BULLETIN Uitgave van Theater Instituut Nederland - nummer 22 - november 2009
TIN Theater足 prijzen 2009 de winnaars Welkom in de 足Mediatheek
inhoud 03 04 07
Oogsttijd TIN Theaterprijzen 2009 Knotjes, kroeshaar en kadaverdiscipline
08 Tentoonstellingen op tournee
10 12
Bron van inspiratie Indrukwekkende collectie theateraffiches
14 Talent tot bloei laten komen
16 Kort nieuws
colofon Dit BulleTIN is een uitgave van Theater Instituut N ederland. Redactie Monica Kiezebrink Petra Vogt Eindredactie Petra Vogt Met medewerking van Trudi van Zadelhoff Daniëlla Groenberg Henk Scholten Ingrid van Frankenhuyzen Peter Heuseveldt Irene Bloemink Ontwerp en opmaak Atelier van GOG Fotografie voorkant Winnaar TheaterFotoPrijs Leo van Velzen (de volledige foto is op pagina 5 te zien) Overige fotografie Radboud Kuypers Trudi van Zadelhoff Paul Hilkens Wouter van den Brink
Drukwerk Drukkerij Spinhex & I ndustrie Oplage 5000 Theater Instituut N ederland Sarphatistraat 53 1018 ew Amsterdam Postadres Postbus 10783 1001 et Amsterdam Mediatheek Dinsdag t/m vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur Zaterdag 13.00 tot 17.00 Telefonisch spreekuur: dinsdag tot en met zaterdag van 9.00 tot 11.00 uur. Archiefstukken en bijzondere collecties zijn op afspraak te bezichtigen. Wilt u meer exemplaren van het BulleTIN ontvangen neem dan contact op met de afdeling Marketing & Communicatie 020 551 33 00.
Voorwoord
OOGST TIJD Het TIN heeft met een ingrijpende reorganisatie en aansluitend de verhuizing een roerige periode achter de rug. Het afscheid van de Herengracht was niet voor alle medewerkers, bezoekers en betrok kenen even gemakkelijk. Maar vanaf nu kijken we vooruit en kunnen we gaan oogsten. Want die veranderingen waren natuurlijk geen doel op zich. Ze waren nodig om de zichtbaarheid van het TIN te vergroten, onze rol als kennis- en informatie centrum voor professionals en in theater geïnteresseerden te versterken en last but not least om zelfstandig of samen met anderen meer activiteiten te organiseren. In Amsterdam, elders in Nederland en internationaal.
het Joods Historisch Museum en Theater na Tomaat in het Amsterdams Historisch Museum) nog tot begin 2010 te bezoeken zijn. En vanaf mei 2010 gaan we op reis langs de zomerfestivals met een spectaculaire expositie over de geschiedenis van het locatietheater. – We reikten op 11 november in Utrecht voor het eerst de TIN Theaterprijzen uit, voor theateraffiches, theaterfoto’s en – nieuw – voor scenografie. Daarmee zetten we disciplines in het zonnetje die het theater in beeld brengen en daarmee heel belangrijk zijn voor onze collectie. – We organiseren onder de titels ComMotie en Operatie Muziektheater debatseries over respectie velijk culturele diversiteit en muziektheater, in samenwerking met Muziek Centrum Nederland en het Nederlands Fonds voor de Podiumkunsten. – We zitten midden in internationale uitwisselingsprogramma’s met onder meer Frankrijk, ZuidAfrika en het Midden Oosten en bereiden grote presentaties van Nederlandse podiumkunst voor in het kader van RUHR 2010 (Essen Europese Culturele Hoofdstad) en Istanbul Culturele Hoofdstad 2010. – Wij zijn een tevredenheidsonderzoek gestart onder onze leden en ex-leden om onze dienst verlening nog beter aan te laten sluiten bij uw wensen.
En activiteiten zijn er, op alle fronten van onze organisatie. U vindt er in dit BulleTIN van alles over, maar alvast een kleine greep:
Zo oogsten wij wat met het proces van verandering is gezaaid. Maar hopen we natuurlijk vooral dat u de vruchten plukt.
– We openden in 2009 maar liefst drie tentoonstellingen, waarvan de laatste twee (Sonia Gaskell in
Henk Scholten directeur
Na onze verhuizing van de Herengracht naar de Sarphatistraat in Amsterdam is in het nieuwe pand van Theater Instituut Nederland het stof (letterlijk en figuurlijk) neergedaald. Samen met onze collega’s van het Nederlands Uitbureau, de Neder landse Associatie voor Podiumkunsten (NAPK, werkgeversorganisatie van toneel- en dansgezelschappen en orkesten), het theatervakblad TM en het Dansersfonds voelen we ons thuis in een gebouw dat open en transparant is en uitnodigt tot samenwerking met elkaar en met buiten. De door Jos Groenier en Uri Rapaport vormgegeven mediatheek is ons visitekaartje.
“ Verander ingen waren geen doel op zich”
BULLETIN NOVEMBER 2009 — 3
Mediatheek
BRON VAN INSPIRATIE
De mediatheek draait inmiddels op volle toeren op de nieuwe locatie. Dit voorjaar verliet Theater Instituut Nederland de vertrouwde omgeving op de Herengracht, om intrek te nemen in een multifunctioneel gebouw aan de Sarphatistraat. Het vooroorlogse bankgebouw is grondig gerenoveerd en ingericht door theatervormgevers Jos Groenier en Uri Rapaport. Aan de uitgebreide collectie van de mediatheek is niets veranderd, maar aan de presentatie zeker wel.
In de mediatheek zijn wisselende themapresentaties, op dit moment over danseres en choreografe Sonia Gaskell.
De collectie van de mediatheek is enorm en omvat materiaal uit alle theaterdisciplines.
4 — BULLETIN NOVEMBER 2009
De theatermediatheek op de Sarphatistraat is een uniek en modern informatie- en documentatiecentrum. De collectie omvat materiaal uit alle theaterdisciplines, van circus tot cabaret, van dans tot opera en van toneel tot poppentheater. Naast de vele boeken, tijdschriften en teksten, beschikt de mediatheek over honderden videoregistraties van voorstellingen, recensies en duizenden foto’s en programmaboekjes. Ook de collectie bladmuziek is vermaard. Veel theatermakers en studenten hebben de nieuwe locatie inmiddels gevonden. “De mediatheek is voor mij een belangrijke en ook steeds maar borrelende bron van inspiratie. Daar vind ik veelal de toneelteksten, bladmuziek en boeken over theater, die ik voor mijn vak nodig heb”, zegt toneel-, muziek- en theaterregisseur Annechien Koerselman. “In de boekhandels of de bibliotheek is het assortiment toneelliteratuur erg beperkt. De mediatheek van het
De wanden van de mediatheek en de entree zijn leesbaar, door metalen platen met daarop oude en nieuwe theaterteksten.
Beweging en transparantie als uitgangspunt TIN is daarom echt een geweldige plek voor iedere professional en theaterliefhebber.” Overzicht en ruimte
“Onze collectie is net zo uitgebreid en uniek als voorheen”, vertelt Esmé Apeldoorn, medewerkster van de mediatheek. “Maar doordat alles nu in één ruimte te vinden is, is het een stuk overzichtelijker geworden. Daarnaast hebben we nu een aparte afgesloten plek voor de video- en geluidsfragmenten, waar je in alle rust kunt luisteren en kijken.” De ruimte nodigt ook vooral uit om langs de kasten te slenteren en nieuwe ontdekkingen te doen. Volgens Anne-Marie Kremer, hoofd Informatie & Educatie van het TIN, heeft het team de nodige ideeën om de inspirerende functie van de mediatheek verder uit te bouwen. “We hebben veel verborgen schatten die we extra aandacht willen gaan geven. Zo komen er tafels met boeken rond actuele onderwerpen en willen we ook de nieuwe
aanwinsten extra benadrukken.” Ook is er in de mediatheek altijd een themapresentatie te zien, op dit moment over danspionier Sonia Gaskell. Veel materiaal is natuurlijk nu te zien in de tentoonstelling over haar in het Joods Historisch Museum, maar ook in de mediatheek is een aantal unieke foto’s en documenten geëxposeerd. De thema presentatie wisselt regelmatig, zodat in de mediatheek steeds weer verrassende stukken uit de TIN collectie te zien zijn. De mediatheek is geopend van dinsdag t/m vrijdag: 11.00 tot 17.00 uur en op zaterdag: 13.00 tot 17.00 uur en telefonisch bereikbaar op openingsdagen van 9:00 tot 11:00: 020 551 33 05. Voor vragen, verlengingen en reserveringen kunt u de mediatheek ook mailen: mediatheek@tin.nl
De nieuwe theatermediatheek werd ontworpen door theatervormgevers Jos Groenier en Uri Rapaport. Grote blikvanger is de open trap, die van de entree van het pand rechtstreeks naar de mediatheek voert. “In de briefing stonden begrippen als beweging en transparantie centraal”, zegt Jos Groenier. “Het moest een open, uitnodigende plek worden die in alles theater uitademt. Hiertoe ontwierpen we een trap die beweging suggereert en een diversiteit aan schuine vlakken die weer andere vlakken doorkruisen.” Langs de opgang en de golvende muren zijn metalen platen aangebracht met daarop dierbare toneelteksten. De rode banken nodigen uit om rustig te bladeren in één van de tientallen (inter) nationale theatertijdschriften.
BULLETIN NOVEMBER 2009 — 5
TENTOONSTELLING
E rg e n s & Overal een tentoonstelling als locatietheater er varing
Tender speelt Tender Trouwt uit 1986. Foto: Els van der Monde
6 — BULLETIN NOVEMBER 2009
Ergens &Overal
Plaats je eigen locatie op ‘Waar ben jij?’
EEN TENTOONSTELLING ALS LOCATIETHEATERERVARING Niets is logischer dan een tentoonstelling over locatietheater op locatie te maken en mobiel bovendien. De reizende tentoonstelling Ergens & Overal haalt telkens juist dat naar voren wat locatietheater uniek maakt: de extra ervaring en belevenis die een locatie buiten de traditionele theaterzaal met zich meebrengt. In opdracht van het TIN en de Vrede van Utrecht maakte Theun Mosk een tentoonstelling die zelf ook een beetje locatietheater is. Deze zomer te zien op de Nederlandse theaterfestivals!
Buiten de zaal
Binnen het Nederlands theaterlandschap is het locatietheater niet meer weg te denken. Oude fabrieken, hallen, het strand, de loods: voor de Nederlandse theatermaker zijn het allemaal alternatieven geworden voor de reguliere theaterzaal. Die ontwikkeling is terug te voeren tot de jaren 60. In die tijd ontstaan tal van nieuwe vormen van theater, die ook tornden aan de traditionele verhouding tussen de zaal (het publiek) en het podium (de spelers). Theatermakers gingen om verschillende redenen op locatie spelen. Ze wilden hun publiek uitbreiden met mensen die niet naar een schouwburg gingen of ze verrasten mensen op straat en lieten ze kijken naar hun eigen gedrag. Soms was de keuze ook afgedwongen, bijvoorbeeld omdat een groep geen speelplek kreeg in de nog schaarse ‘experimentele theaters’. Maar meestal was de keuze vrijwillig. Sommige groepen begonnen klassiek repertoire te spelen op het platteland, voor de plaatselijke bevolking. In alle gevallen betekende het dat theatermakers uit hun beschermde omgeving stapten. Ze lieten onberekenbare invloeden toe als (dag)licht, weersomstandig heden, omgevingsgeluiden en pottenkijkers. Dat zette iedereen op scherp: maker, speler en toeschouwer. In de beginjaren was er een strikte scheiding tussen zij die op locatie werkten en zij die in de theaters hun voorstellingen lieten zien. Die scheiding is in de loop
Theater kan overal, op iedere locatie. Deel jouw favoriete theaterlocatie op www.ergensenoveral.nl en bekijk de locaties van anderen op de kaart van Nederland.
Detail van de maquette van de tentoonstelling. Elk huisje heeft een eigen thema en functie.
BULLETIN NOVEMBER 2009 — 7
TENTOONSTELLING
INTERVIEW
Een tentoonstelling als choreografie voor het publiek Theatermaker Theun Mosk ontwierp Ergens en Overal als een ommuurd terrein met huisjes om locatietheater te ervaren. “Het luchthuisje is mijn favoriet”. door mawgosia bos
Hoe ben je betrokken geraakt bij locatietheater? Eigenlijk via Paul Koek. Hij vroeg Boukje Schweigman en mij om samen de eerste voorstelling voor de Veenfabriek te maken op hun locatie. Dat was in een oude wol len dekenfabriek in Leiden. Boukje deed de mimeopleiding en ik zat op wat nu de ‘Theatermaker en Techniek’ opleiding is. Weef! was onze eerste locatietheater voorstelling. Dat was in 2005, sindsdien is er een hoop gebeurd! Daarnaast ging ik vroeger met m’n ouders met de zeilboot naar Terschelling om de voorstellingen op Oerol te bekijken. Dat was nog voordat ik wist wat het was en dat ik zelf ooit locatietheatermaker zou worden.
Welke locatietheatervoorstelling heeft op jou de meeste indruk gemaakt? Toen ik 14/15 jaar was, heb ik op Terschel ling een voorstelling gezien van ‘Groupe Zur’. We moesten met een groep een tocht maken door de bossen en er hing een sprookjesachtige sfeer. Ik vond het erg spannend, er kwamen allerlei verrassin gen uit de bomen. Het was alsof ik even in een andere wereld stapte. Ik kom uit Friesland, dus voor mij als ‘nuchtere’ Fries ging er een hele nieuwe wereld open.
Wat is het verschil tussen het maken van een tentoonstelling en het maken van een voorstelling? Het leuke aan het vormgeven van een voorstelling is dat je componeert door de spelers, de ruimte en het licht met elkaar
8 — BULLETIN NOVEMBER 2009
te verbinden. Bij een tentoonstelling componeer ik de publieksstroming, de beweging van het publiek. Ik moet dan nadenken over een soort choreografie voor het publiek, ik stuur hoe ze door de tentoonstelling moeten bewegen. Bij een tentoonstelling ben je ook niet aan een tijdlijn gebonden, je kunt vrijer denken vanuit het thema en kunt autonomer te werk gaan. Er is een ander soort drama turgie, je hoeft je minder tot een ‘regis seur’ te verhouden. Je kunt zo vrijer ervaringen oproepen bij het publiek. Een ander praktisch verschil is dat bij een tentoonstelling de afwerking belang rijk is, want het publiek komt dichterbij dan bij een voorstelling. Bij een tentoon stelling moet alles compleet mooi zijn, voor- en achterkant. Een overeenkomst tussen beiden is de ruimte en de bele ving. Ik bepaal hoe je als toeschouwer naar iets kijkt en hoe je iets beleeft. Dat komt zowel in een tentoonstelling als in een voorstelling naar voren.
Wat was je uitgangspunt bij het ont werp? Mijn uitgangspunt bij deze tentoonstel ling was ‘De wereld’ en de ontmoeting van mensen in de wereld. Ik ben begon nen bij een plek waar ontmoetingen vaak plaatsvinden en beginnen: aan de tafel. Als je begint aan een project dan ga je aan tafel met elkaar praten, mensen komen langs. Dat kunnen mensen zijn die op die plek wonen of werken, maar ook kunstenaars beginnen aan een tafel. Zo is de tafel het centrale punt van het ontwerp geworden. Van hieruit heb ik een locatietheater dorp opgebouwd. Mensen willen graag ergens wonen en zich ergens thuis voelen, vandaar de link naar de basic huisvorm. De huisjes sym boliseren ook een plek waar theater plaatsvindt. Zo wordt een schouwburg ook vaak als ‘huis’ afgeschilderd, een productiehuis en theaterhuis waar theater ontstaat. Maar dit is een huis dat voor
Theun Mosk is één van de toonaangeven theatermaker de vormgevers s van dit mom en ent. In 2007 on Köhler Prijs’. tving hij de ‘Ch Het jaar daar arlotte na was hij éé Nederlandse n van de gese ontwerpers vo lecteerde or de Praag Qu tentoonstellin adriënnale 20 g. Voor het Oe 08 rol Festival op hij onder ande Terschelling m re samen met aakte Robert Wilso Schweigman n en Boukje de locatievoo rstelling Walki ng (2008) en Wiek
iedereen openbaar is. Elk huisje brengt weer een andere ontmoeting teweeg en is op een bepaalde manier ingericht. Elke inrichting is weer anders, maar de bui tenvorm is bij allemaal gelijk. Via de huis jes, de elementen die daarin aan bod komen en de belevingen die mensen ervaren, kom je zo tot de kern van locatietheater terecht.
Wat is je favoriete huisje? Het lig/lucht-huisje. Je gaat liggen en kijkt via een gat in het plafond naar de lucht. Dat is heel typerend voor locatie theater: het eerste wat je namelijk doet als je buiten bent, is naar de lucht kijken: wat is het weer, zal het regenen? Het buiten zijn spreekt mij erg aan, je staat dan in contact met de elementen. Vandaar dat dit huisje mijn favoriet is. Maar alle huisjes laten een mooi element van het buiten zijn zien.
Wie is jouw grote voorbeeld/inspirator? Paul Koek is een belangrijke inspiratie bron. Hij maakt theater vanuit hoe hij naar de wereld kijkt, en dat is voor mij een andere manier dan ik gewend ben. Hij verzameld een inspirerend tableau van mensen om zich heen en kijkt speci fiek vanuit de locatie. Daar hou ik van. Hij werkt ook erg vanuit muziek en de totale ervaring van theater: beeld, ruimte, alle elementen moeten erin zitten. Het expe riment staat voorop en hierdoor ontstaan de spannendste dingen. Een andere grote inspiratiebron is Robert Wilson, ook vanwege zijn ruimtegebruik en zijn visuele kracht. Hij maakt altijd heldere vormkeuzes voor hoe hij een ten
> Nederland voorop
Nergens in Europa heeft locatietheater zo’n aandeel, rijkdom en veelzijdigheid als hier. Dat wordt internationaal erkend. Het wordt zelfs gezien als één van de meest interessante kunstpraktijken van Nederland. Toch is deze vorm van theater maken in eigen land nooit systematisch in kaart gebracht. Theater Instituut Nederland en Vrede van Utrecht willen daarom een historische en thematische context bieden aan al die theatermakers die de locatie en haar bewoners als inspiratiebron en als uitgangspunt gebruiken. Vorm als beleving
Voor de vormgeving van de tentoonstelling is gekozen voor een plek buiten het museum. Vormgever/theatermaker Theun Mosk ontwierp een ommuurd terrein met huisjes waarin je aan den lijve kunt ervaren wat locatietheater betekent. Samen met Nathalie Wevers en Tuja van den Berg richtte hij de huisjes in met beelden en geluiden van spectaculaire en behartenswaardige voorstellingen uit het (recente) verleden. In de centrale ruimte krijgen bezoekers bovendien een kijkje in de harten en hoofden van de makers van die voorstellingen, hun drijfveren en het waarom van hun keuzes. Het resultaat is een hybride vorm van tentoonstelling, installatie en ervaringstheater – een gepaste
Ergens & Overal kwam tot stand in nauwe samenwerking met Vrede van Utrecht. Deze Stichting programmeert tot en met 2013 een cultureel programma in de stad en regio Utrecht. Het programma verbindt kunst en cultuur aan actuele maatschappelijke thema’s.
Ergens & Overal is in de zomer van 2010 te zien op de volgende festivals: 20 t/m 29 mei Festival a/d Werf, Utrecht 17 t/m 27 juni Festival De Parade, Rotterdam 01 t/m 11 juli Over het IJ, Amsterdam
Ergens & Overal wordt mede mogelijk gemaakt door:
06 t/m 15 augustus Theaterfestival Boulevard, ‘s-Hertogenbosch
- Prins Bernhard Cultuurfonds - Stichting Doen - VSBFonds - SNS REAAL Fonds
24 augustus t/m 04 september Nazomerfestival Zeeland, Middelburg
During Cycle Tour van Dogtroep uit 1990. Foto: Henry Krul
BULLETIN NOVEMBER 2009 — 9
VOOR ONZE LEDEN
Nieuwe voorwaarden LIDMA ATSCHAP Vanaf maart hebben wij nieuwe voorwaarden. De belangrijkste verschillen zijn: - u kunt nu 10 items lenen in plaats van 6. - u kunt bij schriftelijke aanmelding betalen via een eenmalige machtiging. - voor nieuwe leden geldt inschrijfgeld van €5,- Als u zich aanmeldt na 1 augustus han teren wij half tarief lidmaatschapsgeld voor de rest van het kalenderjaar. - Bij het zoekraken van mediatheekmateriaal zijn de vervangingskosten de kostprijs plus € 12,50 admini stratiekosten.
Collectie in
MEDIATHEEK
vitrine Elk kwartaal vernieuwen wij de vitrine in de mediatheek. Hierin kunnen wij collectiestukken, die normaal alleen in het depot te raadplegen zijn, aan u laten zien. Dit jaar waren er onder meer de schenking van unieke stukken over de Dogtroep van Warner van Wely en een schenking van Henk van Ulsen te zien. Neem eens een kijkje als u in de mediatheek bent!
NIEUWS van de Mediatheek NIEUWS
brief
Vanaf 2010 kunt u zich als TIN lid opgeven voor de ledennieuwsbrief. Hierin wordt u op de hoogte gehouden van actueel nieuws uit de mediatheek en onze collectie en diensten. U kunt zich opgeven voor de nieuwsbrief via ledennieuwsbrief@tin.nl. Ook kunt u via dit e-mailadres reageren of suggesties voor kopij aanmelden.
N A O O R LO G S E
fotocollectie
nu te zien in d e MEDIATHEEK! Enkele jaren geleden kreeg het TIN een bijzondere collectie theaterfoto’s van meer dan tienduizend spelen portretfoto’s. De foto’s werden gemaakt
10 — BULLETIN NOVEMBER 2009
in de periode 19451975 en zijn aan het TIN geschonken door het Maria Austria Instituut. De volledige collectie is nu gedigitaliseerd en via de database te raadplegen. De meeste foto’s zijn gekoppeld aan de bijbehorende producties en personen. Een afbeelding van de foto’s is in verband met de rechten alleen in de mediatheek te bekijken.
LEDEN-
ONDERZOEK
Eind 2009 hield Oculon in opdracht van het TIN een onderzoek onder onze leden. Bijna 40% van u (en ook nog eens 25% van onze ex-leden) reageerden op onze digitale oproep en gaven hun mening over het TIN, de mediatheek, onze producten en diensten en onze communicatie. Wij zijn best trots op de waardering en de betrokkenheid die
hieruit blijkt. Vrijwel unaniem geeft u aan grote waarde te hechten aan het TIN als bewaarplaats van het Nederlandse theatererfgoed. De mediatheek is voor velen een inspirerende bron van informatie. Wel kunnen we nog het nodige verbeteren aan het verder toegankelijk maken van materiaal, met name digitaal. Achter de schermen zijn we hier hard mee aan het werk. Het komende jaar gaat u hier absoluut resultaat van merken! Om u beter op de hoogte te houden zijn we gestart met de nieuwsbrief voor leden. Zie hiernaast.
theaterboeken en het tijdschrift TM/TIN met het jaaroverzicht van het vorige theaterseizoen. Grote winnaar was Resi Koonen uit Enschede: zij mocht de IPhone in ontvangst nemen.
GEEN
INSCHRIJFGELD VOOR ACT-LEDEN Acteurs in het bezit van een ACT-ledenpas betalen als ze lid worden van het TIN geen inschrijfgeld. Dit hebben het TIN en ACT met elkaar afgesproken. Wel graag de pas bij inschrijving meenemen.
Uitgelicht:
de opstuur SERVICE Heeft u geen gelegenheid of geen tijd om boeken in de mediatheek op te halen? Als lid kunt u ook gebruik maken van onze opstuurservice. U betaalt hiervoor de portokosten plus € 1,00 administratiekosten.
Winnaar
Mediatheek
ONDERZOEK
TIJDENS DE
Onder de deelnemers aan het Ledenonderzoek verlootte het TIN verschillende mooie
Tijdens de zomer is de mediatheek open, maar niet de gehele week.
LEDEN O P E N
zomer
Column
Ingrid van Frankenhuyzen
is hoofdredacteur en journalist bij het Cultureel Persbureau. Daarnaast is zij eigenaar van Communisenso, Bureau voor training en coaching in (media) presentatie.
knotjes, kroeshaar en kadaverdiscipline
Even was ze voorpaginanieuws: een zwart meisje van 12 dat op klassiek ballet zat bij een Haagse dansschool. Zat. Ze is weggestuurd. Haar van nature kroezende haar werd namelijk door vlechtjes in een knot bijeengehouden. Het meisje voldeed daarmee volgens de school niet aan de regels van de ‘gladde knot’ en dus mocht ze de lessen niet meer in. De moeder van het meisje maakte er vanwege discriminatie een zaak van bij de Commissie Gelijke Behandeling. Moeder en meisje kregen gelijk omdat volgens de Commissie de dansschool “verboden onderscheid heeft gemaakt”. Zo mag de school het meisje niet dwingen het haar chemisch te behandelen om het steil te krijgen. Juridisch is het een leuke zaak want de school beweert dat het juist geen enkel onderscheid maakt: alle meisjes dezelfde coupe. Zonder strakke knot zou dansen bovendien niet veilig zijn en zeggen ze, dat model knot hoort immers al sinds mensenheugenis bij het klassieke ballet. Dat laatste argument valt te betwijfelen: in de 17e eeuw, de begintijd van de klassieke dans, liep er nog geen enkele danser rond in een maillot, tutu en knot. Sterker nog: de dames hadden ‘hofbaljurken’ aan, droegen hoge pruiken en kragen, ‘heur’ haar hing vol versierselen. Kostuums en haardracht hebben zich juist steeds, door de eeuwen heen, verder ontwikkeld. Neem de tutu die in de 19e eeuw zijn intrede deed: aanvankelijk was die kuitlang, tegenwoordig is het zo’n beetje een ‘heupkraag’. Op een gegeven moment is het bij de knot kennelijk gestopt met doorontwikkelen. De bult op het dameshoofd werd het ultieme symbool van het ballet, passend bij de vlekkeloze rigiditeit van de discipline waarin vooral Russische feeksen en
beulen hun leerlingen opzweepten tot kadaverdiscipline. Maar hoe functioneel is ‘plathoofd’- dansen anno 2009 nog? Ziet een toeschouwer op rij 23 in een schouwburg dat de knot een vlechtknot is? Zo ja, hoe erg is dat? Zou de toeschouwer geld terugeisen omdat ‘t hem teleurgesteld heeft in zijn ballet ervaring?
“ De bult op het dames hoofd werd het ultieme symbool van het ballet”
In Amerika heeft menig dansschool al een protocol waarin de haardracht aangepast mag aan een biologisch verschil. Dat heeft ongetwijfeld te maken met de claimcultuur maar je kunt het ook zien als de multiculturele samenleving die al verankerd is in het van oudsher witte bastion van het klassieke ballet. Ook Europa heeft geen patent meer op blond peenhaar dat zich gewillig laat opsteken. Dat de Haagse school zich zo strikt opstelt is vooral een stuiptrekking van de oude dwangcultuur van het ballet: elke danser een fysieke kloon van de ander. Toen in het tennis de dames ineens met rozegerande jurkjes op Wimbledon verschenen, probeerde de tennisbond aanvankelijk vast te houden aan het traditionele maagdelijke wit. Toch zagen ze al snel in dat de kledingvoorschriften niets afdeden aan de spelregels en het spel. Verandert met andere woorden de essentie van een pirouette als ie met of zonder vlechtknot gedraaid wordt? De enige constante in het leven is verandering. Wie zich niet aanpast aan maatschappelijke ontwikkelingen, wordt vanzelf een curiosum. Een zichzelf marginaliserend balletcuriosum dat één keer per jaar uit de stoffige museumkast tevoorschijn komt: met de kerst. De tijd dat toeschouwers geen zin hebben in kunst maar in ‘onschuldig’ vermaak van weleer. Wordt klassiek ballet dan toch de Europese enclavedans van vóór de 21e eeuw?
BULLETIN NOVEMBER 2009 — 11
Tentoonstellingen
Tentoonstellingen op tournee — Veertig jaar theaterontwikkeling in beeld Veertig jaar na de Actie Tomaat blikt het TIN terug op de ontwikkelingen in het Nederlands theater van de afgelopen decennia en besteedt aandacht aan de belangrijkste bronnen van het theater van nu. Daarbij komen diverse genres en thematieken aan bod. In plaats van op een eigen locatie organiseert het TIN de tentoonstellingen met gerenommeerde culturele partners in het hele land. En dat zorgt voor meer en nieuw publiek voor onze inspirerende theaterhistorie.
Beelden uit de tentoonstellingen Sonia Gaskell, pionier van de dans en Niet omkijken, Orpheus!
12 — BULLETIN NOVEMBER 2009
Sinds het begin van het jaar opende het TIN drie tentoonstellingen die in co-productie werden gerealiseerd. Twee ervan zijn de komende maanden nog te zien: Sonia Gaskell, pionier van de dans, in het Joods Historisch Museum en Theater na Tomaat in het Amsterdams Historisch Museum. En er wordt inmiddels hard gewerkt aan de vierde productie, die zal gaan over een theaterpraktijk die in Nederland bij uitstek ontwikkeld is: theater op locatie. De première is gepland voor mei 2010.
Fotograaf onbekend
De reeks van tentoonstellingen startte op 1 februari 2009. In Museum de Fundatie in Zwolle opende Niet omkijken Orpheus!, een tentoonstelling over de ontwikkelingen in de operaregie van de afgelopen decennia. De samenstelling en vormgeving was in handen van regisseur Peter te Nuyl, theatervormgever Mirjam Grote Gansey en TIN conservator Joke van Pelt. De theatraal vormgegeven tentoonstelling was uniek voor de Fundatie, dat in de drie maanden dat deze te zien was bijna 15.000 bezoekers trok. Samenwerkingen
Sonia Gaskell De tentoonstelling over het leven en werk van d anseres en choreografe Sonia Gaskell is t/m 31 januari 2010 te zien in Het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Gaskell is voor de klassieke dans in Nederland van onschatbare waarde geweest. Aan de hand van foto’s, kostuums en videofragmenten geeft de expositie een beeld van deze bijzondere vrouw en vertelt eveneens de geschiedenis van de dans in Nederland tot 1969. Naast de tentoonstelling is er ook een documentaire gemaakt, door IDTV die in oktober werd uitgezonden, genaamd Mevrouw. De tentoonstelling en de documentaire scheppen een beeld van een gedreven, gepassioneerde vrouw, die na haar komst naar Nederland in 1939 bijna alleen een Nederlandse ballettraditie op heeft gezet. Gelijktijdig met de opening van de tentoonstelling werd een website over Gaskell gepresenteerd in de serie Een leven lang theater. Binnenkort wordt ook een biografie verwacht door Rudi van Dantzig, die bijna twintig jaar met haar samen heeft gewerkt. Zie ook: w ww.tin.nl/tentoonstellingen www.eenlevenlangtheater.nl www.jhm.nl
Theater na Tomaat
Veertig jaar geleden werden acteurs van de Nederlandse Comedie in de Amsterdamse Stadsschouwburg bekogeld met tomaten. Met de start van deze roemruchtige Aktie Tomaat protesteerden de actievoerders tegen het vastgeroeste theaterklimaat in Nederland en werd de aanzet gegeven tot ingrijpende veranderingen. Waldemar Torenstra, voorzitter van de belangenvereniging voor acteurs ACT en vertegenwoordiger van een nieuwe generatie, beantwoordde veelzeggend met het opeten van een tomaat de vraag naar wie of wat hij vandaag tomaten zou gooien . Daarmee opende hij Theater na Tomaat, de tentoonstelling die tot 7 februari 2010 te zien is in het Amsterdams Historisch Museum.
De samenwerking met musea en andere culturele partners leveren nieuwe invloeden en inspiratie op om de ontwikkelingen in het Nederlandse theater in beeld te brengen voor een breed publiek. Dit vormt een belangrijk uitgangspunt voor de nieuwe aanpak van het TIN, sinds het eigen museum eind 2008 de deuren sloot. “Er ontstaat steeds opnieuw een bijzondere wisselwerking”, aldus Nan van Houte, hoofd Programma’s en Projecten van het TIN. “Iedere partner brengt zijn eigen expertise en visie in en dat leidt tot verrassende resultaten.” Zo wordt de nieuwe productie over locatietheater een tentoonstelling en voorstelling ineen. Meer daarover leest u in het volgende BulleTIN. Sonia Gaskell, pionier van de dans is nog tot en met 31 januari 2010 te zien in het Joods Historisch Museum en Theater na Tomaat tot en met 6 februari 2010 in het Amsterdams Historisch Museum. TIN leden hebben gratis toegang!
Na Aktie Tomaat kregen nieuwe makers en initiatieven buiten de gevestigde orde meer kansen. Ze gingen op zoek naar nieuw publiek, werkten in collectieven, toonden zich maatschappelijke betrokken en maakten theater op nieuwe locaties, buiten de schouwburg. De tentoonstelling staat stil bij de Aktie Tomaat en vooral bij de gevolgen ervan. Audiovisuele presentaties, affiches en de foto’s nemen de bezoeker mee langs de artje naar a k r te a e het th makers, gezelschappen en producties die Ga met je Tomaat in a n r te a bepalend zijn geweest voor de ontwikkee h lling T useum. ling van het unieke en veelzijdige tentoonste risch M to is H s m sa en Nederlands theater en trekt de lijnen Amsterda bij de kas g n ti r o k door naar makers van het theater van 50% leden Ontvang 1 10,- (TIN vandaag. . .v p i. , 5 g). betaal 1 Zie ook: w ww.tin.nl/tentoonstellingen tis toegan hebben gra www.ahm.nl
ater met e h T r e e M je kaartje
BULLETIN NOVEMBER 2009 — 13
PLANNEN 2010
VERWACHT Ramses Shaffy in Een leven lang theater In 2009 werden in de serie ‘Een leven lang theater’ vijf websites toegevoegd. Het komende jaar zal de eregalerij van het Nederlandse theater verder worden verrijkt met sites over de vorig jaar overleden Ramses Shaffy en over poppenspeler Feike Boschma. Beide sites staan gepland voor het najaar.
Theaterencyclopedie zoekt testers De wens is de vader van de gedachte: TIN kondigde verschillende malen aan de digitale Theaterencyclopedie in 2009 te kunnen lanceren. Helaas brachten technische problemen en het goed regelen van de auteursrechten serieuze vertraging met zich mee. Wel komt er in de tweede helft van dit jaar een test versie beschikbaar. Hiervoor zoeken wij een aantal theaterprofessionals en –liefhebbers die ons willen helpen met testen, bijvoorbeeld door het uitpro beren van zoekopdrachten. U kunt zich aanmelden bij projectleider Tanja den Broeder, tdenbroeder@tin.nl of haar bellen voor meer info: 020-551 33 62.
14 — BULLETIN NOVEMBER 2009
CIRCUS, tijd voor debat Een hedendaagse circusvoorstelling bestaat allang niet meer uit alleen acrobatiek, dieren en clowns. Het beweegt zich steeds meer richting mime en bewegingstheater, en binnen mime is steeds meer modern circus terug te vinden. Tijd voor een inventarisatie van de stand van zaken en een blik naar de toekomst! TIN organiseert een debat tijdens het Circo Circolo Circus
Nog tot 1 juni insturen voor TIN Theaterprijzen! Woensdag 10 november 2010 worden voor de tweede keer de TIN Theaterprijzen uitgereikt. Onder deze noemer vallen twee prijzen die al langere tijd bestonden en een nieuwe prijs, de Wijnberg Scenografieprijs. D eze laatste werd in 2009 als oeuvreprijs geïntroduceerd en wordt vanaf 2010 een jaarprijs. Voor de andere twee, d e TheaterAffichePrijs en de TheaterFotoPrijs kunnen professionele gezelschappen nog tot 1 juni hun mate riaal insturen naar het TIN.
Wijnberg Scenografie Prijs 2010
Theater Affiche Prijs 2010
Theater Foto Prijs 2010
D NL
NL -RUHR Educatieve tentoonstelling op reis! In 2010 introduceert het TIN de reizende educatieve tentoonstelling Backstage. Theatermaken van idee tot première. Het is het vervolg op Backstage, een tentoonstelling over theatermaken die in 2007 en 2008 in het Theatermuseum te zien was. Backstage laat leerlingen actief ervaren hoe het proces van theatermaken verloopt, van idee tot première. De tentoonstelling en bijbehorende workshop en DVD geven een goede basis om bekend te raken met theater. Door leerlingen actief bij het theatermaakproces te betrekken, wil het TIN het enthousiasme voor theater vergroten en de drempel naar voorstellingen verlagen.
Het Ruhrgebied is méér dan grijze industrie. Aldus de boodschap van RUHR.2010, Europese Culturele Hoofdstad. Met een groot cultureel programma, genaamd NL-RUHR, draagt Nederland hieraan bij. TIN coördineert het theaterprogramma voor NL-RUHR dat het diverse Nederlandse theateraanbod weerspiegelt en inzet op duurzame culturele contacten tussen beide buurlanden. Bijzonder is de samenwerking tussen Toneelgroep Amsterdam en Schauspiel Essen (Ubu), en tussen Schauspielhaus Bochum en de Veenfabriek (Candide). Het hoogtepunt van het programma is na de zomer, wanneer de festivals MELEZ en Fidena Nederlandse producties tonen en de nieuwe intendant van Schauspielhaus Bochum de opening van het seizoen in het teken stelt van Nederlands theater.
www.nl-ruhr.de
Backstage is vormgegeven als een reizende tentoonstelling die steeds een maand op een andere plek in Nederland bij een theater of andere culturele instelling te zien zal zijn. De eerste locatie is de Stadsschouwburg Amsterdam. Wilt u meer weten over het programma of heeft u interesse om Backstage in uw theater te plaatsen? Neem dan contact
BULLETIN NOVEMBER 2009 — 15
Kort nieuws
Leen Braspenning wint BNG Nieuwe Theatermakers Prijs 2009
ComMotie
Leen Braspenning is blij met haar prijs.
ComMotie is een debatreeks over prangende kwesties en ontwikkelingen in de kosmopolitische kunstpraktijk. Het officiële lanceringdebat van ComMotie: Cross over! flirt of verbond?, vindt plaats op maandag 30 november van 15.00-18.30 uur in de Koninklijke foyer van de Stadsschouwburg in Amsterdam. In Cross Over!flirt of verbond? wordt het debat aangegaan over de impact van interculturele ontmoetingen. Hoe veranderen invloeden van andere continenten en straatkunst de dominante muziek-, dans- en theatercultuur in ons land? Kijk voor het programma en de column van Jaïr Tchong op www.commotie.nu
Leen Braspenning heeft de BNG Nieuwe Theatermakers Prijs 2009 ter waarde van p 45.000 euro gewonnen. Namens de jury zei Lineke Rijxman over haar werk: “De jury zag een evenwichtige en krachtige voorstelling die ontroert, zonder larmoyant te worden. Braspenning toont met Disco Pigs aan, dat ze risico durft te nemen en niets uit de weg gaat.” Leen Braspenning werd als beste gekozen uit zeven nieuwe theatermakers die afgelopen seizoen in de serie Blind Date – nieuwe theatermakers on tour te zien waren. Lenneke Maas won met A llemaal 37 dit jaar de eerste publieksprijs. Blind Date wordt georganiseerd door het TIN en wordt mogelijk gemaakt door het Cultuurfonds van de Bank Nederlandse Gemeenten. www.theaterblinddate.nl
Speciale editie
OPERATIE MUZIEKTHEATER Onder de titel Operatie Muziektheater organiseren het TIN, NFPK+ en MCN samen een serie openbare debatten over muziektheater. Het eerste debat vond plaats op 6 november tijdens het Yo! Operafestival. Op 20 januari 2010 is het tweede debat, over het uitbreiden van de speelmogelijkheden, de marketing en het publieksbereik van muziektheater. De serie wordt afgesloten op vrijdag 28 mei 2010 met als thema de artistiek-inhoudelijke ontwikkelingen in het muziektheater.
Meer informatie: www.tin.nl
Café Mediterranée tijdens Dancing on the Edge Onder de noemer “My weirdest moment working abroad. Challenges and pitfalls in international cooperation” gaat Chris Keulemans in gesprek met gasten van het festival Dancing on the Edge. Dit gesprek is tevens een tussenstand van het uitwisselingsprogramma met de M editerrane regio – Arabica Robusta – van het TIN, Muziek Centrum Nederland en SICA, waarbinnen het afgelopen jaar makers hebben gewerkt en/of getourd in Egypte, Syrië, Libanon, Jordanië, Iran en de Palestijnse gebieden. Café Mediterranée is op 1 december van 16.00 – 18.00 uur in de Stadsschouwburg Amsterdam. Voor meer informatie en aanmelden: www.dare2connect.nl
DVD DansTijd Hoe breng je de geschiedenis van dans over in een klaslokaal? Beeldfragmenten verzamelen is een tijdrovende klus voor docenten. Daarom heeft Theater Instituut Nederland een dubbel-dvd gemaakt met de dansgeschiedenis in 64 beeldfragmenten, en richt zich met name op het voort gezet onderwijs. Van dans in de oudheid, romantische balletten tot moderne dans en de jeugdcultuur. De dvd sluit aan op de website DansTijd die is ontwikkeld door SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. Bestellen De dvd kan door onderwijsinstellingen voor p 35,- (excl. portokosten) besteld worden via de webwinkel van het TIN. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de afdeling educatie: 020 551 33 57 / 551 33 00 of educatie@ tin.nl.