MUZE voorjaar 2019 by AVROTROS

HERFST 2019

Speciaal voor kunstleden van AVROTROS

Tja Ling Hu overbrugt werelden

2 INHOUD

28 4

De tuinen van Monet De natuur als inspiratie voor zijn late werken

Alleen met Rothko

Naar het museum met Martine Leclercq

Tussen Kunst en Kitsch Het horloge van vader

Anders kijken naar kunst in Schiedam

Tja Ling Hu

De herontdekking van innovator Pieter de Hooch

Tips van museumdirecteur Meta Knol

Dorette Kuipers is eindredacteur van Tussen Kunst en Kitsch

Dutch Design Week

Deze drie ontwerpers gaan de wereld veranderen

Het Geheim van de Meester

Waarom we bang zijn om te vallen

Omlaag, omhoog

Het mysterie van de bontkraag van Charley Toorop

Uitvergroot

De XXL-beelden van Joana Vasconcelos

Thuis bij AVROTROS Radio- en tv-agenda

Puzzel & colofon

Kenners Onno Blom en Jan Six vertellen

De favoriete Rembrandt

Zie pagina 51

Nu te zien

Mendini, de Bosatlas en nog veel meer

Achter de schermen

Bijzondere aanbiedingen voor leden

Die andere Delftse meester

tekent het verhaal van haar ouders (en de cover van dit nummer!)

Niets boven Groningen

Japanse affiches

De beeldcultuur van het land van de rijzende zon

Waar is De Man?

In Vlaanderen, voor het Bruegeljaar

Speciaal voor leden

In ieder mens

schuilt een

kunstliefhebber, als je maar weet

hoe je moet kijken.

Met MUZE opent AVROTROS de ogen van kijkers.

Een magazine met een missie:

iedere Nederlander van kunst laten genieten

4 DE TUINEN VAN MONET

De waterlelievijver (1889)

Monets

Zijn schilderijen van waterlelies, blauweregens en andere bloemen zijn wereldberoemd, maar hoe vaak zie je ze van dichtbij? Met een grote tentoonstelling van de ‘tuinschilderijen’ van Claude Monet laat het Gemeentemuseum Den Haag je heel even door de ogen van de meester kijken en genieten van het fenomenale natuurschoon dat hem omringde.

paradijs TEKST: VIVIAN DE GIER BEELD: THE NATIONAL GALLERY,

LONDEN & FONDATION BEYELER, RIEHEN/BASEL, BEYELER COLLECTIE

6 DE TUINEN VAN MONET

enk je aan de schilder Claude Monet, dan gaan je eerste gedachten waarschijnlijk uit naar diens kleurrijke doeken van waterlelies, blauweregen, rozen en groene bruggetjes bij een vijver. De sprookjestuin die de Franse schilder aanlegde bij zijn huis in Giverny, met honderden soorten bloemen en planten, vormden in de laatste decennia van zijn leven een onuitputtelijke bron van inspiratie. Het is dan ook haast niet voor te stellen dat de nu wereldberoemde schilderijen van glycines en nymphéas in zijn eigen tijd nauwelijks werden gewaardeerd door publiek en kunstcritici. Hoewel Claude Monet (1840-1926) na zijn vijftigste al vroeg een bekend kunstenaar was en qua waardering en financiële middelen niets te klagen had, moest men weinig hebben van de werken die hij in de laatste decennia van zijn leven maakte. Die grote brij aan impressies moest wel het gevolg zijn van de grijze staar die de ogen van de oude meester kwelde - hij zag het waarschijnlijk niet meer zo scherp allemaal. Na Monets dood bleven honderden schilderijen van zijn tuinen verweesd en verwaarloosd achter in zijn atelier. Het had weinig gescheeld of ze waren voorgoed verloren gegaan tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen atelier en doeken ernstig beschadigd raakten.

Rouwverwerking De tentoonstelling Monet - Tuinen van verbeelding, die op 12 oktober opent in het Gemeentemeuseum, vanaf dan Kunstmuseum Den Haag, is de eerste grote Monet-expositie in Nederland in meer dan dertig jaar, en de eerste die zich specifiek op de tuinen richt. Het schilderij Blauweregen uit de eigen collectie van het museum vormt de spil van deze nieuwe tentoonstelling, en wordt getoond samen met drie andere blauweregens. Van de veertig internationale stukken die bijeen worden gebracht, is een groot deel nooit eerder in ons land te zien geweest. Een mooie kans dus om die beroemde werken van dichtbij te bekijken. Want net als bij Van Gogh is de kans groter dat je Monets bloemenpracht tegenkomt op mokken,

‘Onvoorstelbaar dat deze schilderijen niet werden gewaardeerd’

seum en Kunsthaus Zürich in 1952 droeg in belangrijke mate bij aan de herwaardering van de tuinschilderingen van Monet. Monets eerste waterlelieschilderij dateert van 1895, maar de grote versies die in Musée de l’Orangerie in Parijs hangen, maakte hij pas na 1914. De dood van zijn tweede echtgenote Alice, de diagnose dat hij staar had, en het sterven van zijn oudste zoon Jean - in een tijdsbestek van drie jaar - hadden hem een paar jaar van het schilderen afgehouden. Zijn goede vriend, staatsman Georges Clémenceau, adviseerde iets groots te schilderen om zijn rouw te verwerken, en daar gaf Monet gehoor aan. Hij bouwde een royaal, licht atelier, waar hij meterslange waterlelieschilderijen tot stand bracht. ‘Wat vernieuwend was in die tijd’, vertelt curator Frouke van Dijke, ‘was dat hij speelde met de compositie. Daardoor was het amper te herleiden waar je naar keek: was het lucht? Reflecties in het water? Met het grote formaat van de werken refereerde hij aan de grote decoratieve werken uit de negentiende eeuw. Maar door zijn techniek maakte hij daar een heel nieuwe versie van.’

Laag over laag over laag

Waterlelies (1916-19)

sokken, tassen en paraplu’s dan op een grote tentoonstelling. Het is geen toeval dat dit eerbetoon te zien is in het Gemeentemuseum. De speciale band tussen Monet en het Haagse museum gaat al langer terug: een groot retrospectief in het Gemeentemu-

‘Monets werkwijze van ‘uitmageren’ was en is nog altijd bijzonder’, vertelt Van Dijke. ‘De schilderijen bestaan uit veel verschillende lagen over elkaar, die meer of minder olie bevatten, want hij haalde olie uit de verf om die matter te maken. Hij schilderde laag over laag over laag, lagen met meer of minder glans en matheid over elkaar heen. Dat zorgde voor een enorme diepte, waarmee hij de reflecties in het water weergaf. Hij was zich ervan bewust dat verf kon verkleuren, dus hij maakte gebruik van stabiele verfsoorten: verf met het juiste pigment, zodat het over tig jaar ook nog de kleur zou hebben die hij wilde dat het had.’ Monet werkte aan vele doeken tegelijk. Technisch onderzoek heeft laten zien dat de verf steeds helemaal droog was als hij er weer een nieuwe laag op zette. Dat betekent volgens Van Dijke dat hij aan elk doek wel enkele maanden soms zelfs

jaren werkte. ‘Hij schilderde steeds over de vorige laag heen en schraapte delen van de verf juist weer weg. Soms zie je van dat heerlijke gesmeer met olieverf en liggen de klodders er dik op, op andere plekken zijn de lagen zo dun dat je het doek erdoorheen ziet en lijkt de verf meer op krijt, omdat het zo droog is. Op die manier legde hij er de nadruk op dat schilderkunst niet alleen draait om de voorstelling die te zien is, maar dat het kunstwerk is opgebouwd uit verf. Hij speelde dus bewust met zijn materiaal, met het medium verf. Al die werken waren een experiment om uiteindelijk tot het perfecte ensemble te komen: de acht imposante doeken die vandaag de dag nog in Musée de l’Orangerie in Parijs te zien zijn.’

Impressionistisch en abstract Moderne kunstenaars als Jackson Pollock en Mark Rothko bewonderden juist deze schilderijen van Monet, omdat ze tegelijk impressionistisch en abstract zijn. ‘Monet wilde een fysieke ervaring bij de toeschouwer oproepen, door hen te omringen met zoiets monumentaals en kleurrijks, waar een diepte in zit waar je als het ware in kunt verdrinken. Het werk van Monet lijdt, net als dat van bijvoorbeeld Mondriaan, onder het feit dat het zo vaak wordt afgebeeld op koektrommels of posters. Die eendimensionale reproducties ontkrachten nu juist die diepte en gelaagdheid, en de manier waarop hij van verf gebruikmaakte. Dat komt op een koektrommel niet over. Daardoor denken veel mensen dat Monet truttig is. Maar alleen als je echt voor zo’n doek staat, ervaar je de impact van het formaat en de magie van zijn techniek. Daar is niets truttigs aan, want er zijn geen bloemetjes geschilderd. Het is iemand die zo vrij bezig is geweest met verf als je nog nooit hebt gezien. Er zit heel veel beweging en energie in zijn werk, terwijl het tegelijk een grote sereniteit uitstraalt.’

Monet - Tuinen van verbeelding is van 12 oktober t/m 2 februari in Kunstmuseum Den Haag (voorheen Gemeentemuseum Den Haag) te zien

Advertenties

SUGGESTIES OOSTERS LICHT Lalique Museum tot 17 november

ALLEGERAND Nieuwe Aanwinsten in het Katwijks Museum

De invloed van Japan op de westerse kunst. Zeldzame werken uit de art nouveau in de historische Hanzestad Doesburg. Binnen het oeuvre van deze tentoonstelling zal werk van de volgende kunstenaars te zien zijn: Lalique, Mucha, Gallé, Daum, Knox, Van de Velde, Majorelle, Macintosh, Maison Vever, Fouquet, Gautrait en vele anderen.

De kunstcollectie werd o.a. uitgebreid met werken uit de periode 1873-1930. Schilderijen, gouaches en aquarellen uit een vervlogen tijd. Met de vissersschuiten, visafslag, schelpenvissers en met bewoners in klederdracht. Maar ook werken van hedendaagse kunstenaars die de afgelopen 10 jaar ‘en plein-air’ zijn vervaardigd. T/m 2 november 2019.

Britse Realisten in Museum MORE Voor het eerst buiten Groot-Brittannië te zien dit najaar. De grote overzichtstentoonstelling For Real met 75 werken van maar liefst 35 kunstenaars. Ontdek het beste, meest fascinerende en onverwachte van de Britse schilderkunst uit de jaren ’20 en ‘30. Te zien van 15 september 2019 t/m 5 januari 2020

Voorstraat 46, Katwijk aan Zee - www.katwijksmuseum.nl

Melanie Bonajo, (Jahzara), Last child in the woods, 2017, ING Collectie

Gasthuisstraat 1, Doesburg - www.musee-lalique.nl

Hoofdstraat 28, Gorssel - www.museummore.nl

Foto: KLUNDERBIE

Boltini Olifant met burgemeester De Jong

TextielMuseum presenteert: BAUHAUS& | Modern Textiel in Nederland

Foto: Conny Meslier

Armando (1929-2018) schonk zijn omvangrijke verzameling werken op papier aan het Chabot Museum. Armando: ‘Ik voel me hier gewoon thuis’. Zijn gehele privé-collectie is hier voor het eerst te zien vanaf 18 september, zijn geboortedag. Sinfonia Rotterdam geeft op deze dag een feestelijk concert met accordeonist Oleg Lysenko. Kaarten via chabotmuseum.nl Partners: sinfoniarotterdam.nl - arminius.nu

Museumpark 11, Rotterdam - chabotmuseum.nl

Neem een duik in de wereld van het Bauhaus weefatelier: ontdek de rijkdom aan kleuren materiaalexperimenten en prachtige eindproducten van Bauhausvrouwen van het eerste uur: van Gunta Stölzl en Anni Albers tot hun leerlingen. Vier hedendaagse kunstenaars maakten geïnspireerd op het Bauhaus nieuw werk in het TextielLab. Te zien t/m 3 november 2019.

Goirkestraat 96, Tilburg - textielmuseum.nl

Edgar Fernhout, Lichte Nacht, 1970. Coll. Van Abbemuseum, Eindhoven

's-Gravenhof 4, Zutphen - www.museazutphen.nl

Armando’s lievelingen Chabot Museum Rotterdam

De hedendaagse foto’s balanceren op de grens van werkelijkheid en verbeelding. Door het tonen of achterwege laten van de rafelranden van schoonheid, laat Paradise Lost ons nadenken over onze kijk op en plaats in deze wereld. Met kunstwerken van o.a. Erwin Olaf, Elspeth Diederix en Ruud van Empel uit de ING Collectie. T/m 22 september.

's-Gravenhof 4, Zutphen - www.museazutphen.nl

Picture this! Schrijven met licht Stedelijk Museum Zutphen Het Stedelijk Museum Zutphen toont een tentoonstelling over fotografie als verhalenverteller. Een geschiedenis van kijken en bekeken worden, van verbeelding en identiteit. Met beelden uit de rijke collectie van fotopersbureau Zeylemaker. Opmerkelijke, tragische en grappige verhalen zien opnieuw het licht. Van bezetting en oorlog tot aan een reportage van een weggevlogen papegaai. T/m 1 september.

Paradise Lost in Museum Henriette Polak

Edgar Fernhout - Licht in kleur in Museum Kranenburgh Gastcurator Rudi Fuchs focust op de jaren 1960 en 1970 waarin schilder Edgar Fernhout (1912-1974) door zijn vernieuwingsdrang in de voorhoede van de Nederlandse schilderkunst opereert. Eenmaal uit de schaduw van zijn overleden moeder Charley Toorop verkiest hij de abstractie, met de natuur rond Bergen en de werking van het licht als onuitputtelijke bronnen van fascinatie. T/m 10 november.

Hoflaan 26, Bergen NH - www.kranenburgh.nl

ALLEEN MET ROTHKO 9

Oog in oog met Rothko Wat gebeurt er als je jezelf opsluit met een schilderij van Mark Rothko? In je eentje. Zo lang als je wilt. ‘Ik ging ervan dansen’. TEKST: EVA GOUDA BEELD: AAD HOOGENDOORN

emiddeld kijkt een museumbezoeker dertig seconden naar een kunstwerk, zo bleek uit een onderzoek dat in 2016 gepubliceerd werd in het Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift Psychology of Aesthetics, Creativity, & the Arts. Dat is nogal kort. Zeker wanneer het een schilderij van Mark Rothko betreft. Kijk een halve minuut naar een van zijn enorme werken en je ziet kleurvlakken. Kijk langer en je wordt het schilderij ingezogen. Rothko wilde dat zijn kunst een een-op-een-werking op de bezoeker zou hebben. Dit uitgangspunt heeft het Stedelijk Museum Schiedam letterlijk genomen. In Rothko & ik krijg je de kans om in je eentje in een afgesloten ruimte naar Grey, Orange on Maroon No. 8 (1960) te kijken. Je mag zo lang blijven als je wilt, zolang er geen anderen staan te wachten.

Recht in het hart De Amerikaanse kunstenaar Mark Rothko (1903-1970) stelde in zijn intense kleurvlakken de emotie centraal. Wie alleen kleurrelaties in zijn schilderijen zag miste volgens hem de essentie. Hij wilde bezoekers recht in het hart raken, zonder omweg via het hoofd. Kijken naar zijn werk moest bijna een spirituele ervaring worden.

Deze tentoonstelling is een les in kijken

Of dat lukt? Bezoekers ervaren hun bezoek aan een van de topstukken uit Museum Boijmans van Beuningen (het schilderij hangt vanwege de renovatie tijdelijk in het Stedelijk Museum Schiedam, red.) als meditatief, religieus en ‘yoga voor de geest’. ‘Hoe langer je kijkt, hoe meer het tot leven komt.’ ‘Ik leek wel te verdwijnen in het schilderij’. En: ‘Ik ging ervan dansen’, laten bezoekers het museum weten.

Rothko & ik is niet alleen een unieke ervaring, maar ook een les in kijken. Waarom reageer je op de ene kleur anders dan op de andere? Wat gebeurt er in je lichaam? En wat zegt dat over jou? Wie langer naar Rothko kijkt, gaat meer zien.

Rothko & ik is t/m 5 januari in het Stedelijk Museum Schiedam te zien

10 TJA LING HU IN HET OPIUM ATELIER

‘ Met mijn tekeningen probeer ik barrières te overbruggen’ In het Opium Atelier werkt Tja Ling Hu in alle rust aan een beeldverhaal over haar gesloten Chinese familie. En hoewel het een geschiedenis is vol weggedrukte pijn, brengen de tekeningen haar dichter bij haar ouders. TEKST: ERNEST MARX BEELD: SARAH-DONA MANEV

ja Ling Hu (31) exposeerde haar surrealistische tekeningen in bekende galeries en op kunstbeurzen. Ze maakte illustraties voor De Morgen, Het Parool en NRC. En ze won in 2017 de prestigieuze Fiep Westendorp Stimuleringsprijs. Toch werkt ze nog steeds elk weekend in het restaurant van haar ouders in Waalre. Dat zit zo. De populariteit van Chinees-Indische restaurants is enorm afgenomen en ook met ‘de Chinees’ van haar familie ging het bergafwaarts. Totdat Tja Ling haar ouders twee jaar geleden hielp met het bedenken van een nieuw concept. Het was het begin van een succesverhaal: vorig jaar verkoos beoordelingssite The Fork de vernieuwde zaak tot beste restaurant van Brabant. ‘Het was niet de bedoeling dat mijn drie zussen en ik in de bediening zouden gaan werken’, vertelt Tja Ling. ‘Maar het restaurant loopt nu zo goed en overal is een tekort aan horecapersoneel. Daarom help ik elk weekend mee. En door de week ben ik volop als tekenaar aan het werk in mijn studio in Rotterdam.’ Tja Ling Hu is de eerste kunstenaar die in het Opium Atelier, de kunstwerkplaats van ons radioprogramma Opium op NPO Radio 4, werkt. Elke week trekt een jonge kunstenaar in het mini-atelier om vijf dagen aan een magnum opus te werken.

‘Wij werden steeds Nederlandser, mijn ouders bleven Chinees’

Hiervan wordt verslag gedaan op de radio. ‘Een heel positieve ervaring’, aldus Tja Ling. ‘Het feit dat ik hier zo afgelegen in de bossen zit en alleen maar bomen zie, is heel prettig. In Rotterdam deel ik mijn werkruimte met anderen. In het Opium Atelier zit ik alleen in al die stilte. Ik kan mijn gedachten tijdens het tekenen volledig uitschakelen. Maar langer dan vijf dagen moet dit niet duren, hoor. Het is fijn om je verstand op nul te zetten, in een creatieve flow te komen en in een korte tijd veel te produceren. Maar op een gegeven moment mis ik het contact met anderen.’

Waaraan werk je in het atelier? ‘Ik ben verdergegaan met het beeldverhaal over mijn Chinese roots. Met de 20.000 euro van de Fiep Westendorp Stimuleringsprijs kreeg ik de kans om twee jaar lang te werken aan een zelfgekozen kunstproject. Dat werd een beeldverhaal over hoe mijn voorouders en ouders vanuit China naar Nederland zijn gekomen en hier hun leven hebben opgebouwd. Speciaal hiervoor heb ik mijn opa en andere familieleden geïnterviewd. Het was voor mij een goede ingang om überhaupt met hen over het verleden te praten, want daar is mijn familie altijd erg gesloten over geweest.’

Vanwaar die geslotenheid? ‘Dat zit hem deels in de Chinese cultuur, maar ik denk dat mijn familieleden er ook niet graag op terugkijken. Het is niet makkelijk geweest. Mijn opa vertrok in 1957 als twintiger naar Nederland en liet zijn vrouw en pasgeboren dochter - mijn moeder - in China achter. Mijn moeder was vijf toen zij en mijn oma met de boot via Hongkong naar Nederland kwamen. Mijn opa opende hier Chinese restaurants die hij steeds

12 TJA LING HU IN HET OPIUM ATELIER

doorverkocht. Hij werkte van negen uur ’s ochtends tot één uur ’s nachts, zeven dagen per week. Een zwaar leven. In de tussentijd had mijn moeder een broertje gekregen en het werd allemaal veel te druk thuis. Mijn moeder is daarom op haar negende teruggestuurd naar China. Ze moest maar bij familie gaan wonen. Als ik dat verhaal vroeger hoorde, dacht ik altijd: hoe kun je zoiets doen?! Je eigen negenjarige dochter wegsturen naar de andere kant van de wereld. Maar mijn opa vertelde me dat de meeste Chinese ouders dat deden. Iedereen werkte keihard. En als ze nog familie hadden in China, lieten ze die voor hun kinderen zorgen.’

‘ Sinds ik mijn geschiedenis ken, begrijp ik mijn ouders beter’

Heb je het daar met je moeder over gehad? ‘Jawel, maar dat is heel lastig. Ze heeft veel weggedrukt. Ze heeft weleens verteld dat ze bijna niks te eten kreeg. In China zwierf ze veel op straat en ze vroeg elke dag wanneer ze weer naar huis mocht, terug naar haar ouders in Nederland. Ze was ontzettend eenzaam, bang en hongerig. Pas op haar achttiende kon ze weer teruggekomen. Hier moest ze meteen werken in het restaurant van mijn opa. Elke dag. Ze had nooit weekend of vakantie. Ze werd ook echt behandeld als personeel, terwijl mijn opa en oma haar broertje ontzettend verwenden. Toen ze twintig was, had ze genoeg geld gespaard om naar China te gaan om daar een man te vinden. Ze ontmoette mijn vader en ze trouwden binnen een maand. In 1977 kwamen ze samen naar Nederland en gingen aan het werk in een Chinees restaurant van mijn opa. Later zijn mijn ouders zelf verdergegaan in hun eigen restaurant en dat hebben ze nu nog steeds.’

Hoe was jouw eigen jeugd? ‘Mijn ouders hebben het werkethos van hun familie overgenomen. Ik heb niet zo veel jeugdherinneringen aan hen. Wanneer mijn zussen en ik naar school gingen, lagen mijn ouders nog te slapen. Wanneer wij thuiskwamen, waren zij aan het werk in het restaurant. En zodra zij klaar waren, lagen wij al in bed. We hadden een nanny die voor ons zorgde. Mijn zussen en ik werden steeds Nederlandser en mijn ouders bleven Chinees. Langzaam groeide de taal- en cultuurbarrière. Ik spreek allang geen vloeiend Chinees meer en het Nederlands van mijn ouders is heel beperkt. Daardoor is het moeilijk om diepere gesprekken met elkaar te voeren. Ze begrijpen veel gewoon niet. Ook niet wat ik nu precies doe als kunstenaar. Ze weten dat ik tekeningen maak, maar niet waarover die gaan.’

Heeft jouw huidige kunstproject jou dichter bij je familie gebracht?

NAAM Tja Ling Hu GEBOREN 1987 in Gorinchem OPLEIDING Modeacademie in Utrecht, Luca School of Arts in Gent

CARRIERE Na haar studie aan de modeacademie ontdekte ze haar passie voor tekenen. Ze besloot in 2011 om in Gent illustratie te gaan studeren. In 2016 rondde ze daar een Master in Fine Arts af. WAPENFEIT Fiep Westendorp Stimuleringsprijs 2017. Ze tekende de cover van deze MUZE

‘Door in mijn eigen familiegeschiedenis te duiken, heb ik veel meer begrip voor mijn ouders gekregen. Ik begrijp nu hun achtergrond en kan alleen maar veel bewondering hebben voor wat zij hier hebben opgebouwd. Ik ben heel trots op ze. Migratie is een heel actueel onderwerp, maar er is niet veel bekend over Chinese migranten. Hoe klein het dorp ook is, in Nederland heb je overal wel een Chinees restaurant. Mensen vragen zich zelden af hoe al die Chinezen hier zijn gekomen. Ik vind het belangrijk om een van die verhalen te vertellen. Toevallig is dat het verhaal van mijn familie. Ik hoop dit project in november 2019 af te hebben. En dan ben ik natuurlijk heel benieuwd wat mijn ouders, mijn opa en de rest van mijn familie ervan zullen vinden.’

Thuis bij AVROTROS Het Opium Atelier is iedere werkdag om 22:30 uur in Opium op NPO Radio 4 te volgen

Advertentie

Johann Friedrich August

TISCHBEIN en de ontdekking van het gevoel

J.F.A. Tischbein, Familieportret, ca. 1795-1800, Museumslandschaft Hessen Kassel, GemĂ¤ldegalerie Alte Meister. Bruikleen StĂ¤dtischer Kunstbesitz

a 07.09.19 t/m 19.01.20

Johann Friedrich August Tischbein is

de vrije natuur. Tischbein maakt hier

de achttiende-eeuwse pionier van de

een statement: het natuurlijke is het

Romantiek. Hij schildert mensen van

goede. Een diepmenselijke tentoonstel-

vlees en bloed, in verbondenheid met

ling over het verlangen naar echtheid

elkaar en de natuur. Een vrouw geeft

en natuurlijkheid.

openlijk en teder haar kind de borst in

WWW.RIJKSMUSEUMTWENTHE.NL

14 TE ZIEN IN GRONINGEN

Post ‘Het gebouw moet de fantasie prikkelen’

pvallend, speels, modern en kleurrijk. De reacties waren niet van de lucht toen het Groninger Museum 25 jaar geleden zijn nieuwe onderkomen opende. En nog steeds is het een van de meest bijzondere museumgebouwen van Nederland. Hoofdarchitect was de in februari overleden grand old man van het Italiaanse design, Alessandro Mendini. Hij vroeg gastontwerpers als Michele De Lucchi, Philippe Starck en de mannen van Coop om ook een deel van het museum te ontwerpen. ‘Die kregen daarbij grote vrijheid’, vertelt Ruud Schenk, conservator van het Groninger Museum. ‘Mendini was een van de grote ontwerpers van het postmodernisme en hij streefde naar diversiteit en fantasie. Het museum hoefde er dan ook niet als één gebouw uit komen te zien, sterker nog: het liefst wilde Mendini dat het een soort dorpje werd van verschillende gebouwtjes. Het moest vooral de emotie en fantasie van het publiek aanspreken.’

Het huis van Mendini

modernistisch

icoon

Met een explosie van postmoderne creativiteit maakte Alessandro Mendini Groningen spannender en fantasierijker. Ter ere van het 25-jarig bestaan van ‘zijn’ Groninger Museumgebouw brengt het museum een eerbetoon aan de dit jaar overleden architect en vrijdenker. TEKST: VIVIAN DE GIER BEELD: ERIK & PETRA HESMERG EN MARTEN DE LEEUW

Omdat het gebouw van het Groninger Museum zo’n blikvanger is geworden, is het ook boeiend om de man áchter de stenen te leren kennen. De tentoonstelling Mondo Mendini, die vanaf half oktober te zien zal zijn, is door de meester zelf samengesteld. ‘Gelukkig heeft hij zijn plannen voor deze tentoonstelling nog kunnen uitwerken voor zijn overlijden’, vertelt Schenk. ‘Dit is het laatste grote project waaraan hij heeft gewerkt. Mendini was iemand die liever vooruitkeek dan achteruit. Met deze tentoonstelling kon hij terugblikken op zijn werk en tegelijk iets nieuws maken binnen het gebouw dat hij zelf heeft gecreëerd. Dat sprak hem aan.’ Naast werk dat Mendini de afgelopen vijftig jaar heeft gemaakt, belicht de tentoonstelling zijn visie op diversiteit, gebruik van decoratie en kleur, samenwerking met anderen en zijn inspiratiebronnen. ‘Zoals een huis de persoonlijkheid reflecteert van degene die er woont, zo kom je met

16 TE ZIEN IN GRONINGEN mee naartoe te nemen, aangezien je er veel kunt doen. ‘Bij ons leer je letterlijk al doende alles over de (boek)drukkunst vroeger en nu’, aldus Oosterhof. ‘Alle gereedschappen en machines in de zetterij, drukkerij en boekbinderij werken nog. En elk weekend en op vakantiedagen worden leuke workshops gegeven, van papierscheppen tot boekjes binden of allerlei druktechnieken uitproberen.’

Nieuw cultuurpaleis

Poltrona di Proust (1978)

‘ Mendini streefde naar diversiteit en fantasie’ deze tentoonstelling eigenlijk in het huis van Mendini’, aldus Schenk. ‘Je kijkt je ogen uit. Het worden bonte, kleurrijke zalen met allerlei soorten design en kunst. Van meubels tot schilderijen, van sculpturen tot sieraden.’ Een van Mendini’s revolutionaire ontwerpen was Poltrona di Proust (De stoel voor Proust) uit 1978, een kleurrijke fauteuil die hij bekleedde met een uitvergroot detail uit een schilderij van de pointillistische schilder Paul Signac, die door schrijver Marcel Proust bewonderd werd. ‘Mendini maakte diverse uitvoeringen van Poltrona di Proust, waarvan wij er enkele in bezit hebben. Op de tentoonstelling zijn de stoel en het schilderij van Signac samen te zien. Helemaal bijzonder is de

reuzenversie van de stoel - drie meter hoog - die volledig beplakt is met mozaïek. Dat is echt een spektakelstuk.’

Grafisch erfgoed Hoewel je heerlijk in de wereld van Alessandro Mendini kunt verdwalen, is het ook leuk om nog bij GRID Grafisch Museum Groningen langs te gaan. ‘De grafische sector is heel belangrijk geweest voor deze stad’, vertelt museumdirecteur Fronique Oosterhof. ‘Groningen heeft van oudsher veel boekhandels, drukkers en uitgeverijen.’ Een van die uitgevers is Noordhoff, het bedrijf achter De Bosatlas. Over dit stukje cultureel erfgoed brengt GRID de familietentoonstelling De Bosatlas. De kunst van het weglaten. GRID is sowieso een leuk museum om kinderen

Wie een bezoek wil brengen aan het Groninger Forum moet nog even geduld hebben, want dat gaat pas eind november open. Het gloednieuwe publieksgebouw van tien verdiepingen in de binnenstad gaat onder meer de stadsbibliotheek, horeca, twee expo- en vijf filmzalen en Storyworld huisvesten. Dit nieuwe museum is een gedeeltelijke voortzetting van het Stripmuseum, dat vooral op de Nederlandse strip gericht was. Storyworld wordt internationaler en breder van opzet. Niet alleen strips, maar ook animaties en games komen er aan bod. De start van Groninger Forum wordt vanaf begin december gevierd met AI: More Than Human, een interessante tentoonstelling over kunstmatige intelligentie. Hij komt over van het Londense Barbican Centre. En wie tussendoor of na afloop zin heeft in een lunch of borrel, kan terecht in het sfeervolle restaurant Het Goudkantoor, gevestigd in een historisch pandje op het Waagplein. Of dineer ’s avonds in Harbour Café aan de kade van Voor ’t Voormalig Klein Poortje – alleen om die straatnaam al een bezoekje waard. Wil je nog even in culturele sferen blijven? Dan is het Italiaanse restaurant Osteria Da Vinci aan de Turfsingel een aanrader.

Mondo Mendini is van 12 oktober t/m 5 mei in het Groninger Museum te zien De Bosatlas. De kunst van het weglaten is t/m 27 oktober in GRID Grafisch Museum te zien AI: More Than Human is van 1 december t/m 24 mei in Groninger Forum te zien

Kensuke Koike - Ikebana Green Man (2017) - Cut postcard, metal wire - Courtesy of Rossana Ciocca Gallery, Milan

Advertentie

10.06 06 27.10 10

18 ACHTER DE SCHERMEN

Opnamedag in het stadhuis van Middelburg

‘ Het publiek maakt ons programma’ Voor eindredacteur Dorette Kuipers is Tussen Kunst en Kitsch een feest om te maken. Ze deelt haar opnamegeheimen én geeft antwoord op de meestgestelde vraag. TEKST: ELLEN LEIJSER BEELD: AVROTROS

iet iedereen gelooft het, maar het is echt waar, bezweert Dorette Kuipers. ‘Tussen Kunst en Kitsch wordt níet in scène gezet. Alleen de locaties regelen we van tevoren.’ ‘Elke opnamedag is enerverend’, zegt Kuipers. ‘Per seizoen hebben we zes dagen voor acht uitzendingen. De laatste twee afleveringen betreffen opnames uit alle zes de musea. Het grappige is dat de kijker dat niet doorheeft. Zes keer beginnen we de uitzending met: “Vandaag zijn we in…” En twee keer niet. Daar reageert niemand op. Mensen hebben hooguit af en toe commentaar op het feit dat Frits (Sissing, de presentator, red.) verschillende pakken aan heeft, haha!’

Geen leedvermaak

Emotionele band

Niet genoeg spullen

‘Elke uitzending hebben we vijf objecten nodig voor op “de grote tafel van Frits”. Het is altijd spannend of we genoeg “grote tafels” halen, dat kun je niet afdwingen. Afgelopen maandag hadden we na een uur al een object. Dan ben ik blij. Maar we hebben ook weleens gehad dat er om half twee nog niets was. En wat doe je dan? Dan kun je alleen maar denken: het komt goed, het komt goed. Het is in die 35 jaar altijd goed gekomen. Ongelooflijk eigenlijk.’ Alle objecten die besproken worden, moeten voldoen aan één criterium: er moet een verhaal te vertellen zijn. Dat is belangrijker dan de waarde. ‘Aan de grote tafel komt er een criterium bij: het object moet van de eigenaar zelf zijn of hij moet er wat mee hebben. Het is echt belangrijk dat een eigenaar er een emotionele band mee heeft, dat voel je als kijker.’ Tijdens een opnamedag lopen redacteuren constant rond om te kijken of experts iets interessants zien. Als dat zo is, roepen ze Kuipers erbij. ‘Dan beslissen we of het geschikt is voor de uitzending. Bij twijfel hak ik de knoop door, maar ik druk niets door waar Frits niets mee heeft. Hij moet het ten slotte tot een goed verhaal weten te maken.’

‘Het publiek is bij ons allesbehalve ‘klapvee’, het publiek maakt ons programma. We koesteren het. Wat we al jaren vrezen, maar wat gelukkig nog niet is gebeurd - Kuipers klopt op haar houten eettafel - is dat er niet genoeg spullen worden ingebracht. Kijk om je heen, hier in mijn huis. Ik zou niet weten wat ik zou moeten aandragen. Gelukkig zijn er altijd mensen die het huis van hun ouders moeten leegruimen. En dat gegraveerde glas van een overgrootmoeder zal er tot in lengte der dagen zijn. Wat we wel meer zouden willen zien, zijn moderne designstukken uit de jaren vijftig of zestig. Een origineel glas van Borek Šípek bijvoorbeeld, of een vroege Alessi. Dat hopen we echt een keer op tafel te hebben.’

Het programma mag dan Tussen Kunst en Kitsch heten; slechts zelden wordt er echte kitsch aan de grote tafel besproken. ‘Dat kan leedvermaak zijn en dat willen we niet. Dat vind ik zo ontzettend fijn aan het programma: het is positieve televisie. Je mag natuurlijk best teleurstellingen laten zien, maar je mag mensen niet voor schut zetten.’ Kuipers grinnikt. ‘En de experts houden ook niet van kitsch, die willen iets echts. Het kost meer moeite om aandacht te besteden aan kitsch, want dat is niet hun vakgebied. Maar soms zie ik iets wat zo overduidelijk kitsch is dat ik er graag een opname van wil maken.’

Het verhaal is belangrijker dan de waarde

Thuis bij AVROTROS Tussen Kunst en Kitsch is vanaf 16 oktober iedere woensdag om 20:25 uur op NPO 1 te zien

Musea

Advertentie

in de

Achterhoek van (inter)nationale grootmeesters tot spannende geschiedenis Foto: Eva Broekema

Piet Mondriaan, Carel Willink, wereldberoemde glaskunst, bijzondere archeologische vondsten, prachtige kastelen, zomaar een greep uit de schatten die de Achterhoek te bieden heeft op het gebied van kunst en cultuur. En er is nog veel meer! Geniet van prachtige kunstwerken, luister naar boeiende verhalen en leer meer over de cultuur en de geschiedenis van de regio. Kasteel Ruurlo waar kunst, historie, architectuur en natuur samenkomen. Het rijksmonument is een van de mooiste kastelen van de omgeving en wordt omringd door een prachtige Engelse landschapstuin. museummore-kasteelruurlo.nl Begin van Mondriaans carrière Piet Mondriaan (1872-1944) verwierf wereldfaam in Parijs en New York, maar begon zijn schilderscarrière in Winterswijk. Hier ontdekte hij zijn passie voor schilderen en tekenen. Sinds 2013 is museum Villa Mondriaan gevestigd in het voormalige woonhuis van de familie Mondriaan. villamondriaan.nl René Lalique, de Da Vinci van de juwelen en glaskunst Het Lalique Museum in Doesburg heeft een internationale collectie kunst uit de periode van de art nouveau. Ontdek ‘geheime’ details in de juwelen en de glaskunst van René Lalique. Hij werd in 1900 internationaal gezien als dé ontwerper van het moderne sieraad. musee-lalique.nl Monumentaal thuis Carel Willink Ontdek het leven en werk van grootmeester Carel Willink in

Figuratieve kunst in 17e eeuwse stadspaleis De Musea Zutphen - het Stedelijk Museum Zutphen en Museum Henriette Polak - zijn gehuisvest in het 17e eeuwse stadspaleis het Hof van Heeckeren. Museum Henriette Polak is hét museum voor modern-klassieke schilderen beeldhouwkunst in Nederland. Sinds de opening in 1975 toont Museum Henriette Polak de vitaliteit, kracht en verscheidenheid van figuratieve kunst waarin vakmanschap en bezieling samenkomen. museazutphen.nl

Het verhaal van Zutphen Het Stedelijk Museum Zutphen is een cultuurhistorisch museum dat de geschiedenis van Zutphen en de Graafschap verzamelt en op originele wijze in beeld brengt. Ontdek ‘Het Verhaal van Zutphen’, een van de oudste steden van Nederland, aan de hand van bijzondere objecten uit de museale, archeologische en archiefcollecties. museazutphen.nl

Terug naar de middeleeuwen Huis Bergh in ’s-Heerenberg is een van de grootste kastelen van Nederland. Met zijn prachtige uitstraling en laatmiddeleeuwse kunstcollectie is het een echte toeristische trekpleister. Je ziet er onder andere vroeg-Italiaanse schilderijen, middeleeuwse handschriften en belangrijke werken uit de Duitse kunst van de 16e eeuw. huisbergh.nl

Vrijplaats voor kunst & cultuur In de nationale Boekenstad Bredevoort vind je de Koppelkerk. Een voormalige kerk die overdag te bezoeken is als museum met wisselende exposities, en ’s avonds verandert in een podium voor muziek, lezingen of debat. Naast de indrukwekkende expositieruimte is er ook een Boekencafé: een knusse huiskamer met een houtkachel, goede koffie en diverse boekenkasten. koppelkerk.nl

Tweehonderd Nederlandse topwerken Museum MORE in Gorssel is het grootste museum voor Modern Realisme. In het adembenemende gebouw zijn ruim tweehonderd Nederlandse topwerken uit de afgelopen eeuw te zien, van grootmeesters als Carel Willink, Pyke Koch, Jan Mankes en Charley Toorop. museummore.nl

achterhoek.nl musea-achterhoek.nl

THEATERVOORSTELLING VAL 21

Zonder vallen geen opstaan Zonder vallen of falen is er geen creativiteit en vooruitgang. Daar gaat VAL over, een theatervoorstelling met uiterste hoogtes en laagtes. TEKST: ANNE KLEISEN BEELD: BOWIE VERSCHUUREN

nze samenleving is erop gericht beter te worden, sneller te gaan, hoger te komen. In deze race naar de top is geen ruimte om te vallen, fysiek noch mentaal. Maar hoe kun je groeien als je niet ook bereid bent om te falen? ‘Uiteindelijk staat de angst om te vallen dicht bij onze doodsangst’, aldus Boukje Schweigman, artistiek leider van theatergezelschap Schweigman&. Samen met het rietkwintet Calefax en componist Yannis Kyriakides maakte ze de voorstelling VAL. ‘Het leven gaat niet in een rechte lijn omhoog’, zegt Schweigman. ‘De natuur en economie doorlopen ook constante cycli van opbouw en verval. Alleen de dalen lijken we te willen overslaan. Die accepteren we niet meer.’

Het zwarte gat Volgens Schweigman confronteert vallen ons met onze kwetsbare menselijkheid. ‘Die delen we liever niet, want het zijn momenten waar we niet trots op zijn.

Maar als we niet mogen vallen, creëren we een oppervlakkige en gespannen maatschappij waarin iedereen op z’n tenen loopt. Zonder vallen is er ook geen creativiteit en vooruitgang. We doen alleen wat we al kennen en wat we kunnen controleren. Om creatief te zijn moet je in het zwarte gat van niet-weten stappen. Ook al heb je geen idee wat je daar te wachten staat.’

Woordeloos theater Schweigman& maakt woordeloos, beeldend theater. Zowel de fysieke performers als de muzikanten zoeken de uiterste hoogtes en laagtes op in de zaal en de muziek. In het theater creëert Schweigman& een veilige omgeving waarbinnen de toeschouwer zijn angst in de ogen kan kijken. Vallen is onvermijdelijk. De vraag is: hoe ga je ermee om?

VAL is vanaf 20 september in diverse theaters in Nederland te zien

22 JOANA VASCONCELOS

Call Centre (2014-16)

Portugese power Flamboyant en visueel krachtig. De Rotterdamse Kunsthal pakt deze zomer groot uit met de spectaculaire installaties en sculpturen van Joana Vasconcelos. TEKST: ELLEN LEIJSER BEELD: ERIKA EDE

e tentoonstelling in de Kunsthal is pas de eerste in Nederland van de Portugese kunstenares Joana Vasconcelos (1971). Best verwonderlijk, vindt curator Charlotte Martens. ‘Haar werk is meeslepend en spectaculair, qua beeldtaal en qua uitvoering. De installaties en sculpturen zijn over de top, extra extra large. Vasconcelos heeft bovendien een boodschap, in elk werk zit een enorme gelaagdheid.’ Een mooi voorbeeld is A Noiva (De Bruid), een zes meter hoge kroonluchter waarmee Vasconcelos in 2005 Portugal vertegenwoordigde op de Biënnale van Venetië. Bij een vluchtige blik zie je een vrij traditionele barokke kroonluchter. Maar kijk je nog eens goed, dan ontdek je dat de kroonluchter is opgebouwd uit tampons. 14.000 stuks om precies te zijn.

Onafhankelijk hart Charlotte Martens noemt Vasconcelos zelfbewust, energiek en zeer intelligent. ‘Een vrouw van de wereld die zes talen vloeiend spreekt en tegelijkertijd heel Portugees is. Ze is trots op haar land en maakt bewust gebruik van Portugese ambachten als haakwerk en keramiek.’ Naast de ambachten zien we in haar kunstwerken regelmatig het groen, rood en geel uit de Portugese vlag. Bijvoorbeeld in Coração Independente (Onafhankelijk Hart), drie uit de

24 JOANA VASCONCELOS kluiten gewassen harten die zijn opgebouwd uit plastic bestek en metaal. Er klinkt stemmige fadomuziek uit van Amália Rodrigues. Met deze harten verwijst Vasconcelos naar Viana do Castelo, het Noord-Portugese stadje waar ze opgroeide en dat bekendstaat om zijn filigraanjuwelen.

Krachtige vrouwen Ook eigent Vasconcelos zich het nationale symbool van Portugal toe, de haan. Het torenhoge beeld Pop Galo, een joekel van een haan, is bijna tien meter hoog en gemaakt met handgemaakte tegels. Vasconcelos werkt veel met keramiek van Bordallo Pinheiro, de keramische fabriek die in 1884 is gestart door de kunstenaar Rafael Bordalo Pinheiro. ‘Vroeger mochten er alleen mannen werken’, vertelt Martens. ‘Die namen de restjes klei mee naar huis voor hun vrouwen, die veroordeeld waren tot het aanrecht. De vrouwen zijn er beeldjes van gaan maken die uiteindelijk de redding van de fabriek bleken. Naar wasbakken en wc’s was op een gegeven moment geen vraag meer, naar die beeldjes wel.

Rondleiding Zie pagina 51

Vasconcelos wil hiermee laten zien hoeveel kracht er in vrouwen zit.’

Kijkje in de spiegel Vasconcelos noemt zichzelf nadrukkelijk een conceptueel kunstenaar. Het ambachtelijke maakproces is essentieel, maar het ambacht staat altijd in dienst van het idee. In haar zoektocht om waarden als identiteit en persoonlijkheid op een speelse manier vorm te geven, gebruikt ze naast traditionele materialen ook huis-, tuinen keukenspullen zoals strijkijzers, telefoons en medicijnen. Zo zijn haar iconische pumps opgebouwd uit potten en pannen. Ook in dit beeld zit – voor de goede verstaander – een boodschap. ‘Vasconcelos laat hier de spagaat zien waarin menig vrouw verkeert’, zegt Martens. ‘Wees vrouwelijk, zie er te allen tijde mooi en verzorgd uit, draag hoge pumps, maar zorg ook dat het

eten op tijd op tafel staat.’ Ondanks die emancipatorische boodschap wil Martens haar geen feministische kunstenaar noemen. ‘Ik noem het liever empowerment. Ze zegt niet: “zo is het”, maar laat dingen zien zonder er een verdere uitspraak over te doen. Ze spoort ons aan om zelf te kijken. Dat doet ze niet met een opgeheven vingertje, maar met humor en een sterke beeldtaal.’ Niet voor niets is de titel van de tentoonstelling I’m Your Mirror geïnspireerd op het gelijknamige kunstwerk: een superbarok – wederom gigantisch uitvergroot – Venetiaans masker van spiegeltjes. ‘Mensen een spiegel voorhouden is belangrijk voor haar. Ze daagt je uit stil te staan bij de vraag wat je identiteit is.’

Joana Vasconcelos. I’m Your Mirror is t/m 17 november in de Kunsthal Rotterdam te zien

‘ Vasconcelos laat zien hoeveel kracht er in vrouwen zit’

Material Girl (2015)

De Bruid (2001-05)

26 SIX, BLOM & REMBRANDT

Meesters Precies 350 jaar geleden stierf de beroemdste Hollandse Meester ooit. In dit Rembrandtjaar laten Rembrandtkenners Jan Six en Onno Blom je met een andere blik naar misschien wel een van de meest belangrijke schilders ter wereld kijken. TEKST: KEES KEIJER BEELD: SABRINA BONGIOVANNI

Kunsthandelaar Jan Six - nazaat van Rembrandts goede vriend Jan Six I duikt in de tweede reeks van Six over Rembrandt in het imposante oeuvre van de grootste schilder uit de Gouden Eeuw. Titus in monniksdracht (1660) is zijn favoriete Rembrandt. ‘Als ik in het Rijksmuseum in Amsterdam ben, ga ik vaak even Titus gedag knikken. Het schilderij is maar met drie kleuren opgezet, maar lijkt wel full colour. Het is heel bijzonder dat je dat met kleine nuances voor elkaar kunt krijgen. Het is een oude meester, maar eigenlijk is het tijdloos. Sinds ik zelf een zoon heb, ben ik anders naar het werk gaan kijken. Hoe zou het zijn om een vader te hebben die zo’n genie was als Rembrandt? Zijn zoon moest zich daaraan ontworstelen en zich daartoe verhouden. Titus is hier achttien of negentien. Hij is volwassen en je ziet dat Rembrandt dat accepteert. Op Rembrandts late portretten kijken de mensen je bijna altijd aan, maar Titus kijkt weg. Dat maakt het een heel autonoom portret. Het betekent dat de band tussen vader en de zoon is veranderd, dat ze elkaar nu volledig respecteren. Hij gaat zitten voor zijn vader en zijn vader schildert hem zoals hij is. Het straalt een soort volwasssenheid uit van beide kanten. Dat vind ik zo’n mooi gegeven.’

Thuis bij AVROTROS Six over Rembrandt Van 9 t/m 13 oktober iedere dag om 22:45 uur op NPO 2

mooisten Schrijver Onno Blom - bezig met een biografie over de jonge Rembrandt verdiept zich in de vierdelige serie Het raadsel Rembrandt in het persoonlijke leven van de schilder. Rembrandts zelfportret uit ca. 1628 is zijn favoriet. â&#x20AC;&#x2DC;Vrijwel elke schilder maakt een portret sprekend door de ogen uit te lichten. Rembrandt laat dit nadrukkelijk na. Dat geeft een mysterieus en melancholiek effect. Je kunt van alles in zijn ogen projecteren, juist omdat je ze niet kunt zien. Desondanks heb je, als je voor dit paneeltje gaat staan, toch het gevoel dat je die jongen kent. Dat is de menselijkheid van Rembrandt. Hij is, als schilder, als geen ander in staat om via het uiterlijk het innerlijk te laten zien. Dat is echt ongelofelijk. Zijn werk wekt bij mij een enorme ontroering op, maar waar dat nu door komt? Ik denk dat we daar nooit achter komen. Zijn mysterie zit in dit paneeltje gevat. Het is trouwens maar de vraag of Rembrandt dit zou beschouwen als een kijkje in zijn ziel. Het was ook een studie naar de werking van het licht. Hij kijkt hoe het licht van achter over het gezicht schampt. Die haren, hoe moet je die nu precies verbeelden? In de krullen heeft hij zijn penseel omgedraaid en met de punt van het hout in de natte verf gekrast. Een truc die zijn weerga niet kent.â&#x20AC;&#x2122;

Thuis bij AVROTROS Het raadsel Rembrandt Vanaf 28 september iedere zaterdag om 21:10 uur op NPO 2

28 JAPAN IN AFFICHES

Poëzie in beeld Poëtische reclame? Het kan. Dat bewijst de wonderschone vogelvlucht door de geschiedenis van de Japanse affichecultuur in het Stedelijk Museum Amsterdam. TEKST: ANNE KLEISEN BEELD: COLLECTIE STEDELIJK MUSEUM AMSTERDAM

Himeji Shirotopia tentoonstelling 1989 (1988) - Kazumasa Nagai

30 JAPAN IN AFFICHES

et Stedelijk Museum heeft een verzameling van 20.000 à 30.000 affiches uit 52 verschillende landen. Zo’n 800 daarvan komen uit Japan. ‘Japanse affiches hebben een buitengewone, eigen stijl, onvergelijkbaar met Europese’, vertelt Carolien Glazenburg, conservator grafische vormgeving van het Stedelijk Museum Amsterdam. ‘Japanse karakters spelen als decoratief element een belangrijke rol op de posters. De sierlijke lettertekens worden bijvoorbeeld prachtig uitvergroot in goud en zwart en zowel horizontaal als verticaal geplaatst.’

Een postuum eerbetoon In 2018 schonk de Japanse drukker Dai Nippon Printing - die twee galeries beheert op het gebied van grafische vormgeving - 92 affiches aan het Stedelijk. Die schenking werkte als katalysator voor de tentoonstelling Kleurrijk Japan, een postuum eerbetoon aan grafisch ontwerper Shigeru Watano (1937-2012). Deze Japanner woonde in Nederland en was een schakel tussen het Stedelijk Museum en vele Japanse ontwerpers. Door zijn bemiddeling heeft het museum prachtige stukken verworven van bekende ontwerpers als Kazumasa Nagai, Ikko Tanaka, Mitsuo Katsui en Tadanori Yokoo. De tentoonstelling toont de reikwijdte en rijkdom van de collectie.

Oog voor druktechniek Boven: Mensenrechten - Samen leven (1989) - Kazumasa Nagai Onder: Victory 1945 (1976) - Shigeo Fukuda

‘De stijl is uitbundig, maar ook verstild en minimalistisch’

De Japanse affichekunst is relatief jong vergeleken bij de Europese. Pas in het begin van de twintigste eeuw werden posters ingezet als reclame-uitingen. Daarvoor kenden Japanners al eeuwen een buitengewoon hoogwaardige druktechniek, maar die zetten ze vooral in voor het maken van prenten. ‘In Japan experimenteerde men meer met verschillende druktechnieken dan in Europa’, legt Glazenburg uit. ‘Dat resulteert in prachtige effecten, zoals exuberante kleuren en het gebruik van goud en zilver. Het oogt enorm luxueus. Ze schromen ook niet om in kleine oplages te drukken.’ In Nederland produceren we juist graag grote

aantallen om kosten te besparen. De affichekunst in ons land lijdt sowieso onder bezuinigingen; er is nog maar een klein circuit dat mooie posters maakt. Het drukken is kostbaar en culturele instituten hebben daar steeds minder budget voor.

Niet in het straatbeeld Carolien Glazenburg roemt het uitgebalanceerde geheel dat tekst en afbeelding vormen op de Japanse affiches. ‘Door het hele oppervlak optimaal te benutten, ontstaat een evenwichtige samenhang. De stijl is soms uitbundig met veel kleur, maar tegelijkertijd verstild en minimalistisch.’ Een voorbeeld van Japanse eenvoud is een affiche van Ryuichi Yamashiro uit 1954 over het beschermen van bos. Het beeld is opgebouwd uit lettertekens. Eén zo’n teken staat voor boom, twee voor bos, drie voor woud. Aan de onderzijde van het affiche symboliseert een wit vlak de oprukkende bedreiging van het woud. Eenvoudiger en esthetischer kan niet.’ Anders dan in Europa hangen affiches in Japan niet op straat. Buiten zijn wel enorme neonreclames te zien, maar affiches hangen alleen binnen in het warenhuis of de winkel waar het aangeprezen product te koop is. Japanners groeien op met een volstrekt andere beeldcultuur dan Europeanen. Ze hebben een ander idee van welke beelden passen bij bepaalde onderwerpen. Ze gebruiken bijvoorbeeld uitsluitend een korte dichtregel met één uitvergroot karakter voor de aankondiging van een popgroep. Of een bloem als reclame voor parfum. Glazenburg: ‘In Europa wil men platter en rechtlijniger geïnformeerd worden. Op een affiche voor een popgroep staat meestal een foto van de band. En voor parfum werkt een foto van een vrouw naast een parfumfles goed. In Japan hanteren ze een meer poëtische inslag om zaken aan te prijzen.’

Kleurrijk Japan is van 7 september t/m 2 februari in het Stedelijk Museum in Amsterdam te zien

Advertentie

32 NAAR HET MUSEUM MET

‘ Bijzonder dat kunstenaars hun emoties in textielvorm gieten’ Als student fietste Martine Leclercq vaak langs de fabriek waar nu het TextielMuseum in zit. Tegenwoordig laat de Brabantse zich er graag verrassen. ‘Ik ben altijd nieuwsgierig wat er nu weer te zien is.’ TEKST: ANNE KLEISEN BEELD: ANNEMARIJNE BAX

‘A

ls er een nieuwe tentoonstelling in het TextielMuseum in Tilburg is, wil ik daar sowieso heen. Het maakt niet uit waarover het gaat; ik vertrouw erop dat het museum tentoonstellingen programmeert die me interesseren. Ik ben altijd nieuwsgierig naar wat er nu weer te zien is. Als student woonde ik vlak bij dit gebouw. Ik fietste er al langs toen het nog echt een textielfabriek was. Daarna heb ik het zien vervallen, totdat er een muziek-

Rondleiding Zie pagina 51

school in kwam en uiteindelijk dit museum. Het indrukwekkendste dat ik hier onlangs heb gezien, is de tentoonstelling Cultural Threads. Er kwamen thema’s als slavernij en migratie aan de orde. Ik vind het bijzonder dat kunstenaars hun emoties in textielvorm gieten. Dat doen schilders op een doek ook, maar bij textiel vind ik het verrassender. Een potlood of kwast ligt toch meer voor de hand. Ik vind het mooi dat je in dit gebouw op plekken loopt waar mensen ooit hebben gezweet en gezwoegd. Je staat niet vaak stil bij het feit dat alles wat we dragen ook geproduceerd moet worden. Hier in De Wollendeken-

fabriek zie je dat bijvoorbeeld heel goed. Er staan oude weefgetouwen, waarmee wollen dekens werden gemaakt. Er was eerder ook een video te zien waarin vroegere fabrieksarbeidsters vertelden hoe lang en hard ze werkten. Door het zware werk hadden ze geen tijd voor uitjes en leuke dingen. Dat beseft men tegenwoordig niet meer zo. In het TextielLab, dat aan het museum verbonden is, verwonder ik me over hoe het mogelijk is dat je zulke prachtige stoffen kunt bedenken en produceren met zulke vreemde uitstulpingen, kleuren en vormen. Zoals het architecturale textielwerk Super Folds van Samira Boon. Dit soort textiel zie ik meer als kunstvorm dan

IN EEN KEER VERKOCHT Martine Leclercq (70) is gepensioneerd docent Economie aan het hbo. Ze woont in Berkel-Enschot en is sinds twee jaar kunstlid van AVROTROS. ‘Ik zag MUZE liggen bij een kennis en vond het blad zo mooi. Ik ben meteen zelf ook lid geworden.’

‘ Je loopt op plekken waar mensen ooit hebben gezwoegd’

als gebruiksvoorwerp. Je ziet hier dat je stof kunt maken van meer materialen dan katoen, wol en linnen. Het gaat veel verder dan de simpele stoffen die wij dragen.’

Tijd voor kunst ‘Ik vind MUZE een erg mooi, informatief en laagdrempelig blad. Soms plan ik een dagje uit naar aanleiding van de tentoonstellingen die MUZE aanprijst. Als het in MUZE staat, weet ik dat het me zal aanspreken. Ik ben ook heel positief over de AVROTROS-kunstprogrammering. Veel kunstprogramma’s zijn weggemoffeld op tijden waarop je zeker weet dat niemand kijkt. Dat vind ik erg jammer. AVROTROS doet dat gelukkig niet. Ik heb alle afleveringen van Diederik & Da Vinci en Six over Rembrandt gezien. Na het

kijken besefte ik hoe bepalend de cultuur en de sociale en economische status van de kunstenaar ooit was voor de kunst die hij maakte. Rembrandt heeft bijvoorbeeld echte armoede gekend. Om geld te verdienen maakte hij portretten. Wat als hij rijk was geweest en geen opdrachten had hoeven aannemen? Wat had hij dan geschilderd? Misschien wel bloemen? Ook De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp en De Nachtwacht maakte Rembrandt in opdracht. Die had hij anders misschien nooit gemaakt. Nu ik de context ken waarin ze geproduceerd zijn, kijk ik heel anders naar deze schilderijen dan dat ik deed voordat ik die programma’s had gezien.’

Ook met MUZE naar het museum? avrotros.nl/naarhetmuseummet

Advertenties

Beet! Van Gogh

in Duitsland 5 dagen v.a.

Vissen naar vverborgen erborgen betekenissen

598

2 9 2J 1U FNEI B RT U/ AMR I1 0T / M N O2 V6 EJ M U NB IE 2R0 126 0 1 9

Ontdek méér met onze reisleiders! Ook deze winter trakteert SRC Reizen u op een heerlijke korte kunstreis naar Duitse musea met prachtige tentoonstellingen over onze Vincent van Gogh. In het Städelmuseum in Frankfurt ziet u de tentoonstelling MAKING VAN GOGH, waarin de verhouding tussen Van Gogh en de Duitse kunst nader wordt verkend. Het Museum Barberini in Potsdam presenteert eveneens een prachtige expositie over de stillevens van Van Gogh. Via dit genre probeerde de schilder de verschillende mogelijkheden te ontdekken op het gebied van licht, schaduw en kleur. Uiteraard verkent u ook de beide steden. Potsdam maakt indruk met haar prachtige paleizen en Hollandse geschiedenis. En in het moderne Frankfurt ontdekt u de historische binnenstad. Gaat u mee op deze verrassende kunstreis?

Kunstreis inclusief:

Van Gogh-expo in Städelmuseum Frankfurt Van Gogh-expo Museum Barberini Potsdam historisch Potsdam en Frankfurt

Vertrek

• 30 oktober • 27 november • 4 en 11 december • 15 en 29 januari Prijs per persoon, inclusief: vervoer in comfort class-touringcar • verblijf in centrale middenklassehotels in 2-persoonskamer • 4x ontbijt en 1x diner • openbaar vervoerkaart Frankfurt • audiosysteem • de beste SRCreisleider Exclusief: entreegelden • Calamiteitenfonds

SRC-reizen.nl 050 - 3 123 123

TUSSEN KUNST EN KITSCH 35

TEKST: DORIEN DUIVENVOORDEN BEELD: HENRI VERHOEF

‘Ik draag het horloge elke dag’

ddy Boevink (53) uit Amersfoort heeft een gouden horloge meegenomen naar de opnamedag van Tussen Kunst en Kitsch die hij bezoekt. De emotionele waarde van het klokje is hoog, want het is het enige erfstuk dat hij heeft van zijn vader. ‘Dit horloge is gemaakt door mijn oom, die goudsmid was. Hij gaf het aan mijn vader toen mijn ouders verkering kregen, zo’n 75 jaar geleden. Mijn vader overleed toen ik pas tien jaar oud was. Mijn moeder bleef achter met zeven kinderen onder de achttien jaar oud. Ze vond ons te jong voor een gouden klokje en gaf het aan de beste vriend van mijn vader, die later mijn peetoom werd. Hij heeft het bijna 35 jaar bij zich gehouden. Toen ik 44 werd, vond hij dat het moment daar was om het klokje door te geven. In mijn jonge jaren ben ik lang verslaafd geweest aan harddrugs, maar op dat moment was ik gelukkig alweer jaren op het goede pad. Mijn peetoom vond dat het klokje daarom naar mij moest gaan. Dat was wel een bijzonder moment. Inmiddels is ook mijn peetoom overleden. Sindsdien draag ik het horloge elke dag.’ Thuis bij AVROTROS Tussen Kunst en Kitsch is vanaf Benieuwd naar de waarde van dit object? 16 oktober iedere woensdag avrotros.nl/tussenkunstenkitsch om 20:25 uur op NPO 1 te zien

36 PIETER DE HOOCH

Vrouw en kind bij een bleekveld in Delft (1657-59)

Uit de schaduw Het is moeilijk voor te stellen, maar Pieter de Hooch was eeuwenlang veel beroemder dan zijn tijden stadsgenoot Johannes Vermeer. Met een tentoonstelling vol topstukken geeft Museum Prinsenhof Delft de oude meester het podium dat hij verdient. TEKST: KEES KEIJER BEELD: ROTHSCHILD COLLECTIE, ROYAL COLLECTION TRUST / HER MAJESTY QUEEN ELIZABETH II

N Lezing Zie pagina 51

a Johannes Vermeer wordt Pieter de Hooch (1629 - 1684) internationaal beschouwd als de beroemdste Delftse schilder van de 17e eeuw. Maar vreemd genoeg werd nooit eerder in Nederland een tentoonstelling aan hem gewijd. Dat inspireer-

de Museum Prinsenhof Delft tot het ambitieuze plan om circa dertig topstukken van De Hooch uit de hele wereld naar Delft te halen. Een van de topstukken, Binnenplaatsje van een huis in Delft (1658), bevindt zich normaal in The National Gallery. In Londen vertelt Bart Cornelis, conservator van de 17e- en 18e-eeuwse schilderijen van The National Gallery, dat Vermeer en De Hooch vaak in één adem genoemd werden. ‘Als je in 1840 een Vermeer in de collectie had, dan wist je dat waarschijnlijk niet eens. Van hem had in die tijds nog nooit iemand gehoord. Misschien stond op een doek van Vermeer zelfs de naam van De Hooch.’

Kaartspelers in een zonovergoten ruimte (1658)

van Vermeer Dat is gek om te bedenken, want enkele decennia later worden de rollen totaal omgedraaid. Dat komt door Théophile Thoré-Bürger, de Franse kunstcriticus die omstreeks 1860 Vermeer herontdekte. Cornelissen wijst op Staande vrouw voor een virginaal, een beroemde Vermeer in dezelfde zaal van de National Gallery. ‘Dat schilderij werd in al 1864 aangeboden, maar de toenmalige directeur vond het ongeschikt.’

Burgerlijke kunst De schilderijen van Pieter de Hooch appelleerden sterk aan de smaak van de 19e eeuw. ‘De uitsneden van de muren die hij schilderde, hebben iets fotogra-

fisch en dat dat vond men in die tijd aantrekkelijk’, legt Cornelis uit. ‘Voor Thoré-Bürger zat er ook een politieke kant aan. Voor hem waren de Hollandse meesters democratisch; het was niet per definitie kunst voor aristocratische of koninklijke families.’ De burgerlijke schilderijen werden ook bijzonder gewaardeerd door de nieuwe rijken in de negentiende eeuw. Zo hangen in het

‘ De Hooch is de uitvinder van een heel nieuw genre’

extravagante kasteel dat Ferdinand de Rothschild in 1880 in het Engelse Waddesdon liet bouwen ook enkele doeken van Pieter de Hooch tussen de 17e-eeuwse Nederlandse schilderijen. Het mooiste werk is Vrouw en kind bij een bleekveld in Delft (1657-1659), dat voor de tentoonstelling naar Nederland komt. ‘We zijn op zoek gegaan naar de locatie van het schilderij’, vertelt Anita Jansen, senior conservator van Museum Prinsenhof Delft. ‘Afgebeeld zijn de toren van de Oude Kerk, de Nieuwe Kerk en het gebouw van ons museum. Maar het blijkt dat je vanaf dit standpunt nooit bleekvelden had kunnen zien. Die bevonden zich elders. De Hooch componeerde zijn schilderijen vrijelijk op basis van bestaande topografische elementen.’ Ook is Pieter de Hooch een innovator geweest, zo laat de tentoonstelling in Delft zien. Hij was de uitvinder van een heel nieuw genre in de schilderkunst. Jansen: ‘In de Delftse schilderkunst gebeurt heel veel wanneer De Hooch zijn eerste stappen zet. Juist op dat moment ontdekken architectuurschilders als Gerard Houckgeest, Carel Fabritius en Emanuel de Witte het werken in perspectief. De Hooch zit in zijn opstartfase en maakt gezelschapjes in een stal of herberg. Maar later vertaalt hij het werk van de architectuurschilders naar zijn eigen genre.’

Nieuw type schilderij Zijn figuurstukken plaatst hij in hofjes en in huizen met mooie doorkijkjes naar achterliggende ruimtes. Bijzonder is ook de weergave van het licht dat de ruimtes tot leven lijkt te wekken. ‘De Hooch heeft een nieuw type schilderij uitgevonden en Vermeer volgde hem daarin’, aldus Jansen. In Vrouw en kind bij een bleekveld in Delft lijkt De Hooch nog een beetje op zoek. ‘Het perspectief klopt niet helemaal en op de achtergrond heeft hij een paar figuren weggeschilderd. Maar de muur aan de linkerkant is prachtig gelukt. Daaruit blijkt dat hij enorm goed en gedetailleerd kon kijken.’

Pieter de Hooch in Delft is van 11 oktober t/m 16 februari in Museum Prinsenhof Delft te zien

Advertenties

Platform for Contemporary Sculpture

15.06 – 20.10.2019

park De Oude Warande Tilburg

lustwarande.org

Isabelle Andriessen NL Nina Canell SE Steven Claydon UK Claudia Comte CH Morgan Courtois FR Hadrien Gerenton FR Daiga Grantina LV Siobhán Hapaska IR Lena Henke DE Camille Henrot FR Nicholas Hlobo SA Saskia Noor van Imhoff NL Sven ’t Jolle BE Sonia Kacem CH Esther Kläs DE Sarah Lucas UK Justin Matherly US Win McCarthy US Bettina Pousttchi DE Magali Reus NL Jehoshua Rozenman IL/NL Bojan Šarčević FR Grace Schwindt DE Eric Sidner US Filip Vervaet BE

Atelier Frans Nicolas

Een schat aan scherven

Nederlands grootste glasatelier in de 19e eeuw

Glasschilderkunst in Roermond tot 1600

T/M 16 FEB 2020 WWW.CUYPERSHUIS.NL

T/M 5 JAN 2020 WWW.HISTORIEHUIS.NL

NU TE ZIEN 39

Museumdirecteur Meta Knol ‘Oprecht een magische ervaring’ Sinds twee maanden is Museum De Lakenhal in Leiden weer open. Aan het roer van het gerenoveerde museum staat Meta Knol. Dit zijn haar tentoonstellingstips. TEKST: JAAP BACKX BEELD: HENRI VERHOEF

Rembrandt was geen wonderkind

‘Rembrandt hoort bij Leiden; hij is hier geboren en getogen. Onze tentoonstelling gaat over zijn vormende jaren, tot aan zijn vertrek naar Amsterdam. In zijn vroegste werk zie je zijn talent opbloeien, maar je ontdekt ook dat hij geen wonderkind was bij wie alles kwam aanwaaien. Over Rembrandts schouders kijk je mee in zijn ontwikkeling. Naast eigen werken hebben we enkele geweldige Jonge Rembrandt - rising star bruiklenen, met name uit Amerika. Die doeken zijn in Leiden 2 november t/m 9 februari geschilderd en komen na bijna vierhonderd jaar weer thuis.’ Museum De Lakenhal Leiden

Een kasteel vol computerkunst

‘Kasteel Wijlre brengt een ode aan het oeuvre van Peter Struycken, de Nederlandse modernist en pionier in computergerelateerde kunst. In het kasteel zelf heeft hij een kamer ingericht en beschilderd. Verspreid over de buitenlocaties zijn er computerprints en digitale animaties te zien. Peter Struycken Je stapt echt Struyckens universum binnen, waar alles kunst is. Los Kleur: Weelde en Veranderlijkheid van de tentoonstelling is het Zuid-Limburgse kasteel een verborgen t/m 10 november parel die je een keer bezocht moet hebben.’ Kasteel Wijlre

Magische ervaring in Arles

‘Mocht je de komende tijd in Zuid-Frankrijk zijn, moet je naar Arles rijden. Daar is elk jaar een prachtig fotofestival met deze keer een project van de Nederlandse kunstenaar, beeldhouwer en fotograaf Marjan Teeuwen. Zij maakt over de hele wereld sculpturale installaties in gebouwen die gesloopt gaan worden. Marjan haalt zo’n pand helemaal uit elkaar en bouwt het Marjan Teeuwen - Destroyed House op een beeldende manier weer op. Wanneer je haar installatie t/m 22 september betreedt, is dat oprecht een magische ervaring.’ Les Rencontres de la Photographie Arles

40 DUTCH DESIGN WEEK

Matilde Boelhouwer (28):

‘ Je moet meer doen dan de wereld mooier maken’ ‘Van oorsprong maken ontwerpers spullen - en dan zo mooi mogelijk. Maar inmiddels zijn er zo veel spullen dat je je moet afvragen wat je nog kunt toevoegen. Ik vind dat je meer moet doen dan de wereld mooier maken. Met Insectology: Food for Buzz probeer ik iets te doen aan de massale insectensterfte. Grappig genoeg was ik als kind hartstikke bang voor alles wat zoemde. Totdat ik tijdens mijn studie een geprepareerde vlinder kocht. Voor het eerst durfde ik echt goed te kijken naar zo’n beestje. Ik ben erover gaan lezen en er ging een wereld voor me open. Insecten bleken zó fascinerend. Een van de oorzaken van insectensterfte is voedseltekort en daar kun je als ontwerper iets mee. Ik heb vijf kunstmatige bloemen ontworpen die dienen als noodvoedselvoorziening voor de vijf belangrijkste bestuivers. De bloemen vangen regenwater op dat zich in een tank mengt met suiker. Dit suikerwater loopt terug naar reservoirs waaruit de insecten kunnen drinken. Elke bloem bedient een ander insect. De kunstbloemen kun je plaatsen op plekken waar nauwelijks bloemen zijn. Ik heb de eerste versie vorig jaar tijdens Dutch Design Week gepresenteerd en ga nu verder testen. Zo wil ik weten hoe vogels op mijn bloemen reageren. En er zitten nog wat technische haken en ogen aan, die hoop ik op te lossen met kennis uit andere disciplines. Mijn droom? Het dak van het Empire State Building bekleden met mijn bloemen.’

Ideeën voor een nieuwe wereld Elk jaar in oktober transformeert Eindhoven tot designhoofdstad van Europa. Tijdens Dutch Design Week (DDW) presenteren ontwerpers uit de hele wereld hun ideeën voor de toekomst. De nadruk ligt op experiment en de ontwikkeling van jong talent. Deze drie talenten mag je dit jaar echt niet missen. TEKST: DORIEN DUIVENVOORDEN BEELD: KIM VAN AALDEREN

Jalila Essaïdi (39):

‘ Ik wil trouw blijven aan mijn idealen’ ‘Ik heb een manier gevonden om van mest nieuwe grondstoffen te maken die gebruikt kunnen worden in bijvoorbeeld de textielindustrie. Het mestoverschot wordt vaak gezien als een agrarisch probleem. Ik vind dat we er allemaal verantwoordelijk voor zijn. En voor oplossingen zul je verder moeten kijken dan alleen naar boeren. Met Mestic® wil ik vooral een nieuw systeem ontwikkelen. Hierbij probeer ik allerlei partijen aan boord te krijgen en ze gezamenlijk verantwoordelijk te maken voor de oplossing. dat is de rode lijn in alles wat ik doe: buiten de hokjes denken en altijd verbinding zoeken met anderen. Met het oprichten van de stichting Bio Art Laboratories wil ik jong talent de kans geven dat ook te doen. Wetenschappers, filosofen en kunstenaars vanuit de hele wereld ontmoeten elkaar bij ons en leren van elkaar. Daarna trekken ze de wereld weer in met een tas vol kennis op het gebied van duurzaamheid en natuurlijke oplossingen. Het veranderen van systemen is niet makkelijk, maar het helpt als je onafhankelijk kunt blijven. Er zijn altijd wel investeerders te vinden, maar op een bepaald moment moet je het dan over het financiële plaatje hebben en dat gaat dan je richting bepalen. Mijn manier duurt misschien wat langer, maar ik kan wel trouw blijven aan mijn idealen: duurzame modellen ontwikkelen waarbij rekening wordt gehouden met de sociale impact.’

42 DUTCH DESIGN WEEK

Anna Aagaard Jensen (29):

‘ Het vrouwelijk lichaam is niet vrij’ ‘Op mijn A Basic Instinct-stoelen kun je maar op een manier op zitten: wijdbeens. Niet om te provoceren, maar om te laten voelen dat het prima is om zo te zitten als je dat wilt. Oók in de publieke ruimte. De stoelen komen voort uit mijn onderzoek naar hoe we onze identiteit construeren, zowel online als offline. Het viel me op dat mannen en vrouwen zich zo anders presenteren. Je kunt dat goed zien bij talkshows op televisie. Mannen nemen breeduit plaats op de bank. Vrouwen maken zich klein, lijken zich te verontschuldigen voor hun lichaam. We vinden dit zo normaal dat we het bijna niet meer zien. Met dit project wil ik een probleem zichtbaar maken: het vrouwelijk lichaam is niet vrij. Er zijn allerlei ongeschreven wetten en regels die bepalen wat een vrouw wel en niet kan doen. Een schaamteloos wijdbeens zittende vrouw vinden we op zijn minst een beetje raar. Voor mijn volgende project kijk ik naar het moederschap en hoe we daar als samenleving vorm aan geven. En dan vooral hoe we in deze context kijken naar het vrouwelijk lichaam. Er zijn zo veel dingen waar we niet over praten en die we niet willen zien. Ik vind het heel belangrijk dat we dat veranderen en hopelijk kan ik daar met mijn werk aan bijdragen.’

Dutch Design

Dutch Design is niet langer gebonden aan de Nederlandse nationaliteit. Het is vooral een manier van werken en denken. Heeft een ontwerper functionaliteit, humor en oplossingsgerichtheid hoog in het vaandel staan, dan kun je spreken van Dutch Design.

Dutch Design Week vindt van 19 t/m 27 oktober plaats in Eindhoven

44 HET GEHEIM VAN DE MEESTER

Zelfportret met bontkraag Charley Toorop

TEKST: ELLEN LEIJSER BEELD: COLLECTIE MUSEUM MORE

‘O

m meer over dit schilderij te weten te komen, moeten we het eigenlijk omdraaien. Want op de achterkant staat met witte op zwarte verf het opschrift “Zelfportret met bontkraag 1940 Bergen”. Na veel gepuzzel en met behulp van infraroodreflectografie ben ik erachter gekomen dat er eerst stond: “Zelfportret naar de ramen toe van voren 1941”. Waarom zou Charley Toorop de titel hebben veranderd? Haar atelier had een grote raampartij op het noorden, zo blijkt uit foto’s die haar schoondochter Eva Besnyö er van haar maakte. Misschien probeerde Toorop met de titelwijziging te voorkomen dat mensen dachten dat zij deze foto’s had gebruikt voor een zelfportret? Er is een brief van Toorop gedateerd in juli 1940 waarin ze een zelfportret beschrijft. Men gaat er altijd vanuit dat de brief over dit schilderij gaat. De bontkraag is heel mooi geschilderd, het fascineert me hoe ze die heeft uitgebeeld. Maar in juli trek je geen bontkraag aan. Dat sluit aan bij onze hypothese dat het schilderij zeker een half jaar later, in de winter van 1941, is geschilderd.’ Michel van de Laar is zelfstandig restaurator in Den Bosch en Amsterdam en is teamlid van ons tv-programma Het Geheim van de Meester.

46 THUIS BIJ AVROTROS

Harry Gruyaert Harry Gruyaert groeit op in een streng katholiek gezin in Vlaanderen. Hij heeft een droom: hij wil fotograaf worden. Het is die droom die hem uiteindelijk uit zijn grauwe bestaan redt. De reis naar Marokko die Gruyaert maakt en waarvoor hij voor het eerst BelgiĂŤ verlaat - vormt een ommekeer in zijn leven. Gewend aan het fletse Vlaamse landschap wordt hij totaal overdonderd door de

Donderdag 26 september 22:55 uur NPO 2

overweldigende kleuren van het Marokkaanse landschap. Vanaf dat moment speelt kleur de hoofdrol in zijn fotografie. En dat legt hem geen windeieren. In 1981

wordt Gruyaert toegelaten tot het prestigieuze fotoagentschap Magnum. In Close Up een allesbehalve grauw portret van de pionier van de kleurenfotografie.

Uitmarkt Het laatste weekend van augustus is het weer tijd voor de Uitmarkt in Amsterdam. Meer dan honderd musea, theaters, schouwburgen en concertzalen tonen hun aanbod voor het komende seizoen. Dit jaar wordt de driedaagse cultuurproeverij als vanouds weer op het Museumplein georganiseerd. Op zaterdagavond zenden we live het concert van de Nederlandstalige popgroep The Kik uit. Op zondagavond kun je luidkeels van de bank meezingen met de Musical Sing-a-Long. Met onder andere nummers uit musicals als Mama Mia, Kinky Boots en Annie.

Zaterdag 24 augustus 21:00 uur NPO 2

Zondag 25 augustus 21:15 uur NPO 1

Verder kijken met Onno Blom Was Rembrandt Joods? Is hij wel in 1606 geboren, zoals je in elk boek leest? En zou De Nachtwacht ook een vlammende aanklacht tegen corrupte bewindvoerders kunnen zijn, in plaats van een gezellig groepsportret? Wie geniet van de nieuwe serie Het raadsel Rembrandt kan meer te weten komen over de beroemde kunstenaar in de vierdelige serie Verder kijken met Onno Blom. Hierin bespreekt presentator en Rembrandtbiograaf Onno Blom samen met de regisseur van Het raadsel Rembrandt iedere week de uitzending naâ&#x20AC;&#x2122;. Ze doen dat thuis bij Onno, omgeven door afdrukken van Rembrandts zelfportretten. Zo kijkt de meester zelf steeds mee. Soms instemmend, dan weer afkeurend, maar altijd aanwezig.

Zaterdag Vanaf 28 september 21:55 uur NPO 2 Extra

Le Corbusier De Zwitsers-Franse architect Charles Edouard Jeanneret, beter bekend onder zijn pseudoniem Le Corbusier, heeft een gigantisch stempel gedrukt op de architectuur van de 20e eeuw. Vanuit een liefde voor orde ontwikkelde Le Corbusier een geheel nieuwe kijk op de architectuur waarbij steden moesten gaan functioneren als machines. Maakte dat hem een genie? Of juist het gezicht van zielloze stedenbouw? Filmregisseur Gilles Coudert groeide op in een van de grootste bouwprojecten van Le Corbusier in de nabijheid van het Franse Firminy. Samen met kunstenaars uit verschillende disciplines en bewoners neemt hij Le Corbusier onder de loep.

Dinsdag vanaf 29 oktober 20:25 uur NPO 2

Volle Zalen Volle Zalen komt terug! In een nieuw seizoen zet presentator Cornald Maas weer een spot op Nederlandse theatericonen. Hij volgt onder anderen Loes Luca, Herman Finkers en Alex Klaassen tijdens een belangrijke fase in hun leven, zowel in artistiek als persoonlijk opzicht. Op deze manier krijg je een uniek inkijkje in hun leven. Waar staan ze nu? Welke keuzes maken ze? Wat heeft hun carriĂ¨re ze gebracht en hoe ziet de toekomst eruit?

Donderdag 3 oktober 22:55 uur NPO 2

48 PUZZEL & COLOFON Puzzel

Zweedse puzzel

Vul vóór 1 oktober 2019 de oplossing en je gegevens in op avrotros.nl/puzzelenwin. Hier wordt na 1 oktober de oplossing bekend gemaakt. Breng de letters uit de genummerde vakjes over naar de gelijkgenummerde vakjes van de oplossingsbalk.

Zweedse puzzel

Breng de letters uit de genummerde vakjes over naar de gelijkgenummerde vakjes van de oplossingsbalk.

PLAT LAND FRISDRANK GROOTVADER PLAT LAND FRISDRANK GROOTVADER

ONHOUDBARE TENNISSERVICE

KLOOSTER VADER

ONHOUDBARE TENNISSERVICE

KLOOSTER MOE VADER

DEEL VAN EEN SCHIP

LOON VAN MILITAIREN

MAMA

DE MENSEN

VERBAND MIDDEL

LOON VAN HANDEL MILITAIREN

MAMA

DE MENSEN

VERBAND MIDDEL

8 DEEL VAN EEN SCHIP

TOPPER MOE

RUMOER HANDEL

SNEEUWHUT HUUR

TOPPER

LATER RUMOER

SPORTARTIKEL SNEEUWHUT

HUUR

BERAMEN

SPORTARTIKEL

ZEEVOGEL BERAMEN

Nooit meer koude voeten De kus van Gustav Klimt. Sterrennacht van Vincent van Gogh. Da Vinci’s Mona Lisa. Deze bekende schilderijen verwarmen het hart van menig kunstliefhebber. Wat nu als ze niet alleen je hart verwarmen, maar ook je… voeten? Los deze puzzel op, stuur de oplossing in en vergeet niet je schoenmaat te vermelden en wie weet loop je binnenkort rond met je held op je sokken.

WOORDELOOS

LIVREI WATER KNECHT

WOORDELOOS

VOCHTIG

FILE

ZOOGDIER

KLEUR FILE

FRISDRANK ZOOGDIER

KLEUR

GEDORSTE HALMEN

VERBOND EEN ZEKERE

BEZITTELIJK VNW. WATER DEEL VAN DE HALS

NIET HIER VERBOND

NIET HIER

12 HELPEN

FOUT IK RIJP

REEDS HELPEN

STRIJDPERK

FRISDRANK

BOOMSTAM GEDORSTE HALMEN

VIJL

FOUT DEEL VAN DE HALS

RIJP

ZEEVOGEL EEN ZEKERE TWIJG

BEZITTELIJK VNW.

VOCHTIG LATER

TWIJG

LIVREI KNECHT

PLUS

BOOMSTAM

PL. IN ZWITSERLAND VIJL

KAARTEN BOEK PLUS

PL. IN ZWITSERLAND

KAARTEN BOEK

HARDE PLOF

1 HARDE PLOF

INSECT IK

REEDS

TELWOORD

NAR INSECT

DRAAGZAK

9 TELWOORD

TAAL NAR

BENEDEN TAAL

DRAAGZAK

ONDERKANT VAN DE VOET

HALT!

7 ONDERKANT VAN DE VOET

BENEDEN

HALT!

LOVEN

UITROEP VAN VERRASSING

LOVEN

UITROEP VAN VERRASSING

3 SLUITING

KLEDINGSTUK

SLUITING

KLEDINGSTUK

Breng de2letters 3uit de genummerde hokjes over7 naar de Deze 1 4 5 6 8 hokjes9 in de balk. 10 11 letters 12 vormen 13 de oplossing. 14 © Sanders puzzelboeken 1

MUZE, meer kijk op kunst

Redactie Maaike Pilgram en Karen Jochems [hoofdredactie] Mary-Lou Berkulin (beeldredactie) Thecla Visser (eindredactie) m.m.v. Jaap Backx

Opgave en vragen over lidmaatschap Postbus 20900 1202 AS Hilversum klantcontactcentrum@avrotros.nl 035 - 67 26 850

Art direction Durk.com Marketing Annet van der Linden, Marjan den Ouden, Fleur Nieuwland (online marketing)

Adverteren Verzorgd door Sanoma Mariska van Beuzekom adverteren@bindinc.nl 035 - 67 26 908 bindinc-adverteren.nl

Advertentiecontracten worden afgesloten conform de Regels voor het Advertentiewezen, gedeponeerd bij de rechtbanken van Nederland. Beeldverantwoording Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Van werken van beeldend kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie zijn de publicatierechten geregeld met Pictoright te Amsterdam. © Pictoright Amsterdam 2019 Geef je mening Heb je opmerkingen en/of tips ten aanzien van de programma’s en activiteiten van AVROTROS? Laat het ons weten via avrotros.nl/verenigingsraad Ledenvergadering De eerstvolgende ledenvergadering is in april 2020. Aanmelden kan via jaarvergadering@avrotros.nl

HERFST 2019

Concept & realisatie Bindinc. Hilversum

Redactieadres Postbus 2 1200 JA Hilversum muze@avrotros.nl 035 - 67 17 715

Coverbeeld Tja Ling Hu

MUZE is het verenigingsblad voor kunstleden van AVROTROS en verschijnt 4x per jaar. Een kunstlidmaatschap kost slechts € 15,- per jaar

Herfst 2019, nummer 3

Uitgave AVROTROS

Speciaal voor kunstleden van AVROTROS

Tja Ling Hu overbrugt werelden

Het volgende nummer verschijnt op 14 november 2019

WAAR IS DE MAN? 49

TEKST: TOMMIE LUYBEN BEELD: ANNEMARIJNE BAX

Lucas De Man verdwijnt in Bruegel ‘Kijk, het is mooi, hoor, dat Rembrandtjaar. Goed om stil te staan bij de invloed van de Hollandse meester. Noodzakelijk ook. Maar laten we die andere virtuoos niet vergeten: de Vlaming Pieter Bruegel. Zoals jullie het Rembrandtjaar vieren, vieren wij in Vlaanderen het Bruegeljaar. Het is dit jaar namelijk precies 450 jaar geleden dat ‘Pier den Drol’ overleed. Als rechtschapen Vlaming maak ik op dit moment het televisieprogramma Vlaanderen volgens Bruegel. Ik duik met experts in Bruegels adembenemende schilderijen,

maar ben vooral nieuwsgierig of zijn voetafdruk nog in België te vinden is. Met schrijver Dimitri Verhulst at ik garnalenkroketjes en bezocht ik een wielerwedstrijd in het Pajottenland. Vlaamser wordt het niet, hoor. Ik dacht de beste man vrij aardig te kennen. Ik bedoel, iedere Vlaming krijgt Bruegel met de paplepel ingegoten, maar dit programma heeft mijn blik verruimd. Man, wat was hij goed. Zoek maar eens een Bruegel op. De Dulle Griet bijvoorbeeld. Hoe langer je kijkt, hoe meer je ziet.

Je kunt echt in zijn schilderijen verdwijnen. Bruegel was een meester in het miniatuurschilderen; zijn schilderijen bevatten meerdere lagen. Zo zitten in zijn schilderij Nederlandse spreekwoorden meer dan honderd spreekwoorden verwerkt. Van achter het net vissen tot door de mand vallen. Je moet maar eens kijken of je ze kunt vinden.

Afgelopen januari vloog ik naar Wenen, voor de grootste Bruegel-tentoonstelling ooit. We mochten voor openingstijd naar binnen. Tientallen schilderijen, de filmploeg en ik. Toen we naar buiten liepen, gingen de deuren open voor duizenden kunstliefhebbers die in rijen stonden opgesteld. Mensen stormden naar binnen. Bruegel is populair. En terecht.’

Thuis bij AVROTROS Vlaanderen volgens Bruegel is 9 september om 20:25 uur op NPO 2 te zien

50 SPECIAAL VOOR LEDEN

8,6 BEOORDELING:

‘ Goede inleiding, lekkere lunch en interessante tentoonstelling’

Lust for Life Ed van der Elsken Nederlands Fotomuseum 26 en 27 juni

9,0 BEOORDELING:

8,5 BEOORDELING:

Sprezzatura Drents Museum 4 juli

‘ De lezing was zeer duidelijk en legde verbanden met steden, politiek en stromingen in de kunst’

De Geur van Succes Noordbrabants Museum

‘ Prachtig! Een heel mooie indeling van de zalen. Ik heb de gebroeders van Spaendonck echt leren waarderen.’

Exclusief voor lezers van

Je ontvangt MUZE omdat je kunstlid bent van AVROTROS. Als kunstlid kun je gebruik maken van bijzondere aanbiedingen Koop je tickets via avrotros.nl/evenementen of 085-8881646

Bauhaus als rode draad in TextielMuseum

Dit jaar is het honderd jaar geleden dat het Bauhaus werd opgericht: een vooruitstrevende Duitse school voor ontwerpers, kunstenaars en architecten. In de tentoonstelling Bauhaus& | Modern Textiel in Nederland zie je hoe het weefatelier van het Bauhaus experimenteerde met kleuren en materialen. En wat voor een weelde aan weefsels dat opleverde. Daarnaast greep het TextielMuseum in Tilburg het eeuwfeest aan om vier kunstenaars uit te nodigen om zich in haar TextielLab te laten inspireren door het Bauhaus. In het TextielMuseum krijg je een rondleiding door de tentoonstelling en word je meegezogen in de wereld van het Bauhaus. Voordat je op eigen gelegenheid de andere exposities in het museum mag bewonderen, staat er nog een lunch klaar. Van al die kleurrijke pracht krijg je namelijk enorme trek. Woensdag 25 september 11:30 - 14:00 uur Prijs: € 24,00 Lees meer op pagina 32

Delftse meester weer thuis

Zo’n vierhonderd jaar geleden schilderde de beroemde Delftse meester Pieter de Hooch zijn mooiste werken in – hoe kan het ook anders – Delft. Zijn schilderijen zijn immens populair en over de hele wereld verspreid. Speciaal voor de overzichtstentoonstelling Pieter de Hooch in Delft liet het Delftse Museum Prinsenhof kunstwerken uit onder meer Londen, Madrid, Zürich en Washington overvliegen. Stap terug in de tijd en laat je meevoeren langs prachtige binnenplaatsen en weelderige interieurs uit de Gouden Eeuw. Na ontvangst met koffie en een luxe petit four stipt conservator David de Haan tijdens een lezing allerlei bijzonderheden aan, waarna je zelf de tentoonstelling kan gaan bekijken. Mét audiotour voor nog meer ins en outs. Donderdag 31 oktober 13:00 - 16:00 uur Prijs: € 12,50 Lees meer op pagina 36

Niets is wat het lijkt bij Joana Vasconcelos

Naar het werk van de Portugese Joana Vasconcelos moet je vaak twee keer kijken. Ze gebruikt alledaagse objecten als bouwstenen voor haar installaties en doodnormale objecten blijken plots absurde kunstwerken. Neem haar gigantische bed. Dat lijkt in eerste instantie een gestilleerd designobject, maar is toch echt opgebouwd uit talloze valiumtabletten. I’m Your Mirror is een wonderlijke overzichtstentoonstelling vol verleiding en een flinke plens humor. Na ontvangst met wat lekkers krijg je een rondleiding bij deze expositie die vonkt op je netvlies. Als je kunstzinnige honger na afloop nóg niet is gestild, ontdek dan gerust wat voor moois de Kunsthal nog meer te bieden heeft.

Dinsdag 17 en woensdag 18 september 10:30 - 12:00 uur Prijs: € 12,50 Lees meer op pagina 22

MUZE voorjaar 2019

Articles inside

MUZE voorjaar 2019