Van ludgerkerk tot ludgerhof

Page 1

Atelier Pro van Ludgerkerk tot Ludgerhof

binnen buiten buiten binnen


Atelier PRO / Van Ludgerkerk tot Ludgerhof


Kerken zijn door de eeuwen aangepast aan nieuwe behoeften en trends of vervangen door een groter exemplaar als de gelovigen dat wenselijk vonden. De sporen van deze gedaantewisselingen maken de geschiedenis aanschouwelijk. Een sprekend voorbeeld hiervan staat in de middeleeuwse stad Siena in Toscane. De zwart-wit gestreepte duomo en zijn stedelijke setting zijn voor architecten tot de dag van vandaag een bron van inspiratie. 2


De bouw van de duomo van Siena is in

De Ludgerkerk van Gerard Schouten,

1136 gestart en bereikte rond 1215 zijn

die in het jaar 2000 op zesenzeventig-

huidige omvang in de gedaante van

jarige leeftijd overleed, blinkt uit door

een imposante Gotische kathedraal.

eenvoud en pure ruimtelijkheid en

In het begin van de veertiende eeuw

juist vanwege deze kwaliteiten bleek

werd het plan opgevat om de kerk

het gebouw zich uitstekend te lenen

drastisch te vergroten door het schip

voor een vergelijkbare functiewisse-

om te toveren in een dwarsschip en

ling.

daar aan de zijkant een gigantisch

Het is verheugend dat op deze manier

nieuw schip aan te bouwen. Toen de

deze uitzonderlijke plek van Lichten-

bouw goed en wel op gang was geko-

voorde nieuw leven kan worden in-

men brak echter in 1348 de pest uit en

geblazen, waardoor de herinneringen

de Zwarte Dood eiste het leven van de

aan de kerk kunnen worden vastge-

helft van de bevolking van Siena.

houden en aan Lichtenvoorders een

Het plan werd afgeblazen en wel voor-

eenmalige woonomgeving wordt

goed. Het schip bleef dakloos en ver-

geboden.

anderde gaandeweg in een prachtig besloten pleintje van dertig bij vijftig meter. Wat als binnenruimte was bedoeld werd op deze manier tot een openbare intieme ruimte, waaraan woningen en een museum werden gebouwd.

3


Gerard Schouten in 1972

“Ik vind de opdracht om een kerk te

plek door een wand aan te brengen

over zijn Ludgerkerk

bouwen de meest verheven opdracht,

over het hele terrein, als een afschei-

de mooiste opdracht, en ik heb altijd

ding tussen buiten en binnen. Daarin

gedacht: zo tegen het einde van m’n

heb ik een opening gemaakt, als een

leven zou ik een kerk willen maken,

boog. Je moet daar onderdoor, het is

maar ik kreeg dat verzoek toen al en

goed om te voelen dat je ergens on-

4

dat kwam me eigenlijk te vroeg. Toch

derdoor moet, zo zelfs dat je het hoofd

wilde ik het wel doen omdat alles wat

moet buigen. Je loopt dan een andere

er in de katholieke kerk gebeurt me al

wereld binnen; in die natuur kun je je

’n tijd bezig hield. Ik was het met veel

bezinnen. Je komt daar om iets te

dingen niet eens. Ik kwam dingen

vieren, alleen of met anderen. Er zou

tegen die ik stijlloos vond, niet in har-

behoefte kunnen zijn aan een speciale

monie met elkaar en dat gold ook

plek in die ruimte, een soort offer-

voor de kerkebouw.

blok. Uit een gesloopte kerk kon ik het

Ik heb ’t niet op dat ‘modern’ doen,

altaar krijgen, en dat hebben we op

het is gemáákt, niet echt. Zoals pop-

een heuvel van zand, op een berg

muziek na de preek of het feit dat de

neergezet. De ziel. Alle mensen erom-

kerk ’s morgens gebruikt wordt voor

heen, dat was mooi. Maar ja, als het

een begrafenis en ’s middags voor een

regent moet je iets maken om de men-

politieke vergadering. Die dingen

sen tegen de regen te beschermen.

horen niet bij elkaar. Ik wilde de op-

Ontstellend jammer, want het plafond

dracht alleen aannemen als ik de kerk

was de blote hemel en die moet je dan

mocht maken zoals ik vind dat een

afsluiten. Om toch de lucht, de wol-

kerk moet zijn. En dat vonden ze goed.

ken, de sterren te kunnen blijven zien

Ik dacht: ik moet helemaal geen kerk

heb ik een doorzichtige glazen koepel

maken, die mensen moeten een plek

aangebracht. Dan krijg je klachten dat

in de natuur hebben. In een natuur die

het opzij tocht en dus moesten we het

niet vernield is.

ook opzij dicht maken – ook glas. De

Christus trok het veld in met z’n disci-

vegetatie ging binnen en buiten ge-

pelen en hij trok de woestijn in. De

woon door, alleen gescheiden door

tempel kwam hij alleen binnen om de

een glazen wand. Als je de schoonheid

mensen eruit te gooien. Iemand op

van de natuur beleeft, dan voel je je

Vlieland vertelde mij; ‘Ik ga niet naar

als mens zo klein. Een stukje onkruid

de kerk, ik ga op zondag altijd een heel

is een groter wonder dan een raket.

eind fietsen en dan zit ik een uur in het

Ik wilde die natuur er heel sterk bij

duin. Dat is mijn kerk’. Dat vond ik

betrekken, alles wat ik met hout heb

prachtig. Ik kon die mensen natuurlijk

dichtgemaakt is gemaakt van eiken-

niet laten fietsen, maar ik kreeg een

bomen uit de buurt. Ik dacht: nou, dat

inspiratie hoe ik het zou willen doen.

is het dan… Tja, als ik een benzinesta-

Ik wilde dat hele terrein in zijn natuur-

tion moet bouwen dan ga ik uiteraard

lijke staat terugbrengen door alle ve-

niet zo te werk, maar een plek om je

getatie gewoon te laten groeien. De

te bezinnen, om stilte te ervaren is

natuur regelt dat zelf, als je maar niet

wat anders…

ingrijpt. Maar dat terrein houdt ergens

De pastoor moest ook een woning

op en dan heb je weer het gedoe van

hebben. Een pastorie. Normaal woont

alledag: de melkwagen en de vuilnis-

een pastoor op een plek die aan de

man en mensen die onderweg zijn.

kerk vast zit, maar dan krijgt hij bijna

Ik wilde de wereld losmaken van die

geen kans om mens te zijn onder de


ontwerpschetsen Ludgerkerk Gerard Schouten, 1966

5


bestektekeningen Ludgerkerk 1 dwarsdoorsnede met aanzicht sacristie 2 voorgevel 3 langsdoorsnede met op het dak een grote schaal waarin het regenwater wordt opgevangen 1970

2001

1

2

3

6


mensen, zoals de meeste geestelijken

tweede of derde klas. Er is geen on-

mensen naar de plek kijken. Ook niet-

tegenwoordig willen. Ze dragen bur-

derscheid.

katholieken.

gerpakken, ze willen één zijn met de

Als de kerk een plek is om je te bezin-

Maar het is allemaal op de meest on-

mensen. Dus vond ik dat hij ergens

nen en te mediteren, dan kun je er op

christelijke manier afgelopen. De

anders moest wonen, dat was heel

die manier achterkomen waar je mee

kerk was voor tweederde klaar toen

ongebruikelijk, maar ze gingen er toch

bezig bent. Dan zie je de betrekkelijk-

de pastoor ziek werd en werd vervan-

mee akkoord. Die pastoor was een heel

heid van alles. De dood erbij betrekken.

gen door iemand die totaal niet op

fijne man die op dezelfde golflengte

Wat ik eigenlijk wilde was dat de

dezelfde golflengte zat, de twee kerk-

zat als ik, hij stond overal achter.

mensen zelf hun kerk bouwden. Ik wil

meesters waar ik goed mee kon op-

eigenlijk altijd dat de mensen het zelf

schieten, gingen ook weg, de steen

Gebruikelijk was: pastorie, sacristie,

doen. Voor mij heeft het iets kunst-

werd op de vuilnishoop gegooid, de

altaar en daartussen de communie-

matigs dat de mensen het niet zelf

boomgaard werd omgezaagd, er

banken en daarachter het volk. Dat

doen. Maar ja, het werd toch door een

werden dingen drastisch veranderd

is een enorme afstand. Dan is hij niet

aannemer gedaan. Ik had ook nog een

zonder dat ik erin gekend werd, kort-

één. Op het moment dat hij dienst

idee voor het dopen. Door te worden

om ik moest ermee stoppen.”

doet is hij de voorganger, degeen die

gedoopt word je kind van God en door

de sacramenten uitdeelt, maar hij

de zonde verlies je dat kind-van-God

Uit: Interview met Gerard Schouten

moet daar niet wonen en hij moet ook

zijn. Ik had voor het doopvont een

door Ma Prem Pushpa, opgenomen in

op dezelfde manier binnenkomen als

grote kei gevonden die daar ooit eens

het boek Over bouwen gesproken,

de mensen – achteraan. Dus had ik de

moet zijn aangespoeld, en die had ik

Arcanum, 1982

sacristie achteraan gemaakt.

uitgehold. En het doopwater moest

Via een collega kon ik de vegetatie

uit de hemel komen. Boven het altaar

krijgen zoals die groeide in de Hof

zou ik een grote glazen bol omkeren

van Olijven in Jeruzalem ten tijde van

en als een schaal op het dak zetten.

Christus. Die wilde ik binnen zaaien,

Hierin werd het hemelwater opge-

achter die heuvel. En dat zou dan naar

vangen, dat langs een ketting naar

het licht toegroeien als een soort ach-

beneden werd geleid. Dan zou er een

terwand van het altaar. Verder was er

natuurlijk vijvertje met weer andere

een boomgaard met oude vrucht-

vegetatie ontstaan. Dat leek me schit-

bomen die schots en scheef stonden

terend. Die steen was miljoenen jaren

en die wilde ik laten staan. En ik wilde

oud en die kreeg je zomaar. Iedereen

ook een hof voor de doden maken.

nam ook z’n eigen stoeltje mee als

Als je daarover denkt, dan besef je dat

hij wilde zitten. Een enorme ratjetoe,

de dood niet het einde is, maar een

maar in de stilte van die ruimte hin-

tussenhalte.

derde dat helemaal niet. Ik heb ook nog twee andere openingen in die

Gek hè, wij doen de doden weg, wij

dubbele muur gemaakt. Zo zijn er drie

doen trouwens alles weg. Ziek zijn is

bogen ontstaan, de middelste werd

al slecht, bejaarden stoppen we weg

de belangrijkste: alleen te gebruiken

en dode mensen nog verder. Vroeger

voor doop, huwelijk en begrafenis. Ik

had je een hof om de kerk. In Nijme-

ben nog met m’n droom bezig hoor,

gen moet je naar het kerkhof met lijn

in werkelijkheid is het allemaal anders

8. Zo ver weg. Ik wilde een tweede

gelopen. De opdrachtgevers stonden

muur maken en die twee meter tus-

helemaal achter het plan – de bisschop-

senruimte was dan bestemd voor de

pelijke bouwcommissie was enthou-

doden. Alleen maar aangegeven met

siast en vond het de beste kerk die ze

je naam. Meer niet.

kende. Er verschenen artikelen. En

Als je dood bent ben je niet eerste,

tijdens de bouw kwamen er veel

7


de Ludgerkerk niet meer in gebruik, 2001

8


9


10


11


De transformatie van de Ludgerkerk tot Ludgerhof was zonder een memorabele ontmoeting nooit tot stand gekomen. Het gezin Van Beek ging vele jaren achter elkaar altijd wel een weekje naar Vlieland kamperen op de Lange Paal, een terrein van Staatsbosbeheer dat mooi in de natuur ligt. De laatste keer dat de Van Beeks gingen regende het zeven dagen achter elkaar. Echter, zoals men weet komt alle goeds van boven. 12


Hans van Beek: “We werden ook wat

ondanks wijzigingen in het oorspronke-

houd van de neogotische kerk in het

ouder en kregen de gedachte dat een

lijke ontwerp trots op de Ludgerkerk die

centrum. Op een gegeven moment

huisje toch wel voordelen heeft. Op

hij in Lichtenvoorde had gebouwd en we

kreeg ik het idee om niet de kerk vol te

onze zoektocht ontdekten we een

namen ons voor die samen eens te gaan

bouwen met woningen, maar juist de

huisje, dat anders was dan alle andere.

bekijken. Maar toen hij overleed was het

ruimte van de kerk vrij te houden en te

Het huisje was wat verwaarloosd, dus

daarvan nog niet gekomen.

onderzoeken of je de ruimte tussen de

misschien was het wel te koop. Uitein-

Enige tijd later kreeg ik een krantenarti-

omringende muur en de gevel van de

delijk troffen we de bewoner aan en

kel toegestuurd, waarin de burgemees-

kerk niet zou kunnen benutten. Grote

informeerden voorzichtig of het wel

ter van Lichtenvoorde aankondigde dat

voordeel was dat de vroegere plek van

eens werd verhuurd. Op een kort en

de kerk gesloopt zou worden. Wilde ik

samenkomst van de gemeente

krachtig ‘nee’ lieten we ons ontvallen

de kerk nog zien dan moest ik me dus

wederom een plek van samenkomst

dat we dat jammer vonden, omdat het

haasten. Er werd een afspraak gemaakt

wordt, een pleintje voor bewoners. Dat

ons zo’n aardig huis leek. Daarop

met de zoon Raph Schouten en op een

idee is verder uitgewerkt. Uitgangspunt

zwaaide de deur open en werden we uit-

zondag zijn we er wezen kijken. Ik

daarbij was dat op een of andere manier

genodigd een kijkje te nemen. De

raakte onder de indruk van de puurheid.

het zicht op de muur, dat de kerk zo bij-

bouwer-bewoner was architect Gerard

Rond 1970 zijn er in Nederland weinig

zonder maakte, behouden moest blij-

Schouten. Hij vertelde dat ‘de hut’ – zo

inspirerende gebouwen gerealiseerd

ven. Dat is de reden waarom we daar geen rijtjeshuizen hebben gemaakt,

noemde hij zijn onderkomen – een voor-

waar je warm van wordt. De Ludgerkerk

beeld was van zijn filosofie hoe je met

heeft een ontwapenende directheid:

maar als het ware losstaande wonin-

weinig toch een heel plezierige leefom-

met onorthodoxe middelen, eiken plan-

gen, waar de doorkijk even groot is als

geving kunt maken. Hij zette zich af

ken en eenvoudige stalen spanten, is

de blokkade. Het is zeker minder trans-

tegen veel gevestigde namen.

een ambiance gemaakt, die niet meer

parant als het was, maar door serres

Cees Dam had toen net de Haagse Prix

pretendeert dan het is. De architectuur

aan te brengen naast de woningen,

te P. gekregen, een jaarlijkse ‘prijs’ die

van de kerkt focuste precies de aan-

houd je wel degelijk vanaf het plein voe-

architectonische wanprestaties aan de

dacht op waar dat nodig was. Deze

ling met de muur. Door de beperking die

kaak stelt.

waardering riep het gevoel op dat het

we ons opgelegd hebben is er een heel

Ik vertelde dat ik als jurylid oordeelde

zonde zou zijn als deze kerk moest ver-

bijzondere woning ontstaan, half serre

dat met name de manier waarop het

dwijnen. Als architect gebeurt er dan

en half huis. Het gevolg is dat wat

gebouw op zijn plek stond een waar-

iets in je hoofd, waardoor je iets gaat

binnen was nu buiten geworden is en

schuwing waard was. Schouten vond

verzinnen. In vergelijkbare gevallen ga

wat buiten was nu binnen is. De voor-

dat volkomen terecht. We waren altijd

je je bijna altijd afvragen wat je met het

malige kerkruimte is de voorzijde van de

welkom bij Gerard Schouten en moch-

object kunt aanvangen. Je brengt bij-

woningen geworden en als je in de serre

ten er zelfs logeren. Zijn advies was om

voorbeeld in een kerk huizen onder, of

terugkijkt zie je de oude buitenkant van

met jezelf de afspraak te maken op

een bibliotheek. Er zijn functies te

de kerk.”

gezette tijden afstand te nemen. Zo was

bedenken, denk aan een expositie-

hij zelf ook op Vlieland terecht geko-

ruimte voor beelden binnen en buiten,

men. Dat advies hebben we ter harte

die er prachtig hadden gekund. Andere

genomen. Schouten was toen al in de

functies, een supermarkt of een auto-

zeventig. Hij was een echte architect die

showroom, kunnen natuurlijk absoluut

nog steeds alles volgde, overal zijn

niet. De kerk moest wel een bepaalde

mening over had en zelfs met mij nog

hoeveelheid geld opbrengen, omdat de

wel eens wat wilde ontwerpen. Hij was

parochie dat nodig had voor het onder-

de ‘hut’ van Gerard Schouten op Vlieland

13


Van Ludgerkerk naar Ludgerhof: binnen wordt buiten en buiten wordt binnen

14



doorsnede woning

16

doorsnede serre


Zoals uit zijn eigen woorden blijkt was

gestaan moet hebben. Ook de plaats

Schouten aan de ene kant trots op de

van het koor is op het plein zichtbaar

kerk, maar hij was ook teleurgesteld,

gebleven. Natuurlijk is er ook veel ver-

want hij had veel meer gewild. Hij

dwenen, maar mensen die in Lichten-

wilde een kerk die totaal anders was

voorde wonen, gewoond of gekerkt

dan gebruikelijk. Hij vond de natuur

hebben vinden niet dat de kerk totaal

de mooiste ruimte om tot jezelf te

verdwenen is. Hij is in zekere zin zelfs

komen en in gesprek met het hogere

bijna manifester geworden. Er wordt

te raken. Er is, zei hij, eigenlijk geen

getoond dat het de moeite waard was

mooiere kerk dan een duinpan met

de footprint van de kerk op de kaart

jagende luchten en vogels. Een plek

te houden. De herinneringen aan de

om samen te komen, een tuin met

kerk blijven op die manier verbonden

een mooie muur erom, meer had je in

met de plek zelf. Er wonen nu mensen

zijn ogen niet nodig. Maar een kerk

met heel uiteenlopende drijfveren,

zonder dak ging wel erg ver. We zijn

namelijk zowel vanwege de bekoring

nu eenmaal in Nederland, dus het

van de plek, als vanwege de uitzon-

parochiebestuur vond een dak toch

derlijke huizen die er zijn gekomen en

wel het minste. Schouten wilde

die ontegenzeggelijk een verrijking

zoveel mogelijk vasthouden aan het

zijn van het aanbod in Lichtenvoorde.

idee van openheid. In zijn plan zijn in

Maar dit ging niet vanzelf.

de wanden luiken aangebracht die als een soort kanonsluiken naar buiten uithingen en waar vogels op konden landen. Naar binnen konden de luiken neerklappen, waardoor er vogels door de kerk konden vliegen. Op de oorspronkelijke tekening prijkt er op het dak een grote schaal, waarin het regenwater werd opgevangen, dat langs een ketting naar de doopvont vloeide. Maar tijdens de bouw werd de pastoor, waar hij een heel goed contact mee had, wegens ziekte vervangen door iemand anders, die een aantal van Schoutens voorstellen niet accepteerde en die dus zijn gesneuveld. De schaal op het dak en de ketting met water zijn er niet gekomen. Er was wel een monumentale plaats voor een doopvont, waar je van boven op de doopplechtigheid kon kijken. Schoutens uitlating dat zijn kerk ‘totaal mislukt’ zou zijn, is echter sterk overtrokken. De luiken en ook de plek van de doopvont zijn nu nog steeds te zien. Er wordt zelfs een poging gedaan de steen te achterhalen die er ooit

17




plattegrond Ludgerhof

20


21


22


Footprint van de sacristie met de cirkel van de plek waarin de doopfont stond

“Hoe goed een idee ook is, dat wil niet

men. Nadat het plan uitontwikkeld was

zeggen dat het ook tot uitvoering komt.

hebben we een aanbesteding gehouden

Ik heb contact met burgemeester Van

onder een tiental plaatselijke aannemers.

Rijckevorsel gezocht. Hij stond niet te

Drie daarvan hadden een bod dat vol-

trappelen, want hij was al twee jaar

doende was om de kerk te kopen en ver-

lang geconfronteerd met mooie, maar

plichtten zich om het plan dat er lag ten

onhaalbare ideeën. Voor hem was het

uitvoer te brengen. Uiteindelijk zijn we

eigenlijk over. Het kerkbestuur bood

met WBC in zee gegaan. Dat bleek een

de te slopen kerk aan tegen de grond-

gelukkige greep: we kregen een con-

waarde. Toch heb ik hem zover weten

structieve partij aan tafel die in feite de

te krijgen om mijn voorstel aan te horen

opdrachtgeversrol overnam, aangezien

en toen werd hij vrij snel enthousiast.

het bedrijf het risico van de verkoop van

Hij op zijn beurt heeft het kerkbestuur

de woningen droeg. WBC heeft er alles

overgehaald het verhaal aan te horen en

aan gedaan om het plan op een verant-

dat werd ook enthousiast. Het bestuur

woorde manier uit te voeren. De rol van

was bereid een optie te geven van een

morele opdrachtgever is Stichting Heel-

half jaar, waarin het plan uitgewerkt

weg blijven vervullen.

zou kunnen worden en aangetoond dat

In de kerk stond een sacristie die we als

de beoogde opbrengst gegenereerd kon

een bijzonder gebouwtje op het plein

worden. Wij verzeilden toen in een wat

wilden laten staan en een passende

onwennige situatie: we werden eigenlijk

functie geven, vergelijkbaar met de Pira-

projectontwikkelaar. Dat is als volgt op-

mide, waar je terecht kunt als je hulp

gelost. Gerard Schouten had een stich-

nodig hebt. Dat paste perfect in de doel-

ting in het leven geroepen. Doel van de

stelling van de stichting. Uiteindelijk

Stichting Heelweg is ‘te komen tot een

hebben we het idee voor de sacristie los

nieuwe vorm van bouwen als voorbeeld-

moeten laten omdat niet duidelijk was

functie van samenleving’. Schouten

wat er precies in zou kunnen komen en

heeft veel woningbouw gerealiseerd

de naastliggende woningen daardoor

met name in het oosten van het land.

onverkoopbaar bleken. Wel hebben we

Hij vond het belangrijk dat er mét elkaar

de footprint van de sacristie bewaard.

gewoond werd. In de jaren zeventig was

Hij staat er nu als een gestileerde ruïne

dat aan de orde. Hij heeft onder andere

met muren van een meter hoog en fun-

destijds op De Kleine Aarde de zoge-

geert als een speelplaatsje met bankjes

noemde Piramidewoning gemaakt.

en dergelijke.

Hij vond dat iedere doorsnee stadsuit-

Ook is er de cirkel van de plaats waar de

breiding een pleintje verdiende met zo’n

doopvont heeft gestaan zichtbaar.

Piramide. Dat moest een plek zijn waar

Er was inmiddels wel contact gelegd

de gemeenschapszin tot uitdrukking

met de Stichting Prisma, die zich bezig-

kwam, waar je twee keer in de week kon

houdt met de begeleiding van ernstige

eten. De Stichting Heelweg leidde na zijn

zieken, met name ook kinderen. Uitein-

dood een sluimerend bestaan en ik heb

delijk heeft de Stichting Heelweg een

toen de vraag voorgelegd of de stichting

woning aangekocht binnen het plan

geïnteresseerd was in het transformeren

waar de Stichting Prisma gebruik van

van de kerk. Het bestuur vond dat steun

kan maken. Daar had geen van de

waard, temeer omdat de woningen iets

kopers moeite mee, integendeel. Dus de

gemeenschappelijks kregen, namelijk

cirkel sluit zich.”

het ‘kerkplein’. Stichting Heelweg heeft het opdrachtgeverschap op zich geno-

23


24


Als je er nu komt betreed je niet zomaar een pleintje waaraan woningen liggen. Het heeft iets bijzonders, je moet voor je gevoel een beetje bukken om de lage poort door te gaan. De opgetilde wand met daaronder de rij kolommen is in zijn volle breedte aanwezig. Het moment dat je van de voorhof de eigenlijke kerkruimte inloopt, moet je voor je gevoel nog een keer bukken. Dan overzie je het plein met de overblijfselen van de sacristie en de versteende plek van het koor. De grote zeggingskracht daarvan is gebleven. Door de ramen aan de pleinkant klein te houden is de wand intact gebleven.

25


26


27


woonwerk woning

big family woning

LAT woning

28


Door de doelen die de architect zich

Er is kortom gekozen voor een type

heeft gesteld – transparantie en blij-

bewoning waarbij dankzij de transpa-

vend zicht op de muur – is er een type

rantie én de bomen én de muur

woning ontstaan dat smal en lang-

konden blijven staan.

gerekt is. Het stramien van de staal-

Je kunt als starter een heel apart huis

constructie is ongeveer vier meter en

kopen met veel buitenruimte ernaast,

die maat keert terug in de woningen.

maar je kunt ook het wonen als het

Het huis is een compacte, vrij diepe

ware laten ‘indringen’ in de serre. Alle

cel, maar door de serre is de werking

varianten die je kunt bedenken zijn in

nergens benepen, omdat het van drie

de verkoop meegegeven en die zijn er

kanten licht krijgt. Juist door die be-

ook gekomen: geen vloer in de serre,

perking is het een bijzonder huis ge-

één vloer, twee vloeren, al dan niet

worden dat in de verdere uitwerking

dichtgezet, waardoor er een klima-

vele mogelijkheden bleek te hebben.

tologische koppeling tot stand komt

De lichttoetreding van de woning

met het huis. Zelfs de trap is soms

wordt via de serre geregeld, waardoor

gedraaid. Dat zijn allemaal mogelijk-

de lichtinval door de voorgevel van

heden om de woning tot de jouwe te

betrekkelijk belang is. Daardoor zullen

maken. Het zijn moderne huizen waar

de bomen niet het gevaar lopen door

veel in kan, terwijl ze ook een histori-

de bewoners weggekeken te worden.

sche gelaagdheid hebben. Wat is de

De plek van de kerk was ingegroeid en

reden dat er moderne vormen, mate-

die groene plek in het dorp kan zo blij-

rialen en kleuren zijn toegepast?

ven. Er staan mooie acacia’s die als ze in blad zitten de huizen donker had-

“We hebben ook aan mooie gemetselde

den gemaakt in het geval ze alleen

doosjes gedacht en dat had heel goed

van de voor- en achterkant licht had-

gekund. In dat geval had je evengoed

den gekregen. Het kiezen van die

een zekere strakheid moeten nastreven

transparantie had dus het belangrijke

en niet het ruwe van de geborstelde

gevolg dat de bomen gespaard konden

muur herhalen. Maar bakstenen schei-

worden. Door die zijdelingse lichttoe-

dingsmuren leverden toch veel dikkere

treding is er gekozen voor een

wanden op. Vanwege het keurslijf van

woningtype waarbij op de begane

vier meter was het zaak daar niet teveel

grond, gekoppeld aan de serre, allerlei

van verloren te laten gaan door de con-

gebruik mogelijk is. Je kunt er een

structie. Er is daarom gekozen voor een

bedrijfsruimte maken, een atelier,

abstractere wereld tussen de rustieke

een logeerafdeling die losstaat van de

eikenhouten wanden en even rustieke

rest van de woning. Er zou zelfs

muur, tevens vanuit de gedachte dat

iemand in kunnen wonen, die de

het afleesbaar moet zijn dat er iets

eerste verdieping deelt met de andere

nieuws tussen is gezet.”

bewoners. Op die manier kun je er je oude vader of moeder huisvesten, zonder dat het een grote inbreuk op het gezinsleven is. Door het eigenlijke wonen op de eerste verdieping te leggen en de buitenruimte aan de woonkamer op de hoogte van de muur te houden is de kans dat de muur aangetast wordt ook veel kleiner geworden.

29


gebruiksmogelijkheden serre vlnr: patio geheel te openen, twee extra vloeren met klimaatscheiding, ĂŠĂŠn extra vloer als binnenterras

30


31


32


33


34


”De Ludgerkerk was in Lichtenvoorde een vreemde eend in de bijt en de Ludgerhof is dat gebleven. De eigenheid van de plek is gebleven. De keuze van deze materialisering is ook ingegeven door de overweging dat je liever niet tegen een sombere bakstenen zijmuur van de buren aankijkt. De wand is nu heel licht en is ‘jouw wand’ geworden. De helderheid van de huizen is enorm gebaat bij deze keuze. Het stucwerk van de buitenwanden is veel donkerder dan van de binnenwanden. Het zijn heel heldere woningen, maar je kunt je er ook terugtrekken in een ‘schemergebied’. Door de kleine raampjes aan de pleinkant is er een gradiënt van licht in de huizen. Wanneer het licht aan de balkonzijde gedempt wordt door het gebladerte van de bomen wordt het huis, maar niet de serre, donkerder en opent het huis nog meer op de serre. Doordat we moderne materialen gekozen hebben verdient het groen nog verrijkt te worden. Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten heeft een groenplan ontworpen. Op de balkons staan grote plantenbakken, die de bewoners zelf kunnen inrichten. Vanuit elke patio groeit bijvoorbeeld een blauwe regen die reikt tot aan en over de randen van het balkon. Daarmee haal je de begroeide aanblik van de Ludgerkerk terug. Oorspronkelijk wilde Schouten ook de natuur in de kerk halen. Dat is niet gehaald. Nu willen we op vier plekken een ranke steunconstructie aanbrengen en daar volwassen blauwe regen in vlechten die de twee spanten, die vanwege de vereiste stabiliteit gehandhaafd zijn, tot dragers van groen maken. Hierdoor wordt het plein minder steenachtig.”

35


36


37


38


De woning is in het hele scala dat op

Jutten

de markt is heel speciaal in termen van het individuele huis, maar ook

Gerard Schouten ging er prat op dat

doordat je met elkaar aan een pleintje

zijn ‘hut’ zo weinig gekost had en

woont. Ook als je niet thuis bent komt

opgetrokken is met de materialen van

de postbestelling via één van de buren

Vlieland. In die tijd spoelde er nog vrij

zeker aan. Het gemeenschappelijke

veel hout aan. En met dat juthout

dat in Nederland verloren dreigt te

kwam hij een heel eind. In het huisje

gaan, is hier onmiskenbaar aanwezig.

bevindt zich geen balklaag die de

Je kunt natuurlijk de vraag stellen of je

vloer draagt, maar gewoon rondhout

daarvoor perse een kerk nodig hebt.

zonder ravelingen. Hij heeft de spar-

Vinex, een verzamelbegrip voor de

retjes van de middenkern naar de bui-

forse stadsuitbreidingen vastgelegd

tenwand gelegd en die stammetjes

in de Vierde Nota Ruimtelijke Orde-

steken uit en dragen weer de omloop.

ning Extra, is inmiddels een beladen

Iets soortgelijks heeft Atelier PRO met

woord geworden omdat er helemaal

de Ludgerkerk gedaan. Wat er voor-

geen voorzieningen in zijn opgeno-

handen was is zo economisch moge-

men. Een paar momenten van anders

lijk opnieuw gebruikt.

wonen – laat staan andere functies – hadden een grote betekenis kunnen hebben als oriëntatiepunten in de nieuwe huizenzeeën. Een tweede vraag is of je met dit concept op andere plekken aan de slag zou kunnen. Op veel plekken niet aangezien zo’n ruime ommuurde kerkhof nauwelijks voorkomt. Maar soms doen zich wel degelijk gelegenheden voor waar je in navolging van dit iets soortgelijks zou kunnen doen. Beperkingen leveren immers vaak karakteristieke oplossingen op. Met een schone lei weten maar weinig ontwerpers goed om te gaan. In die zin kan de Ludgerhof opgevat worden als een manifest, dat probeert het oog te openen voor verborgen mogelijkheden.

39


adres Ludgerhof 1 t/m 16, Lichtenvoorde

Trots,

ontwerp/bouwperiode 2001-2004

mogen bijdragen de Ludgerkerk een nieuwe toekomst te

opdrachtgever Stichting Heelweg/ WBC projecten, Winterswijk architect Atelier PRO architekten (Hans van Beek ism Annemiek Braspenning en Dorte Kristensen) hoofdaannemer WBC aannemersbedrijf bv, Winterswijk

Dat zijn wij. Wij, als Stichting Heelweg, hebben mede geven. Een toekomst van samenleven. Samenleven rondom een plein waar mensen elkaar ontmoeten. Betekenis voor elkaar hebben. Met een bijzondere plaats voor de Stichting Prisma waarin enkele tientallen vrijwilligers kleur en zin proberen te geven aan het leven van ernstig, chronisch zieke mensen en hun naasten. De Stichting Heelweg heeft als doel bijzondere woningbouwinitiatieven,waarbij collectiviteit en duurzaamheid centraal staan, te stimuleren. Gerard Schouten, architect, was de oprichter en stimulator van de stichting. Door een deel van zijn nalatenschap aan de stichting beschikbaar te stellen maakte hij het mogelijk concrete initiatieven te ondersteunen. De tranformatie van de Ludgerkerk, een van zijn scheppingen, is het eerste concrete resultaat. De stichting heeft dit mede mogelijk gemaakt door actief deel te nemen aan het ontwerp- en bouwproces. En financieel te participeren door de aankoop van een woning waarin de Stichting Prisma actief is. Trots zijn wij. Vooral door de wijze waarop alle partijen – ontwerper, ontwikkelaar/bouwer, gemeente en bewoners – betrokken waren en nog steeds zijn. Als blijk van waardering werken wij graag mee aan het uitbrengen van dit boekje. En zijn ook blij dat u dit aangeboden krijgt. Het succes van de Ludgerhof smaakt naar meer. Wij doen daar graag aan mee. Het bestuur van de Stichting Heelweg

Colofon Deze uitgave is een initiatief van: Atelier PRO Stichting Heelweg WBC aannemersbedrijf uitgever Atelier PRO eindredactie Cees Boekraad fotografie Peter de Ruig, Atelier PRO vormgeving Atelier PRO (Joeri van Beek) i.s.m. Bureau Piet Gerards druk Drukkerij NIVO, Delft © Atelier PRO architekten Den Haag, juli 2005 ISBN 90-809551-2-4 NUR-code 648



Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.