30/01/2013 by arshat orazov

№56 (27995) 30 ҚАҢТАР СƏРСЕНБІ 2013 ЖЫЛ

 Индустрия игілігі

Ґркенді ґндіріс ґлшемі Астанадағы Тəуелсіздік сарайында Мемлекет басшы сының қатысуымен өткен инвестициялық жобалардың тұсаукесеріне арналған жалпыұлттық телекөпір өткен жылдың басты оқиғаларының бірі ретінде есте қалды. Осында «Алтын сапа» жəне «Парыз» байқауларының лауреаттары мен жеңімпаздары отандық еңбек рыногының үздіктері ретінде марапатталды.

жаным-шықпамен бірді-бірге жалғастырып, күйкі тірліктің, өлмеші күнкөрістің күйін кешкен кəсіпорынның қайта өрлеуі ХХІ ғасырдың еншісіне тиді. Облысқа жұмыс сапарымен келген Елбасының Мамлют стансасында заман ыңғайына үйлестіріліп салынған ұн үгу комбинатын іске қосуы басшылық пен жұмысшылардың ерен еңбекке деген құлшынысын оятты. Тауарлы астықты сақтау, өңдеу бағытына мамандана отырып бүгінде өнімді қабыл дағаннан бастап дайын күйін де шығаратын кластерлік жүйені қалыптастырды. Ин дустрияландыру, инновациялық үдерістерді қолданудың арқасында кəсіпорын құрамындағы заманауи диірмен кешені мен жалпы сыйымдылығы 150 мың тонналық элеватор

жəне механикаландырылған қоймалар жаңартылып, астық рыногындағы көкжиегін кеңейтті. Өнімдер Қазақстанмен қатар, Ресей, Өзбекстан, Ауғанстан, Тəжікстанға, Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне жөнелтіліп, жылына 20 мың тонна ұн үгіп, 150-200 мың тонна астық сақтай алады. – Озық технологияларды енгізу бəсекеге деген қабілет-қарымымызды арттырып, көптеген іргелі өндірістік мəселелер оң шешімін тапты. 9001: 2000 халықаралық стандарттау жүйесіне қол жеткізіп, жұртшылық үлкен сұраныспен сатып алатын «Golden Grain» сауда маркасының ұн сұрыптарын дайындау мүмкіндігіне ие болдық. Пропилен қаптар шығаратын цех бой көтерді. Күніне төрт вагон өнім шығаруға қауқар лымыз. Біз үшін нақты

табыс көзі саналатын экономиканы жаңғырту, технологиялық жағынан жарақтандырту қалыпты құбылыс саналады. Жыл өткен сайын өнім түрлері көбейіп, сапасы айтарлықтай жақсарды. 260-қа жуық адам тұрақты жұмысқа тартылған. Өндіріске қажетті тауарлы астықпен көрші аудандардың агрофирмалары қамтамасыз ететіндіктен, олардың өнімдерінің сапалы сақталуына толық кепілдік береміз. Өзара түсіністікке негізделген екітарапты əріптестік байланысымыз қиын сəттерде де сыр берген емес, – деді комбинат директоры Анатолий Шрамко цехтарды аралата жүріп. Ол «Парыз» сыйлығы не үшін берілді деген сауалымызға былай жауап берді.

Бюджет тапшылыєын азайту ќўнды ќаєаздар есебінен жїзеге асырылмаќ Кеше Премьер-Министр Серік Ахметовтің төрағалығымен өткен Үкімет отырысында «Сыртқы капитал рыногына мемлекеттік эмиссиялық құнды қағаздар шығару туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметі қаулысының жобасы қабылданды. «Егемен Қазақстан».

Қаулы жобасын Қаржы министрі Болат Жəмішев таныстырды.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ. Астана, Ақорда, 2013 жылғы 29 қаңтар. №489.

Бауыржан Түйтеұлы ƏБДІШЕВ

«Егемен Қазақстан».

Динара БІТІКОВА,

Бауыржан Түйтеұлы Əбдішев Қарағанды облысының əкімі болып тағайындалсын.

1968 жылы туған. Қарағанды политехникалық институтын, Қарағанды мемлекеттік университетін, Ресей кеден академиясын бітірген. Мамандығы бойынша инженер-механик, экономист, кеден ісінің маманы. Еңбек жолын Қарағанды қалалық автобус паркінің жетекші экономисі болып бастаған. 1995-2007 жылдары кедендік бақылау органдарында жұмыс істеді, Павлодар облысы кеден басқармасының бастығы, Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау комитеті төрағасының орынбасары болды. «Нұр Отан» ХДП Орталық аппаратында басшы лауазымдарда қызмет атқарды. Қарағанды қаласының əкімі қызметіне тағайындалған. Соңғы кезде – Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау вице-министрі.

Өмір ЕСҚАЛИ,

Жүйріктің жүйрігі ғана танылатын додада беделді сыйсияпаттардың бірін Мамлют ұн үгу комбинаты қан жы ғасына байлады. Мұның алдында «Үздік əлеуметтік жауапкершілікті кəсіпорын» ретінде озып шықса, бұл жолы «Парыз» сыйлығының «Экологияға қосқан үлесі үшін» күміс жүлдесіне ие бол ды. Бір қарағанда, тауарлы астық өнімдерінің негізгі өндірушісі болып табылатын кəсіпорынның басқа бағытта жарқырай көрініп, биік белесті бағындыруына кейбіреулер таңданыс білдіруі мүмкін. Тəуелсіздіктің елең-алаң шағында бүгінде кластер, инвестиция, инновация секілді құ л а қ ү й р е н іп , кү н дел ікт і тұрмысымызға əбден сіңісіп кеткен сөздердің затына бойламақ түгілі, атын есту өң тұрмақ түске кірмейтін. Сол кезеңде Қазақстан рыногына енген комбинат үшін табысты еселеп, жаңашылдық ізденістерге ұмтылудан гөрі қиюы кетіп, берекесі қашқан өндірісті тоқтатпау, ұжымды сақтау, жалақы төлеу бірінші кезектегі міндет саналатын. Бастапқы жылдары ұн үгумен ғана шектеліп, шықпа

Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы Б.Т.Əбдішевті Қарағанды облысының əкімі қызметіне тағайындау туралы

Бұл жоба осы кездегі төмен базалық пайыздық мөлшерлеме жағдайында капиталдың сыртқы рыноктарға мемлекеттік құнды қағаздар шығару жолымен 2013

Їкіметтік комиссия ќўрылды

Премьер-Министр Серік Ахметов «Алматы қаласы əуежайы ауданында CRJ 200 LR ұшағының құлауы салдарынан орын алған топтық бақытсыздық жағдайы себептерін тергеу жөнінде Үкіметтік комиссия құру туралы» Үкімет қаулысына қол қойды, деп хабарлады Премьер-Министрдің баспасөз қызметі.

Комиссияға Премьер-Министрдің бірінші орынбасары – Өңірлік даму министрі Бақытжан Сағынтаев басшылық жасайды. Сондай-ақ, оның құрамына Төтенше жағдайлар министрі Владимир Божко, Көлік жəне коммуникациялар министрі Асқар Жұмағалиев, Бас прокуратура, Бас көлік прокуратурасы жəне басқа да мемлекеттік органдар өкілдері енді. Қазіргі уақытта комиссия апат себептерін анықтауға кірісті.

Туған-туыстарына көңіл айтты

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Алматы облысының Қызылту кенті маңында жолаушылар ұшағының апатқа ұшырауы салдарынан қаза болғандардың туған-туыстарына көңіл айтты, деп хабарлады Қазақстан Республикасы Президентінің баспасөз қызметі.

Алматы облысының Қызылту кенті маңында адам құрбандығына душар еткен «СКАТ» əуе компаниясы жолаушылар ұшағының апатқа ұшырағаны туралы қаралы хабарды күйзеле отырып қабылдадым. Қазақстан халқының жəне жеке өзімнің атымнан қаза болғандардың туған-туыстарына қайғырып көңіл айтамын. Мен тиісті мемлекеттік органдарға ұшақтың апатқа ұшырауының себептерін анықтап, қаза болғандардың отбасыларына қажетті көмек көрсетуді тапсырдым, делінген Елбасының көңіл айтуында.

жылы республикалық бюджет тапшылығын қаржыландыру мақсатында əзірленді, дейді Б.Жəмішев. Министрдің айтуынша, 2013 жылға республикалық бюджеттің тапшылығы 785,2 млрд. теңге көлемінде немесе ІЖӨ-нің 2,1% шамасында бекітіліп отыр. (Соңы 3-бетте).

Қазаның арты қайырлы болғай

29 қаңтарда түс ауа Көкшетау– Алматы бағыты бойынша қатынайтын СКАТ əуе компаниясы жолаушылар ұшағының Алматы маңында апатқа ұшырағаны туралы суық хабар жетісімен, еліміздегі барлық мешіт имамдарына бақилық болғандарға Алладан медет, пайғамбардан шапағат тілеп, дұға етуге пəрмен бердім. Иə, адам өмірі өлшеулі. Кімнің қашан дəм-тұзы таусылатыны тек бір Аллаға аян. Жалған өмірді қамшының сабына теңеген атабабаларымыз бес күндік дүниені жақсылықпен өткізуді өсиет еткен. Пайғамбарымыз да (с.ғ.с.) мына жалғанда жолаушыдай өмір сүруді абзал көрген. Хакім Абайдың да айтары осы: «Адамзат – бүгін адам, ертең – топырақ». Жаратушы иеміз елімізді, жерімізді тосыннан келетін апаттардан сақтағай! Алла тағала қазаның артын қайырлы еткей. Шейх Əбсаттар қажы ДЕРБІСƏЛІ, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, бас мүфти.

Облысќа жаѕа əкім таєайындалды

Кеше Премьер-Министр Серік Ахметов Қарағанды облысында болып, өңірдің жаңа басшысын таныстырды. Айқын НЕСІПБАЙ,

«Егемен Қазақстан».

Қарағандыда Премьер-Ми нистр С.Н.Ахметов пен Пре зидент Əкімшілігінің Басшысы К.Қ.Мəсімов облыстық мəслихаттың кезектен тыс сессиясына қатысып, онда С.Ахметов Мемлекет басшысының Бауыржан Əбдішевтің

(Соңы 3-бетте).

кандидатурасын облыс əкімінің лауазымына ұсыну туралы хатын депутаттарға оқып берді. Депутаттар Президент ұсынған кандидатқа бірауыздан қолдау көрсетті. Сессия аяқталған соң С.Ахметов облыс активіне өңірге жаңа басшыны таныстырды. (Соңы 3-бетте).

Тағайындау

Мемлекет басшысының Өкімімен Иманжүсіп Латкенұлы Ақпомбаев Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің орынбасары қызметіне тағайындалды.

Хроника

Мемлекет басшысының Жарлығымен Əбілғазы Қалиақпарұлы Құсайынов басқа жұмысқа ауысуына байланысты Қарағанды облысының əкімі қызметінен босатылды.

 Мəселенің мəнісі

Барлыќ жўмыс береке-бірліктіѕ арќасында бітті

Табиғаттың тылсым күшіне таң қалмасқа шараң жоқ. Оңтүстіктің теріскейінде болған дүлей дауыл əлі талай əңгімеге тамызық болатын шығар. Қайбір күні Шолаққорғанда болғанымызда ауыл қариялары «осыншама жасқа келгенімізде мұндай дүлей дауылды бірінші мəрте көріп отырмыз, əйтеуір, құдай ақырын берсін», деп өздері де аң-таң болып отыр. Иə, қанша Оңтүстік десек те, Созақ жері баяғыдан-ақ табиғатының қаталдығымен ерекшеленетін. Бірақ, бұл жолғысы тым тосын болды. Оралхан ДƏУІТ,

«Егемен Қазақстан».

Дауылдан ең көп зардап шеккен елді мекен – Таукент. Бірақ, жел жақ бетін қарт

Қаратау орап, өзі шұңқырдың ішінде, ықта жатқан бұл кентті əп-сəтте опай-топай қылғанына тағы да таң қаласың. 5 мыңға тарта тұрғыны бар шағын кентте дауылдан аман қалған

үй жоқ. Желдің екпінінің қаттылығы соншалық, ауыр жүк көліктерінің өзін аударып тастаған. Біз Таукентке барғанда қираған үйлерді жөндеудің соңғы жұмыстары жүріп жатыр екен. Күн жарқырап, Келіншектау қол созым жерде сағымданып көрініп тұрған осынау кентте балтаның, араның тарсылы, ұсталардың айқайлаған дауыстары жаңғырып, жұмыс қызып жатты. «Апат болған күні бұл жерде жарық, жылу жəне су да тоқтаған болатын. Барлығы орнына келді», дейді ауыл тұрғыны Ербол Айдарбеков. Бір қызығы, бұл ауылда жер үйлер де орталық жылу қазандығына қосылған екен. Барлық үйге жылу үздіксіз беріліп тұр.

Қанат ЕСКЕНДІР,

«Егемен Қазақстан».

Апат 29 қаңтар күні күндізгі сағат 13.00 шамасында Алматы əуежайының қону алаңына 5 шақырым қашықтықта болған.

Ақпарат агенттіктерінің материалдары негізінде əзірленді.

Оймақтай ой Бақыт дегеніміз адамның өзіне өзі разы кезі. Адал өмір сүру деген де осы. Максим ГОРЬКИЙ.

(Соңы 3-бетте).

Алматы тїбіндегі авиаапат Алматы əуежайы маңында «СКАТ» əуе компаниясының Көкшетау–Алматы бағытындағы №760 авиарейсі бойынша əуе тасымалын жасайтын «Chellenger-200» ұшағы апатқа ұшырап, 5 экипаж мүшесі, 15 жолаушы қаза болды, деп хабарлады Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының баспасөз қызметі.

Бұрнағы күні Бразилияның Санта-Мария қаласындағы түнгі клубта болған өрт салдарынан 231 адам қаза тапқаны белгілі. Осы қайғылы оқиғаға байланысты елде 3 күндік қаралы күн жарияланды. Көз жұмғандардың жақындары билікке кінəлілерді əділетті жазалау керек деген талап қойып отыр. Нидерланд патшайымы Беатрикс тағын үлкен ұлы, 45 жастағы ханзада Виллем-Александрға беретін болды. Бұл туралы патшайым ұлтқа телеүндеуінде жария етті. Беатрикс 31 қаңтарда 75 жасқа толады. Ол таққа анасы Юлианадан кейін 1980 жылдың 30 сəуірінде отырған болатын. Германия канцлері Ангела Меркельдің кабинетінде Герман Герингтің коллекциясынан кілем бар екені белгілі болды. Бұл жөнінде «Дейли Телеграф» агенттігі хабарлады. Ба сы лымның деректерінше, парсы кілемі нацистер екінші дүниежүзілік соғыс уақытында ұр лаған 600-ден астам өнер туындыларының бірі болып табылады. Өзбекстан 40 күнге созылған үзілістен кейін Ресейге табиғи газ жіберу үдерістерін қайта жалғастырды. Экспорт өткен жылдың 16 желтоқсанында тоқтатылған болатын. Өзбек жағы бұл қадамға күннің күрт сууына байланысты өз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін барғанымен түсіндірген еді. «Газпром» өткен жылдың қорытындысы бойынша Орталық Азия елдерінен 33 млрд. текше метр газ сатып алыпты. Иранда шетелдік БАҚтардың жергілікті бөлім шеле рімен байланыста болған 14 журналист тұтқындалды. Олардың 9-ы ер адам болса, 5-уі əйел. Журналистердің нақты кімдер екені айтылмайды. Жалпы, Иранда өз журналистерімен күрес жүргізіліп келе жатқалы біраз болды. 2000 жылдан бері елде 120-дан астам газет жабылса, олардың ондаған редакторлары мен қызметкерлері түрмелерге жабылған. Сенатор Анатолий Лысков Мемдумаға депутаттардың өкілеттіктерін соттың шешімінсізақ жоятын заң жобасын енгізді. Бұл жерде əңгіме бірінші кезекте депутаттардың заңға қайшы əрекеттермен, атап айтқанда, бизнеспен айналысуларына қатысты болып отыр. Өйткені, заң кез келген коммерциялық қызметке тыйым салады. Түркия «Анка» деп аталатын ұшқышсыз ұшатын жаңа ұшу аппаратын қабылдау сынағынан өткізуді аяқтады. Аталған аппаратты жасау 2009 жылдың соңына таман қолға алынған болатын. Енді оны əскерилермен сериялық өндіріске қою туралы келісім-шарт жасалмақшы. Өзбекстан Қырғызстанмен шекарадағы темір жол өткізу бекетін ашты. Бірақ толықтай емес. Қырғыз жəне өзбек тарапы енді басқа өткізу бекеттерін қалпына келтіру жұмыстарын жүргізбек. Өзбекстан Қырғызстанмен шекарадағы темір жолды үстіміздегі жылдың 21 қаңтарында біржақты негізде жауып тастаған еді. Қырғыздарға іс жүзінде көрші мемлекетке өтуге тыйым салынған-тын.

Қалың тұманға байланысты қону алаңына екінші мəрте айналып келмек болған ұшақ жерге соғылып, өртке оранған. Əуе апатына қатысты Қазақстан Республикасы Бас көлік прокуратурасы ҚР Қылмыстық кодексінің 295-бабының 3-тармағы бойынша қылмыстық іс қозғап, апаттың себебін анықтау үшін ПремьерМинистрдің орынбасары – Өңірлік даму министрі Бақытжан Сағынтаевтың басшылық етуімен арнайы мемлекеттік комиссия құрылды. Бұл күні Алматы əуежайына қонатын ұшақтардың бағыттары өзгертіліп, «СКАТ» əуе компаниясының Алматыдағы өкілі Владимир Ким əуежай ғимаратына жиылған баспасөз өкілдеріне апаттың себеп-салдары толық анықталғаннан соң арнайы баспасөз мəслихатын өткізетіндіктерін хабарлады. АЛМАТЫ.

«Бабаларымыз тірі болу үшін бір болса, біз əрдайым ірі болу үшін бір болуымыз керек», деді Елбасы Н.Ə.Назарбаев өзінің «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында. Бұл Жолдау ешкімді де бейжай қалдырған жоқ. Көкірегінде түйсігі, жүрегінде оты бар, елін, жерін сүйетін, балаларының болашағына, халқының бүгіні мен ертеңіне сергек қарайтын əрбір азаматтың кеудесіне мақтаныш сезімін септі, қоғам алдындағы жауапкершілігін жоғарылатты. Аты айтып тұрғандай, бұл Жолдау – қалыптасқан мемлекеттің болашақты болжауы жəне соған нық қадам басудың бағдары. Жолдау жарияланған уақыттан бері оның негізгі бағыттары, мақсаты мен мүддесі, ел жетістігі, мемлекеттің дамуына деген сенім əрбір қазақстандықтың көкейіне мықтап орнықты. Біз қашанда барға тəубе деп, қол жеткенге шүкіршілік жасайтын ұлттың ұрпағымыз, қанша табысқа жетсек те мақтана бермейтін, мадақтаудың өзіне күдіктеніңкіреп қарайтын халықпыз. Сондықтан да айрықшалай айтатын жерде үндемей қаламыз, анық көріп тұрсақ та байқамағандай көз жұма саламыз. Жақсылықты жария еткеніміз жағымпаздық сияқты, мақтағанымыз асыра дəріптеу сияқты көрініп тұрады. Шындығына келгенде, біз – қазақстандықтар, мақтансақ мақтанатындай, шаттансақ шаттанатындай жағдайымыз бар екен. Тоқмейілсімей, тəубе деп жүріп-ақ жеткен жеңістер жетерлік, алған асуларымыз аз емес екен. Елбасы өзінің Жолдауында Тəуелсіздік жемістерін жіліктеп берді, бүге-шігесіне дейін ашып, жетемізге жеткізіп дəйектеді. «Қазақстан-2030» Стратегиясы жария етілгенде де, Қазақстанның жаңа Астанасы салынатындығы айтылғанда да сенгендерден гөрі күдіктенгендер көп болды, тіпті сыртымыздан миығынан күлгендер де аз болған жоқ. Бірақ, уақыт барлығына да төреші екенін тағы байқатты. Арада 15 жыл өтпей жатып-ақ Қазақстан əлемдегі əлеуеті жоғары 50 мемлекеттің қатарына қосылды, Еуропаның алпауыт мемлекеттеріне төрелік айтты, Ислам қауымдастығына төрағалық етті. Қазақ халқының айбарына, түркі əлемінің мақтанышына айналған жаңа Астана Еуразия кеңістігінің қақ ортасынан бой көтерді. Кезінде қытаймен, кəріспен, моңғолмен шатастырып жүрген əлем халықтары қазақ деген ұлт бар екенін, рухы биік халық екенін білді, таныды, тіпті мойындады. Қазақстан мемлекеті уақытында атын айтуға ауыз қорқатын алып мемлекеттермен терезесін тең етті. Осы уақытта біз «ағадан» ақыл сұрайтын күйден «алпауытқа» ақыл айтатын жағдайға жеттік. Бұның бəрі айтқанға жеңіл, ойлағанға оңай. Ал осы жетістіктердің артында қаншама еңбек, төгілген тер, ұйқысыз түндер жатыр. Президент бар жетістікті өз халқының, көп ұлтты қазақстандықтардың ерен еңбегімен, елдегі ынтымақ, татулық, бірлікпен байланыстырады. Бірақ біз қазақ халқының бүгінгі таңдағы жетістігін тікелей Елбасының ерен еңбегімен байланыстырамыз. Ол айдан анық. Тайға таңба басқандай белгілі. Əлем мойындаған шындық. Жеңістің егесі қашанда көп болады. Қазақстанның жетістігіне, Елбасының еңбегіне егелік еткісі келіп, сантүрлі əңгіме айтатындар да, барды жоққа шығарғысы келетіндер де аз емес... Бір-ақ нəрсені мысалға алайықшы. Қазақстан Республикасы мемлекет ретінде, өз тарихында тұңғыш рет, ТМД елдерінің арасында алғашқы болып өзінің 14 мың шақырым шекарасын халықаралық деңгейде заңдастырды. Олардың арасында 1,2 млрд.-тан астам халқы бар Қытай мен 140 млн.-нан астам тұрғыны бар Ресей сияқты алпауыт мемлекеттер бар. Кім болса да қазақ жеріне қызығатыны даусыз. Осы тұрғыдан алғанда бұл тарихи жеңіс емей немене?! Жəне де бұған біз тек қана Президентіміз Н.Ə.Назарбаевтың үлкен дипломатиялық қабілетінің, ерекше қасиетінің, көрші мемлекеттер президенттерімен арадағы адал достығы мен

БЕР Н І М К І

www.egemen.kz

ЕЛД

30 қаңтар 2013 жыл

мекендердің көпшілігінде осы проблемалар негізінен шешілді деп айтуға болады. «Жол картасының» жəне «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламаларының арқасында 266 мектеп, 118 медицина мекемелері жөндеуден өткізілді. Оған 55 мыңнан астам жергілікті тұрғындар жұмысқа тартылды. Білім, денсаулық сақтау салаларының материалдық базасы түбегейлі жақсарды. Ауылдарға жаңа су жүйелері, газ құбырлары тартылды, қаншама жол жөнделді. Бір сөзбен айтқанда, Оңтүстіктегі 900 елді мекеннің арасында ең болмағанда бір нысанға жөндеу жасалмаған немесе жаңа ғимарат салынбаған бір де бір елді мекен қалған жоқ. Қарапайым адамдар үшін он рет насихат айтып, жүз рет лекция оқығаннан ауылында бір жолдың салынғаны бəрінен де ұтымды. Бүгінде Қазақстанның қуаттылығына, болашағының баяндылығына, Елбасы Жолдауларының шынайылығына, бар тіршіліктің халық қамы үшін жасалып жатқандығына елдің көзі толық жеткен. Менің қолымда 1980 жылдың 25-26 желтоқсанында өткен Шымкент облыстық XXIV партия конференциясының хаттамасы тұр. Осы мақаланы жазу үшін сол кездегі экономика мен əлеуметтік саланың даму деңгейін зерттеу мақсатында облыстық мұрағаттан алғанмын. Оныншы бесжылдық Кеңестер Одағы кезеңіндегі ең жоғары даму кезеңі болып есептелетін, Коммунистік партияның ықпалымен социалистік экономиканың əр тарапты дамуы да сол

ІРІ БОЛУДЫЅ ШАРТЫ – БІР БОЛУ Əли БЕКТАЕВ,

Оңтүстік Қазақстан облысы əкімінің орынбасары.

адами қарым-қатынасының, əлемдегі жоғары абырой-беделінің арқасында қол жеткіздік. Шекарамыздың заңдастырылуы, ол – етек-жеңіміздің қымталуы, ол – Тəуелсіздігіміздің негізі, болашағымыздың кепілі. Қазақстандықтар жан-жағына жалтақтамай, болашақ өміріне алаңдамай еңбек ететін жағдайға жетті. Біз тапқан табысымызды да, жеткен жетістігімізді де ешкім тартып ала алмайтынына сенімдіміз. Қазақстанның мемлекет ретінде толық қалыптасқанына да, бар қиындықты жеңіп, аяғынан тік тұрғанына да, бүгініміз кешегіден, ертеңіміз бүгінімізден артық жəне жарқын болатынына да толық көз жеткіздік. Бұдан асқан бақыт, бұған жетер қуаныш бар ма?! Адам үшін көп нəрсенің керегі жоқ. Бала-шағаның амандығы, болашағына деген кепілдік, отбасына қажетті баспана жəне қиналмай күн көру үшін жұмыс пен табыс. Болып жатса, қажетіне пайдалану үшін автокөлік. Бүгінде қазақстандықтардың əр отбасында дерлік осының бəрі баршылық. Талай отбасында екі-үш автокөліктен. Істеймін деген адамға жұмыс көп, кəсіпкерлікке бар жағдай жасалынған. Бүгінгі таңда жалқаудың ғана жағдайы төмен. Ал мүгедектердің, зейнеткерлер мен көп балалы отбасылардың, ана мен баланың көптеген мұқтаждықтарын мемлекет өз мойнына алған. Бүгінге дейін əлемдегі еңселі елдердің көпшілігі 2008-2009 жылдардағы қаржылық дағдарыстың қиындығынан əлі де шыға алмай келеді. Түрлі сала қызметкерлері жұмысын тоқтатып, көшеде жүр, жылдар бойы еңбек етіп келіп, жұмыссыз қалғандар қаншама? Экономикадағы дағдарыс адам тағдырын құбылдырып, тығырыққа тіреп жатқаны да рас. Əлемдік тоқырау тоқтаудың орнына үдеп барады, бір саладан екінші салаға ауысып, жұртшылықты дағдартқызып қойды. Көптеген елдер тұрғындарының жағдайы күрт төмендеді, жұмыссыздар саны көбейді. Ал Қазақстан дағдарысқа қарсы ұтымды шара қабылдай білді. Елбасының ұсынысымен дағдарыстың өзін елдің тұрмыс-тіршілігін көтеруге, елді мекендердің əлеуетін арттыруға пайдаланды. Үкімет қабылдаған бағдарламалардың, «Жол картасының» арқасында бюджет қаржысы нақты мақсаттарға жұмсалды. Негізгі бағыт – халықты жұмыспен қамту болып белгіленді. Біздің Оңтүстік Қазақстан облысында 900 елді мекен бар. Соған орай халық тығыз орналасқан əр ауылдың өзіне лайық проблемалары жетерлік. Бірақ ауыл тұрғыны үшін ең негізгі мəселе – ауыз су, жол, балаларының білім алуы жəне денсаулығын сақтау екендігі де рас. Бүгінгі таңда Оңтүстіктегі елді

жылдары болды деп жазылып та, айтылып та жүр. Сол бесжылдықта Шымкент облысында 51,5 мың орынға арналған мектептер (ол шамамен 100 мектеп) жəне 1900 төсек орынға ауруханалар (10 аурухана) салынған көрінеді. Бес жылда! Жасыратыны жоқ, бұл нысандардың барлығы да тек Мəскеудің рұқсатымен, талай шапқылау мен жалтақтаудың арқасында, мыңдаған дəлелдер арқылы жоспарланып салынатын. Ал тұрғындары тығыз орналасқан Оңтүстік Қазақстан облысы үшін балаларды балабақшамен, мектеппен қамту, халықтың денсаулығын жақсарту, тұрғын үй мəселелері ең үлкен проблемалар болатын жəне соңғы жылдарға дейін болып та келген. Тəуелсіздігіміздің арқасында өз қолымыз өз аузымызға жетті, жоғарыға жалтақтамай, өз мəселемізді өзіміз шешетін болдық. Мемлекетімізде бұл үшін бар мүмкіндік жасалған. Президентіміздің бастамасымен қабылданған «100 мектеп, 100 аурухана» бағдарламасына сəйкес өңірде 39 мектеп, 7 аурухана салынды. Тек соңғы бес жылда 165 жаңа мектеп жəне 190 аурухана мен емхана бой көтеріпті. Ол мектептердің, ауруханалар мен емханалардың көлемі бұрынғылармен салыстырғанда анағұрлым ауқымды екендігі айтпаса да түсінікті. Облыста үш ауысымды мектептердің, қауіпті жағдайдағы оқу орындарының проблемасы толық шешілген. Одан бөлек облыстық бюджет қаржысына 516 мектеп, 132 медицина мекемелері толық жөндеуден өтіп, 20,6 млрд. теңгеге екі салаға да жаңа құралжабдықтар алынды. Соңғы бес жылда 233 елді мекенді ауыз сумен қамтамасыз ету үшін облыстық бюджеттен 50,0 млрд. теңге, 96 елді мекенді көгілдір отынмен қамтамасыз етуге 13,7 млрд. теңге, 5700 км жол салу мен жөндеуге, 71 көпір салуға 74 млрд. теңге жұмсалды. Бұл – Кеңестер Одағы кезеңіндегі көрсеткіштерден 4-5 есе артық жəне өңір тарихында болмаған жағдай. Облыс көлемінде ғасыр жобалары іске асырылып келеді. Олар – Бейнеу – Бозай – Ақбұлақ газ құбырының бітуімен болашақта 284 елді мекеннің, ондағы 900-ден астам отбасының көгілдір отынмен қамтамасыз етілуі, Көксарай су қоймасының салынуына байланысты тұрғындардың су апаты қаупінен құтылып, суармалы жерге ие болуы, 300 мыңнан астам тұрғыны бар Мақтаарал ауданына өту үшін Сырдария өзенінің үстінен ұзындығы 440 метр көпірдің салынуы дер едік. Облыс аумағынан өтетін «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» жол дəлізінің де өңір экономикасы мен əлеуетін көтеретініне ешқандай күмəн жоқ. Бұл – бір ғана облыста атқарылып жатқан жұмыс. Қазақстанның басқа өңірлерінде де қыруар тірліктер жасалып, тұрғындар соған куə болып жəне қызығын көріп жатқаны айдан анық. Бұл – Қазақстан атты мемлекеттің толық қалыптасқандығының, экономикасы дамыған, əлеуеті талайға үлгі болған елге айналғандығының айқын белгісі. Бұл – мемлекетіміз бен халқымыздың алдында нақты мақсаттар қоя біліп, соған жету үшін жасалған ерен еңбектің арқасы. «Орынды мақсаттар ғана табысқа жеткізеді», – деді Елбасы өз Жолдауында. Президентіміз «Қазақстан-2050» Стратегиясын жария ете отырып, тағы да ұланғайыр белестер белгілеп, ұлы істерге бастап отыр. Батыл қадамдарды

талап ететін, ұзақ мерзімді қамтитын, əр асуы сараланған айқын бағдар жасалды. ХХІ ғасырда кездесуі мүмкін он сын-қатер қаупінен сүрінбей өту жолдарын талдай отырып, жеті тармақтан тұратын Қазақстанның жаңа саяси бағытын айқындап берді. Біздің негізгі міндетіміз – егемендік жылдары қол жеткізген жетістіктерді сақтай отырып, ХХІ ғасырда орнықты дамуды жалғастыру, дамыған экономиканың жəне жалпыға ортақ еңбектің негізінде берекелі қоғам құру, күнкөріс саясатымен емес, жоспарлау саясатымен, ұзақ мерзімді дамумен жəне экономикалық өсумен айналысатын мықты мемлекет құрып, əлемдегі ең дамыған 30 мемлекет қатарына қосылу екендігі Жолдауда ашық айтылғаны қалың бұқараға мəлім. Елбасы «Қазақстан-2050» Стратегиясында «Алдымен – экономика, одан кейін – саясат» қағидасымен үйлесетін, қоғамды түгел қамтитын экономикалық прагматизмді ұсына отырып, халықтың тұрмыстіршілігін жақсарту, əлеуетін арттыру қай кезеңде болса да бірінші кезекте тұратынын атап өтті жəне мемлекеттің əлеуметтік саясатының жаңа қағидаттарын сараптап-саралап, талдап берді. Ең маңыздысы – мемлекет азаматтарға ең төменгі əлеуметтік стандарт кепілдігін беруі тиіс екендігі, ал кедейшілік ешбір қазақстандық үшін əлеуметтік перспективаға айналмауы керек екендігін айтты. Жолдауда əлеуметтік қолдаудың, өңірлерді дамытуда əлеуметтік теңгерімсіздік мəселелерін шешудің, жұмыспен қамтудың жаңа қағидалары анықталды. Мемлекет болашағының негізі – ұлт денсаулығы, ана мен бала проблемаларының уақтылы шешілуі, құқықтарының қорғалуы, ұрпаққа заманауи білім беру екендігі нақты таразыланып айтылды. Көпшіліктің көңілінен шыққан ең өзекті мəселелердің бірі – мемлекет көлеміндегі басқаруды орталықсыздандыру мəселесі. Бұл көптен бері шешімін таппай келе жатқан түйінді проблематұғын. Шынында да мемлекетіміздің негізі – өңірлер жəне сонда тұратын халық. Ал сол халықпен тікелей жұмыс істейтін жергілікті билік органдары. Олардың проблемаларын шешу, тұрмыс-тіршілігіне қатысты мəселелеріне көмектесу, қоғамдық тəртіпті сақтау, жастар тəрбиесі, Жолдауда айтылған ұсақ құқық бұзушылықпен, бұзақылықпен, мəдениетсіздікпен күресу де, тұрғындар денсаулығы, елді мекендерді көріктендіру, экологиялық проблемаларды шешу, тағы да басқа көптеген проблемалар өңірлердегі атқарушы билікке жүктелген. Өкінішке қарай, осы міндеттерді мемлекеттік стандартқа сай жəне сол деңгейде атқаруға ол органдардың қаржылық жəне кадрлық ресурстары жетпей жатады. Өйткені, атқарушыдан бақылаушы, тексеруші, тергеуші көп. Республикалық министрліктер мен ведомстволардың облыстардағы органдарына негізінен қадағалау, инспекциялау функциялары жүктелген. Министрліктер мен агенттіктердің Оңтүстік Қазақстан облысындағы 35 департаментінде 3900 қызметкер жұмыс істейді жəне олардың барлығы бақылаушы. Ал тікелей өңірлердің проблемаларын шешетін жергілікті атқарушы органдардың барлығында 3488 мемлекеттік қызметкер бар. Ол қызметкерлердің саны да халық санына қарай бөлінбеген. 2,6 млн. тұрғыны бар өңірде де, 600 мың халқы бар өңірде де шамамен осынша қызметкер істейді. Елбасының: «Біз басқаруды орталықсыздандыруды сауатты жүргізуіміз керек» дегенінің төркінінде де осындай мəселелер жатқан болуы керек.

Осы бағытта жергілікті əкімдерді сайлау, халыққа жəне мемлекетке қызмет етуді барлығынан жоғары қоятын кəсіпқой мемлекеттік аппарат қалыптастыру, құқық қорғау органдары мен арнайы қызметтердің реформасын жалғастыру жөнінде нақты стратегиялық міндеттер жүктелді. Бұл міндеттер еліне адал қызмет етемін деген əрбір мемлекеттік қызметкерге, əрбір Қазақстан азаматына қатысты екендігі даусыз. Президентіміз өз Жолдауында жаңа қазақстандық патриотизм қағидасын ұсынды. Қазақстан қазір көпұлтты сипаты бар, біртұтас ел екендігін, жаһандану дəуірі – көпұлтты мемлекеттер дəуірі екендігін нықтап айтты. Қазақстанның бұған дейінгі жетістігі де, бұдан кейінгі алар асуы да, шығар биігі де елдегі ынтымақ пен татулыққа, бірлікке тікелей байланысты екені даусыз. Біздің мақтануымызға болады – қазақ халқы еш уақытта да, еш қашанда басқа ұлт өкілдерінің кеудесінен итеріп, көкірегінен тепкен емес. Қайта бауырына басып, барын бөліп беріп, жетпесе өз баласының аузынан алып талай ұлт өкілдерін паналатты, көмектесті, қатарға қосты. Осы күнге дейін талай қазақ қаншама азаматты ұлтына, нəсіліне қарамай дос, бауыр тұтады. Өзгенің өзегінен тебу қазақтың қанында жоқ, салтына, дəстүріне, болмысына жат нəрсе. «Өз халқын сүйетін адам, өз жұртына жақсылық тілеген жан өзге халықтарды ашындырмайды, өз ұлтын ешкімге қарсы қоймайды. Біз ел иесі ретінде биік болсақ, өзгелерге сыйлы боламыз», деп Елбасы тағы да шегелеп қойды. Ел бірлігі – ең асыл қасиет екенін айта келе Елбасы соның ішінде қазақтың бірлігі – елдігіміздің кілті екендігін ашып айтты. «Қазақты ешуақытта сырттан жау алған емес. Қазақ, əлсіресе, алауыздықтан əлсіреген, күшейсе, бірліктен күшейген», деп атап өтті. Түсінген адамға бұдан артық сөз болмас. Соңғы кезде көрініп қалып отырған рушылдық пен жершілдік, қызметке кадрларды туыстық, жершілдік бойынша тарту сияқты келеңсіз жəйттер Елбасын алаңдатпай қоймайтындығы, ру мен тайпаға бөліну – ұлттық тұтастықтан айыратын өте қауіпті дерт екендігі ащы айтылды. Жолдаудың осы бөлігін оқып отырып, мұнан бірнеше жыл бұрын Қытайдың Сиянь қаласында болған кезіміздегі бір жағдай есіме түсті. 2007 жылдың маусым айында Түркістан қаласының

сол кездегі əкімі ретінде «Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалар басшыларының халықаралық форумына» қатысқанбыз. Сиянь қаласында 18 млн. халық тұрады. Бағдарламаға сəйкес бізді сол қаланың шетінде орналасқан үлкен тарихи-этносаябаққа алып барды. Адам көп, соның ішінде адамдарды қағыпсоғып, ролик теуіп бара жатқан шамамен 10-11 жасар балаларға көзіміз түсті. Біздің ыңғайсыз күй кешкенімізді сезді білем, қасымыздағы қытай жігіті: «Таң қалмаңыздар, бізде алты ата-ана бір баланың аузына қарап отыр. Эгоист ұрпақ өсіп келе жатыр ма деп өзіміз де қорқамыз», деді. Шынында да осы балалар 40-50 жылдан соң билікке келеді. Ол заман қандай боларын кім біледі? «Ал қазақтың əрбір баласы он азаматқа татитын болуы керек», дегенді Президентіміз осыдан он жыл бұрын айтқан еді. Жолдауда алдағы елу жылда қалай дамуымыз керек, əр қазақстандыққа қандай талап қойылуы қажет, жастардың алдында қандай міндеттер тұр, мемлекеттік органдар мен ұлттық интеллигенцияның рөлі қалай болу керек? – деген сияқты маңызды сұрақтардың барлығына нақты жəне саналы түрде жауап берілгендігі көңілімізді толтырып, тоғайтты, сенімімізді нығайтты. «Бабаларымыз тірі болу үшін бір болса, біз əрдайым ірі болу үшін бір болуымыз керек» деген Елбасының сөзінде тарихи шындық жатқанына тағы да бір көз жеткіздік. Елбасы сөзі көп ойға жетелейді. «Қазақстан-2050» Стратегиясының жөні бөлек, жосығы ерек. Оны жүзеге асыру үшін бүкіл елдің жұмылуы, барша халықтың алға ұмтылуы айрықша маңызды екендігі 23 қаңтарда Ақордада өткен кеңейтілген кеңесте тағы да айшықты айтылды. «Мəңгілік Ел» болу үшін ірі болуымыздың, ірі болу үшін бір болуымыздың маңыздылығын түсіне отырып, Қазақстанның тұңғыш Президенті Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың айналасына топтасып, аянбай еңбек ету бəріміздің негізгі міндетіміз болмақ. Қажет болса əрқайсымыз өзіміз-өзімізге, өз ұрпағымыз алдында серт беруіміз керек сияқты. Мемлекеттік қызметкердің жолы қашанда жіңішке. Осыдан екі жыл бұрын жазылып, бірақ кім қалай ойлап қалар деп еш жерде жарияламай жүрген «Нұр Аға» деген өлеңімді осы жолы, осы жерде жəне осы орайда берген орынды сияқты болып көрінді.

Еге болып қалмасаңыз мұраға, Ел назарын болашаққа бұра ма? Еңсе түсіп, еңіреген кезінде, Тəуелсіздік тəубе əкелді, Нұр Аға! Асу тұрмақ арман болып қыр, Аға, Тұрғанында туған елің жырада. Өрге тартып биіктерге көтердің, Мойындатып талай елді, Нұр Аға! Асып-тасып пейілінен сыбаға, Елің енді еңселі боп тұр, Аға. Пысқырып та қарамайтын талаймен Тереземіз тең болды ғой, Нұр Аға! Ағылып тұр, төгіліп тұр жыр, Аға, Бірлік болмай баста дəулет тұра ма? Жеріміздің шекарасын түгендеп, Баба арманын орындадың, Нұр Аға! Еркіндігін байрақ етіп ел, Аға, Əнге толды, дəнге толды Жер-Ана. Өңі түгіл түсіне де кірмеген, Қанша қазақ елін тапты Ер Аға.

Жүрегінде бұлқынатын тіл, Аға, Тілден, көзден сақтасыншы, Нұр Аға. Талай елдің азаматы шет жерде, Жалданып та, қорланып та жүр, Аға. Қай кезде де ақ, əділсің, Нұр Аға, Биіктейді жұртың шыққан шың, Аға? Кейбір арсыз «бауырларым» тойған соң, Кесір мінез көрсетіп те жүр, Аға. Ерім – Арыс, Жерім – Барыс – сыңармын, Болашақты болмысыммен ұғармын. Бабалардың қиялына кірмеген, Еуропаның төріне де шығардың. Тəуелсіздік нұрын шашып санаға, Бақ дарыды ұланғайыр далама. Ел үмітін арқалаған еңселім, Алаш үшін аман болшы, Жан Аға!

30 қаңтар 2013 жыл

Бюджет тапшылыєын азайту ќўнды ќаєаздар есебінен жїзеге асырылмаќ (Соңы. Басы 1-бетте). Тапшылықты қаржыландыру ішкі рынок есебінен 537 млрд. теңге, сыртқы рынок есебінен 248 млрд. теңгеге мемлекеттік құнды қағаздар шығару, оның ішінде 150 млрд. теңгеге еурооблигациялар шығару есебінен жоспарланып отыр екен. Ал Үкіметтің қарызы 2013 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 3 626,3 млрд. теңгені құраған, ондағы ішкі қарыздың үлесі – 80% немесе 2 896,9 млрд. теңге, сыртқы қарыздың үлесі – 20% немесе 729,3 млрд. теңге. «150 млрд. теңге сомаға еурооблигациялар шығарған кезде, Үкіметтің сыртқы қарызы 879,3 млрд. теңгенің немесе үкіметтік займдар портфелінің 24,2%-ын құрайтын болады», дейді министр. Б.Жəмішев сондай-ақ, 2012 жылдың ІІ жартысында бюджет тапшылығының 203,5 млрд. теңгеге ұлғаюының салдарынан ішкі рыноктағы мемлекеттік құнды қағаздар бойынша пайыздық ставканың күрт өскенін де айтып өтті. Бұл ретте, министр егер еурооблигациялар шығару туралы шешім қабылданбаса, ішкі рынокта 150 млрд. теңге сомаға қосымша мемлекеттік құнды қағаздар шығарудың салдарынан мемлекеттік құнды қағаздар табыстылығына салмақ түсетінін жəне былтырғыдай мемлекеттік қарызға қызмет көрсетудің шығыстары артатындығын түсіндірді. Естеріңізге сала кетсек,

Қазақстан Үкіметі 1996-2000 жылдар ішінде еурооблигациялардың 4 шығарылымын жүзеге асырған. Үкімет атынан Қаржы министр лігі 2007 жылы мамырда еурооблигациялардың соңғы шығарылымын өтеген. «Қазіргідей жаһандық экономи калық дағдарыстың екінші толқынын күту, яғни федералды резервтік жүйенің рекордты төмен мөлшерлемелері тұсында инвесторлар қаржыларын экономикасы тұрақты елдердің облигацияларына салу үрдісі байқалып отыр, ал бұл жағдай бізге пайдалы болуы тиіс, дейді Қаржы министрі Б.Жəмішев. «Қазақстан Республикасының өз облигацияларын шығаруы ұлттық компаниялардың алдағы 2013 жылы сыртқы рынокқа шығуы кезінде еурооблигациялар бойынша өздерінің міндеттемелерін қайта қаржыландыруы үшін маңызды болады. Елдегі базалық төмен мөлшерлемелер мен тұрақты макроэкономикалық жағдайды ескере отырып, бюджет тапшылығын қаржыландыру жəне қазақстандық эмитеттер үшін бенчмарк белгілеуге 2013 жылдың бірінші жартысында өзіміздің тəуелсіз облигацияларымызды шығару мүмкін деп санаймыз», деп түйіндеді өз сөзін Қаржы министрі. Отырыс қорытындысы бойынша Үкімет «Мемлекеттік эмиссиялық құнды қағаздарды сыртқы қор рыногына шығару туралы» қаулының жобасын қабылдады.

Облысќа жаѕа əкім таєайындалды (Соңы. Басы 1-бетте).

Жаңа əкімнің алдына елеулі міндеттер қойылып отыр. Мемлекет басшысы Қарағанды облысын дамытуға айрықша көңіл бөледі. Б.Əбдішевтің Президенттің жоғары сенімін ақтайтынына сенімім мол, деді С.Ахметов. Сондай-ақ С.Ахметов бұрынғы əкім Əбілғазы Құсайыновқа атқарған жұмыстары үшін алғыс айтып, оған жаңа жұмыста табыстар тіледі.

А.Құсайыновтың Қазақстан Кəсіподақтары федерациясының төрағасы болып сайланғаны белгілі. Осы орайда бір айта кетерлігі, мамандығы бойынша инженермеханик жəне экономист Б.Əбдішев облыстың əлеуметтік-экономикалық жағдайымен жете таныс. 2010-2012 жылдар аралығында ол Қарағанды қаласының əкімі болды. Соңғы жылдары Б.Əбдішев Қоршаған ортаны қорғау вицеминистрі қызметін атқарды.

 Міндеттер мен межелер

Жетістік кґп, кемшілік те аз емес Денсаулық сақтау мин ис тр лігінде ПремьерМинистрдің орынбасары Ербол Орынбаевтың қатысуымен өткен алқа мəжілісінде жыл дың қорытындысы шығарылып, келер жыл ға жаңа міндеттер белгіленді. Айгүл СЕЙІЛОВА,

«Егемен Қазақстан».

Алдымен саланың жетістігіне тоқталатын болсақ, былтыр бала туу санының өсімі мен өлім-жітім көрсеткіштерінің тұрақтауы нəтижесінде 2011 жылмен салыстырғанда елдегі халық саны 4 пайыз артқан. Ұлттық скринингтік бағдарлама шеңберінде инфекциялық емес аурулар, жатыр мойны, сүт безі жəне колоректальды обырды анықтауға бағытталған жаппай профилактикалық тексерулердің нəтижесінде елімізде 6,9 миллион адам тексерістен өткізіліп, оның ішінде 1 миллионнан аса адамның түрлі дерттері ерте сатысында анықталған жəне бұл адамдарға мезгілінде емдеу шаралары жүргізіліп, 600 мың кісінің сауығып шығуына қол жеткізілген. Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі (БҰДСЖ) шеңберінде аурухананы еркін таңдау құқығын пайдаланғандардың саны 800 мыңнан асты, оның 46 пайызы ауыл тұрғындары. Бұл жағдай сала бойынша жеке сектор үлесінің 16 пайызға дейін артып, тек ірі қалаларда ғана емес, өңірлерде де жоғары тех нологиялардың дамуына мүмкіндік берген. Жүйенің тағы бір артықшылығы ретінде оның бəсекелестікті дамытуға ықпалының зор екенін бұдан бұрын да талай мақалаға арқау еткенбіз. Кешегі жиында саланы əкімшілендірудің заманауи əдістері, оның ішінде емдеу сапасына қарай еңбекақы төлеудің жаңа қағидалары нақ осы бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесімен байланыстырылып, осының арқасында менеджмент дұрыс жолға қойылған емдеу ұйымдарында қызмет түрі мен үлесіне қарай дəрігерлер 160 мың теңгеге дейін, мейірбикелер 40 мың теңгеге дейін қосымша жалақы алатыны айтылды. Жиында негізгі баяндаманы жасаған Денсаулық сақ тау министрі Салидат Қайырбекова ең алдымен елде транс планто ло гияның белсенді дамып келе жатқанын айтты. Ол осыдан үш жыл бұрын органдарды алмастырып салу оталарының

санаулы болғанын, ал былтырғы бүйрек, кемік майы, ұйқы безі, жүрек бойынша жасалған 90 трансплантацияның үлкен ілгерілеушілік екенін баяндады. Министрдің айтуынша, шет елдерге емдеуге жіберілетіндер тізімін азайту мақсатында Үкіметтің қаулысына өзгерістер енгізілген. Бұған дейін шетел клиникаларына бағытталатын науқастар ендігі жерде өзіміздің отандық емдеу ұйымдарында емделе алады. Ол үшін шетелдерден мамандар шақырып, шеберлік сыныптарын өткізу қолға алынбақ. Сондай-ақ, шетелдерге органдары мен тіндерін транспланттауға кезекте тұрған науқастар енді емдеудің бірінші кезегіне, яғни зерттеу мен донор іздеуге бір уақытта жіберіліп, донор табылса, науқас органын алмастыруға бағытталады. Сондай-ақ, жүрек-қан тамырлары ауруларын емдеудің озық технологиялары енгізіле бастағаны да министрдің баяндамасында аталып өтті. Былтыр 20 мыңнан астам кардиохирургиялық ота, оның ішінде 9,5 мыңы ересектерге ашық жүрекке жасалған. Былтырғы жылдың тағы бір ірі жетістігі – республика бойынша 20 инсульт орталығының ашылуы. Ағымдағы жылдың соңына дейін тағы да осындай 28 орталық ашу жоспарда тұр. Бұл жағдай ел халқының қажеттілігін қамтамасыз етеді екен. Министр сөз соңында «Саламатты Қазақстан» бағ дарламасын іске асыру шеңберінде амбулаториялық-емха налық көмек көрсетудің қолжетімді жəне тиімді жүйесін

қа лып тастыру, медициналық қызметтерді қаржыландыру мен ақы төлеудің жаңа жүйесін енгізу, мемлекеттік салада корпоративті басқару қағидаларын енгізу, медициналық қызметкерлердің əлеуметтік дəрежелерін арттыруға бағытталған шаралар қабылдау бағытында жұмысты күшейте тінін мəлімдеді. Оған қоса Премьер-Министрдің орынбасарына əкімдіктердің медицина қызметкерлері үшін мекемелік баспана тұрғызуын, дəрігерлер мен мейірбикелер жалға алатын пəтерлер санын ұлғайту туралы сала мамандарының негізгі тілектерін құлаққағыс етті. Ал енді саланың кемшіліктеріне тоқталсақ. Əрине, қазіргі таңда ел-жұрттың жиі əңгіме арқауына айналдыратын тақырыбы медицина екені сөзсіз. Өйткені, басы ауырып, балтыры сыздамайтын жан жоқ. Қарапайым халықтың бəрі бірдей түрлі оталар жасатып, оған қоса органдарын ауыстырып жатпайтыны тағы белгілі. Есесіне еліміздегі əрбір отбасы жылына кем дегенде бір рет жедел жəрдем көмегін пайдалануы мүмкін. Сондай-ақ, еліміздің əрбір тұрғыны жылына ең кем дегенде екі-үш рет емхана жағалайтыны да шындық. Сондықтан болар, халық үшін салаға бөлінген ақша мен жаңа технологиялар, мамандар мəселесінен бұрын жедел жəрдем мен емханадағы қызметтің жайы өзекті. Кешегі жиында Парламент Мəжілісінің депутаты Дариға Назарбаева бұл туралы: «Бəрінен бұрын елде жедел жəрдемнің жұмысына көңіл толмаушылық байқалады. Бірақ, əлеуметтің көңілкүйі мен ұлттың саулығы дəл осы

қызметтің сапасына тəуелді», – деді. Ол сондай-ақ, медициналық мекемелерде қаржыға байланысты бақылаудың тым аздығын тілге тиек етті. «Денсаулық сақтау саласында қаржы жүйесін бақылаудың «істен шыққаны» туралы көп айтылып жүр. «Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін енгізу барысында мекемелер республикалық бюджеттен қаржыландырылатын болады» деп осыдан төрт жыл бұрын айтылған. Бірақ, бұл мекемелер, атап айтқанда инфекциялық, педиатриялық, наркологиялық, туберкулезге қарсы стационарлар осы уақытта екі жеп биге шығып отыр. Олар жергілікті бюджеттен əрі республикалық бюджеттен қаржыландырылады. Ал Денсаулық сақтау министрлігі құрған Медициналық қызметке ақы төлеу комитетінде бұларды бақылайтын механизм аты мен жоқ», – деген Дариға Назарбаева дəрігерлердің көңілінде жүрген тағы бірқатар жайттарды атап өтті. Оның бірі – дəрігерлерді қағазбастылыққа салып қойған жүйе. Яғни, қазіргі таңда дəрігерлер əрі емдеумен айналысып, əрі науқастың «ауру тарихын», яғни денсаулық төлқұжаттарын жазуға міндетті. Оны қағаз түрінде жəне электронды нұсқада дайындауы тиіс. Неге десеңіз «ауру тарихы» электронды нұсқаға енді-енді ғана көшіріліп жатыр да, бұл туралы арнайы бұйрық жоқ. Ал ол «тарих» қағаз бетінде міндетті түрде тұруы керек. Депутат осыны бір жүйеге келтіру керектігін мəлімдеді. Екіншіден, жылдан-жылға қымбат технологияларға үйірсектік артып, ал зəру мамандар мəселесі екінші кезекте қалып жатқанын

Ґркенді ґндіріс ґлшемі (Соңы. Басы 1-бетте).

– Біз бірінші кезекте жұмысшықызметкерлердің əлеуметтік жағдайларын жақсарту арқылы еңбек өнімділігін арттыруды басты назарда ұстаймыз. Соған орай адамдардың жұмысқа жоғары көңіл-күймен келіп, қалыпты еңбек етуіне, жақсы тынығуына, сондай-ақ ішкі-сыртқы тазалыққа да зор

www.egemen.kz

көңіл бөліп, қаржылық қолдау жасап отырамыз. 20 гектар аумаққа орналасқан кəсіпорынның жартысынан астамы көгалдандырылды. Аулаларға ағаш, гүл егіліп, жайқалып тұр. Өндірістік цехтардың табиғатқа, ауаға зиянды заттар таратпауы мұқият ескеріліп, қайта жабдықталды. Асфальттау жұмыстарына 75 миллион теңге жұсалды. Жыл сайын 200-300 жас көшет отырғызылады.

Сірə, комиссия мүшелерін үлгілі тазалық пен еңбек адамына деген шынайы қамқорлық, əлеуметтік мəселелер мен экологиялық қауіпсіздікті жақсарту шаралары риза етсе керек, марапатқа ұсынылғанымызды кейін естідік. Біз үшін күтпеген сый болды. Шынында да, ең тозаңды жер саналатын ұн үгу цехтарының жинақылығы, ұқыптылығы бірден

білінеді. Өндірістік операциялар автоматты түрде басқарылатындықтан, жұмысшылардың қимылы ширақ. Астық сақтау, ұн үгу процестерінің биік талапқа сай ұйымдастырылуына индустрияландыру үрдістерінің зор ықпал еткені байқалмай қоймайды. Тəуліктік қуаттылығы 250 тоннаны құрайтын швейцариялық «Buhler AG» фирмасының технологиялық жабықтары жоғары өнімді сұрыпты ұн үлесін арттыра түскен. Диірмен кешенінде қапталған ұн өндіруге лайықталған италиялық желі орнатылған. Мұнда өнім өңдеумен қатар бидайдың дəнін іріктеу жəне одан май алу да атқарылады. Былтыр техникалық жаңғыртуларға 100 миллион теңге жұмсалыпты. Орташа айлық жалақы 65 мың теңгеге жеткен. Кəсіпорынның жаңа индустриялық нысан ретінде үдемелі даму бағытын дəйектілікпен жал ғастырып келе жатқанына мысалдар көп. Жасыратыны жоқ, астық қабылдау орындарына ортақ проблемалар көбіне күзгі орақ науқаны кезінде туындайды. Жүк вагондарына деген сұраныстың өтелмеуі салдарынан өнім жөнелтуде түрлі іркілістер орын алып жатады. Енді «Қазақстан темір жолы ҰК» АҚ-тың «Қазтеміртранс» еншілес бөлімшесін ашу арқасында бұл тығырықтан құтылды. Өндіріс ошағы «Астық қолхаттары бой ынша міндеттемелердің орын далуын кепілдендіру қорының» қатысушысы жəне Қазақстан Астық одағының белсенді мүшесі ретінде де танымал. Кадрларды өндірісте оқыту, тəжірибе алмасу курстары ұйымдастырылып, ұжымды жас мамандармен толықтыру дəстүрі қолдауға тұрарлық. Еңбекке ынталандырудың басқа да жолдары қарастырылған. 60 орынды асхана, демалыс бұрышы жұмыс істейді.

сынады. Осыған қатысты салаға 4 мыңдай маман жетіспейтінін, ал медициналық ЖОО-ларды бітірген мамандардың 40 пайызы диплом бойынша еңбек етпейтінін атап өтті. Жиынды Премьер-Министрдің орынбасары Ербол Орынбаев қорытындылады. Ол былтырғы жылы 3 миллион 300 мыңнан аса адамның стационар қызметін пайдаланғанын, ал, бұл көрсеткіш 2009 жылы 2 миллионның айналасында болғанын тілге тиек ете келе, бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесінің қызметіне оң көзқарасын білдірді. Сондайақ, осы жылы атқарылуы тиіс істерді санамалап шықты. Биыл жедел жəрдемнің қызметі одан əрі дамытылуда, екіншіден, жоғары технологияларды сатып алуды реттеу, үшіншіден, Назарбаев Университетінде ашылатын медициналық бейіндегі мектептердің жұмысына көңіл бөлу, төртіншіден, ағымдағы жылдың екінші жартысынан Онкология орталығының құрылысы басталуда, бесіншіден, «қағазсыз аурухананы» қалыптастыру үшін құжаттарды электронды нұсқаға көшіру жұмыстары қолға алынуға тиіс. Е.Орынбаев сөз соңында кез келген адамның денсаулық жағдайына ең алдымен өз ортасы жақсы ниетпен əрі жауапкершілікпен қарай білуі ықпал ететінін, бұл өз кезегінде бүкіл қоғамның денсаулық жағдайының жақсаруына, өлімжітімнің азаюына алып келетінін атап көрсетті. ----------------------------

Суреттерді түсірген Ерлан ОМАРОВ.

Ќауіпсіздік шаралары пысыќталды Нұрбол ƏЛДІБАЕВ,

«Егемен Қазақстан».

Комбинат басшылығымен жасалған ұжымдық еңбек шартына сəйкес аз қамтылған отбасыларға, тұрмысы төмен жандарға, зейнеткерлерге материалдық, моралдық қолдаулар көрсетіледі. Өзге де қайырымдылық акциялардан шет қалған емес. Анатолий Шрамко Елбасының «Алтын сапа» сыйлықтарын тапсыру рəсіміне қатысқанын мақтан етеді. Мемлекет басшысы кəсіпкерлерге арнаған сөзінде ел дамуының басты мəселесі жаңа кластерлік саясат негізінде индустрияландыру болып табылатынын ерекше атап көрсеткенін, инновациялық үдерістерге белсене қатысуға шақырғанын тілге тиек ете отырып, Жолдаудағы экономиканы жаңғырту, жаңа салаларды өркендету талаптарын орындауға ұжымның бір кісідей жұмылып кеткенін əңгімеледі. Солтүстік Қазақстан облысы. ------------------------------

Суреттерді түсірген Талғат ТƏНІБАЕВ.

Жетісу жерінде көктемгі су тасқынына дайындық шараларын күшейту мақсатында Алматы облысының əкімі Аңсар Мұсахановтың төрағалық етуімен аудан, қала əкімдері, облыстық басқармалар, төтенше жағдай, азаматтық қорғаныс, селден қорғау, ауа райын болжау орталығы басшыларының қатысуымен көктемгі су тасқынының алдын алу, дайындықты күшейту, оның қауіпсіз өтуін қамтамасыз ету шараларын пысықтауға арналған жиын өтті. Онда облыстағы су қоймаларының қазіргі жағдайы, су жүретін арықтардың тазалануы секілді өзекті мəселелер қаралды. Алматы облысында көктемгі су тасқыны бұзып кетуі мүмкін 145 қауіпті орын бар. Сол аймақтарда бес мыңнан астам ел тұрады. Күтпеген жерден су тасқыны бола қалса олармен байланыс үзілетіні анық. Ал халық қазір каперсіз отыр. «Сақтансаң сақтаймын» деген емес пе. Сондықтан облыс əкімі негізгі мəселе елді мекендер қауіпсіздігі екендігін баса айтып, төтенше жағдай бола қалған жағдайда БАҚ арқылы барлық жағдаймен елді алдын ала хабардар етіп отыруды, əр əкім өз ауданындағы жағдайға жауап беретіндігін, яғни су жүретін арықтар мен көпірлерде меншік иесінің кім екендігіне қарамай, дəрменсіздіктен арылып, көктемгі су тасқынының алдын алуға байланысты жұмысты батыл істеу керектігін тапсырды. Алматы облысы.

www.egemen.kz

ИРАС

Осыдан аттай бір ғасыр бұрынғы оқиғаны, яғни 1913 жылдың 2 ақпанын көз алдымызға келтірелік. Айтары жоқ, қазақ қауымы үшін айтулы күн, қазақтың баспасөз тарихының соқталы да ноқталы күні! Осы күні Ахмет Байтұрсынов бастаған алаш арыстары жұмыла кірісіп, ұлттың қалғыған рухының қоңырауындай «Қазақ» газетін шығарғаны аян. Ұлт қамы жолында қарлығаштай шырылдаған, замана зиялылары зар-запыранының мəйегін қотарған, ұлттық санада азаттық жолындағы күрестің ұлы сілкінісін қоздатқан осынау бекзат басылымның 1918 жылдың 16 қыркүйегіне дейін, бес жарымнан аса жыл бедерінде 265 нөмірі шыққан екен. Қызылдардың келуімен тоқтап қалған сол газет араға 88 жыл үзіліс салып, 2006 жылдың 22 наурызынан, 266-шы санынан бастап қайта шығып, қауым халқымен көзайым болып қайта қауышқаны белгілі. Бұл күндерде барша алаштың тар жол, тайғақ кешулі күресінің айғақтарына толы ата басылым өзінің жүз жасаған ғасырлық тойын атап өтуде. Жаңа заманда өшкенді жандырып «Қазақ» газетін қайта шығарушы əрі бас редакторы, «Алланың құлымын, Алаштың ұлымын» дейтін үлкен жүректі азамат, қайсар қаламгер Қоғабай СƏРСЕКЕЕВПЕН осы мерейлі һəм елеулі елдік оқиғаға орай сұхбаттасуды жөн санадық. – Қоғабай Сəтенұлы, ең əуелі баршамызға қастерлі «Қазақ» газетінің өмірге келуінің тарихи толғағы мен қажеттілігі, алғышарттары хақында сыр тербесеңіз. – Өмірге «Қазақ» сияқты газеттің келуі ұлттың даму тарихының заңдылығы əрі қажеттілік еді. ХХ ғасыр қазақ даласы табалдырығын түнере аттады. Ғасыр басында қазақ халқының тарихи тағдыры қыл үстінде тұрды. Бір жағынан, Ресей империясының пəрменді отарлау саясаты, екінші жағынан, ортағасырлық мешеуліктен арыла қоймаған, ескі, күні өткен феодалдық қатынас қатар қыспағына алған ұлтымыздың болашағына үлкен қауіп төнді. Міне, осындай «тар жол, тайғақ кешуге» тап болып, халқымыздың тағдыры тығырыққа тірелген тарихи кезеңде азаттық күреске қазақ қоғамы үшін мүлдем жаңа саяси-əлеуметтік күш – ұлттық интеллигенцияның араласа бастауы заңдылық та болатын. Олардың бірі «Маса» болып шағып, екіншісі «Оян, қазақ!» деп жар салып, қалың ұйқыда жатқан елін оятып, көкірек көзін ашуға, етек-жеңін жиғыза, өз қам-қарекетін өзіне жегізуге үн тастап, дабыл қақпасқа амалдары қалмаған. Сонымен ғана шектелмей, «сол амалға кіруге жұртқа мұрындық болатын нəрсенің бірі – газет» (А.Байтұрсынов) деп біліп, жалпы ұлттық басылым шығару идеясын жүзеге асыруға ұмтылған. Тарихқа жүгінсек, шын мəнінде «халықтың көзі, құлағы һəм тілі» боларлық басылым шығару идеясының жүзеге асуына 8 жылдай уақыт (19051913) керек болғанын аңғарамыз. Олай дейтініміз, Орынбор губернаторының 1905 жылғы жарлығымен Торғай қазағы Ахмет Байтұрсыновқа берілген рұхсатнама бойынша «Қазақтың» бірінші нөмірі алғаш 1907 жылы шыққан. Бірақ бұл іс түрлі қиындық-кедергілер салдарынан, ең бастысы, қаражат тапшылығынан өрісін таппаған. Сөйтіп, қазақ қоғамы үшін саяси күрестің мүлдем жаңа құралы – жалпыұлттық саяси басылым шығару идеясы 1913 жылдың басында жүзеге асты. Шын мəнінде ұлттық сананың ұйытқысы бола білген «Қазақ» газеті осылайша дүниеге келген болатын. Алты жылдай алаш жұртының қамқоршысы, ақылшысы болды. Ұлттық мерзімді баспасөзіміздің қалыптасу дəуірінде мұндай ұзақ уақыт үзбей жарық көріп тұрған бейресми басылым жоқ. Оның үстіне, шығып тұрған уақытында қазақ даласында болған тарихи оқиғалардың шынайы шежіресіне айналып, ұлттық азат ойдың ұясы қызметін қоса атқаруы газет құндылығын еселеп арттыра түскені даусыз. – Осынау тұңғыш жалпыұлттық газеттің алдына қойған нақтылы мақсаты, бағыт-бағдары туралы не айтар едіңіз? – Оны басылымның алғашқы нөмірінде осы игі іске мұрындық болушы Əлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов пен Міржақып Дулатов былайша айқын көрсетіп берген-ді: «Аталы жұртымыздың, адуынды ұлтымыздың аруақты аты деп, газетіміздің есімін «Қазақ» қойдық. Ұлт үшін деген істің ұлғаюына күшін қосып, көмектесіп, қызмет ету – қазақ баласына міндет. Халыққа қызмет етемін десеңдер, азаматтар, тура жолдың бірі осы. Жол ұзақ, ғұмыр қысқа, қолдан келгенін ғұмыр жеткенінше істеп кетелік. Малша оттап, асап ішіп, халық үшін қам қылмай, қарын тойғанына мəз болып, мал өлімінде өлмейік. Миллəт халын ойымызға алып қызмет етуді мойнымызға алып, арнаған бір ісіміз. Құдай сəтін салсын, «əумин» деп қол жайып, «əуп» деп күш қосып, «Алла» деп іске кіріселік!» – деп нақ сол 1913 жылы Алаш арыстары елшілдік мінез танытқан қазақ қауымымен осылайша дидарласып еді. «Қазақ» газетінің бағыт-бағдары турасында апталықтың 1918 жылғы 258-санында жарияланған «Орда гербі (таңбасы)» деген мақаласында Міржақып Дулатұлы нақты сыр тарқатады. Онда газеттің екінші санынан бастап маңдайшасынан тұрақты орын алған Орда суретінің мəн-мағынасына түсініктеме береді: «Киіз үй – киіз туырлықты қазақ халқы. Үйдің түндігі ашық, есігі жабық болуындағы мағына: түндік жарық кіретін жол, есік түрлі заттар кіретін жол дегендік. Жарық жолы ашық, еркін болсын, түрлі заттар кіретін

30 қаңтар 2013 жыл

3007 дана болғандығын көреміз. Бұл – алғашқы жылғы көрсеткіші. Ол кейінгі жылдары, дəлірек айтсақ, 1915 жылы бірінші дүниежүзілік соғыс ауыртпалығына байланысты бір жарым мыңға дейін кемігенімен, соңғы екі жылында, яғни 1917 жылғы ақпан төңкерісінен кейін, қазақтың өз қолы өз аузына жеткен уақытта, қайтадан күрт өсіп, өзінің шарықтау шегіне жеткен. Алаш арысы Міржақып Дулатовтың кейіннен: «Жабылуының алдында газеттің өз типографиясы, қағаз қоры, шағын кітапханасы болды, таралымы 8 мыңнан асты», – деп еске алуы – соның дəлелі. Апталық ғұмырының ең бір шырайлы да шұрайлы мезгілі – 1917 жылғы ақпан төңкерісінен кейінгі кезең. Осы соңғы бір жарым жылдық мерзімде (1917 жылғы ақпан төңкерісінен газет жабылған 1918 жылдың 16 қыркүйегіне дейін) газет шын мəнінде, өз сөзімен айтқанда, «қазақ-қырғызға қызмет

ҰЛТТЫҚ САНАНЫҢ ҰЙЫТҚЫСЫ «Ќазаќ» газетініѕ шыєа бастаєанына – 100 жыл

жол есігі еркін болмасын делінген еді. Түндіктен түсетін жарыққа өнер-ғылым енгізілген еді. Түндік күнбатыс жағынан ашылуы өнер-ғылым Еуропа жағында күшті болған себепті қазақ ішіне Еуропа ғылым-өнері таралсын деген мағына еді. Үйдің есігі «Қазақ» деген сөзден жасалған. Ондағы мағына «Қазақ» газеті қазақ жұртына əрі мəдениет есігі болсын, əрі жат жұрт жағынан күзетшісі болсын делінген еді. Қазаққа деген игілікті нəрсені енгізу жолында газет қызмет етсін, сырттан келетін жамандық болса, күзетші орнында газет қызмет қылсын делінген еді». Газет өзінің алты жылға таяу ғұмырында осы бағытынан таймай, мақсатын адал атқарған. Сонысымен де отаршыл билікке ұнамаған. Қолымыздағы мə ліметтер бойынша, Ресей патша өкіметінің жергілікті билік тарапынан бес рет айыпқа бұйырылып, бас редакторы А.Байтұрсынұлы əртүрлі мерзімге абақтыға жабылған. – Елім-жерім деген мақсатқа сай қазақтың қарлығаш газеті қандай тақырыптарды қаузады екен? Авторлары кімдер еді? – «Қазақтың еңкейген кəрі, еңбектеген жасына түгелімен ой түсіріп, өлім ұйқысынан оятып, жансыз денесіне қан жүгіртіп, күзгі таңның салқын желіндей ширықтырған, етек-жеңін жиғызған «Қазақ» газеті болатын». Бұл – ұлы Мұхаңның – М.Əуезовтің осыдан тура 90 жыл бұрын Ахаңның жарты ғасырлық тойында айтқан сөзі. Бұл – «Қазақ» газетінің сүтін еміп өскен», «Ахаң салған өрнекті біліп, Ахаң ашқан мектепті оқып шыққан», «саясат толқынына түсіп ойы ашылған, мəдениет жолында аз да болса ілгері басқан» жас алашшылдың, оқиға ортасында жүрген куəгердің, замана жылнамашысының сөзі. Біз: «Қазақ» газеті – ХХ ғасыр басындағы қазақтың ұлттық энциклопедиясы» дейміз. Оның жоқшысы мен жаршысының бірі болғандықтан емес, араб қаріпті мұрамен біршама таныс болғандықтан, оны танып-білуге тырысқандықтан айтамыз. Ошақтың үш бұтындай «Қазақ» көтерген мəселе қадау-қадау: Біріншісі – осыдан 100 жыл бұрынғы халқымыздың халахуалы, тұрмыс-тіршілігі, рухани жəне материалдық құндылықтары, түйіндей айтқанда, «Ұлт-Алаш» мегатақырыбы. Екіншісі – «Жер, жер һəм жер мəселесі». Империялық отаршылдық саясат, натуралды көшпелі мал шаруашылығы əлеуетінің сарқылуы, көшпелі һəм отырықшы норма, т.б. – «ТабиғатШаруашылық-Күнкөріс» мегатақырыбы. Үшіншісі – оқу-білім, дін, басқосу (съезд), партия құру, империялық һəм əлемдік дамуда Қазақ елінің өз орнын табуы, т.б. – «Қоғам, саяси-қоғамдық қатынастар» мегатақырыбы. Осы толағай-толағай мəселе-сұрақтарды көтере отырып, оған жауап іздеу, қалың бұқараға өз құқықтары мен міндет-парыздарын қолға ұстатқандай айқындап беру, рухани, мəдени тұрғыдан өркениеттің жаңа өресіне көтерілу, осы

мақсатта ағартушылық бағыт ұстанып, саяси күреске шығуы 1917 жылы қазақ оқығандарының «Алаш» партиясы мен «Алашорда» үкіметін жасақтап, ұйымдастыруына алып келді... Мұнда қалам қуатын жұмсаған кімдер еді десек, «Қазақ» газетінің бас жазушысы, бас авторы да үш адам болды, олар: Ахмет Байтұрсынов, Əлихан Бөкейханұлы («Қыр баласы») һəм Міржақып Дулатұлы. Əрине, барлық жауапкершілік жəне газетті ұйымдастырып, тоқтатпай жүргізіп тұру оның бас шығарушысы (редакторы) Ахаңның мойнына түсті. Тағы да Мұхтар Əуезовке жүгінсек, «Ол газеттің жаны кім еді? Ішіндегі қажымайтын қайрат, кемімейтін екпін кімнің екпіні еді? Ол екпін ұйықтаған қазақты айқайлап оятуға заман ерік бермеген соң маса болып қалай ызыңдап оятамын деп, ұзақ бейнетті мойнына міндет қылып алған Ахаңның екпіні болатын». Айталық, газеттің алғашқы бес санын тек Ахаң ғана қара нарша тартып жалғыз өзі шығарыпты. Басылымда бұлардан басқа М.Шоқай, Б.Майлин, М.Тынышбаев, Ш.Құдайбердіұлы, Ə.Ермеков, Р.Мəрсеков, М.Жұмабаев, М.Əуезов, Х.Болғанбаев, Х.Ғаббасов, Ж.Аймауытов, Ж.Ақпаев, Ж.Сейдалин, А.Бірімжанов, С.Торайғыров, Н.Құлжанова, С.Дөнентайұлы, Х.Досмұхамедұлы, М. жəне А.Оразаевтар, т.б. авторлардың мақалалары жарияланып тұрды. – «Қазақ» газеті өз пешенесіне бұйырған осынау тарихи һəм тəңіри миссияны қалай орындады деп ойлайсыз? – Қиындық таудай, мүмкіндік қылдай, еншілі уақыт мүлдем тар болса да, ол миссияны Алаш көсемдері артығымен атқарды деп білемін. ХХ ғасыр басында аталған газет тұтастай жалпы ұлттың ықыласпен оқитын басылымына айналды, сол тұстағы қазақ баласының ойын, ұлттық өресін тəрбиеледі. Əуел бастан-ақ басылым өз бағдар-мұғдарын ұлт жолына жұмсап, тынымсыз соғылған қоңырау сынды, халықтың қалғи бастаған рухын оятып, мыңдаған зерделі жасты тəуелсіздік туының астына жинай білді. Ұлт-азаттық қозғалыстың басты басылымы болған «Қазақ» газеті Ə.Бөкейханов, А.Байтұрсынов бастаған

ұлы шоғырдың ұлт алдындағы орасан еңбектерін халыққа таныта отырып, əлеуметтің саяси жағынан сауаттануына, ұлттық намысының оянуына, тұтас ел болып ұйысуына өлшеусіз еңбек сіңірді. Бұл газет көтерген идеялар халқымызды біріктіріп, тəуелсіздікке ұмтылуына қуат берді. Сондықтан болар, газет қолдан қолға, ауылдан ауылға өтіп, жыртылғанша оқылды. Оны сол заманда Дала жəне Түркістан уəлаяттарына немесе 9 облыс жəне 1 губернияға бөлінген (Қыр баласы. «Қазақ» газеті, 1913 жыл, №8) елдің түкпір-түкпіріндегі жұрт жаздырып алды. Алайда, отаршыл империя заманынан аман шыға білген «Қазақ» газеті Кеңес өкіметінің Қазақстанға билік орнатуға тырысқан алғашқы күндерінде-ақ, атап айтқанда, 1918 жылдың наурызында біржола жабылды. Көп ұзамай оның құрылтайшылары мен авторларының басым көпшілігі саяси қуғын-сүргін кезінде атылып кетті. Міне, қазақ баспасөзі оңайшылықпен қалыптасып, дүниеге келген жоқ. Бүгінде осының бəрі, əрине, өткен тарих болып қалды. – Жаңағы айтқан таралым мəселесі қазақ баспасөзін қай кезде де алаңдатқаны, қазір де уайым жегізері белгілі. «Қазақтың» таралымының жайын таратыңқырап айтсаңыз. – Қазан төңкерісіне дейінгі қазақ баспасөзі тарихында ең шоқтығы биік басылым – «Қазақ» газеті. Ол өзге басылымдарға қарағанда, мейлінше ұзақ, мерзімді əрі жиі шығып тұрды. Сонымен бірге, таралымы мол əрі таралым аймағының кең болуы да оның құндылығын арттыра түседі. Бұл жөнінде газеттің 1914 жылғы 45-нөмірінде мынандай дерек жарияланған: «Қазақ» газетасын 10 облысқа қараған киіз туырлықты қазақ байдың баласынан 1913 жылдың ішінде алдырып тұрғандардың есебі мынау: Торғай – 694, Семей – 612, Ақмола – 582, Сырдария – 327, Орал – 301, Жетісу – 157, Ішкі ордалық – 136, Ферғана – 30, Самарқан – 8, Закаспий – 5, өзге жерлерден: Орынбор – 37, Уфа – 14, Қазан – 13, Қытай қазағы – 10, Петербург – 9, Түркия – 5, Мəскеу – 3, Томск – 3 һəм басқа шаһарлар – 57». Бұдан қазақ даласын ғана түгел шарлап қоймай, шетелге де жеткен «Қазақ» газетінің таралымы

һəм басшылық ету» міндетінде болған. Газет қызметінің осынау дəрежеге көтерілуі оны аптасына 2-3 рет шығару туралы сұраныс туғызған. Тіпті бұл мəселе 1917 жылдың 1 сəуірінде Орынборда басталған қазақ халқының тұңғыш съезінде де талқыға салыныпты. М.Дулатовтың «Баспахана туралы» деген мақаласына жүгінсек, газетті жиі шығару ісі баспаханаға байланысты ғана тежелгендігі байқалады. Бірақ жұмыла көтерген жүк жеңіл. Көпшіліктен қолдау тапқан іс шешімін таппай қоймайды. Көп ұзамай алты жыл бойы арман болған баспахана 30 мың сомға газетті шығарушы «Азамат» серіктігінің атына сатып алынады. Кейінгі зерттеулер нақ осы Торғай баспаханасының құрал-жабдықтары бүгінгі «Егемен Қазақстан», кешегі «Социалистік Қазақстанның» ізашары болған «Ұшқын» газетін шығаруға пай дала нылғанын растайды. Мұның өзі сол газеттің бастауында ұлттың ұлы ұстазы Ахаң тұрғанын жəне бір айғақтап анықтай түсетін жайт. Бұдан түйетініміз, бүгінде еліміздің аға басылымы саналатын «Егемен Қазақстан» мен «Қазақ» газеті арасындағы байланысты тарихи дерек растап отыр. Ендеше, шын мəнінде, «халықтың көзі, құлағы һəм тілі» қызметін биік абыроймен атқарған «Қазақ» газетінің 100 жылдық мерейтойы – егемендіктердің де, еліміздің де ортақ қуанышы. «Қазақ» газетінің жолы жалғасын табуын тілейік. – Иə, бұрынғы «Қазақ» бүгінгі «Қазаққа» ұласты. Осының жайын айта отырсаңыз. – 1918 жылы Орынбор қаласындағы большевиктер лаңында «Қазақ» газетінің баспаханасы тартып алынып, 265-ші нөмірінен соң тоқталуға мəжбүр болды. Бұл сусыған замана-уақыт қана емес, аумалы-төкпелі дүние-тірліктің өзі төңкеріліп, қопарылған бір аласапыран кезең еді. Əйтсе де, қазақтың бағына туған «Қазақ» өз тарихи миссиясын орындап үлгерді. Алаш рухты жұртының намысын жанып, еңсесін биіктетіп, қайратын тасытып, өз ортасынан Ұлт көсемі мен Ұлт ұстаздарын, Алаш қайраткерлерін тəрбиелеп шығарды. Одан сол Алаш арыстары, «Қазақты» шығарушылар арман еткен бүгінгі күнге жеттік. Тəубе! Большевиктер

жапқан осы қасиеті мол «Қазақ» газетін біз араға 88 жыл салып 2006 жылдың наурызында қайта жаңғыртып, 266шы санынан бастап қайта шығарып келеміз. Жүз жылдығымен тұспатұс 623-ші саны шығайын деп отыр. Арыстардың асыл ісін жалғап жолға түсіргенімізге де алдағы наурызда 7 жыл толады. Осы уақытта газеттің ұстанған бағыт-бағдарында сол Ахаңдар айтқан, Ахаңдар салып кеткен сара жолдан ауытқыған жеріміз жоқ. Ұлтқа, жұртқа, қазаққа, халыққа болса екен дейміз. Ұстанымымыз – Ахаңдар салған ақ жол. «Су үзілсе де сүйек үзілмеуін» мақсат етіп, «Қазақтың» қазақшыл, миллетшіл асыл қасиеттерін қадари-хəлімізше сақтауға, бүгінгі тəуелсіз елдің тыныстіршілігімен тыныстауға тырысып бағудамыз. Тағдыр шығар, «Қазақтың» 100 жылдығын өткеру, абыройын арқалап, ауырын көтеру біздің пешенемізге жазылыпты. Сол «Қазақ» газетінің материалдарын жинақтап, 1998 жылы кітап етіп шығарған Үшкілтай Сұбханбердина апайымызға шексіз рахметімді де дəл осы арада айтқым келеді. – Бұл «Қазақты» оқырман қалай қабылдауда? Кімдер тілек қосып атсалысты? – Шынында да қайта шыққан «Қазаққа» қазақтың сусап қалғанын байқадық. Аңсап жүр екен. Ықылас бірден-ақ зор болды. Ғұлама ғалым Салық Зимановтан бастап, академиктер Рымғали Нұрғалиев, сол сияқты Серік Қирабаев, профессор Тұрсынбек Кəкішев ағаларымыз «Қазақ» газеті шыққанда шын қуанып, қолдау көрсетті. Осы ретте ең үлкен қолдау Елбасы тарапынан білдірілді. 2010 жылғы 15 желтоқсанда Тəуелсіздік күніне арналған салтанатты жиналыста сөйлеген сөзінде Президент Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақ» газетінде шыққан біздің мақаламызға сілтеме жасап, атымызды атады. «Қазақ» газеті үшін бұл үлкен мерей, мақтаныш болды, тынысымызды ашты, өрісімізді кеңейтті. Сонымен бірге, Нұрсұлтан Əбішұлы тілектестік ризашылығын сол жылғы 14 желтоқсанда өз қолымен жазған хатта да білдірген болатын. Əлбетте, мұндай моральдық қолдау үшін Елбасыға алғысымыз зор. – Жалпы қазақ баспасөзіне тəн қиындықтар да болмай жатқан жоқ шығар? – Біз ешкіммен жарысып, таласып жатқан жоқпыз. Өз бағытымызбен ақырын келе жатырмыз. Жұрт сияқты менде үлкен аппарат жоқ, себебі, ондай рəсуаны қаражатымыз көтермейді, көрпемізге қарай көсілуге мəжбүрміз. Мемлекет тарапынан материалдық қолдау көріп отырмын деп те айта алмаймын. Патшалық Ресейді жамандаймызау, бірақ сол заманның өзінде Орынбор қаласында «Қазақ» газетіне губернатор өзінің екі қабатты үйін босатып берген. Сабақты жібін алмаған, бүкіл жиһазымен қалдырған. Сонда Ахаңдар: «Мынадай бұрандалы орындыққа отыра алмаймын» деп базына тастаған. Мұны, əрине, сол замандағы қамқорлық деуіміз керек. Орынборда сол ғимарат əлі тұр. Бірақ оны «Қазақ» газеті шыққан ғимарат деп қастерлеп жатқан ешкім жоқ. Əйтеуір бұзылмай сақталған. Көңіліміз айтады: осы ғимарат қазақтың баспасөз тарихының жəдігер-музейі ретінде сақталса, оған ескерткіш-тақта орнатылса... Министрлік тарапынан бола ма, əйтеуір, болашақта ойласып, қолға алатын бір шаруа осы. – Өткен жылдың шілдесінен бастап тағы бір өшкенді жандырып, 97 жылдан кейін Мұхамеджан Сералиннің «АйҚАП» журналын қайта шығара бастадыңыз. Қазіргідей заманда осындай ұлт жұмысын ұмытпай, осылай жаңғыртуыңызды Əбіш Кекілбаев досыңыз жалаңтөс батырлыққа баласа, Герольд Бельгер бауырыңыз рухани ерлік деп бағалапты. Осындай игі лебіздерге өзіңіз дəйім құрмет тұтатын «Егемен» де қосылып, «Қазақтың» 100 жылдық тойына құтты болсын айтады. Той үстіндегі өз тілегіңіз қандай? – «АйҚАП» пен «Қазақ» əуелден егіз басылымдар еді ғой. Біз егіздің бөлінбеуін қаладық. Екі басылым да ұлтымыздың ұлы мұраттарын көздейді. Алаштың үні, тарихтың көзі болған «Қазақ» газетінің 100 жылдығы ұлықталып жатса, елдігіміздің мерейі. Қостанай қаласында «Қазақ» пен «АйҚАП»-қа көше аттары берілсе, облыс əкімдігінің алдында тарихымыздың өшпес парақтарының бірі, осынау егіз басылымға арналған стелла-ескерткіш қойылса, құба-құп емес пе! Жүз жасаған «Қазақ» газеті қазақ болған жерде халқымен бірге жасай береді деп ойлаймын. Лайым солай болсын. Қанағатсыз көңіл. Адам үмітпен өмір сүреді. Айласын табады. Қиындық жоқ емес. Мұны сезінеміз. Бар жұбаныш – ел тірлігі. Сүйенеріміз – халық, қазақ жұрты. Ең бастысы – басымызда Тəуелсіздік. Жеке мемлекетпіз, еркін елміз. Жүз жылдық тойымыз да келіп қалыпты. Тойдың арасында жұмыс бар. Жұмыс бастан асады. Біз қашанда ұлт жұмысын ұлағатпен атқаруға тырысамыз. Қай кезде де қазақтың жырын жырлауға дайынбыз. – Əңгімеңізге рахмет. Əңгімелескен Қорғанбек АМАНЖОЛ, «Егемен Қазақстан».

АЛМАТЫ

30 қаңтар

РАР Ы Д П ҒАН ТОЛ ҚЫРЫ А Т

2013 жыл

САЯЖАЙ СЕРГЕЛДЕЅІ Тіршілік үшін күресуде қандай да бір жол тауып, діттеген жеріне жетіп, орнығып қалуға талпыну табиғи құбылыс, өмірдің жазылмаған заңы. Сол қағиданы əркім əртүрлі қабылдап, ой өрісінің жеткенінше екшеп, əрекет ететіні де ақиқат. Шыны керек, бүгінгі қоғамда белең алып бара жатқан бір проблема саяжай мəселесі болып отыр. Нұрбол ƏЛДІБАЕВ,

«Егемен Қазақстан».

Шалғайдағы ауылдардан кезінде қандай да бір жағдаймен бала-шағасымен қала маңына көшіп келіп, өкілетті органға уақытша, мүмкіндігі болып жатса тұрақты түрде тіркеліп, жанашырларының үйін паналап, негізінен пəтер жалдап тұрып, қандай да бір жұмыс тауып, еңбек еткендердің өзі үшке бөлінеді. Біріншісі, адал еңбегіне сүйеніп, мамандығына сай реті келген жұмысты істеп, барды қанағат тұтады. Екіншілері тұрақты айлық жалақы беретін мекемелер мен ұжымдардан жұмыс табылмаған соң, иə болмаса төленетін еңбекақы тұрмыстық қажеттіліктерін өтемегендіктен ақша табудың түрлі жолын іздеп шапқылап, тіпті заңды, заңсыз бизнес жасап өзіндік жетістікке жетіп те жатады.Үшінші топ оңай олжа табуды көксейтіндер əрекеті – қоғамдық тəртіпті белден басу, құқық бұзу, ұрлық жасау, адам алдау деп тізбеленеді. Тағы бір топ жақын шетелдерден күнкөріс қамы үшін арзан жұмыс қолы ретінде жергілікті халыққа жалданып маусымдық құрылыс жұмыстарын істеп, сосын сауда-саттықпен базарларға орнығып нəпəқасын тауып жүрген жандар. Шыны керек, сол азаматтардың кейбірі шетелде жүргендерін əсте ұмытып, адами тұрғыда жасалған қамқорлықты өз өрелері жеткенше түсініп, уақыт өте келе өктемси сөйлейтін халге де жеткені жасырын емес. Осы елдің басым бөлігі қалалар маңындағы саяжайларда тұрақтаған. Сол саяжайлар нақтылай түссем, бау-бақшалар арасындағы бір қабатты саяжайлар, жертөлелер орны бүгінде екі-үш қабатты сəн-салтанаты асқан екі-үш қабатты тұрғын үйлерге айналған. Жақсы. Мұны өркениет қадамдары деп те қабылдаған лəзім. Əйткенімен, медальдің екі жағы бар емес пе?! Жалпы, саяжайлар аумақтары жыл өткен сайын кеңейіп, тұрғындары еселеп өсіп те келеді. Бүгінде Алматы облысы бойынша тіркеуден өткен саяжайлар мен бау-бақша қоғамдары ның жалпы саны 645. Алғашқы мақсаты көкөніс, жеміс ағаштарын егіп, одан өзіне, яғни отбасына қажетті өнім алуға арналған саяжайлық жер телімдерінде бүгінде ауыз су жетпей, электр жарығын тарататын трансформаторлардың шамасы келмей, автокөлік жолдары тарлық етіп өзекті мəселелер алдан шығуда. Тұрғындарына медициналық қызмет көрсету, мектеп жасындағы балаларын жалпыға бірдей орта біліммен қамту, əлеуметтік көмекке мұқтаж жандарды назардан тыс қалдырмау сияқты қадау-қадау шаруалар анықтауды жəне оңды шешімін табуды қажет етеді. Саяжайлар тұрғындары мемлекет тарапынан заң шеңберінде көрсетілетін көмек пен қамқорлықтан мүлдем тыс қалып отырған жоқ. Қала, ауыл тұрғындары сияқты олар да жақын маңдағы емдеу мекемесіне қаралып, қажет болса жедел жəрдем көлігін шақыртуына болады. Заңға сəйкес тұрғын үй, əлеуметтік көмек алып отырғандары баршылық. Билік тарапынан оқушыларды мектепке тасымалдау жұмысы ұйымдастырылған.

Алматы облысында саяжайлар мен бау-бақша бірлестік терінде қоғамдық тəртіпті қадағалауға жауапты 58 полиция инспекторының анықтауынша, бір жылда 242 қылмыс жасалған болса, оның негізгісі – ұрлық. Сол қылмыстың басым бөлігі еліміздегі ең ірі мегополис маңындағы Қарасай, Іле, Талғар аудандарында болған. Облыс аумағына келген шетелдік мигранттардың 15 пайыздан астамы саяжайлар мен бақшалық қоғамдарда тұрақтайды. Бүгінде осындай жерлерде 410 мигрант тұрып жатқаны анықталды. – Елбасы «Барлық мемлекеттік органдар қызметінің негізі – отбасы, қауіпсіздік, жұмыспен, тұрғын үймен қамту, білім беру, денсаулық сақтау секілді тұрғындар үшін қарапайым қажеттіліктен тұруы қажет», деп атап көрсетті. Біз Елбасының халықтың əлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған саясатын жүзеге асыруға бар күшжігерімізді салуға міндеттіміз, – дейді облыс əкімі Аңсар Мұсаханов. Саяжай сергелдеңін сейілтудің бір жолы – сол саяжайларға елді мекен мəртебесін беру. Бірақ ол айтуға оңай. Себебі, кезінде ретсіз салынған үйлерден түзілген көшелер бойымен ауыз су құбырын, канализация, телефон, электр желісін тарту, жаяу жүргіншілер жолын салу, көшелерге асфальт төсеу, елді мекенге, көшеге ат беру, үйлерді нөмірлеу жұмыстарын түрлі салалар қызметі атқарған соң, аудан, қаланың бас жоспарына кіргізу қажет. Бұл жердегі ең қиын жұмыс автокөліктер бір бағытта ғана жүре алатын небары үш метрлік автокөлік жо лын кеңейту екендігі тағы анық. Осы мəселелердің барлығын ел заңнамасына сəйкестендіріп, халықтың келісімімен реттеу үшін облыс əкімінің өкімімен жұмыс тобы құрылып, жүктелген міндетті орындауға кірісіп кетті. Екпін алған жұмыста заңсыздыққа жол бермеу үшін облыс прокуроры Ғабит Миразов «Ауыл шаруашылығы жұмыстарын жүргізуге арналған жерлер өз мақсатында пайдаланылуы керек. Кез келген құрылыс нысаны заңға сəйкес жүргізілуі тиіс, бақшалық қоғамдар жұмысын өздерінің жарғы құжаттарына сəйкес атқаруға міндетті», деді. Қорыта айтқанда, сырт көзге еренсіздеу көрінгенімен саяжайлар сергелдеңі құдды көміле бықсып жатқан шала іспетті тарамдалып кеткен. Олай дейтініміз, кімде-кім сырқаттана қалса жедел жəрдем шақыртатыны анық. Сол науқасқа дəрігер дер кезінде жетсе жақсы. Əйтпесе, жедел жəрдем көлігінің жолсызбен жүре алмағаны, заты бар аты жоқ мекен-жайды таппағаны, сол сияқты əлеуметтік сала қызметкерінің əлеуметтік көмекке мұқтаж жанның құжаттарын заңдастыра алмай əуре-сарсаңға түскені есеп емес. Мұндай тізбелене беретін проблемалар саяжай сергелдеңі емей немене? Бірақ жетісулықтардың «Жұмыла көтерген жүк жеңіл» деген қазақы даналықты мемлекеттік саясатқа сəйкестендіре əрекет ететіні көңілдерге қуаныш нұрын себеді. Алматы облысы.

Адамдарды бір-бірінен ажыратып, тағдырларды ерекшелейтін де – Алланың тылсым қасиеті. Сондықтан, адамзат үшін қасиет жоғалту – ең үлкен қасірет. Адамзат жүрегінен ешқашан аса алмайды. Өйткені, оның қағысы мен тынысы құлшылыққа бағыт. «Алланың ұлы бақыты бала емес пе», деп үзілген ана «Біреулер Құдайдан бала тілейді. Ол баланы не қылады? Өлсем орнымды бассын дейді, артымнан Құран оқысын дейді, қартайған күнімде асырасын дейді. Осыдан басқасы бар ма?» деген Абайдың «Адам болып келу оңай, адам болып кету қиын» дегеніне ден қойсын. Бəріміз де анадан тудық. Сахих хадистегі үш қараңғыны, яғни аққан су – нұтфа, ұйыған қан – ғалақа, кесек ет – мұдғаны басымыздан өткердік. Бір қызығы, ана жүрегінен бəріміз өзектенсек те, мейірімділікті білмейміз. Тіпті, адамнан адам шығарған Жаратушының бақытынан есеңгіреп, қуыс кеуденің қаңыраған жанына өзгені таңсық етеміз. Кезінде шаңырағында жыпырлаған қара бақыр балаларынан қазағымның басы айналғанымен, бақытынан айрылмаған еді. Жайлаудағы азан-қазан болған малымен қоса шуласқан күс-күс алақан мен табандар сол кезеңнің нағыз өмір жолын шаңдатушылар болатын.

тəрбиесі үзілген, соған қарай Жаратқан Алла да берерін азайтқан тəрізді. Өйткені, жердегі нанды көтеруге белі бүгілмей қалған қыз-қырқынның ойы далада, арманы қалада, жаны жағада, тəрбиесі айдалада. Ошақ анасы болуға санасын жыртып, бала бітер белін қымша белдікпен буып тастаған. Осы келбетіне орай, мұсылман ері де қарақан басын ойлауға көшкен. Жеңіл жүрісті шақырып, жауапкершілікті қашырып, алдап соғуды асыртып, ақылды қысқартып, сезімді өткінші етуде. Тіпті, тəн лəззатын бір күндік, жан рахатын кейінге шегіндірген. Ал қыздарымыз «Алданып қалдым» дейтін бір ғана себеппен шолақтануда. Сонда, болған істің бояуын сіңдірген екі жастың ата-анасы қайда? Қазіргі тастандының тағдыры қате істеріне қымсынбай, үлкеннен өтірік ұялған, ардан безінген, өмірін қорлаған

Нұрлан АCАНОВ,

Шығыс Қазақстан облыстық мешітінің бас имамы.

Қазір шуылдақтар бастан да, бақыттан да ажыратылды. Алланың бағытынан адаспай анасының жүрегіне жеткенімен, алдағы жарығын көрмей, өз шаранасына тұншығып, өз ішегіне оратылып, өліммен қауышып жатыр. Тіпті, қара жерге аруланбай езіле жетіп немесе мылжалана дəретхананың тесігінде, болмаса жетімдер үйінің есігінде, қатыгездің тырнағына ілінуде. Біле-білгенге, тіршілігін үзіп, ғұмыры қиылған шарана қайтадан Алланың алақанына өткенде періште күйінде қалады. Жүрегінен жұлған анасы орнына Алла тағала мейірімге алып, жұмаққа жібергенде, «Жаратқан Ием, менің жер басып жүрген əкем мен шешем бар. Олардың қателігін

Ы Д Н А Т

С А Т

кешіре гөр. Жұмаққа бірінші солар енсін», деп сұрана əрбір бұрыштан сығалап, əке-шешесін күтіп жүреді екен. Ал, алды-артына қарамастан тайраңдаған анасы мен əкесі болса, ол періштені есіне де алмайды. «Біреудің жанын қимаңдар, бір адамды өлтірудің күнəсі – барлық адамды өлтірумен тең, қиямет күні күнəсіз өлтірілген балалардың есебі сұралғанда…» дейді қасиетті Құран. Америка елінің белді бір дəрігері əйелдер емханасында өмір бойы жасанды түсік (аборт) жасаумен келген. Ісіне аса мəн бере отырып, мамандығына қызығушылығын арттырып, кезекпен жасалынатын түсікті ультрадыбыстық жүйеге түсіруді ойластырыпты. Кейіннен бұл ісіне өкінуге шамасы жетпей қалады. Себебі, іштегі шарана сырттағы жамандықты бірінші сезіп, өзіне қарай төнген қауіптен қаша анасының жүрегіне ұмтылады. Бəрінен бұрын таспаға жазылған сол баланың шырқыраған жан дауысы дəрігердің тұла бойын түршіктіріп, түйсігіне қатты соққы береді. Осылайша бесаспап дəрігердің

құлағынан өтіп, жүрегін шымырлатқан уыз баланың обалы қалған ғұмырын естүссіз етіп, құсалықпен өткізуге соқтырған. «Жерде жатқан нанды көтер, қарғыс атады» деген ата-əжелеріміздің ұлы дінмен ұласқан тəрбиесі біздерге жердегі нанды көтертеді. Бұл ұлағат та қазір ұрпаққа ұмыт қалып барады. Дегенмен, бүгінде жердегі нанды да, Алланың бақытын да, баласын да көтеру мұсылман əйелі мен еріне қиындық болды. Неге, себебі баба

Ќауіптен ќаймыќпады Александр ТАСБОЛАТОВ, «Егемен Қазақстан».

Үйде болсын, түзде болсын адамға қауіп төнген кезде, ең алдымен оның қорғаныш іздейтіні полиция екендігі сөзсіз. Сондайда шыны керек, ұрықарылардан, қанды балақ қылмыскерлерден, тіпті көшедегі бұзақылардан қорғап қалатын осы полиция қызметкерлері. Осындай бір ерлікке толы оқиға кеше ғана Астана қаласында орын алды. Онда қолдарындағы суық қарумен айналасына қауіп төндірген қылмыскерлер көрінгенге оқ жаудырып, алапат сойқан туғызды. Бұл атысты естіген патрульдік полиция полкінің қызметкерлері полиция сержанты Н. Құрмашев, кіші сержант Е. Есенов жəне полиция старшинасы А. Айнақұловтар лезде оқиға орнына жетіп барды. Өздеріне қарсы атылған қорғасын оқтан қаймықпай батылдық пен ерлік үлгісін танытқан полиция қызметкерлері екі қарулы қылмыскерді тырп еткізбей бірден құрықтады. Олардың қолындағы мылтық пен оқтарды тəркіледі. Қандыбалақ қарақшылар бейбіт адамдарды өлтіруге қарекет қылған екен. Абырой болғанда, дер кезінде жетіп, қылмыскерлердің кісі өлтірерлік екпінінен қорықпай, қауіптің көзін жойды. Бұл ерлік атаусыз да қалмады. Ерекше қырағылық танытып, қылмыскерлерді шұғыл құрықтағандары үшін патрульдік полиция полкінің қызметкерлері полиция сержанты Н. Құрмашев, кіші сержант Е. Есенов жəне полиция старшинасы А. Айнақұловтар ІІД бастығы, полиция генерал-майоры Амантай Əубəкіровтің қолынан түрлі марапатқа ие болды. Бұл орайда ІІД бастығы: «Бізде мұндай батыл жігіттер көп. Олар үшін қашанда ерлікке орын бар. Өйткені, осы елордалық полиция қызметкерлері үнемі өз өмірлерін қауіпке тіге отырып, кез келген адамды қылмыскерлерден, өрттен, апаттардан құтқаруда. Олардың ерліктерін ел бағалайды», деді.

www.egemen.kz

жастарымыздың тірлігінде жатыр. Бұған кім кінəлі? Ұрпақ ұясын тырналатып, жатырын «күрекпен күреткен» жас өрім қыздарымыз ақсақ денсаулығымен келешекті жалғастыра ала ма. Ұрпақ қайда, қыз қайда, жалғастырар ұл қайда? Тіпті, шырылдатқан шалажансарын балмұздақ етіп, жауыздыққа бет алған қыздарымыз болашағын тоңазытқышқа қатыра бастады. Бұл нəубетті басымыздан тыныш қана өткізіп, қыздарымыздың ауыр қылмысына немқұрайлы қарап,

Барлыќ жўмыс береке-бірліктіѕ арќасында бітті (Соңы. Басы 1-бетте). Өткен аптаның аяғында Созақ ауданындағы табиғи апаттан зардап шеккен 42 əлеуметтік нысан мен 1949 жеке тұрғын үйге жүргізілген құрылыс толық аяқталды. Облыс əкімі Асқар Мырзахметов еңбек демалысын үзіп, су тасқыны орын алған Сарыағаш пен дауыл соққан Созақ аудандарында бірнеше мəрте болып, жағдайды жіті қадағалап отырды. Жалпы, аудандағы əлеуметтік нысандар мен жеке тұрғын үйлерді қалпына келтіруге 15 құрылыс ұйымы, 68 техника жəне 1184 адам жұмылдырылған болатын. Ең бастысы, облыс халқының береке-бірлігінің арқасында жұмыс нəтижелі болды жəне қираған нысандар тез арада қалпына келді. Созақ ауданы бойынша шығын 343,4 млн. теңгені құраған. Созақ ауданында 8 ауыл округіне қарасты барлығы 16 елді мекенде 1991 нысанның шатырлары жартылай жəне толық ұшқан. Шығындарды анықтау жəне төтенше жағдайды жою жұмыстары аяқталды. Аудан бойынша шығын көлемі: əлеуметтік

нысандар – 157,6 млн. теңге, тұрғын үйлер бойынша 185,8 млн. теңгені құрады. «Жұмыс өте қарқынды түрде жүрді. Жалпы алғанда, қираған үйлерді қалпына келтіру ісіне мыңнан аса адам тартылды. Одан бөлек 2 мыңға жуық аудан тұрғындары да көмектесті. Елдің ынтымақ, береке-бірлігінің арқасында қираған нысандар қалпына тез келтірілді», дейді Созақ ауданының əкімі Аманғали Аймұрзаев. Апаттан зардап шеккен отбасыларға көмек беру мақсатында құрылған арнайы қорға 150 миллион теңгеден астам қаржы құйылыпты. Созақтан қайтарда Одаманның асуынан əрең өттік. Асудың арғы жағы мен бергі жағында мүлдем қар жоқ. Тек үш-төрт сайда азынап жел соғып, қанша жерден тазаласаң да, ізіңше қар үріп тастайды екен. Құдды бір үлкен өзеннің екі бетінде тұрғандай жолаушылар бір-біріне қол созып жете алмай тұрды. Шағын ғана ылдида боран соғып, беткейде күн жарқырап, жердің былжырап жатуын да табиғаттың бір кереметіне баладық. Қиын болса да, қар тазалаушылар қолдан келгеннің бəрін жасап жатты.

жасырғанымыз аздай тіпті ақтауға көштік. Рас, болашақ ананың өміріне қауі п төнсе, баланы алдыр ту ға дініміз рұқсаты бар. «Өз балаларыңды бағыпқағудан қорқып, ризығын тауып беруді қиынсынып, оны өлтірмеңдер» деген ардақты (с.ғ.с.) Пайғамбарымыздың хадисі бар. Бəріміз дүниеге келгенде Алланың несібесін арта келгенбіз. «Сен туылған жылы қар мол, көктем көкорай, шүйгін шөп, алқапқа егін сыймаған. Күздік сиырымыздың өліп қалғаны болмаса, қырқалар киікке толы, етіміз дəмді болған», деген атамның сөзі əлі күнге есімде. «Бір қозы туса, бір жусан артық шығады» деген нақыл бар. Сол сияқты, əр баланың өзімен келетін бір қуанышы мен жарты қиындығы болады. Отбасыға қиындықсыз қуаныш, баласыз бақыт орнамайды. Түйсіктіге бала қиындық емес, ол бақыт. Бақытты асырау жеңіл болса, жетілдіру əлбетте оңай емес. Қазір қызық пен күйіктің заманы. Бақытымыз арамыздан азайып, жолымызды қуатындар қалмай барады. Жаһилетте, яғни ислам діні келерден бұрын адамдар қыздарын тірідей жерге көмсе, бүгінде ана жатырындағы сəбидің өмірін қидырғаны сонау жаһилдіктегі озбырлықты жандандырғандай. Өмірде еліне «тастанды» атанған баланың ызасы жөргегінде өсірген жалғыз атасының аялы алақанын сезбестен, қатыгездігімен туған əкесі мен анасын іздеп, бірін өмірге жығып, бірін өлімге құлатқан кезеңдер де өткен. Ана мейірімі мен əкенің тəрбиесін көрмеген жүрек қасіретті келеді. «Қолыма қалай келдің, солай кеттің», деп сол тастандысының өліміне тіпті, қарт көңіл жас шығара алмаған. Арада қарғыс деген бар. Алланың қарғысын алғыс етіп, одан жасыратын айланы еш адам ойлап таппас. Қазіргі иманынан жұрдай болған қатыгез адамның улы санасынан заман бұзылды. Балауыз сезімдер бақытын табытқа айналдыруда. Халқымыздың көбеюіне жанды тірліктер мен жағдайлар елімізде жасалынған. Туғанынан балиғат жасына дейін қамқорлыққа алған мемлекетіміздің ауқымды шаралары тіпті, үйіндегі үлкенін, ішіндегі баласын асырауға ерінген немесе ұят көрген тастандысына жетімдер мен қарттар үйін, иманына ерген жастарға мешіт пен медреселер ашылуда. Ана мен балаға қамқорлық, мектептегі ыстық тағам, үлкен оқу орнындағы жеңілдіктер мен жаңа отбасыларға алғашқы көмек көрсетіліп келеді. Сондықтан, қазіргі жастарға, əсіресе, болашақ аналарымыз, мұсылман қыздарына айтарым, ойнақтап жүріп от бассаң, бақытыңды өлтірме, оған өмір бер. Оны əр түпке лақтырма, құрығанда жетімдер үйіне өткіз. Баба тəрбиесін алған ел басындағы басшыларымыз бен еліміз жетімін жылатпауға қауқары мен мейірімі, Аллаға шүкір, жетеді. Асырауға қиналарсың, бірақ өткінші қиындыққа мойыма, оған бола еңсеңді түсіріп, бақытыңнан айрылма. Перзент «Фитра», яғни таза пəкиза. Некелі яки некесіз дүниеге келгені де баланың бетіне ешқашан басылмайды. Сондықтан, Алланың қалауына қарсы келме, себебі бүгінгі сендер ертеңгі ел басқаратын азаматты немесе дін ұйытатын тақуаны дүниеге əкелетін, əлем тербететін анасыңдар! ӨСКЕМЕН.

Ал Сарыағаш ауданының Жылға, Қарақалпақ ауылдарында 6 үйді, 25 үй іргелік жерді су басып, нəтижесінде екі үй құлағанын бұған дейін жазғанбыз. Шығын көлемі аудан бойынша шамамен 201529 мың теңгені құрады. Мұнда да жұмысты жедел ұйымдастыра білудің арқасында апат зардаптары тез арада қалпына келтірілді. Қарақалпақ ауылындағы құлаған 2 үйдің құжаттары жоқ болғандықтан, олардың шығындары ауданда құрылған көмек қоры арқылы өтелетін болды. Сондай-ақ, топан су салдарынан қырылған малға да өтемақы төленетіні хабарланды. Тұрғындарға көмек беру мақсатында арнайы қор құрылып, бюджет қызметкерлерінің бір күндік табысы есебінен 10 миллионнан астам қаржы құйылды. Əрине, табиғаттың тосын мінез көрсетіп, елдің зардап шегуіне төтенше жағдайды кінəлай алмайсың. Апат айтып келмейді. Əйтсе де, Сарыағаш ауданында тасқын су салдарынан асфальт жолдар бойындағы 4 көпір, 26 өткелдің кейбірінің пайдалануға берілгеніне көп уақыт та болмаған екен. Бұл құрылыс сапасының нашар болғанын байқатса керек. Сондай-ақ, төтенше жағдай қызметі тасқын апаты болуы мүмкін-ау деген көл, тоған, қары қалың сайларды, таудың етегіндегі ауылдарды үнемі назарда ұстап, жағдайды сараптап, алдын алуға қам жасауы қажет. Оңтүстік Қазақстан облысы.

Ортақ Отан үшін 1941-45 жылдары болған соғыс қарсаңында өлкемізде антикеңестік мақсатта құрылған «Қазақ халқын қорғаушылар одағы» ұйымының белсенді мүшелерінің бір шоғыры сол жылдардағы Орал педагогикалық институтының студенттері еді. Азаттықтың ақ таңын аңсаған Алаштың алтын асықтай ұлдарының астыртын қимылдарын ҰҚК Батыс Қазақстан облыстық мұрағатының деректері дəлелдейді.

Сґз басы Ұлт ісі дегенде үнемі тастүйін жүретін ағамыз, профессор Серікқали Шарабасов бір күні үйге телефон шалып, Ж.Молдағалиев атындағы орталық кітапханада журналист Аманкелді Шахиннің «Сол бір сүргін» атты кітабының тұсаукесері болатынын айтты жəне соған дейін зерттеуді бір қарап шығып, зобалаң жылдар шежіресінен сыр шертетін деректі еңбекке кəсіби тарихшы ретінде ақ жол тіле деп қолқа салды. Бұл 2002 жыл еді. Кітапты қайта-қайта па рақтап, түйгенбілгенімізді жергілікті зиялы қауыммен бөліскен едік. Осы жиында жасалған баяндаманың мақала нұсқасы «Орал өңірі» газетінде жарияланды. Кітап авторы бұл тақырыпты тарихи тұрғыда тереңдете зерттеу қажеттігіне тоқталып, қолда бар деректерінің көшірмелерін тарту етті. Уақыт өте «Үміт» лингвистикалық гимназиясындағы шəкіртім Қымбат Есенбаева екеуміз аталған тақырыптан ғылыми жоба дайындауға білек сыбана кірісіп кеттік. Гимназия директоры Д.Мұштанованың белсене араласуымен ҰҚК Батыс Қазақстан облыстық басқармасының мұрағатына рұқсат қағаз алып, бұрын А.Шахин пайдаланған тергеу хаттамаларын тарихшының көзімен қайта пайымдап, ол кісі жарияламаған кейбір құжаттарды ғылыми айналымға қосу нəтижесінде Ғұбайдолла Əнесов жəне ол жетекшілік еткен ұйымның тарихын тағы бір мəрте сараладық. Сол тұста ұйым мүшелерінен жалғыз тірі қалған Сатқали Молдағалиев ақсақалдың Орал қаласында тұратын үйіне шəкіртімді ертіп барып, ұйым тарихы туралы ұзақ əңгімелестік. Астыртын ұйымның белсенді мүшесімен болған бұл дидарласу мұрағатта сақталған тергеу хаттамаларының тарихи шындық екеніне көзімізді жеткізе түсті. 1943 жылы Орал қаласындағы НКВД түрмесінде 19 жасын да оққа байланған оғлан Ғ.Əнесов – мемлекеттік деңгейде əлі толық тарихи бағасын алып үлгермеген жас боздақ. Қазақ та рихына есімі алтын əріптермен қашалған Халық Қаһарманы Қ.Рысқұлбеков сынды саңлақ пен тағдырлас Ғ.Əнесов тұлғасы соңғы жылдары жұртшылық назарын өзіне аудара бастады. Əзірше көңілге медеу болары – жалындаған жас жетекші Ғ.Əнесов негізін қалаған «Қазақ халқын қорғаушылар одағы» туралы қысқаша мəліметтің Білім жəне ғылым министрлігі бекіткен мектеп оқулығына енуі (Т.Тұрлығұл, С.Жолдасбаев, Л.Қо жакеева. Қазақстан тарихы. 11- сынып. А., 2007. 64-65 б.б.). Сөздің қысқасы, қай қырынан алып қарағанда да, Халық Қаһарманына лайықты асыл ұлдың ерлігі – бүгінгі өскелең ұрпаққа өнеге.

Антикеѕестік ўйым ќалай ќўрылды? 1936 жылы Фурманов (қазіргі Жалпақтал) поселкесінде 14 жастағы Ғұбайдолла Əнесовтің отбасымен бірге сол кездегі Фурманов аудандық атқару комитетінің іс жүргізушісі болып қызмет атқарған 25 жастағы Сатымов деген туысқаны тұрған. Жасөспірім Ғұбайдолланың саяси көзқарасының жетілуіне осы азамат əсер еткенін айыпталушы Əнесовтің жауаптау хаттамаларынан аңғаруға болады. Алайда, Сатымов құрт ауруына шалдығып, сол 1936 жылы дүниеден өткен. Ауруы əбден асқынған ол бақилыққа аттанар алдында Ғұбайдолланы өзіне шақырып алып, саналы ғұмырын қазақ халқын кеңестік империяның бұғауынан босату жолына арнағандығын айтып, мектеп оқушысы Ғұбашты кеңестік билікке қарсы ұйымдасқан күреске бағыттап, Қазақстанды КСРОдан бөлуге əрекет жасау керектігін өсиет еткен. Сатымовтың бұл өсиетін жаттап қалған зерек бала ержете келе, айтылған əңгіменің саяси астарын жете түсіне бастайды. Бұл жерде азамат Сатымов сол жылдардағы Кеңес өкіметіне қарсы ұйым мүшесінің бірі болды ма екен деген де ой келеді. Бірақ мұрағат құжаттарымен

30 қаңтар

АНА ЗАМ РАНЫ Ы ЗАП

www.egemen.kz

2013 жыл

жалғастыруды көздейді. Осыған байланысты мұғалімдер институтының тарих факультетіндегі тарих пəнінің үздігі Сайдолла Шорабаевпен 1941 жылы сəуірдің бас кезінде тым жақын əңгімелесе бастайды. Бастапқыда сабақ төңірегіндегі əңгімеден басталған бұл кездесулер кейін партияның, əсіресе, ұлт мəселесі жөніндегі бағытын сынауға ұласады. Бұған Ұлттық қауіпсіздік комитеті мұрағатындағы мына тарихи деректер дəлел бола алады. «Мұнан əрі біз (Əнесов пен Шорабаев – Ж.Ж.) Қазақстан экономикасын Кеңес өкіметінен бөліп алу жағын ашықтан-ашық қарастыра бастадық. Қазақ халқы, оның тілі мен мəдениеті өркендемейді, қазақтар ұлт ретінде дамымайды, керісінше, жойыла береді деп тұжырымдап, Қазақстанның КСРО-дан бөлінуіне бағытталған Кеңес өкіметіне қарсы ұйымдасқан белсенді күрес жүргізуді қажет деп шештік, – деп жауап берген саяси ұйымның жетекшісі Ғ.Əнесов. – Осы кезден бастап өзімнің Кеңес өкіметіне қарсы көзқарастарымды бөлісіп, идея лық жағынан ұлтшы лд ы қ к ө з қ а р а с т а ж ү р г е н студенттерді белсенді үгіттеуім басталды» (ҰҚК БҚОБМ, №П 3545, іс №1627, 550-парақ). Алайда, бұдан кейінгі үгіт теулер, кейін тарих дəлелдегендей,

толық танысқан біз Сатымов туралы басқа еш мəлімет таба алмадық. Айтпақшы, ҰҚК облыстық басқармасының мұрағатынан қызықты тарихи дерек табылды. 1942 жылғы 2 наурыздағы тергеу кезінде С.Шорабаев: «Орал мұғалімдік институтының студенті болып жүріп, институт ішінде студенттерден құралған «Сұрпақбайлар» атты анти кеңестік топ бар екенін естігенмін. Бұл туралы маған Ғалиасқар Қосанов (С.Шорабаевпен пединститут жатақханасының №61 бөлмесінде бірге тұрған 4 курс студенті – Ж.Ж.) айтты. Осы əңгіме мемлекеттік пед институт жатақханасының №61 бөлмесінде болды. Менен басқа бізбен тұратын студент Мағын Демжанов та сол кезде бөлмеде отырған еді. Бұл əңгіме неден пайда болғаны есімде жоқ», деп жауап берген (Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Батыс Қазақстан об лыс тық басқармасы-

жағдайда əр халық өзінің мəдениеті мен материалдық жағдайын көтеруге тырысатын болады (ҰҚК БҚОБМ, №П 3545, іс №3789, т.2, 623-парақ)», деп айтқан. С.Молдағалиевтің жауаптау хаттамаларынан да осыған ұқсас үзінділер оқимыз: «1941 жылдың тамызында не қыркүйегінде Фурманов поселкесіне Орал қаласынан менің танысым Ғұбаш Əнесов келді. Қазан айында Əнесов менімен кездесетін болды. Əңгіме кезінде антикеңестік көзқарасын білдіріп, мені осы бағытқа бұрғысы келді. Маған айтатыны: «Қазақтардың тұрмысы нашар, көбі жұмыссыз, салықты көп төлейді, тіпті үйлері жоқ, жер үйде тышқан сияқты өмір сүреді. КСРО Конституциясында барлық адамның құқығы тең деген, іс жүзінде көп адам ның, соның ішінде, қазақтардың құқығы сақталмайды. Маған əсер ету үшін Əнесов: «Үкімет ешқандай кінəсі жоқ сенің атаңды – Молдағалиды қамауға алып, соттап жіберді. Мына үкіметтен не жақсылық көріп жүрсің, жұмысың жоқ, тұрмысың нашар» (ҰҚК БҚОБМ, №П 3545, іс №3789, т.1, 277-парақ), деді. Əнесовтің əсерлі əңгімесінен кейін Сатқали Молдағалиев өзінде антикеңестік көзқарас күшейе түскенін айтады. Иманғали Насыровтың да ұйымға қалай кіргені жайлы

Жаңабек ЖАҚСЫҒАЛИЕВ, тарих ғылымдарының кандидаты.

ның мұрағаты (бұдан кейін ҰҚК БҚОБМ) №П 3545, іс №3789, т.1, 143-парақ). Ал тергеушінің «Антикеңестік «Сұрпақбайлар» тобының құрамын жəне басшысы кім екенін білуге қызығушылық таныттыңыз ба?» деген сұрағына Сайдолла «Жоқ» деп қысқа қайырған (ҰҚК БҚОБМ, №П 3545, іс №1627, 144-парақ). Бұл деректен байқағанымыз, сол кезде Орал пединститутында «Сұр пақбайлар» атты ұйым болған. Ал 1941 жылғы 18 желтоқсанда Сатқали Молдаға лиевтің жа уаптау хаттамасын да төмен де гідей мəлімет келтірілген: «1941 жылдың 2 жартысында Əнесов маған Оралда «ҚХҚО» деп аталатын, Қазақстанды өз алдына бөліп алуды мақсат еткен ұйым бар деп айтты. Сонымен қатар, Əнесов осы ұйым басшылары атынан 1941 жылғы қарашаның басында маған «ҚХҚО» атты ұлтшыл контрреволюциялық ұйымға кіруге ресми ұсыныс тастады» (ҰҚК БҚОБМ, №П 3545, іс №3789, т.1, 277-парақ). 1941 жылы 29 желтоқсанда Ғ.Əнесов тергеушілерге берген жауабында: «ҚХҚО» деп аталатын кеңестік өкіметке қарсы ұйымға мені ешкім де тартқан жоқ. Өйткені, бұл ұйымның ұйымдастырушысы да, басшысы да өзім – Əнесов Ғұбашпын», деген. Қалай болғанда да, сол жылдары Орал пединститутында ан тикеңестік мақсатта, əйтеуір, бір ұйымның болғандығын мұрағат деректерін мұқият тексерген адам іштей сезіп отырады. Сөзіміз дəлелді болуы үшін тағы бір фактіге жүгінейік. 1942 жылғы 3 маусымда Əнесов пен Шо рабаевты тергеушілер жүзбе-жүз жауаптағанда, Ғұбаш былай деген: «Шорабаев өзі 193637 жылдары Алматыда байланысшылар курсында болғанда курсанттардың бірінен (Мұхамбетжанов) Орал пединститутында контрреволюциялық ұлтшыл

НКВД адамдарына берген жауабы жоғарыдағыға ұқсас. И.Насыров: «Мен Ғұбашпен 1938 жылдың қазанында Фурманов орта мектебінде оқып жүріп таныстым. Ол сонда 8-сыныпта оқитын. Алғашында біз жиі кездесіп жүрдік. Сабаққа бірге дайындалдық, киноларға, көріністерге бірге бардық. Біртебірте жақсы дос болып кеттік. Əнесов Қазақстанға қатысты партия мен Кеңес өкіметі саясатына жиі наразылық білдіретін. Есімде, 1940 жылы қаңтар айының аяғында екеуара əңгімеде «Кеңес өкіметі кезінде қазақ халқының жағдайы тым ауыр, адам төзгісіз қалыпта, тіпті өмір сүруге қаражат табу қиын» екенін дəлелдеуге тырысты. Тіпті патша заманында да дəл бұлай болмағынын айта келе, қазақ халқының мəдениеті мен тілі бұрмаланып жатыр, қазақтар ең соңғы, ең төмен ұлт болып саналады, яғни олар адамға саналмайды дегенді айтты. Дəлел ретінде басқарушы жəне жауапкершілігі жоғары орындарда тек өзгелер отырғанын, ал қазақтар қара жұмыс істеп жүргенін мысал қылды. Осыдан кейін Əнесов: қазақ халқы бізге сенеді, бізді зиялылар деп есептейді, сондықтан болашақта біз қазақ халқының мүддесін қорғауымыз керек, ал ол үшін ұйым құрып, КСРО-дан Қазақстанды бөліп алу бағытында ұйымдасқан түрде күрес жүргізіп, дербес қазақ мемлекетін құру қажет» (ҰҚК БҚОБМ, №П 3545, іс №3789, т.2, 484-парақ), деп өзінің ұйым жетекшісімен қарымқатынасы қалай басталғанын еске түсірген. Ұйымға тартылған басқа да адамдар жөнінде Ғ.Əнесов 1941 жылы 31 желтоқсандағы жауабында Иғали Мұхамбетқалиев, Мəннап Ахметов, Сүндетқали Қаражанов, Өтеген Аманов жəне Қайырғали Сапарəлиннің есімін атаған. Мұрағат деректерінен байқалатыны – «ҚХҚО»-ның негізін са лушы, ұйымдастырушысы ретінде айыпталушылардың бəрі бірауыздан Ғ.Əнесовтің есімін атаумен болған. Осы деректерді саралай келе 1937-нің қан-қасап қуғын-сүргінінен кейін іле-шала азаттық идеясын ту етіп көтерген 17 жасар ұлдың атан тартпас ауыр жүкті өз мойнына алған қайсарлығына тəнті бола сың. Өкініштісі, балғын боздақ тар əзірлеген барлық жоспар сəтсіз аяқталды. Олар сол сəтте əлемдегі ең алып держава саналатын КСРО империясы құрамынан дəл осындай қимылмен бөлініп шығу еш мүмкін емес екеніне көз жеткізе алған жоқ. Бұл кезде өлкенің ұланбайтақ даласы Кеңес өкіметінің толық өктемдігінде еді. ОРАЛ.

ұйымның барын естіген, бірақ НКВД органдары оны өз уақытында жойған болатын» (ҰҚК БҚОБМ, №П 3545, іс №3789, т.2, 622-624 парақ). Əнесовтің берген жауабын Шорабаев толығымен қуаттаған. Жоғарыда келтірілген мұрағат құжаттарынан шығатын қорытынды біреу: ҚХҚО-ға дейін де Оралда студенттердің антикеңестік ұйымы өмір сүрген. Бəлкім, Ғұбайдолла басқа да алаш азаматтарына зиянын тигізбес үшін осыдан алты жыл бұрын көз жұмған туысқаны Сатымовқа барлық кінəні ысырып, оларды тасалады ма екен?!. Ол жағы бізге беймəлім. Фурманов орта мектебінде оқып жүрген ол 1940 жылға дейін Кеңес өкіметіне қарсы пиғыл көрсетпеген. Бірақ 1940 жылдың орта шенінен бастап өз көзқарасын кілт өзгертіп, Қазақстан Түркия, Иран, Ауғанстан, т.б. сияқты дербес мемлекет болуы үшін КСРО құрамынан бөлініп, Кеңес өкіметіне қарсы күрес жүргізуі керек деген ойға келеді. Осы ойын алғаш Сейітқали Бажекенов деген азаматқа айтқан. Сейітқали 1923 жылы Батыс Қазақстан облысының Орда ауданына қарасты Жетібай ауылында туған. Бұл пікірге

Бўл – ќазаќ таєдырындаєы тылсым беттер Аманкелді ШАХИН,

Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.

Біз бұл оқиғаны кезінде мұрағат қатпарынан шығарып, жұрт назарына ұсынғанмен, ғылыми саралауды мақсат еткен жоқпыз. Енді онымен тарихшы ғалым шұғылданып, мəселені ғылыми сараптағаны – дұрыс құбылыс. Ж.Жақсығалиев бұл мақалада «ҚХҚО» ұйымына қатысты оқиғалардың хронологиясын сақтай отырып, мəселеге сенімді дерек көздері арқылы байыпты талдау жасаған. Саяси ұйымның мəн-маңызын жəне ұйым мүшелерінің азаматтық ұстанымы мен елжандылық қасиетін ашуға ұмтылған. Бұл – қазақ халқының тағдырында əлі түрен түспей, тиіп-қашты қамтылып, қопара, қотара ашылмай жатқан тылсым беттер. Осы тың істі жалғастырған тарихшы ініме сəттілік тілеймін.

бір мектепте оқитын 8-сынып оқушысы Иманғали Насыров та қосылады. Олар коммунистік партия мен Кеңес өкіметінің ұлт саясаты ұлтты жоюға бағытталған деп шешеді. Ғ.Əнесов былай дейді: «Біздің пікірімізше, Қазақстанда дербес мемлекет болған жоқ, бəріне орыстар билік жүргізіп келеді. Осындай тұжырымға келген соң біз КСРО-дан бөлініп, қазақтың дербес мемлекетін құру үшін Кеңес өкіметіне қарсы қарулы күрес жүргізу керек деген шешімге келдік. Кешікпей оқу жылы аяқталып, Насыров «Талдықұдық» кеңшарындағы атаанасына жазғы демалысқа кетті» (ҰҚК БҚОБМ, №П 3545, іс №3789, т.2, 156-парақ). 1940 жылғы тамыз айының басында Насыров каникулдан келген соң үш дос Оралдағы мұғалімдер институтына бірге түсуге сөз байласады. Сөйтіп, олар 1940 жылғы 19 тамызда Оралға келіп, Əнесов физика-математика, Насыров пен Бажекенов тарих факультетіне студент болып қабылданған. Осы кезде Ғұбаштың жақсы танысы фурмановтық Қамал Мақұл баев та Оралдың гидротехникумына түскен. Көп ұзамай ақылы оқу жүйесі еніп, Насыров пен Бажекенов 1940 жылы 6 қазанда үйіне қайтады. Оларды Əнесов пен Мақұлбаев вокзалдан шығарып салған. Антикеңестік жұ мысқа белсенді кіріспек болған Қамал да сол жылы қарашада оқуын тастап, ауылға кетеді. Желтоқсан айында Насыров пен Бажекенов Оралдағы Əнесовке жеке-жеке хат жазып, Кеңес өкіметіне қарсы жұмысты тоқтатуды сұраған. Бұл ұсынысқа келіспеген Əнесов Насыровқа жауап хат жазып, Кеңес өкіметіне қарсы жұмысты одан əрі жүргізе беретінін жəне оның да өз көзқарасын өзгертуін сұраған (ҰҚК БҚОБМ, №П 3545, іс №1627, 546-парақ). Өз мүдделестерінен оқшауланған Ғұбаш жаңа пікірлестер тауып, жұмысын одан əрі

Əнесов үшін өте сəтсіз қалыптасты. НКВД жансыздарының жымысқы саясатын аң ғармаған аңғал ер Ғұбайдол ла кейін мұнысына өкінді ме, тіпті, мұны білмей кетті ме екен деп те ойланасың. Біз қараған мұрағат деректерінде Ғ.Əнесовтің өз серіктерін бұл саяси ұйымға қалай біріктіргені жөнінде көптеген мəлімет бар. Ұйым мүшелерінің тергеу кезінде қайтарған жауабы көбіне ұқсас, олардың кейбірін ғана оқырман назарына ұсынбақпыз. Мəселен, өзін антикеңестік ұйымға Ғұбаштың қалай тартқаны жөнінде С.Шорабаев былай деген: «19401941 жылдары Орал пединститутында оқып жүргенде, көктемде Ғұбаш Əнесовпен жақынырақ таныстым. Оңашада Əнесов өзінің антикеңестік көзқарасын байқатып жүрді. Əнесов маған сенетінін айтып, өз сырын басқаларға айтпау туралы уəде беруімді сұрады. Мен өз тарапымнан оның құпиясын ешкімге білдірмейтінімді айттым. Осыдан кейін Əнесов колхоз қазақтарының ауыр тұрмысын айтып қынжылды. Мысал ретінде Фурманов ауданының колхоз адамдарының өмірін сипаттап берді. Осыған орай Əнесов мұндай жағдайдан шығу жолдарын қарастыруымыз қажет, қазақ еңбекшілерінің тұрмыс жағдайын жақсартуымыз керек деп алдымызға мəселе қойды (ҰҚК БҚОБМ, №П 3545, іс №3789, т.1, 145-парақ). Мұрағат деректерінен түйгеніміз, Ғ.Əнесов Қазақстан Кеңес Одағынан бөлінсе, қазақтардың тұрмыс жағдайы жақсарады деп ойлаған жəне ол жауаптау кезінде тергеушілерге осындай мəлімет берген (ҰҚК БҚОБМ, №П 3545, іс №3789, т.2, 622-парақ). Кеңес Одағының ұлт саясатындағы кемсітушіліктерді анық аңғарған Əнесов Шорабаевқа: «Мəселені одақтық жəне автономиялық республикалардың орнына ұлттарға дербес мемлекет беру негізінде шешу керек. Бұл

Тобыќтай тїйін Бұл оқиғаны республика жұрт шылығы əлі толық біле бермейді. Ұлы Отан соғысы басталардан сəл ғана бұрын «Қазақ халқын қорғаушылар одағы» деген атпен құрылған жасырын ұйым жеті ай өмір сүрген. 17 мен 23 жас арасындағы балғын 14 боздақ түгел ұсталып, сотталған. Сол кезде ұйым басшысы Ғұбайдолла Əнесов небары 17 жаста еді. Ол 1943 жылы 19 жасында Орал қаласындағы НКВД түрмесінде атылған. Қылышынан қан тамған қызыл империяға қарсы көзсіз ерлікке барған оғландардың есімін елі, ұрпағы ұмытпауы тиіс. Олар: Ғұбайдолла (Ғұбаш) Əнесов, Сейітқали Бажекенов, Сатқали Молдағалиев, Ғұмар Тұрымов, Сайдолла Шорабаев, Мұхамбетжан Нұралин, Иғали Мұхамбетқалиев, Мəззап Əлиев, Мəннап Ахметов, Қамал Мақұлбаев, Сүндетқали Қаражанов, Өтеген Аманов, Қайырғали Сапарəлин, Иманғали Насыров. Ел басына күн туғанда ұлт мүддесін бəрінен жоғары қоятын дарабоз саңлақтар ғана алғы шепке суырылып шығатыны – мың мəрте дəлелденген аксиома. Ал ерлік һəм батырлық дəстүр халық мерейі, ұлт мақтанышы ретінде жас ұрпаққа қызмет жасайды. Қазағын қапысыз сүйіп, сол жолда ұмытылмас өнегелі өмір сүрген һəм қаршадайынан азаттық үшін «атойлаған» алаштың алтын асықтай айбоз ұлының аруағы алдында біз не істей алдық? Білуімізше, Жалпақтал ауылындағы Ғ.Əнесов атындағы көше мен сондағы бақта «Жалпақтал жастарына» орнатылған тақтадан басқа əзірше ештеңе жоқ. Ғ.Əнесовтің тағдырынан тағылым алу, оны бүгінгі жəне келешек ұрпаққа насихаттау үшін мынадай ұсыныстар айтқымыз келеді: – Ғ.Əнесовке Батыс Қазақстан облысының орталығы Орал қа ласында немесе туған топы рағы Жалпақтал ауылында ескерткіш орнату қажет; – Ғ.Əнесовтің тарихи мұрасын бүгінгі жас ұрпаққа жеткізу үшін қайраткер туралы Орал, Алматы қалаларындағы мұрағат деректерін жинақтап, кітап етіп шығару керек; – батыр тұлғасын өскелең ұрпаққа насихаттау мақсатында Жалпақтал өңіріндегі немесе облыс көлеміндегі мектептердің біріне, қала көшелерінің біріне оның есімін беруіміз керек; – облыстың зиялы қауымы мен жергілікті билік бірлесіп, өз өмірін кейінгі ұрпаққа өнеге етіп, ұлт жолында жиырмасына жетпей қыршын кеткен жас боздақ Ғ.Əнесовтің есімін ұлықтау мақсатында оны еліміздің мемлекеттік деңгейдегі ең жоғары марапаттарының біріне ұсыну керек. --------------------------------------Суреттерде: Ғұбайдолла ƏНЕСОВ; «Қазақ халқын қорғаушылар

ұйымы» мүшелеріне қарсы көтерілген қылмыстық іс материалдарындағы фотосуреттер: 1. Ғұбайдолла Əнесов. 2. Қамал Мақұлбаев. 3. Сайдолла Шорабаев. 4. Мəннап Ахметов. 5. Мұхамбетжан Нұралин. 6. Сатқали Молдағалиев. 7. Сүндетқали Қаражанов. 8. Сейітқали Бажекенов. 9. Қайырғали Сапаралин. 10. Ғұмар Тұрымов. 11. Иманғали Насыров. 12. Иғали Мұхамбетқалиев. 13. Өтеген Аманов. 14. Мəззап Əлиев. Суреттер «Дана» журналынан алынды.

30 қаңтар

ЛЫ Ы Ғ ТА

2013 жыл

Заѕ талабы баршаєа ортаќ Бас көлік прокуратурасы өткен жылғы қадағалау қызметінің қорытындыларын шығарды, деп хабарлады осы мекеменің баспасөз қызметі. Онда басты назардың азаматтардың Конституцияда кепілдік берілген құқықтарын қорғауға аударылғаны атап көрсетілген. Осылайша, қабылданған шаралардың арқасында 48444 көлік кəсіпорындары қызметкерлерінің конституциялық құқықтары қорғалып, 4,5 миллиард теңгені құрайтын еңбекақы берешектері қайтарылған, азаматтардың еңбек құқыларын бұзғаны үшін 260 лауазым иесі тəртіптік жауапкершілікке тартылған. «Арал бойындағы экологиялық апат салдарынан зардап шеккен азаматтарды əлеуметтік қорғау туралы» заңда қарастырылған əлеуметтік төлемдерді азаматтарға төлеуді қамтамасыз ету жөнінен де мақсатты жұмыстар жүргізілген. Мəселен, Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрлігіне енгізілген ұсыныс нəтижесінде көлік кəсіпорындарының 19 мыңнан астам жұмысшыларының еңбекақыларына 3,1 миллиард теңгеден астам қосымша еңбекақы есептеліп, бүгінде оның 1,6 миллиард теңгесі төленген. Жеке кəсіпкерлікке заңсыз араласудың алдын алуға да айтарлықтай күш-жігер жұмсалған. Арнайы құрылған жұмылғыш

топтар кəсіпкерлер құқыларының бұзылғандығы туралы 53 дабылды тіркеп, заңсыз жоспарланған 40 тексеруге жол берілмей, 77 лауазым иесі түрлі жауапкершіліктерге тартылған. Сондай-ақ, мемлекеттің экономикалық мүдделерін қорғауға да баса маңыз берілген. Қабылданған шаралар арқылы келтірілген 8,7 миллиард теңге зиянның орны толтырылып, оның ішінде 2,9 миллиард теңге мемлекеттік бюджетке қайтарылған. Көліктің барлық түрлеріндегі қауіпсіздік мəселесі айрықша көкейкесті күйінде қалуда. Прокуратура актілерімен 104 темір жол жылжымалы құрамын, 20 теңіз жəне өзен кемелерін пайдалануға тыйым салынған, магистральды жəне стансалық жолдардың жекелеген учаскелерінде жоғары жылдамдыққа шектеулер қойылған. Көлікте жарақат алуды төмендету мақсатында 2012 жылы Бас көлік прокуратурасы «Болат жолдардағы қауіпсіз өмір» атты тұжырымдаманың серпінді жобасын іске асыруға кіріскен. Соның нəтижесінде «Қазақстан темір жолы» АҚ-қа қауіпті темір жол учаскелерін қоршауға алу үшін 1,3 миллиард теңге қаржы бөлінген.

Самбо саѕлаќтары сараланды Темір ҚҰСАЙЫН,

«Егемен Қазақстан».

Орал қаласы əлемнің ең үздік самбошыларының басын дүркіндүркін қосып отыратын орталыққа айналып келеді. Күні кеше ғана мұнда Президент Н.Ə.Назарбаевтың жүлдесі үшін самбо күресінен жəне əскери самбодан əлем кубогының бірінші кезеңі аяқталды. Самбо күресі халықаралық федерациясының бастамасына сəйкес əлем кубогының бұдан кейінгі негізгі кезеңдері биыл əлемнің төрт құрлығында одан əрі жалғаспақ. Соңғы жылдары дəстүрге айналып келе жатқандай халықаралық бəсекеге қатысушылар əлем кубогының медалін сарапқа салып қана қоймай, қомақты ақшалай жүлделерге де қол жеткізбек. Оның көлемі жеңімпаздар мен күміс жəне қола жүлдегерлер үшін тиісінше 30001500-750 АҚШ доллары көлемінде белгіленген.

Екі күн бойы Орал қаласындағы мұз сарайының үш орынға төселген кілемдерінде əлемнің жиырма елінен келген үш жүзден астам спортшылар бір-бірімен белдесіп, күш иесін танымастың үлгісін көрсете білді. Олардың əрқайсысынан кəсіби шеберлік, жеңіске деген ерік-жігер айқын аңғарылып тұрды. Өткен жылы дəл осындай бəсекеге он бес мемлекеттен екі жүзге тарта самбо шебері қатысқанын ескерсек, Орал кілеміндегі бұл жолғы сайыстың ауқымы əлдеқайда кең екенін бірден байқаймыз. Сонымен бірге, биыл Оралға самбо күресі тек жаңадан ғана дами бастаған Пəкстан, Сингапур, Непал, тіпті, алыс Африкадағы Мали елінен де өкілдер келгені самбо сайысының жағрафиясын одан əрі кеңейте түседі. Жарыстың алғашқы күнінің бірінші жартысында, əр елден келген самбошылардың алғашқы белдесулері басталып кеткен кезде Азия құрлығында самбоның одан əрі дамуына септігі тиетіндей бас қосу өткізілді. Яғни, дəл сол сəттегі Азия самбо федерациясының конгресінде бұған дейінгі Қазақстан Самбо федерациясының президенті, Батыс

Қазақстан спорт жəне дене шынықтыру басқармасының бастығы Мүсілім Оңдағанов Азия федерациясының президенті болып сайланды. Ол Азия құрлығында самбо күресін одан əрі дамыту жəне жетілдіру жөніндегі өз бағдарламасын бірден жария қылып, ұлттық федерациялары жоқ Азия елдерінде оны шұғыл құру қажеттілігі жөніндегі іс-жоспарын алға тартты. Жаңадан сайланған жетекшінің айтуынша, аталған федерацияның бастамасы бойынша алдағы уақытта əлем чемпионаттарын өткізу тəжірибесіне бірқатар өзгерістер енгізілмек. Яғни, оны тек бір ғана, белгілі бір мемлекеттерде қайталап өткізу үрдісінен бас тартылмақ. Осылайша, чемпионаттардың өткізілу географиясы барынша кеңеймек. Сондай-ақ, федерация бюджеті де осы құрылымның сайтына үңілушілер үшін қашанда ашық, қолжетімді əрі жариялы түрде болмақ. Атап айтқанда, биылғы жылы

оның көлемі 750 мың АҚШ доллары көлемінде болады деп күтілуде. Самбо күресі жəне əскери самбодан Елбасы жүлдесін сарапқа салған əлем кубогының алғашқы кезеңіндегі жеңімпаздар мен жүлдегерлер арасында шалт қимылдап, тұйғындай түйілген, сөйтіп, əдіс амалайлаларын бір-бірінен асыра білгендер жеткілікті. Оның бəрінің тізімдері мен есімдерін толық келтірсек ұзаққа созып алармыз деген оймен материалды сайыстың бас төрешісі, болгариялық Иван Нетовтың қысқа да нұсқа ой-пікірмен түйіндегенді жөн көрдік. Ол былай деген болатын: «Қазақстанда өткізілген əлемдік самбо сайысы өзінің жоғары ұйымдастыру деңгейімен ерекшелене алады. Əлем кубогы кезеңіне қатысқан əр түрлі салмақ дəржесіндегі кəсіби спортшыларының бəрі де өз шеберліктерін ұдайы жетілдіру үстінде келе жатқандарын айқын көрсете білді». ОРАЛ. ––––––––––––––––––– Суретте: Орал қаласында Елбасы жүлдесі үшін өткізілген əлем кубогы кезеңінен көрініс. Суретті түсірген Рафхат ХАЛЕЛОВ.

Бұдан елу-алпыс жыл бұрын екi мемлекетте ғана емес, ұрымтал екi ауылда отырған адамдар бiр-бiрiне көл-көсiр хат жазып, шаруа жайын, жай-күйiн ақ қағаз арқылы жеткiзiп, жан сырын да ағынан жарыла шертетiн едi. Соларды оқып отырып, бұдан жүз жыл бұрынғы жан иесiнiң ойын, тұрмыс тынысын, не киiп, не iшетiнiн, мiнез-құлқын да айна-қатесiз айыруға болатын-ды. Бұдан жиырма-отыз жыл бұрынғы дəстүрлi мерекелер қарсаңында бiр-бiрiмiзге ашық хат («открытка» аталатын) жолдап, игi тiлек, құттықтау айту да ұмыт бола бастады. Əлбетте, мүдделi iс туралы да қаншама хаттар жаздық. Соның бəрiн қазiр сұқ саусағындай ғана ұялы телефон ауыстырды. Сонымен-ақ өзiмiздi қаншама рухани тонап, өмiр сүру қызығын мейлiнше жұтайтып алғанымызды, сiрə, түсiнбеймiз. Қаншама ыстық сезiм, айранасыр қуаныштан жұрдай болдық десеңiзшi!.. Осы бір өкініш есiмi дүйiм елге мəшһүр академик Ебiней Арыстанұлы Бөкетовтің архивiнде сақталған қисапсыз көп хат бумаларын оқыған кезде, тіпті, өзекті өртейді. Хаттар Ебiней Арыстанұлының 1960 жылы Қарағандыға, ҰҒА-ның Химия-металлургия институтына директор болып ауысып, сол жерде 1983 жылдың аяғында опат болғанға дейiнгi 23 жылдық ғұмырын қамтиды. Ұзын-саны

мың қаралы. Жағрафиялық жөнiнен Мəскеу, Ленинград, Киев, Вологда, Донец, Иван-Франко, Свердлов (Екатеринбург), Новосiбiр, Қорған, Том, Алматы, Семей, Қызылжар, Тəшкент, Бiшкек, Тараз, Шымкент, т.б. ондаған қалалар, селолар мен ауылдардан жазылған. Əрине, солардың бəрiне ғалым жауап жазған, кейде көкейкестi iс мүддесiн ойлап, өзi де көл-көсiр хаттар жолдаған. Өкiнiштi жайт: үнемi қара сиямен əрі қолымен жазғандықтан көптеген хаттардың көшiрмесi сақталмаған; оларда не жайында сөз болғандығын жауап хаттарды оқудан тұспалдап ұғуға болады; соның өзiнде сұңғыла ойлы, жаны мен жады сергек ғұламаның бүкiл болмысын, алып тұрпатына сай кесек тұлғасын жете ұғынасың. Əрине, 2005-2011 жылдар аралығында Алматыдан, Астанадан, Мəскеуден жəне Қарағандыдан жарық көрген «Ебiней Бөкетов» (жиыны 6 мəрте, таралымы 14,5 мың дана) ғұмырнама кітаптарымда мен бұл хаттардың таңдаулыларын əжетiме жаратып, ғалым бейнесiн сомдауға барынша пайдаландым. Бiрақ, бəр-бəрiн ұқсата алмағаным түсiнiктi. Төменде мен біртуар ғалым поштасын қайыра бiр сұрыптап, барынша iрiктеп, жан-жақты бiлiмдi, өнерлi, ұлттық ғылымды өзi шұғылданған сирек металдар технологиясы саласында дүниежүзiлiк деңгейге көтерген ғұлама перзентiмiздiң жан дүниесiн осы қырынан əсiрелеусiз ашуға талап жасап отырмын...

, п е м р е с н а т с ы л «А » п е б р е т н е т к жїре Ебiней Бґкетовтiѕ хаттары бойынша эссе

Медеу СƏРСЕКЕ, жазушы.

Ғалымның ойын бұзбас үшін кейбір үзінділерді жазылған қалпында келтірдім. Енді біразын қазақша үрдіске түсірдім... Е.А.Бөкетовтiң Б.Ф.Тарасовқа хатынан (4 шiлде 1982 жыл): «Жетi жасар балақанның жадында көп нəрсенiң сақталмайтынын ескерте отырып, мен сiзге, аса қадiрмендi Борис Федорович, Малый Кизякта тұрған уақытта есiмде емiс-емiс қалған кейбiр оқиғалар көз алдымда көлбеңдеп, əр алуан ойға түсiретiнiн ашық айтқым келеді. Солардың бiрi – ең алғашқы ұстазымның мейiрман бейнесi. Ол кiсi толық денелi, кексе тартқан əйел едi, дабырлап қатты сөйлейтiн, үнi бiрақ құлаққа жағымды естiлетiн-дi. Орыс тiлiн ол кезде мен мүлдем бiлмеймiн, ұстазым есiмiн атауға тiлiм келмей қиналғаным есiмде. Сiрə, сол себептен де ол кiсi менiң жадымда Агустастина болып мəңгi жатталып қалды. Бертiнде, сiздiң халықтың тiлiнiң бүге-шiгесiн меңгерген кезде бұл есiмнiң Августа Устиновна екенiн шамаладым. Ал нақты фамилиясы туралы менiң де, əке-шешемнiң де ешқандай түйсiгi болмағанына түсiнiкпен қараңыз… Жə, сонда ол кiсiнi нелiктен ұмытпадым дегенге келсек? Бұл болса бiздiң отбасының əрдайым сүйiспеншiлiкпен еске алатын жəне жиi айтатын əңгімесі… Оның себебi қатал тағдыр тəлкегiмен туып-өскен жерiнен безiп, босқын болған жылдарында үй-iшiмiзге сiздiң анаңыздың көрсеткен шынайы кiсiлiк қылығында дер едiм. Мынадай жəйтке сiз мəн бере қараңыз: бiр жолы менiң əкем əлдебiр танысымен өзiңiзге мəлiм Лебяжi стансасына барып, күмiстен соғылған кейбiр заттарын азық-түлiкке айырбастамақ болады, амал нешiк, сол күнi олар тым қырағы милиционердiң қолына түсiп қалады; бiрден-бiр асыраушысынан айырылған анам көз жасын көлдетiп, менi жетектеп мектепке барады; Августа Устиновна дереу сiздiң əкеңiзге ат жектiрiп, аудан орталығына жетiп, торкөздi үйдiң iшiнде нақақтан отырған шерменделердi бостандыққа шығарады; егер ол кiсi жедеғабыл араласпаса – бiздiң отбасының жағдайы не болар едi, менiң де келешек тағдырым нендей қияметке түсерiн құдай бiлсiн?! …Қысқасы, шынайы ұстазым, жүрегi қайырымдылыққа толы жанның кiм екенiн бiлмекке мен құштар болдым. Тым кеш болса да жөн-жобасын анықтауды жөн көрдiм. Содан, не керек, өткен жылы Қорған облысына арнайы барып, Малый Кизякты тауып, мұғалiмiмдi сұрастырып едiм, селоның жаңа тұрғындары ештеңе айта алмады. Мектеп үйi тып-типыл жоқ болыпты, оның жұртын бойлап өскен ескi еменнен таныдым. Қайтарда далбаса үмiтпен Мокроусово қалашығындағы өлкетану мұражайына соғып, одан сiздiң ағаңыз, генерал Г.Ф. Тарасовқа арналған стендтi көрiп, кiшкентай Германды алдына алып отырған келбеттi əйелдiң суретiне көзiм түскенде сiлейiп тұрып қалдым. «Батырдың анасы – Августа Устиновна Тарасова» – деген түсiнiк айтты мұражай қызметкерi. «Оған қоса менiң ең алғашқы Агустастина ұстазым, өзiме əлiппе танытып, əкемдi түрмеден құтқарушы!..» – дедiм көп жыл алаң боп жүрген жұмбақтың оп-оңай шешiлгенiне қуанып. 1997 жылы жарыққа шыққан «Наш Букетов» атты кiтапта жарияланған естелiгiнде Ресей ғалымы, Орал политехника институтының ректоры С.С.Набойченко «Бiртуар, Ойшыл, Еңбекқор» деп өз басынан кешкен мына бiр жайтты бүкпесіз əңгiмелептi: «1978 жылы мыс металлургиясында автоклав жарағын қолдану жайында докторлық диссертация дайындап, ғылыми жетекшiм И.Ф.Худяков екеумiз оппоненттiң бi-

www.egemen.kz

рiне Е.А.Бөкетовтi шақыруды жөн көрдiк. Ол кiсi бiрден келiстi. Бар жұмыс бiтiп, жұмысты қорғау 1979 жылдың 7 ақпанына белгiленген… Кенет қорғауға екi апта қалғанда Ебiней Арыстанович менi Қарағандыға шақырды. Жұмысымның қолжазбасынан көптеген стилистикалық қателiктер көрiптi, кейбiр жерiн қайта түзету жөнiнде диктофонға пiкiрiн жазып қойыпты. «Жұмысың ғылыми жөнiнен өте мəндi, бiрақ соны баяндауың өте нашар жазылған, қате құрылған сөйлемдер бар. Ғылым докторы атанбақ бiлiктi орыс адамына менiң, қазақ баласының орыс тiлiн былай жаз деп ақыл айтуым ыңғайсыз нəрсе…» – деп жұмысымды қайтарып бердi. Айтып отырғаны – екi аптада түзелмейтiн олқылық. Ұнжырғам түскен мен: «Құптамаған пiкiр жазып берсеңiз де қорғауды тоқтатпаймын!..» – деп өре тұрдым. Алайда, Ебiней Арыстанович райынан қайтпады. Менiң қозғауыммен Свердловтан телефон шалған ғылыми кеңестiң төрағасы мен оның орынбасарының өтiнiшiн, төтенше жағдайды түсiндiруге тырысқан үгiт сөздерiн құлағына қыстырған жоқ. Айтары бiр-ақ сөз: «Шалағай да сауатсыз жазылған жұмысты талқыға жiберуге болмайды!». Амал қанша, қорғау мерзiмiн бiр айға шегiндiрдiк. Менiң сорыма қарай, ғылыми кеңестiң өкiлдiк мерзiмi бiтiп, ақыры оны бiр жыл кешiгiп, 1980 жылдың ақпан айында қорғадым. Ебiней Арыстановичтiң рецензиясы оңды болды, кеңес мүшелерi жүз пайыз дауыс берiп сенiм көрсеттi, жарым жылдан соң ВАК-тың мақұлдаған қарарын алдым… Əрине, сол кезде мен ол кiсiге кектене қарап, ұсақ-түйекке соншама шүйiлгенiне ренжiп жүрдiм. Арада бiраз уақыт өткен соң келешек өмiр жолыма ұлағаты мол сабақ алғанымды түсiндiм. Содан былай ойымды нақтылап жазуды, əр сөйлемнiң түсiнiктi де жинақы болуын қатты қадағалайтын болдым, оны аз десеңiз, шəкiрттерiмнен де соны талап ететiн əдетке бойсұндым. Əлбетте, сол бiр табанды да қатаң талабы үшiн қазақ əрiптесiме өмiр бақи қарыздармын. Мұндай қылық өте күштi, айтқанына кəмiл сенiмдi үлкен тұлғадан туатыны түсiнiктi…». *** «Қарғам Еслəмбек! 1943 жыл. Жазғытұрым. Жобасы, март айы. Əкей марқұм 1942 жылдың 9 декабрінде қайтыс болды. Жиғантергенiмiздi əкемiздiң батаоқырына түгел жұмсадық. Өйткенi, «Өлiм бардың малын шашады, жоқтың артын ашады…» деген нақыл бар. Иманды болғыр Бəлтай шешемiз алдыартына қараған жоқ, қолдағының бəрiн ас беруге салды. Қызыл сиыр көтерем боп жер қапты. Көк биеден де айырылдық, асырай алмадық… – деген сөздердi Ебiней Арыстанұлы артынан ерген төрт iнiсiнiң ең кiшiсiне 1981 жылдың 16 қыркүйегінде жолдаған. Сiрə, Қарағайлы қорғасын комбинатының бас директоры болып отырған бауырының кеуде керетiн өктем қылығын ұнатпай, қандай жағдайда өскенiн есiне салып қоюды

жөн көрген сыңайлы. – Мен Ольгинкада мұғалiммiн, айына бiр пұттай паек аламын, үй-iшiмiз соған қарап қалды. Сөйтiп жүргенде бiр күнi, талонға зат беретiн рəсiм болушы едi, соның бiреуiне саған кiшкентай бəтеңке алып келдiм. «Қарғам-ау, – дедi шешеміз. – Мұны қайтушы едiң, соның орнына… бiр көйлектiк мата алсаң едi…» Сонда да ойыма келген iстi байқайын деп, сенiң екi жарым жастағы кезiң, екi аяғың шидей, мешелсiң (тоя тамақ iшпеудiң салдары), жүрмейсiң. Сенi алдыма алып бəтеңкенi кигiздiм. Бауын байлап отырғанда сен: «Əй-əй-əй!..» деп қуанып, менi құшақтап түрегелiп тəй-тайлап жүре бастадың… Бəлтай марқұм ағыл-тегiл жыласын, оған қосылып мен де егiлдiм. Сiрə, сенiң сол сəтте қалт-құлт жүрiп кеткенiңе қуанғаннан жыласақ керек… Көйлектiк пұл алмағаным ұмыт болды. Сол сəтте Жұдырық тəтемiз келiп: «Əкесi бар бала да мұндай бəтеңке кигенiн көрсем – көзiм шықсын!..» – деп əрi күндеп, əрi жебеп, бұрқылдап сөйлеп-сөйлеп шығып кеттi. Сол жылдың жазы. Он бес жасар Қамзабай ертелi-кеш салпақтап сиырдың соңында (колхоздың табынын бағады). Тамақ аз, аяғында шəрке. Таң атпай тұрып, буыны сылқылдап əрең кетедi. Мен мұғалiмдiк жұмысымнан босап үйге келгемiн. Ерте тұрдым да ағашқа кеттiм. Қоршауы бұзылған бақшаның iшiне мал кiрiп кетiптi. Сырық кесiп, оларды бұтақтан арылтып, қоршаудың ашық жерiн қайта қымтағанша түс болды. Аяғымды сүйрете басып, үйге титықтап əрең жеттiм. Шешемiз маған iрiмшiк жасап, бетiн шүберекпен жауып қойыпты. Соны ымдап көрсетiп, жеп ал дегендей болып, сенi, Шабдан мен Жаркендi (Жартас – М.С.) үйден шығарып жiбердi. Ал сендер, шешемiздiң қулығын сезiп қалып, есiк алдынан кетпей қойдыңдар. Тегештi алдыма алып, iрiмшiк толы қасықты аузыма апара бергенiм сол едi, үшеуiң жетiп келдiңдер де бас салдыңдар. Қысқасы, менiң сыбағамды төртеумiз бөлiп жедiк. Бəлтай марқұм қайта келгенде: «Əу, мына күшiктер қашан кiрiп кеткен?..» – деп сендерге ұрсып жүрiп шай қойды. Сөйтiп, шаршап, қарным ашып келгенде өзiмше тойған кiсi болып, сыр бiлдiрмей жата кеттiм. Шешемiз сонда мүлдем аш жүредi, қатты шаршайды. Сендерге де: «Бұл жетiмдердi өмiрi асқа тойғыза алмайсың» – деп ренжитiн…» Алматыға оқу iздеп келiп, қандай қиыншылықпен оқығанын да (1945-1950 ж.ж.) ғалым iнiсiне жолдаған осы хатында, сiрə, ойлансын деген ниетпен жазса керек, ешқандай бүркеусiз қаз-қалпында əңгiмелептi. «Студенттiк кез. Бəлтай марқұм, Қамзабай екеуi аңда-саңда посылка жiбередi. Мен майын жемеймiн, базарға сатып, өздерiне шай жiберемiн. Бiр жолы майды ашсам, 1947 жылдың күзi-ау деймiн, iшi жуан-жуан иiрiлген құрт (тұздамай жiберген). Плиткаға қойып қайнатып, тортасын шығарып, оны да сатып, шайға айналдырып, үйге қайтардым. Олай iстемесем күнкөрiстерi қиын: Қамзабайдың айлығы 300 сом, менiң стипендиям 300 сомның үстiнде; шешей киiм тiгедi, ақкөңiлдiгiмен көбiне тегiн тiгедi, аздап бiрдеме тапса – көп тапқандай болып қуанып отырады… Шешемiздiң ол мiнезiн бiлемiн, үй жағдайымыздың жүдеу екенiн де бiлемiн. Қамзабай хат жазған сайын менi ширатып, тұрмысымыз тамаша деуден танбайды. Екiншi курста оқыған жылы жазда шауып кеткен шөбiмдi Қарашолақ деген Құбайдың белсендi ағасы болатын, сол неме əлiмжеттiк жасап колхоздың жерiнен шаптың деп Қамзабайдан тартып алыпты… Ағаң Қамзабайдың сендердi асыраймын деп кешкен бейнетi менiң азабымнан титтей де кем болмады. «Оқуыңды қоя тұр!» – деп сөйтiп жүрiп маған айтқан жоқ. Елуiншi жылдардың ортасына дейiн бiздiң отбасы тұрмыс жүдеулiгiнен арыла қоймады…

Сендер сөйтiп өскен балалар едiңдер. Ендi күллi туыстан Қамзабай екеумiз, екi шал ғана қалып отырмыз… жақыннан сыйлауды тiлейтiн жасқа келдiк… Ағайынға өкпелегеннен жақсы ағайын табылмайды. Ақылды адам ағайынға өкпелемейдi. Жалпы өкпелеу – наданның iсi… Өкпелемей, ақылың мен парасатыңа жеңдіріп, мiнезiңдi жөндеу керек!..» «Ардақты, сүйiктi iнiм Еслəмбек!.. Қасыңда жөн айтар ақылшың жоқ. Бiлемiн. Мұндайда адам өз қайратына сенуi керек. Əкемiз бiр адамға өкпелеудi бiлмейтiн қайырымды жан едi. Оқымағанның ақылдысы да. Шешемiз Бəлтай марқұм да мейiлiнше ақкөңiл болды, сiңiрi шығып жүрiп бiреуге көмектескiсi келiп емешесi үзiлiп тұратын… Еслəмбек, мен сенi жас күнiңнен асырап едiм деп бұлданғалы отырғам жоқ. Ана жылы тұңғышыңды алып келгенiңде… соның бəрi қайтқан. Бұдан артық ағаны сыйлау болмайтын шығар дегемiн. Алғысым мен батамды сонда бергемiн…» – деп 1983 жылғы жолдауында кенже iнiсiне ризалық сөзiн айтса, одан екi жыл бұрынғы хатында: «Бұл баланы мен сенен сұрағам жоқ-ты, бiрақ та тұңғышын өзi ұсынғаны – менi əкесiнiң орнына ұстағаны… деп түсiнгем-дi. Əлi де солай түсiнем… Сенiң мəрт көңiлiң, осы баланың сəбилiк лəззаты Зүкең екеумiздi қайтадан жасартты… Бұл бала жұрт алдында болса қуанар едiм, жұрт алдында болмай өссе – бəрiбiр тiрi болсам кемдiкте ұстай алмаймын. Өзi жеке қалғанда қайдан бiлейiн, тағдыры қандай болатынын…» – деп тiршiлiк күйтiнiң қиын бiр мұңын iнiсiне жеткiзген. Жоғарыда ескерткенiмiздей, Ебекең архивiнде өз қолымен жазған хаттар көп емес, санаулы. Хат жазушы марқұм болғаннан кейiн мұражайына қайтарылғандар ғана. Соның бiрi – Мəскеуден туған жұртындағы ел ақсақалына жолдаған хаты. «Ардақты Аха! Бұл хатты Мəскеуден жазып отырмын. Жатқан жерiмдi – Институт кардиологии Академии медицинских наук им. Мясникова деп атайды. Елiмiздегi жүрек емдеу жөнiндегi ең үлкен орталығымыз. Кардио – жүрек деген сөз, кардиология – жүрек ғылымы мағынасында. Мұнда əрi емдейдi, əрi емнiң жаңа əдiстерiн ғылым жолымен iздестiредi. Қазiргi жағдайым жақсы сияқты, бұдан əрi осылай бола берсе – жақсарғаны, мүлдем қалпына келтiру қиын көрiнедi, бiрақ емдеп, ремонттап, салақсыратпай уақытында қаратып отырса – ептеп күнкөрiске жарамды болады деген жорамалды дəрiгерлер түсiндiрiп жатыр. Басында өзiм қорқыңқырап та қалып едiм – бұл өмiрдiң өзi ұзағырақ болмағаны ма деп, қазiр тəубешiлiк айтып отырмын. Өйткенi, əкем марқұм айтқан едi – Бөкет атамыз 52 жасында қайтыс болды, бiздiң тұқым ұзақ өмiр сүрмейдi деп. Бiрақ, Ыбекең ақсақал (Бөкеттiң екiншi ұлы – М.С.) 82-ге келгенiн көңiлге медеу тұттым, емханада шалқасынан бос жатқан адам ненi ойламайды… Анадағы Сiздiң үйдегi баланың, Уəйiстiң (бұрынғы Сергеев, қазiрде Шал ақын атындағы ауданның орталығында тұратын құрдасын айтып отыр – М.С.) бiр баласының мен ауырып қалып көңiл аудармаған соң ретi келмедi-ау деймiн, бiрақ ден сау болса келешегiн ақылдасармыз. Балалар өзiмiздiң ұрпақ қой, оларға қолғабыс тигiзбегенде кiмге көмек жасайсыз?! Тек өзiң əдейi келгенде аяқсыздау болғанына көңiлiм аздап қобалжыды, бiрақ өмiрдiң оңы мен солын жобалайтын ағамыз… ренжiмеген болар деген ойдамын… Ауылдағы ақсақалдарға – Сəкеңе, Маутай-ағама, Бəкеңе, Қасым-Кəкiмдерге, үлкен-кiшiсiне дұғай сəлем! Балду мен Сiздiң үйдегi балаларға жəне сəлем. Дертiм сауығып, жақсы болсам – Құбайдың үйiне, Мүслима жеңгемiзге бата қылуға əдейiлеп барамын. Құрметпен, жақсылықпен көрiсуге тiлектес iнiң Ебiней, 27. 09.1976 жыл. Мəутай-ағама айтарсыз: жалғыз өзiнiң Мəскеуге іздеп келгенi – Сүгiрдiң алты баласынан кем қорғаныш болған жоқ көрiнедi деп…» *** «Медеу! Маған Герт пен Брагин (қазақстандық жазушылар – М.С.) Сенiң кiтабың шығыпты деп жазды. Қанекең жөнiндегiңдi айтам. Қуанышым қойныма сыймай кеттi. Ержiгiт, қажырлы жiгiт екенсiң, рақмет! Бұл жақта ол əзiрше жоқ. Бiр экземплярын жiберсiң, жалпы маған əрi қарай жазуыма көмектессең – алғыс қана айтатын болам, өйткенi мен əлi мыжғылайтын түрiм бар. Келiнге, үй-iшiне сəлем. Жаңа жылың құтты болсын! Құрметпен ағаң Бөкетов, 18 январь 1981 жыл». «Батыр Медеу iнiм! Сенiң хатыңды алғалы едəуiр күн болып қалды, бiр қауырт жұмысым болып, бiрден жаза алмадым, атүстi жазғым келмедi. Бүгiн қол босанқырап саған хатқа кiрiсiп отырмын. Тағы да қайталап айтам: Сенiң бұл iсiндi орыс тiлiнде «подвиг» деп атайды… Кiтап та тамаша болып шыққан. Халық Саған, тiптi ескiше айтайық, аруақ Саған ырза!.. Медеу, мына кiтабына пiкiр қарастырғың келедi, жобасы. Баспа пiкiрдi айтып отырмын. Ол қажет-ақ болар едi, жазар да едiк, бiрақ соны басатын кiм бар? Соны ойлан. Егер менi қаласаң… дайынмын. Əр нəрсенiң кемшiлiгi де, жетiстiгi де болады жəне əркiм өз пiкiрiн айтып жатады, айта тұра тек менiң айтқаным дұрыс дейтiнi де болады. Мəселе онда емес, мəселе Қанекеңнiң халық үшiн iстеген iсiн көпке үлгi етуде ғой. Бұл жөнiндегi Сенiң еңбегiңдi кiм өшiре алады? Соны айту қажет қой, Қанекеңдi тағы да айту қажет қой, өйткенi тiрiсiнде көпке парасаты мен шарапаты тараған

(Соңы 8-бетте).

М ЫЛЫ

www.egemen.kz

ТАҒ

30 қаңтар 2013 жыл

(Соңы. Басы 7-бетте). кiсiнiң аруағы да құдiреттi болмақ қой. (…) Бұл кiтабың өлмейтiн кiтап, ана тiлiнде де шығарарсың, бiр шығып қана қоймас, шыққан сайын жөндеп те жатарсың. (…) Бiрақ, сенi қазiр қолдау қажет едi, оған дəрмен болмай жатқан жоқ па! Жағдай солай, айналайын Медеу. Қолжазбаның ең жуанын бер маған. Сенiң еңбегiңдi мадақтап отырмасам, кемiте көрмен. Менiң ойым алыста, бiрақ шамамның келетiн-келмейтiнiн бiлмеймiн. Баспалар менен аулақтап жүр, бiрақ уақытша болар деген сенiм мол. Дегенмен, еңбек жеңер деген ойдамын. Бұл уақытша құбылыстарға көңiл бөлмей, жұмыс iстей берудi «Қасымның қасқа жолы» деп тауып отырмын. Сондықтан, маған Қанекеңнiң тұлғасы бүкiл өмiрдi көрсетерлiк сияқты. Мен бұл iске қазiр осындай кең тұрғыдан қараудамын. Сондықтан, Сенiң жуан қолжазбаң да, өзiң де маған талай қажет боласың… Өмiрi ақылдаспай жұмыс iстеп көрген адам емеспiн, көп ақылдасқанның пайдасын болмаса, зиянын көргем жоқ. Осымен тəмамдайын. Келiнге, балаларға сəлем. Бек саулық тiлеймiн. Ебiней Бөкетов. 22 февраль 1981 жыл, Қарағанды».

күндерiн апта бойы тау қопарып, тас тасығандай, берi салғанда шөп шапқандай-ақ үздiге күтедi…» – деп Ебiней Арыстанұлы ағынан жарыла сыр шертсе, нақ сондай шынайы адамгершiлiк лебiздермен осы хатқа жауап жаза отырып, мəскеулiк ғалым да: «Қымбатты Еке... Сiздiң көмiрдi гидрогенизациялау (сұйыққа айналдыру – М.С.) үшiн сутегiн қолдану жөнiндегi соны ойыңыз маған ұнайды. Соған қоса мен назарыңызды осы процестен шығатын сұйық заттардың сипатын анықтауға да аударуға кеңес беремiн… Сiздер автоклавтың қандай түрiн қолданып жүрсiздер? Бiз мұнда автоклавпен бiршама жұмыс iстедiк, қажет десеңiз – тəжiрибемiзбен бөлiсуге дайынбыз…» деп нақтылы қолғабыс етуге əзiр екендiгiн iлтипатпен бiлдiредi. Е.А.Бөкетов: «… Көмiр химиясы жөнiндегi тiрлiк бiршама өзгешелеу болып тұр. Амал не, ертегi тез айтылғанымен өмiрде ондай тездiк жоқ. Сiздерде жаттығудан өткен жолдас кейбiр уақытша жағдаяттарға бойсұнып бұл жұмыстан бас тартты. Ыңғайсыз-ақ iс болды, жағдайдың кейде бiздiң ырқымыздан тыс уақытша əуендерге түсетiнi белгiлi.»

рек мəселе болса сұрап тұрыңыз». Ебiней Арыстанұлы əдебиет iсiнде ешқандай қиянат жолды болмайды, шығарма бекем сомдалса ешкiм оны тоқтата алмайды, əмбе ол Қаныштай ұлт мақтанын ұлықтауға арналған туынды деп есептейдi. Сiрə, сол түйсiктiң əсерi, «Қазақ əдебиетi» газетi өзiнiң елу жылдық мерейтойы қарсаңында профессор Зейнолла Қабдоловқа арнайы тапсырыс берiп, «Селен мен өлең» деп атаған мақаласын алған соң, Қарағандыға телефон шалып (Ебiней шығармашылығына бейжай емес ақын досы, газеттiң бас редакторы Сырбай Мəуленовтiң өзi сөйлескен), бұрын жарияланбаған, ықшам бiр туындысын тездетiп жiберудi өтiнген. Ғалым «Сөзбасының» қазақша нұсқасын ұсынады. Газет оны 1975 жылдың 21 наурыз күнгi санында, З.Қабдолов мақаласымен бiрге iшкi екi бетiне далита бередi. Iзгi ниеттен туғаны сөзсiз. Дүйiм жұрт оны солай қабылдады. Елудiң өрiне көтерiлген тұлғалы азаматының ғылымды, Қазақстандағы екiншi университет жүгiн арқа-

, п е м р е с н а т с ы л А « » п е б р е т н е т жїрек

орыстар ойын кесiп-пiшiп айтады. Əрине, Толстой, Леонов сияқты суреткерлер ұзақ сөйлемнен де қашпайды... Ал, қазақ, еврей, т.б. жазғанда орағытып, ұзақтау жазуды айырықша қалайды. Соның шет жағасы сiзде де бар… Сөйлемнiң айқын жəне суреттi болуы үшiн сөз топанын көбейтiп алмаған абзал деп отырмын. «Погоня за красивостью слога» – қазақ жазушыларының бойындағы үлкен дерт екенiн өзiңiз де жақсы түсiнесiз… «В орбите кочевок» – 12-121 беттер. Негiзгi мақсатыңыз – қазақтың көшпелi өмiрiн көрсету. Мұның iшiнде этнографиялық суреттер, романтизированный жайлар өте көп. Не үшiн, кiм үшiн сол керек… деген сауалды əркiм қоюы мүмкiн. Осындай сауал менi қатты ойландырды. Соған оңтайлы жауап таба алмай отырмын. Өйткенi, бала Қаныш, Қанекеңнiң балалық шағы (өзiне тəн) көрiнбей көмескiленiп қалған. Көш-қон, қыстау-жайлау, күзеу-қыстау қызықтары «Абай жолы» эпопеясы, «Оянған өлке» романы арқылы көпшiлiкке танымал болып қалды ма деп қорқамын. Құс баулу, балық аулау, егiн ору жайлары тым ұзақ. Əсiресе, егiн ору арқылы тамыр Андрейдiң өнегесiн… көрсету жаңалық емес, қажет те емес… Осындай детальдар құс баулуда да бар. Жайыншортан уақиғасы да сендiрмейдi. Алып жайынның бауырымен саз тiлiп отырып батпаққа шығуы иландыра қоймайды. Əмбе оқиға желiсiн тап солар басып тастаған. Сондай-ақ, Шорман тұқымын, Сəдуақасты айту керек болар, бiрақ ол Имантайды да, Қанышты да тасаламауы

Ебiней Бґкетовтiѕ хаттары бойынша эссе

Ебiней Арыстанұлының сыр ғып шерткен осынау шерлi ойын мен оның мəскеулік академик В.И. Спицинге 1979 жылдың 30 тамызында жолдаған ұзақ хатының соңғы бетiнен жəне ұшыраттым: «Сəтбаевтың арамызда жоғын зор өкiнiшпен еске аламын, – дептi ғалым онда. – Ал ол кiсi, есiмде сақталған iс, көмiр химиясын зерттеу жұмыстарын жолға қоюды өте-мөте жиi айтып, түптеп келгенде көмiрдi химиялық жолмен пайдалану мəселелерiн зерттейтiн академиялық институт ашуды мақсат еткен едi. Бiз ол кезде жастықтың əсерiнен, əлде ақылымыз жетпегендiктен тұңғыш та əзiрше бiрден-бiр ұлттық академигiмiздiң көрегендiкпен тым ертеден болжаған, əмбе жаны ауыра ойлаған маңызды iсiне мəн бермедiк, амал қанша…» Бiздiң шамалауымызша, Ебiней Арыстанұлына көмiр химиясымен түбегейлi шұғылдануға пəрмендiрек те ерекше əсер еткен екiншi адам – Социалистiк Еңбек Ерi, КСРО Ғылым академиясының Физикалық химия институтына көп жылдар бойы директор болған, уран химиясының аса зор бiлгiрi, академик Виктор Иванович Спицин. «…Қарағанды сiрескен көмiрдiң үстiнде тұр, демек оны сұйылту мəселесiмен шұғылдануды Сiзге тағдырдың өзi жазған… Əрине, көмiрдi сұйылту iсi бiрден өрiс алып кете қоймас, бiрақ жүрдiмбардымға салып уақыттан ұтылуға тағы болмайды. Мен Сiзге алдағы уақытта өтетiн кеңестер, конференциялар туралы ұдайы хабар берiп отырамын. Бұларға сiздiң қатысуыңыз қажет. Сонымен қатар, Сiз өз тарапыңыздан Қазақ ССР Ғылым академиясының Химия-металлургия институтынан немесе Қарағанды университетiнен қабiлеттi екi-үш химиктi iрiктеп алып, Мəскеуге, КСРО Көмiр өнеркəсiбi министрлiгiнiң пайдалы жанғыш қазбалар институтында тəжiрибе жинақтауы үшiн ұзақ мерзiмге жiбергенiңiз жөн болар едi… Мен олардың бiр жыл, аз дегенде алты ай алаңсыз жұмыс iстеуiне жағдай туғызар едiм», – дептi мəскеулік ғалым 1979 жылдың аяқ шенiнде академик Бөкетовке жолдаған хатында. Ғалымның тетелес iнiсi Қамзабай Бөкетовтің «Орталық Қазақстан» газетiнде «Вике мен Еке» деген атпен 1990 жылы жарияланған деректi хикаятында баяндалатын ұлағатты жайттар жəне нақ сол кiсiнiң зор iлтипатпен бiзге сый еткен – Ебiней Арыстанұлының В.И. Спицинге жазған 6 хаты мен мəскеулiк академиктiң оған жолдаған 3 хатының ксерокөшiрмесiмен танысу менiң көңiлiмде түрлi-түрлi толғаныстар туғызғанын мойындауға тиiспiн. Асылында отандық ғылымға аса сирек кездесетiн элементтердiң химиясын зерттеу, əсiресе, атомдық өнеркəсiпке қажет шикiзатты өндiру саласында өлмес мəндi еңбектер жасаған атақты ғұлама, сол күнде жасы сексенге ентелеген мəскеулiк кексе ғалым мен оның қазақстандық əрiптесi, əмбе одан қилы жас кiшi қарағандылық ғылым иесiнiң 1978-1983 жылдар аралығында жазысқан хаттарында ресми де ғылыми хабарламалар басым сияқты көрiнгенiмен соның бəрiне де сыналай кiрiп, əрқилы тiршiлiк тауқыметтерi көңiл күйлерi жайлы əредiк өзара сыр шертiскен, шынайы адамгершiлiк жүректерден шыққан жылы лебiздердi тебiренбей оқу мүмкiн емес. «Аса құрметтi де қымбатты Вике! Сiздiң үнiңiздi естiп қатты қуандым жəне Сiздiң жексенбi күндерi де жұмысты, көкейтестi iстi ұмытпайтын қасиетiңiзге қатты таң қалғаным сонша, тiптi бұл жайында жиi-жиi есiме алып жүрмiн. Ал бiздегi кейбiр бойкүйездер жексенбi

... хатына жауап алды

Ќўжаттарды бір ізге тїсіру ўсынылды

«Егемен Қазақстан» газетінің 2013 жылғы 9 қаңтардағы санында Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, Рысбек батыр ауылының тұрғыны Толқынай Тəжібаеваның «Жəрдемақыны ала алмай отырмыз» атты хаты жарияланған болатын. Онда хат иесі «Күміс алқамен» марапатталса да, құжаттарын тапсырса да жəрдемақы ала алмай отырғанын жазады. Бұл жайтты тексеру барысында құжатта кеткен қателік себеп болып отырғаны анықталды. Яғни, Т.Тəжібаеваның аты-жөні жеке куəлікте бір басқа да, «Күміс алқаның» куəлігінде бір басқа жазылған. Сол себепті Жамбыл облыстық зейнетақы төлеу орталығы құжатты кері қайырған. Осының бəрі Т.Тəжібаеваға түсіндіріліп, сотқа шағымдану, сөйтіп, құжаттарды бір ізге түсіру ұсынылды.

Жамбыл облысы.

Бесбай ҚАНСЕЙІТҰЛЫ, Жуалы ауданы əкімінің орынбасары.

–––––––––––––––––––––––––––––

...ризашылығын білдіреді

Ќуанышымызда шек жоќ

Жақында біздің Күршім ауылының тұрғындары көптен күткен қуанышқа кенеліп, «Қолжетімді баспана» бағдарламасы аясында 64 пəтерлі тұрғын-үй пайдалануға берілді. Аз қамтылған отбасыларға, ата-анасыз балаларға, жас мамандарға, дəрігерлер мен мемлекеттік қызметкерлерге пəтер кілттерін ауданда жұмыс сапарымен жүрген облыс əкімі Бердібек Сапарбаевтың өзі табыс етті. Аудан орталығында бой көтерген бұл ғимаратқа жұртшылық дəн риза. Бұл тұрғын үйден басқа тағы да балабақша мен спорттық модуль ашылған болатын. Ауылымыздың 140 бүлдіршіні «Болашақ» балабақшасына, ал оқушылар жаңа спорттық кешенге баратын болды. Жаңа балабақшаның арқасында балаларды мектепке дейінгі біліммен қамту жүз пайызды құрады. Ал спорт залында мектеп оқушыларына қыстың көзі қырауда да футбол, баскетбол, волейбол жəне күрес сияқты спорт түрлерімен айналысуға мүмкіндік туды.

Шығыс Қазақстан облысы, Күршім ауданы, Күршім ауылы.

Елубай ҚАЗИМАНОВ, зейнеткер.

––––––––––––––––––––––––––––

... үміт артады

Кїре жолдардаєы кереєарлыќ

*** Академик Ə.Х.МАРҒҰЛАН, 7 сəуiр 1973 жыл, Алматы – Е.А. БӨКЕТОВКЕ: «Ардақты Ебке! Сансыз сəлем. (…) Қаныш жайында кiтап жазу əрине оңай емес. Бiрақ, жазу керек. Жəне оны жай кiсi жазғаннан гөрi инженерлiк өнердi жүйрiк бiлетiн, техника ғылымының иесi жазуы керек. Олай болмаса көп нəрсенiң үстiнен өте шығып, негiзгi мəселелер қалып қоюы мүмкiн. Сiз үшiн Қаныштың инженерлiк дəуренi өте түсiнiктi, айқын көрiнiп тұратын болуға тиiстi. Оны ешкiмнен сұрамайсыз да, тек уақыт тауып еске түсiрiп, шетiнен кертiп жаза бересiз. Сiзге көмескiлеуi – Қаныштың ауылдағы бала кезi. Қандай ортада өсiп, қандай тəрбие алғандығы. Тегiнде Қаныш туралы жазу – бүкiл қазақ халқы туралы жазу деген сөз. Мұхтар жазған «Абай» – ақын Абайдың өз басының дəуренi ғана емес, барлық қазақ халқының суретi, тiршiлiк жасауы, күнкөрiс-тұрмыс, əлеуметтiк, саяси жағдай барлығы бар. Қаныш туралы да осының барлығын қамту керек деп айтпаймын, бiрақ өлшемдi түрде орын алуы қажет. Қаныштың геолог жолдастары, оның аса бiлiмдi, мəдениеттi елдiң өзiнде сирек кездесетiн жарқын мiнезiне, сыпайылығына, ботадай елбiреп тұруына таң қалатын. Қанышты еске түсiрудегi бiр жиылыста профессор И.И. Бок: «Тағы, надан елден осындай кiсi шығу мүмкiн бе?» – деп маған сұрақ қойды. Ол кiсi Қаныштың əкесiн, қазақ халқын түсiнбей, əдебиетте жалпы қалыптасқан сарынмен айтып отыр. Ашық айтқанда, Қаныштың сыпайылығы, көп бiлуi əкесiнен ауысқан қасиет. Қаныш пен бiз бала күнiмiздi кемеңгер əкенiң бауырында өткiзiп, күн сайын олардың ғажайып əңгiмелерiн естiп өстiк. Олар қазақ халқының географиясын, тарихи легендасын терең бiлетiн. Есiм хан мен Тəуке хан заманынан бергi уақиғалар (XV-XVII) жазулы тұрған кiтаптардан кем болмайтын. Қаныштың əкесi Имантай осы күнгi университетте оқытып жүрген профессорлардың көбiн үйрете алар едi. Ол кiсi өзiнiң байтақ бiлiмiмен Г.Н.Потанинге де көп көмек көрсеткен. Имекеңмен студент күнiмде əңгiмелескенiмдi «Жарқын бейне» деген бiр əңгiмемде айтқамын («Қазақстан мектебi», 1969 жыл, 4 нөмiр). Қаныштың жас күнi де айтылған, толығын содан оқисыз. …Қаныш туралы жазбас бұрын «Жизнь замечательных людей» сериясынан бiр тобын оқып алған дұрыс. Олардың iшiнен Сiзге ең пайдалысы – «Александр Гумбольд». Ол кiсiнiң өмiрi, iсi, дүниенi қызықтауы Қанышқа өте жақын. Қаныш, Мұхтар, Шоқан туралы жазушылар өте көп, бiрақ тереңiнен алып дүниенi көрсете жазған бiреуiн көргенiм жоқ. Бар үмiт Сiзде. Жақсы жазып шығуға тiлек бiлдiремiн. Ке-

лаумен қоса сүйiктi əдебиетiнен де қол үзбей, Қаныш туралы ғұмырнама шығарма жазып жүргенiн бiлдi, соған да шексiз сүйсiнiп, «Ой, бəрекелдi, дарабозым! Мынауың ғажап, соны ендi тездетiп бiтiрiп, халқыңды қуант!..» – дестi. Сөйтiп бұған дейiн бiрдi-екiлi жанкүйер, Қанекең отбасы мен өзiнiң маңындағы бiз сияқты ниеттестерi ғана бiлiп жүрген iс газеттiң жүз мың таралымы арқылы күллi Қазақстан атырабына мəлiм болды. Əрине, ғалымжазушы талабын шаттана қостаушылар көбейдi. Мерейтой үстiнде мiнберден де, жеделхат, құттықтау хаттар арасына соны сыналап енгiзiп немесе телефон арқылы сан мəрте құптау жасаушылар аз болған жоқ. Кейбiрi абырой-атағы ерекше көтерiлiп тұрған қайраткер ғалымға ниеттiлегi бiр адам болып көрiну үшiн де… Төменде бiз жазушы қадамына мадақ айтқан, жаппай сүйсiнiс бiлдiрген хаттар тасқынын аттап өтiп, iзденiсiне ықылас бiлдiрумен қоса нақты ұсыныс айтқан, сонымен-ақ қаламгердi əр алуан ойға түсiрген бiр хатты едəуiр ықшамдап (бiрақ негiзгi ойын тұтас қалпында сақтап) келтiрудi жөн көрдiк. Сөз сарынына қарағанда Ебекең қолжазбасын хат иесiне өзi ұсынған… Тұрсынбек КƏКIШЕВ, филология ғылымдарының докторы (6 сəуiр 1975 жыл): «Қадiрлi Iбеке! Қолжазбаны түгел оқып шықтым. Ең алдымен, Сiздiң осы iске бел шешiп кiрiскенiңiздi құттықтаймын. Өйткенi, Қаныш сынды өр азаматты өрелi ойы бар кiсi қолға алса керек. Екiншi, қазақша мен орысшаны жетiк бiлетiн жəне əр халықтың психологиясын түсiнетiн адам болуы шарт. Үшiншiден, Қанекең ғылымын ғана емес, жалпы ел мəдениетi мен ғылымның өркендеу жолдарын бағдарлай алатын оқымысты керек мұндай iске. Осының шет жағасын Таисия Алексеевнаға жазған хатта да аңғартқансыз. Сол адамның Сiз болғаны орынды деп бiлемiн. Кiрiспе хатта Сiз өзiңiздi, бiлiм дəрежеңiздi таныта алғансыз. Оқушы жұрт кең де мол бiлiгi бар автормен «iстес» болатынын аңғарады. Сонда да ептеп қысқартса терiс болмас едi, «Олай жазсам ба, былай жазсам ба?» деген шұбыртпадан гөрi, Таисия Алексеевнаның өтiнiшi, өзiңiздiң Қанекеңе «борыштылығыңыз» Сiздi осы iске бастап отыр десеңiз ше? …Қанекең дегенде iшкен асыңызды жерге қоярлықтай сүйсiнiсмахаббатыңыз болуы керек. Ол сiзде бар. Жаздырып отырған да сол құдірет. Соны айқынырақ сездiру керек. Сiз арқылы, сiздiң сүйгендiгiңiз арқылы халықтың, елдiң махаббаты аңғарылуы керек. Əйтпесе, Таисия Алексеевна өтiнгенiнен осы iске кiрiстiм деу жеңiлдеу шығады ғой деймiн… Орысша емiн-еркiн көсiлiп жазады екенсiз. Құттықтаймын. Сонда да бiр жайға назар аудару қажет пе деймiн. Нағыз

керек. Қазақта да сондай зиялы адам болған дегендi емеуiрiнмен танытып, қызықтырып қойған дұрыс сияқты. (…) Бiздiң «қызылкөздер» Шорман тұқымын мақтап қойыпты деп даурығуы да ғажап емес… Менiң бұл пiкiрлерiм көңiлге қаяу салар, осы iстi əрi қарай жазу керек пе, жоқ па… деген ұнамсыз ойлар тудыруы мүмкiн. Жазу керек. Тап осыны Сiздiң жазғаныңыз дұрыс, Сiздiң ғана қолыңыздан келедi. Бұл көңiл жұбату үшiн айтылған сөз емес... Сiз абыройлы да жауапты iске ендi ғана кiрiсiп отырсыз. Оны аяқтап шығу – негiзгi мақсатыңыз болуға тиiс. Өйткенi, Қанекеңдi сүйген жүрек Сiзден осылай iстеудi талап етедi. …Қанекеңнiң мектепке барар алдындағы бiр жылын Сiз 110 бет етiп жаздыңыз. Өмiр жолы ұзақ, алда – мектеп қызығы, бiлiм дариясы, Том қаласының бергенi, қазақ даласының астындағы кен байлығын болжау, ашу белестерi оп-оңай жазыла салатын кезеңдер емес. Олардың əрқайсының қызығы мен шыжығы бар. (…) Бұдан кейiн Қанекеңнiң президенттiк дəуiрi басталады. Оның трагикомизмi де болғанын бiлесiз. Əрбiр жаңа саланы өркендетуге, оның iшiнде мəдениет пен əдебиетi жөнiндегiлерiн баса айтса дұрыс болар едi-ау деймiн». *** Жоғарыда біз толық нұсқасын, иə үзіндісін келтірген хаттардың қайсысы болсын, ғалымның негізгі көкейкесті ісі – ғылым турасында, иə қуана шұғылданған ермек өнері – əдеби еңбектері жөнінде жазылса да, ҚарМУ-дың ректорлығынан қиянат жаламен тайдырылып, ғылыми зерттеуге қайтып оралғанымен, соның бəрінде де аяқтан шалу, мəнді ісін қасақана елемеуге түсіп, ең шатағы, соңғы бес жылда (1979-1983 жылдар аралығы) бірде-бір əдеби, иə ғылыми еңбегін ешқайда жариялай алмаған келеңсіз қастандыққа тап болған академик Ебіней Бөкетов сол жағдаятты уақытша сəтсіздік санап, өзі шұғылданған екеуінен де бас тартпай, əрбірі үшін арыстанша алысқанын аңғарамыз. Оның алғашқысы – Қазақстан көмірінен жағармай алу мəселесі. Екіншісі – Сəтбаевтың отбасы мен жақындары жəне ұлы ғалымның ұлан-ғайыр еңбегіне, есіміне тəнті зиялы қауым өкілдері айырықша сенген ғұмырнамалық еңбек. Алайда, амал қанша, қатал тағдыр өзгеше дарын иесіне солардың бірдебіреуін бейғам тірлікте отырып, емінеркін толғауға мүмкіндік бермеді. Ебіней Арыстанұлы Бөкетов 58 жастан 7 ай асқанда, 1983 жылдың 13 жұлдызында үшінші мəрте айналып соққан жүрек талмасынан опат болды. СЕМЕЙ.

Айтпағым – жол мəселесі. Желтоқсанның басында жауған қалың қар Алматы қаласынан сонау Шелек ауылына дейін мүлдем тазаланбаған. Құлжа күре жолында, яғни мемлекеттік маңызы бар Алматы – Нарынқол жолымен автокөлік емес, жаяу адам жүре алмайтындай болып қар тапталып, көк мұзбен жүру мүлдем болмай қалды. Облыс, аудан, ауыл басшыларынан тартып, шын мəнінде бұл жағдайға қарасқан азаматты іздесең таппайсың. Ал əкімшіліктердегілерге жарайды делік, төтенше жағдай мекемелерінің тырп етпеуін түсіне алмадық. Жалпы, осы Алматы – Нарынқол күре жолына жауапты қай мекеме екен? Керісінше, Ұйғыр ауданындағы Сүмбе ауылына Шонжы орталығынан бұрылғанда жолдың қалың қардан тазаланып, құм себілгенін көргенде көңіліміз бір көтеріліп қалды. Ауыл əкімі Бақытжан Митановтың іскер, шаруақор, нағыз халқына жанашыр азамат екені бірден байқалып тұр. Табиғаттың қатал заңына мойымай шалғайда жатса да өз ісін жақсы меңгерген Сүмбе ауылының əкіміне алғыс айтамыз. «Əкім бол, халқыңа жақын бол» деген нақыл сөз осы Бақытжан Тұяқбайұлы сияқты əкімдерге арналған сияқты. Болат ТОҒЫЗАҚОВ, Талғар қаласының құрметті азаматы, зейнеткер. Алматы облысы.

–––––––––––––––––––––––––––––

...ұсыныс жасайды

Малшылардыѕ тґл мерекесі неге жоќ?

Жыл сайын күздің соңғы айында ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің кəсіби төл мерекесі еліміздің барлық өңірлерінде салтанатты түрде аталып өтетіндігі белгілі. Бұған біз, əрине, қуанамыз. Десек те мал шаруашылығын ауыл шаруашылығына жатқызғанымызбен, диқандар жұмысын көктемде бастап, қара күзде жиын-терімін аяқтайды. Ал, мал шаруашылығымен айналысатын азаматтар күздің қара суығы мен қыстың қақаған үскірік аязында да тыным таппайды. Ет пен қымыз-қымыранның пайдасының молдығына қарай, оның жұмысы да өте ауыр. Əділін айтуымыз керек, мал шаруашылығының табысы да мол, оның қажеттілігі де өте зор. Сондықтан да мал шаруашылығының өнімі көкөніс пен дақылға қарағанда төрт-бес есе қымбат. Құдайға шүкір, Елбасының көрегендігінің арқасында біздің Қазақстан саясаты салиқалы, экономикасы қуатты, алыспен де, жақынмен де тиянақты түрде байланыс жасайтын танымал да қадірлі елге айналды. Біз бұған қуанамыз əрі мақтанамыз. Бірақ, бүкіл əлем халқы барлық мамандарға арнайы бір күнді белгілеп, мереке күні етіп бекітіп қойған. Ал, малшылардың төл мерекесі жоқ. Бұл сұрақ жұрттың бəрін ойландырса керек. Елтай БИМАХАНБЕТҰЛЫ, Түркістан қаласының құрметті азаматы. Оңтүстік Қазақстан облысы.

–––––––––––––––––––––––––––––

... алғыс айтады

Арманым алєа жетеледі

Оңтүстік Корея еліне Астана қаласы əкімінің арнайы бағдарламасы бойынша білім жетілдіруге жүретіндігімді есітіп, қуанышым қойныма сыймады. Бұл менің үлкен арманым жəне алысқа жиналған алғашқы сапарым болатын. Қазақстаннан білім алуға барған жастарды Оңтүстік Корея Республикасындағы Қазақстанның Төтенше жəне өкілетті елшісі жан-жақты қолдап, жастардың сапалы біліммен қамтамасыз етілуін ұдайы назарда ұстады. Бұл біздің өз Отанымыздың жастарға деген зор қамқорлығы екендігінің айғағы. Бүгінде Елбасы жастарға арнап талай бағдарламаларды жүзеге асырып, оның орындалуын қадағалап отыр. Бұл ел болашағы – жастарға деген зор мүмкіндік. Менің Корея еліне барып он ай оқып келгенім өмірге жаңаша көзқараспен қарауыма мүмкіндік берді. Бұл – орындалған арманым! Əрине, Отаным, елім, сүйікті Астанам болмаса менің шет елден білім алуым тек арман ғана болар еді. Сол үшін де мен Елбасымыз Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевқа, Астана қаласының əкімі Иманғали Тасмағамбетовке, Астана қаласы əкімдігінің «Қоғамдық тамақтандыру жəне сервис колледжінің» басшылығы мен ұстаздар қауымына зор алғысымды білдіремін!

АСТАНА.

Қуанышбай ЕРЛАН, колледж студенті.

30 қаңтар

ЗЕ Ө Р І ӨМ

2013 жыл Баққожа... Осы бір қоңыр қозыдай ғана мөлдіреген бып-биязы, сырлы сезімді сырбаз жан əр кез сол бəз қалпында еске түседі. Сонда қапыда жоғалтып алған əнімді қайта тапқандай онымен болған алғашқы таныстық, əр жүздесуім, не телефон арқылы ұз-а-ақ сөйлескен сəттерім көз алдымда жайнайды да тұрады. Баққожамен арадағы ол сырсұхбатты баяндасам, ол – ұзақ хикая, ойлы толғаныс. Шабыт отын үрлейтін құштарлық. Сұлулық əлеміне енгізетін эстет жанның тебіренісі! Илья ЖАҚАНОВ.

Баққожамен танысуым былай басталды. 1968 жылдың сары күзі. КазГУ-дің физмат деп аталатын корпусындағы математика факультетінің студенттерімен кездесу кешім өтіп жатты. Қасымда консерваторияның жас əншілері болды. Ішінде елге белгілі бола бастаған Зейнеп Қойшыбаева бар. Бір сағатқа жобаланған концерт екі сағатқа жақындай берді. Менің «Қайта оралған əн», «Қош бол, вальс!» атты екі повесім жайлы көп сұрақтар қойылды. «Салтанат», «Ақ қайың», «Жалғыз қайық», «Даниярдың əні»..., тағы басқа да əн-романстарымның хикаясы шертілді. «Ақ қайыңды» əнші Зейнеп Қойшыбаева орындады. Зал сілтідей тынып, тыңдады да отырды. Бір кезде алдыңғы орыннан бір жігіт қол көтерді: – Аға, екі сұрағым бар... Біріншісі – сіздің «Ақ қайың» əніңіз екі шығармаға лейтмотив болды, ол – Нəсіреддин Серəлиевтің «Ақ қайың» повесі жəне Мұқағали Мақатаевтың «Ақ қайың» поэмасы... Осы екі шығармадағы махаббат хикаясы өз басыңыздан өтті ме? Екінші сауалым – «Қош бол, вальс!» атты жинағыңызда «Айлы соната» новелласы бар, бұл шығармаңызды драмалық спектакль ету ойыңызда бар ма? Менің есімім – Баққожа Мұқаев. КазГУ-дің журналистика факультетінің ІV курс студентімін. Зал тым-тырыс. «Ақ қайың» əнін орындаған əнші Зейнеп Қойшыбаева маған күлімсіреп ойлана қарады. Мен сəл іркіле кідіріп: – «Ақ қайың» əнін жазғанда мен жиырма бірге енді ғана іліккен кезім. КазГУ-дің Виноградов көшесіндегі жатақханасында тұратынмын. Өнерлі жастардың ұйытқысы боп өнерпаздар үйірмесіне жетекшілік ететін Өмірзақ Айтбаев, Ізтай Есқалиев, Əуес Батыршаева, тағы басқа да əнші, биші, домбырашылардың арасында жүрген кезім. Қыз таңдап, қыз сүйіп те үлгергем жоқ. Ол кездерде біз қазақтың лирикалық əндеріне ынтық едік. «Қарлығаш», «Қазақ вальсі», «Бізде дəрігер бір қыз бар», «Маржан қыз», «Жайық қызы», «Əлі есімде», «Жан сəулем», «Жарқ етпес қара көңілім неқылса да», «Кестелі орамал»... Міне, біз адамның жан-жүрегін шуақты сырға толтыратын сұлу əндердің əсерінде болдық. «Ақ қайың» əні сол əндердің лебімен жай ғана лирикалық толғаныстан туды. Оқиғасы да жоқ, белгілі бір кейіпкері де жоқ. Шамасы роман тикалық қиял болар. Кейде кейбір əнге өзің байқап, өзің білетін тағдырлардың өмірі, не халжағдайы желі боп тартылады. «Ақ қайың» сондай тебіреністің жемісі ғана, – деп тоқтала бергенімде жаңағы жігіт тағы да қолын көтеріп: – Мұқағали аға бұл əн жөнінде өзіңізге не сыр айтты? – деді. Мен оның бұл сауалына орай: – «Мұқағали біздің үйде шай ішіп отырып: «Ақ қайың» жан баласына аян етпейтін жүрек мұңы, орындалмайтын арман. Сөйтсе де, ол сол күндердің қадірін шуақты аңсаумен еске сала беретін əн екен деп еді» дегенді айттым. Кездесудің соңында Бақ қожаның əлгі бір сөзі желеу болды ма, Зейнеп Қойшыбаева орындаған «Ақ қайыңды» қайта сұрап, зал іші дуылдаса қол соқты. Зейнеп зипа бойына бек жарасқан ізетімен иіліп, жақұттай жарқылдаған жанарына қоп-қоңыр ой тұна қалып: Есіңде бар ма, осынау қайың, Сарғайған күзде тұрады дəйім. Дариға, сол бір арман күндер, Елес пе еді, білмедім, айым, – деп қиыла елжіреді: Сарғайды қайың, сарғайдым мен де, Жұлдыздай алыс ұзадың сен де... Кездесу біткен соң Баққожа жібектей сызылып кеп қолымды алды. Бір-бірімізді баяғыдан біле тін жандарша ілтипатымыз, сөзіміз тез үйлесіп кетті. Қасында ақын Дүйсенбек Қанатбаев бар. Екеуі Алматының жұпар лепті қоңыр салқын кешінде мені Мечников-Шевченко көшелерінің қиылысындағы үйіме дейін шығарып салды. Біз бір-бірімізді қия алмай, кездесу кешінің əсерін айтып, біраз тұрдық. – Үйге кірейік, жігіттер,

www.egemen.kz

Орал – еуразиялыќ шаћардыѕ бірегей їлгісі тарихының ғасырлар бойы булыққан, тұншыққан, тыйым салынған тұңғиық сырларын ашуға еш жалтақсыз батыл кірісті. Аңсаған тəуелсіздікке қолы жеткен мемлекетіміз бен Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың саяси бағытын, ел бірлігі мен замана тыныштығын, ұлттар достығын биік гуманистік ойлармен, жан-жақты насихаттады. Ежелгі мəдениетіміз, салт-дəстүр, əдет-ғұрып, əдебиет пен өнердің кино, сəулет, дизайн секілді түрлеріне баса назар аударылды. Көне мұраларымызды айтулы ғалымдарға, оның ішінде тарихшылар, археологтар, этнографтар, музыка мамандары, əдебиетшілері бар... бəрі-бəріне аса ыждағаттылықпен жаздырды. Сөйтіп, аз уақыт ішінде «Парасат» журналының сан-салалы айдарларының мазмұны мен идеясын байытты. Көркемдік дəрежесін

Баќќожа – деймін мен де иіле сөйлеп. – Рахмет, аға... тым кеш боп кетті. Мына Дүйсекеңнің бағы бар, сіздің «Айлы сонатаңызды» фильм-спектакль етіп қойған тамаша режиссер, кісілігі де зор Сапарғали Шариповпен бірге теледидарда қызмет етіп жүр. Бұл өзі ақын... Ақын болғанда қандай ақын дейсіз ғой, түркіменнің классигі Мақтымқұлының жырларын аударып жүр... Түркіменше таза сөйлейді. Бағана сіз өзіңіз орындадыңыз «Түнгі сыр» əнін... осы Дүйсекеңнің сөзі... нағыз түнгі серенада! – деп əңгіме иесі сыпайы ғана күлімсіреп қойды. – Қазақ əні вальспен, тангомен, серенада, балладамен байып, көркейе түссе ғой, шіркін! Ішімнен: «Бұл Баққожаның өзі де ақын шығар. Лебізінен ақынша төгілетін лиризмнің нұры шалқиды. Солай болуы керек», деп ол сөзімді айтуға сабыр сақтадым. Баққожа күлімсіреп сөзін жалғастырды. – Сіздің елдің жүрегінен бірден орын тапқан атақты «Даниярдың əнінен» кейін Дүйсенбекке не қиял түскенін Құдай білсін, өзіңізге жоқ жерде жанаса беріпті. Сіз оны байқамайды екенсіз. Кейде коридорда жігіттер гу-гу əңгімемен гулесіп тұрғанда, Дүйсенбек бар уақытын фонотекада сіздің əндеріңізді тыңдауға арнайтын болыпты. Сол əсерін бізге тамылжытып айтып береді. Ал бізге көп əннің сыры, хикаясы белгісіз ғой. Сол күндердің бірінде бұл Дүйсенбек өзіңізге 360 бет пе, иə, солай..., барлық өлеңін оқытыпты, əн жазуыңызды дəме ғып... Дүйсенбек қыз мінезді ұяң жігіт еді. Көзілдірігін қайта-қайта қозғап, не дерін білмей қипақтады. Мен де еріксіз жымиып, не дерімді білмей бөгеле бергенімде Баққожа: – Өзіміз құралпы біраз ақынды білеміз, аға. Өзгелер жайында пəлентүген демей-ақ қояйын, Дүйсенбек жазған өлеңін дер кезінде жариялаудың орнына үн-түнсіз жинай береді... Жинай береді. Сол жинаған өлеңі əлгі 360 бет қой. Сізге сол жинағын көрсетіпті... Теледидарда жұмыс біткен сəт екен. Екеуіңіз концерттік залда рояльдың қасында отырыпсыздар. Сіз қыруар өлеңге шүйіліп, беттерді аударып отырсыз, аударып отырсыз. Қабағыңыз түйіліп, бір өлеңге тоқтамайсыз, беттер аударылыстырылып жатыр. Дүйсенбектің құр жаны... Бұған: «Мына өлең қалай өзі?» деп қарамайсыз да. Сонда қалай? –деп көзінде күлкі... Ойлана қарады. Дүйсенбек – момынның момыны. Биязы, жуас. Жеңілтек емес. Ұялса ақсары жүзі қыз жүзіндей алаулап, қызарып кетеді. Баққожаның шуақты əзіліне бір сөз айта алмады. Мен Баққожаның Дүйсенбекке деген адал дітіне еміреніп: – «Сол іздеген өлеңді 360-шы... ең соңғы бетінен таптым, Баққожа. Ол – өзің жақсы көретін «Түнгі серенада»... «Түнгі сыр» деп те қоямыз», – дедім екі досты құшақтай алып. Сол кезде Баққожа солқылдаған боз бала еді. Жасы жиырмаға енді іліккен. Қас-қағым сəттік кездесуде өз тұрғыластарынан ерекше... өте əсершіл... ақынша тебіреніп, əр сөзі тиянақты ой боп төгілетін өмірге, өнерге құштар жан боп көрінді. Осы таныстықтан кейін бұл жас жігітпен жиі-жиі жүздесіп жүрдік. Жылдар жылжып өтіп жатты. Анда-санда газет, журнал беттерінен Баққожаның əңгімелерін, повестерін оқимын. Кешегі сергек сезімді, ойлы студент прозаик ретінде таныла бастады. Уақыт озған сайын кемелдене толысып, өз стилі, өз қолтаңбасы бар ол «Жаңбыр жауып тұр» (1975), «Мазасыз маусым» (1978), «Аққу сазы» (1980) повестері мен «Жалғыз жаяу» (1982), «Өмірзая» (1988) романдарын тудырды. Əдебиет сыншылары Баққожаның ешкімге ұқсамайтын дара бітімін дұрыс бағалады. Өз кезегінде қаламгер ініміз де проза табиғатын нəзік сезінді. Əр шығармасын ой мен сезімге құрып, «сап-сап көңілім, сап көңілім» дегізетін ұстамды жүректің шыншыл лүпілімен толғады.

Жоғарыда аталған шығар ма ларының ішінде «Өмірзая» өзіне ғана тəн биік талғам, жауапкершілікпен екі рет өңдеп, көкейкесті ойын анық айтып, діттеген мақсатына жетті. Əдебиетшілер қауымы, жалпы қалың оқушы жұртшылық замана құбылысының бір беймаза кезін тебірене жазған Баққожаның кең тынысты, терең ойлы жазушы екенін əбден танып, білді. Бұл шығармаларының күштілігі сол –кеше дүниені дүрліктірген желтоқсан көтерілісінің бар оқиғасын шындық аясында батыл суреттеді. Осы жойқын, кең тынысты еңбегі үшін Баққожа Мұқаевқа Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы берілді. Өте əділ шешім! Баққожаның ендігі бір қыры – драматург! Ол оның жазушылық болмысындағы қызықты құбылыс. Бұл жанрға да зерделі оймен қалам тартып, 1978 жылы Балалар мен жасөспірімдер театрының сахнасында «Қош бол, менің ертегім!» атты пьесасы қойылды. Бұл туынды белгілі драматургтерді, режиссерлар мен театр сыншыларын елең еткізді. Оны жұртшылық та ерекше ілтипатпен көрді. Ал тоқырау кезеңіндегі рухани күйзеліс... болжауы күңгірт дел-сал ойдың сарсаңы... мезгіл сыры мен қоғам мінезі... қазақ интеллигенциясының жай-күйі, саяси-əлеуметтік мəселелерге олардың көзқарасы... Міне, Баққожа осы тұста өзінің суреткерлік позициясын батыл да жарқын ойларымен көрсете білген «Тоят түні» атты пьесасымен жұртшылықты тағы бір дүр сілкіндірді. Қаламгер осы шығар масымен толысқан, кемелденген, ойлы жүректі творчество иесі, өмір шындығын сахнада толғандыра толғайтын драматург ретінде жақсы танылды. Лев Толстойдың: «Хас суреткер өмірде болып жатқан саяси-əлеуметтік оқиғалардан тыс қалмайды», деген сөзі осы Баққожа Мұқаев секілді суреткердің болмысын еске түсіреді. Қаламгер ініміз 1995 жылдан бастап «Парасат» (бұрынғы «Мəдениет жəне тұрмыс») журналына бас редактор боп қызмет ете бастады. Журнал бетінде халқымыздың арғы-бергі

күшейтті. Жұртшылық «Парасат» журналын іздеп жүріп жазылып, қызыға оқыды. Журналдың беделі көтерілді. Дəл осы кезде Баққожа академик, атақты математик Өмірзақ Сұлтанғазин, тамаша актер, білікті режиссер Райымбек Сейітметов, көрнекті жазушылар Қалихан Ыс қақов, Əкім Тарази жəне мені журналдың редколлегия мүшесі етіп, бəрімізді əр мəселені ақылдасып, насихаттауға жұмылдырып, жиі-жиі бас қостырып, пікірлесіп отырды. Сондай жүздесулердің біріндегі жиын соңында ол мені жеке алып қалып, қазақ əнінің тағдыр-талайын асықпай отырып сөз етті. Қаламгер ініміз бір кездегі А.Затаевич, А.Жұбанов, Е.Брусиловский, В.Великанов, Л.Хамиди, Б.Байқадамов жинап, өңдеген əндерге ерекше қызығады екен. Бұл ғажайып жандар сонау отызыншы жылдардан бастап қазақтың əн-күйлерін фортепьяно, аспаптық ансамбльдер мен оркестрлерге түсіріп, ұлт колоритін терең сезініп, көркемдік қасиетін жарқырата ашқанына таңғала, табынған көңілмен беріле сүйсініп, олардың еңбегін жүйелі түрде насихаттау керектігін айтты. Оған қандай мамандар мен авторларды тарту керек екендігін сөз еткенде: «Осы мəселеде біз əлі мешеуміз бе, қалай өзі?» деп дағдарды. Осылайша еріксіз мүдіріп, ойланып қалды да қоңыр үнімен сөзін жалғады: «1934 жылы Мұхтар Əуезовтің «Хан Кене» пьесасы қойылып жатқан кез екен. Бір күні пьесада пайдаланылған əйгілі «Елім-ай» əніне тыйым салынады. Неге? Не үшін? Бұл – бір! Екінші, қатқабат жұмыс, жазу үстінде уақыт тауып, Борис Григорьевич Ерзаковичтің кітаптарына үңілдім. Біздің əн деріміздің өз сөзінен ажыраған сəті, сүттей ұйыған елді колхоздастыру науқаны аяусыз дүрліктіріп, байкулактарды тоз-тоз ғып, қуғындап, түрмеге жауып, жер аударған сұрапыл кезінде басталыпты. Кереғарлығы сол, сауатсыздықты жою, əйел теңдігі, ұлттар достығы деген желеумен жалғасқан науқан мол əлгі беймаза жылдарда Кеңес өкіметінің

идеологиясының басты қаруының бірі – тағы да əндеріміз болыпты. Бағзы заманнан бері халықтың тағдыр-талайы, мұң-мүддесі, жан сезімі, мөлдір махаббатынан туған есіл туындыларымыз – «Дударай», «Ақбаян», «Балқадиша» жоғарыда аталған науқанның лейтмотивіне айналды. Осы қиянаттың сырын ашуымыз керек, «Парасаттың» бетінде. Сондай-ақ, Ақан сері не үшін панисламист атанды? Бір ғана «Гəккуі» «Қыз Жібек» операсына ерекше көрік берген Үкілі Ыбырай не үшін атылды? Жəлменденің Пышаны аталған тамаша композитордың мерт болуы да солай. Осы екі кереметке Иманжүсіп пен Мəдидің, Аманғалидың қайғылы тағдырын қосу керек. Бұл тұңғиық азалы сырды да «Парасат» журналы ашуы керек. Мейлі, олардың тағдыры баспасөзде бұрын жазылса да, кей кілтипанын, бəлкім, біз көрсете алармыз...». Бұрын дəл осындай салиқалы сөзді «Білім жəне еңбек» журналын басқарған Ақселеу Сейдімбековтен, «Жұлдыз» журналының бас редакторы Мұхтар Мағауиннен ғана естігем-ді. Кейін «Парасаттың» бетінде «Жалмұхан-Ақтоқты», «Балқадиша» атты зерттеулерім басылды. Осы екі əңгімеде бұрын-соңды ешбір зерттеуші, не жазушы ашып көрсетпеген беймəлім сырлар ашылды. Жалмұхан өмірде қан дай жан болған, Ақтоқтымен жарастықты тағдыры... ол екеуінен туған ұл-қыздар жəне бүгінгі ұрпағы фотосуреттермен беріліп, шығармаларда «жағымсыз кейіпкер» боп суреттелетін Жалмұханның кезінде төредей кісі болған адами келбеті журнал арқылы дүйім жұртқа танылды. Осыған дəн риза болған Баққожаның кезекті бір тапсырмасы – Мəди, Иманжүсіп, Тəуке, Жəлменденің Пышаны жəне осы мұңлықтар шығарған «Үшқара», «Сарыарқа», «Сармойын», «Ақдариға», «Ғайша» атты əндер хикаясын əзірлеп жүргенде, шертіп отырған домбырамның шегі оқыс үзіліп, көкейдегі əнім үнсіз тұншықты да қалды. «Мына жазмыш не істеді, тəңір-ау?» деп жүрегім талықсып, Баққожа Мұқаевтың дүние салғанын естідім... Не айта берейін енді, қазақ халқы бір асыл перзентінен айырылды. Бұл –2008 жылғы 6 қаңтар еді... ...Біздің үйде бір əдемі портфель бар. 1996 жылы желтоқсан айының соңғы күндерінде Алматыдағы Ғылым академиясының «Ғалымдар үйінде» авторлық кешім өтіп жатты. Концерт біткен соң құттықтау сөздер басталды. Сөйлеген жандардың орта тұсында сахнаға Баққожа Мұқаев шықты да биязы жұмсақ үнімен біраз жан жылытар жылы лебіздер айтып: «Ілаға, редакция атынан мына бір портфельді сыйға тартамыз. Іші əн зерттеуіне толы боп жүрсін!» деп қимас жандай қолымды қысып, аялы жанарынан мейір нұрын төгіп, тебірене қарады. Осы портфельді сирек ұстап жүрдім, Баққожаның көзіндей көріп. Бір жолы оны ашып отырып, оның қалтарысынан шағын блокнотты көрдім. Ішінде өз суретім! Оған қарап отырып, таң-тамаша қалдым. Менің студент кезімде түсірілген сурет. Мұны көріп отырып Баққожамен болған бір əңгіме қаз-қалпында ойға оралды. Мен оның: «Ілаға, сіздің бұл суретіңіз «Ақ қайың» əнін шығарып жүргендегі кезіңіз екен. Рас па? Иə... Иə... сол күндердің белгісі. Ал, бұл менің қолыма қайдан түсті? Кім берді оны, білесіз бе? Мұқағали Мақатаев! Мұқаң мен «Білім жəне еңбек» журналында жұмыс істеп жүрген 1970-1973 жылдарда редакциямызға бір келгенінде бізге «қазақ Левитаны» Əнуарбек Байжанбаевтың жəне сіздің осы суретіңізді көрсетті. Өзі асығыстау екен. Екі суретті түсіріп алайық, деп əбігерге түсіп едік, фотограф арнаулы тапсыр мамен кетіп, əбден кешікті. Мұқаң: «Су реттерді уақытша қалдыра тұрайын. Кейін берерсің. Ал Ильяның суретін Кеген, Жалаңашты аралап жүріп, бір үйдің альбомынан қалап алдым», деді. Сіз Кеген жағында болып па едіңіз?» – деп ойлана күлімсіреді. Мен Баққожаға 1958 жылдың қыс айларында Жалаңаш орта мектебінде практикада болғанымды, сол елде «Салтанат», «Ақ қайың» əндерімнің айтылғанын... ол əндерді көбіне курстас досым Өмірзақ Айтбаев пен Əуес Батыршаеваның лирикалық сезіммен елжіреткенін сөз еттім. Өз суретіме ойлана қарап отырып, Баққожа екеуміздің арамызда болған осы сұхбатты қазқалпында естіп отырғандай жүрегім толқып, көзіме ыстық жас үйірілді. Жаным сүйген азамат еді Баққожа! АТЫРАУ. ––––––––––––––––

Суреттерде: Б.Мұқай; ақын Ш.Сариев (сол жақта) пен жазушы Б.Мұқай.

Еліміздің батыстағы босағасы Орал қаласы таза жағрафиялық, сонымен бірге геосаяси тұрғыдан алғанда өте ұтымды орналасқан. Аталған көне де жаңа шаһар біз үшін Ресейдің еуропалық бөлігіне апаратын қақпа. Ал Еуропа үшін Азияға ашылатын кілт іспеттес. Тақырыпқа шығарып отырғанымыздай оны еуразиялық қаланың бірегей үлгісі десе де жарасып кететіндей.

Темір ҚҰСАЙЫН,

«Егемен Қазақстан».

Республиканың өзге қалаларымен салыстыра қарағанда Оралдың тағы бір басты ерекшелігі – XVIII жəне XIX ғасырлардағы сəулет ескерткіштерінің молынан сақталып қалуында. Бұл тарихи ғимараттар жергілікті атқару органдарының қамқорлығына алынып, күрделі жөндеулер мен күтім жасалып тұруында. Орал қаласы туралы əңгіме қозғаған кезде оның көне де бай тарихы жөнінде айтпай кету еш мүмкін емес. Дəл осы мəселеге қатысты бұған дейін əр түрлі түсініспеушіліктер мен келіспеушіліктер болып келгені де шындық. Оның туып қалатынын ежелден қоян-қолтық, аралас-құралас болып келген тұрғындардың кінəсінен емес, кеңестік тарих ғылымның ежелгі тарихты бұрмалап көрсетуінде. «Мысалы Орал өңірінде орта ғасырларда қала болғанын Паллас, Рычков секілді орыс ғалымдарының өздері айтып кеткен. Бірақ кеңестік кезеңде ешкім бұл жөнінде жұмған ауыздарын ашпады. Қалалық мəдениет пен өркениетті таратушы тек казак-орыстар ғана деген саясат алға шықты. Тəуелсіздік алғаннан кейін ғана Қазақстан ғалымдары Орал қаласы тарихына қатысты ақиқатты айтуға мүмкіндік алды», деді бізге осы материалды газетке əзірлеу барысында тарих ғылымдарының докторы Мұрат Сыдықов. Тарих ғылымы мейлінше дəлдік пен шындықты сүйеді. Өз мамандығына адал, қолдан жасалған кеңестік саясаттың ноқтасына бас имеген ізгі ниетті тарихшы, археолог ғалымдар сол кезде де болғанын Мұрат Наурызғалиұлы байыппен баяндап берді. Соның бірі Федор Давыдов екен. Аталған кеңестік ғалым: Алтын Орда қиратушы, тонаушы, өзгенің үстінен ғана күн көретін масыл мемлекет болған деген тұжырымды нақты дəлелмен жоққа шығарыпты. Ойдан ой туады. Өткен жылдың қыркүйек айында Орал қаласында «Жайық өзені алабындағы ортағасырлық қала мəдениеті жəне көшпенділер өркениеті» атты халықаралық ғылыми конференция өткізілген болатын. Сол бір күндерде Ресей ҒА этнология жəне антропология институтының аға ғылыми қызметкері Э.Д.Зиливинская Алтын Орда қалалары: Шығыс пен Батыс аралығы» атты баяндама жасаған еді. Ол онда Жайық қалашығы Алтын Орда дəуірінде тұрғызылған, кейін үлкен мəдениеттің ордасы болған шаһар екенін атап көрсетті: Мысалы бұл жерде табылған шығыс моншасы, зиялы адамдар мен ақсүйектер келетін қоғамдық орын болғанын көрсетеді. Оралдық археологтар мұндай қалаларда міндетті түрде болуға тиіс жұма мешітінің орнын кешікпей табады деп ойлаймын, деген еді Эмма Давыдовна. Иə, көне Жайық қалашығының орнында қазірдің өзінде кірпіш күйдіретін пештер, тұрғын үйлер мен кесенелер табылып отыр. Қала іргесіндегі Желтаудың ең биігіне орналасқан кесененің бірінің биіктігі 14 метрге дейін жеткені де таң қалдырмай қоймайды. Мұны Орта Азия құрлығы бойынша алғанда да алып құрылыстардың бірі деуге əбден болады. Оралдың орта ғасырлық қала екенінің басты белгісі мен нышандары бүгінгі күні де сақталып қалғанына мысалдар жоқ емес. Айталық мұнда жергілікті жұрт «Басқақ» көпірі деп атап кеткен орам бар. Осы сөз тіркесіндегі басқақ ұғымы Алтын Орда мемлекетіндегі салық жинаушының атауын білдіреді екен. Ұзын сөздің қысқасы қазіргі Орал қаласының орнында XIII ғасырда ең алғашқы қала қонысы пайда болған. Бұл құрғақ ой-пікір емес. Ол XVI-XVIII ғасырдағы Еуропа жəне орыс ғалымдары жинаған карта-жазбалар мен археологиялық қазба кезінде табылған жəдігерлер арқылы дəлелденген. Тарихшылар тұжырымы осындай. Біз Қазақстанның ежелгі қалаларының бірі – Оралға қатысты тарихи деректерді неге тізбелеп отырмыз? Мұның мəнісі осыған байланысты тарихи шындықты бүгінгі күні өңірді мекендейтін өзге ұлт өкілдерінің дұрыс, оң қабылдап отыруында. Бұл өзімізді өзгелерге таныта білуіміздің алғашқы нəтижесі десек қателеспейміз. Осылайша, кеңестік кезеңдегі империялық астамшыл пиғылдың табы шын тарихты қалпына келтіру арқылы сабасына түсті десе де болады. Тағы бір атап өтерлік мəселе – өткен жылдың соңында елдің батыстағы босағасының рухани кеңістігі «Бұрынғы жəне бүгінгі Орал» атты тарихи очерктер жинағымен толықтырылды. Осынау баға жетпес құнды еңбектің жарық көруіне құрылғанына он жыл толып отырған Батыс Қазақстан облыстық тарих жəне археология орталығы бастамашы болды. Академик Карл Байпаков, профессор Мұрат Сыдықов, тарих ғылымдарының кандидаттары Ирина Ерофеева, Светлана Кривобокова жəне Батыс Қазақстан облыстық архивінің директоры Вячеслав Иночкин секілді білімді де білікті авторлар ұжымының қолынан шыққан қомақты еңбек Орал қаласының тарихына қатысты кереғар əңгімелердің бəріне де нүкте қоя алады демекпіз. Бүгінгі еуразиялық қала – интеграциялық үрдістерді дамыту орталығына айналып келе жатқаны да ақиқат. Өткен жылғы қазанда мұнда көршілес Ресей қалалары – Самара, Саратов, Орынбор, Волгоград жəне Қазақстанның батыс өңірлеріндегі Орал, Атырау, Ақтау қалалары мэрлері бас қосып экономика мен бизнесті жəне мəдениет пен өнерді өзара ынтымақтастық шеңберінде дамыту жөніндегі хаттамаға қол қойды. Əрі бұл бағытта шекаралас қалалар арасындағы біріккен кəсіпорындар қызметін кеңейту туралы байламдар бекітілді. Көршілермен байланысты ұтымды жолға қойған Орал жоғарыда айтып өткеніміздей, тəуелсіздік талаптарының да сапалық биігінен шыға білген өршіл еуразиялық қала. Оның болашағы бұдан да жарқын болатынына да батысқазақстандықтардың сенімі берік. –––––––––––––––––––––– Суретті түсірген Рафхат ХАЛЕЛОВ.

www.egemen.kz

30 қаңтар

Р ЛЫЛА Я И З НА Е ЗАМА ЕРДЕСІНД З

Қ ҒЫРЫ

ЖАҢ

2013 жыл Заманында əйгілі Шыңғысхан қалың нөкерлерімен күн-батыс еліне жорыққа аттанып бара жатып, Сыр елінің үстінен өтеді. Осындағы көл жағалай жайылып жатқан ауылдардың біріне түсіп, жата жастана жайланып, сарбаздарын тынықтырып, халықтың тұрмысымен танысады. Қонақшыл халық ақ орда тігіп, арқа-жарқа болып қонақасы беріп күтеді. Алтыбақан тербетіп, ауылдың алты ауызын айтады. Əн мен күйдің ордасына айналған өңірдің үлкен-кішісі қалмай өнерлерін ортаға салып, қаһанның қас-қабағына қарап бағады. Əмірші сол кеште бір айдай сұлу қызды көріп, көңілі құлайды. Жасы жер ортасынан асса да, бұрымдының болмысына сұғын қадап, кісі салып сұрастырады. Қыз да өрісті жердің оң жағында отырған еркесі еді. Қаһанның ойы бұзылып, жолға шығар алдында жиналған ауыл ағаларына қарап, ақ жұмыртқадай аруды көрсетіп:

1976 жылғы маусым айының орта тұсы. Ол кезде Катонқарағай аудандық радио редакциясының жауапты редакторы болып істеп жүргем. Алматыдағы С.М.Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік университеті журналистика факультетінің 2-курсында сырттай оқимын. Бір күні аудандық атқару комитетінің төрағасы Ермак Абушаев өзіне шақыртты. Бардым.

Ерте, ерте, ертеде...

– Облыстық атқару комитетіндегі басшылар телефон соқты. Жақында біздің ауданға Алматыдан қадірлі бір ақсақал келіп қайтпақшы екен. Маралшылармен, шопандармен жүздесіп, əңгімелеспекші көрінеді. Бірер күн болатын шығар. Журналист ретінде осы шаруаны өзіңе тапсырғалы отырмын. Қайда апарасың, кімдермен жүздестіресің? Жоспарыңды жасап, дайындала бер, ол кісі келген соң шақыртамын, – деді Ермак Құсайынұлы. – Аты-жөні кім екен? – деп сұрадым. – Ақжан Жақсыбекұлы Машанов. Естуің бар ма еді? – деді Ермак Құсайынұлы. – Жасы жетпістерде. Өте беделді адам сияқты. Облыстағылар ерекше тапсырып отыр. – Сырттай есіміне қанықпын. Көрмеген адамым, – дедім. Есіме түсе қалды. Ақжан Маша нов тың есімі маған «Білім жəне

Темірхан ƏБДІКОВ.

ѕ ы н а т а і р н е а д н ж ї ќ к А айдаєы т л А еңбек» журналында шығып тұратын мақалалары мен қиял-ғажайып əңгімелерінен жəне соңғы жылдарда республикалық баспасөз беттерінен үзбей көрініп жүрген Əл-Фараби туралы шығармаларынан таныс болатын. Төрағадан шыққан соң кітапханаға арнайы барып, Ақжан Машанов туралы деректерді қарастырдым. Ол – қазақтың кен-металлургия институтын алғашқы бітірушілердің бірі, соның қабырғасында жарты ғасыр бойы ұстаздық еткен, көптеген білікті инженерлер тəрбиелеген. Қазақ КСР Ғылым ака демиясының іргетасын қаласып, тұңғыш мүшелері қатарында болып, бірнеше жаңа кен орындарын ашып, əдебиетімізде ғылыми-қиялдық жанрға жол салған, ұлы бабамыз ƏлФарабиді туған топырағына қайтарған, Əл-Фараби мен Абай арасындағы тағылымдық байланысты тапқан ғалым, профессор екенін оқып білдім. Бірнеше күннен кейін аудандық атқару комитеті төрағасының кабинетінде Ақжан атамен жүзбе-жүз кездестік. Шашын тақыр қылып алдырған, басында кепеші бар, салиқалы, иман жүзді адам екен. Жанында бір жас жігіт бар, Ақаңның сумкасын көтеріп жүр. «Аспирантым», деді. Аты есімде қалмапты. Таныстық-білістіктен соң: – Ақжан Жақсыбекұлы, Шығыстағы екінші Швейцария атанған Катонқарағай жеріне қош келдіңіз! Бұйымтайыңызды айта отырыңыз? Сіздің келетініңізді облыстық атқару комитетіндегі басшылар ескерткен, – деп Ермак Құсайынұлы ауданның жай-күйі туралы айта келіп, сапарлас болатындармен таныстырды. – Ауданның қай шаруашылығына барамын десеңіз де еркіңіз. Сізді мына отырған екі жігіт алып жүреді. Біріншісі, – деді мені көрсетіп, – журналист Қайырды Назырбаев. Ол болған жерлеріңізде адамдармен жолықтырады, еңбеккерлермен кездесулеріңізді ұйымдастырады. Жолбасшыңыз болады. Екіншісі, аудандық аурухананың бас дəрігері Шəкірт Дүсіпов деген азамат. Ол жуықта ғана алған су жаңа «УАЗ» автомашинасымен таулы-тасты, қиын жолдармен алып жүріп, денсаулығыңызға қарайды, – деді төраға. – Осы Катонқарағайдың өзінде болмасам да, іргелес жатқан ЛениногорРиддерде қырқыншы жылдары инженер-маркшейдер болып қызмет істегем. Сіздерде Қазақстанның басқа еш жерінде жоқ бұғы-марал деген аса қасиетті жануарлар өсіріледі. Олардың мүйізінен адамды жасартатын өте күшті дəрі-дəрмек жасалады екен. Мүмкіндік болса мен содан аздап алсам деп келіп едім. Алматыдағы орталық дəріханаларда өте білікті фармацевт достарым бар. Соларға дəрі жасатпақ ойым бар еді. Жас болса жетпістен асып барады, көмектеспесе, зияны жоқ шығар, – деді Ақжан ата. Ермак Құсайынұлы маған қарады. Мен: Ақжан ата, дұрыс айтасыз. Бұл күндері ауданның үш марал совхозында да бұғы мүйізі кесіліп жатыр. Мен олардағы жағдайды сұрастырып білдім. Алайда, жаздың ыстық күнінде жаңадан кесілген мүйізді қанын сорғалатып Алматыға жеткізе алмайсыз ғой. Бүлініп кетеді. Кесілген

мүйізді алдын-ала əлденеше рет белгілі бір температурада қайнаған ыстық суда ұстап, консервілеген соң ғана дəрі жасауға болады. Оның өзіндік технологиясы бар. Сондықтан, қазір оны алып жүру мүмкін емес, тек қана мүйіз кесу процесін көрем десеңіз, барайық, дедім. – Мүйізді қазір алып жүруге болмаса, тау басындағы марал совхозына бармай-ақ қояйық. Онда бір-ақ қонамыз да қайтамыз. Қайда апарсаңдар да еріктерің білсін, – деді Ақжан ата. – Мына Қайырды Алматыдағы КазГУ-де сырттай оқиды. Күзде сессияға барғанда ала барады, қанша болсын беріп жібереміз, – деді Ермак Құсайынұлы. Осыған келістік те, жолға шықтық. Қонағымызды өзімнің туған жерім, Өрел совхозының Еңбек бөлімшесіндегі Тарбағатай жайлауындағы жылқышылар мен шопандарға апаруды ұйғардым. Бір күн бұрын келісіп қойдым. Аудан орталығы Катонқарағайдан 45 шақырым жердегі Еңбек бөлімшесіне келіп, жолбасшылыққа бөлімше есепшісі Зейнолда Төлегеновті қосып алдық. Зекең жасы елулерге таяп қалған, ақ көңіл, əңгімешіл, ақжарқын кісі еді. Жайлау мына тұрған таудың арғы жағында. Оған дейін бірталай жер. Оншақты шақырымнан соң машина жолы солға бұрылып, тікесінен тауға қарай тартты да, бұрылыс-бұрылыстағы тау бұлағынан өтіп, текшетекшелерден бұрылып, өрлеп отырып ирек жолға түстік. Сəлден соң кіші текшедегі алаңқайға тоқтап, көк шалғынға дастарқан жайып, қымыз іштік. Жан-жағымыз сабалақ-сабалақ самсаған қарағай, долантопшы, қалың жыныс тайга басталған. Таудың біз беттеген солтүстік беті тұтас орман, құз-жартас. Қарақат, барбарис дегенің жол шетінде иіліп, басын көтере алмай құлап жатыр. Мынау тауды өрлеп шығып келе жатқан жолымыз «Ирек» деп аталады. 1914-1915 жылдары бірінші дүниежүзілік соғыста қолға түскен австрия-венгер тұтқындары қайламен қазып салған. Осы жолмен Марқакөлге дейін баруға болады. Ертеректе салт атты солдаттар əріліберілі шекара шебін күзетіп жүріп тұратын. Марқакөлден əрі қарай Қытай жері жатыр, деп жер жағдайымен таныстырып жатырмыз. Ең соңғы он үшінші ирекке келгенде тоқтап, бəріміз машинадан түстік. – Бұл жерді жергілікті тұрғындар «Солдат құлаған» деп атайды. Бағанағы айтқан Марқакөл мен Өрелдегі комендатура арасында қысы-жазы осы жолмен жүріп тұратын солдаттардың біреуі қыстыкүні осы жардан терең құзға атматымен құлап кетіп, қаза болыпты деседі. Содан бері осы ара «Солдат құлаған» деп аталады, – деп естіген жайды айтып жатырмыз. Сəлден соң «Оба» деп аталатын осы Тарбағатай жотасының ең биігіндегі жолға тоқтадық. Солтүстік жақта төменде созыла аққан Бұқтырма өзені, шұбатылған машина жолы, əр тұста топтана орналасқан ауылдар, алыста Шабанбай жайлауы, тура тұсымызда Оралханның Шыңғыстай ауылы жатыр. Ертеректе қуғын-сүргін кезінде ел-жұрттан амалсыз айырылып, Қытайға қашқан есіл ерлеріміз туған жерін сағынып: «Қаратайдай ел қайда, Шабанбайдай жер қайда?!» деп аһ ұрған екен ғой. 1907 жылдары осы Шыңғыстайдағы Əбдікерім болыстың салдырған мектебін көреміз

деп алыс-жақыннан ат сабылтып келгендар аз болмаса керек. Біздер оңтүстікке қарай сай-сайды қуалап отырып, еңістегі Тарбағатай жазығына түсіп, солға қарай тарттық. Оң жағымызда қалың жыныс қарағайлы тау етегін жағалай «Қара қаба» өзені ағып жатыр. Сол жағымызда «Асусай», «Құрсай», «Бүркіт ұясы», «Қоңқай», «Талдыбұлақ», «Қос жүрек» секілді біздің елдің жазғы жайлаулары қалып барады. Күн кіші бесінге қарай еңкейгенде біз «Шұбартөсте» отырған «Еңбек Қызыл Ту» орденінің иегері, атақты жылқышы Кеңесбек Мерғазиннің киіз үйінің қасына кеп тізгін тарттық. Дəл бие сауымының үстіне келіппіз. Кеңесбек зайыбы Нүрсия екеуі желі басында құлындарды кезек-кезек ұстап, бие сауғызып жүр екен. – Жол болсын! Төрлетіңіздер! Киіз үйге кіріңіздер, – деп жылқышылар бəйек болып жатыр, қонақ келсе бір жасап қалатын қонақжай əдеттерімен. – Ауданның бас дəрігерін де көретін күн болады екен-ау, деп Нүрсия жеңгеміз терапевт-дəрігер Шəкіртке қалжыңдап жатыр. Өзімнің туып-өскен ауылымның адамдары болғандықтан маған бəрі де етене таныс, сөздері де, қалжыңдары да жарасымды, сыйлас, сырлас жандар еді бұлар. Дастарқан басында келісіміздің мəнісін айтып, Ақжан атамен таныстырып жатырмыз. Одан əрі əңгіме тиегі ағытылды. – Мен өзі геологпын ғой. Институтта кен инженерлерін дайындаймыз. Мен Ақбастау-Құсмұрын кенін алғаш ашқан адаммын. Ол – Семейден 300, Баршатастан 60 шақырым жерде. Ақбастау – Жосалы – Көкпекті – Құсмұрын желісі жүлгелес жатқан алтынды аймақ. Ол жерден жылына бір центнерден алтын алынып отырған, дүние жүзіндегі үлкен кен орындарының бірі. Елуінші жылдардан бастап ƏлФараби мұрасын жинауға кірістім. Жасым келіп қалған кезде араб тілін үйреніп, «Екінші Аристотельдің» екі томдық еңбегін, ол туралы жазылған бірнеше кітаптарды қолға түсіріп, оны түбегейлі зерттеуге кірістім. Менің бұл талабымды Қаныш Сəтбаев қатты қолдап, еңбектерімнің Қазақ КСР Ғылым академиясының баспасынан басылып шығуына қол ұшын берді. Мысырдағы Шам шаһарында жатқан Əл-Фарабидің сүйегін тауып, оның қазақтың ғұламасы екендігі туралы «Əл-Фараби жəне Абай» атты кітабымда толық баяндадым. Мұны дүние жүзінің ғалымдары мойындап, 1973 жылы Алматыда өткен халықаралық конференцияда баяндама жасау құқығына ие болдым, – деп Ақжан ата өзі жайлы кеңірек айтып берді. Шай ішіліп, қымыздан ауыз тиіп болған соң сыртқа шығып, сарқырап ағып жатқан мөлдір тау бұлағының жағасына сырмақ жайып тастап, əңгіме тиегін ағыттық. Қарсы бетте «Қара қаба» өзенінің арғы жағындағы қалың қарағай өскен беттің арғы бетінде шаруа шылықтың «Татан», «Мұзбел», «Ал тықыз», «Таңатар», «Алатай», «Қарасаз», «Астауша», «Мəметек» атты жайлаулары жатқанын, жаз уақытында онда бірнеше отар қой, бойлақ жылқылар жайлайтынын білгенімізше айтып жатырмыз. Жаңа ғана өзіміз басып өткен «Қоңқай» деген таудың тұмсығында, «Қара қабаның» оң жағында ертедегі сақтардың көптеген зерттелмеген обалары жатқанын, таудағы «таздың» үстінде де қорғандар барын жылқышылар айтып берді. Кешке қарай маңайдағы малшылар

түгелге жуық жиналып, Ақжан атаның əңгімесін тыңдады. Ол кезде малшылар кітапты көп оқитын, «Жұлдыз» журналы екінің бірінің қонышында жүретін кез. Түн ортасы ауып бара жатса да сұрақтар қойылып, əңгіме айтылып жатыр. Бір уақытта ойдағы ауылдың шығыс жағындағы «Сарноқай» асуымен тура асып салт атты екі жылқышы жігіт Əлмұхан Қанапин мен Сайран Сахариев келді. Олардың «Мұзбелдегі» бойлақ жылқы бағып жатқан жігіттерді ауыстыруға кетіп бара жатқан беті екен. Осы жылқылы ауылға бір қонып алып, ертең əрі қарай кетпек. Екеуінің де аздап ұрттағандары бар, ауылдан қызу шықса керек. Өздері кітапты көп оқитын, көздері ашық жігіттер еді. Оның үстіне Əл-Фараби туралы оқығандары да аз емес екен. Ақжан атамызға сұрақты үсті-үстіне қойып жатыр. Əңгіменің қызығына түскендер үркер төбеден ауып, таңғы сағат үш болғанда əрең тарқасты. Жайлаудағы жұлдызды түн, Ақжан атаның қызықты əңгімесі, оның қоңыр дауысы есімізде қалды. Таңертең ерте тұрып жылқышылар желіге құлындарын байлаған соң, шайға отырдық. Түндегі ауылдан келген жылқышы жігіттер ертерек аттанып кеткен екен, көрінбеді. Түндегі екі қара философ жігіт қайда, деп сұрады Ақжан ата. Олар тау асып кеткенін айттық. Дегенмен, өздері білімді жігіттер екен. Кітапты көп оқитындары көрініп тұр, деді ризалық білдіріп. Нүрсия жеңгемізге Ақжан ата тұмар жазып берді. Дастарқандарың берекелі, ықыластарың мол, ниеттерің таза жандар екенсіңдер. Еңбектеріңнің жемісін көріп, ел-жұрттарыңның игілігіне бөленіңдер, деп батасын берді. Бір қызығы, Ақжан ата өзі отырған дастарқан басына арақ-шарап жолатпайды екен. – Алтайдың бал татыған сары қымызын дəм деп Алматыға ала кетіңіз, – деп Кеңесбек қымыз құйылған жиырма литрлік канистрді жүрерімізде машинаға əкеп салып берді. Біз жайлаудан түскен соң жолшыбай Зейнолланы Еңбектегі үйіне апарып тастап, аудан орталығына бет түзедік. Ол кезде облыс орталығы Өскемен мен Катонқарағай арасында күніне екі-үш рет «АН-2» самолеті ұшып тұратын. Аудандық атқару комитеті төрағасының орынбасары Мақұлбек Əлхамов екінші рейспен келген самолетті ұшырмай, күтіп отыр екен. Біз тура аэропортқа келдік те қадірлі қонағымызды самолетке отырғызып, разы-қош айтып аттандырып салдық. ...Қыркүйек айында күзгі сессияға Алматыға барғанда Ақжан атаға телефон шалып едім, сенбі күні үйге кел, деп мекен-жайын берді. Келісілген уақытта курстас досым Сəдібек Түгеловті ертіп, жетіп бардым. Атамыз төрт бөлмелі кең үйінде құшақ жая қарсы алды. Жасы отыздардан асқан етжеңді, қараторы жеңешеміз Жамал дастарқан жайып, қатты күтті. Жаздағы келісім бойынша бұғының кептірілген мүйізінен апарып бердім. Оған риза болып, рақметін айтты. Үй толы кітап екен. Шетінен көрсетіп, таныстырып жатыр. Үйдегі жеңешеміз екеуі қосалқы автор болып шығарған бір кітабын да көрсетті. Ол «Ғажайып от құшағында» деп аталады екен. Біз əңгіме-дүкен құрып бірталай отырып қайттық. – Үй осы, келіп тұрыңдар, деді Ақжан атамыз кетерде. Түркі тілдес халықтардың ғылымимəдени тамырластығын қазған, ислам дінінің ғылыми мəнін пайымдаған терең зерттеулер жазған, екі жүз елуден астам ғылыми еңбек жариялаған, геология саласында «жер механикасы» деп аталатын соны соқпақ тартқан ғұлама, профессор Ақжан Жақсыбекұлы Əл-Машани жасы тоқсаннан асқанда дүние салды. Ғибратты ғұмыр иесі Ақжан атамен болған осы бір кездесуді əне-міне жазармын деп жүріп ұзатып алған сияқтымын. Соның сəті енді түскендей. Қайырды НАЗЫРБАЕВ, баспагер. АСТАНА.

– Мына бойжеткен кең етектінің көріктісі, бұрымның биязысы, жарық жұлдыздай маңдайлы, жанары жанды жылытатын жан екен. Жаратушы ием, жол беріп, аман-есен осы топыраққа табаным тисе, осы бикешке ошағымның отын жақтырамын, – деп үстем сөйлеп атына қамшы басады. Мұны естіген көпшілік əрі-сəрі күйге түседі. Сонда сыр бермеген сылқым қыз ғана екен. Қаһанның қарасы ұзағанда, ол: «Қабырғасы майысып, қолы суыған қаһанның қақпанына түскенше, қатарымды қалап, қамсыз күліп, қара шай ішкенім жақсы. Өлсем де оған бармаспын. Арқасүйер ерлерім аман тұрғанда, ақ тұйғынын айдаһардың аузына салып берсе, намысымызға сын болмай ма? Менің өз қалаған теңім бар. Онның бірі атанғанша, батырдың нұрлы жалғызы болғаным мың артық. Жалауыңды көтерген ердің етегінен ұстасам, жауыңның алдында да жүздерің жарық болатынын ұмытпағайсыздар, халайық», – деп өксігі тамағына тіреліп, қайқы кірпіктерін сулап, екі иығынан ентіге дем алған күйі үйіне кіріп кетеді. Ақ сақалды қариялар бір-біріне қарасып, ел арқасына түскен салмақты ойша таразылап, тығырықтан шығудың амалын іздеп, үлкен отауға жиналады. – Уа, бауырлар, қаһанның қаһары қатты. Айтқаны болмаса, халықтың қаны судай шашылады. Кəрінен қорықсақ, қызымыздың мысы басылады. Халқымыз өз қызын жылатпаған. Қыздың көз жасына қалсақ, Тəңір бізді аямас. Оның соққысы қаһанның қылышынан да қауіпті. Киеге ұрынсақ, ғұмыр бойы жусақ та тазарта алмаспыз. Азабын ұрпақтарымыз көреді. Теңіне қосып, тілеуін тілесек өрісіміз

өседі. Арымыз таза, рухымыз биік болады емес пе? Қиындық көрсек те, қан жұтып құрбан болсақ та, уайым да, үрей де соққан желмен бірге көшеді. Кəне, кім қандай ақыл қосады? – деп ауыл ақсақалы көпшілікке мойнын созып, жауабын тосады. Төрде отырған төбе билердің бірі сөз алып: «Даланың ағына таңылайын! Жалауын құлатпаған, қыздарын алақанында аялап жылатпаған найзалы елміз. Тасысақ көлміз, қаһарлансақ қара дауылмыз, жалтақтау жанымызға жат, сөйлесек ақиқатты айтқанбыз. Аузымен құс тістеген ептілігіміз бар, өрлігімізді өзгелер жыр еткенде, жасқанбағанбыз түнектен де. Сəби өсіріп, бақытын тілегендегі, жабырқай қалса, маңдайынан сипап сүйегендегі мейірімділігімізді қайда қоямыз? Қабырғамыздың бірі қарындасымыз жылап жатқанда елең етпесек, елдімізге мін емес пе? Елдің абыройын ойлар сəт туды. Найзалының намысы ортақ, азбасын десек, алтын ұрпақ, асылымызды арыстанға жем етпейік. Жіңішке жолдыны жылату үшін өмірге əкелген жоқпыз. Ол бақытты болсын десек, тізе қосып тізгін қағайық. Қарындастың көңіліндегі қаяуды аластап, бітер іске амал табайық. Қалаған адамына қосып, ақ отауының арқанын есіп, ел етейік. Қаһанның жолына ұстамай, ақ батамызды беріп, көзден таса етіп, жыраққа аттандырайық. Қыздың шат күлкісі – бақыттың бесігі. Қызды жылатқаннан не опа табамыз. Ұрпақ алдында ұятқа қаламыз. Қара басты қылыш шапса да, еңсемізді тік ұстап тұрайық, – деп төбе би төте сөйлейді. Осы мезет жиналғандардың бəрі мақұлдап: «Төбе биге ұйыдық», – деп шулап қоя береді. Қаһан халықпен санаспаса, қан төгіледі, ынтымақтың іргесі сөгіледі», – деп көпшілік тағы шулап кетеді. Ақ сақалды қария айналасын отты көзімен бір шолып: «Ендеше, жабыла той қамына кірісейік», – деп бір тоқтамға келіп тарасады. Арада көп уақыт өтпей, ауыл болып қызды таңдаған жігітіне қосып, еншілерін бөліп, Оңтүстікке аттандырады. Ертесіне ел иелері қайта жиналып: «Қаһан қайтса қынабынан қылышын суырары анық. Қол қусырып өлімге мойын ұсынбай, жорықтың жолына тосқауыл болар бір кедергі табу керек. Əйтпесе, кісі қаны шашылады. «Елі жоқ адам болмайды, емі жоқ ауру болмайды», – деген сөздің жаны бар. Қайткенде де, халықты аман сақтайтын əрекетке көшейік», – дейді сонда тағы да төбе би сөз алып: «Төңірегімізде жеті көл жатыр. Əрқайсысының арасының жалпақтығы жалдының жонын терлетеді.

Егер олардың арасына арық тартып бірбіріне қоссақ, ортасындағы аралға қыруар ел қоныстанады. Бірі сайда, бірі ойда тұрған судың жүрер жолын да тауып та қойдық. Егер ниетіміз жемісін берсе, қаһанның қалың қолы адасып қалады», – дейді. Осылайша, жеті көлдің арасын халық жабылып қолмен қазып, бір-біріне қосады да, ел оның ортасына көшіп барады. Жоғарыдан аққан ағыстың екпіні күшейіп, ылдиға қарай су сарқырай аға жөнеледі. Ағын күш алған сайын дауысы гүрілдеп алыстан естіліп, көпшіліктің көңілдері қобалжыса да, амалсыздан аңысын аңдып бағады. Өзендер ернеуінен асып, сарқыраманың тұмсығы сəт сайын тереңдей береді. Ақыры сол сарқырама жердің кіндігін тесіп шығады. Сол тесіктен күндердің күнінде су кері қарай атқылай бастайды. Судың деңгейі көтеріліп, айналаны көз жетпестей етіп топан су басады. Елдің тілеуін Тəңір беріп, халық ортада қала береді. Əйгілі Арал теңізі өмірге осылай келеді. Жылдар жылжып өтіп, елдің азығы таусыла бастайды. Шалқыған судан құрлыққа шығудың амалын іздестіргенмен, орайы келмейді. Сонда аралда қалған көкала ақтаңгер айғыр бетін су басқан ойлы қайырды тұмсығымен иіскеп тауып, құрлыққа шығады. Ұзыннан созылған тылсым қайырдың суы айғырдың тізесіне де жетпейді. Жануар соны сезіп біледі. Ақтаңгер айғырды халық жылқының пірі санаған. Қай кезде де қазақ батырларының бəрі жорыққа ақтаңгерді мінген. Ол үнемі қан шақырып тұрады. Оның артқы екі аяғы маймақ болып келген. Жүргенде топырақты шашып отырған. Сондықтан, оны тойға мінбеген. Етін жемеген. Ел арасында: «Ақтаңгерді лауға

мінбе, жауға мін», – деген сөз бар. Қас батырлар жорықта жекпе-жекке шыққанда, қарсыласының астындағы аты ақтаңгер болмаса, қарсы шабуға жүрексінетін болған. Жаумен алысқанда иесіне болысып, айбатымен үркітіп ерік бергізбеген. Жайшылықта ақтаңгер айғыр үйіріне бес жүз байталдың басын қосқан. Одан асса шайнап өлтіреді екен. Осыны білген жылқышылар, артық жылқыны бөліп, жан-жаққа таратып отырған. Көкала ақтаңгердің табаны сары даланы шаңдата ойқастай шауып, кісінейді. Ол кісінегенде, айбаты мен дауысынан Жер-ана сілкінеді. Дауысы жеткен жердегі жылқылар оның исі шыққан жаққа қарай үдере шауып, маңына жиналатып болған. Ақтаңгер өзі шыққан ізбен аралға қайта беттегенде, жылқылар артынан ере береді. Қаншама халық айғырдың жақсылығына қайран қалады. Кейінде талай мəрте құрлыққа шығып, үйірге шауып белін босатады. Шалқыған теңізден шыққан көксуын айғырды көрген құрлықтағы адамдар өз көздеріне өздері сенбей, үрейге беріліп, жұмбақтың жауабын таппай дал болады. Онымен шағылысқан байталдарды жіті бақылап, құлындарын көзден таса етпейді. Ақтаңгерді аңдып жүрген жылқышылар аралдан шығатын жолды біліп, жасырынып құрлықтағы ауылдардың малдарын барымталауды əдетке айналдырады. Теңіздің ащы суын ұзақ кешкен жылқының тұяғын тұз жеп жібереді де, жүре алмай аяқтан қалатын болады. Осыдан соң, қазақтар ойлана келе аттардың тұяғына тізеге дейін киізден қап тігіп, оның сыртын қойдың құйрығымен майлайды. Май сіңген киізге су жұқпайды. Осылай тіршілік жалғасып, ел Шыңғысханның құрығынан құтылады. Құрлықта да қыруар ел бар. Жалды жануарлардың арасында жоқ көбейеді. Ойданқырдан іздесе де таппайды. Ақыры, батырлар жиналып із кеседі.Жылқының жаңадан түскен іздері теңізге тіреледі де, жоқ болып кетеді. Бұл талай жанның басын қатырады. Бір емес əлденеше мəрте осы жайт қайталана берген соң, олар теңізге жақын маңнан ұра қазып алып, соған ұзақ жатып аңдиды. Ақыры, аралдан шыққан барымташыларды көргенде ғана жұмбақтың жауабын тапқандай болады. Ол кезде қорқыныштың бұлты сейілген кез екен. Аралдан өсіп-өнген сексен мың Байұлы шаңырағын көтеріп құрлыққа шығып, Мың қыстауға қарай көшеді. Өз жұртына қайта оралады. Қызылорда облысы.

ЕСІ

30 қаңтар

ƏҢГІМ Ң І Т Т Е И ƏДЕБ

2013 жыл Көлеңке түспейтін, көлеңке баспайтын кеңістік бар ма, сірə? Көлеңкенің түртүсін, бейімделгіш сиқырын да түгесе алмайтындаймыз. Кейде өз көлеңкеңнен де шошып кететінің есіңнен шықпас. Қыр соңыңнан қалмай, құдды, өзіңнің елесіңдей боп, жаның мен тəніңе жабысып алып, жанамалап жыбырлай жымысқыланып, басқан ізіңді аңдитынын қайтерсің? Шіркіннің сұлбасы сұсты! Осы сағымдай сусымалы көлеңкенің кітап оқып еліте түскен оқырманның ойына кіріп алып, үрейін түртіп оятатын шайтандай шатағына қай жүйке жұқармас? Жемсауына жылжытып, жұтып жіберетіндей. Ақ пен қара тəрізді көлеңкенің де күнгейі мен күңгіртті жағы алмасып жататын тылсымы жоқ па екен, осы?! Əлде, көлеңке ұғымы өңкей салбыраңқы қараңғылықтан тұра ма? Пенденің қара құзғын қарақшысы һəм көрбілтенің күйелеш ысы шығар? Қайткенде де көлеңкеге ықылас түспей қойды-ау. Жүректі қанша жылытып, жібіткің келсе де көлеңкеден суық ызғар шашып тұрады. Əсіресе, ой-санаңды бүркемелеген көлеңкеден төбе құйқаң шымырлап кетеді. Сонымен əдебиеттің де көлеңкесі салтанат құрып тұр екен-ау! Батыс прозасында көлеңкемен шайқастың не бір шытырман сюжетті шығармалары бар екенін қайда жасырарсың. Көлеңке де тіршілік иесі секілді... Əлдебір нысансыз оның салтанат құруы екіталай екен. Яғни, себепсіз салдар болмайды. «Көлеңкелер патшалығы» – белгілі жазушы Тұрысбек Сəукетайдың хикаяттар мен əңгімелер жинағы. Оқырмандарын тапқан орайлы дүние. Ойлы перне, сыршыл сағақ. Дір еткізер сезімге бай. Қорқынышы мен үрейі қоламтасында мүлде өшіп болмағаны тағы сезіледі. Оқып отырып кейіпкер тағдырымен тамырласып кетесің, өрмекшідей өріп жүрген көлеңкелерді байқап, мына өмірге келгеніңе өкінесің. Немесе кітапты оқи, тоқи отырып көлеңкелер кемесімен жүзіп жүргендей ойға кенелесің. Көлеңкелер патшалығындағы көмескі іздерден сыр түйіп, сыралғы бола бастағаныңды аңғармай да қаласың. Себебі мына өміріңнің жүзін жапқан көлеңкелерді бір деммен үрлеп, аршыған жұмыртқадай аппақ ете қою мүмкін болмаса да күнгейге жоныңды жылытып, əлсіреген əліңді жинап, көмескіленген пердені ысырып тастауға талпынатының заңды шығар. Сөйтіп, кейіпкеріңмен жақтасып, көлеңкелермен шайқасып, өнетін де, өнбейтін де іске шатылып кете барасың. Бəрібір көлеңкесіз өмір сүруге болмайды екен... Көлеңкесіз дүние ғапыл екен. Көлеңкесіз ғұмырдан қашу үшін ғайып болғаның абзал. Қасіретті көлеңкенің айықпас лаңы да. Бұл фəни қымбат. Сосын да көлеңкеңді амалсыз сүйретіп-ақ жүре тұрғың келеді... Аталмыш кітапқа «Құзғын тойған қыс», «Мұң перделеген терезе», «Бесінші «Б»-дағы Бетховен», «Көне сурет» хикаяттары мен «Көк автобустағы кішкентай жолаушы», «Қаңтардағы жылымық» əңгімелері кіріпті. Бұлардың денінде қазақ елінің соңғы жарты ғасырдағы басынан өткерген қилы заман, қиын кезеңдері суреттеледі. 1930-жылдардағы ашаршылық, сталиндік қуғын-сүргін, атом бомбасының зардаптары, т.б. көкейкесті тақырыптар шығармалардың қызыл тініндей боп түзіледі. Жазушы сонымен бірге замандас бейнесін сомдауда қайғы мен қуаныш, арман мен үміт желілерін ажырамас ұғыммен үндестіре баяндап, көлеңкелі өмірдің шаттықты, сəулелі тұстарын мəн-мазмұнмен даралай білген. Қандай бір ұтылысты да ұтысты, қапылысты да ұрымтал детальдарды күнгейлі, көлеңкелі бірегей сүзгілерден сынапша сұрыптап өткізіп, сапаластыра алуымен алуан қырлы шеберлік танытады. Қос параллель – тоғышарлық пен дарқандық, қысастық пен кеңдік, зұлымдық пен мейірімділік, аярлық пен адамгершілік, топастық пен елгезектік, т.б. қапталдас қарғыбаулы таңбалардың итжығысын көркемдік тезіне сала отырып, тіл сиқырымен бедерлейді. Бір жеңіліс, бір жеңіс. Тазарып, таңғажайып түрленіп қапысын таптым-ау дегенде, əттең, көлеңкелі сұлбаларға жан бітіп, ирелеңдей бастайды... Жазушы да жан иірімінің қақтығысына қапысыз түсіп кетіп, сөзбен паршаланып, жұлмаланып, жүдə, жауынгерлік əддімен, айла-тəсілмен жерден қиралаңдап, итініп тұра бергенде, уай, неткен ажырамас тіміскі «кескін» еді, көлеңке де бауырына кептеліп, кенет күш жиып, өзінің сүйеушісіне айналып, бар болмысын икемдеп, иектеп ала қойғанын қайтерсің. Бұл көлбеңдеген көлеңкелер кімдікі? Өзінікі ме? Өзгенікі ме? Мүмкін, түзуі өзінікі, қисығы басқаныкі шығар? Қалай ажыратпақ? Міне, түрегелді. Бəрекелді! Мінсіз-ақ! Оу, сонда ілесе ербиген көлеңкеден нендей кемшін сезіледі? Байқайды, əйтеуір өзіне жақпайтын қылығы бар. Жаңа ғана іштей теке-тіреспен қырық қабақ боп, шатысқаны қайда! Сол мерездігін кешірер ме көлеңкесінің?! Кешірмейді! Бітті, енді оны қосағына ешқашан алып, ерітпейді. Дара соқпақпен – ақ жолмен өзі ғана жалғыз жүріп өтуге құмбыл. Бірақ... көлеңкеден ойыңды да, сезіміңді де жасыра алармысың, түге! Қашан құтылады? Көлеңкенің демі бар ма? Жүрегі ше? Ол тіпті, жымдасып біткен нақпа-нақ өзі шығар... Өзін өремқаптырмай, ербеңдеуден бір талмайтын шығар-ау, мына жымысқы түрімен?! Жазушы аңғарымпаздығы, түйсігі, сезгіштігі, көріпкелдігі, көнбістігі – осынша бесқаруымен сайма-сайланып «Көлеңкелер патшалығында» əрі-сəрі ойға кенелтеді. Құдай-ау, осы адамдарда не мін бар? Əлде көлеңкелері ғана кесірлі ме? Мына жалғанда адам болып қалудан асқан бақыт жоқтығын білсе де көлеңкелерсіз бірдеңесі жетіспей тұратындай елегізиді келіп. Бар кінə өзінен шығар, бəлкім, көлеңкесін дос еткен. Көлеңкесінен ажыраудың амалын қалай табады? Ол жағын шаранасында шырмалып жатып ойлануы керек еді. Күнəсіз шағында... Енді кеш шығар... Сірə, аса мінсіз пенде ғана көлеңкесіз болуы бек мүмкін... Бəлкім, періштеде ғана көлеңке болмайтын шығар... Қаптаған көлеңкенің жыбыры «Құзғын тойған қыс» хикаятында жон арқаны құмырсқаша шағып, көңілді пəс етеді. Ақсирақ аштық. Билік бұғалығына аяусыз буынған тұтастай ауылдың күйреуі. Қаншама отбасы қолдан жасалған зобалаңға жұтылып кетті. Алтын білезігін қап түбіндегі арпаға айырбастап, үйдегі бала-шағасының қамы үшін жанын шүберекке түйіп, бұрқасында жолға түскен бейбақ ананың ізін аңдушы қапылыста оның алқымын саусақтарымен аяусыз сығымдап жіберіп, жанын қиды... «О,

сұм дүние, істетпеген нең қалды!!!» – деп əлгі қанішер көлеңке боранға сіңіп бара жатты. Автордың осы төте соққан зауалдан зəрезап болған көңіл-күй шеменін шерлі шертуінде де астарлы мəн жатқандай: «Əлде өксік, əлде зар – күңіренген дауыстың тарғылтарғыл жаңғырығын соңына ертіп, қараң-құраң

əдейі жұмарласып айқаса кетіп, астына түсіп қалған болып еді, əлгі Əйəшің жалма-жан шалт қимылмен қарсыласын қағып жіберіп, езіп тастардай қонжия кеткені. Содан Жұмаштың əкесі қаһарына мініп кеп, қонжықты қақ маңдайдан атып тастайды... «...қызара балқыған Күн Əйəштің тамшы қанындай көкжиекке тамып бара жатты». «... Бірақ, мен (Сұлтан сөзі – Қ.Ə.) қазір кішкентай құм төбенің басынан, өзімнің еңбектеп шыққан Биігімнен осынау өзгермеген дүниеге өзгерген көзбен, өзгеше көңіл-түйсікпен қарап тұрмын». Көлеңкелі бейне есейіп келе жатыр-ау! Суреткер Тұрысбектің тұрлаулы талантының алмастай жарқылы қай шығармасынан да гауһартастай көз арбайды. Идея мен көркемдіктің қабысуы, сюжеттік сарабдалдық, композициялық шымырлық, тілдік тереңдік қай тақырыпты да кестелі күйде алып шығуға көмектеседі. Жоқтан бар жасайтындай шеберлік қисынсыздан қиюлап ою-өрнек салады. Лағыл маржанға кім тамсанбайды. Көкірек көмбесіндегі білмекке бұлқынысты ширықтыратын əуестік шоғы отша маздап жөнеледі. Тəлім мен тəрбиенің, та-

www.egemen.kz

Туындының ғұмыры оның көкейкесті мəселені адам жанының не сан қатпарларын қамти отырып, шеккен моральдық азабының өтеуіне сай іс-қимыл полотносын жасауына қаншалықты байланысты екенін түйсінген абзал. Сыдырта баяндаумен бықсыған шала шоқ оқырманның жанын жылыта алмайтыны кəдік. Нақтылық көркемдіктің шарты болмағанымен, қасаңдықтан, сенімсіздіктен арашалап қалар фактілер жиынтығы ретінде жазушының өзгеше шешіміне жан бітіретін дəлдік синонимі. Осы реттен келгенде қаламгер Т.Сəукетай талантының өткір сəулесі «Көне сурет» хикаятында алмастай жарқырайды. Трагедиялық сюжет жүрекке салмақ салады. Екі баласын соғыс жұтып, енді кенжесі Ақжанды отыз жыл бойы күтіп жүрген Күлиман ананың ыстық мейірімі мен шексіз қажырына қайран қаласыз. Ана үміті үзілмейді екен. Үмітпен белін байлап өткізген осынша қаралы жылда ол жарықтық көрмеген өмір құқайы жоқ шығар. Ауылдастарының «қара қағазды» жасырып келгенін өз құлағымен кейін есіткен бейбақ қапыда жантəсілім етті. Күні кеше ауылда жауынгерлерге орнатылған

ґлбеѕдеген ґлеѕкелер імдікі?

Қайсар ƏЛІМ,

«Егемен Қазақстан».

теңселген көлеңкені қара түн лезде қылғып қойды...». Теңселген көлеңке! Тентіреп бір түйір дəн іздеген көлеңке! Көлеңкенің иесі кім екен? «...жас келіншектің тарқатылған қолаң шашы аппақ қардың бетінде жайыла толқып, желбіреп жатыр». Марқұмның соңында қалған күйеуі мен баласын да қатыгез тағдыр аямады. Қаңғыбастар үйінің ауласына баласын тастап безген дəрменсіз əке көлеңкесі кешікпей айдаладағы шөмелені паналап, жығыла сүрінген еді. Ол бейбақ үсіп өліп, көлеңкесіз қалды... Үймелеген құзғындар көздерін ойып жеп, тояттанды. Қарқ-қарқ етіп қанаттарын ауыр қағып аспанға көтерілген құзғындардың қампиған қарындарының сұлбасы кө леңкесімен зорайып көрініп, зəре-құтты қашырды. Ауыл басқармасының астына мінген атының жас тастаған тезегінен дəн теріп жеп, əбден кенезесі кеуіп, құр сүйегі шодырайған бір топ адам кеңсеге кіріп, байбалам салды. «Тұнық суды лайлап отырған сендерсіңдер», – деп тап-тап берісті бастыққа. Жоғарыдан түскен астықтың аштан қырылып жатқандарға бұйырмай, мініс атының мелдектеп жемделуін саясаттың кертартпа салқынына сыйдырған олар «Тұп-тура Сталин жолдастың өзіне жазамыз», деп өрекпіп жатты. Сталин деп арқа тұта еңіреген, саудыраған тірі аруақтар ышқына шыға бастағанда сыртта əлдене көлеңкелер қараң-құраң етіп, жасырынып қалғандай болған... Кімнің көлеңкесі? Елеске оранған көсемнің көлеңкесі болып жүрмесін? Сондай көлеңкеден де əділдік, араша күткен байғұстар бастық атының ізімен тырбанып, аракідік тастаған жас тезектен дəн шұқылап, ауыздарына салып жатты... Əне, маңайды аштық көлеңкелері бүріп, бүркемелеп, жалмап бара жатты. Жазушы Тұрысбек Сəукетай психологиялық талдамалы туындылардың хас шебері ретінде танылып қалғандығын «Мұң перделеген терезе» хикаятында дара қолтаңбасымен дəйектеп беріпті. Бала Сұлтанның көзімен мына мұңды дүниеге зер сала қарап, өзіндік түйсігімен тұшынғысы келеді. Пердесіз терезеден өмір көлеңкесі онша аңғарыла бермейді екен-ау! Шаруашылық маманы неге қиырдағы шопан ауылына келгіштей береді?! Түнемелік жар жиегіндегі қаңтарылған арба əлдебір арсың-күрсің ентікпе қимылдан шатқалдан шоңқая құлағалы тұрғанынан сұмдық бір сыр түйген əкесінің жас келіншегі бар осы отбасынан күтпеген жерден ошарыла аттанып кетуінде нендей гəп бар? Басшының жымысқы, əдепсіз, əңгіртаяқ, ұябұзар оспадар кəззаптығына жүрегі шайлыққасын, көрсеткен наразылығы екен. Түннің қою тəніне де сондай күйелеш көлеңкелер өшпестей жара салып кететінін қайтерсің! Бала Сұлтан кейбір адамдарды көлеңкелі мүсін, жасанды бейне ретінде қабылдай бастағанын аңғарады. Бауыры қатты сырқаттанып қалғанда ферма бастығының ауруханаға жеткізуге көлік бермей қоюын түсіне алмай əлек. Жап-жақсы, былайша жұртқа қадірлі басшының бұл мінезі бөтен біреудің көшірмесі сияқты боп көрініп, тіпті сол мейірімсіз кісіні сүлесоқ сүйретпе көлеңкеге теліп қойғаны есінде. Оны көре қалса сүйкімсіз біреумен – сезімсіз, селтеңбай көлеңкеге ұқсатып, жиіркеніп кетеді. Оның қатыгездігін өмірі ұмытпас... Əкесі мылтық кезеніп көндірмегенде, іс насырға шабар ма еді. Аюдың қонжығын асырап алып, оны Əйəш деп атап, үйретінді қылғалы бері Сұлтанның өмірге аңғарымпаздығы еселеніп кеткендей еді. Ой-пой, балалар алдындағы беделі қалай өсті десеңші. Суқаны сүймейтін кейбір сүмелектерді қонжығының маңайына жуытпай қояды. Əсіресе Жұмашты ыммен-ақ тұмсықтан ұрғандай етіп, тұқыртып тастайды. Өзіне қарсы шығатын текекөзден өшін солай алып жүр. Ол да мың айлалы қу. Қонжығын бір қап мейізге айырбастап алғысы келген амалынан түк шықпады. Өшіккені ме, тəтті орнына бұрыш жалатып, қонжығын қорсылдатып, ұятқа батырғанын қалай ұмытар? Жауырыны жерге тимейтін Жұмашқа ызасы өтіп, бір қулыққа басты. Өзімен ойнап, ұстаса кеткен адамға атылып, жығып салып үстіне қона кететін əдет үйретті қонжығына. Бір жолы Жұмашпен

лап пен талғамның тепе-теңдігі бұзылса, сыңар ескекті қайықтай толқын жарып түзу жүзе алмайтын күйге түседі. Осындай күндіз-түні жүйкесін кеміретін күйкі тірлік уағыздарынан жас жүрегі шайлыққан мектеп оқушысы өмірге мəңгүрттей икемделіп кеткенін жазушының «Бесінші «Б»-дағы Бетховен» хикаятынан оқып біліп, алғашында күйреуік сезімге малтығып қалатынымызды жасырып қайтейік. Мұрат баланың Бетховен аталып кеткеніне ешкім пысқырып қарамайды. Əке-шешесі пианиноға таңып қойып: «біздің бала атақты музыкант болады» деп желдей ызылдап насихаттауынан дəнеңе өнбейді. Атасы ашынып айтатындай, жеті атасында жоқ əн-күйдің бұған ғайыптан қона қалуы екіталай-ау, сірə. Бірақ болмайтынды болдыртқысы келеді ата-ана. Діңкелетеді баланы. Мұрат бұл өмірде Мұрат болудан қалып барады. Оның қыр соңынан желімделіп Бетховеннің көлеңкесі сырғып жүр. Үйіне келген қонақтар ас-суды ішіп отырып мақтағанда жерге түсірмейді желпінтіп. Мұрат сонда өз көлеңкесі – Бетховенге қарап масайрайды дейсің. Өзін шын «бетховенше» сезінеді. Тыңдармандары алдамайтын шығар... Көлеңкесі де екіжүзділік жасамас. Себебі алдымен жан-жүрегіне жақыны да көлеңкесі боп кетті емес пе? Мұрат бара-бара жетексіз өмір сүре алмайтындай күй кешті. «Көрген жұрт, «Па, шіркін, мынау пəленше-екеңнің баласы ма!» деп, таңдай қағатындай азамат қып өсіргісі келер, көкем мен апам. Қысқасы, мен олардың қиялынан құйылып шығуым керек!..» Осылай ойлайтын жеткіншек көлеңкедей ілмиіп, қасынан қалмайтын Бетховеннен кейде ақыл сұрағысы келеді. Қалай ұлы музыкант болмақ? Көлеңке мылқау. «Өзіңе ғана байланысты ғой» дегендей ишара жасайды... Түсініп көр. Амалсыз өгей атасының бауырына тығылып, маңынан шықпайды. Көп бөлменің құйтақандайы ғана атасыныкі. «Мал дауысын естімесем күнім қараң қалар», деп кемпірінен айырылғасын қалаға зордың күшімен келген атасы алғашында «Түтін иіскемесем, өтім жарылып кетер» деп аулада от жағып отырыпты. Бірте-бірте көндіккендей. Бас жағында транзисторы қазақша самбырлап тұрады. Мұқабасы жұлым-жұлым «Батырлар жыры» жан серігіне айналған. «...кереуеттің үстінде көзін бір ашып, бір жұмып бүрісіп жатқан атама қарсы қабырғадағы суреттегі əжем жаулығы ағараңдап мұңая қарайды». О, бескүндік өмір! Кезінде көлеңкесіндей ербиіп жанынан қалмаушы еді ғой кемпірі... Енді сол көлеңкеге зар болып қалды ғой... Көлеңкесінің өзінен мейірімі төгіліп тұратын жарықтық-ай десейші! «Ал əжеңнің артында ұмытылмайтындай несі қалды?– деп Мұратқа сынай қарайтын атасы. – Қазан-ошақтың басында жыбырлаған бір қара кемпір өтті-кетті. Тек менің ғана есімде, тек менің ғана түсіме енеді. Ертең менің көзім жұмылса, еске алып, тым болмаса, жұма күні бірауыз аятын бағыштар кім бар?..». Иə, ол тұс Құранды арапша тақпақ деп, маңызын кемітіп түсінетін теріс заман еді ғой. Атасының болмысынан ғана имандылық елесі сезіліп тұратындай еді-ау. Ессіз сүюдің не екенін Ахметхан деген жігіттің Айжан апасына ғашық болуынан түйсінетін күйге жетті Мұрат. Солардың арасындағы махаббат хикаятына қанық бола жүріп, талай қызық оқиғаға тап болды. Қараңғы түнде түзге шыққан мұны апасы санап, қапшықпен тұмшалап əйелдікке алып қашқаны бар. Ахметханның комсомолға өтердегі өлермендігі өз алдына. Комиссия бастығы: «Кімді сүйесің?», «Кіммен біргесің?» деп сұрайды. Устав бойынша, «Отанымды сүйемін, халқыммен біргемін» деп жауап беру керек қой. Ал Ахметхан болса қос самайынан «бетім-айлап» тұра қашқан терді жеңімен бір сүйкеп алады да: «Мен... Мен Сəрсенбаева Айжанды сүйемін!» – деп төбеден ұрғандай қойып қалады. Сол Ахметхан өзінің əскери борышын өтеп жүріп ерлікпен қаза тапқанын естігенде Айжан апасы есінен танып кетті. Сүймейтін секілді еді, сүйеді екен!.. Бұл қайғы Бетховен-Мұратты шерімен толқытты. Төргі бөлмеге кіре сала пианиноға жармасты... Көлеңкесі емес, дəп Өзі əлдебір мөп-мөлдір мұңды əуенді дірілдетіп қалықтата бастаған секілді!..

ескерткішті менің Мақсұтымның бейнесі деп, дəлелдемек болған шарасыз кейуананың соңғы үмітін əлдебір оспадардың тосыннан айтылған бүкпесіз шындығы қиып жіберіп еді... Енді жер басып неге жүреді, құдайым-ау?! Қозы-лағы мен мысық-күшігіне дейін кенжесі Ақжанның есімімен атап, өзін-өзі алдарқатқан опасыз тірлік, бір-ақ сəтте жалп етіп өшті... «Иесін жоқтап маңыраған «Ақжан» қозының, мөңіреген «Ақжан» бұзаудың, ұлыған «Ақжан» күшіктің зарлы үні күркіреп өткен сонау бір сұрапыл соғыстың жаңғырығындай өліараның қара түнін күңірентіп тұр», деп күрсініспен тəмамдалыпты хикаят. Соғыс көлеңкесін ғұмыр бойы серік еткен зарлы да шерлі ананың қайғысын ешкім көтере алмас еді... Нендей салмақты да Ана белі қайыспай көтеріп алады екен-ау!.. Балауса өмірдің қисынсыз қылықтары мен қауесетті қатерлерінің жас жанды жаншитын салмағы («Көк автобустағы кішкентай жолаушы»), ұстанымсыз күн кешудің келеңсіздіктері («Қаңтардағы жылымық») осы əңгімелерде шеберлікпен өрілген. Тəтті сағыныш, мұнартты мұң, селкеусіз үміт-арман, келешекке талпыныс, өтпелі өкініш сананы қалай сарғайтатынын саралайсың. Соңғы əңгімедегі мына эпизодқа қараңызшы: «Айтар сөздерін саптап, қабақтарына қайғының бұлтын ұялатып үйге таяп қалған кезде, алдарынан біреу шығып: «Ойбай, əкесі емес, бастықтың өзі өліпті!» дейді. «Е, ендеше несіне барамыз!» деп жұрт тарап кетіпті...» Неткен сұмдық! Ылғи бір жапырылған жалбақпай көлеңкелер көңілді құлазытып жібереді. ...Сонымен, «Көлеңкелер патшалығына» сырғытпа саяхатымыз аяқталып та қалыпты... Қазақ прозасының тұншығып барып-барып, демін тереңнен алып, ауыр күрсініс, шадыман шаттықты төңкерісті кезеңінің – Тəуелсіздік тамырының тереңге салуының шоқтықты асқарындай болып «Айқараңғысы» ро маны қоғамымызды елең еткізгені бар. Бұл – сипаты ерен, табиғилығы басым, намыс найзағындай, жасындай жарқылды роман «соңғы жылдары соқталы дүние тумай кетті» деген орынды алаңдаушылықты сабасына түсірген, мықты суреткерліктің жемісі боп саналатын көптомдықтардың беташары іспетті салиқалы дүние. Яғни, Тұрысбек Сəукетайдың қазақ əдебиетіндегі жаңашыл жазушы екендігін нақтылап, бастамашыл рөлін орнықтыра түсетін айғақты мысал осы туындысы еді. «Қилы тағдыр» романдар топтамасының бірінші кітабы болып есептелетін «Айқараңғысы» кең пішілген ойлы жобаның ерекше жаратылысты, торсық шеке тұңғышындай əсерге бөлейді. Оқырмандар пікіріне сүйенсек, шынында да бұл роман заманның ең ауыр қасіретнамасын қайғы жұта отырып, қан жылата жырлауымен, өрт шалған намыстың өртеңдегі өскіндей қайта тіріліп, желкілдей көктеп, жайқала көтерілуін, қасиетті де қаһарлы арожданның ұлттық шарыққа алмастай боп қайта

қайралуын көркемдік, азаматтық, еркіндік, жанкештілік пафоспен биік тұғырлы етіп, тарих тыл сымының бази сіне тұлғалы кү йін де, болаттай бе рік қондырылған туынды. Бұл кітапты оқи отырып, Желтоқсан көтерілісіндегі əділдік пен бостандықты ту еткен қайсар мінез жастардың пассионарлық адуанының мұқалмасына, діттегеніне жетпей қоймайтын жаужүрек, қопарылмалы қимыл-əрекетіне тəнті бола түсесіз. Бұл роман туралы кезінде Қазақстанның халық жазушысы Əзілхан Нұршайықов тұщымды пікірін білдірген еді. «Айқараңғысын» қазақ əдебиетінің ХХІ ғасырдағы мол олжалы туындысы ретінде бағалады. «Айқараңғысы табиғаттың өз түзілуінде таңғажайып өзгеріске түсетін, тартылыс əлемінің əлеуеті одан бетер күшейіп, соны сипатқа – жаңа ай тууының сəулелі сатысының басталар тұсындағы өзгеше түлеп, түрленуге дайындық жүргізіліп жататын ауыспалы кезеңі ғой. Ендеше мына Тұрысбектің «Айқараңғысы» романы да қызыл биліктің эволюциялық бағынышты дамуының шынжырын бытырлата үзіп, еркіндікті аңсаған буынның төңкерісшілдікке саналы түрде баруын барынша көркем əрі шыншылдық тұрғысынан шежірелеп берген өте құнды туынды дер едім. Бұл романның ғұмыры ұзақ боларына сенемін. Жəне Тұрысбек Сəукетайды қазақ романистерінің беделді тұлғасына айналуымен шын жүректен құттықтаймын», деген Ə.Нұршайықов пікірі біраз жайтты аңғартса керек. Естіген құлақта жазық жоқ, Əзағаңның: «Тұрысбек бауырым осы романымен классикалық дүние жасады. Бұдан əрі жазбаса да осы «Айқараңғысымен» қазақ əдебиетінің тарихында қалар еді», деп ағынан жарылғанының куəсі болған едік. Сондай-ақ белгілі жазушы, ғалым Нұрдəулет Ақыштың берген бағасы да елеулі: «...Бір оқиғадан екіншісі салалап туындап жататын сюжеттік желілер, саяси мəселелерді өзек еткен əлеуметтік-имандылық тартыстары. Қанық суреттермен, соны детальдармен сырт келбеттері де, ішкі əлемдері де айқындалып қалатын толымды персонаждар. Ал осы көркемдік болмысты өрістетуге полигон рөлін атқарып отыр ған тақырып – 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы. Осынау тарихи мəселенің төңірегінде топтастырылған көркемдік кешендер шоғыры аталған романды елеулі деңгейге көтеріп тұр». Иə, бұлар субъективті пікір десек те, қалың оқырманның туындыны оң бағалап жатқанын ескермеуге тағы болмайды. Бұл роман тарих сахнасына шыққан нақты тұлғалар мен əдеби кейіпкерлердің жан-дүниесіндегі санқилы сапырылысқан сезім-күйлердің мейлінше шынайы бейнеленуімен құнды. Оқиға алаңы – əр оқырманның іс-қимыл аламаны дерліктей боп, баршасын рухани жымдастырып жібереді. Ертеңгі тəтті арман мен жарқын болашақ жолындағы егес пен күрестің бел ортасында өзіңіз жүргендей қаныңыз қайнап, жаныңызды ел мүддесі үшін шүберекке түйіп тастайсыз. Композициялық түзілім мен суреткерлік тəсілінің саналуандығы һəм серпінді тіл нақышы шығарманы дəстүрлі қазақ романдарынан оқшаулап, бағын асырып тұрғандығын жəне мойындауымыз керек. Ал бұл романда Желтоқсан көтерілісі көлеңкелерінің де қою, баттасып жағылған тұстарын аңғармау еш мүмкін емес. Көлеңкелер сейілгенде, көп тұлғаны жыға танып, бетті басқан хал кештірді-ау!.. Сөз құдіреті осы болар! Жазушы шеберлігінің ұшқыны шымырлап бойға жайылады. Талантты, іске деген сүйіспеншілігі ересен жазушыға үлкен мұратты жолда ешнəрсе кедергі бола алмайтынына көз жете түседі. Солай болыпты. Ай қараңғысынан соң да маңайын сүттей сəулеге орап, қасиетті сұлу Ай өзіне назар аудартып, салтанат құрмайтын ба еді... Балпанақтай ірі, іргелі туындылардың балапандай нəзік ізашарлары болуы заңды құбылыс. Тұрысбектің «Сүт кенже», «Айлы түн еді», «Қайыңдар, аппақ қайыңдар» прозалық кітаптары қалыптасу үстіндегі таланттың көркемдік əлеміне тыңнан түрен салған бақ-таланды туындылары. Одан бергі «Жанартаудың жалыны», «Шаңырақтан түскен күн» хикаяттары мен «Желқайық» сияқты кең тынысты романы байыпты прозаның сенімді сарбазын көзге елестетеді. Сондай-ақ талғампаз аудармашы көптеген шетел прозашыларының туындыларын иін қандыра тəржімалап, 200-ден астам көркем фильм сценарийлерін қазақшалады. Ал «Көне дүние кемеңгерлері» атты əпсана-эсселер кітабы індете дерек жинап, еркін баяндауымен қызықтырып, ынтықтыра тартады. Оның қаламының ұтырлы қуатынан шынайылықпен суарылған шығармалар туралы əр кезеңде Ғ.Қайырбеков пен М.Мағауин, Р.Тоқтаров, т.б. əдебиет білгірлері жылы лебіз айтып жүрді. Замандасы, қайнарлы ақын Қорғанбек Аманжолдың жазушы Тұрысбек Сəукетайдың суреткерлігі хақындағы ой-толғаныстары өз алдына өркештеніп тұрады. Мұндай жарияланымдардан оқырмандарының сүйіктісіне айналған жазушының əр қырын жетік танып-білуімізге көп мүмкіндік ашылады екен. Дегенмен, Тұрысбек шығармашылығы туралы кəсіби сыншыларымыздың кең толғап, көсіле айтар сөзі əлі алда екеніне бек үміттіміз. ...Құнды сөз құнарлы ойдан туады. Тұрысбек – ойшыл жазушы. Оның шалқар ойын кестелі тілі өрнектеп байытып, келіскен көркемдікпен кемелдендіре түседі. Бұл, міне, даралық! Ой дарқандығы! Асылы, қолтаңбасы бөлек суреткер уақыт сынына берік. ...Ал өмір бар жерде көлеңкелер өшпейді. Шамның жарығы түбіне түссе, қаламның көлеңкесі кеңістікке шашырап, ойды шиырып, ширықтырады! АСТАНА – АЛМАТЫ. –––––––– Суретте: Тұрысбек Сəукетай.

Республикалық мүлікті мүліктік жалға (жалдауға) беру бойынша тендер өткізу туралы ақпараттық хабарлама Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің «Алматы мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті» мемлекеттік мекемесінің Жетісу филиалы 2013 жылғы 19 ақпанда республикалық меншіктегі нысандарды мүліктік жалға (жалдауға) беру бойынша тендер өткізеді Тендер мына мекен-жайда болады: Алматы қ., Желтоқсан к-сі, 114. Тендер өткізу уақыты: сағат 11.00. Тендерге мына нысандар ұсынылады: 1. Тұрақжай, жалпы алаңы 89,1 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Ұйғыр ауданы, Шонжы ауылы, Құдайбергенов к-сі, 61. Баланс ұстаушы – «Алматы облысы бойынша салық департаменті» ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 38558 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 19279 теңге. 2. Тұрақжай, жалпы алаңы 10 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Талғар ауданы, Талғар қ., Бокин к-сі, 30. Баланс ұстаушы – «Алматы облысы бойынша салық департаменті» ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 4327,50 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 2164 теңге. 3. Тұрақжай, жалпы алаңы 12 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Іле ауданы, Өтеген батыр кенті, Титов к-сі, 9а. Баланс ұстаушы – «Алматы облысы бойынша салық департаменті» ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 5193 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 2597 теңге. 4. Тұрақжай, жалпы алаңы 6 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, орналасқан мекенжайы: Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Ұзынағаш ауылы, Мəжитов к-сі, 10. Баланс ұстаушы – «Алматы облысы бойынша салық департаменті» ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 2596,50 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 1298 теңге. 5.Тұрақжай, жалпы алаңы 12 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Ұйғыр ауданы, Шонжы ауылы., Қасымбеков к-сі, 35. Баланс ұстаушы – «Алматы облысының əділет департаменті» ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 5193 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 2597 теңге. 6. Тұрақжай, жалпы алаңы 9 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Талғар ауданы, Талғар қ., Бокин к-сі, 30. Баланс ұстаушы – «Алматы облысы бойынша салық департаменті» ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 3894,75 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 1947 теңге. 7. Тұрақжай, жалпы алаңы 2,81 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Енбекшіқазақ ауданы, Шелек ауылы, Бижанов к-сі, 100. Баланс ұстаушы – «Алматы облысының əділет департаменті» ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 1216,03 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 608 теңге. 8. Тұрақжай, жалпы алаңы 7 ш.м., банктік жəне есеп айырысу-кассалық қызметтер көрсету үшін, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Ұйғыр ауданы, Шонжы ауылы., Құдайбергенов к-сі, 61. Баланс ұстаушы – «Алматы облысы бойынша салық департаменті» ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 3029,25 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 1515 теңге. 9. Тұрақжай, жалпы алаңы 32 ш.м., банктік жəне есеп айырысу-кассалық қызметтер көрсету үшін, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Балқаш ауданы, Бақанас ауылы, Бижанов к-сі, 25. Баланс ұстаушы – «Халыққа қызмет көрсету орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы РМК-ның Алматы облысы бойынша филиалы. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 13848 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 6924 теңге. 10. Тұрақжай, жалпы алаңы 12 ш.м., банктік жəне есеп айырысу-кассалық қызметтер көрсету үшін, орналасқан мекенжайы: Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Есік қ., Абай к-сі, 314 А. Баланс ұстаушы – «Халыққа қызмет көрсету орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы РМКның Алматы облысы бойынша филиалы. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 5193 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 2597 теңге. 11. Тұрақжай, жалпы алаңы 4,64 ш.м., банктік жəне есеп айырысу-кассалық қызметтер көрсету үшін, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Райымбек ауданы, Кеген ауылы., Момышұлы к-сі, нөмірсіз. Баланс ұстаушы – «Халыққа қызмет көрсету орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы РМК-ның Алматы облысы бойынша филиалы. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 2007,96 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 1004 теңге. 12. Тұрақжай, жалпы алаңы 9,1 ш.м., банктік жəне есеп айырысу-кассалық қызметтер көрсету үшін, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Қапшағай қаласы, Қонаев к-сі, 41. Баланс ұстаушы – «Халыққа қызмет көрсету орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы РМКның Алматы облысы бойынша филиалы. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 3938,03 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 1969 теңге. 13. Тұрақжай, жалпы алаңы 68,2 ш.м., банктік жəне есеп айырысу-кассалық қызметтер көрсету үшін, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Райымбек ауданы, Саты ауылы., Ұлтарақов к-сі, 38. Баланс ұстаушы – «Көлсай көлдері» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 14756,78 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 7378 теңге. 14. Тұрақжай, жалпы алаңы 7,7 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Талғар ауданы, Талғар қ., Бокин к-сі, 30. Баланс ұстаушы – «Алматы облысы бойынша салық департаменті» ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 3332,18 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 1666 теңге.

30 қаңтар

www.egemen.kz

15. Тұрақжай, жалпы алаңы 18 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Қарасай ауданы, Қаскелең қ., Жанғозин к-сі, 38 А. Баланс ұстаушы – «Халыққа қызмет көрсету орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы РМК-ның Алматы облысы бойынша филиалы. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 7789,50 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 3895 теңге. 16. Тұрақжай, жалпы алаңы 18,7 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Есік қ., Алтын адам аллеясы, 155. Баланс ұстаушы –«Алматы облысы бойынша салық департаменті» ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 8092,43 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 4046 теңге. 17. Тұрақжайлар, жалпы алаңы 160 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, «ЛА – 155/8» республикалық мемлекеттік мекемесі қызметкерлеріне қоғамдық тамақ ұйымдастыру үшін (асхана), орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Заречный кенті. Баланс ұстаушы – «ЛА – 155/8» республикалық мемлекеттік мекемесі. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 6924 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 13848 теңге. 18. Тұрақжайлар, жалпы алаңы 179,5 ш.м., барлық инженерлік-техникалық коммуникацияларымен бірге, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті «Шекара қызметінің академиясы» мемлекеттік мекемесінің қызметкерлеріне қоғамдық тамақтандыру ұйымдастыру үшін (асхана), орналасқан мекенжайы: Алматы облысы, Іле ауданы, Қараой кенті. Баланс ұстаушы – Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті «Шекара қызметінің академиясы» ММ. Жалдаудың бастапқы мөлшерлемесі айына 7767,87 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна 15536 теңге. Жалдау ақысының мөлшерлемесі өзіне коммуналдық қызметтер мен тұрақжайға қызмет көрсету шығындарын кіргізбейді, олар бөлек төленеді. Тендерге өткізу шарты мен жеңімпазды таңдау өлшемдері - Банктік жəне есеп айырысу-кассалық қызметтер көрсету үшін нысандарды пайдалану; - «ЛА – 155/8» республикалық мемлекеттік мекемесі қызметкерлеріне қоғамдық тамақ ұйымдастыру үшін (асхана 160 ш.м.) нысандарды пайдалану; - Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті «Шекара қызметінің академиясы» мемлекеттік мекемесінің қызметкерлеріне қоғамдық тамақтандыру ұйымдастыру үшін (асхана 179,5 ш.м.) нысандарды пайдалану; - Тендер комиссиясының шешімі бойынша нысан үшін жалдау ақысының ең жоғары сомасын ұсынған жəне тендерлік құжаттамада қамтылған барлық талаптарға сəйкес келетін тендер қатысушысы тендер жеңімпазы болып танылады; - Мүліктік жалға алу (жалдау) мерзімі – 1 жыл. Тендерге қатысушы ретінде тіркеу үшін мыналарды тапсыру қажет: Тендерге қатысуға өтініш, онда тендерге қатысуға үміткердің келісімі жəне тендер шартын орындау бойынша оның міндеттемесі жəне қосарланған конверттерде сəйкесетін шарттың қорытындысы қамтылуы тиіс. Сыртқы конвертте мына құжаттар қамтылуы қажет: 1) заңды тұлғалар үшін – мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куəліктің, құрылтай құжаттарының (құрылтай шарты мен жарғы) көшірмелері жəне салыстыру үшін түпнұсқаны міндетті ұсынумен салық төлеушінің куəлігі немесе аталған құжаттардың нотариалды куəландырылған көшірмелері; жеке тұлғалар үшін – жеке кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəліктің, жеке тұлғаның жеке басын куəландыратын құжаттың, салық төлеуші куəлігінің көшірмелері жəне салыстыру үшін түпнұсқаны міндетті түрде ұсынумен үй кітапшасы немесе аталған құжаттардың нотариалды куəландырылған көшірмелері; 2) акционерлік қоғамдар үшін – бағалы қағаздарды ұстаушылардың тізілімінен көшірме үзіндіні; жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер үшін – серіктестік қатысушыларының тізілімінен көшірме үзіндіні (серіктестік қатысушыларының тізілімін жүргізу жағдайында); 3) шетелдік заңды тұлғалар үшін – қазақ жəне орыс тілдеріне аударылып нотариалды расталған құрылтай құжаттары; 4) кепілді жарнаның аударылғандығын растайтын төлем тапсырмасының көшірмесі; 5) өтініш беру сəтінде салықтық берешегінің болмауы туралы салық органынан анықтаманы. Ішкі конвертте үміткердің жапсырылған конверттегі тендер шарты бойынша ұсынысы қамтылуы тиіс. Ішкі конверт өтінімдер беру сəтінде жабық болуы жəне үміткер оны мөрлеуі қажет. Өтініштер қабылдау тігілген түрінде жалға берушінің мекен-жайына құжаттардың ұсынылуымен, беттері нөмірленіп жəне соңғы беттеріне қол қойылып жəне мөр басылып расталуы тиіс (жеке тұлғалар үшін – егер мұндай болса). Кепілді жарна Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің «Алматы мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті» ММ-нің депозиттік шотына енгізіледі, ИИК KZ790705012170167006, БИК ККМFKZ2A, СТН 092200236234, КБе 11, мекеме коды 2170167, КНП 171. Тендер жеңімпазымен шарт тендер хаттамасына қол қойылған күннен бастап күнтізбелік 10 күннен кешіктірілмей жасалады. Тендер өткізу туралы хабарлама ресми жарияланған күнінен бастап тендер нысанымен танысу үшін барлық сұрақтар жəне тендерлік құжаттаманы алу бойынша Алматы мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаментінің Жетісу филиалына мына мекен-жайға хабарласу керек: Алматы қ., Желтоқсан к-сі, 114, 25 жəне 26 бөлмелер. Анықтама алу телефондары: 267-7026, 267-70-39, 267-70-50. Тендер қатысушыларын тіркеу тендер өткізу туралы хабарлама жарияланған күннен бастап жүргізіледі жəне тендер өткізуге дейін бір жұмыс күні ішінде, яғни 2013 жылғы 18 ақпанда сағат 11.00-де аяқталады.

2013 жыл Спорт

Жарыстар кїнделігі ДОПТЫ ХОККЕЙ. Швеция мен Норвегияда басталған əлем чемпионатының алғашқы ойынында Ресейден 4:6 есебімен ұтылып қалған Қазақстан құрамасы екінші кездесуін беташар матчта Финляндия хоккейшілерінен 5:3 есебімен басым түскен шведтермен өткізген еді. Бұл кездесуде 2:9 есебімен алаң иелері басым түсті. Осы күні Ресей Норвегияны 12:0, Финляндия Беларусьті 21:2 есебімен ұтты. Ал кеше кешке, 29 қаңтар күні Қазақстан құрамасы Норвегия командасымен кездесті. Қазір аталған командалардың бəрі элиталық «А» тобында өнер көрсетуде. Олармен бірге бұл топта Норвегия мен Беларусь командалары да бақ сынасуда. Чемпионатта осы командалар бірбірімен ойнап болған соң, араларында үздік нəтиже көрсеткен 4 құрама жартылай финалда тағы кездеседі. Сонда жеңген елдің ойыншылары финалда, ал жеңілгендері қола жүлде үшін таласады. Ал 5-6 орын алған командалар «А» тобында қалу үшін күш сынасады. Осы матчта ұтылған команда келесі жылғы əлем чемпионатында АҚШ құрамасын алмастырып, «В» тобында өнер көрсететін болады.

КҮРЕС. Ресейдің Красноярск қаласында өтіп жатқан Иван Ярыгин Голден Гран-приі XXIV халықаралық турнирінде Татьяна Аманжол 51 кило салмақ дəрежесінде жеңімпаз атанды. Ол финалда ресейлік Еуропа чемпионы Екатерина Краснованы жеңді. Татьяна онымен бұған дейін де 2010 жылы Ярыгин турнирінде кездесіп, ұтқан болатын. Содан кейін ол жарақат алып, біраз уақыт жарыстарға қатыспай жүрді. Енді, міне, қазір өзінің бабына келген қазақтың келіні мəртебелі турнирдің жеңімпазы атанып отыр. Татьяна Аманжол (Бакатюк) бұған дейін 2009 жылы Азия чемпионы, Бакуде өткен Голден Гран-при турнирінің жеңімпазы болған. 2008 жылы Бейжің Олимпиадасына да қатысып, бағын сынап көрген. ХОККЕЙ. Астаналық «Барыс» хоккей клубы Татарстанның Қазан қаласында жергілікті «Ақ барс» командасын 4:2 есебімен ұтты. Бұл «Барыстың» көптен бері күткен жеңісі деуге болады. Өйткені, бұған дейін «Ақ барспен» өткізген 19 кездесуде астаналық хоккейшілер тек екі-ақ рет жеңіске жеткен болатын. Осы

матчта Брэндон Баченски, Эндрю Хатчинсон, Илья Соларев жəне Роман Старченко қарсыластар қақпашысын қапы қалдырса, Найджел Доус, Алексей Ливиненко, Константин Савенков, Виктор Александров жəне Дмитрий Уппер нəтижелі пас беріп, көзге түсті. Қазір «Барыстың» қоржынында 76 ұпай бар. Енді «Барыс» хоккейшілері келесі ойынын «Нефтехимикпен» өткізеді. Ал одан кейін «Шығыс» конференциясының көшбасшысы «Авангард» командасымен кездеседі. ФУТБОЛ. Осы күндері Қазақстанның 17 жасқа дейінгі құрама командасы мен еліміздің бірнеше клубтары Грузия мен Түркияда оқужаттығу жиындарын өткізуде. Жақында Қазақстан (U-17) құрамы Грузияның Зугдиди қаласының «Байя» командасымен екі рет кездесіп, соның біреуінде 0:0 есебімен тең ойнаса, екіншісінде 2:0 есебімен жеңіске жетті. Ал Қара теңіздің арғы жағында «Атырау» Ресейдің ұлттық футбол лигасына қатысатын Мəскеудің «Торпедо» командасымен 1:1 есебімен тең тарқасты. Мұның алдында ресейлік ұжым Талдықорғанның «Жетісу» командасынан 0:1 есебімен ұтылса, Өскеменнің «Восток» клубымен 2:2 есебімен, Қостанайдың «Тобыл» командасымен 0:0 есебімен тең түскен болатын. Ал Көкшетаудың «Оқжетпесі»

ТЕНДЕР ӨТКІЗУ ТУРАЛЫ ХАБАРЛАМА Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің Павлодар мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті республикалық мүлікті мүліктік жалға беру бойынша тендер өткізеді Тендер 19.02.2013 ж. сағат 10.00-де əкімшілік ғимаратта мына мекен-жай бойынша болады: Павлодар қ., академик Сəтбаев к-сі, 136, 7-қабат, акт залы. ЛОТ №1: Тендер өткізу шарты мен жеңімпазды таңдау өлшемі: Қоғамдық тамақтандыруды ұйымдастыру үшін асхана ретінде пайдалануға кейіннен сатып алу құқығынсыз нысандарды жалға беру; Қоғамдық тамақтандыру саласындағы жұмыс тəжірбиесі кемінде 6 жыл; Тағамды сапалы дайындау (өнімдер сапалы əрі таза болуы тиіс, гарнирлер дайындау үшін жармалар тазартылған болуы тиіс); Тағамдар ассортиментінің сан алуандығы: - бірінші тағам төрт атаудан кем болмауы керек; - екінші тағам сегіз атаудан кем болмауы керек; - пісірме алты атаудан кем болмауы керек; - салаттар бес атаудан кем болмауы керек; - үшінші тағам (сусындар) төрт атаудан кем болмауы керек; Санитарлық-гигиеналық нормаларды сақтау; Қызмет көрсетудің мəдениеттілігі мен жеделдігі; Нысанның баланс ұстаушысымен жұмыс кестесін келісу қажет; Ай сайынғы төлемақы; Асхана жұмысы үшін желдеткіш орнату; Мүліктік жалдау (жалға алу) мерзімі – бір жылға дейін. Нысан үшін ең жоғары жалдау ақысының сомасын ұсынған жəне тендерлік құжаттамада қамтылған барлық талаптарға сай келетін тендер қатысушысы тендер жеңімпазы болып танылады. Тендер нысанының қысқаша сипаттамасы: Тұрғын емес тұрақжайдың бөлігі, «Павлодар облысы бойынша салық департаменті» ММ балансында тұр, орналасқан мекен-жайы: Павлодар қ., Жеңіс алаңы, 5 а, жалпы алаңы – 146,7 ш.м., оның ішінде пайдалы алаңы – 130,5 ш.м., (техпаспортқа сəйкес жертөледегі №23, 24, 28, 29, 30 бөлмелер), қосалқы – 16,2 ш.м., (пайдалы алаңдарды пропорционалды үлестік пайдалану). Жалдау ақысының бастапқы мөлшерлемесі айына – 57 136 теңге. Жалдау ақысының мөлшерлемесіне тұрақжайларға коммуналдық қызметтерге жəне қызмет көрсетуге жұмсалатын шығындар кірмейді, олар бөлек төленеді. Кепілді жарна – 38 091 теңге. ЛОТ №2: Тендер өткізу шарты мен жеңімпазды таңдау өлшемі: Нысанды кейіннен сатып алу құқығынсыз «Қазтест» мемлекеттік қызметшілерді мемлекеттік тілді тестілеуге жəне білім деңгейін анықтауға дайындау бойынша офистік тұрақжай ретінде пайдалану, Павлодар облысының тұрғындарына тілдерді оқытып үйрету. Төлемақы ай сайын. Мүліктік жалдау (жалға алу) мерзімі 1 жылға дейін. Нысан үшін ең жоғары жалдау ақысының сомасын ұсынған жəне тендерлік құжаттамада қамтылған барлық талаптарға сай келетін тендер қатысушысы тендер жеңімпазы болып танылады. Тендер нысанының қысқаша сипаттамасы: Тұрғын емес тұрақжайдың бөлігі, орналасқан мекен-жайы: Павлодар қ., академик Сəтбаев к-сі, 136, жалпы алаңы – 275,12 ш.м., оның ішінде пайдалы алаңы – 161,6 ш.м., (техпаспортқа сəйкес 4-қабаттағы № 13 бөлме, 5-қабаттағы № 6, 7, 9, 12, 13 бөлмелер), қосалқы – 113,52 ш.м., (пайдалы алаңдарды пропорционалды үлестік пайдалану). Жалдау ақысының бастапқы мөлшерлемесі айына – 203

590 теңге. Жалдау ақысының мөлшерлемесіне тұрақжайларға коммуналдық қызметтерге жəне қызмет көрсетуге жұмсалатын шығындар кірмейді, олар бөлек төленеді. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна – 107 153 теңге. Тендерге қатысуға өтінімдер қабылдаудың мерзімі – өтінішпен белгіленген құжаттар топтамасы тендер өткізу туралы хабарлама жарияланған күнінен бастап қабылданады жəне тендер өткізуге дейін бір жұмыс күн ішінде аяқталады. Кепілді жарна – «Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің Павлодар мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті» ММ шотына енгізіледі, код 2170176, СТН 451500276491, КБЕ 11, КНП 171, ИИК KZ640705012170176006, БИК ККМҒКZ2A, «ҚР ҚМ Қазынашылық комитеті» ММ. Тендерге қатысу үшін қажетті құжаттар тізбесі – 1) тендерге қатысуға үміткердің келісімі қамтылған тендерге қатысуға өтініші жəне оның тендер шартын орындауы бойынша міндеттемесі мен тиісті шартты жасауы; 2) жапсырылған конверттегі тендер шарты бойынша ұсыныс; 3) заңды тұлғалар үшін – мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) куəліктің, құрылтай құжаттардың (құрылтай шарты мен жарғының) көшірмелері жəне салыстыру үшін түпнұсқасын міндетті көрсетуімен салық төлеушінің куəлігі немесе аталған құжаттардың нотариалды расталған көшірмелері; жеке тұлғалар үшін – жеке кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу куəлігінің, жеке тұлғаның жеке басын куəландыратын құжаттың көшірмелері, салық төлеушінің куəлігі жəне салыстыру үшін түпнұсқаны міндетті көрсетумен бірге үй кітапшасы немесе аталған құжаттардың нотариалды куəландырылған көшірмелері; 4) акционерлік қоғамдар үшін – бағалы қағаздарды ұстаушылардың тізілімінен көшірмені; жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер үшін серіктестік қатысушыларының тізілімінен көшірме (серіктестік қатысушыларының тізілімін жүргізу жағдайында); 5) шетелдік заңды тұлғалар үшін – қазақ жəне орыс тілдеріне аударылып нотариалды расталған құрылтай көшірмелері; 6) кепілді жарнаның аударылғандығын растайтын төлем тапсырмасының көшірмесі; 7) өтініш беру сəтінде салық берешегінің болмауы туралы салық органынан анықтама. Өтініш қосарланған конверттерде қабылданады. Сыртқы конвертте жоғарыда аталған құжаттар қамтылады. Ішкі конвертте үміткердің ұсынысы қамтылуы тиіс. Ішкі конверт өтініш беру сəтінде жабық болуы жəне оны үміткер мөрлеуі тиіс. Өтініш қабылдау жалға берушінің мекен-жайына құжаттарды тігілген түрінде, беттері нөмірленіп жəне соңғы беттері нөмірленіп, қол қойылып жəне мөр басылуы тиіс (жеке тұлға үшін мұндай болған жағдайда). Шарт жасасу мерзімі – тендер жеңімпазымен шарт тендер хаттамасына қол қойылған күннен бастап он күнтізбелік күннен кешіктірілмей жасалады. Өтінімдер қабылдау, тендер нысанымен танысу жəне тендерлік құжаттаманы тендер өткізу туралы хабарлама жарияланған күннен бастап мына мекен-жайдан алуға болады: Павлодар қ., академик Сəтбаев к-сі, 136, 517-бөлме (анықтама алу телефоны 32-50-94).

НАЗАР АУДАРЫҢЫЗ, САУДА-САТТЫҚ! Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитеті республикалық меншік объектісін сату бойынша сауда-саттық өткізу туралы хабарлайды Жекешелендіру объектісін сату Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 9 тамыздағы № 920 қаулысымен бекітілген Жекешелендіру объектілерін сату қағидасына сəйкес жүзеге асырылады. Аукцион 2013 жылғы 5 наурызда сағат 15.00-де өтеді. Өтінімдерді қабылдау 2013 жылғы 5 наурызда 14.00-де аяқталады. Аукционға сауда-саттықтың ағылшын əдісі бойынша мына объекті қойылады: № Ұйымның Ұйымның Қызмет түрі атауы орналасқан орны

«Медицина білімі мен ғылымның инновациялық технологиялар республикалық орталығы» ЖШС

Заңды мекен-жайы: Астана қаласы, Сығанақ көшесі, 29, 1705-пəтер, Нақты мекен-жайы: Астана қаласы, Иманов көшесі, 13, 701-кеңсе.

Денсаулық сақтау ұйымдарының медициналық білімі мен ғылымизерттеу қызметіне инновациялық технологияларды енгізуді қамтамасыз ету.

Жарғылық капиталдан сатылатын мемлекеттік үлестің пайыздағы мөлшері 100

Бастапқы Кепілді (алғашқы) жарна, бағасы, теңге теңге

14 212 200

2 842 440

Ағылшын əдісі бойынша аукцион өткізудің тəртібі. Аукционшы жекешелендiру объектiсінің бастапқы бағасын жəне бағаның арттырылу қадамын жариялайды. Сауда-саттықтың қатысушылары нөмiрдi көтере отырып бастапқы бағаны арттырады, бiрақ жарияланған қадамнан кем болмауы тиiс. Аукционшы сауда-саттыққа қатысушылардың аукциондық нөмiрлерiн жариялайды, бағаларын бекiтедi жəне оны көтерудi ұсынады. Жекешелендiру объектiсi бойынша сауда-саттық ұсынылған ең жоғары бағаға дейiн жүргізiледi. Жекешелендiру объектiсi үшiн бiршама жоғары баға ұсынған қатысушыны аукционшы жариялайды. Аукционшы жекешелендiру объектiсiнiң соңғы бағасын үш мəрте қайталайды жəне басқа нөмiр көтерiлмеген жағдайда балғаны соғып, осы жекешелендiру объектiсiнiң сатылғандығы туралы жариялайды. Жекешелендiру объектiсiнiң бастапқы бағасын, егер ең болмағанда екi қатысушы бағаны арттырудың кемiнде екi қадамына арттырған жағдайда ғана, жекешелендiру объектiсi бойынша сауда-саттық өткiзiлген болып саналады. Алғашқы баға – тəуелсіз бағалаушының қорытындысы негізінде алынған, мемлекеттік меншік объектілерін жекешелендіру мəселелері жөніндегі комиссия белгілейтін баға. Бастапқы баға – əрбір жекешелендіру объектісі бойынша сауда-саттық басталатын баға. Сауда-саттықтың ағылшын əдiсiн қолдана отырып, аукционды өткiзу кезiнде жекешелендiру объектiсiнiң бастапқы бағасы алғашқы бағаға тең. Өтiнiмдердi қабылдайтын жəне сауда-саттық өткізілетін орын: Астана қаласы, Жеңіс даңғылы, 11, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитеті, 905-бөлме.

Сауда-саттыққа қатысушы ретінде тіркелу үшін мыналарды: 1) сауда-саттыққа қатысуға өтінімді; 2) жеке тұлғалар үшін: паспорттың немесе жеке тұлғаның жеке басын куəландыратын құжаттың көшірмесін, салыстыру үшін түпнұсқаларын міндетті түрде көрсете отырып, жеке тұлғаны салықтық есепке қою фактiсiн растайтын салық органы берген құжаттың көшiрмесi не аталған құжаттардың нотариалды куəландырылған көшірмелерін, сондай-ақ ағымдағы шоттың болуын растайтын банктен анықтаманың түпнұсқасын. Құжаттардың түпнұсқалары салыстырғаннан кейін жеке тұлғаға бір жұмыс сағаты ішінде қайтарып беріледі; заңды тұлғалар үшін: жарғының жəне заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куəлігінің нотариалды куəландырылған көшірмесін, салыстыру үшін түпнұсқаларын міндетті түрде көрсете отырып, заңды тұлғаны салықтық есепке қою фактiсiн растайтын салық органы берген құжаттың көшiрмесi не аталған құжаттардың нотариалды куəландырылған көшірмелерін, сондай-ақ ағымдағы шоттың болуын растайтын банктен анықтаманың түпнұсқасын. Құжаттардың түпнұсқалары салыстырғаннан кейін заңды тұлғаға бір жұмыс сағаты ішінде қайтарып беріледі; 3) кепілді жарнаның енгізілгенін растайтын төлем құжатының түпнұсқасы мен көшірмесін. Қатысушы сауда-саттықтан кейін жүгінген кезде төлем құжатының түпнұсқасы қайтарылады; 4) заңды тұлға өкілінің өкілеттіктерін куəландыратын құжаттың түпнұсқасын, сондай-ақ салыстырғаннан кейін қайтарылып берілетін түпнұсқасын қоса бере отырып, заңды тұлғаның өкілі паспортының немесе оның жеке басын куəландыратын құжаттың көшірмесін не заңды тұлғаның өкілі паспортының немесе оның жеке басын куəландыратын құжаттың нотариалды куəландырылған көшірмесін ұсыну қажет. Акционерлік қоғамдар олардың акцияларына иелік ететін акционерлік қоғамдар туралы ақпаратты қамтитын акционерлер тізілімінен (ақпараттық хабарлама жариялану сəтіндегі) үзінді-көшірменің түпнұсқасын ұсынады. Шетелдік заңды тұлғалар қазақ жəне/немесе орыс тілдеріндегі нотариалды куəландырылған аудармасымен бірге құрылтай құжаттарының нотариалды расталған көшірмелерін ұсынады. Сауда-саттыққа қатысуға ниет білдірген тұлғалардың өтініштерін қабылдау жəне оларды тiркеу талап етілген құжаттардың толық жинағы болған кезде жүргізіледі. Кепілді жарна Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Астана қаласындағы Қазынашылық комитетіндегі ЖСК KZ420705012170034006 депозиттік шотына төленеді, БСН 980240000950, СТН 031400130617, БСК KKMFKZ2A, төлем мақсатының коды 171, бенефициар коды 11. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің орналасқан жері: Астана қаласы, Жеңіс даңғылы, 11, 905-бөлме. Анықтама үшін телефондар: (8-7172) 71-71-89, 71-72-80, 71-71-84.

Өзекстанның «Қызылқұм» клубын 1:0 есебімен ұтса, Алматының «Қайраты» 31 қаңтар күні Украинаның «Черноморец» (Одесса) командасымен жолдастық кездесу өткізеді. Бұл ұжым Украина чемпионатында бесінші орында келеді. БОКС. 31 қаңтар күні Бүкілəлемдік бокс сериясының жекпе-жектеріне қатарынан үшінші жыл қатысып келе жатқан «Астана арландары» Санта Ана қаласында жартылай кəсіпқой «АҚШтың нокаутшылары» командасымен кездеседі. Осыған орай жақында команданың жаттықтырушылар алқасы АҚШ-та шаршы алаңға шығатын боксшылардың есімдерін жариялады. Олардың үшеуі «Астана арландарының» «Украина атамандарына» қарсы өткізген жекпежегіне қатысқан жігіттер. Яғни, жеңіл салмақта команда капитаны Самат Бəшенов (57-61 кило), орта салмақта израильдік Константин Снигур (68-73 кило) мен жартылай ауыр салмақта Иран боксшысы Эхсан Роузбахани (80-85 кило) тағы да шаршы алаңға шығатын болады. Осылардан басқа ең жеңіл салмақта (50-54 кило) Хабибула Исмаил-Ахунов пен аса ауыр салмақта (91 килодан жоғары) Роман Капитоненко (Украина) күш сынасады. Дастан КЕНЖАЛИН, «Егемен Қазақстан».

Айтарлықтай өсім əлеуетін, соның ішінде іске асырылып отырған LTE перспективалық жобасымен байланысты өсімді ескере отырып, «Қазақтелеком» АҚ акционерлері мен менеджменті компания акциясының ағымдағы нарықтық құны акцияның шын мəніндегі (əділ) құнына сəйкес келмейді деп санайды. Компания «Алтел» АҚ-мен бірлесіп, бірегей инновациялық өнім – 4G технологиясы бойынша Интернет желісіне мобильді қатынау қызметтерін ұсынуды нарыққа шығарды. Келешекте GSM стандартындағы мобильді дыбыс байланысы қызметтерін ұсыну жоспарланып отыр. Осыған байланысты «Қазақтелеком» АҚ Директорлар кеңесі бағалы қағаздардың ұйымдастырылған нарығында ашық сауда тəсілімен Қоғамның акцияларын сатып алу мүмкіндігі жəне одан əрі сатып алынған акцияларды сату жөнінде шешім қабылдады. Көрсетілген шешіммен сатып алуға жəне одан кейінгі сатуға болатын мерзім мақұлданды – 3 (үш) жыл ішінде. Директорлар кеңесінің шешімін жүзеге асыру мақсатында, Компания заңнама талаптарын ескере отырып, Бағалы қағаздарды сатып алу жəне одан əрі сату бағдарламаларын əзірлеуді жоспарлап отыр. Бұл бағдарламаларын Директорлар кеңесінің жеке шешімдерімен қосымша бекітілетін болады. Қоғамның бағалы қағаздарын сатып алу жəне сату бағдарламасын Директорлар кеңесі бекіткен жағдайда, тиісті ақпарат бұқаралық ақпарат құралдарында жəне Қазақстан қор биржасы сайтында өз уақытында жарияланатын болады. «Көкшетау» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі мемлекеттік мекемесі туристік жəне рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін, ұлттық парктің ұзақ мерзімді пайдалануға берілген учаскелеріне құрылыс объектілерін салуға № 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 лоттар бойынша тендер өткізеді. Тендерлік құжаттаманы алуға өтініш қолма-қол немесе пошта арқылы мына мекен-жай бойынша ұсынылады: Көкшетау қ., Темірбеков көшесі, 54-үй, ғылым жəне туризм бөлімі. Тендерлік құжаттаманың талаптарына сəйкес № 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 лоттар бойынша тендерлік өтінімдерді қабылдаудың соңғы мерзімі 2013 жылғы 5 наурызда сағат 10.00-де аяқталады. Тендерлік өтінімдермен № 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 лоттар бойынша конверттерді ашу өтініштерді қабылдау мекен-жайымен, 2013 жылдың 5 наурызында сағат 11.00-де жүзеге асырылады. Қосымша ақпаратты (87162) 26-95-50, 26-94-54 (ішкі 125) телефондары арқылы алуға болады.

«Каспий Меруерті Оперейтинг Компани Б.В.» Ақтау қаласындағы филиалы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 28 қарашадағы № 1139 қаулысына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 1 сəуірдегі №267 қаулысымен бекітілген тауарлар, қызмет көрсету жəне жұмыстарды сатып алу Ережелерінің 105-тармағының 1-тармақшасына сəйкес бір көз негізінен Зайнуллина Г.С. ЖК-нен азық-түлік жəне кеңсе тауарларының жеткізілімі қызметін сатып алу келісім-шартына тұрғанын хабарлайды. Филиал «Каспий Меруерты Оперейтинг Компани Б.В.» в г.Актау, настоящим объявляет о заключении договора с ИП Зайнуллиной Г.С. по поставке продуктов питания и канцелярских товаров, в соответствии с подпунктом 1, пункта 105, Правил приобретения товаров, работ и услуг при проведении операций по недропользованию, утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 1 апреля 2010 года № 267, о внесении изменения в постановление Правительства Республики Казахстан от 28 ноября 2007 года № 1139. «Каспий Меруерті Оперейтинг Компани Б.В.» Ақтау қаласындағы филиалы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 28 қарашадағы № 1139 қаулысына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 1 сəуірдегі № 267 қаулысымен бекітілген тауарлар, қызмет көрсету жəне жұмыстарды сатып алу Ережелерінің 105-тармағының 1-тармақшасына сəйкес бір көз негізінен «Германишер Ллойд Индастриал Сервисиз Казахстан» ЖШС-нен теңіз кемелерінің аудиті жөніндегі қызметтерін сатып алу ниеті туралы хабарлайды. Филиал «Каспий Меруерты Оперейтинг Компани Б.В.» в г.Актау, настоящим объявляет о намерении закупа из одного источника у ТОО «Германишер Ллойд Индастриал Сервисиз Казахстан» услуг по аудиту морских судов, в соответствии с подпунктом 1, пункта 105, Правил приобретения товаров, работ и услуг при проведении операций по недропользованию, утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 1 апреля 2010 года № 267, о внесении изменения в постановление Правительства Республики Казахстан от 28 ноября 2007 года № 1139. «Егемен Қазақстан» газетінің 2013 ж. 24 қаңтардағы №48 санында жарияланған Қызылорда облысының денсаулық сақтау басқармасы бос мемлекеттік коммуналдық қазыналық кəсіпорынның басшысы лауазымына орналасуға ашық конкурс туралы хабарландыруындағы 5 жұмыс күні орнына 10 күнтізбелік күн деп оқылсын.

Алматы қаласының МАЭС соты Ж.Н.Рамазан «Actual Systems» ЖШС-ны дəрменсіз деп тану туралы азаматтық іс бойынша өндірісті қозғады, СТН 600500573276.

В объявлении управление здравоохранения Кызылординской области о конкурсе на занятие вакантной должности руководителя государственного коммунального казенного предприятия в газете «Егемен Қазақстан» №48 от 24 января 2013 г. вместо 5 рабочих дней читать 10 календарных дней.

Судья СМЭС города Алматы Рамазан Ж.Н. возбудил производство по гражданскому делу о признании ТОО «Actual Systems» банкротом, РНН 600500573276.

Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің депутаттары Алматы маңында ұшақ апатынан қайтыс болғандардың отбасы мен туған-туыстарына орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. «Нұр Отан» халықтық-демократиялық партиясының Саяси кеңесі Көкшетау–Алматы бағытындағы ұшақтың апатқа ұшырауы салдарынан қаза болғандардың туған-туыстарының орны толмас ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің жəне Азаматтық авиация комитетінің ұжымы 2013 жылғы 29 қаңтардағы Көкшетау – Алматы бағытындағы «SCAT» авиакомпаниясы» АҚ-тың «Chellenger-200» əуе кемесімен орындалған №760 рейстің апатқа ұшырауына байланысты қайтыс болған марқұмдардың отбасылары мен жақын туыыстарына орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ұжымы белгілі ақын, танымал журналист, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, «Жұлдыз» журналының бас редакторы Ұлықбек Оразбайұлы Есдəулетке анасы Роза СЕЙІТЖАНҚЫЗЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туған-туыстарына орны толмас ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

«Атамұра» корпорациясының ұжымы белгілі журналист, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, ақын Қажытай ІЛИЯСҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туысқандарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. «Атамұра» корпорациясының ұжымы белгілі ақын, «Жұлдыз» журналының бас редакторы Ұлықбек Оразбайұлы Есдəулетке анасы Роза СЕЙІТЖАНҚЫЗЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. «Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» акционерлік қоғамы «Жұлдыз» журналының бас редакторы, ақын Ұлықбек Есдəулетке анасы РОЗАНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Манаш Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің ұжымы Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының қызметін үйлестіру жəне мониторинг басқармасының бастығы Эльвира Қалмаханқызы Сапарбековаға анасы Күлшат Оразалықызы ОРАЗАЛИЕВАНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Ш.Уəлиханов атындағы Тарих жəне этнология институтының ұжымы аға ғылыми қызметкер Айнагүл Оразаққызына анасы Мəрия ЖҰМАҚАНҚЫЗЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

30 қаңтар

Е ЗЕРД

2013 жыл Сағат таңғы бестің шамасы. Оянып кеткенім əлдеқашан. Көзімді қанша жұмсам да кірпіктерім бір айқаспай-ақ қойғаны… Ертеректен есімде жүрген бір ұмытылмас кездесу, толғағы пісіп жетіліп жүргенімен, оңайлықпен қағаз бетіне түспей көптен мазалай беретін. Қолыма қалам алсам болды, кеш бата өрістен қайтқан енелеріне жамыраған қозыдай, негізгі айтпақ тақырыбымның төңірегіне төркіндес естеліктер ақ парақты аңсап «мені де, мені де» дегендей таласып, санада сығылысып қаларын қайтерсің… Менің ұйқымның қашуының да себебі осы… Жазу үстелінің үстіндегі шағын шамның кішкентай қызыл түймесін басып қойып, көз қарыған жарығы жанарыма жайласқаннан кейін, сол айтулы кездесудің елеске айналған сəттерін қансонардағы қоянның іздеріндей етіп ақ қағазға түсіре бастадым… 1986 жылдың соңғы айлары болу керек. Сонау студенттік шақтан бері араласып жүрген досым Амандос Ақанаевтың шеберханасында Бақтияр Табиев, Кенжебай Дүйсенбаев, тағы да бірнеше суретшілер басымыз қосыла қалған. Кенет Бақтияр самайынан төбесіне дейін бозарып кеткен қою шаштарын салалы

бұрымындай мұқияттап өріліп, исі бұрқыраған шырын қауынқағы бар. Лев Николаевичтің Мəскеудегі шағын пəтері осы жерден онша алыс болмай шықты. Күн соншалықты қапырық. Оған қарайтын біз жоқ. Кездесуге белгіленген уақытта келген пəтеріміздің қоңырауын бастық. Есікті сұңғақ бойлы, қою шашын кең маңдайынан жоғары ортасынан айырып, желкесіне мұқияттап түйген ашаң жүзді, ажарлы əйел ашты. Бес биенің сабасындай деуге келе қоймас. Олай десем тым толықтау көрінетін шығар. Ең кереметі, бізді бұрыннан білетін адамша ақжарқын сөйлеп қарсы алды. Жангар досымыз өзі еркін меңгерген орыс тілімен бізді бұған дейін-ақ жеке-жеке суреттеп, таныстырып қойған болуы да ғажап емес. Бұл кісі өзін: «Лев Николаевичтің зайыбы Наталья Викторовна», деп таныстырды. Лев Николаевич орта бойлыдан сəл жоғарырақ. Бұйралау бурыл шашы маңдайына құлап,

бөлініп шықпай, солармен бірге атылып кете барған көрінеді. Аса сезімтал Бақтияр, Кенжебай екеумізге бір қарап қойып, қоңыр əуезді дауысымен төмендеу алып, татардың əсем де мұңды халық əні «Ой бұлбұлымды» бастап кеткені. Ой был-былым, Вай был-былым Ақ Еділне таң ата, Таңлар ата, узелə ұзақ, Жырлата да елата... Əн əсерімен бал-бұл жанған үй иелерінің жүзін көрсең, шіркін! Алтын Орданың соңғы хандарының бірі, Куликово шайқасынан тура бір ғасыр өткенде, 1480 жылы ежелгі одақтасы Литвамен бірлесіп Мəскеудің батысында шешуші шабуылға бел байлап ұлы князь Иван III-нің басына бұлт үйірген Ахмет ханның ұрпағы – ақын Анна Ахматованың анасының қолында балалық шағы өткен Лев Николаевичке бұдан артық сый болмақ па?! Татардың керемет əншісі Ильхам Шакировтың орындауында бұл əнді талай естіген

н е п в е л и м у

саусақтарымен артына қарай тарап қойып салтанатты түрде келесі жылдың жаз айларының бірінде Мəскеу қаласында қазақстандық тоғыз суретшінің есепті көрмесі өтетінін шағын дастарқан үстінде қуанышпен жеткізді. Сол топтың құрамында өзімнің бар екендігімді естіп, қуанышымды жасыра алмадым. Мəскеуде өтетін көрмелерге бұрын да жұмыстарымызды қойып жүргенімізбен, бұл жолғы көрме тіпті де басқаша

ґткен бір кїн болмақ. Əрбір автор өзінің еңбектерін Кеңес Одағы астанасының талғампаз көрермендеріне қалағанынша ұсына алады. Москва өзенінің бойындағы Қырым көпіріне жақын орналасқан Орталық көрме залы қай суретшіге болсын армандай əсер қалдыратындығы айтпаса да түсінікті. Сарапталған суретшілер тобына енгендерден есімде қалғаны: Абдрашит Садыханов, Бақтияр Табиев, Кенжебай Дүйсенбаев, Амандос Ақанаев, Василий Тимофеев… ...Сонымен, біз асыға күткен уақыт – көрме мезгілі де жетті-ау. Артынып-тартынып: «Мəскеу қайдасың?» деп тартып отырдық. ВДНХ жанындағы «Космос» қонақ үйіне көрме ашылу қарсаңынан екі жетi бұрын барып орналасып алдық. Өтетін шараның каталогы мен афишасы Мəскеуде дайындалған. Көздің жауын алады. Біз орналасқан қонақ үйге Мəскеуде тұратын тамыр-таныс, жора-жолдастар жиі келіп, қау-қау əңгіменің қызуы күнде басылмайды. Солардың ішінде мəскеулік архитектор, қалмақ жігіті Жангар Первюев бізге ерекше ықылас танытты. Егер сəті түссе, бір келгенде белгілі тарихшы, түркі тектес халықтардың білгірі – Лев Николаевич Гумилевпен аз уақытқа болса да жолықтыратындығын айтты. Өзін көрмек түгілі атын естігенде елең ете қалатын жастарға мынадай сəт, əрине, аспаннан күткеніміз жерден табылғандай əсер қалдырды. Сəл бұрынырақ, Мəскеу түбіндегі «Сенеж» шығармашылық үйінде Ленинград көркемөнер академиясын бітірген белгілі суретші Аман Бақтығалиевпен бір түн шер тарқата əңгімелескенімізде, ол Лев Николаевичтің лекцияларына əдейі іздеп барып, қатысатынын тебірене толғағаны сондай, оны жырдай етіп айтып бергені есімде. 1980 жылы Куликово шайқасының 600 жылдығына орай «Огонек» журналының беттеріне Дмитрий Лихачевтың көлемді мақаласы шыққан болатын. Ол басынан аяғына дейін бізге бұрыннан белгілі сарынға құрылыпты. Далалықтарды ойсырата жеңу. Алтын Орда Куликово шайқасынан кейін шаруасы шайқалып келеге келместей болған… Журналдың осы санында Лев Николаевич Гумилевтің сол тарихи шайқасқа тың ракурспен қарап, Мамайдың сол майданда жеңілу себептеріне тоқталып, Алтын Орданың одақтасы – Литва королі Ягайло дер кезінде келмей, опасыздық жасаған тұстарын сол жолғы жеңілістің басты себебі етіп көрсетіпті. Екі жылдан кейін Тоқтамыс хан бастаған Алтын Орда жасақтары Мəскеуді қайта басып алып, бұрынғыша билігін жүргізе бергендігін баян етеді. Дмитрий Донской бастаған Русь жасақтарының одақтастары Қара теңізде қаһарын жүргізіп тұрған Қырым хандығы екендігі тарихтан белгілі. Алтын Ордаға қарсы жорықтарда Никита жəне Семен Беклемишовтер қолбасшылық етсе, əрине, Куликово шайқасының маңайындағы ғасырлар бойы құрастырған орыс тарихшыларының идеологиялық конструкциясы сыр беріп сықырлай бастайды... Сəті келген күні Жангар досымыз Лев Николавичтің біздің жолығуға ықылас білдіргенімізге қарсы болмайтындығынан хабар жеткізіп үлгерді. Ұлты татар, ертеректе Қытайдан көшіп келген белгілі суретші Бақтияр Табиев, тама Шора батырдың ұрпағы Кенжебай Дүйсенбаев жəне мен – Жанқожа, Есет батырлардың ұрпағы жүздесуге жиналдық. Бұлай айтып отырғаным, Лев Николаевичтің алдына баратын делегацияның сəл де болса дəрежесін көтеру ғой. Көздеген жерімізді нысанаға ала отырып метроға түсіп, Новогиреево стансасынан бірақ шықтық. Ойымыз – Гумилевпен жолыққаннан кейін Бақтиярдың Суриков институтындағы курстасы, суретші Валерий Светлицкийдің саяжайында бас қосу. Сөмкемізде сол жаққа алып бара жатқан Абдрашит ағамыздың бір бөтелке «Қазақстан» коньягі бар. Сонымен бірге, Лев Николаевичке Сырдың сары ала қазысы, қыздың

анасы Анна Ахматоваға тартқандықтан, қыр арқасы көтеріңкілеу мұрны атжақты ақсары жүзіне үйлесіп-ақ тұрады екен. Кеудесінде түрлі-түсті суреттері ірілеу, ұзын жең жейдесі бар. Лев Николаевичтің ұсынған жұмсақ алақанын жапатармағай алып, бөлме ортасындағы шағын үстелдің жанындағы орындықтарға жайғастық. Алғашқы кезде сəл қысылған түрімізді байқап қалған үй иелері, əп-сəтте əңгімеге үйіріп, Наталья жеңгейдің бұрқыраған бурыл шайы ми қайнатар ыстықта бойға сіңіп, уақыт жылжыған сайын сағына күткен басқосуымыз əдемі отырысқа айналып бара жатты. Сəлден соң, Лев Николаевичке арнайы алып келген базарлықтарымызды дастарқанға шығардық. Біздің əлгі рəсімімізге үй иелерінің қуанышын көрсеңіз. Лев Николаевичтің аузынан шыққан: «Мы» – түркі синонимі болса, «Они» – славяндардың шартты атауы екенін түсініп-ақ отырмыз. Лев Николаевичтің əсерлі əңгімесінің төркінінде түркі, славян елдерінің айырмашылығы емес, керісінше, ұқсастық жақтарының, туысқандық байланыстарының, мүдделестік жақындықтарының баянды іздері сайрап жатты... Тургенев, Карамзин, Достоевский, басқа да көптеген орыс зиялыларының тегі түркілер екендігін Лев Николаевичтің өз аузынан естігенімізде бойымызды мақтаныш сезімі билеп, төбеміз көкке жетіп отырғандай əсер алдық. Дуалы ауыздан шығып, жан біте бастаған Ұлы Даланың рухы Мəскеу аспанының астында тамырымызды қуалап, бойымызды шымырлата бастады... Үй иелерінің Шыңғыс ханға деген ықыласы өте ерекше екендігін байқадық. Осы тұсқа келгенде қалтамыздың түбінде жатқан Əбдірашиттің аманатын қолы құрғыр еріксіз сипай бастады... Арагідік Наталья Викторовна ас үйге шығып кеткенде жұқалап тураған қазыдан, балдай қауынқақтан Лев Николаевич аздап болса да дəмін алып отырды. Жеңгейдің əлгіндей жоқ кезін пайдаланып алқызыл түсіне терезеден түскен күн сəулесі алаулай шомылған коньяктің шынашақтай бір-екі рюмкасын біздің ықыласымыз үшін анда-санда құтты қонысына қондырып қойып отырды. Үйге кіргеннен байқағаным, Лев Николаевичтің өзіне тəн əдемі юморы бар екендігі. Біздің Бақтияр да əзілдің королі десе болғандай. Жеңгеміз келе қалғанда біз де ым-жымды білдірмеуге тырысамыз. Дегенмен, Наталья Викторовна сезіп қалса керек, сөз арасында жымиып қана Лев Николаевичтің «қант диабетін» ескертіп қойды. Міне қызық! Жеңгеміздің мамандығы суретші екен. Ұмытпасам, Суриков институтын, əлде Ленинградтағы көркемсурет академиясын тəмамдаса керек. Лев Николаевичтің жиі-жиі Наталья Викторовнаға «хатун» деп отыруы қандай керемет! Алғашқы тосты өзі көтеріп, саусағының ұшын рюмкаға сəл батырып, еденге сілкіп алғанын: «көшпенділер шараптың дəмін əуелі Жер-Анаға татқызады» деп түсіндірді. «Орта Азия халықтарының бір-бірінен ерекшеліктері бар ма?» деген Бақтияр Табиевтің сұрағына: «Қырғыздарға əзіл айтқанда, байқап айту керек, қазақтардың намысына тимеген жөн» деп жауап берді де, бір сəтке ойланып қалды. Əрине, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасының жаңғырығы Лев Николаевичке де, Наталья Викторовнаға да осал тимегені байқалып отырды... Жалғандыққа, əділетсіздікке жаны қас, ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі орыс поэзиясының көш басында жүрген Николай Гумилев адами табиғаты да ерекше қалыптасқан, қайсарлығы басым жан екен. Аяғынан жаңа тұрған Кеңес өкіметіне «қастандық жасамақшы» деген жаланы жамылып қамауға алыныпты. Максим Горькийдің ара түсуінің арқасында абақтыдан босануға мүмкіндік туып: «Есть среди вас поэт Гумилев?!» дегенде: «Есть офицер Гумилев!» – деп тұтқындардың ортасынан

едім. Аздап мен де қосылып отырдым. Əн аяқтала бергенде Бəкең маған иек қақты. Онысы, Сыр бойының Қармақшы жағында домбыраға қосылып айтылатын Тоғжанның гөй-гөйін домбырасыз-ақ айтып жібер дегені еді. Бұл əуен қобыз сарындас келеді де, сол тұрғыда асықпай орындағанды ұнатады. Бар ықыласымды салып екі шумағын айтып шықтым. Алла абырой бергенде сазды əуен, отырған ортамызда өзінің тиесілі орнын таба кетті. Тап осы араға келгенде, сүрініп кете жаздап, бойымды əрең тіктеп алдым. Осы мұңды əуеннің əсерінен шықпай тұрып рюмканы қолыма алып, кəдуілгі дəстүрлі тосты бастап ала жөнелдім! «Дорогой Лев Николаевич, я хочу поднять тост за ваших детей, чтобы»... дей бергенімде, кенет бірнеше секунд болғанымен, ұзақ минуттарға бергісіз үнсіздікке еніп, семіп бара жаттық... Алғашқы көргеннен де ажарлана түскен Наталья Викторовна сəл жымиып: «Когда можно было делать детей, Лев Николаевич находился»... Соңғы жағы шыңылдаған құлағыма еміс-еміс келіп жатты... Иə, əлгі аты суық ГУЛАГ... Лев Николаевичтің маған қадала қараған мейірге толы көздері де мені демеп жібергендей əсер қалдырды. Кейінірек, Кенжекең – Кенжебай Дүйсенбаев екеуміз Алматыда аяқтары бураның санындай буын-буын кең үстелдің бетіне тартылған көк сукноның үстінде шарды шарға соғып шайқасып жатқанымызда: – Кенжеке, Лев Николаевичтің үйіндегі кездесуден есіңізде не қалды?! – дегенімде бір шармен екіншісін көздеп жатып: – Очень выразительные глаза у Льва Николаевича! – деп айтып үлгермей-ақ, əлгі шарлардың алдыңғысын ортаңғы лузаның тор қалтасына сылқ еткізді. ... Отырыстың соңын ала Лев Николаевичтің кішкентай балконына бес адам еркін сыйып, менің «Зенит» фотоаппаратыммен позитивті слайд пленкасына суретке түстік. Өкініштісі, аса мұқияттап сақтап жүрген пленкаларды кейін қанша іздесем де таппай қойдым. Кейінірек, 2008 жылдың соңғы айларында əлгі жоғалған слайд пленкалары табылғандағы қуанышымды көрсеңіз! Мəскеуде жарық көрген түрлі-түсті «Художники Казахстана» деген өзіміз жайлы көлемді каталогты Лев Николаевич жəне Наталья Викторовнаға сыйға тартып, əр суретші өз тұсымызға бір ауыз тілек жазып қолымызды қойып жатырмыз. «Дорогой Лев Николаевич! Дорогая Наталья Викторовна! Тепло ваших рук через мою ладонь передается моим внукам», – деп жаны жайсаң асыл жандарға мен де ыстық ықыласымды жазып қалдырғаным күні кешегідей есімде... 1988 жылы Алматыда суретші Салихидин Айтбаевқа жолыққанымда алматылық бірнеше суретші өздерінің бір-бір жұмыстарын жəшікке салып Лев Николаевичтің Ленинградтағы адресіне жібергендерін естідім. Жоғарыда айтылған кездесуден кейін көп ұзамай бірегей тарихшы, Еуразия идеясының негізін қалаушы Лев Николаевичтің дүниеден озғанын естідік. Ғасырлап бодандықтың азабында болған еліміз азаттық алған тұста, Астанадағы университетке оның ерен есімі берілгендігінің куəсі болдық. Шығыс тарихына терең бойлап, кейінгі ұрпаққа асқақ рух беретін ғажайып сырлы дүниелерді аршып, жалған болжамдардан арашалап, қайта жаңғыртқан асыл азамат-ай! ...Белгілі-белгісіз себептермен бірнеше ғасыр бойы көмескілене бастаған түркі халықтарының шынайы тарихын таразылап, əлем алдындағы тиесілі орнына көтерген тау тұлға Лев Гумилевтің қарапайым болмысын сонау бір жылдары Мəскеуде, тарихшы шаңырағындағы сол бір кездесудің үстінде бойымызға сіңірген бақытты сəтіміздің маңызын уақыт шіркін алға жылжыған сайын салмақтай түскендеймін...

ҚЫЗЫЛОРДА.

Қайырбай ЗƏКІРҰЛЫ, суретші-график.

www.egemen.kz

Ұлытау поселкесінен біраз ұзағаннан кейін мəшине осында əкелген асфальт жолдан солға бұрылып, қырға өрледі. ...Жезқазғаннан Ұлытауға келгенде, су мəселесі болмаса, айтарлықтай қинала қоймадық. Ұлытауға жеткенше Құр-Қарағанды, Серікбай, Есілбай сияқты өзен аттары жазылған тақтайшыларды көргеніміз болмаса, оның сусыз арналары қаңсып жатыр. «Кезінде осы өзендердің көбі тау сілемдерінен сарқырап ағып,

əсер етеді. Лағын ерткен киіктер Сарыарқаны өрлеп, жасыл шөпті, кəусар сулы өңірге тереңдеп ене береді. Жазғы күндері Жаңаарқаны немесе Торғай даласын аралаған адам түске қарай, күннің нағыз ысыған шағында беткейде не кең тақырда шоғыр-шоғыр болып ұйысып жатқан бөкендерді көрер еді. Себебі, тақыр-тегіс, түгел көреді. Сол кауіпсіз тақырдың бір шеті – Сарысу аңғары. Қаракеңгір өзені Сарысудың үлкен саласы. Біздің де Қаракеңгірге асыға аттанғанымыздың бірінші себебі – өрістеп кетпей тұрғанда киіктің

Кїнге сіѕген киіктер малды ағызып əкетеді екен», – дейді бізді бастап келе жатқан журналист əріптесіміз Шахбадат Ибадатов көңілсіздікті сейілткісі келген сыңаймен. Айнала сағымға оранып, балқып тұр. Жезқазған – Ұлытау аралығында жолаушының жан шақырып, бой жазатын аялдамасы – Күмісбұлақ. Осыдан қазақтың ат қоюдағы тапқырлығы көрініп-ақ тұр ғой. Жолсоқты болып, шөліркеп келген адамға солай көріне ме, бастау суы салқын, мөп-мөлдір. Бір сімірсең өзегіңді ашады. Бұл бұлақтың да бітеліп қалмағанына тəубе дейміз. Иə, Күмісбұлақ көз жасындай, мөп-мөлдір... Шөлді басқан соң, бастаудан жиырма-отыз метрдей биіктеу жердегі киіз үй формалы бетонды күркеге бас сұқтық. Анадай жерде желідегі құлынды биенің тастан құйылған кескіні тұр. Мүсінші бауырын жерге төсеп жайбарақат жатқан құлынды əдемі бейнелеген. Бір кездері мұнда сусын сататын адамдар болған көрінеді. «Бұл жерден облыс орталығынан арнайы келіп су əкететін...», – дейді жүргізуші жігіт. Қазір соның бəрі естелік тəрізді. Төңіректе сынған бөтелке, шашылған қалбыр... Иесіздіктің белгісі. Табиғаттың осынау сирек сыйының берекесін қашырып отырған өзіміз. Келісім бойынша қайтарда Сарыкеңгір мен Қаракеңгір өзендерін жағалап отырып, Сəтбаев қаласына жетіп, одан Жезқазғанға шығу. Қазірше дала жолын жіптей тарқатып, алға қарай жүйіткіп келеміз. Сарыарқаның сырын білмеген адам «адасқанның алды жөн – арты соқпақтың» кебін киері сөзсіз. Біздің бағытымыз дұрыс екеніне сенімді сияқтымын. Мəшине рөлінде отырған Қайрат жас та болса, жер сырын білетін жігіт екен. Дала жолының кейбір тұсы асфальтке бергісіз. Мəшине зулағанда көтерілген шаң реактивті ұшақтың түтініндей шумақтала созылып қала береді. Жолсызбен жүрудің басты себебі шынын айтсам, ақбөкендер тіршілігін қалтарыстан бақылау. – Алаша хан мазарының да төбесі көрініп қалды, – деді бір уақытта менің ойымның үстінен түскен фототілші Амангелді. – Сарыкеңгірге жақындағанда ақбөкен үйірі кезіге бастайды деуші еді ғой?.. – Иə. Анау ойда ирелеңдеп жатқан – Сарыкеңгір өзені. Содан шөлін қандырып алған киіктер, түс ауа осы қыраттар да тоғын басып, аз-кем аялдаған соң барып өрістейтін. Оны талай көрдік қой. Біз тағы бір-екі жырадан көтеріліп, жазыққа шыға бердік. Күн көзі бағанағыдай емес, қызуы қайтып, балқыған шойындай төмендеді. – Ақбөкендер тек осы жермен ғана суатқа түсе ме? - деймін жолсеріктеріме. – Жо-оқ, бар ғой бар, – дейді жүргізуші Қайрат. – Қараңғы түскенше кемінде бірер үйір кездесіп қалар. Əйтпесе, бүгін Сарыкеңгірге барып түнеп, таңертең ертемен аттансақ, Қаракеңгірге жетіп барамыз. – Оһ, кетті!.. – Əне, əне!.. – деген екеуінің қосарлана шыққан даусынан сыртқа қарадым. – Əне, əй-й, жануарлар-ай аңырата тартты дейсің! – Қайда, қайда?.. – Оң жақта, жотаға қараңыз... – Екі жігіттің көзі оттай жанып, жүздерін жалын шарпыған кейіпте. Жігіттердің не көріп отырғандарын, қайдам, мен бірден ештеңе ажыратар емеспін. Темір тұлпар зулап келеді. Əр тұстан бір бұрқ еткен шаңды көріп қалам. Шаңды қуалай көз тіккенде жортақтай жортқан киіктерді көзім шалды. Бірақ бұл көрініс көпке ұзамады. Екі-үш минуттың аралығында киік те, шаң да жоқ болды. Демнің арасында далаға сіңіп кетті. Сұлбасын ғана шалдырған киікке көз үйреткен адам болмаса, табиғи ортасынан бірден ажырату да қиын екен. Өйткені, дала да, киік те жез түсті. Қазақтың жезкиік дегені тегін емес-ау! Ұлытаудан, шамамен, елу-алпыс шақырымдай жүрген соң бір мазарға келдік. Бұл – Жұбан апа күмбезі екен. Маңдайшасы жарықшақтанып, қабырғасына сызат түсіпті. Одан он-он бес шақырымдай жерде Алаша хан мазары. Іргетасы қаланғанына жеті-сегіз ғасырдай өтсе де уақыт теперіші – күн мен жел, жаңбырға онша сыр бере қоймапты. Мамандардың айтуына халық өнерінің осынау бірегей үлгісі XII-XIII ғасырларға тиесілі. Жазық дала, ашық аспан, шақырайған күн – жез даланың табиғи портреті. Жезкиікке керегі де сол – мидай жазық, бұлтсыз аспан, шыжыған күн. Мидай жазық – оның стихиясы сияқты. Бөкендер көктемгі «қоныс аудару» кезінде шөл мен шөлейтті аймақтардың шекараларында – Сарыарқа мен Бетпақдала аралығына жəне Торғай даласының оңтүстік етегіне жиналады. Сонда біршама тұрақтайды. Көнекөз қариялардың сөзімен айтсақ, бұл кезде «Үркер жұлдызы түнде көрінбейді». Ендеше «киіктер лақтайтын уақыт таяды», «айдың жаңарғаны» деген сөз. Бұл кезде Сарыарқа аспанында бұлт сиреп, ауа райы жыли түседі. Қалмақ елінің даласында талай жылдар бойы киік тіршілігін зерттеуге қатысқан ғалым Борис Иванович Петришев күннің ұзақтығы мен ауа райының тұрақты ашық болып тұруы талдау кезінде тікелей ықпалы барын дəлелдеген еңбегі оқымыстылардың көңілін ерекше аударғаны белгілі. «Бұлтсыз ашық күндері киіктер көп лақтайды, – дейді Б.И. Петришев, – ал керісінше бұлтты күндері сирек туады. Бұл жағдайларда құралайдың дүниеге келуі өзінен-өзі кешеуілдейді. Біз бақылау жүргізген соңғы үш жыл қатарынан сəуірдің соңғы күндері суық болды да, киіктер мамырдың бірінші тоқсанында төлдей бастады. Киіктердің көктемде жаппай қоныс аударуы осыған байланысты». «Құралайдың салқыны», ақбөкендер жаппай лақтап, 4-6 күн өткен соң, нақтылай түсер болсақ, мамырдың 19-21-інде соғады. Ауа райы салқындап, суық жел тұрады. Жаңбыр жауады. Құралайдың салқыны – жас лақтардың бойының ширауына тікелей

үстінен түсу, одан соң күн ысымай өзен бойына, салқын тоғайға жетіп алу. ...Киіктердің алғашқы үйірі біз Қаракеңгірге таяп қалғанда-ақ жолықты. Бастарын төмен салып, өзеннің күншығысына қарай шаңдата жортып барады. Қайрат зулай алмады. Ағып келе жатқан мəшинені лып еткізе бұрып, сəл шоқырақтатып барып, қайта жолға салды. Көзінен от ұшқан жас жігіт бізге қарап: «Қап, бəлем, жолымызды орап өтуін қарашы, – деді. Бізден ұзаңқырай берген үйірге бүйірден тағы бір топ қосылды. Сəлден кейін қайта бөлініп кетті. Осының бəрі бір сəттік көрініс еді. Шашау шықпай, жұдырықтай болған дала еркелері сол күйінде бірде оңға, бірде солға тобықтай бұлтақтайды. Сарыкеңгір мен Қаракеңгір өзендерінің аңғалары – шошайған бейіт, мазар, күмбез, архитектуралық ескерткіштер. Мана алыстан көз тарта, таң шапағымен күреңітіп тұрған Домбауыл мазарына да жеттік. Киіз үй пішінді, іргесі кең, бел ортасынан көкке қарай сүйірлене шошайған мазар кілең жалпақ қара таспен жымдастырыла өрілген. Бұл VIII-IX ғасырлардағы шеберлердің қолтаңбасы. Жөнге келтірушілер (реставраторлар) табалдырығын төрт-бес баспалдақ жоғарылатыпты. Алыстан қарағанда қараторғайдың қолдан жасалған алып ұясындай. Бір уақытта Аманкелді күмбездің қасындағы тастан тұрғызылған төртқұлақтан қолын асыра шошайтып: – Əне... – дейді сыбырлап. – Ол не?! – Мен де оның ыңғайымен дауысымды бəсеңдеттім. – Киік... – Қайда? – Əне-əне! Ойда жүр. Бізді байқай қойған жок. Міне, ғажап! Бір үйір киік өзеннің ойпаңдау жағалауындағы қалың шөптесінде жайбарақат жайылып жүр. Төңіректеріне сақтықпен қарайды. «Айт!» десең ата жөнелуге дайын. Киікті жақыннан бірінші рет көруім. Түсі ақ емес, қызғылт сарғыш. Уақыт қыркүйек қой. Қоңыр күзден бастап кысқа қарай түгі бозарады. Боз түк күнге шағылысып ақ болып көрінеді. Ақбөкен аталар кезі осы... Қайрат біздің көріп тұрғанымызды байқамаса керек, жерден жеті қоян тапқандай: «Киік! Киік!..» – деді. «Қап!». Киіктердің шырқы бұзылды. Бастарын жұлқа көтеріп, бір жерге өсіріле қалды. Бұл жолы олар тура тартатын жазығына қалай шығарын білмей, əрі-бері шиыршықтап, сасқалақтайын деді. Өйткені ар жағы – өзен-тоғай, бер жағы – қауіп. Адамдар, біз жүрміз. Бір қызығы, бұлар манағы қырға қашқақтаған үйірдей емес, күмбезді айналсоқтап, ұзай қоймады. Екпіні де пəс. Жай ғана жер бауырлай ұшқан бір топ тырнадай дөңге шыққанда қылт етіп шалынып қалады да ойға түскенде мүлде жоғалып кетеді. – Бастап жүрер текесі көрінбейді, біреу оққа байлаған-ау!? – деді Аманкелді. – Иə, текесіз үйір – бассыз дене секілді, – Қайрат қамыққандай кейіп танытты. Домбауылдан кейін үш-төрт белден асып, Жошы хан күмбезіне келгенде күн де арқан бойы көтеріліп қалып еді. Тарихтан белгілі атақты Жошы хан күмбезі. Көне тарих куəсі. Күмбездің киіз үй пішінді төбесінің күйдірілген қышқа сіңірілген бояуы өңін бере қоймаған. Өнердің əдемі үлгісі дерлік. ...Сəтбаев қаласына дейін əлі біраз «ат терлету» керек. Жол қысқарсын деді ме жерлестері Жақсыгелді Сейілов пен Кəкімбек Салықовтың «Жезкиігіне» басты: Жез қанат, күміс бауыр киік көрдім, Дəруі сол ма дерсің күйік-шердің. Жез марал жүреді екен арасында, Мыңдаған бетпақтағы киіктердің. Сарыарқаның жас перілері емес пе, дауыстары тұнық, жанарлары от шашады. Бұлар бір замандары шалқар далада ат тұяғымен күй шертіп, бүркіт салып, қиқулатып киік қуған бабалар ұрпағы ғой. Қанжанымыздағы атадан қалған сол бір қасиет осы байтақ далаға жетелей береді... Аңызда оқтай атылатын киіктер жел, дыбыс жəне сағымнан жаралған дейді. Сенгің келеді. Сағым (сəуле) мен дыбыстың да (жаңғырық) жылдамдығы зор ғой. Оны айтасыз, Сарыарқада осыдан шамамен 12 млн. жыл бұрын зіл (мамонт), үш ашалы жылқы (гиппарион), керік (жираф), қылыш тісті жолбарыстар мен мүйізтұмсықтылар болған көрінеді. Мұз дəуіріне бейімделе алмай қырылып қалған деседі. Киіктер төзген, аман қалған киіктің ғасырмен ғасырды ұластырып, сағым бүркеніп жүргені содан болар?!. Киіктердің табиғи жаратылыс ерекшелігі, олардың тыныс алу органы – бірнеше қабатты респираторлысүзгілі тұмсығы мен өкпесінде екен. Бұл ғалымдар тұжырымы. Сенесің. Тұңғиық көзі шөп түбінде жасырынып жатқан құралайды бірден шалады екен. Жорта жайылған жез киік бөтен де болса сол құралайды емізеді екен. Жаратылыстың тылсым сыры ғой. Бұл адамдарға сабақ болса, қане! Көкжал, шиебөрілердің жөні бөлек. Ал адамқасқырдың қорғансыз киіктерге өштігі алабөтен, тіпті жойқын... Табиғат-Ананың тозып бара жатқаны осыдан шығар. Кім жеңіледі? Кім жеңеді? Бір Жаратушыға аян! Қадіріне жетпесек, біз жеңілеміз. Жолсеріктерім мəшиненің ырғағымен жосылта əн салып келе жатыр. Мен де қосылдым: Жезкиік біздің жаққа қалай келдің? Жолымды текке кесіп жанай бердің. Адамның көздеріндей екі-ай көзің, Япырмау, дəтім шыдап қалай көрдім...

АСТАНА.

Сағидолла КӨШІМБАЕВ, запастағы полковник.

www.egemen.kz

...Күн көтерілген шақ. Аспан шайдай ашық. Сəскеде ұйқыдан тұрып таранып, сəнденетін ару сынды Алматы да бүгінгі күнге дайындалып, бойын түзеп жатқандай. Əлгінде ғана асфальт тротуарлар мен көшелерді су шашатын көліктер шомылдырып, жуып кетіпті. Айнадай жарқырайды. Əншейінде де бұл қалада үп еткен жел болмайды. Маусым айы тіпті тамылжып тұр. Жасыл желекке, қызыл-жасылды гүлге оранған мамыражай тіршілік. Құдды табиғат əн сап тұрғандай. Ертеңгілік саф ауа көкірегіңді ашып, жан сарайыңды шаттыққа бөлейді. Бас пошта үйіне қарсы беттегі тротуардың бойымен жаяу жүріп келемін. Жаңа орған шөптің иісі аңқиды. Үкімет үйі ғимаратының алаңына таядым. Түсті

отырып қызмет істегенін білетінмін. Теодор Драйзердің «Америка трагедиясын» орыс тілінен қазақ тіліне алғаш аударғанын да естігенмін. Əсіресе, Сəрсен аға Төлеужанның ақындығын жоғары бағалайтын. Өлең жазғанда жаңа түр іздеу жолындағы ізденістерін айрықша атайтын. «Қара өлеңнің қабырғасын сындыру керек», деп ұрандап, кейде асыра сілтейтін қызбалығын да жасырмайтын. Қасым Аманжоловтың: «Бірден Пушкин болмай-ақ, Баймұқанша басташы!» деп аяқталатын өлеңін, осы алыпұшпа, албырт жас, ақын інісіне арнаған деп отыратын. Өлеңдерінің екпіні бөлек, дауылдай ұйытқып тұр деп сүйсінетін. Сəкеңнің аузынан естіп қызыққанмен, ол кезде мақтаулы ақынның өлеңдері қолға түсе қоймайтын. Жалғыз ғана

Мінез Аманқос ОРЫНҒАЛИЕВ, журналист.

кілемдей гүлмен түрлеп тастаған алаңды, ол жердегі үнемі күтімде ұсталатын ескерткішті көзбен шолатын-ақ жердемін. Сол сəтте сол қапталыма назарым қалай ауғанын білмеймін. Тік көшенің бойымен өрлеп барып көзім асқақ Алатауға түсті. О, ғажап, тау жанымда тұрған сияқты. Жап-жақын тұр. Жасыл желекті етегінен қар жамылған шыңдарына дейін қолға ұстатқандай көрінеді. Мына көрініс, қырда өсіп, жиырма жасына дейін тау көрмеген мені өзіне байлап тастады. Ақ бас Алатауды осы өткен түнде қалаға жақын келіп қонғандай көріп, көзімді алмай қаттым да қалдым. Бұлтсыз ашық ауа райы жағдайында, əсіресе, ұлы сəскеде, күннің көзі өзіне тіке түскен кезде тауда мұндай құбылыстың жиі болып тұратынын мен онда қайдан білейін. Əлгі əсерден арыла алмай, таудан көзімді аудармаған күйде ілгері қозғала берген едім, қайдан сап ете түскенін, екі адам алдымды кес-кестей тұра қалды. Біреуі – ұзынтұра, жұқа сары өңді, мойны сорайып тұр да, екіншісі – тапал, дембелше, əсіресе, көзі бақырайған үлкен. Қалтарыстан шыға келген бұзықтардай жармаса кеткенмен, қауіпті адамдар емес екенін жүрегім сезді, шошынбадым. Мүмкін, өзімнен əлдеқайда ересек адамдар болғасын ба? Бірақ, киімдері ұйпатұйпа. Көк шөптің бояуы жұққан. Менен не тілейтінін де білмеймін, əйтеуір, бөгеп тұр. Бірдеңе айтқысы келетін сияқты. Киіміне назар аударғанымды аңдаған бадырақ көз: – Түнде келіншектермен тауда қыдырып қалғанбыз. Əлгінде ғана түстік. Біз қазақтың белгілі ақындарымыз. Жай адамдар емеспіз, – деп менің күдігімді сейілткісі келген сыңай танытты. Енді байқадым, өңдері шаршаңқы. Таудан емес, көздерін уқалай оянып, осы жерден жаңа бір əзірде тұрған сияқты. Сытылып, ілгері жүрмек ниет байқатып едім, менен айырылғысы келмегендей қыпылықтап, тіпті абдырағандай қимыл көрсетіп тұрды да, ұзынтұра сары шалбарының артқы қалтасынан куəлігін суырып алып, көз алдыма төсей қойды. Жап-жаңа екен. Екінші рет берілгені жөнінде соғылған белгі бар. Тосылғанымды аңдаған жұқа сары: – Қазақтың белгілі ақыны Төлеужан Ысмайылов мен боламын, – деп куəліктегі аты-жөні жазылған тұсты көзімен нұсқады. Жанындағы жалпақ бет, бадырақ көз жігітті: «Қазақтың белгілі ақыны» деп таныстырды. Жақан Смақов екен. Оның да қалтасында əлгіндей куəлігі жүр. Əрине, ойыма бір жағдай түсе кетпегенде, оларына бөгелетін ретім жоқ еді. КазГУ-дің Масанчи көшесіндегі ғимаратында тапсыратын емтиханға асығулы едім. 1967-1968 жылдары, университетте мен сияқты сырттай оқитын студенттер осылай əр жерге көшіп оқып жүретін еді. Қанша асыққанмен, алдымда тұрған үлкен адамдарды ысырып, не айналып өтіп жүре беруге дəтім жетпеді. Аты-жөнін айтқан сəтте-ақ, бұл адамды сырттай жақсы білетінім есіме түсе кетті. Ол туралы маған өзім жұмыс істейтін Байғанин аудандық газетінде бірге қызмет атқарған, кезінде Алматыдағы мемлекеттік көркем əдебиет баспасында белгілі аудармашы болған, кейін тағдыр айдауымен туған жеріне оралған, сол тұстағы көпшілікке есімі мəшһүр қаламгер Сəрсен Жұмағалиев көп айтып еді. Екеуінің бірге оқып, университетті үздік бітіргенін, Қазақтың көркем əдебиет баспасының алғаш ашылған аударма редакциясында қатар

«Есіл» поэмасын Сəрсен ағамыздың жеке кітапханасынан аттай қалап алып, оқыған едім. Соның өзінен сойы бөлек ақынға кезіккеніңді мойындайсың. Өр Есіл, зор Есіл, жан Есіл өзенім, Сағынармын мен де өзіңнің зəмзəм суыңды. Алыста мен сені ойласам – өртенер өзегім – Татардың қызымен шарлаған нуыңды. Сол ару кезіп ну жағаңды, Мұңайып мен жоқта қарақат көзіне жас алса, Мен болып аймала, жалынам, Есілдің самалы, тағзым ет иіліп, жас қайың, жас арша... Расында да, Төлеужан екпінге бағынып, қара өлеңді сындырып жазады екен. Жəне онысы үйлесімді, оқушыны алып-ұшып, сүйрей жөнеледі. Осындай өзім сырттай табынатын ақынға кезігіп тұрып, үндемей қалуым мүмкін бе? «Сізді білемін, Сəрсен ағай көп айтушы еді», дедім. Осы сөздің аузымнан шығуы мұң екен, мен табынатын ақын. – Бауырым, сол Сəрсеннің хабарын айт? – деп қарымнан ұстап жетектей жөнелді. Жақын тұста маңдайында «Пельменная» деген жарнамасы бар дəмхана тұр. Соған кіруге ыңғайландық. Ар жағын айттырғаным жоқ, түсіне қойдым. Екеуі столға отырғанша, кіре-беріс есікке қарсы, ағаш баспалдақпен көтеріліп барып енетін бөлмедегі буфет сөресінен екі шыны қызыл шарап алып келдім. Оның əрқайсысы сол кезде «пұттық» деп аталатын. Сірə, жұрт литрлік ауыр шөлмек болғасын солай дейтін шығар. Қою қызыл шарапты қырлы айғыр стақанға сылқылдатып құйып қоямын. Екі ақын ілезде көтеріп тастайды. Тез ризалап, əңгімелесіп, емтиханыма үлгерсем деп ойлап отырмын. Алайда, сен асыққанмен, ақындар асығатын емес. Пушкиннің қауырсын қаламы сияқты, ақ пластмасса қаламым бар еді. Жақанның көзі соған түсті. Бір бет қағаз дың қиындысына тез сүйкете жазып, қолыма ұстатты. «Құда түссем қолыңдағы қауырсынға, Аманқос айналайын, ауырсынба...» деп басталатын бір шумақ өлең екен. Дүкенде толып тұрған, тиын тұратын қалам қымбат дүние ме, ақыннан не аяймын, тілегін орындадым. Байқаймын, шарап тез меңдетіп

ҚАЗ-ҚА

барады. Əсіресе, Төлеужан аға қызайын деді. Соны сезіп, уақыт созғысы келді ме, екінші ақын: «Кəне, ініңе өлең оқып бер», деп қолқа салды. «Жанында кітабы, не қойын дəптері жоқ, қалай оқиды?» деп ойлап үлгергенімше, бұрын естімеген тосын мақаммен: Менің өзім – жігітімін Семейдің, Семейде де содырлар жоқ демеймін. Семейдің де сопысы бар, монтаны – Сылдыр сөзбен сыңғырлатқан көмейін. Сол Семейге ренжіген Абай да, «Өз перзентім», дейді халқы алайда. Тобықтының келсе егер қолынан, Ұстатпақ ед ұлы ақынын қалайда... Жатты үстінен арыз оның домалап, Кім жазғаны белгісіз ғой – «домалақ». Абай ағам қалың қайғы арқалап, Қара жерге еніп кетті содан-ақ. Көрдіңіз бе, бұл Семейдің қалайын, Тар маңдайы сыйғызбаған Абайын... – деп, əр жолын кектенгендей, шегелеп айтып, соза берді. Өз өлеңін ауызша оқыған адамды осы жерде мен алғаш көрдім. Жəне ғажап əсерге бөлендім. Түсі бұзылып, мазмұны ренішке толы жəне бір өлең оқыды. Ашуға булыққандай, бірте-бірте, үні күшейе береді екен. Тосын тақырып. Орыс бодандығына қарсылыққа құрылған жыр. Жерімізді, елімізді басып алды дегенге саяды. Өлеңді: «Похоронный бюродан сен блатпен, зорға аларсың тыныш жатар көріңді», деп аяқтады. Тосын ой тіксіндірді. Өлеңде мұндай қарсылық сөздердің болуы миыма сыймайтын сияқты. Əлгі шумақтарды оқу үстінде ақынның арқасы көтерілгендей. Қимылы жиілеп, көзі шатынап, өзін ұстаудан қалған. Енді сұрамай-ақ орнынан тұрып, жан-жағына жалт-жалт шүйіліп, өлеңнің ырғағымен екі қолын бірдей ербеңдетіп: «Қойлар, қойлар!» деп басталатын ұзақ толғау өлеңге түсті. Бір тұсы былай келеді: «Баран» десе бізді мұқап орыстар, «Аға» дедік туымызды оң ұстар. Қандай момын халықпыз біз қойлардай, Жүре берген кек, намысты ойланбай. Арымызға жағылған кір, күйе көп, Кейде бізді кекетеді «түйе» деп. Ол да айтылған сөз шығар бір жүйемен, Қу далада қой бақтық қой түйемен... Мұнан əрі көшпенді қазақ өмірін жырлап келіп: Тірілер ме, о дүниеден атам кеп, Сипар еді-ау маңдайымнан «ботам» деп. Түйе сүтін іше алмаймыз біз бүгін, Аруана үнін естімейді түз бүгін. Киіз үйдің аппақ, аппақ үздігін, Жел ұшырып əкеткендей күздікүн... – деп мұңды əуенге кезек береді. Өлеңдерін осылайша сонша беріліп оқып тұрған Төлеужан, бір кезде асханада тамақ ішіп, мына көріністі онсыз да ерсі көріп, шақ отырған орыстарға айбат шегіп, қарсы жүгірсін! Бұл жағына келгенде ол тек өлең емес, қолма-қол қимылдың да адамы екен. Əлгінде қалай тығып əкелгенін, əлде үнемі қойнында жүре ме, сол жылдары Алматының көшесінің кез келген жерінде жататын қол басындай қайрақ тас жүр қолында. Асханадағы адамдар дүркірей көтерілді. Істің насырға шапқанын біліп, тез табанымды жалтыратуды ойладым. Əйтпесе, ертең оқудан шығатыным анық. Сол оймен əуелі есіктің қалтарысына тұра қалып, ішке екі милиция кірген сəтте, сыртқа ата жөнелдім. Жақсы отырыстың ақыры бұлай аяқталғаны жанымды жеді, əрине. Бірақ, басқа не амал бар, бас сауғалағанымның себебін түсінер өздері де деп қоямын қашып бара жатып. Өліп-талып емтиханымды тапсырып, кештетіп «ВДНХ» жақтағы өзім тоқтаған «Ракета» қонақ үйіне жетсем, тəртіп бұзған клиент ретінде номерден шығарып жіберіпті. Мана əңгіме арасында өзімнің қайда жатқанымнан да хабар берген едім. Соны есіне тұтып қалған екі ақын ағам інісін іздеп келіп, қонақ үйді дүрліктіріпті. Онда қонақ үйде қызмет істейтін қазақты сирек кездестіресің. Араша түсер ешкім жоқ. Арғы жағы белгілі ғой... Осыдан үш жыл бұрын дəм айдап Алматыда болдым. Өзім дəріс алған КазГУ-дің көне ғимаратын көріп, екі ақын ағаммен кездескен (бұл күнде олар дүниеден өткен) тұсқа қарай жүрдім. Мезгіл сол кездегідей дəл сəскенің кезі еді. Қызулы күннің өткір сəулесі тамыз айының ыстығын көтеріп тұр. Алайда, бұл жолы баяғыдай Алатау тұтас тұлғасымен көрінбеді. Үйме-жүйме салынған көп қабатты зəулім үйлер көлегейлеп тастапты. Сол сияқты, адуын жырын оңды-солды төгіп-шашып өмір кешкен, бір кезде онысына өзім куə болған тұлғалы ақын Төлеужан ағаның қазынасын баспа жүзінде көре алмай жүргенімді есіме алдым. Ауызша тыңдаған сол асқақ жырлары қайда екен? Əлде ол да иілмейтін қайсар мінезі сияқты өзімен бірге кетті ме? Ақынның өлеңі – мінезі деген рас сөз-ау! АҚТӨБЕ.

30 қаңтар

ДА ЛПЫН

2013 жыл

Шерлі шежіре шындыєы

Жақсыбай САМРАТ, «Егемен Қазақстан».

Жуырда, Санкт-Петербургте Ленинградтың жау қоршауынан құтылғандығының 69 жылдығы аталып өтті. Біз 900 күн бойы қоршауда тұрған Ленинград тұрғындарының қаншалықты қиын ғұмыр кешкенін жақсы білеміз. Күніне 125 грамнан ғана нан алып тұрған шаһар халқының біраз бөлігі аштан бұралып, өліп қалғанын да құлағымыздың құрышы қанғанша естідік, оқыдық, кинолардан көрдік. Қазақстандықтар қолдарынан келгенінше қоршаудағы Ленин қаласына көмек көрсетті. «Ленинградтық өренім!» деп Жамбыл бабамыз өзінің құдіретті жырларының рухымен бір қолдаса, өзі аш-жалаңаш жүрген халқымыз «Бəрі де майдан үшін!» деген бұйрық болған соң, қолдағысының бəрін майданға, соның ішінде Ленинградқа жіберіп жатты. Сол жылдарда бір сиыр ұстаған адам 10 кило май тапсыруы керек екен. Арық сиырдың сұйық сүтінен соншалықты май алу да қиын, бірақ ағасы майданда жүрген менің 13 жасар енем өгей шешесімен екеуі үш інісінің аузынан жырып сол майды тірнектеп, жылап жүріп жинапты. Ең қиыны, қандыауыз өкімет майды өзі де жинап əкетпейді. Оны тағы 30 шақырым жердегі орыс қаласына (біздің жақ орыс деревняларының бəрін «қала» дейді) жаяулап-жалпылап апарып тапсырып, қағазын ауылсоветке өткізіп қана міндеттен құтылатын көрінесің. Əйтпесе, сиырды айдап əкетеді. Ал сиырды əкетсе аштан өлетінің хақ. Аштан өліп жатқандар да жетерлік болатын. Бірақ оларды «аштан өлді» деп айтқызбаған. «Бұл майды бізден тартып алып кімге бересің, өзіміз де аш отыр емеспіз бе?» деп дау айту ешкімнің ойына келмейді. Дымыңды шығарсаң болды, «шолақ белсенділер» «халық жауы» етіп, тап беруден тайынбайды. Осы сұмдықтарды еске алып отырған себебіміз – Ленинград қоршауының бұзылғанына 69 жыл толған шаралардан туындап отыр. Елдің барлық түкпіріндегі халық осылай аштықтан, аурудан қынадай қырылып жатқанда майға шылқып жүрген адамдар да болған екен-ау. Жо, жоқ олар біреудікін тартып немесе ұрлап жеп жүрген қылмыскерлер емес, бəрін де «заңды жолмен» алып жатқан қызметкерлер екен. Жəне олар басқа жерде де емес, əлгі қоршауда қалып, халқының еңірегенде етегі жасқа толып жатқан Ленинградта болыпты. REGNUM ақпараттық агенттігінің айтуына қарағанда, журналистерге ұсынылған жинақтарда блокаданың бұрын жарық көрген жəне басылуға дайын тұрған толық материалдары көрсетіліпті. Соның ішінде, жуырда ғана, яғни 2013 жылдың басында жарық көрген беларустің белгілі жазушысы Алесь Адамович пен орыс жазушысы Даниил Граниннің жəне басқалардың еңбектері енгізілген «Блокадная книга» да бар екен. Бұл еңбектің дайындалғанына көп болса да түрлі себептермен, соның ішінде сол кездегі Компартия бастаған өкіметтің халыққа жасаған əділетсіздіктері, қысастығы, ашық зорлығы, жөнсізжолсыз қырғынға ұшыратқан қанды қасаптары туралы архивтік материалдар мол болғандықтан оның жарық көруіне əлі де өкіметтің пұшпағын ұстап жүрген коммунистер іштей, сырттай қарсы болып, аяқтан шалып келген екен. Соның ішінде қоршауда болған жылдарда халықтың каннибализмге жол бергені, 1949 жылғы болған жаппай аштық жəне «Ленинград ісі» деген атау алып, ғалымдар, дəрігерлер, инженерлер, қызметкерлерді жазалауды ғана мақсат еткен сотсыз ату фактілері де осы еңбекте үлкен орын алған. Жазаға ұшырағандардың бəрі де «блокадниктер» болыпты-ау. Аталған екі жазушының олардың сол кезде көзі тірілерімен əңгімелескені, кейіпкерлерінің күнделіктері мен суреттері – бəр-бəрі қатталып, жиналған екен. Ал енді мына қызыққа қараңыз... Сол, халық аштан қырылып жатқан Ленинградта, 1941 жылдың желтоқсан айында ТАСС-тың фотосуретшісі Александр Михайлов арнаулы цехта, «литерлік қызмет көрсетілетіндер үшін» түрлі шоколадтар мен «ромдық əйел» (ромовая баба) атты жекелеген адамдар ғана қол жеткізген кондитерлік өнімдер жəне басқалар дайындалып жатқанын фотоға түсіріп алған.

«Литерлік қызмет көрсетілетіндердің» кімдер екені белгілі, олар Компартия мен өкіметтің жергілікті басшылары. Бұдан халық бір тілім нанға зар болып жатқанда олар «ромдық əйел» мен шоколадты таңдап жегенін көреміз. Коммунистердің əділеттігін ауыздан тастамайтындар осы фактіге не дер екен? Ол ол ма? Аталмыш жинақтың тарихшы Игорь Богданов жинаған материалдарының арасында «Спецснабжение» деген арнаулы тарау бар. Сонда былай делінген: «В архивных документах нет ни одного факта голодной смерти среди представителей райкомов, горкома, обкома ВКП(б). 17 декабря 1941 года Исполком Ленгорсовета разрешил Ленглавресторану отпускать ужин без продовольственных карточек секретарям райкомов коммунистической партии, председателям исполкомов райсоветов, их заместителям и секретарям исполкомов райсоветов». Демек, қоршаудағы қалада ресторан да болған екенау. Онда қызметі жоғарылар үшін тегін тамақ та беріліп тұрыпты. Енді Ленинград қалалық партия комитеті кадрлар бөлімінің нұсқаушысы Николай Рибковскийдің 1941 жылдың 9 желтоқсанында, яғни блокаданың нағыз қызған шағында (ол 1941 жылдың 8 қыркүйегінде басталып, 1944 жылдың 27 желтоқсанында бұзылды) өз күнделігіне жазғанына қараңыз: «С питанием теперь особой нужды не чувствую. Утром завтрак – макароны или лапша, или каша с маслом и два стакана сладкого чая. Днем обед – первое щи или суп, второе мясное каждый день. Вчера, например, я скушал на первое зеленые щи со сметаной, второе – котлету с вермишелью, а сегодня на первое суп с вермишелью, на второе свинина с тушеной капустой». Бұл қоршаудың не екенін де білмеген қазақ даласындағы халықтың сол кезде түсіне де кірмейтін тамақтар. Блокаданың басында бəрі де болған ғой, аштық кейін басталды емес пе деп күдік келтіретіндер үшін Н.Рибковскийдің 1942 жылдың 5 наурызында не жазғанын көрелік: «Вот уже три дня как я в стационаре горкома партии. По-моему, это просто-напросто семидневный дом отдыха и помещается он в одном из павильонов ныне закрытого дома отдыха партийного актива Ленинградской организации в Мельничном ручье...От вечернего мороза горят щеки... И вот с мороза, несколько усталый, с хмельком в голове от лесного аромата вваливаешься в дом, с теплыми, уютными комнатами, погружаешься в мягкое кресло, блаженно вытягиваешь ноги... Питание здесь словно в мирное время в хорошем доме отдыха. Каждый день мясное – баранина, ветчина, кура, гусь, индюшка, колбаса, рыбное – лещ, салака, корюшка, и жареная, и отварная, и заливная. Икра, балык, сыр, пирожки, какао, кофе, чай, триста грамм белого и столько же черного хлеба на день, тридцать грамм сливочного масла и ко всему этому по пятьдесят грамм виноградного вина, хорошего портвейна к обеду и ужину... Да. Такой отдых, в условиях фронта, длительной блокады города, возможен лишь у большевиков, лишь при Советской власти...Что же еще лучше? Едим, пьем, гуляем, спим или просто бездельничаем и слушаем патефон, обмениваясь шутками, забавляясь «козелком» в домино или в карты. И всего уплатив за путевки только 50 рублей!». Ал керек болса. Ұзағырақ болса да фактіні толық келтірдік жəне оны қазақшаламай, түпнұсқасын бергенді жөн көрдік. Автордың өзі таң қалады емес пе, «да, такой отдых... возможен лишь у большевиков, лишь при Советской власти» деп. Шынында да негізгі халық бір түйір нанға қол жеткізе алмай қырылып жатқанда, екіжүзді большевиктер ғана ешкімнен ұялмай, өз адамдарын осылай майға шылқытып қоятын шығар. Осының өзі-ақ оның шынайы бейнесін көрсетпей ме. Əрине, мұндай сұмдықтарға сену қиын, бірақ елден сол соғыс жылдарында да ет, сары май, уылдырық, шұжық, қызыл балық, бал жиналды емес пе? Ешбір кинода, құжаттарда олардың қайда жұмсалғаны айтылмайды. Бəрін Сталин мен оның төңірегіндегілер ғана жеді деуге тағы сенбейсің. Сөйтсек, соның қызығын партноменклатура ғана көреді екен-ау. Майдандағы əскер мұндайдың иісін де білмейтін шығар. Міне, большевиктердің, Кеңес өкіметінің осындай да «əділеттіктері» болыпты.

30 қаңтар 2013 жыл

ЛЕМ Ə Е ІМ

ƏҢГ

www.egemen.kz

Соєым Болат ШƏКІМОВ.

Қыстың қарсаңында, кəдімгі қарашаның аяғы, желтоқсанның басында аяз айқұлақтанып, топырақ тоңазыған тұста өзіміздің жұп-жуас, моп-момақан өзеніміз Шежіннің бетін мөлдіреген қабыршық мұз құрсап, жерді үлпілдеген ұлпа қар құндақтайды. Сөйтіп қас-қағымда қыс түседі. Əйткенмен, алғашқы ақша қар ұзақ жатпай, адам аяғымен тапталып, машина мен трактор табанына жаншылып, балалардың бір-біріне лақтырып ойнауына жетіп-жетпей, əп-сəтте еріп, көксоқтаға айналады. Алайда аяз барған сайын кəріне мініп, өзен мұзы қалыңдап, қатая түседі де, қар қайта жауады. Бұрынғыдай емес, жапалақтай жауып, боран соққан ақтүтек терістік желімен қиыршықталып, инедей қадалып, бет қаратпайды. Аяғыңның асты сықыр-сықыр бір əуен қар мен аяздың кең құлашты қытымыр билігін енді қашан көктем туғанша ешқандай жылымық ауыздықтай алмайды. Дала жұмысы баяғыда аяқталған. Пішендік пен сарайлар иісі танау қытықтаған шөп пен арпа сабанына тіреліп тұр, жарма жем мен дəн қалдықтарынан қамбалар аузымұрнынан шығады. Мал қолға қарап, түгел қорада. Дəл осы кезде біздің ауылда, ауылда ғана емес, бүкіл өңірде соғым сою басталады. Бұл дегенің ауыл адамдары үшін көптен күткен, бүкілхалықтық бір мереке. Жылына бір келетін бұл мейрамның, əсіресе Кенжебай аға үшін орны ерекше. Жұрттың бəрінің есіне бұл тұста Кенжебай аға түсіп, қадірі бірден артып шыға келеді. Əрбір үй малын соған сойдыруға таласады, себебі ол осы төңіректегі ең таңдаулы шебер қасапшы. Ол кез келген қараны əпсəтте сойып, заматта жіліктеп, етін бұзып бере қояды. Ас қадірін өзіндей көретін əрбір қожайын соғымын қолы құтты, епсекті Кенжебайға сойғызуға тырысады. Сондықтан оның да даңқы дүрілдеп, қолға оңай түсе қоймайды. Өз бағасын өзі бек білетін ол əуелі біраз бұлданып, басқа бір үйге уəде етіп қойып едім, деп əрлі-берлі жақауратып, ақыры көп жалындырмай, бəз-бір жақсылық жасағандайақ келісімін береді. Дегенмен, ол кез келгеннің қолқасына құлай кетпейді. Кенжебай аға бұл жөнінен талғампаз, кісісін таңдап-таңдап барады. Əдетте, соғым союды сенбіге немесе жексенбіге белгілеп, əзірлігін алдын-ала жасайды ғой. Анам сол күнге қонақтарын шақырып, дүкеннен шырын, сусын, тəтті тəрізді дəмдер мен ет тұздауға қажет заттарын алдын-ала алып қояды. Соғым соятын күні таң алақарақтан тұрып, пешке от тұтатып, шелектерін салдырлата жүріп, үлкен қазанға су жылытады. Үйге көршіміз Сағын аға келіп, маған пышақ пен балтаны қалай қайрау керек екенін үйретеді. Сосын мардымси басып маңғазданып, кинофильмдердегі қарақшылар сияқты неше түрлі пышақтарын саусылдатып Кенжебай ағаның өзі келеді.

Сарайдан соғымға деген малды жетектеп алып келеді. Еңсесі жылдар салмағынан жаншылып, еңкіш тартқан əжем бата бергелі таяғына сүйеніп үйден шығады. Кенжебай аға жануардың аяғын арқанмен матап, лезде қар үстіне құлата салады. Оған көмектесіп, соғымға шақырылған екі-үш көрші жігіт жүр. Ең қызығы енді басталады. Кенжебай қалтасынан былғары қынын суырып, одан жүзі аязбен шағылып, жалт-жұлт еткен мүйіз сапты сапысын шығарады. Көрші балалармен бірге аузымыз аңқиып, қасапшының қимыл-қарекетіне таңырқап біз тұрамыз. «Бəрімізде де осындай пышақ болса ғой» деп қоямыз іштей. Сапысының жүзін саусағымен тағы да бір сипап көріп, үнсіз ғана ерінін жыбырлатып, Кенжебай аға бізге қарап бір зірк ете түсті де, іске кірісіп кетті. Заматта біз құстай ұшып, тобымызбен сарайдың үстінен бір-ақ шықтық. Шытқыл аязда мейіліміз білгенше асыр салып, сарайдың үстіндегі шөпте секіріп ойнап, алысып-жұлысып жүріп біз бір сəт үлкендер жаққа көз тастамаймыз ба. Бақсақ, Кенжебай аға теріні сыпырып, етін де бұзып жатыр. Одан қасындағылар да қалысар емес. Өзара əзіл-қалжың айтыса жүріп бас қасапшының айтқанын бұлжытпай орындайтыны байқалады. Аяз да бусанып алған. Олардың көңіл-күйі көтеріңкі екеніне қарағанда, апам жылынсын деп табаққа сап бірдеңе жұтқызып жібергенге ұқсайды. Жігіттердің бірі ет шабу үшін үлкен бір дөңбекті көтеріп əкеле жатыр. Ерлеріне көмектескелі таза жуылған шаралар мен ыстық су толтырылған шелектерді көтеріп əйелдері де шықты. – Мынау енді сендердің сыбағаларың, əйелдер, – деп еркектер оларға сойылған малдың ішек-қарыны мен өкпе-бауырын лақтырды. Бүгін бəрі əйелдеріне таңғаларлықтай биязы да сыпайы. Бəлкім, бұл жұрттың мерекелік көңіл-күйін бұзғысы келмей əдемі көз қылу үшін жасағандары да болар. Əйткенмен, бүгін бəрінің де жақсыатты көрініп, ілтипатты танылуы алдағы аста-төк бай дастарқанның да əсері болса керек. Еркектер шаруаны шапшаң бітіріп, дастарқан басына тез қонжиюға асығып, баладай дегбірсізденеді. – Жаным-ау, мына суықта жаңа етік киіп сықырлағанша, жылы ұйығыңмен-ақ келмедің бе? – деді зайыбына Кенжебай аға. – Аязда аяғың тоңып, суықтап қалып жүрмегейсің. – Сосын өзіне онша жараспайтын қылық танытып, өзеурей: – Əй, Қарлығашжан-ай, – деп қойды. Оның əйелін еркелетіп, өзеурегені сонша, дауысы да қатты шығып кетіп, айналасындағылардың бəрі естіді. Жары да оның асты-үстіне түсіп, байпаңдай қалғанына таңданып, ойыны ма, шыны ма дегендей, оған аңтарыла қарады. Жоқ, ерінің көзқарасы байыпты да аялы көрінді. – Ештеңе етпес, ептеп төзермін, – деді ерінің аяқ астынан қалайша құбыла қалғанын түсінуге тырысқан əйелі қызарақтай баяу үн қатып. – Қарайгөр мынаны, емешегі үзілуін! Немене, əйелің жаурап қалады деп қорқасың ба? Қарашы-ей, өзін! – деп Сағын аға оны бір қағытып өтті. Кім болса да тілімен бір қыршып алмай қой майды ол. Ал əзіл-қалжыңға желеу болып, не айтсаң да көтере беретін Кенжебайдай азаматты табу қиын. – Əкеау, менің қатыныма қарашы! Оттай жанып, трактордай заулап жүр, – деді көп жігіттердің мұның жап-жас, сымбатты əйеліне сұқтана қарайтынын білетін ол. – Кел онда, көрмей-ақ айырбас жасайық! Қалай, бұған қалай қарайсың? – деп миығынан күліп өз əйеліне көз тастап, оның да аңысын аңдыды. Шөмішпен шараға еңкейіп жатқан қара көз ару Гүлфия тоқ балтырын жалтыратып, дөңгеленген бөксесін бір бұлт еткізіп, бойын тіктеді де, жүзі оттай алаулап, ренжіген кейіп танытып, көзін төмен түсіріп, теріс айналды. Бар бейілі мен мейірін əлгінде ғана өз əйеліне үйіп-төккен Кенжебай қысылғаннан аузына сөз түспей үнсіз

қалды. Желкелеп кеп қалған жасы құрғыр-ай! Мынау Сағын буынсыз жерден пышақ ұрды-ау. – Бұл суықтап қалса, сиыр сауатын ешкім болмай қалады ғой, – деп ақталғандай болып шынын айтқан Кенжебай аға Сағын ағайға сенсең шыным осы дегендей сынай қарады да, басқалар секем алып қалмасын деп: – Несі бар, ойың жақсы екен, уақытша айырбастасақ айырбасталық, – деді. Сүйегі ірі, денелі Қарлығаш тəте қолына іліккен бір сайғақты ала сап, күйеуінің жон арқасынан бір соқты. – Қарашы-ей, жас иіс іздейді, ə! – Пай-пай, қатекем-ай, мені əлі күнге дейін қызғанады өзі! – деп қарқ-қарқ күлген Кенжебай аға тағы да бірдеңе айтуға оқталып еді. – Қояншық! – деп бір-ақ қайырған əйелі осымен əңгіме тəмəм дегендей, сайғағын бір жаққа лақтыра салды. – Қанша отассаңдар да, отбасының əдіс-айласын игермепсіңдер, – деп сөзге Бақытжан аға араласты. – Біз, міне, бəйбішемізбен əлі күнге көгершіндей гүжілдесіп, өбісеміз де жатамыз. – Əу, ауызбен орақ оруды доғарсаң даршы, – деді шапшаң сөйлейтін бəкене бойлы Дариға апай жұрт ерінің сөзіне сеніп қалды ма деп шыр-пыр боп. – Оған құлақ қоймаңдар. Құлақ салсаңдар, қайдағы-жайдағыны айтып тантып кетеді… Жұртқа да керегі осы еді. Дариға қалжыңды түсінбейтін, бəрін айтқан қалпында шын деп қабылдайтын əйел болатын. – Оның несі бар екен, айдай ақиқатым осы болса, – деп ежіктеді бəйбішесіне маңғаздана қараған Бақытжан аға. – Сені шынында да құлай сүйсем, онда тұрған не сөкеттік бар, ақымағым-ау? Бақытжан ағай сендіре сөйлейді. Да риға апай нарттай жайнап, ерінің сөзіне сенерін де, сенбесін де білмей, талай жыл бірге тұрса да күйеуінің қылжақтап отырғанын, не шынын ақтарып отырғанын білмей-ақ қойды. Барлығы жабыла күліп, жұмыла жұмыс істеп жатыр. Ерлер етті бұзып, жіліктеп, суықта сорғысын деп төселген күлиенкеге жайып, майлы-майлы жерін қуырдаққа деп кесіп алып жатыр. Əйелдер жеңдерін түріп тастап, ішек-қарынды тазалап, жуып, бөліп-бөліп етке қосып, шараларға тау-төбе қылып үйе салып, суық, жазғы ас үйге апарып, тұздауға кірісіп кетті. Жұмысын бітірді ме екен деп ауықауық қасапшылар жағына қарап қоямыз. Жұмсаса жүгіріп барып оларға шылым əкеліп беріп, қолдарын жуамын десе, кепсермен шелектен жылы су алып құйып тұруға əзірміз. Бағдар деген аты ерендеу де ерсілеу біздің дүрегей итімізде бүгін ес жоқ, айналшықтап жанымыздан шықпайды, тойға ол да елегізіп алған. Кенжебай аға əлгінде оған көкбауырдан кесіп алып бір кесегін лақтырғанды. Оны қылғытып тастап Бағдар бейтаныс ағайды жақын тартып жанынан шықпай жағынып жалағысы келеді. Алайда, Кенжебай аға мұрнын тыржитып, маңына жолатқысы келмегенмен, ит қыңсылап оның етігін иіскейді. Кенжебай аға аса мейірбан жан ғой, иттің баласынан құтылғысы келіп оған бір кесек тарамыс безін тағы тастады. Абажадай қазанда пышылдап қуырдақ пісіріліп жатыр, қайталанбас хош иісі танау қытықтап шыдатар емес. Түске таман ерлер жұмысын тəмамдап, темекі тартып сыртта біраз тұрған соң, қолдарын жуып, үйге кірді. Соғым дастарқанының басты дəмі – қуырдақ пісіп түскен еді. Қонақжайдағы кілем үстіне кең дастарқан жайып, апам бізді ас үйге енгізіп, соңыра қонақтарға бөгет болмасын деп қуырдақ беріп, азықтандырып алды да, бар ойнаңдар деп далаға қуып жіберді. Қарнымыздың тойғанына разы болып далаға ата шыққан біз, аязда асыр салып тағы да шатырдан шөпке секіріп, көшеде неше түрлі ойын ойнадық. Қонақтар қол жуып, жиегіне

дейін дəмді тағамдар сықасқан кең дастарқанның басына қолтығына бір-бір жастықтан басып тегіс жайғасты. Астың бəрі анау-мынау үстелдің үстіне қойылса ол сөзсіз қайысып, сынып кетер ме еді, қайтер еді. Қонақтарының алдына анам не жаймады дейсің?! Онда тоқаш та, бауырсақ та, бəліш те, мамырдың сары майы мен қазы-қарта сияқты үй тағамдары не сəн, өрік-мейізге қоса анамның өз қолынан қайнатқан түрлі тосаптары мен өзі жасаған тұздықтары да əралуан. Ең бастысы буы бұрқырап хош иісті қуырдақ та келді ортаға. Дастарқан қайысқан осынша тағамды ешкімнің де жеп тауыса алмасы белгілі. Бірақ ата-бабадан қалған дəстүрі бойынша қазаққа қонақтан қалаулы, қонақтан қадірлі ешкім жоқ, сондықтан қолда барының бəрін де соның алдына тосады. Хош иісті цейлон шайы құйылған кеселерін дəм толы дастарқанға қонақтар əрең орналастырып жатыр. Төрдегі ең құрметті орында көршіміз, төре, қадірмен қонақ ретінде арнайы шақырылған Бейсенбай ақсақал отыр да, одан кейінгі мəртебе кəдімгі Кенжебай ағаға бұйырған, қалғандары рет-ретімен жайғасқан. Қуырдақтан алдымен шаңырақтың үлкені – əжем татуға тиіс. Қалтыраған қолымен шанышқыны ұзақ ұстап ол қуырдақтың бір турамын іліп алуға тырысулы. Отырғандардың бəрі əлгі кесектің оның аузына тезірек түсуін күтеді. Ақыры əжем оны аузына салып, қызыл иегімен малжаңдай бастадыау. Қуырдақты мақтап, көмектері үшін жиналғандарға рахметін де жаудырды. Қонақтар да əуелі бауырсақтың дəмін татып, сосын ыстық асқа бас қойды. Дəмаға болып, дастарқанды басқарушы, апам өтінген жақын көршіміз Сағын аға сəл-пəл маңғаздана жөткірініп: – Ет суып қалады ғой, – деуі мұң екен, жігіттер мұның ішу керек деген сөз екенін сезіп, жапа-тармағай рөмкелерін қолына алды. – Соғым шүйгін болсын! – деді олар. – Тек игілікке ғана жегізсін. Кенжебай аға соғымын сойған əр үйде айтатын үйреншікті сөзі аузынан еріксіз шығып кетіп: – Еті тамаша екен, – деді. – Семіз де емес, арық та емес, тамаша ет! – деп қайталаған Кенжебай дастарқан басындағыларды көзбен бір шолып шығып, айтқаным дұрыс па дегендей зайыбына телміре қарады. Қарлығаш тəте мерейі тасып, бақыттан шалқып отыр. Шіркін, мұның күйеуі қандай десеңші! Ауылдағы бір деген шебер қасапшы, əрі қадірменді кісі. Жұрттың бəрі жамырап дəмі тіл үйірген етті мақтап, қуырдаққа жапырлай бас қойды. Бəрінің ортақ пікірі – еттің керемет дəмді болғаны. Апам шай құя отырып, олардың алуан үнді шуылына құлақ тосады. Меймандар ептілігі мен епсектілігі үшін Кенжебай ағаны мақтап қоюды да ұмытпайы. – Кенжекең болмағанда біз соғымды қас қарайғанша сойып бітірмес едік, – дейді олар. Солайы солай да. Алайда Кенжебай аға бұларына разы болса да, мақтауды естімеген секілді. Байсалданып, қуырдақты қарбытып отыр. Қарлығаш тəте күйеуіне енді басқаша қарайтын сияқты. Оған деген сүйіспеншілігін жасыра алмай елжірей түседі. Сағын аға арақты қайтадан құйып, менің марқұм əкемнің аруағы үшін ішіп қоюды сұрады. Сосын анам мен балалар үшін, сəтті сойылған соғым үшін көтеруді ұсынды. Сағын ағаның сөзге сараңдау екенін екінің бірі біледі. Оған дастарқан басқарып, асаба болудан тракторды бөлшектеп бұзып, қайта жинау əлдеқайда оңай. Сондықтан жігіттер тост көтеріп өздерін қинамай, онсыз-ақ сілтей береді. Көбінесе Сағын ағаның үйреншікті иек қағысы мен оң қолының қимылынан түсініп, оның ыңғайына үйірілген қонақтар қолдарындағысын сыңғыта салады. Су жаңа ақ орамалын қасына түсіре тартып, шолақ жең жаңа көйлек киген

апам топ-толық білегін шынтағына дейін жалаңаштап алып, ыстық қуырдақты кісілердің алдындағы табақшаларға толтырып, самауырға қайнаған су үстеп, жиын-той үшін буфеттен əдейі шығарған фарфор ақ құманға қайта-қайта шай демдеп, бəріне де үлгеріп жүр. Ол əрбір қонаққа бəйек болып, жылышырай танытып, кідіртпей шайларын құйып бере отырып, əзіл-қалжың да айтып қояды. Өзгелерге де енді еркін отырып əңгімелесуге болады. Басты шаруа тынды – соғым жақсы шықты. Сонда да оның көңілі əлденеге алаң сияқты. Ойламайын десе де көңіл құрғыры тұрмыстың əр қиырын шарлап, көзге мұң ұялатады. Дайындалған шөп қысқа жетер ме екен, сиыр көктемге дейін бұзаулайтын шығар, деп ойлайды. Қам-қарекеттің бəрі бір апамның мойнында. Басқа бөлісер жан жоқ. Құдайға шүкір, балалар өсіп келеді, бар үміті солар ғана. Оларды ойлағанда апам көзі жайнап, жүзі жадырай түседі. Шулыдулы, думанды соғым тойы осылай жалғаса береді. Бір ыңғайын тауып Сағын ағаның келіншегі Гүлфия тəте ерінің қасына кеп жайғасып, басқаларға білдіртпей, оны бүйірден түртіп қойды, бұнысы болды енді, тым салынып кетпе деген белгісі. Оның ым-жымын елең қылар Сағын қайда, серкелік сері шаруасын қыздыра түседі. Тіптен болмаған соң əйелі шымшып кеп қалып еді, ол оған жалт бұрылып: – Қойшы-ей! – деді басқалар біліп қалмасын əрі əйелі де ыңғайсызданбасын деген оймен байсалды ғана үн қатып. Гүлфия тəте қызарып кетті, бірақ алған бетінен қайтқан жоқ. Ақыры, əйелі шамына тиіп, Сағын ағаны шыдамынан шығарды да, ол зайыбына жанары ұшқындап, зілдене тесіле қарады. Əйелі оның қаһарына шыдамай, ренжіп, теріс айналды. Қонақтардың көңіл-күйі көтеріңкі. – Кəне, Кенжеке, бір əн салып жіберші, – деп енді олар Кенжебай ағаға қолқа салды. Оның əнді тамаша айтатынын барлығы біледі. – Олай болса, айтуға болады, – деп ол бас тартқан жоқ. Кенжебай ағаның қолына домбыра ұстатты. Ол айтулы қасапшы ғана емес, əйдік əнші, суырып салма, тума ақын да. Домбыраға үңіле отырып Кенжебай аға əуелі аспапты күйге келтіріп алды. Сосын жас жігіттей басын бір сілкіп тастап, көзі ұшқын шашып, саусақтары перне бойлап, қос ішекті қағып-қағып жіберді. Əуелі баяулата толғап, сосын шарықтата шалқып шырқалған əуен қазақтың шетсіз-шексіз даласындай көсіліп төгілдіай кеп. Кенжебай аға көзін қайдағы бір қиырға қадап тебірене отырып, сүйкімді баритон үнмен «Ауылым» əніне басты. Ол өз өлкесінің тұнған сұлулығын, туған ауылға деген сүйіспеншілігін, оған деген сағынышын толғап, қазақтардың жомарт жанын жырға қосты. Қонақтардың делебесі қозып, қанаттанып кеткендей ара-тұра қосылып қойып, қолпаштай қолдап отырды. Оны айтқанда жұрттың өзі əуелеп, əн қанатымен самғап жүргендей еді. Əн де тынды. Оның ырғағына ұйып, бауралған жұрттың көңіл құсы асқақ əн биігінен біразға дейін жерге түсе алмағандай терең күрсініп барып басылды. – Кенжеке, махаббат жайында шырқаңызшы, – деп əлгі тым-тырыс тыныштықтың қаймағын Гүлфия тəтей бұзды. Енді əлемге ұлы Пушкин сыйлап, қазақтардың жүрегіне даланың дара ақыны Абай жеткізген орыс қызы Татьянаның ыстық махаббаты туралы əн сəл мұңлы сиқырлы əуенмен тар үйден шалқи шығып, ызғарлы дала кеңістігіне құлаш ұрды. Əйелдер жағының көз алдына тағдыры өздерімен өзектес қарапайым орыс қызы келеді. Бұлауланып мөлтілдей бастаған мұңлы көздерін қиянға қадаған олар өздері жайында əн шырқалып жатқандай ішкі шерін тарқатады. Оларға сəл үнсіз қалған баяу үнмен ерлер жағы да қосылып, əн тез аяқталса екен дегендей, шүпілдеген

ррөмкелерге көз сүзеді. Арқасын еріне ттақап отырып, бір бұрышта Гүлфия ару Кенжебай ағаға көзінің қиығын тастап К баяу күрсініп қояды. б Кенжебай əн салғанда қандай сұлуланып кетеді дейсің! Жүзі жас жігіттей нұрланып, қара көзі жалт-жұлт етіп, жанарында тылсым мұң ұйып, əжімсіз маңдайына жылтылдап маржан тер тізілген. Сəлден соң ол толғана басын иіп, баяу бір сазбен əнін аяқтады, қара бұйра шашын сілкіп тастап, домбырасын безілдете қағып, жаңа бір əнді шырқай жөнеледі. Шай ішіп, əн тыңдап, меймандар мəз-мейрам боп отырғанда қазанда ет пісіріліп жатты. Ерлер жағы шайдан кейін айбанға шығып, біразға дейін темекі тартады. Əйелдер болса, əңгімелесе жүріп апама жəрдемдесіп, ыдыс-аяқ жинасты. Тоя ішкен тамақ пен еркін сілтеген арақтан бусанған жігіттер жағы суыққа сорылып əжептəуір салқындады. Теме кіні бұрқырата тұрып əңгімедүкен қыздырған олар шаруа жайын ұзақ талқылады. Көше жақтағы сəл ашық есіктің саңылауынан айбанға сыздықтап суық ауа еніп, еденді жалап сырғанап, іштегі жылумен араласып, будақ-будақ бу болып көлбейді. Қою түтін мен будың арасынан ерлердің жүзі қып-қызыл нарттай болып көрінеді. Шылымды шегіп болып олар дүркірей үйге енді. Дастарқанда буы бұрқырап астауда ет тұр. Ыстық еттің пияз бен аскөктің иісі кеңсірік жарып, үй ішін кеулеп кеткен. Апам үлкен табақтан шекені алып, өзіміздің əдет-ғұрып бойынша ауылдың ақсақалы Байсалбай атаның алдына қойды. Басқа меймандар да кəделі мүшесінен құр қалған жоқ. Қазақтың еті пияз туралған сорпасыз, құрт езілген көжесіз бола ма, кеселерге құйылып олар да келіп қалды. Қалыптасқан дəстүр бойынша астың алдын үйдің ең үлкен қожайыны – əжем алып, қонақтардың қысылмайқымтырылмай тағамды еркін ішіпжеуін өтінеді. Жігіттер үзіліс кезінде аз-кем сабасына түскен сияқты. Бастан бұйығылау отырған олар ас жылжытармен жылынып алған соң думанды той арнасына лезде түсіп, көсіліп жүре берді. Жаппай мойындалмағанмен, жұрт керемет жақсы көретін ауылдың ұлы думаны, əн-күйімен астасып, əзіл-қалжыңмен араласып, көңілді күлкімен қарық қылатын соғым тойы түн ортасы ауғанға дейін созылды. Ауыл адамдары айтарлықтай еңбек етті. Биылғы жаңбырсыз қуаң жаз жұртқа ауыр соқты. Жүйкесі қанша жұқарғанмен олар қиындыққа төтеп беріп, төзудей-ақ төзіп, ақыры ауыртпалықты еңсере білді. Халқадерінше жұдырықтай жұмылып, астығын жинап, малдың шөбі мен басқа да азығын қамдап алды. Соғым күні солардың барлығын ұмытып, ауыл өмірінің əсте бітпейтін күрмеуі қиын шаруаларын естен шығарып, арқа-басты кеңге салып, еркін дем алып, жанға жақын сүйікті əндерін шырқағанға не жетсін! Зəуде жылда осылай ғой, өзі. Ауылда бұл атамзаманнан бар əдет. Көнекөз қарияларымыз келесі жыл тоқ, астықты, жомарт жыл болады деседі. Ауыздарына май, құдайдың құлағына шалынсын. Ал сыртта, терезенің ар жағында аязы бет қарыған кəдімгі қыс. Кəрлі де қарлы ұзақ қыс. Аждаһадай ақырған қаһарлы қыстың келешекке қандай күтпеген сыбаға əзірлеп тұрғаны əзір пенде атаулыға беймəлім. Алайда, балалық шақтың сол бір таңғажайып сəттері, ешқашан көмескі тартпай көңілде қалып қойған сол бір ауыл думаны, сол бір аязы айқұлақтанған қыстың сол бір жұлдызды түні қалған өмірімізді мəңгі бақи нұрландырып, жылытып жүретін тəрізді. Орысшадан аударған Сарбас АҚТАЕВ.

30 қаңтар

АР Ш О Р ХАБА

www.egemen.kz

2013 жыл

 Айбын

Сержанттар жиыны

Шығыс Қазақстан облысындағы жұмылдыру тобын дайындауға арналған оқу орталығы базасында командирлік дайындық бойынша жүргізілген батальон жəне дивизион сержанттарының сабағы мəреге жетті. Оған «Шығыс» өңірлік қолбасшылығына қарасты əскери бөлімдер мен Ракета əскерлері жəне артиллерия бөлімшелерінен 23 сержант қатысты. Əрбір сабақтың басталуы мен соңында сержанттар тестілеу мен тəжірибеден сынақтар тапсырды. Бұл олардың кəсіби дайындығымен қоса алған дəрістерін сапалы игеруін анықтауға барынша мүмкіндік берді. Сабақтарды «Шығыс» өңірлік қолбасшылығы басқармасының сардарлары жүргізді. Оқу барысында сержанттар сабақ жетекшісінің міндетін атқарып көрді. Бұл тəлімгерлер үшін сержанттардың көшбасшылық сапасын

 Мəссаған?!

Қазақ ғалымдары соңғы кездері ғылымның биік шыңынан көрініп жүр. Оның бір дəлелі қазақстандық ғалымдардың Жер шарының Оңтүстік полюсі – Антарктидаға автомобильмен сапар шегуі болып табылады. Экспедицияны Қазақ географиялық қоғамы ұйымдастырып, бұл сапардың бастамашысы əрі жетекшісі «ҚазГео»-ның төралқа төрағасы Нұрлан Əбдуов болды. Оның жанындағы топ мүшелері ғалымдар Орденбек Мазбаев, Берік Баймағамбетов, зерттеу бағдарламасының жетекшілері Константин Орлов, Сергей Бодров жəне ресейлік хирург-дəрігер, фото жəне бейне түсірілімдерге жауапты оператор Василий Мозжухин мен исландиялық механик Эйо Тейтссонның да батылдықтары ерекше деуге лайықты.

Өмір ЕСҚАЛИ,

«Егемен Қазақстан».

Петропавл гарнизонының əскери прокуроры Нұрлан Алпысов БАҚ өкілдерімен өткізген брифингте əскери мекемелер мен бөлімдерде орын алған заңсыздықтар мен келеңсіздіктерді тізбелеп берді. Оның сөзін тыңдай отырып, «япырымай, заң талаптарын қонышынан басу темірдей тəртіп қалыптасқан ортаны да жайлаған ба?» деген ойға қаласың. Өйткені, келтірілген мысалдар мен деректерден жемқорлық «менмұндалап» тұр. Былтыр 53 тексеру жүргізіліп, 900-ге тарта заңға қайшы əрекеттер тіркелген. 128 əскери қызметкер жауапкершілікке тартылып, 6 жауапты тұлға қызметінен аластатылған. 7 қылмыстық іс қозғалып, 4 іс сотқа жіберілген. 6 миллион теңге материалдық зазал өндірілген. «Бидайық» шекара бақылау бекеті қызметкерлерінің əбден тайраңдап кеткені соншалық, бір айда ғана 16 рет Ресей тұрғындарының шекара бұзу фактілеріне əдейі жол берген. Оның арғы жағында құлқынның құлына айналғандардың қалтаны қампитсам деген ішкі есебі жатқанын аңғару қиын емес. Облыс орталығында орналасқан № 6637 əскери бөлім мен əскери институтта мемлекеттік сатып алу туралы заңнамалардың өрескел бұзылғаны анықталып, 2 миллион теңге бюджетке қайтарылған. Сарбаздар мен курсанттар арасында жасырын жүргізілген сауалнама барысында тамақтану саласында да жемқорлық сипаттағы қылмыстық көріністер белең алған. Соған орай прокуратура ІІМ Ішкі əскерлер комитеті өкілдерімен тексеру рейдтер ұйымдастырып, ас мəзіріндегі жоғары калориялы тағамдарды қалбырлардағы ет, балық секілді нəрсіз өнімдерге еш себепсіз ауыстыру, нормадағы көкөніс түрлерін мөлшердегіден кем беру, тағы басқа фактілерді əшкерелеген. 14 миллион теңгенің қымқырылуы ортақ қазаннан жонып жеудің күнделікті əдетке айналғанын растағандай. Ыдыс-аяқтан бактериялар табылса, асханалардағы санитарлық тазалықтың төмендеп кеткенін айғақтайды. ІІМ Ішкі əскерлерінің құзырлы өкілдері əскери прокуратураның əрекет ету актілеріне құлақ асып, нақты шаралар қолданудың орнына, «қарға қарғаның көзін шұқымайдының» керімен түк сезбеген рай көрсеткен. Сын-ескертпелер əскери бөлім тарапынан да ескерусіз қалған. Соның салдарынан жең ұшынан жалғасқан əрекет одан əрі тереңдей түскен. Жаңа жыл алдындағы кезекті тексеріс тойымсыздыққа тыйым салынбағанын тағы бір айғақтап берген. Тоя та мақтанбау, ашқұрсақ жүру Петропавл əскери институты курсанттары арасында да орын алған. – Күдіктілерге қызмет бабын асыра пайдаланды деген айып тағылып, өндірістік іс Қостанай əскери-тергеу басқармасына жіберілді. Тендерді ұтып алған фирмаларға да қойылатын біраз талаптар бар. Сот-бухгалтерлік сараптама қорытындылары ешкімнің де жауапкершіліктен сытылып кетуіне мүмкіндік бермейді, – деді брифингте Н.Алпысов.

Президент Сауытбек АБДРАХМАНОВ Вице-президент – бас редактор Жанболат АУПБАЕВ Вице-президент Еркін ҚЫДЫР

– Антарктида əлі күнге дейін құпия мекен болып саналады. Қазақша ет асып, нанын салып жесем қалай болады екен. Ауа райымен сəйкес келе ме деп алаңдаушы едім. Енді өзіміздің ұлттық тағамның пайдасына шек келтірмеймін, – дейді экспедиция мүшесі, ғалым Орденбек Мазбаев. – Біздің тағам адамға күш-қуат беріп қана қоймай, жүйке жүйеңді тыныштандыратын, таза ауада, қар мен мұздың арасында отырып жегенде болашаққа деген сенім ұялататын керемет пайдалы, ғажап тағам екендігін байқадым. Оның

Антарктидада ќазаќша ет асќан Раушан НҰҒМАНБЕКОВА.

География ғылымдарының докторы, Семей мемлекеттік педагогикалық институтының профессоры Мұхит Белгібаев Оңтүстік полюске сапар шегушілердің бас кеңесшісі болды. Оның айтуынша, барлық дəрістері «Құрлықтар мен мұхиттар географиясы» тақырыбына негізделгендіктен, Антарктиданың құрлық ретінде зерттелуі аса маңызды. Антарктида мұз құрсанған құрлық, оның мұздақтары ақырын ғана жағалауларына қарай жылжып келе жатқандықтан, айсбергтер пайда болуда, дейді ол. Мəселен, Сирас мұздығының жылжу жылдамдығы жылына 2200 метр немесе тəулігіне 6 метр, осы мұздықтардың қозғалуына орай ғалымдар үнемі Оңтүстік полюстің нағыз орталық нүктесін анықтауға тырысады. Осылайша, бас кеңесшіден дəріс тыңдаған экспедиция мүшелері Оңтүстік Африка Республикасының Кейптуан қаласынан Антарктидаға ұшты. Содан соң Новолазаревская стансасынан нақты баратын орынға үш автокөлікпен аттанды. Оңтүстік полюсті игеру Қазақстан Тəуелсіздігі

мерекесі мен норвегиялық ғалым Руаль Амундсеннің Оңтүстік полюсті ашқан айтулы еңбегіне 100 жыл толуына арналды. Солайша Оңтүстік полюске ғалымдар Қазақстанның көк байрағын тігіп, Қазақстан Конституциясының мəтінін апарып, Əнұранды орындаған жəне қазақша ет асып жеген.Ұлттық тағамнан дəм татқан Норвегия, Польша, Германия, Ресей, Франция, Америка, Малайзия елдерінің өкілдері минус 60 градустық сақырлаған аязда бұдан асқан дəмді тамақ жоқ екендігіне көз жеткізіп, бір терлеп-тепшіп қалса керек.

үстіне оны баптап асып отыратын біздің арамызда əйел адамдар да болмады. Қалай болғанда да бəрі сəтті шықты. Өйткені, еттің құрамында қазы мен қартасы, жалы мен жаясы да бар еді. Экспедиция 25 күнге созылды. Осы аралықта қазақстандық ғалымдар ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізген. Төрт мың шақырым тірлік атаулыдан жұрдай мұз əлемін аралаған ғалымдар мұз, су жəне биот деп аталатын Антарктиданың жануарлар əлемінің өкілдерінен ақпараттар жинап, ауа, атмосфера қысымы, жел жылдамдығы сияқты метеорологиялық мəліметтерге қаныққан.

Суретті түсірген Ермек САРБАСОВ.

Антарктида ең биік құрлық саналады. Оның орташа биіктігі – 2040 метр, ең биіктігі – 5140 метр. Бұл – Элсуорт тауындағы Винсон қыраты. Қыраттың 99 пайызы мұздан тұрады. Бұдан басқа тұстары оазис, яғни сулы, жазиралы алқаптар. Полярлық ғылыми-зерттеу стансалары осы оазистерде орналасқан. 1959 жылы Халықаралық келісім-шарт бекітіліп, Антарктиданы тек бейбіт мақсатта пайдалану мəселесіне қол жеткізілген. Ғалымдардың айтуынша, ондаған миллион жыл бұрын Антарктида Еуропаның Альпі таулары сияқты əдемі болған. Тек əлдебір табиғи өзгеріс болып, құрлық суып кетеді. Сондықтан да мұздықтың астында əлі үсімеген көлдер жəне жан-жануарлар бар. Бірақ оған қазіргі техникамен жету мүмкін емес болып тұр. Осылайша мұз құрлық əзірше құпиясын ішіне бүгіп қалуда. – Біз бұл сапарға бір жарым жыл дайындалдық, – дейді география ғылымдарының докторы Орденбек Мазбаев. – Оңтүстік полюске сапар шегу, əрине, қызық, бірақ өте қиын. Біз қауіп-қатерлермен бетпе-бет келдік. Айдалада байланыссыз қалу қаупі басымызға бірнеше рет төнді. Қапқараңғы түнде, айнала 47 градус аязда қарапайым күректің көмегімен жол аршуға тура келді. Антарктида бізді аяған жоқ. Біресе үстімізге адам айтқысыз таудай қар құлады, біресе өңменіңнен өтер жел тұрды. Тіпті бұл Антарктиданың ең ыстық жазы еді. Қысында жүру мүлде мүмкін емес, жазы осы. Ауыз суға зар болған кездер ойымнан кетер емес. Көбіне мұз бен қарды ерітіп, пайдаландық. Антарктидаға саяхат кезінде, ең бастысы, тоқтамау қажеттігі айқын еді. Қозғалыссыз қалсаң, көп кешікпей-ақ мəңгілік мұздықтардың қатарын толықтыруыңа тура келеді. Үнемі қозғалыста болғандықтан, минус 60 градус аязға да шыдап жүрдік. Түн жүрдік пе, күн жүрдік пе, тəуліктерді шатастырған кездеріміз де болды. Өйткені, онда ақ түндер болған еді. СЕМЕЙ. –––––––––––– Сурет «ҚазГео» мұрағатынан алынды.

 Тосын табиғат

Еуропа және еуро

Алматыда жер сілкінді

Дїркін-дїркін болєан табиєаттыѕ бўл оќыс мінезінен зардап шеккендер жоќ Айнаш ЕСАЛИ,

«Егемен Қазақстан».

Суретті салған Айдарбек ҒАЗИЗ.

Солтүстік Қазақстан облысы.

“Егемен Қазақстан” республикалық газеті” акционерлік қоғамы

əдістемесін игеру мен олардың сапасын арттыру мəселелеріне түсті. Ал сержанттардың командирлік дайындық бойынша жиыны «Шығыс» өңірлік қолбасшылығы басқармасы мен əскерлерінің 2013 жылғы негізгі іс-шаралар жоспары шеңберінде өткізілді, деп хабарлады Қорғаныс министрлігінің баспасөз қызметі. ––––––––––––

 Бəрекелді!

Дəмсіз ас, ашќўрсаќ сарбаз...

Меншік иесі:

анықтауға, олардың бағынысындағыларға сабақ тақырыбын жеткізу əдістерін саралауға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, сержанттарға бір-бірін жетекші ретінде бағалауға тура келді. Нəтижесінде, олар біреудің кемшілгі арқылы өз кемшілігін көре алды. Осындай рөлдік байқаулар көптеген батыс елдерінің əскерлерінде оқыту əдісі ретінде кеңінен əрі сəтті қолданылады. Жиын барысында негізгі салмақ жауынгерлік дайындық бойынша өткізілетін оқыту

Дүйсенбі күні түн ортасында ұйқыға бас қойған халықты жерасты дүмпулері оятты. Алматы облысында бірнеше рет қайталанған жер сілкіністері оңтүстік астана тұрғындарына да сезілгенімен, жұртшылық дүрбелеңге бой алдырған жоқ. Жер сілкіністері бірнеше рет қайталанғанына қа ра мастан, дабыл қағылмады. Көп ұзамай-ақ телерадио компаниялары арқылы ақпарат берілді. Сонымен, 28 қаңтарда Астана уақыты бойынша сағат 22.38-де Алматы қаласы нан оңтүстік-шығысқа қарай 235 шақырым қашықтықта жер сілкінісі болды. Қазақстандық сейсмологтардың мəліметтеріне сəйкес, жерасты дүмпулерінің қуаты 6,6 баллды құрады. Сілкініс кіндігі 10 шақырым тереңдікте болған. Ал «Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі Ғылым комитетінің сей с мо ло гиялық

МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А. АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-73-80. БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru , egemenkz@maіl.kz Алматыда: факс (727) – 273-73-80, электронды пошта – egemalm@host.kz

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР: Астана – (717-2) 37-61-21; Ақтау – 8 (701) 593-64-78; Ақтөбе – (713-2) 56-01-75; Талдықорған – 8 (728) 27-05-70; Атырау – (712-2) 32-94-07; ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ:

Көкшетау – (716-2) 25-76-91; Павлодар – (718-2) 57-18-09; Қарағанды – (721-2) 43-94-72; Семей – (722-2) 52-26-86; Қостанай – (714-2) 39-12-15; Тараз – (726-2) 43-37-33; Қызылорда – (724-2) 27-00-85 Шымкент – 8 (701) 404-36-29; Орал – (711-2) 28-80-35; Петропавл – (715-2) 50-72-50. Өскемен – (723-2) 25-28-41; Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-73-97, gulnurekkz@mail.ru

А материалдың жариялану ақысы төленген. “Егемен Қазақстанда” жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды.

Газет мына қалалардағы: 010008, Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС, 050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС, 100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС, 110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС, 120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС, 130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС, 030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Мистоль» ЖШС, 160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС, 140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС, 150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ, 080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС, 090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС, 040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы, 070002, Өскемен қ., Космическая к-сі, 6/3, «Шығыс ақпарат» КМК баспаханаларында басылып шықты.

тəжiрибе-əдiстемелiк экспедициясы» мемлекеттік мекемесі МSК-64 шкаласы бойынша жерасты дүмпулерінің қуаты Алматы қаласында 4-5 баллды құрады, деп хабарлады. Жоғарыдағы мекеменің мəліметтеріне қарағанда, зілзала ошағындағы алғашқы дүмпуден кейін жер сілкіністері түнгі сағат 23.09 кезінде 4,5 магнитудамен, іле-шала 23.12 кезінде 4,7 магнитудамен, үшіншісі 23.31 кезінде 5,1 баллдық күшпен қайталанған. Бір қызығы, Алматы қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 225 шақырым қашықтықта орын алған дүмпулер Нарынқол мен Кеген өңірлерінде 2-3 баллдық магнитудамен сезілген. Ең бастысы, жер сілкінісі ошағындағы елді мекендер айтарлықтай зардап шекпегені анықталып отыр. Бұл туралы кеше Үкімет отырысынан кейін Төтенше жағдайлар ми нистрі Владимир Божко ресми түрде мəлімдеді. АЛМАТЫ.

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы 200 601 дана. Нөмірдің кезекші редакторлары

Александр ТАСБОЛАТОВ, Жақсыбай САМРАТ.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. “Егемен Қазақстан” республикалық газеті” АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 14 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. Тапсырыс 8921 Газет Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС-те басылды, тел. 93-98-25. Тапсырыс №159 ek

www.egemen.kz

30 қаңтар 2013 жыл

РЕСМИ БӨЛІМ Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2012 жылғы 13 қараша

№1439

Астана, Үкімет Үйі

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялықсанитариялық) талаптарды бекіту туралы «Ветеринария туралы» 2002 жылғы 10 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 18-1) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. Қоса беріліп отырған Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптар бекітілсін. 2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi. Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 13 қарашадағы № 1439 қаулысымен бекітілген Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптар 1. Жалпы ережелер 1. Осы Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптар (бұдан əрі – талаптар) «Ветеринария туралы» 2002 жылғы 10 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 18-1) тармақшасына сəйкес əзірленген, мамандандырылған фермаларда (кешендерде, құс фабрикаларында), бордақылау алаңдарында (бұдан əрі – өндіріс объектісі) жануарларды өсіруді, өткізуді жəне оларды ішкі сауда объектілерінде (бұдан əрі – жануарларды өткізу объектісі) өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарды айқындайды əрі жеке жəне заңды тұлғалар үшін міндетті болып табылады. 2. Өндіріс объектісін салуға арналған учаскені биік, тегіс, құрғақ, тасқын су мен нөсер жаңбыр суының астында қалмайтын жəне дауыл желдің өтуінен қорғалған жерде таңдайды. 3. Жаңа өндіріс объектілерін салуға арналған учаскені бұрынғы мал шаруашылығы үйжайларының, мал қорымдарының, көң қоймаларының жəне ет өңдейтін кəсіпорындардың орнынан таңдауға жол берілмейді. 4. Өндіріс объектілерінің аумағын елді мекендерден санитариялық- қорғау аймағымен бөледі. Санитариялық-қорғау аймағының көлемі Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасына сəйкес айқындалады. Адамдар мен жануарлардың бақылаусыз өтіп кетуіне тосқауыл қою үшін өндіріс объектісінің аумағы биіктігі кемінде 2 метр қоршаумен қоршалады, ал жол жүру бөлігі қатты су өтпейтін жолқұрылыс материалымен жабылады. 5. Өндіріс объектісінің аумағында ғимараттар мен құрылыстарды орналастыру функционалдық аймақтау қағидаты бойынша жүзеге асырылады, əрбір аймаққа технологиялық үдерістің ортақтығымен біріктірілген құрылыстар орналастырылады. 6. Өндіріс объектісінің аумағы мынадай аймақтарға бөлінеді: 1) өндірістік немесе негізгі мақсаттағы (А аймағы) – негізгі табынды ұстауға жəне өнім өндіруге арналған үй-жай, мал туатын бөлім, жаңа туылған төлдерге арналған профилакторий, төлдерді, мал басын толықтыратын табынды ұстауға арналған үй-жай, жануарларды қолдан ұрықтандыратын пункт (құс фабрикаларынан басқа), оқшаулағыш жəне карантиндік бөлім (басқышы бар үй-жай, жануарларды ветеринариялық өңдеуге арналған шарбақ), жемазық қоспаларын дайындау бойынша азық цехы; 2) қызмет көрсетуші персоналға арналған санитариялық өткізу орны бар ветеринариялықсанитариялық блок (Б аймағы); 3) əкімшілік-шаруашылық (В аймағы); 4) жемазық сақтау (Г аймағы); 5) көңді сақтауға арналған оқшауланған орын (Д аймағы). 7. Өндіріс объектісінің аумағына (аумағынан) барлық кіреберістерде (шығаберістерде) автокөліктің қозғалғыш бөлігін зарарсыздандыруға арналған дезинфекциялық тосқауыл (бұдан əрі – дезинфекциялық тосқауыл) орнатылады. Дезинфекциялық тосқауылдың үстіне екі жағынан қабырғалармен жабылған қалқа орнатылады. Дезинфекциялық тосқауыл жылдың кез келген уақытында жұмыс істеу қалпында ұсталады (қыс кезеңінде жылытуды қамтамасыз етеді немесе төменгі температураларда қатпайтын ерітінділер қосылады). 8. Көң сақтайтын орынды өндірістік ғимараттардың желден ық жағында кешен аумағының сыртында кемінде 60 метр қашықтықта орналастырады. 9. Өндіріс объектісінің кіреберісінің жақын маңына өндіріс объектісі мамандарының жеке көліктерін қоюға арналған алаң жасайды. 10. Технологиялық үдерісті қамтамасыз ету жəне өндірістік аймақта қызмет көрсету үшін өндіріс объектісінің ішінде қолданылатын арнайы көлік бөлінеді. 11. Жануарларды ұстауға арналған үй-жайларының құрамына мынадай оъектілер кіреді: 1) жануарларды (төлдер мен ересек малдарды) ұстауға арналған қоралар; 2) қалқалары, оттықтары, суаратын астаулары, жіктері, басқыштары мен таразысы бар жануарларды жаюды ұйымдастыруға арналған қоршаулы мал жайлары; 3) бір кіреберісі жəне шығаберісі бар, периметр бойынша қоршалған жəне арық салынған көңді жəне сұйық көңді сақтауға арналған алаңша. 12. Карантиндік бөлім жəне оқшаулағышты бірыңғай блокта орналастырғанда, олардың арасында тамбур жабдықталады, онда жұмысшылардың арнайы киімдеріне (бұдан əрі – арнайы киім) арналған шкафтар, қолжуғыштар, дезинфекциялық ерітінділер бар ыдыстар, аяқкиімдерді дезинфекциялауға арналған дезинфекциялық төсеніштер орнатылады. 13. Мал қоралардың едендері, қабырғалары, оттықтары, сұйық көң жинағыштары мен басқа жабдықтары өндіріс объектісінің ветеринариялық дəрігері жасаған кестеге сəйкес мерзімді жүргізілетін дезинфекция жасауына ыңғайлы материалдардан жасалады. 14. Мал шаруашылығының қора жайларында ағаштан жасалған оттықтар, астаулар жəне басқа жабдықтардың пайдалануына рұқсат етілмейді. 15. Жануарларды ұстауға арналған үй-жайлар мен қоршалған ашық алаңдарды мерзімімен көңнен тазартып отырады. 16. Əрбір мал шаруашылығы қора үй-жайларының (базаның), жемшөп дайындайтын цехтардың, жемшөп сақтайтын қоймалардың, астық сақтайтын қоймалардың жəне басқа объектілердің терезелері, есіктері, желдету тесіктері жабайы құстардың ұшып кірмеуі үшін торлы рамалармен жабдықталады. 17. Өндіріс объектілерінің жұмысын жабық үлгідегі кəсіпорындардың қағидаты бойынша ұйымдастырады. Өндіріс объектісінің аумағына бөгде адамдардың, сондай-ақ өндіріс объектісіне тікелей қызмет көрсетумен байланысты емес кез келген көлік түрінің кіруіне рұқсат етілмейді. 18. Өндірістік объектілерге кіреберістегі əкімшілік-шаруашылық жəне өндірістік аймақтардың қоршауының бойында қызмет көрсетуші персонал мен келіп-кетушілер үшін санитариялық өткізгіш жабдықталады. 19. Оқшауланған үй-жайлардың (секциялардың) 15 см тереңдігіне дейін дезинфекциялық ерітінділермен толтырылған дезинфекциялық астаушалар орнатылады. 20. Санитариялық өткізгіштің құрамында арнайы киімдер мен аяқкиімдерді (бұдан əрі – арнайы киімдер) дезинфекциялауға, жууға жəне кептіруге арналған бөлме көзделеді. 21. Санитариялық өткізгіштің өтетін жерінде тəулік бойы кезекшілік жасалады. 22. Өндіріс объектісі аумағының сыртқы жағынан да, өндірістік аймағы жағынан да санитариялық өткізгішке кіреберістің алдында дезинфекциялық ерітінділермен ылғалдандырылған аяқкиімді дезинфекциялауға арналған дезинфекциялық тосқауылдар (ысқышы немесе ағаш үгінділері бар кюветтер) орнатылады. 23. Өндірістік объектінің санитариялық өткізгіш бөлмесінде жұмысшылар үйден киіп келген киімдерін жəне аяқкиімдерін шешіп, үй киімі гардеробында (əр қызметшіге бекітілген шкафта) қалдырады, душ қабылдайды, жұмыс киімдеріне арналған гардеробтан таза зарарсыздандырылған арнайы киім киеді. 24. Өндіріс объектісінен арнайы киімді ауыстырғаннан кейін шығуға рұқсат беріледі. 25. Қосалқы бөлмелерде қолды жуу үшін сабынмен (сұйық сабынмен), щеткамен, дезинфекциялық ерітінділерге арналған ыдыстармен, бір рет пайдаланатын орамалмен немесе электр кептіргіштермен қамтамасыз етілген суық жəне ыстық су ағатын араластырғышы бар раковиналар орнатылады. 26. Ауыз су мақсатына арнайы су шүмектері орнатылады, ауыз суының температурасы +80 С төмен жəне +200 С жоғары болмауы тиіс. 27. Өндіріс объектісінің ветеринариялық дəрігерінің рұқсаты бойынша жəне арнайы киімді ауыстырып кигеннен кейін өндіріс объектісіне бөгде адамдардың енуіне рұқсат етіледі. 28. Қызмет көрсетуші персонал арнайы киімдермен, жабдықтармен, құралдармен жəне басқа да заттармен қамтамасыз етіледі, олар таңбаланады жəне бөлімге (цехқа) бекітіледі. Көрсетілген заттарды бір бөлімнен басқа бөлімдерге зарарсыздандырғаннан кейін беруге рұқсат етіледі. 29. Өндіріс объектісі жеткілікті мөлшерде сумен қамтамасыз етіледі. 30. Өндіріс объектісінің басшылығы тоқсанда кем дегенде бір рет суды қауіпсіздік көрсеткіштеріне зертханалық зерттеулерден өткізіп тұрады. 31. Артезиан ұңғымасы санитариялық-қорғау аймағымен жəне қоршаумен қамтамасыз етіледі. Санитариялық-қорғау аймағының көлемі Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау саласындағы заңнамасына сəйкес айқындалады. 32. Су жинақтаушы ұңғымалар, шахталық құдықтар кəсіпорынның аумағында орналасқан болса, онда оларды мал шаруашылығы үй-жайларынан кемінде 50 метр қашықтықта орналастырады. 33. Компрессорлық қондырғыға, аумақты суландыруға, автомашиналардың сыртын жууға техникалық су пайдаланылады, суды айыру (жинау) нүктелерінде «техникалық су» жəне «ауыз суы» деген жазулар орнатылады. 34. Шаруашылық-ауыз суы жəне өртке қарсы мұқтаждықтар үшін суды сақтау үшін кем дегенде екі резервуар орнатылады. 35. 3 айлық төлдерді суаруға температурасы +14-дан +16°C-қа дейінгі суды, 6 айдан асқан төлдерге +8°С-тан төмен емес суды қолдануға рұқсат беріледі. 36. Жануарларға арналған үй-жайларда жас ерекшелігіне жəне күтіп ұстау əдісіне байланысты микроклиматтың оңтайлы көрсеткіштері сақталады жəне оларға жүйелі бақылау жүргізіліп отырады. 37. Оқшауландырылған секциялар мен үй-жайлар оңтайлы ауа алмасуды жəне жанауарлар орналасқан барлық аймақ бойынша таза ауаның біркелкі таралуын қамтамасыз ететін желдеткіш жүйелерімен жабдықталады. 38. 6 айдан асқан жануарларды ұстайтын тор едені бар үй-жайларда көң жиналатын каналдардан ауаны тартатын ауа сорғыш қондырғысы орналатылады. 39. Өндірістің барлық объектілері жəне өндіріс объектісінің аумағы жеткілікті жəне біркелкі жарықпен (күндіз – табиғи, түнде – жасанды) қамтамасыз етіледі. 40. Табиғи жарық кезінде терезелердің жалпы көлемі еден көлемінің 30 % құрайтын болуы қажет. 41. Люминесценттік шамдары бар шамдалдар қорғау торымен, ал қыздыру шамдары бар шамдалдар тұтастай қорғау шынысымен қапталады. 42. Мал шаруашылығы үй-жайларында тарту-сору желдеткіші орналастырылады, ал қысқы уақытта сырттан кіретін суық ауа жылытылады. 43. Үй-жайлардың желдетілуі ғимараттардың жылулықты сақтауын, бөлінетін жылу, ылғал мөлшерін, көңді шығару тəсілін, қысқы кезеңде түрлі жастағы мал басы үшін сараланған температуралық-ылғалдылық режиммен жəне үзіліссіз ауа алмасуымен қамтамасыз етілетін жануарларды ұстау жүйесін есепке алумен қамтамасыз етіледі. 44. Төлді ұстауға арналған ғимараттарда ішкі ауаның барлық басқа қалыпты көрсеткіштері сақталғанда жəне үй-жайлардың қабырғалары мен төбесінде конденсатты болдырмау шартында ішкі ауаның барынша жоғары салыстырмалы ылғалдылықтың 85 %-ға дейін көтерілуіне рұқсат етіледі. 45. Мал шаруашылығының (жаңа туылған төл үшін) жəне қосалқы үй-жайлары жылытумен қамтамасыз етіледі. 46. Жылытқыш құралдар құрылысы бойынша тазалауға жəне жөндеуге ыңғайлы болуы қажет. 47. Карантиндік ғимарат төлдерді бір кезеңде өсіретін үй-жайлармен қатар салынады, оның көлемі мал басының келіп түсу циклограммасына жəне қозғалысына сəйкес айқындалады, оның құрамына мыналар кіреді: 1) төлді қабылдауға жəне ветеринариялық-санитариялық өңдеуге арналған бөлім (құс шаруашылықтарынан басқа); 2) ветеринариялық маманға арналған бөлмеден тұратын амбулатория; 3) ветеринариялық дəріхана; 4) дезинфекциялық жəне жуу заттарына арналған қойма; 5) ингаляторий; 6) жарып-сою бөлмесі; 7) жануарларды өңдеуге арналған бөлме (құс шаруашылықтарынан басқа); 8) жануарларды өңдеудің алдында жəне одан кейін ұстайтын жинақтау ашықтары (құс шаруашылықтарынан басқа); 9) жануарларды ветеринариялық өңдеуге арналған жіктер жəне оларды қозғалтпай ұстайтын станоктар (құс шаруашылықтарынан басқа); 10) қосалқы үй-жайлар; 11) жұқпалы емес аурулары бар жануарларды емдеуге арналған стационар (құс шаруашылықтарынан басқа); 12) дезинфекциялық блок; 13) жұмыртқа салатын ыдыстарды дезинфекциялау орны (құс шаруашылықтарына арналған). 48. Мал сою пункті өндіріс объектілерінде салынады (құс шаруашылықтарынан басқа), ол ондіріс объектісі қоршауының бойына орналастырылады, оның құрамына мыналар кіреді: 1) мал союға арналған үй-жайдан тұратын сою бөлімі; 2) тері тұздауға жəне уақытша сақтауға арналған үй-жай; 3) ұшалар мен субөнімдерді уақытша сақтауға арналған тоңазытқыш камералары; 4) автоклав немесе өліксе өртейтін пеш қойылған пайдаға асыру бөлімі; 5) душ қабылдайтын бөлме; 6) қызмет көрсетуші персоналға арналған қосалқы үй-жай. 49. Мал сою жəне пайдаға асыру бөлімі жеке кіреберіспен (шығаберіспен) қамтамасыз етіледі. Олардың арасындағы іргелес қабырғада тағамдық мақсатқа жарамсыз конфискаттарды жəне ұшалар бөліктерін мал сою бөлімінен жіберетін люктың болуы көзделеді. 50. Мал сою орнынан шығатын ағынды сулар өндіріс объектісінің жалпы желісіне шығарардың алдында жеке кəріз құдықтарына жиналады жəне зарарсыздандырылады. 51. Өндірістік үй-жайлардан ауру жануарларды мал сою пунктіне тасымалдау үшін арнайы көлік құралдары бекітіледі. 52. Жалпы шаруашылық оқшаулағыш болмаған кезде оқшаулағыш жобалауға тапсырма бойынша салынады, оны жертөлесі жəне өзінің ішкі ауласына шығуға арналған құрылысы бар биіктігі 2 м тұтас дуалмен қоршаған кезде өндіріс объектісінің басқа ветеринариялық объектілерімен бекітуге рұқсат етіледі. 53. Өндіріс объектілеріндегі дезинфекция өндірістің жалпы технологиялық кезеңінің құрамдас бөлігі болып табылады жəне ол малды көбейту, өсіру жəне бордақылау технологиясының ерекшеліктерін ескере отырып жасалған жоспар бойынша жүргізеді. 54. Дезинфекциялық жұмыстар жоспарында негізгі өндірістік жəне қосалқы үй-жайларды, көлік құралдары мен басқа объектілерді дезинфекциялауды жүргізу мерзімдері, əдістері мен режимдері, сондай-ақ дезинфекциялау жəне жуу заттарына, дезинфекциялау жəне жуу техникасына қажеттілік, дезинфекция сапасын бақылау тəсілдері қарастырылады. 55. Үй-жайларды жəне басқа объектілерді дезинфекциялау алдында дезинфекциялауға жататын үстіңгі жерлерге міндетті түрде мұқият механикалық тазарту жүргізіледі. 56. Мұқият механикалық тазарту деп үстіңгі беті материалының құрылымы мен түсі анық көрінетін жəне көзбен қарағанда тазалау үшін қиын қол жетпейтін жерлердің өзінде көңнің, азықтың жəне басқа ластанулардың түйіршіктері көрінбейтін тазарту дəрежесі түсініледі. 57. Өндіріс объектісінің немесе оның бірінші кезегінің құрылысын салу, жабдықтарды баптау жəне іске қосу толық аяқталғаннан кейін өнеркəсіптік аймақтың аумағында орналасқан барлық ғимараттарға жəне құрылыстарға механикалық тазарту жəне іске қосар алдындағы дезинфекция жүргізіледі. 58. Мал шаруашылығы үй-жайларын пайдалану үдерісінде төлдерді ұстауға арналған жеке үйжайларға дезинфекция жүргізуді тиісті технологиялық циклдерді аяқтағаннан жəне жануарлардан босатқаннан кейін жүргізеді.

59. Ересек жануарлар тұруға арналған орынды айына 1 рет жəне əрбір рет жануарларға сұрыптама жүргізілгеннен кейін, жаңа жануарларды қояр алдында жүргізеді. 60. Жемазықтарды таратуға арналған жабдықтар мен құралдар əрбір азықтандырудан кейін қоқыстан мұқият тазартылады жəне аптасына 1 рет дезинфекцияланады. 61. Жұқпалы аурулар пайда болған жағдайда өндіріс объектісінде дезинфекция жүргізіледі. 62. Өндіріс объектілерін тышқан тəріздес кеміргіштерден қорғау барлық өндірістік жəне қосалқы ғимараттарда жəне қоршаған санитариялық-қорғау аймағының 3 км радиусында үнемі жүзеге асырылып отырады. 63. Кеміргіштермен күресу үшін дератизацияның түрлі тəсілдері: тамақ жəне су қармақ жемдер, тозаңдату жəне улы көбіктер қолданылады. 64. Кеміргіштерді жойғанда бақылау күнде немесе күнара, ал алдын ала жойғанда - он күн сайын жүзеге асырылады. 65. Өндіріс объектісінің əкімшілігі айына бір рет үй-жайларға профилактикалық дезинфекция жүргізумен санитариялық күн өткізеді. 66. Көңді жəне бөкпені тасымалдауға арналған көлік күн сайын мұқият тазартылады, жуылады жəне дезинфекцияланады. 67. Жануарларды (құстарды) жасына жəне өнімділігіне сəйкес келетін рациондар бойынша сапалы, толымды жемшөптермен азықтандырады. 68. Əкелінген жемшөптердің сапасы міндетті түрде аккредиттелген ветеринариялық зертханаларда тексеріледі, қажет болған жағдайда (осы жемшөппен азықтандырылған жануарлар (құстар) ауырған кезде) жемшөптер республикалық ветеринариялық зертхананың облыстық филиалдарына жіберіледі, ол үшін қолданыстағы қағидаларға сəйкес құрама азықтың, мал жемінің жəне басқа жемшөптердің əрбір партиясынан сынамалар алынады. 69. Құрама азықтың, мал жемінің келіп түскен əрбір партиясынан орташа сынамалар алынады, олар 1,5 ай бойы +120С аспайтын температурада жабық түрде сақталады. Егер көрсетілген мерзім өткеннен кейін осы жемшөптерден жануарларда (құстарда) ауру шықпаса, орташа сынамалар жойылады. 70. Жануарларды азықтандыру рациондарын олардың қоректендіру заттарға, минералды тұздарға жəне дəрумендерге қажеттілігін толық қанағаттандыратындай етіп құрастырады. Олардан ауытқу болған жағдайда, рациондарды жетіспейтін дəрумендермен, макро- жəне микроэлементтермен толықтыру бойынша шаралар қолданылады. 71. Сүрлемдік-пішендік рациондарда азық қоспаларына олардың жемшөптерде болуын ескерумен фосфор-кальций минералды үстемелерін жəне «Д» дəруменін қосымша қосады. 72. Жануарлар мен құстарды шаруашылық жүргізу субъектілерден тікелей өткізу (сату) алдында мынадай ветеринариялық іс-шараларды өткізеді: 1) өткізілетін жануарлар жалпы табыннан бөлініп, оларды суаруды жəне азықтандыруды ұйымдастырумен оқшау орналастырылады; 2) індетке қарсы іс-шаралардың жоспарына сəйкес диагностикалық зерттеулер жүргізіледі жəне жануарлардың аса қауіпті ауруларына қарсы профилактикалық егулер жасалады; 3) іріктеп термометрия жүргізумен жануарларды күнделікті ветеринариялық қарап-тексеру жүзеге асырылады; 4) жүргізілген барлық ветеринариялық іс-шаралар арнайы есеп беру журналында тіркеледі; 5) ветеринариялық-санитариялық іс-шараларға ветеринариялық іс-шаралардың түрі көрсетілген акт жасалады. 2. Жануарларды өсірумен айналысатын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптар 1. Шошқаларды өсірумен айналысатын объектілерге қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптар 73. Асыл тұқымды, тауарлық, репродукторлық жəне бордақыланатын шошқаларды ұстайтын өндіріс объектілерінде мынадай талаптардың сақталуын қамтамасыз ететін технология қолданылады: 1) технологиялық үдерісті репродукция учаскелерінен бордақылау цехына бағыттау; 2) торайлау учаскесінде 30 бас аналық шошқадан, бағып өсіру цехында – 300 торайдан аспайтын санмен шошқаларға арналған үй-жайларды оқшауланған секцияларға бөлу; 3) өндірістік ғимараттардың жануарлардың жас жəне физиологиялық ерекшеліктеріне сəйкес мамандандынуы; 4) аналық шошқалардың торайлануына жəне торайларды бағып өсіруге, шошқа басын толықтыратын төл өсіруге жəне жануарларды бордақылауға арналған үй-жайларды (секцияларды) «бəрі бос емес - бəрі бос» қағидаты бойынша пайдалану. Басқа үй-жайларда жекелеген топтық станоктарды немесе жеке станоктар топтарын оларда жаңа жануарларды орналастырудың алдында жануарлардан босауына қарай кезек-кезекпен өткізу, тазалау, санитариялық жөндеу жəне дезинфекциялау мүмкіндігі қамтамасыз етіледі. 5) өндірістің технологиялық циклдері арасында санитариялық үзілістің ұзақтығы бес тəуліктен кем болмайды; 6) бастапқыда құрылған əрбір торайлар тобының құрамын кейінгі өндіріс сатыларында: шошқа басын толықтыратын бағып өсіру, өсіру жəне бордақылау кезінде жеке өндірістік бірлік ретінде сақтау. 74. Асыл тұқымды өндіріс объектілері мен асыл тұқымды репродукторлардағы барлық шошқа басына, сондай-ақ өндіруші қабандар, буаздығы мен қысырлығы анықталған шошқа басын толықтыратын ұрғашы төлдерді (топпен ұстағанда) тауарлық өндіріс объектілері мен өнеркəсіптік үлгідегі кешендерде бос ұстау жүйесі қарастырылады. 75. Ғимараттың ішінде шошқаларды топтық жəне жеке станоктарда орналастырады. 76. Шошқаларды топтық станоктарға жəне секцияларға жинақтау мынадай талаптарға сəйкес жүргізіледі: 1) буаздығы анықталған аналықтарды ұрықтанған уақыты 1-3 күнге дейінгі айырмашылықпен топтық станоктарға біріктіріледі; 2) топтағы бордақыланатын шошқалардың, шошқа басын толықтыратын жəне аналықтан бөлінген төлдердің жастарының айырмашылығы 3 күннен аспауы керек. 77. Барлық шошқалар топтарын азықтандыру станоктарда жүзеге асырылады. Азықтандыру үшін сапалы, құнарлы, минералдық қоспалар жəне дəрумен заттар бойынша теңестірілген құрғақ жемазықтар: концентраттар, шөп ұны, картоп, қызылша жəне басқа азықтардан тұратын ылғалды жемазық қоспалары (ылғалдылығы 60-75 %), кептірілген түйіршіктелген немесе шашыраңқы құрама жемазық (оттықта ылғалдандырумен) немесе алдын ала суға араластырылған (судың массасының құрама жемге қатынасы 3:1 аспайды) құрама жемазық пайдаланылады. 78. Тамақ қалдықтарын бордақыланатын шошқаларға азық ретінде пайдаланар алдында арнайы қазандарда кем дегенде +100 0 С температурада жəне 2 сағат экспозицияда зарарсыздандырудан өткізеді. 79. Шошқаларды азықтандыруға келіп түсетін барлық сүт өнімдері, сүт өңдеу кəсіпорындарында термиялық өңдеуден өткеніне қарамастан, тікелей өндіріс объектісінде қайнатылуға жатады. 80. Ылғалдау тəсілімен азықтандырғанда оттықтар, автосуарғыштар, жемөткізгіш, азық таратқыштар əрбір азықтандырғаннан кейін азық қалдықтарынан жəне ластанулардан тазартылып, жылы сумен жуылады. 81. Шошқаларды оңтайлы ұстауға жағдай жасау, олардың аяқ-қолдарының жарақаттануының алдын алу үшін үй-жайлардың едендері тайғанақ емес, жылуды аз өткізетін, су өткізбейтін, қажалуға жəне дезинфекциялық заттардың əсеріне берік болатындай жасалады. 82. Топтық станоктардағы еденнің еңістігі көң каналы жағына қарай 5 %-ды құрайды. Шошқалар үшін (екі айлық жасқа дейінгі торайлардан басқа) саңылаулы (торлы) темірбетонды едендерді салғанда, планканың ені: аналықтан бөлінген төлдер, шошқа басын толықтыратын жəне бордақыланатын шошқа басына - 40-50 миллиметр, қабандар мен мегежіндер үшін - 70 миллиметр, планкалардың арасындағы саңылаудың ені тиісінше 20-22 жəне 26 миллиметр етіп алынады. 83. Аталған топтағы жануарлар үшін басқа материалдан жасалған едендерде планкалар арасындағы саңылаулардың ені 20 миллиметр мен планкалардың ені 35-40 миллиметрге дейін азайтылады. 84. Репродукция цехында аналық шошқа торайлаған кезде шуын жəне өлі туған төлді жинау үшін ылғал өткізбейтін ыдыстар қойылады. Тəулігіне екі рет (таңертең жəне кешке) осы ыдыстарды мал сою пунктінің кəдеге жарату бөлімшесіне немесе ет-сүйек ұнын өндіру үшін шикізат жинау пунктіне шығарады. Ыдыс босатылғаннан кейін оларды мұқият жуып, дезинфекциялайды жəне репродукция цехына қайтарады. 85. Шошқалар басының зат алмасу жай-күйін бақылау үшін өндірістің əрбір технологиялық учаскесінде жануарларды диспансеризациялау жүйесі жүзеге асырылады. Аналық шошқаны диспансеризациялауды екінші рет төлдегеннен кейін жүзеге асырады. Бүл ретте клиникалық, гематологиялық, иммунологиялық зерттеулер емізу кезеңінің жиырма алтыншы күнінен бастап жүргізіледі. Өндіруші қабандардың қанын, күпектің жуындысын жəне ұрығын тексереді. Зерттеу нəтижелерінің негізінде зат алмасудың бұзылуын емдеуге жəне алдын алуға, шошқа организмінің табиғи резистенттілігін көтеруге бағытталған іс-шаралар кешені жүргізіледі. 86. Шошқаларға арналған үй-жайларда жас топтарына, ұстау тəсілдеріне қатысты үнемі бақыланатын микроклиматтың оңтайлы көрсеткіштері сақталады. 87. Шошқаларды ұстауға арналған үй-жайлар (оқшауланған секциялар) қалыпты температуралық-ылғалдық көрсеткіштерді жəне ауадағы зиянды газдардың концентрациясын ұстап тұру үшін қажетті ауа айналымын қамтамасыз ететін желдетумен жарақтандырылады. Үй-жайларда жұмыс істеп тұрған жылыту желдету жабдығының шуының деңгейі 60 дБ аспауы тиіс. 88. Микроклиматтың қалыпты көрсеткіштерін ұстап тұру үшін суық кезеңде үй-жайларға ауаның келуі 1 центнер шошқаның тірі салмағына кемінде 130 шаршы метр/сағат, ауыспалы жəне жылы кезеңдерде 1 центнер тірі салмаққа 145 жəне 60 шаршы метр/сағат көлемінде қамтамасыз етіледі. 89. Шошқаларға арналған үй-жайлардың ішкі ауасының температурасы мен салыстырмалы ылғалдылығының нормалары осы талаптарға 1-қосымшаға сəйкес белгіленеді. 90. Шошқаларды ұстауға арналған үй-жайлардың ауасындағы көмірқышқылының шекті концентрациясы 0,2 % (көлемдік), аммиак 20 мг/шаршы метр, күкіртті сутегі 10 мг/шаршы метрді құрайды. 91. Ауаның нормативтік параметрлері шошқаларды орналастыруға арналған аймақта, яғни шошқалар ұсталатын еденнің немесе алаңның деңгейінен биіктігі 1 метрге дейін кеңістігінде қамтамасыз етіледі. 92. Емізетін аналықтарға арналған станоктардағы еметін торайларды жылыту үшін арнайы жергілікті жылыту жүйесі (еденді жылыту, сəулелі жылыту) орнатылады. 93. Бір станоктағы еденнің жылытылатын ауданы 1,0-ден 1,5 шаршы метр, ал жылытылатын еденнің үстіңгі бетінің температурасы торайларды аналықтардан бөлуге қарай оны біртіндеп + 22 0 С-қа төмендетумен + 30 0 С (±2) қабылданады. 94. Шошқаларды ұстауға арналған үй-жайлардағы ауа қозғалысының нормалары осы талаптарға 2-қосымшаға сəйкес белгіленеді. 2. Мүйізді ірі қара малды өсірумен айналысатын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптар 95. Мүйізді ірі қара малды өсіру жөніндегі кəсіпорынды орналастыруға арналған аумақ «Ауыл шаруашылығы кəсіпорындарының бас жобасы» Н-97-76 ҚНжЕ, өртке қарсы талаптарды, ветеринариялық-санитариялық қағидаларды жəне қоршаған ортаны қорғау талаптарын ескерумен таңдалады. 96. Мүйізді ірі қара малды бордақылау алаңдарын елді мекендерге қатысты басқын желдердің ық жағына, ең тиімдісі жалпы еңістігі 4 – 6° болумен оңтүстік жəне оңтүстік батыс беткейлеріне орналастырады. Сонымен қатар, əр ашықтың мал оттықтарынан жəне демалу орындарынан 2 – 3° еңіс болуы тиіс. 97. Мүйізді ірі қара мал өсірумен айналысатын кəсіпорындар мен басқа ауылшаруашылық кəсіпорындары мен жекелеген объектілер арасындағы зооветеринариялық қашықтықтар осы талаптарға 3-қосымшаға сəйкес белгіленеді. 98. Жануарлар климат жағдайларына байланысты үй-жайларда жəне қалқа астындағы ашықтарда ұсталады. 99. Мүйізді ірі қара малдарға арналған жайылу-азықтандыру алаңдары аудандарының нормалары осы талаптарға 4-қосымшаға сəйкес белгіленеді. 100. Ашық жəне жартылай ашық үлгідегі алаңдар маусымдық жəне жыл бойы пайдаланатын болып бөлінеді. 101. Маусымды алаңдар жылдың жылы кезеңінде қолданылады, оларды пайдалану мерзімі ауданның жəне құрылыстың климаттық жағдайына байланысты болады жəне əрбір нақты жағдайда жобалауға арналған тапсырмамен айқындалады. 102. Барлық маусымдық алаңдар оттықтармен, суарғыштармен жəне қажет болған жағдайда көлеңке беретін қалқалармен жəне минералды қоректендіру үшін астаулармен жабдықталған малға арналған секциялар (айдамдарды) құрумен ашық болып жобаланады. 103. Жануарларды азықтандыруға арналған оттықтардың көлемдері осы талаптарға 5-қосымшаға сəйкес белгіленеді. 104. Жыл бойы қолданылатын алаңдарды оңтүстік жəне қоңыржай климаты бар аймақтарда салады. Есептік қысқы температурасы минус 20 °C дейінгі аудандарда алаңдар қалқалармен жəне желден қорғау құрылғыларымен (желдің бағытын өзгертетін қалқандар, ықтар, тал өсіру) жабдықталады, ал есептік қысқы температурасы минус 20 °C төмен болатын аудандарда – үш қабырғалы қалқалармен немесе мал еркін шыға беретін жеңіл жабық үй-жайлармен жабдықталады. 105. Малдарды ашық жəне жартылай ашық үлгідегі алаңдарда ұстаған кезде жануарларды азықтандыру бір басқа шаққанда кем дегенде 0,28 м азықтандыру фронтымен жайылу-азықтандыру аулаларында жүргізіледі. 106. Жануарлар жылдың қысқы кезеңдерінде суды жылытумен топтық үлгілік суарғыштардан суарылады. 107. Алаңдар нөсерлік кəріз жүйесімен жабдықталады, жануарлар терең ауыстырылмайтын төсемдерде ұсталады. 108. Өндіріс объектілерінде табынды жинақтау белгіленген нысандағы ветеринариялық сертификатпен (ветеринариялық анықтамамен) куəландырылатын жануарлардың жұқпалы жəне инвазиялық аурулары бойынша қолайлы шаруашылық жүргізуші субъектілердің рұқсат етіледі. 109. Тасымалдауға іріктеліп алынған төлдер тасымалдаудың адында эпизоотиялық жағдайға сəйкес алдын ала қолданыстағы нұсқаулықтар мен нұсқамаларға сəйкес ірі қара мал төлінің жұқпалы ауруларына қарсы егіледі. Сол кезеңде 5-8 күндік жануарларды жіберу үшін таңдалған өнім беруші шаруашылықтарда жылдың көктемгі жəне күзгі кезеңдерінде жəндіктер ұшуы басталғанға дейін жəне аяқталғаннан кейін химиялық немесе термиялық тəсілмен зарарсыздандырады. Аталған жұмыстарды өнім беруші шаруашылықтың ветеринариялық дəрігерлері орындайды. 110. Өндіріс объектілеріне əкелінуге жататын жануарларды іріктеп алу жəне қабылдауды өндіріс объектісінің ветеринариялық дəрігері тікелей өнім беруші шаруашылықтың аумағында жүргізеді. Əрбір жануар клиникалық қарап-тексеріледі жəне оныңи дене қызуы өлшенеді. Əлсіз, жетілмеген, ауру белгілері (жөтел, мұрын қуысынан маңқасы аққан, дене қызуы жоғары) бар, сондай-ақ көзге көрінетін экстерьерлік кемістіктері бар жануарлар өндіріс объектісін толықтыруға жіберілмейді. 111. Жануарлар өндіріс объектісінің арнайы жабдықталған көлігімен тасымалданады. 112. Жануарларды тасымалдауға арналған автокөліктің шанағы жылу жібермейтін материалдармен жабылады жəне тиімді мəжбүрлі желдетумен қамтамасыз етіледі. Жылдың суық кезеңдерінде ішке кіретін ауа жылытылады. 113. Қысқы уақыт кезеңінде машина шанағында микроклиматтың мынадай көрсеткіштері ұсталып тұрады: ауаның температурасы - + 15 - 16 °C, ылғалдылығы 70 %, ауаның қозғалыс жылдамдығы - 0,1 - 0,2 м/с, ол автомашинаның кабинасында орнатылған арнайы датчиктермен бақыланады. 114. Автомобиль шанағының еденін су өтпейтін жəне жуу мен дезинфекциялау кезінде ластанулардан тез тазаратын материалмен жабдықтайды. Бұзауларды тиер алдында, шанақтың еденіне сабан немесе жануарлардың тайғанауы мен жарақаттануына бөгет жасайтын басқа төсем төселеді. Төсем ретінде қолданылатын ағаштың үгіндісін сабанмен араластырып пайдаланады. Тасымалдау кезінде жануарлардың жарақаттануын болдырмау үшін автомашина шанағының ішінде шығып тұрған болттар мен басқа да өткір заттарды алып тастау керек. 115. Тасымалдау кезінде салмағы 40 - 80 кг бір бұзауға ең аз ауданы 0,4 - 0,75 шаршы метрді құрайды. 116. Əрбір рейстен кейін көлік құралдары тазалануға жəне дезинфекциялануға жатады. 117. Жануарларды кешенге қабылдауды бұзауларды қабылдайтын бөлімде өткізеді. 118. Бұзауларды қабылдайтын бөлімде барлық жануарларды міндетті түрде дене қызуын өлшеумен жəне санитариялық өңдеумен клиникалық тексеріп қарайды, бұл ретте жануарлардың жүнін 1 % хлорофоспен сəл ылғалдандырылған арнайы щеткамен тазалайды, кірлеген жерлерін жылы сумен жуады, тұяқтарын көңнен тазалап, профилактикалық мақсатта қолда бар дезинфекциялық құралдардың бірімен өңдейді. Ауру немесе ауруға күдікті, сондай-ақ дене қызуы жоғары жануарлар оқшаулауға жатады. 119. Жылдың суық кездерінде бұзауларды құрғатылған жəне жылытылған секцияларда орналастырады.

120. Карантин кезінде өндіріс объектісінің ветеринариялық дəрігерінің рұқсатынсыз орын ауыстыруға (жануарларды басқа үй-жайларға, сондай-ақ карантиндік үй-жайдың басқа секцияларына ауыстыру) жол берілмейді. 121. Жануарлардың жаңа тобымен əрбір толықтыру алдында секцияны санациялау (механиқалық тазалау, дезинфекциялау) өткізіледі. 122. Санациядан соң профилактикалық үзіліс кем дегенде 5 тəулік болуы тиіс. Аталған ісшараларды орындау «бəрі бос - бəрі бос емес» қағидаттарының орындалуын қамтамасыз етеді, оны жануарларды ұстаудың барлық кезеңдерінде сақтау керек. 123. Үй-жайлар топтық ультракүлгінді (УК) сəулелеу қондырғыларымен жабдықталады. 124. 2 сағаттық демалыстан кейін əкелінген бұзауларға сүт немесе қаймағы алынбаған сүт алмастырғышын (бұдан əрі - ҚСА) береді. Автосуарғыштарды бұзауларды қабылдағаннан соң 5-7 сағаттан кейін іске қосады. 125. Бұзаулар кешенге əкелінген соң 65 күн бойы қайтадан қалпына келтірілген сүтпен немесе ҚСА-мен қоректендіріледі. 126. Азықтандыру алдында сүт температурасы 30 - 40 °C қоспаны жасау үшін ауыз су сапасындағы суық сумен керек мөлшерге дейін араластырылады. 127. ҚСА тарату желісі жабық жүйе болуы тиіс: сольвилат - құбыр - сольвилат. Сонымен қатар, желінің құрамына бұзауларға сүт беретін шелектер, шлангілер, мөлшерлеп құятын пистолеттер кіру керек. 128. Бұзауларды əрбір тамақтандырғаннан кейін құбыр мен сольвилатты сүттің қалдықтары толық кеткенге дейін 3-4 минут бойы жылы (25 - 30 °C) сумен жуады, одан кейін құбырды 5 - 7 атмосфералық қысыммен ыстық (65 °C кем емес) сумен жуады жəне келесі қоректендіруге дейін ыстық суды толтырып қалдырады. Бұзауларды тамақтандырудың алдында суды құбырдан шығарады жəне 3-4 минут бойы ағынды əдіспен ыстық сумен жылытады. Сүт шүмектерін күн сайын бөлшектейді (алдындағы тамақтандырғаннан кейін) жəне жылы 0,5 пайыздық жуу ертіндісімен ысқышпен жуады, сумен шайып, құбырға құрастырады. 129. Он күнде бір рет ҚСА тарату желісін жуады жəне дезинфекциялайды. 130. Бұзауларды тамақтандырғаннан кейін сүт қалдықтарын жою үшін шелектерді жылы сумен шаяды, одан кейін жуғыш құралдардың жылы ерітіндісімен щеткамен жуады жəне қысыммен келген ыстық сумен (65 °C) 1 минут бойы шаяды. 131. Шлангілер мен пистолетті құбырлар жүйесімен бірге ағынды əдіспен жылы сумен жуыпшаяды, одан кейін оны құбырдан ағытып, жылы 0,5 пайыздық жуғыш ерітіндімен ваннада жуады, пистолетті ысқышпен тазалайды да содан кейін ыстық (65 °C) сумен жуып-шаяды жəне кептіру үшін кронштейндерге іліп қояды. 132. Бұзауларды қайта қалпына келтірілген сүтпен тамақтандырудың алдында шлангіні пистолетпен бірге ҚСА-ны тарату желісіне құрастырады жəне сонымен бірге қыздырады. 133. ҚСА-ны тарату желісінің санитариялық жай-күйін тексеру кезінде сольвилаттың, құбырдың, сүт шлангілерінің, пистолеттердің жəне шелектердің жай-күйіне назар аударады, оларды кешкі санитариялық өңдегеннен кейін күнде қарап-тексереді. 134. Құбырды қарап-тексеруді мақтадан жасалған тығындар арқылы жүргізеді, олармен келесі бөлшектер мен топтардың ішкі жақтарын сүртеді: 1) құбырдардың ішкі қабырғалары; 2) құбырлардың муфталармен жалғанған жерлері; 3) сүт шлангілері; 4) шелектер. 135. Жасы үлкенірек жануарлар тұратын үй-жайлардың ішіндегі оттықтарды, жемшөп беретін алаңдарды, жемазық таратқыштарды күн сайын жемазық қалдықтарынан жəне ластанулардан тазалау керек. 136. Ірі қара малдарды өсірумен жəне бордақылаумен айналысатын өндіріс объектілерінде мынадай талаптарды сақтауды қамтамасыз ететін технология қолданылады: 1) қолайлы шаруашылықтардан бір жастағы жануарлармен қатаң кестеге сəйкес өндіріс объектілерін жыл бойы біркелкі толықтыру; 2) жас ерекшелігіне сəйкес жануарларды əкелуден өткізгенге дейінгі кезеңдерде жануарларды бағып-ұстау циклінің бөлшектенуі; 3) жануарларға арналған үй-жайларды бөлек секцияларға бөлу; 4) белгілі бір бағып-ұстау кезеңіне дейін төлдерді ұстауға арналған үй-жайлардың мамандануы; 5) жануарлардың бастапқы құрылған тобын өсірудің барлық кезеңдерінде жеке өндірістік бірлік ретінде сақтау. 137. Етті тұқымды құнажындарды өсірумен айналысатын өндіріс объектілерінде байлаудағы кезде де, жазғы жайлаудағы кезде де жеңілдетілген құрылымдардан салынған жылытылмайтын үйжайларда еркін жайылып жүріп ұстауды қарастыру қажет. Төлдерді азықтандыру жəне суару қатты жабындымен жабылған, қалқалармен, сондай-ақ желден жəне қардан қорғау қоршауларымен жабдықталған жайылу-азықтандыру аулаларында жүргізеді. 138. Түрлі мақсаттағы барлық кешендерде байламай ұстаған кезде бұзауларды топтармен келесі секцияларда орналастырылады: 1) төсенішсіз тор еденде міндетті түрде сенімді жылу жібермейтін едені бар жеке бокстарда; 2) жануарлар жататын алмастырылатын жылы төсемі немесе жылытылатын демалыс орындары бар бірыңғай еденде. 139. Малдың басын толықтыратын төл байлаусыз ұсталғанда, міндетті түрде жеке бокстарды құрумен қалың төсемде немесе жылытылған тор еденде топтармен секцияларда орналастырылады. 140. Жануарларды өсірудің немесе бордақылаудың кезекті технологиялық кезеңі аяқталғанда, оларды басқа үй-жайларға немесе секцияларға ауыстыру өндіріс объектісінің ветеринариялық дəрігерінің рұқсатымен ғана жүргізіледі. 141. 6 айдан ересек жануарларға арналған планканың рұқсат етілетін ені - 100-120 миллиметр, саңылаулар ені - 40-45 миллиметр. Торлардың орналасуы жануарларды азықтандыру бағытына қатысты перпендикуляр болуы тиіс. 142. Технологиялық іс-шаралар жоспарында ересек жануарлардың тұяқтарын мерзімді қарау, жануарлар топтарын емдеу ерітінділерімен толтырылған профилактикалық ванналардан өткізу жолымен профилактикалық өңдеу, сондай-ақ тұяқтарды уақытында тазалау жəне қию көзделеді. 143. Жануарларда зат алмасу жай-күйін бақылау үшін олар əкелінген кезде жəне бір жас тобынан екінші топқа əрбір технологиялық ауыстырылған кезде мал басын диспансеризациялау жүйесі жəне жануарлардың бақылау топтарын ай сайын клиникалық-зертханалық зерттеу өткізіледі. Əр топты зертханалық зерттеу нəтижелері нормативтермен жəне алдағы зерттеу деңгейімен салыстырылады. 144. Анықталған өзгерістер мен бұзушылықтар технологияны тиісті түзету жəне емдеу-алдын алу іс-шараларын өткізуге негіз болады. 145. Жазғы кезеңде үш айдан асқан жануарларды кешеннің (өндіріс объектісінің) айналасында 2 километр радиусындағы жерлерде арнайы жасалған суармалы, дақылды немесе табиғи жайылымдарда жаяды. Жануарлар жайылған кезде оларды суару жылжымалы автосуарғыштар арқылы ұңғымалардан немесе артезиан құдықтарынан алынған сумен жүзеге асырылады. Бұзаулар жайылатын жерлерде көңді, жуынды суларды төгуге, сондай-ақ басқа жануарлардыі жайылуына тыйым салынады. 146. Ірі қара мал төлдерін бағып күткенде жоғарыдағы көрсетілген шаралардан басқа, аталған аймаққа тəн паразитарлық ауруларға, сондай-ақ қан паразитарлық ауруларға қарсы алдын-алу шаралары, бөгелектер мен қансорғыш жəндіктерге қарсы күрес жүргізіледі. 147. Өндіріс объектісіне əкелінетін жануарлар қажет болған кезде ветеринариялықсанитариялық іс-шаралар жоспарына сəйкес отыз күндік жасында теміреткіге, тыныс органдары ауруына қарсы толық егілуге жатады. 148. Жануарлар өсіру барысында сібір жарасына қарсы вакцинаны қолдану нұсқаулығында көрсетілген мерзімдерде оған қарсы міндетті түрде иммунитеттендіріледі. 149. Эпизоотияға қарсы іс-шаралар жоспарына сəйкес жəне эпизоотиялық жағдайға байланысты барлық қажетті диагностикалық зерттеулерді, егулер мен өңдеулерді жүргізеді. 3. Құс өсірумен айналысатын объектілерге қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптар 150. Құс фабрикасының құрылысын жобалағанда, шаруашылық ішіндегі жол желісінің жоспарлануы құстың саңғырығын, инкубация қалдықтарын, құс өлекселерін жəне санитариялық блоктағы құстарды тасымалдайтын жолдардың жемазық, тамақтық жəне инкубациялық жұмыртқалар, құстардың балапандарын тасымалдайтын жолдармен қиылысу мүмкіндігін жоққа шығаруы тиіс. 151. Əрбір құс қорасын бірыңғай жастағы құстармен толықтыруды қарастыру керек. Көп қабатты жəне бір-біріне қосып салынған құс қоралар зал бойынша бір жастағы құстармен жасақтауға жол беріледі, бұл ретте барлық үй-жай үшін балапандардың жасы 7 күннен, ересек құстардың жасы – 15 күннен аспауы тиіс. 152. Құс шаруашылықтары үй-жайларының арасында өртке қарсы арақашықтықтар сақталады, технологиялық жəне жоспарлық талаптарға байланысты қажеттілік туындаса, оларды ұлғайтуға болады (арақашықтықтарда серуендеу алаңдарының орналасуы, учаскенің бедері, табиғи желден қорғау жолақтарын сақтау). Бір қабатты қосып салынған жəне көп қабатты құс қораларды жобалау кезінде арақашықтықтар жобалауға арналған тапсырмаларда айқындалады, алайда өртке қарсы арақашықтықтан кем болмауы тиіс жəне осы талаптарға 3-қосымшаға сəйкес белгіленеді. 153. Негізгі құс басын толықтыруға арналған жас құстарға арналған ғимараттар мен инкубаторий құстарға жəне елді мекенге арналған басқа ғимараттардың жел жағына орналастырылады. 154. Өнеркəсіптік құстар тобы аналық топқа қатысты ық жағында орналастырылады. 155. Қойма үй-жайларды (жем, төсемдер, жұмыртқа қоймасы), жұмыртқаларды іріктейтін жəне өңдейтін цехтарды (ыдыстарды дезинфекциялау орнымен) сырттан келген автокөліктердің шаруашылықтың өндірістік аймағына енуі жəне ішкі көлікпен жəне қайтарылатын ыдыспен қатынасу мүмкіндігін жоққа шығару үшін өндірістік аймақтың қоршау желісі бойынша орнатады. 156. Жұмыртқа жəне ет өндіретін тауарлы құс шаруашылықтары, сондай-ақ асыл тұқымды құс шаруашылықтары үшін сою пункті бар ветеринариялық жəне ветеринариялық-санитариялық объектілер салынады. 157. Құс сою цехының болуына қарамастан сою пункті əрбір құс шаруашылығында қарастырылады. 158. Ветеринариялық зертхана, сою пункті жəне дезинфекциялық блок жалпы шаруашылық ветеринариялық объектілері болып табылады жəне əкімшілік-шаруашылық аумақта (В-аумағы) орналасады. 159. Құстардың аналық тобын толықтыруды бір жерден – құстардың жұқпалы аурулар бойынша қолайлы асыл тұқымды құс шаруашылығынан (өндіріс объектісінен) инкубациялық жұмыртқаларды немесе шаруашылықта өнеркəсіптік топтың балапандарынан оқшау өсірілетін бір тəуліктік балапандарды сатып алу жолымен жүзеге асырады. 160. Өнеркəсіптік топтарды толықтыру өзінің аналық тобын қалпына келтіру арқылы жүзеге асырады. 161. Өндірістік бірлестік негізінде біріккен шаруашылықтарға құстардың жұқпалы аурулары бойынша қолайлы арнайы шаруашылықтардан əкелу есебінен құстардың өнеркəсіптік топтарын толықтыруға рұқсат етіледі. 162. Инкубациялық жұмыртқалар мен құстар шаруашылықтың жұқпалы аурулар бойынша қолайлы екенін растайтын құстардың туберкулезге, пуллорозға тексерілген, сондай-ақ Ньюкасл ауруына, шешекке жəне басқа ауруларға қарсы егілген күні көрсетілген құжаттардың негізінде қабылданады. 163. Құстардың келесі тобын орналастырғанда цикл аралық профилактикалық үзілістер қарастырылады: 1) жас тауықтарды тор ішінде асырағанда 1-30, 31-60 технологиясы бойынша жəне 1-10-50 күндік жəне жылына бір рет бір ай үзіліс; 2) түрлі жас құстарды торларда 60 күннен астам асырағанда – 20 күн; 3) үйректің балапанын тор еденде 10 күнге дейін өсіргенде – 4 күн жəне бір жыл ішінде бір ай үзіліс; 4) үйректің балапанын еденде 10 күнге дейін өсіргенде – 7 күн жəне бір жыл ішінде бір ай үзіліс; 5) əр түрлі жас құстарды 1-60 күн технологиясы бойынша еденде өсіргенде - 14 күн жəне бір жыл ішінде бір ай үзіліс; 6) негізгі топты толықтыруға арналған жас құстарды еденде 60 күннен астам асырағанда – 20 күн; 7) тауықтардың, үйректердің, күрке тауықтардың жəне қаздардың етке арналған балапандарын еден үстінде асырағанда – 14 жəне бір жыл ішінде бір ай үзіліс; 8) ересек құстарды торда асырағанда - 20 күн; 9) ересек құстарды еден үстінде асырағанда - 30 күн; 10) инкубаторийде жас құстарды соңғы шығарғаннан келесі жұмыртқаларды салар алдандағы аралықта – жылына кем дегенде 6 күн үзіліс. 164. Əрбір жеке тұрған құс қорасы немесе оқшауландырылған залда бір жастағы құстар партиясын ғана орналастырады. Залдар бойынша жинақтау кезінде барлық үй-жай бойынша жас құстардың жас айырмашылығы 7 күннен аспауы тиіс. Өлген немесе жарамсыз болған құстардың орнына қосымша құстарды отырғызу ұсынылмайды. 165. Жас құстарды залдарда (торларда) технологиялық талаптарда қарастырылған мерзімдерден артық ұстауға рұқсат етілмейді. Жас құстарды (құстардың барлық түрлерін) өсіру кезінде олардың ересек құстармен қатынас жасауына жол берілмейді. 166. Құстарды келесі технологиялық жас тобы үй-жайына ауыстырған кезде мұқият сұрыптау жүргізіледі. Жарамсыз құстар союға жіберіледі. 167. Өсіру кезінде əр партиядағы жас құстардың жүріс-тұрысын, жемазық жеуін, су қабылдауын, салмақ қосу серпінін, қауырсын жамылғысының жай-күйін бақылау арқылы жас құстардың денсаулық жағдайы жүйелі түрде қадағаланады. Физиологиялық нормалардан ауытқыған жағдайларда осы ауытқулардың себептерін анықтайды жəне жояды. Қажет болған жағдайда тиісті зертханалық зерттеулер жүргізіледі. 168. Əр топтағы құстарды ұстау үшін өндірістік үй-жайлардың ішкі ауа температурасы мен ылғалдылығы осы талаптарға 7-қосымшаға сəйкес белгіленеді. 169. Жылдың жекелеген кезеңдерінде тауықтар мен күрке тауықтарға арналған үй-жайларда қатыстық ауа ылғалдылығының 75 %-ға дейін, үйректер мен қаздардың балапандары үшін – 85 %-ға дейін қысқа мерзімді көтерілуі, сондай-ақ ересек күрке тауықтар үшін - 45-50 %-ға дейін, ал жас күрке тауықтар үшін - 30-50 %-ға дейін; ересек үйректер мен қаздар үшін - 60%-ға дейін, ал жас құстар үшін -50 %-ға дейін ылғалдылықтың төмендеуіне жол беріледі. 170. Үлкен жастағы жас құстарды жəне ересек құстарды ұстауға арналған барлық үй-жайларда қысқы кезеңде температураны 180С-қа дейін көтеруге рұқсат етіледі. 171. Ашық жəне жартылай ашық құс қораларында құстарды ұстауға арналған үй-жайлар ішіндегі ауа көрсеткіштері нормаланбайды. 172. Жылдың жылы кезеңінде (сыртқы ауаның температурасы +100С-тан жоғары болғанда) құстарды ұстауға арналған үй-жайдың ішіндегі есептік ауа температурасы ең ыстық айдың күндізгі сағат 13-те сыртқы ауаның орташа айлық температурасы 50С-тан жоғары емес, алайда +330С жоғары емес, ал ылғалдылығы – 60-70 %-тан кем болмауы тиіс. Үй-жай ішіндегі жылылық құрамы 60 күннен асқан балапандар үшін 16 ккал/кг жəне 60 күнге дейінгі балапандар үшін 17 ккал/кг. аспауы керек. Сыртқы ауаның жылулық құрамы 16 ккал/кг. жəне одан да жоғары болатын аудандарда ауаны политропиктік салқындату режимі бар үй-жайларда ауаны суытуды қарастыру қажет. 173. Құстарды ұстауға арналған үй-жайлардағы ауа қозғалысының оңтайлы жылдамдығы осы талаптарға 8-қосымшаға сəйкес белгіленеді. 174. Жылдың суық мезгілінде инкубаторий мен жұмыртқа сақтау қоймасының негізгі өндірістік үй-жайларындағы ауа көрсеткіштері осы талаптарға 9-қосымшаға сəйкес белгіленген. 175. Жұмыртқаларды пароформалинмен дезинфекциялау камерасында ауа температурасы +30 0С болу керек. 176. Құстарды ұстауға арналған үй-жайлардағы зиянды газдар мен будың рұқсат етілетін концентрациялары: көмірқышқыл 0,18-0,20% көлемі бойынша, аммиак 0,015 мг/л, күкірт сутек 0,005 мг/л. 177. Құстарды ұстауға арналған үй-жайларды сорғының үстінде ауаның келуін көбейтумен ішкі ауаның белгіленген көрсеткіштерін ұстап тұруды қамтамасыз ететін автоматты түрде басқарылатын ауаны тарту-сору желдеткішімен жабдықтау қажет. Жылытуды орнату қажеттілігі мен жылыту жəне желдету жүйелерінің өнімділігі үй-жайлар ішіндегі ауаның белгіленген көрсеткіштеріне, құстар шығаратын жылу, көмір қышқылы, су булары мөлшерін, төсемдер, қаңылтыр табалардың үстінен зиянды газдардың шығуына байланысты, сондай-ақ сыртқы ауаның есептік көрсеткіштеріне байланысты есеппен айқындалады. Бұдан басқа, аталған үй-жайлардың қоршау құрылымдарының жылу техникалық сипаттамасы есепке алынады. 178. Механикалық желдеткішпен жабдықталған құс қораларда желдеткіш істен шыққан жағдайда оның авариялық ретінде табиғи желдету мүмкіндігі көзделеді. 179. Құс қораларындағы, инкубаторийлердегі жəне жұмыртқалар қоймасындағы үй-жайлардың

ішкі қабаттары (қабырғалары, аралық қабырғалары, төбелері) кертештерсіз жəне саңылауларсыз тегіс болып, ылғалға төзімді бояулармен ашық түстерге сырлануы (ақталуы) керек. Құстарды сою, ұшаларын өңдеу жəне қалдықтарды кəдеге жарату цехтарында қабырғаларды 1,8 метр биіктігіне дейін плиткалармен қаптайды. 180. Инкубаторийлер мен шығаратын залдардың, жуатын жəне жемазық дайындайтын бөлмелердің қабырғалары еден деңгейінен 1,8 метр биіктікке дейін оларды тазартуға, дезинфекциялауға жəне ылғалды жинауға болатын ылғалға төзімді материалдармен қапталады немесе сырланады. 181. Құс шаруашылығы үй-жайларының едендері қатты, жылуды аз өткізетін, аққан сұйықтың жəне дезинфекциялық заттардың əсеріне шыдамды, су өткізбейтін жəне қалың төсемді жинауға мүмкіндік беретін жабынмен төселеді. Инкубаторийлер мен жұмыртқа қоймаларының едендері тақтайшалармен қапталады. 182. Өндірістік үй-жайлардың таза еденнің деңгейінен жабынның (ара жабынның) шығып тұрған құрылымдарының ішкі ең төмен биіктігі мынадай: 1) құстарды еден үстінде ұстайтын, жемшөп дайындайтын, жуатын үй-жайларда, зертханаларда, жұмыртқа сақтайтын қоймаларда, қызметтік жəне басқа да өндірістік үй-жайларда төбесінің биіктігі 2,0-ден 2,4 метрге дейін бола алады; 2) құстарды торларда ұстауға арналған залдарда жəне инкубаторийлерде – жабдықтардың габариттілігіне байланысты болады. 183. Құс қораларының секциялары арасындағы тасалар жəне жаятын жерлер мен солярийлердің қоршаулары осы талаптарға 10-қосымшаға сəйкес орнатады. 184. Құс қоралардың ішіндегі тасалар мен қоршаулардың жоғарғы жағында құруға арналған жəне жайылатын орындардағы торлардың ұяшықтары мынадай көлемдерден аспауы тиіс: 60 – 70 күнге дейінгі тауық балапандары жəне 120 күнге дейінгі күрке тауық балапандары үшін – 30 х 30 миллиметр; ересек тауықтар жəне күрке тауықтар үшін, сондай-ақ 60 – 70 күннен асқан жас тауықтар жəне 120 күннен асқан күрке тауықтар үшін – 50 х 50 миллиметр болу керек. 185. Құс қоралардың жекелеген секцияларының рұқсат етілетін сыйымдылығы жəне құс қораларында құстарды орналастыру нормалары осы талаптарға 11 жəне 12-қосымшаларға сəйкес белгіленеді. 186. Құс шаруашылықтарында құстарды жаймай ұстау қабылданған, онда жаюды орнату қажеттілігі болғанда мынадай жағдайлар ескеріледі: 1) асыл тұқымды шаруашылықтарда ересек тауықтар үшін жылу беретін жарықты бір басқа 0,2 ш.м., күрке тауық үшін – 0,4 ш.м., құс басын толықтыратын тауық пен күрке тауықтың балапандары үшін - 100 % құс қорасының ауданы, үйректер үшін табиғи жайылымдар - 1 басқа 2 ш.м. болады: 2) асыл тұқымды құстарды лагерьде ұстағанда (жылжымалы үйшіктерде немесе қалқанның астында) бір басқа жайылымды мына есеппен бөледі: тауықтар мен олардың басын толықтыратын балапандары үшін – 10 ш.м., күрке тауық пен олардың басын толықтыратын балапандары үшін - 25 ш.м.; 3) солярийді тормен қоршайды жəне тиісінше құс қорасы секцияларының торлы тасаларына көлденең бөледі, ал селекциялық құс қораларының солярийлерінің үстін де тормен қоршайды; 4) үйректерге арналған солярийді (сыртқы жағынан) ағатын суарғыштармен жабдықтайды; 5) жазы ыстық жəне құрғақ аудандарда солярий мен табиғи жайылу жерлерде көлеңке қалқалар жасалады. 187. Тауарлы шаруашылықтарда балапандарды етке (бройлер) жəне тауықтардың басын толықтыруға арналған жас тауықтарды өсіргенде жайылу (солярий) көзделмейді. 188. Құстарды жайылуға жəне солярийлерге шығару үшін еден үстінде ұстайтын құс қораларының қабырғаларында соқпақтар жасалады. Соқпақтардың саны мен олардың көлемі осы талаптарға 13-қосымшаға сəйкес белгіленеді. 189. Тауықтарды, күрке тауықтарды, үйректерді жəне қаздарды азықтандыру жəне су беру фронты осы талаптарға 14-қосымшаға сəйкес белгіленеді. 190. Тауықтар, күрке тауықтар жəне жас тауықтар мен күрке тауықтар бақандарының көлемдері осы талаптарға 15-қосымшада көрсетіледі. 191. Ересек құстарды еден үстінде ұстауға арналған құс қораларды ұялармен (бақылау, қарапайым, жеке немесе топтық) жабдықтайды, олардың көлемдері мен саны осы талаптарға 16-қосымшада көрсетіледі. 192. Аналық топтан алынатын инкубациялық жұмыртқаларды күніне кемінде үш рет жинайды жəне таза, алдын ала дезинфекцияланған қораптарға салады, оның сыртына жұмыртқаның алынған күні мен құс қораның нөмірі қойылған затбелгілер жапсырылады. 193. Қыста жұмыртқаларды жылытылған көлікпен тасымалдайды. 194. 10 күнде бір рет əрбір құс қорадан 15-19 жұмыртқаны алып, оның сарыуызындағы каротиноидтардың, А жəне В2 дəрумендерінің мөлшерін, ақуыз тығыздығын жəне аққабығының сапасын тексереді. 195. Инкубация үшін жұмыртқаның бір грамм сарыуызында осы талаптарға 17-қосымшада көрсетілген А жəне В2 дəрумендерінің жəне каротиноидтерінің саны (мг) бар жұмыртқаларды пайдаланады. 196. Етті бағыттағы тауықтардың асыл тұқымды тобын толықтыру мақсатында инкубацияға пайдаланылатын жұмыртқалардың салмағы кем дегенде 52 грамм, күрке тауық жұмыртқаларының салмағы 70 грамм, қаз жұмыртқаларының салмағы 120 грамм болуы тиіс. 197. Инкубация үшін тек қана биологиялық толыққұнды, жұмыртқалағаннан кейін 10 күннен артық сақталмаған жұмыртқалар іріктеледі. 198. Инкубациялық жұмыртқалар таза, дұрыс пішінді, жақсы тығыз аққабықты, овоскопиялау кезінде сарыуыз ортада орналасуы қажет. Ауа камерасы (пуга) жұмыртқаның жалпақ жағында орналасып, қозғалмаған болуы керек. 199. Инкубациялық жұмыртқаның əр партиясына белгіленген тəртіппен ветеринариялық сертификат немесе анықтама беріледі, онда шаруашылықтың құстардың жұқпалы аурулары бойынша қолайлығы расталады жəне жұмыртқаның сарыуызында А жəне В2 дəрумендердің жəне де каротиноидтердің құрамы көрсетіледі. 200. Инкубаторийде инкубациялық жəне балапан басып шығару шкафтарына арналған залдар, жұмыртқаларды сақтауға арналған қоймалар, жұмыртқаларды инкубацияға дейінгі дезинфекциялау камерасы, жас құстарды жынысы бойынша іріктеу үй-жайы, тəуліктік жас құстарды тапсыру-алуға арналған үй-жай мен жуатын бөлімді бір-бірінен оқшаулайды. Залдардың жəне қосалқы қызметтердің (инкубаторий) жоспарлануы инкубациялық жұмыртқалардың жəне басып шығарылған жас құстардың ықтималды ауру жұқтыруды болдырмау мақсатында технологиялық ағынның реттік кезектілігін қамтамасыз етуі тиіс. 201. Инкубациялық жұмыртқалар мен бір тəулік жас құстарды тасымалдауға арналған қораптарды дезинфекциялау инкубация цехының жанында қарастырылған. 202. Инкубациялық жұмыртқаларды жұмыртқаланғаннан кейін 2 сағаттан аспайтын уақыт ішінде жəне екінші рет инкубаторға салған кезде формальдегид буымен дезинфекцияланады. Бұл ретте камера үй-жайының 1 текше метріне 30 мл. формалин (40 пайыздық), 15 мл су жəне 20 г калий перманганатын қолданады. Экспозиция ұзақтығы ауа температурасы 30 – 37 0С жəне ылғалдылығы 73 – 80 % болғанда - 20 минут. 203. Жаңа шығарылған балапандардың əр тобын таза, алдын ала дезинфекцияланған жəшіктерге немесе көлемі 60 х 60 жəне биіктігі 15 см картонды қораптарға салады. Желдету үшін жəшіктің жоғары шетінің бойымен əр жағынан диаметрі 1-2 сантиметр 20 тесік жасалады, жəшіктерді төрт біркелкі секцияға бөледі (бір секцияда 25 тауық балапаны, 20 күрке тауық жəне үйрек балапаны жəне 15 қаз балапаны). 204. Тəуліктік жас құстарды отырғызардың алдында жəшіктің түбіне таза қағаз төсейді. 205. Инкубаторийде бір күндік жас құстарды 8 сағаттан артық ұстауға болмайды. 206. Өткізуге іріктеп алынған жас құстарды басқалардан оқшауланған үй-жайда ұстайды. Балапандарды жынысына қарай бөлуді арнайы бөлмеде жүргізеді. Басқа шаруашылықтарға бір тəуліктік жас құстарды тікелей инкубациялық цехтардан өткізуге тыйым салынады. 207. Өсіру үшін жақсы дамыған, құрсағы кішкентай жұмсақ, қатпаршағының айналасының жүндері таза клиникалық тұрғыдан сау жас құстарды іріктеп алады. 208. Бір тəуліктік жас құстарды бекітілген көлікпен арнайы жəшіктерде (қораптарда) тасымалдайды. Жəшіктерді əрбір жəшікке (қорапқа) ауа кедергісіз өтетіндей орналастырады. Қысқы уақытта жас құстарды жылытылған көлікте тасымалдайды. 209. Əрбір партия жұмыртқалар инкубациядан өткен соң барлық инкубациялық қалдықтарды, оның ішінде өлген, əлсіз, барабар емес балапандарды, аққабықты ауызы тығыз жабылатын өткізбейтін металды жəшіктерге салып, азыққа қайта өңдеу үшін пайдаға асыру цехына жібереді немесе өртейді. 210. Əрбір басып шығарғаннан кейін инкубаторийдің құралдары мен басып шығарған секцияларын щеткалармен тазалайды, ыстық сумен жуады жəне 1 пайыздық күйдіргіш натриймен немесе формальдегид буымен зарарсыздандырады. 211. Инкубация алдында жəне соңында инкубаторийді жəне оның ішінде орналасқан жабдықтар мен мүккəмалды, сондай-ақ қойма жəне қосалқы үй-жайларды дезинфекциялайды. 4. Қой өсірумен айналысатын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптар 212. Қой шаруашылығы өндіріс объектілерінде санитариялық мəдениетті, жануарлардың денсаулығын жəне жоғары өнімділігін, сапалы өнім алуды қамтамасыз ететін ветеринариялықсанитариялық іс-шаралар жүйесін қатаң сақтайды. 213. Қойлардың терісін акарацидтық құралдармен өңдеуге арналған құрылғыларды, əдетте, аталған құрылғылардың бір немесе бірнеше өндіріс объектілерінің жануарлар басына қызмет көрсету бойынша өткізу қабілетін есепке алумен қой қырқатын пункттердің жанына салады. 214. Кой қыстауда тұрғанда, уақыттың көбінде оларды ашық айдамдарда, ал жауынды-шашынды ауа-райы болғанда, қатты аяздарда жəне қоздау кезінде үй-жайларда (қой қораларда, жылы үйжайларда) ұстайды. 215. Қойларды жақсы жарықтандырылған жəне желдетілетін қой қырқу пункттерінде қырқады. Қой қырқу пунктінің жанында ашықтар мен жіктер орналастырылады. 216. Қой қырқу пункттерін медициналық жəне ветеринариялық дəрі қобдишаларымен қамтамасыз етеді. 217. Жұқпалы аурулар бойынша қолайсыз отарлар тұрақты орналасқан жерінде ақырғы кезекте қыркылады. Қырқудан кейін қырқу машиналарын, арнайы киімдерді, мүкəммал мен үй-жайды дезинфекциялайды. 218. Қой шаруашылығының өндіріс объектілерін ветеринария саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтаумен жұқпалы аурулар бойынша қолайлы пункттерден толықтыруға рұқсат етіледі. 219. Шаруашылыққа жаңадан əкелінген жануарлардың əрбір партиясына Ветеринариялық құжаттар беру қағидаларына сəйкес ветеринариялық сертификат немесе ветеринариялық анықтама беріледі. Жануарлар өндіріс объектісіне келіп түскенде, мал басын ветеринариялық байқаудан өткізіп, 30 күн бойы профилактикалық карантинде ұстайды. 220. Өндіріс объектілерінде қойларды қолдан ұрықтандыру əдісін қолданғанда, аналық отарларда, сондай-ақ қошқарлар жəне сынамалық қошқарлар арасында барлық профилактикалық ветеринариялық іс-шараларды бір ай бұрын аяқтайды. 221. Қызмет көрсетуші персонал клиникалық ауру белгілері бар жануарларды жеке топқа бөледі жəне ол туралы өндіріс объектісінің ветеринариялық дəрігеріне хабарлайды. Ауру жануарларды өндіріс объектісінде уақытша ұстау үшін əрбір қой қорасында мал басының 0,5 % есебінен бөлек секция жабдықтайды. 222. Аурудан жазылған жануарлар жарамсыз деп танылып, бордақылауға жатады. 223. Жануарлар өлекселерін, түсіктерді жəне шуды арнайы су өтпейтін ыдыстарға жинап, ветеринариялық дəрігердің нұсқауымен жару бөлмесіне апарады. Ветеринариялық зертханаға жіберу үшін патологиялық материалды алғаннан кейін, өлексе қалдықтарын Беккари шұңқырына (мал қорымына), ал шуды жару бөлмесіне апармай, тікелей Беккари шұңқырына апарады. 224. Қой арасында жұқпалы ауру пайда болған жағдайда, аурудан қолайсыз отар ауру толық жойылғанға дейін басқа отарлардан оқшаулап ұсталады. 3. Жануарлар мен құстарды өткізуге қойылатын ветеринариялық-санитариялық талаптар 1. Жануарларды өткізетін объектілердің орналасуына жəне аумағына қойылатын талаптар 225. Объектілерді салу, орналастыру үшін жер учаскесін таңдау, жануарларды өткізу объектілерінің құрылысын, қайта құрылысын жобалау, қайта жабдықтау жəне пайдалануға енгізу мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық қызмет белгілеген санитариялық-қорғау аймақтарын сақтаумен ветеринариялық-санитариялық, санитариялық-эпидемиологиялық жəне экологиялық қорытындылары болған кезде жүргізіледі. 226. Жануарларды өткізу объектілері тегіс, құрғақ, тасқынды жəне нөсерлі су баспайтын аумақта орналастырылады. Жануарларды өткізу объектілері қалалық жəне ауылдық жерлердің шетінде зиянды заттар шығаратын өнеркəсіптік ұйымдарға, санитариялық-техникалық құрылғыларға қатысты жел жағынан жəне тұрғын үйлерге, емдеу-алдын алу мекемелеріне, мəдени-тұрмыстық ғимараттарға, балалардың мектепке дейінгі жəне оқу-тəрбие мекемелеріне қатысты ық жағынан елді мекендерден кем дегенде 200 метр қашықтықта орналастырылады. Жалпы мемлекеттік, облыстық, қалалық жəне аудандық маңызы бар автомобиль жолдарынан қашықтығы кем дегенде 50 метр, темір жол түйіндерінен 300 метр болуы тиіс. 227. Жануарларды өткізу объектілерінің кіреберіс жолдары асфальтталады немесе бетондалады. Жануарларды өткізу объектісі иесінің шешуі бойынша ішкі жолдар, тротуарлар жəне түсіру (тиеу) алаңдары атмосфералық жауын-шашындар мен еріген суларды бұруға арналған еңісі бар қатты жабынмен қамтамасыз етіледі. 228. Жануарларды өткізу объектілерінің аумағын лас жəне таза аймақтарға бөледі. Таза аймаққа мыналар кіреді: 1) жануарларды өткізу объектісінің аумағына кіру/шығу; 2) жануарларды өткізу объектісінің əкімшілік ғимараты; 3) мал сатып алушыларға арналған қатты жабыны бар ашықтар секцияларының бойында тротуары бар қарау алаңы; 4) келушілерге арналған санитариялық тораптар. Объектінің лас аймақтарына мыналар кіреді: 1) автокөліктің кіруіне жəне шығуына арналған қақпа; 2) жануарларды өткізу объектісіне жануарларды өткізуге əкелген жануарлар иелеріне арналған кіреберіс жəне шығаберіс; 3) дезинфекциялық заттарды сақтауға арналған қойма; 4) жемшөп сақтауға арналған орын; 5) жануарларды тасымалдаған автокөлік құралдарына арналған уақытша тұрақ; 6) пандус басқышы жəне тасып əкелінген немесе ертіп əкелінген жануарларды түсіруге арналған кіреберісі бар жинақтаушы ашық; 7) пандус басқышы жəне сатып алынған жануарларды тиеуге немесе шығаруға арналған шығаберісі бар жинақтаушы ашық; 8) ауру жəне ауруға күдікті жануарларды уақытша ұстайтын оқшаулағыш; 9) ветеринариялық пункт; 10) қызмет көрсетуші персоналға жəне жануарлардың иелеріне арналған санитариялық тораптар; 11) түрлері бойынша өткізу үшін жануарларды орналастыруға арналған ашық секциялары. Барлық кіреберістер/шығаберістер есіктермен жəне аяқкиімді дезинфекциялауға арналған төсеніштермен жабдықталады. Жануарларды өткізу объектісінің аумағына автокөліктердің кіреберісінде/шығаберісінде қақпалар, бақылау-өткізу пункттері жəне дезинфекциялық тосқауылдар орналастырылады. Дезинфекциялық тосқауылдар автокөліктердің көлемі кем дегенде 3х12 метр жүру бөлігін зарарсыздандыру мүмкіндігін есепке алумен жасалады. Дезинфекциялық тосқауылдың үстінен бүйір жақтарынан қабырғалармен жабылған атмосфералық жауын-шашындардан қорғайтын қалқа жабдықталады. Дезинфекциялық тосқауыл кез келген жыл мезгілінде жұмыс жасайды, қысқы кезеңде жылытатын қондырғымен жабдықталады. Жануарларды өткізу объектісінің əкімшілігі дезинфекциялық тосқауылдың жəне аяқкиімді дезинфекциялауға арналған төсеніштердің жұмыс істеуіне жауапты қызметкерді бекітеді. 229. Жануарларды өткізу объектісінің аумағына қаңғыма ауылшаруашылық жəне ет қоректі үй жануарлардың енуін, сондай-ақ аумаққа белгіленбеген жерлерге келушілердің өтуіне жол бермау үшін жануарларды өткізу объектісінің аумағын периметрі бойынша биіктігі кем дегенде 2 метр тұтас немесе торлы дуалмен қоршайды. 230. Жануарларды өткізу объектісіне кіреберісте жануарларды өткізу объектісінің толық атауы, жануарларды өткізу объектісінің мамандануы, жұмыс кестесі көрсетілген маңдайша, сондай-ақ жану-

(Соңы 18-бетте).

www.egemen.kz

(Соңы. Басы 17-бетте). арларды өткізу объектісінің барлық стационарлық объектілері, жаяу жүргіншілер мен көлік бағыттары, апаттық шығаберістері, өрт қалқандары жəне өрт сөндіруге арналған су бағаналары немесе ыдыстары көрсетілген графикалық тəсілмен орындалған аумақтың жоспар-кестесі орналастырылады. Жануарларды өткізу объектісінің əкімшілігі жəне басқа да қатысушылары еңбек қауіпсіздігі ережелерін жəне өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар жүйесін сақтауды қамтамасыз етеді. Таза жəне лас аймақтар шелектері, багорлары, балталары, күректері, құм салынған жəшіктері мен өрт сөндіргіші бар өртке қарсы қалқандармен қамтамасыз етіледі. 231. Жануарларды тасымалдаған көлік құралдарына арналған уақытша тұрақ жануарларды түсіруге арналған жинақтаушы ашықтың жанында орналастырылады. Автокөлікке арналған орындар саны жануарларды сату объектісінің жануарларды өткізу қабілетін есепке алып айқындалады. 3.2. Технологиялық үдеріс 232. Жануарларды өткізу объектілерінің барлығы жануарлар, персонал жəне келушілер қозғалысының бағыты қағидаты бойынша оның аумағын таза жəне лас аймақтарға бөліну есебімен орналастырылады. Жануарларды өткізу объектісіне тасып əкелінетін (ертіп əкелінетін) жəне аумақтан тасып шығарылатын (ертіп шығарылатын) жануарлардың бір-біріне қарсы ағындарына жол берілмейді. 233. Түрлері бойынша өткізілетін жануарларды ұстауға арналған орындар қалқасы, оттығы жəне суарғышы бар секциялардан тұратын ашықтармен жабдықталады. Жануарларды суару жүйесі автоматтандырылған болуы тиіс. Жануарларды азықтандыру иесінің шешуі бойынша қолмен жүзеге асырылады. Ашықтар жануарларды тəуліктік өткізу қажеттілігін ескерумен салынады. Жануарларды ашық қораларда орналастыру мынадай норманы есепке алумен жүзеге асырылады: 1) ірі жануарлар үшін (түйелер, жылқылар, мүйізді ірі қара малдар – бұдан əрі – ірі жануарлар) – бір жануарға 3 м2; 2) ұсақ жануарлар үшін (қойлар, ешкілер, шошқалар) – бір жануарға 1,7-2 м2. Ашық қораларда ірі малдарға қосымша байлағыштар жасалады. Ашық қораларды металл құрылыстарынан жасайды, олардың биіктігі: 1) ірі жануарлар үшін кем дегенде 1,5 м; 2) ұсақ жануарлар үшін кем дегенде 1 м. Секциялар мен ашық қоралардағы шарбақтарды, қақпалар мен ілмектерді жануарларды жарақаттау мүмкіндігін болдырмайтындай етіп жасайды. 234. Жануарларды жинақтағыштан (түсіру ашығынан) жануарларды ветеринариялық байқау жəне ветеринариялық құжаттарын тексеру үшін жануарларды қозғалтпай ұстап тұратын арнайы станокпен жабдықталған жікке қамайды. Ветеринариялық тексеруден өткен жануарларды өткін бойынша жіктен ашық қорасының секциялары бойынша бөлінеді. 235. Жануарларды сатып алғанда сатып алушылардың таза аймақтан лас аймаққа өтуі қалқасы мен аяқкиімді дезинфекциялауға арналған төсеніштері бар таза аймақтың тротуары бойынша жүзеге асырылады. 236. Сатып алынған жануарларға кейіннен қажетті ветеринариялық құжаттарды берумен сатып алынған жануарлар ашық қоралар секцияларынан жануарларды қысып ұстайтын арнайы станогы бар жинақтаушы шығаратын өткін бойынша шығарылады. 237. Жануарларды өткізу объектісінің аумағында қалқасы мен бетондалған едені бар, есігі бар тығыз материалмен қоршалған жемазықты сақтауға арналған орынды жабдықтайды. Жануарларды өткізу кезінде жануарларды азықтандыру жəне суару жануарлар иелерінің шешуі бойынша жүзеге асырылады. 238. Қоқыстарды жинап шығару жануарларды өткізу объектісі жұмыс істеп тұрған кезеңде жүргізіледі. Ашық қоралар жануарлар тұрған кезде тазалықта ұсталады. 239. Жануарларды өткізу объектісінің əкімшілігі көңді, қоқысты тазалап шығарудың, сондай-ақ дезинфекция, дератизация жəне дезинсекция жасаудың кестесін бекітеді. 240. Жануарлар күннің қараңғы кездерінде, жануарларды өткізу объектісінде тұрған жағдайда, жануарларды өткізу объектісінің аумағы мен олар тұратын жерлер жасанды жарықпен жарықтандырылады. Тəулік бойы күзетпен қамтамасыз етіледі. 241. Жануарларды өткізу объектісінің аумағында қоғамдық тамақтану объектілерінің орналасуына жəне тамақ өнімдерін сатуға тыйым салынады. 3. Ветеринариялық куəландыру 242. Жануарларды өткізу объектісінің ветеринариялық дəрігері нөмірленген, бау өткізілген жəне тиісті əкімшілік-аумақтық бірліктің бас ветеринариялық дəрігерінің мөрімен жəне қолымен бекітілген арнайы журналда өткізу үшін жануарларды өткізу объектісіне келіп түсетін жануарлар туралы мəліметтерді (өткізілетін жануардың иесі, жеке нөмірі, жасы, түсі, түрі, жынысы, ветеринариялық байқау нəтижелері) тіркеу жүргізіледі, олар кейіннен дерекқорға енгізіледі. 243. Жануарларды өткізу объектісінің ветеринариялық пункті: 1) жұмыс кабинетімен; 2) жануарларды ветеринариялық қарап-тексеру үшін тиісті ветеринариялық құралдар мен аспаптар жиынтығымен; 3) жануарларды өткізу объектісіне əкелінген жануарлар туралы ақпаратты ауылшаруашылық жануарларды сəйкестендіру дерекқорымен салыстырып тексеру (мəліметтер: түрі жəне тұқымы, жынысы, жасы, түсі, сəйкестендіру нөмірі, ветеринариялық өңдеулері, диагностикалық зерттеулер нəтижелері, иесі, жануардың шыққан жері) үшін интернетке қолжетімділігі бар компьютермен жабдықталады. 244. Жануарларды өткізу объектісінің ветеринариялық дəрігері дезинфекциялық тосқауылдарды, төсеніштерді белгіленген тəртіппен қолданылуға рұқсат етілген дезинфекциялық құралдармен уақытында толтырылуын үнемі бақылауды жүзеге асырады. 4. Ауру жəне ауруға күдікті жануарларды уақытша ұстау үшін оқшаулағышқа қойылатын талаптар 245. Оқшаулағыш ауру немесе ауруға күдікті жануарларды уақытша ұстау үшін арналады жəне жануарларды өткізу объектісінің аумағында бөлек салынады. Оқшаулағыш ауданы жануарларды өткізу объектісінің ашықтар секцияларында бар мал басының 10 % есебімен айқындалады. 246. Ірі жануарларға арналған оқшаулағышта жеке бөлімдер; ұсақ жануарларға арналған оқшаулағышта – жеке станоктар орнатады. Шағын сандағы топтық станоктарды орнатуға (2-4 басқа арналған) рұқсат етіледі. Оқшаулағышта бөлімдер мен станоктарды жеке тамбуры мен шығаберісі бар бокстар жүйесі бойынша орнатады; ұсақ жануарларға арналған екі жеке станокқа бір тамбур мен шығаберіс жасалады. 247. Бөлімдерді жануалардың түрін, жасын ескерумен бір жануарға арналған есеппен, жануарлар мен адамдардың басылуы мен жарақаттануын болдырмайтындай жабдықтайды. Оқшаулағыштар бөлімдерінің аудандарын мынадай есеппен жабдықтайды: 1) сиырлар (бұқалар), жылқылар, түйелер үшін – бір жануарға 3х4 м; 2) мүйізді ірі қара малдың, жылқылардың, түйелердің төлі үшін – бір жануарға 3х3 м. 3) ұсақ жануарлар үшін – кем дегенде 0,8-1,0 м. Оқшаулағыш бөлімдері арасындағы тасалар тұтас болуы керек. 248. Оқшаулағыш үй-жайларының таза еден деңгейінен жабынның (ара жабынның) шығып тұрған құрылымдарының астына дейінгі ішкі биіктігі жануарлардың бос жүруін қамтамасыз ету үшін кем дегенде 2,4 м болуы тиіс. 249. Оқшаулағыш оттықпен жəне суарғышпен жабдықталады. Оқшаулағышта жануарларды суару жəне азықтандыру режимін оның иесі белгілейді. Жемазықтарды тарату қолмен жүзеге асырылады. 250. Бөтен адамдардың оқшаулағышқа кіруіне тыйым салынады, кіреберісте аяқкиімді дезинфекциялауға арналған төсеніш салынады.

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 2-қосымша Шошқаларды ұстауға арналған үй-жайлардағы ауа қозғалысы нормалары Үй-жайдың атауы Қысыр, төлдейтін аналықтар жəне қабандарға арналған үй-жайлар Аналықтан бөлінген торайлар мен мал басын толықтыратын төлге арналған үй-жай Шошқаларды бордақылауға арналған үй-жай Тууға жақын буаз аналықтар мен емізетін аналықтарға арналған үй-жай

Ауаның қозғалысы, м/сек Жылдың суық жəне ауыспалы Жылдың жылы кезеңдері кезеңі 0,3 1,0 0,2

0,6

0,3 0,15

1,0 0,4

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 3-қосымша Мүйізді ірі қара мал өсірумен айналысатын кəсіпорындар мен басқа ауылшаруашылық кəсіпорындары мен жекелеген объектілер арасындағы зооветеринариялық қашықтықтар Ауылшаруашылық кəсіпорындар мен жекелеген объектілердің атауы

1. Кəсіпорындар: - мүйізді ірі қара мал өсіруші - шошқа өсіруші а) фермалар б) өндірістік үлгідегі кешендер - қой өсіруші - жылқы өсіруші - түйе өсіруші - аң жəне қоян өсіруші

2. Құс шаруашылықтары - фермалар - құс фабрикалары 3. Ет-сүйектен ұн жасайтын зауыттар 4. Биотермиялық шұңқырлар 5. Құрылыс материалдарын, бөлшектерін жəне құрылымдарын жасайтын кəсіпорындар: - саз балшық жəне силикатты кірпіштерді, керамикалық жəне отқа төзімді бұйымдар - əк жəне басқа тұтқыр материалдар 6. Ауыл шаруашылығы техникасын жөндейтін кəсіпорындар, гараждар жəне жалпы шаруашылық мақсаттағы техникалық қызмет көрсету пункттері 7. Шарушылықаралық жəне мемлекеттік құрама жемазық зауыттары 1 8. Қайта өңдеу кəсіпорындары: - көкөніс, жеміс жəне дəнді дақылдарды - сүтті, өнімділігі тəулігіне 12 тоннаға дейін тəулігіне 12 тоннадан астам - мал мен құстарды, өнімділігі: ауысымда 10 тоннаға дейін ауысымда 10 тоннадан астам 9. Астық, жеміс, картоп жəне көкөніс сақтайтын қоймалар 10. Жолдар: - І жəне ІІ санатты жалпы мемлекеттік жəне республикалық маңызы бар теміржол жəне автомобиль жолдары - ІІІ санатты республикалық жəне облыстық маңызы бар автомобиль жəне жануарларды айдайтын (жобалайтын кəсіпорынға байланысты емес) жолдар - шаруашылықішілік автомобиль (кəсіпорынға келетін жолдардан басқа) жолдары

Мүйізді ірі қара мал өсірумен айналысатын кəсіпорындарға дейінгі ең төменгі зооветеринариялық ара қашықтықтар, м 2 150 150 1000 150 150 150 300 200 1000 1000 500 100 100 300 100 150 2 100 50 200 300 1000 50 300 150

Ескертпелер: 1. Құрылысы тығыз орналасқан аудандарда мүйізді ірі қара мал өсірумен айналысатын кəсіпорындардан құс фабрикаларына дейінгі зооветеринариялық қашықтықтар ветеринария саласындағы уəкілетті органның келісімімен 500 метрге дейін қысқартыла алады. 2. 1200 жəне одан астам сиырларға арналған сүтті, сиыр етін өндіретін жəне көлемі 3000 мал орны бар мал басын толықтыратын құнажындарды өсіретін кешендер жəне басқа мал, құс, аң шаруашылықтары объектілері мен құрама жемазық шығаратын зауыттардың арасындағы арақашықтықтарды кем дегенде 1000 метр деп қабылдау керек.

0,3

бір басқа - 0,3-0,4

0,4

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 6-қосымша Құс өсіруші шаруашылықтар мен басқа өндірістік кешендер жəне жекелеген объектілер арасындағы зооветеринариялық қашықтығы Өндірістік кешендер мен жеке объектілер атаулары

Құс шаруашылықтарына дейінгі ең аз зооветеринариялық қашықтықтар, метр Құс фермасына дейін Құс фабрикасына дейін 2 3 200 1000 200 1000 200 1000 200 1000 200 1000 1000 1000 1500 1500 500 500

1 1. Мүйізді ірі қара мал фермалары 2. Шошқа фермалары 3. Қой фермалары 4. Жылқы фермалары 5. Құс фермалары 6. Құс фабрикалары 7. Аң жəне қоян өсіретін фермалар 8. Құрылыс материалдарын, бөлшектер мен құрылымдар, саз балшық жəне силикатты кірпіш, əк жəне басқа да тұтқыр материалдар дайындайтын кешендер 9. Республикалық маңызы бар І жəне ІІ санатты теміржол жəне автомобиль жолдары 10. Облыстық маңызы бар ІІІ санатты автокөлік жолдары жəне мал айдайтын жолдар 11. IV - V санатты жергілікті маңызы бар өзге жолдар (құс шаруашылығына баратын жолдардан басқа)

500

200

100

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 7-қосымша Құстардың түрлі топтарын ұстауға арналған өндірістік үй-жайлардың ішіндегі ауа температурасы мен ылғалдылығы Құстардың түрлері мен жас топтары

1 Ересек құстар: тауықтар күрке тауықтар үйректер қаздар 2. Жас тауықтар: 1 - 30 күн 1 - 10 күн 1 - 20 күн 21 - 30 күн 31 - 60 күн 31 - 75 күн 61 – 140 - 150 күн 141 – 151 - 210 күн 3. Жас күрке тауықтар: 1 - 20 күн 21 - 120 күн 121 - 240 күн 4. Жас үйректер 1 - 10 күн 11 - 30 күн 31 - 55 күн 56 - 180 күн 5. Жас қаздар 1 – 20 (30 күн) 21 (31) - 65 күн 66 - 180 күн

Жылдың суық мезгілінде құстарды ұстау кезіндегі есептік температура, оС еден үстіндегі тордағы үй-жайлар жергілікті жылыту орындарында да (брудерлермен жəне т.б.) 2 3 4

Үй-жайлардағы оңтайлы салыстырмалы ауа ылғалдылығы, % 5

12-16 12-16 7-14 10-15

0 0 0 0

16 0 0 0

60-70 60-70 70-80 70-80

22 0 0 0 0 0 0 0

35-22 0 0 0 0 0 0 0

24 30-29 26 24 20 18 16 16

60-70 30-50 45-50 60-70 60-70 60-70 60-70 60-70

22 20-18 16

35-22

60-70 60-70 60-70

22 20 14 7-14

26 26-22 0 0

22 0 0 0

65-75 65-75 65-75 65-75

22 20 15

30 0 0

20 0 0

66-75 66-75 70-80

Ескертпе: кестенің 3-тармағындағы температуралар жергілікті жылыту қондырғыларының қуаттылығын жəне пайдалану кезінде оларды реттеу шектерін есептеу үшін келтірілген. Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 8-қосымша

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 13-қосымша Құстарды жайылуға жəне солярийге шығару үшін соқпақтардың саны жəне олардың көлемдері 1 соқпаққа есептегендегі бас саны 2

1 1. Ересек құстарға арналған құс қораларына: тауықтар күрке тауықтар үйректер қаздар 2. Жас құстарға арналған құс қораларына: тауықтар күрке тауықтар үйректер қаздар

1. Ересек тауықтарды жəне күрке тауықтарды ұстауға арналған үй-жай 2. Ересек үйректерді жəне қаздарды ұстауға арналған үй-жай 3. Жас тауықтарды, күрке тауықтарды, үйректерді жəне қаздарды ұстауға арналған үй-жай

Жылдың суық мезгілінде үй-жайлардағы ауа қозғалысының жылдамдығы, м/сек оңтайлы ең жоғарғы 0,3 0,6 0,5 0,2-0,3

0,8 0,5

Ескертпелер: 1. 30 күннен үлкен барлық жас құстар түрлерін жəне ересек құстарды ұстауға арналған үйжайларда жылдың жылы мезгіліндегі ауа қозғалысының жылдамдығы 1,2 м/сек, ал 30 күнге дейінгі жас құстар үшін – 0,6 м/сек аспауы керек, сыртқы ауаның есептік температурасы +330С жоғары климаттық аймақтарда ересек құстар мен үлкен жастағы жас құстарды торда ұстаған кезде ауа қозғалысының жылдамдығы 2м/сек дейін жəне еден үстінде ұстағанда – 1,5 м/сек дейін рұқсат етіледі. 2. Құстарды ұстауға арналған үй-жайлардағы ауаның температурасы мен қозғалыс жылдамдығының параметрлері суық кезең үшін келтірілген жəне құстарды орналастыру аймағына жатады. Құстарды орналастыру аймағы мыналар болып есептеледі: еден үстінде ұстағанда – еден деңгейінен 0,8 м-ге дейінгі биіктіктегі кеңістік, бақандармен жəне ұялармен жабдықталған тауықтар мен күрке тауықтарды ұстауға арналған үй-жайларда – ең жоғары көтерілген бақандар мен ұялардан 0,5 м жоғары; торда ұстағанда – тор батареяларының барлық биіктігі бойынша кеңістік.

Температура 0С Салыстырмалы ылғалдылық, %

20-22 50-70

Жұмыртқаны сақтауға арналған үй-жайларда (инкубаторий мен жұмыртқа қоймаларында) 8-12 70-80

Ескертпе: Жылдың суық мезгілінде үй-жайларда бір тəуліктік балапандарды сұрыптау үшін есептік температураны +22-ден +240С аралығында, салыстырмалы ылғалдылықты - 30-70% қабылдау керек. Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 10-қосымша

500 100 - 150 30 - 50 50

0,4 0,4 - 0,5 0,4 0,6

0,4 0,6 - 0,8 0,4 0,5

0,2 0,2 0,1 0,1

500 125 - 200 150 - 200 125

0,3 0,3 0,3 0,4

0,3 0,4 0,4 0,4

0,10 0,15 0,05 0,5

Тауықтарды, күрке тауықтарды, үйректерді жəне қаздарды азықтандыру жəне су беру фронты Құстардың түрлері жəне жас топтары

Бір басқа шаққанда азықтандыру фронты, см (кем дегенде) Құрғақ суландырып азықтандыру азықтандыру 2 3

1 А. Ересек құстар 1. Тауықтар: Негізгі топты толықтыратын 141 – 151-ден 180 - 210 күндік жас тауықтар 2. Күрке тауықтар 3. Үйректер 4. Қаздар Б. Жас құстар 1. Жұмыртқалағыш тұқымды тауықтар: 1 - 30 күн 31 - 60 күн 1 - 60 күн 61 - 140 күн 1 - 140 күн 2. Етті тұқымды тауықтар (бройлерлер): 1 - 65 күн 1 - 150 күн 3. Күрке тауықтар: 1 - 20 күн 21 - 120 күн (немесе 1 - 120 күн) 121 - 240 күн 4. Үйректер: 1 - 55 күн 56 - 180 күн 1 - 20 күн 21 - 55 күн 5. Қаздар: 1 - 20 (30) күн 21 - (31) - 65 күн 61 - 180 күн

Бір басқа шаққанда суару фронты, см (кем дегенде) 4

8 8 4-6 6

14 20 - 30 15 20

2 4 3-6 4

2,5 5 5 6 6

3,5 6,5 6,5 9,0 9,0

1 1 1 2 2

5 7

6,5 14,0

2 2

2 4 6

3 10 12

1 2 2

3 4 2 3

10 15 5 10

2 3 2 2

3 5 6

8 15 18

1 2 3

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 15-қосымша Тауықтар, күрке тауықтар мен олардың жас құстарына арналған бақандардың көлемдері Құстардың түрлері мен топтары

Бақандардың көлемі, см Еден деңгейінен бақандар-дың ең Бір басқа шаққанда, Кесектің Кесектер жоғарғы биіктігі, кесек ұзындығының ені арасындағы см көлемі алшақтығы (осьтер бойынша) 2 3 4 5

1 1. Ересек құстар: Жұмыртқалағыш тұқымды тауықтар Ет тұқымды тауықтар Ет тұқымды күрке тауықтар 2. Жас құстар: 60 күннен асқан балапандар 20 күннен асқан (немесе 120 күннен) асқан күрке тауықтар

18 20 - 25 35 - 40

4 4 6

30 - 35 35 - 40 50 - 60

60 60 45 - 50

12 - 15

20 - 25

50 - 60

25 - 35

45 - 50

40 - 50

Ескертпе: бройлерлерді өсіруге арналған жəне құстарды қабатты еденде ұстайтын құс қораларда, сондайақ планкалармен жабылған саңғырық қораптары бар құс қораларында бақандар қарастырылмайды. Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 16-қосымша Құстарды еден үстінде ұстағанда ұялардың көлемдері (м) мен олардың саны Қарапайым ұялар

Бақылаудағы ұялар

Жеке ұялар

Құстар

Табалдырықтың биіктігі, м

Топтық ұялар

Тауықтар

0,08

0,3

0,4

0,5

0,4

0,7

0,3 0,4 0,6

6-8

0,4

0,3 0,4 0,6

0,3

0,15

0,4 0,5 0,7

Күрке тауықтар Үйректер Қаздар

4-7

100 150 -

0,1 0,08

0,3 0,4

1 0,6

0,4 0,5

0,2 1

0,3 0,4

0,4 0,6

0,4 0,5

3-4 2-3

Ескертпелер: 1. Қарапайым, жеке жəне топтық ұялардың табалдырықтарының биіктігі бақылаудағы ұялар үшін көрсетілген көлемдер бойынша қабылданады. 2. Тауықтардың ұяларын еденнің үстінен немесе қалың төсеніштен 0,5-0,6 м биіктіктен жоғары емес; күрке тауықтар, үйректер мен қаздардың ұяларын еденде орналастырады.

Құс қораларындағы секция арасындағы тасалардың жəне жайылу мен солярий қоршауларының көлемдері

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 17-қосымша

Құстардың түрлері мен жас топтары

Инкубациялауға арналған жұмыртқалардың 1 грамм сарыуызында бар А жəне В2 дəрумендерінің жəне де каротиноидтердің (мкг) саны

1. Жұмыртқа бағытындағы тауықтар жəне 60 күннен жоғары жас тауықтар 2. Ет бағытындағы тауықтар жəне 60-70 күннен жоғары жас тауықтар 3. 60-70 күнге дейінгі балапандар 4. Күрке тауықтың ересегі жəне 120 күннен жоғары жас құстар 5. 120 күнге дейінгі күрке тауық балапандары 6. Үйректің ересегі жəне жас үйректер 7. Қаздардың ересегі жəне 66 күннен 180 күнге жас қаздар 8. 60 күнге дейінгі қаздың балапандары

Тасалар мен қоршаулардың биіктігі, м. Құс қораларында, еден Жайылымдар мен деңгейінен жоғары солярийлерде, жер деңгейінен жоғары Үй-жайдың барлық 2,2 – 2,4 биіктігінде сондай 1,8 сондай сондай

1,5 - 1,6 2,2 - 2,5

сондай 0,6 1,25 0,6

0,6 - 1,9 0,6 1,5 0,6

Ескертпе: тауықтарға, күрке тауықтарға, үйректерге, қаздарға, тауық балапандарына, күрке тауық балапандарына, қаз балапандарына жəне үйрек балапандарына арналған (құс қорасында) секциялардың арасындағы тасалардың төменгі жағы 0,6 м биіктікке, күрке тауықтар үшін 1,25 м биіктікке дейін бітеу (тұтас) болады. Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 11-қосымша Құс қораларының жекелеген секцияларының рұқсат етілетін сыйымдылығы Құстардың түрлері мен жас топтары Ересек құстар: тауықтар күрке тауықтар үйректер қаздар Жас құстар: тауықтардың басын толықтыратын жас тауықтар етке өсірілетін (бройлер) балапандар жас күрке тауықтар жас үйректер жас қаздар

Секцияның еден үстінде ұстағанда рұқсат етілетін сыйымдылығы, бас 1500 500 50-100 30 2500 10000 500 400 200-250

Құс қораларындағы құстардың орналасу нормалары

1 А. Ересек құстар 1. Жұмыртқалағыш тауықтар тұқымы аналық тобы өнеркəсіптік тобы 2. Тауықтардың етті тұқымы аналық тобы 3. Күрке тауықтар аналық тобы 4. Үйректер аналық тобы 5. Қаздар аналық тобы Б. Құс басын толықтыру үшін өсірілетін жас құстар 1. Жұмыртқа бағытындағы жас тауықтар: 1 - 30 күндік 31- 60 күндік 1- 70 күндік 61-140 күндік 141-180 күн (аналық тобы) үшін 141-180 күн (өнеркəсіптік тобы) үшін 2. Ет бағытындағы жас тауықтар: 1 - 150 күндік 151 - 210 күндік 3. Жас күрке тауықтар: 1 - 20 күндік (тордың ішінде) 21 - 120 күндік 121 - 240 күндік 4. Жас үйректер: 1 - 55 күндік 56 - 150 күндік 151 - 180 күндік 5. Жас қаздар: 1 - 30 күндік 31 - 65 күндік 66 - 180 күндік

А 6-8 9-12 10-12 1-13

Дəрумендер, мкг

Каротиноидтер, мкг (кем емес) 15 15 20 20

В2 4-6 4-5 6-7 5-6

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2012 жылғы 15 қараша

№1449

Астана, Үкімет үйі

Моноқалаларды дамытудың 2012 – 2020 жылдарға арналған бағдарламасын іске асырудың кейбір мəселелері туралы «Жеке кəсіпкерлік туралы» 2006 жылғы 31 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 18-бабына жəне Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 24 мамырдағы № 683 қаулысымен бекітілген Моноқалаларды дамытудың 2012 − 2020 жылдарға арналған бағдарламасына (бұдан əрі – Бағдарлама) сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1.Қоса беріліп отырған: 1) Бағдарлама шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне берілетін банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау, сондай-ақ өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту жөнінде қолдау көрсету қағидалары; 2) Бағдарлама шеңберінде жаңа өндірістерді құруға арналған мемлекеттік гранттар ұсыну қағидалары бекітілсін. 2. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігіне жүктелсін. 3. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 15 қарашадағы №1449 қаулысымен бекітілген

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 12-қосымша Құстардың түрлері мен жас топтары

Жұмыртқалар Тауықтар Күрке тауықтар Үйректер Қаздар

Құстарды еден үстінде ұстайтын құс қораларына орналастырғанда, еденнің 1 ш.м. бас саны қалың төсеніште қабатты немесе торлы еденде 2 3 3,5 - 4 5 3 - 3,5

3,5 – 4 5 3 - 3,5

1,5

Ұрғашылары 1,5 Еркектері 1,0

0 0

25 16 17 9 4,5-5,5

0 0 17 9 10,5-11 4,5-5,5

5,5

7-8 3,0-3,9 0 4 2

0 0 0 0 5 0

8 3,5 3,2

0 0 0

8 4 3

0 0 0

уəкілетті банкі; 3). субсидиялау шарты - қаржы агенті, банк/лизингтік компания жəне кəсіпкер арасында жасалатын келісім, оның талаптары бойынша қаржы агенті кəсіпкердің банкпен/лизингтік компаниямен жасасқан қаржы лизингі шарты бойынша сыйақы ставкасын ішінара субсидиялайды; 4). банктік қарыз шарты – кəсіпкер, банк арасында жасалатын жазбаша келісім, оның талаптары бойынша банк кəсіпкерге кредит береді. Банктік қарыз шартына сондай-ақ кредит желісін ашу туралы келісім де жатады; 5). Қаржы лизингісінің шарты - кəсіпкер, банк/лизингтік компания арасында жасалған жазбаша келісім, оның талаптары бойынша банк/лизингтік компания кəсіпкерге лизингі ұсынады; 6). жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші - кəсіпкерлер үшін «жалғыз терезе» қағидаты бойынша жергілікті жерлерде бағдарламаны іске асыруға жауапты, облыстар əкімдері айқындайтын жергілікті атқарушы органның құрылымдық бөлімшесі; 7). лизингтік компания – ынтымақтастық туралы келісім жасасқан лизингтік компания; 8) лизингтік мəмілелер – азаматтық құқықтар мен міндеттерді белгілеуге, өзгертуге жəне тоқтатуға бағытталған лизингке қатысушылардың келісілген іс-қимылдарының жиынтығы; 9). қаржы лизингі (бұдан əрі - лизинг) – лизингі беруші сатушыдан меншікке сатып алған жəне қаржылық лизинг шартымен негізделген лизинг нысанын белгілі бір ақыға жəне белгілі бір шарттарда кəсіпкерлік мақсаттар үшін кемінде үш жыл мерзімге уақытша иелену жəне пайдалану үшін лизингті алушыға беруге міндеттенетін инвестициялық қызмет түрі; 10) бағдарлама – орта жəне ұзақ мерзімді преспективада моноқалаларда кəсіпкерлікті дамыту жəне əлеуметтік-экономикалық даму проблемаларын шешу мақсатында əзірленген іс-шаралардың жиынтығы; 11) жоба – кəсіпкер бизнестің əртүрлі бағыттарында кіріс алуға бағытталған жəне Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін бастамашылық қызмет ретінде жүзеге асыратын ісқимылдар мен іс-шаралардың жиынтығы; 12). жұмыс органы – «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі; 13). өңірлік үйлестіру кеңесі – жергілікті атқарушы органдар, банктер/лизингтік компаниялар, бизнес-қоғамдастықтар өкілдерінің жəне тəуелсіз сарапшылардың қатысуымен облыстардың əкімдері басқаратын консультативтік-кеңесші орган (бұдан əрі – ӨҮК); 14). субсидиялау – кəсіпкердің банкке/лизингтік компанияға кредиттер/лизинг бойынша сыйақы ретінде, болашақта кəсіпкердің операциялық қызметіне жататын белгілі бір шарттарды орындауға айырбасқа төлейтін шығыстарын ішінара өтеу үшін пайдаланылатын кəсіпкерлерді мемлекеттік қаржылық қолдау нысаны; 15). субсидиялар – өтеусіз жəне қайтарымсыз негізде қаржы агенті субсидиялау шарттарының негізінде кəсіпкерлерді субсидиялау шеңберінде банктерге жəне лизингтік компанияларға төлейтін кезеңді төлемдер; 16). уəкілетті орган – Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігі; 17). қаржы агенті - «Даму» кəсіпкерлікті дамыту қоры» акционерлік қоғамы. 6. Бағдарламаны іске асыру шеңберінде: 1) жобаларды қаржыландыру (қайта қаржыландыру) бойынша іріктеуді жəне шешімді банктер/ лизингтік компаниялар бағдарламада белгіленген шарттарға сəйкес дербес қабылдайды; 2) ӨҮК жобаларды субсидиялау мүмкіндігі бойынша шешім қабылдайды; 3) бағдарламаны іске асыру шеңберінде барлық келісімдерді мемлекет тарапынан «жалғыз терезе» қағидаты бойынша жергілікті деңгейдегі бағдарлама үйлестірушілер орындайтын болады. 7. Жергілікті атқарушы органдар Аумақтарды дамыту бағдарламасын əзірлеу кезінде осы Қағидалардың ережелерін ескеретін болады. 2. Бағдарламаның шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне берілетін банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау тəртібі 8. Жұмыс органы республикалық бюджетте көзделген қаражат шеңберінде моноқалалар бөлінісінде өңірлер үшін қаржыландыру лимитін айқындайды жəне жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісіне нысаналы трансферттер түрінде қаражат бөледі. 9. Уəкілетті орган мен облыстардың əкімдері арасында Қазақстан Республикасының 2009 жылы 26 ақпандағы № 220 қаулысымен бекітілген бюджеттің атқарылуы жəне оған кассалық қызмет көрсету ережесіне 93-қосымшаға сəйкес нысан бойынша нысаналы трансферттер жөніндегі туралы үлгі келісім жасалады: 1) моноқалаларда кəсіпкерлік белсенділікті арттыру жəне жаңа жұмыс орындарын құру; 2) моноқалаларда жаңа өндірістер құру; 3) халықтың еңбек ұтқырлығын ынталандыру. 10. Бағдарламаны іске асыру шеңберінде мемлекеттік қолдау көрсету жобаны іске асыруға арналған банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/қаржы лизингі шарттары бойынша сыйақы ставкаларын субсидиялауды білдіреді. 11. Жергілікті атқарушы орган, қаржы агенті, банктің/лизингтік компаниялардың арасындағы өзара қарым-қатынасты ретке келтіру үшін ынтамақтастық туралы келісім (осы Қағидаларға 1-қосымшаға сəйкес) жасалады. 12. Қаржы агентінің қызметіне жұмыс органы республикалық бюджет қаражаты есебінен ақы төлейді. 13. Субсидиялау үшін көзделген қаражатты жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісі қаржы агентіне олардың арасында жасалатын субсидиялау туралы шарттың негізінде (Қағидаларға 2-қосымша) аударады. Сыйақы ставкаларын субсидиялау шарттары 14. Сыйақы ставкаларын субсидиялауды жүзеге асыратын кредиттің/қаржы лизингі шартының сомасы кəсіпкердің əрбір жобасы бойынша 750 млн. теңгеден аспауы тиіс. Кредиттің/қаржы лизингі шартының мерзімі 10 (он) жылдан аспауы тиіс. 15. Субсидиялау мерзімі одан əрі 10 (он) жылға дейін ұзарту мүмкіндігімен 3 (үш) жылға дейінгі мерзімді құрайды. 16. Сыйақы ставкаларын субсидиялау 14% аспайтын тиімді сыйақы ставкасымен банктер мен лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингілері бойынша ғана жүзеге асырылады, оның 10% мемлекет өтейді. Бұл ретте банктер мен лизингтік компаниялар мыналарды: 1).өтініш берушінің бастамашылығымен кредит беру/лизинг шартының өзгеруіне байланысты; 2).өтініш берушінің кредит/лизинг бойынша міндеттемелерін бұзу себебінен алынатын төлемдерді қоспағанда, кредит/лизингпен байланысты қандай да бір комиссияларды, алымдар мен/немесе өзге де төлемдерді алмайды. 17. Егер кредит(-тер) бойынша тиімді сыйақы ставкасы жылдық 14% төмен болса, онда 10% мемлекет өтейді, ал айырмашылықты кəсіпкер төлейді. 18. Лизинг бойынша субсидиялау қайтару лизингі, қайталама лизинг немесе сублизинг шарты бойынша жүзеге асырылмайды.

Ескертпелер: 1. Цилиндр тəрізді жем бергіштерді қолданғанда азықтандыру енін 25% дейін кішірейту керек. 2. Жаңа технологияны жəне оған сəйкес жабдықтар енгізілгенде азықтандырудың түрі жобалауға тапсырмамен анықталады.

Инкубаторийдің жəне жұмыртқа қоймасының негізгі өндірістік үй-жайларындағы жылдың суық мезгіліндегі ауа параметрлері Инкубаторийдің инкубаторлық жəне басып шығаратын залдарында

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 14-қосымша

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 9-қосымша

Параметрлер

Соқпақ көлемдері, м еденнен биіктігі соқпақтардың төменгі биіктігі 4 5

ені

Ескертпелер: 1. Əр секцияда кемінде бір соқпақ болуы тиіс. 2. Құстарды қалық төсеніште ұстағанда соқпақтардың биіктігін кестеде көрсетілген шамаларға қарағанда 0,2 - 0,4 м ұлғайту керек. 3. Құстарды қабатты еденде ұстағанда соқпақтар еденнің деңгейінде орналастырылуы тиіс. 4. Барлық жастағы үйректер мен оның балапандарына, тауық пен күрке тауықтың 60 күнге дейінгі балапандарына жайылу жағына қарай пандустармен, ал құстарды терең төсеніште ұстағанда – ішкі жағынан да пандустармен жабдықтайды.

Құстарды ұстауға арналған үй-жайлардағы ауа қозғалысының оңтайлы жылдамдығы Үй-жайлардың атауы

16-12 0 0

Ескертпелер: 1.Отырғызу тығыздығы құстардың бастапқы жастарына көрсетілген. 2. Құстарды торда ұстау кезінде отырғызу тығыздығының нормалары торды дайындаушы зауыттың паспорттық деректері бойынша қабылдайды (тордың түріне жəне құрылымына байланысты). 3. Асыл тұқымды ересек құстардың отыру тығыздығын аталық топтың нормалары бойынша қабылдайды.

Ғимараттардың түрлері

0,4

10-8 4 4

Бір ұяға қанша бас

шеті бойынша ұзындығы (есептік) бір басқа - 0,6-0,8

16 8 9

Биіктігі, м

Оттықтардың көлемдері, метр биіктігі алдыңғы ернеуі артқы ернеуі 0,4 0,6

14 8 9

Тереңдігі, м

Оттықтар: - жайылу аулаларындағы тұрақты жəне жануарларды байлаусыз ұстайтын үй-жайларда - 14-20 күндіктен 6 айлық жасқа дейінгі бұзауларға арналған оттықтар

ені жоғарыдан түбінен 0,7 0,6

0 4 4

Ені, м

ең аз 13

Жануарларды азықтандыруға арналған оттықтар көлемдері Оттықтар мен суарғыштар түрлері

0 4 4

Бір ұяға қанша бас

ең көп 19

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 5-қосымша

Биіктігі, м

Тууға жақын буаз аналықтар мен емізетін аналықтарға арналған үй-жай

Салыстырмалы ылғалдылық, % ең көп ең аз 75 40

оңтайлы 16

Ескертпелер: 1. Жануарларға белсенді моцион ұйымдастырылғанда, жайылу алаңдарының ауданы 50% дейін қысқартылады, бұзаулайтын сиырларға жайылу алаңдарын тек қана жаңа туған сиырларға ұйымдастырады. 2. Кестеде көрсетілген нормалардан ауытқу 5% шегінде рұқсат етіледі.

Тереңдігі, м

Қысыр, төлдейтін аналықтар жəне қабандарға арналған үй-жайлар Аналықтан бөлінген торайлар мен мал басын толықтыратын төлге арналған үй-жай Шошқаларды бордақылауға арналған үй-жай

Ауа температурасы, о С

1 басқа жайылу-азықтандыру алаңдары аудандарының нормасы м2 5 15 8 20-25

0 8-8,5

Ені, м

Үй-жайлардың атауы

Жануарлардың тобы Бордақылау алаңындағы төлдер мен ересек малдар Бұзаулары бар ет тұқымды сиырлар (репродукторлар)

8 8-8,5

Биіктігі, м

Шошқаларға арналған үй-жайлардың ішкі ауасының температурасы мен салыстырмалы ылғалдылығының нормалары

Мүйізді ірі қара малдарға арналған жайылу-азықтандыру алаңдары аудандарының нормасы

Тереңдігі,м

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 1-қосымша

Жануарларды өсіруді жəне өткізуді жүзеге асыратын өндіріс объектілеріне қойылатын ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға 4-қосымша

В. Бір ғимаратта қайта отырғызылмай өсірілген тауықтар: 1 - 480 күндік (етті бағытта) 1 - 515 күндік (жұмыртқа бағытында) Г. Ет үшін өсірілетін жас құстар 1. Балапандар: бройлерлер 1 ден 63-65 күнге дейін; 2. Жұмыртқа бағытындағы жас құстар: 1-75 күндік; 3. Күрке тауық балапандары: 1 - 20 күндік (тордың ішінде) 21 - 120 күндік 1 - 120 күндік 4. Үйрек балапандары: 1 - 20 күндік 21 - 55 күндік 1 - 55 күндік 5. Қаз балапандары: 1 - 20 (30) күндік 21 (30) - 65 күндік 1 – 65 күндік

Ені, м

6. Көң мен қоқыстарды жоюға жəне уақытша сақтауға қойылатын талаптар 253. Көңді, жемазық қалдықтары мен төсеніштерді уақытша сақтау үшін жануарларды өткізу объектісі аумағының маңында жел жағынан 1 метрге жерге қазылған тікбұрышты алаң түрінде болатын уақытша көң қоймасы жабдықталады. Көң қоймасының қабырғалары мен түбі су өткізбейтін материалмен (бетон, кірпіш жəне т.б.) жабдықталады. Көң қоймасының ені мен ұзындығы жануарларды өткізу объектісінің өткізу қабілетіне сəйкес айқындалады. Көң қоймасы қалқамен жадықталады. Жануарларды өткізу объектісінің əкімшілігі көң мен қоқысты уақытында тазалауды қамтамасыз етеді. 254. Көңді кейіннен биотермиялық зарарсыздандыру үшін уақытша көң қоймасынан жергілікті атарушы орган белгілеген арнайы орынға шығару күн сайын жүзеге асырылады.

3. Көлемі 4000 сиырдан кем жəне төлдерге 1200-ден кем мал орны бар мүйізді ірі қара мал өсірумен айналысатын кəсіпорындар мен шаруашылық ішіндегі жолдар арасындағы арақашықтықтар ветеринария саласындағы уəкілетті органның келісімімен қысқартыла алады. 4. Мал шаруашылығы өнімдерін қайта өңдейтін жəне осы өндіріс объектісінің құрама жемін шығаратын кəсіпорындар қызмет көрсетілетін өндіріс объектісімен бір алаңда орналасуы мүмкін, бірақ олардың қоршауы жəне жалпы пайдаланатын жолға жеке шығатын жері болуы тиіс.

Бір ұяға қанша бас

5. Сумен жабдықтауға жəне кəрізге қойылатын талаптар 251. Жануарларды өткізу объектілерінде қолданылатын су МЕМТ жəне СанЕжН белгіленген қауіпсіздік талаптарына сəйкес болуы керек. Жануарларды өткізу объектісінде шаруашылық-ауыз су мұқтаждықтарына арналған орталықтандырылған сумен жабдықтау болмаған жағдайда жергілікті көзден алынған суды немесе əкелінген суды қолдануға рұқсат етіледі. 252. Қолданылған су мен шайындыларды орталық кəрізге ағызу үшін түбі мен қабырғасынан су өтпейтін арнайы шұңқыр дайындалады. Арнайы шұңқырды Қазақстан Республикасында аумағында қолдануға рұқсат етілген дезинфекциялық заттармен зарарсыздандырады. Қолданылған су мен шайындылар арнайы шұңқырда зарарсыздандырылғаннан кейін ғана орталық кəрізге ағызылады. Ағын суларды жинақтайтын орталық кəріз болмаған жағдайда ағынды суларды Қазақстан Республикасының аумағында қолдануға рұқсат етілген дезинфекциялық құралдармен зарарсыздандыруды жүргізумен жергілікті тазалау құрылғыларын (лагунаны) салуға, орнатуға рұқсат етіледі. Тазалау құрылғылары жануарларды өткізу объектісінің сыртында жел жағында орнатылады. Тазалау құрылғыларының көлемдері жануарларды өткізу объектісінің өткізу қабілетіне сəйкес белгіленеді. Жануарларды ұстайтын ашық қораларда 3-6º кəріздік каналдарға қарай еңістік көзделеді. Кəріздік каналдар жинағыш шұңқырға қарай 3-5º еңістікпен жасалады. Жинағыш шұңқырлар су өткізбейтін қабырғалармен жəне түбімен, сондай-ақ суды соруға арналған қақпамен жəне сорғымен жабдықталады. Жинағыш шұңқырда ағынды сулар Қазақстан Республикасының аумағында қолдануға рұқсат етілген дезинфекциялық құралдармен зарарсыздандыру жүзеге асырылады. Зарарсыздарғыннан кейін ағынды сулар сорғының көмегімен лагунаға тартылады. Лагуна қиық конус тəрізді шұңқыр болып табылады. Бөктерлері мен түбінің үстіне саз балшық жағылады, ол қабырғалар мен түбінен суды өткізбеуді (саз құлып) қамтамасыз етеді. Саз балшық қабатының қалыңдығы 3-5 см құрайды. Суды өткізбеуді қамтамасыз ету мақсатында полиэтиленді қабыршақты пайдалануға болады.

30 қаңтар 2013 жыл

Бағдарлама шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне берілетін банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау, сондай-ақ өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту жөнінде қолдау көрсету қағидалары 1. Жалпы ереже 1. Осы Бағдарлама шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне берілетін банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау, сондай-ақ өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту жөнінде қолдау көрсету қағидалары Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 24 мамырдағы № 683 қаулысымен бекітілген Моноқалаларды дамытудың 2012 − 2020 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан əрі - Бағдарлама) шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне берілетін банктер/лизингтік компаниялардың кредиттер/ лизингтік мəмілелер бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау тəртібін айқындайды. 2. Банктер/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы ставкаларын субсидиялау осы Қағидаларда белгіленген жағдайларды қоспағанда, Бағдарламаға 1-қосымшада көрсетілген Қазақстан Республикасындағы моноқалалардың тізбесіне сəйкес əлеуеті төмен жəне орта моноқалаларда экономиканың кез келген секторында қызметін жүзеге асыратын жеке кəсіпкерлік субъектілерінің (бұдан əрі - кəсіпкер) жаңа кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша жүзеге асырылатын болады. 3. Субсидиялау жаңа инвестициялық жобаларды, сондай-ақ экономиканың кез келген секторында өндірісті жаңғыртуға жəне кеңейтуге бағытталған жобаларды іске асыру үшін берілген банктердің/ лизингтік компаниялардың жаңа кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша жүзеге асырылады. Субсидиялау айналым қаражатын қаржыландыру негізгі құралдарды сатып алуға жəне/немесе жаңғыртуға жəне/немесе өндірісті кеңейтуге арналған кредит/лизинг шеңберінде, бірақ кредиттің/ лизингтің жалпы сомасының 30%-нан көп емес, жүзеге асырылатын жағдайларды қоспағанда, айналым қаражатын толықтыруға берілетін (берілген) жаңа кредиттер/лизингтік мəмілелер бойынша жүзеге асырылмайды. 2012 жылғы 1 шілдеден бастап банктер/лизингтік компаниялар берген кредиттер/лизингтік мəмілелер жаңа кредиттер/қаржы лизингі шарттарына жатады. 4. Субсидиялауға қарыздарды/қаржы лизингі шарттарын қайта қаржыландыруға бағытталған, 2012 жылғы 1 шілдесінен ерте емес алынған Бағдарламаның критерийлеріне сəйкес келетін кредиттер/лизингтік мəмілелер жатады. 5. Мақсаттарға, міндеттерге, нəтижелер көрсеткіштеріне қол жеткізуге жауапты мемлекеттік жəне өзге де органдар мен ұйымдар жəне Қағидаларда қолданылатын терминдер: 1). банк – өз қызметін моноқалаларда жүзеге асыратын жеке кəсіпкерлік субъектілеріне берілетін банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы төлеу ставкаларын субсидиялау шеңберінде ынтымақтастық туралы келісімді жасасқан екінші деңгейдегі банк (бұдан əрі - ынтымақтастық туралы келісім); 2). банк – төлем агенті - лизингтік компаниялардың қаржы лизингі шарттары бойынша субсидияларды аударуға жəне есептен шығаруға арналған қаржы агентінің арнайы ағымдағы шотын жүргізу бойынша қызметін қаржы агентімен келісуі жəне жүзеге асыруы тиіс лизингтік компанияның

Кредиттер/қаржы лизингі шарттары бойынша сыйақы ставкаларын субсидиялау тетігі 19. Кəсіпкер банкке/лизингтік компанияға осы Қағидаларға сəйкес шарттарда кредит/лизинг ұсынуға өтінішпен (банк/лизингтік компанияның ішкі нормативтік құжаттарында бекітілген нысан бойынша) жаңа кредит/қаржы лизингі шарттары бойынша жүгінеді. 20. Банк/лизингтік компания жобаның қаржылық-экономикалық тиімділігін бағалауды жүргізеді жəне кредит/лизинг беру немесе кредит/лизинг бойынша сыйақы ставкасын төмендету туралы оң шешім қабылдаған жағдайда кəсіпкерге 2 (екі) жұмыс күні ішінде жобаны кредиттеуге/қаржы лизингі шартын жасасуға дайын екені туралы жазбаша жауап жолдайды. 21. Оң шешімі бар кəсіпкер кəсіпкердің өтініш-сауалнамасымен бірге (Ынтымақтастық туралы келісімде көзделген нысан бойынша) бес күн ішінде жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісіне жүгінеді, оған мынадай құжаттар қоса беріледі: 1) кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлік (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі); 2) егер қызмет түрі лицензияланатын болса, лицензия (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі); 3) жарғы, құрылтай шарты (бір құрылтайшы болған жағдайда құрылтай шарты талап етілмейді). Акционерлік қоғам қосымша акциялар эмиссиясының проспектісін жəне акционерлер тізілімінен үзінді (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі) ұсынады; 4) кəсіпкердің соңғы қаржы жылындағы салық декларациясының көшірмесі қоса берілген, қаржы есептері жəне/немесе интернет ресурстарға орналастырылған дебиторлық жəне кредиторлық берешегі (оның ішінде берешектің сомасы, пайда болған күні жəне өнімдердің/тауарлар мен қызметтердің атауы) таратып жазылған қаржы жағдайы туралы талдау жасауға мүмкіндік беретін ақпарат (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі); 5) Бағдарламаға қатысуға мүмкіндік беретін шарттарда кредит/лизинг беру мүмкіндігі немесе кəсіпкердің сыйақы ставкаларын төмендету туралы банктің/лизингтік компанияның оң шешімі бар хаты. 22. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші кəсіпкерден өтініш-сауалнаманы жəне құжаттарды алғаннан кейін мынадай іс-шараларды жүзеге асырады: 1) 5 (бес) жұмыс күні ішінде өтініш-сауалнамамен қоса берілген міндетті құжаттардың толықтығын тексеру. Құжаттар пакеті толық тапсырылмаса немесе белгіленген нысандарға сəйкес келмейтін құжаттар тапсырылған жағдайда, жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші тапсырылған құжаттар бойынша нақты кемшіліктерді көрсете отырып, тапсырылған құжаттарды пысықтау үшін банкке/лизингтік компанияға қайтарып береді; 2) кəсіпкердің жобасын алдын ала қарау жəне жоба бойынша ӨҮК үшін ұсынымдарды əзірлеу; 3) кəсіпкердің басқа да мемлекеттік бағдарламаларға қатысуын, мемлекеттік даму институттары арқылы өзге де мемлекеттік қолдау шараларын пайдалануын тексеру; 4) ӨҮК отырысының ұсыныстар, күн тəртібін қалыптастыру,өтетін күнді, уақытты жəне орынды айқындау, бұл туралы ӨҮК барлық мүшелерін хабардар ету; ӨҮК отырысы күн тəртібінің қалыптастырылуына байланысты жүргізіледі; 5). құжаттардың толық пакетін қоса отырып, ӨҮК қарау үшін кəсіпкердің жобаларының тізімін қарауға енгізу; 6) толық кұжаттар пакетін алған сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде кəсіпкердің жобасын ӨҮК қарауына жіберу. 23. Өткізілетін отырыс шеңберінде ӨҮК мынадай іс-шараларды жүзеге асырады: 1) 10 (он) жұмыс күні ішінде кəсіпкердің жəне ол іске асыратын жобалардың Бағдарлама талаптарына сəйкестігін тексереді; 2) ӨҮК мүшелерінің арасында кəсіпкердің жобасы мен ұсынылған құжаттарды қарайды жəне талқылайды; 3) əсіпкердің өтінішінде көрсетілген басқа да мемлекеттік бағдарламаларға қатысу, мемлекеттік даму институттары арқылы өзге де мемлекеттік қолдау шараларын пайдалану туралы ақпаратты қарайды; 4) талқылау нəтижесі бойынша кəсіпкерді субсидиялау мүмкіндігі/мүмкін еместігі туралы шешім қабылдайды, ол ӨҮК отырысын өткізген күнінен бастап 2. (екі) жұмыс күні ішінде хаттамамен ресімделеді, бұл ретте хаттамада кəсіпкердің бағдарламаға қатысудан бас тарту себептері міндетті түрде көрсетілуі тиіс. Осы Қағидалардың 3, 14 жəне 16-тармақтарында көрcетiлген талаптарға сəйкес келмеуі ауытқудың себебі болуы мүмкін. 24. Осы Қағидалардың шеңберінде мынадай кəсіпорындар сыйақы ставкаларын субсидиялауға жатпайды: 1) мұнайгаз өнеркəсібі кəсіпорындары; 2) қару-жарақ жəне акцизге тəуелді өнімдерді өндірушілер; 3) минералды шикізатты қайта өңдеуді жүзеге асыратын жəне Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 31 желтоқсандағы № 1514 қаулысына сəйкес мониторингке жататын ірі салық төлеушілер тібесіне енгізілген металлургия өнеркəсібі кəсіпорындары; 4) таукен өндіру өнеркəсібі кəсіпорындары; 5) акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу жəне одан көп пайызы мемлекетке, ұлттық басқарушы холдингке, ұлттық холдингке, ұлттық компаниға тікелей немесе жанама тиесілі құрылтайшылары ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер, ұлттық компаниялар мен ұйымдар болып табылатын заңды тұлғалар, сондай-ақ меншік нысандары жеке мекемеретінде ресімделген заңды тұлғалар; 25. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші ӨҮК мүшелері хаттамаға қол қойғаннан кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде хаттаманы банкке/лизингтік компанияға жолдайды (бұл ретте көшірмесінде қаржы агенті көрсетіледі). 26. Банк/лизингтік компания жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестірушісінен ӨҮК хаттамасын алғаннан кейін жəне субсидиялау туралы оң шешім болған кезде қаржы агентінің, банктің/ лизингтік компанияның арасында субсидиялау шарты жасалады (Қағидаларға 3-қосымша), соған сəйкес қаржы агенті банкке/лизингтік компанияға банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына өтеу кестесіне сəйкес жəне субсидиялау шартының талаптарына сəйкес сыйақы ставкасын төлеуді жүзеге асырады. 27. Субсидиялау шарты Қағидаларда белгіленген нысанға сəйкес жасалады: 1) банк/лизингтік компания жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестірушіден хат алған сəттен бастап 15 (он бес) жұмыс күні ішінде; 2) қаржы агентімен: банк/лизингтік компаниядан субсидиялау шартын алған сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде жасайды. 28. Субсидиялау шарты бекітілген нысанға, Бағдарлама талаптары мен ӨҮК шешіміне сəйкес болу шартында оған кəсіпкер жəне қаржы агенті қол қойған күнге тəуелсіз банк/лизингтік компания, қол қойған күнінен бастап күшіне енеді. 29. Егер банктік қарыз шарты/ қаржы лизингі шарты жəне/немесе субсидиялау шарты ӨҮК шешіміне жəне/немесе Бағдарлама талаптарына сəйкес келмеген жағдайда қаржы агенті субсидиялау шартына қол коймайды. Бұл ретте қаржы агенті үш жұмыс күні ішінде Бағдарлама үйлестірушісін, банкті жəне кəсіпкерді хатпен хабардар етеді. 30. Бағдарламаны үйлестіруші, банк/лизингтік компания ескертулерді жойған жағдайда қаржы агенті бес жұмыс күні ішінде субсидиялау шартына қол қояды (Қағидаларға 3-қосымша). 31. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші, банк/лизингтік компания қаржы агентінің ескертулерімен келіспеген жағдайда Бағдарламаны үйлестіруші қаржы агенті хатының көшірмесін жұмыс органына келісуге жібереді. 32. Жұмыс органы қарау нəтижелері бойынша кəсіпкерді субсидиялау немесе субсидиялаудан бас тарту туралы шешімді келіседі. Келісу нəтижелері тиісті хатпен жергілікті деңгейдегі қаржы агентіне жіберілді (бұл ретте көшірмеде жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестірушісін, банкті/ лизингтік компанияны жəне кəсіпкерді көрсетеді). 33. Сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігін төлеу күнін кəсіпкер, банк/лизингтік компания дербес айқындайды. Егер кредит/лизинг бойынша сыйақыны есептеу кəсіпкер, банк/лизингтік компания субсидиялау шартына қол қойған күннен кейінгі күнінен басталған жағдайда, кəсіпкер, банк/лизингтік компания қол қойған күн субсидиялау кезеңіне кірмейді. 34. Қаржы агенті субсидиялау шартына қол қойғанға дейін субсидияларды төлеу күні басталған жағдайда: 1) қаржы агентінің ағымдағы шотында қаражат болмаған немесе жеткіліксіз болған кезде төленген соманы кейіннен қаржы агенті өтейтіндей етіп төлеуді кəсіпкер дербес жүргізетін болады; 2) қаржы агентінің ағымдағы шотында қаражат болған жəне жеткілікті болған кезде банк/банк төлем агенті сол кəсіпкердің кредиттеу/қаржы лизингі шарты бойынша қаржы агентінің ағымдағы шотынан субсидияланатын сыйақы ставкасын өтеу есебінен жүргізеді. 35. Банк жасалған субсидиялау шарттары бойынша соманы аудару үшін қаржы агентіне ағымдағы шот ашады. 36. Заңды тұлғалардың банктік шоттарын ашуға жəне жүргізуге құқығы жоқ лизингтік компания қаржы агентінің келісімі бойынша банк – төлем агентін айқындайды, онда қаржы агенті субсидияларды аудару үшін шот ашады. 37. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші сыйақы ставкасын субсидиялау үшін қарастырылған қаражат түскен сəттен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде қаржы агентіне тиісті қаржы жылы бағдарламаны іске асыруға бөлінген соманың 30% мөлшеріндегі қаражатты қаржы агенті көрсеткен шотқа аударуды жүзеге асырады. Одан кейінгі төлемдер қаржы агентінің өтінімдеріне сəйкес жүзеге асырылатын болады. 38. Субсидиялау үшін қарастырылған қаражатты аударуды қаржы агенті субсидиялау шартына төлемдер кестесін ескере отырып тоқсан сайын аванстық төлемдермен банктегі/ банк төлем агентіндегі ағымдағы шотқа аударады. 39. Кəсіпкердің сыйақы ставкасының субсидияланбайтын бөлігін толық төлеуді жүргізу фактісі бойынша банк/банк төлем агенті кəсіпкердің кредиті/лизингі бойынша сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігін өтеу есебіне қаржы агентінің ағымдағы шотынан ақшаны есептен шығаруды жүзеге асырады. 40. Кəсіпкер кредит/лизинг бойынша төлемді, оның ішінде сыйақы ставкасының субсидияланбайтын бөлігін уақытында өтемеген жағдайда банк/ банк-төлем агенті кəсіпкер берешекті өтегенге дейін сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігін өтеу үшін қаржы агентінің ағымдағы шотынан қаражатты есептен шығаруды жүргізбейді жəне бұл туралы қаржы агентін 2 (екі) жұмыс күні ішінде (қаржы агенті субсидиялауды тоқтату туралы шешім қабылдамаған жағдайда) хабардар етеді. 41. Қаржы агенті банк/лизингтік компаниядан субсидиялау туралы есепті алғаннан кейін сыйақы есебі мен банкке/лизнгік компанияға төленген қаражатты тексеруді жүзеге асырады.

(Жалғасы 19-бетте).

(Жалғасы. Басы 18-бетте). 42. Кəсіпкердің банктік қарыз шартының/қаржы лизингі шартының талаптарына, ӨҮК хаттамасына сəйкес қаржы агенті ол бойынша банк сыйақы ставкасының субсидияланбайтын бөлігіне төлеу жəне/немесе негізгі борышты өтеу бойынша жеңілдікті кезең ұсынатын кəсіпкердің кредиті бойынша сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігіне субсидиялар аударуды жүзеге асыруға құқылы. Субсидиялауды тоқтата тұру, тоқтату жəне қалпына келтіру 43. Субсидиялауды тоқтату жəне қайта калпына келтіру туралы шешімді қаржы агентінің өтінімі (хабарламасы)негізінде ӨҮК қабылдайды. 44. Мынадай факторлар белгіленген кезде қаржы агенті кəсіпкерді субсидиялауды тоқтата тұрады, ал ӨҮК тоқтату туралы шешім қабылдайды: 1).субсидиялау жүзеге асырылатын жаңа кредитті мақсатсыз пайдалану; 2).кəсіпкердің субсидиялау жүзеге асырылатын қаржы лизингі шарты бойынша лизингтің нысанын алмауы; 3).жобаның жəне/немесе кəсіпкердің Бағдарламаның шарттарына сəйкес келмеуі; 4).Бағдарламаға қатысушының шоттарына тоқтату салыну жəне/немесе сотта қарауды жүргізу; 5),Қазақстан Республикасының заңнамасында қарастырылған жағдайларда кəсіпкерден лизингтің нысанын алдырту; 6).кəсіпкердің 3 (үш) ай бойы қатарынан банк/лизингтік компания алдындағы төлемдерін төлеу міндеттемелерін банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына төлемдері кестесіне сəйкес төлемеуі. 45. Субсидиялар төлеу тоқтатылған жағдайда осындай шешім қабылданған сəттен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде хатпен қаржы агенті банкті/лизингтік компанияны, кəсіпкерді, жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестірушісін субсидиялауды тоқтата тұрудың себептерін көрсете отырып хабардар етеді. 46. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі қаржы агентінен кəсіпкерді субсидиялауды тоқтата тұру туралы хатты алғаннан кейін күн тəртібін əзірлейді жəне қалыптастырады, ӨҮК мəжілісі өтетін күнді, уақытын жəне орнын айқындайды, бұл туралы барлық мүшелерді хабардар етеді. 47. ӨҮК өткізілетін мəжіліс шеңберінде мынадай іс-əрекетті жүзеге асырады: 1).қаржы агенті ұсынған ақпаратпен бірге қаржы агенті ұсынған күн тəртібіне енгізілген мəселені қарайды; 2).субсидиялауды тоқтату немесе бастау туралы шешім қабылдайды. Бұл ретте субсидиялауды қайта бастау туралы шешім қабылданған жағдайда субсидиялауды қайта бастау үшін негіздеме көрсетіледі. Осы Қағидалардың 44-тармағында көрcетiлген субсидиялауды тоқтата тұру фактілері жойылған жағдайда, ӨҮК субсидиялауды қайта бастау себептерін көрсете отырып оны қайта бастау туралы шешiм қабылдайды. Осы Қағидалардың 44-тармағында көрcетiлген субсидиялауды тоқтата тұру фактілері жойылмаған жағдайда ӨҮК кəсiпкердiң жобасы бойынша субсидиялауды тоқтатады. 48. ӨҮК мəжілісінің хаттамасы ӨҮК мəжілісі өткен күннен бастап 2 (екі)жұмыс күні ішінде ресімделеді. 49. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестірушісі ӨҮК хаттамасы ресімделгеннен кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде оны қаржы агентіне, банкке/лизингтік компанияға мəлімет ретінде жібереді. 50. Қаржы агенті мəжіліс қорытындылары бойынша: 1).кəсіпкерді субсидиялауды қайта бастау туралы шешім келісілген жағдайда: банкті/лизингтік компанияны жəне кəсіпкерді субсидиялау төлемін қайта бастау туралы хабардар етеді; тоқтата тұру мерзімінде олар төлемеген субсидияларды төлеуді жүзеге асырады; 2).кəсіпкерді субсидиялауды тоқтату туралы шешімді келіскен жағдайда кəсіпкерге, банкке/ лизингтік компанияға субсидиялау шартын біржақты бұзу туралы хабарлама жібереді, онда субсидиялау шартының бұзылатын күні жəне бұзу себептері көрсетіледі. 51. Мынадай жағдайларда субсидияларды төлеу тоқтатылады, ал субсидиялау шарты бұзылған деп танылады: 1) кəсіпкер банктік қарыз шарты/қаржы лизингі шарты бойынша банк/лизингтік компания алдындағы кредитті/лизингті толығынан өтегенде. Кəсіпкер банкке/лизингтік компанияға кредитті/ лизингті толық өтеген күн субсидиялауды толық өтеген күн болып есептеледі. 2) субсидиялауды тоқтату туралы шешім қабылдаған; 3) кəсіпкердің субсидиялау шартын бұзу туралы бастамасы бойынша. 52. Кəсіпкер кредит/лизинг бойынша негізгі борышын ішінара/толық мерзімінен бұрын өтеген жағдайда банк/лизингтік компания қаржы агентін кредит/лизинг бойынша негізгі борышын ішінара/ толық мерзімінен бұрын өтеу фактісі туралы хабардар етеді. Сонымен бір мезгілде, кəсіпкердің кредиті/лизингі бойынша негізгі борышты ішінара мерзімінен бұрын өтеген жағдайда, банк/лизингтік компания банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына қосымша келісім жасаған кезде қаржы агентіне төлемдерді өтеу кестесінің өзгерістерімен бірге субсидиялау шартына тиісті қосымша келісімді қоса бере отырып банк/лизингтік компания банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына қосымша келісімнің көшірмесін жібереді. 53 Кəсіпкердің орынсыз пайдаланылғаны анықталған кредиті бойынша банк қаржы агентіне кредитті орынсыз пайдалану фактілерін растайтын құжаттардың көшірмелері қоса берілген құжаттарды ұсынады. 3. Жобаның мониторингі 54. Жобаны іске асыру мониторингін қаржы агенті жүзеге асырады, оның функцияларына мыналар жатады: 1) банк ұсынған деректер мен құжаттардың негізінде субсидиялау шарты жасалған кəсіпкердің жаңа кредитті мақсатты пайдалану мониторингі; 2) жобаны іске асыру мониторингі (қаржы лизингі шарты бойынша лизингтің нысанын пайдалану); 3) банк/лизингтік компаниясы ұсынатын деректердің негізінде кəсіпкердің субсидияланатын кредитінің/лизингінің төлем тəртібінің мониторингі; 4) жобаның жəне/немесе кəсіпкердің Қағидалар жəне бағдарлама талаптарына сəйкестігі мониторингі. 55. Мониторинг функцияларын жүзеге асыру үшін қаржы агенті кəсіпкерден, банктен/лизингтік компаниядан барлық қажетті құжаттар мен ақпаратты сұратуға іске асыратын жерге барып жобаны іске асыру мониторингін жүзеге асыруға құқылы. 56. Мониторингтің тəртібі мен мерзімдерін, сондай-ақ есептілік нысандарын қаржы агенті дербес белгілейді. 4. Кəсіпкерлерге өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту бойынша қолдау көрсету 57. Өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту бойынша қолдау көрсету Бағдарламаға 1-қосымшада көрсетілген Қазақстан Республикасы моноқалаларының тізбесіне сəйкес тиісті инфрақұрылымды дамыта отырып, экономикалық əлеуеті орта жəне төмен моноқалаларда (бұдан əрі моноқалалар) кəсіпкерлік пен іскерлік белсенділікті дамытуға бағытталған. 58. Өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту бойынша қолдау көрсетуді қаржыландыру Бағдарлама шеңберінде 014 «Облыстық бюджеттерге, Астана жəне Алматы қалаларының бюджеттеріне индустриялдық инфрақұрылымды дамытуға берілетін нысаналы даму трансферттері» республикалық бюджеттік бағдарламасының қаражаты есебінен жүзеге асырылады. Өз кезегінде, жергілікті атқарушы органдар тиісті жергілікті бюджеттік бағдарламаның əкімшісін айқындайды. 59.Жаңа өнеркəсіптік алаңқайларды ұйымдастыру жəне жұмыс істеп тұрғандарын дамыту үшін нысаналы трансферттерді беру мыналар болған жағдайда жүзеге асырылады: 1) өнеркəсіп алаңқайларын дамыту жоспары; 2) бөлінген жер учаскелері; 3) мүдделі мемлекеттік органдармен жəне мекемелермен келісілген өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды жетілдіруге арналған техникалық талаптар; 4) жаңа өнеркəсіптік алаңдар құрылысының жəне жұмыс істеп тұрғандарын дамытудың техникалық-экономикалық негіздемесі; 60. Жетіспейтін инфрақұрылымды жеткізу бірнеше жобаларды қамтамасыз етуге бағытталуы мүмкін. 61.Өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту бойынша қолдау алу үшін жоба нысаналы трансферт бөлініп отырған моноқаланың аумағында іске асырылуы тиіс. 62.Моноқалалардың əлеуметтік жəне инженерлік инфрақұрылымын дамытуға арналған бюджет шығыстарының тиімділігін арттыру мақсатында моноқала дамуының əлеуеті деңгейіне байланысты олардың ұзақ мерзімді даму перспективаларын есепке ала отырып жүзеге асырылатын болады. Өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту бойынша қолдау көрсету шарттары 63. Моноқалаларда өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту жетіспейтін инфрақұрылымды жетілдіруге негізделетін болады жəне жекелеген жобалар үшін де жеке, өнеркəсіп алаңдарын ұйымдастыру шеңберінде де өндірісті жаңғыртуға жəне кеңейтуге бағытталған жобалар үшін жүзеге асырылады. 64. Қаражат бөлуді тек мынадай инфрақұрылымды: жолдарды, су бұруды, газдандыруды, су тартқыштарды, бу құбырларын, жылумен жабдықтауды салуға жəне қайта жаңартуға, өнеркəсіптік алаңқайларға арналған қазандықтарды салуға жəне қайта жаңартуға, су құбырларын, темір жол тұйықтарын, телефондандыру, кіші электр станцияларын, электр тарату желілерін салуға жəне қайта жаңартуға бағыттауға болады. 65. Қаражат бөлу құрылысқа немесе қайта құруға арналған техникалық-экономикалық негіздеменің немесе бизнес жоспардың негізінде жүзеге асырылады. 66.Өндірістік инфрақұрылымды дамытуға қаражат бөлу Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасына сəйкес жүзеге асырылуы тиіс. 67. Инфрақұрылым құрылысының (қайта құру) құны жеке жоба үшін инфрақұрылымды жетілдіру жағдайында жоба құнынан 50 % аспауы тиіс. 68. Өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту моноқаланы дамытудың бас жоспарына сəйкес келуі тиіс. 69. Жетіспейтін өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды қамтамасыз ету бойынша қолдау мынадай кəсіпкерлерге көрсетілмейді: 1).мұнайгаз өнеркəсібі кəсіпкерлеріне; 2) қару-жарақ жəне акцизге тəуелді өнімдерді өндірушілерге; 3) минералды шикізатты қайта өңдеуді жүзеге асыратын жəне Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 31 желтоқсандағы № 1514 қаулысына сəйкес мониторингке жататын ірі салық төлеушілер тібесіне енгізілген металлургия өнеркəсібінің кəсіпкерлеріне; 4) тау-кен өндіру өнеркəсібі кəсіпкерлеріне; 5) акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу жəне одан көп пайызы мемлекетке, ұлттық басқарушы холдингке, ұлттық холдингке, ұлттық компанияға тікелей немесе жанама тиесілі құрылтайшылары ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер, ұлттық компаниялар мен ұйымдар болып табылатын заңды тұлғаларға, сондай-ақ меншік нысандары жеке мекеме ретінде ресімделген заңды тұлғаларға; Өндірістік (индустриялдық) инфрақұрылымды дамыту бойынша қолдау көрсету тетігі 70. Жетіспейтін өндірістік (индустриялдық) инфрақұрылымды дамыту бойынша қолдау көрсету мынадай тəртіппен ұсынылатын болады: 1) кəсіпкер инфрақұрылымды жетілдіру немесе жақсарту қажеттілігінің негіздемесін қамтитын өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымның жобасын қамтамасыз ету бойынша өтініммен жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестірушісіне жүгінеді. 2) жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші қалыптастырған, іріктелген өтінімдер тізбесі ӨҮК қарауына шығарылады. 3) ӨҮК өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымның құрылысы немесе қайта құруды қаржыландыру мүмкіндігі (немесе мүмкін еместігі) туралы шешім қабылдайды. 4 өндірістік (индустриялық) инфрақұрылым салу немесе қайта жаңғырту қолданыстағы заңнамаға сəйкес жүзеге асырылады. Бағдарлама шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне берілетін банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау, сондай-ақ өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту бойынша қолдау көрсету қағидаларына1-қосымша Өз қызметін моноқалаларда жүзеге асыратын жеке кəсіпкерлік субъектілеріне берілетін банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы төлеу ставкаларын субсидиялау шеңберіндегі ынтымақтастық туралы үлгі келісім Осы өз қызметін моноқалаларда жүзеге асыратын жеке кəсіпкерлік субъектілеріне берілетін банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы төлеу ставкаларын субсидиялау шеңберіндегі ынтымақтастық туралы үлгі келісім (бұдан əрі – Келісім) бірлесіп «Тараптар», əрқайсысы жекелей «Тарап» деп аталатын, қаржы агенті, жергілікті атқарушы орган, банктер/лизингтік компаниялар арасында не болмаса жоғарыда көрсетілгендей «Моноқалаларды дамытудың 2012-2020 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 24 мамырдағы № 683 қаулысын іске асыру үшін жеке кəсіпкерлік субъектілерін қолдау мақсаттарын басшылыққа ала отырып төмендегілер туралы жасалды: 1. Терминдер мен қысқартулар Банк Банк – төлем агенті

Мемлекеттік даму институттары

Субсидиялау шарты (СШ)

Банктік қарыз шарты (БҚШ) Қаржы лизингі шарты (ҚЛШ) Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның Үйлестірушісі Кредит

Лизингтік компания Лизингтік мəмілелер Бағдарлама

Қағидалар

Кəсіпкер Жоба

Жұмыс органы Өңірлік үйлестіру кеңесі (бұдан əрі – ӨҮК) Субсидиялау

Субсидиялар

Келісім жасасқан екінші деңгейдегі банк; лизингтік компаниялардың қаржы лизингі шарттары бойынша субсидияларды аударуға жəне есептен шығаруға арналған қаржы агентімен келісілуі жəне лизингтік компаниясының арнайы ағымдағы шотын жүргізу функциясын жүзеге асыруы тиіс лизингтік компанияның уəкілетті банкі; акцияларының бақылау пакеттері ұлттық басқарушы холдингке немесе экономиканың əр түрлі секторларында мемлекеттік қолдау шараларын көрсететін ұлттық холдингке тиесілі ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер, акционерлік қоғамдар; қаржы агенті, банк/лизингтік компанияның жəне кəсіпкердің арасында жасалады, оның шарттары бойынша қаржы агенті кəсіпкердің банкпен/лизингтік компаниямен жасасқан қаржы лизингі шарты бойынша сыйақы ставкасын ішінара субсидиялайды; жазбаша келісім, кəсіпкер мен банк арасында жасалған келісім, оның шарттары бойынша банк кəсіпкерге кредит ұсынады. Кредит желісін ашу туралы келісім де банктік қарыз шартына жатады; кəсіпкер, банк/лизингтік компания арасында жасалған жазбаша келісім, оның шарттары бойынша банк/лизингтік компания кəсіпкерге лизинг ұсынады; «жалғыз терезе» қағидаты бойынша облыстар, Астана жəне Алматы қалалары əкімдерінің шешімімен айқындалатын жергілікті жерде Бағдарламаны іске асыруға жауапты жергілікті атқарушы органның құрылымдық бөлімшесі; кəсіпкерге банктік қарыз шарты негізінде жедел, ақылы, қайтарымды, қамтамасыз ету жəне нысаналы пайдалану шарттарында банк ұсынатын ақша қаражатының сомасы; ынтымақтастық туралы келісім жасасқан лизингтік компания; азаматтық құқықтар мен міндеттерді орнатуға, өзгертуге жəне тоқтатуға бағытталған лизингке қатысушылардың келісілген іс-қимылдарының жиынтығы; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 24 мамырдағы № 683 қаулысымен бекітілген Моноқалаларды дамытудың 2012 2020 жылдарға арналған бағдарламасы; 201_ жылғы «___» ________ № ___ өз қызметін моноқалаларда жүзеге асыратын жеке кəсіпкерлік субъектілеріне ұсынылатын банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы ставкаларын субсидиялау қағидалар; Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес тіркелген жəне Бағдарламаға 1-қосымшада көрсетілген Қазақстан Республикасының моноқалалары тізбесіне сəйкес əлеуеті төмен жəне орташа моноқалаларда өз қызметін жүзеге асыратын жеке кəсіпкерлік субъектісі; кəсіпкер кіріс алуға бағытталған жəне Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін бастамашылық қызмет ретінде жүзеге асыратын бизнестің əр түрлі бағыттарындағы іс-қимылдар мен іс-шаралардың жиынтығы; «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі; жергілікті атқарушы органдар, банктер/лизингтің компаниялар, бизнес-қоғамдастықтар өкілдерінің жəне тəуелсіз сарапшылардың қатысуымен облыстар, Астана жəне Алматы қалаларының əкімдері басқаратын консультативтік-кеңесші орган;

кəсіпкердің банкке/лизингтік компанияға кредиттер/лизинг бойынша сыйақы ретінде алдағы уақытта кəсіпкердің операциялық қызметіне жататын белгілі бір шарттарды орындауға айырбасқа төлейтін шығыстарын ішінара өтеу үшін пайдаланылатын кəсіпкерлерді мемлекеттік қаржылық қолдау нысаны; өтеусіз жəне қайтарымсыз негізде қаржы агенті кəсіпкерлерді субсидиялау шеңберінде субсидиялау шарттарының негізінде банкке/лизингтік компанияларға төлейтін кезеңді төлемдер;

www.egemen.kz

30 қаңтар 2013 жыл

Қаржы агенті Қаржы лизингі (бұдан əрі – лизинг)

«Даму» кəсіпкерлікті дамыту қоры» акционерлік қоғамы; лизингті беруші сатушыдан меншікке сатып алынған жəне қаржылық лизинг шартымен негізделген лизинг нысанын белгілі бір ақыға жəне белгілі бір шарттарда кəсіпкерлік мақсаттар үшін кем дегенде үш жыл мерзімге уақытша иелену жəне пайдалану үшін лизингті алушыға беруге міндеттенетін инвестициялық қызмет түрі.

2. Келісім нысанасы 2.1. Жұмыс органы республикалық бюджетте қарастырылған қаражат шеңберінде моноқалалар бөлінісінде өңірлер үшін қаржыландыру лимитін айқындайды жəне жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісіне нысаналы трансферт түрінде қаражат бөледі. Субсидиялау үшін қарастырылған қаражатты жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі өздерінің арасында жасалған субсидиялау туралы шарттың негізінде (Қағидаларға 2-қосымша) қаржы агентіне аударады. Осы Келісімге сəйкес қаржы агенті банктен/лизингтік компаниядан алынған жəне ӨҮК бекіткен кəсіпкердің кредиті/лизингі бойынша сыйақы ставкасының бір бөлігін субсидиялауды жүзеге асырады. Жергілікті деңгейде Бағдарламаның үйлестірушісі өңірдің мүдделерін ескере отырып басымдықтарды айқындайды, жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарында жəне жергілікті деңгейде Бағдарламаны үйлестірушінің ресми сайтында жариялайды. 3. Субсидиялау шарттары Бағдарламаға қатысушылар: Кəсіпкердің субсидиялауға жататын кредиттері/лизингтері: Кəсіпкердің субсидиялауға жатпайтын кредиттері/лизингтері:

Субсидиялау мөлшері:

Кəсіпкерлер инвестициялық жобаларды, сондай-ақ өндірісті жаңғыртуға жəне кеңейтуге бағытталған жобаларды іске асыру үшін берілетін, сыйақысының тиімді ставкасы жылдық 14 % (он төрт пайыздан) аспайтын 2012 жылғы 1 шілдеден бастап берілген жаңа кредиттер/лизингтер мұнайгаз өнеркəсібі кəсіпорындарының кредиттері; қару-жарақ жəне акцизге тəуелді өнімдер өндіретін кəсіпорындарының кредиттері; акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу жəне одан көп пайызы мемлекетке, ұлттық басқарушы холдингке, ұлттық холдингке, ұлттық компанияға тікелей немесе жанама тиесілі құрылтайшылары ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер, ұлттық компаниялар мен ұйымдар болып табылатын заңды тұлғалардың заңды тұлғалардың, сондай-ақ меншік нысаны жеке мекеме ретінде ресімделген заңды тұлғалардың кредиттері; минералды шиізатты қайта өңдеуді жүзеге асыратын жəне Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 31 желтоқсандағы № 1514 қаулысына сəйкес мониторингілеуге жататын ірі салық төлеушілер тізбесіне енгізілген металлургия өнеркəсібі кəсіпорындарының кредиттері; тау-кен өндіру өнеркəсібі кəсіпорындарына жататын кəсіпкерлердің кредиттері тиімді номиналды сыйақы ставкасы 14%-дан аспайтын кредиттік/лизингтік мəмілелер бойынша, бұл ретте 10%-ын мемлекет өтейді 750,0 млн. теңгеге дейін

Субсидиялауға жататын кредит сомасы: Субсидиялау мерзімі: Кейіннен 10 (он) жылға дейін ұзарту мүмкіндігімен 3 (үш) жылға дейін Бағдарламаға қатысу үшін кəсіпкерге өтініш жасаған кезде салықтық берешегінің, міндетті зейнетақы жарналары жəне қойылатын міндетті талаптар: əлеуметтік аударымдары бойынша берешегінің болмауы кəсіпкердің жобасы субсидиялау қаражаты берілетін өңірдің аумағында іске асырылуы тиіс Субсидиялауды тоқтату Банктік қарыз шарты/қаржы лизингі шарты бойынша кəсіпкердің кредитін негіздемелері: толығымен өтеуі. Кəсіпкердің банкке/лизингтік компанияға кредит/лизинг бойынша қаржы қаражатын толығымен өтеген күні субсидиялаудың тоқтатылған күні деп есептеледі; ӨҮК шешімі бойынша; субсидиялау шартын тоқтату туралы кəсіпкердің бастамасы бойынша.

4. Тараптардың өзара іс-қимыл жасау тəртібі 1. Өзара іс-қимыл жасау тəртібі мынадай: 1) кəсіпкер банкке/лизингтік компанияға жаңа кредит/қаржы лизингі шарты бойынша Бағдарламаға сəйкес келетін шарттарда кредит/лизинг беруге арналған (банкке/лизингтік компанияға ішкі нормативтік құжаттарымен бекітілген нысан бойынша) өтінішпен жүгінеді. 2) банк/лизингтік компания кəсіпкердің жаңа кредит/лизинг бойынша өтінішін қарайды, жобаның қаржы-экономикалық тиімділігіне банктің/лизингтік компанияның ішкі құжаттарында белгіленген тəртіпте бағалау жүргізеді, осыдан кейін кəсіпкерге ұсынылған хатта көрсетілетін Бағдарламаға қатысуға мүмкіндік беретін шарттарда кəсіпкерге кредиттеу/қаржы лизингі шартын жасасу мүмкіндігі/мүмкін еместігі туралы шешім шығарады. 3) кəсіпкер банктен/лизингтік компаниядан кəсіпкерге Бағдарламаға қатысуға мүмкіндік беретін шарттарда кредит/лизинг бойынша кредиттеу/сыйақы ставкасын төмендету мүмкіндігі туралы оң қорытындысы бар хатты алғаннан кейін мынадай құжаттарды қоса бере отырып, осы Келісімге 2-қосымшада белгіленген нысан бойынша өтініш-сауалнамасымен бірге жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісіне жүгінеді: р/с № 1. 2. 3. 4. 5.

Құжаттың атауы Кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлік (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі). Лицензия – егер қызмет түрі лицензияланатын болса (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі). Жарғы, кұрылтай шарты (бір құрылтайшы болған жағдайда құрылтай шарты талап етілмейді). Акционерлік қоғамдар акциялар эмиссиясының проспектісін жəне акционерлер тізілімінен үзіндіні (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі) ұсынады. Өтініш жасаған күнге дейін 30 (отыз) күнтізбелік күннен кешіктірмей берілген салықтық берешегінің жəне бюджетке басқа да міндетті төлемдер бойынша берешегінің жоқтығы туралы салық органынан анықтама. Кəсіпкердің соңғы қаржы жылындағы салық декларациясының кəсіпкердің қаржылық есебі көшірмесі қоса берілген жəне интернет - ресурстарға орналастырылған дебиторлық жəне кредиторлық берешегі (оның ішінде берешектің сомасы, пайда болған күні жəне тауарлар мен қызметтердің атауы) таратып жазылған қаржы жағдайы туралы талдау жасауға мүмкіндік беретін ақпарат (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі). Банктің/лизингтік компанияның кредит/лизинг беру мүмкіндігі туралы оң шешімі бар хаты (банктің/лизингтік компанияның уəкілетті органының кəсіпкердің Бағдарламаға қатысуы туралы шешімімен бірге).

2. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші кəсіпкерден өтініш-сауалнаманы алғаннан кейін мыналарды жүзеге асырады: 1) 5 (бес) жұмыс күні ішінде өтініш-сауалнамасымен бірге берілетін міндетті құжаттардың толықтығын тексеру. Толық құжаттар пакеті тапсырылмаған немесе белгіленген нысанға сəйкес келмейтін құжаттар тапсырылған жағдайда жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші тапсырылған кұжаттар бойынша нақты кемшіліктерді көрсете отырып, тапсырылған құжаттарды пысықтау үшін банкке/лизингтік компанияға қайтарып беруге құқылы; 2) жобаны алдын ала қарау жəне жоба бойынша ӨҮК үшін ұсынымдар əзірлеу; 3) кəсіпкердің басқа мемлекеттік бағдарламаларға қатысуын, мемлекеттік даму институттары арқылы өзге де мемлекетік қолдау шараларын пайдалануды; 4) ұсыныстарды, күн тəртібін қалыптастыру, ӨҮК отырысын өткізетін күнді, уақыты мен орнын айқындау, ол туралы ӨҮК-нің барлық мүшелерін хабардар ету; ӨҮК отырысы күн тəртібінің қалыптасуына байланысты өткізіледі; 5) кəсіпкердің жобалар тізімін ӨҮК-де қарау үшін толық құжаттар пакетімен бірге осы Келісімге 2-қосымшаға сəйкес нысанда қарауға енгізу. 3. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші толық құжаттарпакетін алған сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде жобаны ӨҮК-ге қарауға жібереді. 4. Өткізілетін отырыс шеңберінде ӨҮК: 1) 10 (он) жұмыс күні ішінде кəсіпкердің жəне ол іске асыратын жобалардың Бағдарлама шарттарына сəйкестігін тексеруді; 2) кəсіпкердің жобасы мен ұсынылған құжаттарды ӨҮК мүшелерінің арасында қарауды жəне талқылауды; 3) кəсіпкердің басқа да мемлекеттік бағдарламаларға қатысуын, мемлекеттік даму институттары арқылы өзге де мемлекеттік қолдау шараларын пайдалануын тексеру туралы өтінішінде көрсетілген ақпаратты қарауды; 4) əрбір кəсіпкер бойынша өтінішпен бірге ұсынылған құжаттар пакетін қарауды; 5) кəсіпкердің жобаларын жəне ұсынылған құжаттарды ӨҮК мүшелері арасында талқылауды; 6) кəсіпкердің жобасын қарау кезінде ӨҮК банктен/лизингтік компаниядан жобаны толық талдау жəне шешім қабылдау үшін қажетті қосымша мəліметтер мен құжаттар сұрауға құқылы. Бұл жағдайда кəсіпкердің құжаттары жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестірушіге пысықтауға қайтарылады жəне ӨҮК кезекті отырысында қайта қарауға жатады; 7).талқылау нəтижелері бойынша, кəсіпкерді субсидиялау мүмкіндігі/мүмкін еместігі туралы шешім қабылдауды жүзеге асырады, ол ӨҮК отырысын өткізген күнінен бастап 2 (екі) жұмыс күні ішінде осы Келісімге 3-қосымшаға сəйкес нысан бойынша хаттамамен ресімделеді, бұл ретте хаттамада кəсіпкердің Бағдарламаға қатысудан бас тарту себептері міндетті түрде көрсетілуі тиіс. 5. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші хаттамаға ӨҮК мүшелері қол қойғаннан кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде хаттама көшірмесін банкке/лизингтік компанияға жəне қаржы агентіне жібереді. 5. Субсидиялау тəртібі 1. Банк/лизингтік компания жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестірушіден ӨҮК хаттамасын алғаннан кейін жəне субсидиялау туралы оң шешім болған кезде қаржы агенті, банктің/лизингтік компанияның жəне кəсіпкердің арасында субсидиялау шарты жасалады (Қағидаларға 3-қосымша), оған сəйкес қаржы агенті банкке/лизингтік компанияға банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына өтеу кестесіне сəйкес жəне субсидиялау шартының талаптарына сəйкес сыйақы ставкасын төлеуді жүзеге асырады. 2. Банк/лизингтік компания: 1) кəсіпкер бастама жасайтын кредиттеу/қаржы лизингі шарты талаптарының өзгеруіне байланысты; 2) кəсіпкердің кредит/лизинг шарты бойынша міндеттемелерді бұзу себебі бойынша өндіріп алынатындарды қоспағанда, кəсіпкер үшін кредитке/лизингке байланысты комиссияларды, алымдарды жəне/немесе өзге де төлемдерді өндіріп алмау жəне белгілемеу міндеттемелерін қабылдайды. 3. Субсидиялау шарты Қағидаларда белгіленген нысанға сəйкес: 3). банкпен/лизингтік компаниямен жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісінен хат алған сəттен бастап 15 (он бес) жұмыс күні ішінде; 2) қаржы агентімен банктен/лизингтік компаниядан субсидиялау шартын алған сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде жасалады. 4) Субсидиялау шарты егер ол бекітілген нысанға, Бағдарлама талаптарына жəне ӨҮК шешіміне сəйкес келсе, оған қаржы агенті қол қойған күнге қарамастан кəсіпкердің, банктің/лизингтік компанияның қол қойған күнінен бастап күшіне енеді. Бұл ретте субсидиялау шартының күшіне енетін күні қаржы агенті тарапынан түзетілуге жатпайды. 5. Егер банктік қарыз шартының/қаржы лизингі шартының жəне/немесе субсидиялау шартының талаптары ӨҮК шешіміне жəне/немесе Бағдарламаның талаптарына сəйкес келмесе қаржы агенті субсидиялау шартына қол қоймайды. Бұл ретте, қаржы агенті хат арқылы Бағдарламаны үйлестірушісін, банкті/лизингтік компанияны жəне кəсіпкерді хабардар етеді. 6. Бағдарламаның үйлестірушісі, банк/лизингтік компания ескертулерді жойған жағдайда қаржы агенті субсидиялау шартына қол қояды. 7. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестірушісі, банк/лизингтік компания қаржы агентінің ескертулерімен келіспеген жағдайда Бағдарламаның үйлестіруші қаржы агенті хатының көшірмесін жұмыс органына келісуге жібереді. 8. Жұмыс органы қарау нəтижелері бойынша кəсіпкерді субсидиялау немесе субсидиялаудан бас тарту туралы шешімді келіседі. Келісу нəтижелерін тиісті хатпен жергілікті деңгейдегі қаржы агентіне жіберді (бұл ретте көшірмеде жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісін, банкті/лизингтік компанияны жəне кəсіпкерді көрсетеді). 9. Сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігін төлеу күнін кəсіпкер, банк/лизингтік компания дербес айқындайды. Егер лизинг бойынша сыйақыны есептеу кəсіпкер, банк/лизингтік компания қол қойған күннен кейінгі күнімен басталған жағдайда, субсидиялау шартына кəсіпкер, банк/лизингтік компания қол қойған күн субсидиялау кезеңіне кірмейді. Субсидиялау кезеңі анк/лизингтік компангия жəне кəсіпкер субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап басталады. 10. Қаржы агенті субсидиялау шартына қол қойғанға дейін субсидияларды төлеу күні басталған жағдайда: 1) қаржы агентінің ағымдағы шотында қаражат болмаған немесе жеткіліксіз болған кезде төленген соманы кейіннен қаржы агенті өтейтіндей етіп төлеуді кəсіпкер дербес жүргізетін болады; 2) қаржы агентінің ағымдағы шотында/лизингтік компанияның арнаулы шотында қаражат болған немесе жеткілікті болған кезде банк/лизингтік компания осы кəсіпкердің кредиті/қаржы лизингі шарты бойынша шоттан қаржыны есептен шығаруды жүргізеді. 11. Банк жасалған субсидиялау шарттары бойынша сомаларды аудару үшін қаржы агентіне ағымдағы шот ашады. 12. Заңды тұлғалардың банктік шоттарын ашуға жəне жүргізуге құқығы жоз лизингтік компания қаржы агентінің келісімі бойынша банк – төлем агентін айқындайды, онда субсидияларды аудару жəне есептен шығару үшін шот ашады. 13. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі сыйақы ставкасын субсидиялау үшін қарастырылған қаражат түскен сəттен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде қаржы агентіне тиісті қаржы жылы Бағдарламаны іске асыруға бөлінген соманың 30% мөлшеріндегі қаражатты қаржы агенті көрсеткен шотқа аударуды жүзеге асырады. Одан кейінгі төлемдер қаржы агентінің өтінімдеріне сəйкес жүзеге асырылатын болады. 14. Субсидиялау үшін қарастырылған қаражатты аударуды қаржы агенті субсидиялау шартына төлемдер кестесін ескере отырып, тоқсан сайын аванстық төлемдермен банктегі/төлем агентінің банкіндегі ағымдағы шотқа аударады. 15. Кəсіпкер сыйақының субсидияланбайтын ставкасы бөлігінде банкке/лизингтік компанияға сыйақы төлеуді банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына сəйкес өтеу кестесі бойынша жүргізеді. 16. Кəсіпкердің ыйақының субсидияланбайтын бөлігін толық төлеуді жүргізу фактісі бойынша банк/төлем агентінің банкі кəсіпкердің кредиті/лизингі бойынша сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігін өтеу есебіне қаржы агентінің ағымдағы шотынан ақшаны есептен шығаруды жүзеге асырады. 17. Кəсіпкер кредит/лизинг бойынша төлемді, оның ішінде сыйақы ставкасының субсидияланбайтын бөлігін уақытында өтемеген жағдайда банк/төлем агентінің банкі кəсіпкер берешекті өтегенге дейін сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігін өтеу үшін қаржы агентінің ағымдағы шотынан қаражатты есептен шығаруды жүргізбейді жəне бұл туралы қаржы агентін 2 (екі) жұмыс күні ішінде (қаржы агенті убсидиялауды тоқтата тұру туралы шешім қабылдамаған жағдайда) хабардар етеді. 18. Қаржы агеті банк/лизингтік компаниядан субсидиялау туралы есепті алғаннан кейін сыйақы есебі мен банкке/лизингтік компанияға төленген қаражатын тексеруді жүзеге асырады. 19. Кəсіпкердің банктік қарыз шартының/қаржы лизингі шартының талаптарына, ӨҮК хаттамасына сəйкес қаржы агенті ол бойынша банк сыйақы ставкасының субсидияланбайтын бөлігіне төлеу жəне/немесе негізгі борышты өтеу бойынша жеңілдікті кезең ұсынатын кəсіпкердің кредиті бойынша сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігіне субсидиялар аударуды жүзеге асыруға құқылы. 20. Егер банк/лизингтік компания қолданыстағы банктік қарыз шартының/қаржы лизингі шартының талаптарын өзгертсе банк/лизингтік компания тиісті хаттың негізінде Бағдарламаның үйлестірушісін хабардар етеді. Бағдарламаның үйлестірушісі жеті жұмыс күні ішінде жүргізілген қаржыландыру талаптарының өзгергенін келіседі немесе келісуден бас тартады. 6. Есептілікті ұсыну тəртібі 1. Банк тоқсан сайын, есепті айдан кейінгі айдың 10-күніне дейін қаржы агентіне осы Келісімге 4-қосымшаға сəйкес нысан бойынша субсидиялау туралы есеп береді. 2. Қаржы агенті тоқсан сайын, есепті айдан кейінгі айдың 25 күніне дейін жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісіне осы Келісімге 5-қосымшаға сəйкес нысан бойынша субсидиялау туралы есеп береді. 7. Субсидиялауды тоқтата тұру, тоқтату жəне қалпына келтіру тəртібі 1.Субсидиялауды тоқтату жəне қайта калпына келтіру туралы шешімді қаржы агентінің қолдаухаттары (хабарламалары) негізінде ӨҮК қабылдайды. 2. Мынадай фактілер белгіленген кезде қаржы агенті кəсіпкерді субсидиялауды тоқтата тұрады, ал ӨҮК тоқтату туралы шешім қабылдайды: 1) субсидиялау жүзеге асырылатын жаңа кредитті мақсатсыз пайдалану; 2) кəсіпкердің субсидиялау жүзеге асырылатын қаржы лизингі шарты бойынша лизингтің нысанын алмауы; 3) жобаның жəне/немесе кəсіпкердің Бағдарламаның шарттарына сəйкес келмеуі; 4) Бағдарламаға қатысушының шоттарына тыйым салу жəне/немесе сотта қарауды жүргізу; 5) Қазақстан Республикасының заңнамасында қарастырылған жағдайларда кəсіпкерден лизингтің нысанын алдырту;

6) кəсіпкердің 3 (үш) ай бойы қатарынан банк/лизингтік компания алдындағы төлемдерін төлеу міндеттемелерін банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына төлемдері кестесіне сəйкес төлемеуі; 7) кəсіпкердің 2 (екі) немесе одан да көп рет қатарынан қаржы лизингі шартына төлемдерді өтеу кестесіне сəйкес банк/лизингтік компания алдындағы лизингтік төлемдерді енгізу міндеттемелерін орындамауы. 3. Субсидиялар төлеу тоқтатылған жағдайда осындай шешім қабылданған сəттен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде хатпен қаржы агенті банкті/лизингтік компаниясын, кəсіпкерді, жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісін субсидиялауды тоқтата тұру себептерін көрсете отырып хабардар етеді. 4. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі қаржы агентінен кəсіпкерді субсидиялауды тоқтату туралы хатты алғаннан кейін күн тəртібін əзірлейді жəне қалыптастырады, ӨҮК мəжілісі өтетін күнді, уақытын жəне орнын айқындайды, бұл туралы барлық мүшелерді хабардар етеді. 5. ӨҮК өткізілетін мəжіліс шеңберінде мынадай іс-əрекетті жүзеге асырады: 1) қаржы агенті ұсынған ақпаратпен бірге күн тəртібіне енгізілген мəселені қарайды; 2) субсидиялауды тоқтату немесе бастау туралы шешім қабылдайды. Бұл ретте субсидиялауды қайта бастау туралы шешім қабылданған жағдайда субсидиялауды қайта бастау үшін негіздеме көрсетіледі. 6. ӨҮК мəжілісінің хаттамасы ӨҮК мəжілісі өткен күннен бастап 2 (екі)жұмыс күні ішінде ресімделеді. 7. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі ӨҮК хаттамасы ресімделгеннен кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде оны қаржы агентіне, сондай-ақ банкке/лизингтік компанияға мəлімет ретінде жібереді. 8. Субсидиялауды қайта бастау туралы шешім қабылдау кəсіпкер субсидиялауды тоқтата тұру үшін негіз болып табылатын себептерді жойған жағдайда ӨҮК шешім қабылдағанға дейін мүмкін болады. Кредит/лизинг бойынша субсидиялауды қайта бастауға субсидиялауды тоқтата тұрудың мынадай себептері кезінде жол беріледі: 1). жобаның жəне/немесе кəсіпкердің Бағдарламаның шарттарына жəне/немесе ӨҮК шешіміне сəйкес келмеуі; 2). Бағдарламаға қатысушының шоттарына тыйым салу жəне/немесе сотта қарауды жүргізу; 3). Қазақстан Республикасының заңнамасында қарастырылған жағдайларда кəсіпкерден лизингтің нысанын алдырту; 4). кəсіпкердің 3 (үш) ай бойы қатарынан банк/лизингтік компания алдындағы төлемдерін төлеу міндеттемелерін банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына төлемдері кестесіне сəйкес төлемеуі; 5) кəсіпкердің 2 (екі) немесе одан да көп рет қатарынан қаржы лизингі шартына төлемдерді өтеу кестесіне сəйкес банк/лизингтік компания алдындағы лизингтік төлемдерді енгізу міндеттемелерін орындамауы. Кəсіпкер жаңа кредитті мақсатсыз пайдаланған кезде немесе кəсіпкер субсидиялау жүзеге асырылатын лизингтің нысанын алмаған кезде кредит бойынша субсидиялауды қайта бастауға тыйым салынады. Кəсіпкерді субсидиялауды қайта бастау туралы шешім қабылданған кезде қаржы агенті тиісті хатпен банкті/лизингтік компаниясын жəне кəсіпкерді субсидиялауды төлеуді қайта бастау туралы хабардар етеді. Сонымен бір мезгілде тоқтатылған кезеңде олар төлемеген субсидияларды төлеуді жүзеге асырады. Осы Келісімнің 7.2-тармағының 6-тармақшасында көрсетілген негізідер бойынша субсидиялау тоқтатылған кезде кəсіпкердің мерзімі өткен кезеңге шыққан күнінен бастап төленуі тиіс субсидияларды төлеуді жүзеге асырады. Кəсіпкерді субсидиялауды токтата тұру туралы шешім қабылданған кезде қаржы агенті тиісті хатпен кəсіпкерге, банкке/лизингтік компанияға шартты біржақты бұзу туралы хабарлама жібереді, онда субсидиялау шартын бұзу күнін жəне бұзу себебін көрсетеді. Кəсіпкер субсидиялауды тоқтату үшін негіз болып табылатын себепті жойған жағдайда субсидиялауды тоқтату туралы шешім қабылданғаннан кейін банк/лизингтік компания Бағдарламаның үйлестірушісіне мəселені ӨҮК-ге шығару туралы хатпен жүгінеді. Бұл ретте хатта жоба бойынша субсидиялауды тоқтату (ӨҮК хаттамасын қоса береді) жəне субсидиялауды тоқтатуға алып келген себептерді кəсіпкердің жоюы себептерін көрсетеді. Бағдарламаның үйлестірушісі мен ӨҮК осы Келісімнің 7-бөлімінде белгіленген рəсім мен тəртіпке сəйкес іс-қимыл жасайды. Бұл ретте субсидиялауды қайта бастау туралы шешім қабылданған жағдайда субсидиялау мерзімі субсидиялау шартының бастапқы жасалған күнінен бастап үш жылдан аспауы тиіс. Отырыс нəтижелері бойынша кəсіпкерді субсидиялауды қайта бастау туралы шешім келісілген жағдайда қаржы агенті тиісті хатпен банкті/лизингтік компанияны жəне кəсіпкерді субсидиялауды төлаудің қайта басталғаны туралы хабардар етеді. Бұл ретте субсидиялау тоқтатылған сəттен немесе кəсіпкердің мерзімін өткізген күнінен бастап жəне ӨҮК субсидиялауды қайта бастау туралы жаңа шешім қабылдағанға дейін кəсіпкерге субсидиялар сомасы өтелмейді. 9. Мынадай жағдайларда субсидиялар төлеу тоқтатылады, ал субсидиялау шарты бұзылды деп танылады: 1) кəсіпкер банктің/лизингтік компанияның алдындағы банктік қарыз шарты/қаржы лизингі шарты бойынша кредитті/лизингті толық өтесе. Кəсіпкердің банкке/ лизингтік компанияға кредитті/ лизингті толық өтеген күні субсидиялауды тоқтатқан күн деп есептеледі; 2) субсидиялауды тоқтату туралы шешім қабылдау; 3) субсидиялау шартын бұзу туралы кəсіпкердің бастамасы бойынша. 10. Субсидиялау тоқтатылған жағдайда банк/лизингтік компания қолданыстағы кредит/қаржы лизингі шарты бойынша жаңа субсидиялау шартын жасасқанға дейін кəсіпкерге бұрын қолданылған қаржыландыру шарттарын (онын ішінде сыйақы ставкасын, комиссияларды,алымдарды жəне/немесе өзге төлемдерді жəне шарттарды) белгілей алады. 11. Кəсіпкер кредит/лизинг бойынша негізгі борышын ішінара/толық мерзімінен бұрын өтеген жағдайда банк/лизингтік компания қаржы агентін кредит/лизинг бойынша негізгі борышын ішінара/ толық мерзімінен бұрын өтеу фактісі туралы хабардар етеді. Сонымен бір мезгілде, кəсіпкердің кредиті/лизингі бойынша негізгі борышты ішінара мерзімінен бұрын өтеген жағдайда, банк/лизингтік компания банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына қосымша келісім жасаған кезде қаржы агентіне төлемдерді өтеу кестесінің өзгерістерімен бірге субсидиялау шартына тиісті қосымша келісімді қоса бере отырып, банк/лизингтік компания банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына қосымша келісімнің көшірмесін жібереді. 12. Кəсіпкердің орынсыз пайдаланылғаны анықталған кредиті бойынша банк қаржы агентіне кредитті орынсыз пайдалану фактілерін растайтын құжаттардың көшірмелері қоса берілген құжаттарды ұсынады. 8. Тараптардың құқықтары мен міндеттері 1. Қаржы агенті: 1) қаржы агентіне өтініш білдірген кəсіпкерлерге Бағдарламаға қатысу шарттары мен тəртібі жөнінде консультацияны жүзеге асыруға; 2) осы Келісімде белгіленген тараптар үшін көзделген міндеттемелердің орындалу мерзімінің сақталуын бақылауды жəне олардың уақтылы орындалуын талап етуді жүзеге асыруға; 3) жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісінің кəсіпкерлердің жобалары бойынша ақша қаражатын уақтылы аударуын бақылауға жəне талап етуге; 4) осы Келісімнің іске асырылуы, оның ішінде банкке/лизингтік компанияға міндеттемелерді орындауы бөлігінде мониторингті жүзеге асыруға; 5) банкке/лизингтік компанияға жедел қызметіне араласпай, оның орналасқан жерінде осы Келісімнің іске асырылуын тексеруді жүзеге асыруға; 6) банкке/лизингтік компанияға хатпен алдын ала жазбаша хабарлама жібере отырып, кəсіпкердің, банктің/лизингтік компанияның арасындағы қарыз шартында/қаржы лизингі шартында көзделген құқықтар шеңберінде Жоба іске асырылатын жерге барып субсидиялау жүзеге асырылатын жаңа кредитті/лизингті кəсіпкердің мақсатты пайдалануына мониторингті жүзеге асыруға; 7) жобаны іске асыру мониторингін жүзеге асыруға (қаржы лизингі шарты бойынша лизингтің нысанасын пайдалану); 8) жобаның жəне/немесе кəсіпкердің Қағидалар мен Бағдарламаның шарттарына сəйкестігі мониторингін жүзеге асыруға; 9) өзінің ресми-сайтында Бағдарламаны іске асыру туралы ақпаратты орналастыруға; 10) банктен/лизингтік компаниядан кəсіпкердің қаржы лизингі шарты бойынша төлемдерді төлемдер кестесіне сəйкес жүзеге асыру жөніндегі лизингтік компания/банк алдындағы міндеттемелерінің орындалу барысы туралы құжаттар мен ақпаратты сұратуға; 11) осы Келісімде жəне субсидиялау шартында көзделген жағдайларда субсидиялар төлеуді тоқтата тұруға құқылы. 2. Қаржы агенті: 1) банкте/төлем агентінің банкінде ашылған ағымдағы жаңа шотқа субсидиялардың сомасын аударуға; 2) осы Келісімде көзделген мониторингті жүргізуге; 3) ӨҮК-ге осы Келісімде көзделген ақпаратты беруге міндеттенеді. 3. Банк/лизингтік компания: 1) өз қалауы бойынша жəне өзі тəуекелге барып, кəсіпкерлерге кредит/лизинг беру мəселелері жөнінде шешімдер қабылдауға; 2) қаржы агентінен осы Келісім жəне субсидиялау шарты шеңберінде көзделген субсидияларды уақтылы аударуды талап етуге; 3) ағымдағы тоқсанда кəсіпкерлерді субсидиялау үшін қаражаттың жеткіліксіздігі туралы қаржы агентін хабардар етуге құқылы. 4. Банк/лизингтік компания: 1) банкке/лизингтік компанияға жүгінген кəсіпкерлерге Бағдарламаның шарттары мен қатысу тəртібі туралы білікті консультация беруге; 2) қаржы агенті беретін қаражатты субсидиялау шартына сəйкес кəсіпкерлерді убсидиялау мақсаттарына ғана пайдалануға; 3) қаржы агентіне есептелген сыйақылар жəне жүргізілген төлемдер туралы ақпарат ұсынуға; 4) осы Келісім бойынша өзінің құқықтары мен міндеттерін осы Келісімнің қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін Тараптардың алдын ала жазбаша келісімінсіз үшінші тұлғаға бермеуге жəне қайта бермеуге. Осы тармақтың қолданылуы банкке/лизингтік компанияға қаржы лизингі шарты бойынша кəсіпкерге талап ету құқығын Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес үмітсіздер санатына өткен лизингті қайтаруды қамтамасыз ету мақсатында үшінші тұлғаларға беру мəн-жайларына қолданылмайды; 5) қаржы агентінің бірінші талабы бойынша қаржы агентінің талаптарын алған сəттен бастап 10 (он) жұмыс күнінен аспайтын мерзімде қарыз шарттарын/қаржы лизингі шарттарын жəне осы Келісімді іске асыру, сондай-ақ қаржы агенті тарапынан субсидиялау жүзеге асырылатын кредиттердің/лизингтің мониторингі бойынша қажетті ақпаратты, оның ішінде банктік/коммерциялық құпияны құрайтын ақпаратты негіздеп ұсынуға; 6) субсидиялау шарты жасалған кəсіпкердің жаңа кредитің/лизингін мақсатты пайдаланылу мониторингін жүзеге асыруға; 7) банктің/лизингтік компанияның заңды мекенжайы, почталық жəне банктік деректемелері, сондай-ақ нақты мекенжайы өзгерген жағдайда, мұндай өзгерістер туралы қаржы агентіне күнтізбелік 10 (он) күн ішінде жазбаша хабарлауға. Хабарламау жəне/немесе уақтылы хабарламау жағдайында болуы мүмкін салдарлар үшін банк/лизингтік компания жауапты болады; 8) банкке/лизингтік компанияға қызметін жүзеге асыруға басталған шектеулер немесе тыйым салулар туралы, сондай-ақ банк/лизингтік компания акцияларының 10%-дан астамына қатысты меншік құқығын біржолғы сату немесе өзгеше біржолғы өтуі жəне/немесе иелік ету немесе пайдалану құқықтарының өтуі туралы жазбаша түрде 3 (үш) жұмыс күнінен кешіктірмей хабарлауға міндетті. 5. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісі: 1) іске асырылатын Бағдарламаның жарнамалық науқанын жүргізуге; 2) құжаттардың толық пакеті ұсынылмаған немесе белгіленген нысандарға сəйкес келмейтін құжаттар берілген жағдайда кəсіпкерге құжаттарды пысықтауға қайтаруға құқылы. 6. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісі: 1) кəсіпкерлер тізімдерін ӨҮК-ге уақтылы жіберуге; 2) ӨҮК-ні осы Келісімде белгіленген мерзімде шақыруды жүзеге асыруға жəне ӨҮК шешімдерінің осы Келісімде белгіленген талаптарға сəйкес ресімделуін қамтамасыз етуге; 3) ӨҮК отырысы хаттамасының қаржы агентіне, банкке/лизингтік компанияға уақтылы берілуін қамтамасыз етуге; 4) кəсіпкерлердің жобалары бойынша қаржы агентіне ақша қаражатының уақтылы аударылуын бақылауға жəне қамтамасыз етуге; 5) Бағдарламаны іске асыру мониторингін жүзеге асыруға міндеттенеді. 9. Мониторинг 1. Осы Келісімнің қолданылу мерзімі ішінде қаржы агенті: 1) банк ұсынған деректер мен құжаттардың негізінде субсидиялау шарты жасалған кəсіпкердің жаңа кредитті мақсатты пайдалануына; 2) жобаны іске асыруына (қаржы лизингі шарты бойынша лизингтің нысанасын пайдалану); 3) банк/лизингтік компаниясы ұсынатын деректердің негізінде кəсіпкердің субсидияланатын кредитінің/лизингінің төлем тəртібіне; 4) жобаның жəне/немесе кəсіпкердің Қағидалар мен Бағдарламалар талаптарына сəйкестігіне мониторингті жүзеге асыруға құқылы. Мониторингтің тəртібі мен мерзімдерін, сондай-ақ есептілік нысандарын қаржы агенті дербес белгілейді 2. Банк/лизингтік компания қаржы агентінің жазбаша талабы бойынша лизингтік компаниямен/ банкпен (лауазымды тұлғаның қолымен жəне банктің/лизингтік компанияның мөрімен) куəландырылған шарттар көшірмелерін, төлем тапсырмаларын жəне мониторинг мақсатында қаржы агенті сұрау салған өзге де құжаттарды ұсынуға міндетті. 3. Қаржы лизингі шарты бойынша субсидияланатын кредит/лизинг мерзімінен бұрын толық өтелген жағдайда банк/лизингтік компания қаржы агентіне лизингті мерзімінен бұрын толық өтегендігі туралы ақпаратты мерзімінен бұрын толық өтеу күнінен бастап 5 (бес) жұмыс күнінен аспайтын мерзімде ұсынады. 4. Кəсіпкердің мақсатсыз пайдаланылған кредиті бойынша банк/лизингтің компания қаржы агентіне кредиттің/лизингтің мақсатсыз пайдаланылу фактілерін растайтын құжаттары бар құжаттарды ұсынады. 5. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісі өңірлік деңгейде кəсіпкер жобасының іске асырылу барысына мониторинг басталмас бұрын 10 (он) жұмыс күні ішінде, мониторингтің мерзімі мен шекарасын көрсетумен, кəсіпкерді, қаржы агентін, банкті/лизингтік компанияны алдын ала хабардар ете отырып, оның оперативтік қызметіне еш араласпастан, кəсіпкер жобасының іске асырылу орнына бару арқылы көрнекі мониторингті жүзеге асыруға құқылы. 10. Тараптардың жауапкершілігі 1. Осы Келісімдегі Тараптардың əрқайсысы Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сəйкес осы Келісімнен туындайтын міндеттемелерді орындамаған жəне/немесе тиісінше орындамағаны үшін жауапты болады. 2. Банк/лизингтік компания осы Келісім шеңберінде ақпаратты/есептілікті бермегені үшін, ақпаратты/есептілікті толық, шынайы, уақтылы бермегені үшін қаржы агентінің алдында жауапты болады. 11. Хабарламалар 1. Тараптар, осы Келісім шеңберінде талап етілетін немесе жасалған кез келген хабарлама, хабар, хат немесе сұрау салу жазбаша нысанда беріледі деп келіседі. Мұндай хабарлама, хабар, хат немесе сұрау салу олар Тараптың уəкілетті өкіліне қолма-қол табыс етілген, қатысушы Тараптың осы Келісімде көрсетілген мекенжайына почта немесе курьерлік байланыс бойынша, факсимил жəне телекс байлаысы арқылы жеткізілген жағдайлардың кез келгенінде тиісінше табыс етілді немесе жіберілді деп қаралатын болады. 2. Кез келген хабарлама, хабар, хат немесе сұрау салу: 1) алынған күні қойылған тиісті белгісімен - қолма-қол (курьермен) жөнелтілген; 2) жөнелтілгеннен кейінгі үшінші күні (почта кəсіпорны жөнелту кезінде берген құжат күнінен) тапсырысты хатпен, жеделхатпен жөнелтілген; 3) жөнелтудің табысты аяқталғаны туралы факсимил аппараты растауының болуы шартымен жөнелту күнінде - факсимил жəне телекс арқылы жөнелтілген жағдайда алынған болып есептеледі. Бұл ретте Тараптар мұндай хабарламаны, хабарды, хат немесе сұрау салуды 2 (екі) жұмыс күнінен кешікпейтін мерзімде қолма-қол (курьермен) немесе тапсырысты хатпен жөнелтуді міндеттеріне алады. 3. Көзделген есептілік - банкке/лизингтік компанияға кейіннен қаржы агентіне кұжаттардың түпнұсқаларын бере отырып, жөнелтудің табысты аяқталғаны туралы электрондық почта растауының болуы шартымен электрондық почта арқылы қол қойылған материалдарды жөнелту жолымен берілуі мүмкін. 12. Құпиялылық 1. Тараптар осы Келісімнің шарттарына қатысты ақпарат, өздері, осы Келісімді жасасу жəне орындау барысында алған, банктік құпия, сондай-ақ қаржылық, коммерциялық жəне өзге де ақпарат

құпия болып табылады жəне үшінші тұлғаларға жария етуге жатпайды деп келіседі. 2. Тараптар осы Келісімнің болуы мен шарттарының кұпиялығын сақтау үшін барлық қажетті, оның ішінде құқықтық сипаттағы шараларды қабылдайды. Тараптардың лауазымды тұлғалары мен қызметкерлеріне осы Келісімді іске асыру барысында алған мəліметтерді үшінші тұлғаларға жария етуге не беруге тыйым салынады. 3. Тараптардың кез келгені осы Келісімнің талаптарын бұза отырып, кұпия ақпаратты жария ету не тарату жағдайында кінəлі Тарап, осындай ақпаратты жария ету салдарынан басқа Тарапқа келуі мүмкін болатын зиянын өтей отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жауапкершілікті көтереді. 13. Еңсерілмес күш мəн-жайлары 1. Еңсерілмес күш мəн-жайлары - Тараптардың кез келгенінің осы Келісім бойынша міндеттемелерін толық немесе ішінара орындауы мүмкін болмайтын (мыналарды қамтитын, бірақ бұлармен шектелмейтін: су тасқыны, жер сілкінісі, жарылыстар, дауылдар, індеттер, эпизоотиялар, апатты өрттер, ереуілдер, соғыс, көтерілістер, мемлекеттік органдардың ресми актілері) мəн-жайлары. Бұл ретте, еңсерілмес күш мəн-жайларының сипаты, болу кезеңі, басталу фактісі уəкілетті мемлекеттік органдардың тиісті кұжаттарымен расталуы тиіс. 2. Тараптар осы Келісім бойынша өздерінің міндеттемелерін орындамағаны не тиісінше орындамағаны үшін, егер орындау мүмкін болмауы еңсерілмес күш мəн-жайларының салдары болып табылса, жауапкершіліктен босатылады. 3. Еңсерілмес күш мəн-жайлары басталған кезде осы Келісім бойынша өзіңің міндеттемелерін орындау мүмкін болмауы туындаған Тарап мұндай жағдайлар туралы басқа Тараптарды олар басталған сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде уақытылы хабардар етуі тиіс. 4. Уақтылы хабарлау болмаған кезде Тарап хабарламау немесе уақтылы хабарламаудан келтірілген залалды басқа Тарапқа өтеуге міндетті. 5. Еңсерілмес күш мəн-жайларының басталуы олардың болу кезеңіне осы Келісімнің орындалу мерзімінің ұлғаюын туындатады. 6. Егер мұндай жағдайлар 2 (екі) айдан астам жалғасатын болса, онда Тараптардың əрқайсысы осы Келісім бойынша өзінің міндеттемелерін одан əрі орындаудан бас тартуға құқылы болады. 14. Дауларды шешу 1. Келісімге байланысты немесе одан туындайтын барлық даулар мен келіспеушіліктер Тараптар арасында келіссөздер жолымен шешіледі. Реттелмеген даулар Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес сот тəртібімен шешіледі. 2. Осы Келісім Қазакстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сəйкес түсіндіріледі жəне реттеледі. 15. Келісім шарттарының өзгертілуі 1. Осы Келісімнін ережелері өзгертілуі жəне/немесе толықтырылуы мүмкін. Тараптар үшін осы Келісімде көзделген жағдайларды қоспағанда, Тараптардың келісімі бойынша жазбаша нысанда жасалған жəне Тараптардың уəкілетті өкілдері қол қойған жəне фирмалық мөрмен бекітілген өзгерістер мен толықтырулар ғана нақты жəне міндетті болып танылады. 16. Қорытынды ережелер 1. Тараптардың құқықтық мəртебесі өзгерген жағдайда осы Келісім бойынша жəне осы Келісімді орындау үшін барлық құқықтар мен міндеттер, оның ішінде туындаған даулар мен келіспеушіліктерді реттеуге байланысты туындаған кұқықтар мен міндеттер де, Тараптардың құқықтық мирасқорларына өтеді. 2. Осы Келісім, осы Келісімнің құрамдас бөлігі болып табылатын қосымшаларымен бірге осы Келісімнің нысанасына байланысты Тараптардың өзара толық түсіністіктерін білдіреді жəне олардың арасында Келісімнің нысанасына қатысты алдынғы жазбаша немесе ауызша келісімдер мен уағдаластықтардың барлығының орнын алмастырады. 3. Осы Келісімде қамтылған баптардың атаулары мен басқа да тақырыптар қолайлылық үшін пайдаланылған жəне осы Келісімнің қандай да бір шектеулерін, қандай да бір ережелерінің сипаттамаларын немесе түсіндірмелерін қамтымайды, сондай-ақ осы Келісім баптарының орналасу тəртібі де біреуінің басқаларға қатысты басымдығын растамайды. 4. Осы Келісім, олардың əрқайсысының заң күші бірдей мемлекеттік жəне орыс тілдерінде, Тараптардың əрқайсысы үшін бір-бір данадан мемлекеттік жəне орыс тілдерінде жасалды. Осы Келісімнің мемлекеттік жəне орыс тілдеріндегі мəтіндері арасында əртүрлі оқылулар туындаған жағдайда осы Келісімнің орыс тіліндегі нұсқасы басым мəнге ие болады. 5. Осы Келісім барлық Тараптар қол қойған күннен бастап күшіне енеді жəне 2020 жылғы 31 желтоқсанға дейін қолданылады. Осы Келісімнің кез келген Тарапы осы Келісімнің барлық Тараптарын күнтізбелік 30 (отыз) күн бұрын жазбаша хабардар ету шартымен осы Келісімді біржақты тəртіппен бұзуға құқылы. Осы Келісімге банкті/лизингтік компанияны (жаңа) қосу уəкілетті органмен, қаржы агентімен қосымша келісім жасасу жолымен мүмкін болады. 6. Осы Келісімде көзделмеген өзге жағдайлардың барлығында Тараптар Қазакстан Республикасының қолданыстағы заңнамасын басшылыққа алады. Ынтымақтастық туралы үлгі келісімге 1-қосымша Қайда ______________________________ əкімдігі Кімнен ___________(бұдан əрі – кəсіпкер) № __________ ӨТІНІШ-САУАЛНАМА ___________________________________өз қызметін моноқалаларда жүзеге асыратын жеке кəсіпкерлік субъектілеріне ұсынылатын банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы ставкасына субсидиялау қағидаларына сəйкес Сізден Моноқалаларды дамытудың 2012 – 2020 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберінде Өңірлік үйлестіру кеңесінің қарауына төмендегілерге сəйкес кредит/лизинг бойынша сыйақы ставкаларының бір бөлігін субсидиялау туралы мəселені шығаруға бастамашылық етуді сұраймын: 1. Қатысушы туралы мəліметтер Кəсіпкерлердің атауы Құрылтайшы (лар) туралы деректер Заңды мекенжайы Нақты мекенжайы Пошталық мекенжайы Мемлекеттік тіркелген/қайта тіркелген күні Мемлекеттік тіркеу/қайта тіркеу туралы куəлік № Қызмет түрлері Жетекшілік ететін ведомство, холдинг немесе бас компания СТН Жұмыс тəжірибесі

2. Басшылық

Бірінші басшы Т.А.Ə. Лауазымы Жұмыс/үй телефоны Туған жылы жəне жері Жеке куəлік №, сериясы Тұрғылықты жері (нақты) Тіркелуі Жұмыс тəжірибесі

Бас бухгалтер Т.А.Ə. Жұмыс/үй телефоны Туған жылы жəне жері Жеке куəлік №, сериясы Тұрғылықты жері (нақты) Тіркелуі Жұмыс тəжірибесі

Байланысатын адам (Т.А.Ə., лауазымы, телефоны)

3. Меншік иелері (құрылтайшы, қатысушылар, АҚ үшін - акциялардың 5% жəне одан астамына иелік ететін акционерлер) Атауы/Т.А.Ə.

Деректемелері

4. Ағымдағы қызметі туралы ақпарат Өнімдер мен қызметтердің түрлері Жылдық айналымы Соңғы есепті күнге пайдасы немесе шығыны Қызметкерлерінің нақты саны

_____________________ оның ішінде ____________________ əйел

Жобаның атауы (қысқаша сипаттамасы) Жобаны іске асыру орны (облыс, қала) Жұмыс орындарының саны

5. Банк шоттары туралы ақпарат Банк деректемелері (барлық қызмет көрсететін банктердегі ағымдағы жəне жинақ шоттарын көрсету): ___________________________________________________________________________________ _________________________________ ___________________________________________________________________________________ _________________________________ _______________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ _________________________________ 6. Кредит тарихы Кəсіпкердің жұмыс істеу барысында пайдаланылған, бүгінгі таңда өтелген сияқты өтелмеген барлық банктік несиелер көрсетіледі. Кредитор

Сомасы

1. 2.

Берілген күні

Сыйақыны өтеу шарттары

Негізгі борышты өтеу шарттары

БҚШ/ҚЛШ бойынша Нақты өтеу күні өтеу мерзімі

7. Басқа мемлекеттік бағдарламаларға қатысу жəне кəсіпкерге қатысты қолданылатын мемлекеттік қолдау шаралары туралы ақпарат № 1 2

Мемлекеттік бағдарламаның атауы/ Мемлекеттік даму институтының атауы мемлекеттік қолдау шаралары

Қосымша ақпарат

8. Кепілдіктер жəне келісімдер Кəсіпкер жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісіне мыналарға өтінім білдіреді жəне кепілдік береді: 1. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісіне осы өтінішпен бірлесіп немесе Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісінің сұрау салуы бойынша берілген (табыс етілген) немесе берілетін барлық деректер, ақпарат пен құжаттама дəйекті болып табылады жəне төменде көрсетілген күнге шындыққа толығымен сəйкес келеді, көрсетілген деректер өзгерген жағдайда жергілікті деңгейде Бағдарлама үйлестірушісін дереу хабар етуге міндеттенемін. 2. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісінің бірінші талабы бойынша осы өтінішті қарау шеңберінде талап етілген кез келген ақпаратты жəне банктік жəне коммерциялық құпияны қамтитын құжаттарды беруге жəне ашуға міндеттенеді. 3. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісі көрсетілген растаулар мен кепілдіктердің шынайылығын тексеруге міндетті емес. 4. Кəсіпкер жалған, толық емес жəне/немесе дəйексіз мəліметтер бергені үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жауапкершілік туралы ескертілді. 5. Кəсіпкердің жарғылық құзыреті осы өтінішке қол қоятын тұлғаға осы өтінішті беруге мүмкіндік беретінін кəсіпкер растайды. 6. Көрсетілген деректер мен ақпараттың дəйексіздігі анықталған жағдайда осы өтініш көрсетілген деректердің дəйексіздігін растайтын мəліметтер анықталған кез келген кезеңде жойылуы мүмкін екендігімен келісемін, бұл ретте жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісі жою себептерін хабарламауға құқылы. Кəсіпкер осымен жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісіне: 1. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісі осы өтініште көрсетілген мəліметтерді, ақпаратты жəне кəсіпкер берген құжаттарды тексеру жəне қарау мақсатында мүдделі үшінші тұлғаларға беруге құқылы. 2. Осы өтініште қамтылған барлық мəліметтер, сондай-ақ жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісі талап еткен барлық құжаттар бағдарлама шеңберінде субсидиялау үшін ғана берілді. 3. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісі кəсіпкердің өзі туралы хабарлайтын ақпаратты тексеру құқығын өзіне қалдырады, кəсіпкер берген құжаттар мен өтініштердің түпнұсқасы егер тіпті субсидиялау берілмесе де, жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісінде сақталатын болады. 4. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісінің осы өтінішті қарауға қабылдауы, сондайақ кəсіпкердің ықтимал шығыстары (субсидиялауды алу үшін қажет құжаттарды ресімдеуге жəне т.б.) жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісінің субсидиялауды ұсыну немесе кəсіпкер шеккен шығынның орнын толтыру міндеттемесі болып табылмайды. 5. Субсидиялау туралы мəселені қарау тəртібімен танысқанымды жəне келісетінімді растаймын, кейіннен жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісіне талап-тілектерім жоқ. __________________________________________________________ 9. Қосымшалар (Субсидиялау қағидаларында көзделген құжаттар) ___________________ (Т.А.Ə.) (қолы) Күні Ынтымақтастық туралы үлгі келісімге 2-қосымша (Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі толтырады) _________________ жөніндегі өңірлік үйлестіру кеңесінің қарауы үшін кəсіпкер ЖОБАЛАРЫНЫҢ ТІЗІМІ №

Кəсіпкердің атауы

Жобаның (сипаттама) 3

атауы

Заңды мекенжайы Жобаны іске асыру орны 4 5

Жиыны:

(Жалғасы 20-бетте).

Өнімдер мен қызметтер түрлері 6

www.egemen.kz

(Жалғасы. Басы 18-19-беттерде). Жобаны іске асыру кезеңі

Қаржыландыру сомасы, теңге

Жұмыс орындарының саны факт

жоспар

Басқа да мемлекеттік бағдарламаларға ЖДБҮ қатысу Өтінім беру күні МДИ МБ/МҚШ атауы атауы 11 12 13

Өндірілген өнімнің жалпы көлемінен өнім экспортының көлемі өткен жылғы жалпы сомасы 14

айналымның өткен жылғы экспорт шарттары бойынша тауар жіберу сомасы 15

Банктің/лизингтік компанияның атауы

% 16

Қосымшалар: (Өтінім жəне Кəсіпкердің ЖДБҮ ұсынған 1). 2).

құжаттар пакеті)

Қысқартулар мен анықтамалар Жеке кəсіпкерлік субъектісі Мемлекеттік даму институттары Мемлекеттік бағдарлама Мемлекеттік қолдау шаралары Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі

ЖКС МДИ МБ МҚШ ЖДБҮ

Лауазымды тұлға

ТАƏ __________________ қолы, мөр ТАƏ ___________________ қолы

Жауапты қызметкер

Ынтымақтастық туралы үлгі келісімге 3-қосымша ________________________ бойынша өңірлік үйлестіру кеңесі отырысының № ______ хаттамасы Өткізілген орны Өткізілген күні Кеңес төрағасы Кеңес мүшелерінің қатысқаны Кеңес мүшелерінің қатыспағаны Шақырылғандар Кеңес хатшысы

№

Мəселелер атауы

1 2 …

Кеңес қарады № 1

1-мəселенің атауы

Кеңес шешті 1. Мыналарға: - іске асырылатын жобалардың Бағдарламаның өлшемдеріне сəйкестігіне; - жеке кəсіпкерлік субъектілері жобаларының төмендегі тізіміне байланысты субсидиялау нысанында мемлекеттік қолдау нысандарын қолдану мүмкіндігі мақұлдансын: Кəсіпкер 2

Кредит/лизинг сомасы 7

% 12

Атауы

Жоба 3

Кредит/лизинг валютасы 8

Тиімді сыйақы ставкасы 13

Банк/лизингтік компания 4

Кредит/лизинг мерзімі 9

Сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігі 14

№ 5

БҚШ/ҚЛШ

Мақсатты жұмсалуы

Жобаның атауы (сипаттамасы) 11

Сыйақы ставкасының субсидияланбайтын бөлігі 15

күні 6

Субсидиялау мерзімі 16

Ескерту 17

2. Субсидиялау шарттарын жасасу үшін Банктерге/лизингтік компанияларға жобалардың мақұлданған тізімі жіберілсін. 3. «Даму» кəсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ-қа мақұлданған жобалардың тізімі жіберілсін. 4. Мынадай себептер бойынша бас тартылсын: - ______________________________________________________________; Кеңес мүшелерінің қолдары № 1 2 3 4 5

қаржы агентіне жергілікті бюджетке бағытталған нысаналы трансферт қаражаты есебінен олардың арасында жасалатын субсидиялау туралы шарттың негізінде Қағидаларға 2-қосымшаға сəйкес аударады. 3. Бағдарлама шеңберінде субсидиялау бөлінген жəне қаржы жылының қорытындылары бойынша қаржы агенті пайдаланбаған қаражат кезекті қаржы жылы жобаларды субсидиялауға, оның ішінде кезекті қаржы жылы мақұлданған жобаларға пайдаланылуы мүмкін. 4. Субсидиялау жөніндегі қаржы агентінің қызметтеріне жұмыс органы республикалық бюджет қаражаты есебінен төлейді. 5. Кредиттер/лизинг бойынша сыйақы ставкасының бөлігін субсидиялау түрінде кəсіпкерлерге мемлекеттік қолдау көрсету шарттары, тетігі жəне тəртібі қағидалармен жəне келісіммен реттеледі. 2. Субсидиялау қаражатын аудару тетігі 6. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі сыйақы ставкасын субсидиялау үшін көзделген қаражат түскен сəттен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде қаржы агентіне тиісті қаржы жылында Бағдарламаны іске асыруға бөлінген соманың 30 % мөлшеріндегі қаражатты қаржы агенті көрсеткен шотқа аударуды жүзеге асырады. Одан кейінгі төлемдер қаржы агентінің өтінімдеріне сəйкес жүзеге асырылатын болады. 7. Қаржы агенті жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісінен алған қаражат есебінен олар, банктер/лизингтік компаниялар жəне кəсіпкерлер арасында жасалатын СШ негізінде кəсіпкерлердің кредиттері/лизингі бойынша сыйақы ставкасының бір бөлігін субсидиялауды жүзеге асырады. 8. Бағдарламаның жергілікті деңгейдегі үйлестірушісі мен қаржы агентінің арасында есептелген қаражат пен субсидиялау көлемі бойынша салыстырып актілеріне тоқсан сайын қол қойылады. 9. Қаржы агенті жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі есептеген субсидиялау үшін қаражатты толық пайдаланбаған жағдайда қаржы агенті пайдаланылмаған қаражатты _____________ жылға дейін қайтарады. 3. Тараптардың құқықтары мен міндеттері: 10. Қаржы агенті: 1) осы шартта белгіленген міндеттемелердің орындалу мерзімдерінің сақталуын бақылауды жəне олардың уақтылы орындалуын талап етуді жүзеге асыруға; 2) жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісінің осы шарт бойынша ақша қаражатының уақтылы аударылуын бақылауға жəне оны талап етуге; 3) келісімде көзделген жағдайларда субсидиялар төлеуді тоқтата тұруға құқылы. 11. Қаржы агенті: 1) субсидиялар сомасын банкте/банкте –төлем агентінде ашылған арнайы ағымдағы шотқа аударуға; 2) келісімде көзделген мониторинг жүргізуге міндеттенеді. 12. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі кəсіпкерлерге субсидиялардың төленуін бақылауды жүзеге асыруға құқылы. 13. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі қаржы агентіне субсидиялау үшін қаражат аударуға міндеттенеді. 4. Тараптардың жауапкершілігі 14. Осы шарттағы Тараптардың əрқайсысы Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сəйкес осы шарттан туындайтын міндеттемелердің орындалмағаны жəне /немесе тиісінше орындамағаны үшін жауапты болады.

Күн тəртібі

р/с № 1

30 қаңтар 2013 жыл

Кеңес мүшесінің ТАƏ жəне мəртебесі Кеңес төрағасы Кеңес төрағасының орынбасары Кеңес мүшесі Кеңес мүшесі Кеңес мүшесі

«Иə»

«Қарсы»

Түсіндірмелер

Кеңес қарады: № 1

2-мəселенің атауы

5. Еңсерілмес күш мəн-жайлары 15. Еңсерілмес күш мəн-жайлары - Тараптардың кез келгенінің шарт бойынша міндеттемелерін толық немесе ішінара орындауы мүмкін болмайтын (мыналарды қамтитын, бірақ бұлармен шектелмейтін: су тасқыны, жер сілкінісі, жарылыстар, дауылдар, індеттер, эпизоотиялар, апатты өрттер, ереуілдер, соғыс, көтерілістер, мемлекеттік органдардың ресми актілері) мəн-жайлары. Бұл ретте, еңсерілмес күш мəн-жайларының сипаты, əрекет ету кезеңі, басталу фактісі уəкілетті мемлекеттік органдардың тиісті құжаттарымен расталуы тиіс. 16. Тараптар шарт бойынша өздерінің міндеттемелерін орындамағаны не тиісінше орындамағаны үшін, егер орындаудың мүмкін болмауы еңсерілмес күш мəн-жайларының салдары болып табылса, жауапкершіліктен босатылады. 17. Еңсерілмес күш мəн-жайлары басталған кезде ол үшін шарт бойынша өзі міндеттемелерін орындау мүмкін болмауы туындаған Тарап мұндай жағдайлар туралы басқа Тараптарды басталған сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде уақтылы хабардар етуі тиіс. 18. Уақытылы хабардар ету болмаған кезде Тарап хабардар етпеу немесе уақытылы хабардар етпеуден келтірілген залалды басқа Тарапқа өтеуге міндетті. 19. Еңсерілмес күш мəн-жайларының басталуы олардың əрекет ету кезеңіне шарттың орындалу мерзімін ұлғайтуға əкеледі. 20. Егер мұндай мəн-жайлар 2 (екі) айдан астам жалғасатын болса, оны Тараптардың əрқайсысы шарт бойынша міндеттемелерді одан əрі орындаудан бас тартуға құқылы. 6. Дауларды шешу 21. Шартқа байланысты немесе одан туындайтын барлық даулар мен келіспеушіліктер Тараптар арасында келіссөздер жолымен шешіледі. Реттелмеген даулар Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес сот тəртібімен шешіледі. 22. Осы шарт Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сəйкес түсіндіріледі жəне реттеледі. 7. Шарт талаптарынын өзгеруі 23. Шарт ережелері өзгеруі жəне/немесе толықтырылуы мүмкін. Тараптардың келісімі бойынша жазбаша нысанда жасалған, Тараптардың уəкілетті өкілдері қол қойған жəне фирмалық мөрмен бекітілген өзгерістер мен толықтырулар ғана, шартта көзделген жағдайларды қоспағанда, Тараптар үшін нақты жəне міндетті болып танылады. 8. Қорытынды ережелер 24. Тараптардың құқықтық мəртебесі өзгерген жағдайда шарт бойынша жəне шартты орындау үшін барлық құқықтар мен міндеттер, оның ішінде туындаған даулар мен келіспеушіліктерді реттеумен байланысты туындаған құқықтар мен міндеттер тараптардың кұқықтық мирасқорларына өтеді. 25. Осы шарт осы шарттың құрамдас бөлігі болып табылатын қосымшаларымен бірге осы шарттың нысанасына байланысты тараптардың өзара толық түсіністіктерін білдіреді жəне олардың арасында шарттың нысанасына қатысты болған алдыңғы жазбаша немесе ауызша келісімдер мен уағдаластықтардың барлығының орнын алмастырады. 26. Осы шарт олардың əрқайсысы заңды күші тең, Тараптардың əрқайсысы үшін мемлекеттік жəне орыс тілдеріндегі сəйкестендірілген даналары _______ (___) данадан мемлекеттік жəне орыс тілдерінде жасалды. Шарттың мемлекеттік жəне орыс тілдеріндегі мəтіндерін əртүрлі оқулар туындаған жағдайда шарттың орыс тіліндегі нұсқасы басым мағынаға ие болады. 27. Осы шарт барлық Тараптар қол қойған күннен бастап күшіне енеді жəне Тараптар шарт бойынша өз міндеттемелерін толық орындағанға дейін қолданыста болады. 28. Осы шартта көзделмеген өзге жағдайлардың бəрінде Тараптар Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасын басшылыққа алады. 9. Тараптардың мекенжайлары, банк деректемелері мен қолдары

Кеңес шешті: 1. 2. 3. Кеңес мүшелерінің қолдары: № 1 2 3 4 5

Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі

«Иə»

«Қарсы»

___________қ.

Егер кеңес мүшесі «Қарсы» дауыс берсе, түсіндірмелер бағанында қабылданған шешімнің себебі көрсетілуге тиіс. Ынтымақтастық туралы үлгілік келісімге 4-қосымша ____________ бастап ____________ қоса алғандағы кезеңде банктен/лизингтік компаниядан алынған субсидиялау туралы есеп Банктің атауы Кəсіпкер дің айналым орны 1 2 редит/Лизинг (транш) бойынша сыйақы ставкасы 7

Кəсіпкер дің атауы 3

ҚШ/ҚЛШ (транш) нөмірі 4

Субсидия-лау шартының нөмірі

Субсидия лау шартының күні

ҚЛШ (транш) күні 5

Кредит/Лизинг (транш) сомасы 6

Қаржы агенті кезең үшін аударған субсидия сомасы 10

Кезең үшін есептен шығарылған субсидия сомасы 11

Ынтымақтастық туралы үлгі келісімге 5-қосымша Бағдарламаның үйлестірушісіне ____________ бастап ____________ қоса алғандағы кезеңдегі субсидиялау туралы есеп Банктің атауы Кəсіпкер дің айналым орны 1 2 редит/Лизинг (транш) бойынша сыйақы ставкасы 7

Кəсіпкер дің атауы 3

ҚШ/ҚЛШ (транш) нөмірі 4

Субсидия-лау шартының нөмірі

Субсидия лау шартының күні

ҚЛШ (транш) күні 5

Кредит/Лизинг (транш) сомасы 6

Қаржы агенті кезең үшін аударған субсидия сомасы 10

Кезең үшін есептен шығарылған субсидия сомасы 11

лизингтік компанияның қаржы лизингі шарттары бойынша субсидияларды аударуға жəне есептен шығаруға арналған қаржы агентімен келісілуі жəне лизингтік компаниясының арнайы ағымдағы шотын жүргізу функциясын жүзеге асыруы тиіс лизингтік компанияның уəкілетті банкі;

Субсидиялау шарты (СШ)

қаржы агентінің, банк/лизингтік компанияның жəне кəсіпкердің арасында жасалатын үшжақты жазбаша келісім, оның шарттары бойынша қаржы агенті кəсіпкердің банкпен/лизингтік компаниямен жасасқан қаржы лизингі шарты бойынша сыйақы ставкасын ішінара субсидиялайды; ынтымақтастық туралы келісім жасасқан лизингтік компания; «жалғыз терезе» қағидаты бойынша облыстар əкімдерінің шешімімен айқындалатын жергілікті жерде Бағдарламаны іске асыруға жауапты жергілікті атқарушы органның құрылымдық бөлімшесі; кəсіпкерге банктік қарыз шарты негізінде жедел, ақылы, қайтарымды, қамтамасыз ету жəне нысаналы пайдалану шарттарында банк ұсынатын ақша қаражаты сомасы; Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес тіркелген жəне Бағдарламаға 1-қосымшада көрсетілген Қазақстан Республикасының моноқалалары тізбесіне сəйкес əлеуеті төмен жəне орташа моноқалаларда өз қызметін жүзеге асыратын жеке кəсіпкерлік субъектісі;

Лизингтік компания Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі Кредит Кəсіпкер Бағдарлама

Жұмыс органы Субсидиялау

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 24 мамырдағы № 683 қаулысымен бекітілген Моноқалаларды дамытудың 2012 – 2020 жылдарға арналған бағдарламасы; «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі; кəсіпкердің банкке/лизингтік компанияға кредиттер/лизинг бойынша сыйақы ретінде алдағы уақытта кəсіпкердің операциялық қызметіне жататын белгілі бір шарттарды орындауға айырбасқа төлейтін шығыстарын ішінара өтеу үшін пайдаланылатын кəсіпкерді мемлекеттік қаржылық қолдау нысаны;

Субсидиялар

өтеусіз жəне қайтарымсыз негізде қаржы агенті субсидиялау шарттарының негізінде кəсіпкерлерді субсидиялау шеңберінде банкке/ лизингтік компанияларға төлейтін кезеңді төлемдер;

Қаржы агенті

«Даму» кəсіпкерлікті дамыту қоры» акционерлік қоғамы; лизингті беруші сатушыдан меншікке сатып алынған жəне лизинг шартымен негізделген лизинг нысанын белгілі бір ақыға жəне белгілі бір шарттарда кəсіпкерлік мақсаттар үшін кем дегенде үш жыл мерзімге уақытша иелену жəне пайдалану үшін лизингті алушыға беруге міндеттенетін инвестициялық қызмет түрі;

Қаржы лизингі (бұдан əрі – лизинг)

Түсіндірмелер

Кеңес хатшысы______________________ Т.А.Ə.

1. Шарттың нысанасы 1. Жұмыс органы республикалық бюджетте көзделген қаражат шеңбетінде моноқалалар бөлінісінде өңір үшін қаржыландыру лимитін айқындайды жəне нысаналы трансферт түрінде жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісіне қаражат бөледі. 2. Субсидиялау үшін көзделген қаражатты жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі

Қаржы агенті

20___ ж. «___» __________

Бұдан əрі «Қаржы агенті» деп аталатын ___________________________ негізінде əрекет ететін _________ тұлғасында «Даму» кəсіпкерлікті дамыту қоры» акционерлік қоғамы, бір тараптан жəне бұдан əрі «Банк/лизингтік компания» деп аталатын _____________________________ негізінде əрекет ететін _________ тұлғасында «Банк/лизингтік компания» акционерлік қоғамы жəне бұдан əрі «Кəсіпкер» деп аталатын _____________________________ негізінде əрекет ететін _________ тұлғасында екінші тараптан, бірлесіп «Тараптар», ал жеке-жеке Тарап деп аталатындар немесе жоғарыда көрсетілгендей, төмендегілер туралы Субсидиялаудың осы шартын (бұдан əрі – шарт) жасасты. 1. Жалпы ережелер Осы шартты жасасу үшін мыналар негіз болып табылады: 1) ___________________________________ арасында жасалған 20____жылғы ________ № ______ өз қызметін моноқалаларда жүзеге асыратын жеке кəсіпкерлік субъектілеріне ұсынылатын банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы ставкасына субсидиялау қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар); 2) ___________________________________ арасында жасалған 20____жылғы ________ № ______ өз қызметін моноқалаларда жүзеге асыратын жеке кəсіпкерлік субъектілеріне ұсынылатын банктердің/лизингтік компаниялардың кредиттері/лизингтік мəмілелері бойынша сыйақы ставкаларын субсидиялау шеңберіндегі ынтымақтастық туралы келісім (бұдан əрі – Келісім); 3) _______________бойынша Өңірлік үйлестіру кеңесі отырысының 20___ жылғы ___________№ ____ хаттамасы. 2. Терминдер мен анықтамалар Банк

Ынтымақтастық туралы келісім жасасқан екінші деңгейдегі банк. Лизингтік компанияның қаржы лизингі шарттары бойынша субсидияларды аударуға жəне есептен шығаруға арналған қаржы агентімен келісілуі жəне лизингтік компаниясының арнайы ағымдағы шотын жүргізу функциясын жүзеге асыруы тиіс лизингтік компанияның уəкілетті банкі. Субсидиялау шарты қаржы агентінің, банк/лизингтік компанияның жəне кəсіпкердің арасында жасалатын жазбаша келісім, оның шарттары бойынша қаржы агенті кəсіпкердің банкпен/ лизингтік компаниямен жасасқан қаржы лизингі шарты бойынша сыйақы ставкасын ішінара субсидиялайды. кəсіпкер, банк арасында жасалған жазбаша келісім, оның Банктік қарыз шарты шарттары бойынша банк кəсіпкерге кредит ұсынады. Кредит желісін ашу туралы келісім де банктік қарыз шартына жатады. Қаржы лизингі шарты кəсіпкер, банк/лизингтік компания арасында жасалған жазбаша келісім, оның шарттары бойынша банк/лизингтік компания кəсіпкерге лизинг ұсынады. Лизингтік компания келісім жасасқан лизингтік компания. азаматтық құқықтар мен міндеттерді орнатуға, өзгертуге жəне Лизингтік мəмілелер тоқтатуға бағытталған лизингке қатысушылардың келісілген іс-қимылдарының жиынтығы. Кредит кəсіпкерге банктік қарыз шарты негізінде жедел, ақылы, қайтарымды, қамтамасыз ету жəне нысаналы пайдалану шарттарында банк ұсынатын ақша қаражаты сомасы. Бағдарламаның үйлестірушісі кəсіпкерлер үшін «жалғыз терезе» қағидаты бойынша облыстар əкімдерінің шешімімен айқындалатың жергілікті жерде Бағдарламаның іске асырылуына жауапты жергілікті атқарушы органның құрылымдық бөлімшесі. Бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 24 мамырдағы № 683 қаулысымен бекітілген Моноқалаларды дамытудың 2012 – 2020 жылдарға арналған бағдарламасы. кəсіпкердің кіріс алуға бағытталған жəне Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін Жоба бастамашылық қызмет ретінде жүзеге асыратын бизнестің əр түрлі бағыттарындағы іс-қимылдар мен іс-шаралардың жиынтығы. Өңірлік үйлестіру кеңесі (бұдан əрі жергілікті атқарушы органдар, банктер/лизингтік – ӨҮК) компаниялар, бизнес-қоғамдастықтар өкілдерінің жəне тəуелсіз сарапшылардың қатысуымен облыстар, Астана жəне Алматы қалаларының əкімдері басқаратын консультативтіккеңесші орган. Субсидиялау кəсіпкердің банкке/лизингтік компанияларға кредиттер/лизинг бойынша сыйақы ретінде алдағы уақытта кəсіпкердің операциялық қызметіне жататын белгілі бір шарттарды орындауға айырбасқа төлейтін шығыстарын ішінара өтеу үшін пайдаланылатын кəсіпкерді мемлекеттік қаржылық қолдау нысаны. Субсидиялар өтеусіз жəне қайтарымсыз негізде қаржы агенті субсидиялау шарттарының негізінде кəсіпкерлерді субсидиялау шеңберінде банкке/лизингтік компанияларға төлейтін кезеңді төлемдер; Қаржы агенті «Даму» кəсіпкерлікті дамыту қоры» акционерлік қоғамы; лизингті беруші сатушыдан меншікке сатып алынған жəне Қаржы лизингі (бұдан əрі – лизинг) лизинг шартымен негізделген лизинг нысанын белгілі бір ақыға жəне белгілі бір шарттарда кəсіпкерлік мақсаттар үшін кем дегенде үш жыл мерзімге уақытша иелену жəне пайдалану үшін лизингті алушыға беруге міндеттенетін инвестициялық қызмет түрі. Банк – Төлем агенті

3. Шарттың нысанасы 1. Осы шарттың талаптары бойынша қаржы агенті мынадай жағдайларда ______________ (банк/ лизингтік компанияның атауы) алынған кредит/лизинг бойынша кəсіпкердің сыйақы ставкасының бір бөлігіне субсидиялауды жүзеге асырады: Банктік қарыз шарты/қаржылық лизинг шарты Мақсатты жұмсалуы Осы шарттың жасалған күніндегі кредит/лизинг сомасы Сыйақы ставкасы Кредит/лизинг мерзімі

___ж. ___________ № ____

2. Субсидиялау Қағидаларға сəйкес мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі. 3. Осы шартты жасасқаннан кейін банк/лизингтік компания осы шарттың барлық қолданылу мерзіміне кəсіпкердің кредиті/лизингі бойынша сыйақы ставкасын ұлғайтпауға міндеттенеді. 4. Осы шартты жасасқаннан кейін банк/лизингтік компания қаржы агентіне мынадай құжаттарды ұсынады: 1) кəсіпкермен жасалған өтеу кестесімен қоса берілген банктік қарыз шарты/қаржылық лизинг шартының көшірмесі (лауазымды тұлғаның қолымен жəне лизингтік компанияның/банк мөрімен расталған көшірмесі); 2) субсидиялау шартының түпнұсқасы. 4. Субсидияларды беру шарттары 1. Кредит/лизинг бойынша сыйақының ________ мөлшеріндегі бір бөлігі субсидиялауға жатқызылады, бұл ретте ______ мөлшеріндегі сыйақы ставкасының бір бөлігін кəсіпкер төлейді, ал сыйақы ставкасының________ мөлшеріндегі қалған бөлігін осы шартқа 1-қосымшаға сəйкес қаржы агенті төлейді.

2. Банктің/лизингтік компанияның есебіне жазылған жəне мерзімі өткен несие берешегі бойынша кəсіпкер төлемеген сыйақы субсидиялауға жатқызылмайды. 3. Субсидиялау мерзімін есептеу __________________ ж. басталады. 4. Барлық операциялар ұлттық валюта – теңгемен жүргізіледі. 5. Кредитті/лизингті уақтылы жəне толық қайтару жəне оның субсидияланбайтын сыйақы ставкасының бір бөлігін өтеу бойынша міндеттемелерді тиісінше атқармағаны үшін кəсіпкер банк/ лизингтік компания алдында барлық жауапкершілікті Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына жəне банктік қарыз шартына/қаржылық лизинг шартына сəйкес мойнына алады. Бұл ретте осындай жауапкершілік қандай да бір жағдай болсын қаржы агентіне жүктелуі мүмкін емес. 5. Шарт бойынша Субсидиялау тəртібі 1. Субсидиялау үшін көзделген қаражатты аударуды қаржы агенті банк/төлем агенті банкіндегі ағымдағы шотқа тоқсан сайын осы шартқа төлем кестесін ескере отырып, аванстық төлемдермен жүзеге асырады. 2. Субсидиялау мерзімі кəсіпкердің, банктің/лизингтік компанияның осы шартқа қол қойған сəтінен басталады. Сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігін төлеу күнін кəсіпкер, банк/ лизингтік компания дербес айқындайды. Егер лизинг бойынша сыйақыны есепке жазу кəсіпкер, банк/ лизингтік компания субсидиялау шартына қол қойған күннен кейін басталған жағдайда, субсидиялау кезеңіне кəсіпкер, банк/лизингтік компания субсидиялау шартына қол қойған күн қосылмайды. Субсидиялау кезеңі банк/лизингтік компания жəне кəсіпкер субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап басталады. 3. Кəсіпкер банкке/лизингтік компанияға банктік қарыз шартына/ қаржылық лизинг шартына сəйкес өтеу кестесі бойынша сыйақының субсидияланбайтын бөлігіне сыйақы төлеуді жүргізеді. 4. Кəсіпкердің сыйақы ставкасының субсидияланбайтын бөлігіне толық төлем жүргізу фактісі бойынша банк/төлем агенті банкі қаржы агентінің ағымдағы шотынан кəсіпкердің кредиті/төлем агенті банкі бойынша сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігін өтеу шотына ақшаны есептен шығаруды жүзеге асырады. 5. Кəсіпкер кредит/лизинг бойынша, оның ішінде сыйақы ставкасының субсидияланбайтын бөлігін өтеу бойынша төлемді уақтылы өтемеген жағдайда, банк/төлем агенті банкі кəсіпкердің берешегін өтегенге дейін сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігін өтеу үшін қаржы агентінің ағымдағы шотынан қаражатты есептен шығаруды жүргізбейді жəне бұл туралы 2 (екі) жұмыс күні ішінде қаржы агентін (қаржы агенті субсидиялауды тоқтата тұру туралы шешім қабылдамаған жағдайда) хабардар етеді. 6. Субсидияларды төлеу күні қаржы агентінің субсидиялау шартына қол қойғанға дейін болған жағдайда: 1) Қаржы агентінің ағымдағы шотында/лизингтік компанияның шотында қаражат болмаған немесе жеткіліксіз болған кезде кəсіпкер төленген соманы қаржы агентінің кейіннен өтеуімен төлемді дербес жүргізеді; 2) Қаржы агентінің ағымдағы шотында/лизингтік компанияның арнаулы шотында қаражат болған жəне жеткілікті болған кезде банк/лизингтік компания осы кəсіпкердің кредиті/қаржы лизингі шарты бойынша шоттан қаражатты есептен шығаруды жүргізеді. 7. Егер банк/лизингтік компания қолданыстағы банктік қарыз шартының/қаржы лизингі шартының талаптарын өзгертсе банк/лизингтік компания тиісті хаттың негізінде Бағдарламаның үйлестірушісін хабардар етеді. Бағдарламаның үйлестірушісі жеті жұмыс күні ішінде жүргізілген қаржыландыру талаптарының өзгертулерін келіседі немесе келісуден бас тартады. 8. Тараптар осы шарттың шеңберінде егер төлем күні жұмыс емес немесе мереке күніне келген жағдайда, төлем одан кейінгі келетін жұмыс күні жүргізіледі деп келісті. 6. Субсидиялауды тоқтата тұру, тоқтату жəне қалпына келтіру негіздемелері 1. Субсидиялауды тоқтату жəне қайта калпына келтіру туралы шешімді қаржы агентінің өтінімдері (хабарламалары) негізінде ӨҮК қабылдайды. 2. Мынадай фактілер белгіленген кезде қаржы агенті кəсіпкерді субсидиялауды тоқтата тұрады, ал ӨҮК тоқтату туралы шешім қабылдайды: 1) субсидиялау жүзеге асырылатын жаңа кредитті мақсатсыз пайдалану; 2) кəсіпкердің субсидиялау жүзеге асырылатын қаржы лизингі шарты бойынша лизингтің нысанасын алмауы; жобаның жəне/немесе кəсіпкердің Бағдарламаның шарттарына сəйкес келмеуі; 3) Бағдарламаға қатысушының шоттарына тоқтату салыну жəне/немесе сотта қарауды жүргізу; 4) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда кəсіпкерден лизингтің нысанасын алдырту; 5) кəсіпкердің 3 (үш) ай бойы қатарынан банк/лизингтік компания алдындағы төлемдерін төлеу міндеттемелерін банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына төлемдері кестесіне сəйкес төлемеуі; 6) кəсіпкердің 2 (екі) немесе одан да көп рет қатарынан қаржы лизингі шартына төлемдерді өтеу кестесіне сəйкес банк/лизингтік компания алдындағы лизингтік төлемдерді енгізу міндеттемелерін орындамауы. 3. Субсидиялар төлеу тоқтатылған жағдайда осындай шешім қабылданған сəттен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде хатпен қаржы агенті банк/лизингтік компаниясын, кəсіпкерді, жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісін субсидиялауды тоқтата тұру себептерін көрсете отырып хабардар етеді. 4. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі қаржы агентінен кəсіпкерді субсидиялауды тоқтата тұру туралы хатты алғаннан кейін күн тəртібін əзірлейді жəне қалыптастырады, ӨҮК мəжілісі өтетін күнді, уақытын жəне орнын айқындайды, бұл туралы барлық мүшелерді хабардар етеді. 5. ӨҮК өткізілетін мəжіліс шеңберінде мынадай іс-əрекетті жүзеге асырады: 1) қаржы агенті ұсынған ақпаратпен бірге күн тəртібіне енгізілген мəселені қарайды; 2) субсидиялауды тоқтату немесе қайта бастау туралы шешім қабылдайды. Бұл ретте шешімде субсидиялауды тоқтату/қайта бастау үшін негіздеме көрсетіледі. 6. ӨҮК мəжілісінің хаттамасы ӨҮК мəжілісі өткен күннен бастап 2 (екі) жұмыс күні ішінде ресімделеді. 7. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі ӨҮК хаттамасы ресімделгеннен кейын 1 (бір) жұмыс күні ішінде оны қаржы агентіне, банкке/лизингтік компанияға мəлімет ретінде жібереді. 8. Субсидиялауды қайта бастау туралы шешім қабылдау кəсіпкер субсидиялауды тоқтата тұру үшін негіз болып табылатын себептерді жойған жағдайда ӨҮК шешім қабылдағанға дейін мүмкін болады. 9. Кредит/лизинг бойынша субсидиялауды қайта бастауға субсидиялаудың мынадай себептері кезінде жол беріледі: 1) жобаның жəне/немесе кəсіпкердің Бағдарламаның шарттарына жəне/немесе ӨҮК шешіміне сəйкес келмеуі; 2) Бағдарламаға қатысушының шоттарына тыйым салу жəне/немесе сот талқылауларының жүргізілуі; 3) Қазақстан Республикасының заңнамасында қарастырылған жағдайларда кəсіпкерден лизингтің нысанасын алдырту; 4) кəсіпкердің 3 (үш) ай бойы қатарынан банк алдындағы төлемдерін төлеу міндеттемелерін банктік қарыз шартына төлемдері кестесіне сəйкес төлемеуі; 5) кəсіпкердің 2 (екі) немесе одан да көп рет қатарынан қаржы лизингі шартына төлемдерді өтеу кестесіне сəйкес банк/лизингтік компания алдындағы лизингтік төлемдерді енгізу міндеттемелерін орындамауы. Кəсіпкер жаңа кредитті мақсатсыз пайдаланған кезде немесе кəсіпкер субсидиялау жүзеге асырылатын лизингтің нысанасын алмаған кезде кредит бойынша субсидиялауды қайта бастауға тыйым салынады. 10. Кəсіпкерді субсидиялауды қайта бастау туралы шешім қабылданған кезде қаржы агенті тиісті хатпен банкті/лизингтік компаниясын жəне кəсіпкерді субсидиялауды төлеуді қайта бастау туралы хабардар етеді. Сонымен бір мезгілде тоқтатылған кезеңде олар төлемеген субсидияларды төлеуді жүзеге асырады. Осы бөлімнің 2-тармағының 6) тармақшасында көрсетілген негіздер бойынша субсидиялау тоқтатылған кезде кəсіпкердің мерзімі өткен кезеңге шыққан күнінен бастап төленуі тиіс субсидияларды төлеуді жүзеге асырады. 11. Кəсіпкерді субсидиялауды тоқтату туралы шешім қабылданған кезде қаржы агенті тиісті хатпен кəсіпкерге, банкке/лизингтік компанияға шартты біржақты бұзу туралы хабарлама жібереді, онда субсидиялау шартын бұзу күнін жəне бұзу себебін көрсетеді. 12. Кəсіпкер субсидиялауды тоқтату үшін негіз болып табылатын себептерді жойған жағдайда субсидиялауды тоқтату туралы шешім қабылданғаннан кейін банк/лизингтік компания Бағдарламаның үйлестірушісіне мəселені ӨҮК-ге шығару туралы хатпен жүгінеді. Бұл ретте хатта жоба бойынша субсидиялауды тоқтату (ӨҮК хаттамасын қоса береді) жəне субсидиялауды тоқтатуға алып келген себептерді кəсіпкердің жоюы себептерін көрсетеді. 13. Бағдарламаның үйлестірушісі мен ӨҮК осы шарттың 6-бөлімінде белгіленген рəсім мен тəртіпке сəйкес іс-қимыл жасайды. Бұл ретте субсидиялауды қайта бастау туралы шешім қабылданған жағдайда субсидиялау мерзімі субсидиялау шартының бастапқы жасалған күнінен бастап үш жылдан аспауы тиіс. 14. Отырыс нəтижелері бойынша кəсіпкерді субсидиялауды қайта бастау туралы шешім келісілген жағдайда қаржы агенті тиісті хатпен банкті/лизингтік компанияны жəне кəсіпкерді субсидиялауды төлеудің қайта басталғаны туралы хабардар етеді. Бұл ретте субсидиялау тоқтатылған сəттен немесе кəсіпкердің мерзімін өткізген күнінен бастап жəне ӨҮК субсидиялауды қайта бастау туралы жаңа шешім қабылдағанға дейін кəсіпкердің субсидиялар сомасы қайтарылмайды. 15. Мынадай жағдайларда субсидиялар төлеу тоқтатылады, ал субсидиялау шарты бұзылды деп танылады: 1) кəсіпкер банктің/лизингтік компанияның алдындағы банктік қарыз шарты/қаржы лизингі шарты бойынша кредитті/лизингті толық өтесе. кəсіпкердің банкке/ лизингтік компанияға кредитті/ лизингті толық өтеген күні субсидиялауды тоқтату күні деп есептеледі; 2) субсидиялауды тоқтату туралы шешім қабылдау; 3) субсидиялау шартын бұзу туралы кəсіпкердің бастамасы бойынша. 16. Кəсіпкер кредит/лизинг бойынша негізгі борышын ішінара/толық мерзімінен бұрын өтеген жағдайда банк/лизингтік компания қаржы агентін кредит/лизинг бойынша негізгі борышын ішінара/ толық мерзімінен бұрын өтеу фактісі туралы хабардар етеді. Сонымен бір мезгілде, кəсіпкердің кредиті/лизингі бойынша негізгі борышты ішінара мерзімінен бұрын өтеген жағдайда, банк/лизингтік компания банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына қосымша келісім жасаған кезде қаржы агентіне төлемдерді өтеу кестесінің өзгерістерімен бірге субсидиялау шартына тиісті қосымша келісімді қоса бере отырып, банк/лизингтік компания банктік қарыз шартына/қаржы лизингі шартына қосымша келісімнің көшірмесін жібереді. 17. Кəсіпкердің орынсыз пайдаланылғаны анықталған кредиті бойынша банк қаржы агентіне кредитті орынсыз пайдалану фактілерін растайтын құжаттардың көшірмелері қоса берілген құжаттарды ұсынады. 7. Тараптардың құқықтары мен міндеттері 1. Қаржы агенті: 1) қаржы агентіне өтініш білдірген Кəсіпкерлерге Бағдарламаға қатысу шарттары мен тəртібі туралы консультацияны жүзеге асыруға; 2) осы шартта Тараптар үшін көзделген міндеттемелердің орындалу мерзімінің сақталуын бақылауды жүзеге асыруға жəне олардың уақтылы орындалуын талап етуге; 3) жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісінің кəсіпкердің жобалары бойынша ақша қаражатын уақтылы аударуын бақылауға жəне талап етуге; 4) осы шарттың іске асырылуына, оның ішінде банктің/лизингтік компанияның міндеттемелерді орындауы бөлігінде мониторингті жүзеге асыруға; 5) банкке/лизингтік компанияға жедел қызметіне араласпай, оның орналасқан жерінде осы шарттың іске асырылуын тексеруді жүзеге асыруға; 6) банкке/лизингтік компанияға хатпен алдын ала хабарлама жібере отырып кəсіпкер, банк/ лизингтік компания арасындағы бағдарламаның банктік қарыз шартында/қаржы лизингі шартында көзделген құқықтар шеңберінде жоба іске асырылатын жерге барып субсидиялау жүзеге асырылатын жаңа кредитті/лизингті кəсіпкердің мақсатты пайдалануына мониторингті жүзеге асыруға; 7) өзінің ресми веб-сайтында Бағдарламаның іске асырылуы туралы ақпаратты орналастыруға; 8) лизингтік компаниядан/банктен кəсіпкердің банктік қарау шарты/қаржы лизингі шарты бойынша төлемдерді төлемдер кестесіне сəйкес жүзеге асыру жөніндегі банк/лизингтік компания алдындағы міндеттемелерінің орындалу барысы туралы құжаттар мен ақпаратты сұратуға; 9) осы шартта көзделген жағдайларда субсидиялар төлеуді тоқтата тұруға құқылы. 2. Қаржы агенті: 1) банкте/төлем агентінің банкінде ашылған ағымдағы жаңа шотқа субсидиялардың сомасын аударуға; 2) осы шартта көзделген мониторингті жүргізуге; 3) ӨҮК-ге осы шартта көзделген ақпаратты беруге міндеттенеді. 3. банк/лизингтік компания: 1) өз қалауы бойынша жəне өзі тəуекелге барып, кəсіпкерлерге кредит беру мəселелері жөнінде шешімдер қабылдауға; 2) қаржы агентінен осы шарттың шеңберінде көзделген субсидияларды уақтылы аударуды талап етуге; 3) ағымдағы тоқсанда кəсіпкерлерді субсидиялауға арналған қаражаттың жеткіліксіздігі туралы қаржы агентін хабардар етуге құқылы. 4. Банк/Лизингтік компания: 1) келісімде көзделген мерзімдерде жəне нысанда есептер беруге; 2) банкке/лизингтік компаниясына кəсіпкер сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігіне қатарынан 3 (үш) ай ақы төлемеген жағдайда 5 (бес) жұмыс күні ішінде бұл туралы қаржы агентін хабардар етуі тиіс. Мұндай жағдайда субсидиялау қаржы агентіне көрсетілген мəн-жайлардың туындағаны туралы хабар келіп түскеннен бастап тоқтатылады; 3) қаржы агентін осы шарттың талаптарын орындауға ықпал ете алатын барлық мəн-жайлар туралы уақытылы хабардар етуге; 4) қаржы агентін 3 (үш) жұмыс күні ішінде банк/лизингтік компания алдындағы банктік қарыз шарты/қаржылық лизинг шарты бойынша кредитті/лизингті мерзімінен бұрын толық/ішінара өтеу фактісі туралы хабардар етуге міндетті. 5. Кəсіпкер: 1) банктік қарыз шарты/қаржылық лизинг шарты бойынша өз міндеттемелерін уақытылы əрі толық көлемде орындауға; 2) қаржы агентіне кредиттің мақсатты пайдаланылуына тексеру жүргізу құқығын ұсынуға; 3) қаржы агентінің сұрауы бойынша банктік қарыз шартын/қаржылық лизинг шартын жəне осы шартты орындаумен байланысты құжаттар мен ақпаратты ұсынуға; 4) Тараптардың алдын ала жазбаша келісімінсіз осы шарттың талаптары мен іске асырылуы туралы ақпаратты үшінші тұлғаларға бермеуге жəне ашпауға міндетті. 6. Кəсіпкер қаржы агентінен сыйақының субсидия берілетін ставкасы бөлігінде банкке/лизингтік компанияға субсидияларын төлеуді талап етуге құқылы.

етеді.

8. Шарттың қолданылу мерзімі 1. Осы шарт20__ ж. ________ бастап күшіне енеді жəне 20__ ж. _____________ дейін əрекет

2. Осы шартты осы шарттың 6-бабында көзделген жағдайларда жəне тəртіппен қаржы агенті біржақты тəртіппен бұзуы мүмкін. 9. Жауапкершілік Осы шарт бойынша тараптар осы шартқа жəне Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес

осы шарттан туындайтын міндеттемелердің орындалмағаны жəне/немесе тиісінше орындалмағаны үшін жауапты болады. 10. Форс-мажор 1. Тараптар егер форс-мажорлық мəн-жайлардың салдары орындамау мүмкіндігі болса, осы шарт бойынша өздерінің міндеттерін орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін жауапкершіліктен босатылады. 2. Форс-мажорлық мəн-жайлар туындаған кезде ол үшін осы шарт бойынша өзінің міндеттемелерін орындау мүмкін емес жағдайлар туындаған Тарап дер кезінде ол туындаған сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде басқа Тарапты осындай мəн-жайлар туралы хабардар етуі тиіс.Бұл ретте форс-мажорлық жағдайлардың сипаты, əрекет ету кезеңі, туындау фактісі уəкілетті мемлекеттік органдардың тиісті құжаттарымен расталуы тиіс. 3. Уақтылы хабардар ету болмаған жағдайда, Тарап басқа Тарапқа хабарламағаннан немесе уақтылы хабарламағаннан келген зиянды өтеуге міндетті. 4. Форс-мажорлық мəн-жайлар туындауы олардың əрекет ету кезеңінде осы Шарттың орындау мерзімін ұлғайтуды туындатады. 5. Егер осындай мəн-жайлар қатарынан үш айдан астам жалғасатын болса, онда Тараптардың кез келгені осы шарт бойынша міндеттемелерді одан əрі орындаудан бас тартуға құқылы. 11. Дауларды шешу 1. Осы шартты орындаумен байланысты туындаған қандай да болмасын дау болған жағдайда Тараптардың кез келгені келіссөздер жолымен барлық дауларды реттеу үшін күш жұмсайды. 2. Егер туындаған дауды келіссөздер жолымен шешу мүмкін болмаса, осы дау жəне оған қатысты өзге де мəселелер Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес шешіледі жəне реттеледі. 12. Хат-хабарлармен алмасу 1.Тараптардың осы шарт шеңберінде бір-біріне жолдаған кез келген хат-хабары жазбаша түрде ұсынылады жəне осы шартқа сəйкес қараудың ерекше тəртібі көзделген хат-хабарларды қоспағанда, Тараптардың тапсыру туралы белгісі бар хат-хабарды алған сəттен бастап 10 (он) күнтізбелік күн ішінде қаралатын болады. 2. Хат-хабар ол тиісінше ресімделген жағдайда (хат-хабар ол бланкте ұсынылған немесе мөрмен бекітілген, басшы қол қойған жəне тіркелген нөмірі, күні болғанда, тиісінше ресімделген деп саналады), жеке өзіне тапсырылған, пошта бойынша (хабарламасы бар тапсырысты хатпен) немесе қатысушы Тараптың мекенжайы бойынша курьерлік байланыспен жеткізілген жағдайда тиісінше ұсынылған немесе жолданған деп саналады. 3. Осы шарттың қолданылу ету барысында Тараптардың жауапты тұлғалары факсимильді байланыс жəне/немесе электрондық пошта арқылы ақпараттық сипаттағы хат-хабарларды басқа Тарапқа жіберуді жүзеге асыруы мүмкін. 4. Бұл ретте жіберуші Тарап басқа Тарапқа хат-хабардың жіберілгенін растауға міндетті. Қабылдаушы тараптың қабылдау туралы белгісімен немесе жөнелтудің табысты аяқталғаны туралы факсимильді аппараттың көшірмесі болған жағдайда барлық хат-хабардың мəтінін қоса беру жолымен факспен жөнелту кезінде растау тиісті түрде жүзеге асырылған деп саналады. 13. Құпиялылық 1. Осымен Тараптар осы Шарттың талаптарына қатысты ақпарат, банктік құпия, сондай-ақ олар осы шартты жасау жəне орындау барысында алған қаржылық, коммерциялық жəне өзге де ақпарат құпия болып табылады жəне үшінші тұлғаларға ашуға жатқызылмайды деп келіседі. 2. Құпия ақпаратты үшінші тұлғаларға беру, жариялауы немесе Тараптың өзге де жариялауы осы шартта жəне Қазақстан Республикасының заңнамасында тікелей көзделген жағдайларда болуы мүмкін. 3. Тараптар осы шарттың болуы мен талаптарының кұпиялығын сақтау үшін барлық қажетті, оның ішінде құқықтық сипаттағы шараларды қабылдайды. Тараптардың лауазымды тұлғалары мен қызметкерлеріне осы шартты іске асыру барысында алған мəліметтерді үшінші тұлғаларға жария етуге не беруге тыйым салынады. 4. Тараптардың кез келгені осы шартты талаптарын бұза отырып, кұпия ақпаратты жария ету не тарату жағдайында кінəлі Тарап, осындай ақпаратты жария ету салдарынан басқа Тарапқа келуі мүмкін болатын зиянын өтей отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жауапкершілікті көтереді. 14. Мəлімдемелер, кепілдіктер жəне келісімдер 1. Кəсіпкер қаржы агентіне мыналарды мəлімдейді жəне кепілдікке береді: 1) кəсіпкер осы шартта көрсетілген растаулар мен кепілдіктердің шынайылығын жəне жарамдылыққа сəйкес келетіндігін растайды; 2) Қаржы агенті көрсетілген растаулар мен кепілдіктердің дұрыстығын тексеруге міндетті емес. 2. Кəсіпкер мыналарды растайды жəне кепілдік береді: 1) оның бизнесіне, оның қаржылық жағдайына, активтеріне теріс əсерін тигізуі мүмкін жəне өзінің міндеттемелері бойынша жауап беруге қабілеттілігі туралы қандай да болмасын мəн-жайлар кəсіпкерге белгісіз екендігін; 2) сондай-ақ кəсіпкер кəсіпкердің жарғылық құзыреті осы шартқа қол қоятын тұлғаға осы шартты жасауға мүмкіндік беретінін растайды. 3. Кəсіпкер осы шартты жасау сəтінде осы шарттың бұзылуына, оның жарамсыз деп танылуына себеп болуы мүмкін негіздердің жоқ екендігін растайды. 4. Кəсіпкер барлық ақпараттың, сондай-ақ оның қаржы агентіне беретін (ұсынатын) немесе көрсетілетін барлық құжаттамалардың нақты жəне шындыққа сəйкес екендігі мəлімдейді жəне растайды. Қаржы агенті берілген немесе берілетін құжаттамалардың нақтылығы мен дəлдігін тексеруге міндетті емес. Жалған, толық емес жəне/немесе расталмаған мəліметтерді бергені үшін кəсіпкер Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жауапкершілік туралы ескертілген. 5. Кəсіпкер осы шартта қамтылған барлық талаптардың, онымен жасалған іс-қимылдың құқықтық мəнінің оған айқын əрі түсінікті екендігін мəлімдейді. 15. Қорытынды ережелер 1. Осы шартқа қол қоюмен кəсіпкер қаржы агентіне мыналарға: 1) субсидиялау жүзеге асырылатын кредит/лизинг бойынша осы шарт шеңберінде алынған ақпарат пен құжаттарды қаржы агентінің мүдделлі үшінші тұлғаларға беруге; 2) қаржы агентінің бұқаралық ақпарат құралдарында кəсіпкердің атауын, жоба іске асырылатын өңірдің атауын, кəсіпкердің жобасының атауы мен сипаттамасын, сондай-ақ саланы жариялауға келісім береді. 2. Осы шарттың ережелері өзгертілуі жəне/немесе толықтырылуы мүмкін. Осы шартта көзделген жағдайларды қоспағанда, Тараптардың жазбаша түрдегі жəне Тараптардың уəкілетті өкілдері қол қойған келісімі бойынша жасалған өзгерістер мен толықтырулар ғана Тараптар үшін рас жəне міндетті деп танылады. 3. Осы Шарт бірдей заңды күші бар мемлекеттік жəне орыс тілдерінде 6 (алты) данада, Тараптардың əрқайсысы үшін мемлекеттік жəне орыс тілдерінде бір-бірден екі данада жасалды. Осы шарттың мемлекеттік жəне орыс тілдеріндегі мəтіндері арасында əртүрлі оқулар туындаған жағдайда, Тараптар шарттың орыс тіліндегі мəтінін басшылыққа алады. 4. Осы шартта көзделмеген барлық өзге жағдайларда, Тараптар Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасын басшылыққа алады. 16. Тараптардың мекенжайлары, банктік деректемелері жəне қолдары Қаржы агенті

Банк/Лизингтік компания

Кəсіпкер

_______________ №___ Субсидиялау шартына 1- қосымша Негізгі борышты өтеу күні 1

Қаржы агенті ________________ МО

Негізгі борыш қалдығының сомасы 2

Негізгі борышты өтеу сомасы 3

Қаржы агенті төлейтін сыйақы сомасы 4

Банк/Лизингтік компания ________________ МО

Кəсіпкер төлейтін Барлығы есептелген сыйақы сомасы сыйақы сомасы 5

Кəсіпкер ________________

МО

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 15 қарашадағы №1449 қаулысымен бекітілген Бағдарлама шеңберінде жаңа өндірістерді құруға арналған мемлекеттік гранттар ұсыну қағидалары 1. Жалпы ережелер 1. Осы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 24 мамырдағы № 683 қаулысымен бекітілген Моноқалаларды дамытудың 2012 – 2020 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберінде Жаңа өндірістерді құруға арналған мемлекеттік гранттар ұсыну қағидалары (бұдан əрі - Қағидалар) «Жеке кəсіпкерлік туралы» 2006 жылғы 31 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес əзірленген жəне моноқалаларда жаңа өндірістерді құру үшін кəсіпкерлерге мемлекеттік гранттар ұсыну тəртібін айқындайды. 2. Осы Қағидаларда пайдаланылатын терминдер мен анықтамалар: 1) кəсіпкерлер - кəсіпкерлік қызметпен байланысты кредиттік тарихы жоқ шағын кəсіпкерлік субъектісі; 2) жаңа өндіріс - моноқалада тауарлар шығаруды, қызметтер көрсетуді, жұмыстар орындауды көздейтін нақты жобаны іске асыруға бағытталған кəсіпкерлердің кəсіпкерлік бастамасы; 3) моноқала - бұл өнеркəсіп өндірісінің жəне еңбекке жарамды халықтың негізгі бөлігі (20% жəне одан жоғары) бір немесе бірнеше қала құраушы кəсіпорындарда шоғырланған, əдетте, бір бейіндегі жəне шикізаттық бағыттағы (мономамандану), бұл ретте қалада өтетін барлық экономикалық жəне əлеуметтік үдерістерді айқындайтын қала; 4) мемлекеттік грант ұсыну туралы шарт - жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі, қаржы агенті жəне кəсіпкер арасында осы Қағидалардың 3-қосымшасына сəйкес нысан бойынша жасалатын, үшжақты жазбаша келісім, оның шарттары бойынша кəсіпкерге нысаналы грант ұсынылады; 5) жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісі - жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын, облыс əкімі айқындайтын, жергілікті жерлерде Бағдарламаны іске асыруға жауапты атқарушы орган (бұдан əрі – бағдарламаның үйлестірушісі); 6) уəкілетті орган - «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігі» мемлекеттік мекемесі; 7) жұмыс органы - «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі; 8) конкурстық комиссия - Бағдарлама шеңберінде іске асырылатын конкурстық негізде моноқалаларда жаңа өндірістер құруға мемлекеттік гранттар алуға жобалар іріктеу жөніндегі өңірлік үйлестіру кеңестері үшін ұсынымдар əзірлеу жөніндегі орган; 9) өңірлік үйлестіру кеңесі (бұдан былай - ӨҮК) - облыстардың, Астана жəне Алматы қалаларының əкімдері басқаратын, жергілікті атқарушы органдардың, лизингтік компаниялардың/ банктердің/Даму Банкінің, бизнес-қоғамдастықтың өкілдері жəне тəуелсіз сарапшылар қатысатын консультативтік-кеңесші орган; 10) қаржы агенті - «Даму» кəсіпкерлікті дамыту қоры» акционерлік қоғамы; 11) бизнес-жоба - кəсіпкердің сипаттау, есеп-айырысулар, болжамдар нысанында орындалған меншікті бизнес жасау (тауарлар өндіру, жұмыстар орындау, қызметтер көрсету) мүмкіндігін ашатын жоспары. 3. Кəсіпкерлерге мемлекеттік гранттар ұсыну (меншікті бизнесін құруға) Бағдарламаның «Моноқалалар халқының жұмыспен қамтылуының оңтайлы құрылымын қамтамасыз ету үшін экономиканы əртараптандыру мен шағын жəне орта бизнесті дамыту» деген екінші бағытының шеңберінде жүзеге асырылады. 4. Моноқалада жаңа өндірістер құратын кəсіпкерлерге (бұдан əрі – кəсіпкер) мемлекеттік гранттар, бөлінген мемлекеттік грантты орынсыз пайдалану жағдайларын қоспағанда, өтеусіз жəне қайтарусыз негізде бөлінеді. 5. Мемлекеттік гранттарды мемлекет кəсіпкерлер (дара кəсіпкер немесе заңды тұлғаның құрылтайшысы (құрылтайшылары) ісін жаңа бастаған кəсіпкерлерге арналған «Бизнес кеңесші» жедел курстарында қысқа мерзімді оқытудан өткеннен кейін жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісі арқылы ұсынады. 6. Мемлекеттік гранттарды ұсыну мақсаты Бағдарламаға 1-қосымшада көрсетілген Қазақстан Республикасы моноқалаларының тізбесіне сəйкес моноқалада жаңа өндірістерді іске асыруды жоспарлайтын кəсіпкерлерді қолдау болып табылады. 7. Қаржы агентінің қызметтерін жұмыс органы республикалық бюджет қаражаты есебінен төлейді. 8. Жұмыс органы республикалық бюджетте көзделген қаражат шеңберінде мемлекеттік гранттар ұсыну үшін моноқалалар бөлінісінде облыстар үшін қаржыландыру лимитін айқындайды жəне жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісіне нысаналы трансферттер түрінде қаражат бөледі. 9. Уəкілетті орган мен облыстардың əкімдері арасында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 26 ақпандағы № 220 қаулысымен бекітілген Бюджеттің атқарылуы жəне оған кассалық қызмет көрсету ережесіне 93-қосымшаға сəйкес үлгі келісім нысаны бойынша нысаналы трансферттер жөніндегі нəтижелер туралы келісім: 1) моноқалаларда кəсіпкерлік белсенділікті арттыру жəне жаңа жұмыс орындарын құру; 2) моноқалаларда жаңа өндірістерді құру; 3) халықтың еңбек ұтқырлығын ынталандыру бойынша жасалады. 2. Бағдарлама шеңберінде жаңа өндірістерді құруға арналған мемлекеттік гранттар ұсыну тəртібі Мемлекеттік гранттарды ұсыну жағдайлары 10. Қызмет түрлері шектеусіз, осы Қағидалардың 19-тармағына сəйкес конкурстық іріктеуге құжаттарды толық көлемде ұсынған кəсіпкерлер мемлекеттік гранттар ұсынуға арналған конкурстық іріктеудің қатысушылары бола алады. 11. Мыналар мемлекеттік гранттар беруге арналған конкурстық іріктеудің қатысушылары бола алмайды: 1) мұнай-газ өнеркəсібінің кəсіпкерлері; 2) қару-жарақ жəне акцизге тəуелді өнімдерді өндірушілер; 3) минералды шикізатты қайта өңдеуді жүзеге асыратын жəне Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 31 желтоқсандағы № 1514 қаулысына сəйкес мониторингке жататын ірі салық төлеушілер тібесіне енгізілген металлургия өнеркəсібінің кəсіпкерлеріне; 4) тау-кен өндіру өнеркəсібінің өндірушілері; 5) елу жəне одан көп пайыз акциялары (жарғылық капиталға қатысу үлесі) мемлекетке, ұлттық басқарушы холдингке, ұлттық холдингке, ұлттық компанияларға тікелей немесе жанама тиесілі ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер, ұлттық компаниялар құрылтайшылары болып табылатын заңды тұлғалар, сондай-ақ меншік нысандары жеке мекеме ретінде ресімделген заңды тұлғалар.

(Соңы 21-бетте).

(Соңы. Басы 18 – 20-беттерде). 12. Кəсіпкер бір бизнес-жоба бойынша мемлекеттік гранттар ұсыну мақсатында конкурстық іріктеудің қатысушысы бола алады. Бизнес-жобаның міндетті шарты кəсіпкердің ұсынылатын мемлекеттік грант көлемінің кем дегенде 20% кем емес мөлшерде оны іске асыру шығыстарын қоса қаржыландыруы болып табылады. Кəсіпкерлер мемлекеттік грант қаражатын: 1) негізгі құралдар мен материалдарды; 2) материалдық емес активтерді; 3) технологияларды; 4) франшизге құқықты сатып алуға жұмсауы тиіс. Мемлекеттік грант қаражаты жылжымайтын мүлікті, жер учаскесін сатып алуға жəне жалдау ақысын төлеу ретінде пайдаланылмайды. 13. Бір кəсіпкер үшін мемлекеттік гранттың ең жоғары сомасы 3 000 000 (үш миллион) теңгеден аса алмайды. 14. Мемлекеттік гранттар: қайта ұйымдастыру, тарату немесе банкроттық кезеңіндегі, сондай-ақ қызметі Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасымен уақытша тоқтатылған; салықтар мен мемлекеттік бюджетке басқа да міндетті төлемдер бойынша берешегі бар; қызметінің негізгі түрі жылжымайтын мүлікті жалға ұсыну болып табылатын кəсіпкерлерге берілмейді. Конкурстық комиссия қызметінің негізгі қағидаттары кəсіпкерлер үшін тең жағдайлар жасау, сондай-ақ оларға қойылатын талаптар бірлігі, ұсынылатын құжаттарды зерттеудің жан-жақтылығы мен толықтығы, қабылданатын шешімдердің объективтілігі болып табылады. 16. Конкурстық комиссия төрағадан, төраға орынбасарынан жəне Конкурстық комиссия мүшелерінен тұрады. Конкурстық комиссия құрамы атқарушы билік органдары, қоғамдық бірлестіктер, салалық сарапшылар, ғылыми-білім беру мекемелері, өңірлік бұқаралық ақпарат құралдары, қаржы агенті өкілдерінің міндетті түрде қатысуымен қалыптасады. Конкурстық комиссияның сандық құрамы 9 (тоғыз) адамнан кем болмауы тиіс. Жергілікті атқарушы органдар мен қаржы агентінің өкілдері конкурстық комиссияның төрағасы бола алмайды. Конкурстық комиссияның хатшысы конкурстық комиссия отырысын ұйымдастыруды жүзеге асырады, атап айтқанда: төрағамен келісе отырып, отырыстардың өткізілетін орнын, күні мен уақытын анықтайды, болатын отырыс туралы конкурстық комиссия мүшелеріне хабарлайды, отырыс өткізу үшін қажетті материалдарды оның мүшелерінің назарына жеткізеді. Конкурстық комиссия хатшысы оның құрамына кірмейді жəне оның шешім қабылдау үшін дауыс беру құқығы жоқ. Конкурстық комиссияның отырысы егер оған конкурстық комиссия мүшелерінің жартысынан көбі қатысқан жағдайда заңды болып есептеледі. Конкурстық комиссия шешімі отырысқа қатысып отырған конкурстық комиссия мүшелерінің жартысынан көбі дауыс берген жағдайда қабылданады. Дауыстар тең болған жағдайда конкурстық комиссия төрағасының дауысы шешуші болып табылады. 17. Бағдарламаның деңгейдегі Жергілікті үйлестірушісі конкурстық комиссияның жұмыс органы болып табылады, ол: 1) осы Қағидаларға 1-қосымшаға сəйкес облыстық өңірлік апталық баспа басылымында мемлекеттік гранттар (меншікті бизнес құруға) ұсыну үшін кəсіпкерлердің конкурстық іріктеуінің басталғандығы туралы хабарландыруды жариялауды жүзеге асырады; 2) мерзімді негізде Бағдарламаны іске асырудың барлық кезеңінде өңірлік бұқаралық ақпарат құралдары арқылы кəсіпкерлерге мемлекеттік гранттар түрінде мемлекеттік қолдау ұсыну барысының жария етілуін қамтамасыз етеді; 3) кəсіпкерлерге конкурсқа қатысу мəселелері жəне оны өткізуге қатысты мəселелер бойынша мемлекеттік гранттарды ұсыну шарттары мен тəртібі жөніндегі консультация береді; 4) кəсіпкерлерден конкурсқа қатысуға өтінімдер жəне Қағидаларға сəйкес оларға қоса берілетін құжаттарды қабылдайды; 5) конкурсты ұйымдастырады жəне өткізеді; 6) кəсіпкерлерге мемлекеттік гранттың ұсынылуы немесе мемлекеттік грантты ұсынудан бас тартылуы туралы хабарлайды. 18. Конкурсқа қатысу үшін кəсіпкер конкурстың өткізілетіні туралы хабарландыруда көрсетілген мекенжай бойынша өзі, пошта арқылы немесе өзінің уəкілетті өкілі арқылы бекітілген нысан бойынша конкурстық өтінімді ұсынады, оған басшысы немесе оның міндетін атқарушы тұлға қол қояды жəне кəсіпкер мөрімен бекітіледі. Конкурсқа қатысу үшін кəсіпкер тек ғана бір өтінім тапсыруға құқылы. Өтінімдерді қабылдау мерзімдері мен орны конкурстың өткізілетіндігі туралы хабарландыруда көрсетіледі. 19. Мемлекеттік гранттарды алуға үміткер кəсіпкерлер жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісіне жүгінеді жəне мынадай құжаттарды ұсынады: 1) осы Қағидаларға 2-қосымшаға сəйкес нысан бойынша мемлекеттік гранттарды ұсыну бойынша конкурстық іріктеуге қатысу туралы өтінім, ол Бағдарлама əкімшісінің веб-порталына орналастырылатын болады; 2) заңды тұлғаны (дара кəсіпкерді) мемлекеттік тіркеу туралы куəліктің көшірмесі; 3) салық органында есепке қою туралы куəліктің (хабарламаның) көшірмесі; 4) салықтар, алымдар мен салымдар бойынша бюджетпен есептесулер жағдайы туралы анықтама; 5) басшының қолы қойылған жəне өтініш берушінің мөрімен бекітілген, өтінімді тапсыру сəтіндегі жалдамалы жұмысшылардың орташа саны туралы анықтама; 6) бизнес-жоба; 7) кəсіпкердің «Бизнес кеңесші» жедел курстарында қысқа мерзімді оқытудан өткендігін растайтын құжаттың көшірмесі; 8) заңды тұлғалар үшін жарғының көшірмесі (болған жағдайда); 9) қызмет түріне лицензия көшірмесі (қажет болған жағдайда); 10) кəсіпкердің шотында кəсіпкердің бизнес-жобаны іске асыру шығыстарын бірлесіп қаржыландыру үшін берілген мемлекеттік грант көлемінің 20% кем емес мөлшерде ақша бар екенін растайтын кəсіпкердің банктік шотынан үзінді көшірме; 11) кəсіпкер атынан өтінімді тапсыру құқығына сенімхат, сенімді тұлға төлқұжатының көшірмесі (заңды тұлға атынан – заңды тұлға бекіткен). 20. Өтінімдерді қабылдау конкурстың өтетіні туралы хабарландыруда көрсетілген мерзімде тоқтатылады. Уақытында келіп түскен əрбір өтінімге нөмір беріліп, құжаттардың тапсырылған күні мен уақыты көрсетіле отырып, өтінімдерді қабылдау журналында тіркеледі. Əрбір өтінімде күні мен уақыты көрсетіле отырып, қабылданғандығы туралы белгі қойылады, бұдан басқа: 1) оларды қабылдау мерзімі аяқталғаннан кейін келіп түскен өтінімдер қабылданбайды; 2) конкурстық комиссия қарауына ұсынылған құжаттар қайтарылмайды. 21. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі кəсіпкерден өтінімді алғаннан кейін өтініммен бірге ұсынылатын міндетті құжаттардың толықтығын тексеруді жүзеге асырады, құжаттар пакеті толық ұсынылмаған жағдайда, Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі толықтыруға арналған жетпейтін құжаттарды көрсете отырып, кəсіпкердің ұсынылған құжаттарын қабылдаудан бас тартады. 22. Конкурс айына кемінде бір рет өткізіледі. Конкурстық өтінімдерді қарау 23. Кəсіпкер конкурстық комиссияның жұмыс органына жүгініп, конкурсқа қатысу туралы өтінімін ұсынады. 24. Конкурстық комиссияның жұмыс органы кəсіпкерден өтінімдерді алғаннан кейін мыналарды жүзеге асырады: 1) ұсынылған құжаттардың толықтығын тексеру; 2) моноқала бөлінісінде мемлекеттік гранттар ұсыну үшін бөлінген қаржыландыру лимитінің сақталуын бақылау; 3) ұсыныстарды, күн тəртібін қалыптастыру, конкурстық комиссияның отырысын өткізу күнін, уақыты мен орнын белгілеу, бұл туралы өтінімдерін қарау жоспарланып отырған Конкурстық комиссияның барлық мүшелері мен кəсіпкерлерге хабарлайды. 25. Конкурстық комиссияның жұмыс органы барлық құжаттар мен ақпарат алынған сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде кəсіпкердің материалдарын Конкурстық комиссия қарауына ұсынады. 26. Кəсіпкер конкурстық комиссия отырысында өзінің бизнес-жобасын таныстырады. 27. Конкурстық комиссия Қазақстан Республикасының заңнамасына жəне осы Қағидаларға сəйкес конкурсты өткізу кезінде мынадай функцияларды жүзеге асырады: 1) конкурстық іріктеуге қатысушылардың бизнес-жобаларын қарайды; 2) мемлекеттік гранттар ұсыну немесе оларды ұсынудан бас тарту туралы, оның ішінде қаражат жеткіліксіз болғанда, жобалардың маңыздылығы мен перспективалығын ескере келе ұсынымдар береді. Кəсіпкерлерді іріктеу кезіндегі конкурстық комиссия мүшелерінің дербес дауыс беруі бойынша ақпарат жария етуге жатпайды. Конкурстық комиссия жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісі арқылы уəкілетті мемлекеттік органдардың ұсынылған конкурстық құжаттама бойынша салалық құзыреттік қорытындыларын алуға құқылы. Конкурстық комиссия өтінімдерді зерделеу кезінде жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісі арқылы тиісті уəкілетті мемлекеттік органдардан, сондай-ақ заңды жəне жеке тұлғалардан өтінімде көрсетілген мəліметтердің шындыққа сəйкестігі туралы ақпарат сұрауға құқылы. 28.Конкурстық комиссия конкурстық өтінімдерді қарау кезінде кəсіпкердің бизнес-жобасын бағалаудың келесі критерийлері негізінде ұсынымдар береді: 1) бизнес-жобаның бəсекеге қабілеттілігі (нарықтық қажеттілікті пысықтау – маркетингтік талдау); 2) бизнес-жобаны енгізуге дайындығы (өндірісті ұйымдастыру мəселесін пысықтау, кəсіпкерді орналастыру үшін үй-жайдың, өткізу нарығының болуы, жобаның өндірісті іске қосу үшін дайындық деңгейі); 29.Кəсіпкерге мемлекеттік грантты ұсыну/ұсынбау туралы ұсынымдар мемлекеттік грантты ұсыну/ұсынылмау мүмкіндігінің себептерін көрсете отырып, конкурстық комиссия хаттамасымен рəсімделеді. Конкурстық комиссия хаттамасында əрбір жоба бойынша қысқаша түйіндеме қамтылуы тиіс. 30. Хаттамаға конкурстық комиссия мүшелері, хатшы қол қояды жəне конкурстық комиссияның төрағасы бекітеді. 31. Өткізілген конкурс нəтижелері бойынша конкурстық комиссияның жұмыс органы 5 (бес) жұмыс күні ішінде ӨҮК қарауына конкурстық комиссияның хаттамасын жібереді. 32. Қажет жағдайда ӨҮК мүшелері қарау үшін əрбір жоба бойынша материалдар ала алады. Өткізілетін отырыс шеңберінде ӨҮК мынадай іс-шараларды жүзеге асырады: 1) конкурстық комиссияның мемлекеттік грант қаражатын ұсыну/ұсынбау бойынша ұсынымдарын қарау; 2) ӨҮК мүшелері арасында кəсіпкер жобасын жəне ұсынылған құжаттарды талқылау; 3) талқылау нəтижелері бойынша кəсіпкерлердің бизнес-жобаларын іріктеуді жүргізеді жəне мемлекеттік грантты ұсыну мүмкіндігі/мүмкін еместігі туралы шешім қабылдайды, ол ӨҮК отырысы өткізілген күннен бастап 2 (екі) жұмыс күні ішінде хаттамамен рəсімделеді. Бұл ретте хаттамада міндетті түрде жекелеген бизнес-жоспарлардан бас тарту себебі көрсетіледі. Бағдарлама жəне осы Қағидалар шарттарына сəйкес келмеу бас тарту себептері бола алады. 33. Жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісі ӨҮК хаттамасы рəсімделген сəттен бастап екі жұмыс күні ішінде мыналарды: 1) кəсіпкерге ӨҮК-ның шешімі туралы хабарламаны; 2) кəсіпкермен мемлекеттік гранттың ұсынылуы туралы шарт жасасу үшін дайындық ісшараларын өткізу мақсатында мақұлданған/бас тартылған бизнес-жобалар бойынша конкурстық комиссия мүшелеріне жəне қаржы агентіне ӨҮК хаттамасын жібереді. Мемлекеттік гранттарды ұсыну тетігі 34. Қаржы агенті ӨҮК оң шешім қабылдаған жағдайда оның отырыс хаттамасы бекітілген күннен бастап 15 (он бес) жұмыс күні ішінде жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісі жəне кəсіпкер мемлекеттік грант ұсыну туралы шартқа (бұдан əрі – «Шарт») қол қояды. 35. Шарт жасасқаннан кейін жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісі ақшалай қаражатты кəсіпкерге оның ағымдағы банктік шотына аударуды жүзеге асырады. 36. Мемлекеттік грант қаражаты кəсіпкердің ағымдағы шотына транш негізінде аударылатын болады. 37. Бірінші траншты алу үшін кəсіпкерге мемлекеттік грант қаражатының сұралған көлемі мен жоспарланған нысаналы пайдаланылуы туралы ақпаратты ұсыну қажет. 38. Мемлекеттік гранттың нысаналы тағайындалуы осы Қағидалардың шарттары мен критерийлеріне сəйкес келген жағдайда, бағдарлама үйлестірушісі кəсіпкердің ағымдағы шотына сұратылған соманы аударады. 39. Кəсіпкер мемлекеттік грантты нысаналы мақсаты бойынша пайдаланады жəне шарттың талаптарын орындайды. 3. Бағдарлама мониторингі 40. Мониторинг функцияларын жүзеге асыру үшін каржы агенті кəсіпкерден барлық қажетті құжаттарды жəне ақпараттарды сұрауға, жоба іске асырылып жатқан жерге барып мониторингін жүзеге асыруға құқылы. 41. Бағдарламаны іске асыру мониторингін қаржы агенті жүзеге асырады, оның функцияларына мыналар жатады: 1) мемлекеттік грантты нысаналы пайдалану мониторингі; 2) мемлекеттік грантты алған күннен бастап 1 (бір) жыл бойы бизнес-жобаларды орындау бойынша кəсіпкерлер қызметінің мониторингі; 3) кəсіпкердің берілген мемлекеттік грант көлемінің 20 % кем емес мөлшерде бизнес-жобаны іске асыру шығыстарын бірлесіп қаржыландыру талаптарын сақтауы; 4) кəсіпкердің шарттың талаптарын орындау мониторингі. 42. Мониторинг шеңберінде қаржы агенті: 1) мемлекеттік гранттарды алушылардың тізілімін жүргізеді; 2) кəсіпкерлер алған қаражаттың пайдаланылу нəтижелілігінің мониторингін жүргізеді жəне жұмыс органы мен жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісіне кəсіпкерлердің бизнес-жобаларды іске асырулары туралы есепті ұсынады. 43. Қаржы агенті кəсіпкердің транш сомаларын мақсатсыз пайдаланғанын анықтаған жағдайда, қаржы агенті шартты бұзады жəне конкурстық комиссияны жəне ӨҮК-ні жазбаша хабардар етеді . 44. Кəсіпкер тарапынан мемлекеттік грант қаражаты мақсатсыз пайдаланылған жағдайда, жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісі мен қаржы агенті нысаналы емес тағайындау бойынша пайдаланылған мемлекеттік грант қаражатын қайтару бойынша іс-шаралар өткізеді. Бағдарлама шеңберінде жаңа өндірістерді құруға арналған мемлекеттік гранттар ұсыну қағидаларына 1-қосымша Конкурсты өткізу туралы хабарландыру Конкурсты ұйымдастырушы: __________________________________________ Орналасқан жері: __________________; пошталық мекенжайы: _________________________; электронды поштасының мекенжайы:______________; байланыс телефоны _________________ Конкурстың нысанасы: Моноқалаларды дамытудың 2012 - 2020 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберінде шағын жəне орта кəсіпкерліктің ісін жаңа бастаған субъектілеріне мемлекеттік гранттар (меншік бизнесін құруға) ұсыну.

www.egemen.kz

30 қаңтар 2013 жыл

Конкурстың нысаны: ашық конкурс Конкурсқа қатысу шарттары: конкурсқа қайтадан тіркелген, дара кəсіпкер немесе заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелу мерзімі мемлекеттік қолдау көрсетуге өтінім білдірген сəтте күнтізбелік бір жылдан кем шағын жəне орта кəсіпкерлік субъектілері қатыса алады. Конкурсқа қатысу үшін өтінім беру орны:__________________________ Конкурстық құжаттаманы ұсыну тəртібі: конкурсқа қатысу үшін үміткерлер көрсетілген мекенжай бойынша жеке өзі, поштамен немесе өзінің өкілетті өкілі арқылы бекітілген нысандағы өтінімді жəне құжаттамалардың толық пакетін ұсынады. Конкурстық құжаттаманы ұсыну мерзімдері: «___» __________ 20__ж. бастап «___» __________ 20__ж. дейін, жұмыс күндері сағат 10-нан 17-ге дейін (жергілікті уақыт) Өтінім беру басталатын күні мен уақыт : « » 20__ ж. сағат 10-нан бастап (жергілікті уақыт) Өтінім беру аяқталатын күні мен уақыт : « » 20__ ж. сағат 13-ке дейін (жергілікті уақыт) Көрсетілген мерзім өткеннен кейін түскен өтінімдер қабылдауға жатпайды. Осы хабарландырумен жəне конкурстық құжаттамамен www.damu.kz. сайтында танысуға болады. Бағдарлама шеңберінеде жаңа өндірістерді құруға арналған мемлекеттік гранттар ұсыну қағидаларына 2-қосымша Моноқалаларды дамытудың 2012 – 2020 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберінде шағын жəне орта кəсіпкерліктің ісін жаңа бастаған субъектілеріне (меншікті бизнесін құруға) мемлекеттік гранттар ұсыну үшін конкурстық іріктеуге қатысуға арналған ӨТІНІМ __________________________________________________________________ ________________________________________________(бұдан əрі - кəсіпкер) (ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны, заңды тұлғаның атауы; дара кəсіпкердің тегі, аты, əкесінің аты, паспорт деректері) ___________________________________________________________________________________ (заңды тұлғаның орналасқан орны, пошталық мекенжайы; дара кəсіпкердің тұрғылықты жері) _________________________________________________________________________ (қала (аудан) коды көрсетілген байланыс телефонының нөмірі, электрондық почтаның мекенжайы) __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ (банк деректемелері) __________________________________________________________________ (салық салу жүйесін көрсету) __________________________________________________________________ (қызметтің бейіндік бағытын көрсету) __________________________________________________________________ (экономика саласын көрсету) __________________________________________________________________ (өтінім тапсырылған сəттегі жалдамалы қызметкерлердің орташа санын көрсету) __________________________________________________________________ (ұйым басшысы (Т.А.Ə., лауазымы, байланыс телефоны)) __________________________________________________________________ (жобаның жауапты орындаушысы (Т.А.Ə., лауазымы, байланыс телефоны)) шағын жəне орта кəсіпкерліктің ісін жаңа бастаған субъектілеріне мемлекеттік гранттар (меншікті бизнесін құруға) ұсыну үшін конкурстық іріктеуге қатысатыны туралы жариялайды. Кəсіпкер конкурс талаптарымен таныстырылған жəне Қағидаларға сəйкес қажетті құжаттарды ұсынады. Ұсынылған құжаттар тізбесі р/с №

Заңды тұлға Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куəлік көшірмесі Салық органына есепке қою туралы куəліктің көшірмесі

1 2

Салықтар, алымдар жəне салымдар бойынша бюджетпен есеп айырысулар жағдайы туралы анықтама Басшының қолымен жəне өтініш берушінің мөрімен бекітілген, өтінім беру расталған сəтінде жалдамалы қызметкерлердің орташа саны туралы анықтама Бизнес-жоба Кəсіпкердің «Бизнес кеңесші» қысқа мерзімді оқыту курсынан немесе Жұмыспен қамту 2020 бағдарламасы өткенін растайтын құжат көшірмесі Өкілге сенімхат Жарғы көшірмесі Қызмет түріне лицензия көшірмесі

4* 5 6 7* 8 9*

Бет саны

№

Дара кəсіпкер Дара кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлік көшірмесі Салық органына есепке қою туралы куəлік (хабарлама) көшірмесі

1 2

Бет саны

Салықтар, алымдар жəне салымдар бойынша бюджетпен есептесулер жағдайы туралы анықтама Басшының қолымен жəне өтініш берушінің мөрімен бекітілген, өтінімді тапсыру сəтіндегі жалдамалы қызметкерлердің орташа саны туралы анықтама Бизнес-жоба Кəсіпкердің «Бизнес кеңесші» қысқа мерзімді оқыту курсынан немесе Жұмыспен қамту 2020 бағдарламасынан өткендігін растайтын құжат көшірмесі Өкілге сенімхат Қызмет түріне лицензия көшірмесі

4* 5 6 7* 8*

* қажет болған жағдайда толтырылады Үміткер М.О.

__________________________ (қолы)

Өтінім № ____________

_____________________ Т.А.Ə., лауазымы

20__ ж. «_____» ____________

«____» сағ. «____» мин.

Мен бұрын ұсынылған бюджеттік кредиттер бойынша мерзімі өткен берешектің жоқ екенін растаймын. Мен ұсынған мəліметтердің дұрыстығын растаймын жəне Конкурстық комиссияның мəліметтерді таңдап тексеруіне қарсы емеспін. Кəсіпкер, осы өтінімге қол қоя отырып, мыналар туралы мəлімдейді жəне кепілдеме береді: 1. Осы өтініммен бірге жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісіне немесе жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісінің сұратуы бойынша берілген (ұсынылған) немесе ұсынылатын барлық деректер, ақпарат жəне құжаттама дұрыс болып табылады жəне төменде көрсетілген күні шындыққа толық сəйкес келеді, көрсетілген деректер өзгерген жағдайда жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісіне дереу хабарлауға міндеттенемін. 2. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі көрсетілген куəландырулар мен кепілдемелердің шынайылығын тексеруге міндетті емес. 3. Кəсіпкер жалған, толық емес жəне/немесе нақты емес мəліметтерді ұсынғаны үшін Қазақстан Республикасының заңнамасымен көзделген жауапкершілік туралы ескертілген. 4. Кəсіпкердің жарғылық құзыреті осы өтінішке қол қоятын тұлғаға осы өтініш тапсыруға мүмкіндік беретінін кəсіпкер растайды. 5. Көрсетілген деректердің жəне ақпараттың шынайы еместігі анықталған жағдайда, осы өтінімнің кез келген кезеңде, көрсетілген деректердің шынайы еместігін растайтын мəліметтер анықталған уақытта кері қайтарылуы мүмкін екенімен келісемін, бұл ретте жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісі кері қайтару себептерін хабарламауға құқылы. Кəсіпкер осы арқылы бағдарламаның жергілікті деңгейдегі үйлестірушісіне мыналарға келісімін береді: Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі осы өтінімде көрсетілген мəліметтерді, ақпаратты жəне кəсіпкер ұсынған құжаттарды тексеру жəне қарау мақсатымен мүдделі үшінші тұлғаларға ұсынуға құқылы. Осы өтінімдегі барлық мəліметтер, сондай-ақ жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісі талап еткен барлық құжаттар Бағдарлама шеңберінде мемлекеттік гранттар ұсыну үшін ғана берілген. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаның үйлестірушісі кəсіпкер өзі туралы хабарлайтын кез келген ақпаратты тексеру құқығын өзіне қалдырады, ал кəсіпкер ұсынған құжаттар мен өтінім түпнұсқасы жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісінде мемлекеттік грант ұсынылмағанның өзінде сақталатын болады. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісінің осы өтінімді қарауға қабылдауы, сондай-ақ кəсіпкердің ықтимал шығындары (мемлекеттік грант алу үшін қажетті құжаттар ресімдеуге жəне т.б.) жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісінің мемлекеттік грантты ұсыну немесе кəсіпкер шеккен шығындарды өтеу міндеттемесі болып табылмайды. Нысаналы грантты ұсыну туралы мəселені қарау тəртібімен танысқанымды жəне келісетінімді растаймын, кейін жергілікті деңгейдегі бағдарламаның үйлестірушісіне талап-тілектерім болмайды. Басшы (дара кəсіпкер) МО

______________ ______________ (қолы)

______________ _______________ (қолының толық жазылуы)

Бағдарлама шеңберінде жаңа өндірістерді құруға арналған мемлекеттік гранттар ұсыну қағидаларына 3- қосымша Үлгі нысан

____________ қ.

№_______ мемлекеттік грант ұсыну туралы шарт 20__ж. «___» ___________

6. Мониторинг жəне есептілік 1. Осы шарт қолданыста болған мерзімде қаржы агенті грантты игеру жəне нысаналы пайдалану мониторингін жүргізуге, ұсынылатын грант көлемінің 20% кем емес мөлшерде шығыстарды бірлесіп қаржыландыру талаптарын сақтауға, грант алушының осы шарттың талаптарын, оның ішінде қаржы агенті өкілдерінің грант алушыға баруы арқылы сақтауын тексеруге құқылы. 2. Мониторингті жүргізу тəртібі мен мерзімдері қаржы агентінің ішкі құжаттарымен реттеледі. 3. Грант алушы қаржы агенті мониторинг жүргізген кезде қаржы агентіне жəрдемдесуге, сондайақ қаржы агентіне мониторинг жүргізу үшін қажетті құжаттарды беруге, сондай-ақ қаржы агентіне мониторинг жүргізу үшін қажетті құжаттарды ұсынуға міндетті. 4. Қаржы агенті грант қаражатын нысаналы пайдалану мониторингін мынадай нысандарда жүзеге асыруға құқылы: 1) грант алушының жазбаша есептерін алу; 2) жазбаша жəне ауызша түсініктемелер алу; 3) растайтын материалдарды алу; 4) қаржы агенті берген сенімхаттың негізінде іс-əрекет жасайтын қаржы агентінің өкілетті өкілінің бизнес-жобаны іске асыратын жерге барып тексеру өткізу. 5. Шартты жасасқан күннен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде грантты алушы нысаналы бизнесбағдарламаны (бизнес-жобаны) іске асыруға, қаржы қаражатын жұмсауға жауапты тұлғаны тағайындайды. Қабылданған шешім туралы грант алушы шешім қабылданған күннен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде грантты беруші мен қаржы агентін жазбаша нысанда (соның ішінде электронды немесе факсимильді байланыспен) хабардар етеді. 6. Грантты алушы қаржы агентіне нысаналы бизнес-бағдарламаның (бизнес-жобаның) ісшараларының орындалуы жəне қаржы қаражатының пайдаланылуы туралы жазбаша есептер беруге міндетті, атап айтқанда: 1). 20__жылғы __________ бастап 20__жылғы _____________ кезеңде ағымдағы есепті беруге; 2). 20__жылғы ___________ бастап 20__жылғы _____________ кезеңде жиынтық есепті беруге. 7. Нысаналы бизнес-бағдарламаның (бизнес-жобаның) іс-шараларының орындалуы туралы жəне нысаналы бизнес-бағдарламаның (бизнес-жобаның) қаржы қаражатының пайдаланылуы туралы жазбаша есептер басшының қолымен жəне грант алушының мөрімен расталған нысаналы бизнесбағдарламаның (бизнес-жобаның) іс-шаралары, нəтижелері жəне есептік құжаттардың көшірмелерін қоса бере отырып, жұмсалуы туралы ақпаратты қамтуы тиіс. Нысаналы бизнес-бағдарламаның (бизнес-жобаның) іс-шараларының орындалуы туралы жəне нысаналы бизнес-бағдарлама грантының (бизнес-жобаның) қаржы қаражатының пайдаланылуы туралы есептер осы шартқа 4-қосымшаға сəйкес нысанда ұсынылады, олардың шартта көзделген деректемелерінің болуы, тігілген, нөмірленген, басшының, бухгалтердің жəне грантты алушының жауапты тұлғасының қолдары қойылуы, оның мөрімен куəландырылуы тиіс. Жазбаша есепке қоса берілетін есепті құжаттар нысаналы бизнес- бағдарламаның (бизнес-жобаны) іс-шараларының уақтылы жəне тиісінше өткізілуін, грант қаражатының нысаналы пайдаланылуын құжаттамалық растайды, əрбір шаруашылық операциясының мазмұнын толық көрсетуі тиіс, тиісінше ресімделуі (яғни қажетті деректемелері, мəліметтері жəне тиісінше нысаны болуы) қажет. Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес солай деп танылған ақтау құжаттары, ақтау құжаттарына қатысты негіз болып табылатын құжаттар жəне ақтау құжаттарына қосымша болып табылатын құжаттар есепті құжаттар болып табылады. 8 Грантты пайдалану қорытындылары бойынша грант беруші, қаржы агенті жəне грант алушы осы шартқа 5-қосымшаға сəйкес грант беру туралы шартқа грантты пайдалану актісіне қол қояды. 7. Тараптардың өзара құқықтары мен міндеттері 1. Шарттың қолданылуы шеңберінде грант беруші: 1) грантты алушыға шартта көзделген тəртіпте грант беруге; 2) шарттың 6-бөлімінің 6-тармағына сəйкес нысаналы бизнес-бағдарламаның (бизнес-жобаның) іс-шараларының орындалуы туралы жəне қаржы қаражатын пайдалану туралы қаржы агентінің тиісінше ресімделген жазбаша есептерін; 3) грант алушыны шарттың 8-бөлімінің 2 жəне 3-тармақтарында қарастырылған жағдайларда шартты мерзімінен бұрын бұзу туралы хабардар етуге міндеттенеді. 2. Шарттың қолданылу шеңберінде грант беруші: 1) шартта жəне Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда грант алушыға грант қаражатын беруден бас тартуға құқылы. 3. Шарттың қолданылуы шеңберінде қаржы агенті: 1) грант қаражатының нысаналы жұмсалуына бақылауды жүзеге асыруға; 2) грант алушыдан шарт бойынша міндеттемелерді тиісінше орындауды жəне грант орындауда анықталған кемшіліктерді дереу жоюды талап етуге; 3) грант алушыдан шарт бойынша міндеттемелердің орындалуын растайтын материалдарды талап етуге құқылы. 4. Шарттың қолданылу шеңберінде грант алушы: 1) нысаналы бизнес-бағдарламаның (бизнес - жоба) іс-шараларын уақтылы жəне тиісінше жүргізуге; 2) шартты жасасқан күннен бастап 60 (алпыс) күнтізбелік күн ішінде бизнес жобаны іске асыру үшін ___________ (____) теңге мөлшеріндегі сома жіберуге, бұл ұсынылатын грант сомасының кем дегенде 20 пайызын құрайды; 3) қаржы агентінің талабы бойынша грантты пайдалану кезінде анықталған кемшіліктерді дереу жоюға; 4) қаржы агентінің талабы бойынша шарт бойынша міндеттемелердің орындалуын растайтын материалдарды жəне жазбаша түсініктемелерді қаржы агентінен жазбаша талапты алған сəттен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде беруге; 5) қаржы агенті сұраған ақпаратты сұратылған сəттен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде ұсынуға; 6) қаржы агентінің шартты орындауға байланысты құжаттарға бөгетсіз қол жеткізуін қамтамасыз етуге; 7) тиісті шешім қабылданған күні шарттың 6-бөлімінің 5-тармағына сəйкес тағайындалған жауапты тұлғаның ауысқаны туралы қаржы агентін хабардар етуге; 8) грантты тек нысаналы бағыты бойынша пайдалануға; 9) грант берушіге шарттың қолданылу мерзімі ішінде барлық деңгейдегі бюджеттерге немесе мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға төлемдер бойынша берешектің жоқтығына кепілдік беруге; 10) шарттың қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін грант берушіге грант қаражатының пайдаланылмаған бөлігін тиісті талаптарды алған сəттен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде қайтаруға; 11) қаржы агентіне осы шартты жасасқан сəттен бастап 10 (он) күн ішінде мынадай ақпараттарды: байланыс ақпаратын, алдағы жылға арналған іс-шаралар жоспарын, қаржы есептілігін, қызмет туралы тоқсан сайынғы есептілікті, өзге де мəліметтерді электронды түрде ұсынуға жəне тоқсан сайын жаңартып отыруға міндеттенеді. 5. Шарттың қолданылу шеңберінде грант алушы: 1) грант берушіден шарт бойынша міндеттемелердің тиісінше орындалуын талап етуге; 2) грант қаражатының ағымдағы шотқа уақтылы аударылуын талап етуге құқылы. 8. Тараптардың жауапкершілігі 1. Шарт бойынша міндеттемелерді орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін Тараптар Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сəйкес жауапкершілікте болады. 2. Грант алушының шарт бойынша міндеттемелерді тиісінше орындамаған, шарт талаптарын өзге де бұзған, тиісінше ресімделмеген жазбаша есепті, жазбаша есепке қоса берілетін есептік құжаттарды, шарт бойынша міндеттемелердің орындалуын растайтын материалдарды бермеген, уақытында бермеген жəне (немесе) толық көлемінде бермеген кезде шарттың 7-бөлімінің 4-тармағы 2) тармақшасында көзделген соманы бизнес –жобаны іске асыру үшін белгіленген мерзімде жібермеген, грантты орындауда анықталған кемшіліктерді кешіктірмей жоюдан бас тартқан немесе орындамаған немесе қаржы агентіне жалған мəліметтер берген жағдайларда қаржы агенті грант берушіге шартты мерзімінен бұрын бұзу туралы ұсыныммен жүгінуге жəне: 1) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тəртіпте грант алушыға грант қаражатын беруден бас тартуға; 2) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тəртіпте пайдаланылмаған қаражатты қайтаруды талап етуге құқылы. 3. Грант қаражаты орынсыз пайдаланылған жағдайда қаржы агенті мен грант алушы шартты мерзімінен бұрын бұзуға жəне нысаналы бағытынсыз жұмсалған қаражатты талап етуге құқылы. 4. Грант алушыны 5 (бес) жұмыс күні ішінде міндетті түрде хабардар ете отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тəртіпте конкурстық комиссия осы шешімді қабылдаған күннен бастап шарт бұзылды деп есептеледі. 5. Тараптар еңсерілмейтін күш, яғни Тараптардың еркінен жəне ынтасынан тыс туындаған жəне соғысты, толқуларды, қоғамдық тəртіпсіздіктерді, жер сілкінісін, өртті, жарылысты, су тасқынын жəне басқа да зілзала апаттарын қоса алғанда болжанбайтын немесе болмай қоймайтын міндеттемелері туындаған жағдайда шарт бойынша міндеттемелерді ішінара немесе толық орындамағаны үшін жауапкершілігінен босатылады. Еңсерілмес күш салдарынан өз міндеттемелерін орындамайтын Тарап басқа Тарапты шарт бойынша міндеттемелерін орындау кедергілері мен оның əсері туралы дереу хабардар етуі тиіс. 9. Дауларды шешу тəртібі 1. Тараптар арасында шарттан туындауы мүмкін барлық даулар мен келіспеушіліктер келіссөздер арқылы шешілетін болады. 2. Он жұмыс күні ішінде келіссөздер жолымен келісімге қол жеткізілмеген жағдайда Тараптар арасындағы дау Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес шешілуге жатады. 10. Шарттың өзге де талаптары 1. Шартқа қандай да болмасын өзгерістер мен толықтырулар қосымша келісім нысанында жазбаша түрде ресімделеді жəне Тараптардың уəкілетті тұлғалары қол қояды. 2. Грант алушы өзінің пошталық жəне банктік деректемелерінің өзгергені туралы осындай өзгеріс болған сəттен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде грант беруші мен қаржы агентін хабардар етуге міндеттенеді. 3. Осы шарт заңды күші бірдей үш данада, əрбір Тарап үшін бір данадан жасалды. 11. Тараптардың деректемелері мен қолдары

Осы шарт (бұдан əрі – шарт) мыналардың арасында:

Грант беруші

1. «Грант беруші»: __________________________________________________________________ атынан _____________ негізінде əрекет етуші________________, жəне

1. Шартта пайдаланылатын ұғымдар 1. Мемлекеттік грант (грант) – грант алушының нысаналы бизнес-бағдарламасын (бизнес-жобасын) іске асыру үшін өңірлік үйлестіру кеңесінің (ӨҮК) шешімімен ұсынылатын бюджет қаражаты. 2. Нысаналы бизнес-бағдарлама (бизнес-жоба) – функционалдық, қаржылық жəне басқа да белгілері бойынша əзірленген жəне жеке кəсіпкерлікті дамытуға бағытталған іс-шаралар кешені. 3. Грант беруші – ӨҮК шешіміне сəйкес _________________ əкімдігі грант ұсынуға уəкілеттік берген мемлекеттік биліктің жергілікті атқарушы органы. 4. Грант алушы – ӨҮК шешіміне сəйкес бизнес-жобаны іске асыру үшін грант ұсынылатын шағын жəне орта кəсіпкерлік субъектісі. 6. Өңірлік үйлестіру кеңесі (ӨҮК) – облыстар, Астана жəне Алматы қалалары əкімдері басқаратын, жергілікті атқарушы органдары, лизингтік компаниялар/банктер/Даму банкі, бизнесқоғамдастық өкілдері мен тəуелсіз сарапшылар қатысатын, грантты ұсыну/ұсынудан бас тарту туралы шешім қабылдайтын консультативті-кеңесші органы. 2. Шарттың мəні Грант беруші грант алушыға нысаналы бизнес-бағдарламаны ______________________ (бизнесжобаны) іске асыру үшін оның кəсіпкерлік қызметіне қолдау ретінде грант ұсынуға міндеттенеді, өз кезегінде, грант алушы грантты осы шартқа 1-қосымшаға сəйкес нысаналы бизнес-бағдарламаның (бизнес-жобаның) іс-шаралар жоспарын іске асыруға пайдалануға міндеттенеді. Бизнес – бағдарламаны іске асырудан күтілетін нəтижелер: 3. Шарттың қолданылу мерзімі Шарт оған Тараптар қол қойған күннен бастап өз күшіне енеді жəне олар осы шарт бойынша өздерінің міндеттерін толық орындағанға дейін əрекет етеді. 4. Мемлекеттік гранттың көлемі мен ұсынылу тəртібі 1. Шарт бойынша ұсынылатын грант көлемі ___ (___) теңгені құрайды. 2. Грантты ұсыну осы шартқа 2-қосымшаға сəйкес грант беру кестесіне сəйкес транштармен жүзеге асырылады. 3. Əрбір Траншты беру осы шартқа 3-қосымшаға сəйкес, грант алушыдан траншты беру туралы өтінім ұсынылған күннен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде ақшалай қаражатты грантты алушының ағымдағы шотына аудару жолымен жүзеге асырылады, өтінімге грант қаражатының одан əрі пайдаланылуын растайтын құжаттар (сатып алу-cату шарттары, ниет шарты, шот-фактура, төлеу туралы шоттар жəне т.б. ) қоса беріледі. 4. Грант берушінің грант алушыға ақшалай қаражатты аударуы осы шарттың 8-бөлімінің 2 жəне 3-тармақтарына сəйкес шарт бұзылған жағдайда жүзеге асырылмайды. 5. Грантты пайдалану тəртібі, мерзімдері жəне шарттары 1. Грант алушы грант қаражатын шарттың əрекет ету мерзімі ішінде нысаналы бизнесбағдарламаның (бизнес - жоба) іс-шаралар жоспарына сəйкес пайдаланады. 2. Шарт бойынша грант алушыға аударылған ақшалай қаражат грант алушының нысаналы бизнес-бағдарламасын (бизнес-жоба) іске асырумен байланысты нысаналы тағайындалуға ие. Ұсынылған гранттың мақсатқа сай пайдаланылуын бақылауды қаржы агенті жүзеге асырады. 3. Грант қаражаты есебінен сатып алынған немесе алынған барлық мүлік грант алушының нысаналы бизнес-бағдарламасының (бизнес-жоба) мақсаттарына сəйкес, ал бизнес-бағдарлама (бизнес-жоба) аяқталғаннан кейін – грант алушының кəсіпкерлік қызметті жүргізуіне пайдаланылуы тиіс.

Грант алушы

Мемлекеттік грант ұсыну туралы шарттың үлгі нысанына 1-қосымша Нысаналы бизнес бағдарламаның (бизнес-жобаның) іс-шаралар жоспары

2. «Қаржы агенті»: «Даму» кəсіпкерлікті дамыту қоры» акционерлік қоғамы атынан _________________ негізінде əрекет етуші ______________ жəне 3. «Грант алушы» __________________________________________________ атынан ______________ негізінде əрекет етуші _________________, бірлесіп «Тараптар», ал əрқайсысы жеке «Тарап» немесе жоғарыда көрсетілгендей аталатын, жеке кəсіпкерлік субъектілерін қолдау мақсаттарын басшылыққа ала отырып: - «Моноқалаларды дамытудың 2012 – 2020 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің ___________________№___ қаулысын (бұдан əрі - Бағдарлама); -«___________________» Қазақстан Республикасы Үкіметінің _______ № ____ қаулысын (бұдан əрі - Қағидалар); ӨҮК отырысын өткізу қорытындылары бойынша (ӨҮК отырысының 20___жылғы «___» _____________ №___хаттамасы, бюджет қаражатын бөлу туралы 20__ жылғы «___» _______ №___ бұйрық) негізінде жəне орындау үшін жасалды.

Қаржы агенті

Мемлекеттік грант ұсыну туралы шарттардың үлгі нысанына 2-қосымша Грант беру кестесі р/с №

Грантты беру күні

Грантты нысаналы пайдалану

Грант сомасы

Мемлекеттік грант ұсыну туралы шарттыңүлгі нысанына 3- қосымша _______________ Кəсіпкерлік жəне өнеркəсіп басқармасы Транш беруге арналған өтінім ____________ қ.

20__ж. «___» ___________

Мемлекеттік грант ұсыну туралы 20__ж. «__»__________ №_____ шарттың (бұдан əрі - шарт) 4.3-тармағына сəйкес шартқа 1-қосымшада көрсетілген нысаналы бизнес-бағдарламаның іс-шаралар жоспарына сəйкес __________________________________ бизнес-жобасын іске асыру үшін __________ (___________) теңге сомасында кезекті грант траншын беруді сұраймын. Грант траншының қаражаты _______________________________________ нысаналы мақсатына сəйкес пайдаланылатын болады. Лауазымы

Т.А.Ə.

(қолы/мөр) Мемлекеттік грант ұсыну туралы шарттардың үлгі нысаанына 4-қосымша Нысаналы бизнес бағдарламаның (бизнес-жобаның) іс-шаралар жоспарын орындау туралы есептің нысаны Нысаналы бизнес бағдарламаның (бизнес-жобаның) мемлекеттік грантының қаржы қаражатын пайдалану туралы нысан Мемлекетік грант ұсыну туралы шарттың үлгі нысанына 5- қосымша 20__ж. «__»__________ №_____ грант ұсыну туралы шартқа грантты пайдалану актісі ____________ қаласы 20__ ж. « __» ___________ _____________________________________________________________ негізінде əрекет ететін ______________________________ атынан __________________________ (бұдан əрі – грант беруші) бір тараптан жəне ________________________________________________негізінде əрекет ететін ____ ___________________________ атынан _____________________________ (бұдан əрі – қаржы агенті) бір тараптан жəне _____________________________________________ негізінде əрекет ететін ________________________атынан __________________________ (бұдан əрі – грант алушы) екінші тараптан, бірлесіп «Тараптар» деп аталатындар, төмендегілер туралы осы актіні жасасты: 1. Грант беруші грант алушыға шарттың талаптарына сəйкес грантты ұсынды. 2. Грант алушының грант берушіге оның шарт бойынша міндеттемелерді орындау бөлігінде наразылығы жоқ. 3. Грант алушы нысаналы бизнес-бағдарламаны (бизнес-жобаны) шарт талаптарына сəйкес іске асырды. 4. Қаржы агентінің грант алушыға оның шарт бойынша міндеттемелерді орындау бөлігінде наразылығы жоқ. Тараптардың қолдары Грант беруші Қаржы агенті Грант алушы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2012 жылғы 23 қараша

№1486

Астана, Үкімет Үйі

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының мемлекеттік қызметтер көрсету стандарттарын бекіту туралы 2008 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 34-бабына жəне «Əкімшілік ресімдер туралы» 2000 жылғы 27 қарашадағы Қазақстан Республикасы Заңының 9-1, 15-2-баптарына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. Қоса берiлiп отырған: 1) «Прокуратура органдарынан, тергеу жəне анықтау органдарынан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою» мемлекеттік қызмет көрсету стандарты; 2) «Соттылықтың болуы не болмауы туралы анықтама беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандарты; 3) «Құқықтық статистикалық ақпарат беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандарты; 4) «Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің мұрағаты шегінде мұрағаттық анықтамаларды жəне/немесе мұрағаттық құжаттардың көшірмелерін беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандарты бекітілсін. 2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi. Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 қарашадағы №1486 қаулысымен бекітілген «Прокуратура органдарынан, тергеу жəне анықтау органдарынан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою» мемлекеттік қызмет көрсету стандарты 1. Жалпы ережелер 1. Мемлекеттік қызметті 010000, Астана қаласы, Орынбор көшесі, 8-үй, 2-кіреберіс мекенжайы бойынша Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы (бұдан əрі – уəкілетті орган), мекенжайлары осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген халыққа қызмет көрсету орталықтары (бұдан əрі – орталық), халыққа ұтқыр қызмет көрсету орталықтары (бұдан əрі – ұтқыр орталық) көрсетеді. 2. Көрсетілетін мемлекеттік қызмет нысаны: автоматтандырылмаған. 3. Мемлекеттік қызмет «Қазақстан Республикасының Шетелдік ресми құжаттарды заңдастыру талаптарын жоятын конвенцияға қосылуы туралы» 1999 жылғы 30 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының, «Ақпараттандыру туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңы 29-бабының жəне «Шетелдік ресми құжаттарды заңдастыруды талап етудің күшін жоятын конвенция (Гаага, 1961 жылғы 5 қазан) ережелерін іске асыру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 24 сəуірдегі № 545 қаулысының негізінде көрсетіледі. 4. Мемлекеттік қызмет көрсету тəртібі туралы толық ақпарат: 1) уəкілетті органның www.prokuror.kz интернет-ресурсында; 2) Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің Мемлекеттік қызметтерді автоматтандыруды бақылау жəне халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін үйлестіру комитетінің «Халыққа қызмет көрсету орталықтары» республикалық мемлекеттік кəсіпорнының (бұдан əрі – Орталық РМК) www.con.gov.kz. интернет-ресурсында; 3) тізбесі осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген ресми ақпарат көздерінде, уəкілетті органның жəне орталықтың ғимараттарында орналасқан стенділерде, үлгілері бар ақпараттық тақталарда орналастырылады. Мемлекеттік қызмет көрсету тəртібі туралы ақпаратты «электрондық үкімет» call-орталығының ақпараттық-анықтамалық қызметінің 1414 телефоны бойынша да алуға болады. 5. Көрсетілетін мемлекеттік қызмет нəтижелері: уəкілетті органда: тұлғаның қолтаңбасының түпнұсқалығын куəландыратын жəне оның өкілеттігін, сондай-ақ осы құжат бекітілген мөрдің немесе мөртабанның түпнұсқалығын не мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тарту туралы уəжделген жауап беруді растайтын арнайы мөртабан – апостиль қойылған қағаз тасымалдағышта құжат беру болып табылады; орталықта: қолтаңбаның түпнұсқалығын куəландыратын жəне оның өкілеттігін, сондай-ақ осы құжат бекітілген мөрдің немесе мөртабанның түпнұсқалығын не мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тарту туралы дəлелді жауап беруді растайтын арнайы мөртабан – апостиль қойылған электрондық нысандағы құжат беру болып табылады. 6. Мемлекеттік қызмет Қазақстан Республикасының жеке тұлғаларына, шетелдіктерге жəне азаматтығы жоқ адамдарға (бұдан əрі – мемлекеттік қызметті алушы) көрсетіледі. 7. Мемлекеттік қызмет көрсету мерзімдері: 1) мемлекеттік қызметті алушы уəкілетті органға жүгінген кезде: мемлекеттік қызмет көрсетудің ең ұзақ мерзімі – 1 күннен аспауы тиіс; құжаттарды тапсыру кезінде кезекте күтудің рұқсат етілген ең ұзақ уақыты 40 минут; құжаттарды алу кезінде кезекте күтудің рұқсат етілген ең ұзақ уақыты 10 минут; 2) мемлекеттік қызметті алушы орталыққа жүгінген кезде: мемлекеттік қызмет көрсетудің мерзімі – қажетті құжаттар уəкілетті органға келіп түскен күннен бастап 1 күн (құжаттарды қабылдау жəне беру күні мемлекеттік қызмет көрсету мерзіміне кірмейді); құжаттарды тапсыру кезінде кезекте күтудің рұқсат етілген ең ұзақ уақыты 20 минуттан аспауы тиіс; құжаттарды алу кезінде кезекте күтудің рұқсат етілген ең ұзақ уақыты 20 минуттан аспауы тиіс. 8. Мемлекеттік қызметті көрсеткені үшін «Салық жəне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 540-бабы 8) тармақшасына сəйкес республикалық бюджет туралы заңмен белгіленген жəне мемлекеттік баж төленген күні қолданыста болған айлық есептік көрсеткіштің 50%-ы мөлшерінде мемлекеттік баж алынады. Мемлекеттік баж банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын банктер немесе мекемелер арқылы төленеді. 9. Мемлекеттік қызметті уəкілетті орган демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, аптаның бес жұмыс күні ішінде көрсетеді, құжаттарды қабылдау кезек тəртібімен, алдын ала жазылусыз, сағат 11.00-ден 11.30-ға дейін, құжаттарды беру сағат 17.30-дан 18.00-ге дейін жүзеге асырылады; Орталықтарда мемлекеттік қызмет демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, еңбек заңнамасына сəйкес сағат 8.00-ден 20.00-ге дейін белгіленген жұмыс кестесіне сəйкес, үзіліссіз, дүйсенбіден сенбіге дейінгі аралықта күн сайын көрсетіледі. Қабылдау жеделдетілген қызмет көрсетусіз, «электрондық» кезек тəртібімен жүзеге асырылады. Ұтқыр орталықтар құжаттарды орталық бекіткен кестеге сəйкес бірақ бір елді мекенде кемінде алты сағат бойы қабылдайды. 10. Уəкілетті органның үй-жайының жеке кіретін есігі, күту залы болады, ол ақпараттық стенділермен жарақтандырылады жəне ғимараттың бірінші қабатында орналасады, мүмкіндіктері шектеулі мемлекеттік қызметті алушыларға қызмет көрсету үшін жағдайлар көзделген. Орталықтардың ғимараттарында мүмкіндігі шектеулі мемлекеттік қызметті алушыларға қызмет көрсету үшін жағдайлар көзделген. Залда анықтама бюросы, күту креслолары, бланкілерді толтыру үлгілері бар ақпараттық стенділер орналастырылады. 2. Мемлекеттік қызмет көрсету тəртібі 11. Мемлекеттік қызметті алу үшін мемлекеттік қызметті алушы: уəкілетті органға: өтінішті; жеке куəліктің көшірмесін (салыстырып тексеру үшін түпнұсқасын бере отырып); шетелдік ресми құжаттарды заңдастыру талаптарын жоятын, Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің аумағында заңдастыру талап етілетін прокуратура органдарының, тергеу жəне анықтау органдарының ресми құжатын; мемлекеттік баждың төленгені туралы түбіртекті; мемлекеттік қызметті алушының мүдделерін үшінші тұлға білдірген кезде нотариус растаған сенімхатты; орталыққа; өтінішті; мемлекеттік қызметті алушының жеке басын куəландыратын құжатты; шетелдік ресми құжаттарды заңдастыру талаптарын жоятын, Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің аумағында заңдастыру талап етілетін прокуратура органдарының, тергеу жəне анықтау органдарының ресми құжатын; мемлекеттік баждың төленгені туралы түбіртекті; мемлекеттік қызметті алушының мүдделерін үшінші тұлға білдірген кезде нотариус растаған сенімхатты ұсынады. 12. Мемлекеттік қызметті уəкілетті органда алу үшін өтініштердің бланкілерін толтыру талап етілмейді. Орталықтарда өтініштердің бекітілген нысандағы бланкілері күту залындағы арнайы бағанда, сондай-ақ Орталық РМК www.con.gov.kz интернет-ресурсында орналастырылады. 13. Құжаттар уəкілетті органның жауапты қызметкеріне не орталықтың инспекторына тапсырылады. Орталықтарда құжаттарды қабылдау операциялық залда жүзеге асырылады. 14. Уəкілетті орган жүгінген адамға құжаттарды қабылдағаны туралы жазбаша растама бермейді. Құжаттарды орталық арқылы қабылдау кезінде мемлекеттік қызметті алушыға тиісті құжаттарды қабылдағаны туралы қолхат: өтінішті қабылдау нөмірі мен күні; сұратылған мемлекеттік қызметтің түрі; қоса берілген құжаттардың саны мен атаулары; құжаттардың берілген күні, уақыты мен орны; өтінішті берушінің тегі, аты, əкесінің аты; құжаттарды ресімдеу үшін өтінішті қабылдаған орталық инспекторының тегі, аты, əкесінің аты көрсетіле отырып, беріледі. 15. Уəкілетті органда апостиль қойылған құжатты жауапты қызметкер уəкілетті органның «Рұқсаттама бюросы» үй-жайында мемлекеттік қызметті алушы не оның өкілі сенімхат бойынша жүгінген кезде береді. Мемлекеттік қызметті алушының жазбаша сұрауы бойынша апостиль қойылған құжаттарды уəкілетті орган оған почта арқылы жібереді. Орталықта мемлекеттік қызметті алушыға құжаттарды орталықтың инспекторы мемлекеттік қызметті алушы өзі немесе оның өкілі сенімхат бойынша жүгінген кезде қолхат негізінде береді. 16. Мемлекеттік қызметті көрсетуді тоқтата тұру немесе қызмет көрсетуден бас тарту үшін: уəкілетті органда: осы стандарттың 11-тармағында көрсетілген құжаттардың пакетін толық ұсынбау; ұсынылған құжаттардың жалғандығын анықтау; орталықта: осы стандарттың 11-тармағында көрсетілген құжаттардың пакетін толық ұсынбау негіз болып табылады. 3. Жұмыс қағидаттары 17. Бас прокуратураның қызметі адамның конституциялық құқықтарын, қызметтік борышын атқару кезінде заңдылықты сақтау, толыққанды ақпарат беру, оның сақталуын, қорғалуын жəне құпиялылығын қамтамасыз ету қағидаттарына негізделеді. 4. Жұмыс нəтижелері 18. Мемлекеттік қызметті алушыларға мемлекеттік қызмет көрсету нəтижелері осы стандартқа 2-қосымшаға сəйкес сапа жəне тиімділік көрсеткіштерімен өлшенеді. 19. Бас прокуратураның жұмысына баға берілетін «Прокуратура органдарынан, тергеу жəне анықтау органдарынан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою» мемлекеттік қызметін көрсетудің сапа жəне тиімділік көрсеткіштерінің нысаналы мəндері жыл сайын Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының тиісті бұйрығымен бекітіледі. 5. Шағымдану тəртібі 20. Бас прокуратура қызметкерлерінің əрекетіне (əрекетсіздігіне) шағымдану жəне шағымды дайындауға көмек көрсету тəртібі туралы ақпаратты 8 (7172) 71-25-77 телефоны арқылы немесе www. prokuror.kz интернет-ресурсынан алуға болады. Орталық қызметкерлерінің əрекетіне (əрекетсіздігіне) шағымдану жəне шағымды дайындауға көмек көрсету тəртібі туралы ақпаратты орталықтың ақпараттық-анықтама қызметінен 8 (7172) 58-0058, «электрондық үкімет» ақпараттық-анықтамалық call-орталығы қызметінің телефоны (1414) не стандартқа 1-қосымшада көрсетілген мекенжайлар мен телефондар бойынша алуға болады. 21. Уəкілетті орган көрсеткен мемлекеттік қызметтің нəтижесімен келіспеген жағдайда шағым Қазақстан Республикасы Бас прокурорының не оның орынбасарларының атына 010000, Астана қаласы, Орынбор көшесі, 8-үй, 2-кіреберіс, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы мекенжайы бойынша жазбаша түрде беріледі. Жұмыс кестесі: демалыс жəне мереке күндерді қоспағанда, аптасына бес күн, сағат 9.00-ден 18.30-ға дейін, түскі үзіліс уақыты сағат 13.00-ден 14.30-ға дейін. Орталық көрсеткен мемлекеттік қызметтің нəтижесімен келіспеген жағдайда шағым Орталық РМК директорының атына 010000, Астана қаласы, Республика даңғылы, № 43-үй мекенжайы, 8 (7172) 94-99-93 телефоны, www.con.gov.kz интернет-ресурсы бойынша беріледі. 22. Бас прокуратураның қызметкері дөрекі қызмет көрсеткен жағдайда, шағым Бас прокуратураның кеңсесі 010000, Астана қаласы, Орынбор көшесі, 8-үй, 2-кіреберіс, Бас прокуратура мекенжайы бойынша қабылданады. Жұмыс кестесі: демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, аптасына бес күн, сағат 9.00-ден 18.30-ға дейін, түскі үзіліс уақыты сағат 13.00-ден 14.30-ға дейін. Орталық қызметкері дөрекі қызмет көрсеткен жағдайда, шағым Орталық қарамағына кіретін орталық басшысының атына беріледі, орталық басшыларының мекенжайлары мен телефондары осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген немесе 010000, Астана қаласы, Республика даңғылы, 43-үй мекенжай бойынша «Орталық» РМК бас директорының атына беріледі. 23. Көрсетілген мемлекеттік қызмет нəтижелерімен келіспеген жағдайда, мемлекеттік қызметті алушының заңнамада белгіленген тəртіппен сотқа жүгінуге құқығы бар. 24. Мемлекеттік қызметті алушы шағымды ерікті нысанда қағаз тасымалдағышта береді. 25. Мемлекеттік қызметті алушыға шағымының қабылданғанын растап, шағымның нөмірі, күні, шағымды қабылдаған адамның тегі, аты, əкесінің аты, байланыс деректері, сондай-ақ шағымды қараудың, оған тиісті жауап алу уақыты мен мерзімі көрсетілген, шағымның тіркелгені туралы құжат беріледі. Уəкілетті органға келіп түскен шағымдарды қарау Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тəртіппен жəне мерзімдерде жүзеге асырылады. Өтініш берушіге шағымды қарау нəтижелері туралы жазбаша түрде хабарланады. Орталыққа қолма-қол жəне пошта арқылы келіп түскен шағымның қабылдануын растау орталықтың немесе Орталық РМК кеңсесінің тіркеуі (мөртабан, кіріс нөмірі жəне тіркеу күні шағымның екінші данасына немесе шағымның ілеспе хатына қойылады) болып табылады. Шағымды қабылдаған адам мемлекеттік қызметті алушыға оның шағымын қабылданғанын растау үшін нөмірі, күні, шағымды қабылдаған адамның тегі, байланыс деректері көрсетілген талонды береді. Шағымды қарау нəтижелері туралы мемлекеттік қызметті алушыға жазбаша түрде пошта арқылы хабарланады. «Прокуратура органдарынан, тергеу жəне анықтау органдарынан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 1-қосымша Халыққа қызмет көрсету орталықтарының тізімі Р/с Орталықтардың атаулары (филиалдар, № бөлімдер, бөлімшелер) 1 1. 2. 3. 4. 5.

Орналасқан мекенжайы

2 3 «Ақмола облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Ақмола облысы бойынша ХҚО» РМК Көкшетау қаласы, филиалы Əуезов көшесі, 189 «А» үй Көкшетау қалалық бөлімі Көкшетау қаласы, Біржан сал көшесі, 42-үй Красный Яр ауылы аудандық бөлімі Көкшетау қаласы, Красный Яр ауылы, Ленин көшесі, 65-үй Ақкөл аудандық бөлімі Ақкөл ауданы, Ақкөл қаласы, Нұрмағамбетов көшесі, 102-үй Аршалы аудандық бөлімі Аршалы ауданы, Аршалы кенті, М. Мəметова көшесі, 19-үй

(Жалғасы 22-бетте).

www.egemen.kz

(Жалғасы. Басы 21-бетте). 6.

Атбасар аудандық бөлімі

Атбасар ауданы, Атбасар қаласы, Уəлиханов көшесі, 11-үй

Астрахан аудандық бөлімі

Бұланды аудандық бөлімі

Бурабай аудандық бөлімі

Астрахан ауданы, Астраханка ауылы, əл-Фараби көшесі, 44-үй Бұланды ауданы, Макинск қаласы, Сейфуллин көшесі, 18б-үй Бурабай ауданы, Щучинск қаласы, Абылай хан көшесі, 28-үй

10.

Егіндікөл аудандық бөлімі

11.

Ерейментау аудандық бөлімі

12.

Еңбекшілдер аудандық бөлімі

13. 14.

Есіл аудандық бөлімі Жарқайың аудандық бөлімі

15.

Жақсы аудандық бөлімі

16.

Зеренді аудандық бөлімі

17.

Қорғалжын аудандық бөлімі

18.

Степногор қалалық бөлімі

19.

Сандықтау аудандық бөлімі

Егіндікөл ауданы, Егіндікөл ауылы, Жеңіс көшесі, 7-үй Ерейментау ауданы, Ерейментау қаласы, Мұсабаев көшесі, 15-үй Еңбекшілдер ауданы, Степняк қаласы, Сыздықов көшесі, 2 «А» үй Есіл ауданы, Есіл қаласы, Жеңіс көшесі, 56-үй Жарқайың ауданы, Державин қаласы, Ғабдуллин көшесі, 104-үй Жақсы ауданы, Жақсы ауылы, Ленин көшесі, 8-үй Зеренді ауданы, Зеренді ауылы, Мир көшесі, 52-үй Қорғалжын ауданы, Қорғалжын ауылы, Абай көшесі, 44 «А» үй Степногорск қаласы, 4 шағын аудан, 7-үй

Сандықтау ауданы, Балкашино ауылы, Абылай хан көшесі, 119-үй Целиноград аудандық бөлімі Целиноград ауданы, Ақмол ауылы, Гагарин көшесі, 15-үй Шортанды аудандық бөлімі Шортанды ауданы, Шортанды кенті, Безымянный қиылысы, 1-үй «Ақтөбе облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Ақтөбе облысы бойынша ХҚО» РМК Ақтөбе қаласы, Тургенев к-сі, филиалы 109-үй № 1 Ақтөбе қалалық бөлімі Ақтөбе қаласы, Тургенев к-сі, 109-үй Қарғалы ауылы (Жилянка) Ақтөбе қаласы, Қарғалы ауданы, Қарғалы ауылы (Жилянка), Сəтбаев көшесі, 10-үй Алға аудандық бөлімі Алға ауданы, Алға қаласы, Киров көшесі, 23-үй Мəртөк аудандық бөлімі Мəртөк ауданы, Мəртөк кенті, Байтұрсынов көшесі, 1 «Б» үй Хромтау аудандық бөлімі Хромтау ауданы, Хромтау қаласы, Абай көшесі, 12-үй Қандыағаш аудандық бөлімі Мұғалжар ауданы, Қандыағаш қаласы, Молодежный шағын ауданы, 47 «Б» үй Ембі аудандық бөлімі Мұғалжар ауданы, Ембі қаласы, Əміров көшесі, 10-үй № 8 Темір аудандық бөлімі Темір ауданы, Шұбарқұдық кенті, Байғанин көшесі, 15 «А» үй Қобда аудандық бөлімі Қобда ауданы, Қобда кенті Нұрымжанов қиылысы, 2-үй Қарғалы аудандық бөлімі, Бадамша ауылы Қарғалы ауданы, Бадамша ауылы, Əйтеке би көшесі, 27-үй Ойыл аудандық бөлімі Ойыл ауданы, Ойыл ауылы, Көкжар көшесі, 64-үй Əйтеке би аудандық бөлімі Əйтеке би ауданы, Комсомол ауданы, Балдырған көшесі, 10-үй Байғанин ауданы бойынша бөлім Байғанин ауданы, Қарауылкелді ауылы, Барақ батыр көшесі, 41 «А» үй Ырғыз аудандық бөлімі Ырғыз ауданы, Ырғыз ауылы, Жангелдин көшесі, 7-үй Шалқар аудандық бөлімі Шалқар ауданы, Шалқар қаласы, Əйтеке би көшесі, 63-үй «Алматы облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Алматы облысы бойынша ХҚО» РМК Талдықорған қаласы, филиалы Тəуелсіздік көшесі, 67 «Б» үй Ақсу аудандық бөлімі Жансүгіров кенті, Қабанбай батыр көшесі, 20-үй Қапал бөлімшесі Қапал ауылы, Алпысбаев көшесі, 3-үй Алакөл аудандық бөлімі Үшарал қаласы, 8 наурыз көшесі, 63-үй

5. 6.

Қабанбай бөлімшесі Балқаш аудандық бөлімі

Еңбекшіқазақ аудандық бөлімі

Шелек бөлімшесі

20. 21. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12 13. 14 15 16 1. 2. 3.

9. Ескелді аудандық бөлімі 10. Жамбыл аудандық бөлімі 11. Іле аудандық бөлімі 12. Боралдай бөлімшесі 13. Қараой бөлімшесі 14. Ақши бөлімшесі 15. Қарасай аудандық бөлімі 16. Тау-Самалы бөлімшесі 17. Шамалған бөлімшесі 18. Қаратал аудандық бөлімі 19. Кербұлақ аудандық бөлімі 20. Қоғалы бөлімшесі 21. Көксу аудандық бөлімі 22. Қапшағай қалалық бөлімі 23. Шеңгелді бөлімшесі 24. Сарқант аудандық бөлімі 25. Лепсі бөлімшесі 26. Райымбек аудандық бөлімі

Қабанбай кенті, Абылайхан көшесі, 237-үй Бақанас ауылы, Бижанов көшесі, 25 «А» үй Есік қаласы, Абай көшесі, 314 «А» үй Шелек ауылы, Бижанов көшесі, 100-үй Қарабұлақ кенті, Оразбеков көшесі, 52-үй Ұзынағаш кенті, Мəжитов көшесі, 1-үй Өтеген батыр кенті, Қуат шағын ауданы, Тəуелсіздік көшесі, 25-үй Боралдай ауылы, Вокзальная көшесі, 6 «А» үй Қараой ауылы, Тыңдала көшесі, 9-үй Ақши ауылы, Қонаев көшесі, 29-үй Қаскелең қаласы, Жанғозин көшесі, 38-үй Тау Самалы кенті, Рысқұлов көшесі, 129-үй Шамалған станциясы, Қонаев көшесі, 1 «В» үй Үштөбе қаласы, Абылай хан көшесі, 22-үй Сарыөзек қаласы, Момышұлы көшесі, н/ж Қоғалы кенті, Желтоқсан көшесі, 45-үй Балпық би кенті, Измайлов көшесі, 10-үй Қапшағай қаласы, Қонаев көшесі, 41-үй Шеңгелді ауылы, Сейфуллин көшесі, 34-үй Сарқант қаласы, Жамбыл көшесі, н/ж Лепсі станциясы, Төлебаев көшесі, 1-үй Кеген ауылы, Момышұлы көшесі, н/ж

27. Нарынқол бөлімшесі 28. Панфилов аудандық бөлімі 29. Талғар аудандық бөлімі

Нарынқол ауылы, Райымбек көшесі, н/ж Жаркент қаласы, Головацкий көшесі, н/ж Талғар қаласы, Лермонтов көшесі, 53 «А» үй

30. Нұра бөлімшесі 31. Талдықорған қалалық бөлімі

Нұра ауылы, Школьная көшесі, 10-үй Талдықорған қаласы, Тəуелсіздік көшесі, 67 «Б» үй Текелі қаласы, Октябрь көшесі, 7-үй Шонжы ауылы, Қасымбеков көшесі, 35-үй

32. Текелі қалалық бөлімі 33. Ұйғыр аудандық бөлімі

1. 2. 3. 4. 5. 6. 8. 9. 10. 11. 12.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

«Атырау облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Атырау облысы бойынша ХҚО» РМК Атырау қаласы, филиалы Сəтбаев даңғылы, 23-үй Облыстық бөлім Атырау қаласы, Сəтбаев даңғылы, 23-үй №1 қалалық бөлім Атырау қаласы, Баймұханов көшесі, 16 «А» үй №2 қалалық бөлім Атырау қаласы, Байжігітов көшесі, 80 «А» үй Индер аудандық бөлімі Индер ауданы, Индербор кенті, Меңдіғалиев көшесі, 30-үй Махамбет аудандық бөлімі Махамбет ауданы, Махамбет ауылы, Абай көшесі, 10-үй Қызылқоға аудандық бөлімі Қызылқоға ауданы, Миялы ауылы, Абай көшесі, 1-үй Жылыой аудандық бөлімі Жылыой ауданы, Құлсары қаласы, Бейбітшілік көшесі, 8-үй Құрманғазы аудандық бөлімі Құрманғазы ауданы, Ганюшкин ауылы, Есболаев көшесі, 66 «А» үй Мақат аудандық бөлімі Мақат ауданы, Мақат кенті, Центральная көшесі, 2-үй Исатай аудандық бөлімі Исатай ауданы, Аққыстау ауылы, Егеменді Қазақстан көшесі, 9-үй «Шығыс Қазақстан облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Шығыс Қазақстан облысы бойынша Өскемен қаласы, ХҚО» РМК филиалы Белинский көшесі, 37 «А» үй № 1 Өскемен қалалық бөлімі Өскемен қаласы, Сатпаев даңғылы, 20/1-үй № 2 Өскемен қалалық бөлімі Өскемен қаласы, Қазақстан көшесі, 99/1-үй Глубокое аудандық бөлімі Глубокое ауданы, Глубокое кенті, Попович көшесі, 22-үй Зайсан қалалық бөлімі Зайсан ауданы, Зайсан қаласы, Жангелдин көшесі, 52 «А» үй Зырян аудандық бөлімі Зырян ауданы, Зырян қаласы, Стаханов көшесі, 39-үй Қатон-Қарағай аудандық бөлімі Қатон-Қарағай ауданы, Үлкен-Нарын ауылы, Абылайхан көшесі, 96-үй Күршім аудандық бөлімі Күршім ауданы, Күршім ауылы, Б. Момышұлы көшесі, 77-үй Риддер аудандық бөлімі Риддер қаласы, Семей көшесі, 12-үй Тарбағатай аудандық бөлімі Тарбағатай ауданы, Ақсуат ауылы, Абылайхан көшесі, 23-үй Ұлан аудандық бөлімі Ұлан ауданы, Молодежный кенті, 9-үй Шемонайха қалалық бөлімі Шемонайха ауданы, Шемонайха қаласы, 3-шағын аудан, 12-үй № 1 Семей қалалық бөлімі Семей қаласы, 408-орам, 21-үй

8. 8 (71643) 2-45-94 8 (71643) 4-07-22 8 (71643) 4-12-58 8 (71641) 2-35-96 8 (71641) 2-21-94 8 (71646) 2-37-20 8 (71646) 2-37-81 8 (71636) 4-29-97 8 (71636) 4-28-91 8 (71636) 4-59-28 8 (71642) 2-12-57 8 (71633) 2-44-92 8 (71639) 2-22-41 8 (71639) 2-22-42 8 (71639) 2-22-18 8 (71647) 2-22-07 8 (71648) 9-00-35 8 (71647) 2-22-05 8 (71635) 2-17-10 8 (71632) 2-00-74 8 (71632) 2-29-43 8 (71637) 2-17-83 8 (71637) 2-20-36 8 (71645) 2-00-40 8 (71645) 2-00-30 8 (71640) 9-26-66 8 (71651) 3-12-30 8 (71651) 3-11-98 8 (71631) 2-17-97 8 (7132) 56-57-87 8 (7132) 57-80-27 8 (7132) 98-60-06 8 (7132) 98-60-05

19. 20. 21. 22. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 1. 2.

Ақжайық ауданы бойынша бөлім

Бөкейорда ауданы бойынша бөлім

Бөрілі ауданы бойынша бөлім

Жаңақала ауданы бойынша бөлім

Жəнібек ауданы бойынша бөлім

Зеленов ауданы бойынша бөлім

Ақжайық ауданы, Чапаев ауылы, Ақжайық қиылысы, 2-үй Бөкейорда ауданы, Сайхын ауылы, Берғалиев көшесі, 1-үй Бөрілі ауданы, Ақсай қаласы, Железнодорожная көшесі, 121 «А» үй Жаңақала ауданы, Жаңақала ауылы, Халықтар достығы көшесі, 63 «А» үй Жəнібек ауданы, Жəнібек ауылы, Иманов көшесі, 79-үй Зеленов ауданы, Переметное ауылы, Гагарин көшесі, 69 «Б» үй

12. 13. 14. 15. 16. 17. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

18.

8 (71343) 21-8-28 8 (71335) 23-6-10 8 (71335) 23-6-11

14. 15. 16. 17.

19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26.

8 (7282) 24-15-06 8 (7282) 24-41-33 8 (72832) 2-14-51

27.

8 (72841) 2-17-60

29.

8 (72833) 2-35-46 8 (72833) 2-35-48 8 (72837) 4-13-85 8 (72773) 95-2-22 8 (72773) 9-18-20 8 (72775) 4-54-70 8 (72775) 4-54-69 8 (72775) 2-34-96 8 (72775) 2-34-97 8(72836) 3-22-16 8 (72770) 2-30-90 8 (727)251-74-46 8 (727)251-74-47 8 (72738) 7-82-42

30.

8 (7275) 24-88-10

28.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

8 (72771) 2-56-86 8 (72771) 2-56-96 8 (727) 391-38-58 8 (7272) 93-66-33 8 (72834) 2-02-07 8 (72834) 2-20-92 8 (72840) 3-25-88 8 (72842) 9-10-59 8 (72838) 2-16-19 8 (72838) 2-16-18 8 (72772) 4-79-61 8 (72772) 4-79-60 8 (72772) 7-11-94 8 (72839) 2-35-80 8 (72839) 2-37-14 8 (72843) 2-10-16 8 (72777) 2-20-84 8 (72777) 2-20-82 8 (72777) 2-18-78 8 (72779) 2-11-65 8 (72831) 5-51-11 8 (727) 388-11-30 8 (72774) 2-21-43 8 (72774) 2-21-33 8 (72774) 5-80-62 8 (7282) 24-49-75 8 (7282) 24-40-43 8 (72835) 4-35-38 8 (72835) 4-35-18 8 (72778) 2-43-35 8 (72778) 2-43-31 8 (72778) 2-43-32 8 (7122) 21-34-67 8 (7122) 21-29-42 8 (7122) 35-75-05 8 (7122) 35-75-30 8 (7122) 24-34-90 8 (7122) 24-37-89 8 (71234) 2-12-96 8 (71234) 2-18-38 8 (71236) 2-24-96 8 (71236) 2-15-25 8 (71238) 2-20-46 8 (71238) 2-20-27 8 (71237) 5-03-54 8 (71237) 5-01-28 8 (71233) 2-05-13 8 (71233) 2-07-14 8 (71239) 3-22-97 8 (71239) 3-22-96 8 (71231) 2-16-70 8 (71231) 2-16-69

9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 1. 2. 3.

8 (7232) 78-42-36 8 (7232) 28-94-67 8 (7232) 60-39-22 8 (7232) 57-83-88 8 (7232) 22-81-37 8 (72331) 2-23-35 8 (72340) 2-67-81 8 (72335) 6-02-39 8 (72341) 2-23-60

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

8 (72339) 2-13-10

11.

8 (72336) 4-62-62 8 (72346) 2-24-96 8 (72338) 2-78-96 8 (72332) 3-41-00

8 (72252) 2-22-64

18.

11.

8 (71346) 23-5-83 8 (71334) 23-9-87 8 (71341) 22-1-47 8 (71341) 22-1-38 8 (71342) 23-4-64 8 (71342) 23-4-62 8 (71332) 21-1-81 8 (71332) 21-1-82 8 (71339) 22-3-73 8 (71339) 22-3-74 8 (71345) 23-5-86 8 (71345) 23-5-87

15.

17.

10.

13.

14. № 2 Семей қалалық бөлімі

16.

8 (71337)3-20-79 8 (71337) 3-10-96 8 (71331) 22-4-13 8 (71331) 22-1-14 8 (71336) 26-6-33 8 (71336) 26-6-34 8 (71333) 30-2-19 8 (71333) 30-2-18 8 (71334) 23-9-83

8 (7222) 33-57-97 8 (7222) 33-55-93 8 (7222) 52-69-29

Семей қаласы, Найманбаев көшесі, 161 «А» үй Абай аудандық бөлімі Абай ауданы, Қарауыл ауылы, Құнанбаев көшесі, 12-үй Аягөз қалалық бөлімі Аягөз ауданы, Аягөз қаласы, Дүйсенов көшесі, 84-үй Бесқарағай аудандық бөлімі Бесқарағай ауданы, Бесқарағай ауылы, Пушкин көшесі, 2 «А» үй Бородулиха аудандық бөлімі Бородулиха ауданы, Бородулиха ауылы, Молодежная көшесі, 25-үй Жарма аудандық бөлімі Жарма ауданы, Қалбатау ауылы, Достық көшесі, 98-үй Курчатов аудандық бөлімі Курчатов ауданы, Курчатов қаласы, Абай көшесі, 12-үй Көкпекті аудандық бөлімі Көкпекті ауданы, Көкпекті ауылы, Шериаздан көшесі, 38-үй Үржар аудандық бөлімі Үржар ауданы, Үржар ауылы, Абылайхан көшесі, 116-үй «Жамбыл облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Жамбыл облысы бойынша ХҚО» РМК Тараз қаласы, филиалы Абай даңғылы, 232-үй Тараз қалалық бөлімі Тараз қаласы, К. Қойгелді көшесі, 158 «А» үй №1 бөлім Тараз қаласы, Сəтбаев көшесі, 1 «Б» үй №2 бөлім Тараз қаласы, Талас шағын ауданы, 2-үй №3 бөлім Тараз қаласы, Абай даңғылы, 232-үй Байзақ аудандық бөлімі Сарыкемер ауылы, Медеуов көшесі, 33-үй Жамбыл аудандық бөлімі Аса ауылы, Абай көшесі, 127-үй Жуалы аудандық бөлімі Б.Момышұлы ауылы, Сауранбекұлы көшесі, 49-үй Қордай аудандық бөлімі Қордай ауылы, Домалақ ана көшесі, 215-үй Мерке аудандық бөлімі Мерке ауылы, Исмайылов көшесі, 232-үй Мойынқұм аудандық бөлімі Мойынқұм ауылы, Рысқұлбеков көшесі, 215-үй Сарысу аудандық бөлімі Жаңатас қаласы, Жібек жолы көшесі, 1-үй Талас аудандық бөлімі Қаратау қаласы, Молдағұлова көшесі, 51-үй Т.Рысқұлов ауданының бөлімі Құлан ауылы, Жібек жолы көшесі, 71-үй Шу аудандық бөлімі Шу қаласы, Автобаза көшесі, 1-үй Гродеково ауылдық бөлімі Гродеково ауылы, Бейбітшілік көшесі, 88-үй «Батыс Қазақстан облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Батыс Қазақстан облысы бойынша ХҚО» Орал қаласы, РМК филиалы Жамбыл көшесі, 81/2-үй

30 қаңтар 2013 жыл

8 (72237) 5-24-32 8 (72236) 9-06-30 8 (72351) 2-20-48 8 (72347) 6-54-00 8 (72251) 2-21-66 8 (72348) 2-21-71 8 (72230) 2-19-85 8 (7262) 56-90-01 8 (7262) 46-00-28 8 (7262) 43-84-21 8 (7262) 56-90-27 8 (72622) 6-17-78 8 (7262) 56-90-04 8 (72637) 2-28-04 8 (72633) 2-11-99 8 (72635) 5-02-46 8 (72636) 2-13-52 8 (72632) 4-42-54 8 (72642) 2-47-93 8 (72634) 6-33-00

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

8 (72644) 6-33-93

11.

8 (72631) 2-18-10

12.

8 (72643) 2-17-97 8 (72633) 3-16-76 8 (7262) 51-23-24

13.

8 (7112) 23-68-81 8 (7112) 28-25-27 8 (7112) 28-29-14 8 (71136) 9-25-80

15.

8 (71140) 2-18-47 8 (71140) 2-18-35 8 (71133) 3-55-50 8 (71133) 3-67-78

8 (71141) 2-24-03 8 (71141) 2-24-04 8 (71135) 2-24-25 8 (71130) 2-36-14 8 (71130) 2-36-16

14.

3. 4. 5. 6. 7. 8.

Казталов ауданы бойынша бөлім

Қаратөбе ауданы бойынша бөлім

Казталов ауданы, Казталов ауылы, Лұқманов 8 (71144) 3-22-04 көшесі, 22 «А» үй 8 (71144) 3-22-05 Қаратөбе ауданы, Қаратөбе ауылы, Құрманғалиев 8 (71145) 3-18-00 көшесі, 23/1-үй 8 (71145) 3-14-63 Сырым ауданы бойынша бөлім Сырым ауданы, Жымпиты ауылы, Қазақстан 8 (71134) 3-14-46 көшесі, 11/2-үй 8 (71134) 3-14-47 Тасқала ауданы бойынша бөлім Тасқала ауданы, Тасқала ауылы, Вокзальная 8 (71139) 2-23-98 көшесі, 6-үй 8 (71139) 2-19-79 Теректі ауданы бойынша бөлім Теректі ауданы, Федоровка ауылы, Юбилейная 8 (71132) 2-33-78 көшесі, 24-үй 8 (71132) 2-33-79 Шыңғырлау ауданы бойынша бөлім Шыңғырлау ауданы, 8 (71137) 3-33-11 Шыңғырлау ауылы, Тайманов көшесі, 95-үй 8 (71137) 3-44-20 Казталов ауданы бойынша бөлім Казталов ауданы, Жалпақтал ауылы, С.Датұлы 8 (71138) 2-10-44 көшесі, 23-үй 8 (71138) 2-10-45 Дарьинское ауылдық округі бойынша Зеленов ауданы, 8 (71131) 2-40-80 бөлімі Дарьинское ауылы, Балдырған көшесі, 27/1-үй 8 (71131) 2-40-82 Тайпақ ауылдық округі бойынша бөлім Ақжайық ауданы, Тайпақ ауылы, Шемякин көшесі, 8 (71142) 2-18-84 13-үй Ақжайық ауылдық округі бойынша бөлім Теректі ауданы, Ақжайық ауылы, 8 (71143) 9-13-16 Ақ жайық көшесі, 5-үй «Қарағанды облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Қарағанды облысы бойынша ХҚО» РМК Қарағанды қаласы, Чкалов көшесі, 7-үй 8 (7212) 41-63-10 филиалы № 1 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, 8 (7212) 33-13-10 Ержанов көшесі, 47/3-үй № 2 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, 8 (7212) 41-03-92 Чкалов көшесі, 7-үй № 3 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, 8 (7212) 77-26-57 Мұқанов көшесі, 5-үй № 4 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, 8 (7212) 45-71-01 Архитектурная көшесі, 8-үй № 5 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, 8 (7212) 32-92-51 21 шағын аудан, 6/7-үй № 6 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, 8 (7212) 93-16-94 Серов көшесі, 73-үй № 1 Теміртау қалалық бөлімі Теміртау қаласы, 8 (7213) 44-67-45 Блюхер көшесі, 23-үй № 2 Теміртау қалалық бөлімі Теміртау қаласы, 8 (7213) 99-79-96 Республика даңғылы, 128-үй №1 Абай аудандық бөлімі Абай қаласы, Абай көшесі, 54-үй 8 (72131)4-77-07 № 2 Абай аудандық бөлімі Абай қаласы,Топар кенті, 8 (72153) 3-04-46 Қазыбек би көшесі, 3-үй Саран қ. бөлімі Саран қаласы, 8 (72137)4-25-26 Жамбыл көшесі, 85-үй № 1 Шахтинск қалалық бөлімі Шахтинск қаласы, 8 (72156)5-21-25 А.Құнанбаев даңғылы, 65 «Б» үй № 2 Шахтинск қалалық бөлімі Шахтинск қаласы, Шахан кенті, 8 (72156) 3-20-99 10/16 квартал, 16-үй № 1 Осакаровка аудандық бөлімі Осакаровка кенті, 8 (72149) 4-32-62 Пристационная көшесі,12-үй №2 Осакаровка аудандық бөлімі Осакаровка ауданы, Молодежный кенті, 8 (72148) 2-22-46 Абай көшесі, 13-үй Сəтбаев қалалық бөлімі Сəтбаев қаласы, 8 (71063) 4-03-47 Сəтбаев даңғылы, 111-үй Балқаш қалалық бөлімі Балқаш қаласы, 8 (71036) 6-83-37 Бөкейхан көшесі, 20 «А» үй Шет аудандық бөлімі Ақсу-Аюлы ауылы, 8 (71031) 2-21-88 Жапақов көшесі, 23/1-үй Жезқазған қалалық бөлімі Жезқазған қаласы, 8 (7102) 73-81-09 Б.Момышұлы көшесі, 9-үй Жаңаарқа аудандық бөлімі Жаңаарқа ауданы, Атасу кенті, 8 (71030) 2-69-09 А.Оспанов көшесі, 40-үй Қаражал қалалық бөлімі Қаражал қаласы, 8 (71032) 2-70-21 Ленин көшесі, 18-үй Приозерск қалалық бөлімі Приозерск қаласы, 8 (71039) 5-27-37 Балқаш көшесі, 7-үй №1 Бұқар жырау аудандық бөлімі Бұқар жырау ауданы, Ботақара кенті, 8 (72154) 2-23-73 Абылай хан көшесі, 37-үй №2 Бұқар жырау аудандық бөлімі Бұқар жырау ауданы, Ботақара кенті, 8 (72138) 3-15-62 Мир көшесі, 24-үй №1 Ақтоғай аудандық бөлімі Ақтоғай кенті, 8 (71037) 2-11-05 Бөкейхан көшесі, 10-үй №2 Ақтоғай аудандық бөлімі Сарышаған кенті, 8 (71038) 2-23-39 Абай көшесі, 12-үй Нұра аудандық бөлімі Киевка кенті, 8 (72144) 2-11-11 Сүлейменовтер көшесі, 2-үй Ұлытау аудандық бөлімі Ұлытау ауданы, Ұлытау кенті, 8 (71035) 2-13-06 Амангелді көшесі, 29 «А» үй Қарқаралы аудандық бөлімі Қарқаралы қаласы, 8 (72146) 3-17-03 Əубəкіров көшесі, 21-үй «Қостанай облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Қостанай облысы бойынша ХҚО» РМК Қостанай қаласы, 8 (7142) 53-44-84 филиалы Таран көшесі, 114-үй 8 (7142) 53-25-56 Қостанай қалалық бөлімі Қостанай қаласы, 8 (7142) 26-45-51 Гашек көшесі, 14-үй Алтынсарин бөлімі Силантьевка кенті, 8 (71445) 21-5-28 Ленин көшесі, 51-үй 8 (71445) 21-5-29 Амангелді бөлімі Амангелді ауылы, 8 (71440) 21-2-55 Майлин көшесі, 27/7-үй 8 (71440) 21-2-69 Арқалық бөлімі Арқалық қаласы, 8 (71430) 75-6-87 Абай көшесі, 62-үй 8 (71430) 75-6-86 Əулиекөл бөлімі Əулиекөл ауданы, 8 (71453) 21-8-31 Ленин көшесі, 32-үй 8 (71453) 21-9-02 Денисовка бөлімі Денисовка ауылы, 8 (71434) 22-0-30 Советская көшесі, 13-үй 8 (71434) 92-7-16 Жангелдин бөлімі Жангелдин ауданы, Торғай ауылы, 8 (71439) 22-0-05 8 наурыз көшесі, 37-үй 8 (71439) 21-5-85 Жітіқара бөлімі Жітіқара қаласы, 8 (71435) 28-2-83 Ленин көшесі, 108-үй 8 (71435) 28-2-00 Қамысты бөлімі Қамысты ауданы, Қамысты ауылы, 8 (71437) 22-2-76 Ержанов көшесі, 66-үй 8 (71437) 22-2-75 Қарабалық бөлімі Қарабалық ауданы, Қарабалық кенті, 8 (71441) 32-9-61 Ғарышкерлер көшесі, 16-үй 8 (71441) 32-5-02 Қарасу бөлімі Қарасу ауданы, Қарасу ауылы, 8 (71452) 22-1-47 Комсомол көшесі, 24-үй 8 (71452) 21-9-69 Лисаковск бөлімі Лисаковск қаласы, 8 (71433) 32-0-90 4-шағын аудан, 25-үй 8 (71433) 35-3-89 Меңдіқара бөлімі Меңдіқара ауданы, Боровское ауылы, 8 (71443) 22-4-60 Королев көшесі, 4 «А» үй Наурызым бөлімі Наурызым ауданы, Қарамеңді ауылы, 8 (71454) 21-0-53 Шақшақ Жəнібек көшесі, 5-үй 8 (71454) 21-0-15 №1 Рудный бөлімі Рудный қаласы, 8 (71431) 49-8-02 Ғарышкерлер даңғылы, 12-үй №2 Рудный бөлімі Рудный қаласы, 8 (71431) 90-0-38 Корчагин көшесі, 76-үй 8 (71431) 98-9-47 Сарыкөл бөлімі Сарыкөл ауданы, Сарыкөл кенті, 8 (71451) 21-3-21 Ленин к-сі 104-үй 8 (71451) 21-2-09 Таран бөлімі Таран ауданы, Тарановское ауылы, 8 (71436) 36-5-89 Калинин көшесі, 93-үй 8 (71436) 37-4-52 Ұзынкөл бөлімі Ұзынкөл ауданы, Ұзынкөл ауылы, 8 (71444) 21-5-67 Абай көшесі, 79-үй 8 (71444) 21-1-62 Федоровский бөлімі Федоровский ауданы, Федоровка ауылы, 8 (71442) 22-5-18 Красноармейская көшесі, 56-үй 8 (71442) 23-2-83 Қостанай аудандық бөлімі Қостанай ауданы, Затабол кенті, 8 (71455) 24-3-15 Калинин көшесі, 53-үй 8 (71455) 24-3-16 «Қызылорда облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Қызылорда облысы бойынша ХҚО» Қызылорда қаласы, 8 (7242) 23-07-16 РМК филиалы Ғ.Мұратбаев көшесі, 2 «Е» үй № 1 қалалық бөлім Қызылорда қаласы, Тасбөгет кенті, 8 (7242) 21-66-64 Амангелді көшесі, н/ж № 2 қалалық бөлім Қызылорда қаласы, Жанқожа батыр көшесі, 82-үй 8(7242) 25-60-57 № 3 қалалық бөлім Қызылорда қаласы, Шұғыла шағын ауданы, 45-үй 8 (7242) 24-86-11 № 4 қалалық бөлім Қызылорда қаласы, Ақмешіт шағын ауданы, 1б-үй 8 (7242) 22-48-27 Байқоңыр қалалық бөлімі Байқоңыр қаласы, 8 (3362) 27-54-81 Максимов көшесі, 17 «А» үй Арал аудандық бөлімі Арал қаласы, 8 (72433) 25-0-02 Қарасақал көшесі, н/ж Қазалы аудандық бөлімі Қазалы қаласы, 8 (72438) 26-1-27 Жанқожа батыр көшесі, н/ж Қармақшы аудандық бөлімі Жосалы кенті, Абай көшесі, н/ж 8 (72437) 2-11-62 Жалағаш аудандық бөлімі Жалағаш кенті, 8 (72431) 32-3-03 Желтоқсан көшесі, н/ж Сырдария аудандық бөлімі Тереңөзек кенті, 8 (72436) 2-29-00 Амангелді көшесі, 55 «А» үй Шиелі аудандық бөлімі Шиелі кенті, Рысқұлов көшесі, н/ж 8 (72432) 4-15-59 Жаңақорған аудандық бөлімі Жаңақорған кенті, 8 (72435) 21-4-51 Сығанақ көшесі, н/ж «Маңғыстау облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Маңғыстау облысы бойынша ХҚО» РМК Ақтау қаласы, 15 шағын аудан, 8 (7292) 42-23-11 филиалы 67 «Б» үй 8 (7292) 42-23-12 № 1 Ақтау қалалық бөлімі Ақтау қаласы, 15 шағын аудан, 8 (7292) 42-23-17 67 «Б» үй № 2 Жаңаөзен қалалық бөлімі Жаңаөзен қаласы, Өркен шағын ауданы, Оқушылар 8 (72934) 5-03-90 шығармашылық үйнің ғимараты № 3 Мұнайлы аудандық бөлімі Мұнайлы ауданы, 8 (7292) 46-56-83 Маңғыстау ауылы, «Қоғамдық ұйымдардың» ғимараты № 4 Бейнеу аудандық бөлімі Бейнеу ауылы, Қосай ата көшесі, 8 (72932) 2-55-35 «Жастар орталығы» ғимараты Бейнеу ауданының № 9 Боранқұл бөлімі Боранқұл ауылы, 7 ауыл, 8 (72932) 3-16-95 «Боранқұлмəдениет» ММ ғимараты № 5 Маңғыстау аудандық бөлімі Шетпе ауылы, Центральная көшесі, 15-үй, 8 (72931) 22-0-79 Қазпоштаның ғимараты № 6 Қарақия аудандық бөлімі Құрық ауылы, 8 (72937) 22-2-10 Уəлиханов көшесі, 15-үй № 7 Түпқараған аудандық бөлімі Форт-Шевченко қаласы, 8 (72938) 2-30-38 Маяулыз көшесі, 6 «Д» үй Түпқараған ауданының Ақшұқыр ауылы, Үштерек көшесі, 5-үй, 8 (72938) 33-28-44 № 10 Ақшұқыр бөлімі «Жайлау» ЖШС ғимараты № 8 Жетібай аудандық бөлімі Жетібай кенті, 8 (72935) 26-9-33 Жаңақұрылыс көшесі, 10-үй «Павлодар облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Павлодар облысы бойынша ХҚО» РМК Павлодар қаласы, 8 (7182) 33-47-35 филиалы Павлов көшесі, 48-үй 8 (7182) 70-42-01 Павлодар қалалық бөлімі Павлодар қаласы, 8 (7182) 34-59-04 Кутузов көшесі, 204-үй 8 (8182) 34-59-05 № 1 Павлодар қалалық бөлімі Павлодар қаласы, 8 (7182) 32-04-67 Исінəлиев көшесі, 24-үй 8 (7182) 70-42-09 Павлодар аудандық бөлімі Павлодар қаласы, 8 (7182) 62-92-29 Толстой көшесі, 10-үй 8 (7182) 32-26-83 Екібастұз қалалық бөлімі Екібастұз қаласы, 8 (7187) 77-66-93 Мəшһүр Жүсіп көшесі, 92/2-үй 8 (7182) 70-42-27 Ақсу қалалық бөлімі Ақсу қаласы, 8 (7183) 76-90-60 Ленин көшесі, 10-үй 8 (7183) 76-91-77 Ақтоғай аудандық бөлімі Ақтоғай ауылы, Абай көшесі, 72-үй 8 (71841) 2-21-66 Баянауыл аудандық бөлімі Баянауыл ауылы, 8 (71840) 9-23-65 Сəтбаев көшесі, 49-үй 8 (71840) 9-23-61 Железинка аудандық бөлімі Железинка ауылы, 8 (71831) 2-25-86 Торайғыров көшесі, 58-үй Шарбақты аудандық бөлімі Шарбақты ауылы, 8 (71836) 2-34-43 В. Чайко көшесі, 45-үй 8 (71836) 2-33-37 Қашыр аудандық бөлімі Тереңкөл ауылы, 8 (71833)2-24-79 Тургенов көшесі, 85-үй Лебяжье аудандық бөлімі Аққу ауылы, 8 (71839) 2-11-07 Тəшімов көшесі, 114-үй Ертіс аудандық бөлімі Ертіс ауылы, 8 (71832) 22-91-12 Иса Байзақов көшесі, 14-үй 8 (71832) 22-91-11 Май аудандық бөлімі Май ауылы, 8 (71838) 9-21-44 Сейфуллин көшесі, 13-үй Успенка аудандық бөлімі Успенка ауылы, 8 (71834) 9-18-40 Тəуелсіздікке 10 жыл көшесі 8 (71834) 9-12-51 «Солтүстік Қазақстан облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Солтүстік Қазақстан облысы бойынша Петропавл қаласы, 8 (7152) 33-12-57 ХҚО» РМК филиалы Əуезов көшесі, 157-үй Қалалық бөлім Петропавл қаласы, 8 (7152) 33-02-26 Қазақстан Конституциясы көшесі, 72-үй Айыртау ауданы бойынша бөлім Саумалкөл ауылы, 8 (71533) 2-01-84 Д.Сыздықов көшесі, 4-үй Ақжар ауданы бойынша бөлім Талшық ауылы, 8 (71546) 2-21-08 Жеңіс көшесі, 67-үй Аққайың ауданы бойынша бөлім Смирново ауылы, 8 (71532) 2-25-86 Еңбек көшесі, 11-үй Есіл ауданы бойынша бөлім Явленка ауылы, Ленин көшесі, 6-үй 8 (71543) 2-20-03 Жамбыл ауданы бойынша бөлім Пресновка ауылы, 8 (71544) 2-29-16 Горький қиылысы көшесі, 10 «Г» үй Ғ.Мүсірепов атындағы аудан бойынша Новоишимское ауылы, 8 (71535) 2-22-19 бөлім Ленин көшесі, 7-үй Қызылжар ауданы бойынша бөлім Бескөл ауылы, 8 (71538) 2-17-46 Институтская көшесі, 1 «В» үй М.Жұмабаев ауданы бойынша бөлім Булаево қаласы, 8 (71531) 2-03-76 Юбилейная көшесі, 62-үй Мамлют ауданы бойынша бөлім Мамлют қаласы, 8 (71541) 2-27-48 С.Мұқанов көшесі, 11-үй Тайынша ауданы бойынша бөлім Тайынша қаласы, Қазақстан Конституциясы 8 (71536) 2-36-03 көшесі, 208-үй Тимирязев ауданы бойынша бөлім Тимирязев ауылы, 8 (71537) 2-03-02 Уəлиханов көшесі, 17-үй Уалиханов ауданы бойынша бөлім Кішкенекөл ауылы, 8 (71542) 2-28-11 Уəлиханов көшесі, 80-үй Шал ақын ауданы бойынша бөлім Сергеевка қаласы, 8 (71534) 2-73-90 Желтоқсан көшесі, 31-үй «Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Шымкент қаласы, Мəделі Қожа көшесі, н/ж 8 (7252) 30-06-79 ХҚО» РМК филиалы 8 (7252) 21-09-00 Шымкент қаласының № 1 қалалық бөлімі Шымкент қаласы, Мəделі Қожа көшесі, н/ж 8 (7252) 30-06-79 8 (7252) 99-72-76 Шымкент қаласының № 2 қалалық бөлімі Шымкент қаласы, Мəделі Қожа көшесі, н/ж 8 (7252) 99-72-31 Шымкент қаласының № 3 қалалық бөлімі Шымкент қаласы, 8 (7252) 30-01-35 Оспанов көшесі, 61-үй Шымкент қаласының № 4 қалалық бөлімі Шымкент қаласы, 8 (7252) 52-50-84 Сайрам көшесі, н/ж Шымкент қаласының № 5 қалалық бөлімі Шымкент қаласы, 8 (7252) 56-52-84 Республика көшесі, 15-үй Арыс қалалық бөлімі Арыс қаласы, Ергөбек көшесі, н/ж. 8 (72540) 2-31-18 Бəйдібек аудандық бөлімі Шаян ауылы, Мыңбұлақ көшесі, н/ж 8 (72548) 21-443

10. Қазығұрт аудандық бөлімі 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

Кентау қалалық бөлімі

Кентау қаласы, Абылай хан көшесі, 10-үй Қазығұрт ауылы, Қонаев көшесі, н/ж Мақтаарал аудандық бөлімі Жетісай қаласы, Жайшыбеков көшесі, н/ж Отырар аудандық бөлімі Шəуілдір ауылы, Жібек жолы даңғылы, н/ж Ордабасы аудандық бөлімі Темірлан ауылы, Қажымұқан көшесі, н/ж Түркістан қалалық бөлімі Түркістан қаласы, Тілеулі мыңбасы көшесі, н/ж Төлеби аудандық бөлімі Леңгір қаласы, Төле би көшесі, н/ж Түлкібас аудандық бөлімі Түлкібас ауылы, Т.Рысқұлов көшесі, 189-үй Сайрам аудандық бөлімі Ақсукент ауылы, Қыстаубаев көшесі, н/ж Созақ аудандық бөлімі Шолаққорған ауылы, Қожанов көшесі, н/ж Сарыағаш аудандық бөлімі Сарыағаш ауылы, Шораұлы көшесі, н/ж Абай ауылдық бөлімі Абай ауылы, А.Жылқышиев көшесі, н/ж Шардара аудандық бөлімі Шардара қаласы, Шардара түкпірі, н/ж «Алматы қаласы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Алматы қаласы бойынша ХҚО» РМК Алматы қаласы, филиалы Жандосов көшесі, 51-үй Əуезов аудандық бөлімі Алматы қаласы, Жандосов көшесі, 51-үй Алмалы аудандық бөлімі Алматы қаласы, Бөгенбай батыр көшесі, 221-үй Алатау аудандық бөлімі Алматы қаласы, Шаңырақ-2 шағын ауданы, Жанқожа батыр көшесі, 24-үй Бостандық аудандық бөлімі Алматы қаласы, Алмагүл шағын ауданы, 9 «А» үй Жетісу аудандық бөлімі Алматы қаласы, Төле би көшесі, 155-үй Медеу аудандық бөлімі Алматы қаласы, Марков көшесі, 44-үй Түркісіб аудандық бөлімі Алматы қаласы, Рихард Зорге көшесі, 9-үй «Астана қаласы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Астана қаласы бойынша Халыққа Астана қаласы, Республика даңғылы, 12/2-үй қызмет көрсету орталығы» РМК филиалы Алматы ауданы бойынша бөлім Астана қаласы, Мирзоян к-сі., 25-үй № 1 бөлім Астана қаласы, Республика даңғылы 12/2-үй № 2 бөлім Астана қаласы, Абай көшесі, 53-үй № 3 бөлім Астана қаласы, Железнодорожный кенті, Ақтасты көшесі, 20-үй Сарыарқа ауданы бойынша бөлім Астана қаласы, Республика даңғылы, 43-үй «Тілендиев» бөлімшесі Астана қаласы, Бөгенбай даңғылы, 6 «А» үй «Ақжайық» бөлімшесі Астана қаласы, Есенберлин көшесі, 16/2-үй («Темірбанк» АҚ ғимараты) «Өндіріс» бөлімшесі Астана қаласы, Кемеңгерұлы көшесі, 6/1-үй «Кенесары» бөлімшесі Астана қаласы, Сарыарқа даңғылы, 12-үй («БТА-банк» АҚ ғимараты) «Жеңіс» бөлімшесі Астана қаласы, Жеңіс даңғылы, 34-үй Есіл ауданы бойынша бөлім Астана қаласы, Сауран көшесі, 7-үй Есіл ауданы бойынша бөлімше Астана қаласы, Қабанбай батыр даңғылы көшесі, 5/1-үй

8 (72536) 36-456 8 (72539) 22-757 8 (72534) 61-343 8 (72544) 22-616 8 (72530) 22-670 8 (72533) 4-16-79 8 (72547) 61-90-56 8 (72538) 52-709 8 (72531) 77-079 8 (72546) 43-329 8 (72537) 27-020 8 (72532) 31-629 8 (72535) 21-583 8 (727) 247-16-28 8 (727) 247-16-27 8 (727) 378-09-09 8 (727) 395-36-10 8 (727) 396-37-00 8 (727) 330-72-43 8 (727) 239-65-52 8 (727) 234-09-74 8 (7172) 57-07-74 8(7172) 61-84-11 8 (7172) 32-80-10 8 (7172) 21-10-27 8 (7172) 94-71-80 8 (7172) 32-46-97 8 (7172) 94-99-96 8 (7172) 59-28-33 8 (7172) 30-40-70 8 (7172) 23-79-03

Құжаттарды толық ұсынбау, бұрмалау деректері анықталған жағдайда уəкілетті орган, орталық жəне ұтқыр орталық белгіленген мерзімде өтінішті əрі қарай қараудан бас тарту туралы жазбаша уəжделген жауабын береді. 3. Жұмыс қағидаттары 17. Уəкілетті органның, орталықтың, ұтқыр орталықтың қызметі адамның конституциялық құқықтарын, қызметтік борышын атқару кезінде заңдылықты сақтау жəне сыпайылық, толыққанды жəне дұрыс ақпарат беру, оның сақталуын, қорғалуын жəне құпиялылығын қамтамасыз ету қағидаттарына негізделеді. 4. Жұмыс нəтижелері 18. Мемлекеттік қызметті алушыларға мемлекеттік қызмет көрсету нəтижелері осы стандартқа 3-қосымшаға сəйкес сапа жəне тиімділік көрсеткіштерімен өлшенеді. 19. Уəкілетті органның жұмысына баға берілетін «Соттылықтың болуы немесе болмауы туралы анықтама беру» мемлекеттік қызметін көрсетудің сапа жəне тиімділік көрсеткіштерінің нысаналы мəндері жыл сайын Қазақстан Республикасы Бас прокурорының тиісті бұйрығымен бекітіледі. 5. Шағымдану тəртібі 20. Уəкілетті органның жоғары тұрған басшысы қызметкерлерінің əрекетіне (əрекетсіздігіне) шағымдану тəртібі туралы ақпарат беруді жəне шағымдарды дайындауда көмек көрсетуді осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген мекенжайлар мен телефондар бойынша жүзеге асырады. Орталық, ұтқыр орталық қызметкерлерінің əрекетіне (əрекетсіздігіне) шағымдану жəне шағымды дайындауға көмек көрсету тəртібі туралы ақпаратты «электрондық үкімет» ақпараттықанықтамалық call-орталығы қызметінің телефоны (1414) не стандартқа 2-қосымшада көрсетілген мекенжайлар мен телефондар бойынша алуға болады. 21. Мемлекеттік қызметті алушы көрсетілген қызметтің нəтижелерімен келіспеген жағдайда, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитеті (бұдан əрі – Комитет) басшылығының атына шағымданады. Комитеттің мекенжайы: 010000, Астана қаласы, Мəскеу көшесі, 34-үй. Интернет-ресурсы: www.prokuror.kz, бірінші басшының (қабылдау бөлмесінің) телефоны: (87172) 31-81-88. Жұмыс кестесі: демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, сағат 13.00-ден 14.30-ға дейін түскі үзіліспен, күн сайын сағат 9.00-ден 18.30-ға дейінгі аралықта. Орталық көрсеткен мемлекеттік қызметтің нəтижесімен келіспеген жағдайда шағым мына мекенжай бойынша Орталық РМК директорының атына беріледі: 010000, Астана қаласы, Республика даңғылы, 43-үй, телефоны: 8 (7172) 94-99-93, интернет-ресурсы: www.con.gov.kz 22. Дөрекі қызмет көрсетуге шағымдану: уəкілетті органда осы стандартқа 1-қосымшаға сəйкес мекенжай бойынша орналасқан кеңсе арқылы жазбаша түрде, поштамен немесе қолма-қол сағат 13.00-ден 14.30-ға дейін түскі үзіліспен, жұмыс күндері сағат 9.00-ден 18.30-ға дейінгі аралықта беріледі; орталықта осы стандартқа 2-қосымшаға сəйкес мекенжай бойынша орналасқан кеңсе арқылы жазбаша түрде, поштамен немесе қолма-қол сағат 13.00-ден 14.30-ға дейін түскі үзіліспен, жұмыс күндері сағат 8.00-ден 20.00-ге дейінгі аралықта беріледі. 23. Көрсетілген мемлекеттік қызмет нəтижелерімен келіспеген жағдайда, мемлекеттік қызметті алушының заңнамада белгіленген тəртіппен сотқа жүгінуге құқығы бар. 24. Уəкілетті органға жəне орталыққа шағымдану үшін мемлекеттік қызметті алушы ерікті нысанда өз қолымен жазған қағаз тасымалдағыштағы өтініш береді. 25. Қабылданған шағым уəкілетті органның, орталықтардың ақпаратты есепке алу журналдарында тіркеледі жəне «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тəртібі туралы» Қазақстан Республикасы Заңымен белгіленген мерзімде қаралады. Шағымды қараудың нəтижелері туралы мемлекеттік қызметті алушыға жазбаша түрде пошта арқылы хабарланады. 26. Уəкілетті органның жəне орталықтардың басшыларының байланыс деректері 1, 2-қосымшаларда, сондай-ақ ресми ақпарат көздерінде жəне уəкілетті орган мен орталықтардың ғимаратында орналасқан стенділерде көрсетілген.

8 (7172) 31-70-37 8 (7172) 50-13-70 8 (7172) 50-91-95

«Прокуратура органдарынан, тергеу жəне анықтау органдарынан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 2-қосымша Сапа жəне тиімділік көрсеткіштерінің мəндері

«Соттылықтың болуы не болмауы туралы анықтама беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 1-қосымша Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің облыстар, Астана жəне Алматы қалалары бойынша аумақтық басқармаларының ТІЗБЕСІ Р/с №

Бөлімшенің атауы

Толық заңды мекенжайы

1 1.

2 Комитеттің Астана қаласы бойынша басқармасы

3 010000, Астана қаласы, Абай көшесі, 22-үй

Комитеттің Ақмола облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Ақтөбе облысы бойынша басқармасы

475000, Көкшетау қаласы, Вернадский көшесі, 5 «Б» үй 030006, Ақтөбе қаласы, Алтынсарин көшесі, 34-үй

Комитеттің Алматы қаласы бойынша басқармасы

Комитеттің Алматы облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Атырау облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Шығыс Қазақстан облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Жамбыл облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Батыс Қазақстан облысы бойынша басқармасы

090000, Орал қаласы, Есқалиев көшесі, 177-үй

«Соттылықтың болуы не болмауы туралы анықтама беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандарты

Комитеттің Қарағанды облысы бойынша басқармасы

470038, Қарағанды қаласы, Жамбыл көшесі, 97-үй

1. Жалпы ережелер 1. Мемлекеттік қызметті Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің облыстар, Астана жəне Алматы қалалары бойынша аумақтық басқармалары (бұдан əрі – уəкілетті орган), халыққа қызмет көрсету орталықтары (бұдан əрі – орталық), халыққа ұтқыр қызмет көрсету орталықтары (бұдан əрі – ұтқыр орталық) «электронды үкіметтің» www.e.gov.kz веб-порталы (бұдан əрі – портал) арқылы не жеке тұлға тікелей уəкілетті органға жүгінген кезде көрсетеді. Уəкілетті органдардың мекенжайлары осы стандартқа 1-қосымшада, орталықтардың мекенжайлары осы стандартқа 2-қосымшада көрсетілген. 2. Көрсетілетін мемлекеттік қызмет нысаны: ішінара автоматтандырылған. 3. Мемлекеттік қызмет көрсету «Мемлекеттік құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 9-бабының жəне «Ақпараттандыру туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 29-бабының негізінде көрсетіледі. 4. Мемлекеттік қызмет көрсетудің тəртібі туралы толық ақпарат: 1) уəкілетті органның интернет-ресурсында: www.prokuror.kz; 2) порталда: www.e.gov.kz; 3) Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің Мемлекеттік қызметтерді автоматтандыруды бақылау жəне халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін үйлестіру комитетінің «Халыққа қызмет көрсету орталықтары» республикалық мемлекеттік кəсіпорнының (бұдан əрі – Орталық РМК) www.con.gov.kz. интернет-ресурсында; 4) тізбесі осы стандартқа 1 жəне 2-қосымшаларда берілген ресми ақпарат көздерінде, уəкілетті органның жəне орталықтардың ғимараттарында орналасқан стенділерінде, үлгілері бар ақпараттық тақталарда орналастырған. Мемлекеттік қызмет көрсету тəртібі туралы ақпаратты да «электрондық үкімет» callорталығының ақпараттық-анықтамалық қызметінің телефоны бойынша алуға болады (1414). 5. Көрсетілетін мемлекеттік қызмет нəтижелері: 1) уəкілетті органда: жеке тұлғаға қатысты қағаз жүзіндегі соттылықтың болуын немесе болмауын растайтын анықтаманы беру не қағаз жүзінде мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тарту туралы дəлелді жауап беру; 2) орталықта, ұтқыр орталықта жəне порталда: жеке тұлғаға қатысты электрондық құжат түрінде соттылықтың болуын немесе болмауын растайтын анықтаманы беру не электрондық құжат нысанында мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тарту туралы дəлелді жауап беру болып табылады. 6. Мемлекеттік қызмет Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетел азаматтарына жəне азаматтығы жоқ адамдарға көрсетіледі (бұдан əрі – мемлекеттік қызметті алушы). 7. Мемлекеттік қызмет көрсету мерзімдері: 1) уəкілетті орган: мемлекеттік қызметті алушы осы стандарттың 11-тармағында анықталған қажетті құжаттарды берген сəттен бастап 7 жұмыс күні ішінде көрсетіледі. өтініш беруші жүгінген күні оған орында көрсетілетін мемлекеттік қызмет бойынша өтініш берген сəттен бастап мемлекеттік қызмет көрсетілгенше күтудің рұқсат етілген уақыты – 30 минуттан аспайды; өтініш беруші жүгінген күні оған сол жерде көрсетілетін мемлекеттік қызмет бойынша мемлекеттік қызметті алушыға қызмет көрсетудің рұқсат етілген уақыты – 10 минут; 2) орталықтар, ұтқыр орталықтар арқылы: мемлекеттік қызмет көрсетуді алу үшін жүгінген сəттен бастап 3 жұмыс күні; өтініш беруші жүгінген күні оған сол жерде көрсетілетін мемлекеттік қызмет бойынша мемлекеттік қызмет көрсетілгенше күтудің рұқсат етілген уақыты – 20 минуттан аспайды; өтініш беруші жүгінген күні оған сол жерде көрсетілетін мемлекеттік қызмет бойынша мемлекеттік қызметті алушыға қызмет көрсетудің рұқсат етілген уақыты – 20 минуттан аспайды. 3) портал арқылы қызмет көрсету мерзімі 3 жұмыс күнін құрайды. 8. Мемлекеттік қызмет тегін көрсетіледі. 9. Уəкілетті орган мемлекеттік қызметті демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, сағат 13.00ден 14.30-ға дейін түскі үзіліспен, сағат 9.00-ден 18.30-ға дейінгі аралықта күн сайын көрсетеді. Қабылдау кезек күту тəртібінде, алдын ала жазылусыз жəне жеделдетілген қызмет көрсетусіз жүзеге асырылады. Орталықтарда мемлекеттік қызмет демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, еңбек заңнамасына сəйкес сағат 8.00-ден 20.00-ге дейін белгіленген жұмыс кестесіне сəйкес үзіліссіз, дүйсенбіден сенбіге дейінгі аралықта күн сайын көрсетіледі. Қабылдау «электрондық» кезек тəртібімен, жеделдетілген қызмет көрсетусіз жүзеге асырылады. Ұтқыр орталықтар құжаттарды орталық бекіткен кестеге сəйкес, бірақ бір елді мекенде кемінде алты сағат бойы қабылдайды. Порталдың жұмыс кестесі – тəулік бойы. 10. Уəкілетті органның үй-жайында күту залы болады, ол ақпараттық стенділермен жарақталады жəне ғимараттың бірінші қабатында орналасады, сондай-ақ, мүмкіндіктері шектеулі мемлекеттік қызметті алушыларға қызмет көрсету үшін жағдайлар көзделген. Мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметті алушының тұрғылықты жері бойынша орналасқан орталықтың ғимаратында көрсетіледі, онда мүмкіндіктері шектеулі мемлекеттік қызметті алушыларға қызмет көрсету үшін жағдайлар көзделген. Залда анықтама бюросы, күту креслолары, бланкілерді толтыру үлгілері бар ақпараттық стенділер орналасады. Орталықтардың ғимараттарында анықтама бюросы, күту креслолары, бланкілерді толтыру үлгілері бар ақпараттық стенділер орналасады, сондай-ақ, мүмкіндіктері шектеулі мемлекеттік қызметті алушыларға қызмет көрсету үшін жағдайлар көзделген.

11.

Комитеттің Қостанай облысы бойынша басқармасы

110003, Қостанай қаласы, Темірбаев көшесі, 13-үй

Комитеттің Қызылорда облысы бойынша басқармасы

120019, Қызылорда қаласы, К. Байсейітова көшесі, 104 «А» үй

13.

Комитеттің Маңғыстау облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Павлодар облысы бойынша басқармасы

466200, Ақтау қаласы, 9 шағын аудан, 23 «А» үй 637025, Павлодар қаласы, Мир көшесі, 22-үй

15.

Комитеттің Солтүстік Қазақстан обылысы бойынша басқармасы

642007, Петропавл қаласы, Ульянов к-сi, 59-үй

16.

Комитеттің Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша басқармасы

486050, Шымкент қаласы, Тыныбаев көшесі, 40-үй

Сапа жəне қолжетімділік көрсеткіштері

Көрсеткіштің Көрсеткіштің нормативтік келесі жылдағы мəні нысаналы мəні 1 2 3 1. Уақтылылығы 1.1. Құжатты тапсырған сəттен бастап, қызмет көрсетуді белгіленген мерзімде ұсыну жағдайларының %-ы (үлесі) 2. Сапасы 2.1. Қызмет көрсету үдерісінің сапасына қанағаттанған мемлекеттік қызметті алушылардың %-ы (үлесі) 3. Қолжетімділігі 3.1. Қызмет көрсету сапасына жəне оны ұсыну тəртібі туралы ақпаратқа қанағаттанған мемлекеттік қызметті алушылардың %-ы (үлесі) 3.2. Ақпаратқа электрондық форматта қол жеткізуге болатын қызмет көрсету %-ы (үлесі) 4. Шағымдану үдерісі 4.1. Қолданыстағы шағымдану тəртібіне қанағаттанған мемлекеттік қызметті алушылардың %-ы (үлесі) 5. Сыпайылық 5.1. Қызметкерлердің сыпайылығына қанағаттанған мемлекеттік қызметті алушылардың %-ы (үлесі)

Көрсеткіштің есептік жылдағы ағымдағы мəні 4

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 қарашадағы №1486 қаулысымен бекітілген

2. Мемлекеттік қызмет көрсету тəртібі 11. Мемлекеттік қызметті алу үшін мемлекеттік қызметті алушы: 1) уəкілетті органға: соттылықтың болуы немесе болмауы жөніндегі анықтама беру туралы өтінішті; жеке куəліктің көшірмесін (салыстырып тексеру үшін түпнұсқасын бере отырып); он алты жасқа толмаған адамдар үшін баланың туу туралы куəлігінің көшірмесін (салыстырып тексеру үшін түпнұсқасын бере отырып); мемлекеттік қызметті алушының мүдделерін үшінші тұлға білдірген кезде нотариус растаған сенімхатты; 2) орталыққа, ұтқыр орталыққа: жеке куəлікті; он алты жасқа толмаған адамдар үшін олардың тууы 2008 жылға дейін тіркелген жағдайда баланың туу туралы куəлігінің көшірмесін (салыстырып тексеру үшін түпнұсқасын бере отырып); мемлекеттік қызметті алушының мүдделерін үшінші тұлға білдірген кезде нотариус растаған сенімхатты; порталға: мемлекеттік қызметті алушының электрондық цифрлық қолтаңбасы қойылған электрондық сұрауды ұсынады. 12. Мемлекеттік қызмет көрсетудің тəртібі, сондай-ақ қажетті құжаттардың тізімі мен оларды толтыру үлгілері туралы ақпарат www.prokuror.kz интернет-ресурсында орналасқан. Орталықтарда өтініштердің бекітілген нысандағы бланкілері күту залындағы арнайы тағанда, сондай-ақ Орталық РМК интернет-ресурсында орналастырылады: www.con.gov.kz 13. Қажетті құжаттар толтырылған соң уəкілетті органның кеңсесіне (1-қосымшаға сəйкес) не орталыққа, ұтқыр орталыққа (2-қосымшаға сəйкес) тапсырылады. Орталықтарда құжаттарды қабылдау операциялық залда жүзеге асырылады. Порталда электрондық сұрауды жіберу мемлекеттік қызметті алушының «жеке кабинеті» арқылы жүзеге асырылады. Сұрау таңдалған қызмет түріне сəйкес адресат мемлекеттік органға автоматты түрде жолданады. 14. Құжаттар уəкілетті орган арқылы қабылданған кезде мемлекеттік қызметті алушыға құжаттарды қабылдау күні, уақыты, өтінішті қабылдаған адамның тегі жəне аты-жөнінің бірінші əріптері көрсетіле отырып, талон беріледі. Құжаттарды орталық, ұтқыр орталық арқылы қабылдау кезінде мемлекеттік қызметті алушыға тиісті құжаттарды қабылдағаны туралы қолхат: өтінішті қабылдау нөмірі мен күні; сұратылған мемлекеттік қызметтің түрі; қоса берілген құжаттардың саны мен атаулары; құжаттар берілетін күні (уақыты) жəне орны; өтініш берушінің тегі, аты, əкесінің аты; құжаттарды ресімдеу үшін өтінішті қабылдаған орталық, ұтқыр орталық қызметкерінің тегі, аты, əкесінің аты; өтініш берушінің тегі, аты, əкесінің аты, уəкілетті өкілінің тегі, аты, əкесінің аты, олардың байланыс телефондары көрсетіле отырып, беріледі. Портал арқылы жүгінген кезде мемлекеттік қызметті алушының порталдағы «жеке кабинетіне» мемлекеттік қызмет көрсету үшін сұрауды қабылдау туралы хабарлама-есеп, мемлекеттік қызмет нəтижесін алу күні мен уақыты көрсетіле отырып жіберіледі. 15. Уəкілетті орган құжатты мемлекеттік қызметті алушы не оның өкілі сенімхат бойынша жүгінген кезде береді. Орталықта, ұтқыр орталықта мемлекеттік қызметті алушыға құжаттарды орталықтың, ұтқыр орталықтың қызметкері мемлекеттік қызметті алушы өзі немесе оның өкілі сенімхат бойынша жүгінген кезде қолхат негізінде береді. Егер мемлекеттік қызметті алушы көрсетілген мерзімде қызмет нəтижесін алу үшін жүгінбесе, орталық, ұтқыр орталық олардың бір ай көлемінде сақталуын қамтамасыз етеді, одан кейін оны уəкілетті органға береді. Портал арқылы жүгінген кезде қызмет көрсетудің нəтижесі алушының «жеке кабинетіне» жолданады. 16. Уəкілетті орган, орталық, ұтқыр орталық мемлекеттік қызметті алушының құжаттарын қабылдаған сəттен бастап екі жұмыс күнінің ішінде ұсынылған құжаттардың толықтығын жəне дұрыстығын тексеруге міндетті.

050045, Алматы қаласы, Бөгенбай батыр көшесі, 145-үй 040000, Талдықорған қаласы, Абылайхан көшесі, 160/164-үй 060002, Атырау қаласы, Құлманов көшесі, 48-үй 492018, Өскемен қаласы, Тəуелсіздік даңғылы, 36/1-үй 080000, Тараз қаласы, Дүрімбетов көшесі, 34-үй

Байланыс телефоны, электрондық пошта мекенжайы 4 8 (7172) 32-49-18 8 (7172) 32-62-82 astana1@pravstat.kz 8 (7162) 76-19-62 8 (7162) 76-18-42 akmola1@pravstat.kz 8 (7132) 21-78-91 8 (7132) 21-21-85 aktobe1@pravstat.kz 8 (727) 272-60-07 8 (727) 272-86-40 almagor1@pravstat.kz 8 (7282) 24-07-36 8 (7282) 24-28-21 almaty1@pravstat.kz 8 (7122) 27-20-39 8 (7122) 27-20-40 atyrau1@pravstat.kz 8 (7232) 47-99-43 8 (7232) 47-96-20 vko1@pravstat.kz 8 (7262) 45-67-50 8 (7262) 45-77-32 zhambyl@pravstat.kz 8 (7112) 98-62-59 8 (7112) 98-62-57 zko1@pravstat.kz 8 (7212) 56-40-08 8 (7212) 56-82-26 karaganda1@pravstat.kz 8 (7142) 53-63-99 8 (7142) 53-52-82 kostanay1@pravstat.kz 8 (7242) 26-45-09 8 (7242) 27-71-01 kyzylorda1@pravstat.kz 8 (7292) 42-79-75 8 (7292) 42-72-70 mangystau1@pravstat.kz 8 (7182) 53-31-44 8 (7182) 53-65-66 pavlodar1@pravstat.kz 8 (7152) 52-95-54 8 (7152) 52-95-03 sko1@pravstat.kz 8 (7252) 53-74-41 8 (7252) 53-45-01 uko1@pravstat.kz

«Соттылықтың болуы не болмауы туралы анықтама беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 2-қосымша Халыққа қызмет көрсету орталықтарының тізімі Р/с Орталықтардың атаулары (филиалдар, № бөлімдер, бөлімшелер) 1 1. 2. 3. 4. 5.

Орналасқан мекенжайы

Атбасар аудандық бөлімі

Атбасар ауданы, Атбасар қаласы, Уəлиханов көшесі, 11-үй

Астрахан аудандық бөлімі

Бұланды аудандық бөлімі

Бурабай аудандық бөлімі

10.

Егіндікөл аудандық бөлімі

11.

Ерейментау аудандық бөлімі

12.

Еңбекшілдер аудандық бөлімі

13. 14.

Есіл аудандық бөлімі Жарқайың аудандық бөлімі

15.

Жақсы аудандық бөлімі

16.

Зеренді аудандық бөлімі

17.

Қорғалжын аудандық бөлімі

18.

Степногор қалалық бөлімі

19.

Сандықтау аудандық бөлімі

Сандықтау ауданы, Балкашино ауылы, Абылай хан көшесі, 119-үй Целиноград ауданы, Ақмол ауылы, Гагарин көшесі, 15-үй Шортанды аудандық бөлімі Шортанды ауданы, Шортанды кенті, Безымянный қиылысы, 1-үй «Ақтөбе облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Ақтөбе облысы бойынша ХҚО» РМК Ақтөбе қаласы, Тургенев к-сі, филиалы 109-үй № 1 Ақтөбе қалалық бөлімі Ақтөбе қаласы, Тургенев к-сі, 109-үй Қарғалы ауылы (Жилянка) Ақтөбе қаласы, Қарғалы ауданы, Қарғалы ауылы (Жилянка), Сəтбаев көшесі, 10-үй Алға аудандық бөлімі Алға ауданы, Алға қаласы, Киров көшесі, 23-үй Мəртөк аудандық бөлімі Мəртөк ауданы, Мəртөк кенті, Байтұрсынов көшесі, 1 «Б» үй Хромтау аудандық бөлімі Хромтау ауданы, Хромтау қаласы, Абай көшесі, 12-үй Қандыағаш аудандық бөлімі Мұғалжар ауданы, Қандыағаш қаласы, Молодежный шағын ауданы, 47 «Б» үй Ембі аудандық бөлімі Мұғалжар ауданы, Ембі қаласы, Əміров көшесі, 10-үй № 8 Темір аудандық бөлімі Темір ауданы, Шұбарқұдық кенті, Байғанин көшесі, 15 «А» үй Қобда аудандық бөлімі Қобда ауданы, Қобда кенті Нұрымжанов қиылысы, 2-үй Қарғалы аудандық бөлімі, Бадамша ауылы Қарғалы ауданы, Бадамша ауылы, Əйтеке би көшесі, 27-үй Ойыл аудандық бөлімі Ойыл ауданы, Ойыл ауылы, Көкжар көшесі, 64-үй Əйтеке би аудандық бөлімі Əйтеке би ауданы, Комсомол ауданы, Балдырған көшесі, 10-үй Байғанин ауданы бойынша бөлім Байғанин ауданы, Қарауылкелді ауылы, Барақ батыр көшесі, 41 «А» үй Ырғыз аудандық бөлімі Ырғыз ауданы, Ырғыз ауылы, Жангелдин көшесі, 7-үй Шалқар аудандық бөлімі Шалқар ауданы, Шалқар қаласы, Əйтеке би көшесі, 63-үй «Алматы облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Алматы облысы бойынша ХҚО» РМК Талдықорған қаласы, филиалы Тəуелсіздік көшесі, 67 «Б» үй Ақсу аудандық бөлімі Жансүгіров кенті, Қабанбай батыр көшесі, 20-үй Қапал бөлімшесі Қапал ауылы, Алпысбаев көшесі, 3-үй Алакөл аудандық бөлімі Үшарал қаласы, 8 наурыз көшесі, 63-үй

5. 6.

Қабанбай бөлімшесі Балқаш аудандық бөлімі

Еңбекшіқазақ аудандық бөлімі

Шелек бөлімшесі

20. 21. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12 13. 14 15 16 1. 2. 3.

Целиноград аудандық бөлімі

(Жалғасы 23-бетте).

Байланыс телефондары 4 8 (7162) 40-10-76 8 (7162) 40-10-63 8 (7162) 25-00-67 8 (7162) 25-06-21 8 (7162) 40-43-27 8 (71638) 2-09-96 8 (71638) 2-18-49 8 (71644) 2-10-77 8 (71644) 2-28-28 8 (71644)2-10-77 8 (71643) 2-45-94 8 (71643) 4-07-22 8 (71643) 4-12-58 8 (71641) 2-35-96 8 (71641) 2-21-94 8 (71646) 2-37-20 8 (71646) 2-37-81 8 (71636) 4-29-97 8 (71636) 4-28-91 8 (71636) 4-59-28 8 (71642) 2-12-57 8 (71633) 2-44-92 8 (71639) 2-22-41 8 (71639) 2-22-42 8 (71639) 2-22-18 8 (71647) 2-22-07 8 (71648) 9-00-35 8 (71647) 2-22-05 8 (71635) 2-17-10 8 (71632) 2-00-74 8 (71632) 2-29-43 8 (71637) 2-17-83 8 (71637) 2-20-36 8 (71645) 2-00-40 8 (71645) 2-00-30 8 (71640) 9-26-66 8 (71651) 3-12-30 8 (71651) 3-11-98 8 (71631) 2-17-97 8 (7132) 56-57-87 8 (7132) 57-80-27 8 (7132) 98-60-06 8 (7132) 98-60-05 8 (71337)3-20-79 8 (71337) 3-10-96 8 (71331) 22-4-13 8 (71331) 22-1-14 8 (71336) 26-6-33 8 (71336) 26-6-34 8 (71333) 30-2-19 8 (71333) 30-2-18 8 (71334) 23-9-83 8 (71346) 23-5-83 8 (71334) 23-9-87 8 (71341) 22-1-47 8 (71341) 22-1-38 8 (71342) 23-4-64 8 (71342) 23-4-62 8 (71332) 21-1-81 8 (71332) 21-1-82 8 (71339) 22-3-73 8 (71339) 22-3-74 8 (71345) 23-5-86 8 (71345) 23-5-87 8 (71343) 21-8-28 8 (71335) 23-6-10 8 (71335) 23-6-11 8 (7282) 24-15-06 8 (7282) 24-41-33 8 (72832) 2-14-51 8 (72841) 2-17-60 8 (72833) 2-35-46 8 (72833) 2-35-48 8 (72837) 4-13-85 8 (72773) 95-2-22 8 (72773) 9-18-20 8 (72775) 4-54-70 8 (72775) 4-54-69 8 (72775) 2-34-96 8 (72775) 2-34-97 8(72836) 3-22-16 8 (72770) 2-30-90 8 (727)251-74-46 8 (727)251-74-47 8 (72738) 7-82-42 8 (7275) 24-88-10 8 (72771) 2-56-86 8 (72771) 2-56-96 8 (727) 391-38-58 8 (7272) 93-66-33 8 (72834) 2-02-07 8 (72834) 2-20-92 8 (72840) 3-25-88

(Жалғасы. Басы 21-22-беттерде). 20. Қоғалы бөлімшесі 21. Көксу аудандық бөлімі 22. Қапшағай қалалық бөлімі 23. Шеңгелді бөлімшесі 24. Сарқант аудандық бөлімі 25. Лепсі бөлімшесі 26. Райымбек аудандық бөлімі

Қоғалы кенті, Желтоқсан көшесі, 45-үй Балпық би кенті, Измайлов көшесі, 10-үй Қапшағай қаласы, Қонаев көшесі, 41-үй Шеңгелді ауылы, Сейфуллин көшесі, 34-үй Сарқант қаласы, Жамбыл көшесі, н/ж Лепсі станциясы, Төлебаев көшесі, 1-үй Кеген ауылы, Момышұлы көшесі, н/ж

27. Нарынқол бөлімшесі 28. Панфилов аудандық бөлімі 29. Талғар аудандық бөлімі

30. Нұра бөлімшесі 31. Талдықорған қалалық бөлімі

32. Текелі қалалық бөлімі 33. Ұйғыр аудандық бөлімі

1. 2. 3. 4. 5. 6. 8. 9. 10. 11. 12.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

11. Қарабалық бөлімі 8 (72842) 9-10-59 8 (72838) 2-16-19 8 (72838) 2-16-18 8 (72772) 4-79-61 8 (72772) 4-79-60 8 (72772) 7-11-94 8 (72839) 2-35-80 8 (72839) 2-37-14 8 (72843) 2-10-16 8 (72777) 2-20-84 8 (72777) 2-20-82 8 (72777) 2-18-78 8 (72779) 2-11-65 8 (72831) 5-51-11 8 (727) 388-11-30 8 (72774) 2-21-43 8 (72774) 2-21-33 8 (72774) 5-80-62 8 (7282) 24-49-75 8 (7282) 24-40-43 8 (72835) 4-35-38 8 (72835) 4-35-18 8 (72778) 2-43-35 8 (72778) 2-43-31 8 (72778) 2-43-32 8 (7122) 21-34-67 8 (7122) 21-29-42 8 (7122) 35-75-05 8 (7122) 35-75-30 8 (7122) 24-34-90 8 (7122) 24-37-89 8 (71234) 2-12-96 8 (71234) 2-18-38 8 (71236) 2-24-96 8 (71236) 2-15-25 8 (71238) 2-20-46 8 (71238) 2-20-27 8 (71237) 5-03-54 8 (71237) 5-01-28 8 (71233) 2-05-13 8 (71233) 2-07-14 8 (71239) 3-22-97 8 (71239) 3-22-96 8 (71231) 2-16-70 8 (71231) 2-16-69

8 (7232) 57-83-88 8 (7232) 22-81-37 8 (72331) 2-23-35 8 (72340) 2-67-81 8 (72335) 6-02-39 8 (72341) 2-23-60

19. 20. 21. 22. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 1. 2.

Ақжайық ауданы бойынша бөлім

Бөкейорда ауданы бойынша бөлім

Бөрілі ауданы бойынша бөлім

Жаңақала ауданы бойынша бөлім

Жəнібек ауданы бойынша бөлім

Зеленов ауданы бойынша бөлім

Казталов ауданы бойынша бөлім

9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Казталов ауданы, Казталов ауылы, Лұқманов көшесі, 22 «А» үй Қаратөбе ауданы бойынша бөлім Қаратөбе ауданы, Қаратөбе ауылы, Құрманғалиев көшесі, 23/1-үй Сырым ауданы бойынша бөлім Сырым ауданы, Жымпиты ауылы, Қазақстан көшесі, 11/2-үй Тасқала ауданы бойынша бөлім Тасқала ауданы, Тасқала ауылы, Вокзальная көшесі, 6-үй Теректі ауданы бойынша бөлім Теректі ауданы, Федоровка ауылы, Юбилейная көшесі, 24-үй Шыңғырлау ауданы бойынша бөлім Шыңғырлау ауданы, Шыңғырлау ауылы, Тайманов көшесі, 95-үй Казталов ауданы бойынша бөлім Казталов ауданы, Жалпақтал ауылы, С.Датұлы көшесі, 23-үй Дарьинское ауылдық округі бойынша Зеленов ауданы, бөлімі Дарьинское ауылы, Балдырған көшесі, 27/1-үй Тайпақ ауылдық округі бойынша бөлім Ақжайық ауданы, Тайпақ ауылы, Шемякин көшесі, 13-үй Ақжайық ауылдық округі бойынша бөлім Теректі ауданы, Ақжайық ауылы, Ақ жайық көшесі, 5-үй «Қарағанды облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Қарағанды облысы бойынша ХҚО» РМК Қарағанды қаласы, Чкалов көшесі, 7-үй филиалы № 1 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, Ержанов көшесі, 47/3-үй № 2 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, Чкалов көшесі, 7-үй № 3 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, Мұқанов көшесі, 5-үй № 4 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, Архитектурная көшесі, 8-үй № 5 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, 21 шағын аудан, 6/7-үй № 6 қалалық бөлім Қарағанды қаласы, Серов көшесі, 73-үй № 1 Теміртау қалалық бөлімі Теміртау қаласы, Блюхер көшесі, 23-үй № 2 Теміртау қалалық бөлімі Теміртау қаласы, Республика даңғылы, 128-үй №1 Абай аудандық бөлімі Абай қаласы, Абай көшесі, 54-үй № 2 Абай аудандық бөлімі Абай қаласы,Топар кенті, Қазыбек би көшесі, 3-үй Саран қ. бөлімі Саран қаласы, Жамбыл көшесі, 85-үй № 1 Шахтинск қалалық бөлімі Шахтинск қаласы, А.Құнанбаев даңғылы, 65 «Б» үй № 2 Шахтинск қалалық бөлімі Шахтинск қаласы, Шахан кенті, 10/16 квартал, 16-үй № 1 Осакаровка аудандық бөлімі Осакаровка кенті, Пристационная көшесі,12-үй №2 Осакаровка аудандық бөлімі Осакаровка ауданы, Молодежный кенті, Абай көшесі, 13-үй Сəтбаев қалалық бөлімі Сəтбаев қаласы, Сəтбаев даңғылы, 111-үй Балқаш қалалық бөлімі Балқаш қаласы, Бөкейхан көшесі, 20 «А» үй Шет аудандық бөлімі Ақсу-Аюлы ауылы, Жапақов көшесі, 23/1-үй Жезқазған қалалық бөлімі Жезқазған қаласы, Б.Момышұлы көшесі, 9-үй Жаңаарқа аудандық бөлімі Жаңаарқа ауданы, Атасу кенті, А.Оспанов көшесі, 40-үй Қаражал қалалық бөлімі Қаражал қаласы, Ленин көшесі, 18-үй Приозерск қалалық бөлімі Приозерск қаласы, Балқаш көшесі, 7-үй №1 Бұқар жырау аудандық бөлімі Бұқар жырау ауданы, Ботақара кенті, Абылай хан көшесі, 37-үй №2 Бұқар жырау аудандық бөлімі Бұқар жырау ауданы, Ботақара кенті, Мир көшесі, 24-үй №1 Ақтоғай аудандық бөлімі Ақтоғай кенті, Бөкейхан көшесі, 10-үй №2 Ақтоғай аудандық бөлімі Сарышаған кенті, Абай көшесі, 12-үй Нұра аудандық бөлімі Киевка кенті, Сүлейменовтер көшесі, 2-үй Ұлытау аудандық бөлімі Ұлытау ауданы, Ұлытау кенті, Амангелді көшесі, 29 «А» үй Қарқаралы аудандық бөлімі Қарқаралы қаласы, Əубəкіров көшесі, 21-үй «Қостанай облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Қостанай облысы бойынша ХҚО» РМК Қостанай қаласы, филиалы Таран көшесі, 114-үй Қостанай қалалық бөлімі Қостанай қаласы, Гашек көшесі, 14-үй Алтынсарин бөлімі Силантьевка кенті, Ленин көшесі, 51-үй Амангелді бөлімі Амангелді ауылы, Майлин көшесі, 27/7-үй Арқалық бөлімі Арқалық қаласы, Абай көшесі, 62-үй Əулиекөл бөлімі Əулиекөл ауданы, Ленин көшесі, 32-үй Денисовка бөлімі Денисовка ауылы, Советская көшесі, 13-үй Жангелдин бөлімі Жангелдин ауданы, Торғай ауылы, 8 наурыз көшесі, 37-үй Жітіқара бөлімі Жітіқара қаласы, Ленин көшесі, 108-үй Қамысты бөлімі Қамысты ауданы, Қамысты ауылы, Ержанов көшесі, 66-үй

16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 1.

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

11.

8 (72346) 2-24-96

8 (72332) 3-41-00

8 (72252) 2-22-64

18.

15.

10.

15.

17.

14.

8 (72336) 4-62-62

14. № 2 Семей қалалық бөлімі

16.

13.

8 (72339) 2-13-10

8 (72338) 2-78-96

8 (72237) 5-24-32 8 (72236) 9-06-30 8 (72351) 2-20-48 8 (72347) 6-54-00 8 (72251) 2-21-66 8 (72348) 2-21-71 8 (72230) 2-19-85 8 (7262) 56-90-01 8 (7262) 46-00-28 8 (7262) 43-84-21

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

8 (7262) 56-90-27 8 (72622) 6-17-78 8 (7262) 56-90-04

1. 2.

8 (72637) 2-28-04

8 (72633) 2-11-99 8 (72635) 5-02-46

8 (72636) 2-13-52

8 (72632) 4-42-54

6. 7.

8 (72642) 2-47-93 8 (72634) 6-33-00

8 (72644) 6-33-93 8 (72631) 2-18-10 8 (72643) 2-17-97 8 (72633) 3-16-76 8 (7262) 51-23-24 8 (7112) 23-68-81 8 (7112) 28-25-27 8 (7112) 28-29-14 8 (71136) 9-25-80 8 (71140) 2-18-47 8 (71140) 2-18-35 8 (71133) 3-55-50 8 (71133) 3-67-78 8 (71141) 2-24-03 8 (71141) 2-24-04 8 (71135) 2-24-25 8 (71130) 2-36-14 8 (71130) 2-36-16 8 (71144) 3-22-04 8 (71144) 3-22-05 8 (71145) 3-18-00 8 (71145) 3-14-63 8 (71134) 3-14-46 8 (71134) 3-14-47 8 (71139) 2-23-98 8 (71139) 2-19-79 8 (71132) 2-33-78 8 (71132) 2-33-79 8 (71137) 3-33-11 8 (71137) 3-44-20 8 (71138) 2-10-44 8 (71138) 2-10-45 8 (71131) 2-40-80 8 (71131) 2-40-82 8 (71142) 2-18-84 8 (71143) 9-13-16 8 (7212) 41-63-10 8 (7212) 33-13-10 8 (7212) 41-03-92 8 (7212) 77-26-57 8 (7212) 45-71-01 8 (7212) 32-92-51 8 (7212) 93-16-94 8 (7213) 44-67-45 8 (7213) 99-79-96 8 (72131)4-77-07 8 (72153) 3-04-46

9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 1. 2. 3. 4.

8 (72137)4-25-26

5. 6.

8 (72156)5-21-25

8 (72156) 3-20-99

8 (72149) 4-32-62 8 (72148) 2-22-46 8 (71063) 4-03-47 8 (71036) 6-83-37 8 (71031) 2-21-88 8 (7102) 73-81-09 8 (71030) 2-69-09 8 (71032) 2-70-21 8 (71039) 5-27-37

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

8 (72154) 2-23-73

11.

8 (72138) 3-15-62

12. 13.

8 (71037) 2-11-05 8 (71038) 2-23-39 8 (72144) 2-11-11 8 (71035) 2-13-06 8 (72146) 3-17-03 8 (7142) 53-44-84 8 (7142) 53-25-56 8 (7142) 26-45-51 8 (71445) 21-5-28 8 (71445) 21-5-29 8 (71440) 21-2-55 8 (71440) 21-2-69 8 (71430) 75-6-87 8 (71430) 75-6-86 8 (71453) 21-8-31 8 (71453) 21-9-02 8 (71434) 22-0-30 8 (71434) 92-7-16 8 (71439) 22-0-05 8 (71439) 21-5-85 8 (71435) 28-2-83 8 (71435) 28-2-00 8 (71437) 22-2-76 8 (71437) 22-2-75

Қарабалық ауданы, Қарабалық кенті, Ғарышкерлер көшесі, 16-үй Қарасу ауданы, Қарасу ауылы, Комсомол көшесі, 24-үй Лисаковск бөлімі Лисаковск қаласы, 4-шағын аудан, 25-үй Меңдіқара бөлімі Меңдіқара ауданы, Боровское ауылы, Королев көшесі, 4 «А» үй Наурызым бөлімі Наурызым ауданы, Қарамеңді ауылы, Шақшақ Жəнібек көшесі, 5-үй №1 Рудный бөлімі Рудный қаласы, Ғарышкерлер даңғылы, 12-үй №2 Рудный бөлімі Рудный қаласы, Корчагин көшесі, 76-үй Сарыкөл бөлімі Сарыкөл ауданы, Сарыкөл кенті, Ленин к-сі 104-үй Таран бөлімі Таран ауданы, Тарановское ауылы, Калинин көшесі, 93-үй Ұзынкөл бөлімі Ұзынкөл ауданы, Ұзынкөл ауылы, Абай көшесі, 79-үй Федоровский бөлімі Федоровский ауданы, Федоровка ауылы, Красноармейская көшесі, 56-үй Қостанай аудандық бөлімі Қостанай ауданы, Затабол кенті, Калинин көшесі, 53-үй «Қызылорда облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Қызылорда облысы бойынша ХҚО» Қызылорда қаласы, РМК филиалы Ғ.Мұратбаев көшесі, 2 «Е» үй № 1 қалалық бөлім Қызылорда қаласы, Тасбөгет кенті, Амангелді көшесі, н/ж № 2 қалалық бөлім Қызылорда қаласы, Жанқожа батыр көшесі, 82-үй № 3 қалалық бөлім Қызылорда қаласы, Шұғыла шағын ауданы, 45-үй № 4 қалалық бөлім Қызылорда қаласы, Ақмешіт шағын ауданы, 1б-үй Байқоңыр қалалық бөлімі Байқоңыр қаласы, Максимов көшесі, 17 «А» үй Арал аудандық бөлімі Арал қаласы, Қарасақал көшесі, н/ж Қазалы аудандық бөлімі Қазалы қаласы, Жанқожа батыр көшесі, н/ж Қармақшы аудандық бөлімі Жосалы кенті, Абай көшесі, н/ж Жалағаш аудандық бөлімі Жалағаш кенті, Желтоқсан көшесі, н/ж Сырдария аудандық бөлімі Тереңөзек кенті, Амангелді көшесі, 55 «А» үй Шиелі аудандық бөлімі Шиелі кенті, Рысқұлов көшесі, н/ж Жаңақорған аудандық бөлімі Жаңақорған кенті, Сығанақ көшесі, н/ж «Маңғыстау облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Маңғыстау облысы бойынша ХҚО» РМК Ақтау қаласы, 15 шағын аудан, филиалы 67 «Б» үй № 1 Ақтау қалалық бөлімі Ақтау қаласы, 15 шағын аудан, 67 «Б» үй № 2 Жаңаөзен қалалық бөлімі Жаңаөзен қаласы, Өркен шағын ауданы, Оқушылар шығармашылық үйнің ғимараты № 3 Мұнайлы аудандық бөлімі Мұнайлы ауданы, Маңғыстау ауылы, «Қоғамдық ұйымдардың» ғимараты № 4 Бейнеу аудандық бөлімі Бейнеу ауылы, Қосай ата көшесі, «Жастар орталығы» ғимараты Бейнеу ауданының № 9 Боранқұл бөлімі Боранқұл ауылы, 7 ауыл, «Боранқұлмəдениет» ММ ғимараты № 5 Маңғыстау аудандық бөлімі Шетпе ауылы, Центральная көшесі, 15-үй, Қазпоштаның ғимараты № 6 Қарақия аудандық бөлімі Құрық ауылы, Уəлиханов көшесі, 15-үй № 7 Түпқараған аудандық бөлімі Форт-Шевченко қаласы, Маяулыз көшесі, 6 «Д» үй Түпқараған ауданының Ақшұқыр ауылы, Үштерек көшесі, 5-үй, № 10 Ақшұқыр бөлімі «Жайлау» ЖШС ғимараты № 8 Жетібай аудандық бөлімі Жетібай кенті, Жаңақұрылыс көшесі, 10-үй «Павлодар облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Павлодар облысы бойынша ХҚО» РМК Павлодар қаласы, филиалы Павлов көшесі, 48-үй Павлодар қалалық бөлімі Павлодар қаласы, Кутузов көшесі, 204-үй № 1 Павлодар қалалық бөлімі Павлодар қаласы, Исінəлиев көшесі, 24-үй Павлодар аудандық бөлімі Павлодар қаласы, Толстой көшесі, 10-үй Екібастұз қалалық бөлімі Екібастұз қаласы, Мəшһүр Жүсіп көшесі, 92/2-үй Ақсу қалалық бөлімі Ақсу қаласы, Ленин көшесі, 10-үй Ақтоғай аудандық бөлімі Ақтоғай ауылы, Абай көшесі, 72-үй Баянауыл аудандық бөлімі Баянауыл ауылы, Сəтбаев көшесі, 49-үй Железинка аудандық бөлімі Железинка ауылы, Торайғыров көшесі, 58-үй Шарбақты аудандық бөлімі Шарбақты ауылы, В. Чайко көшесі, 45-үй Қашыр аудандық бөлімі Тереңкөл ауылы, Тургенов көшесі, 85-үй Лебяжье аудандық бөлімі Аққу ауылы, Тəшімов көшесі, 114-үй Ертіс аудандық бөлімі Ертіс ауылы, Иса Байзақов көшесі, 14-үй Май аудандық бөлімі Май ауылы, Сейфуллин көшесі, 13-үй Успенка аудандық бөлімі Успенка ауылы, Тəуелсіздікке 10 жыл көшесі «Солтүстік Қазақстан облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Солтүстік Қазақстан облысы бойынша Петропавл қаласы, ХҚО» РМК филиалы Əуезов көшесі, 157-үй Қалалық бөлім Петропавл қаласы, Қазақстан Конституциясы көшесі, 72-үй Айыртау ауданы бойынша бөлім Саумалкөл ауылы, Д.Сыздықов көшесі, 4-үй Ақжар ауданы бойынша бөлім Талшық ауылы, Жеңіс көшесі, 67-үй Аққайың ауданы бойынша бөлім Смирново ауылы, Еңбек көшесі, 11-үй Есіл ауданы бойынша бөлім Явленка ауылы, Ленин көшесі, 6-үй Жамбыл ауданы бойынша бөлім Пресновка ауылы, Горький қиылысы көшесі, 10 «Г» үй Ғ.Мүсірепов атындағы аудан бойынша Новоишимское ауылы, бөлім Ленин көшесі, 7-үй Қызылжар ауданы бойынша бөлім Бескөл ауылы, Институтская көшесі, 1 «В» үй М.Жұмабаев ауданы бойынша бөлім Булаево қаласы, Юбилейная көшесі, 62-үй Мамлют ауданы бойынша бөлім Мамлют қаласы, С.Мұқанов көшесі, 11-үй Тайынша ауданы бойынша бөлім Тайынша қаласы, Қазақстан Конституциясы көшесі, 208-үй Тимирязев ауданы бойынша бөлім Тимирязев ауылы, Уəлиханов көшесі, 17-үй Уалиханов ауданы бойынша бөлім Кішкенекөл ауылы, Уəлиханов көшесі, 80-үй Шал ақын ауданы бойынша бөлім Сергеевка қаласы, Желтоқсан көшесі, 31-үй «Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Шымкент қаласы, ХҚО» РМК филиалы Мəделі Қожа көшесі, н/ж Шымкент қаласының № 1 қалалық бөлімі Шымкент қаласы, Мəделі Қожа көшесі, н/ж Шымкент қаласының № 2 қалалық бөлімі Шымкент қаласы, Мəделі Қожа көшесі, н/ж Шымкент қаласының № 3 қалалық бөлімі Шымкент қаласы, Оспанов көшесі, 61-үй Шымкент қаласының № 4 қалалық бөлімі Шымкент қаласы, Сайрам көшесі, н/ж Шымкент қаласының № 5 қалалық бөлімі Шымкент қаласы, Республика көшесі, 15-үй Арыс қалалық бөлімі Арыс қаласы, Ергөбек көшесі, н/ж. Бəйдібек аудандық бөлімі Шаян ауылы, Мыңбұлақ көшесі, н/ж Кентау қалалық бөлімі Кентау қаласы, Абылай хан көшесі, 10-үй Қазығұрт аудандық бөлімі Қазығұрт ауылы, Қонаев көшесі, н/ж Мақтаарал аудандық бөлімі Жетісай қаласы, Жайшыбеков көшесі, н/ж Отырар аудандық бөлімі Шəуілдір ауылы, Жібек жолы даңғылы, н/ж Ордабасы аудандық бөлімі Темірлан ауылы, Қажымұқан көшесі, н/ж Түркістан қалалық бөлімі Түркістан қаласы, Тілеулі мыңбасы көшесі, н/ж Төлеби аудандық бөлімі Леңгір қаласы, Төле би көшесі, н/ж Түлкібас аудандық бөлімі Түлкібас ауылы, Т.Рысқұлов көшесі, 189-үй Сайрам аудандық бөлімі Ақсукент ауылы, Қыстаубаев көшесі, н/ж Созақ аудандық бөлімі Шолаққорған ауылы, Қожанов көшесі, н/ж Сарыағаш аудандық бөлімі Сарыағаш ауылы, Шораұлы көшесі, н/ж Абай ауылдық бөлімі Абай ауылы, А.Жылқышиев көшесі, н/ж Шардара аудандық бөлімі Шардара қаласы, Шардара түкпірі, н/ж «Алматы қаласы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Алматы қаласы бойынша ХҚО» РМК Алматы қаласы, филиалы Жандосов көшесі, 51-үй Əуезов аудандық бөлімі Алматы қаласы, Жандосов көшесі, 51-үй Алмалы аудандық бөлімі Алматы қаласы, Бөгенбай батыр көшесі, 221-үй Алатау аудандық бөлімі Алматы қаласы, Шаңырақ-2 шағын ауданы, Жанқожа батыр көшесі, 24-үй Бостандық аудандық бөлімі Алматы қаласы, Алмагүл шағын ауданы, 9 «А» үй Жетісу аудандық бөлімі Алматы қаласы, Төле би көшесі, 155-үй Медеу аудандық бөлімі Алматы қаласы, Марков көшесі, 44-үй Түркісіб аудандық бөлімі Алматы қаласы, Рихард Зорге көшесі, 9-үй «Астана қаласы бойынша ХҚО» РМК филиалы «Астана қаласы бойынша Халыққа Астана қаласы, қызмет көрсету орталығы» РМК филиалы Республика даңғылы, 12/2-үй Алматы ауданы бойынша бөлім Астана қаласы, Мирзоян к-сі., 25-үй № 1 бөлім Астана қаласы, Республика даңғылы 12/2-үй № 2 бөлім Астана қаласы, Абай көшесі, 53-үй № 3 бөлім Астана қаласы, Железнодорожный кенті, Ақтасты көшесі, 20-үй Сарыарқа ауданы бойынша бөлім Астана қаласы, Республика даңғылы, 43-үй «Тілендиев» бөлімшесі Астана қаласы, Бөгенбай даңғылы, 6 «А» үй «Ақжайық» бөлімшесі Астана қаласы, Есенберлин көшесі, 16/2-үй («Темірбанк» АҚ ғимараты) «Өндіріс» бөлімшесі Астана қаласы, Кемеңгерұлы көшесі, 6/1-үй «Кенесары» бөлімшесі Астана қаласы, Сарыарқа даңғылы, 12-үй («БТА-банк» АҚ ғимараты) «Жеңіс» бөлімшесі Астана қаласы, Жеңіс даңғылы, 34-үй Есіл ауданы бойынша бөлім Астана қаласы, Сауран көшесі, 7-үй Есіл ауданы бойынша бөлімше Астана қаласы, Қабанбай батыр даңғылы көшесі, 5/1-үй

12. Қарасу бөлімі

2. 8 (7232) 78-42-36 8 (7232) 28-94-67 8 (7232) 60-39-22

8 (7222) 33-57-97 8 (7222) 33-55-93 8 (7222) 52-69-29

www.egemen.kz

30 қаңтар 2013 жыл

8 (71441) 32-9-61 8 (71441) 32-5-02 8 (71452) 22-1-47 8 (71452) 21-9-69 8 (71433) 32-0-90 8 (71433) 35-3-89 8 (71443) 22-4-60 8 (71454) 21-0-53 8 (71454) 21-0-15 8 (71431) 49-8-02 8 (71431) 90-0-38 8 (71431) 98-9-47 8 (71451) 21-3-21 8 (71451) 21-2-09 8 (71436) 36-5-89 8 (71436) 37-4-52 8 (71444) 21-5-67 8 (71444) 21-1-62 8 (71442) 22-5-18 8 (71442) 23-2-83 8 (71455) 24-3-15 8 (71455) 24-3-16 8 (7242) 23-07-16 8 (7242) 21-66-64 8(7242) 25-60-57 8 (7242) 24-86-11 8 (7242) 22-48-27 8 (3362) 27-54-81 8 (72433) 25-0-02 8 (72438) 26-1-27 8 (72437) 2-11-62 8 (72431) 32-3-03 8 (72436) 2-29-00 8 (72432) 4-15-59 8 (72435) 21-4-51 8 (7292) 42-23-11 8 (7292) 42-23-12 8 (7292) 42-23-17 8 (72934) 5-03-90 8 (7292) 46-56-83 8 (72932) 2-55-35 8 (72932) 3-16-95 8 (72931) 22-0-79 8 (72937) 22-2-10 8 (72938) 2-30-38 8 (72938) 33-28-44 8 (72935) 26-9-33 8 (7182) 33-47-35 8 (7182) 70-42-01 8 (7182) 34-59-04 8 (8182) 34-59-05 8 (7182) 32-04-67 8 (7182) 70-42-09 8 (7182) 62-92-29 8 (7182) 32-26-83 8 (7187) 77-66-93 8 (7182) 70-42-27 8 (7183) 76-90-60 8 (7183) 76-91-77 8 (71841) 2-21-66 8 (71840) 9-23-65 8 (71840) 9-23-61 8 (71831) 2-25-86 8 (71836) 2-34-43 8 (71836) 2-33-37 8 (71833)2-24-79 8 (71839) 2-11-07 8 (71832) 22-91-12 8 (71832) 22-91-11 8 (71838) 9-21-44 8 (71834) 9-18-40 8 (71834) 9-12-51 8 (7152) 33-12-57 8 (7152) 33-02-26

8 (71546) 2-21-08 8 (71532) 2-25-86 8 (71543) 2-20-03 8 (71544) 2-29-16 8 (71535) 2-22-19 8 (71538) 2-17-46 8 (71531) 2-03-76

1. Жалпы бөлім 1. Мемлекеттік қызметті Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитеті (бұдан əрі – Комитет) жəне оның аумақтық басқармалары (бұдан əрі – аумақтық басқармалар) көрсетеді. Комитеттің мекенжайы: 010000, Астана қаласы, Мəскеу көшесі, 34-үй, қабылдау бөлімінің телефоны: 8 (7172) 31-81-88, электрондық пошта мекенжайы: obtv@pravstat.kz Аумақтық басқармалардың мекенжайлары осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген. 2. Көрсетілетін мемлекеттік қызмет нысаны: автоматтандырылмаған. 3. Мемлекеттік қызмет «Мемлекеттік құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу туралы» 2003 жылғы 22 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сəйкес жүзеге асырылады. 4. Мемлекеттік қызмет көрсетудің тəртібі туралы толық ақпарат, сондай-ақ қажетті құжаттар тізбесі мен оларды толтырудың үлгілері www.prоkuror.kz интернет-ресурсында, Комитеттің жəне оның аумақтық органдарының ғимараттарындағы үлгілері бар ақпараттық стенділерде орналасқан. 5. Құқықтық статистикалық ақпаратты қағаз тасымалдағышта ұсыну – мемлекеттік қызмет көрсетудің нəтижесі болып табылады. Сұратылған мəліметтер болмаған жағдайда теріс жауап əзірленеді. 6. Мемлекеттік қызмет жеке тұлғаларға – Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғаларға жəне заңды тұлғаларға (бұдан əрі – мемлекеттік қызметті алушы) көрсетіледі. 7. Мемлекеттік қызмет көрсету мерзімдері: 1) мемлекеттік қызметті алушы осы стандарттың 11-тармағында анықталған жазбаша өтінішті берген сəттен бастап – 15 күнтізбелік күн ішінде; 2) мемлекеттік қызметті алушы жүгінген күні сол жерде мемлекеттік қызметті алғанға дейін күтудің рұқсат етілген ең ұзақ уақыты – 20 минуттан аспайды; 3) мемлекеттік қызметті алушыға мемлекеттік қызметті алушы жүгінген күні сол жерде көрсетілетін мемлекеттік қызметті көрсетудің рұқсат етілген ең ұзақ уақыты – 30 минут. 8. Мемлекеттік қызмет тегін көрсетіледі. 9. Мемлекеттік қызмет демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, сағат 13.00-ден 14.30-ға дейін түскі үзіліспен, сағат 9.00-ден 18.30-ға дейінгі аралықта күн сайын көрсетіледі. Қабылдау кезек тəртібінде алдын ала жазылусыз жəне жеделдетілген қызмет көрсетусіз жүзеге асырылады. 10. Комитеттің жəне аумақтық басқармалардың үй-жайларында ақпараттық стенділермен жарақтандырылған күту залы бар, ол ғимараттың бірінші қабатында орналасады, мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларға қызмет көрсету үшін жағдайлар көзделген. 2. Мемлекеттік қызмет көрсету тəртібі 11. Мемлекеттік қызметті алушы мемлекеттік қызметті алу үшін ерікті нысанда жазбаша өтініш – сұрату береді. 12. Мемлекеттік қызмет көрсетудің тəртібі туралы ақпарат www.prokuror.kz интернет-ресурсында орналасқан. 13. Мемлекеттік қызметті алушы мемлекеттік қызметті алу үшін мекенжайы осы стандарттың 1-тармағында көрсетілген Комитеттің кеңсесіне не мекенжайлары осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген оның аумақтық басқармаларының кеңселеріне сұрату жолдайды. 14. Құжаттар Комитет не оның аумақтық басқармалары арқылы қабылданған кезде мемлекеттік қызметті алушыға осы стандартқа 2-қосымшада сəйкес құжаттарды қабылдау туралы талон беріледі. 15. Мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметті алушы өзі жеке жүгінген кезде көрсетіледі. 16. Сұратылған мəліметтер болмаған жағдайда мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тартылады. 3. Жұмыс қағидаттары 17. Комитеттің жəне оның аумақтық басқармаларының мемлекеттік қызметті алушыларға мемлекеттік қызмет көрсету бойынша қызметі сыпайылық, көрсетілетін мемлекеттік қызмет туралы толық ақпарат беру, мемлекеттік қызметті алушы құжаттарының мазмұны туралы мəліметтерді сақтау, қорғау жəне құпия ұстау, мемлекеттік қызметті алушы құжаттарды белгіленген мерзімдерде ала алмаған жағдайда олардың сақталуын қамтамасыз ету қағидаттарына негізделеді. 4. Жұмыс нəтижелері 18. Мемлекеттік қызметті алушыларға мемлекеттік қызмет көрсету нəтижелері осы стандартқа 3-қосымшада сəйкес сапа жəне тиімділік көрсеткіштерімен өлшенеді. 19. Комитеттің жəне аумақтық басқармалардың қызметіне баға берілетін, мемлекеттік қызмет көрсету сапасы мен тиімділігі көрсеткіштерінің нысаналы мəндері жыл сайын Қазақстан Республикасы Бас прокурорының бұйрығымен бекітіледі. 5. Шағымдану тəртібі 20. Уəкілетті лауазымды тұлғалардың əрекетіне (əрекетсіздігіне) шағымдану тəртібін түсіндіруді жəне шағымдарды дайындауда көмек көрсетуді Комитеттің жəне аумақтық басқармалардың ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету қызметкерлері жүзеге асырады. Комитеттің ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету қызметі Комитет ғимаратының 1-қабатында, № 104 кабинетте орналасқан, телефоны 8 (7172) 3174-07. Аумақтық басқармалардың мекенжайлары осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген. 21. Мемлекеттік қызметті алушы көрсетілген қызметтің нəтижелерімен келіспеген жағдайда, Комитет басшылығының немесе аумақтық басқармалар басшыларының атына шағымданады. Комитеттің мекенжайы: 010000, Астана қаласы, Мəскеу көшесі, 34-үй, қабылдау бөлімінің телефоны: 8 (7172) 31-81-88, электрондық поштаның мекенжайы: otvb@pravstat.kz, аумақтық басқармалардың мекенжайлары осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген. Комитеттің жəне аумақтық басқармалардың жұмыс кестесі осы стандарттың 9-тармағында көрсетілген. Мемлекеттік қызметті алушы өтінішті қарау нəтижелерімен келіспеген жағдайда 010000, Астана қаласы, Орынбор көшесі, 8-үй, 2-кіреберіс, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы мекенжайы бойынша Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының басшылығына шағымданады. Жұмыс кестесі: демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, сағат 13.00-ден 14.30-ға дейін түскі үзіліспен, сағат 9.00-ден 18.30-ға дейінгі аралықта, сондай-ақ www.prokuror.kz интернет-ресурсында. 22. Мемлекеттік қызметті алушылар дөрекі қызмет көрсеткен жағдайда, мекенжайы осы стандарттың 1-тармағында көрсетілген Комитет басшысының не мекенжайы осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген аумақтық басқармалар басшыларының қабылдау бөлмелеріне шағыммен жүгіне алады. 23. Көрсетілген мемлекеттік қызмет нəтижелерімен келіспеген жағдайда, мемлекеттік қызметті алушының заңнамада белгіленген тəртіппен сотқа жүгінуге құқығы бар. 24. Мемлекеттік қызметті алушының шағымы Комитетке жəне аумақтық басқармаларға ерікті нысанда қағаз тасымалдағышта беріледі. 25. Қабылданған шағым Комитеттің немесе аумақтық басқармалардың ақпаратты есепке алу журналдарында тіркеледі жəне «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тəртібі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабына сəйкес мерзімде қаралады. Шағымды қараудың нəтижелері туралы мемлекеттік қызметті алушыға жазбаша түрде пошта арқылы хабарланады. «Құқықтық статистикалық ақпарат беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 1-қосымша Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің облыстар, Астана жəне Алматы қалалары бойынша аумақтық басқармаларының ТІЗБЕСІ Р/с №

Бөлімшенің атауы

8 (71536) 2-36-03 8 (71537) 2-03-02

2 Комитеттің Астана қаласы бойынша басқармасы

3 010000, Астана қаласы, Абай көшесі, 22-үй

Комитеттің Ақмола облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Ақтөбе облысы бойынша басқармасы

475000, Көкшетау қаласы, Вернадский көшесі, 5 «Б» үй 030006, Ақтөбе қаласы, Алтынсарин көшесі, 34-үй

Комитеттің Алматы қаласы бойынша басқармасы

Комитеттің Алматы облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Атырау облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Шығыс Қазақстан облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Жамбыл облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Батыс Қазақстан облысы бойынша басқармасы

090000, Орал қаласы, Есқалиев көшесі, 177-үй

Комитеттің Қарағанды облысы бойынша басқармасы

470038, Қарағанды қаласы, Жамбыл көшесі, 97-үй

11.

Комитеттің Қостанай облысы бойынша басқармасы

110003, Қостанай қаласы, Темірбаев көшесі, 13-үй

Комитеттің Қызылорда облысы бойынша басқармасы

120019, Қызылорда қаласы, К. Байсейітова көшесі, 104 «А» үй

13.

Комитеттің Маңғыстау облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Павлодар облысы бойынша басқармасы

466200, Ақтау қаласы, 9 шағын аудан, 23 «А» үй 637025, Павлодар қаласы, Мир көшесі, 22-үй

15.

Комитеттің Солтүстік Қазақстан обылысы бойынша басқармасы

642007, Петропавл қаласы, Ульянов к-сi, 59-үй

16.

Комитеттің Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша басқармасы

486050, Шымкент қаласы, Тыныбаев көшесі, 40-үй

8 (71542) 2-28-11 8 (71534) 2-73-90 8 (7252) 30-06-79 8 (7252) 21-09-00 8 (7252) 30-06-79 8 (7252) 99-72-76 8 (7252) 99-72-31 8 (7252) 30-01-35 8 (7252) 52-50-84 8 (7252) 56-52-84 8 (72540) 2-31-18 8 (72548) 21-443 8 (72536) 36-456 8 (72539) 22-757 8 (72534) 61-343 8 (72544) 22-616 8 (72530) 22-670 8 (72533) 4-16-79 8 (72547) 61-90-56 8 (72538) 52-709

Толық заңды мекенжайы

1 1.

8 (71541) 2-27-48

8 (72531) 77-079 8 (72546) 43-329 8 (72537) 27-020 8 (72532) 31-629 8 (72535) 21-583

«Құқықтық статистикалық ақпарат беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 2-қосымша Өтінішті қабылдау туралы талон 1. ___________________________________________________________________ _____________________________________ құқықтық статистикалық ақпарат беру (көрсетілетін мемлекеттік қызметтің түрі) 2. Өтінішті тіркеу нөмірі___________________________________________________

8 (727) 247-16-28

Өтінішті тіркеу күні 20__ жылғы «_____ »_________________.

8 (727) 247-16-27

3. Азамат_______________________________________________________қабылданды (тегін, атын, əкесінің атын көрсету) 4. __________________________________________________________________________ (өтінішті қабылдаған қызметкердің тегі, аты, əкесінің аты, лауазымы жəне қолы)

8 (727) 378-09-09 8 (727) 395-36-10

5. Құжатты беру күні 20__ жылғы «____ »__________________. 8 (727) 396-37-00 8 (727) 330-72-43 8 (727) 239-65-52 8 (727) 234-09-74 8 (7172) 57-07-74 8(7172) 61-84-11 8 (7172) 32-80-10 8 (7172) 21-10-27 8 (7172) 94-71-80 8 (7172) 32-46-97 8 (7172) 94-99-96 8 (7172) 59-28-33 8 (7172) 30-40-70 8 (7172) 23-79-03 8 (7172) 31-70-37 8 (7172) 50-13-70 8 (7172) 50-91-95

6. ________________________________________________________________________ (кұжатты алған тұлғаның тегі, аты, əкесінің аты жəне қолы) ----------------------------------------- жыртып берілетін талон-------------------«Құқықтық статистикалық ақпарат беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 3-қосымша Сапа жəне тиімділік көрсеткіштерінің мəндері Сапа жəне қолжетімділік көрсеткіштері

Көрсеткіштің есептік жылдағы ағымдағы мəні 4

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 қарашадағы №1486 қаулысымен бекітілген

Сапа жəне тиімділік көрсеткіштерінің мəндері Көрсеткіштің Көрсеткіштің нормативтік келесі жылдағы мəні нысаналы мəні 1 2 3 1. Уақтылылығы 1.1. Құжатты тапсырған сəттен бастап, қызмет көрсетуді белгіленген мерзімде ұсыну жағдайларының %-ы (үлесі) 2. Сапасы 2.1. Қызмет көрсету үдерісінің сапасына қанағаттанған мемлекеттік қызметті алушылардың %-ы (үлесі) 3. Қолжетімділігі 3.1. Қызмет көрсету сапасына жəне оны ұсыну тəртібі туралы ақпаратқа қанағаттанған мемлекеттік қызметті алушылардың %-ы (үлесі) 3.2. Ақпаратқа электрондық форматта қол жеткізуге болатын қызмет көрсету %-ы (үлесі) 4. Шағымдану үдерісі 4.1. Қолданыстағы шағымдану тəртібіне қанағаттанған мемлекеттік қызметті алушылардың %-ы (үлесі) 5. Сыпайылық 5.1. Қызметкерлердің сыпайылығына қанағаттанған мемлекеттік қызметті алушылардың %-ы (үлесі)

«Құқықтық статистикалық ақпарат беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандарты

8 (71533) 2-01-84

«Соттылықтың болуы не болмауы туралы анықтама беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 3-қосымша

Сапа жəне қолжетімділік көрсеткіштері

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 қарашадағы №1486 қаулысымен бекітілген

Көрсеткіштің есептік жылдағы ағымдағы мəні 4

6. Мемлекеттік қызмет жеке тұлғаларға – Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетел азаматтарына, азаматтығы жоқ тұлғаларға жəне заңды тұлғаларға (бұдан əрі – мемлекеттік қызметті алушылар) көрсетіледі. 7. Мемлекеттік қызмет көрсету мерзімдері: 1) мемлекеттік қызметті алушы осы стандарттың 11-тармағында анықталған өтінішті жазбаша түрде берген сəттен бастап – 30 күнтізбелік күн ішінде; 2) электрондық сұрату берілген сəттен бастап – 30 күнтізбелік күн ішінде. Бұл ретте жауап мемлекеттік қызметті алушыға мөрмен бекітіліп, қағаз тасымалдағышта жіберіледі, ол туралы мемлекеттік қызметті алушының электрондық мекенжайына хабарланады. 3) құжаттарды тапсыру кезінде кезекте күтудің рұқсат етілген ең ұзақ уақыты 20 минуттан аспайды; 4) құжаттарды алу кезінде кезекте күтудің рұқсат етілген ең ұзақ уақыты 10 минут. 8. Мемлекеттік қызмет тегін көрсетіледі. 9. Мемлекеттік қызмет демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, сағат 13.00-ден 14.30-ға дейін түскі үзіліспен, сағат 9.00-ден 18.30-ға дейінгі аралықта күн сайын көрсетіледі. Қабылдау кезек тəртібінде, алдын ала жазылусыз жəне жеделдетілген қызмет көрсетусіз жүзеге асырылады. 10. Комитеттің жəне аумақтық басқармалардың үй-жайларында күту залы бар, ол ақпараттық стенділермен жарақтандырылады жəне ғимараттың бірінші қабатында орналасырылады, мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларға қызмет көрсету үшін жағдайлар көзделген. 2. Мемлекеттік қызмет көрсету тəртібі 11. Мемлекеттік қызметті алушы мемлекеттік қызметті алу үшін осы стандартқа 2-қосымшаға сəйкес үлгіде мұрағаттық анықтаманы, мұрағаттық көшірмені немесе мұрағаттық үзіндіні беру туралы белгіленген үлгіде өтініш береді. 12. Мемлекеттік қызмет көрсетудің тəртібі, сондай-ақ қажетті құжаттардың тізімі мен оларды толтыру үлгілері туралы ақпарат www.prokuror.kz интернет-ресурсында орналасқан. Өтініш бланкілерін Комитеттің жəне оның аумақтық басқармаларының кеңселері береді. 13. Мемлекеттік қызметті алушы мемлекеттік қызметті алу үшін мекенжайы осы стандарттың 1-тармағында көрсетілген Комитеттің кеңсесіне не мекенжайлары осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген оның аумақтық басқармаларының кеңселеріне сұрату жолдайды. 14. Құжаттарды Комитет не оның аумақтық басқармалары арқылы қабылдаған кезде мемлекеттік қызметті алушыға осы стандартқа 3-қосымшаға сəйкес құжаттарды қабылдау туралы талон беріледі. 15. Мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметті алушының қатысуымен көрсетіледі не адресатқа пошта арқылы жіберіледі. 16. Сұрату салынған мəліметтер болмаған жағдайда мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тартылады. 3. Жұмыс қағидаттары 17. Комитеттің жəне оның аумақтық басқармаларының мемлекеттік қызметті алушыларға мемлекеттік қызмет көрсету бойынша қызметі сыпайылық, көрсетілетін мемлекеттік қызмет туралы толық ақпарат беру, мемлекеттік қызметті алушы құжаттарының мазмұны туралы мəліметтерді сақтау, қорғау жəне құпия ұстау, мемлекеттік қызметті алушы құжаттарды белгіленген мерзімдерде ала алмаған жағдайда олардың сақталуын қамтамасыз ету қағидаттарына негізделеді. 4. Жұмыс нəтижелері 18. Мемлекеттік қызметті алушыларға мемлекеттік қызмет көрсету нəтижелері осы стандартқа 4-қосымшаға сəйкес сапа жəне тиімділік көрсеткіштерімен өлшенеді. 19. Комитеттің жəне аумақтық басқармалардың қызметіне баға берілетін, мемлекеттік қызмет көрсету сапасы мен тиімділігі көрсеткіштерінің нысаналы мəндері жыл сайын Қазақстан Республикасы Бас прокурорының бұйрығымен бекітіледі. 5. Шағымдану тəртібі 20. Уəкілетті лауазымды тұлғалардың əрекетіне (əрекетсіздігіне) шағымдану тəртібін түсіндіруді жəне шағымдарды дайындауда көмек көрсетуді Комитеттің жəне аумақтық басқармалардың ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету қызметкерлері жүзеге асырады. Комитеттің ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету қызметі Комитет ғимаратының 1-қабатында, № 104 кабинетте орналасқан, телефоны: 8 (7172) 3174-07. Аумақтық басқармалардың мекенжайлары осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген. 21. Мемлекеттік қызметті алушы көрсетілген қызметтің нəтижелерімен келіспеген жағдайда, Комитет басшылығының жəне аумақтық басқармалар бастықтарының атына шағымданады. Комитеттің мекенжайы осы стандарттың 1-тармағында көрсетілген, аумақтық басқармалардың мекенжайлары осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген. Комитеттің жəне аумақтық басқармалардың жұмыс кестесі осы стандарттың 9-тармағында көрсетілген. Мемлекеттік қызметті алушы өтінішті қарау нəтижелерімен келіспеген жағдайда 010000, Астана қаласы, Орынбор көшесі, 8-үй, 2-кіреберіс, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы мекенжайы бойынша Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының басшылығына шағымданады. Жұмыс кестесі: демалыс жəне мерекелік күндерді қоспағанда, сағат 13.00-ден 14.30-ға дейін түскі үзіліспен, сағат 9.00-ден 18.30-ға дейінгі аралықта, сондай-ақ, www.prokuror.kz интернет-ресурсында. 22. Мемлекеттік қызметті алушылар дөрекі қызмет көрсеткен жағдайда, мекенжайы осы стандарттың 1-тармағында көрсетілген Комитет басшысының не мекенжайы осы стандартқа 1-қосымшада көрсетілген аумақтық басқармалар басшыларының қабылдау бөлмелеріне шағыммен жүгіне алады. 23. Көрсетілген мемлекеттік қызмет нəтижелерімен келіспеген жағдайда, мемлекеттік қызметті алушының заңнамада белгіленген тəртіппен сотқа жүгінуге құқығы бар. 24. Мемлекеттік қызметті алушының шағымы Комитетке жəне аумақтық басқармаларға ерікті нысанда қағаз тасымалдағышта беріледі. 25. Қабылданған шағым Комитеттің немесе аумақтық басқармалардың ақпаратты есепке алу журналдарында тіркеледі жəне «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тəртібі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабына сəйкес мерзімде қаралады. Шағымды қараудың нəтижелері туралы мемлекеттік қызметті алушыға жазбаша түрде пошта арқылы хабарланады. «Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің мұрағаты шегінде мұрағаттық анықтамаларды жəне/немесе мұрағаттық құжаттардың көшірмелерін беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 1-қосымша Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің облыстар, Астана жəне Алматы қалалары бойынша аумақтық басқармаларының ТІЗБЕСІ Р/с №

Бөлімшенің атауы

Толық заңды мекенжайы

1 1.

2 Комитеттің Астана қаласы бойынша басқармасы

3 010000, Астана қаласы, Абай көшесі, 22-үй

Комитеттің Ақмола облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Ақтөбе облысы бойынша басқармасы

475000, Көкшетау қаласы, Вернадский көшесі, 5 «Б» үй 030006, Ақтөбе қаласы, Алтынсарин көшесі, 34-үй

Комитеттің Алматы қаласы бойынша басқармасы

Комитеттің Алматы облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Атырау облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Шығыс Қазақстан облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Жамбыл облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Батыс Қазақстан облысы бойынша басқармасы

090000, Орал қаласы, Есқалиев көшесі, 177-үй

Комитеттің Қарағанды облысы бойынша басқармасы

470038, Қарағанды қаласы, Жамбыл көшесі, 97-үй

11.

Комитеттің Қостанай облысы бойынша басқармасы

110003, Қостанай қаласы, Темірбаев көшесі, 13-үй

Комитеттің Қызылорда облысы бойынша басқармасы

120019, Қызылорда қаласы, К. Байсейітова көшесі, 104 «А» үй

13.

Комитеттің Маңғыстау облысы бойынша басқармасы

Комитеттің Павлодар облысы бойынша басқармасы

466200, Ақтау қаласы, 9 шағын аудан, 23 «А» үй 637025, Павлодар қаласы, Мир көшесі, 22-үй

15.

Комитеттің Солтүстік Қазақстан обылысы бойынша басқармасы

642007, Петропавл қаласы, Ульянов к-сi, 59-үй

16.

Комитеттің Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша басқармасы

486050, Шымкент қаласы, Тыныбаев көшесі, 40-үй

«Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің мұрағаты шегінде мұрағаттық анықтамаларды жəне/немесе мұрағаттық құжаттардың көшірмелерін беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 2-қосымша Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитеті төрағасының орынбасарына _________________________________________________ _________________________________________ тұратын (индексі мен пошталық мекенжайын керсетіңіз) _________________________________________________ (өтініш берушінің тегі, аты, əкесінің аты) ӨТІНІШ Сізден маған, мұрағаттық анықтама талап етілетін туысқандарыма қатысты Қазақстан Республикасының (Қазақ КСР) аумағында арнайы қоныста болуы туралы мұрағаттық анықтама, мұрағаттық көшірме немесе мұрағаттық үзінді беруіңізді сұраймын: (қажетінің астын сызыңыз) 1.____________________,___________________________________,____________________ (туыстық дəрежесі) (тегі, аты, əкесінің аты) (ұлты) 19_____жылы_______________________________________________________________туған (қала, ауыл, аудан, облыс, өлке, республиканы көрсетіңіз) ______________________________________________________________________________ (туған жері, қоныс аударғанға дейінгі тұрғылықты жері) ________________________________________________________________қоныс аударылды (қала, ауыл, аудан, облыс, өлке, республиканы керсетіңіз) жəне 19__ жылы ________________________________________________________________ __________арнайы қонысына келді (ауыл, колхоз, совхоз, ауданды көрсетіңіз) ______________________________________________________________________________ (арнайы коныста болған қала, ауыл, аудан, облыс, өлке, республиканы жəне ________________________________________________________________________________ басқа да мəліметтерді көрсетіңіз) 2.__________________,______________________________________,____________________ (туыстық дəрежесі) (тегі, аты, əкесінің аты) (ұлты) 19_____жылы_______________________________________________________________туған (қала, ауыл, аудан, облыс, өлке, республиканы көрсетіңіз) ______________________________________________________________________________ (туған жері, қоныс аударғанға дейінгі тұрғылықты жері) ________________________________________________________________қоныс аударылды (қала, ауыл, аудан, облыс, өлке, республиканы көрсетіңіз) жəне 19__ жылы ________________________________________________________________ ____________________________________________________________арнайы қонысына келді (арнайы коныста болған қала, ауыл, аудан, облыс, өлке, республиканы жəне басқа да мəліметтерді көрсетіңіз) 3. __________________,______________________________________,____________________ (туыстық дəрежесі) (тегі, аты, əкесінің аты) (ұлты) 19_____жылы_______________________________________________________________туған (қала, ауыл, аудан, облыс, өлке, республиканы көрсетіңіз) ______________________________________________________________________________ (туған жері, қоныс аударғанға дейінгі тұрғылықты жері) ________________________________________________________________қоныс аударылды (қала, ауыл, аудан, облыс, өлке, республиканы көрсетіңіз) жəне 19__ жылы ________________________________________________________________ ____________________________________________________________арнайы қонысына келді (арнайы коныста болған қала, ауыл, аудан, облыс, өлке, республиканы жəне басқа да мəліметтерді көрсетіңіз) Қосымша:_________________________________________________________________ (кұжаттардың саны мен тізімін көрсетіңіз) Өтініш иесінің аты-жөні:____________________________________________________ (қысқартылмай көрсетілуі тиіс, анықтама телефоны) Қолы________________ «____ »_________ 20___ жыл Ескертпе: тектері, аттары жəне əкесінің аттары, туған күндері мен жерлері баспа əріптерімен толтырылады, өтінішті толтыру кезінде бұрынғы жəне өзгертілген сауалнамалық деректер міндетті түрде көрсетілуі тиіс «Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің мұрағаты шегінде мұрағаттық анықтамаларды жəне/немесе мұрағаттық құжаттардың көшірмелерін беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 3-қосымша Өтінішті қабылдау туралы талон 1.___________________________________________________________________________ (көрсетілетін мемлекеттік қызметтің түрі) 2. Өтінішті тіркеу нөмірі___________________________________________________ Өтінішті тіркеу күні 20__ жылғы «_____ »_________________. 3. Азамат_______________________________________________________қабылданды (тегін, атын, əкесінің атын көрсету) 4. Қоса берілген құжаттардың саны мен тізбесі _____________________________ 5. __________________________________________________________________________ (өтінішті қабылдаған қызметкердің аты-жөні, лауазымы жəне қолы)

(Соңы 24-бетте).

www.egemen.kz

(Соңы. Басы 21-23-беттерде). 6. Құжатты беру күні 20__ жылғы «____ »__________________ 7. ________________________________________________________________________ (мұрағаттық анықтаманы немесе кұжатты алған күні, тұлғаның тегі, аты, əкесінің аты жəне қолы) ------------------------------------------------ жыртып берілетін талон------------------------------------------«Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің мұрағаты шегінде мұрағаттық анықтамаларды жəне/немесе мұрағаттық құжаттардың көшірмелерін беру» мемлекеттік қызмет көрсету стандартына 4-қосымша Сапа жəне тиімділік көрсеткіштерінің мəндері Сапа жəне қолжетімділік көрсеткіштері

Көрсеткіштің есептік жылдағы ағымдағы мəні 4

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2013 жылғы 21 қаңтар

№14

Астана, Үкімет Үйі

«Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 7 желтоқсандағы № 2030 қаулысына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. «Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 7 желтоқсандағы № 2030 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2009 ж., № 57, 495-құжат) мынадай өзгеріс енгізілсін: көрсетілген қаулымен бекітілген Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу ережесі осы қаулыға қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын. 2. Осы қаулы 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс. Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 21 қаңтардағы №14 қаулысына қосымша Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 7 желтоқсандағы № 2030 қаулысымен бекітілген Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу қағидалары 1. Жалпы ережелер 1. Осы Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар) «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» 2009 жылғы 18 қыркүйектегі Қазақстан Республикасының Кодексі 6-бабының 15) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне мемлекеттік мелемелерді қоспағанда, бюджет қаражатының есебінен тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін көрсететін денсаулық сақтау ұйымдарының (бұдан əрі – ТМККК көрсететін ұйымдар) шығындарын өтеу тəртібін айқындайды. 2. Осы Қағидаларда пайдаланылатын негізгі ұғымдар: 1) жан басына шаққандағы кешенді тариф – денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган айқындайтын медициналық көмек нысандарының тізбесі бойынша тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемімен (бұдан əрі – ТМККК) қамтамасыз ету үшін бір адамға шыққандағы медициналық қызметтер кешенінің құны; 2) консультациялық-диагностикалық көмектің базалық тарифі – консультациялықдиагностикалық көмек нысанында көрсетілетін медициналық қызмет бірлігінің құны; 3) медициналық-санитариялық алғашқы көмек тарифіне қосымша құрауыш – медициналықсанитариялық алғашқы көмек ұйымының қызметінде қол жеткізілген түпкілікті нəтижелер үшін медициналық-санитариялық алғашқы көмек тарифіне ынталандыратын құрамдас бөлік; 4) бір онкологиялық науқасқа арналған кешенді тариф – (лимфомамен ауыратын науқастардан басқа) онкогематологиялық науқастарды қоспағанда, онкологиялық тіркелімде тіркелген, медициналық қызметтер кешенінің бір онкологиялық науқасқа шаққандағы құны; 5) емделіп шығу жағдайы – стационарда жəне стационарды алмастыратын жағдайларда пациентке түскен сəтінен бастап шыққанға дейін көрсетілген медициналық қызметтер кешені; 6) медициналық-санитариялық алғашқы көмектің жан басына шыққандағы нормативі – əлеуметтік жəне психологиялық қызметтерді қосқанда, медициналық-санитариялық алғашқы көмек нысанында ТМККК-мен қамтамасыз ету үшін бір адамға есептегендегі шығындар нормасы; 7) жынысы-жасы бойынша түзету коэффиценті – халықтың əртүрлі жыныс-жас санаттарының медициналық көмекті тұтыну деңгейіндегі айырмашылығы ескерілетін коэффицент; 8) клиникалық-шығынды топтар (бұдан əрі – КШТ) – емдеуге арналған шығындар бойынша ұқсас аурулардың клиникалық біркелкі топтары; 9) тариф – ТМККК шеңберінде көрсетілетін медициналық қызмет бірлігінің құны; 10) шығын сыйымдылығы коэффициенті – медициналық қызметтің не консультациялықдиагностикалық көмектің базалық тарифінен не стационарлық жəне стационарды алмастыратын медициналық көмектің базалық ставкасының құнынан қызметтерді топтастырудың шығындық дəрежесін айқындайтын коэффициент; 11) базалық ставка – медициналық көмектің бір есеп айырысу бірлігі; 12) базалық ставканың құны – медициналық көмектің бір есеп айырысу бірлігінің құны; 13) түзету коэффициенттері – уəкілетті орган айқындаған тəртіпте медициналық көмектің тарифін азайту немесе ұлғайту мақсатында, оның ішінде Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген кепілдіктерді ескере отырып бюджеттік бағдарламалардың əкімшілері қолданатын коэффициенттер; 14) бюджеттік бағдарламаның əкімшісі (бұдан əрі – Əкімші) – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі не облыстардың, Астана жəне Алматы қалаларының денсаулық сақтау басқармалары. 15) денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган (бұдан əрі – уəкілетті орган) – азаматтардың денсаулығын сақтау, медициналық жəне фармацевтикалық ғылым, медициналық жəне фармацевтикалық білім беру, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы, дəрілік заттардың, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың айналысы, медициналық қызметтер көрсету сапасын бақылау саласындағы басшылықты жүзеге асыратын мемлекеттік орган; 16) тапсырыс беруші – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 қазандағы № 1358 қаулысымен бекітілген Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін көрсету жөніндегі қызметтер берушіні таңдау жəне оның шығындарын өтеу қағидаларына (бұдан əрі – Қызметтер берушіні таңдау қағидалары), сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сəйкес республикалық немесе жергілікті бюджет қаражатының есебінен ТМККК көрсету бойынша қызметтер берушіні таңдауды жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің атынан Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық қызметке ақы төлеу комитетінің аумақтық департаменті жəне тиісті облыстың, Астана мен Алматы қалаларының денсаулық сақтау басқармасы; 17) ТМККК шеңберінде медициналық қызметтерді көрсетуге арналған шарт (бұдан əрі – шарт) – Қызметтер берушіні таңдау қағидаларына, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сəйкес тапсырыс беруші мен ТМККК көрсететін ұйым арасында жасалған ТМККК шеңберінде медициналық қызметтерді көрсетуге арналған азаматтық-құқықтық шарт; 18) шартты орындауды бағалаудың сызықтық шкаласы – медициналық көмектің сапасы мен көлемін бақылау нəтижелерін есепке ала отырып өтеуге ұсыну үшін шарт сомасының артуын есептеу қағидасы; 19) Қызметтерді төлеу бойынша комиссия – ТМККК шеңберінде көрсетілген медициналық қызметтерге ақы төлеуді жүзеге асыру үшін тапсырыс беруші құратын тұрақты жұмыс істейтін алқалы орган; 20) шетел маманы – отандық медициналық үйымдар көрсетпейтін жоғары технологиялық көмек көрсету, оның ішінде мастер-кластар өткізу үшін Қазақстан Республикасына сапармен шақырылған жəне сертификатталған шетел маманы; 21) Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Республика азаматтарын шетелдік медициналық ұйымдарға емделуге жіберу жөніндегі комиссиясы – құрамы мен қызметі туралы ережені денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган бекітетін Республика азаматтарын шетелдік медициналық ұйымдарға емделуге жіберу бойынша тұрақты жұмыс iстейтiн комиссия (бұдан əрі – шетелде емдеу жөніндегі комиссия); 22) шетелде емделуге үміткер пациентті отандық медициналық ұйымда емдеуге арналған шарт – уəкілетті орган мен отандық медициналық ұйымның арасындағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 4 желтоқсандағы № 2016 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының азаматтары бюджет қаражаты есебінен шетелге емделуге жіберілетін аурулардың тізбесіне жəне Қазақстан Республикасы азаматтарының бюджет қаражаты есебінен шетелге емделуге жіберілетін жекелеген санаттарының тізбесіне (бұдан əрі - Аурулардың тізбесі мен Азаматтарының жекелеген санаттарының тізбесі) сəйкес шетелдік медициналық ұйымдарда емделуге үміткер пациентке медициналық көмек көрсетуге арналған шарт. 3. Əкімші Қазақстан Республикасы Денсаулық министрінің 2009 жылғы 26 қарашадағы № 801 бұйрығымен бекітілген ТМККК шеңберінде көрсетілетін медициналық қызметтерге арналған тарифтер жасау мен шығындарды жоспарлау əдістемесіне (бұдан əрі - Тарифтерді жасау əдістемесі) сəйкес тарифтерді, оның ішінде пилоттық жобалардың тарифтерін, базалық ставканың құнын жəне жынысыжасы бойынша түзету коэффициенттерін қоспағанда, түзету коэффиценттерін бекітеді. 4. Уəкілетті орган КШТ тізбесін, шығын сыйымдылығы коэффициентін, жынысы-жасы бойынша түзету коэффицентін, Аурулардың тізбесі мен Азаматтардың жекелеген санаттарының тізбесіне сəйкес шетелдік медициналық ұйымдарда отандық медициналық ұйым жағдайында емделуге үміткер пациентті емдеу тарифін бекітеді. 2. Бюджет қаражаты есебінен тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін көрсететін ұйымдардың шығындарын өтеу тəртібі 5. ТМККК көрсететін ұйымдардың шығындарын өтеу Қазақстан Республикасының азаматтары мен оралмандардың дəрігерді жəне ТМККК көрсететін ұйымдарды еркін таңдау құқығын есепке ала отырып, жүзеге асырылады. Шығындарды өтеу Тарифтерді жасау əдістемесіне сəйкес ұсыну нысандары мен тəртіптерін уəкілетті орган бекіткен атқарылған жұмыстар (қызметтер) актілерінің негізінде тарифтер бойынша жүзеге асырылады. ТМККК көрсететін ұйымдардың шығындарын өтеу Əкімші бекіткен қаражат шегінде жасалған шарттың негізінде медициналық көмектің сапасы мен көлемін бақылау нəтижелерін есепке ала отырып жүзеге асырылады. 6. ТМККК көрсететін ұйымдарға күрделі шығыстарды қоспағанда, олардың ТМККК көрсету бойынша қызметіне байланысты шығындар (қаржылық лизинг жағдайында лизингілік төлемдерді төлеуге арналған шығыстардан басқа) өтеледі. ТМККК көрсететін байқау кеңесі бар шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кəсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысанындағы ұйымдарға, «Ұлттық медициналық холдинг» АҚ еншілес ұйымдарына жəне дауыс беру акцияларының (жарғы капиталда қатысу үлесімен) жүз пайызы мемлекетке тиесілі акционерлік қоғамдарға жəне шаруашылық серіктестерге құны бес миллион теңгеден кем емес жабдықтарды сатып алуға күрделі шығыстар уəкілетті орган белгілеген тəртіпте тарифке енгізіледі. Бұл ретте күрделі шығыстар сомасы шарт сомасынан 1%-дан аспауы тиіс. 7. ТМККК көрсететін ұйымдардың тізбесін, тарифтерді жасау əдістемесін жəне шығындарды өтеу пилоттық жобаны іске асыру шеңберінде жүзеге асырылатын көрсетілген медициналық қызметтерге ақы төлеу тəртібін уəкілетті орган бекітеді. 8. Медициналық-санитариялық алғашқы көмек шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемі осы Қағидаларға 1-қосымшаға сəйкес айқындалады. Медициналық-санитариялық алғашқы көмек тарифіне қосымша құрауышты қаржыландыру көлемі мен тəртібін уəкілетті орган айқындайды. 9. Жедел медициналық жəрдем шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемі осы Қағидаларға 2-қосымшаға сəйкес айқындалады. 10. Шығындарды өтеу уəкілетті орган белгілеген тəртіппен нақты шығыстарды есепке ала отырып жүзеге асырылатын, уəкілетті орган айқындаған жағдайларды қоспағанда, санитариялық авиацияның шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемі осы Қағидаларға 3-қосымшаға сəйкес айқындалады. 11. Консультациялық-диагностикалық көмек көрсету үшін шығындарды өтеу бойынша қаржыландыру көлемі осы Қағидаларға 4-қосымшаға сəйкес айқындалады. 12. Амбулаториялық-емханалық көмек шығындарын өтеу бойынша қаржыландырудың көлемі бір адамға жан басына шаққандағы кешенді тариф бойынша осы Қағидаларға 5-қосымшаға сəйкес айқындалады. Амбулаториялық-емханалық көмек көрсетуге арналған жан басына шаққандағы кешенді тарифке енгізілген ТМККК көрсету үшін қызметтердің тізбесі мен көлемін Əкімші айқындайды. 13. Стационарлық көмектің шығындарын өтеу бойынша қаржыландырудың көлемі бір емделіп шығу жағдайы үшін тарифтер: есептік орташа құны бойынша, КШТ бойынша, төсек-күндері бойынша жəне шығындарды өтеу жүзеге асырылатын уəкілетті орган белгілеген тəртіппен нақты шығыстарды есепке ала отырып уəкілетті орган айқындаған аурулардың, операциялардың жəне манипуляциялардың тізбесі бойынша айқындалады. КШТ бойынша стационарлық көмектің бір емделіп шығу жағдайының құны осы Қағидаларға 6-қосымшаға сəйкес айқындалады. Уəкілетті орган айқындаған аурулар тізбесі бойынша жағдайларды қоспағанда, күндізгі стационардың бір рет емделіп шығу жағдайының құны стационарлық көмек тарифінің 1/4-ін құрайды. Уəкілетті орган айқындаған аурулардың тізбесі бойынша күндізгі стационардағы хирургиялық операциялар жəне манипуляциялар өткізілген бір рет емделіп шығу жағдайының құны стационарлық көмек тарифінің 3/4-ін құрайды. Үйдегі стационардың бір емделіп шығу жағдайының құны стационарлық көмек тарифінің 1/6-ін құрайды. 14. Аурулардың тізбесі мен Азаматтарының жекелеген санаттарының тізбесіне сəйкес шетелде емделуге үміткер пациентті отандық медициналық ұйымдардың жағдайында емдеу шығындарын өтеу

30 қаңтар 2013 жыл

бойынша қаржыландырудың көлемі бір емделіп шығу жағдайына арналған тариф бойынша жəне уəкілетті орган бекітетін тəртіппен айқындалады. Шетелде емделуге үміткер пациентті емдеу отандық медициналық ұйымда, оның ішінде шетелдік мамандарды тарта отырып, шетелде емделуге үміткер пациентті отандық медициналық ұйымда емдеу шартының негізінде шетелде емдеу жөніндегі комиссияның шешімі бойынша жүргізіледі. Бұл ретте, тартылатын шетелдік мамандардың еңбегіне ақы төлеу мөлшері отандық медициналық ұйым мен тартылатын шетелдік мамандардың арасындағы шартпен айқындалады. 15. Онкологиялық науқастарға медициналық көмек көрсету үшін шығындарды өтеу бойынша қаржыландыру көлемі осы Қағидаларға 7-қосымшаға сəйкес айқындалады. 16. ТМККК көрсететін аудандық маңызы бар жəне ауыл ұйымдарына медициналық көмек көрсеткені үшін шығындарды өтеу бойынша қаржыландыру көлемі осы Ережеге 8-қосымшаға сəйкес айқындалады. 17. Қаржылық лизинг жағдайындағы ТМККК көрсететін мемлекеттік кəсіпорынның ұйымдыққұқықтық нысанындағы ұйымдарға, «Ұлттық медициналық холдинг» АҚ еншілес ұйымдарына, дауыс беру акцияларының (жарғы капиталда қатысу үлесімен) жүз пайызы мемлекетке тиесілі акционерлік қоғамдарға жəне шаруашылық серіктестерге лизингілік төлемдерді өтеу бойынша қаржыландыру көлемі республикалық бюджет қаражаттарынан жəне облыстық бюджеттерге, Астана жəне Алматы қалаларының бюджеттеріне бөлінетін нысаналы ағымдағы трансферттердің есебінен осы Қағидаларға 9-қосымшаға сəйкес жүзеге асырылады. ТМККК көрсететін мемлекеттік кəсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысанындағы ұйымдарға, «Ұлттық медициналық холдинг» АҚ еншілес ұйымдарына, дауыс беру акцияларының (жарғы капиталда қатысу үлесімен) жүз пайызы мемлекетке тиесілі акционерлік қоғамдарға жəне шаруашылық серіктестерге қаржылық лизинг жағдайында денсаулық сақтау ұйымдарына Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған қызметінің мəні медициналық техниканы одан əрі қаржылық лизинг шартымен денсаулық сақтау ұйымдарына беру үшін оларды сатып алуды ұйымдастыру мен өткізу болып табылатын ұйыммен жасалған шарт бойынша қаржылық лизинг жағдайында алынған медициналық техникаға лизингілік төлемдер төлеуіне арналған шығыстар өтеледі. ТМККК көрсететін ұйымдарға қаржылық лизинг жағдайында сатып алынған медициналық техникаға лизингілік төлемдерді есептеу əдістемесін жəне төлеу тəртібін уəкілетті орган айқындайды. Лизинг бойынша сыйақы мөлшері қаржылық лизинг жағдайында сатып алынған медициналық техниканың құнынан жылына бес пайыздан аспайды. 3. Қорытынды ережелер 18. Бюджет қаражатының есебінен жүзеге асырылатын ТМККК шеңберінде көрсетілген медициналық қызметтерге ақы төлеу тəртібін уəкілетті орган айқындайды. 19. Республикалық бюджет есебінен ТМККК көрсететін ұйымдар медициналық көмектің сапасы мен көлемін бақылауды ескере отырып, шартпен көзделген айлық соманы арттырған жағдайда шығындарды өтеу уəкілетті орган бекіткен тəртіппен осы Қағидаларға 10-қосымшаға сəйкес шарттың орындалуын бағалаудың сызықтық шкаласын қолдана отырып, қызметтерге ақы төлеу жөніндегі комиссияның шешімі бойынша жүзеге асырылады. 20. Денсаулық сақтау саласындағы кəсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғаларға ТМККК шеңберінде медициналық көмек көрсету кезіндегі шығындарды өтеу ТМККК көрсететін ұйымдарға сияқты осы Қағидаларға сəйкес жүзеге асырылады. Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу қағидаларына 1-қосымша Медициналық-санитариялық алғашқы көмектің шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемін айқындау формуласы Қарж. к. = (Хал.с. х Ж нор. х Кжт х Ктүз), мұндағы Қарж. к. – Медициналық-санитариялық алғашқы көмек көрсетуге шығындарды өтеу бойынша қаржыландыру көлемі; Хал. с – тіркелген халық саны; Ж норм. – жан басына шаққандағы норматив; Кжт – осы ТМККК көрсететін ұйымның жынысы-жасы бойынша түзету коэффициенті; Ктүз *– түзету коэффициенті. Ескертпе: *бекітілген түзету коэффициенттері болмаған жағдайда, олардың мəні формулада 1,0ге теңеседі. Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу қағидаларына 2-қосымша Жедел медициналық жəрдем шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемін айқындау формуласы Қарж к. = Шт х Сс х Ктүз, мұндағы Қарж к – жедел медициналық жəрдем шығындарын өтеу бойынша кезекті жоспарлы кезеңде қаржыландыру көлемі; Шт – жедел медициналық жəрдемнің бір шақыру тарифі; Сс – жедел медициналық жəрдемнің медициналық қызметтерінің саны; Ктүз* – түзету коэффициенті. Ескертпе: *бекітілген түзету коэффициенттері болмаған жағдайда, олардың мəні формулада 1,0ге теңеседі. Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу қағидаларына 3-қосымша Санитариялық авиацияның шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемін айқындау формуласы Қарж к. = Қарж к.мк + Қарж к. кқ, мұндағы Қарж к. – санитариялық авиацияның шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемі; Қарж к. кқ – білікті мамандарды жəне (немесе) науқасты көліктің əртүрлі түрімен тасымалдауға байланысты шығындарды қамтитын жəне санитариялық авиацияның көліктік қызметтерін көрсетуге баға ұсыныстарының орташа құнын алғандағы тариф бойынша айқындалатын санитариялық авиацияның көліктік қызмет шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемі; Қарж к.мқ – санитариялық авиацияның медициналық қызмет шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемі, ол мынадай формула бойынша айқындалады: Қарж к.мк= Сса х Тш, где Тш – бір сағатқа санитариялық авиацияның медициналық қызметінің тарифі; Сса – санитариялық авиацияның медициналық қызмет көрсетуі сағаттарының саны. Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу қағидаларына 4-қосымша Консультациялық-диагностикалық көмектің шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемін айқындау формуласы Қарж. к = Сқызм х Кшс қызм х Бткдк х Ктүз, мұндағы Қарж. к – консультациялық-диагностикалық көмек шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемі; Сқызм – консультациялық-диагностикалық қызметтердің саны; Кшс қызм – консультациялық-диагностикалық көмек бойынша шығын сыйымдылығының коэффициенті; Бткдк – консультациялық-диагностикалық көмектің базалық тарифі; Ктүз *– түзету коэффициенті. Ескертпе: * бекітілген түзету коэффициенттері болмаған жағдайда, олардың мəні формулада 1,0ге теңеседі. Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу қағидаларына 5-қосымша Амбулаториялық - емханалық көмектің шығындарын өтеу бойынша қаржыландыру көлемін айқындау формуласы Қарж. к. = Хал.с. х ЖКТ аек х Кжт х Ктүз , мұндағы Қарж. к. – амбулаториялық - емханалық көмекті көрсетуге шығындарды өтеу бойынша қаржыландыру көлемі; Хал. с – тіркелген халық саны; ЖКТ аек – Əкімші белгілеген тəртіппен айқындалатын медициналық-санитариялық алғашқы көмек жəне консультациялық-диагностикалық көмек нысандары бойынша ТМККК-мен қамтамасыз ету үшін тіркелген бір адамға есептегенде амбулаториялық-емханалық көмектің кешенді жан басына шаққандағы тарифі; Кжт – осы ТМККК көрсететін ұйымның жынысы-жасы бойынша түзету коэффициенті; Ктүз *– түзету коэффициенті. Ескертпе: *бекітілген түзету коэффициенттері болмаған жағдайда, олардың мəні формулада 1,0ге теңеседі. Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу қағидаларына 6-қосымша КШТ бойынша стационарлық көмектің бір емделіп шығу жағдайы үшін құнын айқындау формуласы Қкшт = Қб х Кшкшт х Ктүз, мұндағы Қкшт – КШТ бойынша стационарлық көмектің бір емделіп шығу жағдайы үшін құны; Кшкшт - КШТ бойынша шығын сыйымдылығының коэффициенті; Ктүз* – түзету коэффициенті; Қбс - бір базалық ставканың құны, мынадай формула бойынша анықталады: Қбс = Қарж к. / (Сеж х Кшкшт), мұндағы Қарж к. – кезекті жоспарлы кезеңге арналған ТМККК шеңберінде стационарлық көмек көрсету үшін шығындарды өтеу бойынша қаржыландыру көлемі; Сеж – кезекті жоспарлы кезеңге емделіп шығу жағдайларының саны; Кш.кшт –шығын сыйымдылығының коэффициенті. Ескертпе: *бекітілген түзету коэффициенттері болмаған жағдайда, олардың мəні формулада 1,0ге теңеседі. ТМККК көрсететін ұйымдар медициналық көмектің сапасы мен көлемін бақылауды ескере отырып, шартпен көзделген айлық соманы арттырған жағдайда шарттың орындалуын бағалаудың сызықтық шкаласын қолдану кезінде бір емделіп шығу жағдайы үшін құнын арттыру сомасы пайда болған сəтінен бастап түзету коэффициентінің мəні формулада 1,0-ге теңеседі. Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражаты есебінен өтеу қағидаларына 7-қосымша Онкологиялық науқастарға медициналық көмек көрсетуге шығындарды өтеу бойынша қаржыландыру көлемін айқындау формуласы Қарж. к. онко = С онко х Кт онко х Ктүз, мұндағы Қарж. к. онко – онкологиялық науқастарға медициналық көмек көрсетуге шығындарды өтеу бойынша денсаулық сақтау ұйымдарын қаржыландыру көлемі; С онко – онкологиялық тіркелімде тіркелген лимфомамен ауыратын науқастардан басқа, онкогемотологиялық науқастарды қоспағанда онкологиялық науқастардың саны; Кт онко – бір онкологиялық науқасқа кешенді тариф уəкілетті орган белгілеген тəртіппен айқындалады; Ктүз *– түзету коэффициенті. Ескертпе: *бекітілген түзету коэффициенттері болмаған жағдайда, олардың мəні формулада 1,0ге теңеседі. Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу қағидаларына 8-қосымша Аудандық маңызы бар жəне ауылдың денсаулық сақтау ұйымдарына медициналық көмек көрсеткені үшін шығындарды өтеу бойынша қаржыландыру көлемін айқындау формуласы Оауыл. қарж. = Ктауыл х Сауыл х К түзету, мұндағы Оауыл. қарж. – ТМККК көрсететін аудандық маңызы бар жəне ауылдың денсаулық сақтау ұйымдарына медициналық көмек көрсеткені үшін шығындарды өтеу бойынша қаржыландыру көлемі; Кауыл – аудандағы (ауылдағы) тіркелген халық саны; Ктауыл – аудандық маңызы бар жəне ауылдың денсаулық сақтау ұйымдарының медициналық көмек көрсетуінің нысандарының тізімі бойынша уəкілетті орган белгілеген тəртіппен айқындалатын ТМККК-мен қамтамасыз ету үшін бір адамға есептелген кешендік жан басына шаққандағы тариф; К түзету *– түзету коэффициенті. Ескертпе: *бекітілген түзету коэффициенттері болмаған жағдайда, олардың мəні формулада 1,0ге теңеседі. Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражаты есебінен өтеу қағидаларына 9-қосымша Қаржылық лизинг жағдайындағы ТМККК көрсететін ұйымдарға лизингілік төлемдерді өтеу бойынша қаржыландыру көлемін айқындау формуласы Клт = Кнақт х ЛТ/Кжоспар, мұндағы Клт – қаржылық лизинг жағдайында бойынша ТМККК көрсететін ұйымдарға лизингілік төлемдерді өтеу бойынша қаржыландыру көлемі; Кнақт – қаржылық лизинг жағдайларында сатып алынған медициналық техникада нақты көрсетілген медициналық қызметтердің көлемі; ЛТ – лизинг бойынша жылына бес пайыз көлемінде сыйақыны қамтитын қаржылық лизинг шартымен айқындалған лизингілік төлем көлемі; Кжоспар – қаржылық лизинг шеңберінде сатып алынған медициналық техникада көрсету жоспарланған медициналық қызметтердің көлемін ТМККК көрсететін ұйым төмендегі формула бойынша анықталғаннан төмен емес лизинг бойынша айқындайды: Кжоспар = Сжыл х Скүн х К түз, мұндағы Сжыл – ағымдағы жылға арналған Қазақстан Республикасының өндірістік күнтізбесі бойынша бір жылдың ішіндегі жұмыс күндерінің саны; Скүн – бір жұмыс күнінде көрсетілген, мынадай формула бойынша есептелетін медициналық қызметтердің саны: Скүн = Ужұм./ (Норт х Н), мұндағы: Ужұм. – минуттармен жұмыс уақыты; Норт – денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган айқындайтын медициналық техниканың көмегімен бір қызметті орындау уақытының орташа нормативі; Н – медициналық техника жұмысының бір циклының ішінде алынған нəтижелердің саны.

Реанимациялық жабдықтар жəне хирургиялық жəне инвазивтік араласу үшін қолданылатын жабдықтың көмегімен медициналық қызметтер көрсету кезінде, Скүн = 1. Денсаулық сақтау ұйымдарының шығындарын бюджет қаражатының есебінен өтеу қағидаларына 10-қосымша Шарттың орындауын бағалаудың сызықтық шкаласы 1. Шарттың орындалуын бағалаудың сызықтық шкаласы стационарлық жəне стационарды алмастырушы медициналық көмек көрсету нысаны бойынша мамандандырылған медициналық көмек түрінде ТМККК көрсететін ұйымдарға жəне есепті кезеңде қолданылады. Медициналық көмектің сапасы мен көлемін бақылау нəтижелерін ескере отырып, шартта көзделген айлық сомадан артатын ТМККК көрсететін ұйымдардың шығынын өтеу сомасын (бұдан əрі – өтеу сомасы) есептеу мынадай тізбекте жүзеге асырылады: 1-қадам: медициналық көмектің сапасы мен көлемін бақылау нəтижелерін ескере отырып, шартта көзделген айлық сомадан арту сомасын есептеу мына формула бойынша анықталады: Сарту = Сшарт - Стөлемге қабылданған , мұндағы Сарту – медициналық көмектің сапасы мен көлемін бақылау нəтижелерін ескере отырып, шартта көзделген айлық сомадан арту сомасы (бұдан əрі – арту сома); Сшарт – шартпен көзделген айлық сома (бұдан əрі – шарт бойынша сома); Стөлемге қабылданған – медициналық көмектің сапасы мен көлемін бақылау нəтижелерін ескере отырып, төлемге қабылданған сома (бұдан əрі – сараптама ескерілген сома); 2- қадам: шарт бойынша сомадан сараптаманы ескере отырып соманың арту пайызын анықтау мына формула бойынша: %арту.= Сарту/ Сшарт , мұндағы %арту – шарт бойынша сомадан сараптама ескерілген соманың арту пайызы (бұдан əрі – арту пайызы); 3- қадам: мына кестеге сəйкес интервалға сəйкес өтеу пайызын анықтау: Интервалдың № (i)

Арту пайызы

1 2 3 4 5

Өтеу пайызы (%өтеу.i)

100 % - дан 105 % дейін 105 % астам 110 % дейін 110 % -115 % астам 115 % -120 % астам 120 % астам

100 % 90 % 70 % 50 % 20 %

4- қадам: арту пайызына байланысты өтеу сомасын есептеу мына формула бойынша: Сөтеу = Сарту х %өтеу.i, мұндағы Сөтеу – өтеу сомасы; %өтеу.i – интервалға сəйкес өтеу пайызы; i –интервал. 2. Шарттың орындалуын бағалаудың сызықтық шкаласы стационарды алмастыратын медициналық көмек нысаны бойынша мамандандырылған медициналық көмек түрінде ТМККК көрсететін амбулаториялық-емханалық ұйымдарға көрсетіледі жəне 3 - қадамды қоспағанда, осы Қосымшада көрсетілген 1-тармақ сипатталған қадамға сəйкес тізбекпен есепті кезеңде қолданылады. 3- қадам: мына кестеге сəйкес интервалға сəйкес өтеу пайызын анықтау: Интервалдың № (i)

Арту пайызы

Өтеу пайызы (%өтеу.i)

1 2 3 4 5

100 % - дан 110 % дейін 110 % -115 % астам 115 % -120 % астам 120 % -125 % астам 125 % астам

100 % 90 % 80 % 70 % 50 %

(құжатты берген органның атауы) Пошталық мекен-жайы, телефоны __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________ атынан қызмет ететін (уəкілетті өкілдің тегі, аты, əкесінің аты) __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ негізінде (құзіретін куəландыратын құжаттардың атауы жəне берілген күні) Ауыл шаруашылығы жануары кепілі келісім-шартын тіркеуді сұраймын __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ (келісім-шарт нөмірі, жасалған күні, келісім-шарт жасалған орны) Кепіл нысаны туралы дерек (саны, түрі, жануардың бірдейлендіру нөмірі, кепілге көп мал санын ұсынған жағдайда міндетті түрде барлық малдың бірдейлендіру нөмірі көрсетілетін келісім-шартқа сілтеме жасауға жол беріледі) __________________________________________________________________________________ Мүліктің кепіл құны __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ Келімі-шарттың мерзімі __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ Кепілге қойылған мүлік: кепілге қоюшының, кепілде ұстаушының иелігінде қалады (кересізін сызып тастау) ______________________________________________________________________________ Оны қолдану мүмкіндігі: Иə Жоқ (кересізін сызып тастау) Қайта кепіл туралы дерек: Иə Жоқ (кересізін сызып тастау) Өтінішке қоса беремін: 1. жеке тұлғаны растайтын немесе заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы құжаттардың көшірмесін (керексізін сызып тастау) 2. кепілді тіркеу үшін жиынды төлеу туралы төлем құжатының көшірмесін 3. ауыл шаруашылығы жануарының ветеринариялық паспортының көшірмесін Өтінішті берген күні: «__» _______ 20 __ жыл. Өтініш қабылданған күн: « __» _____ 20 __ жыл. Өтініш берушіні қолы: ____________________________ Уақыты: _________________ сағат ___________________ минут. Тіркеушінің тегі, аты, əкесінің аты жəне қолы _________________________________________________________________________________ Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 25 желтоқсандағы № 3-3/660 бұйрығына 2-қосымша Ауыл шаруашылығы жануарлары кепілін тіркеу қағидаларына 4-қосымша Нысан

Ауыл шаруашылығы жануарлары кепілін тіркеу туралы куəлік

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2012 жылғы 25 желтоқсан

№1670

20__ жылғы «___»_________№ ____

Астана, Үкімет үйі

Туроператорлық қызметті лицензиялаудың кейбір мəселелері туралы «Лицензиялау туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. Қоса беріліп отырған туроператорлық қызметті жүзеге асыру үшін қойылатын біліктілік талаптары мен оларға сəйкестігін растайтын құжаттардың тізбесі бекітілсін. 2. Қазақстан Республикасы Индустрия жəне жаңа технологиялар министрлігінің Туризм индустриясы комитеті туроператорлық қызметті жүзеге асыру жөніндегі лицензиар болып белгіленсін. 3. Мыналардың күші жойылды деп танылсын: 1) «Туроператорлық қызметке қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 11 маусымдағы № 481 қаулысы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., №18, 210-құжат); 2) «Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 23 қыркүйектегі № 879 қаулысының 1-тармағының 3) тармақшасы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2008 ж., № 39, 428-құжат); 3) «Туроператорлық, турагенттік қызметті, туризм нұсқаушысы көрсететін қызметті лицензиялау ережесін жəне оларға қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы11 маусымдағы № 481 қаулысына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 23 желтоқсандағы № 1587 қаулысы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., № 9, 185-құжат). 4. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік жиырма бір күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 желтоқсандағы №1670 қаулысымен бекітілген Туроператорлық қызметті жүзеге асыру үшін қойылатын біліктілік талаптары мен оларға сəйкестігін растайтын құжаттардың тізбесі Біліктілік талаптарында мыналардың болуын қамтиды: 1

Құжаттар

Ескертпе

3 Іс-əрекеттің барлық түрі үшін

қалыптастырылған туристік-өнім

Қалыптастырылған туристік өнімге кіретін жекелеген туристік қызметтерді көрсетуге арналған үшінші тұлғамен жасалған шарт туралы ақпаратты қамтитын мəліметгердің нысаны (қосымшаға сəйкес)

еңбек өтілі бір жылдан кем емес, туристік білімі бар, кем дегенде бір қызметкердің болуы жекеменшік құқығындағы немесе өзгеде заңды негіздегі офиске арналған үй-жай туроператордың азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті түрде сақтандыру шартының болуы

Диплом мен жасалған еңбек шартының жəне еңбек кітапшасы туралы ақпараты бар мəліметтердің нысаны (қосымшаға сəйкес) Жекеменшік құқығы немесе үй-жайды жалға алу бойынша келісімшарт туралы ақпараты бар мəліметтердің нысаны (қосымшаға сəйкес) Сақтандыру полисінің көшірмесі

3 4

Туроператорлық қызметті жүзеге асыру үшін қойылатын біліктілік талаптары мен оларға сəйкестігін растайтын қүжаттардың сəйкестігі туралы мəліметтер формасы 1. Туристік білімі бар, еңбек өтілі кем дегенде бір жылдан кем емес, ең аз дегенде бір қызметкердің болуы: 1) мамандығы мен біліктілігі______________________; 2) лицензия беріліп отырған жүмыс профилі бойынша жоғары білім туралы дипломның нөмірі______________; 3) димломның берілген уақыты______________________; 4) оқу орнының атауы_______________; 5) еңбек өтілі_________________________. 2. Қалыптастырылған туристік өнім: 1) қалыптастырылған туристік өнімге енетін жекелеген туристік қызмет көрсетуге үшінші жақпен жасалған келісім-шарттың нөмірі________________; 2) келісім-шарт жасалған уақыт_________________. 3. Жекеменшік құқығындағы немесе басқа да заңды негіздегі кеңсе ғимараты: 1) кеңсеге арналған ғимаратты сату-сатып алу/жалға алу келісім-шартының нөмірі____________; 2) келісім-шарт жасалған уақыт_______________.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұйрығы №3-3/660

Кепіл нысанын түрі жəне сипаты

Саны

Кепіл құны

Ескерту

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------қатысты кепіл тіркелгенін растайды Кепіл ұстаушының құқығы _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ (жеке тұлғаның тегі, аты, əкесінің аты, тұрғылықты жері, туған күні жəне жылы/ заңды тұлғаның атауы, тіркеу (қайта тіркеу) куəлігінің нөмірі, орналасқан жері) кепіл нысанына __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ кепіл нысанын сипаттау (жануардың бірдейлендіру нөмірі) кепіл туралы келісім-шарт негізінде __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ (келісім-шарт жасасу күні жəне жері) __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ _________________________________________________________тіркелген жəне келесі негізгі (тіркеуші органның атауы, тіркеу күні жəне нөмірі) шарттарды қамтитын: ______________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ (негізгі міндеттеменің көлемі жəне орындалу мерзімі жəне кепілдің өзге шарттары)

(жеке тұлғаның тегі, аты, əкесінің аты, тұрғылықты жері, туған күні жəне жылы/ заңды тұлғаның атауы, тіркеу (қайта тіркеу) куəлігінің нөмірі, орналасқан жері) __________________________________________________________________________________ Кепіл нысанына құқық беретін құжаттың атауы, қабылдау күні, тіркеу нөмірі жəне күні __________________________________________________________________________________ Тіркеуші _________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ (тегі, аты, əкесінің аты жəне қолы) Тіркеуші органның басшысы____________________________________________________ _____________________________________________________________________________ (тегі, аты, əкесінің аты жəне қолы) Мөр орны Ескерту. 1. Ауыл шаруашылығы жануарлары кепілін тіркеу туралы куəліктін реттік нөмірі болуы қажет. 2. Осы куəлік кепілді өтеген кезде тіркеуші органға қайтарылу тиіс. Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 17 қаңтарда Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №8276 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасының Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрлігінің бұйрығы 2012 жылғы 9 қазан

Астана қаласы

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 27 сəуірдегі № 3-3/222 «Ауыл шаруашылығы жануарларының кепілін тіркеу қағидаларын бекіту туралы» бұйрығына өзгерістер енгізу туралы бұйырамын: 1. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 27 сəуірдегі № 3-3/222 «Ауыл шаруашылығы жануарларының кепілін тіркеу қағидаларын бекіту туралы» бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 7715 болып тіркелген, «Егемен Қазақстан» газетінің 2012 жылғы 8 тамыздағы № 477-482 (27555) санында жарияланған) келесі өзгерістер енгізілсін: осы бұйрықпен бекітілген Ауыл шаруашылығы жануарларының кепілін тіркеу қағидаларында: 2-тармақтың 1) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «1) ауыл шаруашылығы жануарлары кепілінің тізілімі – ауыл шаруашылығы жануарларының кепілі жəне ауыл шаруашылығы жануарларының кепілі туралы келісім-шарттың тараптары туралы ақпаратты есепке алу жəне сақтау деректер қоры;»; 3-тармақтың 3) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «3) ауыл шаруашылығы жануарларының кепілін тіркеу үшін жиынның бюджетке төлеуін растайтын құжаттарды ұсынады.»; Ауыл шаруашылығы жануарларының кепілін тіркеу қағидаларының 1 жəне 4-қосымшалары осы бұйрықтың 1 жəне 2 - қосымшаларына сəйкес жаңа редакцияда жазылсын. 2. Мал шаруашылығы департаменті заңнамада белгіленген тəртіпте: 1) Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде осы бұйрықты мемлекеттік тіркеуді; 2) бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялауды; 3) Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды қамтамасыз етсін. 3. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланған күннен бастап он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Министр А. МАМЫТБЕКОВ. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 25 желтоқсандағы № 3-3/660 бұйрығына 1-қосымша Ауыл шаруашылығы жануарлары кепілін тіркеу қағидаларына 1-қосымша ________________________________________________________________ тіркеуші органның атауы

Кепіл нысанына: Тізілім нөмірі

Кепіл беруші ___________________________________________құқығы (құқық түрі) ________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________ __________________________________ расталды

Туроператорлық қызметті жүзеге асыру үшін қойылатын біліктілік талаптары мен оларға сəйкестігін растайтын құжаттардың тізбесіне қосымша

2012 жылғы 25 желтоқсан

_________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ берілді (кепіл ұстаушының реквизиттері)

Нысан

№ _______ өтініш Кепілге қоюшы Жеке тұлғаның тегі, аты, əкесінің аты, тұрғылықты жері, туған күні жəне жылы; заңды тұлғаның атауы, орналасқан жері: __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ жеке тұлға үшін жеке тұлғаны растайтын куəлігі: түрі ______________ сериясы _____________ № __________________ ______________ күні _________________________________________________берілген (құжатты берген органның атауы) заңды тұлға үшін заңды тұлғаны тіркеу (қайта тіркеу) туралы куəлігі: № __________________ ______________ күні _________________________________________________берілген (құжатты берген органның атауы) Пошталық мекен-жайы, телефоны __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________ атынан қызмет ететін (уəкілетті өкілдің тегі, аты, əкесінің аты) __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ негізінде (құзіретін куəландыратын құжаттардың атауы жəне берілген күні) Кепілді ұстаушы Жеке тұлғаның тегі, аты, əкесінің аты, тұрғылықты жері, туған күні жəне жылы; заңды тұлғаның орналасқан жері, атауы: __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ жеке тұлға үшін жеке тұлғаны растайтын куəлігі: түрі ______________ сериясы _____________ № __________________ ______________ күні _________________________________________________берілген (құжатты берген органның атауы) заңды тұлға үшін заңды тұлғаны тіркеу (қайта тіркеу) туралы куəлігі: № __________________ ______________ күні _________________________________________________берілген

№389-ө-м

Астана қаласы

Жұмысшылардың жұмыстарымен кəсіптерінің бірыңғай тарифтікбіліктілік анықтамалығын(33-шығарылым) бекіту туралы Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 125-бабына сəйкес жұмыстардың белгілі бір түрлерінің күрделілігін белгілеу, жұмысшыларға біліктілік разрядтарын беру жəне кəсіптерінің дұрыс атауларын айқындау мақсатында бұйырамын: 1. Қоса беріліп отырған Жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай тарифтікбіліктілік анықтамалығы (33-шығарылым) бекітілсін. 2. Еңбек жəне əлеуметтік əріптестік департаменті (А. Ə. Сарбасов) осы бұйрықтың заңнамада белгіленген тəртіппен Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін жəне ресми жариялануын қамтамасыз етсін. 3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты əлеуметтiк қорғау Вице-министрi Б. Б. Нұрымбетовке жүктелсiн. 4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Министр С. ƏБДЕНОВ. Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты əлеуметтəк қорғау министрінің 2012 жылғы 9 қазандағы №389-ө-м бұйрығымен бекітілген Жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы (33-шығарылым) 1-бөлім. Жалпы ережелер 1. Жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай анықтамалығы (бұдан əрі - БТБА) (33 - шығарылым) «Жасанды тері жасау өндірісі» бөлімінен тұрады. 2. Бұл шығарылымның шығуы өндіріс технологиясына енген өзгерістер, өндірістегі ғылымитехникалық прогрестің рөлінің артуымен, жұмысшылардың біліктілігінің, арнайы жəне дайындықтарының, сапа, ішкі жəне сыртқы нарықтағы өнімнің бəсекеге қабілеті деңгейіне қойылатын талаптардың өсуімен, еңбекті қорғауымен байланысты. 3. Əр кəсіп бойынша тарифтік-біліктілік сипаттаманың екі бөлімі бар. «Жұмыс сипаттамасы» бөлімі жұмысшы орындай білуге тиіс жұмыстардың суреттемесін қамтиды. «Білуге тиіс» бөлімінде арнаулы білімге, сондай-ақ ережелерді, нұсқаулықтар мен басшы материалдарды, жұмысшы қолдануға тиісті əдістер мен құралдарды білуіне қатысты жұмысшыға қойылатын негізгі талаптар қамтылған. 4. Тарифтік-біліктілік сипаттамасында жұмысшы кəсібінің осы разрядына анағұрлым тəн жұмыстардың тізбесі келтіріледі. Бұл тізбе жұмысшы орындай алатын жəне орындауға тиісті жұмыстардың барлығын қамти алмайды. Жұмыс беруші қажетті жағдайда, жұмыс ерекшелігін ескере отырып, тиісті разряд жұмысшылары кəсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамаларында қамтылған жұмыстарға сəйкес келетін жұмыстардың қосымша тізбесін əзірлей алады. 5. «Жұмыс сипаттамасы» бөлімінде көзделген жұмыстармен қатар, жұмысшы ауысымды қабылдау жəне тапсыру, жұмыс орнын, айлабұйымдарды, құралдарды жинастыру, сондай-ақ оларды тиісінше ұстау, белгіленген техникалық құжаттаманы жүргізу жөніндегі жұмыстарды орындауға тиіс. 6. «Білуге тиіс» бөлімінде қамтылған теориялық жəне практикалық білімдермен қатар, жұмысшы еңбекті қорғау, өндірістік санитария мен өртке қарсы қауіпсіздік жөніндегі ереже мен нормаларды; жеке қорғану құралдарын пайдалану ережесін, орындалатын жұмыс (қызмет) сапасына қойылатын талаптарды, жарамсыздықтың түрлері мен оның алдын алу жəне жоюдың тəсілдерін, өндірістік дабылдатқышты, жұмыс орнында еңбекті ұтымды ұйымдастыру жөніндегі талаптарды білуі тиіс. 7. Біліктілігі анағұрлым жоғары жұмысшы өзінің тарифтік-біліктілік сипаттамасында санамаланған жұмыстармен қатар, біліктілігі анағұрлым төмен жұмысшылардың тарифтік-біліктілік сипаттамасында көзделген жұмыстарды орындай білуге, сондай-ақ осы кəсіптегі разряды төмен жұмысшыларға басшылық жасай білуге тиіс. Осыған байланысты, анағұрлым төмен разряд кəсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамасында келтірілген жұмыстар, анағұрлым жоғары тарифтікбіліктілік сипаттамасында, əдетте келтірілмейді. 8. Маманның еңбек қызметін растайтын құжаттарды толтырған кезде, сондай-ақ тарифтік разряды өзгерген кезде, оның кəсібінің атауы БТБА-ға сəйкес жазылады. 9. Тарифтік-біліктілік сипаттамаларды қолдану реттілігі, дəрежелерді тағайындау жəне жоғарылату тəртібі, өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай анықтамалығының (БТБА) 1-шығарылымының «Жалпы ережелерінде» келтіріледі. 10. Қолданылуға ыңғайлы болу мақсатында, БТБА-да алфавиттік көрсеткіш (1-қосымша) көзделген, онда жұмысшылар кəсіптерінің атауы, разрядтардың диапазондары жəне беттердің нөмірленуі қарастырылған. 11. «Жасанды тері жасау өндірісі» бөлімінде қарастырылған жұмысшы кəсіптері атауларының, олардың БТБА шығарылымы бойынша қолданыстағы атаулары көрсетілген тізбесі 2009 жылғы редакциясында берілген. 2-бөлім. Жасанды тері жасау өндірісі 1.Талшық пен қабықты мөлшерлеуші Параграф 1. Талшық пен қабықты мөлшерлеуші, 2-разряд 12. Жұмыс сипаттамасы: Жасанды теріден пластина жасау жəне термопластикалық материалдар жасау үшін берілген рецептура бойынша талшықты тарам жəне қабықты қолмен мөлшерлеу. Əр түрге сəйкес жасанды тері пластиналары немесе термопластикалық материалдарға талшықты тарам мен қабық ілмектерін өлшеу, талшықтарды құрылымы бойынша түр-түрге бөлу. Өлшеген кезде рецепт бойынша бір құрауышты

(Соңы 25-бетте).

(Соңы. Басы 24-бетте). басқамен алмастыру немесе жүктік сипаттамалар кестесіне сай ілмектерді құрауыштармен толықтыру. Төсейтін қағазды жинау, қол пресінде байламдарға қысу. Терілерді байлау жəне арбаларда берілген жерге жеткізу. 13. Білуге тиіс: таразы мен қол пресінің құрылымы мен қолдану ережелерін, қабықтар түрлерін, тарам талшықтарының ұзынынан жəне көлденеңнен орналасудың айырмашылықтарын. 2. Сыздық жасаушы Параграф 1. Сыздық жасаушы, 2-разряд

14. Жұмыс сипаттамасы: Орналастыратын машиналарда шприцтелген əсемдеуге арналған поливинилхлоридті сыздықты орналастыру. Машина, механизм жəне қосымша құрылғылар жұмысын бақылау. Сыздықтың машина арқылы өту жылдамдығын, орналасуын жəне жылжу аралығын реттеу. Орналасу сапасын қадағалау. Сыздықты тығырыққа орау жəне одан шешу. 15. Білуге тиіс: орналастыру машинасы жəне қосалқы механизмдердің құрылымын жəне жұмыс істеу принциптерін, даяр бұйымдардың сапасына қойылатын техникалық талаптар, орналастыру тəсілдері. Параграф 2. Сыздық жасаушы, 3-разряд 16. Жұмыс сипаттамасы: Престеу мен желімдеу катодымен тасу сыздығын жасау. Пластина жиектерін, құрылғыларды, бөлшектерді желім жағу үшін гидравликалық пресс, машина, станокты жұмысқа даярлау. Пресс тақталарын қыздыру. Пластиналарды жұмыс орнына жеткізу. Машинада пластиналарды кесік жағынан жиектерін кесу жəне арнайы жабдықта желім жағу. Желімнің дұрыс жағылуын қадағалау. Пластиналарды цилиндр пішініне сай желімдеу. Тігілген жерді қысатын станокта желімделген жерді қысу. Гидравликалық престе тігісті престеу жəне желімдеу. Бақылау-өлшеу аспаптарымен желімдеу үрдісін бақылау жəне бу мен судың дұрыс берілуін реттеу. Престі төменгі жəне жоғарғы қысымға қою. Қию машинасында желімделген цилиндрді берілген өлшемдерге сəйкес қию. Таспаны орамдарға орау жəне оларды келесі операцияға жіберу. 17. Білуге тиіс: əр машинада жартылай даяр өнімді өңдеу тəртібін, қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылымын, өңделіп жатқан пластиналардың қасиеттерін, даяр өнімге қойылатын талаптарды, бақылау-өлшеу құрылғыларды қолдану ережелерін. 3. Синель жасаушы Параграф 1. Синель жасаушы, 2-разряд

18. Жұмыс сипаттамасы: Арнайы машиналарда синелді бұрау жəне тарқату. Машинаның техникалық жағдайын тексеру. Машинаға ширатылған синелді салу. Ширату мен тарқату үрдісінің дұрыстығын бақылау. Синелдің созылуын реттеу. Үзілген жерлерін жалғау, орауларды ауыстыру. Синелді ыдысқа салатын жабдыққа салу. Синелді ыдысқа салуды бақылау жəне синелдің сапасын бақылау. Толған ыдыстарды алмастыру, синелді тапсыру. 19. Білуге тиіс: ширату-тарқату машиналарының құрылымы, жұмыс істеу принциптерін, реттеу ережелерін, өнімнің сапасына қойылатын техникалық талаптарды. Параграф 2. Синель жасаушы, 3-разряд 20.Жұмыс сипаттамасы: Əр түрлі маркалы машиналарда жасанды талшықтан жасалған синелді жасап шығару жəне ширату. Машинаны қыздырудың температурасын, жылдамдығын, созылуын реттеу, пышақтарды ауыстыру. Машинаның техникалық жағдайын тексеру. Синель жасау үрдісін, оның орауышқа оралуын, ширатылуын бақылау. Талшық, жіптер, синелдің үзілген жерлерін қайта қалпына келтіру. Даяр синелі бар орауыштарды түсіру жəне бос орауыштармен алмастыру. Өнімнің сапасын бақылау жəне бақылаудағы сынамаларды өлшеу. Шығарылып жатқан синелді өлшеу арқылы тіркеу жəне оларды келесі операцияға жіберу. 21. Білуге тиіс: синелдің жасалу жəне шырмалу технологиялық үрдісін, машина мен механизмдердің құрылымы мен жөндеу ережелерін, шырмалу арналарындағы температураны реттеу мен синелдің өту жылдамдығын реттеу ережелерін, синель жасау сапасына жəне синелдің шырмалу сапасына қойылатын негізгі талаптарды. 4. Жасанды тері жасау агрегатының машинисі Параграф 1. Жасанды тері жасау агрегатының машинисі, 4-разряд 22. Жұмыс сипаттамасы: Дəрежесі жоғарырақ машинисің қадағалауымен жасанды тері жасау. Өрнек салу каландры тарқату жабдығында қабық орауыштарын қою. Өрнек салу каландрының бағыттаушы шығыршығына үстіңкі қабықты жəне ылғалданған талшықты негізді салу. Өрнектің сапасын, жиектерін кесуді, бақылау-өлшеу құрылғыларының көрсеткіштерін бақылау, қыздырғыш жəне суытқыш жүйелердің жұмысын бақылау. Ылғалданған талшықты негіздің созылуын, сыртқы қабықты, сыртқы қабықтың қыздырылуын, орауыш терісінің жартылай даяр өнімінің тарқатылу жылдамдығын реттеу. Даяр болған жасанды тері орауыштарын алу жəне келесі операцияға беру. Жабдықты басқару жəне технологиялық үрдісті реттеу. 23. Білуге тиіс: жабдықтың жəне бақылау-өлшеуіш аспаптардың жұмыс істеу принциптерін, қолданылып жатқан материалдарға, жартылай даяр өнімдерге, шығарылып жатқан өнімге қойылатын техникалық талаптарды, өрнектеу тəртібінің параметрлері мен сыртқы қабықтың пластикатының сипаттамалары арасындағы тəуелділікті. Параграф 2. Жасанды тері жасау агрегатының машинисі, 5-разряд 24. Жұмыс сипаттамасы: Арнайы машинада жасанды тері жасау. Жабдықтың техникалық күйін тексеру жəне оны жұмысқа даярлау. Барабанның қыздырылу тəртібін, пресс цилиндрлеріндегі қысым тəртібін, будың поливинилхлоридті паста күйіне жəне сапасына қарай қысым тəртібін таңдау. Жабдықты жөндеу. Жабдыққа пастаның, төсемелі жəне сыртқы қабықтың уақытында келуін қадағалау. Жабдыққа төсемелі қабықты жəне толассыз мақта кенебін салып отыру. Барлық жабдықтың жұмысын жəне технологиялық үрдістің жүруін, бақылау-өлшеуіш аспаптарының көрсеткіштерін, даяр өнімнің сапасын бақылау. Тасымалдағыштың жұмыс істеу жылдамдығын, қысым, температура жəне басқа да жұмыс істеу параметрлерін реттеу. 25. Білуге тиіс: жабдықтың жəне бақылау-өлшеу аспаптарының құрылымы мен кинематикалық сызбасын, қатынас сызбасын, өңдеу тəртібі параметрлерінің өлшемі мен пластикат, сыртқы қабық жəне даяр өнім арасындағы тəуелділікті, жабдықты жөндеудің тəсілдері мен ережелерін жəне технолдлогиялық үрдістің жүруін реттеуді. 5. Валька түсіретін машина машинисі Параграф 1. Валька түсіретін машина машинисі, 3-разряд 26. Жұмыс сипаттамасы: Валька түсіретін машинадан синель валькаларын түсіру. Машинаның техникалық күйін тексеру жəне оны жұмысқа даярлау. Машинаға ширатылған синель салу. Синель орауыштарын уақытында салып отыру. Синель валькаларын түсіру механизмінің саңылауын реттеу. Машина жұмысын бақылау, синель созылуын реттеу жəне үзілген жерлерін жалғау. Синельден статикалық электр тоғынан айыру. Синель қалдықтарынан мақта жіптерді алып тастау жəне келесі операцияға даяр валькаларды тапсыру. Түсіп жатқан валькалардың сапасын жəне даяр валькалардың сапасын бақылау. 27. Білуге тиіс: машинаның құрылымы мен жұмыс принципін, статикалық электр тоғынан айыру ережелерін, валькаларды түсіру жолдарын жəне машинаны реттеуді. 6. Бөлу машинасының машинисі Параграф 1. Бөлу машинасының машинисі, 3-разряд 28. Жұмыс сипаттамасы: Əртүрлі маркалы бөлу машиналарында дəрежесі жоғарырақ машинисің қадағалауымен ылғалданған синтетикалық негізді, қажет калибрлі тілімді резеңкені бөлу, түзеу. Машинаға жартылай даяр өнімді салу; резеңке тілімдерін беру, сұрыптау, салу. Пышақтарды жəне қайрау механизмінің түрпі дөңгелектерін реттеу. Пышақтарды қайрау. Орауышқа оралуын қадағалау. Жартылай даяр орауыштарды орналастыру жəне шешу. 29. Білуге тиіс: жабдықтың жұмыс істеу принципін, машинаны жəне қайрау механизмін реттеудің тəсілдерін, бөлудің, түзеудің технологиялық процесін, өңделіп жатқан материалдар қасиеттерін, өнім сапасына қойылатын техникалық талаптарды. Параграф 2. Бөлу машинасының машинисі, 4-разряд 30. Жұмыс сипаттамасы: Бөлу машинасында ылғалданған синтетикалық негізді берілген калибр бойынша үшке немесе одан да көп бөліктерге бөлу. Машинаны қажет параметрлерге сəйкес жөндеу жəне ретке келтіру. Жартылай даяр өнімді бөлу үшін машинаның кермелерін орнату жəне реттеу. Өңделіп жатқан жартылай даяр өнімнің тығыздығына сəйкес пышақ қырының бұрышын өзгерту. Бағыттаушы тақталар мен итергіштердің саңылауын орналастыру. Жартылай даяр өнімнің калибрін тексере отырып бөлу сапасының дұрыстығын бақылау. Жабдықты жөндеуге тапсыру жəне қайтып алу. Дəрежесі төменірек машинистер жұмысын қадағалау. 31. Білуге тиіс: ылғалданған синтетикалық негізді бөлудің технологиялық үрдісін, жабдықтың, құрылғылардың, бақылау-өлшеу аспаптарының құрылымын, жөндеу тəсілдерін, бөлу сапасын бақылау ережелерін. 7. Бояу жəне желімдеу жабдығының машинисі Параграф 1. Бояу жəне желімдеу жабдығының машинисі, 4-разряд 32. Жұмыс сипаттамасы: Дəрежесі жоғарырақ машинисің қадағалауымен бояу-желімдеу жабдығында жасанды теріні бояу жəне желімдеу. Бояу ыдыстарына бояуды құю. Бояйтын белдіктер мен щеткаларды орналастыру. Жартылай даяр өнімді жабдыққа салу, орауыштағы даяр өнімді түсіру. Бояйтын щеткалар мен белдіктерді жуу. 33. Білуге тиіс: бояу мен желімдеудің технологиялық үрдісін, жабдықтың жұмыс істеу принципін, қолданылып жатқан материалдардың, жартылай даяр өнімнің, даяр өнімнің сапасына қойылатын талаптарды. Параграф 2. Бояу жəне желімдеу жабдығының машинисі, 5-разряд 34. Жұмыс сипаттамасы: Бояу-желімдеу жабдығында жасанды теріні бояу жəне желімдеу. Жабдықтың техникалық күйін тексеру жəне оны жұмысқа даярлау. Жартылай даяр өнімнің біркелкі созылуын жəне бояу мен желімдеудің сапасын бақылау. Технологиялық картадағы шектеу бойынша бояу мен желімдеудің температурасын, созу белдіктерінің жылдамдығын реттеу. Даяр өнімнің сапасын тексеру. Жұмыс үрдісі кезінде жабдықты басқару. Дəрежесі төменірек машинистер жұмысын қадағалау. 35. Білуге тиіс: жасанды теріні желімдеу мен бояудың технологиялық үрдісін, жабдықтың құрылымы мен реттеудің тəсілдерін, жабдыққа жартылай даяр өнімді салудың тəсілі мен реті. 8. Нүктелі полимерлі қабатты жағу желісінің машинисі Параграф 1. Нүктелі полимерлі қабатты жағу желісінің машинисі, 4-разряд 36. Жұмыс сипаттамасы: Дəрежесі жоғарырақ машинис бақылауымен біркелкі желі жабдығында матаға жəне тоқымалы емес материалдарға нүктелі полимерлі қабатты жағу. Желіге мата салу, бақылау-өлшеу аспаптарының көрсеткіштеріне сай матаның жылжу жылдамдығын бақылау жəне реттеу, мата созылуын реттеу, орау жəне тарқату кезінде қисық жерлерін түзеу. Нүктелі полимерлі қабатты жағудың сапасын тексеру. Мата орауыштарын түсіру. 37. Білуге тиіс: Техноогиялық тəртіпті, жаюдықтың құрылымы жəне жұмыс істеу принципін, даяр өнім сапасына қойылатын техникалық талаптарды. Параграф 2. Нүктелі полимерлі қабатты жағу желісінің машинисі, 5-разряд 38. Жұмыс сипаттамасы: Матаға жəне тоқымалы емес материалдарға нүктелі полимерлі қабатты жағу технологиялық үрдісін жүргізу. Технологиялық жабдықтың түйіндерін жəне бақылау-өлшеу аспаптарын жөндеу жəне жұмысқа даярлау. Біркелкі желі түйіндерінің жұмысын бір уақыттылығын, грунттомассаның жəне ұнтақтың берілуін реттеу. Аумақ бойынша сілікпелеу камерасындағы температураны бақылау жəне реттеу. Пышақтарды қайрау жəне алмастыру. Жиектерді кесуді жəне жартылай даяр өнімді орауышқа орауды бақылау. жабдықты жөндеу, жөндеуге даярлау, қайтып алу.Дəрежесі төменірек машинистердің жұмысын қадағалау. 39. Білуге тиіс: жабдықтың кинематикалық сызбасын, жабдықты жөндеудің жəне қайраудың тəсілдері мен ережелерін, мата мен полимер материалдардың артикул түрлерін, сұрыпталуын, қасиеттерін, матаның 1 шаршы метр аумағына жағылатын полимердің көлемін өлшеудің əдістемесін. 9. Жұмсартқыш машинаның машинисі Параграф 1. Жұмсартқыш машинаның машинисі, 4-разряд 40. Жұмыс сипаттамасы: Дəрежесі жоғарырақ машинис бақылауымен əр түрлі жүйедегі машиналар мен біркелкі желілерде жасанды теріні жұмсарту. Тарқату жабдығына тері орауыштарын орнату, тігу, жасанды тері желісін толтыру. Орауыштардың көлденең оралуын, дұрыс жəне бір қалыпты оралуын қадағалау. Жұмыс кезінде сагрегирттелген жабдықты жəне механизмдерді түзеу жəне жөндеу. Жұмыс кезінде пайда болған ақауларды түзеу. 41. Білуге тиіс: жұмсарту технологиялық үрдісін жəне тəртібін, желіге кіретін барлық машиналар мен механизмдердің жұмыс істеу принципін, бақылау-өлшеу аспаптары көрсеткіштері бойынша жұмсарту үрдісін реттеу тəсілдерін, шығарылатын материалдар түрлерін жəне олардың қандай мақсатта қолданылатынын. Параграф 2. Жұмсартқыш машинаның машинисі, 5-разряд 42. Жұмыс сипаттамасы: Əр түрлі жүйедегі машиналар мен біркелкі желілерде жасанды теріні жұмсарту. Берілген параметрлер бойынша қызған жабдық пен механизмдердің бір уақытта жұмыс істеуін қадағалау. Материалдың созылуы мен жалпақтығын бақылау, термокамерадағы жəне жұмсартқыш барабандағы бу, қысыңқы жəне ыстық ауаның берілуін, температураны реттеу. Бақылау-өлшеу аспаптарының

www.egemen.kz

30 қаңтар 2013 жыл

көрсеткіштері бойынша жасанды теріні булауды, жұмсартуды бақылау. Жабдық желілерін өнімнің басқа түріне сай жөндеу. Жұмыс кезіндегі ақауларды жою. Өнім сапасын бақылау. Шығарылып жатқан өнімді жəне технологиялық тəртіп параметрлерін тіркеуге алу. Дəрежесі төменірек машинистердің жұмысын бақылау. Желіні жөндеуге даярлау, жөндеуден кейін қабылдау. 43. Білуге тиіс: технологиялық регламенттерді, желіге кіретін барлық машиналар мен механизмдердің құрылымын, бақылау-өлшеу аспаптарының жұмыс істеу принциптерін, байланыс сызбасын, өнім сапасына қойылатын техникалық талаптарды, сұрыпталатын өнімді таңдау ережелерін. 10. Термотұрақтандырғыш машинаның машинисі Параграф 1. Термотұрақтандырғыш машинаның машинисі, 4-разряд 44. Жұмыс сипаттамасы: Дəрежесі жоғарырақ машинис қадағалауымен терінің сыртқы қабатын термотұрақтандыру. Машинаны жұмысқа даярлау, машинаны жартылай даяр өніммен толтыру, орағыш ұштарын тігу. Тарқатқыш құрылғыда білікті ауыстыру, білікке материалды ілу. Орағыш арсындағы тігістің өтуін бақылау, өнімнің сапасын бақылау, жабдық жұмысындағы ақауларды түзеу. Жартылай даяр өнімнің созылу жəне жалпақтығын реттеу, созылуды қалыпқа келтіру. Тарқатқыш құрылғыдан орағышты шешу жəне тиснильді білікті алмастыру. Жиектерді кесуге арналған пышақтарды қайрау жəне ауыстыру. 45. Білуге тиіс: технологиялық үрдістің мəнін, термотұрақтандырғыш машинасының жұмыс істеу принципін, даяр өнім сапасына қойылатын техникалық талаптар, пышақ қайраудың ережелері. Параграф 2. Термотұрақтандырғыш машинаның машинисі, 5-разряд 46. Жұмыс сипаттамасы: Терінің сыртқы қабатын термотұрақтандыру. Технологиялық регламент бойынша бақылау-өлшеу аспаптарын қажет параметрлерге баптау. Тері жиектерін инеге дұрыс қадалуын реттеу жəне қажет жалпақтықты таңдау. Камерада температураны аймақ бойынша реттеу, біліктердің айналу жылдамдығын, жартылай даяр өнімнің қалыңдығын бақылау-өлшеу аспаптарымен реттеу. Шығарылып жатқан өнімнің сапасын бақылау-өлшеу аспаптары жəне сыртқы түрінен анықтау. Өрнек салуды, жиектердің кесілуін, жартылай даяр өнімнің оралуын бақылау. Шығарылып жатқан өнімді тіркеу. Дəрежесі төменірек машинистердің жұмысын қадағалау. Машинаны жөндеуге даярлау жəне жөндеуден қабылдау. 47. Білуге тиіс: терінің сыртқы қабатын термотұрақтандырудың технологиялық үрдісін, термотұрақтандырғыш машинаның барлық түйіндері мен механизмдерінің құрылымы мен кинематикалық сызбасын, бақылау-өлшеу аспаптардың жұмыс істеу принципін, байланыс сызбасын, өнімнің физико-химиялық, технологиялық қасиеттерін, сынақ үлгілерін таңдау ережелерін. 11. Хром жоңқасын бейтараптандырушы Параграф 1. Хром жоңқасын бейтараптандырушы, 3-разряд 48. Жұмыс сипаттамасы: Хром жаңқасын бейтараптандыру. Хром жоңқасын бейтарап заттардан тазалау, оны роллға салу. Ұсақтайтын машинада хром жаңқаларын ұсақтау жəне оны роллда сода ерітіндісімен бейтараптандыру. Ыдыс даярлау. Роллды сумен толтыру. Сода ерітіндісін даярлау, оны роллға құю. Сынаққа өнім таңдау жəне оны сараптамаға беру. Келесі операцияға сұйықтықты сорғымен ағызу. Қалдықтарды жою. Өнімді тіркеу. Жабдықтың техникалық күйін тексеру. 49. Білуге тиіс: жабдықтың құрылымы мен жұмыс істеу принципін, оның техникалық сипаттамаларын, жабдықты жөндеу жəне реттеу тəсілдерін, хром жоңқаларын ұсақтау жəне бейтараптандыру технологиялық үрдісін, шикізаттың техникалық талаптарын, сынаққа өнім таңдау ережелерін. 12. Талшық жұлушы Параграф 2. Талшық жұлушы, 1-разряд

50. Жұмыс сипаттамасы: Жасанды терінің пресстелген тақталарынан талшықты қолмен немесе металл щеткамен жұлу. Пресстелген тақталарды жұмыс орнына тасу жəне талшықтан тазарған тақталарды арнайы орынға жинау. Талшық қалдықтарын арнайы ыдысқа салу жəне сақтау орнына тасу. 51. Білуге тиіс: талшық жұлындыларын қабылдау, өңдеуден кейін тақталар сапасына қойылатын талаптарды. Параграф 2. Талшық жұлушы, 2-разряд 52. Жұмыс сипаттамасы: Жұлу машинасында жасанды терінің престелген тақталарынан талшықты жұлу. Машинаның техникалық жағдайын тексеру жəне оны жұмысқа даярлау. Машинаның тазалау жəне қыспа біліктерінің арасына тақталарды орналастыру. Талшық қалдықтарын арнайы ыдысқа салу жəне сақтау орнына тасу. 53. Білуге тиіс: жұлу машинасының құрылымы мен жұмыс істеу принципін, тақта түрлерін. 13. Киноэкрандарды жиектеуші Параграф 1. Киноэкрандарды жиектеуші, 2-разряд 54. Жұмыс сипаттамасы: Киноэкран кенебін таспамен қолмен жиектеу, люверсті развальцовкалау. Киноэкран кенебін жəне жиектеу таспасын жұмыс үстеліне жеткізу, киноэкран жиектеу таспасын даярлау. Қосу тігістерінің сапасын бақылау. Киноэкранның өрнегінің жəне түсінің біркелкілігін тексеру. 55. Білуге тиіс: киноэкрандарға Мемлекеттік стандарт, қосу тігістері сапасына қойылатын талаптарды. Параграф 2. Киноэкрандарды жиектеуші, 3-разряд 56. Жұмыс сипаттамасы: Машинада киноэкран кенебін жиектеу. Киноэкран кенептерін өлшемі бойынша пішу. Люверстілерге сай саңылау жасау. Тігін машинасын даярлау, киноэкран кенебіне жиектеу таспасын тігу. Құрал-сайманды қайрау жəне орналастыру. Даяр киноэкран сапасын бақылау. Даяр киноэкранды салу, орау, белгілеу. 57. Білуге тиіс: тігін машинасының құрылымын жəне саңылау жасайтын қондырғы құрылымын, құралсайманды қайрау ережелерін, киноэкрандарды сақтаудың тəсілдерін. 14. Жасанды тері негізін даярлау желісінің операторы Параграф 1. Жасанды тері негізін даярлау желісінің операторы, 3-разряд 58. Жұмыс сипаттамасы: Дəрежесі жоғарырақ оператордың қадағалауымен желіде талшықты негізді даярлау. Жабдықтың күйін тексеру жəне қосуға даярлау. Инемен тесетін машинаға келетін талшықты негіздің созылуын қадағалау. Инемен тесетін машинада негіздің дұрыс тесілуін жүзеге асыру жəне тесілу тереңдігін бақылау. 59. Білуге тиіс: жасанды тері негізін даярлау технологиялық сызбасын, жабдықтың жұмыс істеу принципін, жасанды тері негізін өндірудің негізгі реттеу деректерін, талшықты негізге қойылатын талаптарды. Параграф 2. Жасанды тері негізін даярлау желісінің операторы, 4-разряд 60. Жұмыс сипаттамасы: Желіде талшықты негізді даярлаудың технологиялық үрдісін жүргізу. Желіні даярлау, машина мен механизмдердің күйін тексеру. Инемен тесетін машиналарда ине планкаларын орнату. Негіздің өту жылдамдығын, қалыңдығы мен тығыздығын реттеу. Ине планкалардың күйін, орау қондырғысының жұмысын, фотоэлементтің жұмысын бақылау. Инелерді алмастыру. Орауышты шешу жəне даярлау. Автоматты қашықтық басқару пультімен барлық желілер жұмысын реттеу жəне басқару. Желінің бақылау-өлшеу аспаптарының көрсеткіштерін бақылау. Дəрежесі төмен операторлардың жұмысын бақылау. 61. Білуге тиіс: синтетикалық терінің негізін жасау технологиялық үрдісін, қызмет көрсетіп жатқан жабдықтың жəне бақылау-өлшеу аспаптарының құрылымын, басқару пультіның сызбасын, жабдық жұмысының бір уақыттылығын жүзеге асыру тəртібін, технологиялық тəртіп параметрлерін, үрдісті реттеу ережелерін, материал жəне даяр өнім сапасына қойылатын техникалық талаптарды, сигнал берудің ережелерін, электр техникалық элементтерін. 15. Жасанды каракуль өңдеуші Параграф 1. Жасанды каракул өңдеуші, 2-разряд 62. Жұмыс сипаттамасы: Дəрежесі жоғарырақ өңдеуші қадағалауымен əртүрлі жабдықтарда жасанды каракул өңдеу жұмыстарын жүргізу. Машина күйін тексеру жəне жұмыс істеуге даярлау. Жасанды каракул орауыштарын жұмыс орнына жеткізу, кенеп ұштарын тігуге даярлау, каракулге отау тігу. Жасанды каракулді тарау, талшық пен мақта-қағаз жіптері қалдықтарынан тазалау. 63. Білуге тиіс: қызмет көрсетіліп жатқан жабдықтың жұмыс істеу принципін, қолданылып жатқан материалдар түрлері мен қасиеттерін, өңдеудің амалдарын. Параграф 2. Жасанды каракул өңдеуші, 3-разряд 64. Жұмыс сипаттамасы: Дəрежесі жоғарырақ өңдеуші қадағалауымен жіп кесетін жəне жіп таңдайтын машиналарда жасанды каракулді өңдеу. Жартылай өнім ұштарын толассыз лентаға тігу жəне оны машинаға салу. Мақта жіптерді кесу – негіздің өзекшесін, синель негізгі жібінің қалдықтарын іріктеп, оны машинада қопсыту. Түкті қопсыту жəне тару, елтіріні бос талшықтардан тазалау. Жартылай даяр өнім мен машинаның жұмыс істейтін бөлігі арасына саңылау орналастыру, жартылай даяр өнімінің кенебінің созылуын реттеу. Сынаққа өнім таңдау. Машина шанабын капрон талшықтың түтілген тұстарынан тазалау. Даяр өнімді орауыштарға орау. 65. Білуге тиіс: қызмет көрсетіліп жатқан жабдықтың құрылымын, жасанды каракулді өңдеудің түрі мен тəсілдерін, даяр өнім сапасына қойылатын техникалық талаптарды, сынаққа өнім таңдау ережелерін. Параграф 3. Жасанды каракул өңдеуші, 4-разряд 66. Жұмыс сипаттамасы: Жіп кесетін, түйрейтін жəне жіп таңдайтын машиналарда жасанды каракулді өңдеу. Қызмет көрсетіліп жабдықтың техникалық күйін тексеру, жөндеу жəне реттеу. Машинаға жасанды каракул кенебін салу. Кесетін пышақтың дұрыс орналасуын қадағалау. Жасанды каракул кенебі мен кесетін пышақ арасында өңделіп жатқан материал қалыңдығына сəйкес саңылау жасау жəне реттеу. Синель валькаларын тарау. Машинадағы кенептің созылуын реттеу. Пышақтарды, тарақтар мен жинақтауыштарды тазалау. Дəрежесі төменірек өңдеушілердің жұмысын қадағалау. 67. Білуге тиіс: жабдықтың кинематикалық сызбасын, машинаны реттеу мен жөндеу ережелерін, жасанды каракулдің физико-химиялық қасиеттерін. 16. Өнім сығушы Параграф 1. Өнім сығушы, 2-разряд

68. Жұмыс сипаттамасы: Арнайы жабдықта жуылған жəне бейтараптанған хром жаңқаларын немесе ұсақталған тері талшығын сығу. Жабдықтың техникалық күйін тексеру, қоршау күйін, су байланыстарын тексеру. Жабдықты қосу жəне тоқтату. Шнек-престе сығу, сығылған өнімді қопсыту зырылдауықтарына, дозаторларға, кейін ұсақтау машиналарына жіберу. Шенеп пен шнек-престің алдыңғы торына судың келуін реттеу. Жабдықтың жұмысын, сығу үрдісін, талшықты илеуді бақылау. Қалдықтарды арнайы жерлерге апару. Жабдықты жуу. 69. Білуге тиіс: жабдықтың құрылымы мен жұмыс істеу принципін, жабдықты реттеу ережелерін, шикізат түрлерін, жоңқа ылғалдануының нормасын, өнім сапасына қойылатын техникалық талаптарды. 17. Өнім желімдеуші Параграф 1. Өнім желімдеуші, 2-разряд

70. Жұмыс сипаттамасы: Дəрежесі жоғарырақ желімдеуші қадағалауымен араластыру хайыздарында жəне тазарту роллдарда тері картонын желімдеу жəне жабыстыру. Ыдыстардағы заттардың жəне желімдеу ерітіндісінің көлемін анықтау. Берілген тəртіп бойынша ыдыстарға желімдеуші ерітіндіні құю. Жабдықтың техникалық күйін тексеру. 71. Білуге тиіс: жабдықтың жұмыс істеу принципін, желімдеу жəне жабыстыру технологиялық үрдісін, желімдеу ерітінділерінің құрамын, желімдеу амалдарын, ерітіндінің мөлшерін, үрдісті бақылау үшін қажет зертханалық сараптама көрсеткіштерін. Параграф 2. Өнім желімдеуші, 3-разряд

72. Жұмыс сипаттамасы: Ұзынторлы машиналар батыру хауыздарында жасанды төсеу жартыбілікшелері үшін өнімді латекспен желімдеу. Ерітінді даярлауға өлшеу ыдыстардың сорғыштарын, латекс пен сығындыны сүзу торларын тексеру жəне жұмысқа даярлау. Латекс ерітіндісін даярлау. Ыдысты сумен, латекс пен сығындымен толтыру. Желімдеу материалының сапасын тексеру үшін сынаққа өнім таңдау. Латекс, сығынды, суды жеткізетін құрылғы жұмысын, толассыз біркелкі желіде (ұзынторлы машинадада) өңдеуге желімдеуші заттың дұрыс келуін бақылау. Латекстің қоймадан бакқа құйылуын, батыру хауыздарында желімдеу кезінде желімдеу затының берілуін реттеу. Дəрежесі төменірек желімдеушілердің жұмысын қадағалау. 73. Білуге тиіс: жабдық құрылымын, желімдеу ерітіндісіне кіретін материалдар құрамы мен қасиеттерін, мөлшерін, əр түрлі картон жасауда желімдеу тəртібін, сараптама жүргізу əдістемесін жəне өнім мен желімдеуші материалдарға қойылатын талаптарды. Параграф 3. Өнім желімдеуші, 4-разряд 74. Жұмыс сипаттамасы: Араластыру хауыздарында жəне тазарту ролдарында төсеме жəне былғары картондарға былғары мен целлюлоза талшықтарын желімдеу, жасанды төсеме жартыбілікшеге былғары талшықты илеу. Рол цетері мен конустық диірмендерден талшық қабылдау. Желімдеу материалдар ерітіндісін даярлау. Балшық даярлап, оны мөлшерлеу. Жасанды төсеме жартыбілікше жасағанда желімдеу жəне жабыстыру, малма ерітіндісін даярлау, мөлшерлеу. Бақылау-өлшеу аспаптары көрсеткіштері мен сараптама нəтижелерінің қорытындысы көмегімен технологиялық үрдісті қадағалау. Желімдеу затының сапасын бақылауға жəне сараптама жасауға өнім таңдау. Желімдеу материалдарының шығындалуын тіркеу. Жабдықтың ұсақ-түйек ақауларын жөндеу. Дəрежесі төменірек желімдеушілердің жұмысын қадағалау. 75. Білуге тиіс: негізгі жəне қосалқы жабдықтың кинематикалық сызбасын, қызмет көрсетіліп жатқан жабдықтың байланыс сызбасын, шикізат пен материалдар түрлері мен қасиеттерін, шикізат сапасына

қойылатын техникалық талаптарды. 18. Материалдарды кесуші Параграф 1. Материалдарды кесуші, 1-разряд

76. Жұмыс сипаттамасы: Қолмен немесе кесу машиналарында берілген өлшем мен шаблон бойынша картонды тарамдарға, маталарды кесу, картон жиектерін кесіп шығу. Тігілген негізді кесудің қарапайым түрлерін орындау. Жұмыс орнына кесу үшін материалдар əкелу, орауыштарды тарқату. Кесілген материалдарды кішкене үйінділерге жинау. Қалдықтарды өлшеу жəне сақтау орнына жеткізу. 77. Білуге тиіс: кесу машинасының жұмыс істеу принципі мен онымен жұмыс істеу амалдарын. Параграф 2. Материалдарды кесуші, 2-разряд

78. Жұмыс сипаттамасы: Қолмен, электропышақпен, кесу машиналарында жасанды тері қабықтарын, мақта тарамдарын, тігілген негізді кесу, кесу немесе жиектеп кесу машиналарында тақта, тері, клеенка жиектерін кесіп шығу. Кесу машиналарында каучук пен рубраксты бөліктерге кесу. Жабдықтың техникалық күйін тексеру. Кесу машинассының жұмысын, кесу машинасына қызмет көрсетіп жатқан конвейер жылдамдығын реттеу. Пышақтарды қайрау. Кесу машинасына жартылай даяр өнім таспаларын салу. Ақау табылған тұстарын кесіп тастау. Кесілген пластиналарды сөрелерге қою. Каучук бөлшектерін өлшеу жəне ыдысқа салу. Жарамсыз тұстарын кесіп тастау. Кесу машиналарын жөндеу. Өңделген өнімді орауыштарға орау. Кесілген материалдарды конвейер, вагонетка, тартпаларға салу. 79. Білуге тиіс: қызмет көрсетіп жатқан жабдықтың құрылымын, өнім сапасына қойылатын техникалық талаптарды, кесу машиналарын жөндеу жəне пышақтарды қайрау ережелерін. Параграф 3. Материалдарды кесуші, 3-разряд

80. Жұмыс сипаттамасы: Əр түрлі машиналарда жасанды төсеме жартыбілікшелерді əр түрлі көлемдерге кесу. Жартыбілікше орауыштарын кесуге жұмыс орнына əкелу. Орауыштарды қарап шығу, орынды өлшемдерін анықтау. Жасанды төсеме жартыбілікшелер таспаларын тігінен жəне көлденеңнен кесу. Барлық механизмдер мен құрылғылар жұмысын қадағалау, кесіліп жатқан таспалардың өлшемдерінің дұрыстығын бақылау. Жартыбілікше сапасына қарай таспа өлшемдерін өзгерту. Таспаларға бөлген кезде жасанды жартыбілікшелер таспаларын қолдану берілген көрсеткіштерге сай болуын қамтамасыз ету. Машинаның техникалық күйін тексеру жəне оны жұмысқа даярлау. Кесу машинасының барлық түрін жөндеу. Машина жұмысын, мауыттың созылуын жəне өтуін реттеу. Кесілген таспаларды қабылдау үстеліне орналастыру, арнайы жерге жеткізу. 81. Білуге тиіс: кесу машиналары мен құрылғыларды жөндеу мен реттеудің тəсілдерін, жеткізу құрылғыларының құрылымы мен оларды пайдалану ережелерін, картон түрлері мен қолдану мақсаттарын, жартыбілікше таспаларын дұрыс кесу амалдарын. 19. Жасанды тері пластиналарын жинаушы Параграф 1. Жасанды тері пластиналарын жинаушы, 2-разряд 82. Жұмыс сипаттамасы: Пластиналарды қолмен жинау. Қабықтар мен қалқандарды қабылдау жəне əкелу, салмағына қарай қабық пен матаны орналастыру, пластиналар дайындамаларына қағаз төсеу. 83. Білуге тиіс: мақта қасиеттерін, пластиналарда мақта мен қабық қабаттарының алмасу тəртібін, өнім сапасына қойылатын техникалық талаптарды. Параграф 2. Жасанды тері пластиналарын жинаушы, 3-разряд 84. Жұмыс сипаттамасы: Арнайы қалқандарда мақта, тігілген негіз, желімдеуші қабаттың тік жəне көлденең қабаттарынан жасалған жасанды тері пластиналары дайындамаларын жинау, белгіленген əдістеме бойынша қолмен термопластик пластина дайындамаларын жинақтау. Талшықтың орналасуына қарай мақта тарамдарын салу. Қабықтарды масса бойынша орналастыру. Мақта мен қабықты түзету, талшық пен қабықтардың орналасуы бойынша мақта делюжкаларының орналасуына сай қалқанға қою. Мақта мен қабық делюжкаларын өлшеу. Пластина дайындамаларына қағаз қою. Жиналған пластиналарды престерге жеткізу. 85. Білуге тиіс: жасанды терінің əр түрлерін жинау тəртібін, тік жəне көлденең орналасу айырмашылықтарын. 20. Теріталшық материалын қоюландырушы Параграф 1. Теріталшық материалын қоюландырушы, 3-разряд 86. Жұмыс сипаттамасы: Роллға берілуді жеңілдету мақсатымен ылғалдылықты азайту үшін теріталшық материалды қоюландыру технологиялық үрдісін жүргізужабдықтың техникалық күйін тексеру жəне оны жұмысқа даярлау. Теріталшық материалының қоюландыру үрдісін бақылау жəне сығу дəрежесін, жабдық жұмысын қадағалау. Қоюландырғышқа келіп түсетін теріталшық материалының шоғырлану дəрежесін реттеу. 87. Білуге тиіс: қоюландырғыштың құрылымы мен жұмыс істеу принципін, қоюландыру технологиялық үрдісін, өнім сапасына қойылатын техникалық талаптарды. 21. Өрнек салушы Параграф 1. Өрнек салушы, 2-разряд 88. Жұмыс сипаттамасы: Дəрежесі жоғарырақ өрнек салушының қадағалауымен өрнектеуші каландрларда, гидравликалық престерде, өлшеу-шығыршық машиналарда беті əр түрлі жасанды терілерге өрнек салу. Орау жабдығына білікше мен штанганы орналастырып, жасанды тері орауыш шетін қою. Шеттерін тігу жəне жабдыққа жартылай даяр өнімді салу. Жартылай даяр өнімді жұмыс орнына жеткізу. Даяр өнімді орағанда жасанды тері таспасының созылуын реттеу. Даяр өнім орауыштарын қосып тұрған тігістерді үзу, орау-жаю жабдығынан орауыштарды шешу. Даяр өнімді сақтау орнына жеткізу. 89. Білуге тиіс: жабдықтың жұмыс істеу принципін, орау құрылғыларының қызмет көрсету ережелерін, жасанды теріде өрнек салу үрдісінің технологиялық параметрлерін. Параграф 2. Өрнек салушы 3-разряд 90. Жұмыс сипаттамасы: Өрнектеуші каландрларда, гидравликалық престерде, өлшеу-шығыршық машиналарда беті əр түрлі жасанды терілерге өрнек салу. Жабдықтың жəне құрылғылардың техникалық күйін тексеру жəне оларды жұмысқа даярлау. Пресс тақталарына немесе өлшеу-тығырық машинасына жасанды тері пластиналарын салу. Жартылай даяр өнімге өрнек салудың дұрыстығын, жиектердің жалпақтығын, жартылай даяр өнімнің білікшеге дұрыс оралуын бақылау. Білікшенің қысылуын, қысымын, температурасын реттеу. Жартылай даяр өнім орауыштарын шешу, даяр пластиналарды алу. Дəрежесі төменірек өрнек салушылар жұмысын қадағалау. 91. Білуге тиіс: жабдық пен құрылғылар құрылымын, өнім түрлерін, жабдықты талап етілген параметрлерге сай жөндеу ережелерін. Параграф 3. Өрнек салушы, 4-разряд 92. Жұмыс сипаттамасы: Өрнек салу агрегатында беттері əр түрлі жасанды терілерге өрнек салу. Агрегаттың техникалық күйін тексеру, оны жұмысқа даярлау. Жартылай даяр өнімнің, жиектердің бағытталуын, созылуын, біркелкі-бедерлі өрнектің шығуын, білікшелердің тазалығын бақылау. Жартылай даяр өнімнің білікшеден мүмкін ығысуын түзеу. Қағаз білікшенің жыртылуының алдын алу үшін білікшенің қалпын тігіс өткенде кезде реттеу. Жабдықтың жұмыс істеуінің бір уақыттылығын бақылау. Өрнек салу білікшесін ауыстыру. Дəрежесі төменірек өрнек салушылардың жұмысын қадағалау. 93. Білуге тиіс: жабдықтың кинематикалық сызбасын, реттеу жəне өлшеу аспаптарын қолдану мен жөндеу ережелерін, өнім сапасына қойылатны техникалық талаптарды, өрнек салушы білікшені ауыстыру ережелерін. 21. Былғары картондарды сулаушы Параграф 2. Былғары картондарды сулаушы, 2-разряд 94. Жұмыс сипаттамасы: Жылытылған су құйылған ванналарда картон тарамдары мен картон бөліктерін сулау. Алып шығару. Ваннаны сумен толтыру, суды жылыту. Ваннаға салу үшін картондарды даярлау. Картон тарамдары мен бөліктерін таспаларға жинау. Жылытылған су құйылған ваннаға картон қалыңдығы мен қаттылығына сай қолмен немесе кіші механизация құрылғылар көмегімен салу. Картон тарамдарын таспалардан шығарып, оларды үйінділерге жинау, ал бөліктерді сөрелер мен жəшіктерге салу. Үйілген суланған бөліктерді брезентпен жауып, жүкпен басу. 95. Білуге тиіс: ванна құрылымын жəне су температурасын реттеудің тəсілдерін, картон мен бөліктерді сулаудың ережелері мен тəртібін, картонның белгіленген параметрлеріне сəйкес сулану дəрежесіне сай келуін анықтау ережелерін. 22. Синель орналастырушы Параграф 1. Синель орналастырушы, 3-разряд

96. Жұмыс сипаттамасы: Орналастырушы машинада желім жағылған матаға синел білікшелерін немесе синельді орналастыру. Жабдықтың техникалық күйін тексеру. Тақта мен орналастырушы конвейерге тығыздаушы пластинаны (шыныны) белгілі бір бұрышқа сəйкес орналастыру. Жұмыс орнына синель, синель білікшелерін, мата, желімді жеткізу. Машинаға матаны салу, мата шеттерін тігу, ракляға желім құю. Синель массасына сəйкес орналастыру конвейері жəне ауырлық конвейері жылдамдығын анықтау жəне реттеу. Автоматты орналастырушы көмегімен немесе қолмен синельді матаға орналастыру. Синель білікшелерін шлюздарға түсі бойынша қолмен салу жəне тығыздаушы шыны астына қою. Мата созылуын, шыны мен орналастыру конвейері арасындағы саңылауды реттеу. Ашық жерлерді жабу, жиектерін түзеу, мақта жіптерін кесіп тастау. Каракулі бар орауыштарды орау жəне шешу. 97. Білуге тиіс: орналастыру машинасының құрылымы мен жұмыс істеу принципін, машинаны реттеу ережелерін, желім құрамын жəне пайдалану мақсатын, жасанды каракулдің техникалық шарттарын. 23. Кесектерді қалыптаушы Параграф 1. Кесектерді қалыптаушы, 2-разряд

98. Жұмыс сипаттамасы: Дəрежесі жоғарырақ қалыптаушы қадағалауымен жаншу-престе қыртыстық массадан кесектер қалыптау. Қоршау күйін тексеру. Жаншу-престеріне қыртыс массасын жеткізу. Жаншу-пресс конвейерінен қалыпталған кесектерді қабылдау, əр кесекті таразыда өлшеу. Үстелге немесе вагонеткаға келесі операцияға жіберуге орналастыру. Таразы мен жаншу-пресін тазалау. 99. Білуге тиіс: жабдықтың қолдану мақсаты мен жұмыс істеу принципін, таспаның əр түрлі қалыңдығында кесектердің көлемі мен салмағы. Параграф 2. Кесектерді қалыптаушы, 3-разряд 100. Жұмыс сипаттамасы: Жаншу-престе қыртыстық массадан кесектер қалыптау. Жабдықтың техникалық күйін тексеру. Жаншу-престі пласттері массасымен қамтамасыз ету. Массаны шанапқа салу. Таспа шығу үшін конвейер арқылы массаның білікше арасындағы саңылауға дұрыс жеткізілуін бақылау. Механикалық пышақпен таспаларды кесектерге кесілуін бақылау жəне реттеу. Жасалып жатқан кесектер салмағын бақылау. Дəрежесі төменірек қалыптаушылардың жұмысын қадағалау. 101. Білуге тиіс: жабдық құрылымын, масса қасиеттерін жəне оның сапасын анықтау тəсілдерін, таспа жасау үшін саңылау орналастырудың ережелерін, өнім сапасына қойылатын техникалық талаптарды. 24. Жасанды теріні тегістеуші Параграф 1. Жасанды теріні тегістеуші, 2-разряд 102. Жұмыс сипаттамасы: Таңбалаушы, тегістеуші машиналарда жасанды тері пластинасының бахтарма жағын біркелкі кеуекті бет жасау үшін тегістеу. Жабдықтың күйін тексеру жəне жұмысқа даярлау. Өңделген пластиналарды қалқан мен сөрелерге орналастыру. Техникалық шарттарға сəйкес пластина қалыңдығының біркелкілігін бүкіл аумағы бойынша тегістеу білігінің астына бірнеше қою арқылы, тегістеу білікшесі жиектерінің іздерін түсірмей тегістеу. 103. Білуге тиіс: жабдықтың пайдалануы мен жұмыс істеу принципін, əр түрлі мақсатқа сай жасанды тері пластиналарын өңдеуге теріні таңдау ережелерін, жасанды тері басты пластиналарының қажетті сапасын беретін жұмыс амалдарын. Параграф 2. Жасанды теріні тегістеуші, 3-разряд 104. Жұмыс сипаттамасы: Əр түрлі машиналарда біркелкі кеуекті бет жасау үшін жасанды тері пластиналарын, синтетикалық күдері жартылай даяр өнімін, синтетикалық тері негізін тегістеу. Жабдықты жəне түрпілі материалды жұмысқа даярлау. Пластиналарды қабылдағыш шығыршыққа оң жағымен орналастыру, өңделіп жатқан материал орауыштарын орналастыру жəне шешу. Бөлшектерді парафинді еріту мақсатымен алдын ала жылытып тегістеу жəне жиектерін түсіру. Бөлшектердің бөліктерін бұдырлау жəне парафиндау. Бөлшектердің фасоны мен өлшеміне сəйкес матрица мен қысу ілмектері арасындағы саңылауды реттеу. Бөлшектерді ыдыстарға салу. 105. Білуге тиіс: жабдықтың құрылымы мен пайдалану ережелерін, өңделіп жатқан өнім түріне сəйкес түрпілік материалды таңдау ережелерін, даяр өнім сапасына қойылатын техникалық талаптарды. Жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығына (33-шығарылым) 1-қосымша Жұмысшы кəсіптерінің алфавиттік көрсеткіші Р/с №

Кəсіп атаулары

Разрядтар диапазоны

Беті 7

Бояу жəне желімдеу жабдығының машинисі

4-5

Бөлу машинасының машинисі

3-4

Былғары картондарды сулаушы

Валька түсіретін машина машинисі

Жасанды каракуль өңдеуші

2-4

Жасанды тері жасау агрегатының машинисі

4-5

Жасанды тері негізін даярлау желісінің операторы

3-4

Жасанды тері пластиналарын жинаушы

2-3

Жасанды теріні тегістеуші

2-3

Жұмсартқыш машинаның машинисі

4-5

Кесектерді қалыптаушы

2-3

Киноэкрандарды жиектеуші

2-3

Материалдарды кесуші

1-3

Нүктелі полимерлі қабатты жағу желісінің машинисі

4-5

Өнім сығушы

Өнімді желімдеуші

2-4

Өрнек салушы

2-4

Синель жасаушы

2-3

Синель орналастырушы

Сыздық жасаушы

2-3

Талшық жұлушы

1-2

Талшық пен қабықты мөлшерлеуші

Теріталшық материалын қоюландырушы

Термотұрақтандырғыш машинаның машинисі

Хром жоңқасын бейтараптандырушы

4-5

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2012 жылғы 19 қазанда Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізімінде №8028 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің бұйрығы 2012 жылғы 2 шілде

№170

Астана қаласы

«Уақытты қолдану күнделігі» жəне «Халықтың тұрмыс сапасы» жалпымемлекеттік статистикалық байқаулардың статистикалық нысандары мен оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2011 жылғы 15 тамыздағы № 230 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Мемлекеттік статистиканы жетілдіру мақсатында, сондай-ақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабының 2) жəне 7) тармақшаларына сəйкес, бұйырамын: 1. «Уақытты қолдану күнделігі» жəне «Халықтың тұрмыс сапасы» жалпымемлекеттік статистикалық байқаулардың статистикалық нысандары мен оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2011 жылғы 15 тамыздағы № 230 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 2011 жылғы 12 қыркүйектегі № 7171 болып тіркелген) мынадай өзгерістер енгізілсін: 3, 4-қосымшалар осы бұйрықтың 1, 2-қосымшаларына сəйкес редакцияда жазылсын. 2. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің Құқықтық жəне ұйымдық қамтамасыз ету департаменті Стратегиялық даму департаментімен бірге заңнамада белгіленген тəртіппен: 1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді қамтамасыз етсін; 2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əдiлет министрлігінде мемлекеттiк тiркелгеннен кейiн күнтiзбелiк он күн iшiнде бұқаралық ақпарат құралдарына ресми жариялауға жіберсін; 3) Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің интернет-ресурсында міндетті түрде жариялауды қамтамасыз етсін. 3. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің Стратегиялық даму департаменті осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі құрылымдық бөлімшелерінің жəне аумақтық органдарының назарына жеткізсін. 4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің жауапты хатшысына жүктелсін. 5. Осы бұйрық ресми жариялауға жатады жəне 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі. Төрағаның міндетін атқарушы Ж. ЖАРҚЫНБАЕВ. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының міндетін атқарушының 2012 жылғы_______________ №_____ бұйрығына 1-қосымша

Мемлекеттік статистика органдары құпиялылығына кепілдік береді Жалпымемлекеттік статистикалық байқау бойынша статистикалық нысан

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2011 жылғы 15 тамыздағы № 230 бұйрығына 3-қосымша

Статистикалық нысанды www.stat.gov.kz сайтынан алуға болады Статистикалық нысан коды 1902105

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағат (қажетін қоршаңыз) 1-2 2-4 4-8 8-40 40 сағаттан артық

1 сағатқа дейін

D-002 Біржолғы Ұсыну мерзімі – 10 наурыз Халықтың тұрмыс сапасы Есепті кезең

жыл

1. АУМАҚТЫҢ (ЕЛДІ МЕКЕННІҢ) АТАУЫ ________________________________________________________________________________ 2. АƏОЖ БОЙЫНША ЕЛДІ МЕКЕННІҢ КОДЫ* 3. ЕЛДІ МЕКЕН ТИПІНІҢ КОДЫ (қала - 1, ауыл - 2) 4. ҮЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ КОДЫ 5. ПІКІРТЕРІМДІ ЖҮРГІЗУГЕ УƏКІЛЕТТІ ТҰЛҒАНЫҢ КОДЫ (БҰДАН ƏРІ-ИНТЕРВЬЮЕР) 6. СҰХБАТ ЖҮРГІЗУ КҮНІ күні айы ________________________________ * Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуіші ҚР МК 11-2009

жылы

1. Жалпы деректер Үй шаруашылығы басшысының жынысы əйел

ер

1. Сіздің үй шаруашылығыңыздың құрамында барлығы неше адам бар? соның ішінде: жұмыспен қамтылғандар (жұмыс істейтіндер) жұмыссыздар (жұмысы жоқ, бірақ оны іздеп жүргендер) зейнеткерлер студенттер мүгедектер үй шаруашылығындағы əйелдер 18 жасқа дейінгі балалар өзгелер

2. Үй шаруашылықтарының табыстары 2. Сіздің үй шаруашылығыңыздың орташа алғанда бір айдағы табысының жалпы сомасын көрсетіңіз (теңге) 20 000 төмен 20 001 – 50 000 50 001 – 75 000 75 001 – 100 000 100 001 – 200 000 200 001 – 400 000 400 001 – 600 000 600 000 жоғары

Жол коды 1 2 3 4 5 6 7 8

3. Сіздің үй шаруашылығыңыз үшін күнкөрістің қаражат көздерін көрсетіңіз? (жауаптың бірнеше нұсқасын көрсетуге болады) жалдамалы жұмыс өз бетінше жұмыспен қамтылу (патентпен немесе патентсіз жеке қызмет, жекеменшік кəсіпорыннан (бизнестен) түскен табыс) басқа кəсіпорындардың меншігіне қатысу үлесінен түскен табыс жеке қосалқы шаруашылықтан, саяжайдан (бақшадан) алынған өнімдерді тұтыну жеке қосалқы шаруашылықта өндірілген өнімді өткізуден (сатудан) түскен табыс жылжымайтын мүліктен түскен табыс (жалға беру), соның ішінде: тұрғын үйден (пəтер, бөлме, үй, үйдің бір бөлігі) жер учаскесінен (жалға алушының қандай мақсатта қолданатындығына тəуелсіз) коммерциялық үй-жай (кеңсе, қойма, монша, гараж жəне өзгелері) депозиттер, салымдар бойынша пайыздар бағалы қағаздардан дивиденттер (акциялар, облигациялар) зейнетақы мемлекеттік жəрдемақылар əлеуметтік көмектің өзге де түрлері стипендиялар алименттер туыстарының, таныстарының көмегі өзге қаражат көзі (көрсетіңіз)

Жол коды 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17

Бұл сұраққа 3-сұрақта «08. Коммерциялық үй-жайды жалға беруден түскен табыс» нұсқасын белгілеген респонденттер жауап береді 4. Коммерциялық үй-жайдың жалпы сомасын теңгемен көрсетуіңізді өтінемін коммерциялық үй-жай (кеңсе, қойма, монша, гараж жəне өзгелері) 5. Сіздің үй шаруашылығыңыз табыс əкелетін қандай меншікке ие, көрсетіңіз (жауаптың бірнеше нұсқасын көрсетуіңізге болады) депозиттер, салымдар бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар) жылжымайтын мүлік (қосымша тұрғын үй, коммерциялық үй-жай, монша, гараж немесе жалға берілетін басқа жылжымайтын мүлік) көлік, ауылшаруашылық жəне басқа арнайы техника жер мал, құс мұндайлар жоқ өзге (көрсетіңіз)

Жол коды 1 2 3

6. Сіз басқаратын өз үй шаруашылығыңызды қандай əлеуметтік топқа жатқызасыз?

Жол коды 1 2

аз қамтамасыз етілгендер (тамаққа, киімге жəне аяқкиімге жетпейді) кедей емес, бірақ орта топқа да жатпайды (тамақ өнімдерін, киім, аяқкиім сатып алуға, тұрғын үйкоммуналдық қызметке ақы төлеуге жетеді, бірақ біз ұзақ пайдаланылатын тауарларды сатып алуда қиындық көреміз) орта топ (саты, деңгей): тамақ, негізгі азық-түлік емес тауарлармен қызметтерді сатып алуда қиындық көрмейміз, бірақ қосымша тұрғын үй (пəтер, үй, саяжай), қымбат автокөлік жəне тағы басқаларды сатып алуға қаражатымыз жеткіліксіз жоғарғы орта топ (саты, деңгей): сапалы тамақ өнімдерін тұтынамыз, қолайлы жағдайда тұрамыз, жұмысымыз, табыс əкелетін жеке ісіміз жəне/немесе жеке меншігіміз бар, бірақ демалуға жəне бос уақытты өткізуге уақыт жеткіліксіз қамтамасыз етілгендер (байлар): қолайлы өмір сүруге ресурстар (білім, денсаулық, қаржы, меншік, уақыт) жеткілікті 7. Сіздің үй шаруашылығыңыздың жинақ ақшасы бар ма? «Жоқ» деп жауап бергенде 9-сұраққа көшіңіз 8. Онда олар Сіздің үй шаруашылығыңыздың қазіргі тұрмыс сапасын ұстап тұру үшін қанша уақытқа жетеді (табыс болмаған жағдайда)? бір айға үш айға жарты жылға бір жылға екі жылға үш жылға жəне одан көп уақытқа

4 5 6 7 8

3 4 5 Иə Жоқ Жол коды 1 2 3 4 5 6

3. Тұрмыс сапасының субъективті бағасы 9. Жалпы, Сіз өз өміріңізге ризасыз ба?

Жол коды 1 2 3

иə жоқ жауап беруге қиналамын 10. Сіз ата-анаңыздың сіздің жасыңыздағы уақытынан жақсы тұрасыз ба? иə жоқ шамамен ата-анам сияқты тұрамын жауап беруге қиналамын 11. Сіз қалай ойлайсыз, сіздің балаларыңыз сізден жақсырақ тұратын болады ма? иə жоқ шамамен біз сияқты тұратын болады жауап беруге қиналамын

(Соңы 26-бетте).

Жол коды 1 2 3 4 Жол коды 1 2 3 4

www.egemen.kz

(Жалғасы. Басы 25-бетте). 12. Сіз жалпы, экономиканың ағымдағы жағдайына ризасыз ба?

Жол коды 1 2 3

иə жоқ жауап беруге қиналамын 13. Сіздің қөзқарасыңыз бойынша экономикалық дағдарыстың негізгі белгілерін (бірінші көріністерін) көрсетіңіз (жауаптың бірнеше нұсқасын көрсетуіңізге болады)? өнеркəсіптік өндіріс көлемінің төмендеуі жалақы көлемінің төмендеуі, төлеммен оны кешіктіру негізгі тауарлар мен қызметтер бағасының өсуі (соның ішінде тұрғын үй, жанар жағармай материалдары, автокөлік құралдары, алтын жəне асыл металлдар жəне өзгелер) банктік сектордың тұрақсыздануы (активтер құнының төмендеуі, кредиттерге кепілдікті қамтамасыз ету, қайтарымсыз қарыздар үлесінің өсуі жəне т.б.) негізгі əлемдік валюталарға (АҚШ доллары, еуро, йена, юань, фунт стерлинг) теңге бағамының күрт жəне/немесе тұрақсыз өзгеруі Қазақстан Республикасындағы валюта тапшылығы бюджет шығыстарын қысқарту жұмыс орындарын қысқарту, жұмыссыздық деңгейінің өсімі өзге (көрсетіңіз)

Жол коды 1 2 3

14. Сіз Қазақстанды туризм үшін тартымды ел деп санайсыз ба? «Иə» жəне «жауап беруге қиналамын» деген жауап берілсе 16 сұраққа көшіңіз иə жоқ жауап беруге қиналамын

Жол коды 1 2 3

15. Қазақстанның туристер үшін тартымды болмауының себептерін көрсетіңіз (жауаптың бірнеше нұсқасын көрсетуіңізге болады) туристік сала нашар дамыған, демалыс үшін қолайлы жерлер аз жұмыс істеп тұрған сауықтыру жəне денсаулықты нығайту мекемелері (шипажайлардың, пансионаттардың) желісінің аздығы жəне аз жабдықталғандығы жұмыс істеп тұрған туристік базалардың жабдықталуының жəне сервистерінің төмен деңгейі басқа елдермен салыстырғанда туристік саладағы қызметтер бағасының жоғары деңгейі республиканың жекелеген өңірлеріндегі суық климаттық жағдайлар (күрт континентті климат) туристік қызметтер нарығындағы жарнама-имидждік жұмыстың жеткіліксіз жүргізілуі өзге (көрсетіңіз)

Жол коды 1 2

16. Егер Сізде мүмкіндік болса демалысыңызды (жеке жəне/немесе отбасылық) қай жерде өткізгенді қалар едіңіз: республика шеңберінде таяу шетелде (Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдері) алыс шетелде (Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінен басқа барлық елдер)

Жол коды 1 2 3

17. Мемлекет ұлттық туризмді дамыту үшін төменде көрсетілген іс-шаралардың қайсысын қабылдауы керек? (жауаптың бірнеше нұсқаларын көрсетуге болады) мемлекеттік бюджеттен саланы дамытуға шығыстарды көбейту туризмнің өсу нүктелерін дамыту үшін шетелден инвестицияларды белсенді тарту ұлттық туристік бизнес-жобаларды дамыту 17. Мемлекет ұлттық туризмді дамыту үшін төменде көрсетілген іс-шаралардың қайсысын қабылдауы керек? (жалғасы) «элиталы» демалыс түрлерін (тау шаңғысы, атқа саят міну, гольф жəне басқалары) халыққа қолжетімді ету өзге (көрсетіңіз)

Жол коды 1 2 3 Жол коды 4

18. Сізде жəне/немесе Сіздің үй шаруашылығыныздың мүшелерінде соңғы жартыжыл ішінде денсаулығына байланысты мəселелер орын алды ма? Егер болмаған жағдайда 21 сұраққа көшіңіз, егер болған болса, қаншалықты жиі болды: тұрақты (созылмалы аурулар) айына 1 рет 2-3 айда 1 рет жартыжылда 1 рет жоқ

Жол коды

19. Сіз жəне/немесе Сіздің үй шаруашылығыңыздың мүшелері денсаулық сақтау ұйымына (мекемесіне) медициналық көмек сұрап жүгінген бе? «Иə» деп жауап берілсе 21 сұраққа көшіңіз

4 5 6 7 8 9

3 4 5 6 7

1 2 3 4 5 Иə

Жоқ

20. Медициналық көмек үшін денсаулық сақтау ұйымына (мекемесіне) жүгінбеу себебін көрсетіңіз: сапасыз (қанағаттанарлықсыз) қызмет көрсету (медициналық кадрлардың кəсіби еместігі, кезектер, мамандардың, сапалы диагностика жəне т.б. үшін құрал-жабдықтар мен жағдайлардың жоқтығы) дəрілерді қолдану арқылы өз бетінше емделумен айналыстық халық емшілерінен ем алуды қалайсыз (экстрасенстер, бақсылар) шөптермен, халықтық əдістермен өз бетінше емделуді қалайсыз барлығы емделусіз кетеді деп шештіңіз тым қымбат тым алыс уақыт болған жоқ науқастанған күндер үшін еңбекақымызды жоғалтқымыз келмеді, себебі жұмыс беруші еңбекке жарамсыздық кезеңіне ақы төлемейді өзге (көрсетіңіз)

Жол коды 1

21. Сіз сақтандыру жарналарын жинақтау қағидаты бойынша азаматтардың денсаулығын медициналық сақтандырудың енгізілуіне қалай қарайсыз (зейнетақы қорларына ұқсастығы бойынша)? оң көзқарастамын өте қарсымын немқұрайлы жауап беруге қиналамын

Жол коды

22. Сіз өз ауданыңызда өзіңізді қаншалықты қауіпсіз сезінесіз?

Жол коды 1 2 3 4

өзімді толық қауіпсіздікте сезінемін өзімді жеткілікті қауіпсіздікте сезінемін өзімді қауіпсіздікте сезінемін (қорқынышты, тынымсыздануды сезінемін) өзімді қауіптілікте сезінемін (өмірім үшін қауіп төндіретін шабуылды немесе қатерді күте отырып, үнемі алаңдаушылықпен жүремін) 23. Сіз немесе Сіздің үй шаруашылығыңыздың мүшелері соңғы 12 айда келесілерден зиян шекті ме? (егер жапа шекпесеңіз келесі сұраққа көшіңіз) ұрлықтан шабуылдан денеге күш қолданудан тағылық актілерінен 23. Сіз немесе Сіздің үй шаруашылығыңыздың мүшелері соңғы 12 айда келесілерден зиян шекті ме? (егер жапа шекпесеңіз келесі сұраққа көшіңіз) меншікке байланысты жанжалдардан жөнсіз іс-əрекеттен

2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 2 3 4

Жол коды

25. Сіз өз елді мекеніңіздегі қоршаған орта жағдайына қаншалықты қанағаттанасыз? қанағаттанамын қанағаттанбаймын жауап беруге қиналамын

Жол коды 1 2 3

26. Сіз соңғы 12 айдың ішінде қоршаған ортаны қорғау бойынша қандай да бір топтың немесе үкіметтік емес ұйымның қызметіне қатыстыңыз ба? иə, белсенді, жеке өз көзқарасыммен жəне ынтаммен иə, белсенді емес, мəжбүрлеу бойынша (жұмыс беруші, ұйым, ЖОО тарапынан) жоқ, қатыспағанмын жауап беруге қиналамын

Жол коды 1 2 3 4

27. Сіз Қазақстандағы тұрғын үйдің сапасы мен қолжетімділігіне қанағаттанасыз ба?

Жол коды 1 2 3

1 2 3 4 5 6

28. Сіздің ойыңызша, сіздердің елді мекендеріңізде, тұрғын үй құрылысы мемлекеттік бағдарламасы қаншалықты тиімді (кезектіліктің айқындылығы, тұрғын үйдің қолжетімділігі жəне сапасы, тұрғын үйді бөлетін тұрғын үй комиссиясы жұмысының тиімділігі жəне ашықтығы)? тиімді тиімділігі төмен тиімсіз жауап беруге қиналамын

Жол коды

29. Өзіңіздің өмір сүру жағдайыңызға баға беруіңізді өтінемін? жақсы қанағаттанарлық нашар

Жол коды 1 2 3

30. Сіз өзіңіздің өмір сүру жағдайыңызға қандай себептерге байланысты қанағаттанбайсыз? (жауаптардың бірнеше нұсқаларын көрсетуге болады) тұрғын үй ескірген, күрделі жөндеуді қажет етеді тұрғын үй жеңіл-желпі жөндеуді қажет етеді пəтерде (үйде) суық (нашар жылытылады) пəтерде (үйде) өте сызды (ылғалдылық жоғары) 30. Сіз өзіңіздің өмір сүру жағдайыңызға қандай себептерге байланысты қанағаттанбайсыз? (жауаптардың бірнеше нұсқаларын көрсетуге болады) пəтерде (үйде) өте қараңғы пəтерде (үйде) өте тар пəтерде (үйде) шулы (көршілерден жəне/немесе көшеден) ауаны ластайтын ошақтарға жақын жерде тұрамыз (қалдықтар, түтін, шаң, лай, өзге де экологиялық мəселелер) қылмыстылық, қоғамдық тəртіпті бұзу деңгейі жоғары ауданда тұрамыз су көбінесе бөгелістермен ағады электр тогы көбінесе үзілістермен беріледі үйде дəретхана жоқ жобалаудың ыңғайсыздығы өзге (көрсетіңіз)

Жол коды 01 02 03 04 Жол коды 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14

31. Сіз Қазақстандағы жалпы орта білім беруді (мектепте, лицейде, гимназияда алған) алынған білім мен тəрбие бөлігінде сапалы деп ойлайсыз ба? (Егер жоқ болса келесі сұраққа, егер иə немесе жауап беруге қиналатын болсаңыз 33 сұраққа көшіңіз) иə жоқ жауап беруге қиналамын

Жол коды

32. Сіздің ойыңызша, қазақстандық мектепті бітіруші түлектердің білім деңгейін жəне бəсекеге қабілеттілігін жоғарылату үшін мемлекет қандай шараларды қолдану керек? (жауаптың бір нұсқасын таңдаңыз) оқыту бағдарламаларын қайта қарастыру оқыту үрдісіне жаңа озық технологияларды енгізу мектептердегі (лицейлер, гимназиялар) оқытушылардың біліктілігін жоғарылату талаптарын күшейту оқу үрдісінде тəрбиелік компонентті күшейту өзге (көрсетіңіз)

Жол коды

33. Сіздің елді мекенде (қаланың ауданында) дене шынықтырумен жəне спортпен жаппай айналысатын мекемелер бар ма? (Егер иə болса келесі сұраққа, егер жауабыңыз жоқ болса немесе жауап беруге қиналатын болсаңыз 35 сұраққа көшіңіз) иə жоқ жауап беруге қиналамын

Жол коды

34. Сіздің ойыңызша, осы мекемелердің қызметтері халыққа қолжетімді жəне сапалы болып табылады ма? иə жоқ жауап беруге қиналамын

Жол коды 1 2 3

35. Сіздің үйден шықпай-ақ (модем, wi-ﬁ, мобильді интернет жəне басқалары) Интернетке шығуға мүмкіндігіңіз бар ма? (Егер иə болса келесі сұраққа, егер жоқ болса немесе жауап беруге қиналатын болсаңыз 38 сұраққа көшіңіз) иə жоқ жауап беруге қиналамын

Жол коды

36. Сіз Интернетті қандай мақсаттарға пайдаланасыз? (жауаптың бірнеше нұсқаларын көрсетуге болады) ақпарат алу (жаңалықтар, оқиғалар, хабарлар, əдебиеттер жəне басқалары) ойын-сауық (əлеуметтік желілердегі қарым-қатынас, ойындар) хабарламаларды алу жəне жіберу (электрондық почта) 36. Сіз Интернетті қандай мақсаттарға пайдаланасыз? (жалғасы)

Жол коды 1 2 3 Жол коды 4

аудио жəне бейнематериалдарды тыңдау жəне жазып алу (əуендер, фильмдер, бейнебаяндар, анимациялар жəне тағы басқаларды)

өз бетімен білім алу, өзін өзі дамыту электрондық қызметерді пайдалану (Е-Үкімет, коммуналдық төлемдер, салықтар жəне басқалар) өзге (көрсетіңіз)

5 6 7

37. Сіз авторлық құқықтық қорғауды күшейту бөлігіндегі ұлттық заңнамадағы өзгерістерді қалай бағалайсыз? тиімді тиімділігі төмен тиімсіз жауап беруге қианаламын

Жол коды 1 2 3 4

38. Сіздің ойыңызша, мемлекет бірінші кезекте қай салаға ақша салуы тиіс? (жауаптың бір нұсқасын таңдаңыз) білім беру денсаулық сақтау тұрғын-үй құрылысы зейнетақы табиғатты қорғау инфрақұрылым (қоғамдық көлік, жолдар жəне тағы басқалары) инновациялық технологиялар өзге (көрсетіңіз)

Жол коды 1 2 3 4 5 6 7 8

39. Сіздің ойыңызша, зейнеткерлікке шығудың ең оңтайлы жасы қандай? Жол ерлер үшін: əйелдер үшін: коды 51-ден 54-ке дейін 1.1 51-ден 54-ке дейін 55-тен 60-қа дейін 1.2 55-тен 57-ге дейін 60-тан 62-ге дейін 1.3 58 жас 63 жас 1.4 59-дан 62-ге дейін 64-тен 70-ке дейін 1.5 63-тен 65-ке дейін 70 жастан жоғары 1.6 65-тен жоғары

Жол коды 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6

40. Сіз үшін жинақтаушы зейнетақы қорын таңдау кезіңде не ең маңызды болып табылады? (жауаптың бір нұсқасын таңдаңыз) салымшылардың саны жəне зейнетақы қорының көлемі табыстар көлемі жəне қор жұмысының тиімділігі құрылтайшылардың құрамындағы мемлекеттің үлесі қордың инвестициялық портфелінің құрылымы құрылтайшылардың құрамы (акционерлер, қаржылық жəне банктік құрылымдар жəне тағы басқалары) жарғылық капиталдың мөлшері əріптестердің, достардың, таныстардың ұсыныстары (кеңестері) қордың жарнамалық компаниясы өзге (көрсетіңіз)

Жол коды 1 2 3 4 5 6 7 8 9

4. Мемлекеттік қызметтерді бағалау 41. Сіз көрсетілген мемлекеттік қызметтердің сапасы мен тиімділігіне қаншалықты қанағаттанасыз? қанағаттанаішінара қанағаттан- жауап беруге мын қанағаттанамын баймын қиналамын мемлекеттік мекемелерде (Халыққа қызмет көрсету 1 2 3 4 орталығы, Салық комитеті жəне басқалары) құжаттарды рəсімдеу, анықтамаларды беру құқық қорғау органдарымен өзара іс-қимыл 1 2 3 4 жəрдемақыларды, зейнетақыларды жəне басқа 1 2 3 4 əлеуметтік жеңілдіктерді белгілеу азаматтық істерді сотта қарау 1 2 3 4 мемлекеттік денсаулық сақтау жүйесінде медициналық 1 2 3 4 көмек көрсету мектепке дейінгі білім 1 2 3 4 тұрғын үй құрылысының мемлекеттік бағдарламасы 1 2 3 4 шеңберіндегі тұрғын үйді бөлу жоғары білім 1 2 3 4 мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыру 1 2 3 4 (қоршаған ортаны қорғауды бақылау, табиғи ресурстарды ұдайы өсіру жəне пайдалану) 42. Сіздің ойыңызша, сот жəне құқық қорғау жүйелерін жаңартудың ең тиімді шаралары қандай? (жауаптың бірнеше нұсқаларын таңдауға болады) сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнама нормаларын күшейту сот жəне құқық қорғау жүйесінің қызметкерлеріне тұрақты негізде аттестация жүргізу жүйе қызметкерлерінің əлеуметтік қоржынын жəне ақшалай қанағаттанушылығын ұлғайту жеке детектив институты тəжірибесін енгізу арбитражды жəне аралық соттар жүйесін күшейту мемлекеттік қызметшілердің тек табыстарын ғана емес сонымен қатар, шығыстарын көрсететін міндетті декларацияны енгізу өзге (көрсетіңіз)

Жол коды 1 2 3 4 5 6

43. Сіз е-Үкімет арқылы электрондық форматта мемлекеттік қызметтерді пайдаланасыз ба? (Егер иə болса келесі сұраққа, егер жоқ болса немесе жауап беруге қиналатын болсаңыз 45-сұраққа көшіңіз) иə, тұрақты түрде иə, бірақ сирек жағдайларда жоқ, себебі мүмкіндігім жоқ жоқ, себебі электронды сандық қолтаңбам жоқ жоқ, е-Үкімет жүйесінде жұмыс істеу дағдыларын білмеймін жоқ, электронды түрде көрсетілетін қызметтердің сапасына сенбеймін жоқ жауап беруге қиналамын

Жол коды 1 2 3 4 5 6 7 8

44. Алынған электронды қызметтердің сапасын бағалаңыз?

Жол коды 1 2 3 4

жоғары (өте жақсы) жақсы қанағаттанарлық төмен 45. Сізге мемлекеттік қызметтерді алу кезінде қаншалықты жиі пара беруге тура келеді?

Жол коды 1 2 3 4

ешқашан кейде жиі əрқашан Сізге көрсеткен ынтымақтастығыңыз үшін алғыс білдіреміз!

Жол коды 1 2 3 4 Жол коды 5 6

24. 2011 жылы елдің бірқатар өңірлерінде болған оқиғалар Сіздің елді мекендегі (аудандағы, қаладағы) тіршілік ету қауіпсіздігіне жəне қоғамдық тəртіптің қорғалу деңгейіне қаншалықты əсер етті? иə, сенім деңгейім төмендеді əсер етті, бірақ елеусіз (ойландыруға түрткі болды, бірақ алаңдатпады) ешқандай əсер етпеді жоқ, біздің елді мекенде мұндай оқиғалардың болуы мүмкін емес жауап беруге қиналамын өзге (көрсетіңіз)

иə жоқ жауап беруге қиналамын

30 қаңтар 2013 жыл

1 2 3 4

1 2 3

1 2 3 4 5

1 2 3

«Халықтың тұрмыс сапасы» жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанына (коды 1902105, индексі D 002, кезеңділігі біржолғы) қосымша Нысан

ИНТЕРВЬЮЕРДІҢ КАРТОЧКАСЫ 1 .Респонденттің интервьюерге қатынасы достық, мүдделі аса мүдделі емес, неғұрлым селқос шыдамсыз, тынымсыз ашушаңдық, жақтырмаушылық бет №

статистикалық сауалнама бөлімінің №

1 2 3 4

2. Респондент пікіртерім парағының сұрақтарын калай қабылдады жақсы, жылдам, парапар 1 онша жақсы емес, қайталауға, түсініктеме беруге тура келді нашар, түсіндіру қиын болды

2 3

3. Респонденттің интервью 4. Алынған ақпараттың кезіндегі байланыстылығы сенімділігі (ашықтылық,шынайылығы) айтарлықтай ашық, 1 əбден сенімді 1 шынайы ашық, шынайы 2 сенімді 2 ұяң, шынайы емес өте ұяң, шынайы емес

3 4

сенімсіз тіпті сенімсіз

3 4

Статистикалық сауалнама бөлімдері бойынша сұрақтар нөмірлерін көрсетіңіз: 1. респонденттің қабылдауына 2. респондентің 3. жауап беруге құлықсыз қиын болған теріс сезімдерін тудырған болған (жауап беруден бас тарту)

Мен пікіртерім жеке сұхбат əдісімен Нұсқаулыққа сəйкес жүргізілгенін куəландырамын. Интервьюердің толық аты-жөні________________________________________________ Интервьюердің қолы_________________________ Супервайзердің толық аты-жөні________________________________________________ Супервайзердің қолы _________________________ СТАТИСТИКАЛЫҚ НЫСАНДЫ (САУАЛНАМА) ТЕКСЕРУ БОЙЫНША ЕСКЕРТУЛЕР ________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының міндетін атқарушының 20__жылғы ___ ____________ № _____бұйрығына 2-қосымша Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2011 жылғы 15 тамыздағы № 230 бұйрығына 4-қосымша «Халықтың тұрмыс сапасы» жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын (коды 1902105, индексі D 002, кезеңділігі біржолғы) толтыру жөніндегі нұсқаулық 1. Бұл Нұсқаулық «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 7) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне «Халықтың тұрмыс сапасы» (коды 1902105, индексі D 002, кезеңділігі біржолғы) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыруды нақтылайды. 2. Байқауға халықтың тұрмыс деңгейі бойынша іріктемелі зерттеуге қатысатын үй шаруашылықтары жатады. Байқау кезеңі наурыз болып табылады. Статистикалық нысанды пікіртерімді жүргізуге уəкілетті тұлға толтырады (бұдан əрі - интервьюер). Үй шаруашылығының иесі респондент болып табылады. Үй шаруашылығының иесі респондент еңбекке қабілетті жастағы жұмысы бар (əйелдер үшін 1858 жас, ерлер үшін 18-63 жас) үй шаруашылығының мүшесі болып табылады. Үй шаруашылығында еңбекке қабілетті жастағы жұмысы бар тұлғалар болмаған жағдайда (зейнеткерлердің немесе құрамында зейнеткерлер, мүгедектер, студенттер жəне өзгелер бар үй шаруашылықтары) үй шаруашылығының басшысын үй шаруашылығының мүшелері қандай да бір табыс түріне ие тұлғалар санынан өздері анықтайды. 3. «Аумақтың атауы» тармағының титулдық парағында облыстың (қаланың), ауданның (қаланың) жəне ауылдық елді мекеннің атауы жазылуы керек. 2–ден бастап 5-ке дейінгі тармақтар супервайзерлер интервьюерлерге ұсынған зерттелетін үй шаруашылықтарының тізімдерінде көрсетілген деректемелерге сəйкес толтырылады. Пікіртерім соңында сұхбат жүргізу уақыты жəне ұзақтығы көрсетіледі. 4. «Жалпы деректер» бөлімінде респонденттің жынысына сəйкес келетін ұяшық белгіленеді. 1-сұрақта бірінші бос ұяшыққа жазылатын үй шаруашылығы мүшелерінің жалпы саны көрсетіледі. Үй шаруашылығының уақытша шығып қалған жəне келген мүшелері есепке алынбайды. Сұрақтар тізімінде көрсетілген мəртебеге сəйкес келетін үй шаруашылығы мүшелерінің саны тиісті ұяшықта көрсетіледі. «Балалар» деген жолда 18 жасқа дейінгі жұмыс істемейтін жəне студент емес тұлғалар көрсетіледі. Егер үй шаруашылығы мүшесі өзін сұрақта көрсетілген бірнеше санатқа жатқызса (мүгедектігі жəне жұмысы бар адам), мұндай жағдайда жауап респонденттің өзінің анықтауы бойынша жазылады жəне ол бір ғана санат бойынша есепке алынады. «Өзгелер» деген жолда ұсынылған санаттардың ешқайсысына жатпайтын тек үй шаруашылығы мүшелері көрсетіледі. Бiрiншi ұяшықта көрcетiлген үй шаруашылығы мүшелерiнiң саны төменгi ұяшықтардағы жауаптардың жиынтығына сəйкес келеді. 5. 15, 20, 32, 34, 36, 37 жəне 44 сұрақтардан басқа, статистикалық нысанның барлық сұрақтары міндетті жауапты қажет етеді. 6. «Үй шаруашылықтарының табыстары» деген бөлімдегі 2, 6-8 сұрақтарда жауаптың бір нұсқасы таңдалынып, белгіленеді. Бөлімнің 2-сұрағында үй шаруашылығының бір айда орташа есеппен алатын жалпы ақшалай табысы (үй шаруашылығының барлық мүшелерінің ақшалай табыстарының жиынтығы) көрсетіледі. Егер соңғы жыл ішінде алынған орташа айлық ақшалай табысты анықтау мүмкін болмаса, осы айда алынған ақшалай табыс мөлшері бойынша əдеттегідей болса, онда соңғы айдағы ақшалай табысты көрсетуге болады. Табыстың жалпы сомасына табыстың барлық түрін қосу керек (соның ішінде əлеуметтік көмек, алименттер, туыстарының көмегі, жеке қосалқы шаруашылықтан түскен табыс, мүмкіндігінше толық есептей отырып жəне өзгелері). 3-сұрақта қолда бар күнкөріс қаражатының көздері көрсетіледі, бұл ретте «жылжымайтын мүліктен түскен табыс (жалға беру), соның ішінде:» жолында белгі қойылмайды, себебі келесі үш жолда көрсетіледі. «Жалдамалы жұмыс» жолында жұмыс берушімен еңбек қарым-қатынасы нəтижесінде алынған табыстар көрсетіледі (жеке тұлғаға еңбек шартын жасамай орындаған жұмысына еңбекақыны қосқанда). Өз бетінше жұмыспен айналысудан түскен табыс өзінің жеке кəсіпорнынан (бизнесінен), жеке кəсіпкерлік қызметтен (патентпен немесе патентсіз) түскен табыстарды қосады. «Басқа кəсіпорындардың меншігіне қатысу үлесінен түскен табыс» деген жолда басқа кəсіпорындардың жарғылық капиталындағы үлестік қатысудан түскен түсімдер көрсетіледі, яғни «бағалы қағаздардан дивиденттер (акциялар, облигациялар)» жолында көрсетілетін бағалы қағаздардан, акциялар бойынша дивиденттерден түскен табыстарды қоспағандағы біріккен қызметтен түскен табыс. Үй шаруашылықтарының жеке қосалқы шаруашылық (саяжайдан, бақшадан) жүргізуден алған тамақ өнімдері, жеке тұтыну 4 жолда көрсетіледі. Егер үй шаруашылығының жеке қосалқы шаруашылықты жүргізу нəтижесіндегі мал шаруашылығы мен өсімдік шаруашылығындағы өндірген өнімі басқа үй шаруашылығымен жəне/немесе сауда желілері (дүкендер, базарлар, шатырлар, автодүкендер жəне өзгелері) арқылы өткізілетін болса, алынған табыс «жеке қосалқы шаруашылықта өндірілген өнімді өткізуден (сатудан) түскен табыс» 5 жолда көрсетіледі. Сонымен мысалы, малды сатудан түскен табысты «жеке қосалқы шаруашылықта өндірілген өнімді өткізуден (сатудан) түскен табыс» санатына жатқызылады. Тауарларды дүкенде өткізуден алынған пайда (егер дүкен үй шаруашылығының меншігі болса немесе үй шаруашылығының мүшесі (мүшелері) жалға алынатын ғимараттағы тауарларды сатуды жүзеге асыратын болып табылатын (табылатындар) болса - өз бетінше жұмыстан түскен табыс болып табылады. «Мемлекеттік жəрдемақы» деген жолда мемлекеттік жəрдемақылардың барлық түрлері: мүгедектігі бойынша, əскери қызметшілердің отбасыларын есепке ала отырып, асыраушысынан айры-

лу жағдайы бойынша жəне жасына байланысты (зейнетақы алу үшін еңбек өтілі болмағанда) берілетін жəрдемақылар қамтылады. Сондай-ақ, мұнда арнайы мемлекеттік жəрдемақылардың барлық түрлері: Ұлы Отан Соғысы (бұдан əрі - ҰОС) мүгедектері мен қатысушыларына, ҰОС мүгедектері мен қатысушыларына теңестірілген адамдарға, ҰОС қаза болған жауынгерлердің жесірлеріне, ҰОС қайтыс болған мүгедектерінің əйелдеріне (ерлеріне), «Кеңес Одағының батырларына», қайтыс болған əскери қызметшілердің отбасыларына, тылда еңбек еткендерге, Чернобыль атом электростанциясы апатының зардаптарын жоюға қатысушыларға, 1,2 жəне 3 - топтағы мүгедектерге, 16 жасқа дейінгі мүгедек балаларға, «Алтын алқа», «Күміс алқа» алқаларымен марапатталған көп балалы аналарға, төрт жəне одан көп бірге тұратын кəмелетке толмаған балалары бар көп балалы отбасыларға, ақталған азаматтарға, сол сияқты баланың туылуына байланысты жəне 1 жасқа дейінгі балалар күтіміне берілетін жəрдемақылар жатады. Əлеуметтік төлемдердің жоғарыда аталған түрлерін «өзге» санатына жатқызуға жол берілмейді. «Əлеуметтік көмектің өзге де түрлері» санатына атаулы əлеуметтік көмек, тұрғын үй көмегін жəне өзгелерін, сонымен қатар жұмыс беруші тарапынан материалдық көмек жəне қайырымдылық түскі астар, киім-кешектер, аяқкиімдер, тамақ өнімдері жəне тағы басқалары түріндегі заттай көмек жатқызылады. «Туыстарының, таныстарының көмегі» санатына туыстары мен таныстардан материалдық əрі заттай түрдегі көмек жатады. 3-сұрақтың жауап нұсқалары ретінде ұсынылған санаттардың бір-біреуі бойынша жіктелмеген өзге де табыстарды міндетті түрде табыс нысанын көрсете отырып, «өзге» санатына жатқызылады. 4-сұраққа жауап берген кезде коммерциялық үй-жайлары (кеңсе, дүкен, қойма, монша, гараж жəне өзгелері, яғни тұрғын үй ретінде қолданылмайтын ғимараттары (құрылыстары)) бар респонденттер үй шаруашылығының меншігіндегі барлық коммерциялық үй-жайлардың шамамен алғандағы жалпы (коммерциялық жылжымайтын мүлікті бағалау бойынша құжат болмаған жағдайда) құнын көрсетеді. Коммерциялық үй-жайдың шамамен алғандағы құнын бағалау кезінде оның пікіртерімді өткізу уақытындағы ағымдағы құны көрсетіледі. 5-сұрақта үй шаруашылығында орын алатын (олар бірнешеу болуы мүмкін) жауаптың барлық нұсқалары торкөздерде белгіленеді. 7-сұраққа «жоқ» деген жауап берілсе, 9-сұраққа көшу жүзеге асады. 6. «Тұрмыс деңгейін субъективті бағалау» бөліміндегі 9-12, 14, 16, 18-22, 24-29, 31-35, 37, 38 жəне 40-сұрақтарда жауаптың бір нұсқасы таңдалынып, белгіленеді. Сонымен қатар, 11-сұраққа балалары бар жəне балалы болуды жоспарлаған респонденттер жауап береді. 13, 15, 17, 30 жəне 36 сұрақтарда жауаптың бір жəне бірнеше нұсқасы көрсетіледі. 14 сұраққа «жоқ» деп жауап берілсе, келесі сұраққа көшу, егер оң жəне жауап беруге қиналамын деген жауап берілсе 16-сұраққа көшу жүзеге асырылады. 18-сұраққа «жоқ» деген жауап берілсе 21-сұраққа көшу жүзеге асырылады. Респонденттердің 21-сұрақтың тұжырымдамасын түсінбеу жағдайы туындаған кезде оларға келесі түсіндіріледі: бұл сұрақ нысанға денсаулық сақтау жүйесіне азаматтарды медициналық сақтандыру институтын енгізуге қатысты халықтың көзқарасын зерделеуге байланысты енгізілген. Болашақта мемлекет азаматтардың сақтандыру жарналары шоғырланатын қолданыстағы зейнетақы қорларына ұқсас сақтандыру қорларын құру арқылы халық денсаулығының міндетті түрде сақтандырылуын енгізуді жоспарлауда. Ауырған жағдайда (жарақаттанған) сақтандырылған азаматтарға медициналық сақтандыру қорынан сақтандыру жағдайы (ауру, жарақат алу) туындаған кезге дейінгі жинаған қаражаты төленеді. Осылайша, медициналық сақтандыру қоры «Адамның денсаулығы қаншалықты нашар болса, оны сақтандыру соншалықты аз болатындығы, ал қаншалықты жақсы болса, соншалықты сақтандыру қорының мөлшері көп болады» қағидасы бойынша жұмыс істейтін болады (2012 жылғы 27 қаңтардағы Президенттің Қазақстан халқына арнаған жолдауынан). Егер респондент 23-сұрақта көрсетілген тəртіп бұзушылық нұсқаларының ешбіреуінен зардап шекпеген болса ол сұрақтың жауап нұсқасының жолына белгі қоймай келесі сұраққа көшеді. 24-сұрақта 2011 жылы еліміздің кейбір өңірлерінде (Алматы, Астана қалаларында, Жамбыл, Ақтөбе, Маңғыстау жəне Атырау облыстарында) орын алған оқиғалар (лаңкестік, лаңкестікті ұйымдастыру əрекеттері, ереуілдер) жайлы айтылады. 26-сұрақта қоршаған ортаны, табиғатты жəне климатты қорғау жөніндегі бағдарламаларды белсенді насихаттайтын жəне іске асыратын қоғамдық бірлестіктердің (қозғалыстар) жəне/немесе үкіметтік емес ұйымдардың қызметі жайлы айтылады. 27-сұраққа жауап берген кезде жалпы республика бойынша тұрғын үйдің қол жетімділігі жағдайы бағаланады. 28-сұрақтың жауабы респонденттің тұратын елді мекеніндегі тұрғын үй құрылысының мемлекеттік бағдарламасының тиімділігін анықтайды. Мұнда тұрғын үйдің «қолжетімділігі» ұғымы оның орналасқан жерімен бағасы/сапасына қатысты тұрғын үйдің құны дегенді білдіреді (əлеуметтік инфрақұрылымның дамуы, көліктік қолжетімділік, əкімшілік орталықтан қашықтық жəне тағы басқалары). 30-сұраққа 29-сұрақта «нашар» деген 3 нұсқаны таңдағандар жауап береді. Жауап берген кезде жауаптың бір жəне бірнеше нұсқалары белгіленеді. 31-сұраққа оң жауап берілген кезде 33-сұраққа көшу. Егер 33-сұраққа «жоқ» деген жауап берілсе 35-сұраққа көшу. 34-сұрақтағы «қолжетімділік» ұғымы денешынықтыру жəне спортпен жаппай айналысатын мекемелер қызметтерінің құны (бағасы), сонымен қатар көліктік қолжетімділік жəне орналасу орны (оның тұрып жатқан ауданындағы халықтың тығыздығы) ұғымын білдіреді. 37-сұрақта мынадай өнімдерге қатысты: интернет-ресурсты пайдаланумен бағдарламалық қамтамасыз ету, бейне жəне аудио, баспа өнімдерінің (кітаптардың, оқулықтардың) құқығын иеленушісі (жасаушысы немесе жасаушысының ізбасары) анықталған, лицензиясы жоқ (пираттық) өнімдерді жаппай пайдалану үшін орналастыруға тыйым салу арқылы авторлық құқықтардың қорғалуын күшейту бөлігінде қолданыстағы заңнамаға түзетулер енгізу туралы айтылады. 38-сұраққа жауап берген кезде мемлекет бірінші кезекте ақша салуы қажет экономика саласына сəйкес келетін жауаптың бір нұсқасы таңдалады. 39-сұрақтың жауабы респонденттің жынысына байланыссыз жауаптың екі нұсқасын топшылайды, яғни біріншісі - əйелдер жасына, екіншісі – ерлер жасына қатысты. 40-сұраққа жауап берген кезде респондент үшін жинақтаушы зейнетақы қорын таңдау кезіндегі ең бастысы болып табылатын жауаптың бір нұсқасы белгіленеді. Бұл ретте, жинақтаушы зейнетақы қорының портфеліне мемлекеттік бағалы қағаздар, қазақстандық жəне шетелдік эмитенттердің облигациялары, казақстандық компаниялардың акциялары, яғни, олардың көмегімен қорлар, халық салымдары табыстарының өсімін қамтамасыз ететін қаржылық құралдар кіреді. 7. «Мемлекеттік қызметтерді бағалау» бөліміндегі 41-сұрақ олардың қызметтерді алу кезеңіне шектеу қоймай мемлекеттік қызметтердің негізгі түрлеріне қанағаттанушылық деңгейін анықтауға бағытталған, яғни бұл жерде жалпы респонденттің бір кездерде алған нақты бір қызметі бойынша жағдайы бағаланады. Жауаптар көлдеңінен белгіленеді. Егер респондентпен мемлекеттік қызметтерді бағалау мүмкіндігі болмаған жағдайда осы сұрақтың теріс жауабы «жауап беруге қиналамын» жолында, яғни «4» нөмірде белгіленеді. 42-сұраққа жауап берген кезде жауаптың бір жəне бірнеше нұсқалары таңдалады. Егер респондент электрондық форматтағы мемлекеттік қызметтердің пайдаланушысы болмаса (43-сұраққа «жоқ» деген жауап болса) 45-сұрақтың жауабына көшеді. 45-сұраққа жауап беру кезінде респондент мемлекеттік қызметтерді алу кезіндегі пара беруге тура келетін жағдайлардың жиі болатындығы туралы өз ойын білдіреді. 8. Пікіртерімді бітірген соң, интервьюер пікіртерім барысында қандай болса да бір бөлімдер немесе сұрақтар қалып кетпегендігіне көз жеткізу үшін статистикалық нысанды тағы да бір рет қарап шығады жəне респонденттерге ынтымақтастығы жəне жəрдемдескендері үшін міндетті түрде алғыс білдіреді. Интервьюер үй шаруашылығынан тысқары жерде статистикалық нысанды қайта қарап шығып, егер қандай да бір сəйкессіздік тапса, онда үй шаруашылығына қайта барып (жеке немесе телефонмен), жеткіліксіз ақпаратты анықтайды. Бұдан басқа, интервьюер толтырылуы тиіс осы Нұсқаулыққа қосымшаға сəйкес нысан бойынша «Интервьюер карточкасын» толтырады: респондентпен өзара іс-қимыл деңгейін жəне деректердің сапасын бағалау; Статистикалық нысанды толтыру жөніндегі нұсқаулыққа сəйкес жүргізілгендігін өзінің тегі, аты, əкесінің атын көрсетіп жəне өзінің қолымен растау. «Сауалнаманы тексеру бойынша ескертулер» тармағы интервьюер толтырған статистикалық нысанды көзбен шолу арқылы тексеру нəтижелері бойынша супервайзердің толтыруына арналған. Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2012 жылғы 13 тамыздағы Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізімінде №7840 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұйрығы 2012 жылғы 6 желтоқсан

№ 18-02/627

Астана қаласы

«Жануарлар дүниесiн пайдалануға арналған биологиялық негiздеме дайындау ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2010 жылғы 6 сəуірдегі № 233 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы «Нормативтік құқықтық актілер туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 43-1-бабына сəйкес бұйырамын: 1. «Жануарлар дүниесiн пайдалануға арналған биологиялық негiздеме дайындау ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2010 жылғы 6 сəуірдегі № 233 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6218 тіркелген) мынадай өзгерістер енгізілсін: көрсетілген бұйрықпен бекітілген Жануарлар дүниесiн пайдалануға арналған биологиялық негiздеме дайындау ережесін бекіту туралы мəліметтерді уəкілетті органға ұсыну ережесінде: 3-тармақ 4) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «4) жануарлар дүниесінің акваөсіру, жерсіндіру, интродукциялау, реинтродукциялау жəне будандастыру;»; 10-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын: «10. Жануарларды акваөсіру, интродукциялау, реинтродукциялау мен будандастыруға арналған биологиялық негіздемені дайындаған кезде келесі мəліметтер көрсетіледі:». 2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Балық шаруашылығы комитеті заңнамада белгіленген тəртіппен осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін жəне оның ресми жариялануын қамтамасыз етсін. 3. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Министр

А.МАМЫТБЕКОВ.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 17 қаңтардағы Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізімінде №8277 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2013 жылғы 28 қаңтар

№49

электрондық ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелердің жаңартылғаны туралы не жаңартудың жоқтығы туралы не пайдаланудың тоқтатылу себебін дəлелді түрде жаза отырып пайдаланудың тоқтатылғаны туралы уəкілетті органға хабарлама береді. Уəкілетті орган мемлекеттік техникалық қызметке жаңартулар жəне (немесе) тоқтату туралы ақпаратты жібереді.»; 27-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «27. Уəкілетті орган электрондық ақпараттық ресурсты немесе ақпараттық жүйені пайдаланудың тоқтатылуы туралы хабарламаны алғаннан кейін бес жұмыс күні ішінде осы электрондық ақпараттық ресурсты немесе ақпараттық жүйені тіркеу туралы куəлікті кері қайтарып алуды жүзеге асырады жəне мемлекеттік техникалық қызмет Мемлекеттік тіркелімге тиісті өзгерістер енгізуді он күн мерзімде қамтамасыз етеді.»; 29-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «29. Депозитарийді жүргізу Мемлекеттік тіркелімде тіркелген электрондық ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелер бойынша ақпараттық жүйелерді, бағдарламалық өнімдерді, бағдарламалық кодтарды жəне нормативтік-техникалық құжаттаманы депозиттеуді, оларды жүйелеуді, жинақтауды, жаңарту мен сақтауды, сондай-ақ Қазақстан Республикасы бағдарламалық өнімдерінің тізілімін жүргізуді қамтиды.»; 39, 40, 41, 41-1 жəне 42-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «39. Уəкілетті орган үш жұмыс күні ішінде өтінімді мемлекеттік техникалық қызметке береді. 40. Мемлекеттік техникалық қызмет жеті жұмыс күні ішінде депозитке беруге арналған өтінімнің ресімдеуін, депозитке берілетін объектілерінің жиынтықтылығын, бағдарламалық кодтардың жеткіліктілігін, құрастырылған модулдердің тұтастығын жəне депозитке берілетін объектілерден қалпына келтірілген, депозитке берілетін бағдарламалық өнімнің толық жұмысқа қабілеттілігін тексереді жəне қорытынды дайындайды. Тексерудің нəтижесі оң болған жағдайда, мемлекеттік техникалық қызмет депозитке беруді, депозитке берілген объектілерді есепке алуды жəне депозитарийде сақтауды қамтамасыз етуді жүргізеді, бұл туралы уəкілеті органға тиісті хабарлама жібереді. 41. Мемлекеттік техникалық қызмет бес жұмыс күні ішінде бағдарламалық өнімдерді, бағдарламалық кодтар мен нормативтік-техникалық құжаттаманы депозитке беру туралы тиісті мəліметтерді Депозитке берілген бағдарламалық өнімдердің тізіліміне енгізеді жəне ұсынылған депозитке беру объектілеріне депозитарлық нөмірлерін береді. 41-1. Мемлекеттік техникалық қызмет депозитке беру объектілеріне депозитарлық нөмірлер берілгеннен кейін бес жұмыс күні ішінде депозитке беру объектісінің ақпараттық жүйелер, бағдарламалық өнімдер, бағдарламалық кодтар жəне нормативтік-техникалық құжаттама депозитарийінде тіркелгені туралы уəкілетті орган бекіткен нысан бойынша анықтама береді. 42. Депозитке беруге арналған өтінім тиісінше ресімделмеген не өтінім берілген депозитке берілетін объектілер сəйкес болмаған жағдайда мемлекеттік техникалық қызмет осы Ереженің 40-тармағында белгіленген мерзімде қайтару себептерін көрсете отырып, депозитке беруге арналған өтінімді жəне депозитке берілген объектілерді уəкілетті органға қайтарады. Уəкілетті орган үш жұмыс күн ішінде қайтару себептерін көрсете отырып, өтінім берушіге тіркеу өтінімдерін қайтарады.»; 48 жəне 49-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «48. Бағдарламалық өнім пайдаланудан алып тасталған немесе депозитарийде тіркелген нормативтіктехникалық құжаттаманың күші жойылған жағдайда меншік иесі немесе иеленушісі бағдарламалық өнім пайдаланудан алып тасталған немесе нормативтік-техникалық құжаттаманың күші жойылған сəттен бастап жиырма жұмыс күні ішінде уəкілетті органға бұл туралы жазбаша хабарлайды. Уəкілетті орган хаттың көшірмесін мемлекеттік техникалық қызметке жібереді. 49. Мемлекеттік техникалық қызмет осындай хабарламаны алған сəттен бастап он жұмыс күні ішінде Депозитке берілген бағдарламалық өнімдердің тізіліміне тиісті өзгерістерді енгізеді.»; 53-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «53. Мемлекеттік техникалық қызмет мемлекеттік емес бағдарламалық өнімнің меншік иесі немесе иеленушісі оны көшіруге құқық бермеген жағдайды қоспағанда, компакт-дискілердің мерзімді тексерілуін қамтамасыз етеді жəне оларды сақталу мерзіміне сəйкес олардың қайта жазылуын жүзеге асырады.». 5. «Мемлекеттік ақпараттық жүйелерді жəне мемлекеттік ақпараттық жүйелермен интеграцияланатын мемлекеттік емес ақпараттық жүйелерді олардың ақпараттық қауіпсіздік талаптарына жəне Қазақстан Республикасының аумағында қабылданған стандарттарға сəйкестігіне аттестаттау жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 30 желтоқсандағы № 2280 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 4, 39-құжат): көрсетілген қаулымен бекітілген Мемлекеттік ақпараттық жүйелерді жəне мемлекеттік ақпараттық жүйелермен интеграцияланатын мемлекеттік емес ақпараттық жүйелерді олардың ақпараттық қауіпсіздік талаптарына жəне Қазақстан Республикасының аумағында қабылданған стандарттарға сəйкестігіне аттестаттау жүргізу ережесінде: 2-тармақтың 4) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «4) мемлекеттік техникалық қызмет – Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен құрылған шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорын;»; 6-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «6. АЖ-ні АҚ талаптарына жəне Қазақстан Республикасының аумағында қабылданған стандарттарға сəйкестігіне аттестаттық тексеруді мемлекеттік техникалық қызмет жүргізеді.». 10-тармақтың 3), 4), 5), 6), 7), 8), 9) жəне 13) тармақшалары мынадай редакцияда жазылсын: «3) өтінім мен қоса берілген құжаттар осы Ережеде белгіленген нысан мен жинақтылық талаптарына сəйкес келген жағдайда, уəкілетті орган осы Ереженің 10-тармағының 2) тармақшасында белгіленген мерзімде қоса берілетін құжаттармен бірге өтінімді мемлекеттік техникалық қызметке жібереді, ал керісінше жағдайда өтінім қайтару себептері көрсетіле отырып, өтініш берушіге қайтарылады; 4) АЖ аттестациясын жүргізуге өтінімді қабылдағаннан кейін мемлекеттік техникалық қызмет үш жұмыс күні ішінде өтініш берушіге аттестациялық тексеру бойынша қызмет көрсету шартының, ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі бірлескен жұмыстарды орындау шартының жəне ақпараттық жүйелерде ақпаратты қорғаудың криптографиялық құралдары болған кезде немесе қажет жағдайда бірлескен құпия жұмыстарды орындау шартының екі данасын жібереді. Өтініш беруші жоғарыда көрсетілген шарттардың екі данасын алғаннан соң, үш жұмыс күні ішінде оған қол қояды жəне əрбір шарттың бір данасын мемлекеттік техникалық қызметке қайтарады; 5) мемлекеттік техникалық қызмет өтініш берушімен жасалған шарттың негізінде АЖ аттестаттық тексеруді жүргізеді. Аттестаттық тексеру аттестатталатын АЖ-де қолданылған ақпараттық технологияларды ескере отырып, тізбесін мемлекеттік техникалық қызмет айқындайтын Қазақстан Республикасының аумағында қабылданған ақпараттық қауіпсіздік саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен стандарттарға сəйкес жүргізіледі. Аттестаттық тексеруді жүргізу жөніндегі жұмыстардың құны Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сəйкес айқындалады; 6) өтініш беруші мемлекеттік техникалық қызметтің аттестациялық тексеру өткізуі үшін аттестатталатын АЖ бойынша үй-жайға, құрал-жабдыққа, ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз етеді; 7) мемлекеттік техникалық қызмет АЖ-ны аттестациялық тексеру бойынша жұмыстар жүргізгенде белгілі болған коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мəліметтерді жариялауға жол бермейді; 8) аттестациялық тексеру мерзімі аттестациялық тексеру жүргізуге шарт жасалған сəттен бастап күнтізбелік отыз күннен аспауы тиіс. Егер аттестатталатын АЖ құрылымына АЖ-ның ведомостволық немесе өңірлік құрамдастары енгізілген жағдайда, мемлекеттік техникалық қызмет белгіленген мерзімді сақтаудың мүмкін болмау себептерін баяндай отырып, аттестациялық тексеру мерзімін ұзарту туралы уəкілетті органға өтініш жасайды. Уəкілетті орган аттестациялық тексеру мерзімін күнтізбелік отыз күннен аспайтын мерзімге дейін ұзарту туралы шешім қабылдайды, бұл туралы өтініш берушіге күнтізбелік үш күн ішінде хабарланады; 9) аттестаттық тексерудің нəтижелері бойынша мемлекеттік техникалық қызмет уəкілетті органға берілетін актіні жасайды. Акт төрт данада (Комиссия, мемлекеттік құпияларды қорғау жөніндегі уəкілетті орган, ұлттық қауіпсіздік органдары жəне өтініш беруші үшін бір-бірден) жасалады жəне АЖ қорғалуының нақты жай-күйі туралы мəліметтерді қамтиды; 13) егер өтініш берушінің анықталған сəйкессіздіктерді жоюы туралы шешім қабылданған жағдайда, өтініш беруші шешімнің көшірмесін алған сəттен бастап жиырма жұмыс күні ішінде аттестациялық тексеруде анықталған сəйкессіздіктерді жояды жəне олардың жойылуы туралы уəкілетті органға хабарлайды, осыдан соң уəкілетті орган үш жұмыс күні ішінде АЖ-ға қосымша аттестациялық тексеру жүргізудің қажеттілігі туралы мемлекеттік техникалық қызметке хабарлайды. Қосымша тексерудің мерзімі уəкілетті органнан хабарлама алған күннен бастап он жұмыс күнінен аспауы тиіс;»; 12, 13 жəне 14-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «12. Ақпаратты өңдеудің шарттары мен технологиялары өзгерген жағдайда аттестатталған АЖ иеленушілері осындай өзгерістер болған сəттен бастап бес жұмыс күні ішінде болған өзгерістердің сипаттамасын коса берумен хабарламаны уəкілетті органға жібереді. Хабарламаны алған сəттен бастап үш жұмыс күні ішінде уəкілетті орган жүргізілген өзгерістердің сипаттамасы қоса берілген хабарламаны мемлекеттік техникалық қызметке жібереді. 13. Мемлекеттік техникалық қызмет уəкілетті органнан хабарламаны алған сəттен бастап он жұмыс күні ішінде АЖ-ні қосымша тексеруді жүргізеді. АЖ қорғалу деңгейін бұзуы мүмкін өзгерістер анықталған жағдайда, мемлекеттік техникалық қызмет АЖ-ні қайта аттестаттау қажеттігі туралы хабарламаны уəкілетті органға жібереді, мұндай өзгерістер болмаған жағдайда мемлекеттік техникалық қызмет уəкілетті органға тиісті хабарламаны жібереді. 14. Уəкілетті орган мемлекетік техникалық қызметтен хабарламаны алған сəттен бастап үш жұмыс күні ішінде аттестатталған АЖ-ның өтініш берушісіне АЖ-ні қайта аттестаттау қажеттігі (қажеттігінің жоқтығы) туралы хабарлайды. АЖ-ні қайта аттестаттау осы Ережеде аттестаттауды жүргізу үшін белгіленген тəртіппен жүзеге асырылады.»; көрсетілген Қағидаларға 3-қосымшада 7-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «7. Өзгерiстер туралы мемлекеттік техникалық қызметті мiндеттi түрде хабардар ету талап етiлетiн сипаттамалардың тiзбесi:». 6. «Ақпараттандыру саласындағы ұлттық оператор туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 1 шілдедегі № 679 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 41, 365-құжат): тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын: «Ақпараттандыру саласындағы оператор туралы»; кіріспе мынадай редакцияда жазылсын: «Зерде» ұлттық ақпараттық коммуникациялық холдингі» акционерлік қоғамына кіретін құрылымдар арасындағы ақпараттандыру саласындағы оператордың функцияларын бөлу мақсатында «Ақпараттандыру туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:»; 1-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын: «1. Ақпараттандыру саласындағы оператор болып мыналар белгіленсін:». 7. «Жеке жəне заңды тұлғаларға көрсетілетін мемлекеттік қызметтер тізілімін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 20 шілдедегі № 745 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 44, 401-құжат): көрсетілген қаулымен бекітілген Жеке жəне заңды тұлғаларға көрсетілетін мемлекеттік қызметтер тізілімінде: реттік нөмірлері 464, 465, 466-жолдар мынадай редакцияда жазылсын: « 464.

Мемлекеттік ақпараттық жүйелердің жəне мемлекеттік ақпараттық жүйелермен ықпалдасатын мемлекеттік емес жүйелердің ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сəйкестігіне аттестаттау

Заңды тұлғалар

ККМ

«Мемлекеттік техникалық қызмет» РМК

ККМ

Қағаз түрінде (аттестат)

465.

Ақпараттық жүйелерді, бағдарламалық өнімдерді, бағдарламалық кодтарды жəне нормативтік-техникалық құжаттаманы депозитке беру

Жеке жəне заңды тұлғалар

ККМ

«Мемлекеттік техникалық қызмет» РМК

Қағаз түрінде (анықтама)

466.

Қазақстан Республикасының Ұлттық куəландыру орталығының тіркеу куəлігін беру жəне қайтарып алу

Жеке жəне заңды тұлғалар

ККМ

«Мемлекеттік техникалық қызмет» РМК

ХҚО, «Мемлекеттік техникалық қызмет» РМК

Электронды түрде (электронды тіркеу куəлігі)

Астана, Үкімет Үйі

Мемлекеттік техникалық қызметтің кейбір мәселелерi туралы Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің «Телекоммуникация саласындағы техникалық сүйемелдеу жəне талдау орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің «Мемлекеттік техникалық қызмет» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны (бұдан əрі - кəсіпорын) болып қайта аталсын. 2. Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі кəсіпорынға қатысты мемлекеттік басқарудың тиісті саласына (аясына) басшылық жасау жөніндегі уəкілетті орган болып белгіленсін. 3. Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі заңнамада белгіленген тəртіппен: 1) Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетіне кəсіпорынның жарғысына тиісті өзгерістер мен толықтыруларды бекітуге ұсынуды; 2) кəсіпорынның əділет органдарында мемлекеттік қайта тіркелуін; 3) осы қаулыдан туындайтын өзге де шаралар қабылдауды қамтамасыз етсін. 4. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістер бекітілсін. 5. Мыналардың күші жойылды деп танылсын: 1) «Қазақстан Республикасының ақпараттандыру саласындағы уəкілетті ұйымы туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 31 желтоқсандағы № 2324 қаулысы; 2) «Қазақстан Республикасының Байланыс жəне ақпарат министрлігінің мəселелері» туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 18 мамырдағы № 427 қаулысымен (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 34, 268-құжат) бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың 10-тармағы. 6. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 28 қаңтардағы №49 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістер 1. «Республикалық мемлекеттік кəсіпорындардың тізбесі туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 25 маусымдағы № 790 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 1996 ж., № 29, 256-құжат): көрсетілген қаулымен бекітілген республикалық мемлекеттік кəсіпорындардың тізбесінде: «Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі» деген бөлімде: реттік нөмірі 52-2-жол мынадай редакцияда жазылсын: «52-2. «Мемлекеттік техникалық қызмет» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны, Астана қаласы.». 2. «Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің мəселелері» туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 24 қарашадағы № 1232 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2004 ж., № 46, 582-құжат): көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің қарамағындағы ұйымдардың тізбесiнде: «Мемлекеттік кəсіпорындар» деген бөлімде: реттік нөмірі 2-жол мынадай редакцияда жазылсын: «2. «Мемлекеттік техникалық қызмет» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны».». 3. «Республикалық мемлекеттік меншіктің кейбір мəселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 11 маусымдағы № 483 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., № 19, 214-құжат): көрсетілген қаулымен бекітілген жалпымемлекеттік міндеттерді орындау үшін қажетті республикалық мемлекеттік кəсіпорындардың тізбесінде: «Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі» деген бөлімде: реттік нөмірі 269-2-жол мынадай редакцияда жазылсын: «269-2. «Мемлекеттік техникалық қызмет» республикалық мемлекеттік кəсіпорны». 4. «Электрондық ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелердің мемлекеттік тіркелімін жəне депозитарийді жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 қарашадағы № 1124 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., № 44, 517-құжат): көрсетілген қаулымен бекітілген Электрондық ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелердің мемлекеттік тіркелімін жəне депозитарийді жүргізу ережесінде: 4, 5, 6 жəне 7-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «4. Мемлекеттік тіркелімді жүргізуді ақпараттандыру саласындағы уəкілетті орган (бұдан əрі – уəкілетті орган) қамтамасыз етеді жəне мемлекеттік техникалық қызмет жүзеге асырады. 5. Депозитарийді жүргізуді уəкілетті орган қамтамасыз етеді жəне мемлекеттік техникалық қызмет жүзеге асырады. 6. Мемлекеттік техникалық қызмет жеке жəне заңды тұлғалардың жалпыға қолжетімді мемлекеттік электрондық ақпараттық ресурстарға қол жеткізуі үшін, олардың ақпараттық қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында техникалық жағдайларды ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. 7. Мемлекеттік техникалық қызметтің депозитарийде сақталатын бағдарламалық өнімдерді, бағдарламалық кодтар мен нормативтік-техникалық құжаттаманы өзгертуге жəне (немесе) үшінші тұлғаға беруге құқығы жоқ.»; 16, 17-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «16. Уəкілетті орган Мемлекеттік тіркелімге мəліметтерді енгізу үшін тіркелген сəттен бастап үш жұмыс күні ішінде тіркеу өтінімдерінің көшірмелерін мемлекеттік техникалық қызметке жібереді. 17. Мемлекеттік техникалық қызмет бес жұмыс күні ішінде электрондық ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелер туралы тиісті мəліметтерді Мемлекеттік тіркелімге енгізеді.»; 24-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «24. Тіркелген электрондық ақпараттық ресурстардың жəне (немесе) ақпараттық жүйелердің меншік иесі немесе иеленушісі жыл сайын, 30 наурыздан кешіктірмей уəкілетті орган бекіткен нысандар бойынша

». 8. «Ақпараттық жүйелерді, бағдарламалық өнімдерді, бағдарламалық кодтарды жəне нормативтіктехникалық құжаттаманы депозитке салу» мемлекеттік қызмет стандартын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 22 желтоқсандағы № 1402 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2011 ж., № 6, 78-құжат): көрсетілген қаулымен бекітілген «Ақпараттық жүйелерді, бағдарламалық өнімдерді, бағдарламалық кодтарды жəне нормативтік-техникалық құжаттаманы депозитке салу» мемлекеттік қызмет көрсету стандартында: 1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «Ақпараттық жүйелерді, бағдарламалық өнімдерді, бағдарламалық кодтарды жəне нормативтіктехникалық құжаттаманы депозитке салу» мемлекеттік қызметін (бұдан əрі – мемлекеттік қызмет) Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің «Мемлекеттік техникалық қызмет» республикалық мемлекеттік кəсіпорны 010000, Астана қаласы, Жирентаев көшесі, 1/1, 404-кабинет мекенжайы бойынша көрсетеді.». 9. «Телекоммуникациялар желілерінің өзара іс-қимыл жасауының жəне оларды орталықтан басқарудың бірыңғай қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 8 желтоқсандағы № 1499 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., № 7, 139-құжат): көрсетілген қаулымен бекітілген Телекоммуникациялар желілерінің өзара іс-қимыл жасауының жəне оларды орталықтан басқарудың бірыңғай қағидаларында: 3-тармақтың 3) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «3) ТЖОБ жүйесіне қатысушылар – байланыс саласындағы уəкілетті орган, байланыс операторлары, мемлекеттік техникалық қызмет;». 8-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «8. ТЖОБ жүйесін техникалық сүйемелдеуді мемлекеттік техникалық қызмет жүзеге асырады жəне ол ТЖОБ жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз етуді, оны жаңғыртуды жəне одан əрі дамытуды қамтиды.»; 10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «10. Қалааралық жəне (немесе) халықаралық телефон байланысы операторларының телекоммуникация желілерін ТЖОБ жүйесіне қосу телекоммуникация желілерінің жұмыс істеуін, орнықтылығын жəне ақпараттық қауіпсіздігін ұйымдық-техникалық қамтамасыз ету шараларын көздейтін жəне байланыс саласындағы уəкілетті органмен келісілген байланыс операторы мен мемлекеттік техникалық қызмет арасындағы екі жақты келісімдері негізінде жүзеге асырылады»; 15, 16, 17 жəне 18-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «15. Осы Қағидалардың 14-тармағында көрсетілген мерзім ішінде мемлекетік техникалық қызмет байланыс операторының қажеттілігіне сай келетін көлемде халықаралық трафикті ТЖОБ жүйесі арқылы өткізу үшін техникалық шарттарды дайындауды жəне олардың іске асырылуын қамтамасыз етеді. 16. Мемлекеттік техникалық қызметтің шет елдердің телекоммуникация желілерін басқару орталықтарымен өзара іс-қимыл жасауы байланыс саласындағы уəкілетті органмен келісілген екіжақты келісімдер негізінде жүзеге асырылады. 17. Табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар болған жəне байланыс саласындағы уəкілетті органның немесе байланыс желілерінде жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың немесе уəкілетті мемлекеттік органдардың атына соттың кез келген байланыс желілері мен құралдарының (үкіметтік байланыстан басқа) қызметін тоқтата тұру туралы шешімдері келіп түскен жағдайда байланыс саласындағы уəкілетті орган оларды орындау үшін дереу мемлекеттік техникалық қызметке жібереді. 18. Желілердің жəне байланыс құралдарының қызметін тоқтата тұру туралы шешімді алған кезде мемлекеттік техникалық қызмет дереу осы шешімнің орындалуын қамтамасыз етеді жəне байланыс операторларына оның орындалуын қамтамасыз етудің пайдаланылатын технологиялық параметрлері туралы хабарлайды.»; 20 жəне 21-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «20. Желілердің жəне байланыс құралдарының қызметін қалпына келтіру соттың немесе байланыс желілерінде жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың немесе уəкілетті мемлекеттік органдардың тиісті шешімінің негізінде жүзеге асырылады. Байланыс саласындағы уəкілетті орган көрсетілген шешімдерді орындау үшін тез арада мемлекеттік техникалық қызметке жолдайды. 21. Желілердің жəне байланыс құралдарының қызметін қалпына келтіру туралы шешімді алған кезде мемлекеттік техникалық қызмет дереу осы шешімнің орындалуын қамтамасыз етеді жəне оның орындалуын қамтамасыз етудің пайдаланылатын технологиялық параметрлері туралы байланыс операторларына хабарлайды.»; көрсетілген бірыңғай Қағидаларға 1-қосымшада: реттік нөмірі 10-жол мынадай редакцияда жазылсын: «10. Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігі.»; реттік нөмірі 16-жол алынып тасталсын; көрсетілген бірыңғай Қағидаларға 2-қосымшада: «КІМГЕ: Қазақстан Республикасы Байланыс жəне ақпарат министрлігі» деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «КІМГЕ: Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі». 10. «Телерадио хабарларын тарату саласындағы мемлекеттік техникалық қызмет туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 8 тамыздағы № 1025 қаулысында: 1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «1. «Қазақстан Республикасының Көлік жəне коммуникация министрлігінің «Мемлекеттік техникалық қызмет» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны телерадио хабарларын тарату саласындағы мемлекеттік техникалық қызмет болып белгіленсін.».

www.egemen.kz

30 қаңтар 2013 жыл

№113

Астана қаласы

«Уәкілетті органдардың әкімшілік құқық бұзушылықтар жөніндегі істерді қарау нәтижелері туралы» №1-АД нысанды есепті және оның құрастырылуы бойынша Нұсқаулықты бекіту туралы (Жалғасы. Басы өткен 54-нөмірде).

соның ішінде

Қазақстан Республикасының аумақтық суларының (теңізінің) жəне ішкі суларының режимін бұзу (390-бап) Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк шекарасы арқылы өткiзу бекеттерiнде режимдi бұзу (391-бап) Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк шекарасы режимiн бұзу (391-1 бап) Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк шекарасы арқылы заңсыз (392 бап) Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк шекарасын күзету жөнiндегi өз мiндеттерiн атқарумен байланысты əскери қызметшiнiң заңды өкiмiне немесе талабына бағынбау (393 бап) Шетелдiктiң немесе азаматтығы жоқ адамның Қазақстан Республикасында болу ережелерiн бұзуы (394-бап) Шығарып жiберу туралы шешiмдi орындамау(3941бап) Жеке немесе заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасында шетелдiктердiң болу қағидаларын бұзуы (395-бап) Қазақстан Республикасында шетелдік жұмыс күшін тарту қағидаларын бұзу жəне шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның еңбек қызметін заңсыз жүзеге асыруы (396-бап) Қазақстан Республикасының азаматтарын шетелде еңбекке орналастыру жөнiндегi заңсыз қызмет (399-бап) 26-тарау. Кеден істері саласындағы əкімшілік құқық бұзушылық Кеден бақылауы аймағының режимiн бұзу (400-бап) Кеден iсi саласындағы қызметтi жүзеге асыру тəртібін бұзу(400-1бап) Кедендiк тасымалдаушының қызметтi жүзеге асыру тəртібін бұзуы(400-2бап) Кеден одағының кедендiк шекарасынан өткеннен кейiн өткізу пунктiне тауарлар мен көлiк құралдарының келгенi туралы Қазақстан Республикасының кеден органына хабарламау (401-бап) Өткізу пунктiнде Қазақстан Республикасы кеден органының рұқсатынсыз тауарлар мен көлiк құралдарының кеден одағының кеден аумағынан тысқары жерге кетуi (402-бап) Авария немесе жойқын күштер жағдайында шаралар қолданбау (403-бап) Тауарларды жəне көлiк құралдарын жеткiзу орнына бермеу (404-бап) Тауарларды, көлiк құралдарын жəне олардың құжаттарын Қазақстан Республикасы кеден органының рұқсатынсыз беру, жоғалту немесе Қазақстан Республикасының кеден органына жеткiзбеу (405-бап) Көлiк құралын тоқтатпау (406-бап) Қазақстан Республикасы кеден органының рұқсатынсыз көлiк құралын жiберу (407-бап) Тауарларды кедендiк рəсiмдеуге орналастыруға байланысты кедендiк операцияларды жасау жəне тауарларды кедендiк тазалау тəртібін бұзу (409-бап) Кеден операцияларын жүргiзу тəртібін бұзу(409-1бап) Кедендiк тазалау аяқталмаған тауарлармен заңсыз операциялар жүргiзу, жай-күйiн өзгерту, пайдалану жəне (немесе) билiк ету (410-бап) Қазақстан Республикасы кеден органының рұқсатынсыз жүргiзiлетiн жүк жəне өзге де операциялар (411-бап) Ұқсастыру құралдарын өзгерту, алып тастау, жою, зақымдау не, жоғалту (412-бап) Тауарларды кедендiк декларациялау тəртібін бұзу (413-бап) Кеден өкiлiнiң кеден iсi саласындағы қызметтi жүзеге асыру тəртібін бұзуы (413-1 бап) Уəкiлеттi экономикалық оператордың кеден iсi саласындағы қызметтi жүзеге асыру тəртібін бұзуы(413-2бап) Кеден декларациясын, құжаттар мен мəлiметтердi беру мерзiмдерiн бұзу (414-бап) Қазақстан Республикасының кеден органына есеп-қисапты бермеу жəне есеп жүргiзу тəртiбiн сақтамау (415-бап) Тауарларды сақтауға орналастыру тəртiбiн, оларды сақтау жəне олармен операциялар жасау тəртiбiн бұзу (417-бап) Тауарларды уақытша сақтау мерзiмдерiн бұзу(417-1бап) Тауарларды қайта өңдеу тəртiбiн бұзу жəне қайта өңдеу өнiмдерiн ауыстыру (418-бап) Қазақстан Республикасының кеден аумағынан тысқары жерлерге тауарларды жəне көлiк құралдарын əкетпеу не осы аумаққа қайтармау (421-бап) Белгiлi бір кедендiк рəсiмге орналастырылған тауарлармен жəне көлiк құралдарымен заңсыз операциялар жасау, жай-күйiн өзгерту, пайдалану жəне (немесе) билiк ету (423-бап) Тауарлар мен көлiк құралдарын кеден одағының кедендiк шекарасы арқылы өткiзген кезде тыйым салулар мен шектеулердi қолдану тəртібін сақтамау (424-бап) Жеке тұлғалардың оңайлатылған немесе жеңiлдiктi тəртiптi бұза отырып кеден одағының кедендiк шекарасы арқылы тауарларды өткізуi (425-бап) Тауарларды халықаралық почта жөнелтілімдерiнде өткізу тəртібін бұзу (425-1 бап) Кеден бақылауына соқпай кеден одағының кедендiк шекарасы арқылы тауарларды жəне көлiк құралдарын өткізу (426-бап) Кеден одағының кедендiк шекарасы арқылы өткiзiлетiн тауарларды кедендiк бақылаудан жасыру (427-бап) Құжаттарды немесе ұқсастыру құралдарын алдап пайдаланып, кеден одағының кедендiк шекарасы арқылы тауарларды жəне көлiк құралдарын өткізу (428-бап) Тауарларды кедендiк декларацияламау немесе жалған декларациялау (429-бап) Кеден ережелерiн бұза отырып, кеден одағының кеден аумағына əкелiнген тауарларды жəне көлiк құралдарын тасымалдау, сақтау, иемденiп алу, пайдалану немесе билiк ету (430-бап) Кедендiк төлемдер мен салықтар бөлiгiнде оларға қатысты кедендiк жеңiлдiктер берiлiп, шартты түрде шығарылған тауарлар мен көлiк құралдарын пайдалану мен билiк ету тəртiбiн бұзу (431-бап) Төленген кедендiк төлемдер мен салықтарды тиiстi негiздерсiз қайтаруға, төлемдер мен өзге де өтемдер алуға не оларды қайтармауға бағытталған iс-əрекеттер (433-бап) Кедендік төлемдерді жəне салықтарды төлеу мерзімдерін бұзу (434-бап) Қазақстан Республикасы кеден органының кедендiк төлемдердiң, салықтар мен өсiмпұлдардың тиесiлi сомаларын белгiленген мерзiмдерде төлеу туралы талаптарын орындамау(434-1бап)

481

482

483 484 485

486

487 488

489

490

491 492 493 494 495

496

497 498 499

500 501

502

503 504

505

506

507 508

509

510

511

512

513 514

515

516

517

518

519

520

521

522

523

524

525

526

527 528

Банктер мен банк 529 операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардың Қазақстан Республикасы кеден органдарының шешiмдерiн орындамауы (435-бап) Қазақстан Республикасы 530 кеден органдарының талаптарын орындамау (438-бап)

Қазақстан Республикасы кеден органының кедендiк тексеру нəтижелерi бойынша анықталған бұзушылықтарды жою туралы талаптарын орындамау (438-1бап) 27-тарау. Көлiктегі, жол шаруашылығындағы, байланыстағы жəне ақпараттандырудағы əкiмшiлiк құқық бұзушылықтар Темiр жол көлiгiнде қозғалыс қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн ережелердi бұзу (439-бап) Темiр жол көлiгi құралдарын пайдалану ережелерiн бұзу (440-бап) Теміржол жылжымалы құрамын мем¬лекеттік тіркеусіз немесе қайта тіркеусіз пайдалану (440-1 бап) Ортақ пайдаланыстағы көлiк құралдарын жəне олардың iшкi жабдықтарын бүлдiру (441-бап) Қазақстан Республикасының əуе кеңiстiгiн пайдалану тəртiбiн бұзу (442-бап) Ұшу қауiпсiздiгi ережелерiн бұзу (443-бап) Авиация қызметкерлерiн жұмысқа даярлау мен жiберу ережелерiн (444-бап) Адамның мас күйiнде əуе кемесiн басқаруы (445-бап) Əуе кемесiндегi мiнез-құлық ережесiн бұзу (446-бап) Азаматтық əуе кемелерiнiң пайдалануға жарамдылығы туралы бағалау актілерінде мəлiметтердiң бұрмалануы жəне (немесе) дəйексіз мəлiметтердiң көрсетiлуi(4461бап) Жолаушыларды, багажды жəне жүктерді тасымалдау ережелерін бұзу (447-бап) Жолаушыларды, багажды немесе жүктерді автомобильмен тасымалдауды жүзеге асыру кезінде жүргізушілердің еңбек жəне демалыс режимінің бұзылуы (447-1 бап) Жолаушыларды, багажды немесе жүктерді автомобильмен халықаралық тасымалдауды рұқсатсыз немесе арнайы рұқсатсыз жүзеге асыру (447-2 бап) Жолаушыларды жəне багажды автомобильмен тұрақты емес халықаралық тасымалдауды жүзеге асыру кезінде автокөлік құралдарын жүргізушілерде жолаушылар тізімінің болмауы (447-3 бап) Қазақстан Республикасының аумағында автомобиль тасымалын шет мемлекетте тіркелген автокөлік құралдарымен жүзеге асыру (447-4 бап) Республикаiшiлiк қатынаста жолаушыларды жəне багажды автомобильмен тұрақты емес тасымалдауды жүзеге асырған кезде автокөлiк құралдары жүргiзушiлерiнде тасымалдау шартының болмауы(447-5бап) Теңiз көлiгiнде қозғалыс қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету ережелерiн бұзу (448-бап) Теңiз көлiгiндегi сигнал беру жəне байланыс құрылғылары мен қондырғыларын бүлдiру (449-бап) Теңiз жəне өзен көлiгi кемелерiнде, сондай-ақ шағын кемелерде жолаушылар қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету ережелерiн бұзу (450-бап) Кеменi жүзуге шығару ережелерiн бұзу немесе тиiстi дипломы (куəлiгi, куəландыру қағазы) жоқ адамдарды кеме басқаруға жiберу (451-бап) Кемелердi пайдалану ережелерiн бұзу, сондай-ақ басқару құқығы жоқ адамның кеменi басқаруы (452-бап) Кемелердiң жүзу, жүк тиеу жəне жүк түсiру ережелерiн бұзуы (453-бап) Кеме жүргiзушiнiң немесе өзге де адамның мас күйiнде кеменi басқаруы (454-бап) Кемелердi iшкi су жолдарында пайдалану қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету ережелерiн бұзу (455-бап) Өзен порттары мен кемежайларда жүктердi тиеу, түсiру жəне қоймада ұстау ережелерiн бұзу (456-бап) Шағын кемелер тұруға арналған базаларды (құрылыстарды) пайдалану ережелерiн бұзу (457-бап) Кемелердi тiркеу мен есепке алу ережелерiн, сондай-ақ кемелердi жасау, техникалық пайдалану ережелерiн бұзу (458-бап) Көлiкте белгiленбеген орындарда темекi шегу (459-бап) Көлікте өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзу (460-бап) Көлік құралдарын пайдалану ережелерiн бұзу (461-бап) Көлік құралын жүргізу кезінде жүргізушінің телефонды не радиостанцияны пайдалануы (461-1 бап) Көлiк құралдары жүргiзушiлерiнiң қозғалыстың белгiленген жылдамдығын арттырып жiберуi (462-бап) Көлік құралдарын жүргізушілердің маршруттық көлік құралдарын тоқтатудың, тұрғын аймақтарда жүрудің, жолаушылар мен жүктерді тасымалдаудың ережелерін сақтамауы жəне жол жүрісінің ережелерін басқа да өрескел бұзу (463-бап) Жол қиылыстарынан өту ережелерін бұзу немесе жолдың жүру бөлігін кесіп өту (463-1 бап) Маневр жасау ережелерін бұзу (463-2 бап) Көлік құралын жолдың жүру бөлігінде орналастыру, қарама-қарсы жүріп өту немесе басып озу ережелерін бұзу (463-3 бап) Көлік құралдарын тоқтату немесе оларды қою ережелерін бұзу (463-4 бап) Арнайы жарық жəне дыбыс сигналдары іске қосылған жедел жəне арнайы қызметтер көлік құралының жүруіне басымдық бермеу (463-5 бап) Бағдаршамның тыйым салатын сигналына немесе реттеушінің тыйым салатын қимылына қарамай өтіп кету (463-6 бап) Жүргіншілерге немесе жол жүрісінің өзге де қатысушыларының жүруіне басымдық бермеу (463-7 бап) Жол белгілерімен немесе жолдың жүру бөлігіндегі таңбалармен көрсетілген талаптарды сақтамау (463-8 бап) Көлiк құралдарын жүргiзушiлердiң жүргiзiп үйренудi өткiзу, сыртқы жарық түсiру аспаптарын жəне (немесе) дыбыс сигналдарын пайдалану, авариялық сигнал берудi қолдану ережелерiн бұзуы (464-бап) Көлік құралына арнайы жарық жəне (немесе) дыбыс сигналдарын беруге арналған құрылғыларды орнату ережелерін бұзу не жедел жəне арнайы қызметтер автомобильдерінің арнайы түсті-графикалық схемаларын заңсыз жазу (464-1 бап) Жол жүрісіне қатысушының жол жүрісі ережелерін авариялық ахуал туғызуға əкеп соғатындай дəрежеде бұзуы (465-бап) Теміржол өткелдерінен өту ережелерін бұзу (466-бап) Жүргізушінің алкогольден, есірткіден жəне (немесе) уытқұмарлықтан мас күйінде көлік құралын жүргізуі, сол сияқты көлік құралын жүргізуді алкогольден, есірткіден жəне (немесе) уытқұмарлықтан мас күйдегі адамға беру (467-бап) Жолаушылар мен багажды автомобильмен тұрақты тасымалдауды көрсетілген тасымалдау бағыттарына қызмет көрсету құқығын растайтын тиісті куəліксіз жүзеге асыру (467-1 бап) Көлiк құралдарын жүргiзушiлердiң жол қозғалысы қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудiң белгiленген ережелерiн адамдардың денсаулығына зиян келтiруге, көлiк құралдарының немесе өзге де мүлiктiң зақымдануына əкеп соқтыратындай дəрежеде бұзуы (468-бап) Көлiк құралдарын жүргiзушi адамдардың жол жүрiсi жəне көлiк құралдарын пайдалану қағидаларын бұзуы(468-1бап) Көлiкте қолданылатын қағидаларды бұзу(468-2бап) Жол-көлiк оқиғасы болған жерден кетiп қалу (469-бап) Құжаттары жоқ жəне басқару құқығы жоқ адамның көлiк құралдарын басқаруы (470-бап)

соның ішінде

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының бұйрығы 2012 жылғы 24 қыркүйек

531

532

533

534 535

536

537 538 539 540 541 542

Ішкі істер (полиция), көліктік 585 бақылау органдары қызметкерінің Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы арқылы автокөлік құралдарын өткізу пункттерінде жəне Қазақстан Республикасының аумағындағы көліктік бақылау бекеттерінде көлік құралын тоқтату туралы талаптарын орындамау, алкогольден, есірткіден жəне (немесе) уытқұмарлықтан мас күйін куəландырудан өтуден жалтару (471-бап) Көлiк құралдарының қозғалысына кедергi жасау (472-бап)

586

Жаяу жүргiншiлердiң жəне жол қозғалысына өзге де қатысушылардың қозғалыс ережелерiн бұзуы (473-бап)

587

Механикалық көлiк құралдарын жəне олардың тiркемелерiн мiндеттi техникалық байқауды жүзеге асыру саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу(473-1бап)

588

Техникалық ақаулары бар көлiк құралдарын пайдалануға шығару жəне пайдаланудың өзге де ережелерiн бұзу (474-бап)

589

Көлiк құралдарын сапасыз жөндеу жəне оларды техникалық ақауларымен пайдалануға шығару(474-1бап)

590

543

Мас күйiндегi жүргiзушiнi не 591 басқару құқығы жоқ адамды көлiк құралын басқаруға жiберу (475-бап) Жол қозғалысына қатысушыларға қойылатын өзге де талаптарды (476-бап)

592

544

Көлiкпен қауiптi заттарды немесе бұйымдарды тасымалдау ережелерiн бұзу (477-бап)

593

545

Қалалық жəне қала 594 маңындағы қоғамдық көлiктi пайдалану ережелерiн бұзу (478-бап) Жолаушылардың билетсiз 595 жол жүруi жəне оларды билетсiз алып жүру (479-бап)

546

547

548

549

550

551

552

553

554 555

Ақысы төленбеген қол жүгін, 596 теңдеме жүк пен жол теңдеме жүгін алып жүру (480-бап) Темір жол көлігінде жол жүру 597 құжаттарын (билеттерді) сату, олардың қолданылу мерзімін ұзарту жəне билет кассаларының жұмысын ұйымдастыру ережелерін бұзу (480-1 бап) Темiр жол, теңiз, өзен жəне автомобиль көлiгiнде жүктердiң сақталуын қамтамасыз ету ережелерiн бұзу (481-бап)

598

Əуе көлiгiнде жүктердiң сақталуын қамтамасыз ету жөнiндегi ережелердi бұзу (482-бап)

599

600 Тракторларды, басқа да өздiгiнен жүретiн машиналар мен жабдықтарды пайдалану ережелерiн бұзу (483-бап) Көлiк құралдарын жүргiзушi 601 жеке тұлғалардың пайдалану жəне жол жүрiсi ережелерiн үнемi бұзуы (484-бап) Жолдарды, темiр жол өткелдерiн жəне басқа жол құрылыстарын бүлдiру (485-бап)

602

Жолдарды, темiр жол өткелдерiн жəне басқа жол құрылыстарын күтiп-ұстау ережелерiн бұзу (486-бап)

603

604 Жерасты коммуникацияларының байқау құдықтарын күтiп-ұстау ережелерiн жол қозғалысы қауiпсiздiгiне қатер төндiретiндей дəрежеде бұзу (487-бап) 605 Автомобиль жолдарына бөлiнген белдеудi қорғау мен пайдалану ережелерiн бұзу (488-бап) Жер пайдаланушылардың автомобиль жолдарын жəне жол құрылғыларын пайдалану мен қорғау ережелерiн бұзуы (489-бап)

606

Магистральдық құбырларды қорғау ережелерін бұзу (490-бап)

607

558

Электр байланыс желiлерiне қосылатын құрылғыларды (жабдықтарды) заңсыз қосу (492-бап)

608

559

Радиоэлектрондық құралдарды немесе жоғары жиіліктi құрылғыларды тіркеу жəне пайдалану, сондай-ақ радиожиіліктерді пайдалану ережелерін бұзу жəне арнайы рұқсат алмай радиоэлектрондық құралдарды немесе жоғары жиілікті құрылғыларды шет елдерден əкелу (494-бап)

609

Қазақстан Республикасының байланыс саласындағы заңнамасын бұзу (494-1 бап)

610

Байланыс желiлерi мен байланыс құрылыстарын қорғау ережелерiн бұзу (495-бап)

611

Сəйкестігі міндетті растауға жататын, бірақ одан өтпеген байланыс құралдарын пайдалану (496-бап)

612

556

557

560 561 562 563

564

565

566

567 568

569 570

571

572

573

574

575

576

577 578

Ақпараттық ресурстарды 613 қорғау құралдарын пайдалану жөніндегі талаптарды бұзу (497-1 бап) Қазақстан Республикасының электрондық құжаттар жəне электрондық цифрлық қолтаңба туралы заңдарын бұзу (497-2 бап)

614

Қазақстан Республикасының ақпараттандыру туралы заңдарын бұзу (497-3 бап)

615

Байланыс құрылыстарын заңсыз салу (499-бап)

616

Телефон-автоматтарды бүлдiру (500-бап)

617

Пошта төлемінің қолдан жасалған мемлекеттік белгілерін жасау немесе өткізу (501-бап)

618

28-тарау. Жалпыға бiрдей əскери міндеттілік, əскери қызмет пен қорғаныс саласындағы əкімшілік құқық бұзушылықтар

619

Бастапқы əскери есепке алынуға не шақыру учаскелерiне тiркелуге тиiс азаматтардың тiзiмдерiн жергілікті əскери басқару органына бермеу немесе уақтылы бермеу (503-бап)

620

Азаматтардың, лауазымды адамдардың жəне заңды тұлғалардың азаматтық қорғаныс жөнiндегi мiндеттердi орындамауы (504-бап)

621

Жергілікті əскери басқару органының шақыруы туралы азаматтарға хабарламау (505-бап)

622

Əскери есепте тұрған немесе 623 тұруға мiндеттi тұрғылықты азаматтар құрамындағы өзгерiстер туралы мəлiметтердi уақтылы бермеу (506 бап) Əскери мiндеттiлер, шақырылушылар мен азаматтар туралы мəлiметтердi хабарламау (507-бап)

624

Азаматтардың əскери есепке алу жөнiндегi мiндеттерiн орындамауы (508-бап)

625

Медициналық тексеруден немесе жиындардан жалтару (509-бап)

626

Əскери есепке алу 627 құжаттарын қасақана бүлдiру немесе жоғалту (510-бап) Əскери қызметке даярлықтан 628 жалтару (511-бап) 579

Азаматтарды мерзiмдi əскери 629 қызметке заңсыз шақыру, оларды шақыруды заңсыз кейiнге қалдыру (512-бап) Əскери қызметшіні қорлау (512-1- б.)

580

630

Бөлімді немесе қызмет орнын 631 өз бетімен тастап кету (512-2-б.) Қоғамдық тəртіпті қорғау жəне қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша қызмет атқару ережелерін бұзу (512-3-б.)

632

Бағынбау немесе бұйрықты 633 өзгедей орындамау (512-4 б.) 581

Машиналарды жүргiзу немесе пайдалану қағидаларын бұзу (512-бап)

634

582

29-тарау. Мемлекеттік билік институттарына қол сұғатын əкімшілік құқық бұзушылық

635

583 584

(Жалғасы 28-бетте).

www.egemen.kz

30 қаңтар 2013 жыл

641

642 643

644

645

646 647

648

649

650 651

солардың ішінде

652 653

654

655

656

657

6 7 8

солардың ішінен

А Əкімшілік құқық бұзушылықтардың барлығы Жеке адамға қол сұғатын жəне отбасы-тұрмыстық қатынастар саласындағы əкiмшiлiк құқық бұзушылықтар (9-1-тарау) Ұрып-соғу (79-1-бап) Денсаулыққа абайсызда орташа ауырлықтағы зиян келтiру (79-3-бап) Соз ауруын жұқтыру (79-4-бап) Отбасы-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқыққа қарсы іс-əрекеттер (79-5-бап) Еңбекке жарамсыз жұбайын (зайыбын) асыраудан əдейi жалтару (79-6-бап) Жеке адамның құқықтарына қол сұғатын əкімшілік құқық бұзушылық (10-тарау) Қазақстан Республикасының азаматтығын алуға кедергi келтiру (80-бап) Тiл туралы заңдарды бұзғаны үшiн жауаптылық (81-бап) Жеке тұлғалардың тiл таңдау құқықтарын шектеу (82-бап) Еркiн жүрiп-тұру жəне тұрғылықты жер таңдау құқығын шектеу (83-бап) Қоғамдық бірлестiктердiң қызметiне кедергi жасау (83-1-бап) Жеке тұлғаға ақпарат беруден бас тарту, сол сияқты ақпараттық ресурстарға қол жеткізу құқығын заңсыз шектеу (84-бап) Медициналық көмек көрсету тəртібін, стандарттарын сақтамау жəне оны сапасыз көрсету (85-бап) Медицина қызметкерiнiң еңбекке уақытша жарамсыздық туралы парақты немесе анықтаманы беру тəртібін бұзуы (85-1-бап) Медицина қызметкерiнiң рецепттер жазу жəне дəрiлiк заттарды өткізу ережелерiн бұзуы (85-2-бап) Дəрiгерлiк құпияны жария ету (85-3-бап) Қылмыс жасады деген кінəлілік туралы мəліметтердi тарату (86-бап) Тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккен адамның жеке өмiрi туралы мəлiметтердi жария ету (86-1-бап) Мүгедектердi əлеуметтiк қорғау туралы заңнаманы бұзу (87-1-бап) Қазақстан Республикасының арнаулы əлеуметтiк қызметтер туралы заңнамасын бұзу (87-2-бап) Қызметкерлер өкiлдерiнiң заңды қызметiне кедергi келтiру (87-3-бап) Еңбектi қорғау қағидаларын бұзу (87-4-бап) Медиацияға қатысушылардың медиацияны жүргізу барысында белгілі болған мəліметтерді жария етуі (87-5-бап) Мемлекеттiк қызметке қол жеткiзуге тең құқықты iске асыруға кедергi келтiру (95-бап) Жеке тұлғаның берген шағымын оған зиянды болатындай етiп бағыттау (96-бап) Ереуiлге қатысуға немесе оған қатысудан бас тартуға мəжбүрлеу (97-бап) Азаматтардың сайлау құқықтарына қол сұғатын əкімшілік құқық бұзушылық (11-тарау) Лауазымды адамдардың сайлау комиссиясына (референдум комиссиясына) қажеттi мəлiметтер мен материалдарды табыс етпеуi немесе комиссияның шешiмiн орындамауы (98-бап) Үгiтке тыйым салынған кезеңде оны жүргiзу (99-бап) Үгiтке тыйым салынған кезеңде оны жүргiзу (99-1-бап) Кандидаттар, саяси партиялар туралы көрiнеу жалған мəлiметтер тарату (100-бап) Сайлау комиссиясы (референдум комиссиясы) мүшесiнiң, сенiм бiлдiрiлген адамның жəне байқаушының құқықтарын бұзу (101-бап)

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

31 32 33 34

18 19 20

Тартылған кəмелетке толмағандар

затты ақылы негізде алып қою Заттарды, кірісті, ақшаны немесе құнды заттарды тəркілеу Өз бетімен салынып жатқан немесе салынған құрылысты мəжбүрлеп бұзу Мемлекетке келтірілген зиян сомасы Мемлекет пайдасына өндіріп алынғаны салынған өндіріп алынған

арнаулы құқықтан айыру Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды ҚР аймағынан əкімшілік кетіру лицензиядан, арнаулы рұқсаттан, біліктілік аттестінен (куəліктен) айыру немесе оның белгілі бір қызмет түріне немесе белгілі бір қызметті атқаруға əсерін уақытша тоқтату Жеке кəсіпкердің қызметін уақытша тоқтату немесе оған тыйым салу

Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды ҚР аймағынан əкімшілік кетіру

9 10 11 12 13 14 15 16

лицензиядан, арнаулы рұқсаттан, біліктілік аттестінен (куəліктен) айыру немесе оның белгілі бір қызмет түріне немесе белгілі бір қызметті атқаруға əсерін уақытша тоқтату Жеке кəсіпкердің қызметін уақытша тоқтату немесе оған тыйым салу

ескерту əкімшілік айыппұл əкімшілік қамауға алу арнаулы құқықтан айыру

(7-бағаннан)

Есептік кезең соңындағы қалдық Есепті кезең аяғына қалдық ҚРƏҚтК-нің 55-бабы 3-б. негізінде əкімшілік жазадан босатылды

Барлық қаралған əкімшілік істер Қаулылары шығарылған адамдар саны əкімшілік жазаны қолдану туралы іс бойынша əкімшілік іс жүргізуді тоқтату туралы олардың ішінде ҚРƏҚтК-нің 8-тарауында белгіленген негіздер бойынша

есепті кезеңге түскен істер 2

ҚРƏҚтК-нің 646-бабы 1б. 4-6-тармақтарына сəйкес шыққан ұйғарымдар

Есепті кезең басталуына қалдық

«Əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы уəкілетті органдармен қаралған істердің қорытындылары туралы» 1-АД нысанды есебі № 1 бөлім «1-сатылы соттың əкімшілік істерді қарау бойынша қызметі туралы» Айыппұл Қаулылары Қолданылған əкімшілік жазалар сомасы шықты (теңгеде) (адамдар бойынша) Негізгілері Қосымшалары

Жауапқа тартылған шетел азаматтары

Жауапқа тартылған заңды тұлғалар

Жауапқа тартылған жеке кəсіпкерлер

өтелді

салынған

Мемлекетке келтірілген зиян сомасы

Мемлекет пайдасына өндіріп алынғаны

тəркілеу

мəжбүрлеп бұзу

алып қою

қызметті тоқтату, тыйым салу

шығару

арнайы құқықтан айыру

қызметті тоқтату, тыйым салу

шығару

рұқсаттамадан айыру (тоқтату)

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

30 31 32

Мемлекеттік органдардың лауазымдық тұлғалары тартылған (ҚРƏҚтК 34-бабы 1-т.) Тартылған заңды тұлғалар ҚРƏҚтК-нің 708, 709-баптарында белгіленген тəртіпте сот шығарған мəжбүрлеп орындату туралы қаулылар жолданған мəжбүрлеп орындату туралы қаулылардың сомасы (теңгеде)

Б 1

қосымша

(теңгемен)

Кəмелетке толмағандарға қатысты тəртіптік ықпал ету шаралары қолданылды

Жолдардың саны мен атаулары А жиынтық кестесіне ұқсас

арнайы құқықтан айыру

негізгі

рұқсаттамадан айыру (тоқтату)

Есепке қойылған əкімшілік құқық бұзушылықтардың барлығы есептік кезеңде қаралған əкімшілік істердің барлығы Соның ішінде ҚРƏҚтК-нің 647-бабы 1-б. белгіленген мерзімнен жоғары Əкімшілік жауапкершілікке тарту туралы қаулылары шыққан адамдар саны (адамдар бойынша) іс жүргізуді қысқарту туралы (іс бойынша) əкімшілік жаза тағу туралы (іс бойынша) ескерту айып-пұл тұтқындау

«Əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы уəкілетті органдармен қаралған істердің қорытындылары туралы» А кестесіне қосымша «Əйелдер жасаған əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы» Айыппұл Қаулы Салынған əкімшілік жазалар сомасы шықты

соммаға (теңгемен)

660

22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

солардың ішінен

659

солардың ішінде

658

41 42 43 44

45 46

49 50 51

52 53 54 55 56 57 58

59 60 61 62 63 64

65 66 67 68 69

70 71 72

73 74

75 76 77 78

79 80

81 82 83 84 85

86 87 88 89 90

91 92 93 94 95 96 97 98

99 100

101 102

103 104

105 106

107 108 109 110

111 112

113 114

115 116

солардың ішінен

640

Аудиттелетiн субъектiнiң аудиторлық ұйымға уақтылы емес, дұрыс емес немесе толық емес ақпарат беруi (185-бап) Валюта заңнамасын бұза отырып, валюталық операцияларды жүргізу (188-бап 2-бап) Инсайдерлік ақпаратты заңсыз пайдалану (190-бап) Бағалы қағаздар рыногындағы қызметтiң жосықсыз жарнамасы (192-бап) Бағалы қағаздарды ұстаушылар құқықтарының бұзылуы (194-бап) Бағалы қағаздар рыногындағы ақпаратты ашу жөнiндегi мiндеттi бұзу (200-бап) Бағалы қағаздар туралы ақпаратқа құқықтарды бұзу (202-бап) Төлемдер жүргiзу бойынша Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген шектеулердi бұзу (203-бап) Салық салу саласындағы əкімшілік құқық бұзушылы (16-тарау) Акцизделетін тауарларды жəне мұнай өнімдерін əкелу, тасымалдау, өндіру, декларациялау, сақтау мен өткізу ережелерін, сондай-ақ мұнай өнімдеріне ілеспе жүкқұжаттарын ресімдеу ережелерін бұзу (213-бап) Таңбалау тəртібі мен ережелерін бұзу (214-бап) Кеден одағында тауарлардың экспорты мен импорты, жұмыстарды орындау, қызметтердi көрсету кезiнде салық төлеушiлердiң Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгiленген мiндеттердi орындамауы, сондай-ақ тұлғалардың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген талаптарды орындамауы (218-1-бап) Өнеркəсіп, жылу, электр энергиясын пайдалану саласындағы əкімшілік құқық бұзушылық (17-тарау) Ядролық жəне техникалық қауiпсiздiктiң белгiленген нормалары мен ережелерiн бұзу (222-бап) Электр жəне жылу пайдаланатын қондырғыларды техникалық пайдалану мен қауiпсiз қызмет көрсету ережелерiн бұзу, сондай-ақ энергия тұтынудың белгiленген режимдерiн бұзу (223-бап) Электр желiлерiн бүлдiру (224-бап) Қазақстан Республикасының жаңартылатын энергия көздерiн пайдалануды қолдау саласындағы заңнамасын бұзу (224-1-бап) Жылу желiлерiн бүлдiру (225-бап) Электр мен жылу желiлерi жолдарының, газбен жабдықтау жүйелері объектілерінің күзет аймақтарында жұмыстар жүргiзу (225-1-бап) Газ пайдаланудың ережелерi мен нормаларын бұзу (226-бап) Газ пайдалану қондырғыларын газдың жұмсалуын есепке алмай пайдалану (227-бап) Резервтiк отын шаруашылығының дайындығын қамтамасыз етуге шаралар қолданбау (228-бап) Газ құбырлары мен олардың жабдықтарын бүлдiру (229-бап) Сəулет-құрылыс қызметі саласындағы əкімшілік құқық бұзушылық (18-тарау) Сəулет-құрылыс қызметі саласында заңнама мен мемлекеттік нормативтердің талаптарын бұза отырып, жобалау алдындағы, іздестіру, жобалау, құрылыс-монтаж жұмыстарын орындау, құрылыс материалдарын, бөлшектері мен құрастырмаларын шығару мен қолдану (231-бап 2 б.) Құрылыс-монтаж жəне жөндеу-қалпына келтiру жұмыстарын жүргiзу кезiнде бекiтiлген құрылыс нормаларының жəне жобалау құжаттарының талаптарын бұзу (232-бап) Белгіленген тəртіппен бекітілген жобалау құжаттамасынсыз объектілерді тұрғызу жəне қайта жаңғырту кезінде құрылыс, құрылыс-монтаж, жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу (233-бап) Магистралдық құбыр жолдарын салу, пайдалану немесе жөндеу кезiнде қауiпсіздiк ережелерiн бұзу (234-1-бап) Белгіленген тəртіппен сараптамадан өткізілмеген немесе құрылыс жұмыстарын жүргізу құқығына рұқсатсыз объектілерді салу, қайта жаңғырту жəне күрделi жөндеу (235-бап 2 б.) Заңсыз құрылыс (237-бап) Қазақстан Республикасының тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы заңнамалық актісінің талаптарын бұзу (237-1-бап) Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы əкімшілік құқық бұзушылық (19-бап) Шығарылған қалдықтарында ластаушы заттардың болуы нормативтерден асып кететін көлік жəне басқа да жылжымалы құралдарды шығару (246-бап 2 б.) Табиғат пайдалану жөніндегі заңсыз мəмiлелердi тiркеу (275-1-бап) Су айдындарының жай-күйіне əсер ететін заңсыз құрылыс (278-бап 1б.) Ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу жəне зақымдау (283-бап 1,3 б.) Заңсыз аң аулау, жануарлар дүниесін пайдалану (298-бап 2,3 б.) Балық аулау жəне балық қорларын қорғау ережелерiн бұзу (298-1-бап 2б) Қазақстан Республикасының континенттiк қайраңында рұқсат етiлген қызметтi реттейтiн лицензия шарттарын бұзу (302-бап 3 б.) Қазақстан Республикасының континенттiк қайраңында теңiз ғылыми зерттеулерiн жүргiзу ережелерiн бұзу (303-бап 2 б.) Қазақстан Республикасының континенттiк қайраңында қалдықтар мен басқа да материалдарды көму ережелерiн, сондай-ақ уақытша тоқтата тұру жəне бөлшектеу ережелерiн бұзу (304-бап 2 б.) Қазақстан Республикасының континенттiк қайраңын қорғау органдары лауазымды адамдарының заңды талаптарын орындамау (305-бап 2 б.) Қазақстан Республикасының континенттік қайраңындағы , аумақтық суларындағы (теңізіндегі) жəне ішкі суларындағы минералдық жəне жанды ресурстарды заңсыз беру (306-бап 2б.) Экологиялық аудит туралы заңнаманы бұзу (306-1-бап 3 б.) Бекiре тұқымдас балықтардың таңбалау тəртібін бұзып таңбаланған уылдырығын не таңбаланбаған уылдырығын өткізу (306-2-бап) Карантин ережелері, астық нарығы мен астықты сақтау, мақта саласы, тұқым шаруашылығы жəне ветеринариялық қадағалау саласындағы əкімшілік құқық бұзушылықтар (20-тарау) Карантиндік тексеруден жəне тиісті өңдеуден өтпеген материалдарды əкелу жəне əкету (308-бап) Қазақстан Республикасының астық туралы заңнамасын бұзу (309-1-бап 7,8-б) Тұқым шаруашылығы саласындағы кəсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру кезiндегi құқық бұзушылық (309-2-бап 4 б.) Қазақстан Республикасының мақта саласын дамыту туралы заңнамасын бұзу (309-4-бап 8,9 -б.) Білім беру саласындағы əкімшілік құқық бұзушылық (20-1-тарау) Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасын бұзу (311-1-бап 7 б.) Қоғамдық қауіпсіздікке жəне халықтың денсаулығына қол сұғатын əкімшілік құқық бұзушылық (21-тарау) Қазақстан Республикасының өрт қауiпсіздiгi саласындағы заңнамасын қатерлерге тəуелсіз бағалау жүргiзу кезiнде бұзу (312-1-бап) Су айдындарында қауіпсіздік ережелерін бұзу немесе орындамау (314-бап) Атом энергиясын пайдалану кезiнде радиациялық қауiпсiздiк талаптарын бұзу (315-бап) Ядролық қаруды таратпау режимiнiң талаптарын бұзу (316-бап) Техникалық реттеу жəне өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы заңнаманы бұзу (317-бап 2,3 б.) Өнімнің жекелеген түрлерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы заңнаманы бұзу (317-1-бап) Тауардың шығарылуы туралы сертификатты беру тəртібін бұзу (317-2-бап) Жабайы өскен сораны жоюға шара қолданбау (318-бап) Құрамында есiрткi бар өсiмдiктер өсетiн егiстiктi күзетудi қамтамасыз етуге шаралар қолданбау (319-бап) Есірткіні, психотроптык заттарды жəне прекурсорларды өткізудің жəне медициналық емес тұрғыдан тұтынудың жолын кесуге шаралар қолданбау (319-1-бап) Өткiзу мақсатынсыз есiрткi құралдарымен, психотроптық заттармен жəне прекурсорлармен заңсыз айналысу (320-бап 1 б.) Есірткі құралдарын, психотроптық заттар мен прекурсорларды насихаттау жəне заңсыз жарнамалау (321-бап) Заңсыз медициналық жəне (немесе) фармацевтикалық қызмет (322-бап 3,4 б.) Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы заңнаманы, сондай-ақ гигиеналық нормативтерді бұзу (323-бап 2 б.) Фармацевтикалық қызмет ережелерін бұзу (324-бап 2,3 б.) Заңсыз медициналық қызмет жəне есiрткi құралдарын немесе психотроптық заттарды алуға құқық беретiн рецептердi немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру не қолдан жасау (324-1-бап) Қорғаныш тапшылығы вирусы инфекциясын жұқтырғандармен, ЖҚТБ-мен, соз ауруларымен, туберкулезбен ауыратындармен қатынаста болып жүрген, сондай-ақ дəрiгердiң тағайындауынсыз есiрткi құралдарын немесе психотроптық заттарды пайдаланушы адамдардың медициналық тексеруден жəне емделуден жалтаруы (326-бап) Айналасындағыларға қауiп төндiретiн аурулармен ауыратын адамдардың емделуден жалтаруы (327-бап 1, 2 б.) Айналасындағыларға қауiп төндiретiн аурулармен ауыратын адамдардың жұқтыру көзiн жəне өздерiмен қатынаста болған адамдарды жасыруы (328-бап) Қоғамдық тəртіпке жəне имандылыққа қол сұғатын əкімшілік құқық бұзушылық (22-тарау) Ұсақ бұзақылық (330-бап) Қоғамдық тəртіпті қамтамасыз етуге қатысатын адамның заңды талабына бағынбау (330-1-бап 2 б.) Кəмелетке толмағандар жасаған бұзақылық (331-бап) Елдi мекендерде атыс қаруынан ату, пиротехникалық қондырғыларды жару (332-бап) Арнайы қызметтердi көрiнеу жалған шақыру (334-бап)

солардың ішінен

639

солардың ішінен

638

соның ішінен

637

Азаматтардың сайлаушылар тiзiмiмен танысу құқығын бұзу (102-бап) Сайлаушылар туралы дəйектемесiз деректер, сондай-ақ сайлаушылардың дəйектемесiз тiзiмдерiн беру (102-1-бап) Тең сайлау құқығы туралы талапты бұзу (102-2-бап) Шетелдiктердiң, азаматтығы жоқ адамдардың, шетелдiк заңды тұлғалардың жəне халықаралық ұйымдардың кандидаттарды, партиялық тiзiмдерiн ұсынған саяси партияларды ұсынуға жəне сайлауға, сайлауда белгiлi бiр нəтижеге қол жеткiзуге кедергi болатын жəне (немесе) ықпал ететін қызметтi жүзеге асыруы (102-3-бап) Азаматтарға басқа адамдар үшiн дауыс беруге мүмкiндiк жасау мақсатында сайлау бюллетеньдерiн (дауыс беруге арналған бюллетеньдердi) беру (103-бап) Жұмыс берушiнiң сайлауға (республикалық референдумға) қатысу үшiн демалыс беруден бас тартуы (104-бап) Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы сайлау алдында үгiт жүргiзу шарттарын бұзу (105-бап) Бүркеншiк үгiт материалдарын əзiрлеу немесе тарату (106-бап) Үгiт материалдарын қасақана жою, бүлдiру (107-бап) Сайлауды (республикалық референдумды) əзiрлеу мен өткiзуге қаражат жұмсау туралы есептердi бермеу немесе жарияламау (108-бап) Сайлау қорларынан бөлек, сайлау науқанын қаржыландыру немесе оған өзге де материалдық көмек көрсету (108-1-бап) Сайланбалы мемлекеттiк қызметке кандидаттың не саяси партияның шет мемлекеттерден, ұйымдардан, азаматтардан жəне азаматтығы жоқ адамдардан қайырмалдықтар алуы (109-бап) Жеке жəне заңды тұлғалардың кандидаттарға, саяси партияларға олардың жазбаша келiсiмiнсiз қызмет көрсетуi (109-1-бап) Дауыс беру қорытындылары туралы немесе сайлау нəтижелерi туралы мəлiметтердi табыс етпеу не жарияламау (110-бап) Сайлауға байланысты қоғамдық пiкiрге сұрау салу iсiн жүргiзу шарттарын бұзу (110-1-бап) 12-тарау. Кəмелетке толмағандардың құқығына қол сұғатын əкімшілік құқық бұзушылық Ата-аналардың немесе басқа да заңды өкiлдерiнiң балаларды тəрбиелеу жөніндегі мiндеттердi орындамау (111-бап) Кəмелетке толмаған адамды əкiмшiлiк құқық бұзушылық жасауға тарту (111-1-бап) Кəмелетке толмаған адамды мас болу күйiне дейiн жеткізу (112-бап) Кəмелетке толмағандардың түнгі уақытта ойын-сауық мекемелерінде болуына жол беру (112-1-бап) Он сегiз жасқа толмаған адамдарға темекiнi жəне темекi бұйымдарын сату жəне олардың сатуы (114-бап) Кəмелетке толмағандарды эротикалық мазмұндағы өнiмдi əзiрлеуге тарту (115-бап) Кəмелетке толмағандарға эротикалық мазмұндағы заттар мен материалдарды сату (115-1-бап) Асырап алуға, қорғаншылыққа (қамқоршылыққа), жеке тұлғалардың отбасына тəрбиелеуге берудi қажет ететiн кəмелетке толмағандар туралы мəлiметтердi табыс ету тəртібі мен мерзiмдерiн бұзу (116-бап) Бала асырап алу жөніндегі заңсыз қызмет (117-бап) Меншікке қол сұғатын əкімшілік құқық бұзушылық (13-тарау) Суға мемлекеттік меншік құқығын бұзу (124-бап 1 б.) Энергияны немесе суды заңсыз пайдалану (127-бап) Авторлық жəне сабақтас құқықтарды бұзу (129-бап) Тарих пен мəдениет ескерткiштерiнiң сақталуына қатер төндiретiн жобалау, iздестiру, құрылыс, мелиорация жұмыстарын жəне басқа да жұмыс түрлерiн жүргiзу (130-бап) Бөтен бiреудiң мүлкiн ұсақ-түйектеп ұрлау (136-бап) Алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүлiктiк залал келтiру (136-1-бап) Бөтен біреудiң мүлкiн абайсызда жою немесе бүлдiру (136-2-бап) Кəсіпкерлік қызмет саласындағы əкімшілік құқық бұзушылық (14-тарау) Шикізатты, азық-түлік жəне өнеркəсіп тауарларын Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерге əкету немесе жіберу ережелерін бұзу (140-бап 2 б.) Мұнайды жəне мұнай өнiмдерiн заңсыз тасымалдау, иелену, өткізу, сақтау, сондай-ақ мұнайды өңдеу (141-1-бап) Кəсіпкерлік қызметтің тыйым салынған түрлерімен айналысу (143-бап) Қазақстан Республикасының заңнамасында кəсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға тыйым салу белгiленген адамның осындай қызметпен айналысуы (143-1-бап) Көрiнеу жалған жарнама (144-1-бап) Бөтен тауар таңбасын, қызмет көрсету таңбасын, тауар шығарылған жердің атауын немесе фирмалық атауды заңсыз пайдалану (145-бап) Кредиторлық берешектi өтеуден əдейi жалтару (146-1-бап) Монополистiк қызмет (147-бап) Қазақстан Республикасының мемлекеттік монополия туралы заңнамасын бұзу (147-1-бап) Қазақстан Республикасының биоотын өндiрiсiн жəне айналымын мемлекеттік реттеу туралы заңнамасын бұзу (147-10-бап) Лауазымды адамдардың кəсiпкерлiк қызметке заңсыз араласуы (151-бап) Кəсiпқой спорт жарыстарының жəне коммерциялық ойын-сауық конкурстарының қатысушылары мен ұйымдастырушыларын сатып алу (151-1-бап) Тексеруді заңсыз жүргізу (153-бап) Жалған кəсiпкерлiк (154-бап) Жеке кəсiпкерлiк субъектiсiнiң кəсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру ниетiнсіз мəмiле (мəмiлелер) жасасуы (154-1-бап) Банкроттық кезiндегi құқыққа қайшы əрекеттер (155-бап) Конкурстық, оңалтушы басқарушылардың, сырттай байқау əкімшісінің Қазақстан Республикасының банкроттық туралы заңнамасын бұзуы (155-1-бап 4 б.) Көпшiлiк сауда-саттықтар, аукциондар мен конкурстар өткізудiң белгiленген тəртібін қасақана бұзу (155-2-бап) Əдейі банкрот болу (156-бап) Жалған банкроттық (157-бап) Қазақстан Республикасының бағалау қызметi туралы заңнамасын бұзу (157-1-бап) Коммерциялық құпияны, банк құпиясын, кредиттік бюроның кредиттік тарих деректері базасынан алынған кредиттік есептердің мəліметтерін немесе ақпаратты сақтау мiндеттерiн бұзу (158-бап) Қазақстан Республикасының туристiк қызмет туралы заңнамасын бұзу (158-3-бап) Сотта корпоративтiк дау бойынша iс қозғалғаны туралы ақпаратты ұсынбау немесе уақтылы ұсынбау (158-4 бап) Жеке жəне заңды тұлғалардың өтiнiштерiн қарау тəртібі мен мерзiмдерiн бұзу (158-5-бап) Сауда жəне қаржы саласындағы əкімшілік құқық бұзушылық (15-тарау) Тұтынушыларды алдау (159-бап 2 б.) Қазақстан Республикасының сауда қызметін реттеусаласындағы заңнамасын бұзу (161-бап 4,5 б.) Тауарлармен немесе өзге де заттармен заңсыз сауда жасау (162-бап) Этил спирті немесе алкогольді өнім айналымы ережелерін бұзу, сол сияқты белгіленген стандарттарға сəйкес келмейтін этил спирті мен алкогольді өнімді өндіру (163-бап) Заңнаманың темекi жəне темекi бұйымдары туралы ақпарат жөніндегі талаптарын бұзу (163-2-бап) Қазақстан Республикасы заңнамасының темекі жəне темекі бұйымдарын сату жөніндегі, сондай-ақ темекі бұйымдарын имитациялайтын тауарларды өндіру, сату жəне тарату жөніндегі талаптарын бұзу (163-3-бап) Қазақстан Республикасы заңнамасының алкоголь өнімін өткізу жөніндегі талаптарын бұзу (163-4-бап) Əлеуметтiк маңызы бар азық-түлiк тауарларына рұқсат етiлген шектi бөлшек сауда бағаларының мөлшерден асуы (163-6-бап) Белгiленбеген орындарда сауда жасау (165-бап) Қазақстан Республикасының кредиттiк бюролар жəне кредиттiк тарихты қалыптастыру туралы заңдарының талаптарын бұзу (167-1-бап) Микрокредиттік ұйымдар туралы заңнама талаптарын бұзу (168-1-бап 1,2 б.) Заңсыз жолмен алынған кiрiстердi заңдастыруға (жылыстатуға) жəне терроризмдi қаржыландыруға қарсы iс-қимыл туралы Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу (168-3-бап) Қазақстан Республикасының міндетті сақтандыру туралы заңдарын бұзу (175-бап 2 б.) Қазақстан Республикасының заңнамасын бұза отырып кредит алу не оны пайдалану (176-бап 1 б.) Бюджеттік есепке алуды жүргізу, есептілікті жасау мен табыс ету ережелерін бұзу (177-3-бап) Бюджеттік кредиттерді, мемлекеттік кепілдіктер мен мемлекет кепілгерліктерін беру шарттары мен рəсімдерін бұзу (177-4-бап ) Шығындарды өтеу ережелерін бұзу (177-5-бап) Заңды тұлғаның Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заңнамасын бұзуы (179-бап) Бухгалтерлік ақпараттың құпиясын жария ету (179-1-бап) Аудитордың немесе өзге адамның Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заңнамасының бұзылу фактiсiн аудит жүргiзуге тапсырыс берушiлерден жасыруы (183-бап) Аудиторлық ұйымның көрінеу дұрыс емес аудиторлық есепті жасауы (184-бап) Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы заңнамасын бұзу (184-1-бап)

солардың ішінен

636

Кəмелетке толмағандардың жауапқа тартылғандары Жауапқа тартылған мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғалары (ҚР ƏҚБК 34-бабының 3-тармағы)

Сотқа құрметтемеушілік білдіру (513-бап) Əкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iс бойынша iс қарауға қатысушылардың жауапкершiлiгi (514-бап) Алқабидің міндеттерін атқару үшін сотқа келмеу (514-1 бап) Алқабилердің тізімдерін жасау үшін ақпаратты табыс етпеу (514-2-бап) Азаматқа алқаби міндеттерін атқаруға кедергі келтіру (514-3 бап) Алқабилердің сот талқылауында істі қарауға байланысты іс-əрекеттеріндегі шектеулердi сақтамау (514-4 бап) Куəнiң айғақ беруден бас тартуы немесе жалтаруы (515-бап) Куəнің, жəбірленушінің көрінеу жалған айғақтары, сарапшының көрінеу жалған қорытындысы немесе қате аударма жасау (516-бап) Əкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша дəлелдемелерді бұрмалау (516-1 бап) Лауазымды адамның сараптама жүргiзу туралы қаулыны немесе тапсырманы не маманды шақыру туралы талапты орындаудан бас тартуы немесе жалтаруы (517-бап) Айыпталушының (сезiктiнiң) келетiндiгi туралы жеке кепiлгерлiктi бұзу (518-бап) Кəмелетке толмаған айыпталушының (сезiктiнiң) келуiн қамтамасыз ету туралы мiндеттеменi бұзу (519-бап) Соттың жеке ұйғарымы, қаулысы, прокурордың, тергеушiнiң немесе анықтаушының ұсынысы бойынша шара қолданбау (520-бап) Прокурорға, тергеушiге жəне анықтау органына, сот орындаушысына, сот приставына келуден жалтару (521-бап) Прокурорға хабарламау немесе дер кезiнде хабарламау (521-1 бап) Прокурордың, тергеушiнiң, анықтаушының, сот приставының, сот орындаушысының заңды қызметiне кедергi жасау (522-бап) Адвокаттың заңды қызметiне кедергi жасау (523-бап) Сот актілерін, əкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уəкілетті органдардың (лауазымды адамдардың) қаулыларын орындамау (524-бап) Сот орындаушысының, сот приставының қаулысын жəне өзге де заңды талабын орындамау (525-бап) Алимент өндiрiп алынатын адамның жұмыс орны мен тұрғылықты жерiнiң өзгергендiгi туралы сот орындаушысына хабарламау (526-бап) Лауазымды адамның атқару құжатын жоғалтқандығы үшiн жауапкершiлiгi (527-бап) Сот орындаушысына, сот приставына соттар мен басқа да органдардың қаулыларын орындауда кедергi жасау (528-бап) Лауазымды адамды қорлау, зорлық əрекеттер жасау қатерiн төндiру (529-бап) Мемлекеттiк наградаларды заңсыз тағып жүру (530-бап) Мемлекеттік органдардың айырым белгілері жəне (немесе) нышандары бар нысанды əскери киімді, сондай-ақ нысанды жəне арнаулы киім-кешекті немесе нысанды киімді заңсыз киіп жүру (пайдалану) (531-бап)

мəжбүрлеу тəртібінде орындау туралы қаулы жолданды Мəжбүрлеу тəртібінде орындалды (адамдар бойынша)

соның ішінде

(Жалғасы. Басы 27-бетте).

117 118 119 120 121 122 123 124 125 126

127 128

129 130 131

132 133

134 135

136 137 138 139 140 141

142

143

144 145

146 147

148 149

150 151 152 153 154 155

156 157

158

159

160 161

162

163 164 165 166 167 168 169 170

171 172 173 174 175 176 177 178 179

180

181 182 183

184 185

186

187 188

189 190 191 192 193 194

(Жалғасы бар).