Nieuwe Jaarringen voor de Meerpaal by atelier PRO

Atelier Pro Nieuwe jaarringen voor De Meerpaal

Atelier Pro / Nieuwe jaarringen voor De Meerpaal

Inhoud

Voorwoord 7 Wytze Patijn Nieuwe jaarringen voor De Meerpaal 8 Cees Boekraad Toelichting Van Klingeren, oktober 1965 14 Frank van Klingeren Hinder en ontklontering 16 Marina van den Bergen en Piet Vollaard Dronten & De Meerpaal: haat & liefde 26 Hans van Beek Nawoord 58 Hans van Beek Summary 62 Cees Boekraad

linker pagina: 5 augustus 1966 left page: 5 August 1966

In het Toscaanse stadje Lucca bevindt zich aan de rand van de historische binnenstad een niet al te groot plein met een zuivere ovale vorm. Het plein wordt omzoomd door huizen met enkele winkeltjes en cafĂŠs in de onderbouw. De ovale vorm dankt dit plein aan een Romeinse arena die vroeger precies op die plaats gestaan heeft. In de Middeleeuwen zijn op de fundamenten huizen gebouwd,waarmee een prachtige publieke ruimte is gevormd. 8

Voorwoord Een gebouw als denkbeeld

aal uit de overblijfselen van die arena

kun je de gedachte van toen behou-

gebruikt. Het plein met zijn ovale

den door nieuw te bouwen en oude

bebouwing brengt voornamelijk door

elementen van De Meerpaal van Van

zijn vorm het Romeinse verleden in

Klingeren daarvoor te gebruiken?

herinnering. Doordat de metamor-

Het antwoord is zeker niet voor de

fose zelf te zien is word je op een veel

handliggend. Hans van Beek van

In de klassieke monumentenzorg

prikkelender manier met het verleden

Atelier Pro laat zien dat het kan en dat

gaat het bij gebouwen met een verle-

geconfronteerd dan wanneer er

zelfs het nieuwe gebouw de denk-

den altijd om behoud en bewaren.

alleen maar sprake zou zijn van een

beelden van toen kan versterken.

Men is er op gericht om zo’n gebouw

ruïne of van een reconstructie. Vooral

Gebouwen kun je slopen maar denk-

zoveel mogelijk in zijn oorspronke-

ook omdat je de latere middeleeuwse

beelden niet.

lijke staat te handhaven of zelfs terug

wijzingen ervaart en je zodoende ster-

te brengen, uiteraard met het doel

ker bewust wordt van de loop van de

om het verleden levend te houden.

tijd en de dynamiek daarvan.

Vaak richt men zich daarbij op het

In De Meerpaal in Dronten kon er van

behoud van het feitelijke fysieke deel

de klassieke benadering geen sprake

van het gebouw zelf, zogezegd op de

zijn. Daarvoor was het gebouw van

‘bouwsubstantie’. Op de keper be-

Van Klingeren eenvoudigweg nog

schouwd is dat logisch en begrijpelijk.

niet oud genoeg. Bovendien en mis-

Maar die op behoud van de bouwsub-

schien wel op de eerste plaats was be-

stantie gerichte benadering botst

houd op de klassieke wijze onmogelijk

vaak en eigenlijk bijna altijd met de

en ondenkbaar omdat het gebouw

dynamiek van de verandering in het

niet meer werkte. De Gemeente

gebruik van de gebouwen of anders

Dronten wilde De Meerpaal slopen

Piazza Anfiteatro in

gezegd met de gewijzigde functio-

omdat er met het gebouw niets meer

Lucca.

nele eisen van de tijd. Daarom heeft

te beginnen was.

men in de klassieke monumenten-

Toch was er wel reden genoeg om

zorg liever niet teveel verandering en

over behoud na te denken. De Meer-

dynamiek. Dat is immers bedreigend

paal is een van de weinige gebouwen

voor de bouwsubstantie. Vandaar dat

die de denkbeelden van jaren zestig

die houding en benadering geken-

op een uitgesproken wijze belichaam-

merkt wordt door een zekere starheid

de. Het gebouw gaf uitdrukking aan

en ook door een zekere koestering

een nieuwe gedachte. De gedachte

van het verleden.

dat een belangrijk en centraal gele-

In het Toscaanse stadje Lucca bevindt

gen gebouw voor de gemeenschap

zich aan de rand van de historische

niet anders zou moeten zijn als een

binnenstad een niet al te groot plein

plein met een dak erboven en wat

met een zuivere ovale vorm. Het plein

ruimte bood voor allerlei verschillen-

wordt omzoomd door huizen met

de publieke en culturele activiteiten.

enkele winkeltjes en cafés in de on-

De drijfveer was het ideaal om een

derbouw. De ovale vorm dankt dit

ruimte voor een gezamenlijke bele-

plein aan een Romeinse arena die

ving te creëren.

vroeger precies op die plaats gestaan

Met een eventuele sloop van de Meer-

heeft. In de middeleeuwen zijn op de

paal zou ook de kans bestaan dat de

fundamenten van die Romeinse arena

herinnering aan dat denkbeeld zou

huizen gebouwd, waarmee zo een

verdwijnen en daarmee ook een be-

prachtige publieke ruimte is ge-

langrijk moment uit onze geschiede-

vormd. Ook is daarvoor bouwmateri-

nis. De vraag is voor de handliggend:

Wytze Patijn

Nieuwe jaarringen voor De Meerpaal Zoektocht naar een alternatief voor sloop of restauratie Cees Boekraad

De Meerpaal kort na de opening in 1967, hier nog vrijliggend en met ruim verdiept pleingedeelte voor de hoofdingang. De Meerpaal shortly after it was opened in 1967, still free-stan-

Maquette De Meer-

ding and with the

paal Dronten, 1965

sunken part of the

Maquette of De Meer-

square in front of the

paal, Dronten, 1965

main entrance.

De opgave om een reeks culturele

vervlogen tijd? Om een antwoord te

de gevestigde toneelgezelschappen.

voorzieningen op de plaats van De

vinden op die vraag moet de ideologie

Het publiek vond dat de toneelspelers

Meerpaal in het centrum van Dronten

van Van Klingeren en de neerslag

letterlijk uit de kast moesten komen.

in te passen plaatste Atelier Pro voor

daarvan in De Meerpaal kritisch onder

Enkele progressieve prominenten uit

de vraag: ‘Wat te doen met het be-

de loep worden genomen en worden

de toneelwereld waren enthousiast

staande gebouw?’ De Meerpaal is

geconfronteerd met het gevraagde

over Van Klingerens theater en ronde

geen willekeurig gebouw uit de jaren

programma van eisen en met de sterk

en vonden dat de toneelspelers er

zestig. Het is het product van de pio-

veranderde stedelijke context van het

maar aan moesten wennen dat je van-

niersgeest die heerste in de in 1957

gebouw. Het belang van het vinden

af het toneel de markt kon zien die in

drooggevallen polder Flevoland en

van een geldig antwoord op deze

de hal werd gehouden. In het recent

van de voortvarendheid van de Rijks-

vraag overstijgt De Meerpaal. Er zijn

verschenen boek Hans Croiset Theater-

dienst voor de IJsselmeerpolders.

parallellen in de maatschappij aan te

maker wordt een goed beeld van die

Voeg daarbij de heersende mentali-

wijzen, waar een nieuwe hokjesgeest

tijd gegeven vanuit het oogpunt van

teit en het optreden van Provo – alles

rondwaart en een bureaucratie zich

deze vernieuwende acteur en regis-

moet anders kunnen, herover de

aftekent, die middelen inzet waarvan

seur. Maar niet iedereen was er geluk-

straat – én de geheel eigen ideologi-

de werking soms erger is dan de ver-

kig mee. Erik Vos vond de condities

sche vertaling daarvan door architect

meende kwaal. Het publieke domein

om er op een geconcentreerde ma-

Frank van Klingeren, die de maat-

staat onverminderd op het spel.

nier vernieuwend toneel te brengen onvoldoende. In het Haagse Appel-

schappij wilde ‘ontklonteren’ door in zijn gebouwen een prettig soort

De lotgevallen van de Agora

theater heeft hij laten zien hoe het

‘hinder’ in te bouwen en door het pu-

Van Klingeren beschouwde De Meer-

zijns inziens wel kon. Van Klingerens

blieke domein overeind te houden, en

paal als een Noordeuropese vertaling

model van een klein openluchttheater

je hebt de belangrijkste ingrediënten

van een mediterrane agora, die om

in een grote overdekte multifunctio-

voor De Meerpaal bijeen. In De Meer-

klimatologische redenen beschut

nele hal sloeg niet echt aan, het is dan

paal zijn de gebruikelijke scheidingen

moest worden. Onder een enorm dak

ook nergens herhaald. Integendeel, in

tussen de vele functies die er een

paalde hij een deel van het dorpsplein

de afgelopen decennia hebben zich

plaats kregen op een vrij extreme ma-

af met glazen wanden. Het grootste

vele plaatsen van enige omvang een

nier doorbroken. De vrolijke chaos die

deel daarvan werd enigszins verdiept;

professioneel uitgerust theaterge-

dit veroorzaakte trok aanvankelijk

daar konden de meest uiteenlopende

bouw aangemeten, waarin ook

enorm veel bekijks, maar was op den

activiteiten plaatsvinden. De visuele

ruimte is voor het experiment. Het is

duur minder aantrekkelijk. Na een

clou van het gebouw was het ‘ei’, een

niet zo verwonderlijk dat Dronten, dat

mislukte poging het te verbouwen en

ovalen theater dat in open verbinding

momenteel 38.000 inwoners telt, dat

exploiteren als congrescentrum,

stond met het overdekte plein en met

ook wilde want het in 1987 verbouwde

stond het zelfs op de nominatie

een verhoogd gedeelte dat als foyer,

theater was een karikatuur geworden

gesloopt te worden. De Gemeente

bar en restaurant dienst deed. Met dit

en voldeed niet.

Dronten wilde van het energieverslin-

theater, waar niet alleen op een tradi-

Dat laatste kan ook gezegd worden

dende gebouw af. Stemmen uit de

tionele manier toneel kon worden ge-

met betrekking tot een aantal andere

cultuurwereld en ook oudere Dronte-

speeld, maar ook met een ‘open

oorspronkelijke functies van De Meer-

naren drongen daarentegen aan op

stage’ en zelfs ‘en ronde’ was Van

paal. Zolang er in de Gemeente Dron-

behoud.

Klingeren zijn tijd vooruit. Hij stond in

ten geen goed uitgeruste zalen waren

Was een keuze tussen sloop of terug-

contact met de décor- en kledingont-

waarin wedstrijdsport kon worden

restaureren het enige denkbare, of is

werper Wim Vesseur, die kort daar-

bedreven gebeurde dat in De Meer-

er een zinnige tussenweg denkbaar?

voor de eerste variabele speelruimte

paal, maar dat is al lang niet meer het

Atelier Pro onderzocht dit laatste. Is er

in Theater De Brakke Grond realiseer-

geval. Voor de kegelbanen geldt het-

een manier om te ontkomen aan het

de. Pas in 1969 vond in de Stads-

zelfde. Het werd als een opluchting

dilemma tussen het opnieuw verko-

schouwburg de aktie Tomaat plaats,

ervaren dat de wedstrijdsport uit De

keren van de functies óf het blijven

waarbij het publiek protesteerde

Meerpaal vertrok omdat die alle ande-

steken in nostalgisch omzien naar een

tegen het ongeïnspireerde toneel van

re functies in de verdrukking bracht.

Transformatie van Ludgerkerk naar Ludgerhof, Lichtenvoorde 2005. Transformation of Ludgerkerk into Ludgerhof, Lichtenvoorde 2005.

Plattegrond van de woonkern Dronten naar de toestand op 1 januari 1972. Map of Drontenâ&#x20AC;&#x2122;s residential nucleus according to the situation on 1 January 1972.

straat/weg

groen en recreatie

woonbebouwing

bomen

bijzondere bebouwing

bos en beplanting

industrieterrein

water

De veranderde context

Monumentenzorg of sloophamer

schap, dat gemakkelijk aangepast

De Meerpaal in Dronten begon zijn

Op dat moment kwamen de monu-

kon worden aan veranderende eisen.

leven als het ontwerp voor een onuit-

mentenzorgers en bezorgde Dronte-

Hij verwachte zelfs expliciet van de

gevoerd gemeenschapscentrum voor

naren in het geweer. Er ontstond een

gebruikers dat zij dat zouden doen,

De Bilt, dat Van Klingeren 1962 maak-

verhitte discussie: slopen of restaure-

iets wat precies in het tijdsbeeld pas-

te. Het is dus niet ontworpen voor een

ren. Deze discussie is gezien de sloop-

te: de architecten maakten niet meer

in Dronten bestaande situatie. Inte-

golf van de jaren tachtig en het grote

uit hoe een gebouw er uit moest zien,

gendeel Van Klingeren heeft het voor

aantal waardevolle leegstaande of

dat mochten de mensen zelf doen. De

elkaar gekregen dat het stedenbouw-

leegkomende gebouwen actueler dan

architectuurcritici meenden echter

kundige plan, dat nota bene reeds

ooit. Puristen zeggen: blijf er af of res-

dat het gebouw zoals het in 1967 was

gedeeltelijk was uitgevoerd, door de

taureer het terug naar de oorspronke-

opgeleverd volmaakt was en dat er

stedenbouwkundige ir J. van Tol werd

lijke staat. Lukt dat om wat voor reden

dus niets aan veranderd kon en mocht

aangepast ten behoeve van zijn ont-

dan ook niet, dan is het beter het ge-

worden. Iedere verandering zou af-

werp dat gedacht was als een ‘over-

bouw in kwestie af te breken. Zo ver-

breuk doen aan de eenmalige gaaf-

dekt plein in een voetgangersgebied’.

dwijnt de laatste jaren de ene na de

heid van deze meesterlijke schepping

Het centrum werd vrijgemaakt van

andere kerk. De bisdommen zijn zel-

van de bevlogen architect. Hijzelf re-

doorgaand verkeer. De Meerpaal

den in staat een geschikte bestem-

lativeerde de autonome betekenis

werd zo belangrijk gevonden dat het

ming te vinden die past bij de religieu-

van architectuur sterk. Architectuur

op de plaats werd gelegd waar eigen-

ze betekenis van het gebouw en be-

moest ‘vermaatschappelijkt’ worden

lijk het stadhuis was gepland, tussen

sluiten dan liever tot sloop. De Lud-

zoals het toen werd genoemd. Dat

De Rede, Het Ruim en De Oost. Als je

gerkerk in Lichtenvoorde, die door

ideologische standpunt sloot aan bij

de oude foto’s van de Meerpaal in het

Atelier Pro is omgetoverd in de Lud-

een pose, die op dat moment erg aan-

stadsbeeld bekijkt valt op dat het

gerhof met zestien woningen om een

sloeg. In werkelijkheid was De Meer-

rondom vrijstaand en in zichzelf af ge-

pleintje, de voormalige kerkruimte, is

paal wel degelijk heel zorgvuldig

bouw juist aan de kant van het plein,

een uitzondering die de regel beves-

gemaakt en in die zin hadden de critici

waar de hoofdingang ligt, niet zo

tigt. Het paradoxale is dat, hoewel

een punt: het leek wel of er alles kon,

open is als aan de achterkant, die uit-

flinke delen van de Ludgerkerk moes-

maar het gebouw was architectonisch

keek op De Oost, een brede straat

ten wijken, de ruimte van de kerk daar

prachtig uitgebalanceerd en het ge-

met een groenstrook in het midden.

meer aanwezig is dan ooit, waardoor

vaar was niet denkbeeldig dat veran-

Wel lag er voor de ingang oorspron-

de kerkgangers van weleer er nog

deringen het uit balans zouden

kelijk een verdiept gedeelte in het

steeds hun herinneringen kunnen

brengen. Van Klingeren bleef zijn ide-

plein dat aansloot op het tachtig cen-

ophalen. Zoals Hilde de Haan in de

ologie echter trouw en moedigde in

timeter verlaagde pleingedeelte bin-

Volkskrant van 25 oktober 2005 te-

de eerste jaren ingrepen juist onbe-

nen. Na 1987, toen het gebouw zijn

recht schreef: ‘De ziel van de kerk is

kommerd aan. Pas toen in 1987 De

openbare functie goeddeels verloor,

intact gebleven.’

Meerpaal op zo’n manier dreigde te

is die ingang verkleind tot een mui-

In het prachtige boek van Marina van

worden verbouwd tot een congres-

zengaatje, is het plein aangestraat en

den Bergen en Piet Vollaard Hinder en

centrum dat het wezen van het ge-

het verlaagde pleingedeelte geredu-

ontklontering, dat diep ingaat op de

bouw zou worden aangetast heeft hij

ceerd tot een zitkuil. Tot overmaat

architectuur en maatschappij in het

daar, overigens tevergeefs, als een

van ramp was de rondom vrije ligging

werk van architect Frank van Klinge-

leeuw tegen gevochten. De open ver-

van het gebouw verloren gegaan door

ren, worden Meerpaal-critici van het

anderbaarheid, die de kern van De

toe te staan dat er plompweg een

eerste uur aangehaald. Zij waren una-

Meerpaal was, werd ingewisseld voor

Hema tegenaan werd gebouwd. De

niem enthousiast, maar voorspelden

dichte mooimakerij.

Meerpaal was binnen én buiten ver-

het een moeilijke toekomst omdat er

Van den Bergen en Vollaard scharen

loederd. Met het nieuwe millennium

een schijnbaar onoplosbare tegen-

zich in 2003 achter de voorspellende

in zicht besloot de gemeenteraad het

stelling in werd gezien. Van Klingeren

critici van weleer als zij constateren

te slopen.

zelf proclameerde dat het gebouw

dat het ontwerp van De Meerpaal ‘in

niets anders was dan een stuk gereed-

zekere zin té mooi, té precies, té veel

Prijsvraagontwerpen

een directe weerslag van een kort-

(2002) van boven naar

stondig moment in een maatschap-

beneden: Soeters Van Eldonk

pelijk turbulente periode van de

Ponec Architecten,

geschiedenis van Nederland en het

Architecten Cie,

pioniersdorp Dronten’ was. Zij con-

Atelier Pro. Competition entries

cluderen: ‘Deze superieure vorm kon

(2002), from top to

geen enkele aantasting lijden en was

bottom:

daarom gedoemd tot monument of

Soeters Van Eldonk Ponec Architecten,

afbraak.’ De geschiedenis leek hen

Architecten Cie,

gelijk te geven op het moment dat de

Atelier Pro.

gemeenteraad van Dronten besloot tot afbraak, maar er bleek wel degelijk een andere onvermoede oplossing in het vizier te komen vanaf het moment dat de toenmalige rijksbouwmeester Wytze Patijn het tij trachtte te keren. De ommekeer Het sloopbesluit was genomen op grond van de slechte financiële ervaringen met De Meerpaal enerzijds en de behoefte aan ruimte voor eigentijdse culturele voorzieningen in het centrum anderzijds. Patijn constateerde echter dat er geen grondig architectonisch onderzoek was gedaan naar aanpassingsmogelijkheden van De Meerpaal. Hij verzocht CH Partners te onderzoeken wat er met de doosvorm van het gebouw vis á vis de gevraagde programmaonderdelen mogelijk was. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat terugrestaureren geen optie kon zijn. Als men er nieuwe programma’s wilde toevoegen ging dat onvermijdelijk ten koste van aspecten uit het originele concept, een bijna lege container. Het ding van Dronten kon niet het zelfde ding blijven. Er werden een aantal varianten op papier gezet die nader onderzocht konden worden. Wytze Patijn heeft dit resultaat van het onderzoek gebruikt om de Gemeente Dronten zover te krijgen om het sloopbesluit op te schorten en aan drie architectenbureaus te vragen een ontwerp voor de nieuwe culturele

voorzieningen te maken waarin

ater, Kunstzinnige vorming en Sociaal

intact kunt houden. Je moet er wel

mogelijk het gebouw van De Meer-

cultureel werk, Bibliotheek en Verga-

gezamenlijk een invulling aan geven.

paal op enigerlei wijze een rol zou

dercentrum groeperen zich rond het

Het wordt dus heel spannend hoe

kunnen spelen. Het was geen ver-

overdekte binnenplein dat op deze

Dronten met deze nieuwe mogelijk-

plicht onderdeel van de opdracht,

manier letterlijk deel wordt van het

heden omgaat en of het een meer-

maar het was ook niet verboden. Het

nieuwe dorpsplein. De oorspronke-

waarde blijft houden. Is de nieuwe

was niet zo vreemd dat Soeters Van

lijke binnenruimte met zijn karakteris-

Meerpaal in staat vrijheid te geven, of

Eldonk Ponec Architecten en de Archi-

tieke slanke dakconstructie en het

schrikt men ervoor terug. Kiezen we

tecten Cie in hun voorstellen afzagen

eigenzinnige EI zijn weer in volle

voor een open samenleving of voor

van het behouden van De Meerpaal.

glorie waarneembaar gemaakt, waar-

apartheid? De extreme openheid van

Dat behouden maakt het ontwerpen

door het enerzijds een spilfunctie

De Meerpaal van weleer was van kort-

wat ingewikkelder en het gros van de

tussen de nieuwe gebouwen vervult,

stondige duur, de heilzaam geachte

architecten vindt het meer voor de

anderzijds door de grote glazen per-

hinder verkeerde in het tegendeel. Als

hand liggend om in zo’n geval

meabele wand aan het plein het pu-

de reactie daarop is de wereld met

schoonschip te maken. Hans van Beek

blieke domein in ere herstelt. Deze

schotten steviger dan ooit dicht te

van Atelier Pro ging totaal anders te

wezenlijke kenmerken van het ge-

timmeren, dan zou die progressieve

werk.

bouw, die in het verlengde liggen van

beweging wel een erg negatief effect

de gedachten die eraan ten grondslag

tot gevolg hebben. Atelier Pro vond

Een nieuw thema voor De Meerpaal

liggen, houden de herinnering vast

dat een zeer ongewenste ontwikke-

Volgens Atelier Pro zou het vervangen

aan het bijzondere tijdsgewricht

ling en stelde zich teweer. Met de

van De Meerpaal door losse gebou-

waarin het ontstaan is en aan de bele-

nieuwe Meerpaal heeft dit architec-

wen, zonder acht te slaan op het

venissen van de Drontenaren die er

tenbureau opnieuw laten zien dat het

gemeenschappelijke, pas echt het

zoveel hebben meegemaakt – om

anders kan.

bankroet betekenen van de waarde-

nog maar te zwijgen van de miljoenen

volle gedachte van Van Klingeren. In

televisiekijkers. Er zijn jaarringen aan

plaats van het slechten van overbo-

Dronten toegevoegd zónder de oude

dige grenzen en het ‘samen iets

ringen uit te poetsen.

moois maken’, zou dan het tegendeel zijn bereikt. Pro besloot te proberen

Het kan anders

met de nieuwe Meerpaal een state-

Dat dit is gelukt is niet alleen van

ment neer te leggen, namelijk dat het

lokaal belang, maar heeft een bredere

ook in deze tijd mogelijk is iets te ma-

maatschappelijke signaalfunctie. Juist

ken, waarin belangrijke componenten

op dit moment wordt immers de ene

van het oorspronkelijke gedachte-

na het andere open ruimte dichtge-

goed zijn terug te vinden en wel door

timmerd tot omheinde terreinen.

de toevoegingen zo te groeperen dat

Vele groeperingen trekken zich bo-

zij samen meer worden. De Meerpaal

vendien terug op de eigen identiteit

was al niet meer die beschutting bie-

en etniciteit. Op de schaal van heel

dende doos in een grote ruimte. Er

Nederland is er een proces op gang

was al tegenaan gebouwd en de

waarin de vraag gesteld wordt: res-

Hema willen afbreken is geen realisti-

taureren of slopen. Of kunnen we iets

sche gedachte. Dat betekende dat er

vinden dat op een zinvolle manier

een nieuw thema gevonden moest

daartussen ligt? In dat kader is het

worden. De nieuwe Meerpaal moest

opnemen van De Meerpaal in een

zich stevig ankeren in het centrum en

nieuw verband een belangrijk state-

richting geeft aan de geplande nieu-

ment. Het blijkt immers mogelijk dat

we verdere ontwikkelingen rond het

je zaken die je met elkaar belangrijk

plein. De nieuwe gebouwen, het The-

vindt op een intelligente manier

Toelichting Van Klingeren, oktober 1965 Frank van Klingeren

De Meerpaal kort na de opening in 1967. De treden die afdalen naar de verlaagd liggende hoofdingang en het massieve scheve blok aan de westgevel met het cafĂŠ-restaurant. De Meerpaal shortly after it was opened in 1967. The steps descending to the lower-lying main entrance and the massive sloping block on the west elevation with the cafĂŠ/restaurant.

De nog vrijstaande Meerpaal met uitkragende Cleopatrazaal. De Meerpaal still freestanding with the Cleopatra hall jutting out.

Indien de ons verstrekte opdracht tot

een zeer ruime foyer, zijnde het dak

Ook zien wij een televisie-grootbeeld

het maken van een relatief goedkoop

van de kelderruimte, welke foyer zich

geprojecteerd 4x6 m tijdens het

gemeenschapscentrum niet Dronten

à niveau doorzet in het café-restau-

genot van een kopje koffie of een bor-

als vestigingsdoel had gehad, doch

rant en het barcomplex.

reltje aan de bar, terwijl ook het dage-

b.v. zou zijn bestemd voor een ont-

Theater en foyer zijn optisch geklemd

lijks nieuws hier kan worden ge-

wikkelingskern in Griekenland of

tussen twee grote muurschilderingen

bracht. Een en ander verhoogt o.i. in

Italië, zou de opdracht grotendeels

op noorden oostwand door de hand

belangrijke mate de aantrekkings-

zijn weggevallen tegen het plaatselijk

van de Amsterdamse kunstschilder

kracht van dit project, als ontmoe-

gebruik, waarbij zich het merendeel

Pierre van Soest.

tingsplaats van Oostelijk Flevoland in

van de activiteiten in de open lucht op

Onder het theater zijn aan één zijde

het centraal gelegen Dronten.

het marktplein zouden afspelen.

enkele kleine nachtwinkeltjes inge-

Nog een enkel woord over de verwar-

bouwd voor een ruikertje, een snufje,

ming: deze is gedacht als een zgn.

De te huisvesten activiteiten betrof-

of een bokje of zo maar als een k(n)us

stralingsverwarming uit het plafond,

fen: a. een theater voor ca. 550 perso-

plekje.

terwijl theater en foyer op een extra

nen, b. een bioscoop, c.een

De vloer van de grote hal is, met het

vloerverwarming kunnen rekenen. In

café-restaurant, d. een beurszaal,

oog op de grondgesteldheid in het

de annexen zijn normale radiatoren.

e. enkele vergaderruimten, f.ten-

niet onderkelderde deel ca. 80 cm

De bouwtijd wordt geschat op ca. 1 ½

toonstellingsruimten, g. sportzaal

onder het pleinniveau van de Rede en

jaar.

voor basketball, volleybal, tennis,

Het Ruim gedacht.

h. ontvangst van grotere gezelschap-

In dit deel kunnen alle sport- en spel-

Tot slot nog een enkel aspect over de

pen, i. congresjes

demonstraties, wedstrijden, tentoon-

relatie tot Het Ruim en De Rede:

stellingen, massa-demonstraties op

deze is praktisch direct door de ge-

Wij hebben gemeend, om de intense

politiek en economisch terrein, en

heel glazen ommuring, de weinige

flexibiliteit te verkrijgen, dit zuidelijk

kerstzang worden uitgevoerd. Rond-

gesloten vlakken geven in deze

karakter zoveel mogelijk te benade-

om is volop toeschouwersruimte aan-

slechts aanleiding tot verdere prikke-

ren en hebben getracht de gevraagde

wezig vanaf de op pleinniveau

ling van de nieuwsgierigheid. Het feit,

bestemming zo weinig mogelijk spre-

gelegen foyer, de vergaderzaaltjes,

dat het sport/ tentoonstellingsdeel

kend onder te brengen in een zeer

het tussenplein, het bar- en café- res-

dieper ligt, zal het contact binnen/

grote hal van ca. 50x70 m, waartegen

taurant complex en de omgang om

buiten slechts vergroten evenals de

enkele meer gedetailleerde annexen

het theater.

diep liggende entree, die in feite de

zijn gesitueerd. In deze annexen zijn

Het café- restaurant is in scherpe te-

voortzetting is van dit lage deel van

een deel van het café-restaurant, de

genstelling tot de zo neutraal en open

de hal en tot binnengaan uitnoodt.

keuken en de vergaderzalen onderge-

mogelijk gehouden grote hal, in een

bracht.

zeer zware donkere houtcostructie geconstrueerd, aan De Rede even

In de grote hal is een vast theater ‘en

opgelicht en intiem gemeubileerd en

ronde’ geprojecteerd, waar niet

gestoffeerd.

alleen ‘en rond’ kan worden gespeeld,

Ten aanzien van de bioscoop is een

doch tevens een Shakespeare-arran-

geheel nieuwe weg ingeslagen. Wij

gement normaal lijsttoneel en mode-

denken ons dat op het transparante

shows kunnen worden gegeven.

scherm (dus tweezijdig zichtbare

In het midden kan een deel van de

beeld) zowel wordt geprojecteerd tij-

vloer verzonken worden, zodat een

dens sport en spel, beurstijd en foyer-

orkestbak ontstaat. Het theater is

gebruik, als gedurende speciale

bovendien geschikt voor muziekuit-

voorstellingen.

voeringen, voordrachten en congres-

Dit zijn niet alleen de normale 35 mm

sen. Tijdens de pauze zullen de

speelfilms doch ook de voorlichtings-

bezoekers zich kunnen verpozen op

films van diverse pluimage.

Hinder en ontklontering Citaten uit Hinder en ontklontering door Marina van den Bergen en Piet Vollaard (Uitgeverij o10, Rotterdam 2003)

Naarmate Van Klingerens loopbaan

strategische stedenbouw – zodanig in

jeugd speelde er in de winter hockey

vorderde, werd zijn streven om door

het hart van Dronten geplaatst dat

of hing er wat rond, er werden evene-

middel van architectuur bij te dragen

een doorgaande verkeersroute in de

menten georganiseerd waaronder de

aan een humanere samenleving

toekomst voorgoed onmogelijk werd

vertoning van de maanlanding op de

steeds dominanter. Architectuur

gemaakt.

eidofoor, de oecumenische diensten

kreeg in toenemende mate een

Tien jaar na het droogvallen van de

werden door duizenden mensen

emancipatorische rol toebedeeld.

Oostelijke Flevopolder, zes jaar nadat

bezocht, er waren sportwedstrijden –

Dronten de eerste bewoners had ver-

start en finish van wielerwedstrijden

Stond voor 1968 het idee ten dienste

welkomd en zo’n twee jaar na de

waren in De Meerpaal – en politieke

van de opdracht, na 1968 stond de

eerste contacten met Van Klingeren

partijen organiseerden hier bijeen-

opdracht ten dienste van het idee.

wordt de agora onder de naam De

komsten. Uit een landelijk onderzoek

Meerpaal opgeleverd en op 8 novem-

in 1972 bleek dat 11 procent van de

Het ging Van Klingeren erom mensen

ber 1967 door Koningin Juliana ge-

Nederlandse bevolking inmiddels in

bekend te maken met het onbe-

opend. Het ‘Ding van Dronten’ was

De Meerpaal was komen kijken en alle

kende. Dit kon zijn het onbekende van

een instant succes. Er werd veel over

Drontenaren in de eerste vijf jaar van

een onbekende, het in aanraking

geschreven in de dagbladen die vrij-

het bestaan De Meerpaal minstens

komen met bevolkingsgroepen en

wel unaniem vol lof waren over het

één keer bezocht hadden.

hun gewoonten waarvan men anders

experimentele karakter van het

nooit weet van zou hebben, of het

gebouw: ‘Drontens nieuwe theater:

onbekende van het bekende.

een parel’, ‘Een hart voor Dronten

Dit principe is al in zijn vroegste werk

met letterlijk onbegrensde mogelijk-

terug te vinden. Eerst ging het nog

heden’, ‘Uniek gebouw in Oostelijk

om één gebouw waar van alles kon

Flevopolder’, ‘Het ding van Dronten’,

gebeuren, maar waar het verschil-

‘Italië in de prairie van Oostelijk Flevo-

lende gebruik nog opeenvolgend en

land’, Architect F. van Klingeren voor

niet noodzakelijk gelijktijdig was be-

ons ‘de man van het jaar’, ‘Culturele

dacht. Later kwam de nadruk steeds

supermarkt van wereldformaat in

meer te liggen op het zonder schei-

Dronten’, ‘Dronten heeft een hart ge-

ding samenbrengen onder een dak

kregen’, een unieke schepping met

van zeer verschillende functies, die

talloze mogelijkheden en een theater

wel gelijktijdig plaatsvonden. Het

dat alom afgunst verdient te wekken’,

gevolg daarvan was dat de confronta-

‘De magische doos van Van Klinge-

tie, maar ook de hinder toenam.

ren’, ‘Nederlands meest unieke

Van Klingeren sloot daarbij conflicten

markt, het ei van Columbus’, en zo

tussen gebruikers niet uit. Het zou te

ging het maar door. De Meerpaal was

ver voeren om te beweren dat hij ze

vrij snel na de oplevering zelfs één van

bewust stimuleerde, maar hij was wel

de eerste gebouwen in Nederland

van mening dat conflicten bijdroegen

waaraan een uitgebreide televisiedo-

tot wederzijds begrip. Men werd im-

cumentaire werd gewijd.

mers gedwongen tot communicatie en kennis te nemen van elkaars stand-

Ook de eerste tien jaar van De Meer-

punten. De confrontatie had in de

paal waren uiterst succesvol en droe-

ogen van Van Klingeren een active-

gen bij tot de nationale en

rende rol, in de terminologie Van Klin-

internationale bekendheid van Dron-

geren: ‘de besmetting overbrengen

ten en De Meerpaal. Het overdekte

van activiteiten’.

plein was in principe van acht uur ’s morgens tot twaalf uur ‘s nachts

De Meerpaal werd – als een vorm van

geopend. Er was wekelijks markt, de

Aan de koperen bar keek men tegelijk naar televisiebeelden op een groot scherm en naar activiteiten in de zaal. At the copper bar one could simultaneously watch television images on a large screen and activities in the hall.

Plattegrond situatie 1967 Floor plan of the situation in 1967 1 Ingang / Entrance 2 Auto-ingang met schilderij van Van Soest / Entrance for cars with painting by Van Soest 3 Plein voor markt, sport en massameetings / Square for market, sports and mass meetings 4 Foyer / Foyer 5 Theater voor ‘en ronde’, open stage en lijsttoneel / Theatre in the round, open stage or proscenium stage 6 Restaurant / Restaurant 7 Bar / Bar 8 Vergaderruimte / Conference room 9 Kegelbaan / Bowling alley 10 Open zaal voor kleine groepen / Open auditorium for small groups 11 Kleedruimte / Dressing room 12 Wandschildering van Van Soest / Mural by Van Soest 13 Verwarming / Heating

3 3

9 10 8

Kijken naar wedstrijdsport, inkopen doen op de weekmarkt, luisteren naar een orgel, kegelen: eind jaren zestig bruiste De Meerpaal van de activiteiten. Watching competitive sports, shopping in the weekly market, listening to an organ, bowling: in the late 1960s, De Meerpaal was bustling with activities.

Aanvankelijk stond De Meerpaal geheel los. De Meerpaal was initially completely freestanding.

Interne verbouwing aan de noordzijde, vóór het schilderij van Van Soest. Rebuilding of the interior on the north side, in front of the painting by Van Soest.

Dezelfde hoek in 1999: De Meerpaal letterlijk en figuurlijk ingepakt. The same corner in 1999: De Meerpaal literally and figuratively packed in.

Achterzijde van De Meerpaal met winkels voordat hier een supermarkt zou komen. De glazen hoek is nog transparant. Rear of De Meerpaal with shops before the coming of a supermarket. The glazed corner is still transparent.

Van Klingeren ‘Het treurig staaltje architectuur: jeugd + bejaarden in plaats van Cleopatra + kegelbaan.’ Van Klingeren ‘The sad architectural specimen: youth + the elderly instead of

De oostgevel is verder dichtgezet door een supermarkt. Inmiddels is de Meerpaal zelf ook geblindeerd door het dichtzetten van het theater. The east elevation is blocked off by a supermarket. In the meantime, De Meerpaal itself has also been blinded as a result of the theatre being closed off.

Cleopatra + bowling alley.’

Na 1976 werden er minder activiteiten

het theater zou worden dichtgezet en

Veranderingen waren

georganiseerd. Er vonden geen televi-

er zou een scheiding komen tussen

door van Klingeren

sie-uitzendingen meer plaats, som-

het restaurant en de hal.

mige sportwedstrijden mochten niet

Het verzet van Van Klingeren richtte

raakte gefrustreerd

meer georganiseerd worden vanwege

zich op het ‘klonteren’ van De Meer-

door de wijze waarop

de harde betonnen vloer en het ‘thea-

paal en op het feit dat het openbare

ter en ronde’ was niet aangeslagen bij

geprivatiseerd en gecommerciali-

omgesprongen; dat

toneelgezelschappen waardoor een

seerd werd.

deed pijn.

beperkt aantal producties kon wor-

voorzien en zelfs aangemoedigd, maar hij

met de openheid en de transparantie werd

Alterations were envisaged by Van Klinge-

den vertoond. Er volgde een aantal

ren and even

kleinere verbouwingen en ingrijpende

encouraged, but he became frustrated by

wijzigingen: de stoelen in de foyer,

the way the openness

een ontwerp van de Zwitser Zoelly

and transparency

voor de E55 expo in Lausanne, werden

were handled; that was painful.

vervangen door huis-tuin-keukenmeubels; de eerste directeur Bert Hoogeveen werd opgevolgd door minder creatieve geesten; de Cleozaal en de kegelbaan werden opgeofferd aan de jeugdzorg die hier kantoor ging houden; de koperen bar werd verwijderd; in de gesloten pleingevel

Interieur van De Meer-

kwam een snackbar. Alles leidde in de

paal na de verbouwing

woorden van Van Klingeren tot verburgerlijking en vertrutting.

door BDG in 1987. Interior of De Meerpaal after the remodelling by BDG in 1987.

In het midden van de jaren zeventig veranderde de perceptie van de Meerpaal en ’t Karregat drastisch; opeens waren beide gebouwen niet meer de beloftes voor een nieuwe betere toekomst maar de gedrochten van een irrationeel tijdperk. En net als bij ’t Karregat kwam ook voor De Meerpaal de genadeklap toen de gemeente in het midden van de jaren tachtig besloot dat het buurtcentrum commercieel rendabel moest worden. Om dat mogelijk te maken moest het complex ingrijpend verbouwd worden en schakelde de gemeente architecten- en ingenieursbureau De Gruyter uit Zwolle in. Van Klingeren verzette zich fel tegen de voorgenomen verbouwing waarbij verschillende functionele ruimten van elkaar gescheiden zouden worden;

Dronten & De Meerpaal Haat & liefde Hans van Beek

S tedenbouwkundige

cont e x t

Verankering van De Meerpaal in de nieuwe

Het nieuwe stedenbouwkundige plan kanaliseert de ingezette ontwikkeling. De Meerpaal ligt aan het vernieuwde Redeplein met langs de Hema de verbinding met het winkelgebied. In deze nieuwe situatie moet de Meerpaal opnieuw 'ankeren', Ons voorstel voor de nieuwe Meerpaal is te zien als een kruising tussen het PLEIN-model en het HAL-model (CH Partners) waarbij een deel van het plein 'toevallig' door het dak van de oude Meerpaal wordt afgedekt, dus geen gebouw aan het plein, maar bebouwing als onderdeel van het plein met: 1 Glazen wand tussen openen overdekt plein, dus geen gebouw daar, maar een luifel aan het plein. 2 Doorzetten van de nieuwe pleinwand tot in het overdekte plein. 3 Het zodanig plaatsen van de toneeltoren dat het pleinconcept versterkt wordt. 4 â&#x20AC;&#x2DC;Kleinschalige' aantasting van de doos aan de zijde van de woonbebouwing. 5 Zonwerend 'afdekken' van de oostgevel zodat gordijnen kunnen verdwijnen.

stedenbouwkundige situatie. De Meerpaalâ&#x20AC;&#x2122;s anchoring in the new urban situation.

plein-model

het Ruim

hal-model

de Rede

Dat de naam Dronten voor veel

Alles-open-samen-gelijkertijd kon

opgetilde foyer en een deel van de

Nederlanders een bekende klank

kortstondig onder de bijzondere

bibliotheek met die oorspronkelijke

heeft komt voornamelijk door De

omstandigheden in de pioniersperi-

wand als borstwering. Op dit niveau is

Meerpaal, een bijzonder gebouw dat

ode maar raakte daarna weldra

er bovendien een functionele relatie

in de jaren zestig radicaal brak met de

onklaar.

mogelijk met de kantoren, het vergadercentrum en het studiecentrum. Zo

tendens om functies steeds verder uit elkaar te knippen. Als reactie daarop

Het nieuwe stedenbouw- en archi-

wordt het EI weer de meest bijzon-

is getracht alles te integreren, niet al-

tectuurplan

dere plek van het gebouw, namelijk

leen onder één dak maar zelfs zonder

Niet alleen binnen was er veel ver-

de spin in het web. In het EI zelf bevin-

separaties. Zo’n vergaande ingreep,

knoeid aan De Meerpaal, ook was er

den zich naast de bioscoopzaal en

die indruiste tegen de geest van de

geen sprake meer van de oorspronke-

garderobe een grandcafé met open

tijd, kon alleen slagen in de bijzondere

lijk vrije ligging. De omgeving vroeg

doorgangen naar een terras aan het

pioniersomstandigheden van de

evenzeer om een weloverwogen her-

plein.

nieuwe polder. Het resultaat was

schikking. Het nieuwe stedenbouw-

Daar waar in het oorspronkelijke con-

overdonderend: busladingen archi-

kundige plan kanaliseert de ingezette

cept alles-open-samen-gelijkertijd

tectuurtoeristen ondernamen een

ontwikkeling: De nieuwe Meerpaal

moest kunnen, kan dat nu opnieuw

reis om te zien hoe het ook anders kon

ligt aan het vernieuwde Redeplein

en zelfs met een uitgebreider pro-

en wel in Dronten. Dat was 1967.

met langs de Hema de verbinding met

gramma, maar wel zonder dat de ver-

Wie in 1999 rondliep in De Meerpaal

het winkelgebied. In deze gewijzigde

schillende gebruikers overlast van

vroeg zich af hoe het kwam dat er nog

situatie moest De Meerpaal opnieuw

elkaar hebben. In plaats van functies

mensen waren die een positief ver-

‘ankeren’.

in één ruimte zijn de functies nu aan

haal vertelden over deze ‘doos’, die

Het complex is te zien als onderdeel

een ruimte gelegd. Het ‘overdekte

toen nog slechts de schaduw van zich-

van het vernieuwde plein waarvan

stadsplein’ met de afmeting van de

zelf was. Waren het de herinnerin-

een deel door het dak van de oude

oorspronkelijke ‘glazen doos’ is weer

gen? Je had een erg goed inbeeldend

Meerpaal wordt overdekt. Tussen het

voelbaar gemaakt. De lay-out is zoda-

vermogen nodig om je te kunnen

open en overdekte pleindeel ligt

nig dat tussen de grote zaal, de kleine

voorstellen hoe glorieus het begin

slechts een glazen wand met een

zaal, de foyer, het vergadercentrum

was. In dat licht gezien was de beslis-

luifel. De nieuwe pleinwand zet zich

en de ruimten voor kunstzinnige vor-

sing van de Gemeenteraad om het

door tot in het overdekte plein. De

ming een logische routing ontstaat

gebouw te slopen en van de grond af

toneeltoren is zodanig geplaatst dat

die de mogelijkheid openlaat voor

opnieuw te beginnen plausibel. Maar

de pleinwerking versterkt wordt.

betaalde dus gesepareerde bijzon-

de reactie daarop van velen en met

Naast deze stedenbouwkundige over-

dere evenementen en lokale activitei-

name van de Rijksbouwmeester was

wegingen zijn de programmatische

ten, al of niet met gebruik van het

ook begrijpelijk: het moet toch moge-

relatieschema’s uitgangspunt ge-

overdekte stadsplein, zonder de

lijk zijn om een gebouw dat zo’n

weest in de planvorming. Bij de uitein-

andere functies in de wielen te rijden.

belangrijke rol heeft gespeeld in de

delijke plaatsing van de functies woog

recente architectuur- en cultuurge-

ook nadrukkelijk de invloed op het

schiedenis op de een of andere

ruimtelijke totaalbeeld. Cruciaal daar-

manier te behouden. Atelier Pro kreeg

bij was de vraag: wat doen we met het

de gelegenheid om een aantal varian-

EI? Naast de doos en het dak, was het

ten te onderzoeken. Bij alle varianten

EI hét beeldmerk van de oude Meer-

bleek dat door de omvang van het

paal. Dat beeldmerk was deerlijk ver-

nieuwe programma en, principiëler

minkt en moest worden terugge-

wellicht, onder de gewijzigde maat-

bracht. Niet meer als open theater

schappelijke omstandigheden het

maar met een gesloten bioscoop als EI

terugrestaureren van het oorspronke-

in het EI. Door het dak van de bios-

lijke concept niet tot de mogelijkhe-

coop door te trekken tot aan de bin-

den behoorde.

nenwand van het EI ontstaat er een

1 Overdekt stadsplein / Covered town square

21 Berging / Storage

2 Receptie en kassa / Reception and ticket office

22 Tienerruimte / Teenagers zone

3 Infobalies / Information counters

23 Dansschool / Dance school

4 Leescafé / Reading café

24 Ensemble ruimte / Ensemble zone

5 Bibliotheek / Library

25 Ouderenruimte / Zone for the elderly

6 Winkel VVV / Tourist office

26 Orkestbak / Orchestra pit

7 Wereldwinkel / World shop

27 Kleedkamer / Dressing room

8 Spreekkamer / Consultation room

28 Artiestenfoyer / Greenroom

9 Filmzaal / Cinema

29 Bibliotheek en lesruimte / Library and reading room

10 Café / Café

30 Bovenfoyer / Upper foyer

11 Terras / Terrace

31 Kantoren / Offices

12 Beneden foyer / Lower foyer

32 Regie / Direction

13 Keuken / Kitchen

33 Muzieklokalen / Music rooms

14 Keine zaal / Small auditorium

34 Opnamestudio / Recording studio

15 Laden en lossen kleine zaal / Loading zone for small auditorium

35 Beelden en kunst / Sculptures and art

16 Portiersloge / Lodge

Bestaande kolom / Existing column

17 Kantoor / Office

Bestaande kolom / Existing column

18 Laden en lossen grote zaal / Loading zone for large auditorium 19 Toneel / Stage 20 Grote zaal / Large auditorium

7 8 5

3 12

Begane grond /Ground floor

5 9

28 Kelder /Basement

5 31

29 32

33 33

33 35

33 34

35 33

34 Eerste verdieping /First floor

Eerste verdieping

Entreegebied, het EI, bioscoopzaal,

verzorgt tevens de bioscoop. In het

schikt voor het bereiden van com-

bovenfoyer, podium, grandcafé en

grandcafé kunnen ‘s avonds theater-

plete maaltijden voor groepen ten

leescafé

bezoekers dineren.

behoeve van congressen en derge-

De entree ligt aan het Redeplein. Hier

Er is een uitserveerruimte in directe

lijke.

bevinden zich tevens een infopunt

verbinding met de keuken; een etens-

Het studeercentrum ligt op de grens

van alle gebruikers en de kassa van

liftje bedient de bovenfoyer. De keu-

van de bibliotheek en het Vergader-

het theater. Bij grote evenementen

ken kan complete maaltijden voor

centrum en biedt ruimte aan volwas-

wordt er zonodig een extra kassa in

circa tachtig personen verzorgen,

senen en aan jeugd.

het entreegebied geplaatst. Vanaf de

voor grotere groepen is zij geschikt

Deze groepen kunnen ruimtelijk van

entree is een ruime loopzone vrijge-

als uitgiftekeuken voor de catering.

elkaar gescheiden werken.

houden naar de foyer. ‘Om de hoek’

De bioscoopzaal is een ei in het EI en

In het studeercentrum staat docu-

ligt een circa twintig meter lange in-

heeft negentig tot honderd plaatsen

mentatiemateriaal opgesteld.

formatiebalie voor de bibliotheekbe-

inclusief enkele rolstoelplaatsen. De

zoekers, de overige gebruikers en de

projectiecabine is toegankelijk zonder

Bibliotheek en informatiebalie

diverse welzijnsorganisaties van de

verstoring van de toeschouwers. De

De bibliotheek is ondergebracht in de

gemeente met bijbehorende backof-

bioscoop kan samen met het grand-

bestaande kelder en op twee daarbo-

fices.

café, de garderobe en toiletvoorzie-

ven liggende entresol vloeren. Hij is

Op het EI ligt de bovenfoyer die direct

ning onafhankelijk van de rest van het

met een glaswand volledig afge-

bereikbaar is vanaf de grote zaal. Deze

centrum functioneren.

schermd. Van buitenaf is zichtbaar dat de bibli-

foyer is ook separaat verhuurbaar voor gezelschappen. Het leescafé is

Het vergadercentrum, de facilitaire

otheek een plek is waar eenieder zich

binnendoor maar ook van buitenaf

kantoren, keuken en het studeer-

op zijn gemak voelt. De bibliotheek is

makkelijk toegankelijk. De vloer ligt

centrum

gedeeltelijk op het EI en een ingehan-

tachtig centimeter verdiept en sluit zo

Het vergadercentrum moet zichzelf

gen verdieping gesitueerd. Hier is het

aan op de bestaande vloer van het

elke keer weer verkopen: het ligt

teruggeplaatste schilderij van Pierre

binnenplein. Buiten kan voor het lees-

daarom op een in het oog lopende

van Soest een blikvanger. Tegenover

café een terras direct aan het winkel-

plek en heeft zelf een goed uitzicht.

de balie op de begane grond worden

gebied gelegd worden; binnen ligt

De bereikbaarheid is uitstekend: of

boeken ingenomen door middel van

het vlakbij de informatiebalies en de

met de lift meteen links bij de entree

een ‘inname robot’ die alle boeken

bibliotheek.

of over de watervaltrap vanaf de vloer

gesorteerd in boekenkarretjes depo-

De ‘permanente’ entree ligt evenveel

in het EI. Deze bovenfoyer is de uit-

neert.

verdiept. Voor grotere evenementen

loopruimte van het zalencentrum.

De werkplekken voor het personeel

kan een deel van de gevel openge-

Van deze functie kan volledig gebruik

liggen op de eerste verdieping gekop-

schoven worden waardoor het bui-

gemaakt worden los van andere func-

peld aan het studeercentrum.

tenplein letterlijk doorloopt naar

ties.

De informatiebalie heeft een etalage-

binnen in het podium.

De facilitaire kantoren zijn gekoppeld

functie en is ook buiten openingstij-

De entreegevel is iets teruggeplaatst,

aan de voorzieningenzone van het

den van de bibliotheek zichtbaar en

waardoor aan het plein een grote

vergadercentrum. Op de begane

open te stellen als galerie. De belang-

overkapping tevoorschijn komt.

grond is er een directe relatie met de

rijkste rol in deze ruimte wordt opge-

(Voor het betreden van de ruimten

artiesteningang, backstage, laad- en

ëist door een circa twintig meter

voor het sociaal cultureel werk, senio-

losgebied, leverancierstoegang,

lange balie waar informatie beschik-

ren, kantoorfuncties, backstage en

kleine zaal en keuken, en de controle-

baar is voor en over alle gebruikers

bevoorrading zijn aparte entrees aan-

plek van het centrum. Op de verdie-

van de Meerpaal. Het belichaamt sa-

gebracht.)

ping zijn rustige werkplekken; daar is

men met de bibliotheek het verzamel-

Het grandcafé is centraal gelegen aan

ook voorzien in een aparte vergader-

punt voor kennis in Dronten. De balie

het overdekte stadsplein en heeft een

kamer met pantry en toiletgroep.

heeft een receptie en klantenservice

directe relatie met de foyers en de

De keuken heeft een directe relatie

voor de bibliotheek en fungeert te-

ingang aan het Redeplein. Het café

met het grandcafé. De keuken is ge-

vens als uitleenbalie voor audiovisu-

ele media. Gemeentelijke organisa-

Dit bepaalt de hoogte van de grote

rij stoelen van de parterre bevindt zich

organisaties zoals de vacaturebank

zaal ten opzichte van de rest van het

onder toneelniveau de orkestbak.

voor vrijwilligers en het gehandicap-

gebouw. De vloerhoogte voor de

Onder het voorste deel van de zaal-

tenplatform hebben hier een eigen

kleine zaal is gelijk gehouden met het

vloer is, grenzend aan de orkestbak,

‘loket’. In de directe nabijheid zijn

straatniveau. Daarmee is de laad- en

een vrij overspannen ruimte voorzien

spreekkamers te vinden voor per-

loszone van de keuken en de kleine

voor opslag van de losse stoelen op en

soonlijke gesprekken. Aan de achter-

zaal goed te combineren.

in de orkestbak. De zaal is ontsloten

zijde van de balie is ruimte voor de

De foyer is verdeeld tussen de begane

door sluizen.

zogenoemde backoffices behorende

grond en de verdiepingsvloer op het

Het toneel heeft een vlakke vloer van

bij de baliefuncties.

EI en sluit direct aan op het grandcafé,

tweeëndertig bij veertien meter, in-

De balie biedt ook ruimte aan het op-

dat ten dienste staat van de gezamen-

clusief de zijtonelen. Boven het speel-

stellen van materiaal van derden, bij-

lijke functies in het pand. Het deel in

vlak bevindt zich, symmetrisch ten

voorbeeld materiaal van Postbus 51,

het EI waar gerookt mag worden

opzichte van de zaal, over een breedte

culturele instellingen en dergelijke.

heeft een extra luchtafzuiging. Van-

van vijfentwintig meter de toneelto-

Ook digitale informatie kan er inge-

wege de tweedeling is de foyerruimte

ren met een netto trekhoogte van

wonnen worden. Deze infovoorzie-

zowel als één geheel als separaat (per

achttienenhalve meter onder de rol-

ning sluit samen met het leescafé

zaal) te gebruiken. Ook is het moge-

lenzolder. Boven in de toneeltoren

rechtstreeks aan op het winkelgebied.

lijk een deel van de foyer te gebruiken

bevindt zich een rollenzolder met een

Het informatieplein, het studeercen-

ten behoeve van exclusieve presenta-

roostervloerconstructie. Het zijtoneel

trum en het leescafé kunnen ook

ties of VIP-reserveringen.

is netto negen meter hoog en daar-

buiten de openingsuren van de biblio-

De grote theaterzaal heeft een vaste

mee geschikt voor décorchangemen-

theek opengesteld worden voor

oplopende zaalvloer met een balkon

ten en opslag. Behalve voor de

publiek, zodat die ruimten gebruikt

en zijbalkons en telt in totaal 698

zijtonelen is er achter het toneel vol-

kunnen worden voor alternatieve

vaste zitplaatsen en vijftig wegneem-

doende uitloopruimte gemaakt in

doeleinden.

bare stoelen op de orkestbak. De re-

combinatie met laad- en losruimte

giecabine voor de belichting bevindt

voor de theatertrailers.

Theater, foyer, grote en kleine zaal,

zich achter de zaal boven het balkon.

De rollenzolder is toegankelijk met

toneeltoren, backstage

De lichtbruggen in de zaal zijn vanuit

een kleine lift die als vrijstaand baken

Zoals gezegd is de positie van de to-

deze post buiten de zaal om bereik-

(De Nieuwe Meerpaal) naast de to-

neeltoren bepaald door stedenbouw-

baar. In het midden van de zaal is

neeltoren de lompheid en grootte van

kundige uitgangspunten. De grote

plaats voor een zaalregiepost. De zaal

de toneeltoren relativeert. Tevens is

zaal ligt in de as van het Redeplein en

straalt een warme theatersfeer uit.

dit de verbinding tussen de verschil-

symmetrisch tussen de kolommen

Vanwege de eenvoud is gekozen voor

lende vloerniveaus van de muziek-

van het gehandhaafde dak van de

evenwijdige zaalwanden. Ten behoe-

school. In de transparante kop hangt

oude Meerpaal. Het theater is zover

ve van een wat intiemere sfeer zijn zij-

een spiegelbol die tijdens de voorstel-

mogelijk tegen het bestaande hoofd-

balkons toegevoegd. De akoestiek is

lingen kan draaien en worden aange-

spant van de constructie geschoven.

met geluidverstrooiende panelen op

schenen (lichtcarillon).

Het dak is met lichtstraten vrijgehou-

de wanden gecorrigeerd ten behoeve

De kleine zaal (150 plaatsen) heeft een

den van de nieuwe zaal waardoor de-

van toneelvoorstellingen. De onrust

vlakke vloer met een inschuifbare tri-

ze vanboven wordt aangelicht. Om de

in het beeld van de wisselende pane-

bune ten behoeve van diverse func-

bestaande rooilijn aan de zuidzijde

len wordt wegenomen door een dim-

ties. De zaal is primair geschikt voor

niet te overschrijden is de kleine zaal

bare lichtraster op de wanden.

muziek- en secundair voor theateruit-

ten noorden van de grote zaal ge-

De zaal is in hoofdzaak bedoeld voor

voeringen. Hij is toegankelijk vanaf de

plaatst. Op basis hiervan is de platte-

lijsttheater en daarmee vergelijkbare

parterre en de eerste verdieping en

grond verder ingedeeld.

theater- en concert-opstellingen. De

heeft een directe verbinding met de

De toneelvloer ligt één meter boven

bouwkundige toneelopening is zes-

bovenfoyer.

straatniveau in verband met het laden

tien meter breed en acht meter hoog.

In de zaal kunnen ook filmvoorstellin-

en lossen van vrachtwagens.

Tussen het voortoneel en de voorste

gen gegeven worden.

A doorsnede tpv zalencentrum

1 uitleen volwassenen / lending for adults

9 overdekt stadsplein / covered town square

B doorsnede tpv EI

2 uitleen jeugd / lending for juveniles

10 kleine zaal / small auditorium

C doorsnede tpv bibliotheek

3 zalencentrum / central auditoria

D aanzicht noordgevel

4 infobalie / information counter

A conference centre section

5 sociaal cultureel / social-cultural

B EGG section

6 bioscoop / cinema

C library section

7 bovenfoyer / upper foyer

D view of north elevation

8 eetcafĂŠ / restaurant

3 1

5 1

maat oorspronkelijke Meerpaal/ dimensions of the original De Meerpaal

7 1 B

1 2

H D

Backstage onder het toneel is ruimte

aan de dansstudio liggen een berg-

lengde van de nieuwe pleinwand een

gemaakt voor een artiestenfoyer die

ruimte ten behoeve van kostuums,

opening in het dak ponst.

door het trappenhuis bij de lift naar de

dansmaterialen en rekwisieten en een

Het voortbestaan van De Meerpaal

rollenzolder een indirecte daglicht-

kleedruimte.

leek met dit plan verzekerd. Maar

toetreding heeft. De kleed- en was-

Voor beeldende activiteiten zijn twee

hing toch nog een keer aan een zijden

ruimten zijn op te splitsen in het geval

aangrenzende ruimtes gerealiseerd.

draad: het door de Gemeente aange-

van gelijktijdig gebruik van de grote

Een ‘vuile’ ruimte voor boetseren,

stelde projectmanagementbureau

en de kleine zaal. Vanuit de backstage

beeldhouwen, houtbewerking en een

zag geen kans een plan te realiseren

ruimte zijn beide zijtonelen en de

‘schone’ ruimte voor aquarelleren/

voor het door de Gemeenteraad vast-

orkestbak door sluizen bereikbaar.

schilderen en tekenen. Er naast ligt

gestelde budget. Alleen doordat Ate-

een berging die ook fungeert als

lier Pro zelf het projectmanagement

Centrum van Kunstzinnige Vor-

schoonmaakruimte. De lokalen

ter hand nam en doordat zowel Dura

ming, muzieklokalen, dansstudio,

hebben inval van noorderlicht via het

Vermeer Bouw als BAM Techniek res-

beeldend, Sociaal cultureel werk

dak. Direct zonlicht kan worden afge-

pectievelijk de hoofdaannemer en het

Door de tachtig centimeter verdiepte

schermd. De activiteiten in deze ruim-

installatiebedrijf in staat waren een

ligging van het plein en de borstwe-

tes kunnen vanaf straatniveau zicht-

taakstellende bezuiniging te effectue-

ring van de aangrenzende gang van

baar zijn.

ren, bleek het tóch mogelijk het plan

één meter wordt het scheidingsmuur-

Het sociaal cultureel werk maakt

te realiseren.

tje aan de pleinkant 1.80 meter hoog

gebruik van de eigen ruimtes maar

De detaillering en materialisering van

terwijl een gang erachter op peil-

ook van ruimtes in de rest van het

de doos zijn zo dicht mogelijk bij de

hoogte ligt. Op deze manier blijft er

complex. De ruimte voor senioren

oorspronkelijke opzet gebleven. De

een ruimtelijke relatie bestaan, maar

bevindt zich op de begane grond en

indeling van de glasgevel is identiek,

is er een functionele scheiding aange-

kijkt uit op het Redeplein. Deze ruim-

de detaillering is vanwege de toepas-

bracht. Het langgerekte bouwdeel

te is ook rechtstreeks van buiten af

sing van isolatieglas weliswaar an-

aan de zuidzijde is éénmaal ‘openge-

bereikbaar. Door het bedienen van

ders, maar wel gebaseerd op de

knipt’ om vanuit de winkelstraat

een schuifwand kan een naastgelegen

principes van Van Klingeren en dus

doorzicht te hebben naar binnen en

vergaderruimte toegevoegd worden.

even slank. Ook het dak is beter geïso-

omgekeerd.

Dit schept extra gebruiksmogelijkhe-

leerd en de ‘doos’ is, anders dan oor-

Op de eerste verdieping loopt een

den. Er zijn enkele ruimten voor tie-

spronkelijk het geval was, voorzien

verbindingsgang achter de toneelto-

ners, eveneens met een eigen entree

van grote te openen delen.

ren langs naar de kleine zaal voor

aan de straat. Centraal is een open

De toegevoegde massa’s bezitten een

repetities van het ensemble, maar

werkplek gecreëerd voor een coördi-

eigen karakter. Het blok met het ver-

ook naar de overige functies aan de

nator.

gadercentrum dat aan de pleinkant in

andere kant van het gebouw. Als de

De keuken wordt gebruikt voor kook-

het dak dringt en het lange blok met

begane grond geblokkeerd is in ver-

cursussen en eettafels voor zowel

muziekschool, creativiteits- en sociale

band met evenementen blijven alle

senioren als tieners. De keuken heeft

ruimten, dat aan de straatzijde onder

functionele relaties open.

een directe relatie met de ruimte voor

het dak is geschoven, zijn gemetseld

De schuine wanden in de muziekloka-

senioren en een indirecte relatie met

en vertonen een horizontale textuur

len leveren niet alleen een aardig

de verblijfsruimten voor de tieners.

door het ontbreken van stootvoegen en een terugliggende lintvoeg.

architectonisch beeld op maar dienen tevens om flutter tegen te gaan. De

Tenslotte

De massa van de theaterzalen is even-

slagwerk- opnamestudio met neven-

De Meerpaal kon slechts behouden

eens grotendeels gemetseld, maar

ruimtes zijn uitgerust met bijzondere

blijven door het gecontroleerd aan te

traditioneel gevoegd. De toneeltoren

akoestisch voorzieningen.

tasten. Het dak loopt op twee plaat-

is bekleed met dakpannen en heeft

Omdat de dansstudio ook voor

sen deuken op: daar waar de grote en

daardoor zijn eigen textuur.

andere functies gebruikt kan worden

hoge zaal van het theater zich door

De vrijstaande lift is een knipoog naar

is deze op de gemakkelijk bereikbare

het dak boort en daar waar het blok

de slanke kerktorens die bepalend zijn

begane grond gelegd. Aangrenzend

met het zalencentrum in het ver-

voor het silhouet van Dronten.

A aanzicht gevel zuid

A view of south elevation

B langsdoorsnede

B longitudinal section

In deze doorsnede is

This section shows

zichtbaar hoe het the-

how the theatre and

ater en het vergader-

the conference centre

centrum in de

penetrate the original

oorspronkelijke Meer-

De Meerpaal. The

paal dringen. Deze

encroachment is not

aantasting is niet ver-

disguised but made

doezeld maar extra

extra visible by a

zichtbaar gemaakt

glazed strip around it.

door een glasstrook rondom.

maat oorspronkelijke Meerpaal/ dimensions of the original De Meerpaal

De toneelvloer ligt 90

The stage floor lies 90

cm boven straatni-

cm above street level

veau in verband met

in connection with

laden en lossen. Dit

loading and unloa-

bepaalt de hoogte van

ding. This determines

de vloer van de grote

the height of the floor

zaal.

of the large auditorium.

1 garderobe / cloakroom 2 toiletten / toilets 3 berging / storage 4 lichtcabine / lighting box 5 orkestbak / orchestra pit 6 kleedruimten / dressing rooms 7 laden en lossen / loading and unloading 8 muzieklokalen / music classrooms

7 1

3 3

Het vergaderblok in

The conference block

Bladzijde 38-39: De

het verlengde van de

extending from the

luifel en het podium

nieuwe pleinwand

new elevation along

zorgen voor de over-

dringt in De Meerpaal.

the square penetrates

gang van binnen- en

Het dak is door een

De Meerpaal. The roof

buitenplein.

glasstrook losgehou-

is held free by a strip of

pp. 38-39: The canopy

den. De oorspronke-

glass. The original

and the stage provide

lijke glaspui is

glass front has been

a transition between

teruggeplaatst.

set back a few meters.

the inner and outer parts of the square.

Bladzijde 44-45: De

pp. 44-45: Each of the

toegevoegde massaâ&#x20AC;&#x2122;s

added masses has a

hebben ieder hun

character of its own.

eigen karakter. Het

The long block that

lange blok met onder

includes the music

meer de muziekschool

school has been

is onder het dak

pushed under the roof

geschoven en heeft

and has a horizontal

een horizontale tex-

texture.

tuur.

De toneeltoren is bekleed met dakpannen. De vrijstaande lift past in de compositie en is een knipoog naar de slanke kerktorens die beeldbepalend zijn voor het silhouet van Dronten. The theatre tower is clad with roof tiles. The free-standing lift fits into the composition and is a nod to the slender church towers that determine the silhouette of Dronten.

Het theater is zover mogelijk tegen het bestaande hoofdspant van de constructie geschoven. Het dak is met lichtstraten vrijgehouden van de nieuwe zaal waardoor deze wordt aangelicht. The theatre has been pushed as close as possible to the exi-

Boven het EI is een

sting portal truss of

lichtkoepel aange-

the construction. The

bracht, zodat de

roof is kept free of the

bovenfoyer wordt

new auditorium by a

aangelicht.

slit rooflight that

A dome light has been

spreads light onto the

placed above the EGG

auditorium.

so that the upper foyer is lit.

In het lange blok dat

De expositiewand

onder het dak is

scheidt de creativi-

geschoven zit een kerf

teitsruimte van het

die binnen en buiten

centrale plein.

verbindt.

The creativity space is

In the long block that

separated from the

has been pushed

central square by an

under the roof is a

exhibition wall.

notch that connects the inside and the outside.

De ruimte onder het amfitheater is opgevuld met berging en toiletten. De garderobe is afgeschermd met een metalen scherm. The space under the amphitheatre is filled with storage and toilets. The cloakroom is shielded by a metal screen.

In het grandcafĂŠ is een rudiment van het oorspronkelijke theater nog zichtbaar aanwezig. A rudiment of the original theatre can still be seen in the grand cafĂŠ.

Bladzijde 52-53: De

Op de buitenkant van

met lichtjes ‘gecapi-

het nieuwe EI is door

tonneerde’ wand ver-

kunstenares Anne-

bergt de rommelige

miek Moormann de

scheefstaande pane-

geschiedenis van

len die nodig zijn voor

Dronten en De Meer-

de akoestiek.

paal verbeeld.

pp. 52-53: The wall

The history of Dronten

‘padded’ with little

and De Meerpaal is

lights conceals the

depicted by the artist

untidy, crooked

Annemiek Moormann

panels that are neces-

on the exterior of the

sary for the acoustics.

new EGG.

In de bibliotheek is het EI weer als vanouds zichtbaar en los van het plafond, enenals het schilderij van Pierre van Soest. De dichtgezette hoek is weer open. In the library the EGG is visible as of old and free of the ceiling, as is the painting by Pierre van Soest. The closed corner is open again.

De bibliotheektrap

In de achterzijde is het

tussen insteektrap en

glas terug.

vergaderblok.

The glass at the rear is

The library staircase

back in its original

between mezzanine

position.

stairs and conference block.

In het souterrain bevindt zich de jeugdbibliotheek, daarboven die voor volwassenen met extra tussenvloer. Links ligt het gebied met infobalies. In the basement is the juvenile library and above it the adult library with an extra mezzanine. On the left is the area with information counters.

Het leescafé. The reading café.

De infobalie. The information counter.

Het leescafé met toegang naar het buitenterras. The reading café with access to the outdoor terrace.

Nawoord Van visioen naar werkelijkheid

In 1999 projecteerde Atelier Pro zijn kersverse voorstel voor de nieuwe Meerpaal met de volgende woorden als een visioen voor de toekomst.

Hans van Beek ‘Wie straks het vernieuwde Redeplein betreedt ziet een duidelijk begrensd plein met aan de ene zijde het stadhuis en aan de andere zijde een enorm stedelijk dak met een teruggeplaatste glazen wand zodat het plein doorloopt in een overdekt plein. Bij mooi weer kan een deel van de glazen wand opgeschoven worden zodat er sprake is van een doorlopend plein. ‘Normaal’ betreden wij het overdekte plein echter in de oksel die gevormd wordt door een bouwdeel in het verlengde van de nieuwe pleinwand, langs het café met verdiept terras. Binnengekomen zien wij direct het EI van Van Klingeren met zijn karakteristieke boogjes en balkon waarin het eetcafé, de garderobe en de bioscoop zijn gehuisvest. De kans is groot dat er mensen over de rand heen kijken, want er is een vloer in het EI gelegd en vanaf deze plek heb je een fantastisch overzicht over alle activiteiten... Onwillekeurig hou je de pas in en kijk je om je heen...niet alleen het EI is weer ‘teruggetoverd’, er is meer: aangelicht door de lichtstrook in het dak zien wij het nieuwe theater: een warme zaal perfect geschikt voor toneel en muziek met een professionele toneelvoorziening en een effectieve bevoorrading opgenomen in het ‘witboek voor theaters’: in Dronten dáár is het goed geregeld! Een voorstelling is een feest niet gehinderd door andere activiteiten. Dat was wel eens anders... Echt feestelijk is het als het theater vol- of leegstroomt. Dan bevolken de bezoekers de omlopen en de boven- en benedenfoyer: een gezellige- drukte, ‘aangestraald’ door stralingswarmte. Voor elk een passende ambiance: knus aan een tafeltje in het EI of met iets meer lucht daar net buiten of op het EI, zien en gezien worden. Ook de ruimten van kunstzinnige vorming en het sociaal cultureel centrum leveren hun bijdrage aan de ambiance, echter zodanig dat ze ook los van alles kunnen functioneren: een 180 cm hoge muur maakt de grens duidelijk. Nog steeds verwonderd rondkijkend zie je dat de blokjes van de kunstzinnige vorming echt los staan doordat de zware dakrand van Van Klingeren is vervangen door glas. Ook zie je dat het bestratingsmateriaal van het plein als het ware als een loper doorloopt tot in de hal en daar een podium vormt voor allerlei activiteiten. Achteromkijkend naar het buitenplein, realiseer je je opeens dat ook aan de buitenzijde onder de luifel een prima plek is voor een podium. Dronten doet weer mee op meerdere podia tegelijk.’

Nu zes jaar later blijkt dat visioen werkelijkheid te zijn geworden. De historische beelden van de glazen doos in de nog lege polder heeft Atelier Pro niet terug kunnen brengen. Wel bleek het mogelijk de formule van De Meerpaal te revitaliseren en zo de geschiedenis een plaats te geven in een geheel nieuwe layout van de nieuwe Meerpaal. Hoe is dat geschiedt? De oorspronkelijke ruimte is gebleven, weliswaar niet meer in de vorm van een rondom glazen doos, maar als een duidelijk merkbaar bindend thema in een gebouwencomplex waarin het aloude beeldmerk, het EI, weer een centrale plaats inneemt. Daaromheen zijn nieuwe functies gegroepeerd die alle op zich zelf kunnen functioneren en tegelijkertijd een bijdrage leveren aan de totale ambiance. De Meerpaal is geen autonome doos meer maar deel van de opnieuw vormgegeven stedelijke ruimte. Daarom is De Meerpaal nu open aan de pleinzijde en besloten en omsloten aan de andere zijden. Omdat de functies ook energetisch af te sluiten zijn is de hal meer plein dan verblijfsruimte. Daarmee kan een eind komen aan de geld- en energieverslindende situatie in de oude hal. Nu is elke functie energiebewust gehuisvest en moet de hal worden gezien als een beschut deel van het plein waar plaatselijk door middel van stralingspanelen een verblijfsklimaat wordt gecreëerd als dat nodig is. Daartoe is de hal voorzien van isolatieglas. Wat is er dan nog over van de oorspronkelijke Meerpaal? Frank van Klingeren wilde ‘een stuk gereedschap’ afleveren dat de mensen moesten leren gebruiken en naar wens konden veranderen. ‘Dit geval is op de toekomst gemaakt, omdat er zo weinig instaat’. Het ging hem niet om architectuur maar om een omhulsel waarin je van alles kon doen. Bouwkundig zijn een aantal bijzondere elementen daarvan bewaard gebleven: de samengestelde kolommen, het dak, delen van de glazen wand en natuurlijk het EI verwijzen rechtstreeks naar het verleden. In De Nieuwe Meerpaal wordt de ruimte de ruimte gelaten of beter gezegd, gezien de de staat waarin het project verkeerde, is er weer ruimte gemaakt. Weliswaar is het geen doos meer maar een gedeeltelijk overdekt plein, wederom een bindende ruimte die maakt dat de functies niet naast elkaar, maar mèt elkaar functioneren. Wat dat betreft is het wezen van de Meerpaal intact gebleven, of juister weer hersteld. Dronten heeft voor de tweede maal in haar korte geschiedenis een bijzondere culturele accommodatie gekregen, aangepast aan de eisen van de tijd met moderne functies, die nog steeds samen – maar nu hindervrij – onder één dak liggen als eerbetoon aan de oude Meerpaal, dat buitensporige statement wat je destijds gezien moest hebben en wat nog steeds zichtbaar is voor wie het wil zien.

Summary by Cees Boekraad

meantime, on a raised part of the hall,

cial basis. Despite Van Klingeren’s

one could watch a TV broadcast or a

resistance to this commercialisation

film projected onto a large free-stan-

and privatisation, it was radically

ding screen.

rebuilt, resulting in a thoughtless separation of the different functions

This booklet documents and com-

The splendid book Hinder en ontklon-

from each other. The enervation was

ments on the creation, hey-day,

tering [Hindrance and Unclotting] by

complete. Anyone who saw the dege-

decline and above all the rebirth of

Marina van den Bergen and Piet Vol-

nerated and commercially abused

one of the best-known buildings in

laard goes at depth into the subject of

building in 1999 could hardly imagine

the Netherlands from the 1960s: De

architecture and society in the work

that three decades earlier it had been

Meerpaal in Dronten, a new town in

of Van Klingeren. In that book, from

an international success. In the end,

the polder. This spectacular commu-

which a number of quotations have

the town council decided to demolish

nity centre, situated in the middle of

been borrowed, De Meerpaal occu-

De Meerpaal to make room for a

the town, was opened in 1967, exactly

pies an important place, seeing as it

series of modern cultural facilities.

ten years after the struggle to reclaim

represented both a high point and a

But the moment the decision was

the land on which it lies from the IJs-

turning point in Van Klingeren’s

made public, resistance came from

selmeer. The building represents the

career. ‘In a certain sense, De Meer-

the cultural world as well as among

manifesto of the architect Frank van

paal not only summarises Van Klinge-

older inhabitants of Dronten. A de-

Klingeren (1919-1999) who wanted to

ren’s body of work, but also the entire

bate broke out as to whether to

take a stand against the separation

social discussion in a single building.’

demolish De Meerpaal or to restore it

among functions which was being

They describe how the building struck

to its former state. The then govern-

increasingly implemented in planning

like a bomb: the ‘Dronten Thing’, ‘Van

ment architect, Wytze Patijn, who has

and design practices and the impen-

Klingeren’s magical box’ was an

written the foreword to this booklet,

ding loss of the public domain. He

instant success. As though drawn by a

intervened in the debate and mana-

envisaged a northern equivalent of a

magnet, people came from all over

ged to persuade the town council to

Greek market square, an agora, where

the country and beyond to view the

postpone the demolition order and to

all sorts of activities could take place

building that was buzzing with acti-

wait for an investigation into possibili-

simultaneously. Theatre and film

vity. It turned out to be extremely sui-

ties for adapting the building. Alt-

going, eating and drinking, trading,

table for large-scale television

hough it emerged from this

meeting, exhibiting, taking part in

recordings. After a number of years,

investigation that restoring it to its

sports, receptions and conferences. In

however, the situation changed. The

former condition could not be an

order to archive an ‘intense flexibility’

craving for experimental theatre

option, it did result in three architec-

he accommodated these functions

declined, prosperity increased and for

tural offices being asked to prepare

‘with the least possible expressivity’

a lot of activities more professional

designs for the new cultural facilities

in a large, virtually empty hall measu-

accommodation was built. The pio-

requested, in which De Meerpaal

ring fifty by seventy metres, around

neering years were over: ‘In the mid-

might possibly be able to play some

which a few ‘more detailed annexes

1970s, perceptions of De Meerpaal

sort of role. Two of the offices backed

are located’. There was a direct rela-

changed drastically; suddenly the

out, but according to Hans van Beek

tion with the surroundings ‘by means

building no longer represented the

the replacement of De Meerpaal by

of a completely glazed wall’.

promise of a better future, but the

separate functions would mean the

What was revolutionary was the roof-

monster of an irrational era.’ The

bankruptcy of Van Klingeren’s intenti-

less theatre in the round standing on

community centre fell into a down-

ons. In the view of Pro, it is also possi-

its own in the hall - the famous EGG,

ward spiral. It was also robbed step by

ble in our time to build on the

which allowed for several set-ups and

step of its open location; buildings

important components of the original

types of theatre and music perfor-

were added right against it. The coup

body of thought.

mances, while at the same time a

de grace came when the town council

weekly market, for example, could be

decided in the mid-1980’s that De

Besides respect for cultural and histo-

held elsewhere in the hall. In the

Meerpaal should be run on a commer-

rical values, the design by Atelier Pro

is based on clear urban, architectural

the roof and where the block with the

that continue to be housed together -

and programmatic considerations.

conference centre extending from the

but now without disruption - under

The radically changed surroundings of

new elevation along the square pun-

one roof. The old Meerpaal, that

De Meerpaal required a well thought

ches as it were an opening in the roof.

extravagant statement that you had

out redeployment. The new urban

Atelier Pro has been unable to restore

to have seen at the time, continues to

scheme channels the redevelopment

the historical image of a glass box in

be visible for whoever wants to see it.

that has been launched: the new

the empty polder, but it did prove

The fact that it has succeeded, con-

Meerpaal lies on the renovated Rede-

possible to revitalise the formula of

tends Cees Boekraad, is not only of

plein which is linked to the shopping

De Meerpaal and thus give a place to

local importance, but also sends a

zone. De Meerpaal had to be ‘re-

its history. The important thing is that

broader social signal. After all, at this

anchored’ in this situation, preferably

the original space is maintained - no

very moment one open space after

in such a way that it would become a

longer surrounded by glass, it’s true -

another is being fenced off and boar-

focus again for Dronten as a whole.

with the EGG occupying a central

ded up. Moreover, many factions in

That has been achieved by incorpora-

place. Around this are grouped new

society are retreating to their own

ting the complex into the renovated

functions, all of which can operate

identity and ethnicity. The issue in the

square, part of which is covered by

independently and at the same time

Netherlands today is whether to res-

the roof of the old Meerpaal. The only

contribute to the ambiance of the

tore or to demolish. In that respect,

thing lying between the open and the

whole. De Meerpaal is no longer an

incorporating De Meerpaal into a new

covered parts of the square is a glass

autonomous box, but part of a recrea-

relationship is an important state-

wall with a canopy. The new elevation

ted urban space.

ment. It turns out to be indeed possi-

along the square continues in the part

The detailing and materialisation of

ble to intelligently reuse things that

that is covered. The theatre tower is

the box have been kept as close as

you find important, as long as you

placed in such a way that the effect of

possible to the original design. The

work together on the infill, just as in

the square is reinforced. From an

layout of the glass facade is identical,

the past. It will be exciting to see how

architectural point of view, the box

the detailing somewhat different

Dronten deals with these new possibi-

form, the majestic roof and particu-

because of the use of insulating glass,

lities and if it will continue to retain its

larly the EGG were the images that

but still based on Van Klingeren’s

value. Can the new Meerpaal grant

characterised De Meerpaal. The EGG

principles and thus just as slender.

freedom, or are people afraid of that?

was in a pitiful state, but has been res-

The added masses possess a character

Do we opt for an open society or for

tored, no longer as an open theatre,

of their own. The block with the con-

apartheid? The extreme openness of

but with a closed cinema, like an egg

ference centre penetrating into the

De Meerpaal of yesteryear was short-

in the EGG. By supplying the EGG with

roof on the side of the square and the

lived, the hindrances regarded as

a roof, a tilted foyer has been created

long block with the music school, cre-

salutary turned into the opposite. If

as a point from which functional rela-

ativity and social spaces, which has

the reaction to this is to separate the

tions are established with the theatre,

been pushed under the roof on the

different worlds with partitions more

the covered square, the offices, the

street side, are of brickwork and exhi-

solid than ever, then such a statement

conference centre and the study

bit a horizontal texture as a result of

would have extremely negative con-

centre. In this way the EGG, which

the absence of butt joints and a set-

sequences. Atelier Pro saw that as a

also contains a grand café, once again

back edge joint.

most undesirable development and

becomes the most important place in

The theatre tower is clad with roofing

resisted it. This architects office has

the whole building, really like a spider

tiles, thereby giving it a texture of its

once again shown with the new Meer-

in its web.

own. The free-standing lift fits into

paal that it is possible to add new

Hans van Beek’s contribution argues

the composition and is a nod to the

growth rings to historically valuable

that De Meerpaal could only be pre-

slender church towers that determine

buildings.

served by attacking it in a restrained

the silhouette of Dronten.

way. The roof has incurred dents in

Dronten has once again acquired a

two places: where the high audito-

special cultural building adapted to

rium of the theatre pierces through

today’s needs, with modern functions

adres

Herkomst illustraties

De Rede, Dronten

Architecten Cie 12(m) Atelier PRO 58

ontwerp/bouwperiode

Hans van Beek 10(b), 45(b), 54(o), 59

1999-2004

Rien van de Belt 25(o) Uit het boek Dronten, Nieuwe generatie in nieuw land,

opdrachtgever

samengesteld door de Rijsdienst voor de IJsselmeerpolders,

Gemeente Dronten

Staatsuitgeverij, ‘s-Gravenhage 1972 10(o), 19 Fotoarchief Gemeente Dronten 2, 8(0), 14(b), 14(o)

architect

Frank van Klingeren 8(b), 24(m), 24(o), 24(r)

Atelier Pro architekten

Ton Kruithof 25(b)

(Hans van Beek en Gerard Smit)

René Souverijn 4,5, 47, 54(b), 54(m), 60, 61 Soeters Van Eldonk Ponec Architecten 12(b)

projectleider

Peter de Ruig 10(m), 12(o), 26, 36(b), 36(o), 37, 38,39,

Hans Tak en Eelko Bemener

40, 41(b), 41(o), 42, 43, 44, 45(o), 46(b), 46(o), 48, 49(b), 49(o), 50, 51, 52, 53(b), 53(o), 55, 56, 57 Jan en Fridtjof Versnel 18, 23(o) Jan Versnel 16, 20, 21, 22, 23(b), 24 (b)

bouwdirectie Ewoud de Jong hoofdaannemer V.O.F. B.M.D. ‘De Meerpaal’ bestaande uit Dura Vermeer Bouw Hengelo BV en Annemersbedrijf Bramer BV te Vriezenveen installaties BAM Techniek bv

Colofon Deze uitgave is een initiatief van: Atelier Pro BAM Techniek bv, Apeldoorn Bouwfonds Cultuurfonds Dura Vermeer Bouw, Hengelo Gemeente Dronten Stichting De Meerpaal uitgever Atelier Pro redactie Cees Boekraad vormgeving Atelier Pro (Joeri van Beek) i.s.m. Bureau Piet Gerards vertaling Michael Gibbs druk Drukkerij NIVO, Delft © Atelier Pro architekten Den Haag, november 2005 ISBN-10: 9080955132 ISBN-13: 9789080955134

met dank aan: Marina van den Bergen, Nora van Klingeren, Annemiek Moormann, Piet Vollaard

De Meerpaal in Dronten werd bejubeld in de jaren zestig, maar vervloekt in de jaren negentig. Afbraak dreigde, een weg terug was onmogelijk. De uitweg die Atelier Pro uit dit dilemma vond overstijgt de lokale betekenis voor Flevoland. In Nederland is letterlijk Ă¨n figuurlijk de vraag actueel: restaureren of slopen? Gezamenlijkheid en behoud van het publieke domein zijn het waard om te stellen tegenover individualisering en privatisering. 68