Atelier Pro Een Parel voor het Benoordenhout
1
Atelier Pro / Een Parel voor het Benoordenhout
3
Er is gekozen voor een transparant gebouw, aangezien het daarin mogelijk is in alle openheid toezicht te houden op wat kinderen doen. Het onderwijs is een proces van begeleiding, van het helpen en sturen van kinderen op hun weg naar zelfstandigheid. Veranderingen in het onderwijs hebben hun weerslag gevonden in de opzet en de uitrusting van de klaslokalen. Het klassieke onderwijs wordt steeds vaker gecombineerd met het werken in kleine groepen. 4
5
Een Parel voor de Wijk Cees Boekraad
H.P. Berlage, Uitbreidingsplan ’s-Gravenhage, 1908. Uitsnede met de wijken Benoordenhout en Clingendael.
6
Om de verscholen ligging in het
sief liberale raadslid en latere
schopstraat en de Weissenbruch-
Benoordenhout, de opzet en verschij-
wethouder Jurriaan Kok werd in 1907
straat was zodanig dat er te zijner
ningsvorm van de Paschalisschool te
aan de bekende architect en steden-
tijd twee openbare lagere scholen
kunnen begrijpen en vervolgens op
bouwkundige H.P. Berlage opdracht
in konden worden ondergebracht.
waarde te schatten is het nodig in te
verleend een nieuw algemeen uitbrei-
Dat gebeurde respectievelijk in 1926
gaan op de opmerkelijke ontstaans-
dingsplan op te stellen. Binnen een
en 1929. In 1930 werd daarbij in
geschiedenis ervan, zowel in steden-
jaar vervaardigde hij een gedetail-
twee leegstaande lokalen de nieu-
bouwkundig als in bouwkundig
leerd plan dat uitgaat van een wijdrui-
we katholieke Paschalisschool toe-
opzicht.
mige en regelmatige hoofdopzet met
gevoegd. Geleidelijk groeide het
De Haagse wijk Benoordenhout is
monumentale routes, het vaardig
aantal leerlingen van deze school
genoemd naar de gelijknamige
hanteren van ‘barokke’ figuren als de
tot meer dan tweehonderd met
polder, waarin hij vanaf het eind van
ster, de waaier en de vork voor de
gevolg dat in 1949 de Paschalis-
de negentiende eeuw in het tijdsbe-
ordening van wijken en stadsdelen en
school het gehele gebouw in
stek van enkele decennia verrees.
tenslotte het aanbrengen van geslo-
gebruik had. Overigens lagen de
Vanwege de gunstige ligging pal
ten pleinen met openbare gebouwen
speelplaatsen aan de buitenzijde
tegen de oude stad en naast het
als centra van de wijken. Door de
tegen de erfafscheidingen van de
Haagse Bos is het niet verwonderlijk
wijken Benoordenhout en het aan-
belendende percelen aan de
dat grond- en bouwmaatschappijen
grenzende Clingendael tekende Ber-
Neuhuyskade en Duchattelstraat.
op dit gebied hun oog lieten vallen
lage diagonalen die samenkomen op
Twee verbindingsgangen met de
om huisvesting te bieden aan de in die
het punt waar de Benoordenhoutse-
entrees tussen de vleugels scherm-
tijd sterk toenemende bevolking van
weg de Laan van Nieuw Oost-Indië
den een binnengebied af, waar gras
Den Haag. In 1893 verleende de
ontmoet. Zo worden in zijn ontwerp
groeide en in het midden een
Haagse Gemeenteraad toestemming
deze belangrijke wegen verbonden
indrukwekkende paardekastanje
om rondom de Dierentuin een aantal
met de Wassenaarseweg, die in het
stond. Kinderen kwamen er in die
straten aan te leggen en te bebouwen
verlengde is gelegd van de Javastraat
begintijd nooit.
met statige herenhuizen: het Naus-
en Laan van Meerdervoort. Van deze
In de jaren zestig begint het leerlin-
saukwartier werd de eerste buurt in
diagonalen is echter, waarschijnlijk
genaantal gestaag te dalen tot ver
het Benoordenhout. Om echter aan
vanwege grondspeculatie, slechts
in de jaren tachtig, om dan weer
de wildgroei van dit soort specula-
een beperkt gedeelte uitgevoerd,
explosief te gaan stijgen. De verjon-
tieve stratenplannen in de grote ste-
namelijk het stuk tussen het pleintje
ging van de buurt is aangebroken.
den een eind te maken werden de
in de Van Hoytemastraat en het Maer-
De school werd te klein en ging
gemeenten door de overheid in 1901
lant-Lyceum.
allerlei ernstige gebreken en tekortkomingen vertonen. Na veel gehar-
verplicht een samenhangend stedenbouwkundig uitbreidingsplan voor de
De geschiedenis van de Paschalis-
rewar werd in 2001 besloten de
hele stad op te stellen. In Den Haag
school is nauw verbonden met die van
geliefde school af te breken en te
meende men aanvankelijk dat men
het Maerlant-Lyceum. De directe
vervangen door nieuwbouw. Atelier
dit wel kon overlaten aan de directeur
voorganger van de Paschalisschool
Pro werd aangetrokken om een ont-
der Gemeentewerken, ingenieur I.A.
stond op exact dezelfde plek en werd
werp te maken dat al eind van dat
Lindo, onder wiens leiding het uit zijn
in 1923 gebouwd ter huisvesting van
jaar gepresenteerd kon worden.
voegen barstende Den Haag was ver-
leerlingen van het Lyceum, zolang de
anderd in een onoverzichtelijke lap-
nieuwbouw nog niet voltooid was.
pendeken. Zijn plan dat in 1905 in de
Deze in 2003 gesloopte voorganger
openbaarheid kwam werd in de pers
was een semi-permanent (!) gebouw
neergesabeld als een plan uit de koker
dat in rap tempo werd opgetrokken
van de ‘passer en liniaal van een inge-
pal naast de locatie waar het Maer-
nieur die niet verder komt dan een
lant-Lyceum verrees. De vorm en
monomaan diagonaal- of driehoeksy-
indeling van het tweevleugelige
steem’. Op instigatie van het progres-
gebouw met ingangen aan de Bis-
7
8 1
Neuhuyskade
A stenen schil, aan de
Oranje-Nassauschool binnenzijde naar el-
vormen samen stedekaar toe zo open mo-
lijke ruimten. gelijk. De boom in het
Inpassing in de omgeteruggelegde entrees
ving met open zichtlijn aan de speelplaats.
Duchattelstraat
2 De geschiedenis van Het tweevleugelige
de Paschalisschool is gebouw was echter
nauw verbonden met zodanig opgezet dat
het Benoordenhout en er lager onderwijs in
het naastliggende kon worden gegeven
Maerlant-Lyceum. aan jongens en meis-
De voorganger van de jes. Deze kenmer-
Paschalisschool stond kende tweedeling
op exact dezelfde keert terug in het
plek. Het gebouw nieuwe gebouw, maar
werd in 1923 opgenu om geheel andere
trokken voor leerlin-
gen van het Lyceum, redenen.
zolang dat nog niet 1 Maerlant-Lyceum
voltooid was.
2 Oranje-Nassauschool
doorsnede nieuwe situatie
wegend gesloten bak-
en teruggelegde
doorsnede bestaande situatie
bekleed met een over-
Paschalisschool
gebouwvolumes
stedelijke ruimten
De ni
zijn aan de buitenzijde
de vleugels van de
Een belangri prachtige, v het midden schoolplein. wordt helem Er is ook ee naar de tore het concept karakter van Om de eenh hele buitenk opgetrokken gelegen, zijn worden tran Het verdiept benadrukt d uitgevoerd. De rooilijnen Bisschopstra echter zover blijft alleen e schoolpleine voor omwon woningen te De hele beg ligt ca. 50 c verdieping li is gedaan o van dezelfde handhaven. aan de Bissc De verkeerss brengen van grote aandac buurtbewone verkeersprob Bisschopstra de verkeerss B De gebouwvolumes
Maerlant Lyceum,
doorsnede nieuwe situatie
doorsnede bestaande situatie
gebouwvolumes
stedelijke ruimten
B
Weissenbruchstraat
Bisschopstraat
De nieuwe situatie
bruchstraat en de Bis-
schopstraat en de
Een belangrijk uitgangspunt vormt het handhaven van de prachtige, voor de school kenmerkende, kastanjeboom in het midden van het centrale bestaande en nieuwe schoolplein. Het middengebied met de schoolpleinen wordt helemaal open gehouden vanwege de zichtlijnen. Er is ook een mooie zichtlijn vanaf de Weissenbruchstraat naar de toren van de Paschalis-Baylonkerk. Hierdoor blijft het concept van de twee schoolvleugels en het lineaire karakter van de plek gehandhaafd. Om de eenheid van de bouwvolumes te versterken is de hele buitenkant van het blok volledig uit baksteen opgetrokken. De schoolpleinen, met hieraan alle lokalen gelegen, zijn opgevat als een uitsnede. Deze gevels worden transparant uitgevoerd, als 'glas-in-loodramen'. Het verdiepte middenplein met de entrees wordt benadrukt door een iets hogere dakopbouw, in zink uitgevoerd. De rooilijnen langs de Weissenbruchstraat en de Bisschopstraat blijven hetzelfde. De bouwmassa's zijn echter zover mogelijk naar de erfgrenzen verschoven. Er blijft alleen een ruim achterpad over. Hierdoor komen alle schoolpleinen centraal te liggen. Dit om geluidsoverlast voor omwonenden in de tuinen van de aangrenzende woningen te voorkomen. De hele begane grond van de school en het centrale plein ligt ca. 50 cm verdiept in het maaiveld. De opbouw van de verdieping ligt juist weer tegen de schoolpleinen aan. Dit is gedaan om zoveel mogelijk ruimte en zicht ten opzichte van dezelfde tuinen van de aangrenzende woningen te handhaven.De centrale toegang tot de school is gelegen aan de Bisschopstraat. De verkeersstromen die gemoeid zijn met het halen en brengen van kinderen met zowel auto's als fietsen hebben grote aandacht. In overleg met de gemeente en de buurtbewoners wordt een optimale oplossing voor de verkeersproblematiek gezocht. Voorgesteld wordt om de Bisschopstraat éénrichtingsverkeer te maken, waardoor de verkeersstroom in goede banen kan worden geleid.
A Het terugwijkende
midden markeert de
tussen de Weissen-
kerkspits van de
Paschalis Baylonkerk.
In 1923 verrees in de
De locatie
Op het terrein verheft zich nog steeds
Benoordenhoutse
Een foto van kort na de oplevering van
de majestueuze kastanje.
permanent schoolge-
het ’hulpgebouw’ van het Maerlant-
Beide ankerende kwaliteiten van de
bouw nog voordat er
Lyceum laat een complex zien dat
locatie – de open zichtlijn vanaf de
straten omheen waren
midden in een wei met koeien ligt. Op
Weissenbruchstraat naar de kerkspits
een luchtfoto van zes jaar later is de
en de centraal gelegen kastanje –
bebouwing tussen het Haagse Bos en
geven richting aan het concept. Door,
de Wassenaarseweg al opgerukt tot
zoals het was, de school in twee paral-
aan de Van Hoytemastraat. De Nir-
lelle langgerekte vleugels onder te
wanaflat van Jan Duiker heeft zijn pro-
brengen worden de zichtlijn en de
minente plaats ingenomen. Om het
boom ruimtelijk ingekaderd.
schoolgebouw is de bebouwing aan
Om de eenheid van de beide bouwvo-
Luchtfoto van het
de Neuhuyskade, Weissenbruchstraat
lumes te versterken is de hele buiten-
Benoordenhout in
en Duchattelstraat nagenoeg gereed.
kant van het ‘blok’ volledig uit bak-
met linksboven de
In de buurt zijn veel uitgesproken
steen opgetrokken. De schoolpleinen,
Paschalis Baylonkerk
voorbeelden te vinden van op de Stijl
met hieraan alle lokalen, zijn opgevat
en rechtsonder de flat
en het kubisme geïnspireerde bak-
als een uitsnede. Deze gevels die uit-
steenarchitectuur welke later de
zien op het plein worden transparant
naam Nieuwe Haagse School heeft
uitgevoerd, als ‘glas-in-loodramen’.
gekregen. De bouwwijze kenmerkt
Het middenplein met de entrees
zich door plastische composities van
wordt benadrukt door een iets hogere
gevelvlakken en bouwvolumes. De
dakopbouw, in zink uitgevoerd en
detaillering van het metselwerk en
door een teruggelegde gevel. De rooi-
dakranden benadrukken vaak de vlak-
lijnen langs de Weissenbruchstraat en
kencomposities. In het oog springen
de Bisschopstraat blijven ongewij-
de gemetselde plantenbakken onder
zigd. De bouwmassa’s zijn echter
ramen of de lage gemetselde muur-
zover mogelijk naar de erfgrenzen
tjes met hagen bij terrassen of om het
verschoven. Er is ter plekke alleen
terrein, waardoor een goede over-
ruimte gespaard voor een achterpad.
gang van openbaar naar privé wordt
Hierdoor komen in tegenstelling tot
gemaakt. Aan de kant van de Bis-
vroeger alle schoolpleinen centraal te
schopstraat kijkt men uit op de terug-
liggen. Groot voordeel hiervan is dat
wijkende bouwmassa’s van het
de geluidsoverlast voor omwonenden
Maerlant-Lyceum, een imposant
in de tuinen van de aangrenzende
meesterwerk van architect Jo Lim-
woningen wordt voorkomen. De
burg. Daarachter duikt de vierzijdige
opbouw van de verdieping ligt hele-
spits van de Paschalis Baylonkerk op,
maal tegen de schoolpleinen aan. Dit
een markant oriëntatiepunt op het
is gedaan om zoveel mogelijk ruimte
kruispunt van de Wassenaarseweg en
en zicht ten behoeve van dezelfde
de Neuhuyskade. In de tegenoverge-
tuinen van de aangrenzende wonin-
stelde richting kijkt men naar de gevel
gen te waarborgen. De hoofdtoegang
van de Oranje-Nassauschool, die iets
tot de school en het kinderdagver-
terugliggend is opgenomen in de
blijf ligt aan de Bisschopstraat.
polder een semi-
aangelegd.
aanleg, toestand 1929,
Nirwana.
wand van de Weissenbruchstraat. De oost- en westzijde van het terrein worden begrensd door de erfafscheidingen van de percelen van de huizen aan de omringende woonstraten.
9
Het centrale schoolplein met kastanjeboom kort voor en na de sloop van de oude Paschalisschool in 2003. Het nieuwe centrale schoolplein met opgetilde loopbrug, de gehandhaafde kastanjeboom en doorzicht naar de bebouwing aan de Weissenbruchstraat. In 2005 vierde de Paschalisschool haar 75-jarige bestaan.
10
De oude Paschalisschool met zicht op de spits van de Paschalis Baylonkerk kort voor en na de sloop in 2003. De Paschalisschool is harmonieus opgenomen in de bestaande stedenbouwkundige context, die wordt gedomineerd door het Maerlant-Lyceum en de Paschalis Baylonkerk.
11
Het klaslokaal is
Bladzijde 12-13:
geschikt voor het wer-
De zonovergoten
ken in kleine groepen.
speelplaats gezien
Door transparante
vanuit de aula.
schuifpuien is er zicht op de werkplekken in
Bladzijde 14-15:
de gangzone, die dag-
De boom, loopbrug
licht van boven ont-
en teruggelegde, ver-
vangt.
hoogde entreepartij geleden de ruimte van het langgerekte schoolplein.
12
Programmaonderdelen
gebouw, aangezien het daarin moge-
Naschoolse opvang
Naast een basisschool bevinden zich
lijk is in alle openheid toezicht te
aan het schoolplein.
in de het tweevleugelige gebouw een
houden op wat kinderen doen. Het
peuterdagopvang en een naschoolse
onderwijs is een proces van begelei-
opvang. De kinderopvang Jonas heeft
ding, van het helpen en sturen van
een uitstraling die past binnen het ge-
kinderen op hun weg naar zelfstan-
heel: open en toegankelijk, maar wel
digheid.
met een eigen entree aan het centrale
Veranderingen in het onderwijs heb-
plein. Dit kindercentrum is gericht op
ben hun weerslag gevonden in de
kinderen van de leeftijd 0-12 jaar,
opzet en de uitrusting van de klaslo-
maar vormt tevens het startpunt voor
kalen. Het klassieke onderwijs wordt
de basisschool. Cultuur en identiteit
steeds vaker gecombineerd met het
sluiten daarom nauw aan op de basis-
werken in kleine groepen, op plekken
school, passend binnen de doelstellin-
binnen of buiten het klaslokaal. Het
gen van de kinderopvang. In het hart
lokaal blijft wel de voornaamste
van het kindercentrum ligt een patio,
groepsruimte, een ware thuisbasis,
die voor direct daglicht zorgt in de
die een veilige, vaste en herkenbare
ruimten rondom. De patio biedt voor
plek biedt.
de groepen van 0 tot 2 en van 0 tot 4
Naarmate de kinderen ouder worden
jaar een veilige buitenruimte. Alle
gaan ze meer op zoek naar een losser
ruimten zijn bereikbaar vanaf de gang
klassenverband en vragen ze om
om de patio.
werkruimte buiten de klas, groeps- of
Op de verdieping liggen, boven de
verwerkingsruimte, waar niveau,
peuteropvang, twee lokalen met een
belangstelling en zelfstandig werken
gemeenschappelijke ruimte en een
van belang zijn. De lokalen kunnen op
teamruimte met keuken bestemd
verschillende manieren worden inge-
voor naschoolse opvang van kinderen
deeld, gecombineerd met een zone
van 4 tot 12 jaar. De kinderen kunnen
voor werken in kleinere groepen.
het schoolplein van de basisschool
Daarnaast kan ook de gangzone, die
gebruiken als buitenruimte, zodat
aan het lokaal grenst, door leerlingen
deze optimaal wordt benut.
worden gebruikt voor zelfstandig
De hoofdmoot van het gebouw wordt
werken.
Patio kinderopvang Jonas. De buitenruimte is veilig en geeft daglicht in de omliggende ruimten.
in beslag genomen door de Paschalisschool. Het ontwerp is een ruimtelijk en programmatische vertaling van de gezamenlijke visie op het onderwijs en de ontwikkelingslijnen naar de toekomst, zoals door de leiding en de leerkrachten geformuleerd. (Zie ook het interview met Frans Plag en Paul Otto in dit boekje.) Het is een visie in beweging en zeker geen statisch geheel. In het nieuwe gebouw is het mogelijk toekomstige onderwijskundige en pedagogische ontwikkelingen door te voeren. De ruimten kunnen flexibel gebruikt worden. Er is gekozen voor een transparant
13
14
15
16
17
18 4
6
4
6
5
6
5
5
5
29
7
32
7
8
10
8
3
12
11
15
13
14
16
4
17
4 2
6
31
28
28
6
9 5
6
5
5
1
28
28
29
19
26 7
7
24 30
20
18
21
21
22
8
8
26
26 27
27
25 27
27
23
Plantoelichting
De gang op de verdieping heeft door
aan de overzijde. De indeling van de
Ouders en kinderen betreden aan de
een trap en een langgerekte vide een
lokalen met de verwerkingsruimten is
kant van de Bisschopstraat het cen-
ruimtelijke relatie met de begane
op de verdieping hetzelfde als op de
trale schoolplein waaraan alle entrees
grond. Door de lichtkoepels in het dak
begane grond.
liggen. De school is onderverdeeld in
boven de vide valt daglicht in vele
een onder-, midden- en bovenbouw.
kleuren tot op de begane grond naar
De entrees van de onderbouw en de
binnen.
middenbouw liggen naast elkaar aan
Om de grote vide van de gemeen-
de gemeenschapsruimte. Deze
schapsruimte of aula is een omloop
entrees zijn ruim zodat deze ook
met zicht naar beneden. Aan weerszij-
gebruikt kunnen worden door ouders
den leiden trappen naar omlaag.
met kinderwagens. De lokalen van de
Aan de omloop ligt precies boven de
onderbouw liggen in het rechterge-
speelzaal, de mediatheek. Er is daar
deelte, die van de middenbouw in het
ook plek om te blijven lezen. Vanaf de
linker deel van de vleugel. Aangezien
omloop bereikt men ook de geheel
de lokalen van de bovenbouw aan de
beglaasde loopbrug naar de andere
overzijde van het centrale schoolplein
vleugel, waar de gymzaal, de boven-
liggen, bevindt zich daar een eigen
bouw, de kinderopvang en de na-
entree. Zo wonen onderbouw, mid-
schoolse opvang zijn gehuisvest.
denbouw en bovenbouw samen en
De gymzaal is zowel bereikbaar door
toch apart in één gebouw.
de entree van de bovenbouw of, voor
Voor een harmonieuze ontwikkeling
de onderbouw en middenbouw,
is afstemming van normen en waar-
droog over de loopbrug. De gymzaal
Paschalis
den van het gezin en de school heel
heeft zoveel mogelijk glas aan de
1 schoolplein Paschalis
belangrijk. Het houden van gemeen-
pleinzijde op het noordoosten. Door
2 entree / aula
schappelijke vieringen en feesten in
middel van het openen van de grote
de school met kinderen en ouders
schuifdeuren kan het schoolplein bij
5 lokaal onderbouw
levert daaraan een goede bijdrage.
het sporten worden betrokken. De
6 lokaal middenbouw
De gemeenschapsruimte of aula
kleedruimten met douches en toilet-
vormt het hart van de Paschalis-
ten zijn ruim omdat de gymzaal door
9 handvaardigheidslokaal
school. Hier komen niet alleen alle
veel kinderen tegelijk, maar ook apart
10 fietsenstalling
gangen en de loopbrug op uit, maar
voor buurtactiviteiten, gebruikt
het is ook de ontmoetingsplaats voor
wordt.
13 conciërge
samenkomsten. Overdag functio-
De entree van de kinderdagopvang is
14 lerarenkamer
neert de gemeenschapsruimte als
eveneens gesitueerd aan het centrale
speelzaal. Doordat de vloer van de
plein. De dagopvang van 0-2 en 0-4
17 orthotheek
aangrenzende speelzaal verlaagd is
jaar heeft de veilige patio als buiten-
18 mediatheek
kan de gemeenschapruimte gebruikt
ruimte. De slaapkamertjes liggen aan
worden als podium voor toneelstuk-
de kant van het achterpad en hebben
21 kleedruimte met douches
ken en uitvoeringen.
vluchtdeuren naar buiten. De dagop-
22 vakdocent
Aan weerszijden van de speelzaal
vang van 2-4 jaar heeft ook slaapka-
bevinden zich tegenover de klasloka-
mertjes en een eigen afgebakend
24 entree
len de ondersteunende functies, zoals
buitenspeelterrein aan de Weissen-
25 patio
de conciërgekamer met keuken, de
bruchstraat.
teamruimte, een ortotheek met leer-
Op de verdieping is de bovenbouw
28 naschoolse opvang
middelen, vergaderruimte en kamers
door middel van de transparante
29 gemeenschappelijke ruimte
voor de remedial teacher, de directie
loopbrug direct verbonden met de
en administratie.
gemeenschapsruimte en mediatheek
3 speelzaal 4 gang / verwerkingsruimte
7 lokaal bovenbouw 8 verwerkingsruimte
11 directiekamer 12 administratie
15 spreekkamer 16 remedial teaching
19 gymzaal 20 toestellenberging
Jonas 23 buitenspeelruimte Jonas
26 kinderdagopvang 27 slaapkamer
30 kantoor hoofd Jonas 31 personeelsruimte 32 kantoor
19
De vleugels van de Paschalisschool houden de oude, karakteristieke kastanjeboom in ere: een tastbaar teken van plaatsbepaling en continu誰teit.
6
19
21
10
6
A
8
18
7
8
1
7
2
3
B
26 C
20
25
29
5
4
29
5
4
14
schoolplein gevel (zuid-west)
De buitenspeelruimte wordt aan weerszijden begrensd door de transparant uitgevoerde gevels van de school en de naschoolse opvang.
De gekleurde zonweringen stroken met de zoneringen in de klaslokalen.
A dwarsdoorsnede gymzaal - middenbouw B dwarsdoorsnede bovenbouw - aula / speelzaal C dwarsdoorsnede Jonas - onderbouw 1 schoolplein Paschalis 2 entree / aula 3 speelzaal 4 gang verwerkingsruimte 5 lokaal onderbouw 6 lokaal middenbouw 7 lokaal bovenbouw 8 verwerkingsruimte
De kinderopvang heeft een eigen afgebakend buitenspeelterrein aan de Weissenbruchstraat.
10 fietsenstalling 14 lerarenkamer 18 mediatheek 19 gymzaal 21 kleedruimte met douches 25 patio 26 kinderdagopvang 29 gemeenschappelijke ruimte
21
22
De gymzaal is aan de pleinzijde, die op het noordoosten ligt, geheel transparant. Door het openen van grote schuifdeuren kan het schoolplein bij de lichamelijke oefening worden betrokken.
23
De gemeenschapsruimte of aula vormt het hart van de Paschalisschool. Het is de plaats voor ontmoetingen en samenkomsten van kinderen, ouders, onderwijzers en bezoekers. De brede trap naar de verdiepte speelzaal kan als tribune dienen.
24
25
Vanaf de bovenbouw over de opgetilde loopbrug komt men op de omloop om de aula. Links gaat het richting middenbouw, rechts naar de mediatheek en onderbouw of omlaag naar de aula zelf.
26
Aan de omloop ligt de
De betekenis van de
mediatheek. Er is gele-
aula is af te lezen aan
genheid om rustig te
zijn dubbele hoogte.
lezen.
De omloop en trappen maken een ruimtelijke ervaring ervan op meerdere hoogten mogelijk.
27
28
Ten slotte
om overlast voor omwonenden te
De gangzone die aan
Nu de school in gebruik is genomen
beperken. Dat is op een virtuoze
de lokalen grenst
kan geconstateerd worden dat buurt-
manier bereikt door een reeks vier-
bewoners, leerlingen, ouders en
kante bovenlichten die steeds wisse-
leerkrachten bijzonder gelukkig zijn
lende kleuren hebben. Kleur is
met het resultaat. Getuige de woor-
sowieso een sterk punt in het ont-
den van de juryleden, die de Design-
werp. Op bijna antroposofische wijze
in de verdiepingsvloer
Share Honour Award aan de
is getracht een harmonieuze sfeer te
bewerkstelligt een
Paschalisschool toekenden, is er ook
scheppen, waarvan bijvoorbeeld de
waardering in de internationale vak-
houten roodbruine gevels en de met
kaar gelegen gangen,
wereld. En ook de lokale pers was vol
sedum (een groene vetplant) begroei-
die wordt versterkt
lof, zie het artikel ‘Architectuur die
de platte dagen getuigen.’ Aldus
kinderen op weg helpt’ in de Haag-
Casper Postmaa.
wordt door leerlingen gebruikt om zelfstandig te werken. Bladzijde 28-29: Een langgerekte vide
ruimtelijke relatie tussen de boven el-
door de lichtval.
sche Courant van 9 november 2004. ‘De nieuwbouw toont dat architectuur een belangrijke bijdrage kan leveren aan de belevingswereld van het kind. Schoonheid is wat dat betreft een diffuus begrip, omdat jonge kinderen behoefte hebben aan een heel andere vorm daarvan dan volwassenen. Ze verlangen een beschermde omgeving die min of meer het verlengstuk is van de huiskamer. De architectuur mag het kind niet afschrikken, maar tegelijkertijd moet duidelijk zijn dat de school een nieuwe fase in het leven is, die behalve spelen ook verplichtingen met zich
Door de bonte licht-
brengt.
koepels boven de
Waarom is dat samenspel in dit ont-
gang op de verdieping valt licht in alle kleu-
werp zo goed geslaagd? Allereerst
ren van de regenboog
omdat Leon Thier zijn gebruikers seri-
naar binnen.
eus heeft genomen. Hij maakte dus geen collage van kabouterpaviljoens, zoals je wel vaker ziet bij basisscholen, maar een gebouw met een stevige omvang. Waar je tegenop kijkt, maar waarin je je tegelijkertijd thuis voelt. Dat laatste is te danken aan een geraffineerd samenspel van ruimtelijke ingrepen en zorgvuldig vormgegeven details.’ De krant wijst terecht op de belangrijke rol die licht en kleur in de school speelt, bijvoorbeeld op de gangen: ‘Op deze plek was extra lichtinval nodig omdat ze aan één zijde zijn begrensd door blinde muren, nodig
29
30
31
Het veiligheidsgevoel van kinderen wordt niet alleen bepaald door het gebouw. Maar het feit dat de Paschalisschool zo open is heeft ontegenzeggelijk invloed op de populatie, ook op de leerkrachten. Wij doorbreken op die manier het idee dat de klas alleen van de leerkracht is. Dat idee willen we juist weghalen. Deze school doen wij met z’n allen en wij hebben daarin niets te verbergen. 32
Interview met Frans Plag en Paul Otto Cees Boekraad
De Paschalisschool heeft een inter-
is van waaruit wij onderwijs willen ge-
lega’s er aan moesten wennen dat het
nationale Award ontvangen. Wat is
ven. Als een kind zich thuis voelt en
zo open was. Als je hier in een groep
er bijzonder aan de school en hoe is
zich veilig voelt, dan is dat het juiste
zit kun je de hele dag volgen wat er in
dat tot stand gebracht?
vertrekpunt om je te ontwikkelen en
de gymzaal gebeurt. Na een redelijk
Het komt aan op het samenspel
te presteren. Want daar kom je
korte tijd is iedereen daaraan ge-
tussen opdrachtgevers en architect.
immers voor.
wend. Er kunnen nu mensen door de gang lopen zonder dat dat enige
De ideeën die wij hadden vielen bij Leon Thier in zeer goede aarde. Hij is
Maar aan vooroorlogse scholen valt
invloed op de kinderen heeft. Ze gaan
iemand die goed kan luisteren en
vaak veel meer te beleven, ze zijn
gewoon door met hun bezigheden.
zaken aanvoelen. De kern van het bij-
detailrijker en opgetrokken uit
Maar de vraag is begrijpelijk. Toen de
zondere zit in het open karakter wat
weelderige materialen. Veel naoor-
eerste tekeningen van de nieuwe
wij met elkaar wilden. Dat was ook
logse scholen zijn ronduit armoedig
school kwamen waren er een paar col-
het kenmerk van de gesprekken die
in dat opzicht.
lega’s die zeiden niet in ‘zo’n aqua-
wij met de architect hadden, wat zich
Er is een verschil tussen de architecto-
rium’ te willen werken. Maar de er-
vertaalde in een, letterlijk en figuur-
nische waarde van een gebouw, zijn
varing van een vergelijkbaar school-
lijk, transparant gebouw.
schoonheid, en de pedagogische
project heeft geleerd dat juist het feit
waarde. Pas als je later, bijvoorbeeld
dat het zo open is de rust ten goede
Wat is het grote verschil met de
voor een reünie, naar je oude school
komt. En de openheid went snel voor
school waar wij als kind naartoe
terugkomt merk je de architectoni-
iedereen. Overigens werkt welk
gingen?
sche stijlkenmerken. Als kind keek je
schoolsysteem dan ook nooit voor
Dat zit in de sfeer en in het gevoel van
daar niet naar, je zag alleen maar
alle kinderen optimaal. Sommige kin-
veiligheid. Als je op de school van mijn
stenen. Je kon nergens naar binnen
deren zijn inderdaad snel afgeleid.
jeugd, trouwens van bijna iedereen
kijken. Je mocht zelfs niet naar buiten
Kinderen met een zwakke concentra-
van onze leeftijd, op de gang werd
kijken!
tie hebben hier wat meer moeite
gezet, kon je eigenlijk niets zien. Je
Het veiligheidsgevoel van kinderen
mee, maar grosso modo komt het het
stond echt op de gang. Op ooghoogte
wordt natuurlijk niet alleen bepaald
pedagogische klimaat ten goede.
hingen er die bekende kapstokhaak-
door het gebouw. Het zijn op de eer-
Daarom is de DesignShare Award
jes. Veel hoger was er een raampje
ste plaats de mensen die er toe doen.
terecht toegekend. De opzet is niet
waar de meester of de juf doorheen
Maar het feit dat de Paschalisschool
alleen sterk en de vormgeving prach-
kon kijken. Het was altijd doodstil op
zo open is heeft ontegenzeggelijk
tig, maar het werkt ook in de praktijk.
de gang. Er was één deur waar af en
invloed op de populatie, ook op de
De hoeveelheid licht wordt door
toe een boeman, de directeur, uit kon
leerkrachten. Wij doorbreken op die
iedereen als erg prettig ervaren. De
komen. Als die deur openging was het
manier het idee dat de klas alleen van
onderwijzeres in de klas tegenover de
helemaal fout. Wat er achter alle an-
de leerkracht is, waar verder niemand
kamer van de directeur merkt niet
dere deuren zat was volslagen ondui-
iets mee te maken heeft. Dat idee
meer of hij wel of niet aanwezig is.
delijk. De gang was voor je gevoel als
willen we juist weghalen. Deze school
kind heel groot en riep weinig veilige
doen wij met z’n allen en wij hebben
Wat is er in jullie ogen opmerkelijk
gevoelens op. Het gebouw was ge-
daarin niets te verbergen.
aan de opzet in relatie tot de vormgeving?
heimzinnig, iedereen zat in een eigen hokje, kortom geen omgeving die uit-
Leidt het niet af dat alles door ieder-
Aan het programma van eisen ligt,
nodigde tot een vriendelijke en gezel-
een altijd bekeken kan worden?
zoals gezegd, op de eerste plaats een
lige omgang met elkaar. Het gaf niet
De eerste weken dat wij hier zaten
pedagogische opvatting ten grond-
dat gevoel van veiligheid, dat de basis
kon je zien dat de kinderen en de col-
slag, die heeft geleid tot een gebouw
33
34
Door het openen van
met zoveel glas. Wat de indeling be-
Niet ieder kind leert in hetzelfde
de schuifpui gaat de
treft wilden wij redelijk grote lokalen,
tempo. Bij rekenen zijn de principes
vloeiend over in die
maar ook veel ruimte waar kinderen
iets veranderd. Bij het ‘koopmansre-
van de speelplaats.
zelfstandig kunnen werken. Het is in
kenen’, optellen aftrekken vermenig-
het onderwijs zo dat kinderen steeds
vuldigen en delen, leerde je vroeger
zelfstandiger aan allerlei taken wer-
trucjes, zoals het maken van een
ken, wij vinden wel dat we er zicht op
staartdeling. Tegenwoordig wordt
moeten kunnen houden. De docenten
kinderen geleerd inzichtelijk te reke-
blijven verantwoordelijk. Dus de kin-
nen, zodat ze snappen wat ze doen.
deren zitten niet in een of ander hoek-
Een tijdlang werd in onderwijsland
je zonder enige vorm van toezicht. De
meer de nadruk gelegd op het proces
ruimte waar dat gebeurt hoort bij de
dan op de juiste uitkomst, maar het
klas en de leerkracht weet wat er ge-
gaat er natuurlijk ook om dat je het
beurt. Ieder lokaal heeft ook aan de
goed doet. Verder is er bij de leervak-
gangkant een grote schuifpui, waar-
ken niet veel veranderd. Je komt op
door de ruimte die er voor ligt bij de
school om te leren.
klas kan worden getrokken. Daar
De ontwikkeling in de leermiddelen
heeft niemand last van. Leon Thier
moet een groot effect hebben op de
heeft dat laten zien door de kleur van
vorm van het leren. Ik herinner mij
de vloer daarin door te laten lopen.
van vroeger de ervaring met de
Het oranje vloergedeelte is voor het
schoolradio, het luisteren naar
klassikaal lesgeven, het geven van
geluidsdragers en het kijken naar
groepsinstructie aan de klas. In het
films.
rode gedeelte staat een aparte tafel
Televisie en video zijn gemeenschap-
waar meer individueel instructie aan
pelijke hulpmiddelen die veel ge-
kinderen wordt gegeven. Daarom
bruikt worden en nu ook ITC
hangen er ook twee schoolborden in
natuurlijk. Tien jaar geleden was dat
de klas, aan iedere kant één.
nog een hobby van een enkeling,
ruimte van de klas
maar de laatste jaren is veel sofware Welke veranderingen, bijvoorbeeld
ontwikkeld gericht op het onderwijs.
in de leerstof of leermiddelen, heb-
Iedere klas heeft een vijftal pc’s ter
ben dit soort zaken veroorzaakt?
beschikking. Iedereen hier in de buurt
De leerstof is niet zozeer veranderd,
heeft internet. De communicatie met
de didactische principes zijn wat ver-
de ouders verloop hoofdzakelijk via
anderd. Een voorbeeld. Vroeger te-
e-mail of het internet. De school heeft
kende de meester een magneet op
een redelijk goede website, waar alle
het bord en tekende de klas dat na.
informatie op staat.
Tegenwoordig mogen kinderen
De pc is een prachtig hulpmiddel om
groepsgewijs ontdekken wat magne-
rekenen en taal te oefenen. Een com-
ten zijn en hoe ze werken. Ze leren
puter is buitengewoon geduldig. Je
samen te werken en er een verslagje
mag honderd keer iets fout doen.
van te maken. Deze manier van het
Internet biedt een krachtige bron van
overbrengen van leerstof past meer
informatie, maar heeft voor kinderen
bij de kinderen.
ook wel gevaren in zich. Zij en wij
Taal is niet zoveel veranderd. Spelling-
moeten leren daarmee om te gaan.
regels moet je gewoon leren. Wat er
Wij zijn door schade en schande wijs
veranderd is, is dat het onderwijs
geworden. Msn-en doen we hier niet
minder klassikaal gebeurt.
op school en hopelijk ook niet thuis.
35
Ter gelegeheid van de opening in 2004 hebben leerlingen van de Paschalisschool hun nieuwe school verbeeld in een boekenlegger. Een transparant gebouw, waarin het lokaal de vaste groepsruimte is, een thuisbasis die aan de leerlingen een veilige en herkenbare plek verschaft.
36
Nu de school er ruim een jaar staat,
aparte ruimte aan de overkant. Een
van groep drie tot en met acht steeds
hoe kijkt u terug op het totstandko-
flink gedeelte van het gebouw aan de
twee stromen. Die schaalvergroting is
mingsproces?
overkant staat overdag leeg. Beneden
begonnen op de universiteiten en
Er zijn mensen die het Benoordenhout
is nu de dagopvang voor baby’s en
daarna op de HBO’s en het primaire
karakteriseren als de mooiste woon-
peuters. Alle lokalen van de naschool-
onderwijs, terwijl men vanuit Amerika
wijk van West-Europa. Veel bewoners
seopvang worden pas na schooltijd en
al wist dat schaalvergroting heel veel
vonden dat de oude school in de wijk
in de vakanties in gebruik genomen.
nadelen heeft. Daar is dat proces ge-
paste. Sommigen verzetten zich über-
In november 2004 hebben we de ope-
keerd, terwijl het hier in wezen nog
haupt tegen de aanwezigheid van een
ning van de school gevierd, waarbij
doorgaat. Iedereen komt er achter
schoolgebouw in de wijk vanwege de
ook de mensen uit de buurt waren uit-
dat het niet werkt, kijk naar de ont-
overlast. Het Benoordenhout is heel
genodigd om de school te bekijken.
wikkelingen op VMBO’s. Met onze
bedreven in het tegenhouden van
We kregen van iedereen alleen maar
school zijn wij uiteindelijk in alle op-
veranderingen. Wij waren al acht jaar
positieve reacties. De mensen die
zichten dik tevreden, ook door het
met het proces bezig, zonder dat er
aanvankelijk het meeste kritiek
rustige beeld en de eenheid in de
iets van de grond kwam. Telkens
hadden vonden het toen ‘een parel
kleurstelling.
werden de bezwaren van de buurt
voor de wijk’.
gehonoreerd. Na die acht jaar hebben
Als je terugkijkt op de afgelopen jaren
Frans Plag en Paul Otto zijn respectieve-
de wethouders Heijnen en Bruins
mag je zeggen dat het tropenjaren
lijk directeur en adjunct-directeur van
gezegd dat er een school móet ko-
zijn geweest. Het leuke was het
de Paschalisschool.
men. De oude school was totaal ver-
proces met Atelier Pro, de gesprekken
sleten. Er is een werkgroep in het
die we met Leon Thier en zijn mede-
leven geroepen en een voorlichtings-
werkers hebben gehad. Je ziet je idee
avond georganiseerd om te bereiken
groeien. Voor de rest hebben wij niet
dat het ontwerp- en bouwproces op
alleen maar plezierige herinneringen
een voor eenieder tevredenstellende
aan die periode, aan de buurt, de
manier kon verlopen. Tijdens de ont-
weerstand, de ambtelijke molens, de
werpperiode zijn er concessies ge-
verhuizing. Dan is het goed en aardig
daan aan de buurt. Je moet natuurlijk
te constateren dat je er nu van kan
rekening houden met de geluidsover-
genieten en dat je eindelijk toekomt
last. Maar aan de ander kant is het zo
aan de dingen die je eigenlijk moet
dat bij een wijk kinderen en ook scho-
doen.
len horen. Het Benoordenhout is een kinderrijke buurt. In sommige jaren
Zijn er nog toekomstplannen?
hebben er wel 550 kinderen op de
We hebben bij de bouw van de school
school gezeten, en dat geldt ook voor
heel nadrukkelijk de grootte van de
de scholen van de andere gezindten.
school vastgelegd zonder de moge-
Men was bang voor de aantrekkings-
lijkheid om uit te breiden. Wij vinden
kracht van een witte school op de rest
een school met vierhonderd leerlin-
van Den Haag. Wij hebben toegezegd
gen groot genoeg. Vanuit de filosofie
uitsluitend te voldoen aan de behoef-
van veiligheid moet het wel te over-
te van de wijk en dat is nu ook zo.
zien blijven. Dat scholen zo groot
Het Benoordenhout is als laatste wijk
zouden moeten zijn is natuurlijk een
van Den Haag aan het verjongen. De
politieke keuze. In nieuwbouwwijken
peuterspeelzaal en de naschoolse
zie je scholen van twaalfhonderd leer-
opvang zaten voorheen elders in de
lingen staan. Dat vinden wij een
wijk. Die zijn nu bijeengevoegd met
slechte ontwikkeling. Wij vinden vier-
de school. Voor ons bleek dat wennen
honderd de grens. Dat zijn al zeven-
te zijn. De Stichting Triodus zit in een
tien groepen: vijf kleutergroepen en
37
More with less - blurring the lines between inside and outside Reviews of the jury of the DesignShare Honor Award 2006
‘School authorities that struggle to
Rodolfo Almeida, International Con-
‘The light, colour and transperance
provide quality facilities at 150 square
sultant, Montpellier, France
between outdoor and indor is brilliant. The scale is good and variation in
foot per student can take a lesson from the Paschalisschool in The
‘Simple and objective narrative to
experience of rooms and courses.
Hague, The Netherlands. The design
explain their goals and the way they
A place you can overwiev as a student
blurs the line between indoor and
managed to achieve them. Welco-
and fell serenity’
outdoor spaces, classrooms and
ming and quite spaces with real
Ulla Kjærvang, Danish Center of Edu-
common areas, and creates a delight-
opportunities to enhance
cational Environment, Randers, Den-
ful environment in less than 100
communication(client main priority).
mark
square feet per student.’
Good use of the mezaninos and
Randall Fielding wears two hats, one
transparencies exploring more its
‘A beautifully transparent, and inti-
as a Principal of Fielding/Nair Interna-
entertainment component and
mate school that meets and exceeds
tional, an award-winning planning
making a better use of spaces other
the educational vision where “child-
and design firm, and another as the
than making the simple control and
ren develop in openness and trust.”
editorial director of DesignShare, an
surveillance.’
The extension of the primary learning
online journal and library of facility
Mariza Weber Alves, Member of the
space into the hallway and to the out-
planning. DesignShare.com is a pre-
Extension Pro-Dean´s Office at Uni-
side courtyard is exceptional. The use
mier resource for research on the
versidade Federal Fluminense, Rio de
of wide glass doors provides a unique
design of learning environments. The
Janeiro, Brasil
and flexible subdivision of space.’
Web site has received seven awards
Jeffery Lackney, Dept. of Enginee-
for design and quality of content, and
‘Thoughtful separation of functions
ring, Univ. of Wisconsin, Madison, WI,
is accessed each month by more than
caused by sensitivity to the site is cou-
USA
25,000 educators, architects, and
pled with abundant transparency and
planners worldwide.
connectivity to provide a dynamic
‘Impressive. Objectives of the educa-
One of Fielding’s roles is to assemble a
tension that makes this project
tion narrative seem likely to be
team of 12 leading educational facility
appear successful.’
achieved and once again we find a
planners each year to serve as revie-
Victoria Bergsagel, Educational Plan-
good planning process and the resul-
wers for DesignShare’s awards pro-
ner, Architects of Achievement, Seat-
tant product likely to make a diffe-
gram, co-sponsored by School
tle, USA
rence to the range and quality of the
Construction News.
interactions which are so important
Randall Fielding, AIA, Founder & Edi-
‘A simple but rich building, with plan-
to learning. ‘
torial Director DesignShare, Inc.
ning and material choices pared down
John Mayfield, Educational Consul-
to the essence, and quailty derived
tant, Danton Services International,
‘Though there is only presented one
from flexibility, color, and light. Ironi-
Australia
floor plan; one can see that the
cally labeled ‘‘large” by the designer
essence of using corridors as exten-
and educator, the school is subtlely
‘You must stay focused on the vision
sion of classrooms, or by themselves,
and deftly subdivided into three small
itself, while building maps and specifi-
and the connection between indoor
schools. Administrative spaces are
cations are taking over. This school
and outdoor learning activities; scale
nonexistant (or simply not revealed),
has done just that - stayed focused on
is good; colours, though many, well
implying this is a “teacher’s building”.
the vision. This is a great example of a
and discretely manipulated; beautiful
Frank Locker, Vice President,
project which successfully brings
subtle spaces; thus giving a sense of
Research, DeJong & Associates,
together a majority of the best prac-
calm and serenity and happinness’
Dublin, Ohio, USA
tice design principles like daylighting,
38
Educator Narrative Frans Plag
transparency, strong indoor-outdoor
The education in Holland for children aged 4 to 12 is called elementary educa-
connections, flexibility, cave and
tion. This school period is, besides the raising at home, the base of development
watering hole spaces, physical fitness,
of children, the base of their lives. The primary school must accompany the
and small learning communities.’
children during their development. It’s a search for everything they can do, their
Prakash Nair, Educational Facility
talents and possibilities. A search for what they can do and what they cannot do.
Planner, Fielding Nair International,
As an individual and as a member of society, children will do this search with a lot
NYC, New York
of fantasy and an open view. Curious and every day more independent, children want to develop themselves in all openness and trust.
‘Nice integration between indoors
The school must guide them during this development, by giving them the atten-
and outdoors.’
tion they need, real attention, listen, observe in a dialogue and with real interest.
Henry Sanoff, Professor of Architec-
To shape this search for development.
ture, North Carolina State University,
The school building must give people, big and small, space so they have atten-
Raleigh, NC, USA
tion for one another. An open building without dark allies and corners. Within such a building children must be part of a small and reliable society. So the teachers can give the children the right attention, so everybody knows each
‘Wonderful use of connecting the
other. For that our large school – over 400 children – had to be split. We divided
indoors with the outdoors. It also
it into three units: 4 to 6 year olds, 7 to 10 year olds and 10 to 12 year olds. That
speaks to the kinetic energy of young
makes it three schools and three society’s within a large one. Inside the school
people.’
we must have a balance between individual education and the process of lear-
Susan Wolff, Wolff Designs, Educa-
ning from one another. You need a place for group education, individual educa-
tional and Facilities Planning
tion, group activity and a place to work independently. You need space for
Hood River, Oregon, USA / Dean of
creativity, expression and gymnastics.
Instruction at Columbia Gorge Com-
There also must be a meeting point where children can present all kind of things
munity College in The Dalles, Oregon
in front of each other or their parents. For the translation of my vision we looked for someone who can make the vision into sketches and maps and materials into a model. A person who gives our vision the right attention. After a few conversations the architect translated our vision into a model. Translation of a vision is a fascinating process; it’s an amalgamation between education and architecture. The building process shows – just like an educational process – that ideas, dreams and expectations can become reality. The most difficult part of the process is the beginning of the actual building. You must stay focused on the vision itself, while building maps and specifications are taking over. Than the technical language of the teacher and the technical language of the architect and constructer must find an understanding. With everybody’s involvement you will get a result you can be proud of.
39
Summary
Summary
by Cees Boekraad
by Cees Boekraad
The Paschalis school in The Hague has landed an HONOR AWARD 2005, the highest distinction awarded by DesignShare, The International Forum for Innovative Schools. The school was designed by Atelier Pro (project architect Leon Thier with RenĂŠ Souverijn and Johan Blokland) and realised in 2001-2004. DesignShare International Forum for Innovative Schools DesignShare was inaugurated in 1998 by the architect Randall Fielding from Minneapolis, USA. It comprises a website with online reports and a large worldwide database covering the field of education, school building and school design. See the website www. designshare.com. The website itself has already received seven awards for its design and content. The website is visited every month by 25,000 educationalists, teachers, architects and planners. In June 2005, DesignShare organised a three-day conference about current developments in teaching methods and school building. Every year DesignShare awards five Honor Awards (its highest distinctions) to school projects that most excel in terms of contemporary, innovative solutions. A twelve-person international jury, acting on the authority of DesignShare, designates the winners. This year the Paschalis school in The Hague, designed by Atelier Pro, has been declared one of the winners.
40
History of the Paschalis school
remain. A second requirement was
ted with each other by means of extra
The Paschalis school is located on the
that the school should emanate a very
staircases and open wells. In this way
Bisschopstraat in the middle of the
open, transparent atmosphere.
a differentiated and yet lucid building has been created, in which 400 child-
Benoordenhout district, which stretches out between the Wassenaarse-
The new Paschalis school
ren and their supervisors and teachers
weg and the Haagse Bos. The main
The placement right between the
can feel at home.
features of the district’s urban design
back gardens of the houses on the
were established in the 1903 develop-
Neuhuyskade and Duchattelstraat
The jury assessment
ment plan by the director of Public
meant that care had to be taken to
The DesignShare jury praised the
Works, I.A. Lindo, and elaborated in
prevent noise pollution. The solution
school because of the way that the
H.P. Berlage’s development plan of
was found by centrally placing an
corridors can be used as extensions of
1908. Owing to the high architectural
elongated playground around the
the classrooms, but also on their own
quality of the buildings, which were
tree, flanked on both sides by a two-
account. Particularly appreciated was
erected in the first decades of the
storey wing of the school. The two
the possibility of combining indoor
twentieth century in the characteris-
wings are connected by a raised glass
and outdoor activities. The scale, the
tic New Hague School style, the dis-
footbridge. Although the school buil-
use of colour and the design ensure
trict enjoys the status of listed area.
ding has hardly any windows looking
peace, serenity and joy. The school is
The Paschalis school was completed
out onto the surrounding housing and
transparent and yet intimate, simple
in 2004, replacing a demolished
presents closed brick facades partly
but generous, at once large and small,
‘semi-permanent’ school building
clad with vertical roofing tiles, the
flexible in use within a fixed frame-
built in 1923, which for some years ini-
facades facing the square have been
work. In realising the school the edu-
tially served as emergency accommo-
kept as transparent as possible. All the
cational idea that children should be
dation for secondary school pupils
classrooms, the gym and the central
able to develop in an open atmos-
while the nearby Maerlant Lyceum,
hall look out onto the playground. An
phere with complete trust has been
which opened in 1926, was being
awning in cheerful colours prevents
successfully adhered to. Atelier Pro
built. Afterwards it housed state pri-
direct sunlight from entering. The
earlier received an Honor Award for
mary schools for boys and girls and a
middle of the wings is accentuated on
the Vensterschool in Groningen and
few classrooms were used as a Catho-
both sides by a slight elevation of the
Citation Awards for the Euro-College
lic primary school. Through the years
roof and by a recessed outer wall in
in Maastricht and for the Haagse
the latter, under the name Paschalis
which the entrances are to be found.
Hogeschool.
school, became the sole user of the
As a result of this articulation of the
building. The old complex had two
building mass, a natural division can
wings connected by two corridors in
be made into junior, middle and
which the entrances were situated;
senior classes, a day nursery with a
furthermore there were two play-
patio for the infants and a separate
grounds and a courtyard, initially
playground for toddlers. The spatial
inaccessible for children, with a splen-
constellation of the spacious and high
did chestnut tree. When it turned out
entrance hall/auditorium has been
towards the end of the previous cen-
ingeniously worked out architectu-
tury that the necessary expansion and
rally. Around it runs a gallery provi-
renovation of the school complex
ding a convenient connection with
would work out considerably more
the footbridge to the other side, the
expensive than demolishing it and
corridors to the middle and senior
constructing a new building, Atelier
classes and the mediatheque. The
Pro was commissioned in 2001 to pro-
corridors themselves receive light
duce a new design, the most impor-
through coloured skylights and
tant requirement being that the old,
through the glass inner walls of the
characteristic chestnut tree had to
classrooms, and are spatially connec-
41
adres
Herkomst illustraties
Bisschopstraat 3, Den Haag
Atelier Pro 6(l), 16, 18(o), 19(b) Jonah 34(b)
ontwerp/bouwperiode
Noa 34(m)
2001-2004
Peter de Ruig omslag, 3, 8(o), 9(o), 10, 11(bm), 12, t/m 15, 18 t/m 29, 32, 34(o), 38
opdrachtgever
persoonlijk archief Cees Boekraad 4
SCO Lucas en Gemeente Den Haag, dienst OCW
Reinildis van Ditzhuyzen, Kroontjespen catechismus & mondige ouders. Portret van de Haagse [Sint] Paschalisschool,
architect
Akribeia Uitgevers Den Haag 2003 6(rm)
Atelier Pro architekten
René Souverijn 8(bm), 9 (bm), 11(o)
(Leon Thier m.m.v. René Souverijn en Johan Blokland)
met dank aan: Frans Plag, Paul Otto en Reinildis van Ditzhuyzen
projectleider Atelier Pro architekten (Fred Jager) bouwdirectie Atelier Pro architekten (Ernstjan Cornelis) toezicht Atelier Pro architekten (Paul Verhaar) bouwkundig aannemer elion & pajkrt bouwen bv rijswijk zh (thans onderdeel van Van Hoogevest Den Haag) aannemer installaties GTI Utiliteit West bv
Colofon Deze uitgave is een initiatief van: Atelier Pro SCO Lucas Paschalisschool Gemeente Den Haag, dienst OCW Triodus kinderopvang / kindercentrum Jonas elion & pajkrt bouwen bv rijswijk zh (thans onderdeel van Van Hoogevest Den Haag) GTI Utiliteit West bv uitgever Atelier Pro redactie Cees Boekraad vormgeving Atelier Pro (Joeri van Beek) i.s.m. Bureau Piet Gerards vertaling Michael Gibbs druk Drukkerij NIVO, Delft © Atelier Pro architekten Den Haag, maart 2006 ISBN-10: 9080955140 ISBN-13: 9789080955141
In de Paschalisschool staat openheid voorop. Alle ruimten staan op een volstrekt transparante manier met elkaar in verband en zijn gerangschikt in twee naar elkaar gerichte vleugels. Op de speelplaats in het midden staat een oude kastanjeboom als levend teken van plaatsbepaling en continu誰teit. Met een rustige, aangepaste materiaalkeus is zo voor vierhonderd leerlingen een veilige leeromgeving geschapen, die de bewoners van het Benoordenhout een Parel 44 voor de Wijk vinden.