KUNST EN CULTUUR BIJ AVROTROS
De ambitie van chef-dirigent Daniele Gatti Queen Elizabeth leent haar Vermeer uit
Genieten van dans SEPTEMBER 2016
2 INHOUD
SEPTEMBER 2016
10
41
36
4 8 10
ENGELSE VERMEER IN MAURITSHUIS
14
SCHILDERENDE ZWERVERS
20
DESIGN EN TRENDS IN EINDHOVEN
36
OOG IN OOG MET MARILYN MONROE
Hollandse meesters uit de Britse koninklijke collectie
SWINGENDE KUNST UIT DE SIXTIES Popart-expositie in TextielMuseum Tilburg
CHEF-DIRIGENT DANIELE GATTI ‘Met het Concertgebouworkest kan ik onvoorstelbare resultaten bereiken’
Russische topstukken in Assen Met Russisch matinee
Combineer Dutch Design Week met hippe shops en musea
Glamourjurken en haarrollers in De Nieuwe Kerk Met lezing
3 32
7
____
____
COLUMN CORNALD MAAS
KUNST OF KITSCH? De klassieke schilderkunst van Sir Lawrence Alma-Tadema
‘In de kleedkamer voel je wat het vak van artiesten vergt’
17
____
GASTCOLUMN MARIA GOOS ‘Op de set is rust heel belangrijk. Plus goede catering’
35
8
____
OOG & OOR De nieuwste boeken, dvd’s en cd’s
41
19 ____
____
DE KERAMISCHE KANT VAN PICASSO
DE MELANCHOLIE VAN ARMANDO
Bekijk het in Museum Beelden aan Zee Met rondleiding en high tea
Ontdek het in Bergen Met lezing en lunch
24
42
____
____
INTRODANS VIERT 45-JARIG BESTAAN Drie premières in één voorstelling Met kijkje achter de schermen
27 ____ EVEN VOORSTELLEN…
THUIS BIJ AVROTROS Agenda
32
Cellist Edgar Moreau treedt op tijdens het Prinsengrachtconcert
BINNENKORT IN VONDELCS
Joop van Caldenborgh over zijn splinternieuwe Museum Voorlinden
46
____
COLOFON
31
Mysterie en mystiek in Het Concertgebouw Met brunch
Maak kans op een privérondleiding in het Van Gogh Museum
____
ACHTER DE SCHERMEN
ZONDAGOCHTEND CONCERT
PUZZEL
45
28 ____
____
44
____
28
47
____
AVROTROS KUNSTWEDSTRIJD Interview met de winnaar
4 PRIKKELENDE ROYAL COLLECTION IN MAURITSHUIS
Queen Elizabeth leent
Lege plekken op de muren van Buckingham Palace de komende tijd: het Mauritshuis in Den Haag toont werk van Hollandse meesters uit de Royal Collection, de kunstcollectie van het Britse koningshuis. Deze genrestukken vol symboliek zijn nog nooit in Nederland te zien geweest. TEKST: ELLEN LEIJSER , MET MEDEWERKING VAN QUENTIN BUVELOT, HOOFDCONSERVATOR MAURITSHUIS BEELD: ROYAL COLLECTION TRUST / © HARE MA JESTEIT KONINGIN ELIZABETH II 2016
Johannes Vermeer De muziekles, c.1660-1662
5
haar Vermeer uit A
ls de koningin van Engeland een Vermeer boven haar bed wil hebben, wordt dat geregeld. Elizabeth II kan ook kiezen voor een Jan Steen, Pieter de Hooch, Nicolaes Maes of Gabriël Metsu. De kunstcollectie van het Britse koningshuis, de Royal Collection, omvat meer dan achtduizend kunstwerken van hoge kwaliteit, waaronder een groot aantal Hollandse meesters uit de Gouden Eeuw. Vanaf eind september zijn ruim twintig Hollandse genrestukken uit de Royal Collection te zien in het Mauritshuis in Den Haag. Schilderijen met een voorstelling uit het dagelijks leven. Vooral in de zeventiende eeuw waren deze genrestukken erg populair. Soms is het inderdaad niet meer dan dat: het eenvoudige leven van alledag. Een boerenfamilie aan de maaltijd bijvoorbeeld, of spelende kinderen, of een dorpskermis. Maar vaak gaat het om scènes die vol symboliek zitten, al dan niet verborgen. Als Jan Steen een luit in een herberg schilderde, wist de goede verstaander wat hij bedoelde. De luit spelen staat voor de liefde bedrijven, ook betaalde liefde. En als op het schilderij ook een duiventil voorkwam, wist je het helemaal zeker: hier was sprake van een bordeel.
Zelden vertoond Het is opmerkelijk dat de schilderijen uit de Royal Collection de oversteek maken. Niet eerder is zo’n omvangrijke groep genrestukken te zien geweest en ook in Groot-Brittannië worden ze zelden aan het publiek getoond. Het merendeel van de zeventiende-eeuwse topwerken is verworven in de negentiende eeuw. Vooral de flamboyante Georg IV (17621830) was een kunstliefhebber met een ruime beurs. Als kroonprins kocht hij al mooie stukken en als koning ging hij daarmee door. De banden tussen het Mauritshuis en de Royal Collection zijn warm en hartelijk. Dat de collectie van het Mauritshuis ook van koninklijke oorsprong is, heeft
Jan Steen, Vechtende boeren bij een herberg, 1673
Jan Steen is recht voor zijn raap wellicht een rol gespeeld bij het ‘gunnen’ van de schilderijen aan Den Haag. En er is nog een link: als ‘onze’ Willem III – stadhouder en prins van Oranje – in 1688 koning van Engeland wordt, is hij automatisch eigenaar van de Royal Collection.
Grasduinen in de snoepwinkel Als een kind in een snoepwinkel kon het Mauritshuis grasduinen in de schatkamers van de Royal Collection; er waren geen restricties. Dat cherry picking levert een unieke tentoonstelling op: klein maar fijn, met schilderijen van topkwaliteit. Zelf heeft het Mauritshuis drie schilderijen van Vermeer: Diana en haar nimfen, Gezicht op Delft en Meisje met de parel. Een genrestuk van Vermeer ontbreekt in de collectie en het Mauritshuis is dan ook verheugd dat het De muziekles kan laten zien. Een van de eerste eigenaren van dat doek was Giovanni Antonio Pellegrini, de Italiaan-
se kunstenaar die in de achttiende eeuw de Gouden Zaal van het Mauritshuis, toen nog particulier woonhuis, heeft gedecoreerd. Waarschijnlijk heeft de kunstenaar het schilderij gekocht toen hij in Nederland aan het werk was. Het heeft nooit in het Mauritshuis gehangen. In tegenstelling tot andere zeventiende-eeuwse schilders was Vermeer niet scheutig met aanwijzingen. Zo is de rolverdeling tussen de oudere man en jonge vrouw onduidelijk. Is hij een muziekleraar, een vader of een geheime minnaar?
Geen misverstand Jan Steen is meer recht voor zijn raap. Bij hem ligt de symboliek er dikker op. Neem het schilderij Vechtende boeren bij een herberg uit 1673. Op het uithangbord van de herberg staat: ’t mis verstant. Bij de deur hangt een man een tekst op: dit huis is te huer. Het woord huer lijkt op hoer. Jan Steen laat er geen misverstand over bestaan: dit is geen herberg, maar een hoerenkast. Er wordt gevochten, boze vrouwen protesteren dat een prostituee een man naar binnen troont.
6 PRIKKELENDE ROYAL COLLECTION IN MAURITSHUIS
De luit spelen staat voor de liefde bedrijven
Gerard ter Borch Een heer die een dame laat drinken, c.1658-1659
Een andere vrouw komt verhaal halen omdat haar man naar het bordeel gaat. We zien ook een oudere man met een mand eieren. Eieren werden gezien als de viagrapillen van Steens tijd. Waarschijnlijk is dit schilderij gemaakt voor een rijke stedeling met een mooi grachtenhuis. Hij kon zo laten zien dat hij zelf niet boers en onbehouwen was. En misschien ook als waarschuwing om jezelf niet te laten gaan. Per slot van rekening was Nederland een land van calvinisten.
GeraďŹƒneerde verleiding Ook op Vrolijk gezelschap in een herberg, een andere Steen uit circa 1670, kom je ogen tekort: er gebeurt ontzettend veel. De waardin met sleutels in haar hand is ten dans gevraagd door een klant. Er wordt muziek gemaakt, gedronken en een dienster neemt een man mee naar
boven. Wijst ze hem zijn kamer of bewijst ze hem een seksuele dienst? In dat geval is de waardin een hoerenmadam. In die tijd bestond er een gezegde: voor een herberg, achter een bordeel. Onder de schijn van een gezellige kroeg wordt het thema van de betaalde liefde afgebeeld. Gerard ter Borch is wat symboliek betreft subtieler dan Steen. Op het prachtige Een heer die een dame laat drinken houdt een militair in zijn rechterhand een wijnfles, zijn linkerhand ligt op de schouder van de vrouw, als aanmoediging om vooral het glas leeg te drinken. Hoe het verder zal aflopen tussen dit stel weten we niet, maar Ter Borch maakt geraffineerd duidelijk dat de man de vrouw wil verleiden. Toch moet je voorzichtig zijn met het interpreteren van symboliek. Zo staat
een hond voor huwelijkse trouw, maar wordt een dame van lichte zeden ook vaak vergezeld door een hondje. Een kaartspelende vrouw kan een kaartspelende vrouw zijn, maar een vrouw die een kaart vasthoudt, kan ook een prostituee zijn. En soms is het dus gewoon what you see is what you get. Het Interieur van een boerenwoning, in 1668 geschilderd door Adriaen van Ostade, is inderdaad een interieur van een boerenwoning. Een vredig, alledaags tafereeltje, met recht een genrestuk.
Hollanders in huis. Vermeer en tijdgenoten uit de Britse Royal Collection is van 29 september t/m 8 januari in het Mauritshuis in Den Haag te zien mauritshuis.nl
DOOR DE OGEN VAN CORNALD MAAS 7
Lange lappen tekst
FOTO: ROBIN DE PUY
W
at stak ik zoal op van de eerste serie Volle Zalen? Dat er vlak voor de première nog een belangrijke verandering in een voorstelling kan worden aangebracht die een groot beroep doet op flexibiliteit en improvisatievermogen. En dat het op wat hogere leeftijd lang niet vanzelfsprekend en eenvoudig is om lange lappen tekst onder de knie te krijgen. Toen ik bij de allereerste lezing van de voorstelling Moeders en Zonen aanwezig was, verzuchtte Anne Wil Blankers, in alle eerlijkheid, dat ze er soms wel een beetje tegenop zag om zich het stuk eigen te maken. Later zocht ik haar thuis op, toen ze druk doende was om de teksten van de wrokkige moeder die ze in deze voorstelling speelt, uit haar hoofd te leren. Ze maakte me deelgenoot van de trucs die ze daarbij toepast, en ze vertelde dat haar zoon haar met regelmaat overhoort. Omdat hij op dat moment met vakantie was, vroeg ze mij om tijdelijk de honneurs waar te nemen. Ik speelde voor even de ex-schoonzoon, ontdaan van elk inlevingsvermogen, want - daarvoor waarschuwde Blankers mij - pas tijdens het repetitieproces mag er interpretatie bijkomen. Tot die tijd moeten de woorden en zinnen zo neutraal mogelijk worden ingestudeerd. De actrice kreeg het uiteindelijk voor elkaar, en méér dan dat: tijdens een try-out van de voorstelling verraste het me hoezeer Anne Wil Blankers de verbitterde, door het verleden gehinderde, vrouw ook context wist mee te geven. En, ondanks de verbetenheid, ook sympathie voor haar personage wist op te wekken. Intussen liet ze me net voor en direct na de voorstelling toe in haar kleedkamer, op de meest kwetsbare momenten. Dat trof me nog het meest, tijdens alle opnamedagen voor Volle Zalen:: dat ik van alle acteurs, regisseurs, dansers en musici het vertrouwen kreeg om hen, mét een cameraploeg, op intieme momenten gade te slaan, vaak nog vóór een voorstelling in de steigers stond. Het leverde ook iets op: dat je veel meer dan tijdens een gesprek in een studio-setting voelt wat het vak van eenieder vergt. En daarmee lukte het eindelijk om op televisie toneel en alles wat daarmee samen hangt, recht te doen. Vol goede moed reis ik dus op dit moment stad en land af, om vanaf donderdag 8 september in Volle Zalen opnieuw te kunnen laten zien waarom de zalen het verdienen om vol te zitten.
‘Ik mocht in Volle Zalen iedereen op intieme momenten gadeslaan’
Reageren? Mail naar kunstencultuur@avrotros.nl Volle Zalen is vanaf 8 september iedere donderdag om 21:15 uur op NPO 2 te zien
8 POPART IN TEXTIELMUSEUM TILBURG
Rock-’n-rollen Jurkjes van papier. Gordijnstoffen met psychedelische prints. Maar ook posters van The Beatles, platenhoezen en nooit eerder vertoonde stofdessins van Andy Warhol. Allemaal uitingen van popart, nu te zien in Tilburg. TEKST: DORIEN DUIVENVOORDEN
H
et is 1956. Er hangt verandering in de lucht. De stemming is optimistisch. Jonge mensen hebben voor het eerst wat meer geld te besteden en gebruiken dat om zich af te zetten tegen oudere generaties. Ze laten hun haar groeien en beginnen zich anders te kleden. Inspiratie halen ze uit de rock-’n-rollcultuur die in muziek en beeld komt overwaaien uit Amerika. Ook kunstenaars laten zich door deze nieuwe jeugdcultuur inspireren. Ze gebruiken de kleurrijke beeldtaal van advertenties, logo’s en strips en plaatsen de beelden in
David Bowie T-shirt - John Dove, Molly White
een nieuwe context: gordijnstoffen met levensgroot opgeblazen details uit strips, collages van nieuwsfoto’s en kleurrijke zeefdrukken van beroemdheden zoals Marilyn Monroe. Popart is geboren. In het TextielMuseum in Tilburg is nu de expositie Pop Art Fabrics & Fashion van Warhol tot Westwood te zien, met meer dan tweehonderd hoogtepunten uit de popart-periode.
het TextielMuseum. ‘De jeugd bevocht nieuwe vrijheden en uit het dagelijkse leven werd inspiratie geput. Dat leverde heel interessante kruisbestuivingen op tussen kunst, mode, muziek en design. Popidolen bepaalden de mode, kunstenaars decoreerden huizen met hun interieurstoffen en grafisch ontwerpers gebruikten T-shirts als hun canvas.’
Nieuwe vrijheden
Een belangrijk idee van popart was dat iedereen zich de producten moest kunnen veroorloven. Technieken als
‘Het was een enorm enerverende tijd’, vertelt Caroline Boot, conservator van
Warhol-primeur
Ice Cream Cone jurk - Andy Warhol
‘Het was een enorm enerverende tijd’
Mini jurk met applicatie van het Paraphernalia-logo - Michael Mott
9
met verf collage en zeefdruk maakten snel en veel produceren mogelijk. Goedkope materialen zoals plastic en katoen waren populair, net als bijvoorbeeld papier. Een mooi voorbeeld hiervan is de in Tilburg opgestelde papieren jurk Mystic Eye van grafisch ontwerper Harry Gordon, met als print het uitvergrote oog van Audrey Hepburn. Boot: ‘De kwaliteit van de gebruikte materialen was er niet naar om het eeuwig te bewaren. Dit verklaart mogelijk waarom niet iedereen weet dat kunstenaars als Andy Warhol en Roy Lichtenstein niet alleen schilderijen maakten, maar bijvoorbeeld ook stoffen ontwierpen en gebruiksvoorwerpen decoreerden. Dat werk heeft veelal de tand des tijds niet doorstaan.’ De recentelijk herontdekte dessins van Warhol zijn dan ook heel bijzonder. ‘De
stoffen lagen opgeslagen in dozen in het Andy Warhol Museum in Pittsburgh. Wij laten ze als eersten zien aan het publiek. Een primeur!’
T-shirts met popsterren De hoogtijdagen van popart liggen in de jaren zestig. De stroming heeft echter ook veel invloed op het ontstaan van punk halverwege de jaren zeventig. Dat is te zien in het werk van het Engelse ontwerpduo John Dove en Molly White. Zij bedrukken T-shirts met foto’s van artiesten als David Bowie en verkopen die in hun winkel op de King’s Road in Londen. Ook Vivienne Westwood en Malcolm McLaren hebben daar een winkel. Deze hangt vol zelfgemaakte kleding, waaronder hun beroemde T-shirt met foto van koningin
Mystic Eye jurk - Harry Gordon
Mondrian, damesmantel voor Astromac
Elizabeth met een veiligheidsspeld door haar neus. Punk luidt ook het einde in van popart. De samenleving verhardt, de protesten worden grimmiger en de kleurrijke popart verliest langzaam terrein. Er is in Tilburg meer te zien dan alleen textiel en mode. Boot: ‘Er zijn posters en platenhoezen, maar ook meubels, gebruiksvoorwerpen en filmpjes uit die tijd. We proberen daarmee een tijdsbeeld te schetsen. Van de heftige protestmarsen uit de jaren 60 tot de giechelende meisjes bij de eerste rock-’n-rollconcerten.’
Pop Art Fabrics & Fashion - van Warhol tot Westwood is t/m 20 november in het TextielMuseum in Tilburg te zien textielmuseum.nl
Fry up - Pamla Motown