test dl magazine

Delta Lloyd magazine April 2012

Opinieblad over de wereld van Delta Lloyd Groep

oppakken of afschuiven? over

verantwoordelijkheid

4 Pagina 18

Bertien van Manen kijkt terug op twintig jaar reizen en fotograferen in de voormalige Sovjet-Unie. ‘Engagement is funest voor goed beeld.’

ESSAY

Hoezo, vrije wil?

We worden gestuurd door onze biologie.

Maakt dat moordenaars, narcistische directeuren en vreemdgangers minder ‘fout’?

9

column

De TomTom heeft het gedaan Futuroloog Arjan Postma kijkt wat technologie doet met ons verantwoordelijkheidsgevoel.

10

Gratis: het tweede kaartje voor haar tentoonstelling in FOAM Fotografie­ museum Amsterdam. Uitsluitend voor lezers van Delta Lloyd magazine.

Kijk op pagina 27.

Colofon DL magazine is een uitgave van Delta Lloyd Groep Hoofdredactie David Brilleslijper, Patrick Koimans en Karin Kortekaas (Delta Lloyd Groep) Concept & realisatie Proof Reputation | consul­ tancy, concept & creation www.proof.nl

mensen

Sorry!

Van Tiger Woods tot Rupert Murdoch tot de katholieke kerk; zij kregen ‘the hardest word to say’ toch over hun lippen.

Prepress Bloem Digital Imaging Drukwerk Drukkerij Tesink, Zutphen Drukwerkbegeleiding Jansen&Go Redactieadres cc@deltalloyd.nl Delta Lloyd Groep Corporate Communications

Art direction & vormgeving COMA Amsterdam/New York, www.comalive.com

Delta Lloyd magazine toont waar Delta Lloyd Groep voor staat en hoe wij de wereld om ons heen zien. Wil je meer weten over onze onderneming, onze merken en onze producten, kijk dan op www.deltalloydgroep.com.

2 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

12 interview

Niek Hoek: ‘ Men noemt ons eigenwijs’ De bestuursvoorzitter van Delta Lloyd Groep over zorgplicht, paternalisme en het strakke huishoudboekje van zijn moeder.

‘Haar kostwinnerschap vervult me nog steeds met trots.’

28

trend

Leiders van de toekomst Signalement: ze zijn zingevend, inspirerend, sociaal, universeel, collectief, flexibel, verbindend…

30 gedrag

Duiken en wegkijken Niets menselijks is ons vreemd, als het om verantwoordelijkheid gaat. In de groep komt niet onze beste kant naar boven.

33

39 40

column

Begeerte als boemerang Hoogleraar corporate finance Kees Cools over de mores aan de top. ‘Hun directe omgeving moet hen op hun verantwoordelijkheid wijzen.’ alles van waarde

Het onverzekerbare verzekerd De havenuitbreiding met de Tweede Maasvlakte is van groot economisch en maatschappelijk belang.

column

Makkelijk praten Cabaretier Vincent Bijlo loopt tegen het gezonde volksverstand op.

42 34

kunst

& cultuur

Om te horen, zien of lezen Van moreel heldendom tot schuldbesef: veertien inspirerende klassiekers.

analyse

Onderzoek: vrouwen & geld Met de financiële zelfredzaamheid van Nederlandse vrouwen is het nog steeds behelpen.

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 3

wat je zegt ben je zelf !

ESSAY

T E K S T: P H I L I P D R Ö G E I L L U S T R AT I E: V I J S E L A A R E N S I X M A

De vrije wil blijkt steeds meer een illusie. We worden gestuurd door onze biologie, onze genen en neurologische fossielen uit een tijd dat we nog in berenvellen rondliepen. Philip Dröge buigt zich over moordenaars, pedofielen, narcistische directeuren en notoire vreemdgangers.

4 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 5

Onderzoek toont aan dat veel visionaire directeuren een persoonlijkheidsstoornis hebben

In de zomer van 1924 stonden twee 20-jarige jongens voor de rechter in Chicago. Nathan Leopold en Richard Loeb moesten zich verantwoorden voor hun moord op een 14-jarige jongen. De twee zeer intelligente daders kwamen uit rijke families en waren liefhebbers van de schrijfsels van Nietzsche.

Diens theorie van de übermensch deed ze geloven dat ze superieur waren aan andere mensen.

Leopold en Loeb wilden dat bewijzen door de perfecte moord te plegen. Voor hun verdediging huurden ze de beste advocaat in die op dat moment in Amerika rondliep: Clarence Darrow.

‘What has this boy to do with it? He was not his own father; he was not his own mother; he was not his own grandparents. All of this was handed to him. He did not surround himself with governesses and wealth. He did not make himself. And yet he is to be compelled to pay.’

Uit het pleidooi van Clarence Darrow Dat de jongens schuldig waren stond wel vast, zo perfect was de moord niet geweest. Dus gooide Darrow het over een andere boeg; hij gebruikte elementen uit een filosofische theorie die toen in de belangstelling stond. Hij redeneerde dat Leopold en Loeb het slachtoffer waren van permanente verwennerij tijdens hun jeugd. De eindeloze stroom gouvernantes, speelgoed en snoep had de jongens totaal decadent gemaakt. Ze waren, zo bleef Darrow benadrukken, misschien wel schuldig, maar zeker niet verantwoordelijk voor hun daden.

Wellicht bespaarde de verdediging van Darrow beide daders de doodstraf; ze gingen levenslang de cel in. Maar, nog belangrijker, zijn nadruk op de ‘slechte’ jeugd van de twee moordenaars zorgde dat het filosofische debat over het verschijnsel verantwoordelijkheid in een hogere versnelling terechtkwam. Darrows redenering komt uit het harde determinisme. Deze stroming van de filosofie stelt dat omstandigheden mensen tot daden brengen, niet de persoon zelf. De hongerige steelt volgens hard determinisme voedsel omdat hij moet eten, niet omdat hij

6 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

geen verantwoordelijkheidsgevoel kent.

Veel mensen wijzen een dergelijke redenering gevoelsmatig af. We zijn verantwoordelijk voor onze daden omdat we een vrije wil hebben. Ieder mens bezit een moreel kompas dat ons helpt beslissingen te nemen, zo luidt het meest bekende tegenargument. Toch is hard determinisme het afgelopen decennium bezig met een onverwachte comeback.

Verantwoordelijk daarvoor is vooral wetenschappelijk onderzoek naar de menselijke genetische blauwdruk en de manier waarop onze hersens werken.

Onze vrije wil is veel minder vrij dan we tot nu toe dachten, blijkt de laatste jaren steeds weer uit onderzoek. We worden gestuurd door onze biologie, onze genen en neurologische fossielen uit een tijd dat we nog in berenvellen rondliepen. Dingen die we denken te doen uit vrije wil, zijn soms millennia geleden geprogrammeerd in onze hardware.

We laten ons ringeloren door ons eigen lijf.

Kletskoek Niet overtuigd? Laten we met iets eenvoudigs beginnen. Hoe heeft u bepaald op welke partij u bij de laatste verkiezingen heeft gestemd? U heeft vast naar de debatten gekeken, kranten gelezen, de programma’s doorgenomen en wellicht de kies­wijzer ingevuld.

Toen, na zorgvuldige overweging, heeft u gekozen voor een bepaalde politieke partij. Heel bewust.

Kletskoek. Geef hersenonderzoekers van University College in London een MRI-scan van uw hersens en ze zullen u met grote nauwkeurigheid vertellen wat u heeft gestemd. Vertoont uw brein een relatief grote amygdala, het deel van de hersens dat zich onder meer bezighoudt met bedreigingen, dan bent u conservatief en rechts. Of is juist uw cortex cingularis anterior buitengewoon goed ontwikkeld? Dan heeft u een hokje van een linkse partij rood gemaakt. Dat deel van de hersens verwerkt pijnprikkels en wekt medelijden op.

Laten we een stapje verder gaan. Hangen ze op uw werk aan uw lippen omdat u altijd van die mooie vergezichten kunt schilderen? Is uw visie geroemd in de directiekamer? Dan zult u dat

Dat dwangmatig vreemdgaan genetisch kan zijn, is nog geen vrijbrief voor overspel

waarschijnlijk toeschrijven aan uw talent, uw intelligentie of uw diepere inzichten. Niet aan emotionele druk en overdreven aandacht voor uw prestaties als kind. Toch speelt dat een grote rol.

Nederlands onderzoek toont aan dat veel visionaire directeuren narcistisch zijn. Veel mensen die doordringen tot de top van het bedrijfsleven hebben deze persoonlijkheidsstoornis. In goede economische tijden helpt het ze om boven te komen drijven omdat ze zo inzichtrijk lijken. Gaat het slechter, dan blijken hun overnames ineens te duur en zijn de vergezichten op drijfzand gebouwd. Narcisten luisteren namelijk niet graag naar anderen, zeker niet als die kritiek hebben op hun mooie plannen.

Moreel kompas Op die manier zijn veel van de keuzes die we in het leven maken al bij de geboorte vastgelegd of niet veel later in ons brein geprogrammeerd. Bent u muzikaal? Dan heeft u genetische aanleg om lekker veel arginine vasopressine receptor 1A aan te maken.

Zonder dat goedje kunt u uren per week op de piano oefenen, maar wordt het nooit iets met die sonates.

Stoort een collectant u tijdens het pianospel, dan is genetisch bepaald of u hem iets geeft, zo ontdekte een Duitse universiteit. Het COMT-gen dat sommige mensen in zich dragen, maakt ze vrijgeviger dan anderen. Mensen die deze stof aanmaken zijn bovendien gelukkiger, zo bleek uit hetzelfde onderzoek.

Dik of dun, lang of kort, genen bepalen niet alleen hoe we eruitzien, maar ook wie we aan­ trekkelijk vinden, hoe we tegenover seksspelletjes staan en waar we het liefst op vakantie gaan.

Had Clarence Darrow een punt, is zelfs mis­ dadig gedrag genetisch bepaald of tijdens onze vroegste jeugd geprogrammeerd? Met andere woorden: kan een genetische magneet of een slechte opvoeding het morele kompas ontregelen? Er zijn aanwijzingen van wel.

Neem Dominique Strauss-Kahn, die bijna voor jaren de bak in ging voor verkrachting.

Zijn soort agressieve overspeligheid komt

vaker voor bij mensen met het gen DRD4, ontdekten Amerikaanse onderzoekers. Dit gen is verantwoordelijk voor de roofdierachtige manier waarop sommige mannen en vrouwen achter potentiële sekspartners aanlopen, het zorgt voor dezelfde drang naar scoren als bij gok- of alcoholverslaafden.

Hersenscan Deze inzichten hebben een groep wetenschappers ertoe gebracht om te pleiten voor een radicale herziening van het begrip verantwoordelijkheid.

De meest bekende hiervan is de neuroloog David Eagleman. Volgens hem zou bijvoorbeeld bij het bepalen van de straf voor veroordeelde misdadigers de wetenschap een veel grotere rol moeten spelen. Met een MRI-scan van de hersens van de verdachte in de hand zou de rechter het vonnis moeten bepalen. Eagleman wijst onder meer op het voorbeeld van een leraar die van de ene dag op de andere pedofiel gedrag begon te vertonen. Dat werd veroorzaakt door een tumor die op een deel van zijn hersens drukte. Deze leraar was niet verantwoordelijk voor zijn gedrag, betoogden doktoren in de rechtszaal. Ze kregen gelijk. Maar, zo redeneert Eagleman verder, waarom zijn andere pedofielen dan wel verantwoordelijk? Waarschijnlijk wordt bij hen ook een hersengebied gestimuleerd.

Alle gedrag is het resultaat van allerlei fysiolo­ gische, genetische en psychologische invloeden, zo beseffen we in toenemende mate, waarom zou dat niet meetellen bij rechters?

Vreemdgaan-gen Er is iets voor te zeggen. Soms moedigen we aangeboren of aangeleerd gedrag zelfs aan. Veel Franse media sprongen in de bres voor Strauss-Kahn. De narcistische directeur die beurskoersen laat verdampen, kan daar ook niets aan doen. Wat de ene dag nog wordt aangeprezen als zijn ‘visie’ is de volgende dag ineens creatief boekhouden en een desastreuze stijl van leidinggeven. Waarom zou je hem de persoonlijkheidsstoornis kwalijk nemen die in het bedrijfsleven zo lijkt te worden aangemoedigd?

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 7

Geef hersenonderzoekers een MRI-scan van een stel hersens en ze zullen met grote nauwkeurigheid vertellen wat de eigenaar heeft gestemd

‘Omdat een mens de invloeden van de natuur kent en ziet hoe de krachten van de natuur inwerken op andere krachten van de natuur, maar geen slaaf van die krachten hoeft te worden.’

Was getekend Krishna, de centrale figuur in het hindoegeloof. Het citaat komt uit het heilige boek Bhagavad Gita (vermoedelijk vijfde eeuw voor Christus) en gaat over de vrije wil die ieder mens zelfs in moeilijke situaties bezit.

Toen al stond het principe dat ieder mens verantwoordelijk is voor zijn eigen handelen, hoe moeilijk dat soms ook kan zijn. En dat idee heeft ons ondanks pogingen van sommige filosofen en wetenschappers niet meer verlaten. Baruch de Spinoza (1632-1677) wees er in de renaissance opnieuw op: mensen kennen hun neigingen en dwangmatigheden. Juist door die kennis kun je proberen je gedrag aan te passen; verantwoordelijkheid is vooral de juiste keuze maken als je wordt verlokt tot het foute.

Deze principes blijven recht overeind, zelfs nu we onze dwangmatigheden steeds beter leren verklaren. Het hebben van een gen betekent namelijk niet automatisch dat je het bijbehorende gedrag hoeft te vertonen, zeggen genetici. Niet iedereen met ‘rechtse’ hersens stemt PVV, blijkt ook uit het Londense onderzoek. De ontdekkers van het ‘vreemdgaan-gen’ DRD4 haastten zich bij de presentatie van hun werk om te zeggen dat het gen geen vrijbrief is voor overspel. Je kunt niet ongelimiteerd buiten de pot pissen met het excuus aan je partner: ‘Sorry schat, het zit in mijn genen.’ Het bezit van dit stukje genetische code geeft alleen een neiging aan, geen dwang. De mens kiest uiteindelijk; mensen met DRD4 – een op de vier heeft het – kunnen besluiten alleen naar huis te gaan.

Goed en fout Alleen als mensen een geestelijke afwijking bezitten die ze niet bewust maakt van hun eigen handelen, zijn ze verminderd verantwoordelijk.

Alle andere mensen maken iedere keer dat ze

8 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

een stem uitbrengen, met de tuinman het gereedschapshok in duiken of de collectant een euro geven een bewuste keuze. Hersenscans of DNA toelaten in de rechtszaal leidt tot complicaties, al was het maar omdat rechters dan verstand moeten krijgen van genetica. Maar zelfs als ze dat onder de knie krijgen, rest nog een filosofisch probleem: je holt het begrip verantwoordelijkheid op den duur totaal uit.

Advocaten zullen naarstig op zoek gaan naar het biologische excuus dat hun cliënt vrijpleit. Is er op de scan van een seriemoordenaar niet een vlekje te zien bij de hersenschors? Bezit hij niet een gen dat agressie oproept? Was zijn moeder overdreven beschermend? Het leven wordt op die manier een spel zonder nieten. De directeur die een multinational om zeep helpt door verkeerde beslissingen te nemen, hoort gewoon verantwoording af te leggen tegenover aandeelhouders en andere stakeholders.

Dat de fraude die hij heeft gepleegd in zijn persoonlijkheid zit versleuteld, mag geen excuus worden.

Anders zullen andere directeuren nog veel meer risico nemen. Als het goed gaat, worden ze gelauwerd, als het mis gaat, geven ze hun psyche de schuld en gaan fijn iets anders doen.

Het grootste probleem met het afschaffen van verantwoordelijkheid is dat het indruist tegen elk gevoel dat we hebben voor goed en fout. We creëren er een maatschappij mee die mensen toestaat bepaald gedrag te vertonen, ‘omdat ze nou eenmaal zo zijn’. De puinhoop die dat oplevert is bijna niet te overzien. Iemand die eenmaal is vrijgesproken op basis van zijn DNA kan in principe dezelfde misdaad eindeloos blijven plegen. Het zit toch in zijn bloed?

Niemand hoeft zich meer aan regels te houden, als de een het mag op basis van een hersenafwijking of bepaald DNA, dan mag de ander het onder het mom van rechtsgelijkheid natuurlijk ook.

Journalist en uitgever Philip Dröge is oprichter van Faqt, een multimediaal initiatief voor wetenschapsjournalistiek met onder meer de populairwetenschappelijke nieuwssite Faqt.nl en een serie thematische boeken.

houding en een onderzoekende menta­ liteit. Drie eigenschappen die essentieel zijn voor creativiteit en innovatie. Ga niet defensief om met verantwoordelijkheid – pas op, straks keert de publieke opinie zich tegen ons! – maar zie de nieuwe cultuur van openheid en samenwerking als een wezenlijke kans. Pas dan worden organisa­ ties werkelijk connected met hun omgeving en daarmee werkelijk sustainable, robuust en veerkrachtig. Ik hoef niet uit te leggen hoe belangrijk dat is in het tijdperk van seriële crises waarin we voorlopig zitten.

COLUMN

Zie de wezenlijke kans T E K S T: A R J A N P O S T M A I L L U S T R AT I E : V I J S E L A A R E N S I X M A

We bouwen auto’s met collision control, ontwikkelen slimme energiemeters, zoe­ ken terroristen via camera’s met gezichts­ herkenning en staan 24/7 in contact met de hele wereld. Technologie wordt steeds belangrijker in onze maatschappij. Wat betekent dat voor ons verantwoordelijk­ heidsgevoel?

Hebben we verantwoordelijkheid of zijn we verantwoordelijk? Naar mijn mening be­ staat onverantwoordelijkheid in principe niet. Natuurlijk, soms vertonen we onver­ antwoordelijk gedrag; je weet dat te hard rijden vervuilt en onveilig is, toch trap je soms het gaspedaal dieper in. Maar dat maakt je nog niet niet verantwoordelijk.

Welbewust overschrijd je de norm. Menig verantwoordelijkheidsvraagstuk is bij na­ der inzien een ethisch vraagstuk.

Ook organisaties worstelen met verant­ woordelijkheid. Kan een organisatie wel verantwoordelijkheidsgevoel hebben?

Hoe diep in de organisatie moeten we ver­ antwoordelijkheid embedden? Definieer je verantwoordelijkheid als ‘rekenschap geven’, dan ligt deze automatisch bij het management. Want wie besluiten neemt, moet daar rekenschap over afleggen. Maar verantwoordelijkheid is ook uit te leggen als ‘in staat zijn om antwoorden te hebben op alle mogelijke vragen’. Dan wordt het automatisch iets van de hele organisatie.

De directie of afdeling Corporate Respon­

sability kan immers onmogelijk alle ant­ woorden hebben. Wel de medewerkers die dagelijks met hun voeten in de klei staan.

Met deze benadering van verantwoorde­ lijkheid hoeft geen organisatie bang te zijn

Als iemand het kanaal inrijdt omdat de TomTom zei: ‘Sla hier linksaf’, is dat dan de verantwoordelijkheid van TomTom? voor door technologie gedreven nieuwe fenomenen als WikiLeaks, Google Earth (‘Hé, een geheime sweatshop!’), bloggers en grassroots journalism. Verantwoorde­ lijkheid wordt dan juist een opportunity.

Want als iedereen binnen de organisatie antwoorden moet hebben, worden er van­ zelf meer vragen gesteld. Zo ontwikkelen medewerkers zelf een moreel kompas, maar bovenal een gezonde reflectieve

Met de toegenomen transparantie – ‘dat wist ik niet’ bestaat niet meer – heeft tech­ nologie dus al een enorme impuls gegeven aan de discussie over verantwoordelijk­ heid. Tegelijkertijd weten we dat techno­ logie ook anonimiseert: internetpesten is bijvoorbeeld veel laagdrempeliger dan pesten op het schoolplein. Dat brengt nieuwe vragen met zich mee. Moeten we verantwoordelijkheid (of eigenlijk: normen en waarden) verwerken in het ontwerp van technologie? In technologie met een eigen begrenzer als het ware? Maar als iemand het kanaal inrijdt omdat de TomTom zei: ‘Sla hier linksaf’, is dat dan de verantwoordelijk­ heid van TomTom of van de bestuurder?

Dit soort voorbeelden laat zien dat we onze relatie met technologie nog aan het uitvinden zijn. We leven in zo’n complexe maatschappij dat niemand meer alle ant­ woorden heeft. Technologie helpt ons om samen de vragen te stellen en antwoor­ den te vinden, om een soort netwerkintel­ ligentie te ontwikkelen als basis voor een collectief verantwoordelijkheidsgevoel.

Daar hebben we veel meer baat bij dan bij technologie die ons de verantwoordelijk­ heidsvraag afneemt. Want neem de ver­ antwoordelijkheidsvraag weg en je neemt ook ethische vragen weg en daarmee een heel belangrijk aspect van samenleven.

Arjan Postma is founder van Free­ domLab Future Studies. Deze denk­ tank is een exclusieve partner van de innovatieve investeringsboetiek Cyrte Investments, onderdeel van Delta Lloyd Groep. FreedomLab is gespecialiseerd in toekomststudies en adviseert samen met Cyrte orga­ nisaties via zogeheten ThinkLabs bij het formuleren van alternatieve visies en creatieve strategieën.

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 9

Publiekelijk verantwoordelijkheid nemen: de een doet het uit vrije keuze, de ander wordt ertoe gedwongen – en weet zich er soms meesterlijk uit te kletsen. Zeven bekende voorbeelden van (bijna-)sorryzeggers.

T E K S T: M A R I E K E E N T E R

Shohei Nozawa:

Jan Pronk:

Richard Nixon:

Uit de tijd dat een finan­ ciële crisis nog ver van ons bed leek: Shohei Nozawa, directievoorzitter van het Japanse effectenhuis Yamaichi, dat failliet ging tijdens de Azië-crisis in 1997. Luid

Als het aan oud-minister Jan Pronk lag, had de Nederlandse staat allang officieel excuus aangeboden voor het drama in Srebrenica. Maar zoals cultuur-

Hij trad af na Watergate zonder excuses aan te bieden. Jaren later, toen Richard Nixon werd geïnterviewd door David Frost, viel er wel een sorry: ‘And I said, “I’m sorry. I just hope I haven’t let you down.” (…) That said it all (…) I let down my friends, I let down the country, I let ASSOCIATED PRESS

snikkend betuigde hij zijn spijt over Yamaichi’s falen.

Nou zijn huilende Japanse topfiguren bepaald geen zeldzaamheid – onlangs was Toyota-topman Akio Toyoda nog in tranen over ‘Accelerator Gate’ – maar nooit huilde er eentje mooier dan Nozawa.

10 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

MARCEL VD BERGH/HH

ASSOCIATED PRESS

sórry! sórry! sórry!

historicus Thomas von der Dunk onlangs constateerde: ‘Feit is dat Nederland zeer traag is – vaak trager dan andere Europese landen – bij het toegeven van medeverantwoordelijkheid voor wandaden van vroeger, veelal uit vrees voor financiële consequenties.’ Voorlopig moet Srebrenica het dus doen met het welgemeende, maar ongeautoriseerde excuus van Jan Pronk. Het recente officiële staatssorry voor de tragedie in Rawagede (64 jaar na dato!) geeft echter hoop voor de toekomst.

down our system of government and the dreams of all those young people (…).

Most of all I let down an opportunity I would have had for two and a half more years to proceed on great projects and programmes for building a lasting peace.’ Welbeschouwd is Nixons sorry dus vooral een excuus aan hemzelf.

Wim Eijk:

Tiger Woods:

Rupert Murdoch:

Na decennia van doofpotten en dwarsliggen was er na het rapport-Deetman geen ontkomen meer aan: bij monde van aartsbisschop Wim Eijk betuigde

Waren het krokodillentranen of had Tiger Woods echt berouw van zijn buitenechtelijke affaires?

De golfer heeft in elk geval geleerd van Bill ‘I did not have sexual relations with that woman’ Clinton en biechtte z’n overspel eerlijk op. Net als talkshowhost David Letterman, acteur/ ex-gouverneur Arnold

Mediatycoon Rupert Murdoch ging niet alleen diep door het stof na de afluisteraffaire bij sunday paper News of the World,

Marlies Veldhuijzen van Zanten:

de rooms-katholieke kerk spijt voor het seksueel misbruik van tienduizenden minderjarigen. Dat werd hoog tijd, zeker na het misplaatste ‘wir haben es nicht gewusst’ van kardinaal Simonis enkele maanden eerder bij Pauw & Witteman.

Schwarzenegger, NBAspeler Kobe Bryant, acteur Hugh Grant, Wereldbankpresident Wolfowitz, IMF-topman DSK en niet te vergeten onze eigen CDA-staatssecretaris Jack de Vries. Sorry schat, echt!

Bekende vrouwelijke (bijna-)sorryzeggers zijn veruit in de minderheid.

Maar ze zijn er wel. Zoals staatssecretaris Marlies Veldhuijzen van Zanten (CDA) en het ‘ik snoer je de mond’-incident. Ze belette voorzitter Pauline Smeets VALERIE KUYPERS/ANP

ASSOCIATED PRESS

ASSOCIATED PRESS

EVELYNE JACQ /HH

sórry! sórry! sórry! sórry!

maar doekte meteen de hele krant op. Mooi gevalletje van mea maxima culpa? Of viel het einde van News of the World handig samen met Murdochs plannen om z’n doordeweekse boulevardkrant Sun ook op zondag uit te geven?

(PvdA) in te grijpen in een debat over bezuinigingen op de pgb’s. ‘Dat had ik niet moeten doen’, zei ze later berouwvol.

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 11

12 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

NIEK HOEK trad na zijn studie bedrijfs­ kunde in dienst van Shell, onder meer in Uruguay en als directeur beleggingen bij het Shell-pensioenfonds.

Alweer vijftien jaar geleden stapte hij over naar Delta Lloyd Groep. Daar was hij eerst CFO en nu alweer elf jaar CEO.

INTERV IEW

NIEK HOEK, VOORZITTER VAN DE RAAD VAN BESTUUR:

men noemt ons eigenwijs T E K S T: M I R J A M VA N I M M E R Z E E L & W I L L E M I J N VA N B E N T H E M F O T O G R A F I E: M A R K H O R N

Honkvast, degelijk en kloek, concluderen de interviewers na hun gesprek met Niek Hoek. Maar ook: behoorlijk eigenwijs. De bestuursvoorzitter van Delta Lloyd Groep spreekt met Mirjam van Immerzeel en Willemijn van Benthem over eigen verantwoordelijkheid, paternalisme en het strakke huishoudboekje van zijn moeder.

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 13

niek hoek

‘ Er zijn heel veel regels bij gekomen. Het is beter om bestuurders aan te spreken op hun feitelijke gedrag’

Niek Hoek leerde op de centen letten van zijn moeder.

Verantwoordelijkheidsgevoel werd met de paplepel ingegoten, toen zij als jonge weduwe haar gezin met drie kinderen alleen draaiende moest houden. Haar kostwinnerschap vervult hem nog steeds met trots.

‘Het waren de jaren zestig, een voltijds werkende moeder was nog zeer vreemd en ongewoon. Ik was dertien en diep beledigd als men zei dat wij daarom wel voor galg en rad zouden opgroeien.’

Hoek heeft inmiddels zijn gelijk wel gehaald. De jeugdervaring verrijkt zelfs zijn functioneren als bestuursvoorzitter van Delta Lloyd Groep, vindt hij. ‘We willen hier ons werk goed doen, eerlijk en toegankelijk zijn en goed samenwerken. Dat zijn de kernwaarden die ik als voorzitter probeer uit te dragen.’

Hoek hecht aan goede omgangsvormen. Hij haalt zelf zijn bezoek op en neemt pas afscheid bij de lift. Hij beweegt zich gemakkelijk en spreekt losjes. Maar hij is wel de baas, net zoals hij op zijn zeilboot graag de touwtjes in handen houdt. Dat de raad van commissarissen een verdieping hoger zetelt dan de raad van bestuur, op de 29e verdieping, net onder de nok van de Mondriaan Toren in Amsterdam, doet hem niets. ‘Nooit zo over nagedacht’, en dan: ‘Tja, het klopt wel’, klinkt het een beetje verbaasd, haast laconiek.

Hij schuift zijn stoel dicht tegen de spreektafel aan in zijn bescheiden hoekkamer met uitzicht op een Hollandse wolkenpartij en legt zijn handen gevouwen voor zich.

Actief, nieuwsgierig, klaar om van wal te steken. De koffie blijft lange tijd onaangeroerd. Zijn curriculum vitae bestaat uit slechts twee werkgevers. We willen weten hoe deze baan hem bevalt.

Dit hoekkantoor geeft wel een prachtig uitzicht op Amsterdam, maar is misschien wat saaier dan Uruguay, waar u zat voor Shell… niek hoek ‘Nee, dit is allesbehalve saai. Hier liggen uitdagingen genoeg. In Uruguay werkten 1100 mensen en hier werken er 6000. We hebben zo’n 6 miljoen klanten en zijn verantwoordelijk voor 74 miljard euro, waarvan 4 miljard voor aandeelhouders en 70 miljard van klanten.

De afgelopen jaren hebben we het bedrijf uitgebreid.

Vervolgens hadden wij een diepgaand verschil van mening met onze Engelse grootaandeelhouder over zeggenschap en de hoeveelheid kapitaal die nodig is om onze business te runnen. En dat in de tijd dat de aandeelhouder nog regeerde. Het liep uit op een rechtszaak en er waren mensen die tegen mij zeiden dat ik er wel binnen zes maanden uitgebonjourd zou worden.’

Waarom? nh ‘Omdat het voor de financiële crisis helemaal tegen de stroom in was om te zeggen dat er meerdere belangen in het bedrijf zijn dan alleen het aandeelhoudersbelang.

Dat wij als raad van bestuur hier zitten voor de continuïteit van Delta Lloyd Groep en niet alleen om geld over te maken aan onze grootaandeelhouder. Aanvankelijk was de steun voor het stakeholdersmodel zeer beperkt. Terwijl nu iedereen zijn mond er vol van heeft. Wij vonden dat wij onze eigen verantwoordelijkheid moesten nemen en dat hebben we gedaan. Gelukkig stelde de rechter ons in het gelijk.’

En nu is het klimaat in Nederland omgeslagen. nh ‘Totaal. Nu zegt men: aandeelhouders zijn niet meer zo populair in Den Haag. Eigenlijk het enige wat telt zijn de klanten en de medewerkers. De aandeelhouders hebben weliswaar het kapitaal verschaft, maar als ze niks krijgen, dan is dat jammer. Dat is natuurlijk het andere extreme. Nu zeggen wij: kom op, die aandeelhouder is ook een stakeholder die een gerechtvaardigd belang heeft. Wij gaan voor een evenwicht van belangen. Alle stakeholders zijn van belang.’

Jullie lopen voor de fanfare uit? nh ‘Ja. Of zoals men zegt: jullie zijn behoorlijk eigenwijs en trekken jullie eigen plan.’

14 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

niek hoek

‘ Toen mijn vader nog leefde, werd al het geld dat binnenkwam ook uitgegeven. Toen mijn moeder de financiën ter hand nam, werd het beter en degelijker geregeld’

Dat vraagt stevige knieën, heeft u die? nh ‘Als ik naar de zes grote verzekeraars kijk, dan is dit bedrijf gezond op eigen kracht door drie crises heen gekomen. Dat kunnen er niet veel zeggen. Dit pleit voor evenwichtig management dat naar de langere termijn kijkt en zich niet gek laat maken door de waan van de dag.’

Financiële producten worden door veel mensen niet goed begrepen. We lazen onlangs de uitkomsten van het nieuwe Delta Lloyd Groep-onderzoek naar de verantwoordelijkheid en financiële zelfstandigheid van vrouwen (zie pagina 34 van dit magazine). De meeste vrouwen hebben geen idee en het blijkt dat veel vrouwen hun financiële risico’s niet goed doorgronden. Maar ze maken zich er wel zorgen over. Hoe verklaart u deze paradox? nh ‘Die uitkomst was geen verrassing voor me. Ik denk dat de financiën meestal door de man worden geregeld, maar dat de vrouw eigenlijk beter is uitgerust om dat te doen. Ik herinner mij dat toen mijn vader nog leefde al het geld dat binnenkwam ook werd uitgegeven. Toen mijn moeder de financiën ter hand nam, werd het beter en degelijker geregeld. Zij was financieel zelfredzaam, daar ontbreekt het echter wel vaak aan bij vrouwen. Zij kon beter met geld omgaan dan mijn vader, was mijn conclusie.

Daar heb ik van geleerd.’

Een van de thema’s van deze tijd is de zorgplicht van financiële bedrijven voor hun klanten. Waar houdt die zorgplicht eigenlijk op en waar begint de eigen verantwoordelijkheid van consumenten? Voelt u zich ervoor verantwoordelijk om vrouwen, maar wellicht ook andere minder financieel onderlegde groepen, de fijne kneepjes van een gezonde financiële huishouding bij te brengen? nh ‘Een goed en begrijpelijk product is ook maar één stap. Wij hebben nu eenmaal verstand van omgaan met geld. Waarom dan niet iets extra’s doen om de financiële zelfredzaamheid van kwetsbare groepen te vergroten?

Dat doen we via de Delta Lloyd Foundation. Allochtonen, gescheiden vrouwen, jongeren, ouderen, kwetsbare groepen helpen die moeite hebben met het omgaan met geld. In Amsterdam hebben we bijvoorbeeld een bedrijvennetwerk opgericht om initiatieven tegen armoede te

bundelen en ook weer andere bedrijven te stimuleren. Het is niet alleen een kwestie van geld geven, het gaat om échte betrokkenheid. We doen het omdat wij echt iets terug willen geven aan de maatschappij.’

Maar u kunt toch niet ontkennen dat vrouwen en allochtonen ook uw toekomstige klanten zijn? nh ‘Dat is waar. Het voordeel van dit soort initiatieven is ook dat je eigen medewerkers meer gaan nadenken over klanten. Het leidt tot gewenst gedrag en trots, merk ik. Daar hoort bij dat onze mensen er zorgvuldig en goed mee omgaan als onze klanten in de problemen komen.’

En waar begint volgens u de verantwoordelijkheid van Delta Lloyd Groep voordat mensen in de problemen komen?

Voor ons is een hypotheek afsluiten al een heel gedoe.

We kunnen ons voorstellen dat het anderen ook wel eens duizelt. nh ‘We zijn al heel lang zorgvuldig op het gebied van overcreditering, wat misschien wel het grootste probleem is. Het is natuurlijk heel leuk om iemand aan een heel hoge hypotheek te helpen, tot het moment dat hij of zij in de problemen komt. Dat klinkt wat paternalistisch, maar mensen zijn misschien beter af als wij wat voorzichtiger zijn. We hebben de best performende hypotheken, zoals dat in het jargon heet. En dat is niet alleen vanuit altruïsme. Het mes snijdt aan twee kanten. Als je het goed doet en het goed is voor de klant, dan is het goed voor Delta Lloyd Groep.’

U ontslaat klanten en burgers toch niet van hun eigen verantwoordelijkheid om kritisch te kijken naar hun financiën? nh ‘Absoluut niet, de verantwoordelijkheid ligt bij veel partijen: politiek, consumenten, scholen, financiële instellingen. Als het gros van Nederland heel weinig begrijpt van zijn financiële zaken, dan kan een partij als Delta Lloyd Groep dat onmogelijk in haar eentje oplossen.

De verantwoordelijkheid ligt breder, financiële zelfredzaamheid is een maatschappelijk probleem.’

Tegelijk zegt u weinig op te hebben met overheidsbemoeienis… We denken aan staatssteun.

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 15

niek hoek

‘ Pensioenfondsen zouden er goed aan doen om veel beter na te denken over hun zorgplicht’

nh ‘Nou... Ik zou het positief formuleren: als je een financiële instelling verstandig leidt, dan moet je dat toch zelfstandig zonder hulp kunnen? Je mag er toch van uitgaan dat een bedrijf verstandig met verplichtingen en bezittingen omgaat? Daar worden wij toch voor betaald? Dat is toch je persoonlijke verantwoordelijkheid als bestuurder?’

En zo wordt een financiële instelling alsnog een doodnormaal bedrijf… nh ‘Wij hebben nog slagen te maken, maar bij sommige financiële instellingen zoals pensioenfondsen is het concept van zorgplicht vaak nog niet echt doorgedrongen.

Korten bij een onvoldoende dekkingsgraad valt, vanuit een zorgplichtgedachte, aan hun klanten niet of nauwelijks uit te leggen. Het zou goed zijn als pensioenfondsen als normale financiële instellingen zouden worden beschouwd, die een vergelijkbaar bufferkapitaal aanhouden voor de risico’s die ze lopen.’

Wat houdt die situatie in stand? nh ‘Het probleem bij pensioenfondsen is dat zij bestaan uit werkgevers en werknemers, en daarom durft de politiek ze niet echt aan te pakken. Banken en verzekeraars zijn, met alle fouten die we hebben gemaakt, in een heel strikt framework gezet. Het toezicht op pensioenfondsen is veel lichter. Neem nou een metaalwerker met een beperkte vooropleiding. Iedere maand gaat een deel van zijn salaris automatisch in het pensioenfonds. Hij moet er toch van uit kunnen gaan dat dat goed geregeld is? Ik vind dat die zorgplicht zwaarder moet zijn.’

Moeten toezichthouders dichter op de huid van financiële instellingen gaan zitten om zorgplicht af te dwingen? nh ‘Het is een illusie om de verantwoordelijkheid in zijn geheel bij De Nederlandsche Bank en de AFM neer te leggen. Het gaat er echt om dat de leiding van financiële instellingen zoals Delta Lloyd Groep haar verantwoordelijkheid neemt en ook de raad van commissarissen een prominente rol vervult.’

16 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

Uit de verhoren van de parlementaire enquête naar de oorzaken van de financiële crisis blijkt dat veel bankiers hun eigen producten niet snapten. U wel? nh ‘De hoofdlijnen meestal wel, maar het is best moeilijk om alles te doorgronden. Gelukkig werken er hier veel slimme mensen. Maar als bestuurder moet je het bedrijf kennen en ik denk dat een zekere bestendigheid daarbij helpt. Veel van de financiële instellingen die in de problemen zijn gekomen, hebben een heel frequente wisseling aan de top.’

Verschillen financiële instellingen niet fundamenteel van andere bedrijven? nh ‘Ik heb jaren in de olie-industrie gewerkt. Een heel competitieve sector, waar ieder jaar meer werd geproduceerd voor minder geld. In de financiële sector werd ieder jaar meer geproduceerd voor veel meer geld en ging het mis. Het is een sector die gewend was de kosten door te berekenen aan de klant, in plaats van ieder jaar efficiënter te worden. Een van de eerste dingen die ik bij Delta Lloyd Groep invoerde, was dan ook dat de productiviteit omhoog moest en de kosten omlaag. Neem Volkswagen. Hun auto’s worden steeds goedkoper, maar ook beter. Dat moeten wij als Delta Lloyd Groep ook doen.’

De ervaringen bij Shell kwamen u kennelijk van pas.

Wat heeft u zelf geleerd van de crisis en nu dan de omslag bij uw bedrijf? nh ‘Ik heb zelf ook wel een omslag meegemaakt.

Vooral wat betreft de zorgplicht. Die vraagt om je echt te verplaatsen in de klant. Dat was vijftien jaar geleden toch niet zo bewust het uitgangspunt als nu. Ook niet zo bij mij… Het tweede wat ik heb geleerd, is dat als je dingen simpel maakt dat een enorm positief effect kan hebben.

Alles wordt beter. En je moet het met elkaar over gedrag en cultuur hebben. Wat voor kernwaarden hebben we eigenlijk? Je wilt een integer bedrijf zijn, je wilt je klant goed bedienen, maar je wilt ook geld verdienen. We hebben het een onderwerp gemaakt voor alle medewerkers. Gewenst gedrag en cultuur spelen voortaan mee in de beoordeling en de aanname van nieuwe medewerkers.’

Bedrijfscultuur begint aan de top. Wat heeft de raad van bestuur zelf gedaan? Bent u doorgelicht? nh ‘Absoluut. Binnen de raad van bestuur hebben we onze kernwaarden besproken. We hebben ook een scan gemaakt van al onze producten. Zijn dit wel de goede producten? Het is belangrijk dat we de discussie op tafel krijgen. We hebben sessies gehad met de raad van commissarissen, de ondernemingsraad en klantenpanels. We zijn de straat op gegaan en hebben klanten ondervraagd. De conclusie was: speel midden op het speelveld en zoek de randen niet op. We willen geen discussies voeren over wel of niet een bepaald product verkopen. En we willen ook niet op de voorpagina’s staan over het beloningsbeleid. We hebben al in 2002 zowel in de variabele beloning als de optiebeloning plafonds aangebracht. Niemand die dat toen deed.’

Hoek gaat er nu echt goed voor zitten.

Daar heeft u een hete aardappel te pakken. Wat vindt u van de regulering op dat vlak? nh ‘De afgelopen jaren zijn er heel veel regels bij gekomen. Dat werkt de bureaucratie in de hand. Ik begrijp het als reactie op de crisis, maar wij moeten niet doorslaan. Het is beter om bestuurders aan te spreken op hun feitelijke gedrag. Wij hebben bijvoorbeeld nooit kortetermijnbonussen van meer dan 60% van het basissalaris gekend. Nu moet een grote compliance-afdeling bewaken of wij ons aan zeer gedetailleerde regels houden. Soms vraag ik me af of we daarmee niet het doel voorbijschieten.’

WILLEMIJN VAN BENTHEM EN MIRJAM VAN IMMERZEEL zijn journalist en schrijver en vormen samen een onderzoeks­ team. Samen publiceerden zij in 2011 het carrièrehandboek ‘CEO me’, waarvoor zij spraken met topvrouwen en topmannen van Nederland.

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 17

DE VERBEELDING

HET FATSOEN VAN BERTIEN VAN MANEN T E K S T: S I M O N E KO U D I J S

Leer de taal van je gastgezin. Vraag of je mag fotograferen. Flirt niet met de man in huis. Maak sommige foto’s gewoon niet.

Bertien van Manen weet wat ze wil. Wat dat oplevert, is te zien op de volgende pagina’s.

En op de tentoonstelling in Foam Fotografie­ museum: ‘Let’s sit down before we go’. De titel verwijst naar een oude gewoonte in Rusland: voor je op reis gaat, neem je een moment voor jezelf om te bedenken waar je vandaan komt, waar je heen gaat en waarom.

Op pagina 27 een interview met de fotograaf.

19 Belli Yar, Siberië Novokuznetsk, Siberië

18 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

20-21 st Petersburg, Rusland

22-23 Moskou, Svetula en Ljuda

24-25 Kazachstan

26 Baikalmeer, Siberië Moskou

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 19

20 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 21

22 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 23

24 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 25

26 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

BERTIEN VAN MANEN: ‘HOE VER GA JE? WAT PUBLICEER JE?’ V E R V O L G VA N PA G I N A 1 8

Ik gebruik geen toeters en bellen.

Mijn camera is een klein handcameraatje. Dat is niet bedreigend. Ik zit ook niet de hele dag achter iemand aan. Ik vraag altijd eerst of ik iemand mag fotograferen. Je loopt op een draadje, een dunne lijn: hoe ver ga je, wat publiceer je?

De foto van de tafel met de kapspiegel, daar was Ljuda niet blij mee, achteraf.

Ze had dezelfde tafel een paar keer mooi gedekt, speciaal voor mij, uit gastvrijheid. En dan fotografeer ik dit rommeltje. “Prachtige foto’s” blijken alledaagse foto’s te worden. Dan moet je uitleggen wat je wilt laten zien: hoe het écht is. Daar denk je niet bij na, dat je op zo’n manier ook mensen soms kwetst. Mensen schaamden zich voor hun armoede. Ik heb niks speciaal opgezocht, kwam het tegen.

Dat moet je wel rechtzetten. Daar heb ik echt verantwoordelijkheid voor.

Ljuda was boos dat die foto in een boek kwam. Nee, ik heb hem er niet uit gehaald. Dat was in een te laat

stadium. Wat ik gedaan zou hebben als het nog wel had gekund, is een gewetensvraag. Ik weet het niet.

Mensen vertrouwen me. Ik heb het talent goed met mensen te kunnen omgaan. Misschien ook omdat ik dat heel graag wíl. En het helpt dat ik een vrouw ben. Heel erg in het algemeen: vrouwen hebben een minder bedreigende uitstraling. En vrouwen zijn de baas in huis, het is belangrijk dat ik het met hen goed kan vinden, vrienden word. Dus flirt je ook niet met de man in huis, al hebben er heel wat een poging gedaan. Gewoon afhouden is dan het devies, daar ben ik heel goed in. Ook hier geldt weer: je moet verantwoordelijkheid nemen. Voor die vrouw en voor de stemming in huis.

Ik heb best vaak bewust foto’s gemist, niet gemaakt. Ik liep ooit in een bos.

Op een bankje zaten drie nonnen.

Heel, heel langzaam viel er eentje achterover. Benen in de lucht, je keek in al die lagen onderrokken. Vastleggen of haar te hulp schieten? Dat hilarische moment heb ik dus gemist.

Ik heb weleens gedacht: ik ben veel te netjes. Heb te veel rekening gehouden met anderen. Maar ik heb daardoor ook foto’s gemist die ik nog steeds niet zou willen maken. Bijvoorbeeld van dronken Russen op straat; schokkende beelden. Omdat ik nu weet dat het daar niet om gaat.

Ik kijk ook anders dan vroeger. Let veel meer op het beeld zelf, de vorm.

Toen, twintig jaar geleden, meer op de inhoud. Nu heb ik meer gekeken: welke beelden zijn bij elkaar interessant, wat vult elkaar aan?

Dingen laten zien aan de wereld,

geëngageerdheid, had ik vroeger erg nodig. Nu denk ik dat het funest is voor goed beeld. Er soms haaks op staat. Als je drijfveer is per se “dat” te laten zien, ga je voorbij aan esthetiek. Aan sommige van mijn foto’s zie ik dat ook af.

Ik heb geen rust in mijn lijf. Nog steeds niet. Moet altijd weg. Als kind zat ik op kostschool. Daar is dat denk ik ontstaan: door het gebrek aan vastigheid heb ik het talent ontwikkeld om overal kwartier te kunnen maken.

Ik kan ook echt verlangen naar mijn verre vrienden, vooral naar die vrouwen, die dan zo blij zijn me te zien. Dan denk ik eraan hoe Ljuda me soms meenam naar haar datsja, waar ik met een longontsteking dicht tegen de kachel lag, midden in de kamer.

Hoe ze me verzorgde, met mosterdpleisters en warme, glazen potjes op mijn rug. Dat zij het gevoel heeft dat ik haar in de steek heb gelaten, door die foto van dat rommelige tafeltje met het oude tafelkleed, ja, dat vind ik dan heel verdrietig.’

BERTIEN VAN MANEN (1942) begon als modefotograaf. Al snel stapte ze over op docu­ mentairefotografie, meestal langlopende projecten. Ze is veelvuldig bekroond en expo­ seert over de hele wereld.

De tentoonstelling (er is ook een gelijknamig boek) is te zien t/m 24 juni in Foam Foto­ grafiemuseum Amsterdam (www.foam.org).

✂

Moskou, 1993. Op de sofa ligt Svetula met gevaar voor eigen ogen te hoogtezonnen. Op de stoel zit haar moeder, Ljuda. Achter de camera staat Bertien van Manen, gast van het gezin.

‘Moskou was de basis van waar uit ik de hele voormalige Sovjet-Unie heb gezien. Ik woon altijd bij mensen thuis op reis. Adressen krijg ik via via.

Die brengen me weer in contact met hún vrienden, kennissen en buren.

Daaruit zijn dikwijls innige vriendschappen ontstaan. Natuurlijk spreek ik Russisch. Niemand sprak daar in die tijd een andere taal. Maar alleen al uit respect moet je iemands taal leren als je ergens intrekt, vind ik.

Delta Lloyd Groep is sponsor van Foam. Lezers van Delta Lloyd magazine krijgen op vertoon van deze coupon het tweede kaartje gratis.

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 27

TREND

leider van de toekomst

2 De sociale leider

Zogenaamde sLeaders begrijpen hoe het sociale aspect het leven van klanten, werknemers en investeerders bepaalt, hoe werk en privéleven steeds meer vermengen – en ze weten hierbij een goede, productieve balans te bepalen. Van social media en social marketing tot co-creatie, crowd-sourcing en crowd-funding: de sLeader gebruikt de informatie uit het netwerk om persoonlijke, menselijke relaties met stakeholders op te bouwen.

T E K S T: M A R I E - C L A I R E A A R T S

De roep om leiders met een duidelijke visie wordt steeds sterker. Die de verantwoordelijkheid pakken en oplossingen bieden. Die weten dat de wereld voorgoed is veranderd en dat teruggaan geen optie is: das war einmal.

Hoe kun je ze herkennen? Trendwatcher Marie-Claire Aarts geeft een aantal signalementen van deze leiders van de toekomst.

1

De inspirerende leider

De inspirators hebben voeling met de huidige tijd. Het zijn creatieve, intuïtieve ideeënmensen die uit complexiteit vooral de mogelijkheden distilleren, in plaats van de problemen. Het Nieuwe Werken biedt de inspirator de mogelijkheden om zich vrijer te kunnen bewegen. Leiding­ geven is voor de inspirator vooral een activiteit en niet noodzakelijkerwijs een formele rol.

28 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

Rondom de charismatische inspiratoren ontstaan wisselende groepen gelijkgestemden in dyna­ mische organisaties, die meer weg hebben van organismes dan van machines. De organisatorische aspecten hiervan laat de inspirator over aan facilitators.

Kernwoord: community.

Hoe te herkennen: De leider met toekomst weet een zinvolle, sociale beleving te creëren, die klanten, werknemers en investeerders bindt.

3

Kernwoord: authentiek.

Hoe te herkennen: Inspiratoren begrijpen de verdienmodellen 2.0 die passen bij de economie 2.0 en zijn hier al mee aan het experimenteren.

Ze zijn gepassioneerd en hechten aan andere waarden dan geld.

De verbindende leider

De toekomstige leiders zullen veelal moeten sturen zonder formele autoriteit. Ze hebben te maken met werknemers die ze nog maar zelden zien en teams met veel eigen verantwoordelijkheid, die ze op afstand motiveren. Ze moeten daarom in staat zijn coalities te bouwen en de win-winsituaties kunnen herkennen.

De verbindende leider stimuleert open netwerken, maar is zelf degene die alles aan elkaar knoopt.

Kernwoord: communicatie.

Hoe te herkennen: De verbinders zijn degenen met wie iedereen wil afspreken omdat ze iedereen kennen en hun netwerk niet gesloten houden.

Het zijn efficiënte virtuele communicators en community-organisatoren.

Zoek naar de spinnen in het web!

5 4 7 De collectieve leider

De zingevende leider

De groepen die rondom zingevende leiders ontstaan, vinden elkaar in gedeelde doelen, levensopvattingen en ideeën die verder gaan dan kortetermijnwinst. Leiders met toekomst personifiëren deze doelen.

In de krappe postbabyboomarbeidsmarkt kiezen mensen vaker voor duurzame doelen waar zij zich goed door voelen dan voor individueel gewin. Ook omdat het groepsbelang in aanhoudend onzekere tijden steeds belangrijker wordt. Door de toegenomen transparantie komt een leider met toekomst ook niet meer weg met onethisch handelen. Maar het gaat verder dan dat: hij moet het echt menen.

Beyond-profit wordt de nieuwe term die de brug slaat tussen eigen­ belang en idealisme. Groei is dan niet alleen financiële groei, maar ook toename van de kwaliteit van leven.

Zo ook aandeelhouderschap: dividend komt in vele vormen. Hoe meer waarde een groep heeft voor de leden, hoe krachtiger de band is.

Kernwoord: zingeving.

Hoe te herkennen: De zingevende leider heeft passie en duidelijke persoonlijke doelen die zinvol en inspirerend zijn voor de groep om hem heen, waarbij het belang voor het grotere geheel meetelt. De leider nieuwe stijl gebruikt een doel niet om een netwerk te bouwen, maar hij heeft een doel en trekt daarmee een community aan. Live the concept!

Het nieuwe leiderschap is samenwerken, in wisselende samenstellingen.

Dit betekent niet dat het nieuwe leiderschap egalitair is, maar in succesvolle organisaties zal leiderschap worden opgesplitst, zullen krachten meer gebundeld en minder hiërarchisch gestructureerd zijn.

Input van stakeholders – werknemers, klanten, investeerders of zelfs concurrenten – heeft door de sociale media een steeds sterkere invloed op de besluitvorming.

Kernwoord: samenwerken.

Hoe te herkennen: Let op organisaties of bewegingen waarbij geen formele leider is aan te wijzen. De nieuwe leiders zijn herkenbaar aan een voorkeur voor creatieve win-win-oplossingen boven de eenzame winnaar.

6

De flexibele leider

Om te kunnen presteren in de steeds complexere wereld zullen de leiders van de toekomst moeten kunnen omgaan met extreme onzekerheid.

Dit vereist ook de capaciteit om te kunnen loslaten en mee te bewegen in de flow van het moment – om op het juiste moment de teugels weer aan te trekken. De nieuwe leider is in staat zichzelf en het bedrijf opnieuw uit te vinden als dat nodig is.

Kernwoord: veerkracht.

Hoe te herkennen: Let op kalme, paniekbestendige crisismanagers die met onorthodoxe oplossingen komen – buigzaam als bamboe in de storm.

De universele leider

Aangezien de economische macht niet meer eenzijdig in het westen zal liggen, zijn de nieuwe leiders gedwongen om rekening te houden met werknemers en klanten met diverse achtergronden. De kans is immers zeer groot dat u over twintig jaar Chinese of Indiase klanten of werknemers hebt. Of dat de nieuwe leider een Chinees of Indiër is. Waar voorheen het westerse gedachtegoed leidend was, is dit nu niet langer het geval. De nieuwe leiders staan open voor de verschillen met de ‘anderen’.

Kernwoord: respect.

Hoe te herkennen: De nieuwe transculturele leider kan het lokale goed afstemmen op het mondiale – thinks glocal and acts glocal. Hij of zij kan verschillende tijdzones, culturele en religieuze begrenzingen en taalbarrières overbruggen. De uomo/donna universalis heeft veel gereisd en spreekt waarschijnlijk meerdere talen, waaronder Chinees, Russisch of Arabisch.

Auteur Marie-Claire Aarts is trend­ watcher en strateeg, gespecialiseerd in het grensgebied van leefstijlen en nieuwe technologieën.

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 29

GROEPSGEDR AG

HOED U VOOR

‘nimby’ (EN ANDERE MENSELIJKE REFLEXEN)

WE DUIKEN.

KIJKEN WEG. WIJZEN NAAR EEN ANDER. KIEZEN VOOR ONSZELF. GAAN OP DE LOOP. T E K S T: G E R T H A G E BEELD: ANDRÉ THIJSSEN

NIETS MENSELIJKS IS ONS VREEMD, ALS HET OM VERANTWOORDELIJKHEID GAAT. EEN PAAR TYPISCHE VOORBEELDEN ONDER DE LOEP VAN ONZE REFLEXEN WANNEER WE IN EEN NOODSITUATIE VERZEILD RAKEN, AANSPRAKELIJK WORDEN GESTELD OF ALS ER EEN MAATSCHAPPELIJKE BIJDRAGE VAN ONS WORDT VERLANGD.

HET OMSTANDERSEFFECT Wie neemt verantwoordelijkheid bij een incident? Wie grijpt in? Wie houdt zich afzijdig? Naar dit fenomeen zijn tal van onderzoeken verricht, waarvan een van de bekendste dat van Latané en Darley is uit 1970. Willen we iemand te hulp schieten, dan zal aan een aantal voorwaarden moeten worden voldaan. Men moet de gebeurtenis kunnen zien en vervolgens als een noodsituatie ervaren. Verder moet men zich ervoor verantwoordelijk voelen en in staat zijn om gepaste hulp te bieden. Wie geen zwemdiploma heeft, doet er wijs aan niet in het water te springen.

De conclusie van Latené en Darley is dat hoe meer mensen aanwezig zijn bij een incident, hoe minder snel omstanders geneigd zijn om actie te ondernemen. Immers, als je medeomstanders niet reageren, komt al snel de gedachte op dat het dus wel los zal lopen met de ernst van het incident. Een andere verklaring is dat de mate waarin iemand zich verantwoordelijk voelt minder wordt naarmate het aantal omstanders groter is. The diffusion of responsibility, noemden ze dat.

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 31

BLAMING THE VICTIM De financiële instelling die bewust klanten misleidt, kan aansprakelijk worden gesteld en worden verplicht de schade te vergoeden, zie Dexia. Wie binnen de grenzen van de wet blijft, mag dan niet juridisch aansprakelijk zijn, dat wil niet zeggen dat er geen sprake is van een zekere morele verantwoordelijkheid, aldus Jos de Mul, hoogleraar wijsgerige antropologie aan de Erasmus Universiteit.

‘De financiële instellingen die binnen de grenzen van de wet producten hebben aangeboden die in de eerste plaats bedoeld waren om er zelf beter van te worden, dragen een morele verantwoordelijkheid voor de crisis. Opmerkelijk is

dat vrijwel niemand in die kringen dat zo ervaart. In onze neoliberale samenleving staat individuele verantwoordelijkheid hoog in het vaandel, maar tijdens de financiële crisis hoorde je daar plotseling niemand meer over. Het is het systeem geweest, luidt hun verdediging. Of: de mensen wilden nu eenmaal graag die tophypotheken. En, ook regelmatig te beluisteren: it takes two to tango.’

Blaming the victim, zo heet de neiging om de schuld bij het slachtoffer neer te leggen. ‘“Moeten ze ook maar niet hand in hand lopen,” zegt de potenrammer.’

NIMBYSYNDROOM Ontzettend gezellig, zo’n festival in de wijk, goed ook voor de sociale cohesie, maar eh… liever een straat verderop.

En natuurlijk zijn we voor windmolens, wie niet, maar liever in een andere polder. Daar schijnt het trouwens ook harder te waaien. We hebben het over het nimbysyndroom, waarbij nimby staat voor: not in my backyard.

Vrij vertaald – het afschuiven van verantwoordelijkheid.

Het is een bekend Nederlands gezelschapsspel. Vaak gespeeld in kringen op het terrein van de ruimtelijke ordening. ‘Het beeld van ons duizend jaar oude dorp dat

oprijst uit het water, zal worden vernield’, protesteerde de burgemeester van Urk tegen de aanleg van een windmolenpark, dat – oh ironie – nu juist is bedoeld om te voorkomen dat Urk over honderd jaar in zee verdwijnt.

Maar ook in de politiek en het maatschappelijke middenveld is het nimbysyndroom geen onbekend fenomeen. Bezuinigen moet, maar niet op mijn budget/ uitkering/beurs/salaris/bonus en zeker al niet op de hypotheekrente/ontwikkelingssamenwerking/zorg/ cultuur/…

FREERIDING Na een lange vergadering besluit de winkeliersvereniging de straat met camera’s te beveiligen tegen inbraak en diefstal. Tachtig procent van de winkeliers betaalt mee, de rest gelooft het wel. Bij hen is er nog nauwelijks of nooit ingebroken, dus waarom zouden ze meebetalen aan deze collectieve beveiliging? Het zijn de freeriders, de mensen die in bovengenoemd voorbeeld profiteren van de verhoogde veiligheid en de lagere verzekerings­kosten, zonder zelf enige inspanning te leveren. Je vindt ze overal, maar over het algemeen geldt: hoe anoniemer de omgeving, hoe

groter de kans op freeridersgedrag. De freerider kiest voor zichzelf. Maar veroorzaakt tegelijkertijd schade aan het collectief of de groep. De collega die altijd maar weer het succes van de afdeling claimt, zonder daar noemenswaardig aan bij te dragen, verziekt niet alleen de sfeer, maar het leidt er eveneens toe dat de voor het succes verantwoordelijke werknemers een stapje minder zetten. Want waarom al die inspanningen als anderen ervan profiteren? Waarmee iedereen uiteindelijk verliezer is. Het bedrijf, de afdeling en de freerider zelf, want ook die loopt zo zijn bonus mis.

VLUCHTEN IN VRIJHEID Van de Oostenrijke psychiater Victor Frankl (1905-1997) komt het idee van de oprichting van een Verantwoordelijkheidsbeeld aan de westkust, naast het bestaande Vrijheidsbeeld aan de oostkust van de VS. Vrijheid en verantwoordelijkheid zijn volgens Frankl, een kampoverlevende, onlosmakelijk met elkaar verbonden, het zijn twee kanten van dezelfde medaille. We mogen onszelf pas vrij noemen als we onze verantwoordelijkheid nemen, aldus Frankl.

Maar, vervolgde hij, ‘veel mensen zijn bang voor hun verantwoordelijkheden en vluchten in vrijheid.’

En waar doet dat aan denken? Juist, aan ‘vrijheid en verantwoordelijkheid’, het motto van het kabinet-RutteVerhagen. Zo op het eerste gezicht een verstandige keuze, zo een waar iedereen zich in kan vinden – de liberalen

32 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

hebben hun vrijheid, de christendemocraten de verantwoordelijke samenleving. Maar vanuit Frankls oogpunt roept het motto de nodige vragen op. Over welke vrijheid hebben we het? Over het ‘gewoon jezelf zijn’, een VVDleuze uit de jaren tachtig, passend bij wat ook wel het Veronica-liberalisme werd genoemd? Of over de vrijheid jezelf zodanig te kunnen ontplooien dat je tot zinvolle keuzes komt? Hoe verhoudt individuele vrijheid zich tot verantwoordelijkheid, een collectief begrip dat vraagt om rechtvaardigheid en gematigdheid en het vermogen je daden aan te laten sluiten bij wat nodig en goed is?

Vrijheid in verantwoordelijkheid was in die zin een passender motto geweest.

Gert Hage is freelance journalist

kunnen omgaan. Dat mijn onderbeen eraf moest, dat was gewoon domme pech. Die dokter had wel gezegd dat het te voorko­ men was geweest als ik me aan het dieet had gehouden, maar wat weet zo’n man daar nou van. Die heeft makkelijk praten, die heeft geen suiker, die mag alles. Zullen we even naar buiten lopen om te roken?

Wat? Mag ik mijn glas niet meenemen?

Wat is dit voor tent zeg. Mensen gooien ze kapot buiten? Ja, mensen ja, mensen die hun verantwoordelijkheid niet ken­

‘ Barman, nog een biertje, en zet er ook maar een whisky bij’

COLUMN

Makkelijk praten T E K S T: V I N C E N T B I J L O I L L U S T R AT I E : V I J S E L A A R E N S I X M A

‘Het is gewoon je eigen verantwoordelijk­ heid, die moet je nemen. En je hebt altijd mensen die daar niet mee kunnen omgaan, maar dat is hun eigen verantwoordelijk­ heid. Ik bedoel, je bent zelf verantwoorde­ lijk voor het feit dat je niet met die verant­ woordelijkheid kan omgaan. Snap je? Dat kunnen onverantwoordelijke mensen niet en dat leidt tot onverantwoordelijk gedrag.

Dan gaan ze zuipen en daarna achter het stuur van een auto zitten. Dan rijden ze te­ gen een boom, boom zwaar beschadigd, man in het ziekenhuis met een dwarslae­ sie, moet revalideren, dat kost tonnen aan belastinggeld.

Dat kun je gewoon niet maken. Of, erger nog, hij rijdt niet tegen een boom, maar hij schept een topbankier, die zo moddervet

is geworden van het graaien dat hij niet op tijd aan de kant kon springen. Of hij rijdt een roker dood, die meer oog voor zijn sigaret had dan voor de naderende dronkenlap.

Ja, dat doe je toch niet. Barman, nog een biertje, en zet er ook maar een whisky bij ja, het is net pis, dat bier van jullie, het is niet meer wat het geweest is.

Vroeger, ja vroeger, vroeger namen men­ sen nog hun verantwoordelijkheid. En een bal gehakt barman, die van net was toch niet voldoende, ik moet een beetje een basis hebben, het wordt nog een lange avond.

Weet je, ik heb suiker hè, en suiker, da’s niet leuk. Dan mag je allerlei dingen niet, het is echt een kloteziekte. Nou ja, valt ook eigenlijk wel mee, maar je moet er wel mee

nen, maar waar zie je me voor aan man.

Dat zijn diezelfde mensen die tegen bo­ men oprijden. Weet je wie dat zijn? Die lui die altijd klagen over hondenpoep en zelf hun hond midden op straat laten schijten, die zijn dat. Ja ja, ik zeg dat, ik ja. Wat? Ja, natuurlijk schijt mijn hond op straat, maar dat is wat anders, ik kan het niet opruimen, want ik zit met dat been dat ik niet meer heb. En ik vind dan dat de gemeenschap in zo’n geval solidair moet zijn met mij. Maar dat woord kent niemand meer tegenwoor­ dig. Het zijn allemaal zakkenvullers in Den Haag, allemaal, ook die linkse ja, die ook.

Want ik zit in de WAO vanwege die suiker, en hun niet. En nou heb ik nog een prothe­ se waar ik niks mee kan ook nog. Ik oefen niet? Jij moet echt gaan uitkijken jongen, wat heb jij vanavond, een kwaaie dronk?

Ik oefen niet, denk jij dat het een pretje is als je 140 kilo weegt om op zo’n kunstpoot te gaan staan? Dat doet verrottes veel pijn.

Maar jij hebt makkelijk praten, meneer de cabaretier heeft altijd weer zijn commen­ taar klaar over hoe het wel en hoe het niet moet. Ik ga, als het zo moet dan ga ik. Au, mijn poot, au, nee ik ben niet dronken en mijn auto staat vlakbij.’

Vincent Bijlo (1965) is cabaretier en schrijver. Meer info op www.vincent­ bijlo.com (met een versie voor blin­ den, zienden en lichtontberenden).

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 33

34 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

wanneer gaan vrouwen op eigen benen staan?

ONDERZOEK

T E K S T: P H I L I P D R Ö G E FOTOGR AFIE: SANDER FOEDERER

Voelen vrouwen zich verantwoordelijk voor het financiële reilen en zeilen van hun gezin? Zijn ze financieel zelfredzaam of laten ze geldzaken aan hun partner over? Delta Lloyd Groep vroeg aan Intomart Gfk om uit te zoeken hoe het met de financiële verantwoordelijkheid staat in het Nederlandse gezin of binnen de relatie.

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 35

‘ Over de financiële gevolgen van een scheiding maakt 50 procent van de vrouwen zich zorgen’

Er is op financieel gebied weinig erger voor een Nederlandse vrouw dan scheiden. Met dat nieuws kwam het Centraal Bureau voor de Statistiek eind 2011 naar buiten. Ondanks jaren van emancipatie en campagnes om toch vooral een ‘slimme meid’ te zijn, is de Nederlandse vrouw gemiddeld genomen nog steeds vooral moeder en daarnaast soms parttime werknemer.

Ze verdient in bijna alle gevallen minder dan een man en heeft weinig kennis van financiën.

Uitzonderingen uiteraard daargelaten.

Is het echt zo erg gesteld met de Nederlandse vrouw en geld? We waren in dit land toch zo ontzettend geëmancipeerd? Is er verschil tussen jongere en oudere vrouwen? Die vragen dringen zich op na de berichten van het CBS. Snotneuzen Uit het onderzoek van Intomart Gfk voor Delta Lloyd Groep komt inderdaad een klassieke verhouding tussen mannen en vrouwen naar voren als het gaat om kostwinnerschap en zorgtaken. De man haalt het geld binnen, de vrouw poetst snotneuzen en zoekt op kinderkruintjes naar luis. Mannen voelen naar eigen zeggen een grotere verantwoordelijkheid voor het kostwinnerschap en nemen het initiatief in complexe financiële beslissingen; vrouwen trekken in meerderheid de zorgtaken naar zich toe. Daar voelen beide sekses zich volgens het onderzoek ook gelukkig bij.

Toch is er in vergelijking met twintig of zelfs tien jaar geleden wel wat veranderd, weten we uit langjarig onderzoek van het CBS. Op dit moment heeft meer dan 55 procent van de vrouwen een betaalde baan tegen 40 procent begin jaren negentig. Vooral jonge vrouwen zijn bezig met een inhaalslag. Ze boekten enkele jaren geleden voor het eerst een hogere gemiddelde loonstijging dan hun mannelijke leeftijdsgenoten. Vooral hoogopgeleide vrouwen aan het begin van hun carrière hebben geleerd om hun

36 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

kennis en kunde om te zetten in klinkende munt, blijkt uit allerlei onderzoeken.

Die veranderende houding blijkt ook uit het Delta Lloyd Groep-onderzoek. Vrouwen nemen de verantwoordelijkheid voor hun eigen arbeidsperspectieven nadrukkelijk zélf ter hand. Ze leggen de verantwoordelijkheid voor het vinden en behouden van werk niet bij een derde partij of de overheid, maar voor het overgrote deel bij zichzelf. Zo economisch onnozel zijn ze dus ook weer niet.

Campagnes Dat gehuwde en samenwonende vrouwen financieel zelfstandig moeten zijn, daar is een meerderheid van de vrouwen in het onderzoek van Delta Lloyd Groep - (62 procent) het mee eens.

Voor mannen hoeft die vrouwelijke dadendrang minder. Een minderheid van 42 procent is het met deze stelling eens. Jarenlange campagnes van de overheid hebben dus vooral bij vrouwen zelf effect gehad. Voorbeelden van vriendinnen die na een scheiding in de bijstand zijn verdwenen, zullen ook hun steentje hebben bijgedragen.

Uit cijfers van het CBS blijkt bovendien dat steeds meer vrouwen de daad bij het woord voegen. Het aandeel vrouwen dat zichzelf financieel kan redden, is tussen 2005 en 2009 gestegen van 42 naar 48 procent. Dat cijfer zal ongetwijfeld nog verder oplopen. Aan de universiteiten is momenteel de helft van de studenten vrouw, tegen 44 procent rond de eeuwwisseling. Ook hier is de rek er nog niet uit; in gidsland Zweden is het aandeel vrouwelijke studenten al opgelopen tot 57 procent.

Pappadag Waarom werken vrouwen dan niet meer en verdienen ze niet in meerderheid hun eigen geld? Het bepalende moment in veel vrouwenlevens blijft het krijgen van kinderen. Opmerkelijk: mannen én vrouwen zijn het er nog steeds

‘ Het verantwoordelijk­heids­ gevoel van vrouwen verdwijnt als sneeuw voor de zon als het over geld gaat’

in meerderheid over eens zijn dat vrouwen beter parttime kunnen gaan werken om werk te kunnen combineren met de zorg voor kinderen.

Vooral mannen vinden kinderen vrouwenwerk, blijkt uit het onderzoek van Delta Lloyd Groep.

De stelling dat juist mannen met jonge kinderen beter parttime zouden kunnen gaan werken, wordt door een minderheid van de mannen en vrouwen onderschreven. Kinderen zijn nog steeds geen gedeelde verantwoordelijkheid.

Er is desondanks wel een kleine verschuiving in het denken te zien. Deeltijdwerk wordt ook steeds populairder voor mannen, ziet het CBS. Belangrijk was de Wet aanpassing arbeidsduur uit 2001. Met deze wet in de hand kunnen mannen naar hun baas om een pappadag af te dwingen. Of twee pappadagen natuurlijk. Op die dagen kan moeder werken. Een meerderheid van de ondervraagden vindt die wet een goede zaak. Maar de eindverantwoordelijkheid voor de snotneus lijkt uiteindelijk toch bij de vrouw te liggen. Zowel volgens oudere als jongere vrouwen, blijkt uit ons onderzoek. En volgens de mannen natuurlijk.

Geen vrouwelijke Mozarts Mannen en vrouwen kijken nu eenmaal anders tegen het leven aan, ook op de werkvloer.

Gevraagd naar verantwoordelijkheidsgevoel op het werk geven vrouwen in het onderzoek van Delta Lloyd Groep aan dat ze hun werk graag goed en secuur willen doen. Mannen beginnen desgevraagd over kwartaalcijfers en doelstellingen. Veel meer dan vrouwen zijn ze prestatiegericht, willen ze meetbare resultaten behalen. Dat vertaalt zich uiteindelijk in hogere verdiensten, vandaar dat mannen hun baan ook niet willen opgeven voor de opvoeding van de kinderen.

Deze dadendrang is een overblijfsel uit de vroegste ontwikkelingsfase van de mens, toen mannen nog jaagden op mastodonten en vrouwen ondertussen de grot gezellig probeer-

den te maken. Het aantal mastodonten dat je mee naar huis neemt is te tellen, hoe leuk de grotwoning is niet. De mastodont hebben we ingeruild voor jaarcijfers en de grot voor een doorzonwoning, maar het mechanisme is hetzelfde: mannen willen presteren, vrouwen willen het gezellig maken. De Amerikaanse feministe Camille Paglia schreef eens dat vrouwen op het gebied van prestaties altijd voor mannen onderdoen omdat ze een met testosteron geladen oerkracht missen. ‘Er zijn geen vrouwelijke Mozarts omdat er geen vrouwelijke Jack the Rippers zijn.’

Diezelfde mannelijke voorkeur voor meetbare resultaten komt ook in de huiskamer terug, blijkt uit het onderzoek van Delta Lloyd Groep. Voor vrouwen betekent verantwoordelijkheid voor het gezin bijvoorbeeld dat er smakelijk eten op tafel moet staan. Mannen zien het als hun verantwoordelijkheid om genoeg geld te verdienen om te zorgen dat het dak niet lekt. De man schept de voorwaarden (jaagt de mastodont), vrouwen vullen de details in (maken mastodontenhachee). Ondanks emancipatie zal deze klassieke rolverdeling niet zo snel – wellicht nooit – veranderen. Vrouwen zijn goed in sociale interactie en communicatie, handig op een kleine oppervlakte met andere mensen; mannen gaan liever naar buiten en laten hun daden voor zich spreken. Op de vraag aan vrouwen die een vaste relatie hebben of hun verantwoordelijkheidsgevoel voor het huishouden beter ontwikkeld is dan dat van hun partner, antwoordt 40 procent bevestigend.

Verstoppertje spelen Dat verantwoordelijkheidsgevoel van vrouwen verdwijnt als sneeuw voor de zon als het over geld gaat, zo toont het onderzoek van Delta Lloyd Groep aan. Vrouwen denken wel dat ze samen met manlief beslissingen nemen over financiële zaken, maar de realiteit is dat

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 37

‘ 9 procent van de vrouwen heeft weleens een nieuwe aankoop verstopt’

mannen de neiging hebben deze rol naar zich toe te trekken. Zeker als het gaat om complexere financiële producten als inkomensverzekeringen, pensioen en hypotheek. Een behoorlijk aantal vrouwen geeft zelfs aan dat deze zaken vooral door de partner worden geregeld. Maar ook voor minder complexe financiële producten geldt dit. De schadeverzekering van zowel de eigen auto als die van de partner wordt in de meerderheid van de gevallen door de man geregeld. Een zesde van alle vrouwen denkt zelfs dat mannen ‘beter zijn’ in geldzaken.

Gelukkig spelen mannen en vrouwen geen financieel verstoppertje met elkaar, blijkt uit het onderzoek van Delta Lloyd Groep. Slechts 2 procent van de mannen en 6 procent van de vrouwen praat liever niet over geldzorgen met de partner, het overgrote deel (73 procent) doet dat wel. Als het om kleine dingen gaat, zijn we iets minder open: 9 procent van de vrouwen en 7 procent van de mannen heeft weleens een nieuwe aankoop verstopt voor de partner en 16 procent van de vrouwen en 10 procent van de mannen heeft de prijs van een nieuwe aankoop wel eens lager voorgespiegeld dan werkelijk het geval was.

38 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

Piekeren Vrouwen geven tegenover de onderzoekers van Intormart Gfk toe zich grote zorgen te maken over de financiële gevolgen van werkloosheid, ernstige ziekte of overlijden van de man.

Vrouwen weten waarschijnlijk te weinig van de financiën om een duidelijk beeld te hebben van wat er dan gebeurt. Dat komt het beste tot uiting bij de zorgen die mannen en vrouwen zich maken over arbeidsongeschiktheid en werk­loosheid. Vrouwen piekeren daar meer over dan mannen, ze weten immers niet goed wat ze kunnen verwachten. Over de financiële gevolgen van een scheiding, die voor vrouwen inderdaad groot kunnen zijn, maakt 50 procent van de vrouwen zich zorgen. Opmerkelijk: 43 procent van de mannen doet hetzelfde, al springen zij er over het algemeen beter uit bij een gestrand huwelijk.

Delta Lloyd Foundation Delta Lloyd Groep heeft 5 jaar geleden Delta Lloyd Foundation opgericht. De Foundation ondersteunt initiatieven die bijdragen aan financiële zelfredzaamheid en financieel bewustzijn van kwetsbare groepen in onze samenleving. Doelgroepen zijn onder andere vrouwen en jongeren.

De Foundation ondersteunt niet alleen met geld, ook kennis en kracht van Delta Lloyd Groep-medewerkers worden ingezet.

niet kunnen zien? Ik merk in de praktijk hoe vaak dat voorkomt. De genoemde bijeen­ komst is daar een voorbeeld van. Net als voor Jan en alleman is ook voor topman­ nen (m/v) hun naaste omgeving het voor­ naamste referentiekader. Ze spiegelen zich aan de mensen om zich heen. Dat heet in de filosofie ‘mimetische begeerte’: net als iedereen begeren ook zij wat hun buurman heeft of begeert. Ook zij hebben daarmee weinig gevoel voor wat elders, ver weg, in een andere biotoop, leeft. Of, zoals Hein Blocks, oud-directeur van de NVB, het voor de enquêtecommissie formuleerde: ‘Als iedereen om je heen hetzelfde doet, voelt je eigen gedrag niet aan als onverantwoor­ delijk.’

COLUMN

Begeerte als boemerang T E K S T: K E E S C O O L S I L L U S T R AT I E: V I J S E L A A R E N S I X M A

Onlangs mocht ik een discussie onder be­ stuurders van financiële instellingen lei­ den. In het 52 pagina’s dikke document dat werd besproken, stond één korte alinea over beloning en bonussen. Van de twee uur ging het ruim een uur hierover. De emoties aan tafel liepen hoog op: woede, verontwaardiging, cynisme: ‘De politiek maakt ons kapot, wat een schade en on­ recht de buitenwereld ons aandoet!’

Topmannen spiegelen zich aan de mensen om hen heen.

Net als Jan en alleman Ik deinsde even terug van zoveel emotie.

Waren deze bestuurders niet in staat hun verantwoordelijkheid te nemen?

‘Verantwoordelijkheid nemen’ gaat vooral over het ondergeschikt maken van je eigen

belang aan dat van de onderneming of aan maatschappelijke belangen. Of ten minste een goede balans daarin vinden. Dat kan gaan over beloning, maar net zo goed over milieu, klantbelangen, zorgplicht, volgende generaties, duurzaamheid of mensenrech­ ten. Een bestuur dat de winst of beurs­ koers van het bedrijf boven alles stelt, zal regelmatig in conflict komen met andere belangen. Een bestuurder die voor zichzelf het onderste uit de kan wil halen, kan ook nog in conflict komen met de belangen van de onderneming.

Op korte termijn zijn eigen en andermans belangen vaak strijdig, op de lange termijn lopen ze doorgaans parallel. Rekening hou­ den met mensenrechten in verre landen, milieu of de volgende generatie gaat ten koste van het kwartaal- of jaarresultaat.

Maar een bedrijf dat te weinig oog heeft voor maatschappelijke belangen, krijgt een reputatieprobleem en dat werkt als een boemerang. Bij conflicterende belangen kan iemand om twee redenen een ver­ keerde keuze maken: omdat hij of zij die andere belangen niet wil zien of niet kan zien. In het eerste geval is er gewoon spra­ ke van ordinair egoïsme. Simpel. Maar wat als bestuurders die andere belangen echt

Daarom beschouwden bestuursvoorzitters duurzaamheid en mensenrechten twintig jaar geleden nog als een hobby van linkse activisten, evenals nu nog vaak wordt ge­ dacht dat kritiek op hun salaris niets an­ ders is dan jaloezie van Jan Modaal. En Jan Modaal ontkomt er omgekeerd bijna niet aan om de onvoorstelbare beloningen aan de top ‘onbegrijpelijk’ en ‘exhibitionisti­ sche zelfverrijking’ te vinden.

Met elkaar verwijten maken, komen we niet verder. Er is wederzijds begrip nodig, want anders wordt de onderlinge afstand alleen maar groter. En de geschiedenis leert dat naarmate de oplossingen van verder weg komen, ze botter en lomper zijn. Dan hebben we weer nieuwe regels en extra controle nodig.

Verantwoordelijkheid nemen zal dus, on­ danks de beperking van het referentieka­ der van topbestuurders, bij hen moeten beginnen. Hun directe omgeving moet hen leren zíén en hen op hun verantwoordelijk­ heid wijzen: commissarissen, (eerste) echt­ genoten, puberende kinderen, et cetera.

En al doende moeten ze leren het debat aan te gaan en te accepteren. Daarmee nemen zij verantwoordelijkheid en tonen zij leiderschap.

Kees Cools (prof. dr., 1959) is hoog­ leraar corporate finance aan de Rijks­ universiteit Groningen en partner bij adviesbureau Booz & Company.

Hij was lid van de Monitoring Com­ mittee Corporate Governance o.l.v.

Jean Frijns. Zijn boek ‘Controle is goed, vertrouwen nog beter’ werd uitgeroepen tot beste manage­ mentboek van 2005.

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 39

A L L E S VA N WA A R D E

WAT

TWEEDE MAASVLAKTE De Rotterdamse haven breidt uit door 2000 hectare nieuw land te winnen uit zee, voor nieuwe zeehavens die berekend zijn op zelfs de grootste schepen ter wereld.

Voor de havenuit­breiding (gereed in 2013) wordt 325 miljoen kuub zand opgespoten, omsloten door twaalf kilometer nieuwe zee­ wering. Vijf meter boven NAP. HOE Het is echter niet ondenkbaar dat een stevige storm een deel van de miljardeninvestering wegspoelt.

Geen investeerder is bereid dergelijke risico’s te accepteren.

Delta Lloyd wel. Met 40 procent van het risico is Delta Lloyd de leidende verzekeraar in een coassurantiepoule met drie anderen.

WAAROM Het verzekeren van dergelijke risicovolle projecten is van groot economisch en maatschappelijk belang. Delta Lloyd neemt haar verantwoordelijkheid door de benodigde deskundigheid te ontwikkelen om de risico’s van dergelijke projecten inzichtelijk en daarmee beheersbaar te maken.

Zo wordt het onverzekerbare toch verzekerbaar.

FOTO: MARCEL VAN DEN BERGH/HH TEKST: MARIEKE ENTER

40 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

41 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

Lezen, zien, horen Bright-hoofdredacteur Erwin van der Zande kiest vier filmklassiekers over moreel heldendom, schrijfster Mariëtta Nollen zoekt naar de relatie tussen verantwoordelijkheid en schuldbesef in de literatuur en popjournalist Menno Pot geeft het thema verantwoordelijkheid een stem.

Mariëtta Nollen is auteur. Zij portretteerde in Steenrijk (2009) een vastgoedhandelaar die zijn eigen ondergang orkestreert. In haar tweede roman Ik, Beatrix kroop zij in de huid van de koningin. Nollen is historicus en studeerde in Amerika.

Erwin van der Zande is hoofdredacteur van Bright, lifestyleglossy voor technologie en design.

Ook is hij initiator van Screenzine, een vernieu­ wingsproject voor digitale magazines.

Menno Pot (1975) is popjournalist voor de Volks­ krant, columnist en voetbalauteur. Zijn roman Vak 127, over supportersleed en supporterslol in het spoor van Ajax, won de Publieksprijs voor Beste Sportboek.

42 DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012

lezen This Book Will Save Your Life (2006) A.M. Homes Homes had ‘social responsibility’ in haar gedachten, toen ze deze roman schreef.

De rijke maar eenzame Richard Novak is 57 jaar en wil niet dood, met name omdat hij nog niet heeft geleefd. Geconfronteerd met een alarmerende pijn op zijn borst besluit hij alsnog iets van zijn leven te maken.

Zodra hij zijn eigen biotoop verlaat, wordt hij tot zijn verbazing liefdevol opgevangen door nieuwe vrienden.

The Fountainhead (1943) Ayn Rand Je kunt ook verantwoordelijkheid nemen door je eigen weg te volgen. Dat bewijst de jonge, talentvolle en uiteindelijk ook succesvolle architect Howard Roark in The Fountainhead. In deze roman etaleert Rand haar filosofie van het objectivisme, een pleidooi voor het individualisme van de scheppende mens.

De aanslag (1982) Harry Mulisch In deze klassieker van eigen bodem is niet alles wat het lijkt. NSB’er Fake Ploeg komt bij een aanslag om het leven.

Omdat het lijk wordt verplaatst, vermoorden de Duitsers uit represaille de verkeerde mensen. Mulisch biedt de lezer verschillende perspectieven op de aanslag en maakt zo duidelijk dat objectieve schuld en dus verantwoordelijkheid niet bestaat.

The Picture of Dorian Gray (1891) Oscar Wilde Dorian Gray’s wens mooi en jong te blijven komt uit. Niet Dorian, maar zijn portret wordt door het leven getekend. Dat portret verandert in een monster, terwijl de eeuwig jeugdige Dorian geen wroeging of moraal kent.

Zelfs als hij zijn portret wil vernietigen, weigert hij de verantwoordelijkheid daarvoor. Het is immers het mes dat de vernietiging mogelijk maakt. Maar ook Dorian ontkomt niet aan zijn lot.

Nemisis (2010) Philip Roth Anderen vechten tegen naziDuitsland, maar de 23-jarige Bucky Cantor heeft slechte ogen en is achtergebleven in New Jersey, waar hij een speeltuin runt. Omdat ook hij held wil zijn, bijt hij zich vast in de polio-epidemie die in zijn omgeving veel jonge slachtoffers eist. Hij stelt zich niet alleen bloot aan de ziekte (en krijgt die ook), maar neemt ook de verantwoordelijkheid op zich door de rest van zijn leven iedere vorm van geluk af te wijzen.

Nodeloos schuldgevoel en dus hoogmoed.

zien Margin Call (2011) The Whistleblower (2010) Verantwoordelijkheid slaat primair op de rekenschap die men voor zijn of haar eigen daden moet kunnen afleggen. Maar er zijn gevallen waarin mensen verder gaan en in de bres springen voor die van een groep of organisatie. Bijvoorbeeld als klokkenluider. Rachel Weisz zet er eentje overtuigend neer als zij als vredesbewaarder in Bosnië een seksschandaal ontdekt waar militairen en diplomaten bij betrokken zijn.

De beste film over de financiële crisis tot nu toe. Je bent getuige van de pleuris die uitbreekt bij een beleggingsfirma in New York. In een etmaal gaan we van de ontdekking door een jonge analist dat de genomen risico’s te groot zijn geworden, tot de geslepen CEO (’s nachts per helikopter ingevlogen)

Doodslag (2012)

die uiteindelijk besluit om alle riskante beleggingen, waarvan iedereen in de firma weet dat die niks meer waard zijn, op de markt te dumpen voordat het echt te laat is. Alle betrokken spelers weten dat ze fout bezig zijn, maar niemand kiest voor het grotere belang. Het instinct om (financieel) te overleven neemt de overhand. Zelfs het verantwoordelijkheidsgevoel van de CEO gaat niet verder dan het lot van de firma. Daarmee laat de film de ware oorzaak zien van de crisis: het morele verval.

El secreto de sus ojos (2009) De winnaar van de Oscar voor beste buitenlandse film vertelt het broeierige verhaal van een gerechtelijk onderzoeker in Buenos Aires. Hij wil na zijn loopbaan een boek schrijven en gaat zijn gangen na. De kijker ziet een man die gevangen zit in een jarenlange heimelijke liefde voor zijn meerdere Irene en de slepende zaak rond de verkrachting en moord op een vrouw die hem maar niet loslaat. Heeft hij een groot verantwoordelijkheidsbesef of zoekt hij naar persoonlijke verlossing?

Beheersing wordt beschouwd als teken van beschaafd, verantwoordelijk gedrag. Maar iedereen heeft een keerpunt. Ambulancebroeder Max (Theo Maassen) wordt in zijn werk gehinderd door hufterig gedrag. Hij slaat op een dag van zich af, mede aangezet door een tv-optreden van een beroemde cabaretier.

Met fatale gevolgen. Eindelijk weer eens een Nederlandse film die prikkelt.

horen Blowin’ In The Wind (1963) Bob Dylan Popmuziek is van oudsher een krachtig vehikel om mensen op te roepen tot het nemen van verantwoordelijkheid voor de wereld en de vrijheid. Bob Dylan, ‘protestzanger’ van de sixties, schreef een van de beroemdste voorbeelden: ‘How many times can a man turn his head, pretending he just doesn’t see?’

Not Responsible (1963) Gene Pitney Sixtiesidool Gene Pitney waarschuwde alle mooie meiden van deze wereld van tevoren maar alvast: mijn gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel is júllie verantwoordelijkheid. Kijk me nou niet zo aan met die mooie ogen, zeg die lieve woordjes nou niet, want ‘I get carried away and then I’m not, not, not responsible!’

Zwart Wit (1984) Frank Boeijen Groep

Earth Song (1995) Michael Jackson

De man die in 1983 Kerwin Duinmeijer doodstak, pleegde in januari 2012 zelfmoord. Maar was alleen híj verantwoordelijk voor de dood van de jonge Antilliaan? Hoe zit het met de taxichauffeur die Kerwin niet naar een ziekenhuis wilde brengen? ‘Wie wil er bloed op de achterbank?’ zong Frank Boeijen. ‘Denk goed na aan welke kant je staat.’

Michael Jackson drukte ons in een handvol liedjes op het hart dat we zuinig op onze planeet moeten zijn, maar in geen hit bestookte hij ons zo intensief met confronterende vragen als in Earth Song: ‘What about the seas?

What about nature’s worth?

What about children dying?

What about us?’

The Devil Made Me Do It (1982) Golden Earring In popsongs hebben veel mannen er een handje van hun verantwoordelijkheid af te schuiven op de fles of de duivel. Golden Earring bezong er een die dat volhield tot in de rechtbank. Ja, edelachtbare, ik stal een bontjas en een BMW voor mijn meisje, maar: ‘the devil made me do it, it was the act of a man possessed.’

DELTA LLOY D M AGAZINE, A PR IL 2012 43

Kluun:

‘Beleggen leek wel voetbal: je kon er ook mee verliezen!’

Beluister nu online 10 kritische denkers over beleggen.

Voor Delta Lloyd is kritisch vermogen van groot belang. Daarom heeft Delta Lloyd Asset Management een tiental kritische denkers van buiten de finan­ciële wereld gevraagd om beleggers te prikkelen. Deze serie ‘Kritisch Beleggen’ levert bijzondere en inspirerende zienswijzen op. Van Kluun, Marc Lammers, Maarten van Rossem en anderen.

Beluister de columns op deltalloyd.nl/kritischbeleggen