шеврон» корпорациясының қатысуымен құрылған бірлескен кəсіпорынның бірі – «Теңізшевройл». Қазір бұл кəсіпорын əлемде теңдесі жоқ ең ірі кен орнының бірінен саналатын «Теңіз» кенішін сəтті игеруде. Өткен жыл бірлескен кəсіпорын үшін жемісті əрі табысты жылдың бірі болуымен есте қалды. Олай дейтініміз, біріншіден, былтырғы жылдың күзінде Лондонда өткен ілеспе газды жағуды қысқартуға арналған 10-шы жаһандық форумда «Теңізшевройл» бірлескен кəсіпорнының ілеспе газды жағуды қысқартудағы жетістіктері атап өтілді. Əлемдік банктің ілеспе газды жағуды қысқарту жөніндегі жаһандық серіктестігі (ГАЖҚЖС) кез келген елдің кəсіпорнына бұлайша назар аудара бермейді. Дегенмен, экономикалық өркендеуі жөнінен серпінді қадамымен əлемдік қауымдастықта лайықты орнын иеленген Қазақстандағы «Теңізшевройлды» ілеспе газды жағуды қысқарту бойынша əлемдік көшбасшы деп танығаны ел абыройының жəне бір асқақтауына ықпал етті. Ал «Теңізшевройл» дəл мұндай жетістікке газды кəдеге жарату (ГКЖ) жобасын сəтті жүзеге асыруының нəтижесінде қол жеткізді. Қоршаған ортаның ластануын азайтатын мұндай

бағдарлама «Теңізшевройлдың» газды алауларды дағдылы жағуды қысқарту жөніндегі міндеттемесін орындауға септігін тигізді. Кəсіпорын 2000 жылдан бері ілеспе газды жағудан болатын шығарындыларды 94 пайызға қысқартты. Сонымен бірге, бұл бағдарламаның кəсіпорын үшін жемістілігі сол, осы уақыт аралығында мұнай өндіру көлемін 147 пайызға арттыруға оң əсер етіпті.

– Серіктестеріміз жəне Қазақстан

Үкіметінің қолдауы нəтижесінде газды кəдеге жарату жобасын кестеге сай, уақытында аяқтап, екінші буын зауыты мен шикі газды айдау нысанын іске қосу арқылы өндіріс көлемін айтарлықтай арттырды, – деп мəлімдеді «Теңізшевройлдың» бас директоры Тим Миллер осы жетістікке қол жеткізуіне орай. – Газды кəдеге жарату жобасы кəсіпорынның экологиялық көрсеткіштерін əлемдік деңгейге сай етуге деген ұмтылысын көрсетеді. Сонымен

Басты назарда – ґзін ґзі басќаруды дамыту

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы Қайрат Мəмидің Алматы қаласының активімен кездесуінде Мемлекет басшысы Н.Ə.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауын іске асыру аясындағы жергілікті өзін өзі басқаруды дамыту мəселелері негізгі назарда болды. Қанат ЕСКЕНДІР,

«Егемен Қазақстан».

Кездесуге Алматы қаласының əкімі Ахметжан Есімов, Парламент Сенатының депутаттары, қалалық мəслихат депутаттары, Алматы аудандарының əкімдері, «Нұр Отан»

ХДП, өндірістік кəсіпорындардың, бизнес қауымдастығының өкілдері қатысты. «Қазақстандағы жергілікті өзін өзі басқару елді басқару жүйесіндегі толыққанды жəне қуатты буынға айналуға тиіс», деді Қ.Мəми. Оның айтуынша,

«Қазақстан-2050» Стратегиясын іске асыру шеңберінде осы жылы мемлекеттік басқару органдары арасындағы өкілеттіктердің аражігін нақты ажырату, жергілікті атқарушы органдарды қажетті өкі леттіктермен нығайту бойынша заңдар қабылданатын болады. Со ны мен қатар, ауыл əкімдерін сайлауды қоса алғанда, жергілікті өзін өзі басқаруды дамыту мəселелері бойынша заңдар қабылдау жоспарлануда. (Соңы 3-бетте).

 Үкімет назарына

Жол азабын жїрген білер Міне, жаңа 2013 жыл да келді. Бұл алтыншы жыл – Қостанай өңірі жұртшылығының Үкіметке жəне «Қазақстан темір жолы» АҚ-қа үмітпен қарап, сарғая күтіп, сарылған кезеңі. Себебі, өткен жылдың желтоқсанының соңғы күндерінде бізге Астанадан өтінішіміздің əзір орындалмайтындығын телефон арқылы жеткізді. Ол өтініш қандай десеңіз, қысқаша баян етелік.

2007 жылы Қостанай өңірінің үш мыңға тарта тұрғындары мен келімді-кетімді кəсіпкерлер мен зиялы қауым өкілдері өті ніш жасаған болатын. Онда Қостанай қаласынан əлі күнге дейін еліміздің оңтүстік өңіріне жолаушыларды ауыспай таситын тікелей темір жол көлігінің болмауынан халықтың жол азабын қатты тартып жүргені. Атап айтқанда, Қостанайдан Қазақстанның үш бірдей облыстарының орталықтары Тараз, Шымкент, Қызылорда қалаларына дейін жолаушылар көлік ауыстырмай баратын пойыз жоқ екені айтылған.

Аты аталған өңірлерге арқаның алты ай қысында, шілденің шіліңгір аптабында, күздің қара суығында Қостанайдан шыққан жолаушылар Астана, Шу қалаларынан түсіп оңтүстікке баратын пойыздарды күтіп, шаршап-шалдығып, діңкесін құртып барып мінуге мəжбүр. Бұл, ең алдымен, аса бағалы уақытты зая жіберу, кешігу, жолаушылардың денсаулығына нұқсан келтіру, орайластырған іске, сəтті қызметке залалын тигізу. Сондықтан да, Қостанайдан отырып, еліміздің Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда

облыстары жəне көршілес Өзбекстан мемлекетіне дейін жолаушылары түспей қатынайтын тым болмаса бірнеше вагондар жасақтау жөнінде айтылған еді. Содан бұл арыз билік тарапынан ескерілгендей болып, сол жылы Қостанай-Сарыағаш бағытында жолаушылар пойызы жүретіндігі туралы жергілікті газеттер хабарландыру берді. Бірақ, бұл жел сөз болып шықты. Сол кездегі Үкіметке жолданған хатқа «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ үшін Қостанай – Оңтүстік бағыты əлеуметтік бағыттар қатарына кірмейді, қосымша тіркеме жəне тоқтамай қатынайтын вагондарға республикалық бюджеттен субсидия бөлінбейді. Сондықтан, бұл шығыны шашетектегі шаруа, шешілуі мүмкін емес деген жауап келді. (Соңы 6-бетте).

қатар, бұл жоба 2000 жылдан бергі игерілген жалпы сомасы 2,2 миллиард долларды құрайтын қоршаған ортаны қорғауға бағытталған инвестициялық бағдарламамыздың бір бөлігі болып табылады. (Соңы 6-бетте).

---------------------------------Суретте: «Теңізшевройл» қызметкерлерінің мұнай өндіру үдерісін бақылау сəттері.

Белгіленген істе береке мол

«Нўр Отан» ХДП атќарылєан іс-шараларды ќорытындылап, алда межеленген жўмыстардыѕ басым баєыттарын айќындады «Нұр Отан» ХДП Орталық аппаратында партияның облыстық филиалдары төрағаларының бірінші орынбасарларымен кеңес өткізілді. Кеңесте партияның 2012 жылғы ісшаралары қорытындыланып, таяу мерзімде қолға алынатын жұмыстардың басым бағыттары айқындалды. Партияның өткен жылы ат- Назарбаевтың «Қазақстанның қарған іс-шараларының ең əлеуметтік жаңғыртылуы: Жалмаңыздысы – Парламент Мəжілі- пыға Ортақ Еңбек Қоғамына сіне жəне барлық деңгейдегі мəс- қарай 20 қадам» бағдарламалық лихаттарға депутаттар сайланып, мақаласын түсіндіру шаралары «Жас Отан» жастар қанатының ІІ жүргізілді. съезі өткізілді. Партияның есепберу сайлау науқаны, Елбасы Н.Ə. (Соңы 3-бетте).

Су – стратегиялыќ ресурс екені назарда тўруы тиіс Кеше Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінің ресми өкілі Алтай Əбибуллаев журналистерге дəстүрлі брифинг өткізді. Лəйла ЕДІЛҚЫЗЫ,

«Егемен Қазақстан».

Ең алдымен, 18 қаңтарда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстанда тіркелген шетелдік дипломатиялық миссиялар мен халықаралық ұйымдар өкілдіктері басшыларымен жыл сайынғы дəстүрлі кездесуі өтеді деп жоспарлануда. Елбасы Қазақстанның 2050 жылға дейінгі дамуының саяси бағытында атап өткеніндей, мемлекетіміздің əрі қарай дамуының басты басымдықтарының бірі – бұл дəйекті де болжамды сыртқы саясат құру арқылы ұлттық мүдделерді ілгерілету мен өңірлік жəне жаһандық қауіпсіздікті нығайту əрі экономикалық дипломатияны жандандыру болып табылады, деді өз сөзінде А.Əбибуллаев. (Соңы 6-бетте).

Жойқын желдің екпіні, сондайақ, Қаратау-2 подстансасының шатырын ұшырып, «Игілік» мемлекеттік-коммуналдық мекемесі қазандығының биіктігі 60 метрлік мұржасын құлатып, қаланы жылумен қамтамасыз ететін қазандықтың жұмысын тоқтатты. KEGOK ВЛ № 116 желісінде жоғары кернеулі бағандардың құлап қалуына байланысты Талас жəне Сарысу аудандары электр қуатынсыз қалды. Сонымен бірге, Қаратау қаласында көптеген əкімшілік нысандар, білім ордалары, балабақшалар, денсаулық сақтау мекемелері, əлеуметтік нысандар жəне көп қабатты тұрғын үйлер едəуір зиян шекті. Сол күні Жуалы ауданында да желдің екпіні қатты болып, Күйік жəне Шақпақ асуларындағы республикалық жолдар жабылды.

41 елді мекен электр қуатынсыз қалып, 7 мектептің шатыры жартылай ұшып кетті. Күртік қардан 3 автобус, 11 жүк көлігі, 20 жеңіл автокөлік шығарылды. Жолдағы 72 адамға жағдай жасалып, 32 адам пойызбен Тараз қаласына жеткізілді. Шымкент қаласы бағыты бойынша 85 адам жөнелтілді. Жамбыл ауданындағы жоғары кернеулі желінің зақымдануына байланысты 48 442 адам тұратын 28 елді мекен электр қуатынсыз қалды. 7 мектеп пен 2 ауылдық клубтың жəне орталық аудандық аурухананың шатырлары жартылай зақымданды. Байзақ ауданындағы Ғ. Мұратбаев атындағы мектептің 280 шаршы метр шатыры жұлынған, 4 елді мекен электр жарығынсыз қалған. Бұдан басқа да бірнеше мектептердің шатырлары ұшқан. Тараз қаласындағы «Бəйтерек» шағын ауданындағы ғимаратын қаптаған материалға едəуір зақым келген. Қала бойынша, көп қабатты 12 үйдің жəне 2 жатақхананың шатырлары жұлынған. «АвтоТрансСигнал» ЖШС мəліметтері бойынша, 29 нысан жұмысын тоқтатып, 12 бағдаршам істен шыққан, 17 РЭС сөнген, 10 жол белгілері құлаған. Сонымен бірге, көптеген талдар құлап, баннерлер жұлынған, шағын сəулеттік құрылымдар зақымданған. Төтенше жағдайға байланысты сол күні облыстық комиссияның

шұғыл отырысы өтіп, дауылдың салдарынан зардап шеккен нысандарды қалпына келтіруге байланысты мамандармен жəне техникалармен жабдықталған бригадалар құрылып, іске шұғыл кірісіп кетті. Қысқамерзімді кезекті еңбек демалысында жүрген облыс əкімі Қанат Бозымбаев төтенше жағдай орын алған аудан орталықтарына шұғыл түрде жетті. Жексенбі күні Премьер-Министрдің орынбасары Қырымбек Көшербаев дауыл болған өңірге келіп, республикалық деңгейдегі штаб отырысын өткізді. Ол Əулиеата əуежайында шұғыл жағдайда өтті. Содан кейін Қ.Көшербаев Қаратау жəне Жаңатас қалаларына барып, апаттың салдарынан залал келген нысандарды аралап көрді. Қазіргі уақытта 608 адамды құрайтын 26 бригада облыстағы жойқын желдің салдарынан болған зардаптарды жоюға кірісіп кеткен. Оның ішінде ішкі істер əскерлері де бар. Жұлынған шатырлар қайта жабылып, халық ауыз сумен қамтамасыз етілуде. Қажеттілік үшін 14 тонна жанармай жəне 8 тонна солярка жеткізілген. Жарақат алған 4 адам Тараз қаласының ауруханасына жеткізіліп, 39 адам қосымша жылу көздері бар емханаларға орналастырылған. 93 қарт «КазФосфат» ЖШС санаторийіне орналастырылды. Екі мектепте жылыту пункттері ұйымдастырылған. Апат болған аймақтарға нан, ұн, картоп, күріш, қант, өсімдік майы, пияз жеткізілуде. Қаратау жəне Жаңатас қалаларына арнайы көліктермен ауыз су жəне техникалық мақсаттағы су тасымалдануда. Қысқасы, желдің зардаптарын жоюға ел болып барлық мүмкіндіктер қарастырылуда. Алдын ала берілген мəліметтер бойынша, орын алған залалдар мен зияндарды қалпына келтіру үшін Қ.Көшербаев жергілікті билік басшыларына, тиісті министрліктер мен ведомостволарға нақты тапсырмалар берді. Жамбыл облысы.

------------------------------БЕТ ҚАТТАЛЫП ЖАТҚАНДА: Табиғи апаттан зардап шеккен Қаратау қаласында қазандық жұмысы циркуляция режімінде іске қосылғаны хабарланды.

АҚПАРАТТАР аєыны  АСТАНА. «Нұр Отан» ХДП «Жас Отан» жастар қанаты «Кел, жас тар, оқылық!» республикалық шарасын қолға алып, оның аясында əлемнің ең танымал деген 100 кітабын қазақ тіліне аударуды жоспарлапты. Жастар қанатының мүшесі Бақытжан Нарымбетовтің айтуынша, əлемнің үздік 100 кітабын іріктеу үшін арнайы комиссия құрылатын болады. Оның құрамына жас филологтар, белгілі блогерлер, ақын-жазушылар кірері белгілі болып отыр.  АҚТӨБЕ. «Алматы – Ақтөбе» бағытындағы жолаушылар пойызымен 1 келі 150 грамм гашиш алып бара жатқан Ресей Федерациясы Орынбор қаласының 42 жастағы тұрғыны қолға түсті. Анықталғанындай, ол Қырғ ыз Республ икасынан ал ғ ан есірткіні Қазақстан арқылы Ресей Федерациясына алып өтуді ойлаған екен. Жедел-іздестіру шарасы кезінде ұсталған Ресей Федерациясының азаматы бұрын да бірнеше рет есірткі затын Қырғыз Республикасынан

Ресейдің Орынбор қаласына тасығаны белгілі болды.  ҚЫЗЫЛОРДА. Осы өңірде мұнай өндіретін «CNPC Ай Дан Мұнай» компаниясынан заң талабын бұзғаны үшін қомақты көлемде қаржы өндіріліп отыр. Бұл мұнай компаниясы мемлекет пайдасына өсімпұл ретінде 34 549 177 теңге, баж салығы ретінде 7 555 700 теңге төлеуге тиіс болатын. Борышкер аталған сомаларды толықтай мемлекет пайдасына өндіріп берген.  ТАЛДЫҚОРҒАН. Қалалық дүкендердің бірінде сатушы бойжеткен мен тауар жеткізуші жігіт арасындағы кикілжің ұрысқа ұласып, арты бойжеткеннің сөредегі бөтелкемен екіншісінің басын жаруымен аяқталған. Қазір жанжалдың неден шыққаны анықталып, бұзақылық фактісі бойынша қылмыстық іс қозғау мəселесі қарастырылуда. ҚазАқпарат, CA-NEWS (kz), Bnews.kz агенттіктерінің хабарлары негізінде əзірленді.

2

www.egemen.kz

15 қаңтар 2013 жыл

республикамыздағы жоғары оқу орындарының алдыңғы сапында келе жатыр. Оқу ордамыздың миссиясы – бүгінгі əлемдегі өзгерістерге икемделуге қабілеті жоғары білікті мамандар, ғылыми жəне ғылыми-педагогикалық кадрлар даярлап, еліміздің ғылыми-техникалық, əлеуметтікэкономикалық жəне мəдени дамуына белсенді ықпал ету болып табылады.

ACQUIN аккредитациялау орталығының сарапшылары үсті міздегі оқу жылы басталар шақта университеттің «Мұнай-газ ісі» жəне «Машина жасау» мамандықтарын халықаралық аккредитациядан өткізу үшін арнайы келіп, аталмыш мамандықтардың зертханаларын аралап, оқу жүйесімен егжей-тегжейлі танысты. Сонымен бірге, олар екі мамандықтың студенттерімен кездесулер өткізіп, сұхбаттар жүргізді. Нəтижесінде өңірімізге сай ма-

Мəѕгілік Ел болудыѕ жаѕа межесі Əбдімүтəліп ƏБЖАППАРОВ,

Ш. Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар жəне инжиниринг университетінің ректоры, профессор.

Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – келешегіміздің кемел де кемеңгер жоспары. Бұл бүкіл қазақстандықтардың жүрегінен жол тапқан жаңашыл, тұжырымды Жолдау болды. Президенттің жыл сайынғы жолдауларының арасында бір-бірімен тығыз байланыс бар. Бұл байланыстардың барлығы да еліміздің 2050 жылға дейінгі даму Стратегиясына, Қазақстанның жаңа саяси бағытына келіп тоғысқандай. Елбасы Жолдауда атап өткендей, «біз бүгін – өзіндік бет-бейнесі бар, өзіндік ерекшеліктері мен өзіндік ұстанымы бар табысты мемлекетпіз». Бұл Жолдауда «Қазақстан – 2030» Стратегиясының негізгі қорытындылары шығарылды. 2050 жылға дейінгі кезеңді қамтыған Жолдаудың əрбір бағытында айтылған тапсырмаларды орындау – əрбір Қазақстан азаматының міндеті. Еліміз қазір тұрақты даму жолына бағыт алды, ел экономикасы көтеріліп, халықтың əл-ауқаты жақсарды. Ұлттығымыздың ұлы шаңырағы Астананың қарыштап дамуы, өркендеуі Қазақстанның мəртебесін асқақтатып отыр, елорда – ел өркендеуінің негізі, саяси тұрақтылықтың, экономикалық өрістеудің орталығы. ЭКСПО-2017 Халықаралық көрмесін өткізу мен ЕҚЫҰ Саммитін ұйымдастыру да – ел алдындағы үлкен іс, Астананың мол мүмкіндігінің тағы бір көрінісі. Елордамыз – Астананың күн санап көркейіп, өсіп, сəулеттенуі – бəріміздің мерейі міз. Шынында Астанадай асқақ еліміздің жүрегі болмаса, дəл мұндай əлемдік маңызды міндеттер жүктелмеген болар еді. Бұл құрмет – Қазақстанға құрмет, Елбасымыздың əлем алдындағы асқақ абырой-беделі. «Біздің басты мақсатымыз – 2050 жылға қарай мықты мемлекеттің, дамыған экономиканың жəне жалпыға ортақ еңбектің негізінде берекелі қоғам құру» екендігін жариялаған Президентіміз халық көкейіндегі мəселелерді тап басып, алдағы міндеттерді көрегендікпен айқындап, келешегіміздің кемел көкжиегін көрсетті. Осы реттен келгенде, Елбасы Жолдауындағы негізгі бағыттар əрқайсымызға үлкен міндеттер жүктейді. Тəуелсіздік – бүкіл ата-бабалары мыздың асқақтаған армандары, сол үшін қазақ даласында болған бірнеше қуғын-сүргіндер, сексен алтының желтоқсанындағы біздің жастарымыздың алаңға шығып көрсеткен ерлігі – оның оңайлықпен келмегендігінің үлкен дəлелі. Тəуелсіздіктің арқасында ынтымағымыз бен бірлі гіміз жарасып, керегесі кең елге айналдық. Елімнің қай қиырында еңбек етсем де менің негізгі мақсатым – «болашаққа деген үкілі үмітіміздің тірегі», «тəуелсіз Қа зақ елінің перзенттері», еліміздің ертеңі – болашақ ұрпақты білімді де саналы етіп тəрбиелеу.

1988-1989 жылдары Германияның екі бірдей жоғары оқу орнында – Клаусталь техникалық университеті мен Ахен қаласындағы Рейн-Вестфаль жоғары техникалық

мектебінде іс-тəжірибеден өттім.

1994-1995 жылдары Целли қаласында Төменгі Саксон неміс басқару академиясында білім алдым. Ол кезде қазақ деген ұлтты басқа ел танымайтын еді. Қазір бəрі басқаша – ата-бабамыз армандаған Тəуелсіздігіміз бүгінде толыққанды, нық орнығып, қазіргі таңда қазақ елін бүкіл əлем таныды. Тəуелсіз Қазақстанның бүгінгі бет-бейнесі, экономикасы мен халқының əл-ауқатының артуы елімізде жүргізіліп отырған салиқалы сая саттың нақты нəтижесі екендігі сөзсіз. Еліміздің экономикасы өркендеп, жылдан-жылға қуаты артып келеді. Жас мемлекетіміздің буындары бекіп, қабырғалары қатайып, өз алдына дербес, тұғырлы ел болуына қазақ халқының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың сіңірген еңбегі ұшан-теңіз. Еліміздің алдында жаңа, өршіл мақсаттар тұр. Олардың ең бастысы – əлемдегі барынша дамыған мемлекеттердің қатарына кіру. Шетелдің, əсіресе, Американың, Қытайдың, Германияның, басқа да елдердің жоғары оқу орындарының жұмыстарымен таныса жүріп, өмірлік тəжірибелерімнен Қазақстанда да шетелдік үлгідегі университет қалашығы салынса деген арманым туғанын жасырмаймын. Ол ой маған Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінде ректор болып жүрген кезде келіп, сол ойымды іске асыру үшін Өскеменнен арнайы жүз отыз гектар жер бөлініп, Үкіметке хат жазылып, осы мəселені енді бастап жүрген кезде Маңғыстаудағы жоғары оқу орнына ректор болып ауыстым. Көкейдегі арман-ойымды іске асырудың сəті түсіп, Ақтаудың жаңа шағын ауданынан елу төрт гектар жерден студенттер қалашығын бастадық. Университеттің биік бас ғимараты Ақтау қаласының сəулетіне сəулет қосты. Университет кампусының барлық оқу зертханалық базасы, жатақханасы да шетелдегі өзім көрген, оқыған университеттердің үлгісінде жасалып, игілігімізге қызмет етуде. Университет қалашығының салынуы тікелей Елбасының тапсырмасымен жүргізілуде. Оқу орнының бас ғимараты, 500 орындық жаңа үлгідегі жатақхана, жүзу бассейні бар студенттік спорт кешені пайдалануға берілсе, енді жас тар сарайы, кітапхана, оқу ғимараты, техносаябақ, инжиниринг орталығы, ғалымдар үйінің құрылысы кезекте тұр. Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар жəне инжиниринг университеті жоғары білім беруді заман талабына сай жетілдіріп, халықаралық стандарттар деңгейіне жеткізуге батыл қадам жасап, сырт бейнесімен де, оқу-тəрбие жұмыстарын ұйымдастыру жағынан да

мандар қажеттілігіне сəйкес дайындалатын «Мұнай-газ ісі» жəне «Машина жасау» мамандықтары халықаралық аккредитациядан еш сүрінбей өтті. Біздің оқу ордамыз республикада оқу-зертханалық база бойынша алғашқы орындардан көрініп келе жатыр. Мамандар даярлау сапасын арттыру жəне əлемдік білім беру кеңістігіне қосылу бағытында мақсатты қызметтер жоспарланды. Соның ішінде алыс-жақын шетелдерден студенттерге арнайы дəріс оқуға профессорлар шақыру – оқу ордасындағы инновациялық қызметтің бірі. Алыс-жақын шетелдердегі жоғары оқу орындарымен келісім-шарт негізінде халықаралық ынтымақтастық жасау жыл сайын еселене даму үстінде. Білім берудің инновациялық үлгілері білім берудің ұлттық жүйелерін интеграциялық жақындату идеясы негізінде əлемдік стандарттарға бейімдеу жүйесін білдіреді. Ол қазіргі білім берудің заманауи сапалық деңгейін қалыптастыруға, білім беру жүйеле рін халықаралық үйлестіру мен ұлттық бағдарламаларды мо дернизациялауға мүмкіндік береді. «Біздің жастарымыз оқуға, жаңа ғылым-білімді игеруге, жаңа машықтар алуға, білім мен технологияны күнделікті өмірде шебер де тиімді пайдалануға тиіс. Біз бұл үшін барлық мүмкіндіктерді жасап, ең қолайлы жағдайлармен қамтамасыз етуіміз керек», деген Елбасының сөзінен туында ған осы талаптар үдесінен шығу мақсатында Ш.Есенов атын дағы Каспий мемлекеттік технологиялар университетінің ұжымы да аянбай еңбек етуде. Білім, ғылым саласындағы барлық жұмыс Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың əр жыл сайынғы халыққа Жолдауында нақ тыланған тапсырмалардың аясында атқарылып келе жатқанын атап айтамын. Əлемнің бəсекеге қабілетті отыз елінің қатарына қосылу жөніндегі стратегиялық мақсат ұлттық идеяға айналары сөз сіз. Соңғы 15 жылда білім алуға жұмсалатын қаржының 9,5 есе өскені де көңіл қуантарлық. Білім берудің мектепке дейінгіден бастап жоғары білімге дейінгі барлық деңгейлерін түбегейлі жаңғыртуға бағытталған мемлекеттік бағдарламаның іске асырылуы – жаңа буынның жедел əрі сапалы білім алуларына жасалған жағдай. Еліміздің жаһандық саясаттағы рөлі де айқын. Қазақ стан ның ядролық қаруды та ратпаудағы көшбасшылығы басқа мемлекеттер үшін үлгіге ай налды. Қазақстанның тұтастығын сақтай отырып, дамыту мін детін белгілеуі, ішкі саяси тұрақтылық пен ұлттық бірлік ті нығайтуы, еліміздің бүгін де мəдениетаралық жəне конфессияаралық үнқатысудың халықаралық орталығына айналуы, «Қазақстан-2030» Стратегиясының белгіленген мезгілінен бұрын іске асуы – Елбасының көрегендігінің айқын дəлелі. Қолжетімді жəне сапалы білім беруді дамыту бағыты біздің университетте де жалғасын табуда. Каспий маңында орналасқан бес мемлекеттің шекарасында тұрғандықтан, университет алдында тұрған міндеттердің бірі – əлемдік білім беру кеңістігі арқылы халықаралық байланыстарға кірігу, сөйтіп, білім сапасы жоғары оқу орны мен оның түлектерінің бəсекеге қабілеттілігінің маңызды

факторына айналуы. Қазір университеттің алдында бірінші кезектегі міндет – халықаралық байланыстар жүйесіне əлемдік бі лім кеңістігі арқылы кірігу болып табылады, онда білім сапасы жоғары оқу орны мен оны бітірушілердің бəсекеге қабілеттілігінің басты факторы болмақ. Университетімізге өткен жылы қырықтан аса шетелдік профессор келіп, дəрістер оқыды. Шетелдік ғалымдар біздің жас та рымыздың өте талантты екенін атап айтып жатады. Сонда олар кіммен салыстырады?! Олар өздеріндегі жастармен салыстырады. Халықаралық деңгейде біздің жастарымыздың танымдық өрісі ешкімнен кем емес. Өзінің Жолдауында елде барлығы үшін қолжетімді спорт нысандары, спорт құрал-жабдықтары жетіспейтіндігіне қынжылыс білдірген Елбасы Үкімет жəне жергілікті органдар алдына дене шынықтыруды, бұқаралық спортты дамыту жəне типтік жобадағы денешынықтыру-сауықтыру нысандары, соның ішінде, аула нысандары құрылысы бойынша шаралар қабылдауды міндеттеді. Бұл орайда университет кампусынан жүзу бассейні бар жастарға арналған спорт кешенін студенттердің игілігіне ұсынуымыз да – Елбасының саясатын қолдауымыздың жарқын бір дəлелі. Университетімізде спортты дамыту бойынша кешенді ісшаралар жоспарланып, жүзеге асуда. Күні кешегі Лондон олим пиадасында мерейімізді асқақтатқандардың ішіндегі күміс жүлдегер Əділбек Ниязымбетов – біздің Ш.Есенов атындағы КМТжИУ студенті. Біз Каспий теңізі айналасын дағы мемлекеттік универси теттердің ассоциациясы құрамындамыз. Ассоциацияның негізгі мақсаты – Каспий теңізі мəселелерін шешу жəне ғылымизерттеу орталықтарының ынтымақтастығы болып табылады. Қазіргі таңда бұл ассоциацияға 51 университет мүше болып отыр.

2013 жылы Каспий маңы елдері мемлекеттік университеттер ассоциациясының XVI бас ассамблеясы жəне VI Универсиадасы (спорттық ойындар) Ақтау қаласында Каспий мемлекеттік технологиялар жəне инжиниринг университетінің базасында өтпек.

1000-ға жуық студент қатысатын универсиадаға қызу дайындық жұмыстары да басталып кетті. Ұлы мұрат пен елдік мүддені көздеген маңызды Жолдаудың қазақстандықтарды алыс болашақ қа бастайтыны ақиқат. Біз болашаққа нық сеніммен қараймыз, біз жаңаша дамудамыз. Жəне бұл үшін бізде ең бастысы бейбітшілік пен тұрақтылық бар, Қазақстанның жарқын болашағына қызмет ететін жастарымыз бар. «Мен ХХІ ғасыр Қазақстанның «алтын ғасыры» боларына сенемін. Бұл бейбітшіліктің, тұрақтылық пен гүлденудің ғасыры болады. Қазақстан халқы ұлы тарихтың иесі атануға лайық... Мəңгілік Ел болу жолындағы ұлы істеріміз жаңа дəуірлерге жол ашсын!» деген Президентіміздің оптимистік рухтағы сөздері бəрімізге үлкен серпін берді. Мəңгілік Ел болудың жаңа межесін белгілеген бұл құжат келешегіміздің кемелдігіне көз жеткізгендей. АҚТАУ.

Келелі кеѕестегі тиянаќты талдау

Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Стратегиялық зерттеулер институтында Парламент Мəжілісінің депутаттары Мəулен Əшімбаев пен Қуаныш Сұлтановтың қатысуымен Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауына арналған алқалы отырыс болды. Қанат ЕСКЕНДІР,

«Егемен Қазақстан».

«Қазақстан-2050» Стратегиясында Елбасы мемлекет алдына алдағы жылдарға қатысты нақты міндеттерді қойып, бұл міндеттердің орындалуы үшін нақты тапсырмалар жүктеп отырғаны аян. Оның ішінде Мемлекет басшысы 2050 жылға қарай Қазақстанның əлемдегі бəсекеге аса қабілетті 30 елдің қатарына кіруі туралы тапсырма жүктеп отыр. Осы ретте Парламент Мəжілісінің депутаттары ел ішінде стратегиялық Жолдаудың жүзеге асуы, онда атқарылар негізгі міндеттер мен жүктемелер хақында қоғамдық талқылаулар өткізуде. Стратегиялық зерттеулер

институтында Парламент Мəжілісінің депутаттары Мəулен Əшімбаев пен Қуаныш Сұлтановтың жəне аталмыш институттың ғалымдары мен Білім жəне ғылым министрлігі Ғылым комитетіне қарасты «Ғылым ордасы» республикалық мемлекеттік кəсіпорны, Философия, саясаттану жəне дін істері институты, əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті халықаралық қатынастар факультеті өкілдерінің қатысуымен өткен жиында Жолдауда қамтылған Еуразия аймағының интеграциясы, мемлекетаралық қатынастар, халықаралық жəне аумақтық қауіпсіздік шараларына қатысты мəселелер қозғалды.

– Елбасы Н.Назарбаевтың

халыққа Жолдауында айтылған экономикалық, ішкі-сыртқы қатынастар, олардың жүзеге асырылуы мен бағыттары хақында келелі жиын өтті. Жолдауда қамтылған мəселелерді, соның ішінде халықаралық тығыз байланыстар мен қарым-қатынастар барысында Қазақстанның мемлекеттік, ұлттық мүддесінің жүзеге асуы, бейбіт мақсатта араласушы өзге де елдерге тиімді байланыстарды тереңірек дамыту мəселелері, осы тақырып жөніндегі сарапшылар мен ғалымдардың ұсыныстары мен пікірлері кеңінен қозғалды. Сонымен қатар, Жолдауда мəн берілген маңызды мəселелердің бірі – аймақтық ынтымақтастық пен əріптестік мəселесі, аймақтық қауіпсіздік, сондай-ақ Орталық Азия аумағындағы қарымқатынастар барысында жүйелі істер атқару, Халықаралық коалиция əскери күші Ауғанстаннан шығарылғаннан кейінгі 2014 жылға жоспарланған шаралар жайында зерттеулердің қорытындысы мен ғылыми негіздемелері сөз болды, – деді Парламент Мəжілісінің Халықаралық істер, қорғаныс жəне қауіпсіздік комитетінің төрағасы Мəулен Əшімбаев. АЛМАТЫ.

Міндеттер талќыланды Ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауын талқылауға арналған жиын Ішкі істер министрлігінде өтті. Онда Елбасының Жолдауында атап көрсетілген негізгі міндеттерді жүзеге асырудың жолдары талқыланды. Оған Парламент Мəжілісінің депутаттары Қайырбек Сүлейменов, Орал Мұхамеджанов жəне Оңалсын Жұмабеков қатысты. Александр ТАСБОЛАТОВ, «Егемен Қазақстан».

Жиынды ашқан Ішкі істер министрінің бірінші орынбасары, полиция генерал-майоры Марат Демеуов: «Елбасының өткен жылдың соңында жасаған Жолдауында құқық қорғау органдарының алдына айтарлықтай міндеттер қойылды. Солардың бірі – Елбасы Парламентке біздің қызметімізде күнде қолданылып жүрген 4 Кодексті де қайта əзірлеуге тапсырма берді. Елба сының бұл тапсырмасының біз үшін айтарлықтай маңызы зор. Сондықтан ендігі міндет Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу, Қылмыстық атқару жəне Əкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстерді əзірлеуге барынша атсалысу, деді. Жолдауда көтерілген тағы бір маңызды мəселе – ұсақ құқық бұзушылық жайы. Елбасы «Ұсақ құқық бұзушылыққа төзбеу ахуалы – қоғамдық тəртіпті нығайтуға, қылмыспен күреске бастайтын маңызды қадам деді. Өйткені, ауыр қылмыстардың қалай орын алғанына талдау жасаған кезде біздің көзіміздің жеткені – қыл мыскерлердің көпшілігі бұрын ұсақ-түйек қылмыс жасаған дар. Ал ішкі істер органы қызметкерлерінің имиджін көтеруге бағытталған жұмыстар өз деңгейінде жүргізілуде. Осылайша ішкі істер органдарында атқарылып жатқан жұмыстарға жан-жақ ты тоқталған М.Демеуов Елба сының құқық қорғау органдары

қызметкерлерінің алдына қойған міндеттерді абыроймен орындауға бар күш-жігерлерін жұмсайтындығына сенім білдірді. Со нымен қатар, жеке құрам алдын да бірқатар комитет басшылары сөз алып, тергеу, көші-қон саласындағы өзекті мəселелердің мəнін ашып берді. Мəселен, ішкі істер органдары өткен жылы 90430 қылмыстық істі тергеді. Сонымен қатар, тергелген істердің сапасы да жақсарды. Елбасының бұрынғы жолдауларында қыл мыс тық өндіріс мерзімін жеңілдету қажеттілігі туралы тапсырма берілген болатын. Осы орайда жеңілдетілген сотқа дейінгі өндіріс заң жүзінде енгізіліп, оны ішкі істер органдары белсенді түрде қолдануда. Сондай-ақ, Қылмыстық іс жүргізу кодексінің жаңа редакциясындағы өзгерістерге байланысты 6670 тергеуші жəне 2232 анықтаушы қажет екені де айтылды. Мəжіліс депута ты Қ.Сүлейменовтің сөзі жеке құрам тарапынан қызу қолдауға ие болды. «Біздің бүгінгі талқылауымыздың басты тақырыбы – Елбасы ұсынған жаңа бағдарлама мен егеменді еліміздің экономикасын одан əрі дамытуға бағытталған жаңа міндеттер. Елбасы ең алғашқы Жолдауын 1997 жылы жариялаған болатын. Онда «2030 бағдарламасы» қабылданып, Елбасы нақты міндеттер жүктеген еді. Сол кездегі айқындалған бағыттарды жүзеге асыру барысында біз бүгінгідей жетістіктерге жеттік. Енді қазір егемен Қазақ станды əлем танып отыр», – деді. Осы

орайда ол зейнеткерлер жағдайы жөнінде айта келе, «Ардагерлер туралы» заң жобасына тоқталды. Өйткені, бұл заң жобасы өте сауатты болуы керек. Себебі, ол – Ұлы Отан соғысының ардагерлерінің ғана емес, Ауған соғысы ардагерлерінің де, Чернобыль апатына қаты сушылардың да тағдырын шешетін заң жобасы. Қазір бұл заң жобасы Үкіметте жатыр. Б ірақ депутат жаңа зейнетақы жүйесі құрылмайынша, зейнетақы реформасының нақты параметрлері айқындалмай «Ардагерлер туралы» заңды қабылдауға болмайтынын, себебі, арбаның аттың алдына шығып кеткенінен пайда жоқ екенін еске салды. Президент Н.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауын талқылау барысында Парламент де путаты О.Мұхамеджанов, Ішкі істер органдары жəне ішкі əскерлері ардагерлерінің қазақстандық кеңесінің төрағасы, милиция генерал-майоры Ө.Болсамбеков сөз сөйлеп, Ішкі істер ми нистрлігі орталық аппараты қызметкерлерінің Жолдау жүктеген міндеттерді абыроймен орындайтындықтарына сенім білдірді. Сөйлегендер мемлекет ішкі істер органдары қызметкерлерінің əлеуметтік жағдай ларын арттыруда кезеңдік міндеттерді жүзеге асырып келе жатқанын, Елбасы Құқық қорғау органдары қызметкерлерін ақшалай қамтамасыз ету жəне зейнетақымен қамсыздандыру деңгейін арттыру жөніндегі ісқимыл жоспарын дайындап, осы жылдан бастап, арнайы атақтар үшін төленетін қосымша ақы мөлшерін əскери атақтар бойынша төленетін жалақы деңгейіне дейін көтеру туралы орасан зор міндеттер жүктегенін айтты. Бұл міндеттер де сөзсіз орындалатындығына сенім мол.

Тапсырмалар орындалады «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясында Елбасының «Қазақстан - 2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауын талқылау мақсатында ҚМГ басшылығы мен еншілес ұйымдар басшыларының қатысуымен кеңейтілген кеңес өтті. ҚМГ басқарма төрағасы Лəззат Қиынов өз баяндамасында Елбасымыз əлеуметтік, экономикалық жəне саяси тұрғыдан қалыптасқан мемлекетіміздің жаңа саяси жəне экономикалық дамуы бағыттарын айқын көрсеткенін атап өтті. «Елбасы Жолдауының жекелеген бағыттарын орындауға ҚМГ ірі көмірсутегі жөніндегі жобаларды жүзеге асыруға тікелей өзі немесе еншілес компаниялары арқылы қатысатын ұлттық холдинг ретінде ерекше көңіл бөледі», деді Л.Қиынов. Жолдауда бүгінде əлемдік ұлтаралық корпорацияларда даму стратегиясын жарты ғасыр бұрын дайындайды деп анық көрсетілген. Бұл аталмыш компанияға да қатысты. «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясының 2022 жылға дейінгі даму стратегиясы да жалпы холдингтің экономикалық тиімділігінің тұрақтылығы мен еңбек өнімділігінің артуын қарастырған сандық жəне сапалық көрсеткіштерді қарастырады. Стратегия бойынша ҚМГ құрылықта да, теңізде де көмірсутегі шикізат қорын көбейту мақсатында геологиялық барлау жұмыстарын күшейтуді, мұнай жəне газ өңдеуді дамытуды,

мұнай жəне газ тасымалдаудың икемді жүйесін жасауды, МӨЗ қуатын жəне мұнай өнімдері сапасын арттыруды, сонымен қатар, активтерді басқарудың тиімді жүйесін жасауды, яғни Президенттің стратегиялық құжатында көрсетілген барлық нақты тапсырмаларды орындауды жоспарлап отыр. Мемлекет басшысы Жолдауда ғылым мен заманауи технологияларды дамыту мəселесіне көңіл бөлді. Бүгінде ҚМГ отандық өндірістің барлық салаларын модернизациялау бойынша қарқынды жұмыс атқарып жатыр. Атап айтқанда, геологиялық-геофизикалық ақпаратты жинау, өңдеу, түсіндіру бойынша қазіргі заманға сай орталықты құрып, дамыту шарасы; қоймаларды зерттеу мен басқару технологияларын енгізу; мұнай қоры қабаттарының коэффициентін арттыруда жаңа тəсілдер қолдану; қышқыл газды жəне газды құрамы жоғары кен орындары, сонымен қатар, қоршаған орта мен экологияға əсері жоғары терең сулы кен орындарын барлау, таяз жатқан тиімділігі аз кен орындарын игеруде жаңа тəсілдер қолданылады. Осы орайда ҚМГ басқарма төрағасы Л.Қиынов

компанияның мұнай өңдеу бөлімшелеріне МӨЗ модернизациялау бойынша жобаның орындалуын толық бақылауды қамтамасыз етуін тапсырды. Болжам бойынша 2025 жылға қарай жаңа экологиялық талаптарға сəйкес өз рыногымызды жанар-жағармай материалдарымен қамтамасыз етіп, сонымен қатар, «ҚазМұнайГаз» брендімен жаңа жанармай құю стансаларын салу мен активтерді сатып алу арқылы ұлттық компанияның жергілікті рыноктағы үлесін 18 пайыздан 30 пайызға дейін көбейту қажет. Жолдауды талқылау аяқталысымен басқарма төрағасы Л.Қиынов құрылымдық бөлімшелер мен еншілес компанияларға стратегиялық құжатты орындау мақсатында іс-шаралар жоспарын дайындауды тапсырды. Сонымен қатар, аталмыш шарада «ҚазМұнайГаз» БӨ» АҚ бас директоры А.Айдарбаев, «ҚазТрансОйл» АҚ бас директорының міндетін атқарушы С.Өтеғалиев, «ҚазТрансГаз» АҚ бас директорының газ тасымалдау жүйесін басқару жөніндегі орынбасары М. Шанбатыров, «Қазақ мұнай жəне газ институты» АҚ бас директоры Ұ.Қарабалин, «Қазақ-Британ техникалық университеті» АҚ ақпараттық технология жəне білім бойынша проректоры Б.Абдрахманов, «А.Б.Бектұров атындағы Химиялық ғылым институты» АҚ бас директоры міндетін атқарушы К.Пірəлиев сөз сөйледі.

жеткізуін қамтамасыз ете алады» деген болатын. Расында да, кез келген жеңіске, атақ пен даңққа жеткізетін жол еңбекпен салынатыны анық. Сондықтан да бүгінгі жас ұрпақ байлықтың, қызметтің, жақсы тұрмыстың бірден құралмайтынын, ол үшін тынымсыз еңбек, үздіксіз білім, шыдамдылық пен төзімділік керек екенін жадында ұстап, санасына түйсе екен деп тілеймін.

– Сіз депутаттыққа Алматы облысынан сайландыңыз. Осы өңірдің спорт саласының бүгінгі

Майя Манеза, Светлана Подобедованың жеңістерін ерекше атап өткен орынды. Қыздарымыздың жеңісі облысымыздың мəртебесін жоғарылатты. Ұлттық құрама командамыз алған алтындардың жартысы Алматы облысының спортшы ларына тиесілі екен. Ендеше, бұл осы саладағы жұмыстың дұрыс жолға қойылғандығының көрінісі емес пе?! Дегенмен, бұл көрсеткіш облыс басшылығына жаңа міндеттер жүктеп отыр. Ауыр атлетикадан басқа да

жай-күйі мен даму болашағы қандай?

– Алматы облысында өскелең ұрпақтың бос уақыттарын тиімді пайдалануына жəне халықаралық ареналарда еліміздің намысын қорғап , көк т у ы м ы з д ы желбірететін жастарымызға спортпен шұғылданулары үшін мүмкіндігінше барлық жағдай жасалуда деп айтуға болады. Бұл ретте Алматы облысында біраз жыл əкім болып істеп, өңірді дамытуға зор үлес қосқан Серік Үмбетовтің спортты ілгерілетудегі еңбегін атап өткен жөн. Талдықорған қаласында «Жастар» əмбебап спорт сарайының салынуы, баскетболдан, көгалдағы хоккейден, регбиден, гандболдан жəне ұлттық спорт түрлерінен кəсіпқой клубтардың ашылуы Серік Əбікенұлы атқарған абыройлы істердің бірі.

спорт түрлері жақсы дамыған. Мəселен, «Бес арыс» кəсіпқой көгалдағы хоккей клубы, «Олимп» кəсіпқой регби клубы Қазақстан Республикасының көп дүркін чемпионы, əртүрлі халықаралық турнирлердің жүлдегері. Ал «Жетісу» кəсіпқой волейбол клубы Қазақстан Республикасы Кубогының иегері жəне еліміздің төрт дүркін чемпионы. «Іле» кəсіпқой гандбол клубы Қазақстан Республикасының чемпионы жəне жүлдегері болып табылады, бүгінде оның ойыншылары Қазақстан Республикасының ұлттық құрама командасына кіреді.

– Жаңа бір сөзіңізде футбол туралы айтып қалдыңыз. Футбол – əлемді «жаулап алған» ең беделді спорт түрі. Қазақстанда оның болашағы қандай деп ойлайсыз?

– Қазақ футболын дамыту үшін еліміз қолынан келген барлық мүмкіндіктерді жасауда. Соңғы жылдары əр облыстың футбол командалары əлемдік талаптарға сай алаңдармен, жаттығу базаларымен, көліктермен жəне жоғары жалақымен қамтамасыз етілген. Сондай-ақ, еліміздің футбол командалары жылына бірнеше рет өз жаттығуларын Түркияға барып жасайды. Осы арада мына мəселеге назар аудара кеткім келеді. Мəселен,

Саламатты ґмір салты – ўлт денсаулыєыныѕ кілті Парламент Мəжілісініѕ депутаты Сəкен ЖЫЛЌАЙДАРОВПЕН əѕгіме – Сəкен Егінбайұлы, өткен 2012 жыл Қазақстан үшін жемісті əрі жеңісті, сондай-ақ берекелі де мерекелі жыл болды ғой деп ойлаймын. Осы жылдың басты оқиғалары мен толағай жетістіктері жайлы не айтасыз?

– Мен үшін өткен ұлу жылының басты қоғамдық-саяси оқиғасы Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы болды. Бұл Жолдау болашаққа бағытталғандықтан, оның басқалардан орны ерекше, əрі стратегиялық мəні зор. Мемлекет басшысы Қазақстанның алдағы 40 жылға жуық уақыт дамуының негізгі бағыттарын, оған жетудің мақсат-міндеттерін айқындап берді. Осы бағыттардың ішінде Елбасы денсаулық сақтау саласындағы негізгі басымдықтарға, əсіресе, балалар денсаулығын қамтамасыз етудің жаңа тəсілдері мен дене шынықтыру мен спортты дамыту мəселелеріне ерекше назар аударды. Осыған байланысты Үкімет пен жергілікті мемлекеттік органдарға бұқаралық спорт пен үлкен спортты дамыту бағдарламасын əзірлеуді тапсырды. Бұл шаралар өз кезегінде бүгінгі заманның сын-қатерлеріне төтеп беретін, бəсекелестікке қабілетті, жаны мен тəні сау саламатты ұлттың қалыптасуына септігін тигізеді. Өткен жылдың маңызды шараларының тағы бірі ретінде парламенттік сайлауды айтуға болады. Онда «Нұр Отан» партиясы кезекті рет халықтың сеніміне ие болып, Парламентте депутаттар санының басым бөлігін құрады. Ең бастысы – сайлау барлық халықаралық талаптарға сай, жоғары деңгейде өтті. Ал əлемдік деңгейдегі еліміздің үлкен жеңісі деп ұлттық құраманың ХХХ жазғы Олимпия ойындарындағы табыстарын айтуға болады. Онда спортшыларымыз қанжығасына 7 алтынды байлап қайтты. Үлкен же ңістің буы басылмай жатып тағы бір қуанышқа кенелдік. Ол – ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесін Астана қаласында өткізу құқығына ие болуымыз. Париждегі жеңіс – ойы ортақ, тілегі бір, бірлігі жарасқан Қазақ елінің жеңісі. Бұл айтулы шара Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы жəне Орталық Азия мемлекеттері ішінен Қазақстанда алғашқы болып өтпек. Осылайша Қазақстан беделі халықаралық аренада одан əрі жоғарылай түсті. Спорт саласы үшін өткен жыл жұл дызды жыл болды. Лондон Олим пиа да сында Қазақстан құрамасы жеті алтын, бір күміс, бес қола медаль жеңіп алып, жал пы командалық есепте 12ші орынға көтерілді. Бұл жеңіс халықтың мерейін асырып, рухын асқақтатты. Қазақстан халқы ұлдары мен қыздарын ұлықтады. Көкке көтеріп, қошемет көрсетті, елордада тұңғыш рет жеңімпаздар құрметі үшін арнайы салтанатты ұлықтау рəсімі өтті. Мұндай шаралар өңірлерде де ұйымдастырылып, жалпыхалықтық сипатқа ие болды. Бұл іс-шаралардың бар лығы келесі жас толқынға ой салу үшін ұйымдастырылды жəне олардың бүгінгі жеңімпаздар секілді халық қошеметіне ерінбей еңбек етсе ғана бөленетіндігін айқын көрсетті. Үлкен спорттағы əрбір жетістік – тынымсыз еңбектің нəтижесі. Елбасының «Қазақстанның əлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты бағдарламалық мақаласында «...тек еңбек қана барлық қазақстандықтардың əл-ауқатқа жəне жаңа өмір сапасына қол

3

www.egemen.kz

15 қаңтар 2013 жыл

Жалпы, қазіргі уақытта Алматы облысында 3 мыңнан астам спорттық құрылым жұмыс жасайды. Спортпен жүйелі түрде шұғылданушылар саны облыс тұрғындарының 21 пайызын құрап отыр (407 969 адам). Бұл – үлкен көрсеткіш. Өткен жылы Қаратал ауданы, Үштөбе қаласындағы орталық стадионды қайта жаңғырту, Талдықорған қаласындағы жасанды төсенішпен жабдықталған футбол алаңының құрылысы, облыстық спортта дарынды балаларға арналған мектепинтернаттың спорттық базасын қайта жаңғырту, сондай-ақ Қапшағай қаласы мен Райымбек аудандық спорт мектептеріне, күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді. Облыста спорттық резерв дайындаумен айналысатын 24 спорт мектебі бар. Өңірдегі саламатты өмір салтын насихаттау жəне дене тəрбиесін дамыту мақсатында облыс аудандары мен қалаларында спорт түрлері бойынша спартакиадалар, турнирлер, біріншіліктер, спорттық-бұқаралық шаралар жиі ұйымдастырылып тұрады. Алматы облысының спортшылары 2012 жылы өткен республикалық жəне халықаралық жарыстарда – 934, оның ішінде 326 алтын, 280 күміс, 328 қола медаль жеңіп алған екен. Осы орайда ауыр атлетика саласындағы батыр қыздарымыз Зүлфия Чиншанло,

Түркия өз жерінде түрлі жаттығу алаңдарын салып, əлемнің түрлі футбол командаларының жыл бойы жаттығуына қолайлы жағдай жасап қойған. Осылайша, олар елдегі туризмді де дамытады, əрі өздеріндегі спорттық инфрақұрылымдарды тиімді пайдаланады. Осындай жағдайды елде де ұйымдастыруға болады деп ойлаймын. Еліміздің оңтүстік облыстарының климаты жыл бойы жаттығу жасауға қолайлы. Неге соны тиімді пайдаланбасқа! Естеріңізде болса, 2009 жылы Бразилияның «Оле Бразил» футбол академиясына 26 қазақстандық жас футболшы білім алуға, спорттық шеберліктерін шыңдауға барған болатын. Бұл елге барып білім-білігін ұштаған жас өскіндеріміз күні ертең қазақ футболын əлемдік деңгейге алып шығар деген үмітіміз бар. Ал көрші өзбек ағайындар, керісінше, Бразилияның мықты жаттықтырушыларын өз елдеріне əкеліп, жүздеген жасты аяқдоп өнерінің шеберлігіне үйретуде. Біздің де осылай жасауымызға не кедергі?!

– Отандық спорт саласының материалдық-техникалық базасын нығайту арқылы үлкен жетістіктерге жету мүмкін бе?

– Спортпен шұғылданушылар қата рын көбейту, жаңа спорт мекемелері мен клубтар ашу бірінші кезекте инфрақұрылымның дамуы мен спорт нысандарының саны артуына байланысты. Бірақ,

өткен ғасырдың 50-60-жылдары спорт мекемелерінің жағдайы төмен бол са да мықты, əлемге əйгілі спортшылар шықты, олар түрлі рекордтар жасады. Сондықтан жаттығу орындары спортшыға оң əсер ететін факторлардың бірі болғанымен, ең бастысы – адамның жеңіске деген ерік-жігеріне, алға қойған мақсатына байланысты. Спорт нысандарының санын көбейту арқылы отандық спортты дамытамыз деу дұрыс емес. Бүгінгі жастарды спортқа баулу қиындау. Олар өздерінің уақыттарын интернетте отырумен өткізеді. Менің ойымша, балабақша мен мектеп қабырғасынан бастап баланың қай спорт түріне бейім екендігіне назар қойып, іріктеу жасап, жастайынан тəрбиелесек қана мықты спортшылар шығады. Мен бүгінгі жастарды түсінбеймін, бəрі бастық болғысы келеді. Ешкім еңбектенгісі келмейді. Əсіресе, қала балалары. Дайынға үйренген. Жалқаулар мен еріншектер ауылдарда да көп. Бұлай болмайды. Еңбектенгісі келмейтіндер туралы Мемлекет басшысы өзінің мақаласында жақсы айтып өткен болатын. Тағы бір айтайын дегенім, бүгінгі жастардың басым көбі бел-омыртқа, асқазан жəне жүрек ауыруына шалдыққан. Əсіресе, мемлекеттік қызметшілер. Себебі, олар таң атқаннан кеш батқанға дейін бір мекеменің ішінен шықпай, орындарынан тапжылмай компьютер алдында отырады. Сондықтан қан айналымы бұзылады. Олардың денсаулығына алаңдаған басшылар жоқ. Ал олар сырқаттанып жұмысқа шықпай қалса, оны алмастыратын адам таппай жататын оқиғаларды жиі естиміз. Бізде мемлекеттік жүйеде қызмет жасайтын мамандарды бағаламайды. Біз Жапония, Корея мемлекеттері секілді адамды қадірлеуіміз, бағалауымыз керек. Біз халықты БАҚ арқылы спортқа шақырғаннан гөрі, оларға нақты істермен, əрекеттермен, мүмкіндіктермен спортқа тартуымыз қажет. Мəселен, əрбір мекеме өз қызметкерін сенбі жəне жексенбі күндері бір уақыт спортпен шұғылдануы үшін спорт залдарына шынығуға тегін талондар берсе оңды болар еді. Атаанасының спортпен айналысып жүргенін көрген балалардың спортқа қызығушылығы артады. Яғни, жағдай жасау арқылы бұқара халықты спортқа тартуға болады.

– Ауыл – қазақтың алтын бесігі. Бүгінге дейін қазақтың атын айдай əлемге танытқан спортшыларымыздың дені ауылдан шыққан. Алайда, қазір сол ауылдарға көп көңіл бөлінбейді, онда спорт нысандары аз, қажетті құралжабдықтармен қамтамасыз етілмеген. Осыған не дейсіз?

– Иə, дұрыс айтасыз, ұлттық тəрбиенің уызына жарыған нағыз қазақтың баласы əлі де сол ауылда екені рас. Шалғайда жүрген жеткіншектерді ерте жасынан спортқа баулып, биік мұраттарға талаптандыру – баршамызға ортақ міндет. Ірі қалаларда спорт инфрақұрылымының дамып келе жатқанына қарамастан, спорттың бұқаралық сипат алуына спорт нысандарының жетіспеуі (əсіресе, ауылдық жерлерде) кедергі болып отыр. Бүгінде Астана мен Алматы қалаларында, облыс орталықтарында спортпен шұғылданамын деушілерге қажет жағдай жасалған. Енді ауылдық жерлерге баса көңіл бөліп, күллі қазақты спортқа – саламатты өмір салтына шақырғанымыз жөн. Соңғы жиырма жылда ауылдан шыққан кəсіпкерлер өздерінің туған ауылдарына мешіт салып беру арқылы халықты имандылыққа шақырды, енді олар балабақшалар, мектеп кітапханасы мен спорт залдарын, қажетті құрал-жабдықтарды жаңартуды қолға алса құба-құп болар еді. Бір сөзбен айтсақ, еліміздің спорт саласын дамытуға жеке меншік бизнесті тартудың мезгілі жетті деп ойлаймын.

– Еліміздің спортшыларына жəне спортсүйер қауымға жаңа басталған жылда не тілер едіңіз?

– Елімізде өткен VII Қысқы Азия ойындарына арналып салынған ғимараттар жəне оны өткізу барысында жинақталған мол тəжірибе 2017 жылы Алматыда өтетін XXVIII Қысқы Бүкілəлемдік Универсиада кезінде еліміздің жас спортшыларының жақсы нəтиже көрсетуіне септігін тигізер деген үміттемін. Егер де біз Универсиаданы жоғары деңгейде ұйымдастырар болсақ, 2022 жылғы қысқы Олим пия ойындарын қазақ жерінде өткізуге үлкен мүмкіндік алар едік.

– Əңгімеңізге рахмет. Ойлағанымыз іске асып, жеңістен жеңіске жете берейік. Əңгімелескен Самат МҰСА, «Егемен Қазақстан».

Басты назарда – ґзін ґзі басќаруды дамыту (Соңы. Басы 1-бетте). Сенат Төрағасы, сонымен бірге, таяу болашақтағы заң шығару жұмыстарының жоспарын таныстырып, оның негізгі бағыттары əлеуметтік жаңғырту жəне «Қазақстан-2050» Стратегиясын іске асыру екеніне назар аударды. Атап айтқанда, тартысты жағдайлардың алдын алуға, оларды реттеу мен шешуге, сондай-ақ əлеуметтік-еңбек қатынастарының тиімді үлгісін жасауға бағытталған заң жобаларын қарау көзделіп отыр. Кəсіби одақтар туралы заңнамаға

кешенді түрдегі талдау жасау жəне оны жаңғырту, «Əлеуметтік жұмыс орындары туралы» жаңа заң əзірлеу жəне оны қабылдау күтіп тұр. Елдің мемлекеттік жастар саясаты мəселелері жөніндегі заңнамасы жаңартылады. Онда жас маман мəртебесін, кепілді əлеуметтік пакетті құқықтық айқындау жəне жастар үшін əлеуметтік сатыларды қалыптастыратын кешенді əлеуметтік-экономикалық шаралар топтамасы көзделеді. Сондай-ақ «Қазақстан-2050» Стратегиясын іске асыру аясында заңнаманың шағын жəне орта

Белгіленген істе береке мол (Соңы. Басы 1-бетте). Партия соңғы жылдары қоғам ның барлық салаларына белсенді араласып, аймақтардағы жұмыстарды күшейтті. Мем лекеттік бағдарламалардың лайықты іске асырылуына үлес қосып, халықтың тұрмыстық-əлеуметтік мəселелерін шешуге атсалысты. Басқосуда «Нұр Отанның» осындай ілкімді істері айрықша атап өтілді. Елбасының Қазақстан халқына Жолдауы – «Қазақстан-2050» Стратегиясы мен партияның Сайлауалды тұғырнамасын іске асыру партияның 2013 жылы атқарылатын Жұмыс жоспарының негізгі бағыты ретінде белгіленді. «Нұр Отанның» Төрағасы Н.Ə.Назарбаевтың алға қойған жаңа міндеттеріне орай, партияның жұмыс жоспарына жаңаша бағдарлар белгіленді. Партияның филиалдары на Мемлекет басшысының «Қазақ стан-2050» Стратегиясын іске асыру жөніндегі басым бағыт тарды жəне индустриялықинновациялық даму, жастар саясаты, шағын жəне орта кəсіпкерлікті, халықты еңбекпен қамту,

əлеуметтік қамсыздандыру, денсаулық сақтау, сондай-ақ білім беру мен ғылымды дамыту секілді салаларды ширату жөнінде орташа жəне ұзақ мерзімді жұмыс жоспарларын дайындау тапсырылды. «Нұр Отан» ХДП Төрағасының бірінші орынбасары Бақытжан Сағынтаев: «Біз Елбасы, партия Төрағасы Н.Ə.Назарбаевтың алдымызға қойған жаңа міндеттерін ескере отырып, партияның жұмыс бағдарын жоспарлауды қайта қарап, пысықтадық. Соған орай, республикалық желілік жұмыс кестесін жұмысшы топ тары атқарған нақты ісшараларының қорытындысын айқын көруге мүмкін болатындай етіп жасақтауымыз керек. Мұндағы мақсатымыз – парияның «бұқаралық қолдау желісі» мен əлеуметтік базаны барынша ұлғайту», деп атап өтті. Б.Сағынтаев əріптестерінің назарын кеңестің маңызына аудара келіп, Елбасы Жолдауының негізгі бағыттарын түсіндіру үшін ақпараттық-насихат топтары елдің ең шалғай ауылдарын да міндетті түрде қамтуы қажеттігін баса айтты.

Ортаќ міндет жолында Фарида БЫҚАЙ,

«Егемен Қазақстан».

Облыс əкімі, «Нұр Отан» ХДП облыстық филиалының төрағасы Ерлан Арын еліміздегі бірқатар саяси партиялардың өңірлік бөлімшелері басшыларымен кездесіп, өзара ынтымақтастық туралы меморандумдарға қол қойды. Елбасының жыл сайынғы Жолдауларын, тапсырмаларын халыққа жеткізуге, жүзеге

асыруға саяси партиялар да үлес қосып келеді. Бұл елдік – мақсатмүдде ортақ деген сөз. Қазіргі күндері биылғы Жолдауды да қызу талқылау басталды. Алда оны жүзеге асыру міндеттері тұр. «Ауыл» социал-демократиялық партиясы облыстық филиалының төрағасы Рымтай Шөкеевтің айтуынша, қабылданған бұл меморандумдар алдағы жұмыстардың бастауы болмақ. Ауылдықтар Елбасының биылғы Жолдауында

«Жаќыныѕа жəрдемдес» акциясы бастау алды Қарт адамдар – халық құрамындағы əлеуметтік топ. Бағ зы заманнан қалыптасқан, ұрпақтан ұрпаққа ұштасқан өмірлік мақсаты ел бірлігіне, жер тұтастығына бас-көздік, халықтың бірлігі мен ынтымақтастығын берік дəнекерлеу, ұлттық бай рухани қазынаны шашау шығармай сақтау жəне молайта түсу еді. Олар қай кезде де осы міндетті жүзеге асыруда көсемдік танытты, бекзаттық пен мəрттіктің рухы болып келеді. Осы орайда жақында облысымыздың аумағында ауа райы

күрт бұзылып, қалың қар түсті. Үлкен көлемде борап жауған қарға байланысты Батыс Қазақстан облысы «Жас Отан» жастар қанатының белсенділері жедел көмек жасағын құрып, «Жақыныңа жəрдемдес» акциясы аясында жасы егде тартқан мұқтаж жандарға, əлеуметтік аз қамтылған отбасыларға, жалғызілікті атаəжелердің үйіне барып, ауласын қардан тазалап, есіктерінің алдын сыпырып, қатып қалған мұздарды ойып, гуманитарлық көмек көрсетті. Үй иелері көмек қолын созған жас отан дықтарға

бизнесті дамытуды ынталандыру бөлігіне өзгерістер енгізілетін болады. Экономиканың өсуін ескере отырып, өмір сүру сапасының стандарттарын кезең-кезеңімен арттыруды көздейтін ел азаматтары үшін əлеуметтік стандарттар мен кепілдіктер заңнамалық тұрғыдан бекітілетін болады. Ол білім беру мен денсаулық сақтау қызметтерін, саламатты тамақтану, саламатты өмір салты, зияткерлік жəне ақпараттық сұраныстарды қанағаттандыру жəне тағы басқаларын қамтиды. Кездесу барысында Сенат депутаты Ақан Бижанов, Экономикалық даму жəне сауда министрінің орынбасары Марат Құсайынов, Алматы қалалық мəслихатының хатшысы Төлеубек Мұқашев, мəслихат депутаты Құсман Шалабаев жəне Түрксіб ауданының əкімі Владимир Устюгов сөз сөйледі. Бүгінде партия жұмысының негізгі бағыттарының бірі – азаматтық институттардың барлығымен тығыз ынтымақтастықты жолға қою. «Нұр Отанның» филиалдары партиямыздың өз ішінде жəне өзге партиялармен арада аймақтық деңгейдегі пікірталас алаңын дамытқаны абзал. Сондай-ақ, осы жиында нұротандықтар партияның өз ішіндегі тəртіпті күшейтіп, ар-ұжданына кір келтірмей, əрқайсысы өздеріне жүктелген мемлекеттік міндеттерімен қатар, қоғамдық тапсырмаларды мінсіз атқаруда жауапкершілігін абыроймен алып жүруі қажеттігі қаперге салынды. Алдағы уақытта ауылдық аумақтардағы əкімдер сайлауы келетінін ескере отырып, сол сайлауда лайықты үміткерді қапысыз таңдау үшін Саяси кеңестің бюросы мен фракциялардың кеңесінде бүгінгі таңда іс басындағы əкімдер – партия мүшелерінің есебін тыңдауды ұйымдастыру туралы ұсыныс айтылды. «Жас Отан» жастар қанаты 2013 жылды «Жастар қанатымен жəне ауыл жастарымен жұмыс жүргізу жылы» деп жариялады. Соған орай, олар еңбек ұжымдарында, ауылдық жерлерде «Жас Отан» жастар қанаты қолға алған бастауыш бөлімшелерін жасақтауды ширататын болады. «Егемен-ақпарат». ауыл шаруашылығын ілгерілетіп, ауылдықтардың əлеуметтікэкономикалық хал-ахуалын жақсартуға бағытталған тапсырмаларын жүзеге асыруға үлесін қосады. Сонымен қатар, Қазақстан халықтық коммунистік партиясы, Қазақстан Патриоттар партиясы, «Əділет» жəне «Ақ жол» партияларының өкілдері де ел дамуы жолындағы қызметтерін одан əрі жалғастыра беретіндерін жеткізді. ПАВЛОДАР. ыстық ықы лас тарын білдіріп, тəтті дəмдерін ризашылық ретінде ұсынды. Атап өтерлік жəйт, жастардың бойында аға буынға деген құрмет сезімін ұялату, жастарды отансүйгіштікке тəрбиелеу, қазақстандық патриотизмді қалыптастыру жəне дамыту – аталған акцияның басты мақсаты. Акция шеңберінде құрылған «Еңбек десанты» жасағының жұмысы жыл бойына жалғасын табатын болады. Дархан ҚАДЫРАЛИЕВ, «Нұр Отан» ХДП БҚО филиалы жанындағы «Жас Отан» жастар қанатының атқарушы хатшысы.

4

www.egemen.kz

15 қаңтар 2013 жыл

 Дүние жəне дағдарыс

ШАРАЙНА

Əлем жаңалықтары

Əлемдегі озық интеграциялық құрылым болып табылатын Еуропа одағының болашағы бұрынғыдан да бұлыңғырлана түскен сияқты. Еуроодақтың негізі болып саналатын еуроаймақтың күні санаулы екенін сарапшылар соңғы жылдары күн тəртібіне жиі шығарып жүр. Өткен жылдың соңында бұл мəселе тіпті шиеленісіп кетті. Еуроаймақтың ертеңі сенімсіз бола бастағанын тіпті Еурокомиссияның өзі мойындады. Өткен жылдың соңында жарияланған Еурокомиссияның болжамдарында 2013 жылы Грекия, Испания, Италия, Кипр, Португалия жəне Словения мемлекеттері рецессияға ұшырайтындығы, солтүстік жəне оңтүстік Еуропа елдері арасындағы қарама-қайшылық бұрынғыдан да тереңдей түсетіндігі атап көрсетілді. Еурокомиссия болжамында еуроаймақтағы жұмыссыздық 2012 жылғы 11,3 пайыздың орнына 11,8 пайызға дейін өсетіндігі де айтылған.

Іс ќайта ќаралады

Египеттің бас прокуратурасы елдің бұрынғы президенті Хосни Мүбəрактың адвокаттарының қазынаға 2,7 миллион АҚШ долларын қайтару жөніндегі ұсынысымен келісті. Бұл қаржы Х.Мүбəрактың «Аль-Ахрам» медиахолдингінен кезінде алған сыйлықтары құнының орнын толтыруға арналған.

Наразылық

Еуроаймаќ болашаєы таєы бўлыѕєырланды Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».

Кəрі құрлық елдерінің экономикасын тұралатқан қарыз дағдарысы биылғы жылы одан əрі қалыңдай түседі. Еурокомиссия болжамы бойынша, еуроаймақтың мемлекеттік қарызы бүгінгі ІЖӨ-нің 88,8 пайызының орнына 2014 жылы ІЖӨнің 94,3 пайызына дейін көтерілетін болады. Бұл келеңсіз көрсеткіш бойынша Грекия көш бастайды. Оның қарызы 2012 жылғы ІЖӨ-нің 176,7 пайызының орнына 2013-2014 жылдары ІЖӨ-нің 188 пайызын құрайды. Екінші орын Италияның үлесіне тиеді. Бұл елдің мемлекеттік қарызы 2012 жылы ІЖӨ-нің 126,5 пайызын құраған. 2013 жылы Португалия жəне Ирландияның мемлекеттік қарыздары да ІЖӨ деңгейінен асыпжығылады. Көріпкел экономист Нуриэль Рубини қорының сарапшылары 2013 жылы еуроаймаққа үлкен қатер төнетінін жəне осы жылдың соңына таман оның күйрейтіндігін болжап отыр. Олар ең алдымен еуроаймақтан Грекия жəне Португалия мемлекеттері шығатындығын алға тартады. Сарапшылар пікірінің 60 пайызы 2013 жылдың соңында Гре кия, 2014 жылдың соңында Португалия еуроаймақтан шығады дегенге келіп саяды. Содан кейін Еуроодақ мемлекеттерінде дефолттар тізбегі орын алады. Соның салдарынан еуроаймақтан Португалия, Ирландия, Испания, Италия, тіпті сценарий соңына таман Франция да ауылын аулақ салуы мүмкін. Дуалы ауыз сарапшылардың пікірінше, «еуроаймақтың өміріне ешқандай қауіп жоқ, бұл интеграциялық одақ ұзақ өмір сүреді» деген Халықаралық валюта қоры мамандарының пікірінен гөрі, 2008 жылғы дүниежүзілік дағдарысты дəл болжаған Рубини қоры мамандарының пікіріне сенім көбірек көрінеді. Еуроаймақтың ыдырауына жол бермеу үшін Германия қолдан келгеннің бəрін жасауда. ГФР канцлері Ангела Меркель бұл ретте батыл да елеулі шешімдер қабылдауда. Ол осы экономикалық одақты сақтап қалу жолында өте шамшыл «жол картасын» қабылдау үшін барлық күш-жігерін жұмсауда. Осы мақсатта бірыңғай банк реттегішін құру туралы келісімге қол қойылды. Еуроаймақ бойынша фискалдық реформа жүргізу жөнінде келісім жасалуда. Алайда кəрі құрлықты құрсаулаған дағдарыс Еуропадағы ең қуатты экономика болып саналатын Германияның экономикасына да құрығын сала бастады. Еурокомиссияның өзі 2013 жылы Германияның ІЖӨ-сі 1,7 пайыздан 0,8 пайызға дейін төмендейді деген болжам айтып отыр. Сонымен бірге «Бундесбанк» болжамы бойынша, биылғы қыста Германия экономикасы рецессия қаупіне ұрынуы мүмкін. Кезінде экономикалық дамудың

озық үлгісін көрсеткен Еуропа құрлығының дамыған елдері жаһанды жайлаған соңғы дағдарыс құрсауына əбден шырмалып, оның қыспағынан жуыр маңда шыға алмайтын сияқты. Кəрі құрлықтың дамыған елдерінің ішінде гүлденудің үлгісін көрсеткен, Еуропалық одақтағы екінші ірі экономикасы бар Франция мемлекетінің басына да қара бұлт үйірілді. Жыл соңындағы Францияның Орталық банкі жарыққа шығарған есепті баяндамада бұл ел 2012 жылдың соңында өлшеулі рецессияны басынан кешкенін атап көрсеткен. Орталық банк елдің ІЖӨсі 3 жəне 4 тоқсандарда 0,1 пайызға төмендегенін дəлелдеп отыр. Егер елдің экономикалық дамуы 2 тоқсан бойы қатарынан төмендейтін бол-

Кезінде гүлденген Францияның барлық игілігін молынан пайдаланған Де пар дье енді байлығын шетке алып қашып, жан сақтауды мақсат етіп отыр. Өткен аптада Ресей президенті Владимир Путин Жерар Депардьеге Ресей азаматтығын алуды ұсынды. Бұл ұсынысты француз актері қабылдағандай сынай танытты. Бұдан бұрын ол Бельгия азаматтығын қабылдамақ болған. Қара басының қамы мен қалтасының қалыңдығын ғана ойлайтын ол жалғыз емес екен. Бұдан бұрын франциялық атақты Louis Vutton брендінің иесі Бернар Арно да Бельгия азаматтығын қабылдаған болатын. Ел басына қиын-қыстау күн туғанда байлықтарын сақтау үшін Отанын тастай қашқан

қарыз дағдарысы бойынша терең рецессияға түсті. Экономикалық сарапшылар Италия экономикасы сырттан қаржылай көмек алмайынша бұл тығырықтан шыға алмайтындығын ашық айтуда. Бұған дейін Грекия, Португалия жəне Ирландия Еуроодақ үкіметінен қаржылай көмек алып келгендігі белгілі. Жаңа жыл қарсаңында экономикалық дағдарыстан титықтаған италиялықтарды елдің үкімет билігінде орын алған саяси дағдарыстар одан сайын тұқыртты. Италия үкіметін ең күрделі кезеңде 13 ай бойы басқарған премьер-министр Марио Мон ти отставкаға кетті. Италия президенті Джорджо Наполитано одан кейін елдің

«Домино» ойыны

са, бұл ел рецессияға түседі. Ал INSEE Ұлттық сараптау институты бұған керісінше, елдің ІЖӨ-сі 2012 жылдың II тоқсанында 0,1 пайызға төмендеп, III тоқсанда 0,1 пайызға көтеріліп, рецессияға түсуден сақтап қалды деген пікір айтады. Қалай болғанда да Францияның экономикасы 2012 жылғы дағдарыста есеңгіреп қалғаны анық. Жаһандық өркениеттің ұясы, əлемдік мəдениеттің көшбасшысы Франция экономикасын тығырыққа тіреген тағы бір келеңсіз оқиға суға кеткен кемеден қашқан егеуқұйрықтар сияқты жоғары салық төлеуге қарсылық білдірген осы елдегі байлардың шетелдерге қашуы болып отыр. Ел экономикасын қиындықтан алып шығу мақсатында Франция үкіметі өте бай адамдардың табысына салынатын салық көлемін өсіру жөнінде шешім қабылдамақ болды. Бірақ «жер астынан жік шықты, екі құлағы тік шықты» демекші Франция миллионерлері өре түрегелді. Əсіресе, француздың белгілі актері Жерар Депардье бұлқан-талқан болды. Ол байлығынан бөлісіп, қиындыққа түскен ел экономикасына жəрдем беруден үзілді-кесілді бас тартты.

қазақстандық «Еуразиялық банктің» шынайы досы Депарьде сияқты француздық миллионерлерді көргенде, сонау бір тоқсаныншы жылдардағы Қазақстанның экономикасы құлдырап, ел бюджеті «тесік астауға» телміріп қалған кезде жиған-тергендерін вагондарға тиеп, шетел асқан кешегі «отандастарымыз» еріксіз еске оралады. Осы орайда дана халқымыздың «ер туған жерінде, ит тойған жерінде» деген ұлағатына тəнті болып, тəубе дейміз. Еуроаймақтағы үшінші ірі экономика болып саналатын Италияның дағдарыс құрсауында тұншыққанына талай айдың жүзі болды. Италия экономикасының тынысын тарылтқан мемлекеттік қарыз құрсауы екені белгілі. Өткен жылдың соңында еуроаймақ мемлекеттері арасында мемлекеттік қарыз көлемі бойынша Италия Грекиядан кейінгі 2-орынды алды. Елдің мемлекеттік қарызы 2012 жылдың қазан айында рекордтық деңгейге дейін көтеріліп, 2,014 трлн. еуроға жетті.

2011 жылдың қа зан айында бұл көрсеткіш 1,916 трлн. еуро көлемінде болатын. Сөйтіп, өткен жылы Италия еуроаймақтағы елдер арасында

Ашыну

парламентін тарату туралы жарлық шығаруға мəжбүр болды. Сөйтіп италиялықтар тарихтағы ең көңілсіз Рождествосын қарсы алып, болашаққа деген болымсыз үміттерін үкілеп отыр. Кəрі құрлықты құрсаулаған дағдарыс салқыны тарих табалдырығын аттаған 2013 жылы шиеленісе түсті. Рецессияға түскен Еуропа мемлекеттерін тығырықтан шығару мақсатында бұдан бұрын Еуропалық комиссия қабылдаған шешімдерге саясаткерлер арасындағы алауыздық кесірін тигізуде. Еуроаймақтағы қатаң бюджеттік үнем саясаты халықтардың əлеуметтік жағдайын төмендетіп, болашаққа деген сенімдеріне сызат түсірді. «Жұмыссыздық деңгейі барған сайын өсуде. Оны тоқтату шаралары байқалмайды. Алдағы уақытта жұмыссыздықтың беті қайтатындығына мүлде сенім жоқ. Бүгінде бұл кесел тек əлсіз мемлекеттердің ғана емес, Германия сияқты барынша дамыған елдердің де еңбек рыногын жаулап барады», дейді Брюссельдегі NG Group аға экономисі Карстен Бржеск. «Blomberg» агенттігінің хабарлауынша, еуропалық компаниялар əлемдік экономикалық өсімнің тежелуінен, бюджеттің қатаң үнемдеу шараларынан жəне рецессия қаупінен қорғанып инвестициялық шешімдердің қабылдануын кейінге қалдыруда. Соның салдарынан экономикада ешқандай алға басушылық байқалмайды. Deutsche Bank AG, PSA Peugeot Citroen and Air FranceKLM Group сияқты əлемдік ірі компаниялар да осындай саясатты ұстануда. Кəрі құрлықты құрсаулаған бұл дағдарыс кезінде барынша дамыған елдердің экономикалық-əлеуметтік ахуалын оңалмастай күйретіп тынатын сияқты. Еуропада жаппай белең алған соңғы əлеуметтік сілкіністер кейбір елдердің тұрақтылығына да нұқсан келтіре бастады. Əсіресе, Еуроодақ елдеріндегі жастар арасындағы жұмыссыздық үлкен қатерге айналатын түрі бар. Eurostat агенттігі жарыққа шығарған жастар арасындағы жұмыссыздық туралы соңғы деректер еріксіз осындай ойға жетелейді. Бұл деректерде келтірілген жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейінің дəрежесі шындығында да алаңдатады. Societe

Generale мамандары экономикалық дағдарыс салдарынан Еуропада белең алған жұмыссыздық, əсіресе жастар арасындағы жұмыссыздық кесапаты Еуропаны аса қатерлі төңкерістер қарсаңына алып келді, деген пікірлерін ашық мəлім етті.

Eurostat агенттігінің соңғы деректері бойынша, Испания мемлекетіндегі жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 56,5 пайызға жеткен. Бұл Еуроодақ құрамына кіретін мемлекеттердің ішіндегі жастар арасындағы жұмыссыздық бойынша ең жоғары көрсеткіштің бірі. Ал бұл келеңсіз деректер кестесінде соңғы жылдары Грекия мемлекеті сөзсіз көшбасшы болып келеді. Бұл елдегі 25 жасқа дейінгі жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 57,6 пайыздан асып кетті. Еуроаймаққа қарасты елдердің ішінде Италияның экономикасы маңызды орын алатыны белгілі. Бірақ Италия экономикасы қарыз дағдарысы құрсауыңда тұншығып, соңғы жылдары мүлде еңсе көтере алмай келеді. Бұл елдегі жастар арасындағы жұмыссыздық 37,1 пайызға дейін өсіп отыр. Жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі бойынша бұл елден Португалия да қалысар емес. Eurostat дерегі бойынша, 2012 жылы бұл елдегі жастар арасындағы жұмыссыздық 38,7 пайызға жеткен. Өткен жылдың аяғында Ирландияда жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі біршама төмендегендей болды, бірақ əлі де жоғары деңгейде қалуда. Қазір Ирландия жастарының 30 пайызға жуығы жұмыссыз қалған. Еуропаны жаппай жайлаған жұмыссыздық кеселіне ұшырамаған Еуропалық одақтың бірде-бір мемлекеті қалған жоқ. Еуропадағы ең дамыған екінші экономика болып табылатын Францияның өзінде жұмыссыздық деңгейі жылдан-жылға шарықтап барады. Қазір бұл елдегі 25 жасқа дейінгі тұрғындардың 27 пайызы еңбек биржасына кезекке тұрды. Еуропаның көшбасшы экономикасы болып отырған Германияның өзі де жұмыссыздық кеселінен құтыла алар емес. Қазір бұл елдегі жастардың 8 пайыздан астамы жұмыссыз. Еуроаймаққа кіретін мемлекеттердегі жастар арасындағы жұмыссыздық Голландияда – 9,7, Люксембургте – 18,6, Словенияда – 23,5, Словакияда – 35,8, Эстонияда – 17,5, Австрияда – 9, Бельгияда – 19,7, Финляндияда 19 пайызды құрап отыр. Кипр еуроаймаққа ең кеш мүше болған елдердің бірі. Ол бұл интеграциялық одаққа 2008 жылы мүше болған. Қазір бұл елдегі жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 27 пайызды құрап отыр. Сол сияқты еуроаймаққа кейіндеу мүше болған Мальтада да жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 16,4 пайызға жетті. Иə, Еуропаның дамыған елдері нің экономикасын тұралатқан дағдарыс қырсығы дамушы елдердің жағдайына əсер ететіндігі даусыз. Қазірдің өзіңде əлемдегі ең ірі экономикаға айналған Қытай экспорт мəселесінде қиындықтарға тап болып отыр. Соң ғы экономикалық көрсеткіштер бойынша, ҚХР-дың экспортқа бағытталған компанияларының табысы күрт төмендеп кеткен. Оның басты себебі – Еуропадағы тамыры тереңге кеткен дағдарыс. Өйткені, Еуропа Қытайдың ең ірі сауда серіктесі болып табылады. Сондықтан Қытайдың іскер топтары Еуропадағы жағдайдың тез оңалып кетуіне мүдделі. Жаһандық экономика жағдайын зерделеген сарапшылардың да, саясатшылардың да бірауыздан мойындап отырғанындай, əлемдік экономикалық дағдарыстың негізгі себептерінің бірі дамыған елдердегі еңбек өнімділігінің барынша төмендеп кеткендігі. Сондықтан, Еуропалық одақ құрамына кіретін елдердің экономикасын тығырықтан алып шығудың тиімді жолдарының бірі еңбек өнімділігін арттырып, халықты жұмыспен қамту мəселесін жан-жақты реформалау болып табылады.

Аталған қаржыны экс-президенттің туыстары екі күн ішінде төлеуі тиіс. Оның адвокаттары осы қаражатты төлегеннен кейін, прокуратурадан Х.Мүбəракқа қатысты тергеу ісін тоқтатуды талап етуі мүмкін. Бұдан екі күн бұрын Хосни Мүбəрак тергеу ісін əрі қарай жалғастыру үшін түрме госпиталынан Каирдегі əскери госпитальға жеткізілген болатын. Египеттің кассациялық соты 13 қаңтарда бұрынғы президенттің ісін қайта қарау жөніндегі өтінішін қанағаттандырған еді. Оған қатысты істі тыңдау қашан өтетіні əзірге белгісіз.

Бас министрді отставкаєа жіберді Пəкстанның премьер-министрі Раджа Первез Ашраф кеше Белуджстан провинциясының бас министрін отставкаға жіберді. «Франс-пресс» ақпарат агенттігінің хабарлауынша, бұған аталған провинцияда бірнеше террорлық əрекеттер салдарынан 115 адамның қаза табуы себеп болған. Премьер-министр мұндай шешімді Кветта қаласында мұсылман шиитердің халықтың қауіпсіздігін қорғауда биліктің ешқандай да əрекет етпей отырғанына қарсылық білдіруі кезінде олармен кездесуінде қабылдаған. Сондай-ақ, премьер-министр алдағы екі айда Белуджстан провинциясын арнайы тағайындалған губернатор қадағалайтынын мəлімдеді. Бұдан бөлек премьер қаза тапқандар туыстарының қойған бірқатар талаптарымен де келісті. Террорлық əрекеттер жасалған күннің ертесінде мерт болғандардың жақын туыстары олардың мəйіттерін жерлеуден бас тартқан еді.

190 адам бостандыќќа шыќты Грузияда сотталғандарға рақымшылық жасау туралы құжат күшіне енді. Осыған байланысты бір күннің ішінде саяси белгілері бойынша сотталған 190 адам бостандыққа шықты. Бұл жөнінде «Интерфакс» ақпарат агенттігі хабарлады. Бостандыққа шыққандардың арасында елдің бұрынғы билігі «ресейлік жансыздар» деп айып таққан Рубен Шикоян, Тариель Абашидзе, Вячеслав Плужников, тағы басқалар бар. Агенттіктің ақпараттарына қарағанда, оларға 2011 жылдың жазында үкім шығарылған. Рақымшылық жасалуына байланысты жақындағы екі айда үш мың адам бостандыққа шығарылады. Бас бостандығынан айырылған тағы 14 мың адамның жазасының мерзімі қысқартылады. Парламент қабылдаған бұл заңға ел президенті М.Саакашвили вето қойған болатын. Ал құжат өткен сенбіде парламентте көпшілік дауыспен қабылданды.

Ќысќа ќайырып айтќанда:  Ресей қорғаныс министрі Сергей Шойгу министрліктің бас əскери дəрігері В.Новиковты əскерилерге тиісті медициналық көмектер көрсетілмейтіндігіне байланысты қызметінен босатты.  Қытай билігі Пекинде жаңа əуежай құрылысын салу жобасын бекітті. Оның құны 11,2 миллиард долларды құрайды.  Нью-Иорк штатының губернаторы жұқпалы тұмаудың кең таралуына байланысты штат аумағында төтенше жағдай жариялады.  Ресейлік «Севмаш» кəсіпорны осы жылдың шілдесінде «Борей» жобасы бойынша бесінші стратегиялық атом сүңгуір крейсерін, ал қараша айында алтыншы крейсерін жасауды жоспарлап отыр.

Əскери операцияєа Ўлыбритания да ќосылды Бірқатар ақпарат агенттіктерінің хабарлауынша, Ұлыбритания Малиге исламшыларға қарсы күрес операцияларын жүзеге асыру үшін халықаралық күштер ретінде екі əскери көлік ұшағын аттандырады. Корольдіктің əскери-əуе күштерінің ұшақтары кеше немесе бүгін ұшып шығуы тиіс. Олардың ұшақтары Малиге осы елде əскери операциялар жүргізіп жатқан Францияның өтініші бойынша келетін сияқты. Сондай-ақ, бұл елге Батыс Африкадағы шағын мемлекеттер саналатын Того, Нигер, Буркино-Фасо жəне Нигерия да жалпы саны 500 адамдық шектеулі контингент жіберетіндерін мəлімдеді. Өткен жылдың сəуірінде көтерілісші туарегтер Малидің солтүстігіндегі аумақтың басым бөлігін өздерінің бақылауына алған еді.

Бірегей обсерваторияны да бїлдірді Австралияның Жаңа Оңтүстік Уэлс штатындағы табиғи өрт оншақты тұрғын үйді жайпап, Австралиядағы ірі телескоп «Сайдинг-Спринг» обсерваториясын бүлдірді. Бұл жөнінде кеше ВВС News хабарлады. Аталған агенттіктің мəліметтері бойынша, 30-дан астам тұрғын үй мен ғимарат өртке оранған. Осы штаттың аумағында 170-ке жуық өрт ошағы тіркелген, соның 30-дан астамы əлі ауыздықталмай отыр. Өрт сөндіру қызметінің деректеріне қарағанда, келтірілген шығын көлемі аса үлкен. Ал «Сайдинг-Спринг» обсерваториясы линзасының диаметрі 3,9 метр екен. Линза Австрия мен Ұлыбританияда жасалыпты.

Жасґспірімніѕ «мыќтылыєын» ќара! «Рейтер» агенттігінің хабарлауынша, италиялық ата-ана асырап алған 13 жастағы жасөспірім əкесінің «Мерседес» автокөлігін «қуып» кетіп, Еуропа аумағындағы жолдармен 800 шақырымды басып өткен. Қалтасында 200 еуросы бар жасөспірім Италияның солтүстігіндегі шағын Педеробба қаласынан жолға шығып, автокөлікпен бір тəулікке жуық жол жүріпті. Оны Германияның Лейпциг ауданында ғана қырағы полицейлер байқап қалып, тоқтатқан екен. Əлгі бала осының алдында асырап алған анасына ренжіп, өзінің Польшадағы биологиялық əке-шешесін жəне қарындасын іздеп жолға шығыпты. Полиция қызметкерлерінің айтуынша, ол өзінің қателігін мойындаған əрі кешірім сұраған. Сонымен қатар, ол автокөлік жүргізуді, жол картасын пайдалануды жақсы білген. Интернет материалдары негізінде əзірленді.

www.egemen.kz

15 қаңтар 2013 жыл

5

 Тарих толқынында Ресейде жылнама толтыру ерте кезеңде басталса, атышулы қаһарлы Иванның тұсында ол мемлекеттік маңызы бар іске айналады. Тарихи оқиғаларды тізіп жазып отыру орталықта ғана емес, белді қалалардың бəрінде де қолға алынған. Сол тарихи шежірелі дүниелерді əр кезде қарастыра жүріп, Сібір мен қазіргі қазақ даласына қатысты талай деректерге кезіктік. Əсіресе, СалтыковШедрин кітапханасының қорында сақталған «Историческая справка о выдающихся событиях и правительственных актах относящихся к истории как в Акмолинской области, так и других смежных областей и губернии Западной Сибири» деген мұра тарихи мəліметтердің молдығымен назар аударды. Онда 1554-1800 жыл аралығындағы, яғни үш ғасырға жуық уақыт ішіндегі Ресей-Сібір, Ресей-Ұлы Дала қатынастары мұқият тізілген. Орыс қауымы Сібір жайлы алғаш рет Себастьян Мюнстер деген саяхатшының 1544 жылы жасалған космографиясы арқылы біліпті. Арада он жыл өткенде, 1555 жылы орыс патшасы Иоанн төртіншіге Сібір ханы Едігердің елшілері келеді. Жылнамада Едігер Тайбұға руынан делінеді. Бұл сапарда хан адамдары қандай мəселе шешкені айтылмайды. Шамалы уақыттан соң, 1557 жылы Сібір билеушісінің Мəскеуге тарту-таралғы жіберуіне қарағанда, екі ел белгілі бір келісім жасап, алыс-беріске жол салған секілді. Соның дəлелі ретінде есімі қазақ-орыс тарихында ежелден белгілі көпестер Строгановтарға Кама мен Чусо (Жуса) өзендерінің бойынан жер бөлініп берілгенін айтуға болады. Осыдан соң, екі елдің арасындағы жағдай шиеленісе бастайды. Шайбандар əулетінен шыққан Көкжал Көшім Ресейге жер бергені үшін Едігерді жəне оның інісі Бекболатты өлтіреді. Кең-байтақ Сібірдің тізгінін енді жаңа намысқой, Өжет хан қолына алады. Оның дəл сол тұста Ресеймен түпкілікті қарымқатынаста не ойлағанын тап басып айту қиын. Бұл жерде бір ұйғарымның басы ашық тəрізді. Көшім орыс патшасына: «Сібірге көзіңді сүзбе, оның тарихи иесі бар. Егер сұғына енбек болсаң, жан алып, жан беріскен қырғынға ұшарайсың», – дегенді ыммен де, əрекетпен де ұқтыруға тырысқаны аңғарылады. 1570 жылы Иоанн IV-ге хабар салып, байланыста болуға қарсы еместігін білдіреді, елші жіберуді сұрайды, тіпті алым-салық төлеп тұрмақ та болады. Орыс патшасы оған қылаусыз сенген шығар, 1571 жылы елшілерін аттандырады. Көшім келген топтың басшысы, Третьяк боярдың ұлы Суровцев-Чубуковты өлтіреді. Жедел атқа қонып Мəскеу князьдігіне қарайтын естектер (остяк) мен вогулдарды өзіне қосып алады. Мұндай қорлыққа Ресейдің төзбейтіні, қарсы амалға баратыны анық еді. Көшім шұғыл түрде одақтас іздейді. Сол жылы Бұхара ханы Абдоллаға ниеттес екенін білдіріп, оның талап-тілегімен Сібірге ислам дінін енгізуге кіріседі. Иоанн ІV болса, аймақта ықпалы күшті əрі шіріген бай Строгановтардың ашкөздігін пайдаланып, Көшімге қарсы салады. Орал тауларының бергі беті мен Тобыл өзенінің алабын алуға рұқсат береді, Көшімнен қашқан кейбір жұртты маңайына топтастыруды бұйырады. Атарман-шабарманы ретінде қарақшылығымен аты шыққан содыр Василий Тимофеевич Ермакты жібереді. Сол тұстағы қаһарлы қарулардың бəрімен мұздай қаруланған казактарды бастап Орал тауынан асқан Ермак Сілбі өзенінің Строгановтарға жақын аңғарын қыстап шығады. 1579 жылы Көкұя өзенінің Жуса өзеніне құятын жерінде бекініс қалашық салады. Бұл қамал Сібірге қарулы жорықтың стратегиялық əскери орталығына айналуға тиіс болатын. Сонда жыл бойы дайындалып, 1580 жылы Таран-Шу, Тағыл (Тагиль), Тұра өзендерін кезек жүзіп келіп, Үсен деген жерде сібірліктермен алғаш рет шайқасады. Ұрыс барысында алға жылжи отырып Енанши (қазіргі Туринск) қаласын тізе бүктіреді. 1 тамызда ЧингиТұра (Түмен) қаласына кіреді де қысты сонда өткереді. Сібірді мекендеген, түрлі атаға бөлінген елдің Көшім ханға тұтас бағынбауы, князьдіктерге бөлініп, əрқайсысы дербес саясат ұстануы Ермакты жеңістен жеңіске жеткізеді. Мамыр айында Тұра өзенін ұзыннан жайлаған Қошқар, Бəрібар, Майтамбас иеліктерін талап, тонайды. Маусымда Қайыңды, Қарауыл, Бабасан атырабында жортып, Қарашың қалашығын бағындырады. Қыркүйекте Ертіске өтіп, Атық қаласына жайғасады. Қазан айында Көшіммен жəне оның жиені Мəметқұлмен Шуваш мүйісінде бетпебет шайқасып, қиянкесті ұрыста үстем болады. Бұл шайқас Көшімнің сан жылдарға созылған əуре-сарсаңының басы еді. Қолбасылық қабілеттің жоқтығы, Ермактың жасағына тойтарыс беретіндей əскери амал табуды ойламау, көзсіз бірбеткейлік пен лайықты күш-қуатқа негізделмеген дүлей батылдық шығыннан шығынға ұшыратты. Көшімге, тіпті, астана ретінде саналған əуелде Сібір, кейін, Ескер (Искер) атанған төл қаласы да қорған бола алмады. 26 қазанда Ермак оны аталған шаһардан қуып шықты. Көшім Ертістің бойындағы стратегиялық маңызы ерекше бас қаласынан айырылды.

1581 жылдың желтоқсанынан бастап бүкіл Сібір мен Ертіс, Тобыл, Есіл бойын үрей жайлап алды. Ермак қарақшыларының күштілігі мен қатыгездігі жайлы дақпырт ұлан даланы кезіп кетті. Көшімнің қашқынға айналғаны туралы суық сөз де елді одан əрі дүрліктірді. Дəл осындай тайғанақ жағдайдағы жұрттың біріне-бірі жалғасқан жеңістерден соң əбден желігіп алған қарақшыларға қарсы тұрар қауқары қалмағандай еді.

1582 жылғы ақпанда Баға өзенінің

сағасында Сібір өңірін аһ ұрғызған тағы бір оқиға болды. Ермак осы жерде Мəметқұлдың жасағын талқандап, оны қолға түсірді. Көшімнің сенген адамы жаудың тұтқынына айналды. Бұл Ермактың даңқын асырды, Мəскеудің алдындағы беделін күшейтті, оның əскерін нығайту туралы шешім қабылданды. Соның өтеуі секілдендіріп Ермак Иоанн IV-ге атаман Иван Кольцоны аттандырып, патшаны бүкіл Сібірдің билеушісі деп жариялады. Ресей тираны Иоанн ІV Ермакты сырттай қолпаштағанымен іштей оған сенбейтін. Казак атамандарының атаққұмарлығы, билік жолында ештеңеден тартынбайтындығы ойландырмай қоймайтын. Ол Ермактың ұлан-ғайыр Сібірде жеке-дара ойнақ салуы патшалық үшін қатерлі деп білді. Жеңімпаз казак

В.Суриков. «Ермактың Сібірді бағындыруы» суретіне эскиздер

Сілкінген Сібір, бўлќынєан Дала Алдан СМАЙЫЛ,

жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты.

жайлы аңызға айналған мадақ Ресейге тез тарап жатқаны да күдіктендірген. Мұндай сойқанды қара халықтың көзсіз құрметтейтінін бір сəтке де естен шығаруға болмайды. Осындай байлам-пайымдарды екшей келе Иоанн ІV Сібір мен Ертіске атаман Богдан Брязга бастаған екінші жасақты жөнелтті. Ол Ертістің төменгі ағысына Ермактан бұрын жетіп, Тұртас, Аремян, Шыңғал (Цынгал) қалаларын алды. 20 мамырда Самарды бағындырып, Обь өзеніне шықты. Сүмқұт (Сумгут) қаласына басып кіріп, естек князі Алашаны шегінуге мəжбүр етті. Енді бүкіл Самара аймағы Ресейдің қол астына қарады. Ермак бұл кезде жаулап алған жерлерінде ойына келгенін істеп жүрген болатын. Бетіне тіке қарағанның басы шабылды, қыз-келіншек абыройдан айырылды, мал-мүлік тоналды. Қара халық басы ауған жаққа босты, ал кеудесінде намыс оты бар азаматтар тізе қосып бас көтерді. Вогулдар Чардын қаласына шабуыл жасап, Ермактың ел ішінде топтоп болып ойнақ салған қарақшыларын қыруға кірісті. Ермакты сібірліктер ғана емес, Ресейдің сол өлкеге жақын жерлеріндегі воеводалар да жек көретін. Оның еркінсіп кеткені соншалық, патша атынан жеткен нұсқауларды орындай бермейтін. Воеводалардың жаулап алынған дүние туралы дерек беруін талап етіп келген шабармандарына жұрт алдында дүре соғатын. Осының бəрі қытығына тиген воевода Василий Пелепелицин Мəскеуге Ермактың оспадарлықтары жайлы шағым хат жөнелтті. Иоанн ІV бұл шағымға мəн берген жоқ, ол үшін əзірге Сібірдің тез жауланып алынуы бəрінен де қымбат еді. Жазалаудың орнына Ермакка сый-сияпат жіберіп, ай сайын төленетін жалақы тағайындады. Ермак бұрынғысынан да құтырды, Обь өзенінің қос қапталын ұлардай шулатты. Қоңды жəне Қазым ұлыстарын шауып, 1583 жылдың 1 шілдесінде Таулы өзенінің аңғарындағы Лабуту қаласын алды. Пашен өзенінің бойында вогулдармен қақтығысып, Қашық, Қондырбай, Табар қалашықтарын өзіне қаратты. 1584 жылдың көктемінде Ертістің Обь өзеніне құяр тұсындағы Бегіш, Шəмші, Залу, Қауырдақ, Сауырқат, Тебінді, Тасатқан қалаларын қиратты. Ермактың осы сойқандары туралы тарихи деректерді қарап отырып, оған жеңістің оңай келгеніне қайран қаласың. Сол тұста Сібірді мекендеген елдің осыншалық қауқарсыздығы қажытады. Казак қарақшылары соғысып емес, ұлан өлкеде емін-еркін қыдырып жүргендей. Сірə осы ғасыр Сібір мен одан тысқары аумақтағы түркітілдес жұрттың арасындағы байланыс барынша əлсіреп, елдік нышан солғын тартқан сорлы ғасыр болғандай. Анығында бұл кезең Ресей отарлауының басталған тұсы болатын. Біздің тарихымыздың тас диірмені кері айналған шақ еді. Тарихи желіге қайта оралсақ, Ермак жорығын əрі қарай жалғастырады. Тасатқан қаласында отырғанда Көшімге Бұхарадан керуен бара жатқанын естіп, Ертіске аттанады. 6 тамызда осы ұлы өзеннің оңашалау тұсында дамылдап

жатқанда қазақтар тұтқиылдан тап береді. Қарақшылар жасағы қарсылық көрсетіп үлгермейді, көбі қырылады. Өзенге қарай бас сауғалап қашқан Ермак жағадағы қайыққа секіріп мінген. Алпамса атаманның өзін, зілдей сауыт-сайманын көтере алмаған қайық аударылып, Сібір мен Ертісті алты жыл қанқақсатқан сойқан тұңғиыққа батып жоғалады. Бұл оқиға Мəскеудің Сібірді одан əрі жаулау жөніндегі қаракеттерін уақытша тоқтатты. Атышулы қарақшының өлгенін естіген Сібір елі атқа қонды. Көшімнің ұлы Əлей (Алей) шұғыл қимылдап, сол 1584 жылдың соңында Сібірдің билігін қолына алды, өзін ханмын деп жариялады. Мəскеуден Иван Глухов бастап шыққан əскери экспедиция бұл хабарды естіген соң кері оралды. Көшімнің ұлына дайындықсыз қарсы келу қауіпті еді. Сібір алқабы сабырын тапқан секілденді. Сыртқы жаудан арылған соң өзара ескі қырқыс кезегін күтіп тұр еді. Едігердің ұлы Сейтек Əлейге əке кегімен шүйлікті. Өзіне тілектес бекзадалармен тізе қосып, қалың қолмен аттанды. Əлей күш-қуаты аздығынан еріксіз жылыстауға мəжбүр болды. Сібір өңірі осыдан соң, шамалы уақытқа болса да, байыз табады. Сейтек жақтастарын көбейтіп, билігін нығайта түседі. Енді оған бірді-екілі атаманның жасағы қаһарлы бола алмайтын.

1584 жылы Иоанн ІV дүние салып, Ресей тағына отырған Федор Иоанович басқа амал іздейді. Ең алдымен Сібірді жаулауға бағытталған барлық іс-əрекетті

хан-сұлтандарды сыпыра дəріптеуден арылуға тиіспіз. Егер исі түркі жұрты, оның ішінде Қазақ елі үш-төрт ғасырдың көлемінде жерден де, еріктен де жағалай айырылып, ХІХ ғасырда орыстың басыбайлы боданына айналса, тақтағы əмірші мен ордадағы ақсүйектердің саяси-рухани əлсіздігінің де салдары екенін естен шығаруға болмайды. Солардың бірі Сейтек еді десек, ол ел тарихының сахнасына қайта көтеріле алған жоқ. Ал Федор Иоаннович патша Сібірде орыс қалаларын көбейтуге кірісті. Оның бұл қарекетіне Сейтектен соң ел билеуге дəмеленіп атқа қонған Көшім бөгет бола алмады. 1590 жылы Тобыл қаласының маңындағы жұртты шауып қыр көрсеткеннен соң воевода Кольцов – Масальский Есіл өзеніне дейін қуып, кіші ұлы Əбілқайырды қолға түсіреді. Сібірде енді мүлде жаңа өмір басталды. Шұғыл салынған Березов, Сургут, Пелым қалалары өңірді уысында ұстады. Ресейден ағылған қара халық, казактар мен ойдан-қырдан қашқан қылмыстылар байырғы елді жайлы қоныстарынан қуып шықты. 1594 жылы іргесі қаланған Тара шаһары Тобылдан кейінгі ірі қалаға айналып, əскери күштің біразы сонда шоғырланды. Сібірде сандалып қалған кейбір жергілікті бекзадалар Мəскеумен жылы сөйлесіп қана жан бағуға болатынын түсінді. 1594 жылы Федор Иоаннович патшаға естек князі Онжа Алашұлы келіп, өз жұртын басқару құқын сұрап алады. Осы жылы орыс əміршісіне

Біз, тегінде, өткен тарихты жазғанда, бұрынғы хансұлтандарды сыпыра дəріптеуден арылуға тиіспіз. Егер исі түркі жұрты, оның ішінде Қазақ елі үш-төрт ғасырдың көлемінде жерден де, еріктен де жағалай айырылып, ХІХ ғасырда орыстың басыбайлы боданына айналса, тақтағы əмірші мен ордадағы ақсүйектердің саяси-рухани əлсіздігінің де салдары екенін естен шығаруға болмайды. үйлестіретін орталық құруды ойлайды. Ондай орталық Сібірдің өзінде шаңырақ көтеруге тиіс еді. Осы байламмен 1587 жылы Тобыл қаласын салу жұмысы қызу басталып кетеді. Шаһардың тізгінін əккі воевода, Сібір өңірін жақсы білетін Данил Чулковқа ұстатады. Қала құрылысы бітпей жатып Мəскеуден, Петербор мен басқа да жерлерден кəнігі саяхатшы тарихшылар жиналады. Сібірді зерттеу нақты қолға алынады. Халықтың саны, құрамы, дəстүрі, ішкі бірлігі, билеушілеріне қаншалықты адалдығы, қару-жарағы, түгел жіпке тізіледі. Жансыздар Сейтектің ордасына дейін енеді. Оның батырларға тəн мəрттігі мен аңқаулығын пайдалану жоспарланады. Чулков 1588 жылы Сейтекті қонаққа шақырып, Оразмұхамет сұлтанды жəне кезінде Ермактың оң қолы Иван Кольцоны өлтірген Қара Мырзаны ерте келуді өтінеді. Үшеуі қаннен-қаперсіз Тобылға жетеді. Оларды тағатсыз күтіп дайын отырған Чулков дереу тұтқындап, Мəскеуге айдайды. Он жылдан астам уақыт Сібірді талап тонаған Ресейдің қайдағы бір воеводасына осылай алдану Сейтек пен Оразмұхаметтің алысты болжайтын адамдар еместігін дəлелдейтіндей. Біз, тегінде, өткен тарихты жазғанда, бұрынғы

Тəуке хан да елші аттандырып, жиені Оразмұхаметті босатуды өтінеді. Оның бұл тілегі жауапсыз қалдырылған. Ал іздеушісі жоқ Мұхаметқұлдың шешесі жəне жақын-жуығы болып табылатын 38 адам Түменнен Мəскеуге жөнелтіледі. Сірə жұлып-қашып соқтыға берген Көшімнен сақтанса керек. Ол Ом өзенінің бойын жайлап, Барабы татарларынан алым-салық жинайды. Бұған қарсы болған ел Көшімге көнбей ереуілдеп, мазасыз ханның ордасына айналған Тунис қаласынан қуып шығады да, өздерін Ресейдің құрамындамыз деп жариялайды. Төл жұртына сыймаған Көшім бұл кезде жалғыз жортқан жаралы жыртқыш тəрізді еді. Ол Ресей отарлаушыларына қарумен қарсы шығуды одан əрі жалғастыру керек пе, əлде бітімге келген дұрыс па, қай жолды таңдарын білмей сарсаңға түскен-ді. Осы қиын күндерде, 1597 жылы тұтқындағы ұлы Əбілқайыр əкесіне сəлем жолдап, Мəскеуге, патшаға барып тізе бүгуді өтінеді. Сол əсер етті ме, Көшім толқып жүріп Тар қаласының воеводасына ымыраға келейік деген тілекпен шығып, Ертіс өзенінің бос аңғарын еркін жайлауға рұқсат сұрайды. Пəтуаның орнына шабуылға ұшырайды. 1598 жылы воевода Иван Масальский Көшімнің қонысына лап қойып, бірнеше əйелін балаларымен бірге алып кетеді. Мал-мүлкін

де айдатып алады. Қанқақсаған Көшім Ертістің бас жағындағы қалмақтарға жетеді. Ол жерде ұзақ тұрақтай алмай қазақ өлкесіне өтеді. Қорғалжында бірер жыл аялдап, қарақалпақтарға жылыстаған. Сол маңда кісі қолынан қаза табады. Өзіміз сүйеніп отырған «Историческая справкадағы» бұл мəлімет пен «История Казахстана в русских источниках ХVІХХ веков» (ІІ том, 265-бет) еңбегіндегі деректе алшақтық бар. Онда Ремезовтің жазбалары келтірілген. Орыс саяхатшысы: «Көшім аз ғана тобымен Ноғай өлкесіне өтті, сонда кедейшілікпен күндерін өткізді. Ноғайлар бүкіл руларын жинап Көшімді өлтірді, адамдарын ұрып соқты. «Ей, əйгілі ұры, Мұртазаның ұлы, əкең бізге талай зорлық жасап еді. Сен қазір байғұс болып қалсаң да тыныш жүрмессің, лаң саларсың десті», деп жазады. Көшім жайлы өз тарихшыларымыздан білетініміз көп емес. Сібірдің Өжет ханы. Арғы тегі Шайбани əулетінен таратылады. Шоқан Уəлиханов Н.Карамзиннің мəліметін негізге алып, қазақ еді деген тоқтамға келеді. Көптеген қателіктеріне қарамастан Көшім Ресейге қарсы күресімен тарихта қалды. Орыс ертегісіне «Кащей бессмертный» деген атпен мəңгілік енді. Тағдыры қиын ханның азаттық жолындағы күресін көп əйелден туған ұлдары алма-кезек жалғастырды. Ол жайында сəл кейінірек əңгімелемекпіз. Ресей тағына Борис Федорович Годуновтың отырған кезіне келсек, ол орыс жұртын 1598 жылдың 1қаңтарынан 1604 жылдың 13 сəуіріне дейін биледі. Осы аралықта Сібір өңірі елеулі жеңілдіктерге қол жеткізді. Түпкі тегі түркі болып табылатын Борис Годунов қанына тартпағанның қары сынсынның кебімен сібірліктерді алым-салықтан босатты. Патша Көшімнің тұтқындағы үй-ішіне де кеңпейілділік танытты. Ұлдарына ханзада атағын бергізді, тұрмыс қажеті қазынаның есебінен өтелетін болды. Қашып жүріп көз жұмған ханның əйелдері мен етжақындарын Ростокино селосынан Мəскеуге алдыртты. Борис Годунов Ресейде мүсəпір күй кешкен қандастарына жасаған жақсылығын мұнымен шектеген жоқ. Тұтқындағы Оразмұхаметті Қасым ханның иелігінде болған елдің хан тағына отырғызды. Бұл Ресей əлділерінің талайына ұнамаған шешім еді. Оларды патша: «Дала халқын біз мейірімділік танытқан, сол жерде туып-өскен адам басқарса, жұрт уысымыздан шықпайды», деп тоқтатты. Көшімнің үй-іші Оразмұхаметтің келісімімен енді соның ордасына қоныстанды. Қасым ұрпағын паналауға ықтиярлығы жоқ кейбір балалары Мəметқұлдың жанында қалды. Годунов Сібір жұртын егін егуге үйретуді көздеп, осы шаруамен айналысқандарға жеңілдіктер қарастырды. Егер аңшылар дəн сеуіп өнім жинай бастаса, сібірліктерден құндыз терісі түрінде алынып келген салық азайтылды. Соның нəтижесінде Тұран қаласы мен Ниц өзенінің маңындағы ел жер өңдеуге кірісті. Ресейдің осы тұстағы сыртқы саясатына назар аударсақ, дала елін бейбіт отарлауға айрықша мəн берілгенін көреміз. Борис Годунов сол саясаттың ұтымды тəсілдерінің бірі татар, қазақ, башқұрт

дəулеттілеріне орыс ақсүйектеріне тəн атақтарды беру деп білді. Көнеден бар Тайшын əулетінің бекзадасы, обдар жəне естек жұртын билеп отырған Мамрук 1601 жылы князь мəртебесіне лайық деп танылды. Татар ханзадасы Баян да осы атаққа ие болған талайлардың бірі. Ол сол құрметтің қайтарымы болсын деген шығар, Годуновтың нұсқауымен салынған Том қаласының құрылысына үлесін қосты. Шаһардың іргесі 1604 жылы қаланды. *** Борис Годунов өмірден өткен соң Мəскеудің сыртқы саясаты күрт өзгерді. Жаулап алынған жерлерден салық қайтадан алынатын болды. Шұрайлы өңірлерден байырғы жұртты күшпен ығыстырып, орыс шаруалары Сібірге кеуделеп енді. Олар үшін ұсақ ұлттардың көк тиын құны жоқ еді, атып-асып ойларына келгенін жасады. Бұл зорлық қарсылық туғызбай қоймайтын еді. Василий Иванович Шуйский таққа отырған 1606 жылы Обь естектері бас көтерді. Алым-салық жинаушыларды соққыға жығып, бұрынғы жерлеріне салынған усадьбаларды өртеді. Ұзақ қорлық-зорлықтан төзімін тауысқан көтерілісшілер Федор Иванович патшадан ел басқару құқын алған Онжа Алашұлынан ата-қоныстарына қайтаруды талап етті. Бұл талап ішінара орындалды. Оған қанағаттанбаған естектер вогулдармен жəне самодтармен бірігіп Березов қаласын қоршайды. Шаһардың маңындағы орыс помещиктері мен шаруаларын тонап, екі жыл бойында өңірді дүрліктірумен болады. Сол екпінмен 1609 жылы татарларға қосылып Түмен қаласын қирату мақсатымен тікелей шабуыл жасайды. Қала қорғанысы олардың екі айлық шапқыншылығына төтеп береді. Бұл кезде қазақтар Том қаласының маңындағы орыс келімсектерін ойрандап жатқан.

1610 жылғы 17 маусымда Василий Иванович Шуйский көз жұмып, Ресей тағы 1613 жылға дейін иесіз қалады. Сібір жұртының ереуілі одан əрі күшейеді, ноғай татарлары Тобылдың бойынан орыс жасақтарын ығыстырып, Түмен қаласына қауіп төндіреді. Вогулдар Пелымге өрт қояды. Сірə Ресей тағының бос тұрған өлара шағын пайдаланып қалуды ойлаған шығар, 1611 жылы Тар қаласына қалмақ тайшысының елшілері келіп, Тобыл, Жайық, Ембі өзендерінің бойын жəне Еділдің төменгі ағысындағы өңірлерді қарап шықпақ болады. Алайда бұл өтініш Ресей тарапынан қабылданбаған. Аталған аумақтың тыныш емес екендігі, ереуілдеген елдің қатерлі екендігі айтылады. Қалмақтардың, яғни жоңғарлардың қазақ жеріне көз салуы туралы алғашқы орыс дерегі осы. Сол кезден бастап Ресейдің жоңғарлар арқылы қазақ даласының берекесін қашыру жөніндегі жоспары жасалды десек, қателесе қоймаспыз. Бұған ең алдымен қазақ тарапынан отарлау əрекеттеріне қарсылықтың күшейіп бара жатқаны негізгі себеп болуы əбден мүмкін.

1614 жылы қазақтар мен татарлар Том қаласына шабуыл жасап, шаһардың бекінісіне от жебелер атқылап өрт қояды. Іштегі елді үш ай сыртқы байланыстан үзіп, азық-түліктен тарылтады. Қиын жағдай таққа 1613 жылы отырған Михаил Федоровичке мəлімделіп, Томға Пелым қаласы арқылы жасақ жеткізу қарастырылады. Ол жеткенше шабуылдаушылар тарап кетеді. Жаз бойы арпалысқанда берілмеген қаланы күздің қара суығында торуылдау қиын еді. Осы жылдары Сібірге Англияның да көзі түскен. 1614 жылы Ұлыбритания корольдігінің арнайы елшісі Джон Мерик Мəскеуге келіп, Обь өзені арқылы Үндістанмен еркін сауда жасауға рұқсат сұрайды. Ресей осы саудадан алынатын кеден салығын қанша көбейтсе де Джон Мерик қарсы болмайды. Мұның сырына үңілген орыс жағы ағылшындардың негізгі мақсаты Сібірге түбегейлі орнығу екенін аңғарып, ұсынысты қабылдамайды.

1616 жылдан бергі мерзімде Борис Годуновтың тұсында Ресей ақсүйектерінің атақ-лауазымына ие болып, Мəскеу мен басқа да ірі қалаларда шенді қызметтер атқарып жүрген бұрынғы сібірліктер төл жұртына қамқорлық жасауға талпына бастаған. Солардың бірі Сібірден шыққан алғашқы бояр Куракин жергілікті аңшылардан алынған бағалы аң терілерін теңіз арқылы шетелге сатуға тиым салдырады. Өйткені, шеттен келген саудагерлердің сұранысы сұрапыл болатын, құндыз бен жанаттың терілерін тонналап əкететін. Соған орай орыс іскерлері сібірліктерді орман аңын күні-түні қыруға мəжбүр етті. Əрі аса құнды теріні олардан тым арзанға алатын. Мұның соңы Сібірдің құлазып, елдің кəсіп пен ырзықсыз қалуына əкеліп соғатын еді. Куракин бар беделін салып жүріп, аң терісін бұдан былай қазынаның арнаулы орындары арқылы сатып алу тəртібін енгіздіреді. Жыл сайынғы ауланатын аң саны алдын ала анықталатын болады. Ал жергілікті халықтың наразылығы бəрібір басылмайды. Осы 1616 жылы естектер Сургуттың мазасын алып, оқтын-оқтын шабуылдаса, Көшімнің ұлы Есім тұтқынға түскен ағасы Əлейдің орнына өзін Сібір ханы деп жариялап, қалмақтармен одақтасады. Тайшы ХоОрлектің қызына үйленіп, орыс қалалары мен келімсектеріне қарсы жорыққа шығады. (Жалғасы келесі санда).

6

www.egemen.kz

15 қаңтар 2013 жыл

 Толғандырар тақырып «Ерекше назарды мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын арттыруға аудару қажет. Міндет – мемлекеттік аппараттың халықпен өзара қарымқатынастарында біржақты-өктем көзқарастардан арылып, азаматтарға мемлекеттік қызметтерді тиімді жəне жедел түрде көрсетуге көшу». Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың ел халқына Жолдауынан.

Бүгінде қоғамдық қызмет көрсету түрлері көп. Мүмкіндігімізше, қалағанымызды таңдап, қажетімізді тұтына аламыз. Алайда, мемлекеттік қызмет түрлерін тұтыну кезінде таңдау құқымыз жоқ, əр мемлекеттік қызметті белгіленген мемлекеттік орган ғана ұсынады. Осы тұрғыда мемлекеттік қызмет сапасын арттыру жолдарын жəне көрсету стандарттарын түсіндіру мақсатында ҚР Қаржы министрлігі Кедендік бақылау комитетінің тəуекелдерді талдау жəне статистика басқармасының бастығы Аян Мəуленбайұлы КӨЛБАЙМЕН əңгімелескен едік.

Аян КӨЛБАЙ:

даму жəне сауда министрлігіне жіберді. ҚР Үкіметінің қаулысына сəйкес аталған қызмет түрлерін стандарттау жəне регламенттеу жоспарланған. Қазіргі уақытта осы аталған кеден органдары көрсететін 6 мемлекеттік қызмет бойынша стандарттар бекітіліп, регламенттер əзірленуде. Сонымен қатар, «Бизнеспроцестерді оңтайландыру жəне автоматтандыру бойынша» іс-шаралар жоспарына сəйкес Кедендік бақылау комитеті көрсететін мемлекеттік

«Мемлекеттік ќызметтер стандарттары ќарапайым жəне тїсінікті болуы тиіс» – Аян Мəуленбайұлы, Елбасы Жолдауында мемлекеттік қызмет көрсетудің сапасы жөнінде арнайы айтылды. Бұл сіздердің жұмыстарыңызға тікелей қатысты талап. Əңгімемізді мемлекеттік қызмет көрсету стандарты туралы түсініктен бастасақ. Жалпы, стандарттау дегеніміз не?

– «Стандарттау» – тұтынушыға ең жақсы өнімді жеткілікті мөлшерде əрі қолайлы бағамен ұсыну үшін өнімнің жоғары сапасы мен өндірістің ең жақсы тəсілінің үйлесуі болып табылады. «Мемлекеттік қызмет көрсету стандарты» – мемлекеттік қызметтің сипаттамасына, түріне, мазмұнына жə не нəтижесіне бекітілген талаптарды белгілейтін нормативтік құқықтық акт.

– Стандарттау мəселесіне қатысты арнайы қабылданған маңызды құжаттар негізінде қандай нұсқаулар бекітіліп, жұмыстар атқарылуда?

– Əр түрлі деңгейдегі мемлекеттік қызметкерлер мен халық арасындағы тұтынушы көзқарасын тудыру бүгінгі заман талабы. Бұл ретте, Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасы негізінде осы жаңа бастаманы енгізу жəне жүзеге асыру үшін бірқатар нормативтік актілер дайындалып, кейбіріне толықтырулар мен өзгертулер енгізілді, мемлекеттік қызмет көрсету стандарты белгіленді. Аталған жұмыстар нəтижесінде ҚР Индустрия жəне сауда министрлігінің Техникалық реттеу жəне метрология жөніндегі комитетінің 2005 жылы Мемлекеттік қызметтерді стандарттаудың жалпы талаптары бекітілді. Онда стандарттау үдерісінің қағидаттары, негізгі терминдері, стандарттау нысандары жəне де басқа компоненттер жайында айтылған. ҚР Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттігінің 2006 жылғы Мемлекеттік қызмет көрсету стандарттарын анықтау үшін модельдік əдістемелік нұсқаулары бекітілді. Мемлекеттік қызмет көрсетудің үлгі стандарты əзірленді. Қазақстан Республикасы Эко номикалық даму жəне сауда ми нистрлігінде жұмыс тобы құрылып, «Мемлекеттік қызмет туралы» Заң жобасы кеңінен талқыланып, əзірленді. Заң жобасы адам өмірінің барлық салаларына қатысты мемлекеттік қызметтегі тұтынушы құқықтары мен міндеттерін кеңейтуге бағытталған. Онда тұтынушының мемлекеттік қызметке жүгінген кезде құқығы мен заңды мүдделері бұзылған жағдайда шағымдану мүмкіндіктері, сондай-ақ, мемлекеттік қызметтерге стандарттар мен тəртіп талаптарын арттыруға бағытталған. Мысалы, баланы балабақшаға тіркеуден бастап мектепке беру, түрлі куəліктерді, құжаттарды ресімдеу, медицина қызметі сияқты тағысын тағы басқа мем ле кеттік қызмет түрлеріне жиі кездесеміз. Бір «əттеген-айы», халқымыздың көпшілігі қандай да бір қызмет сапасының жоғары болуын талап етіп, оған көңілдері толмайтындықтарына шағымданып үйренбеген. Жыламаған баланың кері ғой, талап етуді үйренуіміз, көзқарасымызды өзгертуіміз керек. Сондықтан, тұтынушы мен қызмет түрін көрсететін тарап арасындағы қатынастарды өзгерту қажеттілігі туындайды. Олардың сапасын арттыру үшін белгілі бір стандарттар мен талаптар əзірленуі қажет. Тағы бір айта кететін жайт, Заң

жобасы мемлекеттік қызмет көрсету сапасына қоғамдық мониторинг жүргізуді көздейді. Бұл өз кезегінде басқарушылық шешімдерді қабылдаудағы қоғамдық бірлестіктер мен азаматтардың рөлін арттыруға мүмкіндік береді. Жоба мемлекеттік қызмет жүйесіне тұжырымдамалы түрде аса жоғары жауапкершілікті жүктеп, халықаралық стандарттарға жауап бере алатындығын алқалы жиында Қазақстандағы БҰҰ даму бағ дарламасының тұрақты өкілі Е.Паниклова атап өткен болатын. Жалпы, кедендік органдармен қол данатын мемлекеттік қызмет көр сетуді стандарттау шаралары Мем лекет басшысының жыл сайынғы Жолдауы тапсырмасына сəйкес жүргізіледі.

– Стандарттау жұмысында əлемдік тəжірибеге сүйену қажет екені анық. Дегенмен де, еліміздің тұрағы, менталитетіміз ескерілген болар?

– Əрине, аталған жұмыстар мемлекеттік қызмет көрсетуді стандарттаудағы əлемдік тəжірибелерді зерттеп, олардың Қазақстанға қолайлы жақтарын қарастырып, жергілікті мемлекет жүйесін, халықтың менталитетін ескере отырып жүргізілді. Шетелдерге іссапарлар ұйымдастырылды. Сонымен бірге ҚР Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттігі жанынан Ұлттық жұмыс тобы құрылды. Бұл жұмыс тобына шетелдік жəне отандық тəуелсіз сарапшылар тартылып, жұмыс жоспары бекітілді. Мемлекеттік қызмет көрсетуді стандарттаудың əлемдік тарихына назар аударар болсақ, бұл салада дүние жүзінде алғашқылардың бірі болып, Ұлыбритания 1991 жылы бастаған. Олар стандарттауға шамамен 10 жыл уақыт жұмсаған. Қазіргі күнде бұл елдің мемлекеттік органдары толығымен бекітілген стандарттар бойынша жұмыс атқаруда. Қазақстан ТМД елдерінің ішінде алғашқылардың бірі болып, стандарттауды қолға алды. Ресейде де осы бағытта жұмыстар жүргізілуде. Əлемде мемлекеттік қызмет көрсетуді стандарттаудың екі əдісі бар. Оның біріншісі, жоғарыдан төменге, яғни республика дəрежесінде үлгі стандарттары бекітіліп, сол үлгіге қарай əр қызмет үшін белгілі бір стандарттар бекітіледі. Екіншісі, тө меннен жоғарыға қарай, түрлі қызмет үшін əр аймақтың стандарттары жеке-жеке бекітіледі. Осыған орай еліміз үшін бірінші əдіс таңдалған. Тəжірибеге сүйеніп, стандарттауды дайындау кезең бойынша атқарылып, ұйымдастырылуда. Мемлекеттік органдар мен мекемелер арқылы көрсетілетін қызметтердің ішінен халық үшін маңызы зор қызметтердің стандарттарын өңдеу қажет. Стандарттарды өңдеу үшін басымдық қызметтердің тізімін анықтау барысында көрсетілетін қызметтің əлеуметтік жəне экономикалық маңыздылығы, оның бұқаралығына, сондай-ақ, халық үшін міндетті қызметтер болуына жəне жемқорлық тəуелділігіне қарай анықталған.

– Қазақстанда елуге жуық кедендік қызметтің түрі мемлекеттік қызметтердің тізіліміне енгізілетінінен хабардармыз. Бұл туралы не айтасыз?

– Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау комитеті «Атамекен» ҚҰЭП-пен бірлесіп, елу шақты мем лекеттік қызмет тізімін белгілеп, оны əрі қарай жеке жəне заңды тұлғаларға көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің тізіліміне енгізу үшін ҚР Экономикалық

қызметтің мына түрлерін: «Уəкілетті экономикалық оператор мəртебесін беру», «Кеден өкілдерінің тізіліміне енгізу», «Кедендік тасымалдаушылардың тізіліміне енгізу» мемлекеттік қызметтерін жыл соңына дейін электронды пішінге көшіру жоспарлануда.

– Мемлекеттік қызмет сапасы сын көтермейді деген пікір бар. Қызмет түрінің сапасы халықты қаншалықты қанағаттандырып отыр?

– Жалпы, мемлекеттік қызмет көрсету стандарттарын енгізу, біріншіден, тұтынушыға қызмет көрсететін мемлекеттік органның іс-əрекетін қадағалауды жəне халықпен тығыз байланыста сапалы жұмыс істей білуді талап етеді. Сондықтан, мемлекеттік органдардың сапалы жұ мысын қамтамасыз ету үшін, олардың мақсаты мен іс-əрекет көрсеткішін оңтайландырумен бірге, бұл функциялардың орындалуын арттыру шарт. Мемлекеттік құрылымдар жұмысының тиімділігін арттыру, азаматтарға көрсетілетін мемлекеттік қызметтің сапасын жаңа сатыға көтеру – қазіргі күннің басты міндеттерінің бірі. Мемлекет басшысы – мемлекеттік қызмет көрсету саласы əлеуметтік өскелең талаптарына жауап беріп, соған орай қызмет жасауға тиісті екендігін қадап айтып, қызмет көрсетудің сапасын арттыру саласындағы біраз міндеттердің басын ашып берген болатын.

– Стандарттау бағытында құрылған халыққа қызмет көрсету орталықтарының жұмыстары жайында айтсаңыз. Олардың жұмысы халыққа қаншалықты қолайлы?

– 2005 жылы алғашқы болып мемлекеттік қызмет көрсетуді стандарттау бағытында атқарылған жұ мыстар нəтижесінде бір терезе принципі бойынша қызмет көрсететін Халыққа қызмет көрсету орталықтары ашылды. Елімізде қызмет көрсетудің сапасы жаңа сатыға көтерілді деп ойлаймын. Біріншіден, кезекке тұрудың мəдениеті түзелді. Бұрынғыдай аузымұрнынан шығып тұратын кептеліс кезек, айғай-шу жоқ. Өтінішін алып келген əрбір азаматтың ісі он бес-жиырма минуттың ішінде жасалып бітеді. Мысалы, бұрын осы орталықтар ашылғанға дейін төлқұжат немесе жеке куəлік алу үшін қаланың əр жерінде орналасқан əр түрлі мемлекеттік органдардан құжаттар жинап, банкке барып бекітілген төлемді төлеп əуреге түсетінбіз. Қазіргі таңда бұл қызметті тұтыну үшін тек қана Ха лыққа қызмет көрсету орталығына барамыз, яғни барлығы бір жерде шоғырланған (банк, қажетті бланктер, көшірме, тағы басқалар). Орталықтарда жұмыс орындарының кеңістігі оңтайландырылып, кедергісіз қызмет көрсету үлгісі енгізілді. Операторлар келушілерге бұрынғыдай бір терезе арқылы емес, көзбе-көз отырып қызмет көрсетеді. Барлық жұмыс орындары компьютерлермен жабдықталған. Қызмет көрсету кезінде келуші Электронды Үкімет порталының жұмысымен танысып, соңында оператордың жұмысына да баға бере алады. Сонымен қатар, кезек күтіп отырған кезде қолайлы жағдай жасалған: орындықтар, су сататын автоматтар, газеттер мен теледидар бар.

– Əңгімеңізге рахмет. Əңгімелескен Перизат ЖОЛАМАНОВА.

Су – стратегиялыќ ресурс екені назарда тўруы тиіс (Соңы. Басы 1-бетте). Бұдан кейінгі кезекте ресми өкіл ЭКСПО-2017 көрмесіне қатысты да ақпар беріп өтті. ЭКСПО-2017 көрмесінің Астанада өткізілетіні белгілі болғаннан кейін, 2012 жылдың 6 желтоқсанында Елбасының төрағалығымен ЭКСПО-2017 Халықаралық мамандандырылған көрмесін Астана қаласында өткізу жəне оны ұйымдастыру мəселелері бойынша Мемлекеттік комиссияның алғашқы кеңесі өтіп, оның қорытындылары бойынша Президент бірқатар маңызды тапсырмалар берген болатын. Осы орайда, 15 қаңтарда Премьер-Министр Серік Ахметов ЭКСПО-2017 Халықаралық мамандандырылған көрмесін Астанада өткізудің дайындық барысы жөніндегі мəселелерді қарастыратын Қазақстан Үкіметінің отырысын өткізеді», деді ол. Ресми өкіл, ЭКСПО тақырыбын жалғастыра отырып, 15-17 қаңтарда Астанаға сапармен Халықаралық көрмелер бюросының бас хатшысы Висенте Лоссерталестің келетінін хабарлады. «Астанаға сапары аясында Халықаралық көрмелер бюросының бас хатшысын Президент Нұрсұлтан Назарбаев қабылдайды. Сондай-ақ, В.Лоссерталестің Премьер-Министр Серік Ахметовпен, Премьер-Министрдің орынбасары Қайрат Келімбетовпен, Сыртқы істер министрі Ерлан Ыдырысовпен жəне Астана қаласының əкімі Иманғали Тасмағамбетовпен кездесулері жоспарланған. Сапар мақсаты – ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесінің Астана қаласында өткізілуі мен ұйымдастырылуы бойынша мəселелерді талқылау, сондай-ақ əзірленген іс-шаралар жоспарына кезекті шолу жасау», деді А.Əбибуллаев. Ресми өкіл 17 қаңтарда Премьер-Министр Серік Ахметов мамандандырылған Халыққа қызмет көрсету орталықтарының құрылуы мен қызмет атқаруы мəселелеріне қатысты арнайы Үкімет отырысын өткізетінін, 18 қаңтарда Премьер-Министрдің төрағалығымен Үкімет

кеңесі өтіп, оның барысында ғарыш саласын дамыту мəселелері кеңінен талқыланатынын, Білім жəне ғылым министрлігінің бағыты бойынша 15 қаңтарда 2012 жылғы «Жоғары оқу орнының ең үздік мұғалімі» атағының иегерлерін марапаттаудың салтанатты рəсімі жоспарланып отырғанын жеткізді. Брифингте мемлекеттік органдардың тиімді өзара қарым-қатынастарын қамтамасыз ету жəне билік қызметінің айшықтығын арттыру мақсатында Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінің www. ortcom.kz атты ресми ғаламтор парақшасын ашу мəселесі де назардан тыс қалмады. Брифингке Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің төрағасы Мұрат Оспанов қатысып, агенттік қызметінің негізгі бағыттары, оның ішінде биылғы жылғы тарифтердің өзгеру себептері туралы баяндап берді. «Тұтынушылар үшін тарифтердің өзгеру мəселесі əрқашан да маңызды болған. Бірден айта кетейін, тарифтер тек қана заңға сəйкес бекітіледі. Заң нормалары ең алдымен тұтынушыларды қорғауға бағытталған. Ал тарифтерге енгізілетін шығындар заң бойынша шектеледі. Біз монополистердің «тəбетіне» шектеу қоямыз. Табиғи монополиялардың субъектілері ірі кəсіпорындар, ұлттық компаниялар болғанына, сондай-ақ едəуір қаржылық жəне еңбек ресурстарына иелік ететініне қарамастан, олардың негізсіз талап-тілегіне қарсы тұрамыз. Жыл сайын монополистердің инвестициялық міндеттемелерді орындауына қатысты сараптама жүргізіледі. Егер де, ол міндеттемелер орындалмаса, я болмаса мақсатты түрде жүзеге асырылмаса, тұтынушылардың шығынын толтыру бағытында шешім қабылданатын болады», деді М.Оспанов өз сөзінде. Оның айтуынша, агенттік қазіргі кезде 1147 табиғи монополия субъектісі мен 200ден астам доминант субъектінің қызметін тарифтік жəне техникалық реттеу функциясын жүзеге асырады. Яғни, бірінші кезекті

тарифтердің өзгеруі – бұл амалсыз шара болғандықтан, ол активтерді жаңғырту, қызметтердің сапасын жəне экономиканы дамытуды қамтамасыз ету үшін қажет екен. Бұдан кейін М.Оспанов жолаушыларды темір жолмен тасымалдау тарифтеріне, су тарифтеріне, электр энергиясының та рифтеріне қатысты жан-жақты ақпар беріп өтті. «Біріншіден, 2013 жылғы 7 қаңтардан бастап жолаушыларды темір жолмен тасымалдау тарифтері 12 пайызға қымбаттады. Бұған тасымалды ұйымдастыру шығынының өсуі жəне вагондарға күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізу себеп болды. Мəселен, биылғы жылы 50 жолаушы вагонын жөндеу, вагондарға жабдық сатып алу, тариф есебінен қазіргі заманға сəйкес келетін 159 вагон сатып алу жоспарланып отыр. Бұдан басқа бөлінген субсидия арқылы 49 вагон сатып алынады. Мұның нəтижесінде тасымал қызметтерінің сапасы артатын болады. Темір жолмен тасымалдау тарифтерінің өсуі Қазақстан Республикасының 2010-2014 жылдарға арналған Көлік инфрақұрылымын дамыту бағдарламасын жүзеге асыруға байланысты болып отыр», деді агенттік басшысы. Суға тарифтердің өсуінің себебін электр энергиясы бағасының артуымен, сумен жабдықтау жүйесін жаңғырту жəне қалпына келтіруге бағытталған инвестициялық бағдарламаларды орындаумен байланыстырды. «Біз Мемлекет басшысының тапсырмасына сəйкес, тұтынушылардың суды стратегиялық ресурс ретінде үнемді əрі ұқыпты пайдалану мəселесін назарда ұстайтын боламыз», деді ол. Агенттік басшысы электр энергиясына тарифтердің өсуі – электр энергиясын өндіру тарифтерінің көтерілуімен байланысты екенін алға тартты. «Ал жылумен жабдықтау тарифтерінің өсуіне отын (көмір, газ, мазут) бағасының көтерілуі негіз болды», деді бұл орайда М. Оспанов.

Кґшбасшы кəсіпорынныѕ кґкжиегі кеѕейді (Соңы. Басы 1-бетте). Кен орнындағы газды алаулар жағуды қысқарту үшін кəсіпорын ұжымы өндіріске зиян келтірмейтін технологиялық жəне инженерлік шешімдер қабылдады. Сондай ше шімнің бірі –қолданыстағы өндірістік үдерістер мен негізгі нысандар қызметіне өзгерістер енгізу. Əдет те мұндай шешімдердің жү зеге асырылу мерзімі, ны сан дардың орасан зор көлемі мен ауқымына сай болуы ескеріледі. «Теңізшевройлдың» газды кəдеге жарату жобасы менеджерінің орынбасары Бекболат Амангелдиннің пікірінше, аталған жоба газды алауларды жағуды қысқарту, газды кəдеге жарату жəне өндірісті арттыруға бір уақытта қол жеткізуге болатынын дəлелдеп берді. Қазіргі таңда «Теңізшевройлда» газды алауларды жағу тек қана өндірістік

қажеттіліктер мен экспериментті жағуға қатысты жəне кей кездері жабдықтарға қызмет көрсету, жөндеу жəне технологиялық қауіпсіздік мақсатында ғана жүзеге асырылады.

– Газды кəдеге жарату бағдар ламасы бойынша қа зақстандық қамту үлесі 129 миллион АҚШ долларын құрады, – дейді бірлескен кəсіпорын бас директорының орынбасары Əнуарбек Жəкиев. –Жобаны жүзеге асырудың ең қызған шағында мердігер ұйымдардың 900 қызметкері жұмысқа тартылды. Құрылыс жұмыстарының 50 пайыздан астамын қазақстандық кəсіпорындар атқарды. Екіншіден, «Теңіз» кен орнынан 1993 жылдан бері кəсіпорын өндірген мұнайдың көлемі 2 миллиард баррельден (250 626 566 тонна) асты. Мұны əлемдік көшбасшы деңгейіне көтерілген бірлескен кəсіпорынның

көкжиегін кеңейтер биік белестің бірі ретінде айтуға болады.

– Бұл – біздің кəсіпорын үшін үлкен жетістік. Мұны кəсіпорын құрылғаннан бері еңбек етіп келе жатқан əр қызметкердің адал еңбегінің нəтижесі деп есептейміз. «Теңізшевройл» соңғы 20 жылда 750 миллион тоннадан 1,1 миллион тоннаға дейін болжамдық қоры бар «Теңіз» жəне «Королев» кен орындарын игеру үшін айтарлықтай қаржы салды. Біз алда да қауіпсіздік техникасы жəне қоршаған ортаны қорғау, нысандардың сенімділігі жəне технология сияқты қызметіміздің басты салаларына қаражат салуды жалғастыра береміз. Бұл біздің пай далану саласындағы қызметімізді жетілдіруге мүм кін дік береді. Сондай-ақ, біз əлеуметтік инфрақұрылымға, жергі лікті бизнестің əлеуеті мен мүм кін діктерін арттырумен

қа тар, өз қызметкерлеріміз үшін де қаражат жұмсауды жалғас тырамыз, – деген ойымен бөлісті бірлескен кəсіпорын бас директорының орынбасары Əнуарбек Жəкиев. Бірлескен кəсіпорын тек мұ най өндірумен шектелмей, отандық экономиканы əр тарапта өркендетуге қомақты үлесін қосып келеді. Нақтылай айтқанда, бұл «Теңіз шевройлдың» 1993 жылдан 2012 жылдың қазанына дейінгі аралықта қазақстандық ұйымдарға тікелей төлемі 72,3 млрд. АҚШ долларын құрауынан аңғарылады. Мұ ның ішінде қазақстандық қыз мет керлерге төленетін жа ла қылар, қазақстандық тауарлар мен қызметтерді сатып алу, мемлекеттік органдарға тарифтер мен төлемдер, қазақстандық акционерлер арасында табысты бөлу, мемлекетке төленетін салықтар мен роялти де бар. Сонымен бірге, бірлескен кəсіпорындағы ла уа зымды қызмет атқаратын қа зақстандықтардың үлесі 86 пайызға жетті. Бұл кө р сеткіш 1993 жылы 50 пайызды ғана құраған еді. Атырау облысы.

Жол азабын жїрген білер (Соңы. Басы 1-бетте). Алайда бұл дəлел көкейге қонбайды. Себебі, сала мамандары Қостанайдан Астана бағытындағы кез келген пойызға үш-төрт вагон жасақтап, Астанаға барған соң оңтүстікке ағылып жатқан пойыздарға тіркеп жіберудің ешқандай техникалық та, ұйымдастырушылық та қиындығы жоқ деп есептейді. Айталық, Қостанайдан «Қостанай – Қарағанды» пойызы Астанаға таңғы 04 сағат 40 минутта барады. Ал «Астана-Сарыағаш» пойызы сағат таңғы 06-да жүреді. Қостанайдан тіркелген «оңтүстіктік» вагондарды соған жалғап жіберсе болар еді. Мұның бəрінің шығынын жол жүру билеті мен сервистік қызметтен түскен қаржы толығымен өтейді. Біз бұл мəселені 2011 жылы 19 қаңтарда Көлік жəне коммуникация министрлігіне хат жазып, қайта көтерген едік. Ол хатқа осы министрліктің Көлік жəне қатынас жолдары комитетінің төрағасы Н.Қилыбайдың қолы қойылған жауапта жолаушылар тасымалы вагондары тапшы əрі тозған, сондықтан ондай пойызды ұйымдастыру мүмкін болмай отыр дей келе, 2011-2013 жылдары республикалық бюджет арқылы жаңа 157 жолаушылар тасымалы вагондарын сатып алу қарастырылғаны жəне 2011 жылдың соңында Астана қаласында жылына 150 жолаушылар вагондарын шығаратын зауыт іске қосылатыны айтылған. Соның негізінде «Қостанай–Сарыағаш» бағытын əлеуметтік маңызы бар бағыттар тізбесіне енгізгеннен кейін, оңтүстікке қатынайтын «Қостанай– Сарыағаш» бағытында жолда тоқтамайтын

вагон ұйымдастыру мəселесі 2012 жылдың басына жоспарлануда, делінген. Сөйтіп, бір үміт оты жылт етіп еді. Осыдан кейін жазған хатымызға орай «Қазақстан темір жолы» АҚ-тың Маркетинг жөніндегі басқарушы директоры Е. Жəкішев қол қойған жауап хатта 2004 жылғы 11 қарашадағы №1185 Қаулымен бекітілген республикалық бюджеттен тасымалдаушының шығынын жабатын тиісті жəрдемақы бөлінген бағыттар тізбесінде тағы сол «Қостанай – Сарыағаш» бағыты жоқ, «сол себепті аталған бағыт бойынша пойызды белгілеу мүмкін емес», деп кесіп айтылады. Дегенмен, хат «Көптеген жолаушылардың өтініштерін назарға ала отырып, «Жолаушылар тасымалы» АҚ 2013 жылғы қаңтар айынан бастап №328\86\85\39 пойыздарының құрамында белгілі күндер бойынша 4 күнде 1 қатынайтын «Қостанай – Сарыағаш» бағытында жүретін, жолда түспейтін вагонды ұйымдастыру жұмыстарын жүргізуде. Вагондарды белгілеу Көлік жəне коммуникация мен Қаржы министрлігінің жəрдемақы бөлу мəселесін шешкеннен кейін белгілі болады», деп аяқталған еді. Көңілге қуаныш ұялатып, үміт отын жарық қыла түскендей болған осы жауаптың соңы ақыры «болмайдыға» келіп тірелді. Мұны «Қазақстан темір жолы» АҚ-қа мекеменің жауапты қызметкерлері телефон арқылы жеткізді. Біздіңше, бұл стратегиялық, экономикалық əлеуметтік мəні зор проблема. Егер мəселенің мəнісіне үңілсек, Елбасы шағын жəне орта бизнеске басымдық беріп, оны қарқынды дамытуға айрықша мүд делі.

Ендеше еліміздің солтүстігі мен оңтүстік өңіріндегі кəсіпкерлердің өнімдерін өткізу, сату немесе жеке жобаларын іске асырып, дамыту, тəжірибе үйрену, мүдделестердің сауда-саттық байланыстарын өрістету үшін барыс-келісі, алыс-берісі жылдам, кедергісіз болу керек. Екіншіден, «Бармасаң, келмесең жат боласың», «Ел мен ел араласса – береке» деп тегін айтылмаған. Күні кешегі Елбасы Жолдауында айтқандай, қазақтың ішкі тұтастығы – солтүстік пен оңтүстіктегі ағайындардың тонның ішкі бауындай туыстық, татулық, құдандалы-жекжаттық т.с.с ретімен жақсылық-жамандықта дер кезінде қарайласып, қажеттілік туындағанда, оларға қол үшін беруге ұмтылар, бас қосар, жүздесіп, дидарласар, мəслихат құрар əлеуметтік бірлігі бар. Алайда, кейде сол бірлік, татулыққа сызат түсірер, ара суытар фактордың бірі – қашықтық. Сау адам əрең шыдайтын сапарда дімкəс, науқас адамдарға тіпті қиын. Көп жағдайда көлік қатынасының оралымсыздығы мен тиімсіздігінен, енді тек ұялы телефонмен ғана хабар алысу дəстүрге айналып, бетпебет жүздесу қалып барады. «Бірге тусақ та, бірімізден-біріміз алыспыз, қатынау қиындап, жатбауыр болатын түріміз бар», – дейді ашынған ағайын. Қостанайлықтар осы бір қиын түйінді шешуге оң ықпал етеді деп Үкіметке сеніп отыр.

ҚОСТАНАЙ.

Бекқұл САДЫҚОВ, су шаруашылығының маманы.

 Руханият СӨЗ БАСЫ: Қазақ руханиятына өткен ғасырдың орта тұсында келіп, содан бергі жарты ғасырдан астам уақыт бойы өнерімен қалың жұртына қалтқысыз қызмет етіп келе жатқан көрнекті актер, режиссер, өнер жəне қоғам қайраткері Асанəлі Əшімов шығармашылығы мен өмірі исі қазаққа жақсы белгілі. Өнері мен өмірі қалың елі қазағының көз алдында өтіп, өрнектеліп келе жатқан тұлғаның хас өнерін əлдеқашан мойындаған халық оны үнемі хан көтереді. «Талантты адам бар жағынан да талантты» деген бар. Əшімовтің жазушылық таланты қалың жұртшылыққа соңғы жылдары танылып отыр. Өнер саңлағы күні бүгінге дейін бірнеше кітап шығарды. «Қазығұрт» баспасынан 2007 жылы шыққан бес томдығының 1-томы өз жан-жүрегінен шыққан «Майраның əні», 2-томы «Жан бөлек» кітаптары, «Алаштың Асанəлісі» атты 3-томы Асағаң туралы замандастары, əріптестерінің жазған мақала-эсселері, 4-томы 1984 жылдың 9 ақпанынан 2004 жылға дейін жүргізілген күнделіктерінен тұрса, «Ғұмыр-дария» атты 5-томына əр жылдарда баспасөзге берген сұхбаттары топтастырылыпты. Ал «Арна» баспасынан 2011 жылы шыққан «Менің жанрым – күнделік» кітабы 4-томдағы күнделіктердің жалғасы, онда 2004-тің 1-қаңтарынан 2010-ның 27 шілдесіне дейінгі мерзім қамтылған. Мұның сыртында орыс тілінде шыққан «С любовью, Асанали» кітабы тағы бар. Бұл кітаптарды қазақ əдебиетінің классигі Əбдіжəміл Нұрпейісовтен бастап

уақыттың бейнесі, уақыттың тынымсыз қозғалысы бейнеленеді. Ол қозғалыста қоғам да, адам да, қоғамдық сананың бір формасы – өнер де көркем тыныс алады. Мысалы, Достоевскийдің «Жазушы күнделігінде» өз шығармашылығында көрінген, өзін толғантқан мəселенің бəрі қамтылады. Ең терең пəлсапалық тақырыптар, адамгершілік-имандылық мəселелерінен бастап, мемлекеттің сыртқы, ішкі саясатына дейін сөз болады. Ал, ол күнделіктер бүгінгі таңда суреткердің өзі өмір кешкен кезеңдегі құбылыстардың мəнін аша білуімен құнды. Асанəлі Əшімовтің шығармаларынан да осы сипаттар бек танылады. «Бұл кітаптарда аяулыларыммен əңгімелесе, сырласа отырып, мынау фəни дүниеге, тіршілікке талдау жасадым. Өткен өмір жолыма тереңнен үңілдім», дейді өзі. Жарық көрісімен баспасөзде кеңінен талқыланып, өзінің жоғары бағасын алып үлгерген бұл кітаптарды, енді бір орайдан, Асағаның аяулы жандарына арнаған реквиемі, қойған ескерткіші десе болады. Аяулы жар, ардақты келін, парасатты ана, дарынды əнші Майрамен мазмұнды ғұмырын еске ала отырып, өнер жолы өз алдына, жарасымды ғұмыр кешу, берекелі отбасы болудың қарапайым қағидаларын алға тартады. Аяулы ұлдары Мəди мен Сағидың өліміне қайғыра отырып, тəубеге келуді ұмытпайды. Əдетте естеліктер, сөз жоқ, ностальгия, кей тұстарда əсірелеуге бой алдыратыны бар. Ал, бұл кітаптарда Майраның бейнесі өз болмысынан туындайды. Асаға Майра-

Жўлдыз жарыєы

Суретті түсірген Жеңіс ЫСҚАБАЙ.

Асанəлі ƏШІМОВ Жазушылар одаєыныѕ мїшелігіне не їшін ќабылданєан? Əлия БӨПЕЖАНОВА.

небір мүйізі қарағайдай академик, ғалымдар, жазушылар, өнер адамдары, əкім-қаралар, жас буын пікірін білдірген, талдаған, жоғары бағалаған. Автордың өз пікірін келтірсек, алғашқы жазулары этюдтар, спектакльдердегі рөлдер болып басталып, кейін күнделікке ауысыпты. Бала кезде «Он алты қыз» əнінің сарынымен өлең шығарса, студент кезінде қабырға газетінің редакторы болыпты. Күнделікті студент кезінен жаза бастапты, бірақ, он үш дəптері кезінде жоғалып кетіпті. Шығармашылығының жақсы бір қанаты жазу болғанымен, Асағаң өзін жазушымын деп есептемейді. Шындығында да бір қарамаққа, Асанəлі Əшімовті жазушы деу көңілге қоныңқырамайтын да сияқты. Жазушы болсаң Мұхтар Əуезовтей, Асқар Сүлейменовтей, Сайын Мұратбековтей, Əбдіжəміл Нұрпейісовтей, Əбіш Кекілбаевтай... (тізімді жалғастыра беруге болады) бол, дейді ғой баяғы қазақы көңіл. Жəне қазақ оқырманы негізінен өлең-жыр, проза оқып үйренген. Дей тұрғанда, əдебиеттің бірнеше жанры, жазушылықтың сан қыры мен сыры бар. Жазамын деген, айтарым бар деген адам өзіне қолайлы жанр таңдайды. Сол жанрлардың бірі – оқырман қауым, меніңше, əсіресе, соңғы кезеңде сүйіп оқитын деректі проза, яғни мемуарлық əдебиет. Асағаңның аяулы жары, белгілі опера əншісі Майра Айманова туралы «Майраның əні» жəне қос перзенті Мəди мен Сағи туралы «Жан бөлек...» кітаптары – естелік кітаптар, яғни деректі прозаға жатады. Бұл прозаның, демек, естеліктер, күнделіктер, ой-толғамдардың əлем əдебиетінде сан ұрпақ оқырманның рухани азығына айналған; əдебиеттану, лингвистика, психология жəне семиотика ғылымдарының талдау объектісіне айналған небір көркем үлгілері бар. Естеліктерден қазақ əдебиеті де кенде емес. Жалпы, мемуарлық əдебиет негізінен ғасырлар тоғысында молаяды екен. Əдебиетте, өнер адамдарында естелік кітаптар, өзі жəне өнері, серіктестері туралы жазу үрдісі бұрыннан бар. Мысалы, Асағаң өзі ұстаз санайтын алыптар тобынан Қалибек Қуанышбаев, Серке Қожамқұловтың, Сəбира Майқанованың, Қапан Бадыровтың, Асқар Тоқпановтың, Бикен Римованың кітаптары бар. Соңғы жылдары «Өнер» баспасында «Əйгілі адамдар» сериясынан Фарида Шəріпова, Əнуар Молдабеков, Есболған Жайсаңбаев жəне көрнекті режиссер, өнер қайраткері Есмұхан Обаев, Есағаның мазмұнды да көркем кітаптары жарық көрді. Ал күнделік деген бір ерекше жанр. Қалың оқырман күнделік атаулыны өте қызығып оқиды. НЕГІЗГІ СӨЗ: Жалпы, мемуар жанры жазушыдан белгілі бір жинақылықты, толысқан парасатты талап етеді. Ал əдебиеттің ерекше жанрына жататын күнделік шығармалар адам жанының портреті десе болады. Жəне де күнделік жүргізу – үлкен мəдениеттің белгісі. Мұндай шығармалардан естелік арналған адам ғана емес, ең алдымен сол естелік жазып отырған адамның жан дүниесі, ой өріс, өресі, дүниетанымы танылады. Мемуар-естеліктерде, күнделіктерде жазушы көзімен зерделенген өмір, сараланған оқиғалар,

7

www.egemen.kz

15 қаңтар 2013 жыл

мен сырласады, екеуі кешкен өмірдің мазмұнын, өнердің мəнін зерделейді, Майраның жібек мінезін айта отырып, өз кемшіліктерін айтады, айта отырып арылады. Бұл кітапта «өз махаббатына зор мəн бере білген жəне оны бүкіл өмірінің іс-əрекетіне айналдыра білген ер əйелдің» ұлағатты өмірі, нұрлы жүрегі бар. Көрнекті актриса Бикен Римова Майраны «Күнтай!» депті кітапта. Қазақта Күндей, Айдай деген керемет теңеулер бар. Майра апайымызды «Күндей» десе жарасады екен. Естелік кітаптарда осы бір Күндей əйелдің сүйікті жарына, балаларына, ата-анасына деген махаббаты оқырманына шуақ сыйлайды. Асекең шығармашылығында тағы бір ұлы əйелдің бейнесі бар. Ол – Тəжіхан ана. Асағаның анасы. Тəжіхан ана – Асқар Сүлейменовтің анасы Айтоты-Қымбат, Əбіш Кекілбаевтың анасы Айсəуле, Сəбит Оразбаевтың анасы Апақай, менің əжем Мəуия, сондай-ақ əкелері соғыстан оралмаған ұрпақтың ұстын-тірегі болған өзге де асыл аналар галереясындағы үлкен типтік тұлға. Бұл аналардың əдеби көркем бейнесін шартты түрде алғанда Шерхан Мұртазаның «Ай мен Айшасындағы» Айшадан танимыз. Ал бала Асанəлі перзенттің Тəжіхан ананың үмітін ақтағаны, ардақтауы, аялауы, өзара əзілі, ана-бала қарым-қатынасының моделі де жастарға үлгі деу керек. Асанəлі Əшімов шығармаларының ішінде ерекше қызғылықтысы – күнделіктері. Күнделік – ерекше жанр дедік. Оны əдетте əдеби тəсіл ретінде алатын жазушылар бар. Мысалы, баяндау мəнері тілдік деңгейде көрінеді. Əлем əдебиетінде күнделік композициясы, баяндау формасы жəне тілі жағынан дара тұрады. Тағы бір ерекшелігі – көркем прозадай, яғни роман, повесть, əңгімелердей көп таралмаған жанр. Бұл жанрға деген қызығушылықтың жоғары болатыны – əдебиеттегі ең шынайы, өмірлік негізі бар шығарма екенінде. Асанəлі аға күнделіктері өмірдерекке, оқиғаға бай, жарқын, жасампаз рухты, мəдениеті жоғары болып келеді. Суреткерлік қырағы көз көп нəрсені байқайды, талдайды. Бірақ, күнделікке соның квинтэссенциясы ғана түседі. Өзі айтпақшы, мысалы, «Жусанның иісі – қазақтың иісі» дейді. Осы төрт сөзде қаншама мағына, контекст жатыр. Өзінің əзілдеп «Сəбең сияқтымын» деуінде – халықтық сипаттың мықтылығы мегзеледі. Күнделіктерде автордың айтқыштығы, тапқырлығы, əдемі əзілдері əдемі тұздық болып отырады. Мұнда замандастарының портреті мол. Мысалы, күнделікте көп кездесетін есімдердің бірі белгілі сəулетші Шота Уəлиханов. Күнделіктерде, орысша қайырғанда, шутя-любя жазылған портретін көресіз – ол кісінің бүкіл мінезін, табиғатын, ал, эсселерден тіпті бəлішті жақсы көретініне дейін біліп отырасыз. «Шота – менің шабытымды оятушы» дейді Асағаң бір сұхбатында. (ƏшағаңƏшірбек Сығай əріптесі, замандас досы Аман Беққұлович туралы осылай дей алар еді). Бұл еңбектердің құндылығы – өнердің ұзақ жылғы тарихын сұлбалайды. Көрген өнер мектебі, ұстаздары Қуанышбаев, Қожамқұлов, Өмірзақов, Айманов, Тоқпанов, Майқанова, Бөкеева, Римова туралы, достары Молдабеков, Жайсаңбаевтар туралы сағынышпен жазады, олардың шығармашылық лабораторияларын ашады. Əсіресе, Шəкен Ай-

мановтың өнер мектебі туралы материал толымды. Айманов туралы кітап жазамын деген адамға таптырмас материалдар. Өзі айтпақшы, аға буынның үлкен мектебінен өткен Əшімов кітаптары – суреткерлік-эстетикалық көзқарастары мен шығармашылық ұстанымдарына толы. Бұл кітаптарда актердің жасаған бейнелері, ізденістері, шеберлік сырлары, рөлдердің актерлік трактовкалары, режиссерлік ізденістері – бəрі-бəрі жинақталған.

– Актер адам жанының инженері, дейді.

– Өнер атаулы кез келген пенденің болмысына мағына дарытады, пенде өмірінің мəн-мазмұнын ашады.

– Білім мен талант тоғысқан жерде образдың бағы жанады.

– Сахнада шер тарқатқан актер анадан жаңа туғандай болады.

– Өнер ұлттық болуы шарт.

– Əр актер өз рөлінің авторы болуы керек.

– Автордың не айтпақ болғанын зерделеймін. Мəтін астарына үңіліп, мағына іздеймін. Сахнаға импровизация керек. Партнерге айтқан болып залдағы көрерменге ой тастаймын. Актердің рөл жасау шеберлігі туралы жазбалары да жеткілікті. Мысалы, актердің Бекежан мен Шадияров рөлдеріне қатар түсіп жүргенде тапқан шешімдері туралы осы кітапта əдемі айтылады. Осы ойлар жүлгесі белгілі театртанушы Əшірбек Сығай, жас театртанушы Меруерт Жақсылықова, тағы басқалардың мақалаларынан байқалады. Əшімовтің режиссерлік ұстанымдары да жетерлік.

– Актерлік режиссура деген болады дейді. Жəне өзін осы қатарға қосады. Режиссерлік шешім жасаймын деп негізгі материалдан сəл де болса ауытқуды қолдамаймын. Шебер болсаң «ішкі» жаңалықтарды іздестіруге ұмтыл,– дейді. Бұл тұс, біздіңше, атақты Товстоноговтың «режиссер жас кезінде пьесадан өзін іздейді, жасы ұлғайып, толысқанда пьесадағы ойдың түбіне жетуге ұмтылады» дейтінімен үндес.

– Режиссер болсаң актерді ойната біл. Бұл ретте автор көптеген кинорежиссерлердің кəсіби актерлерді түсірмеуі кəсібилік еместігін айтады. Сахнада актерлер көтеріңкі леппен сөйлейді. Бұл дұрыс емес дейді. Өмірде адамдар олай сөйлеспейді ғой. Меніңше, актерде ішкі қуат болуы керек. Асқар Сүлейменов драматургиясы туралы пікірін білдіре келе «Асқар күрделі ойларын күшті режиссердің еншісіне қалдырады. Актер мен режиссер қиялына орын қалдырады» дегенде пьесада, спектакльде ішкі кеңістік болуы қажеттігін мегзейді. Біздер спектакльдерден көп іздейтін; Шекспир, Чехов, Теннеси Уильямс, Юджин О’Нил пьесаларындағыдай көп өлшемділік осы болса керек. Атын атап, түсін түстемегенімен, жаңа драматургияны аңсау болса керек. Шахмат актер, режиссер үшін қажет ойын. Кейбір сахнадағы, кинодағы жұмыстарымда шахмат позициясына құрылған мизансценаларым бар дейді автор. Бұл ретте италиялық атақты режиссер Лука Ронконидің ұлы деп танылған екі спектаклі еске түседі. Өте үлкен зал сахнаға айналдырылып, бүкіл сахна қимыл-қарекетке құрылған спектакльде көрермен сахнадағы оқиғалардан өзі қалағанын шахматтық принциппен кө-

руге тура келетіні, солайша ыңғайлы болатыны еске түседі. Ал режиссер Əшімов «шахмат позициясына құрылған мизансценаларымды Шоқанды түсіру кезінде сəтті пайдаландым. Қашқарлық шал Нармағамбеттің Шоқанмен шахмат арқылы сөйлесетін түсірген эпизодты айтамын», дейді. Бүгінгі жəне болашақ зерттеушілерге режиссердің осы лабораториясын киносынан көріп, салыстыраталдау да сөзсіз қызық болатыны анық. Көрнекті актер, кинорежиссер ретінде кино əлеміндегі кəсіби адам ретінде пікір айтады. Мысалы, «Көшпенділер» туралы жылы пікір білдіреді. Асанəлі ағаның, əсіресе, қазақ зиялылары арасында көп сынға ұшыраған «Келін» туралы пікірі өзгеше. «Келінде» «Ана мен табиғат егіз» деген философия жатыр дейді. Шығарманың концепциясын дəп басатынымен, өнердің перспективасын көре білетінімен тəнті етеді. Актердің орны – сахна. Ол сахнада ғана көрінуі тиіс. Ол өз бетін сақтауы тиіс, дейді. Тойға барып əн айтпа, жарнамаға түспе дегенді мегзейді. Бұл тұста қаржысы қомақты жарнамалық небір ұсыныстардан бас тартқан аяулы Фарида апай еске түседі. Сəбит аға Оразбаев та, Есмұхан аға Обаев та солай. Бұл – хас өнерге, өз кəсібіңе адалдық. Қазір жарнамаға режиссерлер де түсетін сəн шықты. Бəріңіз білесіздер, бір кездері Ресейде Николай Басков деген керемет опера əншісі бар еді. Сол Басков қазір небір у-ду, дау-дамайдың ортасында жүрген поп əнші деңгейіне түсті. Кешегі Басков пен бүгінгі Басковтың арасы жер мен көктей. Мұндай мысалдар қазақ өнерінде де жоқ емес. А.Əшімов еңбектеріндегі шығармашылық лаборатория, көркемдік-эстетикалық көзқарастарды жүйелі түрде қарастыруға болады. Олар осы тақырыпта арнайы ғылыми жұмыс жазуға жүк бола алады. Асанəлі Əшімов кітаптары – адамгершілік, азаматтық дəрістері деу керек. Елді сүю, ұлтты сүю, жақыныңды сүю, аялай білу, адамның қадіріне жете білу дəрістері. Ер азаматтың ер азамат болып жүруі, азаматтық келбетін сақтау, лайықты алып жүруі туралы дəрістер. Өзіңді өзің жетілдіру, кемшілігің болса – мойындай білу, түзелуге ұмтылу жолдары. Əрине, автор дəріс оқып, ақыл айтып тұрмайды. Бұл дəрістерді көзі ашық, көкірегі ояу жас өзі ойына тоқиды. Əшімовтің азаматтық, адами ұстанымдарының берері көп. Суреткердің ең көп жүгінетін категориясы – намыс. Бұл қазақ үшін, əсіресе, бүгінгі таңда өте маңызды категория. «Талантты адам, ең алдымен, намысты адам. Намыссызды наданға теңеуге болады. Егер ер азамат деген сөздің синонимін, сыңарын іздесеңіз, ол тек намыс қана болып шығар еді», деп ой толғайды. «Əрбір отбасы – кішкене отан. Əр отбасы өз тағдырына сүлесоқ қарамау керек», дегенде автор əрбір отбасының тағдыры өзі ұмтылатын биікке сай боларын мегзей отырып, əр əулет өз шежіресін, тарихын білуі, жинастыруы қажеттігін айтады. Кітаптардың өн бойынан автордың туған елге, жерге деген махаббаты сезіледі. Туған елі Сарысудың жағдайы қайраткер Əшімовті үнемі алаңдататынын көреміз. Кеңес Одағы тұсында Дінмұхамед Қонаевқа кіріп, аудан басшылығына

сұранбақ ниетінен бастық болуды көксеуді емес, туған жеріне жаны ашығандықты, қатарға қоспақ, мəдениетін түземек ниетін танимыз. Шындығында да əкімшілік-аймақтық бөліну бойынша Жамбыл облысына қарайтын, ал руханиадами, өнерлік категориядан алғанда үлкен ойкумена Сарысу – Кеңес Одағы ыдырар қарсаңда жері алыс, экономикасы, табиғи ахуалы нашар деп бөле-жара алынған, мемлекеттік арнайы жобамен көмек берілмекші болған отыз ауданның қатарына енген еді. Қазір де құлпырып кетті дей алмаймыз. Мəселен, актер Əшімовтің кіндік қанын кескен жері Байқадам ауылындағы (қазір өзінің бұрынғы тарихи атауымен Саудакент аталатын, бір кездері құлпырған Байқадам Сарысу ауданының орталығы болған) Мəдениет үйінің мəнісі жоқ. Бұрынғы жаңа кинотеатрдың əсем ғимараты жеке меншікке су тегінге сатылып кеткен, қазір үнемі жабық тұрады. Көшелерге тал егу, оны күтіп-баптау ісі қаншалықты екені де беймəлім. Аудандағы ең үлкен елді мекен Саудакент осындай жағдайда болғанда, əубастан-ақ шаңы бұрқырап жататын, таспа жол да бұйырмаған Жайылма ауылының жайы нешік десеңізші. Қайраткер Асанəлі Əшімов осы Жайылмаға атасы Ысқақ пірадар атындағы мешіт салдырып беруі, оны имандылық, білім ордасына айналдыру жолындағы қарекеттері – тұлғалық болмысына дəлел. Мешіт дегеннен шығады, Əшімовтің өзекті де өткір ойларының ішінде қазір жер-жерде мешіттің көбейгені дұрыс, алайда көпшілік жиналып, мəдени демалатын орындардың көбеймей отырғанына қынжылатынына біз де қосыламыз. Көзіміз көріп отыр – кезінде сатылып кеткен мəдениет үйлерін қайтып алып жатқан аудандар, елді мекендер баршылық. Өйткені мəдениет, мəдениет үйі бар жер – нұрлы. Халықтың дінге бет бұрғаны құптарлық. Бірақ, мəдениетпен, өнермен нұрланбаған, құнарланбаған діншілдік қауіпті. Оны бүгінгі өмірдің өзі көрсетіп отыр. Бұл көп томдықтан өмір, өнер, қоғам, адамдар туралы небір көкейкесті ойларға кезігесіз. Тағы мысалдар келтірейік: – Мемлекет тұғыртасының берік болуы – талантқа деген көзқарасына байланысты.

– Жерді сатуға қарсымын. Өйткені, ол ешкімнің меншігі емес. «Апат» спектаклінде соны ұғындыруға тырыстым. «Жеріңе табын сен енді!» – деген ой айттым.

– Өзінің сахнадағы кейінгі жұлдызды рөлі Матиас пен Инкеннің арасындағы махаббатты айта отырып, хас шебер: «Инкеннің махаббаты есепке құрылмаған, таза махаббат. Қазақ қоғамындағы тоқалдың тағдыры емес ол! Ал, ымырттағы махаббат қашанда таза, əруақты болады екен, шырағым!» – дейді жазушы, журналист Өмірзақ Мұқайға берген сұхбатында өз өмірін мегзеп.

– Өнердегі қазақ азаматтарына қояр бірер мінім бар. Талантты өз орнымен пайдалану керек. Қазақ жалқау деген сөз – сылтау. Ізденіс аясы тарылған, тоқыраған адамның сөзі.

– Мəдениетке құмартпаған адамды мақұлық санаймын. Байлығын керек орынға жұмсай алмай жүрген шенеуніктерден біздің қоғамда аяқ алып жүргісіз. Тізе берсеңіз, Асағаны алаңдататын өнер мəселесі де, қоғамдық мəселе де жеткілікті: ол – актерлердің үй-күйсіздігі,

белгілі əнші, актерлердің тойда əн айтып, асаба болатыны, телеарналардағы бағдарламалар құнарсыздығы, тағысын тағылар... Өмірдің қадірін білуді, өзөзіңді тəрбиелеуді, өзін-өзі қамшылауды, ең бастысы – намысты қолдан бермеуді жас ұрпақ актер Əшімовтен үйренсе игі. Көп оқиды. Сценарий, инсценировкалар жасайды. Инсценировка дегенді кезінде актерлердің ішінде Есболған Жайсаңбаев «Қош, Гүлсарымен» бастағанын білеміз. Асағаң шетел драматургтарының ұнағандарын аударатынын айтады. Шахмат та ойнайды, бильярд та соғады. Өмірде де, өнерде де сұлулықты жақсы көреді. Гүл отырғызатыны – əрбір азаматқа ой салуы керек. Өйткені, гүл түгіл ауласында шөп өспей тұратын, алқам-салқам үйлер, тұтас бір ауылдар баршылық. Гүл өсіру де мəдениеттің көрсеткіші. Адамның арманы бітсе – күні қараң. Көрнекті актер, режиссердің арманы аз емес. Солардың бірерін ғана атасақ, кезіндегі Шадияровтың рухани жалғасы болған Ка мырзаның тағдырына нүкте қойсам дейді. Құнанбай мен Шыңғыс төрені ойнасам дейді. Адами армандар қаншама! Осының бəрі орындалса – ұлттық өнердің игілігі. Актер, режиссер, сценарийші, қайраткер. Енді бұл анықтамаларының жанына жазушы Асанəлі Əшімов дегенді еш тайсақтамай қосуға болады. Осыдан бірер ай бұрын Асағаң Қазақстан Жазушылар одағының мүшелігіне қабылданыпты. Одақ өте дұрыс шешім жасаған. Үлкен дарын, болмысы бүгінгі заманға сай, əлемдік бəсекелестікке төтеп беретін жасампаз қаһарман Асанəлі Əшімовтің: «актерлік өнердің есігін енді ашып, өнердің тұңғиығына, тереңіне бойлауға талпынған жас жүрекке айтқан жан сыры» нəтижесіз болмас. Контексінде Абайдың – «жас жүрек жайып саусағын, талпынған шығар айға алыс» жолдары тұрған, автордың контекстін байқататын бұл ақ тілек қабыл боларына сенелік. СӨЗ СОҢЫ: Көзі ашық, өмір салты, ой өрісі заманға сай азаматтардың көбі Асанəлі Əшімовтің біз азды-көпті сөз еткен осы кітаптарымен таныс та болар. Сонда да Уильям Фолкнердің нобельдік лекциясындағыша, осы жолдарға көзі түскен ақжолтай жас қаламның бірі біздің дауысымызды естір ме деген үмітпен айтарымыз – бүгінгі əрбір жас Асанəлі ағаның осы кітаптарын оқуы шарт. Біздіңше, тіпті əрбір қазақ отбасы осы кітаптарды оқуы, кітапханасына қоюы керек. Өйткені бұл күнделіктерде жарық бар, кеңістік бар. Бұл кітаптарда білім бар, өнер бар, əдеп бар, салт-дəстүр, бар, имандылық дəрістері бар, тарих бар, пəлсапа бар – жəне осының бəрі білім, жаңа білім деңгейінде жеткізіледі; ойы, айтар идеясы қорғасын. Бір ерекшелігі – оқырман жанына жақын, тағылымы үлкен, оқуға жеңіл, өйткені халықтық көркем тілмен жазылған. Өте тартымды, іші афоризмге толы (таным-пəлсапаға, тəрбиеге толы бұл афоризмдерінен «Алматы ақшамы» шағын жеке жинақ шығарғаны орынды болған). «Əр адамға өзінің əр күні қымбат. Мынау жарық күнді аман-есен көргеніміз үшін де тəубе етуіміз қажет. Сондықтан да сол күні ештеңе бітірмесем де көңіл-күйімді күнделігіме жазып қоямын. Ол – менің пікірім, көзқарасым. Келешек ұрпақ өзі екшеп алады. Қазір 8-ші кітабымды жазып жатырмын. Ол қолжазба түрінде қалады» дейді бір сұхбатында. Кейінгі ұрпақ ол кітаптан да тағылымды талай нəрсені табары анық. Бұл күнделіктердің халыққа кең танылуына «Алматы ақшамы» газетінің беттерінде үзбей бірталай санында жариялануы да көп əсерін тигізді. Жалпы, «Алматы ақшамы» бүгінде озық басылымдардың бірі. Газет осы көктем-қыста белгілі қаламгер Таласбек Əсемқұловтың көрнекті суреткер, жазушы-драматург Асқар Сүлейменов туралы «Кемеңгер өмірінен бір үзік сыр» деген керемет эссесін тоғыз нөміріне жариялады. Қатты резонанс тудырған эсселер болды. Мұның бəрі газет редакторы Қали Сəрсенбайдың нағыз редактор, тұлғалық деңгейінің жоғары екенін, Шераға, Шерхан Мұртазалардың игі жалғасы екенін көрсетеді. А.Əшімовтің бұл кітаптары əр үйдің кітапханасынан табылуы керек дедік. Ол үшін, əрине, қайта басылымдары шығуы, тиражы көп болуы керек. Егер заманауи, яғни нарықтық психологиясы бар, іскер баспагер болса, бұл кітаптардан баспа табағы қомақты таңдамалы екі томдық түзіп, əрбір томды ғылыми аппаратпен жарақтандырып, яғни ғылыми түсініктемелер, талдаулар беріп мықтап шығарса, авторға да пайда, оқырманға да пайда, өзі де мықты пайда табуына болар еді. Ал, Асағаң кітаптарын ендігі шығаратын баспагерлерге тілек – күнделіктер мен қойындəптер жазбаларында түсініктемелік аппарат болуы шарт. Міндетті түрде. Бұл – ең алдымен мəдениет, өркениет, кітаптың бағасын арттырады, болашақ ұрпақ үшін өте керек. Стефан Малларменің «Бүкіл əлем кітапқа ену үшін жаралған» дегенін атақты Луи Хорхе Борхес өз шығармашылығында дамытқан. Рас. Кітапты керек кезінде аласыз да оқисыз, оған жан бітеді, ол үлкен досыңызға, білім көзіне айналады. «Актердің көрінгені, жазушының көрінбегені дұрыс» депті бір тұста автор. Ал, біздіңше, Асанəлі Əшімовтің өнердегі биігімен қоса жазушы орайында көріне, таныла түсуінің қалың қауымға, жас ұрпаққа берері көп. Жұлдыз жарығы жұртына жетсін. АЛМАТЫ.

8

www.egemen.kz

15 қаңтар 2013 жыл

 Көзқарас Ежелгі үнді даналығынан: «Е, Жаратқан Ием, өзім атқара алатын, қолымнан келетін іс бер, қолымнан келетін іс пен қолымнан келмейтін істі ажырата алатын ақыл бер, қолымнан келмейтін істен бас тарта алатын ерікжігер, қуат бер» деп жазылған. Көңілге түйіп ұстайтын қанатты сөзді оқып терең ойға қалдым. Дəл біздерге, мемлекеттік қызметкерлерге арнап айтылғандай. Мемлекеттік қызмет істеу – бұл күнде үлкен мəртебе. Халықпен қоян-қолтық араласып, өмірді, оның мəнін көпшіліктің өздерінен ұғынасың. Жаман мен жақсыны, адалдықты, оның қадірқасиетін жан-жүрегіңмен сезінесің. Көкірегіңе тоқи білсең, үлкен мектеп!

 Жыр жаһаны

Қызметтің де адамдарды бірбірімен жақындастыратын, бірге туған бауырлардай араластыратын жақсы жақтары бар. Мұны тамыр-таныстық десек те, сыбайластыққа жатқызуға болмайды. Міне, осындай қазақы мінезіміз, көңілжықпастығымыз мемлекеттік қызметте де анық байқалады. Бірде республикалық «Время» газетінде Алматы облысы бойынша зейнетке шықса да қызмет істеп жүрген бірнеше адамның есімдері аталды. Оны біреулер құптады, енді біреулері мүлде жақтырған жоқ. Ал зейнетке шықса да қызмет істеп жүрген бір-екі адам авторға қатты ренжіді. «Осылардың шаруасы не екен? Денсаулығымыз жарап тұр, мол тəжірибеміз бар. Жұмысты

жаңашыл ғой», – деген едім, «Шынында да солай шығар», – деп ойланып қалған. Бір ағам ұзақ жылдар ауыл шаруашылығында жұмыс істеді. Мамандығы – зоотехник. Совхоз директоры да болды. Шаруашылықтар тарағанда аудандық орман шаруашылығының бастығы болып орналасты. Облысқа дейін көтерілді. Əрине, іскер адам. Облыстың бірінші басшысына да сөзін өткізе алады. Істің жөнін де біледі. Бірақ облыста орман шаруашылығын басқаратын жасырақ мамандар жоқ деп, əрине, ешкім де айта алмайды. Ұзақ жылдар партия, сонан кейін мемлекеттік қызметте істеген, зейнетке шығар алдында облыстық білім басқармасын бас-

Ќызмет этикасы да ар ґлшемімен ґлшенеді Мемлекеттік қызмет, оның этикасы туралы «Ар-Намыс» кодексінде жақсы айтылған. Бірақ өмірдің өзі еш бір заңға «сыймайтыны» тəрізді мемлекет қызмет этикасында да қағазға қондыруға көнбейтін, əрбір адам өзінің ар-ұятына қарай жеке-дара шешім қабылдайтын тұстары бар. Білім деңгейі сияқты сана биіктігі, ар-ождан өлшемі ғана жауап бере алады оған. Тектілік пен кісіліктің ауылына жақын қонатын, мемлекеттік қызмет этикасының өлшемі бола алатын, адамның кесек ісі арқылы байқалатын осындай асыл қасиеттер көп мемлекеттік қызметкерлердің бойынан жиі байқала бермейді. Мемлекеттік қызмет неғұрлым жоғары болған сайын патша тағы сияқты соғұрлым тəтті бола түсетіні күмəнсіз. Ондай жаныңа қуат, өзіңе абырой əкелетін лəззаттан өз еркіңмен бас тарту үшін бойыңда жоғарыдағы үнді нақылында айтылғандай Жаратқан Иеміз берген ерекше ерік-жігер, қуат болу керек. Ол, əрине, əркімнің бойынан табыла бермейді. Балатопар ауылында Бидайбек Үсенов деген кісі ауылдық округ əкімі болып қызмет істеді. Бірде, зейнет жасына келген аудандық əлеуметтік қамсыздандыру бөлімінің бастығы аудан əкіміне жəне бір-екі жыл қызмет ете тұрайын деп өтінішпен кіріп шыққандығын айтқанда: – Жан-жағыңызға қарамайсыз ба? Өзіңіз қатарлы талай адам алпысқа толмай жатып о дүниелік болып кетті. Құдай сізге денсаулық берген екен. Тоба деңіз. Қызметті жастарға босатып беріңіз де, өзіңіз басқа шаруамен айналысыңыз, – деді. Бəріміз не айтарымызды білмей абдырап қалдық. Əлгі кісі: «Өзің де зейнет жасына тақап қалдың. Көрерміз сонда», – деп күмілжіген еді.

– Мен зейнет жасына толсам, кресломда бір күн тұрмақ бір сағат та отырмаймын. Жəне кейбір бұрындары қызмет істеген қариялар тəрізді əр нəрсе сұрап, кеңселерге кіре бермеймін, – деді тағы да Б.Үсенов. Кейін Бидайбек аға осы уəдесінде тұрды. Зейнетақысын алуға келгенде ғана əкімдікке кіріп, амандасып шығады. Осындай мінезі үшін Б.Үсеновті бүкіл мемлекеттік қызметкерлер құрмет тұтты. Қызмет этикасы адамның бойына алған терең білім жəне жылдар бойы өзін өзі тəрбиелеу арқылы қалыптасады. Алдыңа келген адамдарды кішіпейілділікпен қабылдап қана қоймай, оларды сабырлылықпен тыңдап, қолыңнан келгенше жəрдемдесу, тіпті, келген шаруасы шешілмеген жағдайдың өзінде сөзбен болса да қолдау көрсетіп, еңсесін көтеріп жіберу əрбір мемлекеттік қызметкер үшін парыз болуы шарт. Қызметке келу бар да, уақыты, жасы келгенде абыроймен кету бар. Міне, осы жағынан келгенде аздап мүдіріп қалатынымыз бар. Қарға тамырлы қазақпыз. Қызмет барысында талай адамдармен дастарқандас боламыз. Аттың үстінде отырған адамдармен тіл табысуға ұмтылатынымыз да заңдылық. Көбінесе көңілін тауып, бəйгелі болып қалатынымыз да рас. Жалпы алғанда, ақкөңіл, ақжарқын əрі дархан халықпыз. Мұны жекжат-жұрат, туған-туыс болмасақ та жақын араласып кететін кездеріміз де аз болмайтындығын айту үшін жазып отырмын.

«Ўйќастары сай-саладан шўрќырай, тїннен аєып тїседі ґлеѕ жылќыдай» Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ, 1983 жылы Қытайдың Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық өлкесіндегі Алтай аймағына қарасты Шіңгіл өңірінде дүниеге келген. 2003 жылы атамекенге оралды. Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық Өнер академиясының түлегі. Бірнеше республикалық жыр мүшəйраларының, Шабыт фестивалінің жеңімпазы. «Керағыс» жыр жинағы шыққан. Өлеңдері мерзімді басылымдарда жарық көріп тұрады.

Алтай. Ќыс. Саєыныш (Оралхан Бөкеевтің рухына) Аязына сүңгисің Айдалада, Жылылық бар онда бір ойламаған. Тұмсығыңмен жұтасың, Тұп-тұнық бір Арқар иісі аңқиды айналаңнан.

Аяңымен ақ қырау арғымақтың, Бедер түсіп жүзіне сан қыраттың. Құсбегінің кешкі бір жүзіндей боп, Батып бара жатады албырап күн. Сезгендейін, жымыңдап түн жанары, Балғын қыздың балтыры сыздағанын. Жас қонаққа жаутаңдап, Бейуақта, Жалғыз үйдің кірпігі дір қағады. Бір қиғылық сезімге жасап өтер, Аяз ерні алдымен масаң етер. Ай қылымсып ақ төсін аша беріп, Бұлт үстіне бұраңдап жата кетер. Не бір арман күзетте, не бір елес... Шолпан туды, жас шопан жөніңе көш. Ай мүйізді текеңді қасқыр жепті, Түсіңдегі айдай қыз, тегін емес. Ақ сүңгі етіп ажарлы қас-қабақты, Алып қашсаң ақ түнде ақ тамақты. Аппақ қарда секірген ақ қояндай, Пырағыңды ағызып ақ қанатты.

білеміз. Дəл біз сияқты осы жұмысты алып жүре алатын жастар бар ма екен?» деп күңкілдесті. Биік лауазымдарынан айырылғысы келмеген сыңай танытты. Осылай пікір айтқан бір ағамыз екі ай өтпей жатып-ақ жүрегінен инфаркт алып құлады. Ота жасатып, аман қалды. Дегенмен, алпыс үш жас оңай емес. Ақырын талдау жасап қарасаң, Бидайбек ағам айтқандай, пайғамбар жасына жетер-жетпестен біраз адамдар о дүниеге сапар шегіп кетеді екен. Денсаулық болса 60-65 жас дегенің де түк емес тəрізді. Жалпы, ұзақ жасауға бейім адамдар бұл күнде қоғамымыздың əр түрлі саласынан да кездеседі. Əлі денсаулығым көтереді деп, зейнетке шықса да бірінші басшылықтан айырылғысы келмеу біреулер үшін дұрыс та шығар. Бірақ, мемлекеттік қызмет этикасына қаншалықты сыяды?.. Оны ешкім де дəл кесіп айта алмайды. Бұл да моральдік кодекспен белгіленбейтін, əрбір адамның жеке ұстаным, көзқарасымен өлшенетін нəрсе. Тұңғыш Президентіміз Н.Ə.Назарбаев жастарға қолдау көрсету туралы жиі айтады. Мемлекетіміздің болашағы бүгінгі жастардың қолында екендігін, оларға сенім арту қажеттігін алқалы жиындарда да қадап-қадап айтып жүр. Жастар туралы заңның іс жүзіне асырылмай жатқандығына ренжігенін де естідік. Жастар саясаты туралы сөз қозғағанда кадр мəселесін айтпай жəне өте алмаймыз. Бұл екеуі – бір-бірінен ажырағысыз егіз ұғым. Бұдан зейнет жасына жеттің болды, одан əрі қызмет істеме деген ой тумауы керек. Ол – əркімнің құқы. Бірақ, мемлекетіміздің дамуына əр буын өз үлесін қосуына барынша жағдай жасау да мемлекеттік саясаттың ажырамас бір бөлігі. Осылай қолайлы ахуал қалыптастыра алғанымызда ғана қоғамымыз қарышты қадаммен ілгері дами алады. Марқұм Омар Əпекұлы бірде: «Ойпыр-ай, біз қызметтен кетсек, кейінгі жастар қалай жұмыс істер екен? Оларда мүлде жауапкершілік жоқ тəрізді», деп ренжіп отыр екен. Іздеген мамандары орындарында болмағанына қынжылған секілді. «Омеке, ренжіме, олар бізден де жақсы жұмыс істейтін болады. Біз сияқты орнында тапжылмай отыра бергеннен жұмыс ілгері басып кетпейді. Олар біздің бір апта істейтін жұмысымызды бірер сағатта-ақ жасап тастайды. Жұмысты ұтымды ұйымдастырудың басқа жолдарын қарастырады. Олар өте

қарған бір ағамыз педагогикалық колледждің директоры болды. Өмір-бақи педагог болса бір сəрі. Шашын мемлекеттік қызметпен ағартқан адам, бəлкім, жақсы педагог та шығар. Бірақ бір жолы колледжге барғанда кейбір мұғалімдердің: «Егер шын осы саланың дара тұлғасы болса неге ол қарапайым мұғалім болып қызмет істемейді?» деп сыртынан күңкілдеп отырғандарын өз құлағыммен естігенім бар. Қарапайымсыз ұлылық болмайды... Бұл жерде айтпағым, осы тақылеттес мысалдарды көптеп келтіруге болады. Яғни, өңірде зейнетке шықса да қызмет істеп жүрген басқа да адамдар жоқ емес. Осындай үрдіс қоғамымыздың жетістігі ме, жоқ əлде кемшілігі ме, кесіп айту қиын. Менің ойымша, мемлекет жəне қоғам қайраткерлерінен басқа мемлекеттік қызметкерлер зейнет жасына жеткеннен кейін бірінші басшылық қызметті өздерінен кейінгі толқынға өткізіп берулері керек. Сайланбалы орган болса бір сəрі. Тағайындалатын қызметкерлердің мəдени этикасы əркімнен осыны талап етуге тиісті. Тек астыңдағы тағыңмен емес, кесек мінезіңмен де басқаларға сүйкімді бола білгенге не жетсін. Мойындауымыз керек, мемлекеттік қызмет этикасы қоғамымызда əлі толық қалыптасып үлгерген жоқ. Жасына қарай өз орнын ажырата білуге де білім, санамен қоса айырықша ерік-жігер керек. Мəселен, дарынды хирург бас дəрігер болғаннан да өз мамандығы бойынша халыққа көбірек пайда келтіреді. Шебер сəулетші өз саласы бойынша шығармашылық ізденіс арқылы керемет туындылар жасай алады. Сол сияқты талантты педагог та қарапайым ұстаз ретінде шəкірттерінің есінде мəңгі қалады. Оны мың жылда бір туар атақты бабамыз Əбу Насыр Əл-Фараби өмірі мен шығармаларын оқығаннан кейін айтып отырмыз. Адамзаттың екінші Аристотелі атанған дана тұлға ұлы шығармаларын бақ күтушісі болып жүріп жазған екен. Ұлы орыс ақыны Н.Некрасов «Ақын болу міндетті емес, Азамат болу – парызың!» деп айтқандай, қандай қызметте, қандай ортада болсын адамдық, кісілік келбетімізден ешқашан айнымасақ екен!.. Адамның абыройының алдында, біле білсек, биік лауазым ғана емес, патша тағының өзі түкке тұрмайды. Марат ҚАШҚЫНБАЕВ.

Алматы облысы.

Жүзін өбіп таулардың таңғы ызғары, Уысында ұлпадай балмұздағы. Бұрымында күн нұры күміс шашып, Бұлаңдайды, бұзылмай сəнді ырғағы. Қиялыма сипатып қауырсынын, Құшағымда балқиды «қар қыздары».

Жылќылар

Тым іңкəрлі көзін қадап, өбердей, Жасынымен жан жырыңды жебердей. Мың жанардың бірі сынды, Еленбей, Неге қалғып бара жатсың дегендей: Ұйқастары сай-саладан шұрқырай, Түннен ағып түседі өлең жылқыдай. Жау қолынан шыққандай-ақ ширығып, Арғымақтар елегізіп, дүрлігіп Тартып берер, Тұяғында жанады от: «Еркіндіктің мекені осы дала»,-деп. Сусылдаған жалындай бір құлпырып, Мен тірілем, Қанатым дүр сілкініп! Үзіп кетіп шылбыры мен шідерін, Еркін аққан ендігі жыр – Күреңім. Мен қайтейін, қазақ өлең сынаса, Жылқылардың біле тұра мінезін... Ондай ұлы еркіндікке кім шыдар, Теңіз деген – Түн шайқалтқан жылқылар. Емшек сүтін дірдектетіп Соқада, Бір ақынға иігені шын шығар. Емген шығар, «Сан ғасырлық сырды айтып, Мың тылсымын жеткізер – деп, тіл қайтіп?».

Тұлпарларға О, далалық ғашықтық. Ғашықтық ол жүрекке де сыймайтын. Қалаларды таптап өтіп, Төрінен, Бір-ақ шыққан сəтіңдей бір тебірен! Ал, домбырам, аққан жұлдыз бейнелі. Зар желісті пырағымдай еңіре. Бір құмары қанбай кетсе пəниде ер, Тақымына түспей кеткен əрине ол, Саңлақ қой, Сағым сынды саңлақ! Өрт-жалыннан жан-дүнием жамырап, Тигенде əттең, шаңға оранып артымда, О, қу жалған қалар еді-ау аңырап...

Сурет

Жалғыз үй таудың ішінде, Алтайды ақ қар жабатын. Тек анам жаққан түтінге, Жалғанып тірлік жататын. Меңіреу еді əлгі күй, Білмейді ешкім мендей көп. Жапанда сол бір жалғыз үй, Жататын жалғыз меңдей боп. Ержетіп қара сирағы, Бесікпен ақпанда өңгерген. Арманға беріп бұйданы, Алыстап кеттім ол жерден. Жыл бойы жілік сақталып, Анам да мүмкін жүдеген. Мақтана сөйлеп хат жазып, Суреттер салып жіберем. Құдіреті-ай ана жүректің, (Елеген оны анық кім) Достармен түскен суреттің, Шетінде тұрып қалыппын. Қабағын ашпай түнерген, Көңіліне алаң секем кеп. Мұңайыпты анам, «Біреулер шеттетіп жүр ме екен», – деп. Көңілінен кетпей сол бейнем, Түсіне дағы кіріппін. Жөңкіп жұрт, Жыртық жейдеммен Шетінде тағы жүріппін.

Ќазаќ. Ту. Сəлемдеме Ағамның содыр ұлы бар еді, Алтайда қалған ауылда. «Ерлігін» естіп отырам əлі, Тілдессем туыс-бауырға. Мектептен қайтқан «батырлар» жолда, Тентектігіне басатын. Қысық көздермен, қырғиқабақ боп, Қырылысып кеп жататын. Қырда өскен мығым біртоға бала, Төбелес десе түрленер. Сол «жігіт» екен Оспан батырдың, Рөлін сомдап жүрген ер. Өткенде соның бір сөзін естіп, От жүріп өтті денемде. «Қазақстанның туы бар телпек, Алып келсін», – депті келерде. Төртінші сынып оқитын бала, Мың тəтті қиял ойында… Келген-кеткеннен естіп жүрген ғой, Қазақ елі жайында. Қилы да қилы ойларға батам, Оңаша жерде отырып. Мектепте өткен балалық кезді, Қайта бір бастан кешіріп… Қаптаған өзге ұлт балаларымен, Тең тұрып өмір сүрмекке, Көк туды қойып маңдай тұсына, Айбар ғып соны жүрмек пе?!. Илеуге түскен инелік сынды, Тағдыры көңіл жасытар. Көк туға қарап ұлыған рухы, Кеңсірікті удай ашытар… Өткеніндегі өрлігін айтсам, Іштегі шерді қозғай ма. Ұлы бабалар, ұлы қорғанды, Уыстап тұрған кез қайда?! Алдында оның алты басы бар, Айдаһар сұлап жатса да, Жұмыр жүрегі құл болмай өткен, Құдайыңыздан басқаға. Алаң да алаң күй кешем қазір, Не болар екен ғұмырың. Қазақстанның туы бар телпек, Сұратып жүрген құлыным!

Кґксерек (Құрмаштың монологы) Мен қанбаған иісіндей жас ананың, Шыңғыстаудан белгісіз жел еседі. Қыңсылатып сыртында босағаның, Көп көремін түсімде неге сені?! Бірге бауыр көтерген жетімегім, Маған бұлай қадалып қарасың не? Бедірейген қалпында екі көзің, Қалып қойған секілді қара түнге.

Бақыттың бізде несі кем, Айналдым ана, сенен мың. Ортада жүрмін отымен, Сүтіңмен сіңген өлеңнің.

Маған бұлай қарама, қайт əріге, Бұл араны жүрсің бе пана көріп? Мұнда тағы несіне қайта келдің, Мен де қашып кетіп ем, дала кезіп...

Құдайға ғана жалбарын, Құдайсыз қу бар оңбаған. Көремін өзім қалғанын, Талассыз тірлік болмаған.

Сұры қашқан сұп-суық мынау маңды, Тұманымен торлайды аспан əлі. Жалғыз əжем, оның да суалған-ды, Қос жетімді көрмейді қос жанары.

Ол жағын дағы ұмытпан, Шетінен түгел айдаһар. Түйреуге əбден құныққан, Қызыл да қырғын найзалар. Ортаға ап бүгін құрметте, Итерсең итер орға əлі. Анама салған суретте, Ортада тұрсам болғаны.

Жалғыз жортқан жолыңда жараланып, Түсімде, иен ұлисың аңғарларда... «Уылдырық шашады қара балық, Қапалақтап іңірде қар жауғанда». Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ. АСТАНА.

 Талап жəне тəртіп

Жаєдай ќашан тїзелмек? Александр ТАСБОЛАТОВ, «Егемен Қазақстан».

«Əлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Жолдауында Мемлекет басшысы: «Əкімдерге халықтың денешынықтырумен жəне спортпен жаппай айналысуы үшін спорттық инфрақұрылымдардың қолжетімділігін кеңейту туралы мəселені шешуді тапсырамын. Соңғы жылдары Астанада да, облыстарда да көптеген спорттық нысандар салынды. Оларға балалар да, үлкендер де бара алмайды деген шағым көп. Осы спорттық ғимараттардың бəрін де қолжетімді ету керек. Адамдар спортпен айналысатын болсын», деп атап өткен еді. Міне, осы Жолдауда айтылғандай, халқымыздың спортпен шұғылдануы, денсаулығын сақтауы, сөйтіп, қашанда саламатты іспен айналысуы Елбасының алға қойып отырған басты міндеттерінің бірі болып табылады. Алайда, осындай жақсылықтың негізі елордадан басталады десек, асыра айтқандық екен. Өйткені, жоғарыда сөз болған саламатты іспен қала тұрғындарының жаппай айналысуына Астана қаласында тəртіп жетіспей жатқан көрінеді. Оған спорттық ғимараттардың лауазымды тұлғалары жіберген бірқатар заң бұзушылықтар себеп, дейді Бас прокуратураның тапсырмасына сəйкес осы істің заңдылығын тексерген Астана қаласының прокуратурасы.

Прокурорлар қала аумағында орналасқан спорттық-сауықтыру кешендерінің қызметтеріндегі заңдылықтың сақталуы мен тиімділік мəселелері бойынша тексеру өткізді. Сонда байқаса, Астана аумағында 25 спорттық ғимарат қызмет етеді екен. Оның 3-уі ведомстволық болғандықтан, 22 нысан ғана қала тұрғындарына денешынықтыру жəне спортпен айналысу үшін қызметтерін ұсына алады. Бұл халық саны жыл сайын өсіп келе жатқан қала үшін, əрине, жеткіліксіз. Қазіргі жағдайда осы спорт нысандары бір мезгілде 9851 адамды ғана қабылдай алады, ол тұрғындардың жалпы санының 1,2 пайызын ғана құрайды. Сонымен, Астана қалалық прокуратура қызметкерлері анықтағандай, спорттық ғимараттардың лауазымды тұлғалары жіберген заң бұзушылықтар: коммуналдық меншік болып табылатын спорттық ғимараттардың заңсыз жалға берілуі; пайдалануға қабылданбаған спорттық нысандарды пайдалану; нысандарды пайдалану мақсатынан тыс қолдану; штаттық бапкерлер құрамын жинақтамау; тиісті біліктілігі жəне білімі жоқ нұсқаушылармен спорттық жаттығулар өткізу; жас шамасы тиісті жасқа толмаған балаларды оқыту жəне басқа да заң бұзушылықтар болып анықталды. Мəселен, «Дəулет» спорт комбинаты» МҚКК Туризм жəне спорт агенттігі төрағасының бұйрығымен бекітілген Спорт мектептерінде оқу-

жаттығу үдерісін ұйымдастыру тəртібі туралы регламенттің 9-тармағын бұзып, теннистен бастауыш дайындық топтарына балаларды жас мөлшеріне байланысты шектеулерге қарамастан қабылдаған. Ал аталған регламентке сəйкес топқа қабылдау 7-9 жастан басталады. «Алау» мұз сарайы» МҚКК допты хоккей, шайбалы хоккей, шорт-трек бойынша бастауыш дайындық топтарына балаларды шекті жас мөлшеріне қарамастан қабылдау арқылы аталған регламенттің 9-тармағы бұзылған. Ережеге сəйкес аталған топтарға балаларды қабылдау 9-11 жастан басталады. Осылайша, МҚКК бұйрықтарына сəйкес, шайбалы хоккейге 9 жасқа толмаған – 41, шорт-трекке – 3, мəнерлеп сырғанау тобына 6 жасқа толмаған 28 бала қабылданған. Ал ең сорақысы, спорт нысандарының қауіпсіздік шаралары тиісті түрде қамтамасыз етілмейтін көрінеді. Нысандардың барлығында дерлік техникалық реттеу жəне метрология, өрт қауіпсіздігі мен санитарлық-эпидемиологиялық нормалардың бұзылғандығы кездеседі. Сондайақ, қызметкерлердің медициналық кітапшаларында сараптамадан өткендігі туралы жалған белгі қойылуы бойынша 68 дерек анықталған. Жəне спорт нысандарында 1700 бірліктен астам сенімсіз өлшем құралдары (монометрлер, өлшегіштер) қолданылады екен. Енді, жоғарыда айтқанымыздай, Астанадағы мұндай келеңсіздіктер қашан түзеледі?

 Еске алу

«Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС (Қызылорда қаласы, Мостовая көшесі, н/с) сатып алу ашық конкурс туралы хабарлайды:

Жаңа жылдың алғашқы бір күндерінде хабарласқанымыз есімде. Қуана тұрып, Томирис атты немересі өмірге келгенін жеткізді. «Батыр анамыздың есімін алған екенсіңдер, қазақшасымен Тұмар деп неге қоймадыңдар?» деп қалдым. «Балалардың өзі осы есімді қалады ғой», деді жайбарақат. «Балаларың курстастар кітабына жақсы тарту əзірлеген екен», деген əзіліме: «Иə, достарға деген бір сюрпризіміз болады», деп күле жауап қатты. «Бұл өзі сен үшін де сюрприз кітап болатын секілді», деп əңгімені келесі тақырыпқа – əлі үш адамның өз əңгімелерін бермегеніне бұрып кеттім. Олардың Ербол Шаймерденұлы, Нарша Қашағанұлы, Маңдайлы Қосымбай екенін білгенде: «Ерақа, үшеуімен кішкене қатты-қатты сөйлесіп қойсаңшы», деді де – «Бұл

Лот №

2

бағышталатынын жеткіздім. Құран оқылған соң əрқайсысын жекежеке еске түсірдік. Арынғазы туралы Аманкелді Мектепбаев пен Маханбетəлі Дүйсебаев естеліктерін айтты, Гүлсім сөйледі. «Тас түскен жеріне ауыр» деген сөз жайдан-жай айтылмаса керек. Арынғазының қайтыс болғаны курстастарының қабырғасын қайыс тырғанымен, қайғының шын ауыртпалығын Гүлсім көргені, Гүлсім көтергені сөзсіз. Содан да болар, ол барша курстастардан кешкі отырысқа қатыспауға рұқсат сұрады. «Арынғазының аты аталғанда атаусыз қалып жатпасын, бала-шағасының бар екенін айтайын» деп, қабір топырағы кеппей жатса да кездесуге келген Гүлсімге бəріміз де риза болдық. Басына ақ орамал салып, курстастардың ой-пікірі жазылған көңіл айту қағазын тапсырдық. Арынғазымен бір кезде оқуға түссек те, көз тоқтатып, зейін қойып танысқанымыз қазан айында шет тілдері бойынша оқу топтарына бөлінген шақта болса керек. Орта бойлы, шымыр денелі, бұйра шашты жігіт оқытушы апайымыз Мəрзия Мəженоваға өзін «Мырзағалиев Арынғазы» деп жаздырды. Алғашында «еңбек өтілі барлар» жəне «мектептен келгендер» дейтін екі топқа бөлінгенбіз. Үлкен лекциялар болмаса, көп сабағымыз осындай топтар бойынша өтетін. Ал араб тілін бірге оқимыз. Білімді де білгір жастар бірден көзге түсе бастады. Олардың ойлары да, ойлау əдістері де ерекше болатын. Өз пікірлерін жақтап таласқанда ешқашан беріспейді. Уəжіңді тыңдайды, пікіріңе ден қояды, бірақ өз дегендерін жақтап қызылкеңірдек болып жататын. Арынғазы да сондай қатардан еді. Əсіресе, Сырдарияның, Ертістің, Жайықтың бойынан келген жігіттер өз өзендерін мақтаудан алдарына қара салғылары жоқ. СырдарияАрал өңірінен шыққан 3-4 жігіт Жайықтан келген Арынғазымен айтысып жататын. Ызаланған намысқой ол кейде таластарына мəз болып отырған баршамызға тиісіп кететін. «Жайықты білмейсіңдер сендер!» дегенді де сондайда айтатын. Қай мəселеде де оның өзіндік ой түюі, өзгеше пікірі болатын. Сол үшін де оны ұнаттық, оның дегеніне құлақ асатын болдық. Ол ортамыздан ойып тұрып өз орнын алды. Курстастар арасында «Еркебұлан» атанып, «Шеркеш» деген лақап аты да бар еді. Үйлену тойымызға шақыруды табыс ете тұрып, оның өзінен бұл жөнінде сұрағанмын.

– Еркебұлан – Сафидің қойғаны, шеркеш – менің руым, біздің жақта сондай да ата бар, нақты ныспым Арынғазы ғой, – деп күлген болатын.

– Ал тойларыңа міндетті түрде барамыз. Жетісудың тойы қалай өтетінін көрген емес едім. Тойдан кейін арамыз тіпті жақындай түскен. Оны жақын тартуыма себепші бір оқиға болды. Той аяқталып, таңертең курстастарды автобус жүретін орталық аялдамаға шығарып салып келе жатқанда, ортамызда Арынғазы мен Мараттың жоқ екені анықталған. Ортаншы ағайым үйге қарай қайта жүгірген. Автобусқа отырып жатқанда ағайым ерткен екеуі де келді. Автобус жүріп кеткен соң ағай айтқан əңгіме мынау болды.

– Екеуі үй жанынан өтетін

“Альянс Банкі” АҚ (орналасқан орны: 050004, Алматы қаласы, Фурманов көшесі, 50-үй, ҚР Ұлттық Банкінің БЖ Басқармасында ЖСК 900161265, СТН 451800015025, БСК 190201125) 2012 жылға арналған артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер туралы өз акционерлеріне хабарлайды. Бір артықшылықты акцияға есепке шақтағанда дивидендтің мөлшері 100 (жүз) теңгені құрайды. 2012 жылғы 29 желтоқсандағы 00.00 сағат жағдайы бойынша акционерлердің тізімдемесіне сəйкес, артықшылықты акциялар бойынша дивидендтерді алуға

тоғанның көк майсасына жайғасып, жылап отыр екен. «Барлығы автобусқа кетті, жүре қойыңдар», деймін ғой. «Ержұман да біз секілді əкесіз екен ғой. Біздің де əкелеріміз қайтқан, жартылай жетімектерміз ғой», деп екеуі де жылап бергені. Əзер дегенде жұбатып, автобусқа үлгердік қой, – дейді ортаншы ағай. Осылайша мұңдастығымыз сырластығымызға ұласқан. Жақсы достар болып кеттік. Арынғазы сабақты жақсы оқыды. Емтихандардан да мүдірмей өтетін. Кейін жақсы маман болып шықты. Бірақ, бір кездесудің сəті түспеді. Атырауда іссапарда болғанымда облыстық газет редакциясына арнайы соққанмын, ол демалыста екен. Кейін мұнай саласы жағына ауысты да, кездесудің реті келмеді. Телефонмен бір-біріміздің жаңалықтарымызды біліп тұрдық. Екі ұл, екі қызы бар екенін айтқан, немересі Əлтайырдың қылықтарын көбірек əңгімелейтін. Ал курстастарымыздың ұл-қыздарының жалпы саны 170-ке жуық екенін, 220ның үстінде немерелеріміз бар екенін кездескенде айтармын деп едім. Томиристен кейін де Омар Əпековтің Димаш деген, Жаңылсын Бақбаеваның Айша, Əлімжан Дəуітұлының Жəния, Болат Мəуленовтің Нарбұлан, Дабыр Нұрқамытұлының Дəрия, Қайыпжан Сегізбаевтың Əнсар, Бекен Əбдікəрімовтің Əліби, Құдиярбек Ағыбаевтың Айша есімді немерелері дүниеге келгенін кездескенде айтармын деп едім. Курстастар қолтаңбасымен 240-қа тарта кітап шыққанын, олардың ішінде өзінің де екі кітабы бар екенін, басқа да жетістіктеріміз туралы айтамын деп едім. Айттым, алайда, ол естімеді. Есіңде ме Торғайдың сағым жазы, Тың төсінде жастық шақ арындады. Түсетін ек Есілдің суына кеп, Сөз бастайтын Жайықтан Арынғазы. Жас екенбіз сол кезде қазір бақсақ, Жүр екенбіз өмірге мəзір сақтап. «Білмейсіңдер Жайықты сендер» дейтін, Жатпасақ та еш өзенді əзір мақтап. Бұла күші бойында шалқып тұрған, Толқынында жүретін қалқып бір əн. Ортамызда ерекше жарық еді, Ұл еді ол Жайыққа тартып туған. Курстастар кітабының тұсаукесерінде кездесу идеясын алдымен айтқан да Арынғазы болатын. «Кей жігіттермен кездеспегеніме 36 жыл болыпты, бір-бірімізді танымай да қалатын шығармыз», деген еді ол. Өкінішке орай, кездесе алмадық. Мұқағали ақын інісі Иранбек Оразбаевтың өлеңмен жазған хатына қайтарған жауабында былай деген екен. Бірі бықсып жатады, бірі жанып, Бірі күліп жүреді, бірі налып. Армансызбен алысқан күнім құрсын, Армандының артында тірі қалып. Ақын ағамыз айтқанындай, біздің қайтыс болған барлық курстастарымыз арманды жандар еді ғой. Солардың бірі де бірегейі Арынғазы болатын. «Өмірдастан» кітабы, оның тұсаукесерінде курстастарымен кездесу Арынғазының арманы болып кетті. Топырағың торқа болып, жатқан жерің пейіштен болсын. Ержұман СМАЙЫЛ, курстасы.

Астана қаласы.

құқығы бар акционерлерге, төлем 2013 жылғы 17 қаңтарда жүргізілетін болады. «Альянс Банкі» АҚ артықшылықты акцияларын ұстаушы – акционерлерінің банкілік шоттарына ақшаны қолма-қол ақшасыз есепке жатқызу жолымен дивидендтерге төлем жүргізіледі. Қосымша ақпаратты мына мекенжай бойынша алуға болады: 050004, Алматы қаласы, Фурманов көшесі, 50-үй, 4-қабат, 419-бөлме, Қазынашылық операциялар департаменті, А.Жакупов, тел.: 258 40 40 (ішкі н. 52420).

ОБЪЯВЛЕНИЕ В соответствии со ст.13 Закона Республики Казахстан «О национальных реестрах идентификационных номеров» от 12.01.2007г. №223 (далее - Закон), вводится в действие индивидуальный идентификационный номер – ИИН (вместо РНН и СИК). На основании вышеизложенного, Общество сообщает, для обеспечения получения дивидендов в указанные сроки, акционерам Общества необходимо пройти перерегистрацию у регистратора Общества АО «Единый регистратор ценных бумаг до 31 марта 2013 года. Трансфер-агент Единого регистратора в лице АО «Казпочта». В областных филиалах трансфер-агента выделены от-

ветственные работники, которые предоставляют услуги Единого регистратора в регионах по приему приказов и распоряжений от клиентов Единого регистратора, а также консультации по услугам Единого регистратора. Контактные данные регистратора Общества: АО «Единый регистратор ценных бумаг» Адрес: 050000, г. Алматы, пр. Абылай хана, д. 141 Телефон/факс: 8 (727) 272-47-66 8 (727) 272-47-60, вн.140, 141, 156 www.tisr.kz БИН 120140005662 IBAN KZ366010131000154498 в АО

“Народный Банк Казахстана” БИК HSBKKZKX КБе 15 КНП 840 трансфер агент АО «Казпочта»: Мангистауский ОФ, 130000, г. Актау, мкр.14, здание Дом связи, вход со двора, 1-этаж, 4-кабинет. т/ф. (7292)426640. Контактные данные Общества по вопросам выплаты дивидендов: АО «Мангистаумунайгаз», Республика Казахстан, индекс 130000, г.Актау, 6 мкр, 1 здание, Финансовый департамент, тел: 211-857, факс: 212-040, www.mmg.kz

Атауы

Мерзімі мен орны

«Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС-ның келісім-шарт аймағының жұмыс істеп тұрған ұңғымаларда перфорациялық жару жұмыстарын жүргізу «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС-ның келісім-шарт аймағының жаңадан бұрғыланған ұңғымаларда перфорациялық жару жұмыстарын жүргізу

1

Жайыќќа тартќан ўл еді

кітап бір арман болып жүрген дүние еді, тезірек қолымызға тисе екен» дегенді қосты. Екеуміз де соны жөн көргенбіз. Бірақ, сол «тезірекке» ол жете алмады – 2012 жылдың 26 қаңтарында «Егемен Қазақстан» газетінің Атырау облысындағы меншікті тілшісі Жолдасбек Шөпеғұл қаралы хабарды естіртті. Сенерімді де, сенбесімді де білмедім. Сенбейін десем, «Гүлсім апай сізге хабарлашы», деп еді» дейді Жолдасбек інім. Сенейін десем, Арынғазының күні кешегі үні жəне «операциясы қиын болды, енді дəрігерлердің айтуынша, бəрі ойдағыдай болатын сияқты» деген Гүлсімнің алдыңғы хабарынан бірер күн өткен соң өзім хабарласып, халжағдай сұрасқандағы «екінші операция жасалды, дəрігерлер наркоздан оятпады, ұйықтағаны жақсы дейді» деген зайыбының сөзі құлағымнан кетпейді. Кейін, 7 наурызда кітаптың шығуына демеушілік көрсеткен «Алатау» баспа-полиграфиялық корпорациясының президенті Ырым Кененбайдың қолынан 200 данасын алып, үйге келген соң қаракөк мұқабасына алтын əріппен терілген «Өмірдастан» деген атауын оқығанда, бұл кітап ол көре алмай кеткен арман болғанын, «Өмірдастан» атауы да оның баянының тақырыбынан кітаптың жалпы атауына қойылған сюрпризім екені өзіне айтылмай қалғанына өкінгенмін. Амал не, тірі адам тірлігін жасап, курстастар 11 мамырда Алматыда кездескенбіз. Оған деректері табылған 52 курстасымыздың 12-сі келмей қалды. Қайтыс болған 10 курстасымыздың жетеуінің отын өшірмей отырған зайыптары – Əуездің Орынханы, Мараттың Базаргүлі, Омардың Гүлнəрі, Оразханның Күлəні, Рысбектің Сəнімі, Төреханның Пəкизаты қатысты. Ортамызда: Сен мені есіңе ал, Көктемде құс қайтып, Бəйшешек гүлдегенде. Сен мені есіңе ал, Самал жел еркелеп, Шашыңды үрлегенде, – деп өзі жыр арнаған Гүлсімі қызы Алтынаймен жəне қарындасымен бірге болды. Қайыпжан мен Роза марқұмдардың атынан кенже ұлдары Дидар, Би-апаң марқұмның атынан інісі Өлмесхан қатысты. Кездесу куратор сағатымен басталып, көзі тірі жалғыз кураторымыз Абдул-Хамит ағай түгендеп шықты. Сосын «Өмірдастан» кітабының тұсаукесері өтті. Түскі ас кезінде ортамызда жоқ оны еске алғанбыз. Еске алу шарасын Гүлсімнің өтініші бойынша жазып келген естелігімнің басын оқып бастадым: «Едігенің шөбересі Мамай батыр өлгенде анасы Қараүлек «Өлдің, Мамай, қор болдың!» дейтін жоқтауында: Артыңда қалған жас бала Қашан сендей болады?! Қырық ұл туса бір күнде, Орның қалай толады?! – деген екен. Əр адамның өмірдегі орны өзінше мəнді, өзінше бақыт». Ары қарайғы «Артында қалған төрт ұлқызы – Алтай мен Азаматы, Алтынай мен Ақмаралы өмір бойы ұмтыла түссе де, Гүлсімнің басына бақыт құсын қондыра алар ма, олардан тараған барша ұрпақ Гүлсім үшін орнын толтыра алар ма» дегенді өзгертіп айтып, баршаларына құран

9

www.egemen.kz

15 қаңтар 2013 жыл

Сомасы, теңге, ҚҚС-сіз

Келісім-шартының қол қойылған күннен бастап 31.12.2013 ж. дейін, 90 000 000 «ҚКҚ» ЖШС-ның келісім-шарт аймағы, Қызылорда облысы Келісім-шартының қол қойылған күннен бастап 31.12.2013 ж. дейін, 135 000 000 «ҚКҚ» ЖШС-ның келісім-шарт аймағы, Қызылорда облысы

Конкурс құжаттарын мына мекен-жай бойынша: Қызылорда қ., Мостовая көшесі, н/с, «Құмкөл Көлік Қызмет» ЖШС, 106-бөлме немесе bekturganova_ kts@mail.ru мекен-жай арқылы электронды поштамен алуға болады. Конкурстық құжаттама тегін беріледі. Конверттермен мөрленіп салынған конкурсқа қатысу өтінімдерін əлеуетті жеткізушілер мына мекен-жай бойынша: Қызылорда қаласы, Мостовая көшесі, н/с, «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС, 106-бөлме тапсырады (жолдайды). Конкурстық өтінімдерді тапсырудың соңғы мерзімі – 2013 жылғы 15 ақпан сағат 09.00-ға дейін. Конкурсқа қатысу өтінімдері салынған конверттер 2013 жылғы 15 ақпан күні сағат 14.00-де мына мекен-жайда ашылады: Қызылорда қаласы, Мостовая көшесі, н/с, «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС. Сатып алуды дайындауға жəне өткізуге жауапты тұлға: сатып алуға арналған жетекшi маман Бектұрғанова Айгүл, байланыс телефоны: 8 (7242) 300574, e-mail: bekturganova_kts@mail.ru. ТОО «Кумколь Транс Сервис» (г. Кызылорда, ул. Мостовая, б/н) объявляет о проведении открытого конкурса по закупке № лота 1 2

Наименование

Срок выполнения работ

Перфорационные взрывные работы действующих скважин на контрактной территории ТОО «КТС» Перфорационные взрывные работы при освоении новых пробуренных скважин на контрактной территории ТОО «КТС»

Сумма, тенге, без НДС

С даты подписания договора до 31.12.2013 г., Кызылординская обл., 90 000 000 контрактная территория ТОО «КТС» С даты подписания договора до 31.12.2013 г., Кызылординская обл., 135 000 000 контрактная территория ТОО «КТС»

Конкурсную документацию можно получить по адресу: г.Кызылорда, ул.Мостовая, б/н, ТОО «Кумколь Транс Сервис», каб. 106 или по электронной почте bekturganova_kts@mail.ru. Конкурсная документация предоставляется бесплатно. Конкурсные заявки на участие в конкурсе, запечатанные в конверты, предоставляются (направляются) потенциальными поставщиками по адресу: г. Кызылорда, ул. Мостовая, б/н, ТОО «Кумколь Транс Сервис», каб. 106. Окончательный срок представления конкурсных заявок 15 февраля 2013 года до 09.00 часов. Конверты с заявками на участие в конкурсе будут вскрываться 15 февраля 2013 года в 14.00 часа по адресу: г. Кызылорда, ул. Мостовая, б/н, ТОО «Кумколь Транс Сервис». Ответственное лицо за подготовку и проведение закупа: ведущий специалист по закупкам Бектурганова Айгуль, тел: 8 (7242) 300574, e-mail: bekturganova_kts@mail.ru. «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС (Қызылорда қаласы, Мостовая көшесі, н/с) сатып алу ашық конкурс туралы хабарлайды: Лот Атауы № 1

2

Мерзімі мен орны

Сомасы, теңге, ҚҚС-сіз

Келісім-шартының қол қойылған күннен бастап 31.12.2013 ж. дейін, 50 000 000 «ҚКҚ» ЖШС-ның келісім-шарт аймағы, Қызылорда облысы «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС-ның Келісім-шартының қол қойылған келісім-шарт аймағының басқа кен күннен бастап 31.12.2013 ж. дейін, 25 000 000 орындарында ашық дiңгектегi «ҚКҚ» ЖШС-ның келісім-шарт геофизикалық зерттеулер аймағы, Қызылорда облысы Сарыбұлақ кен орында ашық дiңгектегi геофизикалық зерттеулер

Конкурс құжаттарын мына мекен-жай бойынша: Қызылорда қ., Мостовая көшесі, н/с, «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС, 106-бөлме немесе bekturganova_kts@mail.ru мекен-жай арқылы электронды поштамен алуға болады. Конкурстық құжаттама тегін беріледі. Конверттермен мөрленіп салынған конкурсқа қатысу өтінімдерін əлеуетті жеткізушілер мына мекен-жай бойынша: Қызылорда қаласы, Мостовая көшесі, н/с, «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС, 106-бөлме тапсырады (жолдайды). Конкурстық өтінімдерді тапсырудың соңғы мерзімі – 2013 жылғы 15 ақпан сағат 09.00-ға дейін. Конкурсқа қатысу өтінімдері салынған конверттер 2013 жылғы 15 ақпан күні сағат 14.00-де мына мекен-жайда ашылады: Қызылорда қаласы, Мостовая көшесі, н/с, «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС. Сатып алуды дайындауға жəне өткізуге жауапты тұлға: сатып алуға арналған жетекшi маман Бектұрғанова Айгүл, байланыс телефоны: 8 (7242) 300574, e-mail: bekturganova_kts@mail.ru. ТОО «Кумколь Транс Сервис» (г. Кызылорда, ул. Мостовая, б/н) объявляет о проведении открытого конкурса по закупке № Наименование лота Геофизические исследования в от1 крытом стволе на месторождении Сарыбулак Геофизические исследования в откры2 том стволе на других структурах контрактной территории ТОО «КТС»

Срок выполнения работ

Сумма, тенге, без НДС

С даты подписания договора до 31.12.2013 г., Кызылординская обл., 50 000 000 контрактная территория ТОО «КТС» С даты подписания договора до 31.12.2013 г., Кызылординская обл., 25 000 000 контрактная территория ТОО «КТС»

Конкурсную документацию можно получить по адресу: г. Кызылорда, ул. Мостовая, б/н, ТОО «Кумколь Транс Сервис», каб. 106 или по электронной почте bekturganova_kts@mail.ru. Конкурсная документация предоставляется бесплатно. Конкурсные заявки на участие в конкурсе, запечатанные в конверты, предоставляются (направляются) потенциальными поставщиками по адресу: г. Кызылорда, ул. Мостовая, б/н, ТОО «Кумколь Транс Сервис», каб. 106. Окончательный срок представления конкурсных заявок 15 февраля 2013 года до 09.00 часов. Конверты с заявками на участие в конкурсе будут вскрываться 15 февраля 2013 года в 14.00 часов по адресу: г. Кызылорда, ул. Мостовая, б/н, ТОО «Кумколь Транс Сервис». Ответственное лицо за подготовку и проведение закупа: ведущий специалист по закупкам Бектурганова Айгуль, тел: 8 (7242) 300574, e-mail: bekturganova_kts@mail.ru. Астана қ. мамандандырылған ауданаралық экономикалық соты «Шаңырақ» ЖШС банкроттығы азаматтық іс қозғады, мемлекеттік тіркеу туралы куəлік №4315-1901ТОО. Барлық мүдделі тұлғалар мына мекен-жай бойынша хабарласуы керек: Астана қ., Жұмабаев д-лы, 3, тел. 36-76-28. ҚР Заңы белгілеген мерзімде.

Қазақстан Республикасы Президентінің Əкімшілігі Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Басшылығы мен депутаттары Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің депутаттары Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады. «Нұр Отан» халықтық-демократиялық партиясының Саяси кеңесі Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке орны толмас ауыр қаза - əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты жəне Жоғарғы Соттың жанындағы Соттардың қызметін қамтамасыз ету департаменті (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының аппараты) Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке, отбасы мен жақын-туыстарына əкелері Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің басшылығы жəне жеке құрамы Қарағанды облысы ішкі істер департаментінің бастығы, полиция генерал-майоры Нұрлан Əрмияұлы РАХЫМБЕРЛИННІҢ мезгілсіз қайтыс болуына байланысты марқұмның туғантуыстарына орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі мен Қарулы Күштері Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді Дəуренбекұлы ЖАҚСЫБЕКОВТІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«Каспий Меруерті Оперейтинг Компани Б.В.» Филиалы 2012.ЦП-22456(П) баға ұсыныстарын сұрау арқылы 2013 жылдың 10 қаңтарында, Ақтау қаласы, 12-ш/а, 74-ғимарат, 209-бөлмесінде өткізілген сатып алудың қорытындысы туралы хабарлайды: Лот №1 – Қазақстан бойынша поштаның жеткізілуі, Лот №2 – Поштаның халықаралық бағыттары бойынша жеткізілуі – Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 1139 қаулысына 2010 жылдың 1 сəуіріндегі № 267 қаулысымен бекітілген тауарлар, қызмет көрсету жəне жұмыстарды сатып алу Ережелерінің 98-тармағына сəйкес сатып алу орындалғаны туралы хабарлайды. Лот №1 бойынша - «Exline» ЖШС, лот №2 бойынша - «ДХЛ Интернешнл Казахстан» ЖШС жеңімпаз деп танылды. Филиал «Каспий Меруерты Оперейтинг Компани Б.В.» настоящим объявляет итоги закупа способом запроса ценовых предложений 2012.ЦП-22456(П), проведенного 10 января 2013 года по адресу: г Актау, 12-микрорайон, здание 74, в кабинете 209 по следующим лотам: Лот №1– Доставка почты по Казахстану, Лот №2 – Доставка почты по международным направлениям- закуп признан состоявшимся, согласно пункту 98 Правил приобретения ТРУ при проведении операций по недропользованию № 1139 постановлению Правительства Республики Казахстан №267 от 1 апреля 2010 г. Победителями признаны: по лоту №1 - ТОО «Exline», по лоту №2 - ТОО «ДХЛ Интернешнл Казахстан». «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС (Қызылорда қаласы, Мостовая көшесі, н/с) сатып алу ашық конкурс туралы, хабарлайды: №

Атауы

Мерзімі мен орны

Сарыбұлақ кен орында ұңғымақтардың алаңдарды топо-гео зерттеу

1

Келісім-шартының қол қойылған күннен бастап 10 күн iшiнде, «ҚКҚ» ЖШС-ның келісім-шарт аймағы, Қызылорда облысы

Сомасы, теңге, ҚҚС-сіз 7 435 000

Конкурс құжаттарын мына мекен-жай бойынша: Қызылорда қ., Мостовая көшесі, н/с, «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС, 106-бөлме немесе bekturganova_kts@mail.ru мекен-жай арқылы электронды поштамен алуға болады. Конкурстық құжаттама тегін беріледі. Конверттермен мөрленіп салынған конкурсқа қатысу өтінімдерін əлеуетті жеткізушілер мына мекен-жай бойынша: Қызылорда қаласы, Мостовая көшесі, н/с, «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС, 106-бөлме тапсырады (жолдайды). Конкурстық өтінімдерді тапсырудың соңғы мерзімі – 2013 жылғы 15 ақпан сағат 09.00-ге дейін. Конкурсқа қатысу өтінімдері салынған конверттер 2013 жылғы 15 ақпан күні сағат 14.00-де мына мекен-жайда ашылады: Қызылорда қаласы, Мостовая көшесі, н/с, «Құмкөл Көлік Қызметі» ЖШС. Сатып алуды дайындауға жəне өткізуге жауапты тұлға: сатып алуға арналған жетекшi маман Бектұрғанова Айгүл байланыс телефоны: 8 (7242) 300574, e-mail: bekturganova_kts@mail.ru. ТОО «Кумколь Транс Сервис» (г. Кызылорда, ул. Мостовая, б/н) объявляет о проведении открытого конкурса по закупке № 1

Наименование Топо-гео изучение под «Площадки скважин на м/р Сарыбулак»

Срок и место выполнения работ Сумма, тенге, без НДС С даты подписания договора в течении 10 дней, Кызылординская обл., контрактная территория ТОО 7 435 000 «КТС»

Конкурсную документацию можно получить по адресу: г.Кызылорда, ул.Мостовая, б/н, ТОО «Кумколь Транс Сервис», каб. 106 или по электронной почте bekturganova_kts@mail.ru. Конкурсная документация предоставляется бесплатно. Конкурсные заявки на участие в конкурсе, запечатанные в конверты, предоставляются (направляются) потенциальными поставщиками по адресу: г. Кызылорда, ул. Мостовая, б/н, ТОО «Кумколь Транс Сервис», каб. 106. Окончательный срок представления конкурсных заявок 15 февраля 2013 года до 09.00 часов. Конверты с заявками на участие в конкурсе будут вскрываться 15 февраля 2013 года в 14.00 часов по адресу: г. Кызылорда, ул. Мостовая, б/н, ТОО «Кумколь Транс Сервис». Ответственное лицо за подготовку и проведение закупа: ведущий специалист по закупкам Бектурганова Айгуль, тел: 8 (7242) 300574, e-mail: bekturganova_kts@mail.ru.

Рыскелді Дәуренбекұлы ЖАҚСЫБЕКОВ 2013 жылдың 13 қаңтарында Рыскелді Дəуренбекұлы Жақсыбеков 85 жасқа қараған шағында кенеттен қайтыс болды. Рыскелді Жақсыбеков 1928 жылдың 15 желтоқсанында Қостанай облысының Қарабалық ауданына қарасты Тастыөзек ауылында дүниеге келген. Кеңес Армиясының қатарында əскери борышын атқарғаннан кейін 1954 жылдан бастап 35 жылдай мəдениет саласында қызмет етті, оның ішінде 25 жыл бойы тапжылмай Целиноград облыстық кинофикация басқармасына жетекшілік етті. Рыскелді Дəуренбекұлы жемісті жұмыстарының арқасында 1974, 1975 жəне 1981 жылдардағы «КСРО-дағы социалистік жарыстың жеңімпазы» атағын иеленді, ал 1982, 1985, 1987 жылдары облыстық кеңестің депутаты болып сайланды. Бірнеше дүркін облыстық партия конференциясына делегат болып сайланып, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің съездеріне қатысты. Р. Жақсыбеков еліміз бен облысымыздың экономикасы мен мəдениетінің өсуіне үлкен үлес қосты, достары мен əріптестерінің арасында өте сыйлы болды. Рыскелді Дəуренбекұлы жемісті еңбегі үшін Кеңес Одағы мен Қазақстан Республикасының көптеген мемлекеттік жəне ведомостволық наградаларымен марапатталған. Зейнеткерлікке шыққаннан кейін өмірінің соңына дейін қоғамдық жұмыстармен айналысты, Республикалық ардагерлер ұйымы Орталық кеңесінің төралқа мүшесі болды. Біз дүниеден өткен Рыскелді Дəуренбекұлының ұл-қыздары мен туғантуысқандарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтамыз. Рыскелді Жақсыбековтің жатқан жері жайлы, топырағы торқа болсын деп тілейміз. Ө. Қ. Болсамбеков, А. Қ. Бөлекпаев, А. Қ. Жалмұхамбетов, Қ. Ж. Жексенбаев, Б. Ғ. Жүсіпов, С. С. Жұмабеков, З. Ж. Қадырова, Н. Қ. Есенғарин, Ұ. Ж. Мамин, Ф. П. Марьин, Қ. О. Омаров, Н. Ораз, В. Н. Редкокашин, К. Ə. Сағадиев, А. М. Тихонский, З. М. Шайдаров.

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті жəне ҰҚК органдарының ардагерлері кеңесі Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты ауыр қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы Қарағанды облыстық Ішкі істер департаментінің бастығы, полиция генерал-майоры Нұрлан Əрмияұлы РАХЫМБЕРЛИННІҢ мезгілсіз қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен жақын-туыстарына ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Президентінің Іс басқармасы Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты ауыр қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Əскери-теңіз Күштерінің Əскери кеңесі жəне Əскери-теңіз Күштерінің барша жеке құрамы Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді Дəуренбекұлы ЖАҚСЫБЕКОВТІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы мен «ҚР ОСК ИТО» РМК ұжымы Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Павлодар облысының əкімдігі Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Астана қаласы ішкі істер департаментінің басшылығы, жеке құрамы жəне ардагерлер кеңесі Қарағанды облысы ішкі істер департаментінің бастығы, полиция генерал-майоры Нұрлан Əрмияұлы РАХЫМБЕРЛИННІҢ мезгілсіз қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туған-туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Шəкен Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Жақсыбековке əкесі Рыскелді Дəуренбекұлы ЖАҚСЫБЕКОВТІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады

«Травматология жəне ортопедия ғылыми-зерттеу институты» РМК есімі елге айтулы абзал азамат Рыскелді Дəуренбекұлы ЖАҚСЫБЕКОВТІҢ қайтыс болуына байланысты марқұмның туған-туысқандарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Марқұмның жаны жəннатта болып, нұры пейіште шалқысын. «Орал «Зенит» зауыты» акционерлік қоғамының ұжымы Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ мезгілсіз қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. «Тыныс» акционерлік қоғамының ұжымы Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке ƏКЕСІНІҢ өмірден өтуіне байланысты отбасына, жақындары мен туыстарына ауыр қайғыларына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады.

«Цеснабанк» АҚ ұжымы Басқарма төрағасы Дəурен Əділбекұлы Жақсыбекке, туған-туысқандарына жəне жақындарына аталары Рыскелді Дəуренбекұлы ЖАҚСЫБЕКОВТІҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Су ресурстары комитетінің жəне «Қазсушар» РМК ұжымы кəсіпорынның Ақтөбе филиалы директоры Бекзат Мұсахметұлы Нəметовке зайыбы Сайлаугүл МАХМҰДҚЫЗЫНЫҢ мезгілсіз өмірден өтуіне байланысты ауыр қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«Цесна» корпорациясы» АҚ ұжымы Рыскелді Дəуренбекұлы ЖАҚСЫБЕКОВТІҢ қайтыс болуына байланысты марқұмның туған-туысқандары мен жақындарына ауыр қайғыларына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады. Марқұмның жарқын бейнесі біздің жадымызда əрдайым сақталады.

«Хабар» агенттігінің басшылығы мен ұжымы Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрi Əділбек Жақсыбековке əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ дүниеден озуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Марқұмның топырағы торқа, иманы жолдас болсын.

Коллектив АО «Корпорация «Цесна» выражает глубокие и искренние соболезнования родным и близким в связи с кончиной ДЖАКСЫБЕКОВА Рыскельды Дауренбековича Светлая память о нем навсегда сохранится в наших сердцах.

«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ұжымы басылымның жанашыры, Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Əділбек Рыскелдіұлы Жақсыбековке əкесі Рыскелді ДƏУРЕНБЕКҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

10

www.egemen.kz

15 қаңтар 2013 жыл

 Жағымды жаңалық

 Тосын табиғат

Жаѕалыєы мол Жаѕаґзен Жаңаөзен қаласында бір сəтте бірнеше əлеуметтік нысандар халық игілігіне табысталды. Жағымды жаңалықтың тұсауы алдымен қала іргесіндегі Қызылсай жəне Теңге ауылдарында кесілді. Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан».

Жаңа тұрғын үйлі болған қызылсайлық сегіз отбасының қуанышы бүкіл ауылдың шаттығына ұласты деуге болады. Өйткені, дəл осы күні бұл ауылда 300 орындық мəдениет үйі іске қосылды. Анығын айту керек, 5 мыңнан астам тұрғыны бар Қызылсай – əлеу меттік нысандар жағынан тар шылық көріп келген ауыл.

1985 жылы салынған 1200 орындық мектеп ауыл балаларын то лық қамтып отыр дегенмен,

ес кір ген. Ал ауылдағы жалғыз балабақша күрделі жөндеуді күте тіндей. Ауылда алғаш рет ашылған жаңа мəдениет үйі тозығы жеткен нысандардың қатарын толықтырып қана қойған жоқ, жақсы жаңалықтардың бастамасы болады деп күтілуде. Ауыл əкімі Ержан Абдуллаевтың айтуынша, мектепке өткен жылы басталған күрделі жөндеу жұмыстары жалғасын тауып, балабақша ғимараты жаңғыртылмақ. Тіпті, келесі жылы 320 орындық жаңа балабақша ашу жоспарда тұр екен. Бюджеттік қызметкерлер, жас отбасылар

мен əлеуметтік тұрмысы төмен отбасыларға берілетін баспаналар құрылысы жалғасын табатын болады. Жаңа жыл қарсаңында мəдениет үйіне қол жеткізген ауылдың жұмыс жасауға белсенді жастағы тұрғындары негізінен – мұ найшылар. Жұмыссыздар саны да көп емес, өткен жылы тіркелген 312 жұмыссыздың 281-і кəсіпкерлікке, жастар жасақтарына, түрлі қоғамдық жұмыстарға жіберілген. Мəдениет үйіне 20дан астам адам қызметке тартылатын болады, ал ауыл мəдениетін көтеріп, жас ұрпақты өнер дəнімен ауыздандырар мамандарға сұраныс тиісті орындар арқылы шешілмек. Осы күні жарты ғасырға жуық тарихы бар, бірақ осы уақыт ішінде бірде-бір мəдениет ошағы болып

Созаќта дауыл тўрса, Сарыаєашты су басты Оралхан ДƏУІТ,

«Егемен Қазақстан».

көрмеген Теңге ауылында 300 орындық мəдениет үйі, Жаңаөзен қаласындағы «Бостандық» шағын ауданында 320 орындық балабақша мен «Шаңырақ» шағын ауданында «Бизнес-инкубатор» орталығы ашылды. «Балапан» бағдарламасы аясында республикалық бюджет қаржысына салынған балабақша 3-6 жас аралығындағы балдырған дарды 16 топқа қабылдаса,

д ю т э ото

бизнес орталығы халыққа қызмет көрсететін алуан ұйымдарды біріктірмек. Біткен іс – халық игілігіне. Елі мізде ашылған əрбір нысан – дамуға қаланған кірпіш. Көңіл тойдырып, көз қуантар ғимараттарға қарап осылай марқая түстік. Маңғыстау облысы.

 Бəрекелді!

10 жылда...

47 мектеп

Ф

Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».

Жамбыл ауданының орталығы Аса ауылында 600 оқушы сапалы білім, саналы тəрбие алатын жаңа орта мектеп ашылды. Жаңа білім ордасындағы оқу сыныптары кең əрі жарық жəне жылы. Сыныптар, сондай-ақ, заманауи талаптар бойынша интерактивті тақта, мультимедиалық жəне лингофондық құрал-жабдықтармен де қамтамасыз етілген. Мектеп ғимаратын жергілікті өңірдегі алып құрылыс жұмыстарымен айналысатын белгілі «БИНОМ» компаниясы жүргізген. Облыста соңғы он жылда 47 жаңа мектеп бой көтеріп отыр. Өткен жылдың өзінде өңірдегі бірнеше аудан мен Тараз қаласында 6 мектеп пен 6 балабақша ашылды. Суреттерді түсірген Ерлан ОМАРОВ.

 Айтайын дегенім...

Ќўлаќ асар жан жоќ Бүгінгідей ақпараттың дамыған жəне оны таратудың түрлі тəсілдері кең тараған заманда бəз біреулер оған қол жеткізе алмай отыр дегенге ешкім сене қоймас. Өкінішке қарай, Астананың қақ ортасында салынған, елорданың басты көшелерінің бірі саналатын Тəуелсіздік даңғылы (34\1үйі) бойында орналасқан «Алтын ғасыр» тұрғын үй кешенінің тұрғындары осы үйге тапсырыс беруші «Жаңа құрылыс» ЖШС мен үйді салушы «Астанатрансстрой» ЖШС-нің өз міндеттеріне немқұрайлы қарауы салдарынан осындай жағдайға душар болып отыр.

Нақты айтсақ, біз тұратын үйдің сегіз кіреберісінің тек екеуінде ғана пошта жəшіктері орнатылған, қалған алты кіреберісте пошта жəшіктері атымен жоқ. Оның əлегі көп екенін тапсырыс беруші де, мердігер ұйым да түсінбейтін сияқты. Айталық, осы үйде үш мыңдай адам тұрып жатыр. Олар еліміз бен алыс-жақын шетелдерден келіп жатқан хат-хабарларды, газет-журналдарды, коммуналдық ақылар мен салық (қала бюджетіне түсетін) түбіршектерін (квитанция) алу үшін күнде сабылып поштаға барулары керек, оны сондағы қызметкерлерден əкелгені немесе əкелмегені туралы жалыныпжалбарынып сұраулары керек. Сол түбіршектерді уақытында қолға тигізе алмай, соның салдарынан төлемақыларын өтей алмай, жазықсыз айып төлеуге мəжбүр болып жүрген тұрғындар қаншама! Бұл арада біз пошта қызмет керлерін кінəлай алмаймыз. Өйткені, 20 қабатты үйдің алты кіреберісіндегі əр қабатқа көтеріліп, тиісті хат-хабарлар мен газет-журналдарды əр пəтерге тарату мүмкін емес қой. Сондықтан да олар хатхабарлар мен газет-журналдарды

жəне басқа да алыстан келген бағалы посылкалар туралы бір жапырақ қағазды кіреберістегі есіктерге жапсырып кетеді. Есікке жапсырылған сол қағаздардың сақталуына ешкім жауап бермейді. Амалымыз таусылған соң, осы бір келеңсіз жағдай туралы қала əкімдігіне шағымданған едік. Ондағы шенеуніктер жау ап берудің орнына оны біздің тұрғын үй кешені орналасқан Ал ма ты аудандық əкімдігіне жолдапты. Аудан əкімдігіндегілер əрі ойланып, бері ойланып, «Жаңа құрылыс» ЖШС мен үйді салушы «Астанатрансстрой» ЖШС-нің басшылығына пошта жəшіктерін орнатуға ұсыныс жасалды деп жауап берді, бірақ осы мəселені түпкілікті шешу үшін тұрғындардың сотқа шағымданулары керектігін ескертуді де ұмытпапты. Содан бері де едəуір уақыт өтті. Алайда, қозғалыс жоқ. «Баяғы жартас – бір жартас». Осы мəселе қашан шешілер екен? Əлде біздің құқығымыз аяққа таптала бере ме? Мейрам БАЙҒАЗИН, журналист. АСТАНА.

Меншік иесі:

“Егемен Қазақстан” республикалық газеті” акционерлік қоғамы Президент Сауытбек АБДРАХМАНОВ Вице-президент – бас редактор Жанболат АУПБАЕВ Вице-президент Еркін ҚЫДЫР

Кешегі аптаның аяғында Оңтүстікте табиғат өзгеше мінез та ныт ты. Əрине, қыс мезгілі бол ған дықтан қалың қар жауып, боран соғып, жолдардың жабылып қалуы тосын жаңалыққа жатпайтын да шығар. Əйтсе де, есігімізден енді енген жаңа жыл ə дегеннен-ақ ысқырып басталып, бір жерде ақтүтек боран соғып, үйлердің шатырын ұшырып кетсе, енді бір жерде су тасып, елді əбігерге салды. Оңтүстіктің теріскейіндегі Созақ ауданында дүлей дауыл 30-ға тарта елді мекенді құрсаулап тастады. Əзірге осынау боранның əлегінен ауданға шамамен 810 миллион теңгедей материалдық шығын келгені анықталып отыр. Дүлей жел 2 мыңдай тұрғын үйдің шатырын ұшырып əкеткен. Сондайақ, 19 мектеп, 6 балабақша мен 14 денсаулық сақтау мекемесінің те резелері шағылып, шатырсыз қалды. Электр бағаналары құлағандықтан, бірқатар ауылдарда əлі күнге жарық жоқ. Тек, аудан орталығы Шолаққорғанда электр желілері қалпына келтіріліп, түнде жарық жанды. Апаттан ең көп зардап шеккен – Таукент. 5

Дауылдан кейін

Біздіѕ командалар дес берер емес

Сенбі күні Бүкілəлемдік бокс сериясының жекпежектеріне қатысып жатқан «Астана арландары» клубы кезекті жеңісіне жетті. Германияның Ганновер қаласында «Герман қырандарымен» кездескен қазақстандық команда қарсыластарынан 4:1 есебімен басым түсті.

«Арландардыѕ» келесі ќарсыласы – «Атамандар»

Баскетболдан бірінші ВТБ лигасының 11-турында «Астана» командасы Украинаның «Азовмаш» клубымен кездесіп, 89:82 есебімен ұтты. Сырт алаңда өткен кездесуде «Астана» сапында Бранко Цветович ең көп – 24 ұпай жинады. Біздің ұжым бұған дейін өз алаңында марипульдық клубты қабылдап, 75:72 есебімен жеңген болатын. Енді «Астана» – 19 қаңтар күні өз алаңында Самараның «Красные крылья» командасымен кездеседі. *** Допты хоккейден Оралдың «Ақжайық» командасы Самара облысының «Динамо» клубымен екінші кездесуін өткізіп, 5:1 есебімен жеңіске жетті. Бұл кездесуде Қысқы Азия ойындары кезінде ел намысын қорғап, «Ақжайықтың» құрамына келіп қосылған Хромтау допты хоккейінің түлегі Сұлтан Қадыржанов екі гол соғып, көзге түсті. Сондай-ақ, Арыстан Қазыбаев, Александр Шавалдин жəне Максим Өтебалиев бір-бірден доп соқса, қонақтардан Шамиль Шагеев қана бір голдың авторы атанды. Осы ойыннан кейін «Ақжайық» 23 ұпай жинап, үшінші орынға көтерілді. Енді отандастарымыз 19-20 қаңтарда өз алаңында Верхний Уфалейдің «Никельщик» командасын қабылдайды.

Дастан КЕНЖАЛИН, «Егемен Қазақстан».

командасымен өткізеді. Бұл ұжым да соңғы айқастарын жақсы өткізіп келе жатқан командалардың бірі. Оның құрамында жоғарыда аталған Лондон Олимпиадасының чемпиондары мен күміс жүлдегері Денис Беринчук бар. Дегенмен, «арландардың» биылғы құрамы да жаман емес. Біздің жігіттер қай жекпе-жекке шықса да тек жеңіс үшін айқасатындарын дəлелдеп келеді. Сондықтан 18 қаңтар күнгі кездесуден үмітіміз мол. Бұл кездесу Алматыдағы Балуан Шолақ

атындағы спорт жəне мəдениет сарайында өтсе, жанкүйерлер оны сол күні «Ел арна» телеарнасынан кешкі сағат 20.00-де тікелей эфирде тамашалай алады. Оған «арландар» мына құрамда шығады деп күтілуде. Ең жеңіл салмақта Мирас Жақыпов, жеңіл салмақта Самат Бəшенов, орта салмақта израильдік Константин Снигур, жартылай орта салмақта ирандық Эхсан Роузбахани жəне аса ауыр салмақта Руслан Мырсатаев қолғап түйістіреді.

МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А. АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-73-80.

БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru , egemenkz@maіl.kz Алматыда: факс (727) – 273-73-80, электронды пошта – egemalm@host.kz

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР: Астана – (717-2) 37-61-21; Ақтау – 8 (701) 593-64-78; Ақтөбе – (713-2) 56-01-75; Талдықорған – 8 (728) 27-05-70; Атырау – (712-2) 32-94-07; ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ:

Оңтүстік Қазақстан облысы.

Жамбыл облысы, Жамбыл ауданы, Аса ауылы.

 Спорт

Сөйтіп, биылғы маусымда əлі бірде-бір рет жеңілмеген «Астана арландары» «В» тобында 15 ұпай жинап, жеке-дара көш бастап келеді. Одан кейін Италияның «Дольче жəне Габбано Италия найзағайы» клубы «АҚШ нокаутшыларын» өз алаңында 5:0 есебімен жеңіп, 10 ұпаймен екінші орынға жайғасса, Ұлыбританияның «Британдық арыстан жүректілері» клубы Лондон Олимпиадасының чемпиондары Василь Ломаченко мен Олександр Усик қатысқан жекпе-жекте «Украина атамандарынан» 1:4 есебімен жеңіліп, үшінші орынға сырғыды. Украиналық ұжым əзірше 8 ұпаймен төртінші орында болса, «Герман қырандары» мен «АҚШ нокаутшылары» бесінші жəне алтыншы орындарды қанағат тұтып тұр. «Астана арландарының» кешегі кездесуіне келсек, бұл жекпе-жекте Бағдат Əлімбеков, Сергей Деревьяченко, Хрвоже Сеп пен Филипп Хргович жеңіске жетсе, командамыздағы ирландиялық легионер Эрик Донован, өкінішке қарай, өзінің отандасы Оливер Джойсқа есе жіберді. Енді «арландар» келесі кездесуін «Украина атамандары»

мыңға тарта тұрғыны бар шағын кентте дауылдан аман қалған үй жоқ. Желдің екпінінің қаттылығы соншалық, ауыр жүк көліктерінің өзін аударып тастаған. Ең бастысы – адамдар аман. Апат кезінде жарақат алған бірнеше тұрғын ауруханада жатыр. Əйтеуір, мамандардың дер кезінде қам-қа рекет жасауының арқасында, Таукенттегі жылу қазандықтары істен шыққан жоқ. Қазір облыс əкімінің бірінші орынбасары Берік Оспанов бастаған комиссия апат шығындарын есептеуде. Ал, толассыз жауған қар аралас жаңбырдан кейін Сарыағаш ауданының Жылға, Қарақалпақ ауылдарында 6 үйді, 25 үй іргелік жерді су басып, соның салдарынан екі үй құлады. Құрбан болғандар немесе зардап шеккендер жоқ. Ауыл тұрғындарын құтқару үшін жергілікті төтенше жағдай департаментінің 100-ден астам қызметкерлері жұмылдырылды. Қазіргі жағдай қалыпты, əйтсе де, ауа райын арнайы бақылайтын ме кемелер қаңтар айынд а қ ыстың қаһары күшеймесе, тө мендемейтінін айтуда. Яғни, төтенше жағдай қызметкерлері бір сəтке де босаңсуға болмайды деген сөз.

Көкшетау – (716-2) 25-76-91; Павлодар – (718-2) 57-18-09; Қарағанды – (721-2) 43-94-72; Семей – (722-2) 52-26-86; Қостанай – (714-2) 39-12-15; Тараз – (726-2) 43-37-33; Қызылорда – (724-2) 27-00-85 Шымкент – 8 (701) 404-36-29; Орал – (711-2) 28-80-35; Петропавл – (715-2) 50-72-50. Өскемен – (723-2) 25-28-41; Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-73-97, gulnurekkz@mail.ru

А материалдың жариялану ақысы төленген. “Егемен Қазақстанда” жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды.

Газет мына қалалардағы: 010008, Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС, 050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС, 100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС, 110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС, 120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС, 130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС, 030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Мистоль» ЖШС, 160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС, 140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС, 150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ, 080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС, 090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС, 040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы, 070002, Өскемен қ., Космическая к-сі, 6/3, «Шығыс ақпарат» КМК баспаханаларында басылып шықты.

*** Жоғары хоккей лигасында өнер көрсетіп жүрген Қарағандының «Сарыарқа» командасы кезекті жеңісіне жетті. Бұл жолы олар Ресейдің Тверь қаласында жергілікті ТХК командасымен кездесіп, алаң иелерін 3:1 есебімен ұтты. Осы жеңіс «Сарыарқаға» турнир кестесінде өзін өкшелеп келе жатқан Қазанның «Рубин» командасынан біршама қара үзуге мүмкіндік берді. Қазір қарағандылықтарда 39 ойыннан кейін 91 ұпай болса, татарстандық ұжым 38 кездесуден 85 ұпай жинап отыр. Біздің хоккейшілердің тегеурінді ойындары Ресей мамандары мен жанкүйерлері арасында абыржушылық туғызған секілді. Жоғары хоккей лигасының сайтында «Остановить «Сарыарку»: миссия невыполнима?», «Рекорд в Караганде, отставка в Краснодаре», «Как остановить «Сарыарку?» сияқты материалдардың берілуі осыны аңғартады.

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы 200 601 дана. Нөмірдің кезекші редакторы

Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. “Егемен Қазақстан” республикалық газеті” АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 5 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. Тапсырыс 8921 Газет Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС-те басылды, тел. 93-98-25. Тапсырыс №148 ek