ساڵی نوێتان پیرۆزبێت
کۆتای پهکهکهو گۆڕان
www.awene.com
»» 17
خول ی چوارهمی پهرلهمان ی كوردستان
سوێندخواردنێك به 1,776,000,000دینار
12 »» 17 »»3
ژماره ()409 سێشەممە 2013/12/31
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامهیهك کۆمپانیای ئاوێنه دهریدهکات
داڵدهدان ی ژنان
»» 17
ههندێك لهشێڵتەرهكان دهبنه ههڕهش ه لهسهر سهالمهتی ژنان
ریکالم
کوڕی بهرپرسهکان
12 »» 17 »»2
سهرۆکی حکومهت لهسهری ساڵدا پایتهختی گهشتیاری چۆڵدهکات
عهلی باپیر:
دۆخ ی ئێستا ی یهكێت ی جێ ی مهترسیی ه بۆ كوردستان عهلی باپیر ئهمیری كۆمهڵی ئیسالم ی ئام����اژه بهوه دهكات ك����ه ئهو "هیچ زانیاریهك����ی دهرب����ارهی كۆبونهوهی دوقۆڵ����ی نهوش����یروانو بارزان����ی نهب����وهو نییه ،ئهو دهڵێ����ت "دۆخی ئێس����تای یهكێتی جێی مهترسییه بۆ كوردستان" ئاوێن����ه ،ههولێ����ر :عهل����ی باپیر
لهچاوپێكهوتنێكی تایبهت بهئاوێنهدا رایگهیان����د كه گرفتی یهكێتی ئهوهیه بڕیاربهدهس����تێكی یهكالكهرهوهی����ان نیهو لهنێوخۆیاندا جیاوازن ،ئهو وتی "پێویسته جهمسهرهكانی ناو یهكێتی واقیعبینانه تهماش����ای ئێستا بكهنو لهئێس����تادا بژینو لهمێ����ژودا نهژین، لهمێژودا ژیان زۆر خراپه".
باپیر جهغتی لهسهر ئهوهش كردهوه كه "ئ����هم دۆخهی ئێس����تای یهكێت ی مهترسی بۆ دۆخی گشتی كوردستان ههیه ،بهو پێیهی ههرێمی كوردستان هێشتا دو بهشهو بهشێكیشی بهدهست یهكێتییهوهیه كه خاوهنی ئاس����ایشو پۆلیسو پێش����مهرگهیه ،ناوبراو وتی "دهكرێت ئ����هم هێزانهش مهترس����ی
بن لهس����هر دۆخی گشتی كوردستان، لهبهرئهوهی نهك����راون بهدامهزراوه، ئهگهر كرابان بهدامهزراوه مهترس����ی نهبون ،ئێس����تا بهداخهوهو بهتهئكید خهڵك ههس����تدهكهن مهترسی ههیهو دهستیان لهسهر دڵیانهو دهڵێن ئهگهر یهكێتی بهش����داری حكومهت نهبێت دهبێت چی بكاتو ئهگهر بهشداربێت
دهبێت چۆن بێت ،یان ئهگهر گرژییهك ههبێت چی رودهدات". وتیش����ی "ئێمه وهك ئیسالمیهكان ههستمان بهسهرهتاكانی دهركهوتنی ئهم مهترس����یه ك����ردوه ،ب����ۆ نمونه لهچونه س����هر مزگهوتهكاندا ،ئهگهر كهسێك خهتایهكی ههبێتو بهبهڵگه بس����هلمێت ،جا ئیس��ل�امی بێت یان
ئهندامێكی مهكتهبی سیاسی یهكێتی:
ئیداره ی كهركوك دهكرێت تا كار گهیشت ه ئ���هوهی یهكێت ی بهوه تۆمهتبار بكهن ك ه دهیهوێ���ت كهرك���وك بكات���ه ههرێمێك ی س���هربهخۆ ،من لێرهدا تهنه���ا ئهوهنده دهڵێم كاتێك ل ه ( )2003بهتهنها هاتین ه ن���او كهركوك���هوه ،ئ���هوه چ هێزێك بو ههڕهش���ه ی دهكرد دهیوت هێز ی توركیا دههێنمو بهڵگهكانیش ماون".
»» 5
ئهو كۆمپانیای هی بهرپرس بوه لهرێگرتن لهدهرزی ه ئاڤاستینهكه ،وهك بهرزهك ی بانان بۆ ی دهردهچێت ههرچهنده ساڵ ی رابردو حكومهت ی ههرێم رێككهوتنێك���ی لهگ���هڵ كۆمپانیایهك��� ی بهریتانی ئهنجامدا بۆئهوه ی یارمهتیبدات لهرێگهگرت���ن ل���هو دهرمان���ه خراپانه ی ه���اوردهی بازاڕهكان ی ههرێ���م دهكرێن، بهاڵم ئ���هو كۆمپانیای ه خۆی لهكهیس��� ی كوێركردن��� ی 30قوربانیهك���ه ی دهرز ی ئاڤاستین دهدزێتهوهو حكومهتی ههرێمیش بێدهنگی ههڵبژاردوه لهئاستیدا. ئاوێنه ،تایب���هت :كهمپهینی چاو ههر چ���اوه ،داوا ی لهوهزارهتی تهندروس���ت ی حكومهت��� ی ههرێم كرد ،زانی���ار ی تهواو لهب���ارهی ئهو كهیس���هوه ئاش���كرابكاو وردهكاری لهب���ارهی ئهوانهش���هوه ك��� ه لهپش���ت هێنان ی بهرههم ی ()Altuzan كه ئاخ���ۆ ئهم بهرههمه س���اختهیه یان ن���ا ،)Altuzan( ،ناو ی ئهو براندهیه ك ه دهرمانی ئاڤاس���تینی لهتوركیا بهناوهوه فرۆشراوه. ئهو داوایهی كهمپهینهكه چهند الیهنێك دهگرێت���هوه ،یهكێك لهوان���ه كۆمپانیا ی فداس��� ی بهریتانی���ه ك���ه بهگوێ���ره ی
وێبس���ایتهكهیان ،مانگ ی ئهیلول ی ساڵ ی ،2012رێككهوتنێك���ی لهگهڵ حكومهت ی ههرێ���م كردوه بهمهبهس���تی ئهنجامدان ی شیكاری لهسهر ئهو دهرمانانه ی دێنهناو ههرێمی كوردس���تانهوه .ل ه س���ایتهكهی فداس-دا ،دو بابهت ی نوسراوو ڤیدیۆیهك لهس���هر ئهو رێككهوتن���ه باڵوكراوهتهوه ك���ه دهیس���هلمێنێت نوێنهرهكانی���ان رێككهوتنهكهیان لهگهڵ حكومهت ی ههرێم واژۆكردوه. ب���هاڵم كۆمپانیاك���ه هی���چ وهاڵمێك ی كهمپهین ی چاو ههر چ���اوی نهداوهتهوه ئاخ���ۆ ش���یكارییان ب���ۆ دهرزیهك���ه ی ئاڤاستین كردوه پێش هاتنهناوهوه ی بۆ ن���او بازاڕهكان ی ههرێمو بهكارهێنان ی یان نا. گروپ��� ی كۆئۆپهرهی���ت وۆچ ،ك��� ه رێكخراوێكی قازانج نهویست ی بهریتانیه، داوای لهف���داس ك���ردوه وهاڵم���ی ئ���هو داوایهی كهمپهینهكه بداتهوه ،لهئهنجامدا كۆمپانیاك���ه وهاڵمێك���ی مهتهڵئامێ���ز ی داوهت���هوهو نوس���یویهتی" ،ئێم��� ه هیچ
گرێبهس���تێكمان لهگهڵ حكومهت ی ههرێم بۆ ئهو مهبهسته ئیمزانهكردوه". ئهو وهاڵمه لهكاتێكدایه ،لهیهكێك لهو بابهتانه ی لهسایتی فداس-دا باڵوبۆتهوه، هاتوه" ،ههری���هك لهنێچیرڤان بارزانیو وهزیر ی تهندروست ی رێكهوتنێكیان لهگهڵ كۆمپانیای ف���داس واژۆكرد بۆ رێگهگرتن لههاوردهكردنو باڵوبون���هوه ی بهرههم ی خراپ بۆ ناو بازاڕهكان ی ههرێم" .ئهمهش بهس���تهر ی ئهو دو بابهتهی��� ه كه مانگ ی ئهیلول���ی 2012لهس���ایتی كۆمپانیاكهدا http://www.fdas. باڵوبوهت���هوه: org/6.html مانگ���ی ئ���ازار ی ،2013لهیهكێ���ك لهنهخۆشخانهكانی شار ی ههولێر ،بههۆ ی بهكارهێنان���ی ج���ۆره دهرزیهك���هوه ك ه بهئاڤاستین ناسراوه 30 ،كهس بیناییان توش ی زیان هاتو 9كهس لهوانه چاویان دهرهێن���را بهه���ۆی ئ���هوه ی كاریگهر ی دهرزیهك��� ه مهترس��� ی لهس���هر ژیانیان دروستكرد.
»» 4
لهگرێبهست ه نهوتیهکاندا
پارتی بهئاشكرا دژایهتی یهكێتی دهكات ئهندامی مهكتهب ی سیاس���یو لێپرسراو ی رایگهیان���د ك���ه دهب���و بارزان���ی دوا ی مهڵبهندی كهركوك ی یهكێت ی نیشتیمان ی ههڵوهشانهوی لیس���تی هاوبهشی الیهن ه كوردس���تان ئاس���ۆ مامهند ،ئاماژه بهوه كوردیهكان لهكهركوك داوای كۆبونهوه ی دهكات ك��� ه ناكرێ ئیت���ر پارت ی ههرچ ی بهپهل���هی بكردای���هو بهاتایهت���ه س���هر وت یهكێت ی بڵێت بهسهرچاو ،ئهو دهڵێت خهت ،حهق ب���و ههڵوێس���ت ی ههبوایه، "پارت ی بهئاش���كراو بهتهواوهتی دژایهت ی ئهو وت��� ی "بهدڵنیاییهوه ئ���هو بڕیاره ی پارتی لهس���هرهوه بڕیاری لهسهردراوه، یهكێت ی دهكات لهكهركوك". ئاوێن���ه ،كهرك���وك :ئاس���ۆ مامهن���د ئیعازهكانیش دهركهوت .بهداخهوه ئێستا لهچاوپێكهوتنێك���ی تایب���هت بهئاوێنهدا قۆن���اغ بهقۆناغ گلهی���ی لهد.نهجمهدینو
غهی����ری ئیس��ل�امیو زیان����ی ههبێت بۆ هێمنیو ئاسایش����ی ئ����هم واڵته با لێپرس����ینهوهی لهگهڵدا بكرێت ،بهس ئێمه بهوه ههست بهمهترسی دهكهینو سهغڵهتین كه ئهو رێوشوێنه ئهمنیانه، مهرامی سیاسییان لهپشتهوه بێت".
بهغدا 6گۆڵ لهههولێر دهکات س���هرچاوهیهکی ب���ااڵی ئاگادار باس ل���هو ه دهکات ک��� ه بهغداو ههولێر لهدۆس���یهی گرێبهست ه نهوتیهکاندا لهسهرش���هش خاڵ رێککهوت���ون که س���هرجهمیان مهرج���ی توندی بهغ���دان ،ئهو دهڵێت "بهغدا 6گۆڵی لهههولێر کرد". ئاوێنه ،ههولێر :سهرچاوهیهکی ئاگادارو خاوهن پۆس���تێکی بااڵ لهحکومهتی عێراق ئاشکرایدهکات شاندی حکومهتی ههرێم لهدواین سهردانیاندا لهگهڵ نوری مالیکیو حسێن شههرستانی لهسهر شهش خاڵ رێککهوتون که سهرجهمیان مهرجی توندی بهغدانو بهوتهی ئهو "لهبهرژهوهندی کورد نین". یهکێک لهو مهرجانهی که بهغدا بهسهر ههرێمدا س���هپاندویهتی ئهوهیه که ئهو نهوتهی حکومهتی ههرێ���م بهبهغدای دهفرۆش���ێت لهرێگهی کۆمپانیای س���ۆمۆو ه بێ���تو ههروهه���ا ب���هو نرخ��� ه بفرۆشرێت که حکومهتی عێراق نهوتی پێدهفرۆش���ێت ،نهک ئهو نرخهی ههرێ���م لهگهڵ تورکیادا رێککهوتوه. س���هرچاوهکه سهرس���وڕمانی خۆش���ی نیش���اندا س���هبارهت بهوهسفکردنی رێکهوتنهکه وهک دهستکهوتو دهڵێت "بهغدا شهش گۆڵی لهههولێر کردو ئهوهی بۆ کورد ل���ه ناردنهدهرهوهی نهوتدا دهمێنێتهوه ههر دوکهڵهکهیه".
»» 2
دهرزی ئهڤاستین
ئاوێن ه سێشهممهی داهاتو ب ه 40الپهڕه باڵودهبێتهوه ناونیشان :سلێمانی گهڕهکی شۆڕش -بهرامبهر ئامادهیی شۆڕشی کوڕان
تهلهفۆن 3201274 :
کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
تیراژ 4500 :
2
تایبهت
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
زۆرینه ی كادیرهكانی یهكێتی لهگهڵ دواخستن ی كۆنگرهدان ئا ئاوێنه زۆربهی كادیرهكانی یهكێت ی لهگهڵ دواخستنی كۆنگرهی حیزبهكهیاندانو پێیانوایه ئهگهر جهمسهرهكانی یهكێتی بهبێ رێككهوتنێكی پێشوهخت بچنه كۆنگرهوه ،ئهنجامی نهخوازراوی لێدهكهوێتهوه ،سهرچاوهیهكی ئاگاداریش دهڵێت "یهكێتی كۆنگره نابهستێو یهكالیكردنهوهی ملمالنێی جهمسهرهكانی بۆ كاتێكی تر دوادهخات". یهكێتی نیش���تمانی كوردس���تان كه ئهمس���اڵ 38س���اڵی تهمهن ی تێپهڕاند ،تا ئێس���تا سێ كۆنگرهی بهستوه ،ههرس���ێ كۆنگهرهكهشی لهههلومهرجێك���دا بهس���توه ك���ه چهندی���ن جهمس���هری جی���اواز ملمالنێی���ان ب���وه لهس���هر ئهوهی كه كامی���ان ببنه خاوهن���ی بڕیار لهیهكێتی���دا ،ه���هر لهس���هرهتای دامهزراندن���ی ئ���هم رێكخراوهوه تا دهگات بهخهباتی شاخو سهردهمی
دهسهاڵتدارێتی ش���اریش ،یهكێتی ئ���هم باڵباڵێنه ناوخۆییهی ئهزمون ك���ردوه ،تاڵهبانیش وهك كهس���ی یهكهم���ی ئ���هم حیزبه ههمیش���ه لهلوتك���هی ههرهمی دهس���هاڵتی یهكێتیدا ئیدارهی ئهم ملمالنێیهی كردوه. یهكێت���ی لهس���هرهتاوه بهپێ���ی پهیڕهوی خ���ۆی ،ئ���هو فرهییه ی س���هلماندوهو لهكۆنگرهی یهكهمدا ك���ه س���اڵی 1992س���از ك���را، لهپهیڕهوهكهیدا یهكێتی به"حیزبێكی ف���ره مینب���هر" پێناس���هكراوه، ههرچهن���ده یهكێت���ی لهكۆنگرهی دوهمیدا كه لهس���اڵی 2001سازكرا ئ���هو بڕگهی���هی لهپهیڕهوهك���هی دهرهێنا ،بهاڵم ئهمهش نهبوه هۆی كۆتایهێن���ان بهفره جهمس���هرییو باڵباڵێن���هكان .تهنان���هت زۆرێك لهچاودێ���ران پێیانوایه ئهو كاتهی ك���ه س���هركردهكانی یهكێت���ی بهئامادهبون���ی تاڵهبانی "پهیمانی ئاكار" ئیمزادهكهن ،ناڕاس���تهوخۆ ئ���هو نهێنی���ه دهدركێن���ن كه ئهم
س���هركردانه لهنێوخۆیان���دا كۆكو رێ���ك نی���ن ،ههرچهن���ده گوتاری باوی دوای ئهم كۆنگرهیه ئهوه بو "تهكهتول نهما" ،بهاڵم ش���هڕكردن لهسهر بهرژهوهندیو بهدهستهێنانی پۆس���تو دهس���هاڵت ههمیش���ه پشكۆی تهكهتوالتی گهشاندوهتهوه لهن���او یهكێتیداو بهپێ���ی لێدوانی ئاگاداری���ش س���هرچاوهیهكی ههمیش���ه "تاڵهبانی ئیدارهی ئهم كێشمهكێش���انهی ك���ردوهو تهنها ئهویش توانای یهكالیكردنهوهیانی ههبوه". ئهم س���هرچاوهیه ئام���اژه بهوه دهكات ك���ه تهنان���هت ههندێكجار تاڵهبانی���ش بهئامادهبون���ی یهكالیكردنهوهی ئ���هم ملمالنێیانه زهحم���هت بوه ،جا چ بگات بهوهی ئێستا یهكێتی بێ تاڵهبانی بێت. س���هرچاوهكه دیاریكردن���ی دو جێگرهكهی ئێس���تای س���كرتێری گش���تی لهكۆنگ���رهی س���ێههمدا بهنمون���ه دههێنێت���هوه ،ك���ه ههرچهنده پێش���نیاری تاڵهبانیش ب���و ب���هاڵم ناڕهزای���ی ژمارهیهك
ئهندامی كاریگهری نێو كۆنگرهكهی لێكهوت���هوهو ههندێكی���ان ئ���هو ههنگاوهی���ان ب���هوه لێكدایهوه كه تاڵهبان���ی ئ���هو دو جێگ���رهی بۆ خۆی دیاریكردوه نهك بۆ یهكێتی، بهوپێی���هی هیچ دهس���هاڵتێكیان لهالیهن سكرتێرهوه بۆ دیارینهكرا تا ئێستاشی لهگهڵدابێت. ئ���هم س���هرچاوهیه جهغت���ی لهس���هر ئهوه كردهوه كه "كێشهی گهورهی ئێس���تای یهكێتی ئهوهیه سهركردهكانی ناتوانن رێكبكهون"، تهنان���هت دوای ههڵبژاردنیش كه لیژنهیهك بۆ لێكۆڵینهوه لهشكستی یهكێتی لهههڵبژاردن���دا پێكهێنرا، لهئهنجامی لێكۆڵینهوهكاندا بهرونی ئام���اژه به"كێش���هی رێبهرایهتیو تهكهتوالت" ك���را ،كه ئهگهر ئهمه وردبكرێتهوه ،دوای نهخۆشكهوتنه درێژخایهنهكهی تاڵهبانی بهومانایه دێت كه بهشێك لهیهكێتی چاویان لهسهر پۆستی سكرتێریی یهكێتییهو ئهم���هش ملمالنێكان���ی یهكێت���ی توندتركردوهت���هوه ،بهتایبهتی ئهو جهمس���هرهی ك���ه زیات���ر چاویان
لهسهر ئهم پۆس���ته بوه ،لهچهند مانگی رابردودا چهندین یاداش���تو ئیمزایان ب���ۆ به"بنهماڵ ه نهكردنی یهكێتی" كۆكردهوهو زیاتر خوازیاری بهستنی كۆنگره بون. وتهكان���ی ئ���هم س���هرچاوهیه ئاشكرایدهكهن كه ئێستا گۆڕانكاریی لهناو یهكێتیدا تا ئهندازهیهكی زۆر زهحم���هت بوه ،لهبهرئ���هوهی ههر گۆڕانكارییهك بكرێت ،دهرهنجامی نهخ���وازراوی ب���هدواوه دهبێ���ت، لهههمانكاتیش���دا كێشهیهكی تری یهكێتی ئهوهیه كه ناتوانن لهس���هر دیاریكردنی كهس���ێك بۆ پۆستێك رێككبك���هون ،بهتایبهت���ی بۆ ئهو پۆس���ته وهزاریانهی لهپێكهێنانی كابین���هی ههش���تهمی حكومهتدا بهریاندهكهوێت. ی یهكێتیدا ئێس���تا لهنێو كادێران دهنگێكی زۆر خوازیاری دواخستنی كۆنگرهن ،ئهم دۆخ���هش یهكێتی لهب���هردهم دوڕیانێك���دا راگرتوه: یان ئهوهت���ا كۆنگ���ره دوابخرێت، ی���ان دهبێت بهپێ���ی رێككهوتنێك ئهم س���هركردایهتیه بچنه كۆنگرهو
نمایش���ێك بكهنو وهك���و خۆیان دابنرێنهوه ،ب���هدهر لهوهی یهكێك بهئارهزوی خۆی بڵێت وازدههێنم. بهپێی وتهی سهرچاوهكه ،لهگهڵ ئهوهی ئهگهری دواخستنی كۆنگره ئهگهرێكی بههێزه ،بهاڵم هێش���تا جهمس���هرهكان لهههوڵهكانی���ان ی ی بهدهستهێنان نهكهوتون بهمهبهست زۆرین���هی دهنگی ناو كۆنگره ،لهم پێناوهشدا كهوتونهته بهخشینهوهی ئوتومبێلی پرادۆو بهڵێنبهخشینهوه بهوانهی پاڵێوراون بۆ بهش���داربون لهكۆنگرهی چوارهمی یهكێتی. یهكێت���ی لهپلنیۆمێك���ی ی���هك س���هعاتیدا لهرۆژی 10ی تش���رینی یهكهم ،بڕیاریدا كۆنگرهی چوارهمی خ���ۆی لهكۆتایی كانون���ی دوهمی س���اڵی داهاتودا ببهس���تێت .ئهو حزب���ه لهكات���ی دروس���تبونیهوه له س���اڵی ،1976س���ێ كۆنگرهو چوار پلنیۆمی بهستوه ،كۆنگرهی یهكهم لهس���اڵی 1992لهههولێرو س���لێمانی ،دوهم لهس���اڵی 2001 لهس���لێمانی ،س���ێیهمیش لهساڵی ،2010لهسلێمانی.
"بهغدا 6گۆڵ ،ههولێر هیچ"
ناوهڕۆكی رێككهوتنی نێوان ههولێرو بهغدا لهسهر نهوت ئا هێمن مامهند ،ههولێر
سهرچاوهیهكی بااڵو ئاگادار لهرێككهوتنی نێوان شاندی ههرێمو بهغدا رایدهگهیهنێت، حكومهتی عێراق ئهمجارهیان گۆڵی لهحكومهتی ههرێم كردو ههمو مهرجه توندهكانو ئامانجهكانی خۆی بهسهر شاندی ههرێمدا سهپاندو پێشی سهیره كه حكومهتی ههرێم ئهمه بهدهستكهوت ناودهبات. س���هرچاوهیهكی ئاگادارو خاوهن پۆس���تێكی بااڵ لهحكومهتی عێراق ك���ه ك���وردهو لهبهر ههس���تیاری پۆس���تهكهی نهیویس���ت ن���اوی بهێنرێ���ت ،تایب���هت بهئاوێن���هی راگهیاند"،شاندی حكومهتی ههرێم لهدوایین سهردانیان بۆ بهغدا لهگهڵ نوری مالیكیو حسێن شههرستانی لهسهر شهش خاڵ رێككهوتون". بهوتهی سهرچاوهكه ئهو شهش
خااڵنهش ئهمانهن: -1حكومهتی ههرێمی كوردستان رازیبوه نهوتی ههرێم هاوش���ێوهی ناوچهكانی تری كوردستان لهرێگای كۆمپانیای سومۆبفروشرێت. -2نهوتی كوردس���تان بهههمان نرخی عێراق بفروش���ێت ،نهك بهو نرخهی كه لهگهڵ توركیا رێكهوتنی لهسهر كراوه. -3دهبێ���ت داهات���ی نهوتهكهی ههرێم لهبانكی DFAدابنرێت كه ههمو پارهی نهوتی عێراقی تێدایه، نهك بانكی توركی. %5 -4ی داهاتی نهوتی ههرێم بۆ قهرزی كوهیت دیاری بكرێت. -5داهاتی نهوت دهگهڕێنرێتهوه ناو بودجهی گشتی عێراقو پاشان %17ی بۆكوردستان دابینبكرێت. -6ههر الیهنهو لهبودجهی خۆی پ���ارهی كۆمپانیا بیانیهكانی نهوت ك���ه لهعێراقو ههرێ���م كاردهكهن، دابین بكات. س���هبارهت بهس���هپاندنی ئ���هو
ریکالم
خااڵنه بهسهر شاندهكهی كورددا، س���هرچاوهكه وت���ی" :دهتوان���م بڵێ���م ئهمج���اره حكومهتی عێراق گهورهتری���ن گۆڵ���ی لهههرێم كرد، چونكه ی���هك خاڵ ل���هو خااڵنهی ك���ه رێككهوتون لهس���هری ،هیچی لهبهرژهوهندی ك���ورد نییه ،تهنیا دوكهڵی نهوتو سهرئێشه بۆخهڵكی كوردستان دهمێنێتهوه". سهرچاوهكه سهرسوڕمانی خۆی دهردهبڕێت لهوهی بهرپرسانی ههرێم ئهنجامی ئهو سهردانه بهدهستكهوت وهس���فدهكهنو دهڵێ���ت" ،م���ن پێمس���هیره حكومهتی ههرێم ئهمه بهدهستكهوت ناودهباتو پێویسته ش���ارهزایانی بواری نهوت لهس���هر ئهمه بێنهدهنگو رێگه نهدهن بهم ش���ێوهیه نهوتی ههرێمو س���امانی ئایندهی نهوهكانمان بهفێڕۆ بڕوات، پێویسته لهئێستادا لێگهڕێین ئهم نهوته لهژێر خاك بمێنێتهوه باشتره لهوهی كه بهم شێوهیهو بهو ههمو مهرجه بفرۆشرێت".
یهکێک له کۆمپانیاکانی نهوت لهههرێمی كوردستان
لهسەری ساڵدا ،بەرپرسانی كورد پایتهخت ی گهشتیاری ی چۆڵدهكهن ئا رەوا بورهان ئهگهرچی بهرپرسانی ههرێم لهئێستادا ههوڵهكانیان چڕكردوهتهوه بۆ ئهوهی شاری ههولێر ببێته پایتهختی گهشتوگوزاریی واڵتانی عهرهبی لهساڵی ،2014بهاڵم لهجهژنی سهری ههمان ساڵدا زۆرینەی بەرپرسه حیزبیو حكومیهكان بەخاووخێزانەوە هەرێمی کوردستانیان بەرەو ئەوروپا بەجێهێشتوه. لەگەڵ نزیکبون���ەوەی بۆنەکانی کریسمسو سەریساڵ ،پەیتا پەیتا بەرپرس���ان هەرێمی کوردس���تان بەجێدەهێڵ���ن ،لهدیارترینی���ان نێچیرڤ���ان بارزانی ،هێرۆ ئیبراهیم ئەحم���ەد ،کوڕەکانی کۆس���رەت رەسوڵو هەردو کوڕی نەوشیروان
مستەفان ،بەگوێرەی زانیاریەکانی ئاوێن���ەش نەوش���یروان مس���تەفا بەهۆکارێک���ی تایب���ەتو لەب���ەر هاوڕێیەک���ی پەش���یمانبوهتەوە لەبڕیاری بەجێهێشتنی کوردستان. هەفتەی رابردو هێ���رۆ ئیبراهیم ئەحم���ەد ئەندام���ی مەکتەب���ی سیاس���یو خانمی یەکەمی عێراق س���ەردانی واڵتی ئەڵمانیای کردو پابەندی ئەو بەڵێنەبو کە پێش���تر لەنێ���وان ئەوو ج���ەالل تاڵەبانیدا هەبو ،کە هەمو س���ەری س���اڵێک پێکەوەب���ن ،م���اوەی دو س���ەری ساڵیشە س���ەرۆک کۆماری عێراق بەهۆی نەخۆش���ییەوە لەهەرێمی کوردستانو عێراق نییە. لەکاتێکدا هێشتا هیچ ئاسۆیەک دیار نییە ب���ۆ پێکهێنانی كابینه ی نوێی حکومەتی هەرێمو ماوەی سێ
مانگە هەوڵی پێکهێنانی دەدرێت، بەاڵم نێچیرڤ���ان بارزانی کاندیدی راسپێردراو بۆ پێکهێنانی حکومەت بەردەوامە لەس���ەفەرەکانیو پاش هاتن���ەوەی لەتورکی���ا لههەفتەی رابردودا ،ئەم هەفتەیەش هەرێمی کوردس���تانی بەجێهێش���ت بەبێ ئ���ەوەی هی���چ بەیانێک���ی فەرمی باڵوبکرێتەوە. ه���ەر بەگوێ���رەی زانیاریەکانی ئاوێنە ش���ەوی یەکشهممە لەسەر دوش���ەممەی راب���ردو ،بڕیارب���و نەوش���یروان مس���تەفا کاتژمێر12 هەرێمی کوردس���تان بەرەو تورکیا بەجێبهێڵێت ،ب���ەاڵم بەهۆکارێکی تایبەت س���ەردانەکەی دواخستو تەنه���ا کوڕەکانی س���ەفەرەکەیان ئەنجام���دا ،هەر لەو سەفەرەش���دا کورەکان���ی کۆس���رەت رەس���وڵ عەل���ی ک���ە یەکێکی���ان ئەندامی
س���ەرکردایەتی یەکێتی���ەو ئەوەی دیکەش���یان ئەندام���ی پەرلەمانی کوردس���تانە ،بەیەک فڕۆکە لەگەڵ کوڕەکانی نەوش���یروان مس���تەفا بهرهو واڵتانی دهرهوه بهڕێكهوتن. هەر لەو فرۆکەیەدا هەڵس���وڕاوی دیاری گۆڕان ،عوس���مانی حاجی مەحمودی تێدابوه. جێهێشتنی بهكۆمهڵی بهرپرسانی ههرێ���م لهكاتێكدای���ه ،ب���هردهوام لهراگهیاندنهكانهوه شانازی دهكهن ب���هوهی ههولێر لهس���اڵی 2014دا وهك پایتهختی گهشتیاری واڵتانی عهرهب���ی دیاریبكرێ���ت ،هاوكات هاواڵتیان���ی ههرێمی���ش رهنگ���ه لهبۆنهیهكی وهك س���هری س���اڵدا باشترین شوێن كه بیری لێبكهنهوه بۆی بچن ،ش���هقامێكی سهرهكی ناوش���ار یان هاوینهههوارێكی بێ خزمهتگوزاری بێت .
ههنوکه
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
3
بۆ پێكهێنان ی كابینه ی نوێ ،پارت ی دوا دانیشتن لهگهڵ یهكێت ی دهكات ئا :هێمن مامهند ملمالنێكانی پارتیو یهكێت ی لهبارهی دابهشكردنی پۆسته حكومیهكانی كابینهی ههشتهم، تا دێت قوڵتردهبێتهوهو ئهندامێكی سهركردایهتی پارتی رایدهگهیهنێت، "دانیشتنی ئهمجارهمان لهگهڵ یهكێتی دوا دانیشتن دهبێت، ئهگهر رازی نهبن با بۆ خۆیان ببن بهئۆپۆزیسیۆن" ،بهرپرسێكی یهكێتیش دهڵێت" ،ئێمهش پێش ئهوان دهمانزانی ئهو گهمهیه بكهینو لهگهڵ گۆڕان حكومهت تهشكیل بكهین". ئهندامێكی ئهنجومهنی سهركردایهتی پارت����ی دیموكرات����ی كوردس����تان ك ه نهیویست ناوی بهێنرێت لهلێدوانێكی تایبهتدا بهئاوێن����هی راگهیاند" ،چیتر دهرف����هت نهم����اوه ،لهبهرئهوهی ههم لهالیهن خهڵكانی خۆمانو سهركردایهتی پارتی فشارمان لهسهره ،ههم لهالیهن خهڵكی كوردستانو الیهنهكانی تریش ب����هوهی كه بهزوتری����ن كات كابینهی ههش����تهم پێكبهێنی����ن ،چونكه ئهوه
كهس لهكوردستان بهتهنیا نهیتوانیوه كورسی زۆرینه بهدهستبێنێت ،هێشتا ههردوال باس لهرێككهوتنی ستراتیجی دهك����هنو ،بڕیاریش����ه حكومهتێك����ی نیشتیمانی پێكبهێنرێت ،بۆیه دهبێت ههمو الیهنهكان بهشداربن".
نزیكهی چوار مانگه ههڵبژاردن كراوه، بۆیه دانیش����تنی ئهمجارهمان لهگهڵ یهكێتی دوا دانیشتن دهبێت". ئهندامهكهی س����هركردایهتی پارتی ب����هدوری دهزانێت جێگری س����هرۆكی حكوم����هتو س����هرۆكی پهرلهمان بۆ یهكێت����ی بێ����تو دهڵێ����ت" :لهدواین بهوتهی ئهو ئهندامهی سهركردایهتی دانیش����تنمان لهگ����هڵ یهكێت����ی كه ی 1992پارت����ی ی لهس����اڵ بڕیاره دوای س����هری ساڵ ببهسترێت ،پارت���� بهراش����كاوانه بهیهكێت����ی دهڵێی����ن" ،گهورهترین چاك����هی لهگهڵ یهكێتی لهنێوان پۆس����تی جێگری س����هرۆكی كردوه ك ه ئهوكات پارتی 51كورسی حكوم هتو پۆستی سهرۆكی پهرلهمان ههب����و یهكێت����ی 49كورس����ی ،بهاڵم یهكێكیان ههڵبژێرن ،چونكه مهحاڵه كردمان پهنجا بهپهنجا .ئهوكات پارتی ئهم دو پۆس����ته بهیهكێت����ی بدرێت" .لهگهڵ ئهوهی كه زۆرینه بو پۆس����تی ئام����اژهی بهوهش����كرد" ئهگ����هر هاتو س����هرۆكی پهرلهمان����یوهرگرت ،ئهی رازینهبون ئێمهو خهڵكانی كوردستان بۆ ئێس����تا یهكێتی رازی نییه به 18 چیت����ر ناتوانیی����ن چ����اوهڕێ بكهینو كورسیهوه پۆستی سهرۆكی پهرلهمان پێكهێنان����ی حكوم����هت دوابخهی����ن ،وهربگرێت؟" خواحافیزی����ان بێتو با بۆخۆیان ببنه لهئهگ����هری پێكهێنان����ی كابین����هی ئۆپۆزیسیۆن". نوێ بهب����ێ یهكێتی ،ئارێزوتی":ئێمه لهبهرامبهریش����دا ئارێ����ز عهب����دواڵ رێككهوتنامهی س����تراتیژیمان لهنێوان ئهندام����ی س����هركردایهتی یهكێت����ی ههیهو دهبێت لهگهڵ یهكتر راستگۆبین، نیشتیمانی كوردستان بۆ ئاوێنهوتی :ئهو گهمهیهی كه ئ����هوان دهیانهوێت "پارتی مهحاڵه ب����ێ یهكێتی بتوانێت بیكهن ،ئێمهش پێش ئهوان دهمانزانی حكومهت تهشكیل بكات ،چونكه هیچ بیكهی����نو لهگ����هڵ گ����ۆڕان حكومهت
تهشكیل بكهین ،بۆیه پێویسته پارتی یوا نهكاتهوه". بیر لهشت ئارێزوهكوهاڵمێك بۆ بهرپرسهكه ی پارت����ی ،دهڵێت " ئاس����اییه یهكێتی ئۆپۆزیسیۆن بێت ،بهاڵم لهبهرئهوهی هێش����تا ئاسهواری دو ئیدارهیی ماوهو هێزێكی نیش����تیمانی تۆكمهمان نییه، بۆی����ه لهئێس����تادا ئۆپۆزیس����یۆنبون ب����ۆ یهكێت����یو تهنانهت ب����ۆ پارتیش زهحمهته". چوارهمین ههڵبژاردن����ی پهرلهمانی كوردس����تان ل ه 21ی ئهیلولی ،2013 ئهنجامدراو بهپێی ئهنجامی رهس����می ههڵبژاردنهكهش ،پارتی پلهی یهكهمی هێن����ا بهبردن����هوهی 38كورس����یو دوای ئ����هو گۆڕان ه����ات بهبردنهوهی 24كورس����ی ،ب����هاڵم یهكێت����ی 18 كورس����ی بردهوه ،ئهمهش ئهنجامێكی چاوهڕواننهكراوب����و ب����ۆ یهكێتی .لهو كات����هوه دانوس����تانی نێ����وان هێ����زه سیاس����یه ب����راوهكان بهردهوام����ه بۆ پێكهێنانی كابینهی نوێ ،بهاڵم هێشتا نهگهیش����تونهته ئهنجام بۆ پێكهێنانی كابینهی ههشتهمی حكومهت.
نهوشیروان مستهفا گۆڕان ڕادهستی قهدهر دهكات
کۆنگرهی بزوتنهوهی گۆڕان
ئهندامێك ی ئهندامێكی سهركردایهتی پارتی :سهركردایهتی یهكێتی: ئهو یاریهی ئهوان ئهگهر سهرۆك ی پهرلهمان وهرناگرن ،دهیانهوێت بیكهن، خواحافیزیان بێتو ئێمه پێش ئهوان باببنه ئۆپۆزسیۆن دهمانزانی
سوێندخواردنێك به 1,776,000,000دینار
فۆتۆ :هێرش سهنگهری
كوردیهكاندا دروس����تدهكاتو كاریگهری نهوشیروان بهنیازبو كۆمهڵێك سهركرده ی ئا :هاوكار حسێن گهوره لهسهر تهالری حزب جێدههێڵێت .گهنج پێبگهیهنێتو بڕواته ماڵهوه ،بهاڵم گ����ۆڕان ئهگهرچ����ی بانگهش����هی كاتێك ویستی ئهو ئهزمونه تاقیبكاتهوه، "ئومێدمان وایه...گۆڕان ببێته ئ����هوه دهكات ك����ه لهحزبهكان����ی دیكه بهه����ۆی پش����وكورتیو وازهێنانی چهند دامهزراوهیهكی ئهوتۆ ،بهكهسێكو دو جیاوازه ،ئهم����ه ئهگهر لهروی پێكهاتهی گهنجێك����ی دیاریك����راو ك����ه جێگ����هی ك هسو وازهێنانی ده كهسو پانزه رێكخراوهیی����هوه راس����تبێت ،رهنگ����ه رهزامهن����دی خۆی بون ،ل����هو بۆچونهی ك هسو مردنی چهند كهسێك جارێكی النیكهم لهبابهتی پهیوهس����ت بهكهس����ی پهش����یمانبوهتهوهو رهنگ����ه ب����ۆ چهند كه توشی هیچ جۆره قهیرانێك یهكهمی ناو بزوتن����هوهی گۆڕانهوه ،ئهم ساڵێكی دیكه دوای بخات". نهبێتهوه "،بهم وتهیهی رێكخهری بهوت����هی س����هرچاوهكه ،لهزی����اد بانگهشهیه جێگهی سهرنج بێت ،چونكه گشتیی ،گۆڕان كۆتایی بهیهكهمین لهدهستكاریكردنی لوتكهی ههڕهمهكهدا ،لهكۆبونهوهیهكدا داوای لهههڵس����وڕاوانی كۆنگرهی خۆی لهههولێر هێنا كه دورنیه ئ����هم بزوتنهوهیه وهك حزبهكانی گۆڕان كردوه كه "ئهو بهراستی ماندوهو دهكرێت وهك پهیامێكی پڕ گرێو دیك����ه نهكهوێته قهیران����هوه ،لهكاتێكدا دهیهوێت پشو بدات ،ئێوه لهناو خۆتاندا گۆڵ خوێندنهوهی بۆ بكرێت ،بهپێی زانیاریهكانی ئاوێنهش بهشێكی گهورهی م����اوهی مان����هوهی رێكخهری گش����تیی رێكبك����هون بۆ دیاریكردنی كهس����ێك بۆ لهپۆستهكهیدا لهدواین كۆنگرهدا دیاریكرا ش����وێنگرتنهوهو ئهو دهچێتهوه ماڵهوه، ئهو پهیامه بۆ قۆناغی دوای خودی كه ئهوپهڕی 6ساڵ دهبێت ،لهوبارهیهوه ب����هاڵم بۆچون����ی زۆرینه ئ����هوه بوه كه خۆیهتی كه زیاتر دراوهته دهست ئارام ش����ێخ محهمهد ،رێكخ����هری ژوری لهگهڵی����ان بمێنێتهوهو بۆ ئ����هم قۆناغه قهدهر. ههڵبژاردنی بزوتنهوهی گۆڕان بهئاوێنهی پێویستیانه". نهوش����یروان مس����تهفا 69 ،س����اڵ، ههرچهن����ده ئهمه یهكهمی����ن لێدوانی راگهیان����د" ،رێكخهری گش����تیی لهالیهن لهوشێوهیه نیه لهالیهن خودی نهوشیروان خانهی راپهڕاندنهوه ههڵدهبژێردرێت ،ئهم كه ههمیش����ه بهس����ادهییو زۆرجاریش مس����تهفاوه ،بهڵك����و لهس����هروبهندی خانهیهش رهنگه لهیهكهمین كۆبونهوهی بهتوڕهبونهكانی دهناس����رێتهوه ،ماوهی راگهیاندنی لیستی گۆڕانداو لهههڵبژاردنی جڤات����ی نیش����تمانیدا دیاریبكرێ����ت كه نیو سهدهیه سهروكاری لهگهڵ سیاسهت پهرلهمان����ی عێراق����دا لهس����اڵی 2010و ژمارهی����ان 7كهس����هو ههریهكهی����ان بۆ ب����وه ،رهنگ����ه ل����هدوای ئ����هو ئهزمونه لهبهرنامهیهكی كهناڵ����ی كهی ئێن ئێن -سێ خولی دو ساڵی بۆیان ههیه خۆیان س����هرنهكهوتوهیهوه ب����ۆ دۆزین����هوهی جێگرهوهی����هك ،ج����ارێ نهیهوێ����ت بیر دا ،ناوبراو ههمان پهیامی بهش����ێوهیهكی بپاڵێون بهرێكخهری گشتیشهوه". بهپێی زانیاریهكان����ی ئاوێنه ،لهدوای لهدوركهوتنهوه لهكاری سیاسیو پۆستی دیك����ه دا بهگوێی یارو نهی����اردا ،كاتێك باس����ی لهوه ك����رد ،بهمردن����ی خۆی جا دروس����تبونی گۆڕانهوه ،ههوڵی سهرهكی رێكخهری گشتیی گۆڕان بكاتهوه ،چونكه بهههر هۆكارێك بێت ،بزوتنهوهی گۆڕان رێكخهری گش����تیی دۆزینهوهی كهسێكی وهك س����هرچاوهكهی ئاوێنهش دهڵێت، ش����یاو بوه ب����ۆ جێگرتن����هوهی خۆیو "كاك نهوش����یروان دهیهوێ����ت گ����ۆڕان لهبهردهوامبون ناوهستێت. بۆچونی زۆرێ����ك لهچاودێ����ران وایه ،ئیدارهدانی كارهكانی گۆڕانو هێشتنهوهی وایلێبێت كه كهس����ێك ویستی وازبهێنێت لهبهرئ����هوهی پهیك����هرهی رێكخراوهیی لهس����هر رهوت����ی جوڵ����هی بزوتنهوهكه ،یاخ����ود ئی����رادهی خۆی بس����هپێنێتو زۆرینهی حزبه كوردیهكان شێوه ههڕهمیهو بهاڵم س����هركهوتو نهبوه ل����هو ههوڵهیدا .گۆڕان بهئاراس����تهیهكی دیك����هدا بهرێت ناوهندی بڕیار لهس����هرهوه شۆڕدهبێتهوه س����هرچاوهیهكی ب����ااڵی ناو گ����ۆڕان كه ك����ه پێچهوانهی ئی����رادهی زۆرینه بێت، بهرهو خوارهوه ،بۆیه ههمیشه جێگۆڕكێ لهب����هر ههس����تیاری بابهتهك����ه داوایكرد نهتوانێت ئهم كاره بكات". زۆرینهی سیاسیه ژماره یهكهكانی كورد یاخ����ود دهس����تكاریكردنی لوتكهی ئهم ن����اوی نههێنرێت ،ئام����اژهی بهههوڵێكی ههرهمه كه كهس����ی یهكهم����ی ناو حزب س����هرنهكهوتوی لهوشێوهیه كرد لهالیهن لهماوهی رابردودا ،باس����یان لهوازهێنان دهگرێت����هوه ،قهیرانی ق����وڵ لهناو حزبه نهوش����یروان مس����تهفاوهو وت����ی" ،كاك لهكاری سیاسیی كردوهتهوهو ههموشیان
ی لهدوای دروستبون ی گۆڕانهوه ،ههوڵ ی ی رێكخهر سهرهك گشتیی دۆزینهوهی كهسێكی شیاو بوه ی بۆ جێگرتنهوه خۆی بهاڵم سهركهوتو نهبوه لهو ههوڵهیدا
پهرلهمانی کوردستان
فۆتۆ :رێبهر نهجم
ئا :هێمن
لهگهڵ سهرهتای ئهو مانگهدا پهرلهمانتارانی خولی چوارهمی پهرلهمانی كوردستان دوهمین موچهی پهرلهمانتارییان وهردهگرن، كه بڕهكهی نزیكهی ههشت ملیۆن پاس����اوی وازهێنانهكانی����ان لهیهكتریهوه دیناره ،لهكاتێكدا لهماوهی ئهم دو نزیك بوه( ،ماندوبونو خۆتهرخانكردن مانگهی رابردو ئیشی ئهوان تهنیا ب����ۆ نوس����ینهوهی بی����رهوهریو ههندێك سوێندخواردنێك بوه". پرۆژی نوس����ین) ،بهاڵم س����هرهنجام یان خۆی����ان بهراس����تی نهیانویس����توه ئهوه سهرچاوهیهكی بهرپرسی كوردستان بك����هن یان لهژێر فش����اری چواردهوریان كه نهیویست ناوی بهێنرێت بهئاوێنهی راگهیان���د" لهگ���هڵ ئ���هو رۆژهی ههنگاوێكی لهوشێوهیهیان نهناوه. س����هرچاوه بااڵكهی ناو گۆڕان دهڵێت :پهرلهمانتار سوێندی یاسایی دهخوات "گ����ۆڕان دوای كاك نهوش����یروان دو ،ههمو ج���ۆره مافێكی پهرلهمانتاری ئهگ����هری لهبهردهمدای����ه :ی����ان ئهوهیه دهبێت یهكێكیش لهو مافانه مهسهلهی دهبێت كهسێكی نوێ لهگهنجهكان ببێته موچهیه". ئ���هو س���هرچاوهیه وتیش���ی" رێكخهرو بهش����ێوهیهكی دهس����تهجهمعی بهڕێوهببرێ����ت ،ی����ان ئهگهر كهس����ێك ،پهرلهمانتاران���ی خولی چ���وارهم له بهتایبهت����ی یهكێ����ك لهس����هركردهكانی 2013/11/6سوێندی یاساییان خوارد پێش����وی ناو یهكێتیو ئێس����تای گۆڕان ،ل���هو رۆژهوه موچهی���ان ب���ۆ خهرج بیهوێت دهس����تبگرێت بهس����هر گۆڕاندا ،كراوه واته ل���ه 12/6یهكهم موچهیان یهكهم س����هركهوتو نابێ����ت ،چونكه زیاد وهرگرت���وه ،وه بهههم���ان ش���ێوه لهناوهن����دی هێزو ناوهندێكی بڕیار ههیه .له 2014/1/6دوهم موچه وهردهگرن، دوهم گۆڕانیش لهپاشهكش����هدا دهبێتو كه بۆ ههر كهسێكیان نزیكهی ههشت ملیۆن دیناره". بهدیلی دیكهی بۆ دروست دهبێت". س���هبارهت ب���هو پهرلهمانتاران���هی نهوشیروان مستهفا ،كه وهك هاوڕێكانی باس����ی دهكهن جگه لهخولیای نوسینی كه باس لهوه دهك���هن بهدوای موچه بابهت����ی مێژویی ،حهز ب����ه بهخێوكردنی نهكهوت���ونو نازان���ن موچهكانی���ان پهلهوهرو ئاژهڵی كێوی����ش دهكات ،لهو لهكوێیه ،ئهو سهرچاوهیه وتی "ئهمه كاتهوهی وهك جێگری سكرتێری پێشوی موزایهدهی���هو پێویس���ت بهموزایهده یهكێتی لهس����اڵی ،2006وازی لهو حزبه ناكات ،چونكه پهرلهمانتار حیسابێكی هێنا ،پرۆژهیهكی میدیایی بهناو كۆمپانیای بانك���ی بۆ دهكرێتهوه ،بچێتو نهچێت وش����ه دامهزراندو لهوێش����هوه لیستێكی موچهكهی دهچێته س���هر حیس���ابی بهناوی بزوتنهوهی گۆڕان لهساڵی 2009بانك���یو ه���هر پهرلهمانتارێكیش كه راگهیاند ،كه ئێستا خاوهنی 24كورسی دهڵێ���ت من نازانم موچهكهم لهكوێیهو 2013/9/21پهرلهمانتاران���ی خول���ی پهرلهمان����ی كوردس����تانو 8كورس����ی بهدوای���دا نهچوم ،ئهوه ب���ا بێت من چوارهم تهنیا ئیش���یان ئهوه بوه بۆ پهرلهمان����ی عێراقه ،رهنگه لهئێس����تادا پێیدهڵێم موچهكهی لهكوێیه ،موچهی ماوهی یهك دهقیقه سوێندی یاسایی قورس����ترین ئاس����تهنگ لهبهردهمیدا كه پهرلهمانتاران لهبانكی قهاڵ لهشهقامی بخۆنو لهبهرامبهریش���دا لهماوهی ئهو دو مانگهدا ههر 111پهرلهمانتارهكه، لهماوهی 51ساڵ كاری سیاسیدا هاتبێته 100مهتری لهشاری ههولێره". جێگ���هی ئاماژه بۆ كردن���ه لهدوای یهك ملیارو حهفت سهدو حهفتاو شهش بهردهم����ی ،دۆزینهوهی بهدیلێكی متمانه پهرلهمانیهك���هی ملیۆنیان وهكو موچه وهرگرتوه". ههڵبژاردن���ه پێكراوبێت بۆ دوای خۆی.
پهرلهمانتار حیسابێكی بانكی بۆ دهكرێتهوه، بچێتو نهچێت موچهكهی دهچێته سهر حیسابی بانكیو ههر پهرلهمانتارێكیش كه دهڵێت من نازانم موچهكهم لهكوێیهو بهدوایدا نهچوم، ئهوه لهبانكی قهاڵ لهشهقامی 100مهتری لهشاری ههولێره
4
هەنوکە
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
ی باپیر: عهل دۆخ ی ئێستا ی یهكێتی جێی مهترسیی ه بۆ كوردستان ئا :ئاوێنه عهلی باپیر ئهمیری كۆمهڵی ئیسالمی لهم گفتوگۆی هی ئاوێنهدا سهبارهت بهپێكهێنانی حكومهتی ئایندهی ههرێمی كوردستان دهدوێتو دهڵێت "من هیچ زانیاریهكم دهربارهی كۆبونهوهی دوقۆڵی نهوشیروانو بارزانی نییه ،نه لهپێش دانیشتنهكهو نه لهدوای دانیشتنهكهش". ئاوێن���ه :ئێوه لهم���اوهی راب���ردودا زۆر پێداگریت���ان لهس���هر پێویس���ت ی ئهنجامدانی چاكسازی كردوه ،ئهوهندهی ت���ۆ لهنزیكهوه ئاگاداری���تو لهئهنجامی گفتوگۆكان���ی ئهمدواییهدا بۆ پێكهێنانی حكوم���هت نیهتێك���ی راس���تهقینهتان لهالی پارتی بۆ ئهنجامدانی چاكس���ازی بهدیكردوه؟ عهلی باپیر :من ك���ه كاك نێچیرڤان ه���ات ،پێمگ���وت :كاك نێچیرڤان ئێوه دهتان���هوێ چۆن حكوم���هت پێكبهێننو چ���ی بێت ئهو حكومهت���هو چی بكات؟ وت���ی :چۆن؟ وت���م :ئێ���وه دهتانهوێت ههروهك پێش���ێ بێ؟ وتی :مامۆس���تا راستییهك هی من خۆم دهمهوێت كابین هی ئهمج���اره كابین���هی گۆڕان���كاری بێت، كابین هی چاكسازی بێت ،تهنانهت باسی بهدامهزراوهكردن���ی كاروبارهكانی كرد، باس���ی نههێش���تنی ههیمهن هی حیزبی كرد ،باسی نههێشتنی قۆرغكاری كرد، باس���ی ش���هفافیهتو رونی كرد ،ههموو ئهو ش���تان هی ئێمه مهبهستمانه .دیاره پێمانوت بهوه كاروبارهكان زیاتر دهچنه سهر سك هی خۆیان. ئاوێنه :بهاڵم لهكابین هی حهوتیش���دا نێچیرڤان بارزانی ههمان قس��� هی كرد، پێتوای���ه ئهمج���اره بهڵێنهكانی دهچنه خان هی جێبهجێ كردنهوه؟ عهل���ی باپیر :من نهریت���م وا نییه كه لهپهرداخێك���ی نی���وه خاڵ���ی دهڕوانم، زیاتر س���هیری نیوه خاڵییهك هی بكهم، ههرچهن���ده ئۆپۆزیسیۆنیش���ین ،بهاڵم بهنهفهس���ی خۆمان ئۆپۆزیس���یۆنبون دهكهی���ن ،رهنگ���ه ههن���دێ كهس���یش تێبینییان لهس���هر ئهم ئاڕاستهی هی من ههبێت ،پێیانوابێت ئۆپۆزیس���یۆن تهنها دهبێ���ت رهخنه بگرێ���ت ،چونكه خوای گهوره پێمدهڵێت "ئهگهر قس���هتان كرد دادپهروهرانه قس���ه بكهن" .بهڕاس���تی پێموایه ئهم قۆناغ هی ههرێمی كوردستان كۆمهڵێك ههن���گاو نراوهو بڕدراوه ،واته ناكرێت راس���تو چهپ بهسهر ههمویدا بهێنیو بڵێی ههر هی���چ نهكراوه ،بهاڵم زۆر ش���ت م���اوه بكرێت ،دهش���گونجا لهماوهی ئهو 22س���اڵ هی رابردودا زۆر ش���تی چاكتر بكرێت ،ئهگهر دهمارگیری حیزب���یو خۆپهرس���تی لێگهڕابا ،ئهگهر قۆراغ���كاری لێگهڕاب���او تێڕوانینێك���ی ستراتیجیمان ههبوایه .پرسیارهكهشتان بهجێیه پێش���تریش ئهو قسانه كراوهو ئ���هو بهڵێنان���هش دراون ،ئێم���ه وهك كۆمهڵی ئیسالمی بهبرادهرانی پارتیمان وتوه مهرجی بهش���داربونمان ئهوهیه كه لهدانانی بهرنام هی حكومهتدا بهشداربین، پاشان ئهوهیه نیهتو ئیرادهی چاكسازی ببینی���ن ،ئهگ���هر چاكس���ازی نهكرێت بهڕاس���تی زوڵم لهخۆمانو خهڵكهكهش دهكهین كه ببین بهبهشێك لهواقیعێكی فاس���دو بهش���داریكردنمان لهكابین هی ههش���تهمدا دهبێته یارمهتیدانی پارتیو یهكێتی لهس���هر گوناحو دهس���تدرێژی، ئومێد دهكهین كه ئهم جاره بهڵێنهكان باشتر بێنهدی. ئاوێنه :ئهگهر بچنه حكومهتیش���هوه ئهو نیهتهتان بهدی نهكرد بۆ چاكسازی، ئهگ���هری ئ���هوه ههی���ه بكش���ێنهوه لهحكومهت؟ عهلی باپیر :بهڵێ الی خۆمانهوه وهكو كۆمهڵی ئیسالمی بهدڵنیایی .من زۆرجار بهكاربهدهستانی ئهم واڵتهم وتوه كاكه تۆ بێنه ده نهفهری گهندهڵ لهخۆت زیز بكه ،چ���وار پێنج ملیۆن خهڵك لهخۆت رازی بكه ،لهس���هروی ههموش���یانهوه خ���وای پ���هروهردگار ،ئهوان��� هی ك���ه نهیانهێش���توه ئهم واڵته بكهوێته س���هر س���كهو رهوڕهوهی خ���ۆی ،كۆمهڵێ���ك خهڵكی ههلپهرس���تن لهپهن���ای ئهو دو حیزبه ،خهڵكێك���ی دهوڵهمهندی تریان لهگهڵ خۆیان ش���هریك ك���ردوه ،خێرو بێری ئهم واڵتهیان تهخش���انو پهخشان كردوه لهنێو چهند كهسێكی دیاریكراودا لهسهر حسابی زۆرینهیهكی زۆر.
عهلی باپیر لهنوسینگهکهی خۆی لهمهکتهبی ئهمیر لهشاریههولێر 2013/12/25فۆتۆ :رێبهر نهجم ئاوێنه :ئێستا دوای ئهو گفتوگۆیان ه ی لهگ���هڵ نێچیرڤان بارزان���ی كردوتانه تا چهند گهش���بینی كه كابین هی ههشتهم لهئاستی خواستی ئێوهدا بێت؟ عهل���ی باپی���ر :ل���هدوا كۆبون���هوهی ش���اندی ئێمه كه لهگهڵیان دانیشتون، پێش���نیارێكمان ك���ردوهو ئهوانی���ش پهس���هندیان كردوه ،ش���اندهك هی ئێمه پێش���نیاریان ئهوه بوه ك���ه لیژنهیهك دروستبكهین ههمو بهرنام هی ههڵبژاردنی حیزبهكانو پێش���نیاری دیكهش بهێنین
گرفتی یهكێتی ئهوهی ه كه بڕیار بهدهستێكی یهكالكهرهوهیان نیه دهبێت جهمسهرهكانی ناو یهكێتیو كۆی یهكێتی واقیعبینانه تهماشای ئێستا بكهنو لهئێستا بژین لهمێژودا نهژین، لهمێژودا ژیان زۆر خراپه ئهوانه تاوتوێ بكهنو بهرنام هی حكومهت لهوانه پێكبهێ���ت ،كاك نێچیرڤانیش بۆ خۆی وتویهتی كه ئێمه دهبێت لهدانانی بهرنام هی حكومهتدا بهشداربین ،جا ئایا ئێمه تا چهند گهش���بینین بهوه؟ من تا ئێستا شتێكم نهبیستوه ئاستهنگ بێت لهپێكهێنانی حكومهت���دا ،تهنها ئهوهی بیستومه الی قۆڵی یهكێتییهوه جۆرێك لهئاڵق���انو گرێ كوێره ههی���ه ،ئهگینا الی ئهو س���ێ قۆڵ هی ئۆپۆزیس���یۆنهوه نهمبیستوه ئاڵقانێك ههبێت ،هیوادارین كه حكومهت پێكبهێنرێتو چاكس���ازی رێچك هی خۆی بگرێت ،خۆ ئهگهر بزانین چاكس���ازی ناكرێت ،ئێمه رازی نابینو دهكشێینهوه. ئاوێنه :ئهمه بوه بهبڕیار الی ئێوه؟ عهلی باپی���ر :الی ئێمه وهك كۆمهڵی ئیسالمی بهڵێ بوه بهبڕیار. ئاوێنه :ئ��� هی الی دو الیهنهك هی تری ئۆپۆزیسیۆن؟ عهلی باپی���ر :ئهوانیش وهكو بۆچونی خۆم پێموایه ههیه ،بهاڵم من ئاگادارنیم ئهوه كرابێته بڕیارێكی هاوبهش. ئاوێنه :پێش���بینی دهكهیت حكومهت ب���هم زوانه پێكبێ���ت ی���ان پێكهێنانی كاتێكی زۆرتر دهخایهنێت؟ عهلی باپی���ر :ئهوهندهی م���ن ئاگام
لێیه ،جگه لهیهكێتی ،ئهو سێ الیهن هی ئۆپۆزیس���یۆن ئاڵقانو گرێ كوێرهیهك لهپێكهێنانی حكومهتدا دروستناكهن. ئاوێن���ه :بۆچ���ی پێتوای���ه یهكێت���ی ئاس���تهنگی ب���هردهم پێكهێنان���ی حكومهته؟ عهل���ی باپی���ر :پێموای���ه گرفت���ی یهكێتی ئهوهیه كه بڕیار بهدهس���تێكی یهكالكهرهوهیان نهبێ���ت ،لهنێوخۆیاندا رهنگ���ه جیاوازی بی���روڕا ههبێت ،دوهم یهكێتی ئێس���تاو پارتیش دوایی دهبێت قهناع���هت بهخۆی���ان بهێنین كه كاتێك دهڵێین دیموكراس���یو رای خهڵك ،كه پێشتر بایی س���ی كورسی دهنگی بهتۆ داوهو ئهگ���هر ئ���هوهش راس���تبوبێتو تهزویرهفهندی زۆر رۆڵی تیا نهبینیبێت، ئێستا بایی 18كورسی دهنگتپێدهدات، ئهگهر راس���ت دهكهیتو ب���ڕوات بهرای خهڵ���كو سیس���تهمی دیموكراس���یو ههڵب���ژاردن ههی���ه ،تۆ دهبێ���ت لهقهد 18كورس���ییهكه ئێستا تهماشای خۆت بكهیت .راس���ته یهكێتی خهباتی ههیهو مێژوی ههیهو جوگرافیای ههیهو ئێمهش ئ���هوه زۆر چاك دهزانین ،ب���هاڵم ئهوه بهجێی خۆی ،ناكرێت بڵێی من وهختی خۆی وابوم دهبێت ئێستاش ههر وا بم، ئ���هوه لهكوێی دیموكراس���ییه؟! ههمبو ههمبو هی���چ نییه ،ههمه ههمه ش���ته. وهك���و ئهوهی م���ن ههس���ت رادهگرمو لهخهڵكی بڕیاربهدهستم بیستوه وتویانه لهوێوه شتهكهمان لێئاڵقاوه. ئاوێنه :ئایا وانهبوایه ئێستا دهگهشتنه پێكهێنانی حكومهت؟ عهل���ی باپی���ر :خهڵكی���ی تهقدیری بارودۆخ���ی ناوخۆی یهكێت���ی دهكاتو ههمومان دهزانین كه وهزعهكهیان چۆنه، ئومێدم وایه یهكێتی زاڵ بێت بهسهر ئهو گرفتهیدا ،لهپێناوی بهرژهوهندی گشتیدا، واز لهبهرژهوهن���دی حیزبیو شهخس���ی خۆی���ان بهێننو چ جهمس���هرهكانی ناو یهكێت���یو چ كۆی یهكێت���ی واقیعبینانه تهماشای ئێس���تا بكهنو لهئێستا بژین لهمێژودا نهژی���ن ،لهمێ���ژودا ژیان زۆر خراپه. ئاوێنه :باش���ه ئهم دۆخ هی ئێس���تای یهكێت���ی بهمج���ۆرهی كه ت���ۆ دهڵێیت مهترسی بۆ دۆخی گش���تی كوردستان ههیه؟ عهل���ی باپیر :بهڵێ ئهوه گومانی تێدا نییه. ئاوێنه :له چ رویهكهوه؟ عهل���ی باپیر :گومانی تێدا نییه كه تا ئێستا ئهم ههرێمی كوردستانه دو بهشه، دێگهڵه بهمالوه بهدهست پارتییهوهیهو دێگهڵه بهوالوه بهدهست یهكێتییهوهیه، ئاس���ایشو پۆلی���سو پێش���مهرگهو بهڕێوهبردن بهدهست یهكێتییهوهیه. ئاوێن���ه :وات���ه دهكرێت ئ���هم هێزانه مهترس���ی بن لهس���هر دۆخی گش���تی كوردستان؟ عهل���ی باپی���ر :وهاڵه���ی دهكرێ���ت، لهبهرئهوهی نهكراون بهدامهزراوه ،ئهگهر كرابان بهدام���هزراوه نهوهاڵ مهترس���ی نهب���ون ،بۆی���ه ئێمه داكۆكی لهس���هر ئ���هوه دهكهین كه ئ���هم هێزانهو غهیری ئ���هم هێزان���هش ،دارای���ی ،پهیوهندییه سیاس���یهكانمان ،مامهڵ���ه كردنم���ان لهگ���هڵ بهغ���دا بهدام���هزراوه بكرێن. ئێس���تا بهداخ���هوهو بهتهئكی���د خهڵك
لهالیهن خهڵكی ههمو كوردس���تان ،جا ئهوه بۆ پارتیش وایه ،بۆ كۆمهڵو گۆڕانو یهكگرتوش وایه .دهبێت ههمو حیزبێك ئهو جورئهت هی ههبێ���ت ههڵهكارهكانی خۆی سزابداو دوریانبخاتهوه ،بۆ ئهوهی ههم���و حیزبهك���ه باجی ههڵ��� هی ئهو نهدهن. ئاوێنه :پێش���تر باس���ی ئهوهت كرد كه دۆخی یهكێتی ئاس���تهنگه لهبهردهم پێكهێنانی حكومهتدا ،بهاڵم لهبهرامبهردا ئێوه ههس���تتان بهوه كردوه كه پارتی دهیهوێت بتانكاته ش���هریكی راستهقینه لهبهڕێوهبردنی حكومهتدا؟ عهلی باپی���ر :وتویانه كه دهتانكهینه ش���هریكی راس���تهقینه ،ئهوه بهگۆڕانو ئێمهو یهكگرتوش وتراوه.
ههس���تدهكهن مهترس���ی ههیهو دهست ی لهس���هر دڵیهتیو دهڵێت ئهگهر یهكێتی بهش���داری حكومهت نهبێت دهبێت چی بكاتو ئهگهر بهش���دار بێت دهبێت چۆن بێت ،یان ئهگهر گرژییهك ههبێت ،كاتی خۆی كه گۆڕانو یهكێتی كێش���هیان بو، پێموتن :كاك���ه ئێوه چی دهكهن؟! خۆ ئێوه ه���هر هی خۆتان نین ،س���وپاس بۆ خوا كێش���هكه چارهس���هركرا ،بهاڵم ئومێدهوارم بهریش���هیی چاك بێتو ههر موسهكهنات نهبێت. ئاوێن���ه :ئێوه وهكو ئیس�ل�امییهكان ههستتان بهسهرهتاكانی ئهو مهترسییه كردوه بهتایبهتی بهمدواییه؟ عهلی باپیر :بهڵێ ههستمانپێكردوه ،بۆ نمونه لهچونه سهر مزگهوتهكاندا ،ئهگهر كهس���ێك خهتایهكی ههبێ���تو بهبهڵگه بسهلمێت ،جا ئیسالمی بێت یان غهیری ئیسالمی بێتو زیانی ههبێت بۆ هێمنیو ئاسایش���ی ئهم واڵته با لێپرس���ینهوهی لهگهڵدا بكرێت ،بهس ئێمه بهوه ههست بهمهترس���ی دهكهینو بهوه سهغڵهتین كه ئهو رێوش���وێنه ئهمنیان���ه ،مهرامی سیاسییان لهپشتهوه بێت ،بۆ وێنه تێدا ونكردنی ههندێ شتی دیكه ،شاردنهوه ههندێ شتی دیكه. ئاوێن���ه :ئێ���وه ش���تێكی وات���ان بهدیكردووه؟ عهلی باپیر :خهڵك وای دهخوێنێتهوه، شتێك بوروژێنیت بۆ ئهوهی شتێكی تر لهبیری خهڵك ببهیتهوه ،سیاس���یهكان زۆرجار ئهو ش���تانه دهكهن ،تۆ دهبێت بێیت ئ���هو گرفت هی ههی���ه وهك خۆی چارهس���هری بكهیت ،نهك ئهوهی بێیت گرفتێك���ی ت���ر دروس���تبكهیت .خهڵك وا ههس���ت دهكات ،ئێس���تا ئ���هو كاوه گهرمیانیی��� هی پهیامنێ���ری ئێ���وه خوا عافوی بكاو سهبوری كهسوكاری بدات، كه دهكوژرێت بهو ش���ێوهیه ،ئیدی من نازانم كێی لهپش���ته ،بیس���تومه دهڵێن كابرایهكی بكوژ دان���ی پێداناوه ،ئهگهر ه���هر ئهو بێتو بهمه كۆتایی بێت بهالی كهسوكارهكهشیهوه باشه كه بهمه تهواو بێتو ش���تهكهیان ال فراوانت���ر نهبێت، چونك���ه كه گهورهتر بو خ���وا دهزانێت ئیجرائ���ات دهكرێت یان نا! بهاڵم بۆ لهم ئانوساتهدا شتیتر دهوروژێنن؟ بهشێك لهم شتانه دهگهڕێتهوه بۆ فرهجهمسهری ن���او یهكێت���ی ،نهبون���ی مهركهزی���هت لهناویاندا ،ئهو شتانه ئینفعال دهكرێن، تهقهك���ردن لهشاس���وار عهبدولواحیدو كوش���تنی بهرپرس���ی حمایهكانی مام ج���هاللو تهقینهوهكانی ت���رو تا دوایی، بهتهئكی���د خهڵك مهترس���ی ههیه ،ئهو شته زیاتر تهشهنه بكاو بتهنێتهوه. ئاوێنه :باس���ی كاوه گهرمیانیت كرد، بهپێی ئهزمونی خۆت ئهوان هی لهپش���ت تیرۆركردنێوهن دهدرێنه دادگا؟ عهل���ی باپی���ر :ئومێدم وای���ه بدرێنه دادگاو پێویس���ته بدرێنه دادگا ،چونكه ئهگهر وانهبێت ههمو ئهو دروش���مان هی بهرزی���ان كردوهتهوه درۆیه ،دهبێت ئهو بهرپرس���ان هی ناو یهكێت���ی كه بهتهنگ سومعهو مێژوی خۆیانهوهن زۆر جهغت لهس���هر ئهوه بكهنهوه كه بدرێنه دادگا، ئاوێن���ه :ب���هاڵم ئهزمون���ی راب���ردو ئهگهر كهس���ێك ههبێت لهپش���تییهوه ،دڵخۆشكهره؟ عهل���ی باپی���ر :ئهزمون���ی راب���ردو بۆچی؟ تۆ قوربانی بهكهس���ێك بدهیت باش���تره ن���هك بهس���ومع هی حیزبێك ،دڵخۆشكهر نییه ،بهاڵم واقیعی ئێستاش نیشان هی پرس���یار نهخرێته سهر خۆت جیایه لهواقیعی رابردو ،هاوكێش���هكان
من هیچ زانیاریهكم دهربارهی كۆبونهوهی دوقۆڵی نهوشیروانو بارزانی نییه ،نه لهپێش دانیشتنهكهو نه لهدوای دانیشتنهكهش
پێویسته ههمو ئهوانهی لهپشت تیرۆرکردنی کاوه گهرمیانیهوه ن بدرێنه دادگا، چونكه ئهگهر وانهبێت ههمو ی ئهو دروشمان ه بهرزیان كردوهتهوه درۆیه گۆڕاون ،پارتی زۆر پێویستی بهخهڵكه، زیاتر لهوهی ئێمه وهك س���ێ الیهنهك ه ی ئۆپۆزیس���یۆنو یهكێتیش پێویس���تمان بهپارتی بێ���ت ،پارتی پێویس���تی بهو خهڵكهیه ،لهبهرئهوهی مهس���ئولیهتێكی گهورهتری لهسهر شانهو دهبێت بهتهنگ رازیكردنی خهڵكهوه بێت. ئاوێن���ه :ئێ���وه داوای پۆس���تێكی دیاریكراوتان كردوه؟ عهل���ی باپیر :ئێمه ئهوهمان حهواڵ هی لیژنهیهك���ی دیاریك���راو ك���ردوه ،الی خۆمان���هوه س���هقفێمان دیاریك���ردوه، وتومانه ئهوه سهقفی ئێوهیه لهدانوستانی ئێوه لهگهڵ برادهران���ی پارتیدا ،ئهگهر لهوه كهمتر بێت ناگونجێت بهشداربین، ئهویش دوای ئهوهی لهس���هر بهرنام هی حكومهت رێككدهكهوینو ههس���تدهكهین كه ئیرادهی چاكسازییان ههیه. ئاوێن���ه :ئایا ئ���هم گفتوگۆیان هی بۆ پێكهێنان���ی حكومهت دهكرێت ،س���ێ الیهنهك هی ئۆپۆزیس���یۆنی پ���رژو باڵو نهكردوهتهوه؟ عهلی باپی���ر :ئێمه رێككهوتنامهیهكی س���تراتیجمان نهبوه ،ت���ا بڵێین دهبێت بهیهك���هوه دانوس���تان بكهی���ن ،بهس دهگونجا باشتر مامهڵه بكهین. ئاوێن���ه :وات���ه ههس���تدهكهن ل���هم گفتوگۆیانهدا مامهڵهیهكی باش نهكرا؟ عهلی باپی���ر :دهگونجا باش���تربێت، ناڵێ���م خراپم���ان ك���ردوه ،چونك���ه رێككهوتننامهیهكم���ان نهب���وه تا بڵێم نهدهبو واتبكردایهو نهدهبو وا بچویتایه. ئاوێنه :چونی نهوش���یروان مس���تهفا بۆ الی بارزانیو كۆبونهوهی دوقۆڵییان لهدیدی ئێوهوه چۆن خوێندرایهوه؟ عهلی باپی���ر :من هی���چ زانیارییهكم ن���ه لهپێش دانیش���تنهكهو ن���ه لهدوای دانیش���تنهكه دهربارهی ئهو كۆبونهوهیه نیه ،الی منهوه هی���چ گلهییهك نهبوه، بهاڵم لهلیژن هی هاوبهشدا گلهیی كراوهو خۆشیان دانیان پێدا ناوه ،باشتر بو كه ئێمه ئاگاداربین ،بهاڵم بهههرحاڵ ههقی خۆشیانه ،ئێستا كاك نهوشیروان حهقی خۆیهت���ی دهچێ لهگهڵ كاك مهس���عود دادهنیش���ێ ،منیش حهقی خۆمه .بهڵێ ئهوه حهق���ه ،بهاڵم ئ���اگا لهیهكتربون باش���تره ،هێزێكی زیاتر دهداته قس هی ههمو الیهكمان. ئاوێن���ه :واڵتان���ی دهوروب���هرو هیچ گوشارێكیان لهسهر ئێوهو الیهنهكانی تر ههیه بۆ پێكهێنانی حكومهت؟ عهل���ی باپی���ر :الی خۆمان���هوه هیچ گوشارێكم نهبینیوهو گوشار لهكهسیش قبوڵ ناكهین. ئاوێن���ه :ئ هی ئێ���رانو توركیا رۆڵیان نییه؟ عهل���ی باپی���ر :وهاڵ رۆڵی���ان ههیهو ئهوهندهی من ئاگادارم وهفدێكی كۆماری ئیس�ل�امی ئێران هات���وهو لهگهڵ ههمو الیهن���هكان دانیش���توهو لهگهڵ ئێمهش دانیشتنو كونسوڵی توركیاش سهردانی كردوینو دانیشتنمان ههبوه. ئاوێن���ه :پهیامێك���ی دیاریكراوی���ان پێبو یان هانی ئهوهیانداون بهش���داری حكومهت بكهن؟ عهلی باپی���ر :پهیامهكهی���ان ئهوهبو ك���ه ئێم���ه پێمانخۆش���ه حكومهتێكی بنكهفراوان پێكبهێننو پێشمانخۆشه كه ههمو الیهنهكان بهشداربن.
کوردستانی
5
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
ئهندام ی مهكتهبی سیاسیو لێپرسراو ی مهڵبهندی كهركوكی یهكێتی ئاسۆ مامهند:
پارت ی بهئاشكراو بهتهواوهت ی دژایهت ی یهكێت ی دهكات
ئا :بارام سوبحی لهگفتوگۆیهی ئاوێنهدا ،ئهندامی مهكتهب ی سیاسیو لێپرسراوی مهڵبهندی كهركوكی یهكێتی نیش����تیمانی كوردس����تان ئاس����ۆ مامهن����د ،ب����اس لهناكۆكیهكان����ی نێ����وان یهكێتیو پارتی لهكهرك����وك دهكات ،ئهو دهڵێ����ت "تهمهننا دهكهم س����بهینێ بڕیار بدرێت كهركوك بگهڕێتهوه س����هر ههرێمی كوردس����تان ،بزانین ئێمهین نامانهوێت یان الیهنی تر". ئاوێنه :ئێوهو پارتی لهسێ پارێزگاكهی ههرێم هاوپهیمانن ،بهاڵم بۆچی لهكهركوك ناكۆكنو ش����هڕێكی میدیای����ی لهنێوانتاندا ههیه؟ ئاس����ۆ مامهن����د :ئێم����ه لێره كێش����هی نهتهوهیمان ههیه ،هیواداربوین لێره ناكۆكی فۆتۆ :بارام نهبوای����ه .رهنگه ئهگ����هر لهههرێم ناكۆكی ئاسۆ مامهند ههبوایه باشتربوایه ،چونكه پێویسته ئێمه لێره ههمو الیهنهكان یهك ریزو یهك دهنگ بین .زۆرج����ار ئهگهر ههڵوێس����تمان یهك بوبێت رهنگ����ه توانیبێتمان داواكارییهكانی كوردو خهڵكی سنورهكه باشتر بهدیبهێنین. بهداخهوه ههرچهنده لهش����وێنهكانی دیكه هاوپهیمانی����ن ،بهاڵم لێره برادهرانی پارتی وهك����و ئۆپۆزس����یۆن كاردهك����هن ،بهاڵم ئۆپۆزسیۆنێكی بیناكهر نا. ئاوێنه :بهكش����انهوهی پارتی لیس����تی كهركوكی كوردس����تانی ههڵوهش����ایهوهو پارتی د.نهجمهدین كهریمی كرده هۆكار، رای ئێوه لهوبارهیهوه چیه؟ ئاس����ۆ مامهند :مرۆڤ گومان لهزۆر شت دهكات ،بهاڵم هۆكارهك����هی د.نهجمهدین نهبو ،چونكه ئێمه لهس����هرهتاوه نامهمان نارد بۆ الیهنهكانی ترو دهستپێشخهریمان كردو بهالمانهوه گرنگ ب����و كورد لهههمو ناوچ����ه جێناكۆك����هكان یهكلیس����ت بێت ،لیستهكه؟ لهباكور رونو ئاش����كرایه ،ئهوهی پێشمان ئاس����ۆ مامهند :دهبو داوای كۆبونهوهی بكرێت بۆ پارچهكانی دیكهی كوردس����تان بهداخ����هوه برادهرانی پارت����ی لهدواههمین رۆژداو لهڕێگ����هی راگهیاندنهكانهوه وتیان بهپهلهی بكردایهو بهاتایهته س����هر خهت ،درێغی ناكهین ،ناكرێت ئهوان گرژییهكیان تهحهفوزیان لهس����هر د.نهجمهدین ههیهو حهق بو ههڵوێس����ت ی ههبوایه چونكه ئهوه ههبو بیركردن����هوهی ئێمهش ئاوهها بێت. وهكو وتم ئێمه لهسهر پرسه نهتهوهییهكان نابێ����ت س����هرۆكی لیس����ت بێ����ت ،ئهوه بابهتێكی گرنگ بو. ئاوێن����ه :پێتوای���� ه ههڵوهش����انهوهی قوربان����ی حیزبیمان داوه ،ئێس����تا ناكرێت بههانهیهك بو. ئاوێنه :واته پارتی دهیویس����ت لیستی لیس����تی كهركوكی كوردس����تانی بهبڕیاری ههڵوێستمان وهكو یهك بێت. س����هربهخۆی ههبێتو د.نهجمهدینی كرده س����هركردایهتی كهركوكی پارتی بوه ،یان ئاوێن����ه :دهوترێ����ت د.نهجمهدین دژی درێژكردنهوهی ماوهی سهرۆكایهتی بارزانی بڕیاری سهروی خۆیان بوه؟ بیانو؟ ئاسۆ مامهند :بهدڵنیاییهوه ئهو بڕیارهی بوه بۆ دو ساڵ ،بۆیه پارتیش لهكهركوك ئاسۆ مامهند :بهڵێ. ئاوێن����ه :بهرپرس����ێكی ب����ااڵی پارت����ی پارتی لهس����هرهوه بڕیاری لهس����هردراوه ،رازی نهبو ببێته سهرۆكی لیستهكه؟ ئاس����ۆ مامهند :د.نهجمهدی����ن ئهندامی لهكهركوك دهڵێ یهكێتی دهیهوێت كهركوك ئیعازهكانیش دهركهوت .بهداخهوه ئێستا بكاته ههرێمێكی سهربهخۆ ،ئێوه بهنیازی قۆناغ بهقۆن����اغ گلهی���� ی لهد.نهجمهدینو مهكتهب����ی سیاس����هو حهق����ی خۆیهت����ی ئیدارهی كهركوك دهكرێت تا كار گهیشت ه ههڵوێس����تی تایبهتی خۆی ههبێت ،دكتۆر پڕۆژهیهكی وان؟ ئاس����ۆ مامهند :ههموالیهك ههڵوێستی ئ����هوهی یهكێتی ب����هوه تۆمهتب����ار بكهن یهكێ����ك لهوان����هی بهرژهوهندی گش����تیو یهكێت����یو جهناب����ی مام ج����هالل لهبارهی ك����ه دهیهوێت كهركوك بكات����ه ههرێمێكی بهرنامهو سیاس����هتی یهكێت����ی جێبهجێ كهرك����وكو ههم����و پارچهكان����ی دیكهی سهربهخۆ ،من لێرهدا تهنها ئهوهنده دهڵێم دهكات ،پێموای����ه ئهگ����هر د.نهجمهدی����ن كوردس����تانهوه دهزانن ،ئ����هوه تۆمهتێكی كاتێ����ك ل����ه( )2003بهتهنه����ا هاتینه ناو قهناعهتی بهوه نهبوایه ههڵوێستی دیكهی گ����هورهو ب����ێ بنهمایه .ئهگ����هر ئێمه ئهو كهركوكهوه ،ئهوه چ هێزێك بو ههڕهشهی دهب����و .ئێمه باج����ی ئهو پرس����همان داو مهبهس����تهمان ههبوای����ه د.نهجمهدین كه دهك����رد دهی����وت هێزی توركی����ا دههێنمو ئۆپۆزسیۆن لهسهر ئهو پرسه كاری زۆری لهسهر دهنگدهری یهكێتی كرد. س����هرۆكی لیژن����هی ئهمنی ب����و ،رێگری بهڵگهكانیش ماون. ئاوێنه :ئاماژه بهوهدهكرێت س����هرهتای ئاوێنه :پێتوای����ه یهكێتی ههمان دهنگی لهپێكهێنانی هێزی دیجلهنهدهكرد .تهمهنا گرژییهكانی نێ����وان پارتیو د.نهجمهدین، دهكهم س����بهینێ بڕیارێكی لهو ش����ێوهیه ههڵبژاردنی پێشو دههێنێتهوه؟ ئاس����ۆ مامهند :بهخوێندن����هوهی ئێمه دهگهڕێت����هوه ب����ۆ مانگی ئای����اری رابردو بدرێت كه كهركوك بگهڕێتهوه سهر ههرێمی كاتێ����ك لهگهرم����هی ناكۆییهكان����ی نێوان كوردس����تان ،بزانین ئێمهین نامانهوێت یان ئهگهر زیاتر نههێنین كهمتر نیه. ئاوێنه :خوێندنهوه یان زانیاریو داتاتان مالیكیو بارزانی ،د.نهجمهدین پێش����وازی الیهنی ترهو نایهوێ����ت .نامهوێت ههندێك لهمالیك����ی كردو دهستپێش����خهری كرد بۆ شت بوروژێنم ،بهاڵم خهڵكی دهزانن ئهوه لهبهردهسته؟ ئاس����ۆ مامهن����د :دات����او راپرس����یمان ئهوهی كۆبون����هوهی ئهنجومهنی وهزیرانی ئێمه نین كه س����نورمان لهس����هر كوردی لهبهردهس����ته ،ههڵبژاردن����ی س����هندیكاو عێراق بهێنرێته كهركوك؟ پارچهیهكی تر داخستوه. ئاوێنه :پارتی باس لهوهدهكات ش����هڕی رێكخ����راوهكان ك����راوهو راپرس����ی كراوهو ئاسۆ مامهند :پێموایه ئهوه مهسهلهیهكه ئێوه لهسهر كهركوك ئهوهیه كه ئهم شاره س����هنگو قورس����ایی یهكێتی دیارهو ئێره ب����ۆ موزای����هدهو موزای����هدهكاری ،ئهگینا بوهته دوا س����هنگهری بههێ����زی یهكێتی ،بهقهاڵی سهوزی یهكێتی ناسراوه. ههڵوێستی د.نهجمهدین رونو ئاشكرا بوه. ئاوێنه :پێتانوایه ئهوهی پارتی لهكهركوك بمانهوێو نهمانهوێ بهش����ێكین لهعێراق، دوای ئ����هوهی لهههڵبژاردنهكان����دا گۆڕان كردی تۆڵهكردنهوه بو لهههڵوێس����تهكانی دوهم د.نهجمهدین پرس����ی به مام جهاللو لهسلێمانی بوه یهكهم؟ ئاس����ۆ مامهن����د :لهههڵبژاردنهكان����دا یهكێتی لهبهرانبهر پش����تیوانی لهئیدارهی كاك مهسعود كردوه لهكاتی هاتنی مالیكی، دهرك����هوت كهرك����وك جێگهی قورس����ایی كاتی خۆرئ����اوای كوردس����تان ،لهكاتێكدا ئهی كه هاته س����هر پرسهكانی دیكه ههر یهكێتی نیش����تیمانی كوردستانه ،نامهوێت پارتی دژی وهستایهوه؟ د.نهجمهدین نهبو رهف����زی دیجلهی كردو ئاس����ۆ مامهن����د :ناكرێت ل����هو بابهتو وتی دهچمه ریزی پێش����هوهو قبوڵی ناكهم لهس����هر ئهم بابهته قس����ه بك����هم ،بهاڵم دهزانین الیهنهكانی تر لهش����وێنهكانی تر پرسانهی پهیوهندی بهكوردانی پارچهكانی دهزگای ئهمنی بكهوێته ژێر دهستی سوپا. چۆن دهنگیان هێناوهو جۆرهها بهڵگهمان ترهوه ههیه ،ئێمه بیرو بۆچونو ههڵوێستمان ئهی دواتر لهههولێر پێش����وازی لهمالیكی لهبهردهستدایه ،بهاڵم لهبهر هاوپهیمانێتیو وهكو ئ����هوان بێت ،ناكرێت ئهوان حیزبێك نهكراو فهرشی سوری بۆ رانهخرا .پێموایه زۆر شتی دیكه قسهمان نهكردوه .زۆرجار لهخۆیانهوه نزیكهو وهكو پێویست قورسایی لهو ناكۆكیهی لهنێوان ههرێمو ناوهند ههبو ك����ه دهنگی ئێم����ه كهمی هێن����اوه لهبهر لهرۆژئ����اوا نیهو ئیتر س����نورهكه دابخهنو كهركوكو ناوچه جێناكۆكهكان زهرهرمهندی بهرژهوهندی بااڵی میلهتهكهمانو بۆ ئهوهی ئێم����هش ههم����ان ههڵوێس����تمان ههبێت .س����هرهكی بون ،چونكه وهزارهتهكان زۆر درز نهكهوێته نێ����وان هاوپهیمانێتیهكهمان راس����ته یهكێت����ی نیش����تیمانی لهپێناوی دژایهت����ی ئیدارهی ئهم ناوچانهیان دهكرد، دهنگمان نهكردوهو زۆرجار باجی ئهوهمان بهرژهوهندی گش����تی زۆرج����ار قوربانیمان ئهی دواتر دانیشتنهكانی ههولێر لهبهرانبهر داوه .پێموای����ه الی خهڵكی كوردس����تانو بهبهرژهوهندییه حیزبیهكانمان داوه ،بهاڵم چی بو ،ئایا رهف����زی دیجلهیان كرد ،ئایا رۆش����نبیران ههڵوێس����تهكانی یهكێت����یو لهپرسه نهتهوهییهكان ههڵوێستمان رونو شتێكی تیابو تایبهت بهكهركوك. ههڵوێستی الیهنهكانی دیكهش ئاشكران .ئاشكرایه. ئاوێن����ه :دهوترێت هۆكارێك����ی دیكهی ئاوێن����ه :لهوكاتهی لهس����هر كۆنگرهی ناكۆكیهكان����ی نێوان پارتیو د.نهجمهدین، ئاوێنه :ب����هڕای ئێوه ،بۆچی تائێس����تا بارزانی وهكو س����هرۆكی ههرێمو سهرۆكی نهتهوهی����ی گرژیی كهوته نێ����وان پارتیو رازیبونێتی بهگرێبهس����تی نێوان وهزارهتی پارت����ی هی����چ ههڵوێس����تێكی لهب����ارهی پهكهك����ه ،د.نهجمهدی����نو كوڕێك����ی كاك نهوتی عێراقو كۆمپانیای بریتش پترۆڵیۆم ههڵوهش����انهوهی لیس����تی كهركوك����ی كۆس����رهت چون����ه قهندی����لو س����هردانی بۆ پهرهپێدانی كێڵگه نهوتیهكانی كهركوك، پهكهكهیان ك����رد ،ئایا ئهوه تهحهداكردنی لهكاتێكدا پارتی دژی ئهو گرێبهس����تهیه. كوردستانی نهبوه؟ تهنان����هت له()11/6ی ئهمس����اڵ پارێزگار ئاس����ۆ مامهند :ئهو پرس����یاره لهخۆی پارتی نهبو؟ ئاس����ۆ مامهند :ناكرێت ئێمه بهپرس����ی پێشوازی لهوهزیری نهوتی عێراقو سهرۆكی بكهن باش����تره .هیواداربوین لهم بابهتهدا پارت����ی مامهلهلهگهڵ ك���� هسو الیهنهكان جێبهجێكاری ئهو كۆمپانیا ی كرد؟ ههڵوێستی ههبوایه. ئاس����ۆ مامهن����د :ناك����رێ كۆمپانیایهك ئاوێن����ه :ئهگ����هر بهڕاش����كاوی وهاڵمم بكهی����ن ،ئهوه كێش����هی برادهرانی پارتیه بدهیتهوه پێیتوایه بێدهنگی سهرۆكی ههرێم ئهگهر وا بیر بكهنهوه .ههڵوێستی جهنابی برادهران����ی پارت����ی گرێبهس����تیان لهگهڵ نیش����انهی رازیبونێتی بهههڵوهش����انهوی م����ام جهالل لهبارهی پرۆس����هی ئاش����تی نهكردبێ����ت ی����ان لهالی����هن ئهوان����هوه
ێ ناكر ی ئیتر پارت ی وت ههرچ ی یهكێت بڵێت بهسهرچاو
كاتێك له()2003 بهتهنها هاتینه ناو كهركوكهوه ،ئهوه چ هێزێك بو ههڕهشهی دهكرد دهیوت هێزی توركیا دههێنم؟
دهستپێش����خهری نهكرابێ����ت ،ئیت����ر ئهوه خراپ����ه ،بهاڵم ئهگهر لهڕێگ����هی ئهوانهوه بێت باش����ه .بمانهوێو نهمانهوێ ئیدارهی كهركوك س����هر بهبهغدای����ه ،ناكرێ ئهگهر كۆمپانیای����هك ل����هالی ئهوان����هوه نههات رهتبكرێتهوه. ئاوێن����ه :پارت����ی گلهیی ئ����هوه دهكات زۆرین����هی پڕۆژهكانی كهرك����وك دهدرێته كۆمپانیاكان����ی نزیك لهیهكێت����ی نهوهكو كۆمپانیاكانی ئهوان؟ ئاس����ۆ مامهند :بڕۆ جهردێك بكه بزانه چهند كۆمپانیای سهر بهپارتی دیموكراتی كوردستان لهم شاره پڕۆژهیان وهرگرتوه، لهوانهش پڕۆژهی كۆمهڵگای نیشتهجێبون. بهاڵم خهڵكانێك لهم ش����اره پێش����وتریش بهجۆرهه����ا ش����ێوهو بهكهیف����ی خۆی����ان سودمهند بونه ،ئێس����تا كه رێگری لهشته تایبهتهكانیان دهكرێت ،حهتمهن قس����هی خێ����رو باش ناك����هن .دهیانهوێت پارێزگار بهجۆرێ����ك بێ����ت یهكێت����یو پارتی ههر كۆمپانیایهكیان هێنا ئهوان پڕۆژهكان بكهن، پارێزگار دهبێت بهپێی میكانیزمو ئالیهتی خۆی كاربكات .ههرچهن����ده د.نهجمهدین حیزبایهتی نهكردوه ،بهاڵم ئهوه قس����هی خهڵكانێكه كه لهبهرژهوهندیان دراوه. ئاوێنه :وهكو بهرپرسی یهكهمی یهكێتی لهكهركوك بهڕای ت����ۆ د.نهجمهدین وهكو ئیداریی����هك ی����ان وهكو دهوترێ����ت وهكو كادرێكی حیزبی كاریكردوه؟ ئاس����ۆ مامهن����د :چهندانجار ئیش����مان ههبوهو د.نهجمهدین رهف����زی كردۆتهوه، بهاڵم ئێمه ئهوهم����ان بهالوه گرنگ نهبوه، بهالمان����هوه گرنگ بوه پارێ����زگار تاچهند خزمهتی خهڵك دهكات .راش����كاوانه بڵێم زیاتر وهكو ئیدارییهكو كهسێكی نهتهوهیی كاریكردوه. ئاوێن����ه :دهوترێ����ت د.نهجمهدین لهالی ئهمریكیهكان بهتون����دی رهخنهی لهپارتی گرتوهو ئهوهش بهوان گهیشتۆتهوه ،بۆیه لهكۆبونهوهیهكی هاوبهشی نێوان مهكتهبی سیاس����ی ه����هردوالدا دهمهقاڵ����ی لهنێوان دكتۆرو فازڵ میرانی دروست بوه ،تاچهند راسته؟ ئاسۆ مامهند :نازانم دهمهقاڵێ بوه یان ناو ناتوانم لهوبارهیهوه قس����ه بكهم .بهاڵم ئێمه ماوهیهك����ی زۆره پێمانوابو برادهرانی پارتی دیموكراتی كوردستان لهسهر ئاستی كهس����انێك ك����ه لهبهرژهوهندیی����ان دراوه دژایهتی د.نهجمهدین دهكهن ،بهاڵم ئێستا گهیشتۆته ئاس����تێك قهناعهتمان ههیه كه پارتی بهئاشكراو بهبێ پهردهو بهتهواوهتی دژایهت����ی ئی����دارهی ئهم ش����ارهو یهكێتی دهكات ،ناش����كرێ ئیتر پارتی ههرچی وت یهكێتی بڵێت بهس����هرچاو ،ئێمهش لهسهر ئهم مهسهالنه ههڵوێستمان دهبێت ،مانای وانیه ههرچی پارتی پێی باش بو یهكڕیزیهو ههرچی ئهوان نهیانویست یهكڕیزی نیه. ئاوێن����ه :بهپێ����ی زانیارییهكانی ئاوێنه، دوای راگهیاندنی ئهنجامی ههڵبژاردنهكان، لهڕێگ����هی پهیوهندییهكی تهلهفۆنی نێوان نهوشیروان مس����تهفا لهگهڵ د.نهجمهدین، پێش����نیاری بۆ یهكێتی كردوه ههماههنگی نێوانیان زۆر بكهن تا ئاستی تێكهاڵوكردنی لیستهكان ،بۆ ئهوهی ببنه لیستی زۆرینهو ب����ۆ پێكهێنان����ی حكوم����هت پارت����ی رو لهئێوهو گۆڕان بكات ،نهك وهكو ئێس����تا ههم����و الیهنهكان بچن����ه الی پارتی ،بهاڵم مهكتهبی سیاس����ی یهكێتی ئ����هو داوایهی رهتكردۆتهوه؟ ئاس����ۆ مامهن����د :لهس����هر ئ����هو بابهته هیچ لێدوانێك نادهم .ب����هاڵم ئێمه پێمان باش����بوه پهیوهندییهكانمان لهگهڵ گۆڕان زۆرباش بێو لهس����هر حس����ابی پارتی نا، پهیوهندییهكانیش����مان لهگهڵ پارتی باش بێ بهاڵم لهسهر حس����ابی گۆڕان نا ،بۆیه پێمان باش بوه حكومهتێك دروس����ت بێ ههمو الیهك بهشداری تێدابكات. ئاوێنه :لهكهرك����وك پهیوهندییهكانتان لهگهڵ گۆڕان لهچ ئاستێكدایه؟ ئاس����ۆ مامهند :باشهو باشیش بو ،بهاڵم نازانم بۆچی كشانهوه لهلیستی كهركوكی كوردس����تانی ،چونكه ئهوه بهتهنها لیستی یهكێت����ی نهب����و .بههی����وا بوین ئ����هوانو الیهنهكانی تریش لهو لیسته نهكشێنهوه. ئاوێن����ه :چ����اوهڕوان دهكرێ����ت پهیوهندییهكانت����ان لهگ����هڵ پارتی بهرهو ئاسایبونهوه یان گرژی زیاتر بچێت؟ ئاس���ۆ مامهن���د :ئێم���ه نی���ن ك���ه پهیوهندییهكان گرژ دهكهینو ش���هڕی میدیایی دهكهی���ن ،هیوادارین یهكڕیزی ماڵی ك���ورد بپارێزی���ن ،بهدڵنیاییهوه ئهگهر ئ���هوان ههر دژایهت���ی ئیدارهی كهرك���وكو یهكێت���ی نیش���تیمانی بكهن ،ئێمهش ه���هروا بێدهنگ نابینو ههڵوێستمان بهرانبهر موسڵو ههولێرو دهۆك دهبێتو ناكرێ ههمو شتێك ههر بهقسهی ئهوان بێت.
بهختیار عهلی دهینوسێت
ڤتفۆگڵو مانای ستەمی خۆرهەاڵتی
ستەمی خۆرهەاڵتیو ستەمی خۆرئاوایی «فاشیزموەک سنتێز» لهڕەخنەی خوێندنەوەکانی پێشتردا بۆ کۆمەڵگای خۆرهەاڵتی کارل ئەوگۆست ڤتفۆگڵ ،مستەفا حیجازی ،داریوشی شایگانوەک نمونە «بەشی یەکەم» بەر لهڤتفۆگڵ .خۆرهەاڵت الی مۆنتسیکۆو مارکس لهزنجی���رەوتارەکان���ی پێش���وومدا دەربارەی فاشیزمی خۆرهەاڵتی ،باسم لهڕۆڵی مۆدێرنە کرد ،لهس���ەرهەڵدانو ژێرخانسازیی بۆ ئەمجۆرە توندوتیژییەی ک���ە ئێس���تا لهگۆڕێی���ە ،ت���ەواوی تێزەکانیش لەس���ەر جیاکردنەوەیەکی ڕادیکالی هەردوو چەمکی «مۆدێرنە»و «تازەگ���ەری» بەندب���وو .بهکەمێک درێ���ژی لەس���ەر ڕۆڵ���ی تەکنۆلۆژیاو ماش���ێنی مۆدێ���رن لهتێکش���کاندنی بونیادی دونیای کالس���یکدا وەستام، بەتایب���ەت لهتێکدانیاندا ب���ۆ فۆرمی دەوڵەت ،لهفۆرمی کالس���یکییەوە بۆ فۆرمی دەوڵەتی ماشێندارو کاریگەرییە قووڵەکانی لەسەر داڕشتنو گەورەبوونی «ئەگەرو پۆتێنسیالیەتی فاشیستی» ل���ەم کۆمەڵگایانەدا .ئەوەی لەو دەیان وتارەی پێش���وودا کارم لەس���ەر کردو ئاماژەم پێدا ،ڕاوەس���تان بوو لهئاست کاریگەری���ی هاتنی مۆدێرنە بهڕووکارە خۆرئاواییەکەی���دا بۆ دونی���ای ئێمە. قسەبوو لهبەرەنجامەکانی ئەو تێکچوونە قووڵ���ە ،ئەو بومەل���ەرزە گەورەیە کە زانستو تەکنۆلۆژیای خۆرئاوا لهدونیای ئێم���ەدا س���ەوزی دەکاتو لهڕێگایەوە ستراکتوری دەسەاڵت ،س���تراکتوریی ش���وێن ،بونی���ادی شوناس���ەکان دەگۆڕێ���ن .هەم���وو ئەو بەش���انەش تەنیا پێکۆڵکاری بوون بۆ قس���ەکردن لەسەر چەمکی «جەستەی سیاسی» لهخۆره���ەاڵتو کاریگ���ەری چەمک���ی «جەس���تەی یەکانگی���رو پێرفێکت» بهمانا الکانییەکەی لەسەر سەرهەڵدانی فاشیزم ،کە لهبەشەکانی داهاتوودا دێمە س���ەری .بەاڵم بەر لەوەی لەم کارەدا هەنگاوێکی دی بڕۆمە پێشێ ،ئیشێکی گەورەت���ر هەیە دەبێت بکرێت ،ئەویش تێڕوانین���ە لهخۆره���ەالت خۆی،وات���ە پش���کنینی کولت���ووری توندوتیژی���ی لهخۆرهەاڵتو پێشینەکانی ،ئیشکردن بۆ پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییە تیورییەی کە لەالی پۆزێتیڤیستو کۆمۆنیستەکان بهڕوون���ی دەبینرێت ،کاتێک هیچ کات بهش���ێوەیەکی جیدی ڕووبەڕووی ئەو پرسیارە نابنەوە :توندوتیژیی لهمێژووی خۆرهەاڵتدا لهکوێوە دێت؟ .غیابی ئەم پرس���یارەو خۆدزینەوەی بەردەوامیش لێی شتێکی سەیر نییە ،بۆوەاڵمیوەها پرس���یارێک م���رۆڤ ناتوانێ���ت بەس بهمۆدێل���ی چەمک���ی «دەوڵەت���ی نەوتی»« ،ئایدۆلۆژیای ئیس�ل�امی»، «حوکم���ی عەش���یرەو بنەماڵ���ە»و «بوونی ڕۆش���نبیریی نامەسئول» ... هتد ،کاربکات ،ک���ە هەندێک چەمکی س���واوی ناو ڕۆژنامەگەریی سیاسین، دواتریش بیەوێت بهقیڕەقیڕی مندااڵنەو دەن���گ بەرزکردن���ەوە هەڵەی فیکریو دەستکورتی عەقڵی خۆی بشارێتەوە. پرس���یارەکە لهڕووە س���ەرەتاییەکەیدا ئەوەیە :ئایا سروشتی سیستمو لکەکانو دەرکەوتەکان���ی ن���اوی بەچی بپێوین، بهدروش���مو هوتافو ئایدۆلۆژیاکان کە لههەناویدا هاتوونە قس���ە ،یان بهبڕی ئەو ئەگ���ەرە توندوتیژانەی لههەناوی خۆیدا شاردۆێتییەوە؟. مۆدێرن���ەی خۆرئاوای���ی ڕۆڵێک���ی گ���ەورە لهبەگەڕخس���تنەوەی ئامێرە توندوتیژەکانی خۆرهەاڵتدا دەگێڕێت، کاریگەرییەکی چارەنوسس���ازی لەسەر دەرکەوتن���ی بناغەکان���ی فاش���یزمی خۆرهەاڵت���ی هەیە ،ب���ەاڵم ئەمە بەو مانایە نییە کە فاش���یزمی خۆرهەاڵتی هەم���وو کولت���وورو توندوتیژی���ی خۆی تەنی���ا لهماش���ێنو ئامێرەکانی مۆدێرنەوەوەرگرت���ووە ،یان دڕندەیەکە تەنیا تەکنۆلۆژیاو خۆرئاوا ناردویانەتە دونی���ای ئێم���ە ،تەفس���یریوەها نیوەناچ���ڵو کورتبی���ن دەردەچێ���ت. فاشیزم لهخۆرهەاڵتدا ساتێکی سنتێز ئاس���ایە لهمێژووی س���تەمدا ،ساتێکە تێی���دا دوو فۆرمی ئیس���تیبداد بەیەک دەگەن ،تێکەڵدەب���ن ،یەک ئەزموونی خۆی دەدات بەوی دی ،یەک سیستمی
چاودێ���ریو کۆنترۆلی خ���ۆی دەخاتە خزمەت ئەویترەوە .گەر بڕوانین ،ستەمی خۆرهەاڵتیو خۆرئاوایی لهزۆر ڕووکاری بنەڕەتیان���دا جیاواز دیارن .س���تەمی خۆرهەاڵتی ،س���تەمێکە لهسەردەمانی بەر لهلەدایکبوونی زانس���تی مۆدێرندا ش���ێوەی خ���ۆی وەرگرتووە ،لەس���ەر توندوتیژی���ی بین���راوو راس���تەوخۆ کاردەکات ،ئایدۆلۆژیاکەی ڕیش���ەیەکی دین���ی هەیە ،لهفۆرمی دەس���ەاڵتێکی س���وڵتانیو پاش���اییدا گ���ەورە بووە، کۆنت���رۆڵ تێیدا پت���ر لهڕێگایویژدانی مەزهەب���ی مرۆڤەکانەوەی���ە .ئەمجۆرە لهس���تەم ،کە شەریعەت تێیدا ڕۆڵێکی س���ەنتراڵ دەبینی ،بهن���اوی خوداوە کۆنترۆڵ���دەکات ،چاودێ���ری یەکەمو چاوی سەرەکی ،نیگایەکی غەیبییە کە بهناوییەوە پادشاکانو فەرمانڕەواکان، حوکمدەک���ەن .س���تەمی خۆره���ەاڵت ت���ا ئەم���ڕۆ لهزۆرب���ەی مۆدێلەکان���ی سیس���تمێکی خوێندن���ەوەداوەک چاوەدێ���رو کۆنترۆڵی ناوەکی س���ەیر
ستەمی خۆرهەاڵتی ستەمێکە لهسەردەمانی بەر لهلەدایکبوونی زانستی مۆدێرندا شێوەی خۆ ی وەرگرتووە ،لەسەر توندوتیژیی بینراوو راستەوخۆ کاردەکات ئایدۆلۆژیاکەی ڕیشەیەکی دینی هەیە ،لهفۆرمی دەسەاڵتێکی سوڵتانیو پاشاییدا گەورە بووە ،کۆنترۆڵ تێیدا پتر لهڕێگایویژدانی مەزهەبی مرۆڤەکانەوەیە نەکراوە ،س���تەمێک کەوەک س���تەمی خۆرئاوای���ی لەس���ەر ناواخنکردن���ی س���وڵتان ب���ۆ ن���اوەوەی مرۆڤ���ەکان ئیشدەکات .بەاڵم سیستمی دیسپۆتو ستەمی خۆرهەالتی هیچ کات بهقووڵی پشکنینی بۆ نەکراوە .لێرەدا لههەندێک هەوڵی خوێندنەوەی سیستمی سیاسیو کولتورییو س���ایکۆلۆژیی خۆرهەاڵتی، یان دەرەخۆرئاوای���ی دەڕوانم ،بهمانا بەر لەوەی تەواو سەرنجو بۆچوونەکانی خ���ۆم لەس���ەر پەیوەن���دی س���تەمی خۆرهەاڵتیو خۆرئاوایی دابڕێژم ،دەبێتە شتێک لهئاڕاستە گشتییەکانو هەندێک خوێندن���ەوە ب���ۆ دۆخ���ی کولتووریو ئابووریی خۆرهەاڵت بخەمە بەر دیدەی خوێنەرو کەم تا زۆرو بەپێی پێویست ڕەخنەیان بکەم. گرنگتری���ن کاراکتەرێ���ک لهنی���وەی دووەمی سەدەی بیس���تداو لهخۆرئاوا لەسەر چەمکی «دیسپۆتی خۆرهەاڵتی» کاریکردبێ���ت «کارل ئەوگۆس���ت ڤتفۆگڵ» ـە .ڤتفۆگڵ کارەکانی لهژێر کاریگەرییەکی قووڵی جەنگی س���اردا نوس���یوە ،بڕوای هەرە س���ەرەکی ئەو ئەوەبوو کە باڵوبوون���ەوەی کۆمۆنیزم لهدەرەوەی خۆرئ���اوا ،دەگەڕێتەوە بۆ بوونی پەیوەندییەکو ڕیشەیەکی قووڵ لهنێ���وان خودی کۆمۆنی���زمو چەمکی ستەمی خۆرهەاڵتیدا.
»» 19
6
تایبهت
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
ئێران مادهی هۆشبهر رهوان هی سلێمانی دهكاتو یهكێتیش بهچهك وهاڵمیدهداتهوه
كاتێك پرسیار ی لهبارهی قاچاغچێتی لێكرا لهسنورهكانهوه تاڵهبانی ئاماژهی بهوهدا كه چهك لهسلێمانیهوه بهقاچاغ دهبرێت بۆ ناوچه كوردنشینهكانی ئێران ناوبراو وتی" ،ئێمه نامانهوێت رێگه لهو قاچاغچێتیه بگرین"
لهس����نورهكانیهوه رهوان����هی ئێ����ران ئا :هاوكار حسێن دهكرێت. ئ����هو بهڵگهنامهی����ه ك����ه لهالیهن ئێران چاوپۆشی دهكات لهوهی دیپلۆماتكاره ئهمریكیهكانهوه نوسراوهو ماده هۆشبهرهكان بهشێوهی قاچاغ رهوانهی وهزارهتی دهرهوهی واشنتۆن لهخاكهكهیهوه رهوانهی سلێمانی ك����راوه ،مێژوهك����هی دهگهڕێتهوه بۆ دهكرێتو لهبهرامبهریشدا وهك ساڵی ،2007كاتێك لهكۆبونهوهیهكدا كاردانهوهیهك ،یهكێتی رێگهدهدات جهالل تاڵهبانی س����كرتێری گش����تیی بهقاچاغبردنی چهكو تهقهمهنی یهكێتی ،رایگهیان����دوه" ،ئێران بهههر لهسلێمانیهوه بۆ ناوچه كوردیهكانی شێوهیهك بێت لهرێگهی سنورهكانهوه ئێران. مادهی هۆش����بهر رهوانهی پارێزگای بهپێ����ی بهڵگهنامهیهك����ی نهێن����ی ،سلێمانی دهكات ،بهمهبهستی هاندانی ك����ه پێگ����هی رهس����می ویكیلیك����س گهنجانی كوردی بێ����كار تا پهناببهنه باڵویكردوهتهوهو وێنهیهكی دهس����ت بهر بهكارهێنانی ئهو مادانه". لهو كۆبونهوهیهشدا باڤێڵ تاڵهبانی ئاوێن����ه كهوت����وه ،ئێ����ران لهرێگهی رهوانهكردنی ماده هۆشبهرهكانهوه بۆ كوڕه گهورهی تاڵهبان����ی ئامادهبوهو ههرێمی كوردستان ،فشاری خستوهته بهههمانشێوه جهختی لهسهر وتهكانی س����هر ئیدارهی پارێزگای س����لێمانیو باوكی كردوهت����هوهو وتویهتی" ،ئهوه لهبهرامبهریش����دا یهكێتی چاوپۆش����ی س����تراتیژی ئێرانیهكانه ب����ۆ تێكدانی ك����ردوه ل����هو چ����هكو تهقهمهنیهی ههرێمی كوردستان".
لهب���ارهی بهقاچاغبردن���ی چ���هك لهتهقاندن���هوهی بارهگاكان���ی یهكێتی لهسلێمانیهوه بۆ ناوچه كوردنشینهكانی لهس���اڵی ،2004رادهستی بهرپرسان ی ئێران ،تاڵهبان���ی رایگهیاندوه" ،ئێمه ئیدارهی س���لێمانی بكاتهوه .تاڵهبانی نامانهوێ���ت رێگ���ه ل���هو قاچاغچێتیه باس���ی لهوهش كرد كه ئ���هو نایهوێت بگری���ن ،لهبهرئ���هوهی كوردانی ئێران رێگه لهبهقاچاغبردن���ی چهك بگرێت پێویستیان بهچهكه". لهس���لێمانیهوه بۆ ئێران ،لهبهرئهوهی لهبهش���ێكی دیكهی بهڵگهنامهكهدا ،كوردانی ئێران پێویستیان بهچهكه. تاڵهبان���ی بهتیم���ی ئاوهدانكردنهوهی ئهمری���كای راگهیاندوه كه "ئێرانیهكان تاڵهبانی لهگهڵ راوێژكارانی ئهمنیی ئێران كۆدهبێتهوه 3ئهندام���ی رێكخ���راوی تیرۆیس���تی لهكۆبونهوهیهك���دا لهگ���هڵ تیم���ی ئهنس���ار س���وننهیان زیندانیكردوه كه بهرپرسن لهتهقینهوهكانی ساڵی 2004ئاوهدانكردن���هوهی ههرێم���ی ئهمریكا لهههولێرو بههۆیهوه چهند بهرپرسێكی لهبارهگای سهرهكی یهكێتی لهسلێمانی ل���هرۆژی 11ی كانونی یهكهمی ،2007 بااڵی یهكێتی كوژران". بهپێی زانیاریهكانی ناو بهڵگهنامهكه ،س���هرۆكی عێ���راق ج���هالل تاڵهبانی ناوهرۆكی ئهو رێككهوتنه تایبهت بوه تهئكیدی لهو راپۆرت���ه رۆژنامهوانیانه ب���هوهی بریتی بوه ل���هوهی ئێران ئهو كردهوه كه رۆژێك پێش���تر لهسلێمانی 3ئهندامهی ئهنس���ار سوننه رادهستی چاویكهوت���وه بهوهفدێك���ی ئێ���ران بهرپرسانی ئیدارهی پارێزگای سلێمانی بهس���هرۆكایهتی جێگ���ری س���هرۆكی بكاتهوه ،لهبهرامبهردا یهكێتی مانگانه ئهنجومهنی بااڵی ئاسایشی نهتهوهیی ب���ڕی 1.2ملی���ۆن لیتر س���وتهمهنی ئێران( .تاڵهبانی راپۆرتێكی خستهڕو لهئێرانهوه هاوردهی پارێزگای سلێمانی لهب���ارهی كۆبونهوهك���هی لهگ���هڵ بهرپرس���انی ئێران ك���ه تێیدا ههردوال بكات. چۆنیهت���ی پتهوكردن���ی پهیوهندی���ه دهق���ی بهڵگهنام���ه نهێنیهك���هی سیاس���ییو ئابوریهكانی نێوان ئێرانو عێراقی���ان تاوتوێك���ردوهو تاڵهبان���ی ویكیلیكس هیوای خواس���توه ئێران رۆڵی ههبێت لهبهرهوپێشبردنی عێراقدا). ئای :دی07BAGHDAD161 : تاڵهبانی بهتیم���ی ئاوهدانكردنهوهی باب���هت :س���هرۆكی عێ���راق چاوی دهكهوێت بهراوێژكارانی ئهمنیی ئێران ئهمریكای راگهیان���دوه ،ئێرانیهكان 3 س���هرچاوه :باڵیۆزخان���هی ئهمریكا ئهندامی رێكخراوی تیرۆیستی ئهنسار س���وننهیان زیندانیكردوه كه بهرپرسن لهبهغدا بهروار16 :ی كانونی دوهمی 2007لهتهقینهوهكانی ساڵی 2004لهههولێرو بههۆی���هوه چهند بهرپرس���ێكی بااڵی پۆلێن :نهێنی یهكێتی كوژران .تاڵهبانی وتی ،بهرپرسه ئێرانیهكان پهیمانیاندا ئهو سێ كهسه پوخته: سهرۆك كۆماری عێراقو سكرتێری رادهستی بهرپرسانی ئیدارهی سلێمانی یهكێتی نیشتمانی كوردستان ،جهالل بكهن���هوه لهم���اوهی چهن���د رۆژێكداو تاڵهبان���ی بهتیم���ی ئاوهدانكردنهوهی بهڵێنیان���دا بهردهوامبن لهلێكۆڵینهوهو ههرێم���ی ئهمری���كا لهههولێ���ری دهس���تگیركردنی ئهندامانی ئهنس���ار راگهیان���دوه ،رێككهوتنێك���ی لهگهڵ س���وننه .تاڵهبانی ئاماژهی بهوهدا كه وهفدێكی بهرپرس���انی ئهمنیی ئێران ئهنسار سوننه هیچ ئامادهییهكیان نیه ئهنجامداوه بۆ هاوردهكردنی سوتهمهنی لهژێر دهس���هاڵتی یهكێتی لهسلێمانی. لهئێران ،لهبهرامبهردا ئێران 3ئهندامی (تێبین���ی :رۆژی 7ی ههم���ان مانگ، ئهنسار س���وننه كه دهستیان ههبوه جێگری پارێزگاری س���لێمانی ،جوتیار
نوری بهرێكخ���هری ههرێمی ئهمریكای راگهیان���دوه ك���ه ئهندامانی ئهنس���ار سوننه لهسلێمانی بونیان ههیه ،بهاڵم لهئێس���تادا توانای دروستكردنی هیچ ههڕهشهیهكی ئهمنییان نیه). تاڵهبان���ی وتی ،رێككهوتنێك لهگهڵ وهفدهك���هی ئێراندا ئهنجام���دراوه بۆ ئهوهی ل���هم زس���تانهدا مانگانه بڕی 1.2ملیۆن لیتر سوتهمهنی لهئێرانهوه هاوردهی پارێزگای س���لێمانی بكهن. (تێبینی :بهرپرس���ێكی یهكێتی باسی لهوه كردوه كه پێویسته یهكێتی خۆی بهدوربگرێ���ت لهو ههڵمهت���ه ئهمنیهی رۆژی 11ی كانون���ی دوهم لهالی���هن هێزهكانی هاوپهیمانانهوه كرایهس���هر بارهگای ئێران لهههولێر ،بهتایبهتی بۆ پاراستنی ئهو رێككهوتنه سوتهمهنیهی لهگهڵ ئێران ههیانه). ی سنورهكانی قاچاغچێتی لهرێگه ئێرانهوه كاتێك پرسیاری لهبارهی قاچاغچێتی لێكرا لهسنورهكانهوه ،تاڵهبانی ئاماژهی بهوهدا كه چهك لهسلێمانیهوه بهقاچاغ دهبرێت ب���ۆ ناوچه كوردنش���ینهكانی ئێران .ناوب���راو وتی" ،ئێمه نامانهوێت رێگ���ه ل���هو قاچاغچێتی���ه بگری���ن، لهبهرئهوهی كوردانی ئێران پێویستیان بهچهكه" .باڤێ���ڵ تاڵهبانی ،كه كوڕی تاڵهبان���یو بهرپرس���ێكی دهزگای دژهتیرۆره ،ئام���ادهی كۆبونهوهكه بو باسی لهوه كرد كه نزیكهی 7.62ملم تهقهمهنیو چهك لهئێرانهوه هاوردهی س���لێمانی دهكرێ���ت ،بهاڵم بهش���ی زۆری قاچاغچێتی چهك بهئاراس���تهی پێچهوانهوهیه. ههروهها ج���هالل تاڵهبانی ئاماژهی بهوهشدا كه ئێران بهههر شێوهیهك بێت لهرێگهی سنورهكانهوه مادهی هۆشبهر رهوانهی پارێزگای س���لێمانی دهكات، بهمهبهس���تی هاندانی گهنجانی كوردی بێكار تا پهناببهنه ب���هر بهكارهێنانی ئهو مادان���ه .باڤێڵ-یش ئاماژهی بهوه كرد كه ئهوه ستراتیژی ئێرانیهكانه بۆ تێكدانی ههرێمی كوردستان.
پهكهكه لهسهر جیابونهوهی بڕیار گابار دێتهدهنگ
"ئاڵۆزبونی پهیوهندی ئهردۆغانو گولهن ،كاریگهری زۆری لهسهر باشوری كوردستان دهبێت" ئا :ئاكۆ حهمهد رابی
بهرپرسێكی بااڵی پهكهكه رایدهگهیهنێت ئهو ههڵمهتهی ئێستا لهتوركیا لهدژی گهندهڵی بهڕێوه دهچێت ،كاریگهری زۆری لهسهر باشوری كوردستان دهبێتو بهشێكی پهیوهندی بهناكۆكی نێوان گروپی گولهنو ئهردۆگان ههیه لهسهر پرسی كورد ،لهبارهی جیابونهوهی بڕیار گاباریش ،دهڵێت " گهورهییو كهسایهتی ههركهسێك بههۆی حزبو گهلهوهیه ،كاتێك ئیلتیزاماتو پهیوهندی بهحزبهوه نهما ئهو هێزو گهورهییهی نامێنێت". لهیهك���هم چاوپێكهوتنی رۆژنامهوانیدا دوای دهس���تبهكاربونی ،بهرپرسی نوێی پهیوهندیهكانی دهرهوهی پارتی كرێكارانی كوردستان (پهكهكه) ،دهم هات عهگید، لهبارهی ئاڵۆزیهكانی توركیاو پرۆسهی ئاش���تیو پرس���ی كورد ل���هو واڵتهدا، بهئاوێنهی راگهیاند" ،دروس���تبونی ئهم دۆخ���ه لهتوركی���ادا كاریگ���هری زۆری لهسهر پرس���ی كورد ههیه لهوواڵتهدا. پرس���ی كورد یهكێك���ه لههۆكارهكانی ئ���هم ئاڵۆزی���هی نێوانی���انو چۆنیهتی مامهڵهكردنه لهگهڵ چارهس���هری پرسی كورد ،بهدوای ئهوهش كێشهكانیان زیاتر له سهر دهسهاڵتو ئابوریه". دهم ه���ات جهختی لهس���هر ئهوهش ك���ردهوه ك���ه رێكهوتنێ���ك لهنێ���وان جهماعهت���ی گول���هنو ئ���هردۆگان دژی كورد ههبو بۆ چارهسهرنهكردنی پرسی كورد ،بهاڵم ئێستا بههۆی ملمالنێكانیان ئهو رێكهوتنه تێكچوه .ئهو بهرپرس���هی پهكهك���ه ئهوهش���ی رونك���ردهوه ك���ه
دروستبونی ئهم دۆخه لهتوركیادا كاریگهری زۆری لهسهر پرسی كورد ههیه لهوواڵتهدا. پرسی كورد یهكێكه لههۆكارهكانی ئهم ئاڵۆزیهی نێوانیانو چۆنیهتی مامهڵهكردنه لهگهڵ چارهسهری پرسی كورد پێش���تر عهبدواڵ ئۆجهالن بهئهردۆغانی راگهیاندبو كه "ئهگهر زو پرس���ی كورد چارهسهرنهكهیت ،ئهوه چارهنوستوهك تورگ���ۆت ئۆزالو نهجمهدی���ن ئهربهكان لێدێت ،واته یان دهس���گیرتدهكهن یان تیرۆر دهكرێیت .بۆیه ئێس���تاش ئهگهر چارهسهری پرسی كورد نهكات ،ئهگهری ههیه لهو ش���هڕو ملمالنێیهی كه لهگهڵ گولهن لهسهر دهسهاڵت ههیهتی ،رهنگه ناوبراو بڕوخێت. دهم هات باسی لهوهشكرد بهالی ئێمه ئهوه نیه كه بڵێین گولهن باش���تره یان ئهردۆغان ،گرنگ ئهوهیه پرس���ی كورد چارهسهربكرێت ،جا گرنگ نیه كێ ئهم
بریار گابار كاره دهكاتو لهسهر دهستی كێ ئهنجام دهدرێت. ن���هورۆزی س���اڵی راب���ردو ئۆجهالن نهخش���هڕێگایهكی بۆ پرۆسهی ئاشتی پێش���كهش ك���رد ،لهب���ارهی ئ���هوهی ئاخۆ ت���ا چهند ئهو نهخش���ه رێگایهی ئۆجهالن لهالیهن دادو گهش���هپێدانهوه جێبهجێكراوه ،بهرپرسی پهیوهندیهكانی دهرهوهی پهكهك���ه بهئاوێنهی راگهیاند "ئهگهر ئهو نهخش���هرێگایه بهباش���یو بهتهواوی جێبهجێبكرایه ،ئێستا رهوشی نێوان ئاكهپهو جهماعهتی گولهن ئاڵۆز نهدهبوو دۆخی دادوگهش���هپێدانیش بهو حاڵه نهدهگهیشت". س���هبارهت ب���هوهی چ جیاوازیی���هك
بهدیدهكرێت لهنێوان جهماعهتی گولهنو ئهردۆغ���ان لهتێروانینیان بۆ پرۆس���هی ئاش���تی ل���ه توركیا ،ئهو بهرپرس���هی پهكهك���ه جهخ���ت لهوه دهكات���هوه كه جیاوازییهك���ی ئهوتۆ ل���ه نێوانیادا نیه، "چونك���ه ههریهكهیان دهیهوێت لهدیدی خۆی���انو لهڕوانگ���هی بهرژهوهندیهكانی خۆی���ان مامهڵ���ه لهگهڵ ئ���هم دۆخهدا بكهن". ناوب���راو ب���اس لهگۆڕان���ی قۆناغهكه دهكاتو دهڵێت" ،ئێس���تا قۆناغی شهڕ نیه ،بهڵكو قۆناغی دیالۆگو موزاكهرهیهو ئێمه تهنها دهتوانین داوای چارهس���هری بكهین". لهبارهی ئهوهی ئاخۆ ئهم ملمالنێیهی
نێوان ئهردۆگانو گولهن چ كاریگهریهكی دهبێت لهسهر باشوری كوردستان ،ئهو بهرپرس���هی پهكهكه جهختی لهس���هر ئهوه كردهوه" ،كاریگهری زۆری دهبێت لهسهر باشوری كوردس���تان ،بهتایبهت لهبواری سیاس���یو ئابوری ،چونكه ئهو پهیوهندیان���ه لهسهردهس���تی ئهردۆغان بوه". لهبارهی دروس���تبونی پارتێكی نوێی كوردیش لهباكوری كوردستان كه نزیكه لهپارت���ی دیموكراتی كوردس���تان ،دهم هاتوتی" ،ئێم���هش تهنها لهههواڵهكاندا گوێبیستی دروستبونی ئهو پارته بوینو ئاگاداری ناوهڕۆكو ئامانجو خهباتی ئهو پارته نین كه چۆنه". لهچهن����د رۆژی رابردودا ،بڕیار گابار، ئهندامی كۆنسهی بهرێوهبهری كهجهكه ههواڵ����ی جیابون����هوهو پهیوهندیكردنی بههێزیكی دیك����هوه باڵوبۆوهو دهنگۆی ئ����هوه ههبو ك����ه لهالی����هن پهكهكهوه بهیاننامهی����هك باڵوبكرێت����هوه بۆ رای گش����تی ،لهو بارهیهوه ئهو بهرپرسهی پهكهك����ه وت����ی" ،پێویس����ت ن����اكات بهیاننام����ه لهوبارهیهوه بۆ رای گش����تی باڵوبكرێت����هوه ،چونكه ئێمهوهك حزبه كالس����یكیهكانی دیك����ه نی����ن .زۆرجار مرۆڤ كه گهوره دهبێتو دهبێته خاوهن كهس����ایهتی بههۆی ح����زبو گهلهوهیه. كاتێك ئیلتیزاماتو پهیوهندی بهحزبهوه نهما ئ����هو هێزو گهورهی����هی نامێنێت، چونك����ه ئێمه لهوبارهی����هوه ئهزمونمان ههیهو پێش����تر كهس����ی ل����هو گهورهتر وازیانهێن����او پهیوهندی����ان نهم����ا ،بۆیه ش����هخس ب����هالی ئێمهوه گرن����گ نیه، چونكه ئێمهو ههركهسێكی دیكهش ههر هێ����زو كهس����ایهتییهكی ههبێت بههۆی گ����هلو حزبهوهیه .ئێس����تاش ئهو هیچ پهیوهندیهكی به ئێمهوه نهماوه".
64
ئهلتهرناتیڤی نهوشیروان مستهفا رێكخهری گشتیی بزوتنهوهی گۆڕان بهڕستهیهك كۆنگرهی بزوتنهوهكهی قوفڵكرد ك���ه ئاماژهیه بۆ كردنهوهی دهرگا بهس���هر قۆناغێك���ی ت���ازهی گۆڕان���دا؛ ئهو كه باس���ی لهوه كرد ل���هدوای كۆنگرهك���ه ،بزوتن���هوهی گۆڕان ببێته دامهزراوهو بهوازهێنانو مردنی چهند كهسێك توشی قهیران نهبێت���هوه ،پێموایه مهبهس���ت لێی راگهیاندنی تێپهڕاندنی ئهو پهتایهیه كه زۆر لهحزب���ه كوردییهكانی دیكه بهدهس���تییهوه دهناڵێن���نو ح���زب بهكهس���ی یهكهم یهكس���ان دهكرێ، مانو مردن���ی بهمانو مردنی ئهوهوه دهبهسترێتهوه .س���هرۆك سهنتهرهو بهرنامهو س���هركردایهتیو قاعیدهی حزب بهدهوری ئ���هودا دهخولێنهوه. سهرۆك هێڵی سوره ،چونكه لهسهروی ههڵ���هو رهخنهوهی���ه ،باس���كردنی ئاین���دهی ح���زب لهدوای س���هرۆك، كفرێكی گهورهیه،وروژاندنی پرس���ی شوێنگرتنهوهیش���ی (بێ مۆراڵییو بێوهفاییه)و نابێ لهخهویش���دا بیری لێبكرێت���هوه .لهراس���تیدا ئهگهرچی بڕبڕهی پشتی بایۆگرافیای سیاسیی (نهوش���یروان مس���تهفا) بریتیی���ه لهتێكش���كاندنی بهردهوامی ئهو بته سیاس���ییانهو رزگاركردنی حزب لهو نهخۆشییه خۆرههاڵتییه ،بهاڵم دهبێ ئهوه بزانین كه بزوتنهوهكهی خۆیشی خاڵیی نییه لهو توخمانهی كه رهنگه سهرهنجام گۆڕانیش بهدهردی حزبه ترادیش���ناڵهكان بباتو ههمو حزبو ئایندهكهیش���ی لهكهس���ی یهكهمدا كورتبكرێت���هوه ،سهراس���یمهبون بهتواناو كارامهیی س���هرۆك شوێنی بهرنام���هو ئایندهس���ازیی بگرێتهوه، ئینتیم���ا ب���ۆ گ���ۆڕان بریت���ی بێت لهخۆشهویس���تیی ب���ۆ نهوش���یروان مس���تهفاو ب���هس ،بهتایب���هت ئێمه ئێستا بهردهوام ئهو ڕستانه لهدهمی ههندێ لهههڵسوڕاوهكانی دهبیستین كه بهههمان تۆنی ئهندامی حزبهكانی دیكه بهشانو باڵی رێكخهری گشتیو (توانا س���نوربڕهكانیدا!) ههڵدهڵێن. ناتوانن بهبێ ئهووێنای بزوتنهوهكهیان بك���هنو ..ت���اد .ئ���هوه ڕاس���ته نهوش���یروان مس���تهفا دامهزرێنهری س���هرهكی بزوتنهوهكهی���ه ،خاڵ���ی ه���هره س���هرنجڕاكێشو كۆكهرهوهی ههڵس���وڕاوو دهنگدهرانیهتی ،بهبێ ئهو مهحاڵبو گۆڕان بتوانێ سهرپێی خۆی بك���هوێو ببێته ئ���هو هێزهی وهك ئێس���تا – نهخشهی سیاسییههرێم بگۆڕێ .ب���هاڵم ئهگهر كار بۆ بهدامهزراوهییكردن���ی بزوتنهوهك���ه نهكرێو لهحزبی سهرۆكهوه نهكرێت بهحزب���ی ههموان ،ئهوا س���هرهنجام ئهمانه لهخاڵی هێزهوه دهبن بهخاڵی الوازی���یو ب���هره ب���هره بزوتنهوهكه توش���ی داهێ���زران دهك���هن .بۆیه گرنگه لهم قۆناغهدا كاری س���هرهكی نهوش���یروان مس���تهفا ئهوهبێت كه بزوتنهوهكه لهخهم���ی بونو نهبونی خۆی بڕهخس���ێنێو زهمینهس���ازیی ب���ۆ دروس���تكردنی ئهلتهرناتیڤ���ی خ���ۆی ب���كاتو بهش���ێنهیی خۆی لهبهرپرس���یارێتیی راس���تهوخۆی بزوتنهوهكه بكێش���ێتهوه .لهراستیدا من ئهوهم لهودیووشهكانیوتارهكهی نهوش���یروان مستهفادا خوێندهوه كه لهكۆتایی كۆنگرهكه پێشكهشیكرد، هی���وادارم لهوهش���دا بهههڵ���هدا چاوهڕوانییهكهم���ان نهچوبی���نو لهشوێنی خۆیدا بێت ،بۆ ئهوهی ئهم نهریته حزبییه س���هقهتهش گردهبڕ تێكبش���كێنرێو چیت���ر ژیانی حزب لهژیانی كهس���ێكدا كورتنهكرێتهوهو ئاین���دهی بزوتنهوهكهیش بهنادیاریی نهمێنێتهوه .ئهو كه توانی لهماوهی چوار پێنج س���اڵی رابردودا گۆڕانی بهرچاو لهكایهی سیاس���یی كوردیدا دروس���تبكات ،ناڕهزاییهكان���ی ن���او كۆمهڵ���گا كهناڵیزه ب���كاتو بیكاته سهرمایهی سهرهكی پرۆژهكهی خۆی، ناك���رێ دواتر ههم���و ئهمانه لهگهڵ تهمهنی ههڵكشاوی خۆیدا بهداكشان بسپێرێو لهوسهری رێگاكهدا خۆیو پرۆژهك���هی بهدهس���تبهتاڵیو ب���ێ سهرمایه بمێننهوه. kawamuhamad@yahoo.com
عێراق
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
پرۆفایل
ی عێراق خالید شوانی: سهرۆكی لیژنهی یاسایی پارلهمان
پێویست ه داهاتی نهوتی ههرێم شهفاف بێتو بخرێته خزمهت ی هاواڵتیان ی كوردستانهوه ئا :بارام سوبحی لهدیمانهیهكدا لهگهڵ ئاوێنه ،سهرۆكی لیژنهی یاسایی پارلهمانی عێراقو ئهندامی سهركردایهتی یهكێتی نیشتیمانی كوردستان خالید شوانی، باس لهكێشهو گرفتهكانی نێوان ههرێمو ناوهندو رۆڵی پارلهمانتارانی كورد دهكات .رایدهگهیهنێت مالیكیو تاڵهبانی رێكهوتن لهسهر دابینكردنی بودجهو چهكی نهوهد ههزار پێشمهرگه بهاڵم حكومهتی ههرێم ناوی زیاتر لهسهد ههزار پێشمهرگهی نارد. ئاوێنه :ماوهی ههش����ت ساڵه ئهندام ی پارلهمان����ی عێراقیت ،بهڕای تۆ كورد لهم ماوهیهدا چی له بهغدا دهس����كهوتو چی چنیهوه؟ ش����وانی :قورس����ایی ك����ورد لهكات����ی نوس����ینهوهی دهس����توری عێراقی����دا دهركهوت����وه كه لهس����هردهمی كۆمهڵهی نیشتیمانیدا نوسراوهتهوه ،لهم دهستورهدا كۆمهڵێك بنهمای گهوره كه مافی خهڵكی كوردستانه چهسپیوه ،وهكو فیدراڵیهتو دهسهاڵتهكانی ههرێمی كوردستانو داننان بهكوردستان وهكو ههرێمێك لهچوارچێوهی دهوڵهتی فیدراڵیداو دهس����هاڵتێكی باشی بهههرێمی كوردس����تانی داوه .بهبۆچونی من ئهو مادانهی پهیوهن����دی بهمافهكانی خهڵك����ی كوردس����تانهوه ههیه ل����هڕوی قانونی����هوه مادهی پت����هونو توانیویهتی نیمچه سهربهخۆییهك له مامهڵهكردن بداته ههرێمی كوردس����تان .ئ����هوهی پهیوهندی بهمادهی ( )140ههیه دهكرا لهوهی ئێستا باشتر بنوسرایهتهوه .دیاره پارلهمانیش دو ئهركی سهرهكی كه یاسادانانو چاودێری حكومهته ،ئێم����هش توانیومانه كۆمهڵێك یاس����ای گرنگ دهربكهین كه لهدهستوردا هاتوهو پێویست بوه دهربچێت. ئاوێنه :ئهو قانونانه وهكو چی؟ ش����وانی :وهك����و قانونی دهس����هاڵتی ههرێم����هكان ،قانون����ی دروس����تكردنی ههرێم����هكان ،توانیومانه لهكۆی ههش����ت بڕیار ك����ه ب����ۆ تهعریبكردن����ی كهركوك دهرچوه حهوتی ههڵوهشێنینهوه ،ئهوهش لهالیهن ئێمهوه وهكو لیستی هاوپهیمانی كوردستانو تایبهتر وهكو نوێنهری كهركوك لهپارلهمان ،كه دواترینیان ئهو قانونه بو بهزۆر ك����وردو مهس����یحیو توركمانهكانی دهكرد بهعهرهب ،لهگهڵ كۆمهڵێك قانونی تر كه ئێستا لهیادم نییه. ئاوێن����ه :وهك����و وتت ئهرك����ی دوهمی پارلهمان چاودێریكردن����ی حكومهته لهم بوارهدا چیتانكردوه؟ شوانی :توانیومانه تاڕادهیهك چاودێری حكومهت بكهین ب����ۆ جێبهجێكردنی ئهو ماده دهس����توریانه .بهاڵم ههڵسهنگاندنی م����ن بۆ ئ����هو دو خول����هی پارلهم����ان به رهچاوكردن����ی دۆخی سیاس����یو ئهمنیو تهواف����وقو ناكۆك����ی نێ����وان الیهن����ه سیاس����یهكان ،كاریگهری واڵتانی ههرێمی لهس����هر هاوكێشه سیاس����یهكانی ناوخۆ، توانیومانه لهگهڵ قۆناغهكانو پێش����هاته سیاس����یهكاندا ههڵبكهی����نو بهردهوام����ی بهملمالنێكم����ان بدهین ،النیك����هم ئهگهر دهس����كهوتێكی گهورهش بهدینههاتبێت، نهمانهێش����توه ئهو مافه دهس����توریانهی چهس����پیوه لهالی����هن هێزهكان����ی ترهوه پێش����ێل بكرێتو لهڕوی كرداییهوه لێمان بس����هنرێتهوه ،وات����ه دهتوانی����ن بڵێی����ن بهرگریكارێكی باش بوینه. ئاوێنه :س����هرباری ئهوهی تۆ باستكرد بهاڵم كێش����ه ههڵپهس����ێراوهكانی نێوان بهغداو ههرێم هێش����تا چارهسهر نهكراون، بهنمونه ههمو ساڵێك لهكاتی تاوتوێكردنی بودج����هدا بابهتی كهمكردنهوهی پش����كی ( )%17ههرێم دێته ئاراوه؟ ش����وانی :ئێم����ه ئهگ����هر پێمانوابێ����ت لهبهرئهوهی دهس����تور نوسراوهتهوه ئیتر ههم����و مافهكانمان لهبهردهم ههڕهش����هدا نی����ن ،ئهمه لهدهوڵهتێك����ی وهكو عێراقدا لێكدانهوهیهكی راست نیه .جێبهجێكردنی دهس����توریش پهیوهس����ته بههێزو نفوزی سیاس����یهوه ،بۆیه لهعێراقی ئێس����تاداو لهملمالنێی نێوان ههرێمو بهغدا ئاس����اییه ئ����هم بابهتانه بێنهوه بهر باس .پش����كی ( )%17ههرێم لهسهردهمی ئهیاد عهالوی بڕیاری لێ����دراوه ،ههرچهنده س����ااڵنه له پارلهم����ان ههوڵی كهمكردن����هوهی دراوه، بهاڵم ئ����هو ههواڵنه س����هركهوتو نهبون، بۆ ئهمس����اڵیش ئهو پش����كه وهكو خۆی
تائێستا نهمانبینیوه دۆسێیهكی گهندهڵی لهالیهن پارلهمانتارانی گۆڕانهوه ئاشكرا بكرێت ،لهناو پارلهمانیشدا خیتابیان دیارنهبوه بهرهو چ ئاراستهیهكه دهمێنێت����هوه .هۆكاری دروس����تبونی ئهو گرفت����هش ئهنجامنهدانی س����هرژمێرییهو هۆكاری سیاس����ی لهپشتهو الیهنهكانی تر پێیانوایه ئهوه پشكێكی زۆره بۆ ههرێمی كوردستان ،ئێمهش پێمانوایه كهمه. ئاوێنه :بۆچی لهكاتێكدا كورد خاوهنی سهرۆك كۆمار ،جێگری سهرۆك وهزیرانو پارلهمان ،ژمارهیهك وهزیرو زیاتر له چل پارلهمانتار بوه ،ئهم كێش����انه چارهسهر نهكراون؟ ش����وانی :بونی ئهو كهسانه بۆ ئهوهیه ( )%17ك����هم نهكرێت����هوهو ئهوانی����ش نهیانهێشتوه ،ئێمهش پێمانوایه ئهو ()%17 یه هێش����تا هێندهی ئ����هو زیانانه نیه كه لهسهردهمی رژێمی بهعسدا له كوردستان كهوتوه ،ئهوهی كهم نهكراوهتهوهو وهكو خۆی ماوهتهوه دهسكهوته. ئاوێنه :سهبارهت بهبودجهی پێشمهرگه، بۆچی تائێستا یهكالنهكراوهتهوهوه؟ شوانی :یهكهمجاره لێرهوه ئهو قسهیه دهكهم ،ئهو ماده دهس����توریهی باس����ی پێش����مهرگه دهكات دهڵ����ێ ههرێم هێزی ئهمنیو پاسهوانی ههرێمی ههبێ ،گرفتهكه لێ����رهدا ئهوهی����ه ئایا پاس����هوانی ههرێم پێش����مهرگهیه یان نا ،پێشمهرگه بهشێكه له سیستمی بهرگری عێراق بڕیاری لێدراوه یان نا ،تائێس����تا لهبنهڕهت����دا رێكهوتنی لهسهر نهكراوه .بهغدا بهمهرجێك رازییه بهپێدانی بودجهو چهك بهپێش����مهرگه كه پێشمهرگه لهژێر دهس����هاڵتی فهرماندهی گش����تی هێزه چهكدارهكانی عێراقدا بێت، ئهمهش واتای لهدهس����تدانی س����هروهری پێش����مهرگهیه ،وات����ه دهبێت ئ����هو هێزه بكهوێته ژێر دهستی ئهوان نهك ههرێم. ئاوێنه :بهاڵم دهوترێت رێكنهكهوتنهكه بههۆی زۆری ژمارهی پێشمهرگهیه؟ ش����وانی :من ئاگاداری ئهو رێكهوتنانهم كه پێش����تر كراون ،جهناب����ی مام جهالل لهس����هر بودجهی پێش����مهرگه گفتوگۆی لهگهڵ مالیك����ی كردبو ههردوال لهس����هر ن����هوهد ه����هزار پێش����مهرگه رێكهوتبون، بهاڵم دوات����ر مالیكیو حكومهتی ناوهندی خۆی����ان لهجێبهجێكردن����ی دزیی����هوهو پاشگهزبونهوه ،ههرێمیش باسی له زیاتر له سهد ههزار پێشمهرگه كردوه .پێموایه هێزی پێش����مهرگه هێزێك����ی بهرگریكاره لهكوردستانو پێویس����ته ئیدارهو قیادهی لهژێر دهسهاڵتی ههرێمی كوردستاندابێ، نهوهكو ئ����هوهی مالیكی بانگهش����هی بۆ دهكات. ئاوێنه :ماوهی ده ساڵه عێراق قهرهبو دهدات����ه كوهیت ،ئێوه بۆچی نهتانتوانیوه عێراق ناچ����ار بكهن قهرهب����وی ئهنفالو كیمیاباران بكاتهوه؟ ش����وانی :ئهم����ه یهكێك����ه لهدواكارییه رهواكان ،حكومهتی ههرێمی كوردس����تان لهوبارهیهوه پڕۆژهیهكی داوهته حكومهتی ناوهندی ،پێموانیه ئ����هو بابهته ئهوهنده ئاس����ان بێ ئێمه بتوانین لهشهوو رۆژێكدا بهدهس����تی بهێنی����ن .كوهی����ت بڕی����اری ئهنجومهنی ئاسایشی ههیهو عێراق بههۆی كوهیت����هوه خراوهته ژێ����ر بهندی حهوتو فش����اری ئهمریكا ههیه .بهپێی دهس����تور دهبێ����ت قهرهبوی كوردس����تان بكرێتهوه، بهاڵم كێش����ه ئهوهی����ه الیهنهكانی عێراق بڕوای����ان بهدهس����تور نییهو بهپاس����اوی جۆراوجۆر خۆیان دهدزنهوه ،ئهوان ههمو دۆسیهكان بهسیاسی دهكهنو وهكو مافی
خهڵكی كوردس����تان سهیری ناكهن ،ئهوه بناوانی كێشهكهیه. ئاوێنه :تۆ س����هرۆكی لیژنهی قانونیت لهپارلهمان����ی عێ����راق ،گرێبهس����تی ههناردهكردن����ی نهوت����ی كوردس����تان بۆ توركی����او دانانی داهاتهك����هی لهبانكێكی توركی����ادا تاچهند بهقانونیو دهس����توری دهزانی؟ ش����وانی :بهپێی دهس����تور ههرێم مافی دهرهێنان����ی نهوتی ههیهو لهدهس����هاڵتی حهس����ری حكومهت����ی فیدراڵ����ی نیه كه ئی����دارهی دۆس����یهی نهوتو غ����از بكات، بهتایبهت����ی بۆ ئ����هو كێڵگان����هی لهدوای نوس����ینهوهی دهستور ئاش����كرا دهكرێن، دهرهێنانو گرێبهستكردنو بهرههمهێنانی نهوتو غ����از مافی ههرێمهكان����ه .مادهی ( )115دهستور دهڵێت ئهگهر لێكدژییهك ههبێ����ت لهنێ����وان قانونێك����ی مهركهزو قانونێكی ههرێ����م ،ئهوا قانونهكهی ههرێم وهردهگیرێ����ت ،پارلهمانی كوردس����تانیش قانونی نهوتو غازی دهركردوه ،بۆیه لهم روانگه دهس����توریو قانونیهوه ئهو ههمو كۆمپانی����ا گهورهیهی دنیا هاتون لهههرێم كاردهكهن .ب����هاڵم ههناردهكردنو داهاتی نهوتو ش����ێوازی خهرجكردنی پێویس����ته شهفاف بێتو بخرێته خزمهتی هاواڵتیانی كوردستانهوهو وهكو دۆسیهكی نیشتیمانی تهماشا بكرێتو كۆدهنگی لهسهر ههبێت. ئاوێنه :لهدوایین ههڵبژاردندا تۆ زیاتر له شهست ههزار دهنگت هێنا ،ئێستا ئهگهر كهركوكیهك بپرس����ێت لهم چوارس����اڵهدا چیت كرد وهاڵمی تۆ چی دهبێت؟ ش����وانی :دۆزی كهرك����وك لهتوان����ای پارلهمانتارێ����كو بگ����ره پارلهمانی����ش گهورهت����ره ،ههندێكج����ار لهتوان����ای پهیوهندییهكانی نێوان ههرێمو ناوهندیش گهورهتره ،چونك����ه ههندێكجار رهههندی ههرێمی وهردهگرێتو جار ههبوه ئهمریكا لهسهر دۆزی كهركوك هاتۆته سهر خهت، بۆیه ئاس����ان نی����ه بڵێ����ی پارلهمانتارێك لهسهر ئاستی نهتهوایهتی چی بۆ كهركوك كردوه ،بهاڵم بهشێوهیهكی گشتی ئهوهی لهتواناماندا بێ����ت كردومانه ،وهكو چۆن ئێمه ههوڵ بۆ بهكوردستانیبونی كهركوك دهدهی����ن ،كۆی نهیارهكانیش بهس����وننهو ش����یعهو توركمانهوه ههوڵی لهناوبرددنی دهس����كهوتهكانی ئێم����ه دهدهن ،ل����هم ملمالنێیهدا ئێمه نهمانهێش����توه عهرهبو توركم����ان س����هركهوتو بن بهس����هرماندا، ئهگهر واقیعیانه قسه بكهین كه نهمانتوانی كهركوك بگهڕێنینهوه س����هر كوردستان، نهمانهێش����توه بهغ����دا بهئ����ارهزوی خۆی لهكهركوك مامهڵه بكاتو زاڵ بێت ،ئهگهر كۆی ئهو ملمالنێیهش لێكبدهیتهوه تاێستا لهبهرژهوهندی كوردهو پێگهی كورد لهناو كهركودا قایمتره .بهنمونه ئێمه توانیومانه ههمو س����اڵێك بودجه ب����ۆ مادهی ()140 دابنێی����نو ههوڵی زیادكردنیش����ی بدهین، لهكاتێكدا زۆرینهی الیهنه عهرهبیهكانی ناو پارلهمان دهڵێن ئهو مادهیه بهس����هرچوه. توانیومان����ه لهڕێگ����هی ههڵوهش����انهوهی بڕیارهكانی بهعس����هوه ( )900ههزار دۆنم زهوی ب����ۆ ك����ورد بگێڕین����هوهو ئهوهش دهس����كهوته .دواین دهسكهوتیش ئهوهبو نهمانهێشت تایبهتمهندی بهههڵبژاردنهكانی كهركوك بدرێت. ئاوێنه :باس����ت لهفشاری ئهمریكا كرد، پێتوایه كورد تاچ ئاس����تێك كهوتۆته ژێر
فشاری ئهمریكاو ئێرانهوه؟ ش����وانی :پێموای����ه تا س����اڵی ()2010 ك����ورد نهرمتر لهگهڵ ئهمری����كا مامهڵهی كردوه ،ئهگهر گوش����اری ئهمریكا لهسهر ك����ورد ههبوبێت ك����ورد رازیب����وه ،كورد لهچوارچێوهی ئهو گوشارانهدا بڕیاریداوه، ب����هاڵم ل����هدوای كش����انهوهی هێزهكانی ئهمریكاوه ئێس����تا كورد سهربهس����تانهتر بڕیار دهدات. ئاوێن����ه :بۆچ����ی دوای دو س����اڵ ل����ه رهوانهكردن����ی ب����ۆ پارلهمان ،تائێس����تا پڕۆژهك����هی م����ام ج����هالل س����هبارهت بهراس����تكردنهوهی س����نوری پارێزگاكان پهسهند نهكراوه؟ ش����وانی :ههندێك وردهكاری تیایه كه هیوادارم وانهبێت ،دوای گهڕانهوهم لهچهند رۆژی داهات����ودا بۆ بهغ����دا بهدواداچونی ب����ۆ دهكهمو پاش����ان ئاش����كرای دهكهم. ههرچهنده ئێمه له لیژنهی قانونی س����اڵو نیوێك لهمهوبهر موافهقهتمان لهس����هری كردو ناردمان بۆ س����هرۆكایهتی پارلهمان، كهچی تائێستا خوێندنهوهی بۆ نهكراوه. ئهگهر ئهو قانونهش جێبهجێ بكرێت سێ بهش����ی مادهی ( )140تهواودهبێت ،دوای ئهوه دهتوانی����ن داوای ریفراندۆم بكهین، بهب����ێ ئ����هوهی ترس����مان لهئهنجامهكهی ههبێت. ئاوێن����ه :تاچهن����د هاوپهیمان����ی نێوان یهكێتیو پارتی لهبهغدا رهنگیداوهتهوه؟ شوانی :لهسهر مهسهله ستراتیژییهكان هاودهنگ����یو هاوههڵوێس����تی ههب����وه، ب����هاڵم لهههندێ����ك مهس����هلهی دیك����هدا بۆچون����ی جیاواز ههب����وه ،بهتایبهتی لهو بابهتانهی نهتهوهیی نهبونو پهیوهندییان بهبهرژهوهن����دیو بیركردنهوهی حیزبیهوه ههبوه.
كورد ئهگهر بتوانێت زیرهكانه مامهڵه لهگهڵ قانونی ههڵبژاردنهكه بكات دهتوانێت كورسیهكانی لهجاران زیاتر بكات، چونكه ئهمجاره سێ كورسی بۆ كوردستان زیادكراوه ئاوێنه :دهوترێت یهكێتی سكرتێرهكهیو تیمێك����ی بههێزی ناردۆت����ه بهغدا ،بهاڵم تیمهكهی پارتی لهو ئاستهدا نهبوه؟ ش����وانی :ئهوانیش بهپێی مهوقیعهكانی خۆیان كاریانكردوه ،تائێستاش ئێمه لهناو حكومهتو پارلهمانی عێراقی هاوپهیمانی كوردستانینو ههماههنگی ههبوه ،ئهمهش مانای ئهوه نیه رای جیاوازو ههڵوێس����تی جیاوازو گلهییو رهخنه لهیهكتر نهبوبێت. ئاوێن����ه :لهئهدای جێگ����ره كوردهكهی سهرۆكی پارلهمانی عێراق رازیت؟ شوانی :ئهوه دهبێت هاواڵتی بڕیاربدات، چونك����ه هاواڵت����ی ئهن����دام پارلهم����ان كاندیدهكاتو ههر ئهوانیش دهبێت تهقیمی پارلهمانتارهكان بكهن. ئاوێن����ه :تاچهن����د ههماههنگی لهنێوان پارلهمانتارو وهزیره ك����وردهكان لهبهغدا ههیه ،ئایا كۆبونهوهی دهوریتان ههیه؟ ش����وانی :كۆبونهوهی دهوریمان كهمه، بهشێوهیهك تهنسیق ههیه بۆ نمونه ئێمه بهتایبهت����ی لهگهڵ وهزیرهكان����ی یهكێتی نیشتیمانی كوردستانو ئهوپهڕی گفتوگۆو تهنسیقو ههماههنگی لهنێوانمان ههیه. ئاوێن����ه :ئای����ا نهبونی دهس����تهیهكی راوێ����ژكاری بوهت����ه گرف����ت ب����ۆ ئێوهی پارلهمانتاران؟ ش����وانی :بهڕاس����تی ئ����هوه یهكێكه له
گرفت����هكان ،خۆم����ان بیردهكهین����هوهو پڕۆژه دهنوس����ینو دیفاعیشی لێدهكهین، لهكاتێك����دا كوتلهكان����ی ت����ر راوێژكاریان ههیهو پڕۆژهكانیان بۆ دهنوسنهوهو الیهنه سیاس����یهكانیان ب����ۆ دادهڕێژن����هوهو ههر بابهتێكیش بخرێت����هڕو ئهوان دهگهڕێنهوه بۆ ئهو دهستهیه. ئاوێنه :ههڵسهنگاندنت بۆ پارلهمانتارانی الیهنه ئۆپۆزس����یۆنهكانی كوردستان لهم خولهدا چۆنه؟ ش����وانی :كۆمهڵو یهكگرتو بهنهفهسی ئۆپۆزس����یۆن كاری����ان نهك����ردوه ،گۆڕان نهئۆپۆزس����یۆن بوه چاودێ����ری حكومهت ب����كاتو لهكهموك����وڕیو گهندهڵیهكان����ی حكومهت����ی ناوهن����دی بكۆڵێت����هوه، نهدهس����هاڵتیش بوه بتوانن لهو رێگهیهوه دهس����كهوتێك بهدهس����تبهێنن .تائێستا نهمانبینیوه دۆسێیهكی گهندهڵی لهالیهن پارلهمانتارانی گۆڕانهوه ئاش����كرا بكرێت، لهناو پارلهمانیش����دا خیتابیان دیارنهبوه بهرهو چ ئاراس����تهیهكه .ئهو كاتانهش����ی سیراعهكان لهكوردستان توندبون لهنێوان یهكێت����یو گۆڕان یان پارت����ی ،لهبهغداش كاریگهری ههبوه. ئاوێنه :پێتوایه لهههڵبژاردنی داهاتودا كورد دهتوانێ����ت پارێزگاری لهس����هنگو پێگهی ئێستای بكات؟ ش����وانی :قانونی ههڵبژاردنی ئهمجاره ل����هدژی بهرژهوهندییهكان����ی ك����ورد نیه، بۆیه ك����ورد ئهگ����هر بتوانێ����ت زیرهكانه مامهڵ����ه لهگ����هڵ قانون����ی ههڵبژاردنهكه ب����كات دهتوانێت كورس����یهكانی لهجاران زیاتر بكات ،چونكه ئهمجاره سێ كورسی ب����ۆ كوردس����تان زیادك����راوه .پێموایه بۆ ئ����هوهی ك����ورد بههێزبێ لههاوكێش����هی سیاسی داهاتوی عێراقدا ،پێویسته دوای ههڵبژاردن فراكسیۆنێكی كوردی یهكگرتو دروست بكهن. ئاوێنه :بهشێوهیهكی گش����تی پێتوایه كورد تاچهند سهركهوتو بوه لهههڵبژاردنی وهزارهتهكاندا؟ ش����وانی :پێموای����ه كورد س����هركهوتو نهب����وه لهههڵبژاردنی ئ����هو وهزارهتانهی كه وهریگرتوه ،پێویس����ته كورد بیر لهوه بكات����هوه لهخول����ی داهات����ودا كۆمهڵێك وهزارهت وهربگرێ����ت كه بتوانێت خزمهتی كوردس����تان بهگش����تیو كهركوكو ناوچه دابڕاوهكان����ی بهتایبهت����ی پ����ێ ب����كات، ههروهها گرنگه لهداهاتودا وهزیرو بریكارو بهڕێوهبهره گش����تیهكانی بهغدا لهخهڵكی كهركوكو ناوچه داب����ڕاوهكانو بهغدا بن، لهبهرئهوهی ئهوان تهماسی راستهوخۆیان لهگ����هڵ حكومهتی مهرك����هزی ههیه .زۆر گرنگه ك����ورد وهزارهتهكان����ی پهروهرده، خوێندنی بااڵ ،كش����توكاڵ ،گواس����تنهوه وهربگرێت ،له وهزارهته س����یادییهكانیش ن����هوتو دارایی بۆ كورد گرنگن .بۆ نمونه ئهگ����هر وهزارهتی كش����توكاڵ وهربگرین دهتوانین زۆربهی قهزیهكانی پهیوهست به ( )140لهم ناوچانه چارهسهر بكهین. ئاوێنه :بهنیازیت لهكۆنگرهی یهكێتیدا خۆت بۆ ئهندامی مهكتهبی سیاسی كاندید بكهیت؟ ش����وانی :بههیوام كۆنگره وێستگهیهك بێت ب����ۆ نوێكردن����هوهو زیندوكردنهوهی یهكێتیو داهێنان����ی كۆمهڵێك بهرنامهی ن����وێ النیك����هم ب����ۆ گهڕان����هوهی دهنگه تۆراوهكان لهیهكێتی ،ئهوهی بهالی منهوه گرنگه س����هركهوتنی كۆنگرهیهو ئهوهنده شته شهخسیهكان بهالمهوه گرنگ نیه. ئاوێن����ه :بۆ خولی داهات����وی پارلهمان خۆت كاندید دهكهیتهوه؟ شوانی :بڕیاری شهخسیم ئهوهیه خۆم كاندید ناكهمهوه. ئاوێنه :باس لهوهدهكرێت بهنیازی ببیته پارێزگاری كهركوك؟ ش����وانی :منیش ههروهك����و خهڵكی تر گوێم لێبوه ،ب����هالی منهوه گرنگ ئهوهیه لهههر كوێیهك بم بتوانم خزمهتی ش����اری كهركوك بكهمو مهنس����هب ب����هالی منهوه گرنگ نیه. ئاوێن����ه :دهوترێت مام جهالل پێیوتوی لهخولی داهاتودا دهتكهمه وهزیری داد؟ ش����وانی :ئهوه لهناو پارلهمانی عێراقدا زۆرج����ار پارلهمانتاره عهرهبهكان باس����ی دهكهن ،رهنگه هۆكارهكهی ئهوه بێت كه من س����هرۆكی لیژنهی قانونیم ،ئیتر دهبێ لهخولی داهاتودا ببمه وهزیری داد ،ئهوهی لهئێستادا بهالی منهوه گرنگه سهركهوتنی كوردو یهكێتی����ه لهههڵبژاردنی داهاتودا، دوای ئهوه پۆست گرنگ نیه.
7
كورسیه شومهكه ئهگ����هر بهدهس����تهێنانی كورس����یهكی پارلهمان بۆ ههندێك كهس مایهی ناوبانگو دهس����تكهوتێكی مادی زۆر بوبێ ،ئهوا بۆ ههندێكی دیكه بوهت����ه مایهی نهگبهتیو بههۆی����هوه ژیانیان لهدهس����تداوه .لهكۆی چوار پارلهمانتاری تیرۆركراویش ،دوانیان لهناو مزگهوتدا تیرۆركراون. تهنه����ا ل����هم خولهی پارلهمان����دا ،یهك كورسی پارلهمان سێ پارلهمانتار لهسهری دانیشتون ،چهند پارلهمانتارێكی دیكهش بهه����ۆی نهخۆش����یو روداوی هاتوچۆوه گیانیان لهدهستداوه. كاتێ����ك ل����ه ( )2010/3/7ههڵبژاردنی پارلهم����ان ئهنجام����درا ،خالی����د فههداوی بوه ئهندام����ی پارلهمان ،ب����هاڵم نهیزانی ماوهی پارلهمانتاریهكهی زۆر ناخایهنێتو م����هرگ دهگاته گهردنی .ئ����هو كاتێك له ( )2011/8/22ب����ۆ بهجێهێنان����ی نوێژی تهراوی����ح ل����ه مانگی رهمهزان����دا رویكرده مزگهوت����ی ئوملقورا ،خۆكوژێك خۆی پێدا تهقاندهوهو گیانی لهدهستدا. ل����هدوای كوژران����ی فهه����داوی ،عیفان عیساوی شوێنی گرتهوهو له ()2011/9/22 س����وێندی قانونی خوارد ،ب����هاڵم تهمهنی پارلهمانتاری ئهمیش تهنها ساڵێكو ()112 رۆژ بو .ناوبراو كاتێك له (،)2013/1/22 پڕۆژهیهك����ی خزمهتگ����وزاری لهق����هزای فهلوج����ه بهس����هردهكردهوه ،خۆكوژێ����ك بهجلی كرێكارییهوه خۆی پێدا تهقاندهوهو بههۆیهوه خۆیو س����ێ پاسهوانی كوژران، دواتریش رێكخراوی قاعیده بهرپرسیارێتی خۆی لهو روداوه راگهیاند. دوای كوژرانی ئ����هو دوو پارلهمانتاره، لیس����تی عێراقیه سێیهم ئهندامی خۆی بۆ جێگرتنهوهیان ن����ارده پارلهمان ،ئهویش س����امر ئیبراهیم زاهی����ر ئهلهایس بوو كه له رۆژی ( )2013/1/28سوێندی قانونی خوارد .لهماوهی ده س����اڵی رابردودا ،كه كۆمهڵهی نیشتیمانیو دو خولی پارلهمانی بهخوه بینیوه ،ئهمه یهكهمجاره حاڵهتێكی لهم شێوهیه روبدات. لهخولی پێشوی پارلهمانیشدا ،لهرۆژی ( )2007/4/16خۆكوژێك لهناو پارلهمانی عێراق����دا خ����ۆی تهقان����دهوه ،بههۆیهوه پارلهمانت����اری بهرهی دیال����ۆگ محهمهد عهوز كوژرا ،ب����هوهش لهمێژوی پارلهمانی عێراقدا ،ب����وه یهك����هم پارلهمانتار لهناو پارلهماندا كوژرابێ. ه����هر لهو س����اڵهداو ل����ه رۆژی ()9/9 لهدهروازهی ناوچهی س����هدری رۆژههاڵتی بهغ����دا ،بۆمبێك بهئۆتۆمبێلی س����هرۆكی كوتلهی ئهحرار س����اڵح عگێلیدا تهقیهوه، بههۆی����هوه خۆیو پاس����هوانێكی كوژران. ههروهه����ا ل����ه ( )2009/6/12س����هرۆكی بهرهی تهوافوق ح����ارس عوبێدی ،كاتێك لهمزگهوت����ی ش����هوافی رۆژئ����اوای بهغدا پێش����نوێژی بۆ نوێ����ژ خوێن����ان دهكرد، چهكدارێ����ك دهمانچهكهی ل����ێ دهرهێناو چهن����د فیش����هكێكی پێوهن����او پاش����ان نارنجۆكێكی دهستی بۆ ههڵداو بههۆیهوه گیانی لهدهستدا. ئ����هوهی مای����هی تێبین����یو جێگ����هی سهرسوڕمانو پرسیاری چاودێرانه ئهوهیه، لهكۆی چوار پارلهمانتار كه لهشاری بهغدا تیرۆرك����راون ،دوانی����ان لهن����او مزگهوتو لهكاتی بهجێهێنانی نوێژدا تیرۆركراون! پارلهمانت����اره كوردهكانی����ش لهمهرگ بهدهرنهب����ون ،بهنمون����ه لهس����هرهتای ئ����هم خول����هدا لهس����هر لیس����تی پارتی دیموكراتی كوردستان سامی شۆڕش بوه ئهندامی پارلهمانی عێ����راق ،بهاڵم ماوهی پارلهمانتارییهك����هی زۆری نهخایان����دو له ( )2010/11/11بههۆی نهخۆش����ی دڵهوه لهههولێ����ر گیان����ی لهدهس����تداو دورهی����د كهشموله شوێنی گرتهوه. جگهله تیرۆرو نهخۆش����ی ،روداوهكانی هاتوچۆش بهرۆكی پارلهمانتارانی گرتوه. لهرۆژی ( )2009/7/22سهرۆكی كوتلهی حیزب����ی دهع����وه /رێكخس����تنی عێ����راق پارلهمانتار قاس����م س����ههالنی به روداوی هاتوچۆ لهرێگهی نێوان ناسرییه – بهسره گیانی لهدهس����تدا .ههروهها پارلهمانتاری حیزب����ی دهعوه قاس����م عهتی����ه جبوری لهس����اڵی ( ،)2006كاتێ����ك لهبهس����رهوه بهرهو بهغ����دا دههات بۆ بهش����داریكردن لهكۆبون����هوهی پارلهمان ،دوچاری روداوی هاتوچ����ۆ هاتو بههۆیهوه نیوه ئیفلیج بو، بهاڵم بهردهوام بو ل����هكاری پارلهمانتاری تاوهك����و ل����ه ( )2010/10/23دوای یهك رۆژ لهئهنجامدان����ی نهش����تهرگهری دڵ بۆی لهنهخۆش����خانهیهكی ئ����وردن گیانی لهدهستدا.
8
ئابوری
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
ئهم الپهڕهی ه ب ه سپۆنسهری گروپی کۆمپانیاکانی قهیوان چاپو باڵودهکرێتهوه
بهڵێندهرێك :حكومهت رێگره لهوه ی بهرههم ی ناوخۆی ی بهكاربهێنین
بهرپرسێك لهپارێزگای سلێمانی :لهو بارهیهوه بهدواداچون دهكهین
بۆ زۆرێک لهپڕۆژهکان کااڵو بهرههمی بیانی بهکاردێت فۆتۆ :رێبهر نهجم ئا :ئاسۆ سهراوی "حكومهت هان ی سهرمایهدارن دهدات كارگ ه دابنێن ،كهچی خۆ ی بهرههمیان لێناكڕێتهوه ،بۆ زۆرێك لهپرۆژهكان داوا ی بهرههمی بیانیمان لێدهكرێت". خاوهن ی كۆمپانیا ی بااڵ وا دهڵێت. زۆرێ���ك لهبهڵێن���دهران ئام���اژه بهوه دهك���هن ،لهكات ی كردن��� ی پرۆژهكانیاندا الیهن��� ه پهیوهندیدارهكان��� ی حكوم���هت، ناچاری���ان دهكهن كهلوپ���هلو بهرههم ی بیان��� ی بهكاربهێن���ن ،ئ���هوه لهكاتێكدا حكومهت خۆ ی باس لههاندان ی بهرههم ی ناوخۆی ی دهكات .بهڕێوهبهر ی وهبهرهێنان ی س���لێمانیش دهڵێ���ت "نوس���راومان بۆ پارێزگا ی سلێمان ی كردوه ،ك ه بهڵێندهران ناچار نهكرێ���ن كااڵ ی بیان ی بهكاربهێنن، بهڵكو پێوهرهك ه باش��� ی بهرههمهك ه بێت نهك شوێن ی بهرههمهێنانی".
پێویسته پێوهرهك ه باشی بهرههمهكهو دهرچونی بێت لهپشكنیندا ،نهك بهرههمی واڵتێكی دیاریكراو داوا بكرێت
فهرامۆش كراوه" . س���هبارهت بهو پاساوهش ك ه ههندێك دهڵێ���ن بهرههم��� ی ناوخۆی��� ی كوالیت ی زۆر ب���اش نی��� ه ئهو بهڵێن���دهره دهڵێت "دهكرێ���ت حكومهت ،كارگ���هكان ناچار بكات بهرههمهكانیان باش بكهن ،ئهگهر لهناوخۆدا بهرههمهكانیان لێبكڕدرێتهوه، ئ���هوا بهدڵنیایی���هوه ئهوانی���ش گرنگ ی زیات���ر بهئاس���ت ی كوالیتی���ان دهدهن، وهك كارگهكان��� ی چیمهنتۆ ك ه ئێس���تا بهرههمێك��� ی زۆر باش���یان ههیه ،نهك بۆ ناوخۆ ب���ۆ دهرهوهش بهرههمهكانیان ڕهوان ه دهكهن". بۆچون ی وهبهرهێنان ی سلێمان ی چییه؟
بهڕێوهب���هر ی دهس���ته ی وهبهرهێنان لهس���لێمان ی فهرم���ان غهری���ب ههمان بۆچون ی ههیهو جهخ���ت لهوه دهكاتهوه ك ه پێویست ه بهرههم ی كارگ ه ناوخۆیهكان لهپرۆژهكان���دا بهكاربێ���ت" ،بهمهرج��� ی باشیو دهرچونیان لهپشكنیندا". ناچارمان دهكهن بهرههم ی بیان ی ئ���هو باس ل���هوه دهكات ،ئ���هوان بۆ دژبهیهك���ه" .ئ���هو نمون��� ه بهپرۆژهیهك بهكاربێنین خاوهن��� ی كۆمپانی���ا ی بااڵ ب���ۆ كار ی دههێنێتهوه ك ه بۆ ش���ارهوان ی سلێمان ی پرۆژهكان��� ی وهبهرهێنان ،بههیچ جۆرێك بهڵێندهرایهت ی س���هنگهر محهمهد ،باس كردوه ،ویس���تویهت ی بۆر ی پالس���تیك ی وهبهرهێن���هران ناچار ناك���هن بهرههم ی ل���هوه دهكات ،بۆ زۆرێك ل���هو پرۆژانه ی بهرههم��� ی ناوخۆی��� ی بهكاربهێن���ێ ،ك ه بیان ی بهكاربهێن ێ "بۆ كردن ی پرۆژهكان ی كردویهت ی ناچاریان كردوه بهرههم ی بیان ی بهوت���ه ی خ���ۆ ی جۆرهكه ی زۆر باش���ه ،وهبهرهێنان ،تهنها پێوهر ی ئێم ه باش��� ی بهكاربهێنێو ئهو دهڵێت "حكومهت خۆ ی بهاڵم شارهوان ی رێگریان لێكردوه .ناوبراو بهرههمهكهو دهرچونیهت ی لهپش���كنیندا، مۆڵهت بهكردن���هوه ی كارگ ه ناوخۆیهكان ئهوهش دهخاتهرو ك ه نهك بهتهنها لهكار ی ئێم��� ه خۆم���ان مۆڵهت���ت دهدهی���ن. دهدات ،دهش���ڵێت پش���تگیر ی بهرههم ی بهڵێندهرایهتیهدا ،بهڵكو لهزۆر بوارهكان ی بهكردنهوه ی ئ���هو كارگ��� ه ناوخۆییانه، ناوخۆی��� ی دهك���هم ،كهچ ی بهش���ێك ل ه تریشدا هان ی بهرههم ی ناوخۆی ی نادرێت ،ئیت���ر چۆن بۆ وهبهرهێنهران دهنوس���ین بهڕێوهبهرایهتیهكان��� ی بهپێچهوان���ه ی ئهو دهڵێ���ت "زۆرجار ئاو ی دهبهی بیان ی بهرههم��� ی بیان ی بك���ڕن ،بهپێچهوانهوه ئ���هوهوه ناچارم���ان دهك���هن بهرههم ی ب���ۆ فهرمانگ���هو بهڕێوهبهرایهتی���هكان ئێم ه مهبهس���تمانه بهرههم ی كارگهكان ی بیان ی بهكاربهێنین ،دیاره ئهم ه دو شت ی دهكڕێت ،لهوهشدا ئاوو بهرههمی ناوخۆی ی ناوخۆ گهشهیهك ی باش بكهن".
زۆرجار ئاو ی دهب هی بیانی بۆ فهرمانگهو بهڕێوهبهرایهتیهكان دهكڕێت ،لهوهشدا بهرههمی ناوخۆیی فهرامۆشكراوه نوسراویان بۆ پارێزگار ی سلێمان ی كردوه وهبهرهێن���ان بهڕێوهبهرهك���ه ی لهس���لێمانی ،ئهوهش دهخاتهرو ك ه جگ ه لهپڕۆژهكان��� ی وهبهرهێن���ان ،پرۆژهكان ی تر ی شار ی س���لێمان ی دهچێت ه پارێزگا ی سلێمان ی لهوێوه (ئیعالنی) بۆ دهكرێت، ههربۆی��� ه نوس���راویان بۆ ئ���هوان كردو نوس���یویانه "ب���ا بهڵێن���دهران ناچارن نهكرێن كااڵو بهرههم ی بیان ی بهكاربهێنن، پێویس���ت ه پێوهرهك ه باش ی بهرههمهكهو دهرچون ی بێت لهپش���كنیندا ،نهك واڵت ی
بهرههمهێنانی ،هاوكات ئهولهویهت بدرێت ههر نیی ه بۆی ه بهناچار ی دهبێت پهنا بۆ بیانیهكه ی ببرێت". بهبهرههم ی ناوخۆی ی نهك بیانی". لهب���اره ی وهاڵم��� ی پارێ���زگار ب���ۆ ئهوان ،ئ���هوه بوه ك ه گش���تاندنیان بۆ پارێزگار ی سلێمانی :دوباره بهدواداچون دهكهینهوه بهرێوهبهرایهتی���هكان كردوه ،ك ه لهكات ی لهباره ی بۆچون ی پارێزگار ی سلێمانیش، تهندهرهكان���دا داوا ی كااڵو بهرههم��� ی واڵتێك ی دیاریك���راو نهكهن ،بهاڵم بهپێ ی راوێژكار ی ئهندازیار ی پارێزگار ی سلێمان ی بهدواداچونهكان��� ی ئاوێن��� ه تائێس���تاش س���دیق موش���یر ئهوه دهخات���هرو ،كه بهش���ێك لهبهڕێوهبهرایهتی���هكان ،ب���ۆ نوس���ینو دیاریكردن ی بهرههم ی واڵتێك ی پرۆژهكانی���ان ناوی بهرههم��� ی واڵتێك ی دیاریكراو لهتهندهرهكاندا قهدهغ ه كردوهو بیان ی دیاریكراو دهنوسن .ئهمهش بهوته ی ئهو وت ی "ئێم ه ئهوهم���ان قهدهغهكردوه ئ���هو "ئهگهر راس���ت بێ���ت ،پێچهوانه ی چونك ه ئهوه دهبێت ه جۆرێك لهریكالمیش، وتومان��� ه ك��� ه داوا ی بهرههمێك دهكهن، گشتاندنهكان ی پارێزگار ی سلێمانیه". فهرمان غهریب ئهوه ناش���ارێتهوه ،ك ه تایبهتمهندیهكان ی ئهو بهرههمه بنوسن، نهكڕین ی بهرههمهكان��� ی ناوخۆ خهریك ه نهك ناو ی واڵتێك ی دیاریكراو". ئهو نهیشاردهوه ك ه نوسین ی بهرههم ی ببێت ه هۆ ی داخس���تن ی چهند كارگهیهك ی ناوخۆی���ی ،ئ���هو نمون��� ه بهكارگهیهك ی واڵتێك��� ی دیاریكراو ،نهریتێ���ك بوه له بۆی���اخ دههێنێتهوهو دهڵێ���ت "كارگه ی رێكخراو ی هابیتاتهوه بۆ ئهوان ماوهتهوه بۆیاخم���ان ههی��� ه لهچهمچهماڵ خهریك ه "ههرچهن���ده ئێم ه لهگرنگ��� ی رۆڵی ئهو دایدهخات ،چونك ه بۆ زۆرێك لهپرۆژهكان رێكخراوه كهمناكهینهوه ،چونك ه زۆرێك بۆیاخ ی توركیو ئێران ی بهكاردێت ،نهك لهبهڕێوهبهرایهتیهكان��� ی حكوم���هت بۆ شێواز ی نوسین ی تهندهرو دهرخستهكانیان ناوخۆیی". س���ودیان لهو رێكخراوه وهرگرتوه ،بهاڵم یهكێك لهكێش���هكانیان ئهوهبو ك ه ناو ی شارهوانی :زۆرجار كوالیت ی بهرز واڵتیان دهنوس ی ئهوهش بۆ ئێم ه ئێستا لهبهرههم ی بیانیدایه ههر لهوبارهیهوه لێپرس���راو ی بهش��� ی بۆت ه گرفتو تائێستاش ههند ێ شوێن ئهو پ���ررۆژهكان لهش���ارهوان ی رۆژههاڵت��� ی ههڵهی ه دوباره دهكهنهوه" .ئهوه جهخت ی س���لێمانی ،ئهبوبهكر تهیب ئاماژه بهوه لهوهش كردوه ك ه وهك پارێزگا ی سلێمان ی دهكات ك ه ئ���هوان بۆ پرۆژهكانیان داوا ی گشتاندنیان بۆ سهرجهم بهڕێوهبهرایهتی ه بهرههمێك دهكهن ك ه كوالیت ی بهرز بێت ،پهیوهندارهكان كردوه ك ه ناو ی بهرههم ی نهك بهرههم ی واڵتێك ی دیاریكراو ،بهاڵم واڵتێك ی دیاریكراو نهنوس���ن ئهو وتیش ی وتیش ی "دیاره كهولیت ی بهرزیش لهجۆرێك ی "ئێم��� ه ل���هم روهوه دوب���اره بهداچون توركی���دا ههی���ه ،ن���هك لهبهرههمێك ی دهكهین ،بۆ ئهوه ی بههیچ جۆرێك ناو ی ناوخۆی���ی ،ههند ێ بهرههمیش لهناوخۆدا بهرههم ی واڵتێك ی دیاریكراو نهنوسرێ".
رۆژانه لهكهركوك 150ملیۆن پێ سێجا دوكهڵ باڵودهبێتهوه ئا :ئیحسان مهال فوئاد ی لهم چاوپێكهوتنهی ئاوێنهدا شارهزا بواری نهوتو سهرۆكی ئهندازیارانی كۆمپانیای نهوتی باكور لهكهركوك چهند بابهتێكی ههستیارو مهترسیدار ی دهخات ه روو ئاشكرای دهكات ،لهدوا ی 2003وه بههۆی تێكشكانی ئامێرهكان ی كۆمپانیاكهیانهوه نهتوانراوه زۆرب ه دوكهڵی پاشمهوهی نهوت كۆنترۆڵ بكرێتو رۆژانه باڵودهبێتهوه. ی نهوتو س���هرۆكی ش���ارهزای بوار ی نهوتی باكور ئهندازیاران���ی كۆمپانیا لهكهرك���وك فهرهاد حهم���زه محهمهد ی بۆ ئاوێن ه رونیكردهوه ك ه لهسهردهم ئینگلیزهكان���هوه لهكهرك���وك دوكهڵی ن���هوت دهڕژێت��� ه س���هر ناوچهكهدا، ههرچهن���ده ل���هو كات���هوه ههن���دێ س���هوزایی ئهنجام���دراوهو ههوڵدراوه س���ود لهگازهك هیوهربگیرێ���ت ،بهاڵم
ی تهكنهلۆجیاو ی 2003وه زۆرب ه ل���هدوا ی كۆمپانی���ای نهوتی باكور ئامێران��� ه بهر لێدانی هێزهكانی ئهمریكا كهوتنو ی تێكشكان ،بۆی ه ئیتر بوه هۆی ئهوه ی زۆری ئهو گازه بس���وتێتو بهش���ێك باڵوبێت���هوه بهتایبهت گازی H2Sك ه زۆر ژههراویو مهترسیداره. ی ی رێ���ژهی باڵوبون���هوه لهب���اره ی س���هرۆكی ئ���هو دوكهڵ���هو جۆرهك ه ی نهوتی باكور ئهندازیاران���ی كۆمپانیا لهكهركوك بۆ ئاوێنهوتی "لهئێس���تادا لهكهركوك رۆژان ه 150ملۆن پێ سێجا گاز دهس���وتێنرێتو دهبێت��� ه دوكهڵ، دیاره ئهو دوكهڵهش بهپێی دورو نزیكی ی لهسهر ی دانیشتوان كاریگهر ناوهچ ه ی مرۆڤهكان دروس���ت دهكاتو ئاسهوار ئهو دوكهڵ ه بهههمو شێوهیهك ژینگهك ه ی دهكات ه س���هر پیس دهكاتو كاریگهر سییهكانی مرۆڤ". ی ئاوێنهدا لهچاوپێكهوتنێكی پێش���و پس���پۆرێكی تهندروستی ئاماژهی بهوه
ك���رد ك ه دانیش���توانی نزیك��� ه كێڵگ ه نهوتیی���هكان زیات���ر لهكهس���انی ت���ر توشی ش���ێرپهنج ه دهبنو دهبێت ه هۆی لهبارچونی ئافرهتی دوگیان ،ههروهها ل���هو ناوچان ه مرۆڤ���ی كهمئهندام زیاد ی ئهگ���هری زۆره دهكات ،جگ��� ه لهوه ی لێ نهگیرێت ئهگهر لهكوردستان رێگ ه ی دهبێت ه كارهس���اتو چارهس���هركردن ئهستهم دهبێت. بهشێوهیهكی گشتی لهههر شوێنێك ی نهوت بهره���هم بهێنرێت پاش���ماوه ی غازیو ش���لمهنی دهبێت" ،پاشماوه ی نهوت ه ی سهرهكیترین پاشماوهكان غاز لهههموواڵتان زۆر رێگ ه گیراوهتهبهر بۆ رێگهلێگرتنی ،بهاڵم نهیانتوانیوه سهد ی دهرسهد بنهبڕ بكرێت ،بهڵكو رێژهیهك ههر دهمێنێتهوه". ی ن���هوت ئ���هو ش���ارهزایهی ب���وار لهكهركوك ئام���اژه بهوهش دهكات ك ه ئهگهر بتوانرێت ئهو گازه نهسوتێنرێتو كهپس بكرێت ،ئهوا دهتوانرێت سودی
لێوهربگیرێت ك ه تائێس���تا نهتوانراوه ئ���هوه بكرێت ،ب���هاڵم ئهگ���هر پارهی بۆ تهرخ���ان بكرێ���تو تهكنهلۆجیای پێش���كهوتو دابین بكرێ���ت دهتوانرێت سودێكی باش���ی لێوهربگیرێتو رێگ ه ی بگیرێ���تو كهمتری���ن لهباڵوبون���هوه زیانی ههبێت" ،ههرچهنده لهئێس���تادا بڕێكی كهمی سودی لێوهردهگیرێت بۆ كارهباو گازی مااڵن". ی ی بهرپرسیارێتی باڵوبونهوه لهباره ئ���هو گازه س���هرۆكی ئهندازیاران���ی كۆمپانیای ناوبراو وتی "لهپێشدا بونی ی نهوتهك ه بهرپرس���ه ،پاش���انوهزارهت نهوت بهرپرس���هو دهبێ���ت خهمی ئهو ی پاشماوهی ه بخواتو ئامێری پێشكهوتو ئهو بواره دابین بكات بۆ سودوهرگرتن لێی". لهئێس���تادا باس ل���هوه دهكرێت ك ه دهرهێنانی ن���هوت جگ ه لهوهی دهبێت ه ی سهر زهویو هۆی پیس���بونی ژینگ ه ههوا ،دهبێت ه هۆی پیسبونی ئاوی ژێر
زهویو خواردنهوهش ،لهو بارهیهوه ئهو ئهندازیاره دهڵێت "هیچ كاریگهرییهكی نهكردوهت ه سهر ئاوی خواردنهوهو ئاوی ژێر زهوی ،چونك ه ئاو لهچین ه نزمهكانی ژێر زهوییهواتا لهس���هرهوهیهو نهوتیش لهچینی زۆر قوڵهكانی ژێر زهوییه". ی باكوردا ی نهوت��� لهنێ���و كۆمپانیا لهكهرك���وك بهڕێوهبهرایهتییهك���ی تایب���هت بهژینگ��� ه ههیه ،س���هرۆكی ی ئهندازیارانی كۆمپانیاك ه دهڵێت "كار ئهو بهڕێوهبهرایهتیی��� ه ئهوهی ه كاتێك بۆرییهك دهتهقێت ی���ان ههر كارێكی ی كۆمپانیاك ه تری تایب���هت بهژینگ��� ه رودهدات چارهسهری دهكهن". لهئێستادا بهپێی ئاماره نافهرمییهكان ی كهركوك ی دانیشتوانی پارێزگا رێژه به 1.500ملیۆن دهخهمڵێندرێت ،ئهگهر بهو پێی ه بێت ك��� ه رۆژان ه 150ملیۆن پێ س���ێجا دوك���هڵ باڵودهبێتهوه ئهوا ههر مرۆڤێكی ئهو شاره 100پێ سێجا دوكهڵی بهردهكهوێت.
ههر مرۆڤێكی ئهو شاره رۆژانه 100 پێ سێجا دوكهڵی بهردهكهوێت.
لۆکاڵ
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
9
پێشتر بهنزیخانهكان ئۆكتانیان دهكرده بهنزینهكانیانهوه ،ئێستا شۆفێران پیشهوهرێك :ئهو كاره زیانی بۆ ئۆتۆمبیلو ژینگهش زۆره ئا :ئاسۆ سهراوی ریزكردنی كۆمهڵێك دهبه، لهبهنزیخانهیهكی سلێمانی ،بۆ گۆران حهمهسهعیدی شۆفێر، دهبێته جێی سهرنج ،ههربۆیه لهیهكێك لهكارمهندهكانی دهپرسی كه ئهو دهبانه چین؟ كارمهندهكهش دهڵێت "ئهوه ئۆكتانی بهنزینی پێ بهرزدهبێتهوه ،زۆرێك لهشۆفێران بهكاردههێنن تا بهنزینهكهیان لهم جۆره خراپهوه بكهنه جۆرێكی باشتر".
بهرێوهبهری بهرههمه نهوتیهكانی سلێمانی: ئهو بهنزینهی دابهشی دهكهین ئۆكتانهكهی 88بۆ 89یه
پێشتر بهش���ێك لهبهنزیخانهكان بۆ بهرزكردنهوهی ئۆكتانی بهنزین ،جۆره مادهیهكی���ان دهك���رده ن���او بهرمیلی بهنزینخانهكانیان���هوه ،بهوهش جۆری بهنزینهكهیان لهجۆرێكی ئاس���اییهوه دهگ���ۆڕی ب���ۆ محس���نو بهنرخێك���ی گرانتر دهیانفرۆش���ت ،بهاڵم حكومهت ئهوهی قهدهغهكرد ،ئێس���تاش كه نرخ جێگیركراوه ی���هك جۆر بهنزین ههیه، بهش���ێك لهشۆفێران پهنا بۆ ئهو كاره ئهو ئۆکتانه دهستکردهی بهشێک لهشۆفێران تێکهڵ بهبهنزینی دهکهن لهبهنزینخانهیهک لهسلێمانی دهب���هن ،ئهو ج���ۆره مادهی���ه لهگهڵ بهنزینهكهدا تێك���هڵ دهكهن دهیكهنه ناو ئۆتۆمبیلهكانیانهوه .پیشهوهرێكی بهنزینهكه س���ودم زۆر لێبینی ،بهاڵم سیدانیش دروست دهكات ،كه غازێكی بهنزینهی لێره بهس���هر ش���ۆفێراندا كردومان���ه ئۆكتان���ی ئ���هو بهنزینهی شارهزای ئهو بوارهش جهخت لهخراپی ئهوهیان نازانم بۆ ئۆتۆمبیلهكهم زیانی كوشندهیهو زیانی زۆر لهژینگه دهدات" .دهب���هش دهكرێت ،ئۆكتانهكهی ناگاته دابهش���ی دهكهین 88تا 89دهبێت". ئهو باس لهوهش دهكات ،كه ئهو جۆره 80ههر كهس���ێك بڵێت ل���هوه زیاتره بهاڵم پیشهوهرهكهی سلێمانی( ،وهستا ئ���هو كاره دهكات���هوه دهڵێ���ت "ب���ۆ دهبێت یان نا". فریاد) بهپشتبهستن بهپشنكینی ههمو ئۆكتانهی كه دههێنرێته كوردس���تان شارهزایی نییه". ئۆتۆمبیلو ژینگهش زیانی زۆره". ئ���هو ئۆتۆمبیالنهی رۆژانه كاریان تێدا لهبنچین���هدا لهئهوروپ���ا ،كارێك���ی پیشهوهرێكی شارهزا :زیانی بۆ دهكات دهڵێت "من كارم بهس���هر ئهوه بهڕێوهبهری بهرههمه نهوتیهكانی پێچهوان���هی پێدهكرێت ،واته دهیكهنه ئۆتۆمبیلو ژینگهش زۆره دهبهیهك ئۆكتان به 4ههزارو 500 نییه ئهو بهرپرس���ه ئهو قسهی چۆن ی چی دهڵێت؟ سلێمان پیش���هوهرێكی ش���ارهزای ب���واری ناو بهنزین���هوه تا ئۆكتانهكهیان له98 دیناره بهڕێوهبهری بهرههم���ه نهوتیهكانی دهكات ،بهاڵم بهبهڵگهوه دهیسهلمێنم گۆران حهمه سهعید كه فهرمانبهرهو ئۆتۆمبیل ،بهناوی فریاد عومهر عهلی وه دابهزێن���ێ ب���ۆ ، 95چونكه وهك ئۆتۆمبیلێكی ئاس���ایی بچوكی پێیه ،كه لهئهڵمانیا بڕوانامهی پیش���هوهری ئهو دهڵێت "ئۆكتانی بهنزینی ئهورپی سلێمانی جهمال عهلی ئهوه دهخاتهرو ئۆكتان���ی ئهو بهنزین���هی لێره دابهش وهك خ���ۆی باس���ی دهكات لهوهتهی لهب���واری چكردن���هوهی ئۆتۆمبیل���دا 98بۆ دابهزاندنه ،شۆفێرانی ئوێ ئهو كه ئهوان ههرگیز نهیانوتوه بهنزینێكی دهكرێت ناگاته ."80 بهنزین���ی ج���ۆرهی محس���ن نهماوه ،بهدهستهێناوهو لهئێستاشدا لهسلێمانی ئۆكتان���ه بهكاردههێنن تا بهنزینكهیان زۆر باشی نمره یهك بهسهر شۆفێراندا *بهش���ێوهیهكی گش���تی س���نوری ئ���هو گرفت���ی بۆ دروس���ت ب���وه ،بۆ كاری فیت���هری دهكات ،ئام���اژه بهوه بگهیهننه ئاس���تی ئاس���ایی خۆی ك ه دابهش دهك���هن "ههمیش���ه وتومانه چارهس���هركردنیش لهوهتهی زانیوێتی دهكات ،ئ���هو ئۆكتان���هی كه ئێس���تا ،95بۆیه ش���ۆفێران ههڵهیهكی گهوره ئهوهی دابهش���ی دهكهی���ن بهنزینێكی پارێزگای س���لێمانی رۆژانه پێویستی ئۆكت���ان بهجیا دهفرۆش���رێ ،لهگهڵ بهش���ێك لهش���ۆفێران بهكاریدههێننو دهكهن كه ئ���هو كاره دهكهن ،چونكه عادی���هو نرخهكهش���ی 500دیناره بۆ به2ملی���ۆنو 500ههزار لیت���ر بهنزینو بهنزیندا تێك���هاڵوی دهكاتو دهیكاته تێكهاڵو بهنزینی دهكهن ،لهگهڵ ئهوهی بهنزینهكهی ئێستا خۆی چهند چهوره ،ه���هر لیترێك" .س���هبارهت بهئۆكتانی گاز ههی���ه ،ب���هاڵم ل���هم وهرزهدا كه ن���او ئۆتۆمبیلهكهیهوه ،ئ���هو دهڵێت بۆ ئهم ج���ۆره بهنزینهی ئێره نابێتو ئهگ���هر ئ���هو مادهی���هی تێكهڵبكرێت ئ���هو بهنزینهی دابهش���ی دهكهن ،ئهو وهرزی زستانه ،بههۆی (كهمبونهوهی "دهبهی���هك لهو ئۆكتانه دهس���تكرده زیان���ی زۆر بهئۆتۆمبی���ل دهگهیهنێ ،ئهوهن���دهی تر چ���هوری دهكات" .ئهو بهههمانش���ێوه ،جهختی لهسهر ئهوه گهش���توگوزارهو كهمی بهكارهێنانی ب���ه 4ههزار 500دین���ار ،زۆرجار دوای هاوكات ژینگهش پیس دهكات ،چونكه پیش���هوهره ئهوهش ناش���ارێتهوه كه ك���ردهوه كه ئۆكتانی ئ���هو بهنزینهی تبری���د لهالیهن ش���ۆفێرانهوه) بڕێكی بهنزین وهرگرتن ،دهبهیهكی تێدهكهم ،وهك ئهو دهڵێ���ت "بهكارهێنانی ئهو بهنزین���ی بێج���ی ئهگهر دهس���تكاری دابهش���ی دهكهن ،كه بهنزینی بێجیو كهمتری پێویس���تهو رۆژان���ه تهواوی سهرهتا دودڵبوم لهبهكارهێنانی ،بهاڵم ئۆكتانه جگه لهوهی زیان بهئۆتۆمبیل نهكرێ���ت ئۆكتانهك���هی زۆرباش���هو كهركوكو ناوخۆیه ،لهنێوان 88تا 89پارێزگاكه پێویستی به 2ملیۆنو 250 دوای جارێ���ك تێكهڵكردن���ی لهگ���هڵ دهگهیهنێ ،هاوكات غازی دوانۆكسیدی بێزیادو كهم ئۆكتانی ،95بهاڵم ئهوه یهو ئهو وتی "بهپێی ئهو پشكنینانهی ههزار لیتره لهبهنزینو گاز.
فۆتۆ :رێبهر نهجم
پیشهوهرێك: ئهو بهنزینهی دابهش دهكرێت ئۆكتانی ناگاته،80 ههركهسێك زیاتر دهڵێت ،شارهزایی نییه
پرۆژهیهكی ئاو لهچهمچهماڵ بهسێ كابین هی حكومهت تهواو نهكراوه ئا :ئاوات خهیرواڵ بهمهبهستی چارهسهركردنی گرفتی كهمی ئاوی خواردنهوه لهسنوری قهزای چهمچهماڵ ،پێنج ساڵ لهمهوبهر بڕیاری جێبهجێكردنی پڕۆژهی ئاوی خواردنهوهی گۆپتهپه – چهمچهماڵ درا ،بهاڵم تائێستا نهچۆته بواری جێبهجێكردنهوه .قایمقامی چهمچهماڵ رایدهگهیهنێت پڕۆژهكه دراوهته كۆمپانیای نۆكانو لهماوهی دو ساڵی داهاتودا تهواو دهكرێت .بهڕێوهبهری فهرمانگهی ئاوی قهزاكهش دهڵێت "لهئێستادا پێنج بۆ شهش رۆژ جارێك ئاو دهدرێت بههاواڵتیان ،لهكاتی گرفتیشدا دهبێته ده رۆژ جارێك". گرفت����ی كهم����ی ئ����اوی خواردن����هوه، لهئێس����تادا یهكێك����ه لهكێش����ه ه����هره س����هرهكییهكانی هاواڵتیان����ی ق����هزای چهمچهماڵ ،بهجۆرێك لهههندێك شوێنی قهزاك����هدا پانزه بۆ بیس����ت رۆژ جارێك فهرمانگهی ئاوی چهمچهماڵ ئ����او دراوه بههاواڵتیان ،لهكاتێكدا ماوهی پێنج ساڵه باس لهجێبهجێكردنی پڕۆژهی داوا دهكات بهزوتری����ن كات پڕۆژهی ئاوی ئاوی گۆپتهپ����ه چهمچهماڵ دهكرێت ،كه گۆپتهپ���� ه چهمچهم����اڵ جێبهجێ بكرێت، بهوتهی بهرپرس����انی قهزاك����ه ئهگهر ئهو تاوهك����و لهوهزری هاوین����دا دوچاری كهم پڕۆژهیه جێبهجێ بكرێت بۆ ماوهی پهنجا ئاوی نهبنهوه. پێن����ج س����اڵ لهمهوب����هرو لهس����اڵی س����اڵی داهاتو گرفتی ئ����اوی خواردنهوه ()2008دا بهرپرس����انی حكوم����ی لهسنورهكهدا نامێنێت. محهمهد س����ابیر هاواڵتیهكی دانیشتوی لهچهمچهماڵ رایانگهیان����د پڕۆژهی ئاوی چهمچهماڵه ،باس ل����هوه دهكات ههفتهی گۆپتهپ����ه چهمچهماڵ دهكهوێت����ه بواری راب����ردو دوای ئهوهی ب����ۆ ماوهیهكی زۆر جێبهجێكردن����هوه ،حكومهتیش كۆلێژ ی ئ����اوی خواردنهوهیان نهب����وه ،ناچاربوه ئهندازی����اری زانكۆی دهۆكی راس����پاردوه ئ����اوی تانك����هر بكڕێت "دڵنی����اش نهبوم بهمهبهستی دیزاینكردنی پڕۆژهكه ،بهاڵم لهپاكو خاوێنی ئاوهكهی" .ئهم هاواڵتیه لهو كاتهوه تائێستا ئهو پڕۆژهیه نهچۆته گلهیی لهبهرپرسانی ش����ارهكهی دهكاتو بواری جێبهجێكردنهوه. لهالیهن خۆیهوه قایمقامی چهمچهماڵ، رایدهگهیهنێ����ت بههۆی رازیبونو بێدهنگی ئهوان����هوه چهمچهماڵ پهراوێزخراوه .بۆیه ئام����اژه ب����هوه دهكات دهس����تكراوه
لهئێستادا پێنج بۆ شهش رۆژ جارێك ئاو دهدرێته هاواڵتیان، لهكاتی گرفتیشدا دهبێته ده رۆژ جارێك فۆتۆ :بارام سوبحی بهدیزاینكردن����ی پرۆژهك����هو لهماوهی دوو ()2014دا دهس����تدهكرێـت بهكارك����ردن جێبهجێكردنی ئهو پڕۆژهیه. رۆژنامهنوس پێش����هوا ش����ێخ رهئوف، س����اڵدا تهواو دهكرێت .لهالیهن وهزارهتی لهپڕۆژهكهداو لهماوهی دوو س����اڵدا تهواو ش����ارهوانی حكومهتی ههرێمیشهوه بڕی دهبێ����ت ،بهتهواوبونیش����ی ت����ا چ����ل بۆ دواكهوت����نو تهواونهكردن����ی پرۆژهك����ه پهنجا س����اڵی تر گرفتی ك����هم ئاوی روو بهناههقییهكی گهورهی حكومهت بهرانبهر ( )130ملیار دیناری بۆ تهرخانكراوه. به هاواڵتیانی چهمچهماڵ دهزانێتو دهڵێت قایمقامی ق����هزای چهمچهم����اڵ ئامانج لهچهمچهماڵ ناكات". ژمارهیهكی زۆری بهرپرسانی حكومیو "كاتی ئهوهیه ئیدارهی قهزاكهو سنورهكه محهمهد بهئاوێنهی راگهیاند ،دوای ئهوهی ش����هش مانگ لهمهوبهر پۆستی قایمقامی حیزب����ی ل����هكاتو بۆن����هی جی����اوازدا ،ههموی����ان دهنگیان بكهن بهیهكو فش����ار وهرگرت����وه یهكهمی����ن كاری ههوڵدان بۆ بهتایبهت����ی لهس����هروهختی ههڵمهت����ی بخهنه س����هر كۆمپانیاك����هو حكومهت ،تا چارهسهركردنی كێشهی ئاوی خواردنهوه .بانگهشهی ههڵبژاردندا چهندینجار بهڵێنی بهزووترین كات پرۆژهكه دهست پێبكاتو جهخ����ت لهوهش����دهكاتهوه لهئێس����تادا جێبهجێكردنی پڕۆژهی ئاوی گۆپتهپهیان تهواوبكرێ����تو هاواڵتی����ان لهك����هم ئاوی هاواڵتیان س����ێ ب����ۆ چ����وار رۆژ جارێك بهدانیش����توانی چهمچهم����اڵ داوه ،بهاڵم رزگارییان بێت". نوێن����هری چهمچهم����اڵ لهخول����ی ئاویی����ان پێدهدرێت .لهب����ارهی پڕۆژهی تائێس����تا ئهو قس����انه ههروهك����و بهڵێن ئ����اوی گۆپتهپ����هوه وتی "دهس����تكراوه ماوهت����هوه .بۆی����ه رۆژنامهنوس����ێك داوا پێش����وی پارلهمانی كوردس����تان ،ئۆباڵی بهدیزاینكردن����ی پرۆژهك����هو دراوه دهكات هاواڵتیانو بهرپرس����انی ناوچهكه جێبهجێنهكردن����ی ئ����هو پڕۆژهیه دهخاته بهكۆمپانیای نۆكان ،لهناوهراس����تی ساڵ ی فشار بخهنه س����هر حكومهت بهمهبهستی ئهستۆی بهرپرسانی یهكێتی ،هۆكارهكهشی
دهگێڕێتهوه بۆ ئهوهی لهناوچهكانی دیكهی ههرێم پڕۆژهی هاوش����ێوه جێبهجێكراوهو تهنها ئهوهی چهمچهماڵ نهكراوه. پارلهمانتاری خولی پێشوی پارلهمانی كوردستان لهفراكس����یۆنی گۆڕان عهزیمه نهجمهدی����ن ،رایدهگهیهنێت بهمهبهس����تی جێبهجێكردنی ئهو پڕۆژهیه چهند جارێك سهردانی وهزیری شارهوانی كردوهو داوای جێبهجێكردنی كردوه .ئاشكراشی دهكات هاوش����ێوهی پڕۆژهی ئ����اوی گۆپتهپه ،له ئامێ����دیو زاخۆو س����ۆران جێبهجێكراوه، وتیش����ی "دوای دو كابین����هو دواكهوتنو جێبهجێنهكردنی ئهو پڕۆژهیه ،نیش����انهی كهمتهرخهم����ی ئی����دارهی یهكێتی����ه لهم سنورهدا". لهكاتێك����دا قایمقام����ی چهمچهم����اڵ رایدهگهیهنێ����ت س����ێ ب����ۆ چ����وار رۆژ جارێك ئاو دهدرێت����ه بههاواڵتیان ،بهاڵم بهڕێوهب����هری فهرمانگهی ئ����اوی قهزاكه رایدهگهیهنێت لهحاڵهتی ئاساییدا پێنج بۆ شهش رۆژ جارێك ئاو دهدرێته هاواڵتیان. لهئێستاشدا س����هرچاوهی سهرهكی ئاوی خواردن����هوهی هاواڵتیان����ی چهمچهم����اڵ بریتی����ه لههێڵی دوهمی ئ����اوی دوكان – سلێمانی ،لهگهڵ چهند بیرێكی ئیرتیوازی لهبهرزاییهكان����ی بانی مقان ،لهگهڵ چهند بیرێكی دیكه لهناوچهی كانی ش����هیتانی س����نوری بازیان كه لهكاتی پڕۆژهی نهوت بهرانبهر خۆراكدا دروستكراوه. لێپرسراوی فهرمانگهی ئاوی چهمچهماڵ غهریب عهبدولرهحمان ،بهئاوێنهی راگهیاند بهجێكردنی پرۆژهی ئاوی گۆپتهپه گرفتی ئاوی خواردنهوهی هاواڵتیان بۆ ماوهیهكی درێژ بهشێوهیهكی تهواو چارهسهر دهكات. ناوب����راو دهڵێت "لهئێس����تاداو لهحاڵهتی ئاساییدا ،پێنج بۆ شهش رۆژ جارێك ئاو دهدرێت بههاواڵتیان ،لهكاتی گرفتیش����دا دهبێته ده رۆژ جارێك".
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
rangalayawene@gmail.com
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
هاوبیر کامهران :خهڵکی ئێمه لهههمو کهس زیاتر پێویستی بهیۆگا ههیه
گۆشهیهكی تایبهته بهجلو بهرگ
پاشهکشهی یۆگا لهم ناوچهیه دهخاتهڕو ی سیاسیو ئاینیو "بهاڵم بههۆی گۆرانكار ئابوریی ناوچهك ه یۆگا كشایهوه بۆ هیندو ئێران". ههروهها ئاماژهی بهدوب���اره گهڕانهوهی ی 1999 یۆگا کرد بۆ کوردس���تان "س���اڵ ی یۆگا لهكوردستانهوه لهرێگهی كۆمهڵه دیس���ان ی���ۆگا هاتهوه ناو كوردس���تانو ی رهس���هنو ب���ۆ یهكهمجار بهش���ێوهیهك ی ی���ۆگا خوێندراو پراكتیزه كرا. ئهكادیم ی ههتا ئێس���تاش ئهم فێركاری���ه لهرێگه ی ئ���هم كۆمهڵهیهوه بهردهوام���هو لهرێگه ی یۆگاو ماڵپهرو ی فێرك���ردنو گۆڤار خول ی فهیس���بوكهوه ئهم كۆمهڵهی ه پهیجهكان ی یۆگا دهگهیهنێتهوه بهگوێو دڵی خهڵك كورد".
ئا :ئاوێنه
بۆیهی نینۆكت لهگ هڵ ئهم وهرزه رێكبخه
ئیتر كات���ی ئهوهیه واز لهبۆیهكردنو رازاندنهوهی نینۆكهكانت بهبۆیهی كاڵی وهرزی هاوین پایز بهێنیو بۆیهی نینۆكهكانت بهپێی مۆدیلی زس���تانی 2013 – 2014نوێ بكهیتهوه. لهم وهرزهدا ئهو خانمانه زیاتر س���هرنجڕاكێش دهردهكهون كه دهگهڕێنهوه بۆ مۆدیلی رێكخس���تنو یهكخستنی رهنگی س���وراوی لێوهكانیانو رهنگی بۆیهی نینۆكیان. دیارتری���ن رهنگ���ی مۆدیلی بۆیهی ئهم زس���تانه بهپێی نمایش���ی جلوبهرگه جیهانیهكان چین؟ ی كالسیكی سور لهزۆرب���هی نمایش���هكانی پۆش���اكی "فالنتین���ۆ"دا ،گهڕانهوهیهكی ئاش���كرا بهدیدهكرێت بۆ بۆیهی س���وری كالسیكی ،كه گوزارشت لهشكۆو مێینهییهكی سیحرئامێز دهكات. دهتوانی���ت بهپێی رهنگی پێس���تت ،بۆیهی نینۆكهكانت بهڕهنگێكی س���وری ت���ۆخ یان كاڵ بڕازێنیتهوهو جوانییهكی س���هرنجڕاكێش بهدهس���تو پهنجهت ببهخشیت. رهش رهنگی رهش زیاتر لهگهڵ ش���هوانی ساردی زس���تاندا دهگونجێتو دیمهنێك ی سهرنجڕاكێشت پێدهبهخش���ێت ،لهنێو ئهو دیزاینهرانهی پۆشاكدا كه رهنگی بۆیهی نینۆكی نمایشكارهكانی پۆشاكی لهم وهرزهدا بهرهنگی ڕهش داپۆشیبو، دیزاینهر Oscar de la Rentaبوو ،كه رهنگێكی رهش���ی درهوش���اوهی بۆ رازاندنهوهی دهستو پهنجهی كچه نمایشكارهكانی بهكارهێنابو. جهرگییهکی سورباو یهكێكه ل���هو رهنگانهی كه بهئهندازهیهكی زۆر باڵو لهم وهرزهدا ،بهتایبهت ی لهنمایشی پۆش���اكی Zac Posenو Anthony Vaccarelleoو.Burberry ئهم رهنگه بهوه جیادهكرێتهوه كه تێكهڵهیهكه لهرهنگهكانی سورو پهمهییو قاوهی���یو رهنگێكی جهرگیی س���ورباو دهنوێنێ���تو ههڵبژاردنی رهنگه كاڵو تۆخهكانی بهپێی رهنگی پێستت ،تهلیسمێكی پڕ لهجوانیت پێدهبهخشێت.
ههرچهن���ده تهمهن���ی یۆگا ه���هزاران س���اڵه ،بهاڵم چهند ساڵێکه کهمهوهک پراکتیکو بهش���ێوهی رێکخراو هاتۆته ههرێمی کوردس���تانهوه .لهئێس���تادا چهن���د خولێک���ی بهردهوام���ی یۆگا ههی���هو بهردهوام رێژهی فێرخوازان رو لهزیادبونه .کۆمهڵهی یۆگا لهکوردستان نزیکهی 15س���اڵه ب���هردهوام خولی فێربونی یۆگا دهکاتهوهو بهش���ێوازی جۆراوج���ۆر پ���هره بهی���ۆگا دهدهن لهکوردستان .هاوبیر کهمهران سهرۆکی کۆمهڵهک���هو سهرنوس���هری گۆڤاری تایبهت بهو کۆمهڵهیه ،باس لهمێژوی ی���ۆگاو پهیوهندیهکانی کوردو یۆگا بۆ خوێنهرانی ئاوێنه دهکات. یۆگا چییه؟ زۆر ج���ار پرس���یار لهچهمک���ی یۆگا دهکرێت ،ئایا یۆگا؛وهرزش���ه؟ ئایینه؟ فهلس���هفهیه؟ یاخود ی���ۆگا دهتوانێت جێی ئهوان بگرێتهوه؟ هاوبیر کامهران ب���هم جۆرهوهاڵمی ئ���هو پرس���یاران ه دهداتهوهو لهچییهت���ی یۆگا دهدوێت: ی ی فهلس���هف ی عیرفان "یۆگا تهریقهتێك ی ی هاوس���هنگكردنهوه كرداریه .ئامانج جهس���تهو دهرونو فكرو رۆحی مرۆڤه. ههربۆی��� ه ناكرێت تهنها بهفهلس���هف ه ی بهرین .یۆگاوهرزش یانوهرزش ن���او نیهو ئایینیش نی ه بههیچ ش���ێوهیهك. ی مرۆڤ دهدات بهڵكو رێگهیهكه هان��� ی ی راستهقینه بۆ یهكبون لهگهڵ خود ی خۆیو گهردونو ی خود خۆیو ناسین خ���ودا" .ههروهه���ا دهڵێ���ت" :ی���ۆگا ی هیچ ئایینێك بگرێتهوه نایهوێت جێ��� ی ی ئایین نیه ،بهڵكو یارمهت چونك ه خۆ ی ههر مرۆڤێك دهدات ك��� ه ژیانێك بژ ی ئارامیووردبیریو تێگهیشتنو بهوپهر شادیهوه". ههمو کهسێک دهتوانێت یۆگا بکات س���هبارهت بهش���وێنی س���هرههڵدانی
ی���ۆگاو مێژوهکهی ،هاوبی���ر کامهران ی ی سهرههڵدان ی یهكهم دهڵێت" :شوێن ی یۆگا هیندو ئێران���ی كۆنه ،مێژوهكه دهگهرێت���هوه ب���ۆ كۆنت���ر ل���ه5000 س���اڵ لهمهوب���هر بهپێ���ی دۆزین���هوه ش���وێنهواریهكان ك��� ه بهریتانی���هكان لههیندستان كهش���فیان كرد .ههربۆی ه ی هیندی���هكانو ئاری���هكان بهمیراتگر
لهبری فیستیڤاڵ تهنها مهراسیمێک بۆ سینهما ئهنجامدرا ئا :رێنوار نهجم ئهمس����اڵ لهی����ادی رۆژی جیهان����ی س����ینهمادا ،لهب����ری فیس����تیڤاڵ، مهراس����یمێک رێکخ����را کهتێی����دا 3 فیلم نمایش����کراو چهن����د ئهکتهرێک خهاڵتک����ران .بهرێوهبهری س����ینهمای س����لێمانیش دهڵێت لهالیهنوهزارهتی رۆشنبیرییهوه دهسهاڵتی ئهنجامدانی فیستیڤاڵیان لێسهندراوهتهوه. رۆژی 12/28رۆژی جیهان����ی س����ینهمایهو لهجیهان����دا ئ����هو یاده دهکرێتهوه .لهههرێمی کوردستانیشدا بهچاالکی جۆراوجۆر لهو رۆژهدا یادی س����ینهما دهکرێتهوه .س����ااڵنی پێشو لهشاری سلێمانیدا فیستیڤاڵ ئهنجام دهدراو ههم����و کهس����ێک دهیتوان����ی فیلمهکان ببینن .بهاڵم ئهمساڵ لهبری فیستیڤاڵ تهنها مهراسیمێک رێکخراو ئامادهبونی����ش بهبانگهێش����تنامهبو. لهبارهی چاالکییهکانی ئهو مهراسیمهو ئاس����تهنگییهکانی ،کام����هران نوری بهرێوهبهری بهڕێوهبهرایهتی س����ینهما لهس����لێمانی ،وهاڵمی پرس����یارهکانی ئاوێنهی دایهوه. لهب����ارهی ش����ێوازی رێکخس����تنی مهراسیمهکهوه کامران نوری رایگهیاند: "وهکو بهرێوهبهرایهتی هونهری سینهما ئهمساڵویس����تمان لهبری فیستیڤاڵ، مهراس����یمێک ب����ۆ س����ینهما رێ����ک بخهین ،چونکه لهالی����هن وهزارهتهوه فیس����تیڤاڵمان لێ س����هندراوهتهوه.
کاوڕ ههس���ت ه س���ۆزدارییهكانت كۆتكردوه ی دهریانبڕیت .پێویست ه سهرهتا ناتون ی خ���ۆت دڵنیابكهیتهوه لهو كهس���ه ی لهگهڵ ك ه بهتهمایت ههوس���هرگیر بكهیت.
بیرم����ان لهوهکردهوه ش����تێک بکهین بهتواناکان����ی خۆم����انو نهگهڕێینهوه ب����ۆوهزارهت .چهند فیلمێکمان ههبو بهرههمی بهرێوهبهرایهتییهکهمان بو، که هێش����تا نمایش نهکرابون ،لهگهڵ خهاڵتکردن����ی ح����هوت هونهرمهندی بهئهزمونی شارهکهدا ،ئهو فیلمانهش نمایش بکهین .لهگهڵ سیتی سینهماو
گا ی تۆ یهكێك لهههره سیفهت ه جوانهكان ی ك ه دهتوانی خۆت لهگهڵ ههمو ئهوه بارودۆخێ���ك بگونجێنێ���ت ،خۆت زاڵ بك ه بهسهر ههر رهشبینییهك ك ه دێت ه پێشت.
کهناڵ����ی کوردس����تاتدا رێککهوتی����ن ب����ۆ دابینکردن����ی ه����ۆڵو کارهکانی راگهیاندن". لهوهاڵمی ئهو پرس����یارهی که بۆچی دهسهاڵتی رێکخس����تنی فیستیڤاڵیان لێس����هندراوهتهوه ،بهڕێوهبهرهک����هی هونهری س����ینهمای س����لێمانی،وتی:
دوانه باش���تر وای ه بهعهق���ڵ بڕیار بدهیتو زاڵبیت بهسهر ههستهكانت ،ههرچهنده ێ ی تۆ نی ه بهاڵم ههند توڕهبون لهبیر جار پێویست ه بهتایبهتی لهم كاتانه.
"وهزارهتی رۆش����نبیری دهڵێت دهبێت فیستیڤالی فیلم لهدهۆک ،فیستیڤاڵی شانۆ لهههولێر ،ههروهها فیستیڤاڵی مۆسیقا لهس����لێمانی بێت" .سهرهڕای ئهو بڕی����اره ب����هاڵم جگه لهش����اری س����لێمانی .لهش����اری دهۆکو ههولێر فیس����تیڤاڵهکانی دیک����هش دهکرێت "خۆش����حااڵنه لهده����ۆکو ههولێ����ر
قرژاڵ ی قس���هكردنو مامهڵهت بۆت ه شێواز ی خێزانهكهت ،ههوڵبده ی بێزاركردن هۆ ی ی نارهحهت ئهوهی دهیڵێت نهبێت ه هۆ ی خوش���كو دهوروب���هرت بهتایبهت��� براكانت.
ههمو فیس����تیڤاڵهکان دهکرێت ،بهاڵم لهس����لێمانی بودج����هی ب����ۆ تهرخان ناکرێت .لهدهۆک س����هرهڕای بودجهی خۆی ،بۆ نمونه س����هرۆکی حکومهت ملیۆنێک دۆالریان دهداتێ .لهههولێریش بهههمان شێوه پارێزگار یان کهسێکی دیکه دهیانداتێ .بهاڵم لهسلێمانی بهو ش����ێوهیه نییه .ههرچهنده پارێزگاری س����لێمانیش هاوکارم����ان ب����وه لهم مهراسیمهدا". بهاڵم کهمهران نوری رهتی دهکاتهوه ئهوان بوهس����تنو ئیتر فیس����تیڤاڵو چاالکی����ی س����ینهمایی ئهنجام نهدهن "ئهوان دهتوانن بودجهو فیستیڤاڵمان لێ بسهننهوه ،بهاڵم ناتوانن ڕۆحمان لێ بس����هننهوه .ئێم����ه دهتوانن پهنا بهرین بۆ شوێنی تر که تێدهگهن ئهم ش����اره پێویستی ئیش����ی جوانو ئهو جۆره چاالکیان ه ههیه". لهمهراسیمهکهدا لهسێ رۆژی جیاوازدا سێ فلیمی درێژ نمایشکرا .فیلمهکان دوانی����ان بهرههم����ی بهرێوهبهرایهتی هونهری سینهمای سلێمانیو ئهویتریان بهرههمی س����هنتهرهکانی س����لێمانیو گهرمیانو کۆمپانیایهکی بهریتانی بو. کامهران نوری س����هبارهت بهشێوازی نمایش����کردنی فیلم����هکان ئام����اژهی ب����هوهدا "تهنها ئهو س����ێ فیلمهمان لهبهردهس����تدابو که پێش����تر نمایش نهکرابێت ،لهگهڵ فیلمێکی دیکهش����دا ک����ه ئهوهیان بڕیاره مانگی ش����وبات نمایش بکرێت". ئ����هوهی مای����هی نیگهران����ی زۆرێک لهبینهرانی سینهمای شاری سلێمانی
شێر رهنگ��� ه ئهم چهند رۆژه زیاتر ههس���ت ی خ���ۆت بكهیت ،زۆر بهناجێگیربون��� رارا دی���اری ،دان بهخۆت���دا بگ���ره با خاڵ��� ه الوازهكانت دهرنهكهوێت لهههمو شوێنێك.
بو ،ئهوهبو که بینینی فیلمهکان تهنها بۆ ئهو کهسانهبو که بانگهێشتکرابون، ل����هم بارهیهوه بهڕێوهب����هری هونهری س����ینهماوتی" :هۆکاری ئ����هوه تهنها بچوک����ی هۆڵهک����ه بو ،ئ����هو هۆڵهی سیتی س����ینهما 500کهسی دهگرت. رۆژهکانیش ک����راوه نهبونو فیلمهکان ب����هردهوام نهب����ون .نهمانوس����یت خهڵکێکی زۆر بێنو نهتوانن فیلمهکان ببین����نو لهحهوش����هکهدا بوهس����تن، ههرچهنده لهم مهراسیمهش����دا توشی ئهم حاڵهته بوین". لهب����ارهی نهبردنی مهراس����یمهکه بۆ هۆڵێکیوهک رۆشبیریی یاخود تهوار، کامهران نوری ئهو هۆاڵنه بهگونجاو بۆ نمایشکردنی فیلمی سینهمایی نازانێت "ئهو هۆاڵنهی ش����اری سلێمانی هۆڵی س����ینهمایی نین ،ئێمه مهبهس����تمانه کاتێ����ک فیلمێ����ک نمای����ش دهکهین لههۆڵێکی سینهمایی گونجاودا بێت، ئهوهی لهئێس����تادا لهشاری سلێمانیدا هۆڵی سینهمایی ههبێت؛ تهنها سیتی سینهمایه". کام����هران ن����وری ئهوهش����ی راگهیاند که لهمانگ����ی داهاتودا ئ����هو فیلمانه نمایش����دهکرێتو ههم����و کهس����ێک دهتوانێت بچێت بۆ سهیرکردنیان. لهکۆتایش����دا بهرێوهب����هری هونهری سینهما لهبارهی ساڵی داهاتوهوه که ئایا فیستیڤاڵی سینهما دهگهڕێتننهوه بۆ س����لێمانی یاخود تهنها مهراس����یم دهبێ����ت،وت����ی" :ب����ۆ س����اڵی 2014 لهههوڵداینو ش����هڕی ب����ۆ دهکهین که فیستیڤاڵێکی باش رێکبخهین".
فهریک ی گرنگترین ش���ت بۆ تۆ باش���تركردن پهیوهندییهكانت��� ه لهگ���هڵ كهس��� ه ئازیزهكانت ،لهوهش گرنگتر ئهوهی ه ك ه ی زۆر ژیران ه مامهڵ��� ه بكهیت بهتایبهت ی توڕهبون. لهكات
یۆگا دهناس���رێن" .لهگهڵ ئهمهش���دا ئهو کهس���انهی لهجیهاندا یۆگا دهکهن ،تهنها لهو ش���وێنانهدا نین ،بهڵک���و یۆگییهکان بهتهواوی جیهاندا باڵوبونهتهوه،وهک ئهو مامۆس���تایهی یۆگا ئاماژهی بۆ دهکات: "ئهم��� ه ناكاته ئهوهی كه ههر ئهوان یۆگا بكهن ،بهڵكو ههمو كهس���ێك دهتوانێت ی ی���ۆگا ب���كات بهمهرجێ���ك مهبهس���ت
ی خ���ودو رزگاربون بێت ئارامكردن���هوه ی پارچ ه لهوههمی ئیگۆو ئهنانیهتو روانین پارچه ب���ۆ بون ،چونكه ی���ۆگا پێیوای ه ئێم ه ههمومان ی هكوهحدهتی كهونین ك ه لهرۆحی خودادا كۆدهبینهوه". یۆگا لهرابردودا بهشێک بو ه لهکلتوری ئێمه
لهبارهی ئ���هوهی ل���هروی مێژوییهوه تا چهند یۆگا لهم ناوچهیهو لهکوردس���تاندا شوێنی ههبوه ،مامۆستا هاوبیر دهڵێت: ی كوردس���تان یهكێك ه ی ئهوه "بهحوكم��� ی ئاریهكان، لهمهڵبهندهكانی نیشتهجێ بون یۆگاش بهشێك بوه لهكهلتوری ئێم ه ك ه ی ی میتراییو ئایین ی ئایین ی تێكهلكێش خۆ زهردهش���تی كردوه" .ههروهها هۆکاری
ستۆدیۆی ئهکتهر ورچی چیخۆف دههێنن ه سلێمانی لهبهرههمێکی نوێدا ،س���تۆدیۆی ئهکتهر لهشاری س���لێمانی ،شانۆیی "ورچ" پێشکهش دهکات. دهقی شانۆکه لهنوسینی نوسهری ڕوسیی چیخۆفهو هونهرمهند دلێر ئهحمهد کاری دهرهێنانی بۆ ک���ردوه .دلێر ئهحمهد دهرب���ارهی ناوهرۆکی دهقهک ه بهئاوێن���هی راگهیاند" :ناوهرۆکهکهی باس لهکهس���ێک دهکات کهقهرزی الی پیاوێک ه بهاڵم ئهو پیاوه مردوهو ئهویش داوای قهرزهک ه لهخێزانهکهی دهکاتهوه ،خێزانهکهشی پارهی نیی ه قهرزهکه بداتهوه ،دواتر ئهو پیاوه لهماڵهکهدا دهمێنێتهوهو دوای ناکۆکییو دهمهقاڵه لهنێوان ئهو ژنو پیاوهدا ،حهز لهیهک دهکهنو پهیوهندی س���ۆزداریی دروست دهبێت" .ههروهرهاوتیش���ی" :بهاڵم من لهڕوی تهکنیکهوه کارێکی جیاوازم تێدا کردوه ،لهڕوی رۆناکییو دیکۆرو ئهکتهرهوه ،ههوڵمداوه بهس���تایلێکی جیاوازتر ئیش���هک ه بک هم نهکوهک تهقلیدی ئیشهک ه خۆی". دوای چوار مانگ لهپرۆڤه ،بڕیاره ئهم ش���انۆیی ه رۆژانی پێنجو شهش���ی مانگی کانونی دوهمی ساڵی نوێ ،کاتژمێر 4:00لههۆڵی ڕۆشنبیریی شاری سلێمانی نمایش بکرێت.
تهرازوو س���هیری دهوروبهرهكهت بكهو كهس��� ه ی باش���هكان ههڵبژێره بۆ دروس���تكردن ی لهگهڵیان ،ب���هاڵم ههوڵبده پهیوهند ی یارمهتی���هوه كهس���انێك بهن���او نهتقۆزنهوه.
دوپشک
کهوان
لهسهرهتاوه لهیۆگا دهسڵهمینهوه هاوبی����ر کام����هران ب����اس لههاتنهوهی ی����ۆگا دهکات بۆ کوردس����تانو دهڵێت: "لهشاری س����لێمانی كه كۆمهڵهی یۆگا وهك یهكهمینو تهنه����ا كۆمهڵهی یۆگا دام����هزرا تهنانهت لهههم����و عێراقدا تا ئێستاشی لهس����هربێت ،لهس����هرهتاوه خهڵكی كهمێك دهس����ڵهمینهوه ،لهبهر نهبون����ی زانی����اری لهوبارهییهوه ،بهاڵم ئێستا خهڵكێكی زۆر رو لهیۆگا دهكهن بهه����ۆی ئهو كتێ����بو بهرنامه رادیۆیو تهلهفزیۆنیو فێركاریانهوه كه كۆمهڵهی ی����ۆگا پێ����ی ههڵدهس����ێت" .ههروهها دهڵێ����ت" :ئێس����تا یۆگا ت����ا رادهیهكی باش ناس����راوه ،بهاڵم پێویستی بهوهیه زیاتر بناسرێت تا بتوانین ههمومان لێی سودمهند بین چونكه خهڵكی ئێمه زیاتر لهههمو كهس����ێكی تر پێ����ی موحتاجه، بهه����ۆی پێش����كهوتنی تهكنهل����ۆژیو نائارام����ی خهڵ����كو دوركهوتن����هوهی مرۆڤ لهسروش����تی خۆی .لهئێس����تادا كۆمهڵهی یۆگا لهكوردستان ههشتهمین خولی ی����ۆگای كردۆتهوه بۆ ههوادارانی یۆگا لهش����اری س����لێمانیو بهنیازیشه لهش����ارهكانی دیكهی كوردستان درێژه بهخولهكانی خۆی بدات".
ئاوێنه باشترین کتێب ه کوردییهکانی 2013 دیاریی دهکات لهههنگاوێکی نوێی����دا ،رۆژنامهی ئاوێنه باشترین کتێبه کوردییهکان که لهساڵی 2013باڵوبونهت����هوه؛ دی����اری دهکات. لهژمارهی داهات����وی رۆژنامهی ئاوێنهدا که رۆژی سێشهممهی داهاتو 2013/1/7 باڵودهبێتهوهو ژمارهیهکی تایبهت دهبێتو پێکدێ����ت له 40الپ����هڕه؛ ئهنجامهکانو میکانیزمی دیارییکردنی باشترینهکانو وردهکاری ئهو پرۆژهیه باڵودهکرێتهوه. ئهم ههنگاوهی ئاوێنه بۆ زیاتر گرنگیدانه بهب����واری کلتورییو کتێ����ب لهههرێمی کوردستاندا .جێی ئاماژهیه لهههنگاوی یهکهمداو لهئهمساڵدا تهنها ئهو کتێبانه دیارییکراون که نوس����هره ک����وردهکان لهس����اڵی 2013باڵویانکردوهت����هوهو ئ����هو کتێبانهی که لهزمان����ی بیانییهوه وهرگێڕدراون بۆ کوردی ناگرێتهوه.
گیسک
ک وێ
س
ی سپ
تان
10
rangalayawene@gmail.com
رهنگاڵه
رهنگاڵه
11
ی
گۆشهیهكی تایبهته بهسینهما ههر جارهو کهسێک دهینوسێت
دەخوازم ،بەاڵم.. سەرکەوت جەبار " لەوانە گەڕێ باوکە ،دنیا یانی چی"؟ ئەمە پرسیاری "ڕایۆ" ئەکتەری فیلمی"دەخوازم"ـە ،کە لەکۆتایی فیلمەک���ەدا لەباوک���ی دەکات ،دوای ئ���ەوەی بەب���ێ ئومێدیی دەگەڕێنەوە لەو سەفەرەی بۆ بەدیهێنانی خۆزگەکانیان ،لەگەڵ کۆمەڵێ���ک منداڵی تر کردیان .بەاڵم باوکیوەاڵمێکی ش���یاوی پێنەبو ،چونکە فەیلەس���وفێکی باش نەبو ،تاوەاڵمێکی باش���ی بداتەوە .کەس���ێکیش نەبو تەجروب���ەی ژیانی کردبێتو لەژیان گەیش���تبێت ،ناهەقیش���ی نەبو ،چونکە ئەوە زیاتر پرسیارێکی فەلسەفییە .دەرهێنەریش زۆر شەیتانانە ئەو پرسیارەی خستبوە کۆتایی فیلمەکە ،بۆ ئەوەی هەریەکەمان لهجێی خۆیەوەوەاڵمی ئەو پرس���یارە بدەینەوە ،کە ژیان چییە؟ بۆیە ئێمەیش لەجێی خۆمانەوە دەڵێین ڕایۆی ئەزیز دنیاواتە "ڕەشبینی ،غەمگینی، ماندوێت���ی ،بێتامی ،بێ���زاری ،ئازارچەش���تن ،کەوتن ،خراپی، متبونو پاشانیش خۆکوشتن". دنیاواتە "خۆزگە خواستنو چاوەڕێکردنی ،دنیاواتە ئازارچەشتنو کۆتای���ی نەهاتن���ی ،دنیاواتە خۆزگە خواس���تن بەباش���بونیو پاشانیش باش���نەبونی" .مەگەر تۆڵستۆی نەیدەگوت "مەحاڵە ژیان هێندە بێتام بێت". چیرۆک���ی ئهم فیلمه چیرۆکێکی س���ادەیە ،ب���ەاڵم دەرخەری ڕاستەقینەی مانای ژیانە ،لەم فیلمەوە فێردەبین ،کە ژیان چییە! فیردەبین ،کە ژیان ناتوانێت ئاواتەکانی مرۆڤ بێنێتە دی ،ئەم فیلمە پێمان دەڵێت "ئاوات بخوازەو چاوەڕێی هاتنە دی بکە". کۆمەڵێ���ک منداڵ دەیانەوێت ئەو خۆزگەو ئاواتانەی ،کە هەیانە بێت���ە دی ،کەچی ژیان نا میهرەبانانە گاڵتەیان پێدەکات .ئاخر کێ بینیویەتی ڕۆیش���تنی دو ش���ەمەندەفەر بە تەنیشت یەکدا، ببێتە هۆی هێنانە دی خەونی کۆمەڵێک منداڵ! زیرەکی دەرهێنەر لەوەدایە ،کە ئەو ئەکتەرانەی کە بەش���داری پێکردون منداڵن ،چونکە هەمومان دەزانین منداڵ بەهۆی کەمی تەمەنی ،ئەزمونی ژیانی نییە ،دەتوانیت بە ئاس���انترین شێوە فریوی بدەیت ،قس���ەیەکی باو لەناو ئەو کەس���انەدا هەیە ،کە نەخۆش دەک���ەون ئەویش ئەوەیە ،کە نەخ���ۆش هەرچییەکی پێبڵێیت بۆ چارەسەرکردنی بەکاریدەهێنێت ،چونکە نەخۆشەو پێویستی بە چارەسەر هەیە ،بە هەمان شێوەش ئەو مندااڵنەی ل���ەم فیلمەدا رۆڵیان دەبینی ،ه���ەر یەکەیان دەردێکیان هەبو، هەر یەکەیان ئاواتێکی هەبو ،بۆیە ژیانی ناو فیلمەکە توانی بە ئاسانی فریویان بدات. ی���ەک لهجوانییەکان���ی ئەم فیلمە ئەو منداڵ���ە بو ،کە ئاواتی دەخواس���ت بورکانەک���ە بتەقێتەوە ،بۆ ئ���ەوەی لەگەڵ دایکو باوکی���دا پێک���ەوە بژین .ئ���ەو منداڵە لهکات���ی تێپەڕیینی دو ش���ەمەندەفەرەکەدا هیچ ئاواتێکی نەخواست ،چونکە دەیزانی ئەمە گاڵتەیەکەو تەواو ،دەیزانی ژیان تا ش���تێکت لێنەسەنێت هیچت ناداتێ .ئەو بڕوای بە ژیان نەبو ،ئەو بڕوای بەو ئەفسانەو فێاڵن���ە نەبو ،ئەو منداڵێکی پیر ب���و ،ئەو دەیزانی ژیان هێندە س���ەخیفە ،بە کەڵکی ئەوە نایەت هیچی لێبخوازیت .باش لەوە گەیش���تبو "دەبێت تفێکی باش بکەیتە ژیان ،پێش ئەوەی ئەو تفت تێبکات". * .فیلمی "دەخ���وازم" بهرههمی دهرهێنهی یابانی "هیرۆکیزۆ کۆریدا"ـه.
سهتڵ
ی تهركیزكردنه سهر ئیشه نوێیهكهت ی لهئیشو پهیوهندیه سۆزدارییهكانت روی لهباش ی ج���دیو رێك��� ی تۆكهس���ێك ێ كار خ���ۆ س���هرقاڵكردن بهههن���د ی كردوهو ئهم ماوهی ه ههروا دهمێنێتهوه ،زۆر باش دهبێت ب����ۆ تۆ ،ههوڵبده بێبایهخهوه توشی سهرئێش ه نارهحهتیت كارهكانت ،ئهم س���یفهتانه بهباش��� ی تۆی هێشتۆتهوه پێوهت دیاره ،ب���هاڵم وریاب ه تاكڕهوان ه تۆش ئهم ههله بهفیڕۆمهده كارهكانت زیاتر گ����وێ لهرێنمایی����هكان بگره دهكات ،بهاڵم ئهوه چونكه س����ودیان ب����ۆت دهبێت لهم ئهنجام بده. ی نوێ. ی باشه .بڕیارمهده لهپرۆژه ی سۆزداری بونی پهیوهندییهك ماوهیه.
نهههنگ رێرهوی ژیانت بگۆڕه بهپێی بارودۆخهكان كه لهگ����هڵ گوزهرانت بگۆڕێ����ت ،لهروی تهندروس����تیهوه ههس����ت بهناڕهحهت����ی دهكهیت بهتایبهتی ئ����هو حاڵهتانهی كه پهیوهندی بهكۆئهندامی ههرسهوه ههیه.
CMYK
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
rangalayawene@gmail.com
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
هاوبیر کامهران :خهڵکی ئێمه لهههمو کهس زیاتر پێویستی بهیۆگا ههیه
گۆشهیهكی تایبهته بهجلو بهرگ
پاشهکشهی یۆگا لهم ناوچهیه دهخاتهڕو ی سیاسیو ئاینیو "بهاڵم بههۆی گۆرانكار ئابوریی ناوچهك ه یۆگا كشایهوه بۆ هیندو ئێران". ههروهها ئاماژهی بهدوب���اره گهڕانهوهی ی 1999 یۆگا کرد بۆ کوردس���تان "س���اڵ ی یۆگا لهكوردستانهوه لهرێگهی كۆمهڵه دیس���ان ی���ۆگا هاتهوه ناو كوردس���تانو ی رهس���هنو ب���ۆ یهكهمجار بهش���ێوهیهك ی ی���ۆگا خوێندراو پراكتیزه كرا. ئهكادیم ی ههتا ئێس���تاش ئهم فێركاری���ه لهرێگه ی ئ���هم كۆمهڵهیهوه بهردهوام���هو لهرێگه ی یۆگاو ماڵپهرو ی فێرك���ردنو گۆڤار خول ی فهیس���بوكهوه ئهم كۆمهڵهی ه پهیجهكان ی یۆگا دهگهیهنێتهوه بهگوێو دڵی خهڵك كورد".
ئا :ئاوێنه
بۆیهی نینۆكت لهگ هڵ ئهم وهرزه رێكبخه
ئیتر كات���ی ئهوهیه واز لهبۆیهكردنو رازاندنهوهی نینۆكهكانت بهبۆیهی كاڵی وهرزی هاوین پایز بهێنیو بۆیهی نینۆكهكانت بهپێی مۆدیلی زس���تانی 2013 – 2014نوێ بكهیتهوه. لهم وهرزهدا ئهو خانمانه زیاتر س���هرنجڕاكێش دهردهكهون كه دهگهڕێنهوه بۆ مۆدیلی رێكخس���تنو یهكخستنی رهنگی س���وراوی لێوهكانیانو رهنگی بۆیهی نینۆكیان. دیارتری���ن رهنگ���ی مۆدیلی بۆیهی ئهم زس���تانه بهپێی نمایش���ی جلوبهرگه جیهانیهكان چین؟ ی كالسیكی سور لهزۆرب���هی نمایش���هكانی پۆش���اكی "فالنتین���ۆ"دا ،گهڕانهوهیهكی ئاش���كرا بهدیدهكرێت بۆ بۆیهی س���وری كالسیكی ،كه گوزارشت لهشكۆو مێینهییهكی سیحرئامێز دهكات. دهتوانی���ت بهپێی رهنگی پێس���تت ،بۆیهی نینۆكهكانت بهڕهنگێكی س���وری ت���ۆخ یان كاڵ بڕازێنیتهوهو جوانییهكی س���هرنجڕاكێش بهدهس���تو پهنجهت ببهخشیت. رهش رهنگی رهش زیاتر لهگهڵ ش���هوانی ساردی زس���تاندا دهگونجێتو دیمهنێك ی سهرنجڕاكێشت پێدهبهخش���ێت ،لهنێو ئهو دیزاینهرانهی پۆشاكدا كه رهنگی بۆیهی نینۆكی نمایشكارهكانی پۆشاكی لهم وهرزهدا بهرهنگی ڕهش داپۆشیبو، دیزاینهر Oscar de la Rentaبوو ،كه رهنگێكی رهش���ی درهوش���اوهی بۆ رازاندنهوهی دهستو پهنجهی كچه نمایشكارهكانی بهكارهێنابو. جهرگییهکی سورباو یهكێكه ل���هو رهنگانهی كه بهئهندازهیهكی زۆر باڵو لهم وهرزهدا ،بهتایبهت ی لهنمایشی پۆش���اكی Zac Posenو Anthony Vaccarelleoو.Burberry ئهم رهنگه بهوه جیادهكرێتهوه كه تێكهڵهیهكه لهرهنگهكانی سورو پهمهییو قاوهی���یو رهنگێكی جهرگیی س���ورباو دهنوێنێ���تو ههڵبژاردنی رهنگه كاڵو تۆخهكانی بهپێی رهنگی پێستت ،تهلیسمێكی پڕ لهجوانیت پێدهبهخشێت.
ههرچهن���ده تهمهن���ی یۆگا ه���هزاران س���اڵه ،بهاڵم چهند ساڵێکه کهمهوهک پراکتیکو بهش���ێوهی رێکخراو هاتۆته ههرێمی کوردس���تانهوه .لهئێس���تادا چهن���د خولێک���ی بهردهوام���ی یۆگا ههی���هو بهردهوام رێژهی فێرخوازان رو لهزیادبونه .کۆمهڵهی یۆگا لهکوردستان نزیکهی 15س���اڵه ب���هردهوام خولی فێربونی یۆگا دهکاتهوهو بهش���ێوازی جۆراوج���ۆر پ���هره بهی���ۆگا دهدهن لهکوردستان .هاوبیر کهمهران سهرۆکی کۆمهڵهک���هو سهرنوس���هری گۆڤاری تایبهت بهو کۆمهڵهیه ،باس لهمێژوی ی���ۆگاو پهیوهندیهکانی کوردو یۆگا بۆ خوێنهرانی ئاوێنه دهکات. یۆگا چییه؟ زۆر ج���ار پرس���یار لهچهمک���ی یۆگا دهکرێت ،ئایا یۆگا؛وهرزش���ه؟ ئایینه؟ فهلس���هفهیه؟ یاخود ی���ۆگا دهتوانێت جێی ئهوان بگرێتهوه؟ هاوبیر کامهران ب���هم جۆرهوهاڵمی ئ���هو پرس���یاران ه دهداتهوهو لهچییهت���ی یۆگا دهدوێت: ی ی فهلس���هف ی عیرفان "یۆگا تهریقهتێك ی ی هاوس���هنگكردنهوه كرداریه .ئامانج جهس���تهو دهرونو فكرو رۆحی مرۆڤه. ههربۆی��� ه ناكرێت تهنها بهفهلس���هف ه ی بهرین .یۆگاوهرزش یانوهرزش ن���او نیهو ئایینیش نی ه بههیچ ش���ێوهیهك. ی مرۆڤ دهدات بهڵكو رێگهیهكه هان��� ی ی راستهقینه بۆ یهكبون لهگهڵ خود ی خۆیو گهردونو ی خود خۆیو ناسین خ���ودا" .ههروهه���ا دهڵێ���ت" :ی���ۆگا ی هیچ ئایینێك بگرێتهوه نایهوێت جێ��� ی ی ئایین نیه ،بهڵكو یارمهت چونك ه خۆ ی ههر مرۆڤێك دهدات ك��� ه ژیانێك بژ ی ئارامیووردبیریو تێگهیشتنو بهوپهر شادیهوه". ههمو کهسێک دهتوانێت یۆگا بکات س���هبارهت بهش���وێنی س���هرههڵدانی
ی���ۆگاو مێژوهکهی ،هاوبی���ر کامهران ی ی سهرههڵدان ی یهكهم دهڵێت" :شوێن ی یۆگا هیندو ئێران���ی كۆنه ،مێژوهكه دهگهرێت���هوه ب���ۆ كۆنت���ر ل���ه5000 س���اڵ لهمهوب���هر بهپێ���ی دۆزین���هوه ش���وێنهواریهكان ك��� ه بهریتانی���هكان لههیندستان كهش���فیان كرد .ههربۆی ه ی هیندی���هكانو ئاری���هكان بهمیراتگر
لهبری فیستیڤاڵ تهنها مهراسیمێک بۆ سینهما ئهنجامدرا ئا :رێنوار نهجم ئهمس����اڵ لهی����ادی رۆژی جیهان����ی س����ینهمادا ،لهب����ری فیس����تیڤاڵ، مهراس����یمێک رێکخ����را کهتێی����دا 3 فیلم نمایش����کراو چهن����د ئهکتهرێک خهاڵتک����ران .بهرێوهبهری س����ینهمای س����لێمانیش دهڵێت لهالیهنوهزارهتی رۆشنبیرییهوه دهسهاڵتی ئهنجامدانی فیستیڤاڵیان لێسهندراوهتهوه. رۆژی 12/28رۆژی جیهان����ی س����ینهمایهو لهجیهان����دا ئ����هو یاده دهکرێتهوه .لهههرێمی کوردستانیشدا بهچاالکی جۆراوجۆر لهو رۆژهدا یادی س����ینهما دهکرێتهوه .س����ااڵنی پێشو لهشاری سلێمانیدا فیستیڤاڵ ئهنجام دهدراو ههم����و کهس����ێک دهیتوان����ی فیلمهکان ببینن .بهاڵم ئهمساڵ لهبری فیستیڤاڵ تهنها مهراسیمێک رێکخراو ئامادهبونی����ش بهبانگهێش����تنامهبو. لهبارهی چاالکییهکانی ئهو مهراسیمهو ئاس����تهنگییهکانی ،کام����هران نوری بهرێوهبهری بهڕێوهبهرایهتی س����ینهما لهس����لێمانی ،وهاڵمی پرس����یارهکانی ئاوێنهی دایهوه. لهب����ارهی ش����ێوازی رێکخس����تنی مهراسیمهکهوه کامران نوری رایگهیاند: "وهکو بهرێوهبهرایهتی هونهری سینهما ئهمساڵویس����تمان لهبری فیستیڤاڵ، مهراس����یمێک ب����ۆ س����ینهما رێ����ک بخهین ،چونکه لهالی����هن وهزارهتهوه فیس����تیڤاڵمان لێ س����هندراوهتهوه.
کاوڕ ههس���ت ه س���ۆزدارییهكانت كۆتكردوه ی دهریانبڕیت .پێویست ه سهرهتا ناتون ی خ���ۆت دڵنیابكهیتهوه لهو كهس���ه ی لهگهڵ ك ه بهتهمایت ههوس���هرگیر بكهیت.
بیرم����ان لهوهکردهوه ش����تێک بکهین بهتواناکان����ی خۆم����انو نهگهڕێینهوه ب����ۆوهزارهت .چهند فیلمێکمان ههبو بهرههمی بهرێوهبهرایهتییهکهمان بو، که هێش����تا نمایش نهکرابون ،لهگهڵ خهاڵتکردن����ی ح����هوت هونهرمهندی بهئهزمونی شارهکهدا ،ئهو فیلمانهش نمایش بکهین .لهگهڵ سیتی سینهماو
گا ی تۆ یهكێك لهههره سیفهت ه جوانهكان ی ك ه دهتوانی خۆت لهگهڵ ههمو ئهوه بارودۆخێ���ك بگونجێنێ���ت ،خۆت زاڵ بك ه بهسهر ههر رهشبینییهك ك ه دێت ه پێشت.
کهناڵ����ی کوردس����تاتدا رێککهوتی����ن ب����ۆ دابینکردن����ی ه����ۆڵو کارهکانی راگهیاندن". لهوهاڵمی ئهو پرس����یارهی که بۆچی دهسهاڵتی رێکخس����تنی فیستیڤاڵیان لێس����هندراوهتهوه ،بهڕێوهبهرهک����هی هونهری س����ینهمای س����لێمانی،وتی:
دوانه باش���تر وای ه بهعهق���ڵ بڕیار بدهیتو زاڵبیت بهسهر ههستهكانت ،ههرچهنده ێ ی تۆ نی ه بهاڵم ههند توڕهبون لهبیر جار پێویست ه بهتایبهتی لهم كاتانه.
"وهزارهتی رۆش����نبیری دهڵێت دهبێت فیستیڤالی فیلم لهدهۆک ،فیستیڤاڵی شانۆ لهههولێر ،ههروهها فیستیڤاڵی مۆسیقا لهس����لێمانی بێت" .سهرهڕای ئهو بڕی����اره ب����هاڵم جگه لهش����اری س����لێمانی .لهش����اری دهۆکو ههولێر فیس����تیڤاڵهکانی دیک����هش دهکرێت "خۆش����حااڵنه لهده����ۆکو ههولێ����ر
قرژاڵ ی قس���هكردنو مامهڵهت بۆت ه شێواز ی خێزانهكهت ،ههوڵبده ی بێزاركردن هۆ ی ی نارهحهت ئهوهی دهیڵێت نهبێت ه هۆ ی خوش���كو دهوروب���هرت بهتایبهت��� براكانت.
ههمو فیس����تیڤاڵهکان دهکرێت ،بهاڵم لهس����لێمانی بودج����هی ب����ۆ تهرخان ناکرێت .لهدهۆک س����هرهڕای بودجهی خۆی ،بۆ نمونه س����هرۆکی حکومهت ملیۆنێک دۆالریان دهداتێ .لهههولێریش بهههمان شێوه پارێزگار یان کهسێکی دیکه دهیانداتێ .بهاڵم لهسلێمانی بهو ش����ێوهیه نییه .ههرچهنده پارێزگاری س����لێمانیش هاوکارم����ان ب����وه لهم مهراسیمهدا". بهاڵم کهمهران نوری رهتی دهکاتهوه ئهوان بوهس����تنو ئیتر فیس����تیڤاڵو چاالکی����ی س����ینهمایی ئهنجام نهدهن "ئهوان دهتوانن بودجهو فیستیڤاڵمان لێ بسهننهوه ،بهاڵم ناتوانن ڕۆحمان لێ بس����هننهوه .ئێم����ه دهتوانن پهنا بهرین بۆ شوێنی تر که تێدهگهن ئهم ش����اره پێویستی ئیش����ی جوانو ئهو جۆره چاالکیان ه ههیه". لهمهراسیمهکهدا لهسێ رۆژی جیاوازدا سێ فلیمی درێژ نمایشکرا .فیلمهکان دوانی����ان بهرههم����ی بهرێوهبهرایهتی هونهری سینهمای سلێمانیو ئهویتریان بهرههمی س����هنتهرهکانی س����لێمانیو گهرمیانو کۆمپانیایهکی بهریتانی بو. کامهران نوری س����هبارهت بهشێوازی نمایش����کردنی فیلم����هکان ئام����اژهی ب����هوهدا "تهنها ئهو س����ێ فیلمهمان لهبهردهس����تدابو که پێش����تر نمایش نهکرابێت ،لهگهڵ فیلمێکی دیکهش����دا ک����ه ئهوهیان بڕیاره مانگی ش����وبات نمایش بکرێت". ئ����هوهی مای����هی نیگهران����ی زۆرێک لهبینهرانی سینهمای شاری سلێمانی
شێر رهنگ��� ه ئهم چهند رۆژه زیاتر ههس���ت ی خ���ۆت بكهیت ،زۆر بهناجێگیربون��� رارا دی���اری ،دان بهخۆت���دا بگ���ره با خاڵ��� ه الوازهكانت دهرنهكهوێت لهههمو شوێنێك.
بو ،ئهوهبو که بینینی فیلمهکان تهنها بۆ ئهو کهسانهبو که بانگهێشتکرابون، ل����هم بارهیهوه بهڕێوهب����هری هونهری س����ینهماوتی" :هۆکاری ئ����هوه تهنها بچوک����ی هۆڵهک����ه بو ،ئ����هو هۆڵهی سیتی س����ینهما 500کهسی دهگرت. رۆژهکانیش ک����راوه نهبونو فیلمهکان ب����هردهوام نهب����ون .نهمانوس����یت خهڵکێکی زۆر بێنو نهتوانن فیلمهکان ببین����نو لهحهوش����هکهدا بوهس����تن، ههرچهنده لهم مهراسیمهش����دا توشی ئهم حاڵهته بوین". لهب����ارهی نهبردنی مهراس����یمهکه بۆ هۆڵێکیوهک رۆشبیریی یاخود تهوار، کامهران نوری ئهو هۆاڵنه بهگونجاو بۆ نمایشکردنی فیلمی سینهمایی نازانێت "ئهو هۆاڵنهی ش����اری سلێمانی هۆڵی س����ینهمایی نین ،ئێمه مهبهس����تمانه کاتێ����ک فیلمێ����ک نمای����ش دهکهین لههۆڵێکی سینهمایی گونجاودا بێت، ئهوهی لهئێس����تادا لهشاری سلێمانیدا هۆڵی سینهمایی ههبێت؛ تهنها سیتی سینهمایه". کام����هران ن����وری ئهوهش����ی راگهیاند که لهمانگ����ی داهاتودا ئ����هو فیلمانه نمایش����دهکرێتو ههم����و کهس����ێک دهتوانێت بچێت بۆ سهیرکردنیان. لهکۆتایش����دا بهرێوهب����هری هونهری سینهما لهبارهی ساڵی داهاتوهوه که ئایا فیستیڤاڵی سینهما دهگهڕێتننهوه بۆ س����لێمانی یاخود تهنها مهراس����یم دهبێ����ت،وت����ی" :ب����ۆ س����اڵی 2014 لهههوڵداینو ش����هڕی ب����ۆ دهکهین که فیستیڤاڵێکی باش رێکبخهین".
فهریک ی گرنگترین ش���ت بۆ تۆ باش���تركردن پهیوهندییهكانت��� ه لهگ���هڵ كهس��� ه ئازیزهكانت ،لهوهش گرنگتر ئهوهی ه ك ه ی زۆر ژیران ه مامهڵ��� ه بكهیت بهتایبهت ی توڕهبون. لهكات
یۆگا دهناس���رێن" .لهگهڵ ئهمهش���دا ئهو کهس���انهی لهجیهاندا یۆگا دهکهن ،تهنها لهو ش���وێنانهدا نین ،بهڵک���و یۆگییهکان بهتهواوی جیهاندا باڵوبونهتهوه،وهک ئهو مامۆس���تایهی یۆگا ئاماژهی بۆ دهکات: "ئهم��� ه ناكاته ئهوهی كه ههر ئهوان یۆگا بكهن ،بهڵكو ههمو كهس���ێك دهتوانێت ی ی���ۆگا ب���كات بهمهرجێ���ك مهبهس���ت
ی خ���ودو رزگاربون بێت ئارامكردن���هوه ی پارچ ه لهوههمی ئیگۆو ئهنانیهتو روانین پارچه ب���ۆ بون ،چونكه ی���ۆگا پێیوای ه ئێم ه ههمومان ی هكوهحدهتی كهونین ك ه لهرۆحی خودادا كۆدهبینهوه". یۆگا لهرابردودا بهشێک بو ه لهکلتوری ئێمه
لهبارهی ئ���هوهی ل���هروی مێژوییهوه تا چهند یۆگا لهم ناوچهیهو لهکوردس���تاندا شوێنی ههبوه ،مامۆستا هاوبیر دهڵێت: ی كوردس���تان یهكێك ه ی ئهوه "بهحوكم��� ی ئاریهكان، لهمهڵبهندهكانی نیشتهجێ بون یۆگاش بهشێك بوه لهكهلتوری ئێم ه ك ه ی ی میتراییو ئایین ی ئایین ی تێكهلكێش خۆ زهردهش���تی كردوه" .ههروهها هۆکاری
ستۆدیۆی ئهکتهر ورچی چیخۆف دههێنن ه سلێمانی لهبهرههمێکی نوێدا ،س���تۆدیۆی ئهکتهر لهشاری س���لێمانی ،شانۆیی "ورچ" پێشکهش دهکات. دهقی شانۆکه لهنوسینی نوسهری ڕوسیی چیخۆفهو هونهرمهند دلێر ئهحمهد کاری دهرهێنانی بۆ ک���ردوه .دلێر ئهحمهد دهرب���ارهی ناوهرۆکی دهقهک ه بهئاوێن���هی راگهیاند" :ناوهرۆکهکهی باس لهکهس���ێک دهکات کهقهرزی الی پیاوێک ه بهاڵم ئهو پیاوه مردوهو ئهویش داوای قهرزهک ه لهخێزانهکهی دهکاتهوه ،خێزانهکهشی پارهی نیی ه قهرزهکه بداتهوه ،دواتر ئهو پیاوه لهماڵهکهدا دهمێنێتهوهو دوای ناکۆکییو دهمهقاڵه لهنێوان ئهو ژنو پیاوهدا ،حهز لهیهک دهکهنو پهیوهندی س���ۆزداریی دروست دهبێت" .ههروهرهاوتیش���ی" :بهاڵم من لهڕوی تهکنیکهوه کارێکی جیاوازم تێدا کردوه ،لهڕوی رۆناکییو دیکۆرو ئهکتهرهوه ،ههوڵمداوه بهس���تایلێکی جیاوازتر ئیش���هک ه بک هم نهکوهک تهقلیدی ئیشهک ه خۆی". دوای چوار مانگ لهپرۆڤه ،بڕیاره ئهم ش���انۆیی ه رۆژانی پێنجو شهش���ی مانگی کانونی دوهمی ساڵی نوێ ،کاتژمێر 4:00لههۆڵی ڕۆشنبیریی شاری سلێمانی نمایش بکرێت.
تهرازوو س���هیری دهوروبهرهكهت بكهو كهس��� ه ی باش���هكان ههڵبژێره بۆ دروس���تكردن ی لهگهڵیان ،ب���هاڵم ههوڵبده پهیوهند ی یارمهتی���هوه كهس���انێك بهن���او نهتقۆزنهوه.
دوپشک
کهوان
لهسهرهتاوه لهیۆگا دهسڵهمینهوه هاوبی����ر کام����هران ب����اس لههاتنهوهی ی����ۆگا دهکات بۆ کوردس����تانو دهڵێت: "لهشاری س����لێمانی كه كۆمهڵهی یۆگا وهك یهكهمینو تهنه����ا كۆمهڵهی یۆگا دام����هزرا تهنانهت لهههم����و عێراقدا تا ئێستاشی لهس����هربێت ،لهس����هرهتاوه خهڵكی كهمێك دهس����ڵهمینهوه ،لهبهر نهبون����ی زانی����اری لهوبارهییهوه ،بهاڵم ئێستا خهڵكێكی زۆر رو لهیۆگا دهكهن بهه����ۆی ئهو كتێ����بو بهرنامه رادیۆیو تهلهفزیۆنیو فێركاریانهوه كه كۆمهڵهی ی����ۆگا پێ����ی ههڵدهس����ێت" .ههروهها دهڵێ����ت" :ئێس����تا یۆگا ت����ا رادهیهكی باش ناس����راوه ،بهاڵم پێویستی بهوهیه زیاتر بناسرێت تا بتوانین ههمومان لێی سودمهند بین چونكه خهڵكی ئێمه زیاتر لهههمو كهس����ێكی تر پێ����ی موحتاجه، بهه����ۆی پێش����كهوتنی تهكنهل����ۆژیو نائارام����ی خهڵ����كو دوركهوتن����هوهی مرۆڤ لهسروش����تی خۆی .لهئێس����تادا كۆمهڵهی یۆگا لهكوردستان ههشتهمین خولی ی����ۆگای كردۆتهوه بۆ ههوادارانی یۆگا لهش����اری س����لێمانیو بهنیازیشه لهش����ارهكانی دیكهی كوردستان درێژه بهخولهكانی خۆی بدات".
ئاوێنه باشترین کتێب ه کوردییهکانی 2013 دیاریی دهکات لهههنگاوێکی نوێی����دا ،رۆژنامهی ئاوێنه باشترین کتێبه کوردییهکان که لهساڵی 2013باڵوبونهت����هوه؛ دی����اری دهکات. لهژمارهی داهات����وی رۆژنامهی ئاوێنهدا که رۆژی سێشهممهی داهاتو 2013/1/7 باڵودهبێتهوهو ژمارهیهکی تایبهت دهبێتو پێکدێ����ت له 40الپ����هڕه؛ ئهنجامهکانو میکانیزمی دیارییکردنی باشترینهکانو وردهکاری ئهو پرۆژهیه باڵودهکرێتهوه. ئهم ههنگاوهی ئاوێنه بۆ زیاتر گرنگیدانه بهب����واری کلتورییو کتێ����ب لهههرێمی کوردستاندا .جێی ئاماژهیه لهههنگاوی یهکهمداو لهئهمساڵدا تهنها ئهو کتێبانه دیارییکراون که نوس����هره ک����وردهکان لهس����اڵی 2013باڵویانکردوهت����هوهو ئ����هو کتێبانهی که لهزمان����ی بیانییهوه وهرگێڕدراون بۆ کوردی ناگرێتهوه.
گیسک
ک وێ
س
ی سپ
تان
10
rangalayawene@gmail.com
رهنگاڵه
رهنگاڵه
11
ی
گۆشهیهكی تایبهته بهسینهما ههر جارهو کهسێک دهینوسێت
دەخوازم ،بەاڵم.. سەرکەوت جەبار " لەوانە گەڕێ باوکە ،دنیا یانی چی"؟ ئەمە پرسیاری "ڕایۆ" ئەکتەری فیلمی"دەخوازم"ـە ،کە لەکۆتایی فیلمەک���ەدا لەباوک���ی دەکات ،دوای ئ���ەوەی بەب���ێ ئومێدیی دەگەڕێنەوە لەو سەفەرەی بۆ بەدیهێنانی خۆزگەکانیان ،لەگەڵ کۆمەڵێ���ک منداڵی تر کردیان .بەاڵم باوکیوەاڵمێکی ش���یاوی پێنەبو ،چونکە فەیلەس���وفێکی باش نەبو ،تاوەاڵمێکی باش���ی بداتەوە .کەس���ێکیش نەبو تەجروب���ەی ژیانی کردبێتو لەژیان گەیش���تبێت ،ناهەقیش���ی نەبو ،چونکە ئەوە زیاتر پرسیارێکی فەلسەفییە .دەرهێنەریش زۆر شەیتانانە ئەو پرسیارەی خستبوە کۆتایی فیلمەکە ،بۆ ئەوەی هەریەکەمان لهجێی خۆیەوەوەاڵمی ئەو پرس���یارە بدەینەوە ،کە ژیان چییە؟ بۆیە ئێمەیش لەجێی خۆمانەوە دەڵێین ڕایۆی ئەزیز دنیاواتە "ڕەشبینی ،غەمگینی، ماندوێت���ی ،بێتامی ،بێ���زاری ،ئازارچەش���تن ،کەوتن ،خراپی، متبونو پاشانیش خۆکوشتن". دنیاواتە "خۆزگە خواستنو چاوەڕێکردنی ،دنیاواتە ئازارچەشتنو کۆتای���ی نەهاتن���ی ،دنیاواتە خۆزگە خواس���تن بەباش���بونیو پاشانیش باش���نەبونی" .مەگەر تۆڵستۆی نەیدەگوت "مەحاڵە ژیان هێندە بێتام بێت". چیرۆک���ی ئهم فیلمه چیرۆکێکی س���ادەیە ،ب���ەاڵم دەرخەری ڕاستەقینەی مانای ژیانە ،لەم فیلمەوە فێردەبین ،کە ژیان چییە! فیردەبین ،کە ژیان ناتوانێت ئاواتەکانی مرۆڤ بێنێتە دی ،ئەم فیلمە پێمان دەڵێت "ئاوات بخوازەو چاوەڕێی هاتنە دی بکە". کۆمەڵێ���ک منداڵ دەیانەوێت ئەو خۆزگەو ئاواتانەی ،کە هەیانە بێت���ە دی ،کەچی ژیان نا میهرەبانانە گاڵتەیان پێدەکات .ئاخر کێ بینیویەتی ڕۆیش���تنی دو ش���ەمەندەفەر بە تەنیشت یەکدا، ببێتە هۆی هێنانە دی خەونی کۆمەڵێک منداڵ! زیرەکی دەرهێنەر لەوەدایە ،کە ئەو ئەکتەرانەی کە بەش���داری پێکردون منداڵن ،چونکە هەمومان دەزانین منداڵ بەهۆی کەمی تەمەنی ،ئەزمونی ژیانی نییە ،دەتوانیت بە ئاس���انترین شێوە فریوی بدەیت ،قس���ەیەکی باو لەناو ئەو کەس���انەدا هەیە ،کە نەخۆش دەک���ەون ئەویش ئەوەیە ،کە نەخ���ۆش هەرچییەکی پێبڵێیت بۆ چارەسەرکردنی بەکاریدەهێنێت ،چونکە نەخۆشەو پێویستی بە چارەسەر هەیە ،بە هەمان شێوەش ئەو مندااڵنەی ل���ەم فیلمەدا رۆڵیان دەبینی ،ه���ەر یەکەیان دەردێکیان هەبو، هەر یەکەیان ئاواتێکی هەبو ،بۆیە ژیانی ناو فیلمەکە توانی بە ئاسانی فریویان بدات. ی���ەک لهجوانییەکان���ی ئەم فیلمە ئەو منداڵ���ە بو ،کە ئاواتی دەخواس���ت بورکانەک���ە بتەقێتەوە ،بۆ ئ���ەوەی لەگەڵ دایکو باوکی���دا پێک���ەوە بژین .ئ���ەو منداڵە لهکات���ی تێپەڕیینی دو ش���ەمەندەفەرەکەدا هیچ ئاواتێکی نەخواست ،چونکە دەیزانی ئەمە گاڵتەیەکەو تەواو ،دەیزانی ژیان تا ش���تێکت لێنەسەنێت هیچت ناداتێ .ئەو بڕوای بە ژیان نەبو ،ئەو بڕوای بەو ئەفسانەو فێاڵن���ە نەبو ،ئەو منداڵێکی پیر ب���و ،ئەو دەیزانی ژیان هێندە س���ەخیفە ،بە کەڵکی ئەوە نایەت هیچی لێبخوازیت .باش لەوە گەیش���تبو "دەبێت تفێکی باش بکەیتە ژیان ،پێش ئەوەی ئەو تفت تێبکات". * .فیلمی "دەخ���وازم" بهرههمی دهرهێنهی یابانی "هیرۆکیزۆ کۆریدا"ـه.
سهتڵ
ی تهركیزكردنه سهر ئیشه نوێیهكهت ی لهئیشو پهیوهندیه سۆزدارییهكانت روی لهباش ی ج���دیو رێك��� ی تۆكهس���ێك ێ كار خ���ۆ س���هرقاڵكردن بهههن���د ی كردوهو ئهم ماوهی ه ههروا دهمێنێتهوه ،زۆر باش دهبێت ب����ۆ تۆ ،ههوڵبده بێبایهخهوه توشی سهرئێش ه نارهحهتیت كارهكانت ،ئهم س���یفهتانه بهباش��� ی تۆی هێشتۆتهوه پێوهت دیاره ،ب���هاڵم وریاب ه تاكڕهوان ه تۆش ئهم ههله بهفیڕۆمهده كارهكانت زیاتر گ����وێ لهرێنمایی����هكان بگره دهكات ،بهاڵم ئهوه چونكه س����ودیان ب����ۆت دهبێت لهم ئهنجام بده. ی نوێ. ی باشه .بڕیارمهده لهپرۆژه ی سۆزداری بونی پهیوهندییهك ماوهیه.
نهههنگ رێرهوی ژیانت بگۆڕه بهپێی بارودۆخهكان كه لهگ����هڵ گوزهرانت بگۆڕێ����ت ،لهروی تهندروس����تیهوه ههس����ت بهناڕهحهت����ی دهكهیت بهتایبهتی ئ����هو حاڵهتانهی كه پهیوهندی بهكۆئهندامی ههرسهوه ههیه.
CMYK
12
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
بیروڕا
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
birura.awene@gmail.com
فاشیزموەک دەستەواژەیــەکـــــــی بــەتاڵ (بەشی سێههم)
فاشیزمی دیارو فاشیستی نادیار وەک ههموومان دەزانین ماوەیەکە کاک بەختیار سیستمە سیاسییەکەی کوردستانو سیستمە سیاسییەکانی ناو ئەو جوگرافیا خەیاڵییەی ک���ە ئەو ناوی "خۆرههاڵت!"ی لێناوە ،به"فاش���ی"ناودەباتو ڕەگوڕیشەی ئەم "فاشیزم"ە گریمانکراوەش ههندێکجار بۆ پەنجا س���اڵێک لەمەوب���ەر دەباتەوە، ههندێکجاری تریش بۆ زیاد لهسەد ساڵێک لەمەوب���ەر .کاک بەختی���ار ل���ەو خاڵەدا ڕاستدەکات کە ئێمە لەسەردەمێکی مێژویی توندوتیژدا دەژین ،ئێستاییبوونمان بەمانا فۆکۆییەکەی ئێس���تایبوونێکی توندوتیژە، دەزگای گ���ەورەو میکانیزم���ی ئاڵ���ۆزی توندوتیژییو چاودێریکردنو دیسپلینکردن لەئارادان ،پرۆسەی به"ئەمنیکردنی" ژیانی تاکەکەس���یو کۆمەاڵیەت���ی ،بهئینگلیزی ،securitisationلەزۆر شوێنی دونیادا بهئاستو بڕی جیاواز لهئارادایەو لەههندێک دۆخدا بهئاس���تێکی تەواومەترس���یداریش گەیشتوە .کردەکانی دیسپلینو چاودێریو توندوتیژییش ڕەههندی ناوچەییو جیهانی ههیەو لەھیچ شوێنێکی دونیادا دیاردەیەکی لۆکاڵیو ناوچەیی دابڕاو نییە؛ جیهادیستی بریتانی لەس���وریا دەکوژرێنو س���ەلەفییە توندڕەوەکان���ی س���عودیەش لهچیچ���ان، ئاڵوگ���ۆڕی ئەمنیی زانیاری���یو هاریکاریی سەربازییو دروستکردنی تۆڕی ناوچەییو گەردوون���ی مافیای���یو نیمچ���ە مافیایی سیاس���ییو ئابوریی بەشێکە لەوێنەکە (. خوێنەر بۆ ئاش���نابوونی زیاتر بەم دۆخە ئاڵۆزەی بەجیهانیبوونی دونیا دەتوانێت بۆ نووسینێکی درێژی من لەسەر جیهانگیریی بگەڕێتەوە کە لهکتێبی شوناسو ئاڵۆزیدا باڵوکراوەتەوە ).ئەوەی مارکسییەکیوەک ژیژێک ناوی "توندوتیژیی س���تراکتوریی"، ی���ان "توندوتیژیی سیس���تم"ی لێدەنێت، نەک لەههموو ناوچەکەدا ،بەڵکو لهههموو دونی���ادا ئامادەی���ە ،بەاڵم ئەم ش���ێوازە لەتوندوتیژی���ی سیس���تم بەدرێژایی مێژوو ههبووە ،النیکەم لهسەدەی ههژدەههمەوە لهفۆرمە گلۆبالییەکەیدا ئامادەیە. دەڵێم ڕاس���تە دونیای ئەمڕۆ دونیایەکی توندوتیژە ،ب���ەاڵم ئەم توندوتیژییە بەھیچ جۆرێک بەراوردناکرێت بهتوندوتیژییەکانی دونیا لهنیوەی یەکەمی سەدەی بیستەمدا، ک���ە مەرگی زیاد لهس���ەد ملی���ۆن مرۆڤی لێکەوتەوە .ئەو خاڵ���ەی دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە کاک بەختیار لەوەدا ڕاس���تدەکات ک���ە سیس���تمە سیاس���ییەکانی ناوچەکە بێپەیوەن���دی نی���ن ،ه���هم لەیەکترییەوە ش���تێگەلێکی زۆر فێردەبنو ههم بەڕادەی جیاوازیش ههندێکیان هاریکاری ئەویتریانو ههندێکی���ان لهملمالنێیەکی توندان لەگەڵ ئەوانیت���ردا ،ڕووداوەکان داب���ڕاو نی���نو پەیوەندیی���ان بهپرۆس���ەو گۆڕانەکان���ی دەرەوەی خۆیانەوە ههی���ە .ههروەها ئەم ناوچەیەی ئێم���ە ،من باس له"خۆرههاڵت! " ناکەم تەنها باس لهدەوڵەتە دراوسێکانی خۆم���ان دەک���ەم ،سیس���تمە سیاس���ییە دەسەاڵتگەرەکان بەڕێوەیان دەبەن ،بەاڵم ش���ێوازەکانی ئ���ەم "دەس���ەاڵتگەرێتییە" جیاوازەو ههریەکەی���ان بهجۆری جیاوازو بهپێکهاتێکی دەس���ەاڵتدارییو چینایەتیو دەزگاییو نەتەوەیی جیاوازەوە ئامادەیە، بەھیچ شێوەیەک ناکرێت سیستمی سیاسی تورکی لەگەڵ سیستمی سیاسی سعودیو سیس���تمی سیاس���ی ش���ێخەکانی خەلیج لەگەڵ سیس���تمی سیاس���ی لوبنانداوەک یەک ببینینو مامەڵە بکەین. بەکورت���ی ئەو قس���انەی کاک بەختیار لەس���ەر رەههندە ناوچەییو گلۆباڵییەکەی سیس���تمەکانی ناوچەک���ە دەیان���اکات، ڕاس���تە ،بەاڵم ئەم جۆرە قس���انەش نەک تەنه���ا داھێنانی کاک بەختیار نین ،بەڵکو قس���ەی زۆرگشتینو بەر لەو زۆر بەباشترو زانس���تیانەتر کراون .ڕاستە توندوتیژیی بەش���ێکی گرنگ���ی ژیان���ی سیاس���یو کۆمەاڵیەتی���ی ئ���ەو ناوچەیەی���ە ،ب���ەاڵم ناونان���ی ئەو توندوتیژییە به"فاش���ییەت" نەک تەنها بەڕاست نازانمو نەک پێشموایە دەستنیش���انکردنێکی ههڵەی���ە ،بەڵک���و ئەو ش���ێوازە گشتگیرە س���ادەیە لەناونان وەک ڕێگرێکی مەعریفی گ���ەورە دەبینم، لەبەردەم تێگەیشتنماندا لهسەرەتاییترین دەرکەوتەکان���ی سیس���تمە سیاس���ییو کۆمەڵگا جیاوازەکانی ناوچەکە بەگشتیو لهفاشییەت خۆشی بەتایبەتی. کۆکردن���ەوەی ئ���ەو ههموو سیس���تمو کۆمەڵگا جیاوازانە لهناوچەکەداو ڕیزکردنیان لەژێرناوی دەس���تەواژەیەکی بەتاڵی وەک "خۆره���هاڵت"داو ناونانی ئەم "خۆرههاڵت" گەورەیەش بهفاشیزم ،بەوپەڕی سادەکاریی تیۆریو کورتھێنانێکی مەعریفی ترسناک دەزانم .ڕەگوڕیشەکانی ئەم بەفاشیکردنەی
خۆره���هاڵت،وردتر بدوێم بەفاش���یکردنی بەشە ئیسالمییەکەی خۆرههاڵت ،لەمڕۆدا دەچێتەوە سەر گوتارێکی "خۆرههاڵتناسی" ئەوروپ���ی ن���وێ کە ب���اس له"ئیس�ل�امۆ فاشیزم" دەکات ،گوتارێک کە ههڵگرانی لەمڕۆدا ھێزە ناسیۆنالیستییە پۆپۆلیستە ڕاس���تڕەوە پەڕگی���رەکانو ھێزەکانی"نیو نازیی"و "فاشیستە نوێکان"ە لهئەوروپادا. ئەو قسەکردنە گش���تگیرو سادانەی کاک بەختیارلەس���ەر "خۆرههاڵت" دەمانباتەوە ب���ۆ قۆناغی ب���ەر لهڕەخنەکان���ی ئێدوارد س���ەعید لهخۆرههاڵتناس���یو بۆ قۆناغی ب���ەر لهدایکبوونی "لێکۆڵینەوەی پۆس���ت کۆلۆنیال���ی" لهچ���ل س���اڵی ڕاب���ردوودا، ههروەه���ا دەمنابات���ەوە بۆ س���ەردەمی ب���ەر لهڕەخنەکان���ی بیریارانی "پۆس���ت ستراکتورالیزم" لهتۆتالیتاریزمی فیکرییو گشتگیریی ترس���ناکو نەبینینی جیاوازیی ( .بەداخ���ەوە من لێرەدا کاتو ش���وێنی ئەوەم نییە ههڵقە گرنگەکانی ئەم شێوازە جیاوازان���ە لهڕەخنەک���ردنووێنەس���ازیی گشتگیرو ناڕاس���ت بەخوێنەران بناسێنم. بەاڵم خۆش���حااڵنە ئ���ەم ڕەخنانە لەمڕۆدا بەڕادەی���ەک گش���تیینو بوون بهبەش���ێک لەزمانو فیکری زانس���تییو فەلس���ەفیی، کەس���ێک نەم���اوە بیەوێ���ت قس���ەکانی بهج���دی وەربگیرێ���ت دەس���تەواژەی "خۆره���هاڵت"وەک چەمکێک���ی فیکرییو وەک چەمکێکی زانس���تی بەکاربھێنێت). لەن���او دەس���تەواژەیەکی س���ادەی وەک "خۆرههاڵت"دا س���ەرجەمی نەخۆش���ییە ترسناکەکانی فیکر ئامادەیە ،لەنەخۆشی "گشتگیریی"و "جەوههرگەرایی"یەوە بیگرە بۆ کێش���ەی بیرکردنەوەی"دوالیس���تی"و" وێنەس���ازی نامێژوویی "و "بێدەنگکردنی جیاوازیی"و "بەرههمھێنانی پێشداوەریی"و ههڵچنین���ی دیوارێکی "ئەبس���تمۆلۆژییو ئەنتۆلۆژیی" گ���ەورە لەنێوان دوو یەکەی خەیاڵی داتاش���راودا بەناوی"خۆرههاڵت"و "خۆرئاوا"ەوە. بەکارھێنانی دەستەواژەی "خۆرههاڵت"و "فاش���یزم" بەو ش���ێوەیەی کاک بەختیار بەکاریاندەھێنێت ،بەڕادەیەک گش���تگیرو س���ادەن ،لەبات���ی ئ���ەوەی واقیعێک���ی دیاریکراوم���ان بۆ ڕوونبکەنەوە ،بۆ نموونە پێمانبڵێ���ن سیس���تمە سیاس���ییەکانی ناوچەک���ە چی���نو چ���ۆن کاردەکان؟ چ پێکهاتێکی دەزگاییو بیرۆکراتیو یاساییو نایاس���اییان ههیە؟ زمانو ڕەمزو س���روتە سەرەکیو بنەڕەتییەکانی کامانەن؟ ئامرازە س���ەرەکییەکانی دیس���پلینو س���زادانیان چی���نو چۆن کاردەکەن؟ چ پرۆس���ەیەکی کۆمەاڵیەتی���یو سیاس���ییو فەرههنگی���ی س���ەرەکی تیایاندا ئامادەن؟ شێوازەکانی توندوتیژیی���ان کامانەنو ماناکانیان چینو بکەرەکانی���ان کێ���ن؟ چ پەیوەندیی���ەک لەنێوان توندوتیژییو پێکهاتی چینایەتیو ئەتن���یو دین���ی ئەوسیس���تمانەدا ههیە؟ بکەرە ستراتیژییەکانی ناو ئەو سیستمانە کێن؟ چۆن بیردەکەنەوەو چۆن دەجوڵێنو چۆن دەژین؟ میکانیزمەکانی دروستبوونی نوخب���ه سیاس���ییو ئابورییەکانی ناو ئەو کۆمەڵگایانە کامان���هن؟ کایەی کولتوورو فەرههنگی���ی ن���او ئەو سیس���تمانە چۆن کاردەک���ەن؟ چ پەیوەندیی���ەک لەنێ���وان سیاسەتو کولتوورو دەسەاڵتو مەعریفەدا ههی���ە؟ ئایدیۆلۆژی���ا س���ەرەکییەکان کامان���ەنو چ ڕۆڵێک لهھۆشیاریس���ازییدا دەبینن؟ شێوازی دابەشکردنی دەسەاڵتو دابەشکردنی س���ەرمایە چۆنە؟ پەیوەندی نێوان سەرمایەو سیاسەت ،کایەی ئابورییو کایەی سیاسیی بهچ شێوەیەک ڕێکخراوە؟ ڕووبەرەکانی بەرگریکردنو بەرەنگاربوونەوە کامان���ەنو کێ���ن بک���ەرە مێژوویی���ە سەرەکییەکان؟ ملمالنێی نێوان نێرو مێو نێوان ن���ەوەکان چۆننو چ دینامیکیەتێکی کۆمەاڵیەتیو سیاسییان ههڵگرتوە؟ مژدە گەورەکان���ی ئەو کۆمەڵگایان���ە کامانەن؟ پەیوەن���دی نێ���وان دەوڵ���ەتو کۆمەڵگا، دەوڵ���ەتو ب���ازاڕو دەوڵەتو سیس���تمی نێودەوڵەتی چۆنن؟ ھتد ...دەڵێم لەباتی وەاڵمدان���ەوەی ئەم جۆرە پرس���یارانە کە ئەلفو بای قس���ەکردنن لەسەر ئەزموونە سیاسیو کۆمەاڵیەتییەکانی ئەو ناوچەیە، ئ���ەو ڕوانینە گش���تییو کولتوورگەراییەی کاک بەختی���ار ب���ۆ فاش���یزم نیش���انمان ئەدات ،نەک تەنه���ا بەرچاومان دەگرێتو ناھێڵێ���ت دونیای سیاس���یو کۆمەاڵیەتیو فەرههنگی ھیچ بەش���ێکی ئ���ەم ناوچەیە لهبوون���ی مێژوویی خۆیاندا ببینین ،بەڵکو بهئیشکالیەتێکیش���ەوە سەرقاڵمان دەکات کە ئیش���کالیەتێکی ههڵەو دروس���تکراوە. ئەمەش نەک تەنه���ا لهڕوانینێکی بەپەلەو ئینتیقائ���یو ههڵەوە بۆ مێژووی ناوچەکەو بۆ سیستمە سیاسییەکانیو بۆ کێشەکانی ئێس���تایانەوە س���ەرچاوەیگرتووە ،بەڵکو ل���ەو دەزگا چەمکی���یو تی���ورەو مەقوله
سادانەشەوە س���ەرچاوەی گرتوە کە کاک بەختیار بۆ خوێندنەوەی ئەو دونیا گەورەو ئاڵۆزە بەکاریاندەھێنێت.واتە کێشەکە تەنها کێشەی نەبوونی شارەزایی نییە لهمێژووی سیاس���ییو کۆمەاڵیەتی���یو س���ەربازییو ڕێچکەی تایبەت���ی تازەبوونەوەی تایبەتی ههریەکێک لهکۆمەڵگاکانی ئەو"خۆرههاڵت"ە گەورەی���ەی کاک بەختیار باس���یدەکات، بەڵکو پەیوەندیش���ی بهمەقوله گش���تیو بەتاڵو جەوههرگەراکانی وەک "فاشیزم"و "خۆرههاڵت"و "کاپیتالیزم"ەوە ههیە ،کە لهخوێندنەوەکاندا بەکاردەھێنرێن. بۆ نموونە لهباسکردنی فاشیزمدا ،ئەوەی ورد کاک بەختیار بخوێنێتەوە ئەو ههستەی ال دروس���تدەبێت ک���ە ھیچ دەس���ەاڵتێکی کۆنکری���ت ،ھیچ گروپێک���ی کۆمەاڵیەتیو ھی���چ بکەرێکی دیاریکراو لەدروس���تبوونی ئەم "فاش���یزم"ە بەرپرس نی���ن ،ئەوەی بەرپرسە کۆمەڵێک پرۆسەو چەمکی گشتی وەک"کۆمەڵگا"و "کولتوور"و "کاپیتالیزم"و "دەوڵ���ەت"و هاتنی"مۆدێرن���ە"و مێژووی زی���اد له"سەدس���اڵ"ی "خۆره���هاڵت"ە. ئەم فاش���یزمە "نەههنگێکە" دێتو دەڕوا، دەردەکەوێ���تووندەبێت ،لێرەیەو لێرەش نیی���ە ،وەک فاش���یزمی خۆرئاوایی نییە یەکجار بێتو ههمووم���ان بیبینین ،بەڵکو به"پچڕپچڕ"دێ���ت ،دەڕواتو دەگەڕێتەوە. ئەموەس���فە ئەدەبییەی فاش���یزم کەمتر باسی سیس���تمێکی سیاسییو زیاتر باسی یەکێک لەو مەخلوقە عەجیبانە دەکات کە لهههژدیهای ناو ئەفسانە کۆنەکان دەچێت. ئەم شێوازی باس���کردنە ههموو دەرکەوتە کۆنکریتو ههموو بکەرە س���ەرەکییەکانی دروس���تکردنی ئەم فاش���یزمە وندەکاتو دەیبەستێتەوە بەکۆمەڵێک مەقولەو پرۆسەی گشتییەوە کە پێویس���ت بەلێکۆڵینەوەی ورد ن���اکات ،پێویس���تی بهگەڕانەوەیەکی زانس���تییانە ب���ۆ مێ���ژووی ئاڵۆزیی ھیچ واڵتێ���ک ل���ەو واڵتانە ناکات ،پێویس���تی بهتێگەیشتنێکی زانستی لهمێژووی ئاڵۆزی مۆدێرنە لەو بەش���ەی دونیادا نییە .سەیر لەوەدایە تەنها دوو بکەری کۆنکریتی ئەم فاشیزمە "خۆرههاڵتییە" لهنووسینەکانی کاک بەختیاردا بهئاس���انی دەناسرێنەوە. یەکەمیان کۆمەڵێک ڕۆشنبیرن ،لەناویاندا منو ههندێ���ک لهه���اوڕێ نزیکەکانم ،کە باوەڕم���ان بهگۆڕان���ی ھێم���نو خەبات���ی پەرلەمان���یو جەنگ���ی لۆکاڵ���یو ڕیفۆرم ههیە ،کۆمەڵێک ڕۆش���نبیر کاک بەختیار وایان نیشان ئەدات وەک ئەوەی باوەڕیان وابێ���ت "پارتێکی سیاس���ی" دیاریکراوو "کاریزما"یەک���ی سیاس���ی دەتوانێ���ت "بەش���ێوەیەکی ئۆتۆماتیک���ی" ڕزگارمان بکات .دووههمیان کۆمەڵێک گەنجی توڕەی کەالریین ک���ە توڕەبونی���ان وایانلێدهکات کتێبی ههندێک لهنووس���ەران بسووتێنن. کاک بەختی���ار ئەمان���ەش بهکۆنکریت���ی بهبەش���ێک ل���ەو ڕۆح���ە ش���ەڕانگێزەی فاشیزم ناودەبات کە گوایە لەخۆرههاڵتو کوردس���تاندا ئامادەیە .لەدەرەوەی ئەم دوو گروپ���ەدا ،کە لهنووس���ینەکانی کاک بەختیاردا زۆر بەئاسانی دەناسرێنەوە ،ھیچ بکەرێکی تری ناو ئەم فاش���یزمە کوردییە بەم کۆنکریتییە دیارنین. فاشیزموەک دەستەواژەیەکی بەتاڵ ئ���ەو ش���ێوازەی کاک بەختیار چەمکی فاش���یزمی پێ بەکاردەھێنێ���ت ،لهفیکری زانس���تیدا پێیدەگوترێت "دەس���تەواژەی بەت���اڵ" "floating signifier" ،ب���ەو مانایەی فەیلەس���وفی فەرەنس���ی میشێل فۆکۆ بەم دەس���تەواژەیەی دەبەخش���ێت. فۆکۆ ک���ە ب���اس لهبەکارھێنانی چەمکی فاشیزم دەکات ،باس لەوە دەکات ههندێک لەم بەکارھێنانانە ڕێگرن لەبەردەم ناسینی فاش���یزمداوەک ئەزموونێک���ی مێژووی���ی کۆنکریت ،ناھێڵن دەرکەوتە کۆنکرێتەکانی فاش���یزم ببینینو بناس���ینەوە .فۆکۆ ئەو جۆرە قس���ەکردنە لەسەر فاشیزم به"دال" ی���ان "ناو" یان "دەس���تەواژەیەکی بەتاڵ" " "floating signifierناودەبات .فاشیزم لێرەداوەک دەستەواژەیەک بەکاردەھێنرێت کە ناتوانێ���ت ھیچ ش���تێکی کۆنکریتمان لەس���ەر ھی���چ ئەزموونێک���ی کۆنکریت���ی فاش���ییانە پێبڵێت ،نامانخاتە ناو مێژووی کۆنکرێتو پەیوەندی دەسەاڵتی کۆنکرێتو کۆمەڵێک بک���ەرو میکانیزمی کۆنکرێتەوە، بۆ ئەوەی تێبگەین باس���ی چیو کێو کام دۆخ���ی مێژوویی دەکات .ه���اوکات فۆکۆ ڕەخنە لەههندێک ڕوانینی تر بۆ فاش���یزم دەگرێت کە فاش���یزم بهکۆمەڵێک" حەز"و "مەیل���ی" س���ایکۆلۆژیی ناکۆنکری���تو گش���تییەوە دەبەس���تنەوە .ب���ۆ نموونە ڕوانین بۆ فاش���یزم لەپاڵ دەس���تەواژەی گش���تییو بەتاڵیوەک "ئارەزوی جەماوەر بۆ فاش���ییەت" ،یان "عەش���قی خەڵک بۆ فاش���یزم" ،یان "حەزو عەشقی جەماوەر"
بۆ "س���ەرکردەی فاش���ی" .فۆکۆ دەڵێت کێشەی بەکارھێنانی دەستەواژەی لەبابەتی وەک "ئ���ارەزوو" ی���ان "عەش���ق" یان "حەز" لەوەدایە کە زاراوەی س���ایکۆلۆژیی گش���تییو نامێژوویی���نو بەکارھێنانیان بۆ تێگەیش���تن لهفاش���یزم باز بەسەر ههموو لێکدان���ەوەو دەرکەوتنێک���ی کۆنکریت���ی فاش���یزمدا دەدات .ئەم جۆرە بەکارھێنانە گش���تیو بەتااڵنە ناھێڵن ببینین فاش���یزم چۆن لهس���یاقە مێژوویی���ە کۆنکریتەکاندا دروس���تدەبێتو چۆن کاردەکاتو دەچێتە چ پەیوەندییەک���ەوە بهگش���تێتی ژیان���ی کۆمەاڵیەت���یو سیاس���یو فەرههنگییەوە، یاخ���ود ھێما بۆ چ جۆرێ���ک لەپەیوەندیی دەس���ەاڵتی کۆنکری���ت دەکاتو نوێنەری کام پراکتیک���ی گوتارییانەی دەس���ەاڵتە. فۆک���ۆ ئەم دۆخی قس���ەکردنە گش���تییە لهسەر فاش���یزم بهدۆخی "شینەکردنەوەی فاش���یزم" The non-analysis of ،fascismناودەب���ات (بڕوان���ە Michel Foucault, Power/Knowledge, .)p. 130بەمانایەک���ی ت���ر گۆڕین���ی فاشیزم لهچەمکێکی سیاسیو کۆمەاڵیەتی
ئەموەسفە ئەدەبییەی فاشیزم کەمتر باسی سیستمێکی سیاسییو زیاتر باسی یەکێک لەو مەخلوقە عەجیبانە دەکات کە لهههژدیهای ناو ئەفسانە کۆنەکان دەچێت .ئەم شێوازی باسکردنە ههموو دەرکەوتە کۆنکریتو ههموو بکەرە سەرەکییەکانی دروستکردنی ئەم فاشیزمە وندەکاتو دەیبەستێتەوە بەکۆمەڵێک مەقولەو پرۆسەی گشتییەوە کە پێویست بەلێکۆڵینەوەی ورد ناکات کۆنکریتەوە بۆ دروشمو تامغەیەکی گشتی کە بکرێت بنرێت بهناوچەوانی ژمارەیەکی گەورە لهسیس���تمی سیاس���ی جی���اوازو بەناوچەوان���ی جوگرافییایەک���ی خەیاڵیی گ���ەورەیوەک "خۆرههاڵت"ەوە ،کە چەند ملیارێک مرۆڤی تێدا دەژیو بەسەر سەدەها کۆمەڵ���گای جیاوازو س���ەدەها ئەزموونی سیاسی جیاوازدا دابەشبووە ،بەکارھێنانی فاشیزمە وەک "دەستەواژەیەکی بەتاڵ"، وەک مەقولەیەک���ی بێن���اوەرۆک ،وەک ریتۆریکێکی بۆش ،لەڕاستیداوەک جۆرێک لهجنێوی سیاس���ی ،نەکوەک چەمکێکی زانستیو میتۆدی حیس���اببۆکراو .ئەوەی لەم ج���ۆرە دۆخانەدا لەس���ەر فاش���یزم ئەدوێت مەعریفەو میتۆدی زانس���تی نییە، بەڵکو س���ایکۆلۆژییایەکی توڕەو ناڕازییو دەنگێکی غەمبارە بەرامبەر بەو دونیایەی لەئارادایە. کێشەی ناونان یان کێشەی مەبەست؟ ئەگەرچ���ی ناونان���ی سیس���تمە سیاس���ییەکانی ئەم ناوچەیە بهفاش���یزمو بەستنەوەی ئەم فاشیزمەش بەسەرجەمی "خۆره���هاڵت"ەوە ،لەڕووی زانس���تییەوە ناونانێکی ناڕاس���تە ،بەاڵم من باوەڕموایە کێشەی ڕاس���تەقینە لهخودی ناونانەکەدا نییە .ئەوە کێش���ەیەکی گەورە نییە کاک بەختیار سیس���تمەکان بهفاشی ناودەنێت یان بەههر ش���تێکی دیکە ،چونکە ههموو ناونانێک ناونانێکی ڕێژەییەو لهگۆشەنیگای میتۆدی جی���اوازەوە قابیلی ڕەخنەکردنە، کێش���ەکە ل���ەو دەرەنجامانەدایە کە کاک
بەختیار لەم ناونانەوە بەدەستیدەھێنێت. م���ن نکوڵ���ی ل���ەوە ناکەم کە دەش���ێت مەبەستی کاک بەختیار لەناونانی سیستمە سیاسییەکەی کوردس���تان بهسیستمێکی فاش���ی ،لهپەرۆش���ی ئەوەوە هاتبێت بۆ نیش���اندانی ئەو مەترس���ییانەی کە لەناو ئەم سیستمەدا ئامادەنو ئاگادارکردنەوەی کۆمەڵگای ئێمە بێ���ت لهئەگەرەکانی ئەو وێرانکارییەی ئەم سیس���تمە ههڵگریەتی. وات���ە نکوڵ���ی ل���ەوە ناکەم ک���ە ناونانی سیس���تمەکە بهفاش���ی لەالی���ەن کاک بەختیارەوە دەش���ێت بهمەبەستی لێدانی زەنگێک���ی خەت���ەر بێت ب���ۆ ههموومان بۆ ناس���ینو تێگەیشتن لهش���ەڕانگێزییو توندوتیژییەکانی سیستمەکە .بەاڵم ئەوەی نووس���ینەکانی کاک بەختی���ار بەچاوێکی کراوەترو بابەتییانەترەوە بخوێنێتەوە بۆی دەردەکەوێت ئەوە تاقە مەبەستێکی کاک بەختیارنییە لەو ناونانە .خوێنەری ھۆشیار زۆر بهئاسانی دەتوانێت چەند دەرەنجامێکی ت���ر لەم ناونان���ەوە بەدەس���تبھێنێت کە پەیوەندی بەو خاڵەوە نییە کە باسمکرد، لەوانەش: یەک���ەم :کاک بەختی���ار ناونان���ی سیس���تمەکە بهفاشی بهلوتکەی ئازایەتیو ههڵوێس���تی شۆڕش���گێڕانە دەزانێ���ت، پێشیوایە ههرکەس���ێکوەک ئەو نەیگوت ئەم سیس���تمە فاش���ییە ئیدی ئەو کەسە ن���ەک بەش���داری قارەمانییەتییەک���ەی ئ���ەو نییە ،بەڵک���و لهدروس���تکردنی ئەو فاشیزمەدا بەش���دارە کە لەئارادایە .کاک بەختیار بهجورئەتێکی سەرسوڕھێنەرەوە لەسەر تەعمیمو تاوانبارکردن گریمانەیەک پێش���نیار دەکات کە دەکەوێتە دەرەوەی ههموو ئەخالقیاتێکی س���ادەی نووسینو لێکۆڵین���ەوەوە ،گریمان���ەی ئ���ەوەی "نکوڵیکردن لهفاش���یزم بەشێکی گرنگی فاش���یزم خۆیەتی" ئەم پیاوە ناونەنانی سیستمێک بهفاشیزم وەک ههڵبژاردەیەکی میتۆدیو ئەگەرێ���ک لهئەگەرەکانی ناونان نابینێت ،بەڵکو وەک ئاکتێکی فاشییانەو بەشێک لهفاشیزم مامەڵەی دەکات .ئەگەر ش���تێک ههبێت لێرەدا ناوی فاشیزم بێت ئ���ەم ش���ێوازە بێوێنەی���ە له"توندوتیژی رەمزیی" لەنووسینی کاک بەختیاردا. دووه���هم :کاک بەختی���ار ئەم ناونانە بهفەتحێکی فیکریو فەلس���ەفی دەزانێتو ئەوەشی بەشداری ئەم فەتحە فەلسەفییەی ئ���ەو ن���ەکات ،بوونەوەرێک���ی "لیبرال"و "خۆشباوەڕ"و "گەمژە"و "ڕووکەشە". س���ێههم :ل���ەو دوو دەرەنجام���ەش خراپت���ر ئەوەیە ،کاک بەختی���ار پێیوایە مرۆڤ یەکجار سیس���تمێک ناودەنێت ،کە وتت سیس���تمی سیاس���ی لهکوردستاندا فاش���ییە ،ئیتر ت���ەواو ،ل���ەدوای ئەوەوە قس���ەیەکی ئەوت���ۆ نامێنێت���ەوە بکرێت. ئەوەش���ی ههرچییەکی وت ئەوا خەریکی گەمەیەکی سیاسییەو "لەناو سەتحیەت"دا "نووقم���ە" .الی کاک بەختیار " ڕوانینی ڕۆش���نبیرانی ئێمە" لهبازنەیەکی "سیاسی تەس���کدا "بەس���تراوەتەوە ،بازنەک���ەش بەجۆرێ���ک داخراوە تەنیا ئەوە لهبازنەکە "دێتە دەرێ کە پێش���تر هەبووە "و کەس ناتوانێتو کەس نەیتوانیوە ش���تێکی تازە لەس���ەر ئەم سیس���تمە بڵێ���ت .بێگومان تەنه���ا کاک بەختیارنەبێت کە توانیویەتی لەڕێگای ناونانی سیستمەکەوە به" فاشی" فەتحی فیکریو فەلسەفی تازەبکاتو خۆی له"ڕوانینە سیاس���ی"یە "بەرتەسک"ەکان ڕزگارک���ردووە.وات���ە ئەگ���ەر ت���ۆ ،ب���ۆ نموونە ،گوتت سیس���تمە سیاس���ییەکەی ههرێ���م "سیس���تمێکی س���وڵتانی" یان "سوڵتانیزمی نوێ"یە یان "دەسەاڵتگەرە"و تایبەتمەندییەکان���ی ئەم "س���وڵتانیزم"ە دەس���ەاڵتگەرەت ئاش���کراکرد ،ت���ۆ کاری فیکری���ت نەکردوە ،بەڵکو ش���یکردنەوەی سیاس���یت ئەنجام���داوە ،ش���یکردنەوەی فەلسەفی بهناونانی سیستمەکە بهفاشیزم دهست پێدەکات!. چ���وارەم :بهبۆچوون���ی کاک بەختیار لەدەرەوەی س���ەلماندنی تێزەی فاشیەتدا ههرچیی���ەک بگوترێ���تو ههرچیی���ەک بنووس���رێت بەش���ێکە له"پۆپۆلیس���م"و س���اختە، "شۆڕش���گێڕیەتیەکی" له"پۆزەتیڤیزم"ێک���ی بێقوواڵییو لهگەڕان بەدوای "قارەمانێتی"یەک���ی درۆزنانەدا.، کاک بەختی���ار ههموو ش���تێکی دەرەوەی قسە س���ادەکانی خۆی لەسەر "فاشیزم"و "خۆرههاڵت" به "دانانی دوکانی سیاسی"و "حەماسەتس���ازی"و "خ���ۆ بهشەمش���ون زانین"ێکی نمایش���کەرانە دادەنێت ،یاخود به"ئینش���انوس"ییو "عاتیفەفرۆش"یەکی س���اختەو بێقواڵی���ی کە ھی���چ پەیوەندی بەک���ردەی "تیوریزەک���ردن"ەوە نیی���ە. کاری تیوری تەنها ئەوەیە به"فاش���یەت" دەس���تپێبکەیتو بەن���او "خۆره���هاڵت"دا تێبپەڕی���تو به"فاش���یەت"یش کۆتای���ی
بھێنیت. بەکورت���ی بەش���ێکی گرنگ���ی ناونانی سیس���تمەکە به"فاش���ی" لەالی���ەن کاک بەختیارەوە بۆ ئەوە نییە مەترس���ییەکانی سیس���تمەکە نیشانبدات ،بەڵکو بۆ ئەوەیە ھێرش���بکاتە س���ەر ههموو ئەوانەی ههڵە فیکرییو تیورییەکانی ئەو دووبارەناکانەوە. لەپشتی ئەم تێزەی فاشیزمەوە ئەوەندەی س���ایکۆلۆژیایەکی توڕەو بریندارو غەمبار ئامادەیە کە دەیەوێت ههموو دەوربەرەکەی بریندار بکات ،س���ەد یەکی ئەوە ڕۆحێکی زانستی ھێمنو لەس���ەرخۆ ئامادەنییە کە خوازیاری ئەوەبێت لهدونیا تێبگات .ئەوەی لەم ئاستەدا مایەی سەرنجدانە دروستبوونی قاموسێکی تەواو تازەی تۆمەتبەخشینەوەو بریندارکردن���ە الی کاک بەختی���ار لهدوو س���اڵی ڕابردوودا .قاموسێک لهدەوری ئەم تێزی فاشیزمە دروستیکردوەو سڵ لەوەش ناکات���ەوە ههموو ش���تێکی دەرەوەی ئەو تێزەی���ە ،بهکارو کردەوەو ھیمەتو چاالکی ه���هزاران چاالکەوان���ی سیاس���یو دەیان گروپی کۆمەاڵیەتیو نووس���ینی چەندەها نووس���ەرەوە ،بێنرخ بکاتو وەک بەشێک لەو فاشیزمە پێانس بکات. دوای ناونان چی بکەین؟ کاک بەختیار ش���تگەلێکی زۆرو دووبارە لەس���ەر مەس���ەلەی ناونانی سیستمەکە بهفاش���یزم دەڵێ���ت ،ب���ەاڵم پێمانناڵێت ئ���ەی باش���ە دوای ناونانی سیس���تمەکە بهفاش���ی چی بکەی���ن؟ س���تراتیژەکانی بەرەنگاربوونەوەی ئەم فاشیزمە کامانەن؟ کامان���ەن ئەو ھێزانەی دەکرێت بەرەنگاری ئەم فاشیزمە ببنەوە؟ ئایا ھێزگەلێک ههیە ئەمەی بۆ بۆکرێت ،ی���ان ههموو ھێزەکان تا بینەقاقایان لەناو فاش���یزمدا نووقمن؟ ئەگەر ھێزی دژە فاشیس���تی ههن ئایا ئەو ھێزانە ھێزی ناوەکین لهکوردستان خۆیدا، یاخود ھێزی ناوچەی���یو گلۆباڵیین؟ ئەی ههڵقە س���ەرەکیو بکەرە ستراتیژییەکانی ئەم فاشیزمە کێن؟ ئەگەر گەنجە توڕەکانی کەالرو ھێزە دەمامکدارو تێاڵبەدەس���تەکان بەش���ێکبن لەم فاش���یزمە ،ئەگ���ەر ئەو ڕۆشنبیرانەش کە بەدەستەواژەی فاشیزم باس لهسیستمە سیاسییەکەی کوردستان ناکەن بەشێکبن لەم فاشیزمە ،چۆنو بەچ شێوەیەک بتوانین بکەری فاشی لهبکەری نافاش���یو بک���ەری نافاش���یش لهبکەری دژەفاشی جیابکەینەوە؟ کاک بەختی���ار ن���ەکوەاڵم���ی بۆ ھیچ یەکێک لەو پرسیارانە نییە ،بەڵکو ههموو س���تراتیژیەتیەتی بەرەنگاربوونەوەی ئەو فاش���یزمەی لەچەند ڕستەیەکی ئینشاییو ش���یعریی گش���تیدا کورتکردۆت���ەوە ،کە زۆربەیان ه���هزاران ههزار ج���ار لەبۆنەی جی���اوازدا ک���راونو دووبارەبوونەت���ەوە. لەوانەش ،ههر بۆنموونە ،ڕستەی گشتیو س���ادەی لەبابەتی" :ش���ێوازی تێڕوانینو بیرکردنەوەو کارکردنی ئێستامان بگۆڕین"، ههوڵبدەین بۆ "گۆڕینی ئاڕاستەی ڕوانینو ئاسۆکانی بینینمان دەرهەق بەو جیهانەی تێی���دا دەژین" ,ی���ان " گۆڕینی پارادایم لهخوێندن���ەوەی سیس���تمی سیاس���ی لهکوردس���تانو خۆرهەاڵت���دا" ،یاخ���ود قسەیەکی گشتییوەک ئەمە ":گێڕانەوەی نرخ بۆ تیورە" ،بێگومان تەنها بۆ تیورەیەک کە ب���اس لەفاش���یزم ب���کات .لەمانەش بترازێ���ت کاک بەختی���ار ب���اس لهگەڕان بەدوای ههندێک "ئەفسانە"و "یۆتۆپیا"شدا دەکات ،وەک چەکێک���ی کاریگەری تر بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو فاش���یزمە کوردیو خۆرههاڵتیی���ەی ئامادەیە .ل���ەم ڕووەوە بهزمانێکی شیعرییو گشتگیرو ناکۆنکریت دەنووس���ێت :بۆ بەرەگاربوون���ەوەی ئەم فاش���یزمە "شەڕی سیاس���ی" بەس نییە، بەڵک���و پێویس���تمان بە"دەس���تبردن بۆ ئەوهەرێمانە" ههیە کە "وادەزانین مەحاڵو ئەفس���انەو یۆتۆپی���ان" ،یاخ���ود "هەر ش���تێک سیس���تموەک مەحاڵو دەرەبیرو ناماقوڵو ترس���ناک سەیری بکات ،دەبێت الی ئێمە وەک کەرەس���تەی شۆڕشگێڕانە سەیربکرێن" .یان ڕستەیەکی شیعریی تری لەم بابەتە" :جورئەت���ی بیرکردنەوە"مان "لهنامومکین" ههبێتو هێنانەدی "مەحاڵو خەون" بھێنینە ناو "چاالکی سیاس���ی" یان "ههڵوەش���اندنەوە"ی سەرجەمی ئەو هاوکێش���انەی کە "س���نوری "ئەگەر" له «نائەگ���ەر" "مومکین" ل���ه "نامومکین" "ئاسایی" له« نائاسایی"جیادەکەنەوە. خوێنەر دوای تەواوبوون لهخوێندنەوەی ئەم ڕس���تانە سەری س���وڕدەمێنێت ،ئایا ئ���ەوەی دەیخوێنێت���ەوە تیوریزەکردن���ی ش���یعرە لهدیدگایەکی س���وریالییەوە یان ستراتیژیەتی بەرەنگاربوونەوەی فاشیزمە لەکردیەک���ی کۆمەاڵیەت���یو سیاس���ییدا؟ ئەمە ش���یکاری سیاس���ییو کۆمەاڵیەتیی
س���تراتیژیەتەکانی بەرەنگاربوون���ەوەی فاش���یزمە ،یان ئینش���ایەکی شیعرییە کە ھی���چ ش���تێک نایباتەوە ناو ھی���چ کردەو ستراتیژێکی بەرگریکردنی کۆنکرێت .ئایا بەڕاست قسەی گشتی لهبابەتی "گۆڕینی ئاراس���تەی ڕوانینو ئاسۆکانی بینینمان"، یان "دەس���تبردن" بۆ "ههرێمی مەحاڵ"و بیرکردن���ەوە له"نامومکی���ن"و ھێنانەدی "خەون"و جیاکردنەوەی "س���نوری ئەگەر" له"نائەگ���ەر" ئ���ەووەاڵمەیە ک���ە دەبێت ب���ەو فاش���یزمە خۆرههاڵتیی���ە بدرێتەوە ک���ە کاک بەختی���ار مێژووک���ەی بۆ زیاد لهس���ەد س���اڵ لەمەوپێ���ش دەبات���ەوە؟ ئایا ئەمەیە "ش���یکردنەوەی فەلس���ەفی"و بینین���ی "بونیادی قووڵ"ی کێش���ەکانو نوقمنەب���وون "لهس���ەتحیەت"دا .ئەم���ە س���تراتیژیەتی بەگژاچوونەوەی فاشیزمە یاخود کۆمەڵێک قسەی گشتی بێناوەڕۆکە ئەوەندە دووبارەبۆتەوە ههموو خوێنەرێکی بێخەیاڵیش دەتوانێت بەدواییەکدا ڕیزیان بکات. کێش���ەکە تەنها ل���ەم ئینش���اگەرییو ئینشانووسیو ش���یعرییەتە بێناوەڕۆکەدا نیی���ە ،کاک بەختیار ئ���ازادەو دەتوانێت ههم���وو ئ���ەم ش���تانەوەک لێکدانەوەی فەلس���ەفی ببینێتو بەئامرازی س���ەرەکی بەرەنگاربوونەوەی فاشیزمیشیان بزانێت، کێشەکە لەوەدایە کاک بەختیار لەدەرەوەی ئ���ەم ئینشانووس���ییە س���ادەیەدا ههموو کردەیەکی کردەگیی ،ههموو پرۆتێستێکی کۆنکریت ،ههموو بەشدارییەکی ڕاستەوخۆو ناڕاس���تەوخۆی گروپەکان���ی کۆمەڵ���گای مەدەنیو ڕۆش���نبیرانو ڕۆژنامەنووس���انو ئەوانیت���ر ،لەئیدانەکردنو دروس���تکردنی فشاری سیاسیو کۆمەاڵیەتی واقیعیدا بۆ سەر دەس���ەاڵتداران ،بهکاری"کۆمبارس"و "ش���یوەنی درۆزنانە"و کردنەوەی "دوکانی سیاس���ی"و "عاتفیەفۆرش���ی" ناودەبات. الی کاک بەختیار تاقە کاری ڕاستەقینەو مانادار دژ بەو فاشیزمەی باسیدەکات ئەو نووس���ینانەیە کە ئەو دەیاننووسێت ،ئەو ڕستە شیعریو ئەبس���تراکتو دووبارانەیە کە نووس���ینەکانی ئەو بەڕووی فاشیزمدا بەرزیدەکن���ەوە .ههم���وو ئەوان���ەش کە دەچنە س���ەرجادەو ناڕەزایی دەردەبڕن، ههموو ئەوان���ەی لهبەردەم ماڵەکەی کاوە گەرمیانیدا کۆدەبنەوەو پرۆتێست دەکەن، ههموو ئەوانەی دەچنە س���ەر گۆڕەکەیو ماتەمین���ی خۆیان نیش���اندەدەن ،ههموو ئەوانەی لهمیدیاکاندا بهشێوەو کەرەستەی جی���اواز بەگژ ئ���ەم دەس���ەاڵتدارێتییەدا دەچن���ەوە ،ههم���وو ئەوان���ەی چەن���دان گردبوون���ەوەی جیاواز لهزۆربەی ش���ارو شارۆچکەکانی کوردس���تاندا ڕێکدەخەنو درێ���ژە بەو دۆخی بەرگریکردنە ئەدەن کە لهئارادایە ،ههموو ئەمانە الی کاک بەختیار کۆمبارسنو "ش���یوەنی درۆزنانە" دەکەنو "عاتیفەفرۆشن"و س���ەرقاڵی ئەوەن ڕووی ڕاس���تەقینەی "سیس���تم"ە کە بشارنەوە. تاکە کەس���ێک ئەم کارە ناکاتو بەڕاستی بەگژ فاش���یزمدا دەچێتەوە کاک بەختیار خۆیەتی ،کەوەک دواههمین بکەری تاقانە ئەم ئەرکە مەحاڵەی گرتۆتە ئەستۆووەک وزەیەکی دژە فاشس���تی لهس���توونەکانی ڕۆژنامەی باس���ەوە بەناو مێژووی ئێمەدا تێدەپەڕێت .کاتێک لهکردەی بەرگرییەکەی کاک بەختیاری���شورددەبیت���ەوە ،ههموو کارەکەی لەو ش���یعرییەتو ئینشاگەرییە دووبارەی���ە تێناپەڕێ���ت کە لهس���ەرەوە باسمکرد. لهبکەرێکی فاشییەوە بۆ شۆڕشگێڕێکی دەرەسیستم ئەوەی بەوردیوتارەکەی کاک بەختیار لەس���ەر "تاوان���ی سیاس���یو بکەرەکانی" بخوێنێتەوە س���ەری س���وڕدەمێنێت لەو بۆچوونە سادەو ترسناکانەی لەو وتارەدا بەناوی فیکرو فەلسەفەو تیوریزەکردنەوە ڕیزکراون .لەو نووس���نیەدا کاک بەختیار باس ل���ه ٤بکەر ئ���ەکات ک���ە ههموویان بەش���ێکن لهسیس���تمەکە ،بەش���ێکن لەو فاش���یزمەی لهکوردس���تانو خۆرههاڵتدا ئامادەیە ،تەنها خۆیو ئەو کەسانە نەبێت کە به "دەرەسیس���تم" ناویان دەباتوەک بەشێک لهسیستمەکە نابینێت .بەاڵم ئەم "دەرەسیس���تم"انەی کاک بەختیار باسیان دەکات کەس���انی زیندوو نین ،بەڵکو ئەو کەس���انەن ک���ە ک���وژراون .کاک بەختیار سەردەشت عوسمانو سۆرانی مامە حەمەو کاوە گەرمیانیوەک کەسانی "دەرەسیستم" دەبینێ���ت ،ب���ەاڵموەک خوێنەر زوو بۆی ئاش���کرا دەبێت ئەم "دەرەسیستم"بوونە لەب���ەر ئەوکاران���ە نییە کە ئەو کەس���انە ئەنجامیانداوە .ئێمە دەزانین ئەم گەنجانە ههموو ئەو ش���تانەیان کردوەو ئەنجامداوە کە کاک بەختیاروەک بەشێک لهسیستمە فاشیس���تییەکە دەیبینێت .ئەمانیشوەک "کۆمبارس"ەکان بهقسە بەگژ سیستمەکەدا چوونەوە،وەک کۆمبارس���ەکان بۆ مەرگی یەکتری گریاون ،بۆ پرۆتێستکردن چونەتە
س���ەرجادەو بێدەنگ نەبوون ،نووس���ینی سیاس���یان نووس���یوەو لەس���ەرالپەڕەی فەیسبوکەکانیان توڕەییو خەمباری خۆیان نیش���انداوە ،بۆ ڕادیۆکانو تەلەفیزۆنەکان دوواون.وات���ە "دەرەسیس���تم"بوونی ئەم گەنجانە لەبەر کردە سیاسیو کۆمەاڵیەتیو ڕۆشنبیرییەکانیان نییە ،کە کاک بەختیار وەک کردەیەکی کۆمبارس���ی دەیانبینێت، بەڵکو لەب���ەر ئەوەیە کە "سیس���تم"ەکە کوش���تونی .بەمانایەک���ی ت���ر الی کاک بەختیار ههم���وو ئەم گەنج���ە کوژراوانە بەش���ێکبوون لەو فاشیزمەی لەئارادایە تا ئەو کاتەی سیستمەکە دەیانکوژێت ،کەی سیس���تمەکە کوش���تنی ،ئەوکات لەدیدی کاک بەختی���اردا دەب���ن بهبوون���ەوەری "دەرەسیس���تم".واتە تەنها دوای کوشتن کاک بەختی���ار تۆمەت���ی فاش���یبوونیان لەس���ەر الدەب���اتو دەیانکات بەبەش���ێک لهههوڵ���ی بەگژاچوون���ەوەی فاش���یزم. ههموو ههوڵدانێکیش ب���ۆ زیندووڕاگرتنی یادو بۆچوونو ش���ێوازی خەباتو کردەی بەرگری���ی ئەم مرۆڤانە ،الی کاک بەختیار "ش���یوەنی درۆزنانە"و "باوەشکردنە بەم مردووانەدا" بۆ ئ���ەوەی "بیانھێنینەوە بۆ " ناو "سیس���تمەکە" .بەکورتی بکەرە دژە فاشییەکان لهکوردس���تاندا جگە لهکەسە ک���وژراوەکانو جگ���ە ل���ەکاک بەختی���ار خ���ۆی کەس���یتر نی���ن ،کوژراوەکانی���ش تەنه���ا لەو کات���ەدا دەبن بهبک���ەری دژە فاش���ی کە دەکوژرێن ،دەنا ئەوانیش بەر لهکوش���تنەکەیان لهکۆمبارس���ێک زیات���ر نەبوون ،چونک���ە ئەوانیش ک���ە لەژیاندا بوون ههم���ان ئەو ش���تانەیان کردوە کە کاک بەختی���ار رەخن���ەی دەکاتو وەک ههوڵی ش���اردنەوەی ڕووی ڕاس���تەقینەی سیس���تمەکە دەیناسێنێت .ڕهههندە ههرە ناماقوڵو ههرە ناشیرینەکانی ئەم ڕوانینو داوەرییە سەرس���وڕھێنەرەی کاک بەختیار کاتێک ئاشکراتردەبێت کە وردتر لەدۆخی قسەکردنی کاک بەختیار لەسەر کاک کاوە گەرمیان���ی دەڕوانین .خوێن���ەران دەزانن دەنگۆی ئ���ەوە ههیە کاک کاوە گەرمیانی یەکێ���ک بووبێت ل���ەو گەنج���ە توڕانەی کەالر کەوەک ک���ردەی ناڕەزایی دەربڕین ههندێ���ک لەکتێبەکان���ی کاک بەختیاریان فێڕێدایە ناو ڕووباری ئەڵوەنەوە ،ئەودەم کاک بەختیار کاوە گەرمیانیو هاوڕێکانی وەک بەش���ێک لهڕۆحی ش���ەڕانگێزی ناو کۆمەڵگای ک���وردیو وەک بەش���ێک لەو فاشیزمەی باسیدەکات ،لهقەڵەمدا .بەاڵم چەند مانگێک دواتر کە "سیستم"ەکە کاک کاوە دەکوژێت ،ئیت���ر داوەرییەکەی کاک بەختیار بەشێوەیەکی ئۆتۆماتیکیو بەبێ موحاس���ەبەکردنێکی فیکرییو ئەخالقیی سەدو ههش���تا پله دەگۆڕێت .لێرەدا کاک کاوە گەرمیانی لهبکەرێکی فاشس���تییەوە دەگۆڕێت بۆ بکەرێکی "دەرەسیستم" بەبێ ئ���ەوەی بزانین بۆو چ���ۆن؟ من لەبەردەم ئ���ەم لێکدانەوە ترس���ناکە "ق���ووڵ! "و "فەلسەفیی! "ە بێوێنەیەی کاک بەختیاردا بۆ فاش���یزمو بکەرەکان���یو لەبەردەم ئەم جۆرە ئەنجامگیرییە کارەس���اتاوییەدا ھیچ ناڵێم ،با خوێنەر خۆی سەرپش���ک بێتو خۆی داوەریی بکات .ئایا بەڕاس���ت ئەمە لێکدانەوەو ش���یکردنەوەی فەلس���ەفییو زانس���تیی "بونیادی قووڵی" کۆمەڵگایە، ی���ان داوەریکردن���ی س���ایکۆلۆژیایەکی توڕەو بریندارە ک���ە ئامادەنییە النیکەمی دەرەنجامی قسەو داوەرییە ترسناکەکانی خۆی ببینێت؟ ھێ���زی نووس���ینی کاک بەختی���ار لهزانس���تیبوونو قواڵیی���ە تیورییەکانیدا نییە ،لەوێوە نەهاتوە ش���ارەزای تەواوی ئ���ەو بوارانەیە کە قس���ەیان تی���ادەکات، پەیوەندی بهپەیڕەویکردنی النی ههرهکەمی بیرکردنەوەیەکی میتۆدییەوە نییە ،ھێزی نووسینی ئەم نووس���ەرە لهزمانەکەیدایە. کاک بەختیارخاوەن���ی قەڵەمێک���ی تیژو زمانێکی ھێجگار جوانو قەشەنگە .جوانی ئەم زمان���ە بەڕادەیەک���ە زۆرجارناھێڵێت ناوەرۆکی ڕاستەقینەی قسەکانی ببینینو ههموو خوێنەرە س���ادەکانیش س���یحری زمانەکە دەیانبات بۆ ئەو شوێنەی ئەو زمانە دەیەوێت بیانبات .بۆی���ە ههر خوێنەرێک لەوەدا س���ەربکەوێت خ���ۆی لهکاریگەریی زمانە شیعرییەکەی ڕزگاربکات ،سەری لەو ڕاو بۆچوونو لێکدانەوانە س���وڕدەمێنێت ک���ە کاک بەختیار بۆ دیاردە سیاس���یو کۆمەاڵیەت���یو فەرههنگییەکان���ی دەکات. ههروەه���ا س���ەری لەوههم���وو ھێ���رشو توندوتیژییە رەمزییانەش س���وڕدەمێنێت کە گرامەری ناوەکی ئەم زمانە شیعرییەو ئەووزەو مەیلیوردوخشاکردنەیە کە ئەم زمانە بۆ ههموو ش���تێکی دەرەوەی خۆی ههڵیگرتوە. فاشیزمو پەرلەمانتاریزم بەختی���ار کاک تێزەک���ەی دەرب���ارەی "فاش���یزمی خۆرههاڵت���ی!" دووبارەکردنەوەیەک���ی ھێجگار س���ادەی
ئەو تێزە مارکس���ییەیە ک���ە توندوتیژیی ڕژێمەکانی ئ���ەم ناوچەیە بهکاپیتالیزمەوە گرێئەداتو بۆ دەرچوونیش لەو توندوتیژییە باس لهپێداویس���تی گۆڕینی تەواوی ئەم "سیس���تم"ە کاپیتالیس���تییە دەکات .ئەم مارکسیزمە س���ادەیە نزیکەی سەدەیەکە ل���ەو ناوچەیەی ئێم���ەدا ئامادەیە ،ههموو ئەو قس���انەی کاک بەختی���ار دەیانکات، سەدانو ههزارانجار بهشێوازی ترو بهزمانی تر لەالیەن نەوە یەک ل���ەدوای یەکەکانی مارکس���یزمی دۆگمایی ناوچەکەوە کراون. تەنان���ەت ئەدەبیات���ی ھێزێک���ی وەک یەکێتی نش���تیمانی کوردس���تانو پارتی کۆمۆنیستی عێراقی س���ااڵنی ههفتا پڕن لهموناقەشەکردنی تێزەی فاشیستبوون یان نەبوونی سیس���تمەکانی ناوچەکە .ئەوەی الی کاک بەختی���ار تازەیە داڕش���تنەوەی ڕوانین���ە مارکس���ییە تەقلیدییەکەی���ە بهزمانێک���ی "ژیژێ���ک"ی "الکان"ی ،ک���ە لەھیچ ئاس���تێکدا ھیچی نوێ ناخاتە سەر تێگەیشتنە مارکسییە تەقلیدییەکە .ههموو تێزەک���ەش ل���ەوە تێپەڕن���اکات کە بڵێت توندوتیژیی بەشێکی جەوههری سیستمی کاپیتالیزمە ،بۆ ڕزگاربوون لهتوندوتیژییو لهنەخۆش���ەییەکانی ئ���ەم "سیس���تم"ە
بەبۆچوونی من نە سیستمەکانی ئەم ناوچەیە سیستمی فاشیستین، نە شتێکیش ههیە ناوی "فاشیزمی خۆرههاڵتی" بێت نە مۆدێرنە ئەو مێژووە سادەیەی ههیە کە کاک بەختیار لەههندێک لهستوونەکانی ڕۆژنامەی باس دا باسیدەکات .بۆ ئەوەش لهسیستمە سیاسییەکانی ئەم ناوچەیە تێبگەین خوێندنەوەی ژیژێکو بادیۆو الکان ناتوانن هاریکارێکی ڕاستەقینەبن دەبێ���ت بچین���ە دەرەوەی "سیس���تم" ی "کاپیتالیزم"و ئەلتەرناتیڤێک بۆ کاپیتالیزم بدۆزینەوە .بۆ گەیش���تن بەم مەبەستەش خەباتی پەرلەمانیو ڕیفۆرمکردنو گۆڕانی لەسەرخۆ کارێکی بێنرخو بێمانان ،چونکە ئەمانە نامانبەنە دەرەوەی "سیستم"ەکەو لەناو خەیاڵو عەقاڵنیەتی "سیس���تم"کەدا دەمانچەقێنن. ئەگەر شتێک ههبێت منی توشی شۆک کردبێت ئ���ەم قس���انەی کاک بەختیارە. ب���ەر لەههمووش���تێک ئەم قس���انە،وەک وتم ن���ەک داھێنان���ی نوێ نی���نو بەھیچ مانای���ەک تازەنین ،بەڵکو نزیکەی س���ەد س���اڵە لەو ناوچەیەی ئێمەداو لەبەشێکی گ���ەورەی دونیادا دەکرێ���نو دەکرێنەوە. ههموو خوێندەوارێکی س���ادەش دەزانێت ئەم قس���انە قس���ەی بێالی���ەنو بێگوناھ نی���ن ،بەڵکو ههر یەکێکی���ان مێژوویەکی تایب���ەتو خوێن���اوی ترس���ناکیان ههیە. دووبارەکردنەوەی���ان بەو س���ادەییە الی کاک بەختیار ه���هم چاونووقانێکی تەواوە لهمێژووی ئەم قس���انەو ه���هم خۆ الدانە لهدەرئەنجام���ە ترس���ناکەکانیان .ب���ڕی ه���هرە زۆری پارتە کۆمۆنیس���تو گروپە مارکس���ییەکانی س���ەردەمی فاش���یزمی
13
رێگرتن لهتۆتالیتاریزم
ئەوروپ���ا ئ���ەم ج���ۆرە قس���انەی کاک بەختیاری���ان دەک���رد ،ڕوانینێکی���ان بۆ رێبین هەردی کاپیتالی���زمو بەرەنگاربوون���ەوەی ههبوو س���ادەو گش���تگیروەک ڕوانینەکانی کاک بەختی���ار .الی ئەوانی���ش جیاوازیی���ەک هانا ئارێنت کتێبی تۆتالیتاریزم بهگرنگترین نەبوو لەنێوان کاپیتالیزمێک کە سیستمە خەس����ڵەتی بزوتنەوە تۆتالیتاریس����تەکان سیاسییەکەی پەرلەمانی دیموکراسی بێت ،دەستپێئەکات کە بهبڕوای ئەو بریتیە لەوەی لەگەڵ کاپیتالیزمێک کە دیکتاتۆریەتییەکی کە ئەمج����ۆرە "بزوتنەوان����ە زۆر بهخێرایی سەربازیی ،یان فاش���یزم بەڕێوەی ببات .بیرئەچنەوەو بهئاس����انی ئەکرێت ش����تێکی لەههردوو دۆخەکدا "جەوههر"ی سیستمەکە دی لەبریان دروس����ت بکرێت" .بەراستیش کاپیتالیستیی بوو" ،بونیادە قووڵ"ەکەیان بزوتن����ەوە تۆتالیت����ارەکان ئەگەرچی زۆر ی���ەک بونیادبوو! بۆیە ئەوەی پێویس���ت ئەمێننەوە ،زۆر سەختگیرو لهشکان نەهاتو بوو گەڕان���ەوەی ژیانی دیموکراس���ییانەو دەرئەکەون ،ئەگەرچی لەسەر شانۆکەوەک پەرلەمانتاری���زم نەبوو ،بەڵکو گۆڕانی ئەو بزوتنەوەیەکی جەماوەریی زۆر بەهێز خۆیان "جەوههر"ە گریمانکراوەی کاپیتالیزم بوو .نمای����ش ئەکەن کە س����ەرلەبەری کۆمەڵگا نەک ههر ئەمە ،چەپو کۆمۆنیس���تەکانی پش����تگیریو الیەنگرییان ئەکات ،بەاڵم هەر ئەو ڕۆژگارە پێیانوابوو باشترە کاپیتالیزم ک����ە کەوت����ن زۆر بەخێ����رای بیرئەچنەوەو لەڕێگای فاشیزمەوە ڕووە ڕاستەقینەکەی لهدوای خۆشیان هیچ مێژویەکی پرشنگدار خ���ۆی نیش���انبدات ،ت���ا ئ���ەوەی ئ���ەو بەجێناهێڵن ک����ە کەس بیەوێت ش����انازی ڕووە ڕاس���تەقینەیە لەڕێ���گای خەبات���ی پێوە بکات .بگرە مێ����ژوی دوای بزوتنەوە درۆزنانەی پەرلەمانتاریزمەوە بشارێتەوە .تۆتالیتارەکان بەردەوام مێژوی ئەستۆپاکیە باش���ترە کاپیتالیزم لەڕێگای فاشیزمەوە لهبزوتنەوەک����ەو س����ەرانو رەمزەکانی .ئەو "جەوه���هرە ڕاس���تەقینەکە"ی خ���ۆی س����ەرکردە ترس����ناکانەی ملیۆنەها کەس نیشانبدات ،نەک لەڕێگای دیموکراسیەتو وێنەکانیان بەرزئەکردن����ەوەو بۆ هەر وتەو پەرلەمانتاریزمەوە ئەو ڕووە ڕاستەقینەیە لێدوانێکی����ان هەزاران ک����ەس هەلئەپەڕینو بشارێتەوە .ههموومان دەزانین مرۆڤایەتی چەپڵەیان لێئەدا ،ل����ەدوای کەوتنەوە نەک چ نرخێک���ی گ���ەورەی بۆ ئەم ش���ێوازە ک����ەس نادۆزیت����ەوە بەرگریی����ان لێبکات، س���ەقەتەی مامەڵەکردنی ئایدیۆلۆژییانەی بەڵکو هەم����وان بهدوای ئ����ەوەدا ئەگەڕێن پەرلەمانو پەرلەمانتاریزم بەخش���ی .ئەم ئەستۆپاکی خۆیان لەم بزوتنەوەیە پیشان جۆرە بیکردنەوەیە نەک ڕەخنەی ڕادیکاڵ بدەن .لهناکاو ئەو ملیۆنهها کەس����ەونئەبن نیی���ە ،بەڵک���و ڕەخنەیەک���ی وێرانکەرو ک����ەوەک قەڵغان����ی تۆقێن����ەری بزوتنەوە ترس���ناکە ،ئ���ەم ج���ۆرە ڕەخنەیەوەک تۆتالیت����ارەکان دەرئەکەوت����ن .دیارە "هانا چۆن لەسەردەمی فاش���یزمو ستالینزیمدا ئارێنت" لێرەدا ئەوەی بیرناچێت ئهوه بیری مرۆڤایەتی لەناو ترس���انکترین ساتەکانی مێژوودا نیشتەجێکرد ،لهئێستاشدا لهھیچ ههموان بخاتەوە کە ئ����ەم جەماوەریبونەی ڕووەیەکەوە لەو چارەنووس���ە باش���تری بزوتنەوە تۆتالیتارەکان بهدرۆکردن تەفسیر پێنیی���ە .مەبەس���تم ل���ەم بەرگریکردنە ناکرێت .چونک����ە "جەماوەریبونی رابەرانی لهپەرلەمانتی���زم لەبەرامب���ەر فاش���یزمدا ئ����ەم بزوتنەوانە نکوڵ����ی لێناکرێت" ئەوە بەرگریک���ردن نیی���ە لەکاپیتالیزم ،بەڵکو درۆ نی����ە کە ه����ەزاران کەس لهعەش����قی نیشاندانی ترسناکی ش���ێوازێکی تایبەتی راب����ەردا ئەتوێن����ەوەو لهپێن����اوی ئ����ەودا ڕەخنەکردن���ی کاپیتالیزمە کە خۆیوەک ئام����ادەن دڕندانەتری����ن تاوانەکان����ی دنیا ڕەخنەی ڕادی���کاڵ نمایش���دەکات ،بەاڵم بهخوێنی س����اردو بههەستی سەرکەوتنەوە بەرجەستەبوونە مێژووییەکەی ستالیزنمو ئەنجامبدەن .درۆ نیە کە هەموان بەجۆرێک ئەفسونی رابەرو سەرکردەی ئەم بزوتنەوانە ھیتلەریزمی لێکەوتەوە. بون کە تەنانەت (وەک ئارێنت ئەڵێت) گەر خۆشیان سزا بدات ،ئامادەن قەبوڵی بکەن ژیژێکو بادیۆو الکان؟ بەبۆچوون���ی م���ن ن���ە سیس���تمەکانی بهمەرجێ����ک " پێگەی����ان وەک ئەندامێکی ئ���ەم ناوچەیە سیس���تمی فاشیس���تین ،بزوتنەوەک����ە پارێ����زراو بێت" .ب����ەاڵم ئەم نە ش���تێکیش ههی���ە ناوی "فاش���یزمی وەفاداریە گەورەیە کە زۆر بەهێزو لهشکان خۆرههاڵت���ی" بێ���ت ،ن���ە مۆدێرن���ە ئەو نەهاتو دێتە پێش����چاو ،لەکاتی روخان یان مێژووە س���ادەیەی ههیە کە کاک بەختیار تەنانەت الوازبونی بزوتنەوە تۆتالیتارەکاندا لەههندێک لهس���توونەکانی ڕۆژنامەی باس وا بەخێرایی لەناوئەچێت،وەک ئەوەی هیچ دا باس���یدەکات .بۆ ئەوەش لهسیس���تمە پاشماوەیەکی لهخۆی بهجێنەهیشتبێت. بزوتنەوە تۆتالیت����ارەکان ئەمرنو لەگەڵ سیاس���ییەکانی ئەم ناوچەی���ە تێبگەین، خوێندنەوەی ژیژێکو بادیۆو الکان ناتوانن خۆش����یاندا هەمو ئەو نمایش����ە جەماوەریە هاریکارێکی ڕاستەقینەبن ،ئەمانە شتێکی بەرفراوانە ئەمرێت کەوەک قەڵغانو پشتو قابیلی باس���کردنیان لەسەرئەم ناوچەیەی پەنای بزوتنەوەکە دەرئەکەوتن .بەش����ێکی ئێمە نییەو نەنووس���یوە ،ئەمانە بیریاری گرنگی کتێب����ی تۆتالیتاریزمی هانا ئارێنت ئەوروپینو لەدیدێکی زۆر تایبەتەوە لەسەر هەوڵدانە بۆ وەاڵمدان����ەوەی ئەوەی چۆنو ئەوروپا قس���ە دەکەن .ئەمە مانای ئەوە بۆچی ئەم بزوتنەوانە بەو شێوە بەرفراوانە نییە لێکۆڵەرەوە ناتوانێت سود لهبۆچوونو توانای راکێش����انی خەڵکیان هەیەو چۆنو تێزو ڕوانینی ئەم نووس���ەرانەوەربگرێت .بۆچیش هێزی ئەم راکێش����انە تەنها تا ئەو مەسەلەکە س���ودوەرگرتنو سودوەنەگرتن کاتە زین����دوە کە بزوتنەوەکە لەس����ەرپێی نییە ،من یەکێکم لەو نووسەرانەی تائێستا خۆی راوەستاوەو بههێزە. چەندانجار نووس���یومە کە فیکرو میتۆدو یەکێ����ک ل����ەو خاڵ����ە گرنگان����ەی هانا تیورە نیش���تیمانیان نییە .بەاڵم مرۆڤ بۆ ئارێنت دەستنیش����انی ئ����ەکات ئەوەیە کە ئەوەی بتوانێت لەسەر سیستمەکانی ئەم ئ����ەم بزوتنەوانە پێویس����تیان بهوەفاداریو ناوچەیە قسەبکات پێویستە ئاگای لەو کایە گوێرایەڵییەک����ی بێ چەندو چ����ون هەیە. زانستییانەبێت کە لەسەرشیکردنەوەی ئەم ئەمجۆرە لهوەفاداریش تەنها کاتێک دروست بەشەی دونیا کاردەکەن .لهدونیای زانستە ئەکرێ����ت ک����ەوات لهتاکەکان����ی کۆمەڵگا کۆمەاڵیەت���یو ئینس���انییەکاندا ش���تێک کردبێت هەس����ت بهتەنیاییو گوشەگیریو ههیە ن���اوی "لێکۆڵین���ەوەی خۆرههاڵتی الوازییەک بکەن کە تەنها بهبون بهبەشێک ناوەڕاس���تە" ،ناوی "ناوچە شوناس���یی"ە لهبزوتنەوەکە لەناوئەچێت .تاکێک کە هەست ،Aria Studiesناوی"زانس���تی سیاسی بکات بێپشتو پەنایەو بهتەنها ماوەتەوە بۆ بەراوردکاری���ی"و ن���اوی "سۆس���یۆلۆژیاو ئەوەی روبەڕوی چارەنوس����ی خۆی بێتەوە. ئەنترۆپۆلۆژی���ای دەرەوەی خۆرئاوا" یە ،ئەو ش����تەی کە بزوتن����ەوە تۆتالیتارەکان ناوی"لێکۆڵن���ەوەی دونی���ای عەرهب���ی"و زۆر لێزانان����ە (زۆرج����ار لهڕێ����ی ت����رسو "لێکۆڵین���ەوەی پۆس���ت کۆلۆنیالیزم"ە ،تۆقاندنو کەمجار لهرێی قەناعەتپێکردنەوە) ھتد… لێرەدا س���ەدانو ه���هزاران کتێب ئەنجامی ئەدەن دروستکردنی ئەم هەستی لەسەر مێژووی مۆدێرنەو مێژووی دەوڵەتو تەنیاییو بێکەس����یو بێپاڵپش����تەیە کە وا چییەتی سیس���تمە سیاس���ییەکانی ئەم ئەکات تاکەکان بهئاس����انی تەس����لیمی ئەم ناوچەیەو گەشەی کۆمەڵگاکانو مەسەلەی بزوتنەوانە بنو ببن بهبەش����ێک لەو ماشێنە گ���ۆڕانو تازەبوون���ەوەو س���ەرکەوتنو ترس����ناکەی بزوتنەوەکە دروس����تی کردوە. ژێرکەوتنەکانی���ان نووس���راوە .ئەوەندەی هانا ئارێنت ئەڵیت "بزوتنەوە تۆتالیتارەکان من کاک بەختیار بناس���م ڕۆژێک خەریکی رێکخراوگەلێک����ی جەماوەریی����ن کە لهتاکی ھیچ یەکێک لهو بوارانە نەبووەو ش���تێکی گوشەگیرو تەنیا دروست بون" .تاکەکەسی ئەوتۆ لەس���ەر ھیچ بوارێک ل���ەم بوارانە ئەوت����ۆ کە نە خێزانو نە هاوڕێیانو نە هیچ نازانێ���ت ،ههموو نووسینەکانیش���ی ناوی کەس ناتوانیت دەس����تی بگرێتو کۆمەکی یەک نووس���ەری تێدا نییە ل���ەو بوارانەدا بکات .ترسو بەدگومانی بەرامبەر بهکەسانی کاریکردبێ���ت .کە ئەمە دەڵێ���م نامەوێت دی ،تەنان����ەت بەرامب����ەر بهئەندامان����ی لەنرخ���ی کاک بەختیاروەک نووس���ەرێک خێ����زان ،یەکێکە لهس����یما دیارەکانی ئەو کەمبکەم���ەوە ،بەاڵم ئەوەی کاک بەختیار دەیزانێت ،سەر بەو بوارە زانستییانە نییە س����ایکۆلۆژیایەی بزوتن����ەوە تۆتالیتارەکان کە باس���مکردن،واتە س���ەر بەو کایانەی دروس����تی ئەکەن .ت����رسو بەدگومانییەک زانست نییە کە توانای ئەوە بهلێکۆڵەرەوە کە هەر لهئاستی سایکۆلۆژیدا نامێنێتەوەو ئەبەخشن قسەی زانستی لەسەر ڕەههندە زۆرج����ار ئەبێ����ت بهکردارێکی راس����تەخۆ. جیاوازەکان���ی کۆمەڵگاکان���ی ناوچەکەو لەس����ەردەمی س����ەدام حس����ێندا باوکانێک سیستمە سیاس���ییەکانیانو کێشەکانیان هەب����ون خەبەری����ان لهکوڕەکانی����ان ئەداو کوڕانێکێش هەبون س����یخوڕییان بەس����ەر بکات. »» 19باوکو کەس����ە نزیکەکانیانەوە ئەکرد .ئەو
هیچ دەسەاڵتیکی تۆتالیتاری نیە بتوانێت سەرجەم کۆمەڵگا لهخۆیدا بتوێنێتەوە، گەر پێشتر سایکۆلۆژیای مرۆڤەکانی بەجۆرێک وێران نەکردبێت کە بەردەوام هەست بهبێکەسیو تەنیاییو الوازیی خۆیان بکەن کەس����انەش کە بەناوی خیانەتو ناپاکیەوە ئەکوژران ،نەک هەر پرسەیان بۆ دانەئەنرا، بەڵکو کەسوکاریان تێچونی ئەو گوالنەشیان ئەدا کە کوڕ یان کچەکەیان پێی کوژراون. لەمجۆرە دۆخانەدا تاکەکان هێندە بێکەسو تەنیاو بەدگومان بەرامبەر بههەمو شتێکی دەوربەریان ئەبن ،کە بهئاس����انی تەسلیمی ترسو ئایدۆلۆژی����ای هێزی تۆتالیتار ئەبن. ئارێنت ئەڵێت تۆتالیتاریزم هەمو تاکەکان " بێدەسەاڵت ئەکاتو ئەیانکات بهبورغوییەکی بچوک لهمەکینەی دەسەاڵت". هیچ دەس����ەاڵتیکی تۆتالیت����ار نیە خاڵی س����ەرەکی ب����ەم ش����ێوازە لهتەنیاییکردنی ئینس����انەکانو دروس����تکردنی ئەو هەستە دانەمەزراندبێ����ت ک����ە ئەو هی����چ نیەو هیچ کەسیش کەسی ئەو نیەو هەرگیز ناتوانێت بهبێ ئەوەی بەش����ێک بێ����ت لهبزوتنەوەی تۆتالیتار ،ژیان بەس����ەربەرێت .بهدەربڕینی هان����ا ئارێنت خ����ۆی "ئەزمون����ی بەتەنیا جێهیش����تن لەالیەنی هەمو ش����تیکو هەمو کەس����ێکەوە" فەزایەک����ی س����ایکۆلۆژی دروس����ت ئ����ەکات کەوا ئ����ەکات بزوتنەوە تۆتالیتارەکان ترسو ئایدۆلۆژیا بهباشترین ش����ێوە بەکاربێنن .هانا ئارێن����ت نمونەی پاکتاوکردنە گەورەکانی ستالین ئەهێنێتەوە کە چۆن توانی کۆمەڵگایەک دروست بکات کە تاکەکانی تەنیاو گۆش����ەگیرو بێپەنان، بهجۆری����ک کە ه����ەر "کەس����ێک بگیرایە، ه����اوڕێو نزیکەکانی پێش هەمو کەس����ێک ب����ۆ پاراس����تنی خۆیان ،ئەبون����ە دوژمنیو شایەتییان لێئەدا". هی����چ دەس����ەاڵتیکی تۆتالیت����اری نیە بتوانێ����ت س����ەرجەم کۆمەڵ����گا لهخۆی����دا بتوێنێت����ەوە ،گەر پێش����تر س����ایکۆلۆژیای مرۆڤەکان����ی بەجۆرێکوێران نەکردبێت کە بەردەوام هەس����ت بهبێکەس����یو تەنیاییو الوازی����ی خۆی����ان بک����ەن .هەس����تکردن بهبێکەس����ی لەبەردەم دڕندەی دەسەاڵتدا، پێشمەرجی دروستبونو سەقامگیری هێزە تۆتالیتارەکان����ە .تۆتالیتاریزم پێویس����تی بهتاکەکەس����ی داب����ڕاوو تەنی����ا هەی����ە کە س����ەروکاری لەگەڵ ژیان����ی تایبەتی خۆیدا هەبێتو خۆی لهپەیوەندیدا بههیچ روداوێکی دەوربەری����ەوە نەبینێ����ت .لهجێگەیەک����دا کە قس����ەکردن لهبواری گش����تی هەیە ،کە خەڵکانێ����ک هەن کاردان����ەوە بەرامبەر بەو روداوانە پیشان ئەدەن کە لهدەوروبەریاندا روئەدات ،کە خۆیان لهپەیوەندیدا بهئازاری کەس����انێکەوە ئەبینن ک����ە بەهەر هۆکارێک بوە ئ����ازاردراون ،تۆتالیتاری����زم ناتوانێت هەبێ����ت .تۆتالیتاریزم ئەوکات����ە ئەتوانێت ببێتە سیستەمێکی بااڵدەست کە توانیبێتی هەس����تی هاوس����ۆزیو ه����اودەری لهنێوان تاکەکاندا کوشتبێتو نەک هەر کاردانەوەی تێدا کوشتبن ،بەڵکو توانیبێتیوایانلێبکات لەکات����ی رودانی هەر تاوانێک����دا نەک هەر بێدەنگو بێکاردانەوە بن ،بەڵکو بەکارێکی دروستی بزاننو لهترسی خۆشیان ئامادەبن، چەپڵەی بۆ لێبدەن .تۆتالیتاریزم ناتوانێت لەو جێگەیانەدا دروست ببێت کە خەڵکێکی زۆر دژی تاوانێ����ک کە بەرامبەر کەس����ێکی تر ک����راوە ،کاردانەوە پیش����ان ئەدەنو دژ بهئەنجامدەران����ی ش����انۆکان پ����ر ئەکەن. تۆتالیتاریزم لهش����انۆی خاڵیی����دا لەدایک ئەبێتو لهش����انۆی قەرەباڵغو هەراوهوریادا جێگەی نابێتەوە .بهمانایەکی تر رێگەکانی رێگەگرت����ن لهتۆتالیتاری����زم بهچۆڵکردنی ش����ەقامو قس����ەو کاردانەوەدا تیناپەڕێت، بەڵک����و بهقەرەباڵغکردنی زیاترو قس����ەی زیاترو کاردانەوەی زیاتردا تێئەپەڕێت.
CMYK
12
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
بیروڕا
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
birura.awene@gmail.com
فاشیزموەک دەستەواژەیــەکـــــــی بــەتاڵ (بەشی سێههم)
فاشیزمی دیارو فاشیستی نادیار وەک ههموومان دەزانین ماوەیەکە کاک بەختیار سیستمە سیاسییەکەی کوردستانو سیستمە سیاسییەکانی ناو ئەو جوگرافیا خەیاڵییەی ک���ە ئەو ناوی "خۆرههاڵت!"ی لێناوە ،به"فاش���ی"ناودەباتو ڕەگوڕیشەی ئەم "فاشیزم"ە گریمانکراوەش ههندێکجار بۆ پەنجا س���اڵێک لەمەوب���ەر دەباتەوە، ههندێکجاری تریش بۆ زیاد لهسەد ساڵێک لەمەوب���ەر .کاک بەختی���ار ل���ەو خاڵەدا ڕاستدەکات کە ئێمە لەسەردەمێکی مێژویی توندوتیژدا دەژین ،ئێستاییبوونمان بەمانا فۆکۆییەکەی ئێس���تایبوونێکی توندوتیژە، دەزگای گ���ەورەو میکانیزم���ی ئاڵ���ۆزی توندوتیژییو چاودێریکردنو دیسپلینکردن لەئارادان ،پرۆسەی به"ئەمنیکردنی" ژیانی تاکەکەس���یو کۆمەاڵیەت���ی ،بهئینگلیزی ،securitisationلەزۆر شوێنی دونیادا بهئاستو بڕی جیاواز لهئارادایەو لەههندێک دۆخدا بهئاس���تێکی تەواومەترس���یداریش گەیشتوە .کردەکانی دیسپلینو چاودێریو توندوتیژییش ڕەههندی ناوچەییو جیهانی ههیەو لەھیچ شوێنێکی دونیادا دیاردەیەکی لۆکاڵیو ناوچەیی دابڕاو نییە؛ جیهادیستی بریتانی لەس���وریا دەکوژرێنو س���ەلەفییە توندڕەوەکان���ی س���عودیەش لهچیچ���ان، ئاڵوگ���ۆڕی ئەمنیی زانیاری���یو هاریکاریی سەربازییو دروستکردنی تۆڕی ناوچەییو گەردوون���ی مافیای���یو نیمچ���ە مافیایی سیاس���ییو ئابوریی بەشێکە لەوێنەکە (. خوێنەر بۆ ئاش���نابوونی زیاتر بەم دۆخە ئاڵۆزەی بەجیهانیبوونی دونیا دەتوانێت بۆ نووسینێکی درێژی من لەسەر جیهانگیریی بگەڕێتەوە کە لهکتێبی شوناسو ئاڵۆزیدا باڵوکراوەتەوە ).ئەوەی مارکسییەکیوەک ژیژێک ناوی "توندوتیژیی س���تراکتوریی"، ی���ان "توندوتیژیی سیس���تم"ی لێدەنێت، نەک لەههموو ناوچەکەدا ،بەڵکو لهههموو دونی���ادا ئامادەی���ە ،بەاڵم ئەم ش���ێوازە لەتوندوتیژی���ی سیس���تم بەدرێژایی مێژوو ههبووە ،النیکەم لهسەدەی ههژدەههمەوە لهفۆرمە گلۆبالییەکەیدا ئامادەیە. دەڵێم ڕاس���تە دونیای ئەمڕۆ دونیایەکی توندوتیژە ،ب���ەاڵم ئەم توندوتیژییە بەھیچ جۆرێک بەراوردناکرێت بهتوندوتیژییەکانی دونیا لهنیوەی یەکەمی سەدەی بیستەمدا، ک���ە مەرگی زیاد لهس���ەد ملی���ۆن مرۆڤی لێکەوتەوە .ئەو خاڵ���ەی دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە کاک بەختیار لەوەدا ڕاس���تدەکات ک���ە سیس���تمە سیاس���ییەکانی ناوچەکە بێپەیوەن���دی نی���ن ،ه���هم لەیەکترییەوە ش���تێگەلێکی زۆر فێردەبنو ههم بەڕادەی جیاوازیش ههندێکیان هاریکاری ئەویتریانو ههندێکی���ان لهملمالنێیەکی توندان لەگەڵ ئەوانیت���ردا ،ڕووداوەکان داب���ڕاو نی���نو پەیوەندیی���ان بهپرۆس���ەو گۆڕانەکان���ی دەرەوەی خۆیانەوە ههی���ە .ههروەها ئەم ناوچەیەی ئێم���ە ،من باس له"خۆرههاڵت! " ناکەم تەنها باس لهدەوڵەتە دراوسێکانی خۆم���ان دەک���ەم ،سیس���تمە سیاس���ییە دەسەاڵتگەرەکان بەڕێوەیان دەبەن ،بەاڵم ش���ێوازەکانی ئ���ەم "دەس���ەاڵتگەرێتییە" جیاوازەو ههریەکەی���ان بهجۆری جیاوازو بهپێکهاتێکی دەس���ەاڵتدارییو چینایەتیو دەزگاییو نەتەوەیی جیاوازەوە ئامادەیە، بەھیچ شێوەیەک ناکرێت سیستمی سیاسی تورکی لەگەڵ سیستمی سیاسی سعودیو سیس���تمی سیاس���ی ش���ێخەکانی خەلیج لەگەڵ سیس���تمی سیاس���ی لوبنانداوەک یەک ببینینو مامەڵە بکەین. بەکورت���ی ئەو قس���انەی کاک بەختیار لەس���ەر رەههندە ناوچەییو گلۆباڵییەکەی سیس���تمەکانی ناوچەک���ە دەیان���اکات، ڕاس���تە ،بەاڵم ئەم جۆرە قس���انەش نەک تەنه���ا داھێنانی کاک بەختیار نین ،بەڵکو قس���ەی زۆرگشتینو بەر لەو زۆر بەباشترو زانس���تیانەتر کراون .ڕاستە توندوتیژیی بەش���ێکی گرنگ���ی ژیان���ی سیاس���یو کۆمەاڵیەتی���ی ئ���ەو ناوچەیەی���ە ،ب���ەاڵم ناونان���ی ئەو توندوتیژییە به"فاش���ییەت" نەک تەنها بەڕاست نازانمو نەک پێشموایە دەستنیش���انکردنێکی ههڵەی���ە ،بەڵک���و ئەو ش���ێوازە گشتگیرە س���ادەیە لەناونان وەک ڕێگرێکی مەعریفی گ���ەورە دەبینم، لەبەردەم تێگەیشتنماندا لهسەرەتاییترین دەرکەوتەکان���ی سیس���تمە سیاس���ییو کۆمەڵگا جیاوازەکانی ناوچەکە بەگشتیو لهفاشییەت خۆشی بەتایبەتی. کۆکردن���ەوەی ئ���ەو ههموو سیس���تمو کۆمەڵگا جیاوازانە لهناوچەکەداو ڕیزکردنیان لەژێرناوی دەس���تەواژەیەکی بەتاڵی وەک "خۆره���هاڵت"داو ناونانی ئەم "خۆرههاڵت" گەورەیەش بهفاشیزم ،بەوپەڕی سادەکاریی تیۆریو کورتھێنانێکی مەعریفی ترسناک دەزانم .ڕەگوڕیشەکانی ئەم بەفاشیکردنەی
خۆره���هاڵت،وردتر بدوێم بەفاش���یکردنی بەشە ئیسالمییەکەی خۆرههاڵت ،لەمڕۆدا دەچێتەوە سەر گوتارێکی "خۆرههاڵتناسی" ئەوروپ���ی ن���وێ کە ب���اس له"ئیس�ل�امۆ فاشیزم" دەکات ،گوتارێک کە ههڵگرانی لەمڕۆدا ھێزە ناسیۆنالیستییە پۆپۆلیستە ڕاس���تڕەوە پەڕگی���رەکانو ھێزەکانی"نیو نازیی"و "فاشیستە نوێکان"ە لهئەوروپادا. ئەو قسەکردنە گش���تگیرو سادانەی کاک بەختیارلەس���ەر "خۆرههاڵت" دەمانباتەوە ب���ۆ قۆناغی ب���ەر لهڕەخنەکان���ی ئێدوارد س���ەعید لهخۆرههاڵتناس���یو بۆ قۆناغی ب���ەر لهدایکبوونی "لێکۆڵینەوەی پۆس���ت کۆلۆنیال���ی" لهچ���ل س���اڵی ڕاب���ردوودا، ههروەه���ا دەمنابات���ەوە بۆ س���ەردەمی ب���ەر لهڕەخنەکان���ی بیریارانی "پۆس���ت ستراکتورالیزم" لهتۆتالیتاریزمی فیکرییو گشتگیریی ترس���ناکو نەبینینی جیاوازیی ( .بەداخ���ەوە من لێرەدا کاتو ش���وێنی ئەوەم نییە ههڵقە گرنگەکانی ئەم شێوازە جیاوازان���ە لهڕەخنەک���ردنووێنەس���ازیی گشتگیرو ناڕاس���ت بەخوێنەران بناسێنم. بەاڵم خۆش���حااڵنە ئ���ەم ڕەخنانە لەمڕۆدا بەڕادەی���ەک گش���تیینو بوون بهبەش���ێک لەزمانو فیکری زانس���تییو فەلس���ەفیی، کەس���ێک نەم���اوە بیەوێ���ت قس���ەکانی بهج���دی وەربگیرێ���ت دەس���تەواژەی "خۆره���هاڵت"وەک چەمکێک���ی فیکرییو وەک چەمکێکی زانس���تی بەکاربھێنێت). لەن���او دەس���تەواژەیەکی س���ادەی وەک "خۆرههاڵت"دا س���ەرجەمی نەخۆش���ییە ترسناکەکانی فیکر ئامادەیە ،لەنەخۆشی "گشتگیریی"و "جەوههرگەرایی"یەوە بیگرە بۆ کێش���ەی بیرکردنەوەی"دوالیس���تی"و" وێنەس���ازی نامێژوویی "و "بێدەنگکردنی جیاوازیی"و "بەرههمھێنانی پێشداوەریی"و ههڵچنین���ی دیوارێکی "ئەبس���تمۆلۆژییو ئەنتۆلۆژیی" گ���ەورە لەنێوان دوو یەکەی خەیاڵی داتاش���راودا بەناوی"خۆرههاڵت"و "خۆرئاوا"ەوە. بەکارھێنانی دەستەواژەی "خۆرههاڵت"و "فاش���یزم" بەو ش���ێوەیەی کاک بەختیار بەکاریاندەھێنێت ،بەڕادەیەک گش���تگیرو س���ادەن ،لەبات���ی ئ���ەوەی واقیعێک���ی دیاریکراوم���ان بۆ ڕوونبکەنەوە ،بۆ نموونە پێمانبڵێ���ن سیس���تمە سیاس���ییەکانی ناوچەک���ە چی���نو چ���ۆن کاردەکان؟ چ پێکهاتێکی دەزگاییو بیرۆکراتیو یاساییو نایاس���اییان ههیە؟ زمانو ڕەمزو س���روتە سەرەکیو بنەڕەتییەکانی کامانەن؟ ئامرازە س���ەرەکییەکانی دیس���پلینو س���زادانیان چی���نو چۆن کاردەکەن؟ چ پرۆس���ەیەکی کۆمەاڵیەتی���یو سیاس���ییو فەرههنگی���ی س���ەرەکی تیایاندا ئامادەن؟ شێوازەکانی توندوتیژیی���ان کامانەنو ماناکانیان چینو بکەرەکانی���ان کێ���ن؟ چ پەیوەندیی���ەک لەنێوان توندوتیژییو پێکهاتی چینایەتیو ئەتن���یو دین���ی ئەوسیس���تمانەدا ههیە؟ بکەرە ستراتیژییەکانی ناو ئەو سیستمانە کێن؟ چۆن بیردەکەنەوەو چۆن دەجوڵێنو چۆن دەژین؟ میکانیزمەکانی دروستبوونی نوخب���ه سیاس���ییو ئابورییەکانی ناو ئەو کۆمەڵگایانە کامان���هن؟ کایەی کولتوورو فەرههنگی���ی ن���او ئەو سیس���تمانە چۆن کاردەک���ەن؟ چ پەیوەندیی���ەک لەنێ���وان سیاسەتو کولتوورو دەسەاڵتو مەعریفەدا ههی���ە؟ ئایدیۆلۆژی���ا س���ەرەکییەکان کامان���ەنو چ ڕۆڵێک لهھۆشیاریس���ازییدا دەبینن؟ شێوازی دابەشکردنی دەسەاڵتو دابەشکردنی س���ەرمایە چۆنە؟ پەیوەندی نێوان سەرمایەو سیاسەت ،کایەی ئابورییو کایەی سیاسیی بهچ شێوەیەک ڕێکخراوە؟ ڕووبەرەکانی بەرگریکردنو بەرەنگاربوونەوە کامان���ەنو کێ���ن بک���ەرە مێژوویی���ە سەرەکییەکان؟ ملمالنێی نێوان نێرو مێو نێوان ن���ەوەکان چۆننو چ دینامیکیەتێکی کۆمەاڵیەتیو سیاسییان ههڵگرتوە؟ مژدە گەورەکان���ی ئەو کۆمەڵگایان���ە کامانەن؟ پەیوەن���دی نێ���وان دەوڵ���ەتو کۆمەڵگا، دەوڵ���ەتو ب���ازاڕو دەوڵەتو سیس���تمی نێودەوڵەتی چۆنن؟ ھتد ...دەڵێم لەباتی وەاڵمدان���ەوەی ئەم جۆرە پرس���یارانە کە ئەلفو بای قس���ەکردنن لەسەر ئەزموونە سیاسیو کۆمەاڵیەتییەکانی ئەو ناوچەیە، ئ���ەو ڕوانینە گش���تییو کولتوورگەراییەی کاک بەختی���ار ب���ۆ فاش���یزم نیش���انمان ئەدات ،نەک تەنه���ا بەرچاومان دەگرێتو ناھێڵێ���ت دونیای سیاس���یو کۆمەاڵیەتیو فەرههنگی ھیچ بەش���ێکی ئ���ەم ناوچەیە لهبوون���ی مێژوویی خۆیاندا ببینین ،بەڵکو بهئیشکالیەتێکیش���ەوە سەرقاڵمان دەکات کە ئیش���کالیەتێکی ههڵەو دروس���تکراوە. ئەمەش نەک تەنه���ا لهڕوانینێکی بەپەلەو ئینتیقائ���یو ههڵەوە بۆ مێژووی ناوچەکەو بۆ سیستمە سیاسییەکانیو بۆ کێشەکانی ئێس���تایانەوە س���ەرچاوەیگرتووە ،بەڵکو ل���ەو دەزگا چەمکی���یو تی���ورەو مەقوله
سادانەشەوە س���ەرچاوەی گرتوە کە کاک بەختیار بۆ خوێندنەوەی ئەو دونیا گەورەو ئاڵۆزە بەکاریاندەھێنێت.واتە کێشەکە تەنها کێشەی نەبوونی شارەزایی نییە لهمێژووی سیاس���ییو کۆمەاڵیەتی���یو س���ەربازییو ڕێچکەی تایبەت���ی تازەبوونەوەی تایبەتی ههریەکێک لهکۆمەڵگاکانی ئەو"خۆرههاڵت"ە گەورەی���ەی کاک بەختیار باس���یدەکات، بەڵکو پەیوەندیش���ی بهمەقوله گش���تیو بەتاڵو جەوههرگەراکانی وەک "فاشیزم"و "خۆرههاڵت"و "کاپیتالیزم"ەوە ههیە ،کە لهخوێندنەوەکاندا بەکاردەھێنرێن. بۆ نموونە لهباسکردنی فاشیزمدا ،ئەوەی ورد کاک بەختیار بخوێنێتەوە ئەو ههستەی ال دروس���تدەبێت ک���ە ھیچ دەس���ەاڵتێکی کۆنکری���ت ،ھیچ گروپێک���ی کۆمەاڵیەتیو ھی���چ بکەرێکی دیاریکراو لەدروس���تبوونی ئەم "فاش���یزم"ە بەرپرس نی���ن ،ئەوەی بەرپرسە کۆمەڵێک پرۆسەو چەمکی گشتی وەک"کۆمەڵگا"و "کولتوور"و "کاپیتالیزم"و "دەوڵ���ەت"و هاتنی"مۆدێرن���ە"و مێژووی زی���اد له"سەدس���اڵ"ی "خۆره���هاڵت"ە. ئەم فاش���یزمە "نەههنگێکە" دێتو دەڕوا، دەردەکەوێ���تووندەبێت ،لێرەیەو لێرەش نیی���ە ،وەک فاش���یزمی خۆرئاوایی نییە یەکجار بێتو ههمووم���ان بیبینین ،بەڵکو به"پچڕپچڕ"دێ���ت ،دەڕواتو دەگەڕێتەوە. ئەموەس���فە ئەدەبییەی فاش���یزم کەمتر باسی سیس���تمێکی سیاسییو زیاتر باسی یەکێک لەو مەخلوقە عەجیبانە دەکات کە لهههژدیهای ناو ئەفسانە کۆنەکان دەچێت. ئەم شێوازی باس���کردنە ههموو دەرکەوتە کۆنکریتو ههموو بکەرە س���ەرەکییەکانی دروس���تکردنی ئەم فاش���یزمە وندەکاتو دەیبەستێتەوە بەکۆمەڵێک مەقولەو پرۆسەی گشتییەوە کە پێویس���ت بەلێکۆڵینەوەی ورد ن���اکات ،پێویس���تی بهگەڕانەوەیەکی زانس���تییانە ب���ۆ مێ���ژووی ئاڵۆزیی ھیچ واڵتێ���ک ل���ەو واڵتانە ناکات ،پێویس���تی بهتێگەیشتنێکی زانستی لهمێژووی ئاڵۆزی مۆدێرنە لەو بەش���ەی دونیادا نییە .سەیر لەوەدایە تەنها دوو بکەری کۆنکریتی ئەم فاشیزمە "خۆرههاڵتییە" لهنووسینەکانی کاک بەختیاردا بهئاس���انی دەناسرێنەوە. یەکەمیان کۆمەڵێک ڕۆشنبیرن ،لەناویاندا منو ههندێ���ک لهه���اوڕێ نزیکەکانم ،کە باوەڕم���ان بهگۆڕان���ی ھێم���نو خەبات���ی پەرلەمان���یو جەنگ���ی لۆکاڵ���یو ڕیفۆرم ههیە ،کۆمەڵێک ڕۆش���نبیر کاک بەختیار وایان نیشان ئەدات وەک ئەوەی باوەڕیان وابێ���ت "پارتێکی سیاس���ی" دیاریکراوو "کاریزما"یەک���ی سیاس���ی دەتوانێ���ت "بەش���ێوەیەکی ئۆتۆماتیک���ی" ڕزگارمان بکات .دووههمیان کۆمەڵێک گەنجی توڕەی کەالریین ک���ە توڕەبونی���ان وایانلێدهکات کتێبی ههندێک لهنووس���ەران بسووتێنن. کاک بەختی���ار ئەمان���ەش بهکۆنکریت���ی بهبەش���ێک ل���ەو ڕۆح���ە ش���ەڕانگێزەی فاشیزم ناودەبات کە گوایە لەخۆرههاڵتو کوردس���تاندا ئامادەیە .لەدەرەوەی ئەم دوو گروپ���ەدا ،کە لهنووس���ینەکانی کاک بەختیاردا زۆر بەئاسانی دەناسرێنەوە ،ھیچ بکەرێکی تری ناو ئەم فاش���یزمە کوردییە بەم کۆنکریتییە دیارنین. فاشیزموەک دەستەواژەیەکی بەتاڵ ئ���ەو ش���ێوازەی کاک بەختیار چەمکی فاش���یزمی پێ بەکاردەھێنێ���ت ،لهفیکری زانس���تیدا پێیدەگوترێت "دەس���تەواژەی بەت���اڵ" "floating signifier" ،ب���ەو مانایەی فەیلەس���وفی فەرەنس���ی میشێل فۆکۆ بەم دەس���تەواژەیەی دەبەخش���ێت. فۆکۆ ک���ە ب���اس لهبەکارھێنانی چەمکی فاشیزم دەکات ،باس لەوە دەکات ههندێک لەم بەکارھێنانانە ڕێگرن لەبەردەم ناسینی فاش���یزمداوەک ئەزموونێک���ی مێژووی���ی کۆنکریت ،ناھێڵن دەرکەوتە کۆنکرێتەکانی فاش���یزم ببینینو بناس���ینەوە .فۆکۆ ئەو جۆرە قس���ەکردنە لەسەر فاشیزم به"دال" ی���ان "ناو" یان "دەس���تەواژەیەکی بەتاڵ" " "floating signifierناودەبات .فاشیزم لێرەداوەک دەستەواژەیەک بەکاردەھێنرێت کە ناتوانێ���ت ھیچ ش���تێکی کۆنکریتمان لەس���ەر ھی���چ ئەزموونێک���ی کۆنکریت���ی فاش���ییانە پێبڵێت ،نامانخاتە ناو مێژووی کۆنکرێتو پەیوەندی دەسەاڵتی کۆنکرێتو کۆمەڵێک بک���ەرو میکانیزمی کۆنکرێتەوە، بۆ ئەوەی تێبگەین باس���ی چیو کێو کام دۆخ���ی مێژوویی دەکات .ه���اوکات فۆکۆ ڕەخنە لەههندێک ڕوانینی تر بۆ فاش���یزم دەگرێت کە فاش���یزم بهکۆمەڵێک" حەز"و "مەیل���ی" س���ایکۆلۆژیی ناکۆنکری���تو گش���تییەوە دەبەس���تنەوە .ب���ۆ نموونە ڕوانین بۆ فاش���یزم لەپاڵ دەس���تەواژەی گش���تییو بەتاڵیوەک "ئارەزوی جەماوەر بۆ فاش���ییەت" ،یان "عەش���قی خەڵک بۆ فاش���یزم" ،یان "حەزو عەشقی جەماوەر"
بۆ "س���ەرکردەی فاش���ی" .فۆکۆ دەڵێت کێشەی بەکارھێنانی دەستەواژەی لەبابەتی وەک "ئ���ارەزوو" ی���ان "عەش���ق" یان "حەز" لەوەدایە کە زاراوەی س���ایکۆلۆژیی گش���تییو نامێژوویی���نو بەکارھێنانیان بۆ تێگەیش���تن لهفاش���یزم باز بەسەر ههموو لێکدان���ەوەو دەرکەوتنێک���ی کۆنکریت���ی فاش���یزمدا دەدات .ئەم جۆرە بەکارھێنانە گش���تیو بەتااڵنە ناھێڵن ببینین فاش���یزم چۆن لهس���یاقە مێژوویی���ە کۆنکریتەکاندا دروس���تدەبێتو چۆن کاردەکاتو دەچێتە چ پەیوەندییەک���ەوە بهگش���تێتی ژیان���ی کۆمەاڵیەت���یو سیاس���یو فەرههنگییەوە، یاخ���ود ھێما بۆ چ جۆرێ���ک لەپەیوەندیی دەس���ەاڵتی کۆنکری���ت دەکاتو نوێنەری کام پراکتیک���ی گوتارییانەی دەس���ەاڵتە. فۆک���ۆ ئەم دۆخی قس���ەکردنە گش���تییە لهسەر فاش���یزم بهدۆخی "شینەکردنەوەی فاش���یزم" The non-analysis of ،fascismناودەب���ات (بڕوان���ە Michel Foucault, Power/Knowledge, .)p. 130بەمانایەک���ی ت���ر گۆڕین���ی فاشیزم لهچەمکێکی سیاسیو کۆمەاڵیەتی
ئەموەسفە ئەدەبییەی فاشیزم کەمتر باسی سیستمێکی سیاسییو زیاتر باسی یەکێک لەو مەخلوقە عەجیبانە دەکات کە لهههژدیهای ناو ئەفسانە کۆنەکان دەچێت .ئەم شێوازی باسکردنە ههموو دەرکەوتە کۆنکریتو ههموو بکەرە سەرەکییەکانی دروستکردنی ئەم فاشیزمە وندەکاتو دەیبەستێتەوە بەکۆمەڵێک مەقولەو پرۆسەی گشتییەوە کە پێویست بەلێکۆڵینەوەی ورد ناکات کۆنکریتەوە بۆ دروشمو تامغەیەکی گشتی کە بکرێت بنرێت بهناوچەوانی ژمارەیەکی گەورە لهسیس���تمی سیاس���ی جی���اوازو بەناوچەوان���ی جوگرافییایەک���ی خەیاڵیی گ���ەورەیوەک "خۆرههاڵت"ەوە ،کە چەند ملیارێک مرۆڤی تێدا دەژیو بەسەر سەدەها کۆمەڵ���گای جیاوازو س���ەدەها ئەزموونی سیاسی جیاوازدا دابەشبووە ،بەکارھێنانی فاشیزمە وەک "دەستەواژەیەکی بەتاڵ"، وەک مەقولەیەک���ی بێن���اوەرۆک ،وەک ریتۆریکێکی بۆش ،لەڕاستیداوەک جۆرێک لهجنێوی سیاس���ی ،نەکوەک چەمکێکی زانستیو میتۆدی حیس���اببۆکراو .ئەوەی لەم ج���ۆرە دۆخانەدا لەس���ەر فاش���یزم ئەدوێت مەعریفەو میتۆدی زانس���تی نییە، بەڵکو س���ایکۆلۆژییایەکی توڕەو ناڕازییو دەنگێکی غەمبارە بەرامبەر بەو دونیایەی لەئارادایە. کێشەی ناونان یان کێشەی مەبەست؟ ئەگەرچ���ی ناونان���ی سیس���تمە سیاس���ییەکانی ئەم ناوچەیە بهفاش���یزمو بەستنەوەی ئەم فاشیزمەش بەسەرجەمی "خۆره���هاڵت"ەوە ،لەڕووی زانس���تییەوە ناونانێکی ناڕاس���تە ،بەاڵم من باوەڕموایە کێشەی ڕاس���تەقینە لهخودی ناونانەکەدا نییە .ئەوە کێش���ەیەکی گەورە نییە کاک بەختیار سیس���تمەکان بهفاشی ناودەنێت یان بەههر ش���تێکی دیکە ،چونکە ههموو ناونانێک ناونانێکی ڕێژەییەو لهگۆشەنیگای میتۆدی جی���اوازەوە قابیلی ڕەخنەکردنە، کێش���ەکە ل���ەو دەرەنجامانەدایە کە کاک
بەختیار لەم ناونانەوە بەدەستیدەھێنێت. م���ن نکوڵ���ی ل���ەوە ناکەم کە دەش���ێت مەبەستی کاک بەختیار لەناونانی سیستمە سیاسییەکەی کوردس���تان بهسیستمێکی فاش���ی ،لهپەرۆش���ی ئەوەوە هاتبێت بۆ نیش���اندانی ئەو مەترس���ییانەی کە لەناو ئەم سیستمەدا ئامادەنو ئاگادارکردنەوەی کۆمەڵگای ئێمە بێ���ت لهئەگەرەکانی ئەو وێرانکارییەی ئەم سیس���تمە ههڵگریەتی. وات���ە نکوڵ���ی ل���ەوە ناکەم ک���ە ناونانی سیس���تمەکە بهفاش���ی لەالی���ەن کاک بەختیارەوە دەش���ێت بهمەبەستی لێدانی زەنگێک���ی خەت���ەر بێت ب���ۆ ههموومان بۆ ناس���ینو تێگەیشتن لهش���ەڕانگێزییو توندوتیژییەکانی سیستمەکە .بەاڵم ئەوەی نووس���ینەکانی کاک بەختی���ار بەچاوێکی کراوەترو بابەتییانەترەوە بخوێنێتەوە بۆی دەردەکەوێت ئەوە تاقە مەبەستێکی کاک بەختیارنییە لەو ناونانە .خوێنەری ھۆشیار زۆر بهئاسانی دەتوانێت چەند دەرەنجامێکی ت���ر لەم ناونان���ەوە بەدەس���تبھێنێت کە پەیوەندی بەو خاڵەوە نییە کە باسمکرد، لەوانەش: یەک���ەم :کاک بەختی���ار ناونان���ی سیس���تمەکە بهفاشی بهلوتکەی ئازایەتیو ههڵوێس���تی شۆڕش���گێڕانە دەزانێ���ت، پێشیوایە ههرکەس���ێکوەک ئەو نەیگوت ئەم سیس���تمە فاش���ییە ئیدی ئەو کەسە ن���ەک بەش���داری قارەمانییەتییەک���ەی ئ���ەو نییە ،بەڵک���و لهدروس���تکردنی ئەو فاشیزمەدا بەش���دارە کە لەئارادایە .کاک بەختیار بهجورئەتێکی سەرسوڕھێنەرەوە لەسەر تەعمیمو تاوانبارکردن گریمانەیەک پێش���نیار دەکات کە دەکەوێتە دەرەوەی ههموو ئەخالقیاتێکی س���ادەی نووسینو لێکۆڵین���ەوەوە ،گریمان���ەی ئ���ەوەی "نکوڵیکردن لهفاش���یزم بەشێکی گرنگی فاش���یزم خۆیەتی" ئەم پیاوە ناونەنانی سیستمێک بهفاشیزم وەک ههڵبژاردەیەکی میتۆدیو ئەگەرێ���ک لهئەگەرەکانی ناونان نابینێت ،بەڵکو وەک ئاکتێکی فاشییانەو بەشێک لهفاشیزم مامەڵەی دەکات .ئەگەر ش���تێک ههبێت لێرەدا ناوی فاشیزم بێت ئ���ەم ش���ێوازە بێوێنەی���ە له"توندوتیژی رەمزیی" لەنووسینی کاک بەختیاردا. دووه���هم :کاک بەختی���ار ئەم ناونانە بهفەتحێکی فیکریو فەلس���ەفی دەزانێتو ئەوەشی بەشداری ئەم فەتحە فەلسەفییەی ئ���ەو ن���ەکات ،بوونەوەرێک���ی "لیبرال"و "خۆشباوەڕ"و "گەمژە"و "ڕووکەشە". س���ێههم :ل���ەو دوو دەرەنجام���ەش خراپت���ر ئەوەیە ،کاک بەختی���ار پێیوایە مرۆڤ یەکجار سیس���تمێک ناودەنێت ،کە وتت سیس���تمی سیاس���ی لهکوردستاندا فاش���ییە ،ئیتر ت���ەواو ،ل���ەدوای ئەوەوە قس���ەیەکی ئەوت���ۆ نامێنێت���ەوە بکرێت. ئەوەش���ی ههرچییەکی وت ئەوا خەریکی گەمەیەکی سیاسییەو "لەناو سەتحیەت"دا "نووقم���ە" .الی کاک بەختیار " ڕوانینی ڕۆش���نبیرانی ئێمە" لهبازنەیەکی "سیاسی تەس���کدا "بەس���تراوەتەوە ،بازنەک���ەش بەجۆرێ���ک داخراوە تەنیا ئەوە لهبازنەکە "دێتە دەرێ کە پێش���تر هەبووە "و کەس ناتوانێتو کەس نەیتوانیوە ش���تێکی تازە لەس���ەر ئەم سیس���تمە بڵێ���ت .بێگومان تەنه���ا کاک بەختیارنەبێت کە توانیویەتی لەڕێگای ناونانی سیستمەکەوە به" فاشی" فەتحی فیکریو فەلسەفی تازەبکاتو خۆی له"ڕوانینە سیاس���ی"یە "بەرتەسک"ەکان ڕزگارک���ردووە.وات���ە ئەگ���ەر ت���ۆ ،ب���ۆ نموونە ،گوتت سیس���تمە سیاس���ییەکەی ههرێ���م "سیس���تمێکی س���وڵتانی" یان "سوڵتانیزمی نوێ"یە یان "دەسەاڵتگەرە"و تایبەتمەندییەکان���ی ئەم "س���وڵتانیزم"ە دەس���ەاڵتگەرەت ئاش���کراکرد ،ت���ۆ کاری فیکری���ت نەکردوە ،بەڵکو ش���یکردنەوەی سیاس���یت ئەنجام���داوە ،ش���یکردنەوەی فەلسەفی بهناونانی سیستمەکە بهفاشیزم دهست پێدەکات!. چ���وارەم :بهبۆچوون���ی کاک بەختیار لەدەرەوەی س���ەلماندنی تێزەی فاشیەتدا ههرچیی���ەک بگوترێ���تو ههرچیی���ەک بنووس���رێت بەش���ێکە له"پۆپۆلیس���م"و س���اختە، "شۆڕش���گێڕیەتیەکی" له"پۆزەتیڤیزم"ێک���ی بێقوواڵییو لهگەڕان بەدوای "قارەمانێتی"یەک���ی درۆزنانەدا.، کاک بەختی���ار ههموو ش���تێکی دەرەوەی قسە س���ادەکانی خۆی لەسەر "فاشیزم"و "خۆرههاڵت" به "دانانی دوکانی سیاسی"و "حەماسەتس���ازی"و "خ���ۆ بهشەمش���ون زانین"ێکی نمایش���کەرانە دادەنێت ،یاخود به"ئینش���انوس"ییو "عاتیفەفرۆش"یەکی س���اختەو بێقواڵی���ی کە ھی���چ پەیوەندی بەک���ردەی "تیوریزەک���ردن"ەوە نیی���ە. کاری تیوری تەنها ئەوەیە به"فاش���یەت" دەس���تپێبکەیتو بەن���او "خۆره���هاڵت"دا تێبپەڕی���تو به"فاش���یەت"یش کۆتای���ی
بھێنیت. بەکورت���ی بەش���ێکی گرنگ���ی ناونانی سیس���تمەکە به"فاش���ی" لەالی���ەن کاک بەختیارەوە بۆ ئەوە نییە مەترس���ییەکانی سیس���تمەکە نیشانبدات ،بەڵکو بۆ ئەوەیە ھێرش���بکاتە س���ەر ههموو ئەوانەی ههڵە فیکرییو تیورییەکانی ئەو دووبارەناکانەوە. لەپشتی ئەم تێزەی فاشیزمەوە ئەوەندەی س���ایکۆلۆژیایەکی توڕەو بریندارو غەمبار ئامادەیە کە دەیەوێت ههموو دەوربەرەکەی بریندار بکات ،س���ەد یەکی ئەوە ڕۆحێکی زانستی ھێمنو لەس���ەرخۆ ئامادەنییە کە خوازیاری ئەوەبێت لهدونیا تێبگات .ئەوەی لەم ئاستەدا مایەی سەرنجدانە دروستبوونی قاموسێکی تەواو تازەی تۆمەتبەخشینەوەو بریندارکردن���ە الی کاک بەختی���ار لهدوو س���اڵی ڕابردوودا .قاموسێک لهدەوری ئەم تێزی فاشیزمە دروستیکردوەو سڵ لەوەش ناکات���ەوە ههموو ش���تێکی دەرەوەی ئەو تێزەی���ە ،بهکارو کردەوەو ھیمەتو چاالکی ه���هزاران چاالکەوان���ی سیاس���یو دەیان گروپی کۆمەاڵیەتیو نووس���ینی چەندەها نووس���ەرەوە ،بێنرخ بکاتو وەک بەشێک لەو فاشیزمە پێانس بکات. دوای ناونان چی بکەین؟ کاک بەختیار ش���تگەلێکی زۆرو دووبارە لەس���ەر مەس���ەلەی ناونانی سیستمەکە بهفاش���یزم دەڵێ���ت ،ب���ەاڵم پێمانناڵێت ئ���ەی باش���ە دوای ناونانی سیس���تمەکە بهفاش���ی چی بکەی���ن؟ س���تراتیژەکانی بەرەنگاربوونەوەی ئەم فاشیزمە کامانەن؟ کامان���ەن ئەو ھێزانەی دەکرێت بەرەنگاری ئەم فاشیزمە ببنەوە؟ ئایا ھێزگەلێک ههیە ئەمەی بۆ بۆکرێت ،ی���ان ههموو ھێزەکان تا بینەقاقایان لەناو فاش���یزمدا نووقمن؟ ئەگەر ھێزی دژە فاشیس���تی ههن ئایا ئەو ھێزانە ھێزی ناوەکین لهکوردستان خۆیدا، یاخود ھێزی ناوچەی���یو گلۆباڵیین؟ ئەی ههڵقە س���ەرەکیو بکەرە ستراتیژییەکانی ئەم فاشیزمە کێن؟ ئەگەر گەنجە توڕەکانی کەالرو ھێزە دەمامکدارو تێاڵبەدەس���تەکان بەش���ێکبن لەم فاش���یزمە ،ئەگ���ەر ئەو ڕۆشنبیرانەش کە بەدەستەواژەی فاشیزم باس لهسیستمە سیاسییەکەی کوردستان ناکەن بەشێکبن لەم فاشیزمە ،چۆنو بەچ شێوەیەک بتوانین بکەری فاشی لهبکەری نافاش���یو بک���ەری نافاش���یش لهبکەری دژەفاشی جیابکەینەوە؟ کاک بەختی���ار ن���ەکوەاڵم���ی بۆ ھیچ یەکێک لەو پرسیارانە نییە ،بەڵکو ههموو س���تراتیژیەتیەتی بەرەنگاربوونەوەی ئەو فاش���یزمەی لەچەند ڕستەیەکی ئینشاییو ش���یعریی گش���تیدا کورتکردۆت���ەوە ،کە زۆربەیان ه���هزاران ههزار ج���ار لەبۆنەی جی���اوازدا ک���راونو دووبارەبوونەت���ەوە. لەوانەش ،ههر بۆنموونە ،ڕستەی گشتیو س���ادەی لەبابەتی" :ش���ێوازی تێڕوانینو بیرکردنەوەو کارکردنی ئێستامان بگۆڕین"، ههوڵبدەین بۆ "گۆڕینی ئاڕاستەی ڕوانینو ئاسۆکانی بینینمان دەرهەق بەو جیهانەی تێی���دا دەژین" ,ی���ان " گۆڕینی پارادایم لهخوێندن���ەوەی سیس���تمی سیاس���ی لهکوردس���تانو خۆرهەاڵت���دا" ،یاخ���ود قسەیەکی گشتییوەک ئەمە ":گێڕانەوەی نرخ بۆ تیورە" ،بێگومان تەنها بۆ تیورەیەک کە ب���اس لەفاش���یزم ب���کات .لەمانەش بترازێ���ت کاک بەختی���ار ب���اس لهگەڕان بەدوای ههندێک "ئەفسانە"و "یۆتۆپیا"شدا دەکات ،وەک چەکێک���ی کاریگەری تر بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو فاش���یزمە کوردیو خۆرههاڵتیی���ەی ئامادەیە .ل���ەم ڕووەوە بهزمانێکی شیعرییو گشتگیرو ناکۆنکریت دەنووس���ێت :بۆ بەرەگاربوون���ەوەی ئەم فاش���یزمە "شەڕی سیاس���ی" بەس نییە، بەڵک���و پێویس���تمان بە"دەس���تبردن بۆ ئەوهەرێمانە" ههیە کە "وادەزانین مەحاڵو ئەفس���انەو یۆتۆپی���ان" ،یاخ���ود "هەر ش���تێک سیس���تموەک مەحاڵو دەرەبیرو ناماقوڵو ترس���ناک سەیری بکات ،دەبێت الی ئێمە وەک کەرەس���تەی شۆڕشگێڕانە سەیربکرێن" .یان ڕستەیەکی شیعریی تری لەم بابەتە" :جورئەت���ی بیرکردنەوە"مان "لهنامومکین" ههبێتو هێنانەدی "مەحاڵو خەون" بھێنینە ناو "چاالکی سیاس���ی" یان "ههڵوەش���اندنەوە"ی سەرجەمی ئەو هاوکێش���انەی کە "س���نوری "ئەگەر" له «نائەگ���ەر" "مومکین" ل���ه "نامومکین" "ئاسایی" له« نائاسایی"جیادەکەنەوە. خوێنەر دوای تەواوبوون لهخوێندنەوەی ئەم ڕس���تانە سەری س���وڕدەمێنێت ،ئایا ئ���ەوەی دەیخوێنێت���ەوە تیوریزەکردن���ی ش���یعرە لهدیدگایەکی س���وریالییەوە یان ستراتیژیەتی بەرەنگاربوونەوەی فاشیزمە لەکردیەک���ی کۆمەاڵیەت���یو سیاس���ییدا؟ ئەمە ش���یکاری سیاس���ییو کۆمەاڵیەتیی
س���تراتیژیەتەکانی بەرەنگاربوون���ەوەی فاش���یزمە ،یان ئینش���ایەکی شیعرییە کە ھی���چ ش���تێک نایباتەوە ناو ھی���چ کردەو ستراتیژێکی بەرگریکردنی کۆنکرێت .ئایا بەڕاست قسەی گشتی لهبابەتی "گۆڕینی ئاراس���تەی ڕوانینو ئاسۆکانی بینینمان"، یان "دەس���تبردن" بۆ "ههرێمی مەحاڵ"و بیرکردن���ەوە له"نامومکی���ن"و ھێنانەدی "خەون"و جیاکردنەوەی "س���نوری ئەگەر" له"نائەگ���ەر" ئ���ەووەاڵمەیە ک���ە دەبێت ب���ەو فاش���یزمە خۆرههاڵتیی���ە بدرێتەوە ک���ە کاک بەختی���ار مێژووک���ەی بۆ زیاد لهس���ەد س���اڵ لەمەوپێ���ش دەبات���ەوە؟ ئایا ئەمەیە "ش���یکردنەوەی فەلس���ەفی"و بینین���ی "بونیادی قووڵ"ی کێش���ەکانو نوقمنەب���وون "لهس���ەتحیەت"دا .ئەم���ە س���تراتیژیەتی بەگژاچوونەوەی فاشیزمە یاخود کۆمەڵێک قسەی گشتی بێناوەڕۆکە ئەوەندە دووبارەبۆتەوە ههموو خوێنەرێکی بێخەیاڵیش دەتوانێت بەدواییەکدا ڕیزیان بکات. کێش���ەکە تەنها ل���ەم ئینش���اگەرییو ئینشانووسیو ش���یعرییەتە بێناوەڕۆکەدا نیی���ە ،کاک بەختیار ئ���ازادەو دەتوانێت ههم���وو ئ���ەم ش���تانەوەک لێکدانەوەی فەلس���ەفی ببینێتو بەئامرازی س���ەرەکی بەرەنگاربوونەوەی فاشیزمیشیان بزانێت، کێشەکە لەوەدایە کاک بەختیار لەدەرەوەی ئ���ەم ئینشانووس���ییە س���ادەیەدا ههموو کردەیەکی کردەگیی ،ههموو پرۆتێستێکی کۆنکریت ،ههموو بەشدارییەکی ڕاستەوخۆو ناڕاس���تەوخۆی گروپەکان���ی کۆمەڵ���گای مەدەنیو ڕۆش���نبیرانو ڕۆژنامەنووس���انو ئەوانیت���ر ،لەئیدانەکردنو دروس���تکردنی فشاری سیاسیو کۆمەاڵیەتی واقیعیدا بۆ سەر دەس���ەاڵتداران ،بهکاری"کۆمبارس"و "ش���یوەنی درۆزنانە"و کردنەوەی "دوکانی سیاس���ی"و "عاتفیەفۆرش���ی" ناودەبات. الی کاک بەختیار تاقە کاری ڕاستەقینەو مانادار دژ بەو فاشیزمەی باسیدەکات ئەو نووس���ینانەیە کە ئەو دەیاننووسێت ،ئەو ڕستە شیعریو ئەبس���تراکتو دووبارانەیە کە نووس���ینەکانی ئەو بەڕووی فاشیزمدا بەرزیدەکن���ەوە .ههم���وو ئەوان���ەش کە دەچنە س���ەرجادەو ناڕەزایی دەردەبڕن، ههموو ئەوان���ەی لهبەردەم ماڵەکەی کاوە گەرمیانیدا کۆدەبنەوەو پرۆتێست دەکەن، ههموو ئەوانەی دەچنە س���ەر گۆڕەکەیو ماتەمین���ی خۆیان نیش���اندەدەن ،ههموو ئەوانەی لهمیدیاکاندا بهشێوەو کەرەستەی جی���اواز بەگژ ئ���ەم دەس���ەاڵتدارێتییەدا دەچن���ەوە ،ههم���وو ئەوان���ەی چەن���دان گردبوون���ەوەی جیاواز لهزۆربەی ش���ارو شارۆچکەکانی کوردس���تاندا ڕێکدەخەنو درێ���ژە بەو دۆخی بەرگریکردنە ئەدەن کە لهئارادایە ،ههموو ئەمانە الی کاک بەختیار کۆمبارسنو "ش���یوەنی درۆزنانە" دەکەنو "عاتیفەفرۆشن"و س���ەرقاڵی ئەوەن ڕووی ڕاس���تەقینەی "سیس���تم"ە کە بشارنەوە. تاکە کەس���ێک ئەم کارە ناکاتو بەڕاستی بەگژ فاش���یزمدا دەچێتەوە کاک بەختیار خۆیەتی ،کەوەک دواههمین بکەری تاقانە ئەم ئەرکە مەحاڵەی گرتۆتە ئەستۆووەک وزەیەکی دژە فاشس���تی لهس���توونەکانی ڕۆژنامەی باس���ەوە بەناو مێژووی ئێمەدا تێدەپەڕێت .کاتێک لهکردەی بەرگرییەکەی کاک بەختیاری���شورددەبیت���ەوە ،ههموو کارەکەی لەو ش���یعرییەتو ئینشاگەرییە دووبارەی���ە تێناپەڕێ���ت کە لهس���ەرەوە باسمکرد. لهبکەرێکی فاشییەوە بۆ شۆڕشگێڕێکی دەرەسیستم ئەوەی بەوردیوتارەکەی کاک بەختیار لەس���ەر "تاوان���ی سیاس���یو بکەرەکانی" بخوێنێتەوە س���ەری س���وڕدەمێنێت لەو بۆچوونە سادەو ترسناکانەی لەو وتارەدا بەناوی فیکرو فەلسەفەو تیوریزەکردنەوە ڕیزکراون .لەو نووس���نیەدا کاک بەختیار باس ل���ه ٤بکەر ئ���ەکات ک���ە ههموویان بەش���ێکن لهسیس���تمەکە ،بەش���ێکن لەو فاش���یزمەی لهکوردس���تانو خۆرههاڵتدا ئامادەیە ،تەنها خۆیو ئەو کەسانە نەبێت کە به "دەرەسیس���تم" ناویان دەباتوەک بەشێک لهسیستمەکە نابینێت .بەاڵم ئەم "دەرەسیس���تم"انەی کاک بەختیار باسیان دەکات کەس���انی زیندوو نین ،بەڵکو ئەو کەس���انەن ک���ە ک���وژراون .کاک بەختیار سەردەشت عوسمانو سۆرانی مامە حەمەو کاوە گەرمیانیوەک کەسانی "دەرەسیستم" دەبینێ���ت ،ب���ەاڵموەک خوێنەر زوو بۆی ئاش���کرا دەبێت ئەم "دەرەسیستم"بوونە لەب���ەر ئەوکاران���ە نییە کە ئەو کەس���انە ئەنجامیانداوە .ئێمە دەزانین ئەم گەنجانە ههموو ئەو ش���تانەیان کردوەو ئەنجامداوە کە کاک بەختیاروەک بەشێک لهسیستمە فاشیس���تییەکە دەیبینێت .ئەمانیشوەک "کۆمبارس"ەکان بهقسە بەگژ سیستمەکەدا چوونەوە،وەک کۆمبارس���ەکان بۆ مەرگی یەکتری گریاون ،بۆ پرۆتێستکردن چونەتە
س���ەرجادەو بێدەنگ نەبوون ،نووس���ینی سیاس���یان نووس���یوەو لەس���ەرالپەڕەی فەیسبوکەکانیان توڕەییو خەمباری خۆیان نیش���انداوە ،بۆ ڕادیۆکانو تەلەفیزۆنەکان دوواون.وات���ە "دەرەسیس���تم"بوونی ئەم گەنجانە لەبەر کردە سیاسیو کۆمەاڵیەتیو ڕۆشنبیرییەکانیان نییە ،کە کاک بەختیار وەک کردەیەکی کۆمبارس���ی دەیانبینێت، بەڵکو لەب���ەر ئەوەیە کە "سیس���تم"ەکە کوش���تونی .بەمانایەک���ی ت���ر الی کاک بەختیار ههم���وو ئەم گەنج���ە کوژراوانە بەش���ێکبوون لەو فاشیزمەی لەئارادایە تا ئەو کاتەی سیستمەکە دەیانکوژێت ،کەی سیس���تمەکە کوش���تنی ،ئەوکات لەدیدی کاک بەختی���اردا دەب���ن بهبوون���ەوەری "دەرەسیس���تم".واتە تەنها دوای کوشتن کاک بەختی���ار تۆمەت���ی فاش���یبوونیان لەس���ەر الدەب���اتو دەیانکات بەبەش���ێک لهههوڵ���ی بەگژاچوون���ەوەی فاش���یزم. ههموو ههوڵدانێکیش ب���ۆ زیندووڕاگرتنی یادو بۆچوونو ش���ێوازی خەباتو کردەی بەرگری���ی ئەم مرۆڤانە ،الی کاک بەختیار "ش���یوەنی درۆزنانە"و "باوەشکردنە بەم مردووانەدا" بۆ ئ���ەوەی "بیانھێنینەوە بۆ " ناو "سیس���تمەکە" .بەکورتی بکەرە دژە فاشییەکان لهکوردس���تاندا جگە لهکەسە ک���وژراوەکانو جگ���ە ل���ەکاک بەختی���ار خ���ۆی کەس���یتر نی���ن ،کوژراوەکانی���ش تەنه���ا لەو کات���ەدا دەبن بهبک���ەری دژە فاش���ی کە دەکوژرێن ،دەنا ئەوانیش بەر لهکوش���تنەکەیان لهکۆمبارس���ێک زیات���ر نەبوون ،چونک���ە ئەوانیش ک���ە لەژیاندا بوون ههم���ان ئەو ش���تانەیان کردوە کە کاک بەختی���ار رەخن���ەی دەکاتو وەک ههوڵی ش���اردنەوەی ڕووی ڕاس���تەقینەی سیس���تمەکە دەیناسێنێت .ڕهههندە ههرە ناماقوڵو ههرە ناشیرینەکانی ئەم ڕوانینو داوەرییە سەرس���وڕھێنەرەی کاک بەختیار کاتێک ئاشکراتردەبێت کە وردتر لەدۆخی قسەکردنی کاک بەختیار لەسەر کاک کاوە گەرمیان���ی دەڕوانین .خوێن���ەران دەزانن دەنگۆی ئ���ەوە ههیە کاک کاوە گەرمیانی یەکێ���ک بووبێت ل���ەو گەنج���ە توڕانەی کەالر کەوەک ک���ردەی ناڕەزایی دەربڕین ههندێ���ک لەکتێبەکان���ی کاک بەختیاریان فێڕێدایە ناو ڕووباری ئەڵوەنەوە ،ئەودەم کاک بەختیار کاوە گەرمیانیو هاوڕێکانی وەک بەش���ێک لهڕۆحی ش���ەڕانگێزی ناو کۆمەڵگای ک���وردیو وەک بەش���ێک لەو فاشیزمەی باسیدەکات ،لهقەڵەمدا .بەاڵم چەند مانگێک دواتر کە "سیستم"ەکە کاک کاوە دەکوژێت ،ئیت���ر داوەرییەکەی کاک بەختیار بەشێوەیەکی ئۆتۆماتیکیو بەبێ موحاس���ەبەکردنێکی فیکرییو ئەخالقیی سەدو ههش���تا پله دەگۆڕێت .لێرەدا کاک کاوە گەرمیانی لهبکەرێکی فاشس���تییەوە دەگۆڕێت بۆ بکەرێکی "دەرەسیستم" بەبێ ئ���ەوەی بزانین بۆو چ���ۆن؟ من لەبەردەم ئ���ەم لێکدانەوە ترس���ناکە "ق���ووڵ! "و "فەلسەفیی! "ە بێوێنەیەی کاک بەختیاردا بۆ فاش���یزمو بکەرەکان���یو لەبەردەم ئەم جۆرە ئەنجامگیرییە کارەس���اتاوییەدا ھیچ ناڵێم ،با خوێنەر خۆی سەرپش���ک بێتو خۆی داوەریی بکات .ئایا بەڕاس���ت ئەمە لێکدانەوەو ش���یکردنەوەی فەلس���ەفییو زانس���تیی "بونیادی قووڵی" کۆمەڵگایە، ی���ان داوەریکردن���ی س���ایکۆلۆژیایەکی توڕەو بریندارە ک���ە ئامادەنییە النیکەمی دەرەنجامی قسەو داوەرییە ترسناکەکانی خۆی ببینێت؟ ھێ���زی نووس���ینی کاک بەختی���ار لهزانس���تیبوونو قواڵیی���ە تیورییەکانیدا نییە ،لەوێوە نەهاتوە ش���ارەزای تەواوی ئ���ەو بوارانەیە کە قس���ەیان تی���ادەکات، پەیوەندی بهپەیڕەویکردنی النی ههرهکەمی بیرکردنەوەیەکی میتۆدییەوە نییە ،ھێزی نووسینی ئەم نووس���ەرە لهزمانەکەیدایە. کاک بەختیارخاوەن���ی قەڵەمێک���ی تیژو زمانێکی ھێجگار جوانو قەشەنگە .جوانی ئەم زمان���ە بەڕادەیەک���ە زۆرجارناھێڵێت ناوەرۆکی ڕاستەقینەی قسەکانی ببینینو ههموو خوێنەرە س���ادەکانیش س���یحری زمانەکە دەیانبات بۆ ئەو شوێنەی ئەو زمانە دەیەوێت بیانبات .بۆی���ە ههر خوێنەرێک لەوەدا س���ەربکەوێت خ���ۆی لهکاریگەریی زمانە شیعرییەکەی ڕزگاربکات ،سەری لەو ڕاو بۆچوونو لێکدانەوانە س���وڕدەمێنێت ک���ە کاک بەختیار بۆ دیاردە سیاس���یو کۆمەاڵیەت���یو فەرههنگییەکان���ی دەکات. ههروەه���ا س���ەری لەوههم���وو ھێ���رشو توندوتیژییە رەمزییانەش س���وڕدەمێنێت کە گرامەری ناوەکی ئەم زمانە شیعرییەو ئەووزەو مەیلیوردوخشاکردنەیە کە ئەم زمانە بۆ ههموو ش���تێکی دەرەوەی خۆی ههڵیگرتوە. فاشیزمو پەرلەمانتاریزم بەختی���ار کاک تێزەک���ەی دەرب���ارەی "فاش���یزمی خۆرههاڵت���ی!" دووبارەکردنەوەیەک���ی ھێجگار س���ادەی
ئەو تێزە مارکس���ییەیە ک���ە توندوتیژیی ڕژێمەکانی ئ���ەم ناوچەیە بهکاپیتالیزمەوە گرێئەداتو بۆ دەرچوونیش لەو توندوتیژییە باس لهپێداویس���تی گۆڕینی تەواوی ئەم "سیس���تم"ە کاپیتالیس���تییە دەکات .ئەم مارکسیزمە س���ادەیە نزیکەی سەدەیەکە ل���ەو ناوچەیەی ئێم���ەدا ئامادەیە ،ههموو ئەو قس���انەی کاک بەختی���ار دەیانکات، سەدانو ههزارانجار بهشێوازی ترو بهزمانی تر لەالیەن نەوە یەک ل���ەدوای یەکەکانی مارکس���یزمی دۆگمایی ناوچەکەوە کراون. تەنان���ەت ئەدەبیات���ی ھێزێک���ی وەک یەکێتی نش���تیمانی کوردس���تانو پارتی کۆمۆنیستی عێراقی س���ااڵنی ههفتا پڕن لهموناقەشەکردنی تێزەی فاشیستبوون یان نەبوونی سیس���تمەکانی ناوچەکە .ئەوەی الی کاک بەختی���ار تازەیە داڕش���تنەوەی ڕوانین���ە مارکس���ییە تەقلیدییەکەی���ە بهزمانێک���ی "ژیژێ���ک"ی "الکان"ی ،ک���ە لەھیچ ئاس���تێکدا ھیچی نوێ ناخاتە سەر تێگەیشتنە مارکسییە تەقلیدییەکە .ههموو تێزەک���ەش ل���ەوە تێپەڕن���اکات کە بڵێت توندوتیژیی بەشێکی جەوههری سیستمی کاپیتالیزمە ،بۆ ڕزگاربوون لهتوندوتیژییو لهنەخۆش���ەییەکانی ئ���ەم "سیس���تم"ە
بەبۆچوونی من نە سیستمەکانی ئەم ناوچەیە سیستمی فاشیستین، نە شتێکیش ههیە ناوی "فاشیزمی خۆرههاڵتی" بێت نە مۆدێرنە ئەو مێژووە سادەیەی ههیە کە کاک بەختیار لەههندێک لهستوونەکانی ڕۆژنامەی باس دا باسیدەکات .بۆ ئەوەش لهسیستمە سیاسییەکانی ئەم ناوچەیە تێبگەین خوێندنەوەی ژیژێکو بادیۆو الکان ناتوانن هاریکارێکی ڕاستەقینەبن دەبێ���ت بچین���ە دەرەوەی "سیس���تم" ی "کاپیتالیزم"و ئەلتەرناتیڤێک بۆ کاپیتالیزم بدۆزینەوە .بۆ گەیش���تن بەم مەبەستەش خەباتی پەرلەمانیو ڕیفۆرمکردنو گۆڕانی لەسەرخۆ کارێکی بێنرخو بێمانان ،چونکە ئەمانە نامانبەنە دەرەوەی "سیستم"ەکەو لەناو خەیاڵو عەقاڵنیەتی "سیس���تم"کەدا دەمانچەقێنن. ئەگەر شتێک ههبێت منی توشی شۆک کردبێت ئ���ەم قس���انەی کاک بەختیارە. ب���ەر لەههمووش���تێک ئەم قس���انە،وەک وتم ن���ەک داھێنان���ی نوێ نی���نو بەھیچ مانای���ەک تازەنین ،بەڵکو نزیکەی س���ەد س���اڵە لەو ناوچەیەی ئێمەداو لەبەشێکی گ���ەورەی دونیادا دەکرێ���نو دەکرێنەوە. ههموو خوێندەوارێکی س���ادەش دەزانێت ئەم قس���انە قس���ەی بێالی���ەنو بێگوناھ نی���ن ،بەڵکو ههر یەکێکی���ان مێژوویەکی تایب���ەتو خوێن���اوی ترس���ناکیان ههیە. دووبارەکردنەوەی���ان بەو س���ادەییە الی کاک بەختیار ه���هم چاونووقانێکی تەواوە لهمێژووی ئەم قس���انەو ه���هم خۆ الدانە لهدەرئەنجام���ە ترس���ناکەکانیان .ب���ڕی ه���هرە زۆری پارتە کۆمۆنیس���تو گروپە مارکس���ییەکانی س���ەردەمی فاش���یزمی
13
رێگرتن لهتۆتالیتاریزم
ئەوروپ���ا ئ���ەم ج���ۆرە قس���انەی کاک بەختیاری���ان دەک���رد ،ڕوانینێکی���ان بۆ رێبین هەردی کاپیتالی���زمو بەرەنگاربوون���ەوەی ههبوو س���ادەو گش���تگیروەک ڕوانینەکانی کاک بەختی���ار .الی ئەوانی���ش جیاوازیی���ەک هانا ئارێنت کتێبی تۆتالیتاریزم بهگرنگترین نەبوو لەنێوان کاپیتالیزمێک کە سیستمە خەس����ڵەتی بزوتنەوە تۆتالیتاریس����تەکان سیاسییەکەی پەرلەمانی دیموکراسی بێت ،دەستپێئەکات کە بهبڕوای ئەو بریتیە لەوەی لەگەڵ کاپیتالیزمێک کە دیکتاتۆریەتییەکی کە ئەمج����ۆرە "بزوتنەوان����ە زۆر بهخێرایی سەربازیی ،یان فاش���یزم بەڕێوەی ببات .بیرئەچنەوەو بهئاس����انی ئەکرێت ش����تێکی لەههردوو دۆخەکدا "جەوههر"ی سیستمەکە دی لەبریان دروس����ت بکرێت" .بەراستیش کاپیتالیستیی بوو" ،بونیادە قووڵ"ەکەیان بزوتن����ەوە تۆتالیت����ارەکان ئەگەرچی زۆر ی���ەک بونیادبوو! بۆیە ئەوەی پێویس���ت ئەمێننەوە ،زۆر سەختگیرو لهشکان نەهاتو بوو گەڕان���ەوەی ژیانی دیموکراس���ییانەو دەرئەکەون ،ئەگەرچی لەسەر شانۆکەوەک پەرلەمانتاری���زم نەبوو ،بەڵکو گۆڕانی ئەو بزوتنەوەیەکی جەماوەریی زۆر بەهێز خۆیان "جەوههر"ە گریمانکراوەی کاپیتالیزم بوو .نمای����ش ئەکەن کە س����ەرلەبەری کۆمەڵگا نەک ههر ئەمە ،چەپو کۆمۆنیس���تەکانی پش����تگیریو الیەنگرییان ئەکات ،بەاڵم هەر ئەو ڕۆژگارە پێیانوابوو باشترە کاپیتالیزم ک����ە کەوت����ن زۆر بەخێ����رای بیرئەچنەوەو لەڕێگای فاشیزمەوە ڕووە ڕاستەقینەکەی لهدوای خۆشیان هیچ مێژویەکی پرشنگدار خ���ۆی نیش���انبدات ،ت���ا ئ���ەوەی ئ���ەو بەجێناهێڵن ک����ە کەس بیەوێت ش����انازی ڕووە ڕاس���تەقینەیە لەڕێ���گای خەبات���ی پێوە بکات .بگرە مێ����ژوی دوای بزوتنەوە درۆزنانەی پەرلەمانتاریزمەوە بشارێتەوە .تۆتالیتارەکان بەردەوام مێژوی ئەستۆپاکیە باش���ترە کاپیتالیزم لەڕێگای فاشیزمەوە لهبزوتنەوەک����ەو س����ەرانو رەمزەکانی .ئەو "جەوه���هرە ڕاس���تەقینەکە"ی خ���ۆی س����ەرکردە ترس����ناکانەی ملیۆنەها کەس نیشانبدات ،نەک لەڕێگای دیموکراسیەتو وێنەکانیان بەرزئەکردن����ەوەو بۆ هەر وتەو پەرلەمانتاریزمەوە ئەو ڕووە ڕاستەقینەیە لێدوانێکی����ان هەزاران ک����ەس هەلئەپەڕینو بشارێتەوە .ههموومان دەزانین مرۆڤایەتی چەپڵەیان لێئەدا ،ل����ەدوای کەوتنەوە نەک چ نرخێک���ی گ���ەورەی بۆ ئەم ش���ێوازە ک����ەس نادۆزیت����ەوە بەرگریی����ان لێبکات، س���ەقەتەی مامەڵەکردنی ئایدیۆلۆژییانەی بەڵکو هەم����وان بهدوای ئ����ەوەدا ئەگەڕێن پەرلەمانو پەرلەمانتاریزم بەخش���ی .ئەم ئەستۆپاکی خۆیان لەم بزوتنەوەیە پیشان جۆرە بیکردنەوەیە نەک ڕەخنەی ڕادیکاڵ بدەن .لهناکاو ئەو ملیۆنهها کەس����ەونئەبن نیی���ە ،بەڵک���و ڕەخنەیەک���ی وێرانکەرو ک����ەوەک قەڵغان����ی تۆقێن����ەری بزوتنەوە ترس���ناکە ،ئ���ەم ج���ۆرە ڕەخنەیەوەک تۆتالیت����ارەکان دەرئەکەوت����ن .دیارە "هانا چۆن لەسەردەمی فاش���یزمو ستالینزیمدا ئارێنت" لێرەدا ئەوەی بیرناچێت ئهوه بیری مرۆڤایەتی لەناو ترس���انکترین ساتەکانی مێژوودا نیشتەجێکرد ،لهئێستاشدا لهھیچ ههموان بخاتەوە کە ئ����ەم جەماوەریبونەی ڕووەیەکەوە لەو چارەنووس���ە باش���تری بزوتنەوە تۆتالیتارەکان بهدرۆکردن تەفسیر پێنیی���ە .مەبەس���تم ل���ەم بەرگریکردنە ناکرێت .چونک����ە "جەماوەریبونی رابەرانی لهپەرلەمانتی���زم لەبەرامب���ەر فاش���یزمدا ئ����ەم بزوتنەوانە نکوڵ����ی لێناکرێت" ئەوە بەرگریک���ردن نیی���ە لەکاپیتالیزم ،بەڵکو درۆ نی����ە کە ه����ەزاران کەس لهعەش����قی نیشاندانی ترسناکی ش���ێوازێکی تایبەتی راب����ەردا ئەتوێن����ەوەو لهپێن����اوی ئ����ەودا ڕەخنەکردن���ی کاپیتالیزمە کە خۆیوەک ئام����ادەن دڕندانەتری����ن تاوانەکان����ی دنیا ڕەخنەی ڕادی���کاڵ نمایش���دەکات ،بەاڵم بهخوێنی س����اردو بههەستی سەرکەوتنەوە بەرجەستەبوونە مێژووییەکەی ستالیزنمو ئەنجامبدەن .درۆ نیە کە هەموان بەجۆرێک ئەفسونی رابەرو سەرکردەی ئەم بزوتنەوانە ھیتلەریزمی لێکەوتەوە. بون کە تەنانەت (وەک ئارێنت ئەڵێت) گەر خۆشیان سزا بدات ،ئامادەن قەبوڵی بکەن ژیژێکو بادیۆو الکان؟ بەبۆچوون���ی م���ن ن���ە سیس���تمەکانی بهمەرجێ����ک " پێگەی����ان وەک ئەندامێکی ئ���ەم ناوچەیە سیس���تمی فاشیس���تین ،بزوتنەوەک����ە پارێ����زراو بێت" .ب����ەاڵم ئەم نە ش���تێکیش ههی���ە ناوی "فاش���یزمی وەفاداریە گەورەیە کە زۆر بەهێزو لهشکان خۆرههاڵت���ی" بێ���ت ،ن���ە مۆدێرن���ە ئەو نەهاتو دێتە پێش����چاو ،لەکاتی روخان یان مێژووە س���ادەیەی ههیە کە کاک بەختیار تەنانەت الوازبونی بزوتنەوە تۆتالیتارەکاندا لەههندێک لهس���توونەکانی ڕۆژنامەی باس وا بەخێرایی لەناوئەچێت،وەک ئەوەی هیچ دا باس���یدەکات .بۆ ئەوەش لهسیس���تمە پاشماوەیەکی لهخۆی بهجێنەهیشتبێت. بزوتنەوە تۆتالیت����ارەکان ئەمرنو لەگەڵ سیاس���ییەکانی ئەم ناوچەی���ە تێبگەین، خوێندنەوەی ژیژێکو بادیۆو الکان ناتوانن خۆش����یاندا هەمو ئەو نمایش����ە جەماوەریە هاریکارێکی ڕاستەقینەبن ،ئەمانە شتێکی بەرفراوانە ئەمرێت کەوەک قەڵغانو پشتو قابیلی باس���کردنیان لەسەرئەم ناوچەیەی پەنای بزوتنەوەکە دەرئەکەوتن .بەش����ێکی ئێمە نییەو نەنووس���یوە ،ئەمانە بیریاری گرنگی کتێب����ی تۆتالیتاریزمی هانا ئارێنت ئەوروپینو لەدیدێکی زۆر تایبەتەوە لەسەر هەوڵدانە بۆ وەاڵمدان����ەوەی ئەوەی چۆنو ئەوروپا قس���ە دەکەن .ئەمە مانای ئەوە بۆچی ئەم بزوتنەوانە بەو شێوە بەرفراوانە نییە لێکۆڵەرەوە ناتوانێت سود لهبۆچوونو توانای راکێش����انی خەڵکیان هەیەو چۆنو تێزو ڕوانینی ئەم نووس���ەرانەوەربگرێت .بۆچیش هێزی ئەم راکێش����انە تەنها تا ئەو مەسەلەکە س���ودوەرگرتنو سودوەنەگرتن کاتە زین����دوە کە بزوتنەوەکە لەس����ەرپێی نییە ،من یەکێکم لەو نووسەرانەی تائێستا خۆی راوەستاوەو بههێزە. چەندانجار نووس���یومە کە فیکرو میتۆدو یەکێ����ک ل����ەو خاڵ����ە گرنگان����ەی هانا تیورە نیش���تیمانیان نییە .بەاڵم مرۆڤ بۆ ئارێنت دەستنیش����انی ئ����ەکات ئەوەیە کە ئەوەی بتوانێت لەسەر سیستمەکانی ئەم ئ����ەم بزوتنەوانە پێویس����تیان بهوەفاداریو ناوچەیە قسەبکات پێویستە ئاگای لەو کایە گوێرایەڵییەک����ی بێ چەندو چ����ون هەیە. زانستییانەبێت کە لەسەرشیکردنەوەی ئەم ئەمجۆرە لهوەفاداریش تەنها کاتێک دروست بەشەی دونیا کاردەکەن .لهدونیای زانستە ئەکرێ����ت ک����ەوات لهتاکەکان����ی کۆمەڵگا کۆمەاڵیەت���یو ئینس���انییەکاندا ش���تێک کردبێت هەس����ت بهتەنیاییو گوشەگیریو ههیە ن���اوی "لێکۆڵین���ەوەی خۆرههاڵتی الوازییەک بکەن کە تەنها بهبون بهبەشێک ناوەڕاس���تە" ،ناوی "ناوچە شوناس���یی"ە لهبزوتنەوەکە لەناوئەچێت .تاکێک کە هەست ،Aria Studiesناوی"زانس���تی سیاسی بکات بێپشتو پەنایەو بهتەنها ماوەتەوە بۆ بەراوردکاری���ی"و ن���اوی "سۆس���یۆلۆژیاو ئەوەی روبەڕوی چارەنوس����ی خۆی بێتەوە. ئەنترۆپۆلۆژی���ای دەرەوەی خۆرئاوا" یە ،ئەو ش����تەی کە بزوتن����ەوە تۆتالیتارەکان ناوی"لێکۆڵن���ەوەی دونی���ای عەرهب���ی"و زۆر لێزانان����ە (زۆرج����ار لهڕێ����ی ت����رسو "لێکۆڵین���ەوەی پۆس���ت کۆلۆنیالیزم"ە ،تۆقاندنو کەمجار لهرێی قەناعەتپێکردنەوە) ھتد… لێرەدا س���ەدانو ه���هزاران کتێب ئەنجامی ئەدەن دروستکردنی ئەم هەستی لەسەر مێژووی مۆدێرنەو مێژووی دەوڵەتو تەنیاییو بێکەس����یو بێپاڵپش����تەیە کە وا چییەتی سیس���تمە سیاس���ییەکانی ئەم ئەکات تاکەکان بهئاس����انی تەس����لیمی ئەم ناوچەیەو گەشەی کۆمەڵگاکانو مەسەلەی بزوتنەوانە بنو ببن بهبەش����ێک لەو ماشێنە گ���ۆڕانو تازەبوون���ەوەو س���ەرکەوتنو ترس����ناکەی بزوتنەوەکە دروس����تی کردوە. ژێرکەوتنەکانی���ان نووس���راوە .ئەوەندەی هانا ئارێنت ئەڵیت "بزوتنەوە تۆتالیتارەکان من کاک بەختیار بناس���م ڕۆژێک خەریکی رێکخراوگەلێک����ی جەماوەریی����ن کە لهتاکی ھیچ یەکێک لهو بوارانە نەبووەو ش���تێکی گوشەگیرو تەنیا دروست بون" .تاکەکەسی ئەوتۆ لەس���ەر ھیچ بوارێک ل���ەم بوارانە ئەوت����ۆ کە نە خێزانو نە هاوڕێیانو نە هیچ نازانێ���ت ،ههموو نووسینەکانیش���ی ناوی کەس ناتوانیت دەس����تی بگرێتو کۆمەکی یەک نووس���ەری تێدا نییە ل���ەو بوارانەدا بکات .ترسو بەدگومانی بەرامبەر بهکەسانی کاریکردبێ���ت .کە ئەمە دەڵێ���م نامەوێت دی ،تەنان����ەت بەرامب����ەر بهئەندامان����ی لەنرخ���ی کاک بەختیاروەک نووس���ەرێک خێ����زان ،یەکێکە لهس����یما دیارەکانی ئەو کەمبکەم���ەوە ،بەاڵم ئەوەی کاک بەختیار دەیزانێت ،سەر بەو بوارە زانستییانە نییە س����ایکۆلۆژیایەی بزوتن����ەوە تۆتالیتارەکان کە باس���مکردن،واتە س���ەر بەو کایانەی دروس����تی ئەکەن .ت����رسو بەدگومانییەک زانست نییە کە توانای ئەوە بهلێکۆڵەرەوە کە هەر لهئاستی سایکۆلۆژیدا نامێنێتەوەو ئەبەخشن قسەی زانستی لەسەر ڕەههندە زۆرج����ار ئەبێ����ت بهکردارێکی راس����تەخۆ. جیاوازەکان���ی کۆمەڵگاکان���ی ناوچەکەو لەس����ەردەمی س����ەدام حس����ێندا باوکانێک سیستمە سیاس���ییەکانیانو کێشەکانیان هەب����ون خەبەری����ان لهکوڕەکانی����ان ئەداو کوڕانێکێش هەبون س����یخوڕییان بەس����ەر بکات. »» 19باوکو کەس����ە نزیکەکانیانەوە ئەکرد .ئەو
هیچ دەسەاڵتیکی تۆتالیتاری نیە بتوانێت سەرجەم کۆمەڵگا لهخۆیدا بتوێنێتەوە، گەر پێشتر سایکۆلۆژیای مرۆڤەکانی بەجۆرێک وێران نەکردبێت کە بەردەوام هەست بهبێکەسیو تەنیاییو الوازیی خۆیان بکەن کەس����انەش کە بەناوی خیانەتو ناپاکیەوە ئەکوژران ،نەک هەر پرسەیان بۆ دانەئەنرا، بەڵکو کەسوکاریان تێچونی ئەو گوالنەشیان ئەدا کە کوڕ یان کچەکەیان پێی کوژراون. لەمجۆرە دۆخانەدا تاکەکان هێندە بێکەسو تەنیاو بەدگومان بەرامبەر بههەمو شتێکی دەوربەریان ئەبن ،کە بهئاس����انی تەسلیمی ترسو ئایدۆلۆژی����ای هێزی تۆتالیتار ئەبن. ئارێنت ئەڵێت تۆتالیتاریزم هەمو تاکەکان " بێدەسەاڵت ئەکاتو ئەیانکات بهبورغوییەکی بچوک لهمەکینەی دەسەاڵت". هیچ دەس����ەاڵتیکی تۆتالیت����ار نیە خاڵی س����ەرەکی ب����ەم ش����ێوازە لهتەنیاییکردنی ئینس����انەکانو دروس����تکردنی ئەو هەستە دانەمەزراندبێ����ت ک����ە ئەو هی����چ نیەو هیچ کەسیش کەسی ئەو نیەو هەرگیز ناتوانێت بهبێ ئەوەی بەش����ێک بێ����ت لهبزوتنەوەی تۆتالیتار ،ژیان بەس����ەربەرێت .بهدەربڕینی هان����ا ئارێنت خ����ۆی "ئەزمون����ی بەتەنیا جێهیش����تن لەالیەنی هەمو ش����تیکو هەمو کەس����ێکەوە" فەزایەک����ی س����ایکۆلۆژی دروس����ت ئ����ەکات کەوا ئ����ەکات بزوتنەوە تۆتالیتارەکان ترسو ئایدۆلۆژیا بهباشترین ش����ێوە بەکاربێنن .هانا ئارێن����ت نمونەی پاکتاوکردنە گەورەکانی ستالین ئەهێنێتەوە کە چۆن توانی کۆمەڵگایەک دروست بکات کە تاکەکانی تەنیاو گۆش����ەگیرو بێپەنان، بهجۆری����ک کە ه����ەر "کەس����ێک بگیرایە، ه����اوڕێو نزیکەکانی پێش هەمو کەس����ێک ب����ۆ پاراس����تنی خۆیان ،ئەبون����ە دوژمنیو شایەتییان لێئەدا". هی����چ دەس����ەاڵتیکی تۆتالیت����اری نیە بتوانێ����ت س����ەرجەم کۆمەڵ����گا لهخۆی����دا بتوێنێت����ەوە ،گەر پێش����تر س����ایکۆلۆژیای مرۆڤەکان����ی بەجۆرێکوێران نەکردبێت کە بەردەوام هەس����ت بهبێکەس����یو تەنیاییو الوازی����ی خۆی����ان بک����ەن .هەس����تکردن بهبێکەس����ی لەبەردەم دڕندەی دەسەاڵتدا، پێشمەرجی دروستبونو سەقامگیری هێزە تۆتالیتارەکان����ە .تۆتالیتاریزم پێویس����تی بهتاکەکەس����ی داب����ڕاوو تەنی����ا هەی����ە کە س����ەروکاری لەگەڵ ژیان����ی تایبەتی خۆیدا هەبێتو خۆی لهپەیوەندیدا بههیچ روداوێکی دەوربەری����ەوە نەبینێ����ت .لهجێگەیەک����دا کە قس����ەکردن لهبواری گش����تی هەیە ،کە خەڵکانێ����ک هەن کاردان����ەوە بەرامبەر بەو روداوانە پیشان ئەدەن کە لهدەوروبەریاندا روئەدات ،کە خۆیان لهپەیوەندیدا بهئازاری کەس����انێکەوە ئەبینن ک����ە بەهەر هۆکارێک بوە ئ����ازاردراون ،تۆتالیتاری����زم ناتوانێت هەبێ����ت .تۆتالیتاریزم ئەوکات����ە ئەتوانێت ببێتە سیستەمێکی بااڵدەست کە توانیبێتی هەس����تی هاوس����ۆزیو ه����اودەری لهنێوان تاکەکاندا کوشتبێتو نەک هەر کاردانەوەی تێدا کوشتبن ،بەڵکو توانیبێتیوایانلێبکات لەکات����ی رودانی هەر تاوانێک����دا نەک هەر بێدەنگو بێکاردانەوە بن ،بەڵکو بەکارێکی دروستی بزاننو لهترسی خۆشیان ئامادەبن، چەپڵەی بۆ لێبدەن .تۆتالیتاریزم ناتوانێت لەو جێگەیانەدا دروست ببێت کە خەڵکێکی زۆر دژی تاوانێ����ک کە بەرامبەر کەس����ێکی تر ک����راوە ،کاردانەوە پیش����ان ئەدەنو دژ بهئەنجامدەران����ی ش����انۆکان پ����ر ئەکەن. تۆتالیتاریزم لهش����انۆی خاڵیی����دا لەدایک ئەبێتو لهش����انۆی قەرەباڵغو هەراوهوریادا جێگەی نابێتەوە .بهمانایەکی تر رێگەکانی رێگەگرت����ن لهتۆتالیتاری����زم بهچۆڵکردنی ش����ەقامو قس����ەو کاردانەوەدا تیناپەڕێت، بەڵک����و بهقەرەباڵغکردنی زیاترو قس����ەی زیاترو کاردانەوەی زیاتردا تێئەپەڕێت.
CMYK
14
بیرورا
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
دور گۆشهیهکه سهردار عهزیزو نیاز نهجمهدین دهینوسن
حكومهتێكی بنک ه فراوان نزیک پێویستی بهریفۆرمێكی بنهڕیشهیی ههیه
گهشتیاریییوهك فریادڕهس نیاز نهجمهدین هی����چ كهرتێك����ی ئاب����وری بهوێن����هی گهش����تیارییی خ����ۆیوهك هاوڕێیهك����ی گهشبینو دڵسۆز ناناسێنێت .گهشتیاریی م����ژدهی رۆژگارێكی فێنكو ش����هوگارێكی پڕ لهقاق����او پێكهنین باڵودهكاتهوه .بهاڵم لهگهش����هی خۆیدا ئهم كهرته هێنده داتاو زانیاری خس����تۆته بهردهست كه سهرباری گرنگیهكهی بهئاس����انی تهس����لیمی مژدهو پهیامهكانی نهبین. بهپێ����ی راپۆرتی س����ااڵنهی رێكخراوی جیهان����ی گهش����تیاریی س����هر بهنهت����هوه یهكگرت����وهكان (،) ,2012UNWTO شهست ساڵ لهمهوبهر ژمارهی گهشتیاران لهجیهاندا نزیكهی ( )25ملیۆن كهس بون، له()2012دا گهیش����ته سهرو یهك ملیاردو بهخێراییش زیاد دهكات .لهس����هر ئاستی جیهان����یو بهژم����ارهی رههای گهش����تیار، فهرهنسا پێشوازی لهنزیكهی ( )83ملیۆن گهشتیار كردوه له()2012دا ،بهپێشهنگی ماوهت����هوه .توركی����ا لهههڵكش����انێكی سهرسوڕهێنهردایه ،نزیكهی ( )36ملیۆن كهس روی تێك����ردوه .مالیزیا چوه ریزی دهواڵت����ه س����هرهكیهكهی گهش����تیارییو چینی����ش زۆرترین خهرجی لهس����هر ئهم پیشهس����ازیه ك����ردوه .لهم پرۆس����هیهدا، داهاتی زۆر لهواڵتان بوژاوهتهوه .ههر یهك لهئهوروپ����ا -كه گهورهترین پش����كی ههیه لهگهشتیارانی جیهان-و ئهمهریكا توانیویانه ب����ڕی ( )$458بلی����ۆنو ( )$213بلیۆن لهم رێگایهوه پهی����دا بكهن ،یهك لهدوای ی����هك .ههر ئهم پیشهس����ازیه دهوروبهری ( )235ملیۆن كهس����ی خس����تۆته ئیش. دودڵ نیم ،لهتێكهڵكردن����ی كهلتورهكانو تێكشكانی ترس����ی نهتهوهكانهوه لهیهكتر ت����ا بهجوانكردن����ی س����یمای ناوچهكانو دهس����تكهوتنی داهاتو فرهڕهنگی ئابوری دهگات ،ئێم����ه بهرێژهی����هك ق����هرزاری گهشتیارییو گهشتیارانین. لهگهڵ ئهوهی پیشهس����ازی گهشتیاریی لهههرێم����دا لهجوڵهدای����ه ،بهاڵم هێش����تا زۆر پاش����كهوتوه .بهپێی راپۆرتی پالنی س����تراتیژی گهش����تیاریی ههرێم (،)2012 ژم����ارهی گهش����تیار لهنزیك����هی ()378 ه����هزارهوه ل����ه()2007دا بهرزبوهتهوه بۆ نزیكهی دو ملی����ۆنو( )217ههزار ،بهاڵم لهم ژمارهیهی دوایی تهنیا نزیكهی ()434 ههزاریان (وات����ه )%19.5گهش����تیاریی بیان����ی دهرهوهی عێراق����ن .س����هرچاوهی ئهم بوژانهوهیه باش����وری عێراقه بهرێژهی نزیكهی ( .)%66گهش����تیارانی باش����وری عێ����راق رو لهههرێمی كوردس����تان ناكهن لهبهرئهوهی بهههشته ،بهڵكو زۆربهی كات لهبهرئهوهیه شوێنهكانی خۆیان بههۆكاری كهلتوریو سیاسیو كهشوههوا زۆر بێتامه، س����هرباری ئهوهیوهك رۆژئاواییهكان نین كه بهگیرفانی قورسهوه بێن .لهمه خراپتر غیابی فاكتهری هاوس����هنگییه .بۆ نمونه، تهنها ()%12ی بیانیهكانی دهرهوهی عێراق رویان لهس����لێمانی كردوه ،نزیكهی س����ێ بهشیان( )%75روی لهههولێر كردوه. ه����ۆی الوازی ئ����هم كهرت����ه لهههرێمدا ئاش����كرایه .پیشهس����ازی گهش����تیاریی یهكهیهك����ی پێك����هوه ل����كاوه ،ناتوانیت بهدابینكردن����ی خزمهتگوزاریهك یان بونی چهن����د توخمێك����ی سروش����تی قهناعهت بهگهشتیار بكهیت ببێته میوانت .بێگومان بهملیۆنهه����ا ك����هس روی����ان لهئهوروپاو ئهمهری����كاو توركی����او مالیزی����ا نهدهكرد ئهگهر وهك ههرێ����م وهبهرهێنانیان تهنیا لهس����هر چهند پ����اركو س����وپهرماركێتو ئوتێلێك بوایه .ئ����هوان ژێرخانی ئابوریان پتهوك����ردوهو خاوهن����ی كااڵی خۆیان����ن، پزیشكهكانیانو سیس����تمی تهندروستیان چارهسهری زۆر نهخۆشی ئاڵۆزی كردوه، یاریگاكانیان گهیاندۆته ئاستی ستانداردو وهرزش����یان برهو پێداوه ،زهمینهس����ازیان ك����ردوه بۆ گهش����هی ش����انۆو س����ینهماو مۆسیقا ،بههایان بۆ توێژینهوهی زانستی گێڕاوهتهوهو هۆڵی كۆنفرانسو ئاههنگیان سازو ئامادهكردوه ،ئاستێك لهدڵنیایان بۆ گهشتیاران مس����ۆگهر كردوه بهشێوهیهك لهدهس����تدرێژیو تاوان نهترس����ن .كه ههر ی����هك ل����هم بوارانه لهههرێمدا گهش����هیان نهكردبێت ،ب����ونو نهبونی چهند چیایهك ی����ان "رێب����هری گهش����تیاریی" بایهخێكی ئهوتۆی نابێت. بهاڵم بهههڵهدا دهچین وهك فریادڕهس س����هیری ئهم كهرته بكهین .ئهگهر خاویی گهش����هی پیشهسازی گهشتیاریی گرفتێك بێت ،ئ����هو گوت����ارهی ك����ه پێماندهڵێت "بێمهرج دهرگا لهگهشتیاران بكهنهوه ،بێ دودڵی خۆش����بهخت دهبن" ،مهترسیهكه.
لهههرێمدا ،بهناوی راكێشانی زیاتری گهشتیارهوه ههوڵێكی بهردهوام ههیه لهالیهن ههندێك لهبزنسمان (ههندێك له سیاسهتمهدارانیش!) بۆ كردنهوهی دهرگای ئوتێلهكان بهروی لهشفرۆشدا ههرگی����ز گهش����تیاریی بهب����ێ قوربان����ی جهرگبڕ خۆش����گوزهرانی بۆ خهڵكیواڵت نههێناوهت����هدی .بهچهش����نی قوربانیدان بهگوندنش����ینهكانی كۆس����تاریكا ،دهبێت گوندنشینهكانمان بهناوی گهشهیواڵتهوه رازیبن ئ����اوی ناوچهكانیان رابكێش����رێت ب����ۆ ناوچ ه گهش����تیاریهكان ،گرنگیش نیه گهشتیاران ئاو بهفیڕۆ بدهن .بهههمانشێوه، دهبێت رازیبی����ن زهویه كش����توكاڵیهكان بكرێنه ش����وێنی حهوانهوهو كهنار ئاوهكان چیت����ر ب����ۆ راوهماس����ی بهكارنههێنرێن، دو ههن����گاو ك����ه بێبهرههم����یو بێ����كاری لێدهكهوێت����هوه .لهمهش زیاتر ،ئهم كهرته بهخواستی جیهانیهوه بهنده ،ههر كاتێك بێبازاڕی لهجیهاندا دروست بو یان جێگای باشتر پهیدابو خواست لهسهر گهشتیاریی ناوخ����ۆ الواز دهبێت ،لهوهش گهڕێ مهرج نیه پڕبونی گهنجینهكانی حكومهت لهپاره بخرێته خزمهتی گیانلهبهران. ئهگ����هر یهكێ����ك لهش����انازیهكانی ئهم پیشهسازیه دروس����تكردنی دهرفهتی كار بێ����ت ،ئ����هوا لهمهش����دا زیادهڕۆیی ههیه. بهپێچهوان����هی كهرت����ی تهكنۆلۆجی����ای زانیارییهوه كه كارمهندی مهعریفه بهرههم دههێنێ����ت ،گهش����توگوزار ژمارهیهك����ی لهرادهبهدهر كاری دهستی دروستدهكاتهوه (وهك پاكك����هرهوه ،ش����ۆفێر ،باخهوان، پاسهوان) .ههر یهك لهم پۆستو پیشانه بهسروشتی خۆیان موچهیان نزمه ،بێبهشن لهبیمهی تهندروس����تیو بێ����كاری ،رۆژانی كاركردنی����ان دورودرێژهو پش����ویان كهم، لهوالشهوه گهشتیاران نرخی خانوو خۆراك بهرز دهكهنهوه .لهمهش دڵتهزێنتر ،لهنێوان ( )19-13ملیۆن منداڵی خوار ( )18ساڵ لهبواری گهشتوگوزاردا كاردهكهن. ئهو هێرش����هی ئهم گوتاره مژدهبهخشه دهیكاته س����هرواڵتی خانهخوێ دهیهوێت بهناوی بهرژهوهندی هاوبهش����هوه "خود" بهیهكجاری تهس����لیمی "ئهویدیكه" بكات، ناچ����اری ب����كات دهس����تبهرداری تهواوی ش����وناسو كهلتورو بهه����ای مرۆیی خۆی ببێت .لهم رهوتهدا ،پیشهسازی گهشتیاریی بهناوی كرانهوهو دهوڵهمهندكردنیواڵتهوه مۆڵهت����ی لهشفرۆش����ی دهبهخش����ێتهوه. لهههرێم����دا ،بهن����اوی راكێش����انی زیاتری گهش����تیارهوه ههوڵێكی ب����هردهوام ههیه لهالی����هن ههندێك لهبزنس����مان (ههندێك لهسیاس����هتمهدارانیش!) ب����ۆ كردنهوهی دهرگای ئوتێل����هكان بهروی لهشفرۆش����دا. گوتاری گهش����تیاریی دهیهوێ����ت رازیمان ب����كات لهیهككاتدا بزنس����مانێك مهلهایهك بكات����هوهو ئاس����ایی بێ����ت لهالم����ان ژنی لهشفرۆشی بۆ بهێنێت ،مهزههبپهرستێكی توندڕهویش ش����وێنهواری ئاینی بكاتهوه، خۆی دهوڵهمهند ب����كاتو خهڵكیش فێری خورافات. ئهگهرچ����ی خستنهس����هرپێی ئ����هم پیشهس����ازیه بهتهنیا ئاس����ان نیه ،بهاڵم گومانی تێدا نیه الیهنی پهیوهندیدار دهبێت ههنگاوی خێراتر بۆ باش����تركردنی بنێت. لهگهڵ ئهمهش����دا ،تهسلیمبون بهو گوتاره دڵڕفێن����هی گوایه ههگبهی گهش����تیاریی لهبهختهوهری زیاتری تێدا نیه خۆخستنه ئامێزی فریادڕهس����ێكهو چاوداخستنه لهو قوربانیه گهورانهی هاوڕێی ئهم گهش����هیه دهبێت.
د.سامان شاڵی
ئهم سهركردانهی كه لهسهرهتاوه بهئیرادهی خهڵك خرابونه ئهو پۆستانهی دهسهاڵتهوه ،بهچ ههقێك متمانهی خهڵك بهشێوهیهكی خراپ بهكاردههێنن؟ بهچ ههقێك مافی زیاتر لهمافی ئهو خهڵكهی هێناویاننهته سهر حوكم دهدهن بهخۆیان؟
بۆ چهندین س����هدهو بههۆی مامهڵه ی خراپ����ی داگیركهران����هوه ،گهلی كورد لهس����ایهی ههوری رهشی زوڵمو ستهمدا ژیانی بهس����هردهبرد .سهرهڕای ههوڵی ب����هردهوام بۆ لهناوبردن����یو كاولكردنی واڵتهك����هی ،كورد دهس����تی لهداخوازی مافی چارهی خۆنوس����ینی نهتهوهكهی ههڵنهگرت ك����ه داخوازیهك����ه ههرگیز سازش����ی لهس����هر نهك����راوهو ناكرێت. كورد لهس����هردهمی میرنش����ینهكانهوه ب����اوهڕی بهس����هركردهكانی ههب����وهو قوربان����ی گهورهی����ان داوه لهمیان����هی ههوڵی نهپساوهیاندا بۆ بهدهستهێنانی مافهكانیان وهكو میللهتێك. دواب����هدوای راپهڕین����ی بهه����اری 91و چهس����پاندنی "پهناگ���� هی ئ����ارام" لهالی����هن كۆمهڵگ����هی نێودهوڵهتیهوه (بهسهركردایهتی واڵته یهكگرتوهكانی ئهمری����كا) ،گهل����ی ك����ورد ،ه����هر كه ههستیكرد ش����نهبای فهرمانڕهواییهكی دیموكراسی بۆ بهشێك لهنیشتمانهكهی كورد گهلێكی لێبوردهیه .لهكابینهی بهڕێوهی����ه ،یهكهم ههناس����هی ئازادیی ههڵكێشا .ههرزو ههنگاویان هاویشت بۆ پێنجهم����هوه (كه زۆرج����ار بهكابینهی پێكهێنانی یهكهم پهرلهمانو حكومهتی یهكب����ون ی����ان یهكێت����ی ناس����راوه) خۆی����انو بۆ ههمو جیهانیان س����هلماند هیوایهكی����ان بهیهكخس����تنهوهی دو كه وهكو گهلێك شایانی سهربهخۆیین .ئیدارهك����هو س����هركردایهتی سیاس����ی حكومهتهكهی����ان بهبودجهیهك����هوه پهیداكرد .باوهڕیان بهو ههمو بهڵێنانه دهستبهكاربو كه هیچ بنهمایهكی ئابوری كردبو كه لهههڵبژاردنهكاندا پێیاندرابون. ی نهب����رد ،وهكو نهریتی نهبو .یهكهمجار بو خهڵك ببیستێت كه بهاڵم ئهوهنده بودجهی لهو جۆره بونی ههیه ،خهڵك ههمیش����هییان ،حزب����هكان كهوتن����هوه بهبێ موچه دهستیانكرد بهكاركردن بۆ بهردهوامی����دان بهتاكتیكهكانی����ان، ئهوهی فرس����هتێك بدهنه حكومهت تا لێرهش����هوه بێمتمانهی����ی لهنێ����وان بتوانێت لهس����هر پێی خۆی بوهستێت .دهسهاڵتدارانو خهڵك سهریههڵدایهوه. میللهت بهكولهمهرگیش بهختهوهر بون ،ئهو پشكۆی ئومێدهی كابینهی پێنجهم چونكه دور لهترس ،لهس����هدام حسێنو هێنایه ئاراوه ،روی لهخامۆشبون كردو حزب����ه بهعس����ه ملهوڕهك����هی ژیانیان واقیعی دو ئیدارهیی دهستیپێكردهوه. لهههڵبژرادنهكانی 25تهمموزی 2009 بهسهردهبرد. دوای ش����هڕی ناوخ����ۆ ،خهڵكی زۆر دا ،خهڵك پهیامێكی رونیان ئاراستهی خۆش����حاڵبون بهكۆتاییهاتن����ی ئ����هو دو حیزبهكه كرد كه چیتر ئهو بارودۆخه "ش����هڕه"و ب����ۆ جارێكیتر فرس����هتێكی قبوڵناكهن .ناڕهزایی خهڵك ،لهدایكبونی تری����ان بهخش����یهوه بهدهس����هاڵت بۆ بزوتنهوهیهكی ئۆپۆزسیۆنی لێكهوتهوه. فهرمانڕهوایكردن ،بههیوای ئهوهی لهگهڵ ه����اوڕێ لهگ����هڵ ئ����هم بزوتنهوهی����ه كۆتاییهاتنی ئهو شهڕه بهدو نهگریسه ،هیوای س����هرههڵدانی دیموكراس����یهكی رۆژانی ئاین����ده مژدهی گهش����هكردنو راستهقینهو بێخهوش هاته پێش .دوای پێشكهوتنی بۆ گهلی كوردستان لهگهڵ نزیكهی دو ساڵ لهفهرمانڕهوایهتیكردن خۆی ههڵگرتبێت .ب����هاڵم ئهمجارهشو لهالیهن كابینهی شهش����همهوه ،كهلێنی پاش ئهوهی زانیان "دیموكراسی"یهكهی بێمتمانهی����ی نێوان خهڵكو دهس����هاڵت كوردس����تان دیموكراس����یهكی ئێجگار گهورهتر ب����و ،لهئهنجام����دا خهڵكی بۆ كۆنترۆڵك����راوهو گهندهڵ����ی ههم����و خۆپیشاندان رژانه س����هر شهقامهكانو جومگهكانی تهنیوه ،چرۆی هیواكانیان داوای ههڵبژاردنێكی تازهو حكومهتێكی نوێك����را ك����ه بتوانێت خزمهتگ����وزاری بۆ جارێكی تر ههڵوهری. پرس����یارهكه لهوهدایه بۆچی خهڵك راس����تهقینه پێش����كهش بهمیللهتهكهی ئ����هم ههلومهرجهی����ان قبوڵك����رد؟ بكات نهك تهنها بهو خهڵكه كهمه خاوهن قبوڵیانكرد چونكه دهس����هاڵتی سهدام ئیمتیازاتهی لهسهرهوهی ههڕهمهكهن. حس����هین خهڵكی لهس����هر ژیانێكی پڕ شتێكی زۆر سهیره كه لهگهڵ ئهو ههمو لهترسو تۆقان����دن راهێنابو .ئهم جاره خۆپیشاندانو ناڕهزاییانه ،دهسهاڵتداران ترس����هكهیان بۆ ئهوهبو ك����ه لهوانهیه دهربهس����ت نایهنو پڕكێشی ناكهن دان ئ����هو ئازادی����ه لهرزۆك����هی ب����هو ههمو ب����هو كهلێنه گهورهی����هی بێمتمانهییهدا چهرمهس����هرییه بهدهس����تیانهێناوه ،بنێن ك����ه لهخهڵك����ی جیاكردونهتهوه. لهچاوتروكانێك����دا لهدهس����تیانبچێت .بهههمان ش����ێوهش بهرنامهی كابینهی خۆشبهختانه ،دوای "ئازادكردنی" عێراق حهوت����هم درێژكردن����هوهی بهرنام����هی س����اڵی ،2003ه����هوری چڵكنی زوڵمو كابینهی شهشهم بو. س����هرهڕای ئهوان����ه ،ناكرێ����ت ئ����هو ستهم تارادهیهك رهویهوه .بۆ یهكهمجار خهڵك دهس����تیانكرد ب����هوهی بهوردی راس����تیهش رهچاو نهكرێت كه یهكێك چاودێریی ههڵس����وكهوتی س����هركردهی لهكاره باش����هكانی حكومهت ئارامیو حیزب����هكان بك����هن .نهك ه����هر ئهوه ،س����هقامگیرییه كه لهكوردستاندا ههیه، بهڵكو دهس����تیانكرد بهئاڕاس����تهكردنی چونك����ه قهترهی����هك خوێن����ی تاكێكی پرس����یاری ق����ورس س����هبارهت ب����هو خهڵكی كوردس����تان بهههمو سهروهتو رێوشوێنه چهقبهس����توانهی گهندهڵیو سامانی عێراق ناخهمڵێنرێت ،ئهوهش نهبون����ی ئازادیی رادهربڕی����نو نهبونی دهس����تكهوتێكی زۆر گرن����گو گهورهیه زۆرب����هی مافهكانی مرۆڤـ ك����ه نهتهوه بۆ میللهتهكهمان .پاش پس����انی پردی س����یڤیلهكانی جیه����ان زامنیانك����ردوه .تهحهم����ول ،میلل����هت لهههڵبژاردن����ی كهوتنه پرس����یاركردن ل����هوهی بۆچی 21ئهیلول����ی2013دا نهخش����هی تازهی ئهبێت ههمان گهندهڵی لهحكومهتهكهی دانا بۆ دروس����تبونی كابینهی ههشتهم خۆی����ان قبوڵبك����هن كه لهدهس����هاڵتی كه بهههمو حیس����اباتێك وا چاوهڕوان س����هدام حس����هینیان قبوڵنه دهكرد!؟ دهكرێت كه ئهبێت زۆر جیاوازی ههبێت ئ����هم س����هركردانهی كه لهس����هرهتاوه لهكابینهكانی پێشو .بۆیه زۆر پێویسته بهئی����رادهی خهڵ����ك خرابون����ه ئ����هو كه بهزوترین كات كابینهی ههشتهم ئهم پۆستانهی دهس����هاڵتهوه ،بهچ ههقێك خااڵنهی خوارهوه رهچاو بكات بۆ ئهوهی متمان����هی خهڵك بهش����ێوهیهكی خراپ ڕۆڵ����ی خۆی ببین����ێ لهجێبهجێكردنی بهكاردههێنن؟ بهچ ههقێك مافی زیاتر داخوازیهكان����ی خهڵ����كو ئ����هو كهلێنه لهمافی ئهو خهڵكهی هێناویاننهته سهر پڕبكاتهوه كه لهنێوان خهڵكو دهسهاڵتدا دروستبوه .ئهم بنهمایانهش رێنماییهكن حوكم دهدهن بهخۆیان؟
ب����ۆ كابین����هی ههش����تهم ك����ه لهكاتی دانانی نهخش����هڕێگادا بۆ گوزارشتكردن لهدیدوبۆچونیان (روئیایان) لهئایندهدا رهچ����اوی بك����هن .بۆی����ه بهپێ����ی ئهو دیدوبۆچونه ،داوا لهخهڵكی كوردستان ئهكهم كه دهست لهناو دهست یهكبگرن بۆ پاراس����تنی دیموكراسیو سهروهری یاس����ا ،بۆ فهراههمكردن����ی رونكاری( شهفافیهت )لهشێوازی حوكمكردنداو بۆ پشتگیریكردن لهپهرهپێدانی بنهماكانی كۆمهڵگای مهدهنی لهكوردستان. بنهماكانی ریفۆرم: 1ـ الپهڕهیهكی تازه لهنێوان خهڵكو دهس����هاڵتدا بكرێتهوه بو ئهوهی پردی متمانه دروست بێتو دهستی برایهتیو هاوكاری بۆ یهكتری درێژبكرێت. 2ـ پێكهێنان����ی حكومهتێك����ی یهكگرتوی نیشتمانی نوێ بهشێوهیهكی موئهسهس����اتی كه كهسانی تهكنۆكرات بهڕێوهیبهرن. 2ـ نههێشتنی گهندهڵی بكرێته یهكێك لهئهولهویهته سهرهكیهكان لهحكومهتی نوێدا. 3ـ یهكخس����تنهوهی هێزهكان����ی پێش����مهرگهو ناوخ����ۆو رێگرت����ن لهبهكارهێنانی����ان ل����هدژی خهڵك����ی كوردستان. 4ـ سهربهخۆیی سیس����تمی دادوهری بهكردار. 5ـ حزبهسیاس����یهكانو حكوم����هت لهیهكجیابكرێن����هوه ب����ۆ كۆتاییهێن����ان بهدهس����تێوهردانی ح����زب لهكاروباری حكومهتدا. 6ـ مس����ۆگهركردنی ئازادی ڕادهربڕین بۆ تاكهكهسو بۆ میدیاكان وهكیهك. 7ـ چاوگێرانهوه بهدهستوری ههرێمی كوردستاندا بهشێوهیهك كه یهك دهنكی لهس����هر بیت .دهس����تورهكهش بخرێته ریفراندۆمێكی گشتیهوه كه سهرانسهری خهڵكی كوردستان بهشداری تێدابكهن وهك����و ئهولهویات����ی خول����ی چوارهمی پهرلهمان. 8ـ رونكاری (شفافیهت) لهسیاسهتی نهوتدا لهكوردس����تان بهش����ێوهیهك كه ههمو خهڵكی كوردس����تان س����ودمندبن لێی. 9ـ فهراههمكردن����ی ههل����ی كار ب����ۆ ی حیزبیو گهنجان ب����ێ گوێدانه ئینتیما ئیتنیو سیاسی. 10ـ خانم����ان بهتوانات����ر بكرێ����نو مافهكانی����ان مس����ۆگهربكرێت لهس����هر بنهمایهكی ش����یاو لهههم����و دهزگاكانی حكومهت بهبێ جیاوازی. 11ـ نههێش����تنی خزمخزمێن����ه (مهحسوبیهت) لهناو حكومهتدا. 12ـ نههێش����تنی ناعهدالهت����ی لهههرێم����ی كۆمهاڵیهتیوئاب����وری كوردستان. 13ـ دابینكردن����ی خانهنش����ینی ب����ۆ ههموتاكێ����ك ك����ه دهگات����ه تهمهن����ی خانهنش����ینی بهپێی یاسایهكی تایبهت كه بهالیهنی كهم����هوه رادهیهكی ژیانی بۆ دابینبكات. 14ـ چاكسازی لهسیستمی پهروهردهی ههرێمی كوردس����تان بۆ مسۆگهركردنی ئایندهیهكی گهش����تر بۆ نهتهوهكهمانو رێ����گا گرت����ن لهحزب����ه سیاس����یهكان لهدهستێوهردانی ئیش����وكاری ناوخۆی سیستمی پهروهردهیی. 15ـ گێڕانهوهی بڕوابون بهیاس����اكان بۆ پاراس����تنی مافهكانی ههمو خهڵكی كوردستان بهش����ێوهیهكی یهكسان ،بێ گوێدان����ه ئینتیم����ای ئیتن����یو ئایینیو حزبی. 16ـ پهیڕهوكردن����ی میكانیزمهكان����ی رون����كاری (ش����هفافیهت) ل����ه فهرمانڕهوایهتیدا. 17ـ مافهكان����ی مرۆڤ����ـ بهتهواوهتیو بۆ ههمو خهڵكانی كوردستان مسۆگهر بكرێت. 18ـ چارهس����هركردنی كێش����هی بێكاری. 19ـ رێگهگرتن لهبهرزبونهوهی رادهی ههاڵوسان. 20ـ ئاسانكردنی میتۆدهكانی كاركردنی هێزه ئهمنیهكان بههاوشێوهی كۆمهڵگه مۆدێرنهكان بۆ ئهوهی ئهو هێزانه وهكو یهك هێزی ههرێمی كوردستان كار بكات بۆ پاراستنی سهروهتو سامانی گشتیو تایبهتو ئاسایش����ی ههم����وان بپارێزێت بهپێی یاس����ا .پێویسته خهڵك بتوانێت پهیوهندیهكی دۆستانهو پڕمتمانه لهگهڵ كارمهندانی هێزه ئهمنیهكان بكات. 21ـ هێنانهكای����هی ئهنجومهن����ی
راوێژكاری ش����ارهكان كه بهشێوهیهك ی س����هربهخۆ لهحكوم����هت كاربك����هن، پێویس����ته ئهو ئهنجومهنانه لهخهڵكانی مهدهن����ی پێكهاتبن ب����ۆ گفتوگۆكردن لهس����هر میتۆدهكان����ی باش����تركردنی ڕاكێش����انی خزمهتگوزاری����هكانو كار( بزن����س )ب����ۆ ناوچهكانی����ان ،كه راس����تهوخۆش پێش����نیارو بیروبۆچون بدهن بهبهرپرس����یانی پارێزگاو ش����ارو شارۆچكهكانو پهرلهمانكارانو وهزیران لهكاتی پێویستدا. 22ـ پهرهپێدان����ی بهرنامهیهك لهنێو كهڵچهره جی����اوازهكان ب����ۆ ئاڵوگۆڕی كلتوری ،كارلهیهكك����ردنو تێكهاڵوبونی ئهوخهڵك����ه جیاوازان����هی لهههرێم����ی كوردستاندا دهژین. 23ـ پێكهێنانی دهستهیهكی سهربهخۆ لهكۆمهڵێك یاس����اناس بۆ لێكۆڵینهوه لهس����هر روداوهكان����ی ئ����هم دوایی����هی
با ههوڵبدهین دهسهاڵتی چوارهم واتا میدیا ئازاد بێت. ئازادیش لههێزی دیموكراسیهتهوه دێت، دیموكراسیهتیش وتنی ئاسانه بهاڵم پهیڕهوكردنی گرانه كوردس����تان .ههر كهسێك بهپێی یاسا ههر تاوانێكی بهس����هردا س����اغبوهوه، پێویسته بهپێی یاسا سزابدرێت. 24ـ دیاریكردنی س����نوری رهس����می ههرێم����ی كوردس����تان لهدهس����توری ههرێم����دا ،بهناوچه دابڕاوهكانیش����هوه، پێش ئهنجامدانی س����هرژمێری گش����تی لهسهرانس����هری عێراق����داو ئهنجامدانی ریفراندوم لهناوچه دابڕا وهكاندا. 25ـ راهێن����انو پ����هروهردهی خهڵك بۆكارك����ردن لهپێن����اوی دهوڵهتێك����ی س����هربهخۆی كوردی����دا بهریفراندۆم یا بهههر رێگایهكی یاس����ایی نێودهوڵهتی، بهتایبهتی لهكاتێكدا ئهگهر داخوازیهكانی كورد لهدهستوری عێراقدا پشتگوێخرا. مهبهس����ت لهو پێشنیارانه ئهوهیه كه بكرێنه خاڵی سهرهتا بۆ نههێشتنی ئهو قهیرانهی ئێس����تا لهههرێمی كوردستان روبهڕومان بۆتهوه بۆ ئهوهی چارهسهری قهیران����ی بێمتمانهیی نێ����وان خهڵكو دهس����هاڵت بكات .ههت����ا زوتریش ئهم خااڵنه جێبهجێ بكرێن خێراتر ئهتوانین چارهس����هری ئهو مهس����هالنه بكهین كه خهڵكی كوردستانی لهحكومهت دابڕیوه. ئهمی����ش ئهبێته بناغهیهك����ی بههێز بۆ یهككریزی ماڵی كورد ،تابتوانین لهبهغدا پێداگرتربین لهس����هر مافهكانی خهڵكی كوردس����تان ،بهتایبهتی جێبهجێكردنی مادهی .140 داخوازیم یهكدهنگی كورده تا بتوانین ئهو دهستكهوتانهی كه بهخوێنی شههیدان بهدهستهاتون س����هقامگیرتربنوئارامی باش����وری كوردس����تان بپارێزینو رێگه نهدهین تیرۆرس����تان س����ود ل����هدرزی نێوانمان وهرگرن ،ههروهها ههوڵ بدهین ئایندهیهكی درهوشاوه بۆ گهنجهكانمان ئاماده بكهین ،دهس����هاڵتی چوارهم واتا میدیا ئ����ازاد بێت .ئازادی����ش لههێزی دیموكراسیهتهوه دێت ،دیموكراسیهتیش وتنی ئاسانه بهاڵم پهیڕهوكردنی گرانه. ب����ا بهنییهتێك����ی كوردان����هوهو راستگۆیانهوه ههمو شانبهشانی یهكتر دهس����تبهكاربین لهپێن����او بهرژهوهندی خهڵكو بهرژهوهندی ئهم نهتهوهیه بو دوا روژێكی روناك بو نهوه تازهكانمان.
تهندروستی tandrostyawene@gmail.com
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
له %10ی بۆن ی ناخۆشی ش هۆكارهك ه ی تێكچون ی له ی ههرسه كۆئهندام
كێشهی بۆنی لهش رهنگه بهشێك ی خهڵ����ك ئ����هم نارهحهتییهیان ههبێت بهتایبهتی ئهوانهی كه كێشیان زۆره، بهاڵم بهپێی وتهی شارهزایانی بواری پزیشكی تێكچونی كۆئهندامی ههرس هۆكارێكی گرنگه بۆ دروستبونی بۆنی ناخۆش����ی لهشو ههروهها تێكچونی تهندروستی. بههۆی ئهوهی كه لهش����یان بڕێكی زۆر ع����ارهق دهردهدات .زۆرجار ئهو عهرهقه زۆره ئهبێته هۆی دروستبونی بۆنی ناخۆشی لهش بهمهش كهسهكه ههس����ت بهخهمۆكیو گۆش����هگیریی
دهكات. ه����ۆكاری ئ����هم حاڵت����ه زۆر ل����هو كهسانهی شهكر یان پهستانی خوێن یاخود كێش����هی گورچیله ی����ان فره چاالكی غ����وده دهرهقییهكانیان ههیه لهش����یان زیات����ر ئ����ارهق دهردهدات. ههروهه����ا ههندێ جار ه����ۆكاری ئهو بۆنه ناخۆش����ه بۆماوهیی����ه .ههروهها چهندی����ن هۆكاری تروهك دڵهڕاوكێو ئهو خۆراكان����هی بههاراتیان تێدایه. بهپێ����ی نوێترین لێكۆڵین����هوه %10ی ئهو كهسانهی كێشهی بۆنی ناخۆشی جهستهیان ههیه هۆكارهكهی تێكچونی
هته تایب کان کی شیه ش هیه خۆ گۆ نه به
پرسیاری نهخۆشو وهاڵمی پزیشك
كیسی هێلكهدان
ی ههرسیانه. كۆئهندام بۆ چارهس����هركردنی ئ����هم حاڵهت ه سهرهتا لهپاكو خاوێنیی كهسهكهوه دهس����ت پێ����دهكاتو پێویس����ته ئهم كهسانه زیاتر بایهخ بهپاكو خاوێنیی خۆی����ان بدهنو ههروهه����ا ئهو جالنه لهبهربكهن ك����ه زیاتر مادهی لۆكهیان تێدایهو دوركهوتنهوه لهو خۆراكانهی كه بههاراتیان تێدایهو باشتریش وایه لهو كاتانه س����هردانی پزیشك بكرێت چونكه ئهگ����هر هۆكارهكهی تێكچونی كۆئهندامی ه����هرس بێت پێویس����ته چارهسهروهربگرێت.
بهدو ههفت ه ورگت دابهزێنه
زیادبونی كێش بهگش����تیو ناوچه ی كهم����هر بهتایبهتی یهكێكه لهكێش����ه س����هردهمو تهندروس����تییهكانی خهڵكانێكی زۆر ههوڵی كهمكردنهوهی كێ����ش دهدهن بهتایبهت����ی ورگ .لهم بارهیهوه ش����ارهزایانی بواری خۆراك باس لهچهن����د تێكهڵهیهك دهكهن كه ئهبێته ه����ۆی كهمكردنهوهی كێش له ماوهیهكی كورتدا. تێكهڵهكه: ههندێ����ك نهعن����او زهنجهفیل����ی
تهڕو چای س����هوزو توێكل����ی ههناری وش����ككراوو ه����اڕڕاو (بهههم����ان بڕ) تێكهڵ بهیهك بكرێ����نو بخرێته بڕێك ئ����اوو بكوڵێتو پاش����ان بپاڵیۆرێتو بهیانیان بخورێتهوه. پ����اش بهكارهێنانی ئهم تێكهڵهی����ه بهبهردهوامی ههمو بهیانیی����هك پاش دو ههفت����ه بهتهواوهت����ی ههست بهدابهزینی كهمهر دهكهیت.
ئایە ددان شتن مەترسی توشبون بهشێرپەنجە کەمدەکاتەوە؟ پەیوەندی نێوان تەندروستی دەمو ددانەکانو شێرپەنجەی ناودەم
ئا :كورده عهبدولكهریم دكتۆر نهجیب لویس پسپۆر ی نهخۆشییهكانی ژنانو منداڵبون. لهعهممان لهواڵتی ئوردون نهخۆش :كیسی هێلكهدان چیه؟ دكت����ۆر نهجیب :بریتیه لهئاوس����ان ی هێلك����هدان لهئهنجام����ی بونی كیس����ی ورد لهناویان����داو پاش����ان ئهبێته هۆی الوازكردن����ی هێلكهو تێكچونی س����وڕی مانگانه. نهخۆش :نیشانهكانی چین؟ دكتۆر نهجی����ب :تێكچونی س����وڕی مانگان����ه ،زیادبونی كێ����ش ،زیادبونی م����وی ل����هش بهتایبهت����ی دهوروبهری ناوكو سهرگۆی مهمكهكان ،دواكهوتنی س����كپڕیی ،ههندێ ج����ار بهرزبونهوهی پهس����تانو رێژهی شهكره ،ههندێ جار هیچ نیش����انهیهكی نیه كهسهكه لهكاتی پشكنینێكی رۆتینی بۆی دهردهكهوێت كه كیسی ههیه. نهخۆش :رێژهی توش����بون بهكیسی هێلكهدان لهژناندا چهنده؟ دكت����ۆر نهجی����ب :نزیك����هی %10ی ئافرهتان كیسی هێلكهدانیان ههیه. نهخۆش :هۆكاری كیس����ی هێلكهدان چیه؟ دكتۆر نهجیب :تێكچونی هۆرمۆنهكان، بۆ ماوهی ،ههندێ جاریش هۆكارهكهی نهزانراوه. نهخ����ۆش :كام تهمهن زیاتر توش����ی كیسی هێلكهدان ئهبن؟
دكت����ۆر نهجیب :زۆرینهی تهمهنهكان ئهگهری توش����بونیان لێدهكرێت ،بهاڵم زیاتر لهههرزهكارانو گهنجان باوه. نهخ����ۆش :چۆن دهستنیش����انی ئهم نهخۆشیه دهكرێت؟ دكت����ۆر نهجیب :دهستنیش����انكردنی زۆر ئاس����انه لهالیهن پزیشكهوه لهسێ رێگ����هوه دهكرێت1 :ـ بهو نیش����انانهی سهرهوه كه نهخۆشهكه ههیهتی باسی ئهكات2 .ـ پشكنینی هۆرمۆنی ،زۆرجار لهدوهم رۆژی سوڕی مانگانه دهكرێت. 3ـ سۆنهر. نهخۆش :ئایا لهكاتی بونی كیس����ی هێلكهدان سكپڕیی رودهدات؟ دكتۆر نهجی����ب :بهڵی رودهدا ،بهاڵم ههن����دێ ج����ار الوازهو ئهبێت����ه ه����ۆی لهبارچون بهتایبهت����ی لهمانگی یهكهم یاخود لهمانگونیو یاخ����ود لهبارچونی بهردهوام ئهگهر چارهسهروهرنهگرێت. نهخۆش :چۆن چارهسهر دهكرێت؟ دكت����ۆر نهجی����ب1 :ـ وهرگرتن����ی دهرمان بهتایبهتی حهبی دژه سكپڕیی زۆر بهكاردههێنرێ����ت یاخ����ود حهب����ی پرۆجس����ترۆن یان حهبی میتفۆرمین كه ههم ئهبێته ه����ۆی كهمكردنهوه كێشو رێكخس����تنی هۆرمۆنهكانی لهش( .ئهم حهبانه پێویس����ته پزیشك بینوسێت). 2ـ كهمكردنهوه كێش بهیهكێك لهههره رێگه باشهكان دادهنرێت بۆ ئهم حاڵهته چونكه كیس����ی هێلكهدان ئهبێته هۆی زیادبونی كێ����ش بهتایبهتی كۆبونهوهی چهوری له ناوچهیورگو كهمهر.
15 ئاژار
ئا :د .دلێر ڕەئوف حەمە بهپێی ئ���ەو لێکۆڵینەوانەی لهیەکێك لهگۆڤ���ارەکان تایبەت بهش���ێرپەنجە باڵوکراوەت���ەوە ،ئەوە دۆزراوەتەوە ئەو کەسانەی تەندروس���تی دەمو ددانیان باش نیە ئەگەری توشبون بهڤایرۆسی human papillomavirusزیاترە ،ئەم جۆرە ڤایرۆسە زیاتر له ٤٠جۆری هەیە کە ج���ۆرە ترس���ناکەکانی کاریگەریان هەی���ە لەس���ەر خانەکان بۆ توش���بون بهشێرپەنجەی ناودەم بهتایبەت زمان. توێژینەوەک���ە لهیەکێک لهزانکۆکانی
سەنتەری زانس���تی پزیشکی تەکساس ک���ە پەیوەن���دی ئەم جۆرە ڤایرۆس���ە ئەنجام���دراوە ،کە پش���کنین بۆ زیاتر بهش���ێرپەنجەوە لەم س���ااڵنەی دوایدا له ٣،٤٠٠نەخۆش کراوە لهتەمەنی سەرو ڕونکرایەوە. هەروەها س���ەنتەری خۆپاراس���تنو ٤٠س���اڵی ،ئەو کەسانەی تەندروستی دەمو ددان���ەکان ب���اش نی���ە ئەگەری کۆنتڕۆل���ی نەخۆش���ی ئام���اژەی بەوە توش���بون بهڕێژەی ٥٦%زیاترە بۆ ئەو کردوە کە HPVپەیوەندی نەک تەنها جۆرە ڤایرۆس���ە لەگەڵ ئەو کەسانەی بهش���ێرپەنجەی ن���او دەم���ەوە هەیە، تەندروس���تی دەمو ددانەکانیان باشە .بەڵک���و پەیوەن���دی بهچەندین جۆری نەخۆشیەکانی پوک بهیەکەمین مەترسی ت���ری ش���ێرپەنجەوە هەی���ە ،هەروەها دادەنرێ���ن بۆ توش���بون بهڤایرۆس���ی ئەو س���ەنتەرە ئاماژەی بەوەش کردوە کاتێ���ک ڤایرۆس���ەکە ئەمێنێت���ەوە بۆ .HPV HPVزیاتر پەیوەندی بهنەخۆش���یە ماوەیەکی زۆر ئەبێتە هۆکاری توشبون سێکس���یە گوازراوەکان���ەوە هەی���ە ،بهشێرپەنجە.
دو ههفته جارێك ئیسماعیل عوسمان دهینوسێت
نهخۆش ی سهرۆكهكان
س���هرۆكهكان نهخۆش���كهوتنی لهههرواڵتێكدا ،نهخۆشكهوتنێكی ئاسای ی نیه،وهك چ���ۆن چارهس���هركردنهكهی ئاسایی نابێت ،بهشێكی ئهم نهخۆشیانه ههڵگ���ری چارهس���هرێكی قورس���ن، بهتایبهت لهوواڵتانه ئهم سهركردانهوهك كاریزمای���هك لێدهڕوانرێتو جهس���تهی كۆمهڵ���گا پهیوهس���ته بهمێش���كی سهركردهوه ،بهلهكاركهوتنی ئهو مێشكه كۆمهڵگا توشی ئیفلیجبون دهبێت. نهخۆش���كهوتنی س���هرۆكهكان لهحزبه تهقلیدیهكان���دا هاوش���ێوهی حزب���ه كوردییهكان ،گهورهترین مهترسی لهسهر ح���زب دوای خ���ۆی بهجێدڵێت ،چونكه كورس���یهكان لهحزب���ه كوردییهكان���دا جهس���تێنراونو بهمردنی ئهم كهسانهش كورس���یهكان بهبێ ك���هس دهمێنهوه، حزبهكانی���ش بهبێ باوك بهاڵم باوكێكی بایهلۆژی نا. نهخۆش���كهوتنی ئارێ���ڵ ش���ارۆنو مهلیك حس���ێنو ش���ایواڵت���ی ئێرانو تاڵهبان���ی ...چهندین���ی ت���ر نمونهی ئهو جۆره لهنهخۆش���یهن ك���ه ئهگهری چارهس���هركردنی ئاس���ان نی���ه ،ه���هر ئهوهش بو ئهم س���هركردانه دوای خۆی چهندین گرێ كوێرهیان بهچارهسهنهكراو هێش���تهوه ،كۆمهڵگاش ل���هو نێوهندهدا زهرهرمهند بو. ئهو كاتهی ڕهزا شای ئێران نهخۆشكهوت، توش���ی ش���ێرپهنجهی لیمف���ه گرێكان ب���و ،ف���هرهح پههلهوی ش���اژنی ئێران لهبیرهوهرییهكاندا باس لهوهدهكات ،كه لهوكاتهدا كه ڕهزاشا نهخۆشیهكهی زۆر بههێز بو بو ،چهندین بڕیاری سیاسی دا كه بونه جێگای مهترس���ی بۆ كۆمهڵگاو ههندێك راپۆرتیش كه س���اواك هێنابون بۆ ڕهزاشا بڕیاری زۆری خراپی لهسهردا، ئهوهش لهسهر عهرشی دهسهاڵتهكهیو كۆمهڵ���گای ئێران���ی ش���كایهوه ،دواین بڕیار جێهێشتنی نیش���تمانو مردنی بو لهئاوارهیدا. ئاریڵ شارۆن ،سهرۆكوهزیرانی ئیسرائیل، ماوهی دهساڵ توشی جهڵتهی دهماغ بو، لهس���هر جێگای مایهوه ،لهو سهردهمدا كه جهستهی لهرێگای كۆمهڵێك ئاماری ئهلیكترۆنیهوه كاری دهكرد ،واڵت بهبێ س���هرۆك وهزیران مایهوه ،ههر ئهوهش وایكرد لهو س���هروبهنده چهندین بڕیاری سیاسی ههڵه بدرێت كه كاریگهرییهكی كوشندهی لهس���هر فهلهس���تینیهكانو خاكهكهیان ههبێت. لهئێستاش���دا س���اڵێك بهس���هر نهخۆشكهوتنی تاڵهبانیدا تێ دهپهرێت، ت���ا ئێس���تا ئ���هوهی لهمیدیاكان���هوه دهبینرێت ،چهن���دوێنهیهكی تاڵهبانیه، كه جێگای گومانن ،بهنهخۆش���كهوتنی ئهم كارهكتهره جهس���تهی ئ���هم حزبه توشی ش���هلهل بو ،ئهمهش پهیوهندی بهمێشكی ئهم پیاوهوه ههیه. س���هرهڕای ئ���هوهی تاڵهبانی بۆش���ایی سیاسی لهعێراقدا دروستكردوه ،چونكه تاڵهبانی پارس���هنگی هێ���زی ناوخۆییو ئیقلیمیو نێودهوڵهتی بو ،بهلهكاركهوتنی مێشكی تاڵهبانی بهبهتاڵی هێشتنهوهی كورس���یهكهی ،جهستهی عێراقی توشی ش���هلهل ك���ردوه ،چارهنوس���ی عێراق بهواقیعێكی سیاسی خراپدا تێدهپهرێت. پێش ئهوهی تاڵهبانی نهخۆش بكهوێت چهندی���ن بڕی���اری سیاس���ی لهعێراقدا ههبو بۆ ك���ورد دهتوانرا یهكالبكرێتهوه، گرنگترینی���ان چارهنوس���ی كهركوك���ی بێ باوك بو ،بهاڵم لهترس���ی كۆمهڵێك هاوكێش���هی ناوخۆی���ی سیاس���یو نهخۆشیهكهی خۆیهوه ئهو بریاڕانه نهدا، چارهنوس���ی كهركوكی ب���ۆ ههتاههتایی بهخاكسپارد. نهخۆش���كهوتنی تاڵهبان���ی وهك نهخۆش���ی س���هركردهكانی دیك���ه وای���ه ،ئهگ���هری چاكبون���هوهی گهلێك ئهس���تهمه ،بهنهخۆش���كهوتنی چهندین كێشهی سیاس���ی لهناوخۆی حزبهكهیدا بهچارهس���هرنهكراوی بهج���ێ هێش���ت، چونكه ئهم پیاوه مێشكی ئهم حزبه بو، نهخۆش���كهوتنی ئهم مێشكه جهستهی ئهو حزبهی توشی شهلهلكرد ،بهجۆرێك ئهم حزبهی بهپێ خست ،ئێستا یهكێتی نهخۆش���ی س���هر جێگایه ،پێویس���تی بهنهشتهرگهری مێشكی ههیه. بۆی���ه نهخۆش���كهوتنی س���هرۆكهكانو مردنیان لهكۆمهڵگاو حزبه كالس���یكیو تهقلیدیهكان���دا وهك نهخۆش���كهوتنو مردنێكی ئاس���ایی نی���ه ،چونكه دوای خۆی���ان چهندی���ن تهنگ���هژهو قهیرانی سیاس���ی بهجێ دههێڵ���ن ،كه كۆمهڵگا روبهروی كارهسات دهكهنهوه.
16
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
xwindnyawene@gmail.com
تایبهت
كهرنهڤاڵی كوشتنی كاوه گهرمیانیو سودمهندهكانی!
دونی���ا كوردیهی ك���ه گهنج دهكوژێتو ئیسماعیل حهمهئهمین لهس���هر الش���هی كهرنهڤاڵ دهگیڕێت. هیچ���ی دیك���ه م بۆ نهماوهت���هوه جگه بهشی یهكهم لهو قس���هیهی كه (دیۆگینی سینۆپی) تیرۆركردن���ی ڕۆژنامهنوس���ی گهن���ج به(ئهس���كهندهری مهقدۆن���ی) گ���وت، (كاوه گهرمیانی) تیرۆری تاكه كه سێك ك���ه هاته بهردهمی ،پێیگوت :الچۆ تۆ نیی���ه ،بهڵكو تیرۆری ك���ۆی دونیایهكه بهری خۆرم لێدهگری! ...ئاوهها لهدوای كه ناوی سیاس���هته .تیرۆری كولتوره تیرۆری كاوهگیاندا دهبێت بهو وههمهدا لهنێو سیاس���هتدا ،تی���رۆری هیومانزمه بچینهوه كه بهناوی سیاس���هتو میدیاو لهنێ���و ئهو دونی���ا ناش���رینهی ئێمهدا بهناو چاالكه وانه كهرنهڤاڵچی بۆنهكان ك���ه ناوی دونیای سیاس���هته .تیرۆری سازیانداوهو س���هماكانیان بوهستێنینو (نهوهیهكی نوێی) كوردیه كه ههڵگری پێیانبڵێی���ن :ئێ���وه ب���هری خۆرم���ان خهونێكه بۆ دواڕۆژ ،لهههمانكاتیش���دا لێدهگرن.. بهڕێزان بمبورن ك���ه هیچ میتۆدیكم تیرۆری (كاوه گی���ان) تیرۆری نهوهی دوههمو سێههمی ئهنفاله ،كه بۆ جاری لهبهردهم���دا نهم���اوه ،ل���هم گوت���ارهو دوههمو س���ێههمو خوا دهزانێت چهندین لهبهش���هكانی دیك���ه ی گوتارهكانم ،بۆ جاری دیكه ئهنفال دهكرێنهوه .تیرۆری ئهوهی ئهم بێدهنگیهم بشكێنمو ،سهرهتا كاوه گی���ان ،تیرۆری نهوهیهكی دیكه ی بڵێم ماشێنێكی ئهوهنده ناشرین لهگهڵ ئهنفالهكه هێش���تا لهسكی دایكایهتیو ههر تیرۆری گهنجێكماندا ،كوڕێكماندا، پێ���ش لهدایكبونی ههتی���و دهكرێنهوه .كچێكی شیرینماندا كاردهكات ،بهجۆرێك ههتیوكردن���هوهی ئهنفال���هو دوب���اره كه (تیرۆركردن ،كوش���تنی سیاسی، ئهنفالكردن���هوهی گهرمیان���ه ،ههربۆیه كوشتنی ش���هرف ،كوش���تنی نادیار) قس���هكردن لهس���هر كاوه گهرمیان���ی دهكات���ه ماتڕیاڵێك ب���ۆ خۆی ،نهك بۆ قسهكردنه لهسهر ئهنفالی گهنجهكانمان، ك���ه ن���هك تهنه���ا فهرامۆش���كراون لهمواڵتهدا ،بهڵكو تیرۆر دهكرێن .لهگهڵ تی���رۆری كاوهدا دونیایهك پرس���یاری ئهخالقی گهوره بهرهو ڕومان دهبێتهوه، كه جگه لهموكاش���هفهو ڕاس���تگۆییو (ههس���تكردن بهتاوان)و (ههستكردن بهبچوكیو ترس���نۆكی) خۆمانو توڕهیی نهبێت هیچ باسێكی دیكه ههڵناگرێت. لهگهڵ تیرۆركردنی كاوهدا ئێمه بهرامبهر سیاسهتی كوردی دهبینهوه بهدهمو چاوه ناشرینه ئۆرگیناڵهكهی ،ماسكێكی دیكه لهگهرمیان دهكهوێت ،كه لهپش���تیهوه دڕندهیهكی بێویژادن خۆی مهاڵس���داوه. ئهو دڕندهیه (دڕندهی سیاس���هته) كه ئهمجاره لهگهرمی���ان دهمو چاوی خۆی نیشانداین .ههروهك چۆن له(كهركوك) لهگهڵ تیرۆری (س���ۆرانی مامه حهمه)و له(ههولێر) لهگهڵ تیرۆری (سهردهشت عوس���مان)دا دهمو چاوی دزێوی خۆی نیش���اندابوین .خوا دهزانێت ئهمجارهش لهچ شوێنێكی دیكهو لهژێر تایتڵی كامه پارتی مۆدێرنو چهپو ئۆپۆزیس���یۆنو دیندارو دهسهاڵتدا (سیاسهتی كوردی) دهمو چ���اوه ڕاس���تهقینهكه ی خۆیمان نیش���اندهدات ،لهبهرئهوه كۆی نهریتی سیاسی لهم ئهكتهدا تاوانباره. لهگهڵ تیرۆركردنی كاوه گیاندا ههمو هیوایهك بهدانوستانو (چوار ساڵ هێمنی ش���هقام)و حكومهتی كابینهی ههشتهم ههناردهكردن���ی نهوت بۆ توركیا دهبێته بڵقی سهرئاو .ههمو هیوایهك به(بهناو ئۆپۆزیس���یۆن)و تهنان���هت به(بهن���او میدیای ئازاد) نامێنێت .سهیر لهوهدایه لهگهڵ تی���رۆری كاوه گیاندا ههمو (كه ش���هڕكردن ل���هدژی ناش���رینی ،بهڵكو ڕنهڤاڵچی���ه خۆنمایش���كارهكان) پهیدا بۆ قهڵهوكردنی جهس���تهی الوازكردنی دهبن���هوه ،ئهم تی���رۆره دهبێته بابهتی خۆی .ئهم ماشێنه س���ااڵنێكه بهناوی موزایهدهی سیاسیو دێتهوه ناو ناوان ،ئازادیهوه دی���وی دوههمی دیس���پۆتی بۆ ماوهیهك تا دانوستانێكی دیكه ی ئهم سیاسی نمایش���دهكات ،وهك سیاسهت لهگهڵ ئهوی سیاسیدا كهرنهڤاڵچیهكان لهژێر ماس���كێكی تون���دهوه كاردهكات، دێنه شانۆو شاشهی تیڤیهكانمان خۆیان ئیدی دۆس���تانم ،ئازیزان���م كاتی ئهوه نمایش دهك���هن .ئهم تی���رۆره دهبێته هاتوه ئهم ماس���كه لهڕوی ئهخالقیهوه میهرهجانی خۆنمایش���كردنی قسهنوسو ئاشكرا بكه ین . ئهم كردنی (قوربانیبونه) بهماتریاڵێكی ڕۆژنامهبازو ئهكتیڤیسته خوتبهبێژهكان! تهنانهت ش���اجوانهكان دهخهنه س���هر ههرزان بۆ كاتێكی دیاریكراو ،نهك ههر گۆڕهك���ه ی خۆیان لهس���هر گۆڕهكه ی بێزارمان دهكات بهڵكو قێزهونه ،قێزهونه ت���ا ڕادهی بۆگهنب���ون .ئێم���ه بهڕێزانم كاوه گهرمیانیدا نمایشدهكهن! بهدیوێك���ی دیكه ئهم تیرۆره دهبێته لهب���هردهم دیاردهیهكی ناش���رینداین، دهستكه وتی سیاسی بۆ ههڵبژاردنهكانی س���ااڵنێكه بهماس���كه وه كاردهكات، ئێ���راقو پارێزگاو ههڵبژاردن���ی تهنهكه ك���ه ئهویش (نمایش���كردنی قوربانیه) ش���كاوی نهوتو س���هندیكا زهردو مۆرو بۆ ئهوهی قوربانی���هكان جارێكی دیكه س���هوزو سپیو سورهكان .ئهم تیرۆرهی شانازی بهقوربانیبونی خۆیانهوه بكهن!، كاوه خوا دهزانێت كه ی دهبێتهوهرهقهی ههروهك ئهوهی قوربانیبونی س���تهمی فشاری كوتلهیهك لهس���هر كوتلهیهكی كۆمهاڵیهتیو سیاس���ی ناس���نامه بێت، دیكه ئهم سیاسی لهسهر ئهو سیاسیه ،ن���هك دیاردهیهك ك���ه دهبێت بهگژیدا ههروهها ئهم ڕۆژنامهنوس لهس���هر ئهم بچین���هوهو تهجاوزی بكه ی���ن .ئاوهها سیاس���یو ئ���هم بهڕێوهبهری گش���تیه (دوب���اره ـ قوربانیكردن���ی قوربانیان) لهس���هر ئهموهزیره لهرزۆكه ! جارێ خۆ ل���هم ف���هزا سیاس���یو ڕۆژنامهبازیهدا (خۆكردن بهقارهمان) لهالوه بوهستێت ،بۆته بزنس���ێكی چ���هوری وهه���ا ،كه ئهم بیرمهن���ده بهیاننام���ه دهردهكاتو سیاسیو ڕۆژنامهبازهكانو ئهكتیڤیسته ئهم ڕۆژنامهبازه س���تونی ئاگرینی كاتی كهرنهڤاڵچیهكان لهداهاتوو ئێستاش���دا دهنوس���ێتو ئهم نوس���هری گ���هورهی پارهی كالس���ی یهكه م���ی فڕۆكه كانی گهلهكه مان زیاتر لهسهر حسابی الشهی پێ پهیدا دهكهنو لهسهری دادهنیشنو، تیرۆرك���راوی كاوهگیاندا گهورهیی خۆی لهكۆنگرهكان���ی ماف���ه مهدهنیهكان���دا نیش���اندهدات .بهڕێزان بمب���ورن بهاڵم خۆیانی پێ قهڵهو دهكهن... بهداخهوه ئهمه قسهی ڕۆمانوسێكه و جگه لهس���ینزمو ئیرۆنیهتو گاڵتهجاڕی ت���اڵ نهبێت ،جگه لهگهڕانهوه نهبێت بۆ لێ���موهربگرن ،چونكه من كۆڵم لهوانه نهریتی فهیلهسوفی دێرینی یۆنانی كۆن سیاسیهكاندا ،بهاڵم من لهدڵی خۆمهوه (دیۆگینی س���ینۆپی) كه لهبازاڕهكانی قسهدهكهم كه دڵی شیعره ،كه خهونی (ئهسینا)دا بهنیمچه ڕوتی دهسوڕایهوه پاڵهوانی چیرۆكهكانمه ،نهك ئهقاڵنیهتی گاڵتهی بهدیارده ناشرینهكانی دهسهاڵتو س���اردی سیاس���ی ،كه جگه لهكوشتن خواكانو خهڵك دهكرد .بهڕێزان هیچی تائێستا هیچیتری لێوه بهرههمنههاتوه، ت���رم بۆ نهماوهتهوه .جگه لهس���ینیزم ،جگه لهس���تهمی كۆمهاڵیهتیو ههژاریو لهگاڵتهجاڕی ،لهئیرۆنیهت بهناش���رینی نهخۆش���ی دهرونی هی���چ لێكهوتهیهكی
ئهگهر تیرۆری (سهردهشت عوسمان) بۆ پارتی (ئیدارهی زۆنی زهرد) تائێستا گهورهترین پرسیاری كراوه بێت ،ئهوا بهتیرۆری كاوه گیاندا (كاوه گهرمیانی) زۆنی زهرد فشاری لهسهری كهمدهبێتهوهو پرسیارێكی دیكهی كراوهی گهنجێكی تازهپێگهیشتو دهچێت ه ئهستۆی یهكێتیهوه
دیك���هی نهب���وه .بهدیوێك���ی دیكهدا، بهداخ���هوه ب���ۆ (یهكێتی نیش���تمانی كوردستان) كه هێش���تا جادهو كوچهو بنبهردو ش���اخهكانی كوردستان سوره بهخوێنی ئهو گهنجانهی لهمێژوی خۆیدا وهك (كاوه گهرمیانی) چهكی شۆڕشیان لهش���انكرد بۆ ئازادی ،كهچی ئێس���تا كاری ئاوهها لهزۆنی س���هوزدا ڕودهدات، قارهمانیو شكۆكانی یهكێتی ئێستا تهنها بۆته ماتریاڵی بۆنهكانی نێو تیڤیهكان، كهچ���ی لهس���هرێكی دیك���هوه مێژوی یهكێت���ی كورتكراوهتهوه ب���ۆ ئهكتێكی (گوندهییك���ردن) بهس���هر خهڵك���هوه. بهداخهوه دهبوایه (یهكێتی نیش���تمان كوردستان) لهالیهن خۆیهوه ،نهك لهژێر فش���اردا ،بڕیاڕی دهستلهكاركێشانهوهی س���هرانی یهكهمی ئاسایش���ی ئیدارهی گهرمیان���ی س���هر بهیهكێت���ی بدای���ه. لهالوازترین باردا دهبوایهوهكوهفایهك بۆ مێژوی هێزی پێشمهرگه لهگهرمیان، بڕیاری س���ڕكردنی كارهكانی الیهنگرانی خۆی بدای���ه لهحكومهت ،خۆ ئهوه هیچ لهواڵتێكی دیموكراتدا وهزیرو حكومهت دهستلهكاردهكێش���نهوه ،بهتایب���هت یهكێتی سۆسیال دیموكراته!. یهكێت���ی لهس���هروبهندی كۆنگ���رهی خۆی���دا ،ئ���هم ڕوداوه لهناوچهی نفوزی دهسهاڵتیدا ڕودهدات .بهدو جۆر دهستی (تاوانب���اری ئهخالقی) بۆ درێژدهكرێت، یهكهمی���ان بهحوكمی ئ���هوهی ئیدارهی گهرمی���ان بهدهس���ت یهكێتیهوهی���هو دهبێت بهرپرس���یارێتی ئهم بهڕهاڵبونه ئهمنیه لهئهس���تۆ بگرێ���ت .دوههمیان بهحوكمی ئ���هوهی یهكێتی بهقهیرانێكدا تێپهڕدهبێتو گومانی جهنگی كوتلهكان لهگهڵ یهكتریدا ئهم دیاردهیهو چهندانی دیكهی دهبێته ئهگهری لێكهوتهكانێتی، ئهمه گومانێكه كهس نایڵێت بهئاش���كرا بهاڵم لهس���هر خوێنی كاوه گهرمیانیدا ك���راوه بهم���اڵ بهس���هر یهكێتی���هوه. سێههمیان ئهوهیه كه یهكێتی لهبهردهم ههڵبژاردن���ی پارێ���زگاكانو ههڵبژاردنی ئێراقدایهو ئ���هم مهلهفهش دهچێته پاڵ مهلهفهكانی دیكهی خهوش���ی ئیدارهی لهس���لێمانی .لهبهرئ���هوه ب���ۆ یهكێتی جوامێری���ه ،ك���ه ئازایانه ئ���هم مهلهفه لهخۆبگرێتو (سزای ئهخالقیو یاسایی) توندی بكهرو دهس���تهكانی پش���ت ئهم تیرۆرهوه بدات ،نهك تهنها بكوژهكان! بهدیوێك���ی دیكهدا ترس���ێكی دیكه ئهمڕۆ س���هریههڵداوه لهنێ���و خهڵكیدا، ك���ه (یهكترش���كاندن) كه گهیش���تۆته ئاس���تێكی ترس���ناك ،بۆته نهریتێكی دیكهی ناش���رین لهم دهڤ���هرهدا .گهر هاتو ئهم تیرۆره بۆ ش���كاندنی یهكێتی بێت ،ئهوا ك���ێ گهرهنتی ئهوه دهكات، گهر لهداهاتودا ئۆپۆزیس���یۆنی ئێس���تا ئهم ئیدارهیه بكهوێته دهس���تیان ،ئهم ڕوداوهو هاوشێوهی دوباره نابنهوه!وهك چ���ۆن ئێس���تا یهكێت���ی ب���هم ئهكته تاوانبارك���راوه ،ئهوا كێ گهرنتی دهدات بهگۆڕان لهئی���دارهی داهاتودا بهرامبهر ئهویشدا ئهگهری وهها دوبارهنهبێتهوه! ئهنجام ئهوهیه خهڵك ترسی لهم نهریتی یهكتر شكاندنه ناشرینه ههیهو گومانی لهم (نهریتی كوش���تنه) ههیه كه ڕهگی دورودرێ���ژی لهسیاس���هتدا داكوت���اوه. بهمش���ێوهیه ههمو هاواڵتی���هك ،ببورن ههم���و (ڕهعیهتێك) گومان���ی ئهوهی ههی���ه ،كه ئهم نائارامیه چ ئێس���تاو چ لهداهات���ودا ئهو جۆك���هره بێت لهكارته بهردهوامهكانی فشار لهسهر یهكتری. بهدیوێكی تردا ،خ���ۆ ئهگهر تیرۆری (سهردهش���ت عوس���مان) ب���ۆ پارتی (ئیدارهی زۆنی زهرد) تائێستا گهورهترین پرس���یاری كراوه بێت ،ئ���هوا بهتیرۆری كاوه گیان���دا (كاوه گهرمیان���ی) زۆنی زهرد فش���اری لهس���هری كهمدهبێتهوهو پرس���یارێكی دیكهی كراوهی گهنجێكی تازهپێگهیش���تو دهچێت���ه ئهس���تۆی یهكێتیهوه .لهبهرئهوه ڕوم لهیهكێتی ه كه دهبێت ئهم كهیسه زۆر شهفافو ئازایانه یهكالییبكاتهوه... ئ���هوهی كوش���تنی كاوه گهرمیان���ی لهكوش���تنی س���ۆرانو سهردهش���ت جیادهكات���هوه ئهوهی���ه ،ك���ه ههموان پێشوهخت دهمانزانی (كاوه گهرمیانی) دهكوژرێ���ت ،تی���رۆری كاوه گهرمیانی، سانتیاگۆ نهساری پاڵهوانی ڕۆمانهكهی (گابریل گارسیا ماركیز) مان دهخاتهوه ی���اد .لهڕۆمانی (چیرۆك���ی مردنێكی بانگهش���هبۆكراو)ی ماركی���زدا ،ههم���و گوندهكه دهزانن كه ههردو برا توڕهكهی بنهماڵهی (ڤیس���ارۆ) پالنی كوش���تنی (سانتیاگۆ ناسار)ی گهنج دادهنێن .ههمو گوندهكه دهیانزانی كه سانتیاگۆ نهسار دهكوژن ،تهنانهت كهس���ه نێزیكهكانی
(سانتیاگۆ نهسار)یش ئهمهیان دهزانی، كهچی ههموان بێدهنگبون لهئاس���تیدا. ههموان دهیانزانی كه دهكوژرێت چونكه تۆمهتێكی خراوهته پ���اڵ كه ڕون نییه ئهو كردویهتی ،ئهویش گوایه خوش���كی برایانی (ڤیسارۆ) كه نێوی (ئهنگێالیه) لهشهوی بوكو زاوایهتیهوه دهنێردرێتهوه بۆ ماڵی باوانی ،لهبهرئهوهی (پاكیزه) نهم���اوه .برایان���ی (ڤیس���ارۆ) گومان له(سانتیاگۆ نهسار) دهكهنو بڕیاردهدهن بیكوژن ،لهههمو ش���وینێكدا بهئاشكرا ب���اس لهتۆڵ���هی ئابڕوچون���ی خۆیان دهكهن ،لهههمو كونو كهلهبهرێكی ئهو گوندهدا باس لهكوش���تنی (س���انتیاگۆ نهس���ار) دهكرێت ،ههمویان دهزانن كه دهكوژرێت ،تهنها (س���انتیاگۆ نهسار) ی گهنج خۆی نهبێ���ت .لێرهوه ههواڵی كوژران���ی ئ���هم گهنجه پێ���ش ڕوداوی كوشتنه خۆی دهكهوێت ،ئاوهها ههواڵی كوژرانی (كاوه گهرمیانی) زۆر دهمێكه بو پێش خۆی كهوتبو .لهبهرئهوه سهیر نییه گهر درۆ لهگ���هڵ خۆماندا نهكهین بڵێین كوژرانی ئهم گهنجهوهك كوژرانی (سانتیاگۆ نهس���ار) وههابو ،هیچمانی توش���ی ش���ۆكی گهوره نهكرد ،چونكه ههم���وان لهگ���هڵ خۆمان���دا دهمانزانی ههر هێزێ���ك ههبێت بیهوێت قازانجێكی سیاس���ی ی���ان بانگهش���هی ب���ۆ خۆی بچڕێت لهگهرمیاندا ،پهالماری كهیس���ی (كاوه گهرمیان���ی) دهدات .ك���ه ه���هم ئۆپۆزیس���ۆنو چاالكاوانه نمایشكارهكان نهیانتوان���ی بیپارێ���زنو كهیس���هكهی لهڕیكالم���ی میدیای���هوه بكهن���ه داوای پاراستنی ڕهسمیو بیجوڵێننو ڕێگریهك بكهن .چۆن ئێس���تا لهدهوری ماڵهكهی كۆدهبن���هوه ،دهبوایه پێش���تر ئهوهیان بكرای���ه ،چ نهبێت بچونای���ه لهبهردهم حكومهت���ی گهرمیان���دا ئ���هوه بكرایه، ب���هاڵم (ئهقڵیهتی ك���ه ڕنهڤاڵخوازی) بیر لهوه ناكاتهوه ،ئهو پهالماری ش���ته ئاسانهكان ،میدیاو كهمپینی سهر كاغهزو خوتبێ���ژیووێنهگرت���ن بۆ فهیس���بوك دهدات .بهداخ���هوه گهش���هكردنی ئهم (فیگوره كهرنهڤاڵخ���وازه) بهڕادهیهك مهترسیداربوه ،كه ئێستا لهگهڵ مهرگی ئازادیدا گهمهی خۆی دهكات ،بازرگانی دهكات بهمهرگهوه .كۆبونهوه لهبهردهم ماڵی كاوه گهرمیانیو سهركردن بهكونو كهلهب���هری ماڵهكهیان���دا،وهك ئهوهی مۆزهخانهیهكی عهنتیكهی ههژاری بێت، وهك ئ���هوهی ه���هژاری ل���هم دهڤهرهدا دیاردهیهك���ی ش���ازبێت ،جۆرێك���ه لهو كرداره خۆنمایش���كارو كهرنهڤاڵچیانهی ب���هردهوام لهزیادبوندان .گهیش���ته ئهو ڕادهیهی دور لهئهتێكتی ههمو پرس���هو سهرهخۆش���یهك ،بهس���ترێجی تهسكو ئاڕم���ی ش���اجوانیهوه لهس���هر گۆڕی كاوهدا نمایش���ی جوانی خۆیان بكهن، ئهم (ئهقڵیهته كهڕنهڤاڵیه) دهرك بهم س���وكایهتیپێكردنه ناكات؟ ی���ان بۆته نهریتێكی دیكه لهنهریته ناش���رینهكانی سیاسهتو بهناو میدیا لهم دهڤهرهدا. من پێموای���ه تهواوكردنی ڕۆمانهكهی (ماركیز) ئهمجارهی���ان لهگهرمیانهوه دهس���تپێدهكات ،بهوهی كۆی گوندهكه دوای كوش���تنی (س���انتیاگۆ نهساری ك���وردی) ك���ه كاوه گیانه ،س���هردانی خان���هوادهی دهك���هنو فرمێس���كی بۆ دهڕێژنو ش���اجوانهكانی ب���ۆ دهنێرن. لێرهوه (س���انتیاگۆ نهس���اری كوردی) بۆ ج���اری دوه���هم مهرگی بانگهش���ه دهكرێت���هوه ،ئهمج���اره خێزانی كاوهو خان���هوادهی بهكهرنهڤاڵچیهكان هیالك دهكرێنو ئهو كهرنهڤاڵچیانه دهیانهوێت مانا گهورهكانی ئ���هم مهرگه بۆ خۆیان بچن���هوه ..كاوه گهرمیانی لهم رۆمانهدا ه���اواری كرد ك���ه دهمك���وژن ،براكان دهمك���وژن ،حكومهتو موعارهزهو دونیا دهمكوژن ،كهچی ئهم���ه بوه ماتریاڵی میدیاییو س���هردێڕێكی بچ���وك! دوای ئهوه كاوه بهتهنیا لهكهالردا بهجێهێڵرا، بهجێهێڵ���ڕا ت���اڕادهی بهجێهش���تنی ئاسكێكی بریندار بۆ دڕندهیهكی برسی. تهنانهت پارتهكهی خۆیش���ی كه دوای مردنی شانازی بهكاوه گهرمیانهوه كرد، كهیسی ئهوی بهههندوهرگرت .بهگشتی قسهبكه ین ههموان دهیانزانی كه (كاوه گهرمیانی) پڕۆژهیهكه بۆ كوشتن ،بهاڵم وهك گوندهكهی (س���انتیاگۆ نهسار)ی تێدا كوژرا ،ئاوهها ههموان بێدهنگیهكی نێوهندگیریی���ان ههڵبژارد ،نێوهندێكیان لهنێ���وان ههڕهش���هی ژی���انو كاوهدا هێش���تهوه ،ئهو نێوهنده بهجێهێشتنی بو ب���ۆ كوش���تن ،تهنیاكردن���ی بو بۆ ئهوهی دوای كوشتنی ببێت بهماتریاڵی ڕاگهیاندنو سیاسهتو هیچیتر. بهڕێزانم مۆتهكهی كوشتنی كاوه گیان
دهمێكبو لهگهرمیان���دا دههاتو دهچو ،ژیانی ئ���ازاد لهس���هر ئ���هرزی واقیع. تهنانهت خۆیشی تهعبیری لێكردبو .لهم لهبهرئهوهی���ه ههمو قس���هكان ،بهمهی خاڵهدا (سهردهش���ت عوس���مان) گیانم منیشهوه ،باڵی مێشولهیهكی سهر لهشی بیردێتهوه ،ئ���هو گهنجه جوانهمان ،ئهو تاوانبارێكی سیاسی ناجوڵێنێت .لهگهڵ كوڕهمان ك���ه بهناههق لهدوره ش���ارو مهرگ���ی كاوهدا مهرگ���ی كۆمهڵگهیهك لهموس���ڵ كوشتیان .ئهم كوڕهمان سور دهس���تیپێكردوه ،گهر هاتو لهئهزهلهوه، دهیزان���ی دهیك���وژن ،دهچێ���ت بۆ الی لهسۆرانی مامه حهمهوه نهمردبێت . ڕاگ���ری كۆلیژهكهی دهڵێت؛ دهمكوژن! ،كوش���تنی ئهم گهنجانهمان (سۆرانو خهڵكین���ه دهمك���وژن ،كهچ���ی كهس سهردهش���تو كاوه گهرمیان���ی) ن���هك بههانای���هوه نهه���ات .نامهی نوس���یو تهنه���ا ش���ههیدبونێكی قارهمانان���هی گوتی دهمكوژن ،كهچ���ی بێ ئهمهكانه نهوهیهكه ،بهڵكو ههوڵدانی سیاس���هته نامهكهی���ان بۆ باڵوك���ردوهو هیچیان بۆ ب���ۆ دهس���تهمۆكردنی ئ���هم نهوهی���هو نهك���رد ،تهنها ئهوهن���ده نهبێت مهرگی ترساندنیانه .ههمیشه گوتومه ئهستهمه ئهویان كرد بهچهكێكی دیكه لهبۆنهكاندا سیاسهت لهداهاتودا بتوانێت بهئاسانی لهسیاسهتی یهكتری پێبدهینو لهڕۆژانی ئ���هم گهنجانه بكات بهدهنگدهری خۆی، دوابۆنهكانیشدا لهبیركرا. چونكه ئ���هم گهنجان���ه ژیانێكی ڕۆحی ردو ه ه كوش���تنی ئاوهه���ا ئازیزان���م ن���هرمو وردی ژی���انو كۆی پرس���یاری ه ش��� ه بانگ (كوش���تنێكی گهنجهكهمان نهوهی پێشو خۆیان لهداهاتودا دهخهنه ڕۆماننوس���مان عبیری ه ت ه ب بو بۆك���راو) ژێر پرس���یارهوه .م���ن لهچیرۆكی ئهو ه چونك ماركی���ز)، گارس���یا (گابرێ���ل گهنجان���هوه ئهوه فێربومو ههس���تم بهو ههردو گهنجهكهم���ان بهدهنگی خۆیان ،تااڵییه كرد بهرامبهر ژیانی كوردی ههیانه، بهنامهو نوسینو قسهكردن هاواریانكرد :تاڵت���ر لهنهوهی ئێمه ،وردت���ر لهئێمه. خهڵكینه ئێمه دهكوژرێین ،تكایه مههێڵن ههرچی فرۆش���نتهوهیهكی مێژوگهراییو شكۆمهندیو سهرفرازیو پێشمهرگایهتیو گۆڕانخوازیو ئیس�ل�امخوازی ههیه ،الی ئهو نهوهیه جێی پرسیاره گهر جێگهی قێزهونی نهبێ���ت ،چونكه ژیانی كوردی هیچی پێ نهبهخش���ین ،جگ���ه لهدرۆو كهرنهڤاڵی سیاس���هتو میدی���ا نهبێت. جگ���ه لهكوش���تنی دهنگ���ه ئازادهكانی نهبێ���ت .چونكه نهك ه���هر لهدهوهرهی ژیان���ی ئهوان ئهم سیاس���یو بیروڕایانه ههڵدهسوڕێت ،بهڵكو ڕێگرو مشهخۆریشه لهس���هر ژیانی ئهوان .لێرهوه (مهرگی بانگهش���ه بۆك���راوی) گهنجهكانم���ان ههڵگری ههمو مان���ا ئهدهبیه بااڵیه كه دهبێت ئهدهبی ئێمه ،بهتایبهتی هونهری گێڕانهوهی ئهدهبی لهیادی نهكات .نهك تهنه���ا ئهدهب بهڵكو كاری فیكر دهبێت لهههمو ئ���هو ڕهههنده ڕهمزیانه بڕوانێت كه كوش���تنی ههر یهكێك لهم گهنجانه لهخۆیاندا ههڵیانگرتوهو ،لهویتر جودای دهكاتهوه. كوش���تنی كاوه گهرمیان���ی وهك ئام���اژهم پێ���دا ،كوش���تنێك ه ههموان ئ���اگادار بوی���ن ،ههموم���ان دهمزانی كاوه لهگهرمی���ان دهكوژرێت ،تهنانهت ئۆپۆزیسیۆنیش لهكهناڵهكهیهوه وهك ماتریاڵێك���ی میدی���ای چاوپێكهوتنی لهگهڵدا كردوه ،كاوه باسی لهوه كردوه ك��� ه دهزانێت دهكوژرێت ،دهترس���ێتو لهم���اڵ ناخهوێتو نائارام���ه ،ههموان دهمانزانی (كاوه گهرمیانی) دهكوژرێتو بكوژهكانی لهدهرهوهی دهسهاڵتدانینو ل���هدهرهوهی پارت ه كوردی���هكان نینو قاعیدهنینو ش���هڕی خێزانیو كۆنهقین نی���ن ،بهڵك���و كوش���تنێكه لهزۆنی بمانك���وژن .كهچی سهردهش���ت گیان س���هوزهوهیهو بكهرهكانیش���ی كهسی لهموسڵ بهقۆڵ بهس���تراوی بهبهرچاوی ئهكتیڤی نێو دهزگاكانی دهس���هاڵتن، خهڵكهوه دهفڕێنرێتو دهكوژرێتو كاوه زۆربهم���ان گ���هر خۆم���ان بهقس���هی گهرمیان���ی لهماڵی خۆی���داو لهبهردهم ناڕاستهوخۆ سهرقاڵ نهكهین دهمانزانی دایكی���دا نامهردانه دهیك���وژن .بهڕێزانم گ���هر كاوه بكوژرێت ئهوا سیاس���هت تهنها ئهوان ناكوژرێ���ن ،بهڵكو ههرچی دهیكوژێت ،نهك هێزی���ك لهدهرهوهی كهرامهتو ئازایهتیو كوردبونو شهرهفی سیاس���هت .ههموش���مان دهمانزانیو گهورهی نهتهوایهتیو مرۆڤبونمان ههیه چ نهبێ���ت ههس���تمان بهوهكردبو ك ه لهگهڵیان���دا لهگۆڕنرا .ه���هر میللهتێكی كاوه گیانوهك (س���انتیاگۆ نهسار)ی دیكه بوای���ه جگه لهئێمهی ترس���نۆك پاڵهوان���ی ڕۆمانی (چیرۆكی مهرگێكی نهبێ���ت ،ن���هك حكوم���هت بهڵكو كۆی بانگهش��� ه بۆكراو) دهكوژرێت .ههموان سیستمێكی لهس���هر ئهو گهنجانه ژێرو دوبارهو سهدبارهی دهكهمهوه ،دهبێت ژهبهر دهكرد!. لهكوژرانی گهنجهكانمانهوه (ههس���ت ركی ه ئ نوس���ین ر ه گ ه دیك بهدیوێكی بهتاوان) بكهی���ن ،ههرچهنده ئازیزانم م ه ل بێت جیدی ری ه نوس��� نوخبهیهكی دهزان���م ك ه ئ���هوه منو تۆ نی���ن ،ك ه و ن وا ه چاالك رچی ه ه مڕۆ ه ئ وا ه ئ میللهتهدا، نهخاوهن���ی دهس���هاڵتینو نهخاوهنی و ت ه سیاس و ن ئۆپۆزیسیۆ و ی كهرنهڤاڵچ هێ���زی جواڵو .بهاڵم لهگهڵ ئهوهش���دا ه بات ه ناد ه پ ه ی ه ه اڵت ه س��� ه د و حكومهت ئ���هم ههس���تكردن ه بهت���اوان ،دهبێت ڕاكردن بۆ گوتراو گوتاری و ك ڕیتۆری بهر كولتوریان���هوه لهههس���تكردنێكی مپینی ه ك ر ه ه . ه قین ه ڕاست لێپسراوێتی له بگوازینهوه بۆ ههس���تكردنێك بهتاوان ر ه ه و ت هێنرێ ه پێكد ه زایی ه ناڕ و ل ڤیرتوێ ك ه دڵی نهت���هوهو كۆمهڵگهی بریندار گوتاره لههۆڵهكاندا دهخوێنرێتهوهو ههر بكات ،بهجۆریك ك ه كوش���تنی گهنج ه كهناڵی موعارهزهو دهس���هاڵتو ڕهشو ئازادهكانم���ان لهدوریهكی یاس���اییهوه مۆرو سپیه ،نانو پیازی پێوه دهخۆن ،بازههڵدات ه كایهك���ی دیكه ك ه كایهی ههمو ئهمانه دهیانهوێت جێگهی ئێمهی (دانپێدان��� ه مێژویی)و سیاس���یهكانی نوس���هران بگرن���هوهو لهپاڵ نوس���یندا ناشرینی سیاس���هت ه لهكۆنتێكستێكی سیاس���یهكانی موعارهزهو سیاسیهكانی مێژوی���دا .بهمان���ای دی���وی دوههمی دهربارو سیاسیه تهمهڵهكانی پهڕلهمان چیرۆكی مهرگی بانگهش ه بۆكراوی كاوه خۆی���ان دهش���ارنهوه .ك���ه كات���ی گیان ئهوهی ه ك ه ههموان لێپرس���راوین كورس���یو كۆتاو كابینه دروس���تكردنو بهرامب���هر كوش���تنی ئ���هو كوڕهمان. دابهش���كردنی پارهی نهوت دێت ،ئیدی بهههق���هت گ���هر لهدی���وی دوههم���ی ناڕهزایی���هكانو خوێن���ی گهنج���هكان ئ���هم (كوژران��� ه بانگهش��� ه بۆكراوه) لهبیردهكرێ���ن .كهس���انیوهك ئێمهش وردبین���هوه ،ئهوا نهك تهنها ههس���ت ك���ه تهنها نوس���ینی ئهدهب���یو فیكری بهتاوان دهكهین بهرامبهر تیرۆركردنی پیشهمانه نهك سیاسهتو ئهكتیڤیستیو كاوه ،ك��� ه نهمانتوانی���وه بیپارێزین، ڕۆژنامهبازیو كهرنهڤاڵیهت! بهخهیاڵیو بهڵكو دهپهڕینهوه بۆ كوش���تێنك ك ه ئۆپۆرتۆنیس���ت لهقهڵهمدهدرێی���ن( .كوش���تنێكی ڕهمزی���ه) پێش ئهوهی ههمو ئهم كۆمهڵگهیه نوس���ینی كردوه كوش���تنێكی جهس���تهیی بێت .لێرهوه بهحونجهتێك بۆ ترسنۆكی خۆی ،نهك دهمهوێت بڵێم ك ه ههموان دهس���تمان نوس���ین هۆكارێك بێت ب���ۆ جواڵندنی لهكوشتی كاوهدا ههبوه...
كۆبونهوه لهبهردهم ماڵی كاوه گهرمیانیو سهركردن بهكونو كهلهبهری ماڵهكهیاندا وهك ئهوهی مۆزهخانهیهكی عهنتیكهی ههژاری بێت،وهك ئهوهی ههژاری لهم دهڤهرهدا دیاردهیهكی شازبێت جۆرێك ه لهو كرداره خۆنمایشكارو كهرنهڤاڵچیانهی بهردهوام لهزیادبوندان
کۆمهاڵیهتی komalayatyawene@gmail.com
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
17
گۆڕان بهدانان ی كۆتا ی %30بۆ ژنان ،نهیتوانی ریكۆرده كوردییهكه بشكێنێت ئا :هاوكار حسێن ی ی %30 گۆڕان بهپهسندكردنی كۆتا ی بۆ ژنان ،كۆتایی بهیهكهمین كۆنگره ی رابردو خۆی هێنا كه ههفته ی ناو لهههولێر ئهنجامیداو ئهمهش ژنان ی ی شاناز ئهو بزوتنهوهیهی هاندا بهوه ی زیاتری كاركردنیان بكهن كه دهرفهت بۆ رهخساوه ،بهاڵم هێشتا گۆڕان نهیتوانی ئهو سنوره تێپهڕێنێت ك ه ی چهكداری وهك پهكهك ه 35 پارتێك ساڵ لهمهوبهر پهیڕهوی كردوه. ی گۆڕان لهگهڵ دروس���تبونی لهساڵ ی ،2009یهكێك لهو رهخنانهی ئاراسته دهكرا الوازیی پێگ��� هی ژنان بو تێیدا، ی ههڵبژاردنهكانیدا ئهگهرچی لهبهرنامه ی ی بۆ باش���تركردن چهندین پێش���نیار ی ژنان خس���تهڕو، ژی���انو گوزهران��� ی "موچ ه بۆ لهگرنگترینی���ان بڕین���هوه ێ ی م ی ماڵ" ،بهاڵم هێشتا رهگهز كابان كهمتر لهكۆبون���هوه جهماوهریهكانیداو ی رێكخراوهی���دا لهن���او پهیك���هره ی دهبینرا .تهنانهت لهپێكهێنانی جڤات نیش���تمانیدا ،ك��� ه ئێس���تا ژمارهیان ی ی 60كهسه ،رێژهی نوێنهرایهت نزیكه ی ژنان تهنها 5كهس���ه .ئهم���هش وا ل���هو بزوتنهوهی��� ه ك���رد لهیهكهمی���ن ی خۆی���دا چاوێك بهو بابهتهدا كۆنگره ی ی كۆتا رێژه بخشێنێتهوهو بهش���ێوه ی ژنان به %30بچهسپێنێت. بهشدار ی سوعاد سهید عهبدولڕهزاق ،ئهندام ی ژوری پهیوهندی��� ه سیاس���یهكان بزوتن���هوهی گ���ۆڕان لهههولێ���ر، ی بهگهش���بینیهوه دهڕوانێته ههنگاوێك لهوشێوهیه لهالیهن گۆڕانهوهو پێیوای ه ی ی كار ی شێواز ئهم رێژهیه "تێپهڕاندن ی باش ه حزبه كالسیكیهكانهو دهرفهتێك ی زیاتریان ی ژنان سهنگو رۆڵ بۆ ئهوه ی سیاس���ییو ی بڕیار ههبێت لهناوهند ئیدارهی واڵتدا". ی ههبوه ئ���هو خانم ه كه خ���ۆی رۆڵ جێگیركردنی ئهو رێژهی ه لهناو كۆنگرهدا، دهڵێ���ت" ،ئهگهر گۆڕان بهش���داربێت ی حكومهتدا ،ئهوا لهكابینهی داهات���و ی ،%30رهنگدانهوهی دهبێت ئهو رێژه ی كارگێڕیهوهو ی ژنان لهرو لهبهش���دار ئهگهر چوار وهزیریان بهربكهوێت ئهوا دهبێت یهكێكیان ژن بێت". ی ئهم��� ه یهكهمینج���ار نی���ه پارتێك ی زیاتر ی رێژهی كۆتای سیاس���یی كورد له %25بۆ ژن���ان تهرخانبكات ،بهڵكو لهكۆتایی حهفتاكانی س���هدهی رابردو
کۆنگرهی بزوتنهوهی گۆڕان لهههولێر ی هێزێكی چهكداری شۆرشگێڕی كورد س���هریههڵدا ك ه ژنان رۆڵی سهرهكیان تێی���دا بینیو هێش���تا ههمان پێگهیان ی ی كرێكاران��� ههی���ه ،ئهوی���ش پارت��� كوردستانه یان پهكهكه. رهنگ���ه یهكێ���ك لههۆكارهكانی ئهم ی ژن���ان لهن���او بههێزبون���هی پێگ���ه ی پهكهكهدا ،پهیوهندی ههبێت بهشێوه ی پهكهك ه ی ئهندامان جوڵهو كۆبونهوه لهش���ارو گوندهكانهوه ،لهزانكۆكانهوه، ی ئهوروپ���اوهو ههروهه���ا لهواڵتان��� ی ئ���هم پارت ه جهختكردن���هوهی خود ی ژنان. لهسهر مافهكان ی وهك ژنان لهن���او پارتێكی چهكدار ی پارتی كرێكارانی كوردس���تاندا ،رۆڵ س���هرهكیو گرنگ دهگێڕن لهسهرهوه تا خوارهوه ،ئهمهش وهك پرهنسیپێك ی ئهو ی دامهزراندن��� ه���هر لهس���هرهتا ی ،1978تێی���دا پارت���هوه لهس���اڵ
فۆتۆ :هێرش سهنگهری ی رهنگیداوهتهوه ،كاتێك دامهزرێنهران ی ی لهژێر كاریگهر ئهم پارته بهتون���د ی ماركسی-لینینیدا بون. فكر ی تهنان���هت لهن���او ئهنجومهن��� ی سهركردایهتی پهكهكهدا ،ژنان پێگه ی جیایان گرنگی���ان ههی���هو پارتێك��� ی ههی��� ه ك ه خاوهنی باڵێك���ی چهكدار ی ژن���ان خۆیهت���ی .لهكاتێك���دا رۆڵ��� ی سیاس���یی ئهم پارتهدا ك ه لهناو باڵ ی ناسراوهو ی ئاشتیو دیموكرات بهپارت ی ههی ه لهپهرلهمانی توركیا، نوێنهرایهت ی ی زیاتری ههیهو پهیڕهو رهنگدان���هوه لهسیستمی كۆتای النیكهم %40دهكات ی ی سیستم بۆ ژنانو ههمیش���ه پهیڕهو ی ی كردوه لهبهڕێوهبردن هاوسهرۆكایهت پارتهك���هدا كه یهكێكی���ان ژنهو ئهوی دیكهیان پیاو. ی د .قهرهیاڵن وێسترهێیم ،كه كهسێك ی چهند ئهكادیم���ی نهرویجیهو بۆ ماوه
ساڵێك لێكۆڵینهوهیهكی مهیدانی لهسهر ی رهوش���ی ژنان لهناو پهكهكهدا لهچیا قهندیل ئهنجام���داوهو دهڵێت" ،ئهگهر ی بهههند ی جێندهر پهكهكه مهس���هله ی ی كارهكان وهربگرتای��� ه لهئهجێن���دا خۆیداو دامهزرێنهرێكی ئافرهت ههبوای ه لهسهرهتادا ،ئهوا ژنان زیاتر خهباتیان دهك���رد بۆ ئ���هوهی دهنگی���ان دلێرتر ی رێكخراوهیی خۆیان بوایهو پێكهات��� ه بههێزتر دهكرد". وێس���ترهێیم باس ل���هوهش دهكات ك ه "رێكخس���تنی ژنان لهناو پهكهكهدا لهچهندین روهوه ،بوهت ه بزوتنهوهیهك لهناو بزوتنهوهیهكی دیكهدا". ی لهناوچهكهدا هاوكات ل���هو پارتانه ی پێشهوهی ئهو حزب ه سیاسیانهدا لهریز ی ئارهزومهندان ه دێن كه بهش���ێوهیهك نوێنهرایهتیو بهش���داری ژنانیان تێدا ی ی رزگاریخوازی نهتهوهی بهرزه ،بهره
ی 48پارێزگا، جهزائی���ره ك���ه لهك���ۆ ی پێویست ه لهههر ئهنجومهنێكی ئیداره پارێزگایهكدا ،دو كهس���ی یهكهمی ههر ی پێنج كهس���ی ،ژن���ان بن. لیس���تێك ی ی ئیسرائیلی بڕوا ی كار هاوكات پارت ب���هوه ههیه ك���ه پێویس���ته لهههر 10 ی حزبهك ه دوانیان ژن بن. ی لیست ناوێك ی ی كۆریا ی مهزن ههروهها پارتی نهتهوهی ی لهكۆتای %30ی ژنان باشور پشتیوان دهكات لهههر ههڵبژاردنێكدا. ی ئهمه لهكاتێكدای ه بهپێی راپۆرتێك ی ی فاینانش���هڵ تایم���ز ،یهكێت تایبهت ی ی راب���ردو ،لهرێگه ئهوروپ���ا س���اڵ ی خسته سهر پرۆپۆزهڵێكهوه فش���ار چهندی���ن كۆمپانیاو رێكخراوی س���هر ی بهه���هر 27دهوڵهت��� ه ئهندامهك��� ه ی ی %40 ی كۆت���ا ب���ۆ ئ���هوهی رێ���ژه ی ئیدارهكانیان تهرخانبكهن كورسیهكان ی ،2020كاتێك ب���ۆ ژن���ان ت���ا س���اڵ
ئهگهر گۆڕان بهشداربێت ی لهكابین هی داهاتو حكومهتدا ،ئهوا ی %30 ئهو رێژه ی رهنگدانهوه ی دهبێت لهبهشدار ی ژنان لهرو كارگێڕیهوهو ئهگهر چوار وهزیریان بهربكهوێت ئهوا دهبێت یهكێكیان ژن بێت ی یهكێتیهك ه بۆیان دهركهوت بهرپرسان ناههوسهنگیهكی جێندهری گهوره لهو ی روهوه ههی���هو ت���ا ئهو س���اڵ ه رێژه ی ی ژن���ان لهپۆس���تهكان نوێنهرایهت��� ی دام���هزراوهو بهڕێوهبردن���ی زۆرب���ه كۆمپانیاكان دهگاته .%13.7 ی رهنگ���ه جێگ هی س���هرنجی زۆربه ی سیاس���ی بێ���ت ك��� ه ب���ۆ چاوێران��� ی ی وهك بزوتنهوه پارتێك���ی سیاس���ی گ���ۆڕان ،رهنگه ئهوهندهی پێویس���ت ی %30رۆڵیان بێ���ت ژن���ان بهرێ���ژه ی بڕیارهكانیو ههبێ���ت لهرهس���مكردن ئاراس���تهكردنی سیاس���یهتهكانیدا، ئهوهنده گرنگ نهبێت بهو رێژهیه تهنها ی ش���كڵیهوه ئامادهییان ههبێت، لهرو وهك چۆن لهئێستادا ئهو رێژهی ()%40 هی لهناو پارتێكی وهك بهدهپهدا ههیه، لهسیاس���هتو بڕیارهكان���ی حزبهكهدا رهنگیداوهتهوه.
ههندێك لهشێڵتەرهكان دهبنه ههڕهشه لهسهر سهالمهتی ژنان ئا :ئاوێنە ئەو شوێنانهی کە بهمهبهستی پاراستنی ژنان دهكرێنهوهو دهبن ه پهناگهیهك بۆ ژنانی ههڕهشهلێكراوو بێالنه ،ههندێكجار ئهنجامهكهی پێچهوانه دهبێتهوهو دهبنه مایهی ههڕهشه بۆ سهر سهالمهتی داڵدهدراوهكانو بەرێوهبەری رێکخراوی ئاسودەش دهڵێت "لەشێڵتەرەکاندا هەمو ئامرازێکی خۆکوشتن لەبەردەم ژناندایە. شەوی یەکشەممەی رابردو ،بههۆی كهوتنهوهی ئاگر لهسهنتهری شێڵد بۆ داڵدهدانی ژنانی ههڕهشهلێكراو لهگردی عهلی ناجی سلێمانی ،ئافرهتێك گیانی لهدهستداو دوانی دیكهش برینداربون، لهكاتێكدا ئەو ش����ێڵتەرە تاکە شوێنه لەسلێمانی كه لەالیەن وەزارەتی کارو کاروباری کۆمەاڵیەتیەوە سەرپەرشتی بکرێت. بهڕێوهب����هری بهڕێوهبهرایهت����ی كاروب����اری كۆمهاڵیهت����ی س����لێمانی، محهم����هد حهمه س����اڵح ،لهلێدوانێكدا بهئاوێن����هی راگهیان����د" ،ئ����هو ژنهی بههۆی كهوتنهوهی ئاگرهكهوه گیانی لهدهس����تداوه ،لەدایکب����وی ش����اری بەغدایهو تەمەنی 26ساڵەو بهڕهگهز عهرهبهو ناوی (م .ت) بوهو نهخۆشی دهرونی ههبوه". بهوت����هی محهمهد ،پێش����تر چهند جارێ����ك الیهن����ه پهیوهندی����دارهكان ئاگاداركراونهتهوه بۆ گواستنهوهی ئهو ژنه لهشێڵتهرهكهوه بۆ شوێنێكی تر، "چونكه باری دهرونی جێگیر نهبو". لهالی����هن خۆی����هوه بەرێوهب����ەری رێکخ����راوی ئاس����ودە ،خان����م رەحیم بەئاوێنەی راگەیاند "لەو ش����ێڵتەرەدا
ئهمه جاری یهكهم نیه لهو شوێنانهی كه وهك پهناگهیهك كراونهتهوه بۆ ژنانی ههڕهشهلێكراوو بێالنه ،روداوی لهو شێوهیهی تێدا روبدات ژنێک لهسلێمانی که لهالیهن مێردهکهیهوه پهنجهی قاچی بڕاوهتهوه زۆپا دانراوە ب����ۆ گەرمکردنەوە ،بەاڵم بەگوێرەی ستانداردە نێودەوڵەتیەکانی شێڵتەر ،ناکرێت زۆپا وەک ئامرازێکی خ����ۆ گەرمکردنەوە دابنرێ����ت چونکە سەالمەت نییە". خان����م ئاماژە بۆ ئ����ەوە دەکات کە وەزارەت����ی کاروب����اری کۆمەاڵیەت����ی كهمتهرخهمانه هەڵسوکەوتی کردوەو کێشە لەخودی ش����ێڵتەرەکەدا نییە، بهڵكو کێش����ە لەو "سیستەمەدایە کە ئەو وەزارەتە لەش����ێڵتەرەکاندا کاری پێ دەکات".
لهبهیاننامهیهكیش����دا ڕێكخ����راوی WADIی ئهڵمان����ی بهرپرس����یارێتی ئهو روداوه دهخاته ئهس����تۆی الیهنه حكومی����هكانو وهزارهتو دهڵێ����ت، "وهزارهت����ی كاروب����اری كۆمهاڵیهت����ی بهرپرسه لهم ڕوداوهو خراپی گوزهرانی ژنان لهخانهكانی داڵدهدان لهئهستۆی ئهو وهزارهتهدایه". ئ����هو ڕێكخراوه ئام����اژه بۆ ئهوهش دهكات كه ژنان قوربانیی خراپ ڕهفتاری كۆمهڵگهو بههاناوهنهچونی الیهنهكانی حكومهتو فهرامۆش����كردنیانن لهالیهن
وهزارهت����ی كاروب����اری كۆمهاڵیهت����ی، بۆیه "ئهبێت ئ����هم تراژیدیایه كۆتایی پێبێت". بهپێی زانیاریهكانی ئاوێنه ،بڕیاربو بینایەکی دیکە بۆ شێڵتەر لەسلێمانی دروس����تبکرێتو لەناوەڕاس����تی ساڵی 2012دا بکرێت����ەوە ،ب����هاڵم تائێس����تا نەکراوەت����ەوە .بەرێوهبەری رێکخراوی ئاسودەش دەڵێت "بەبیانوی جۆراوجۆر تائێستا ئهو ش����ێڵتهره نەکراوەتەوە، ئەگەرچی ئێمە فشاری زۆرمان کرد". خان����م ب����اس ل����ەوە دەکات کە لەو
فۆتۆ: ش����ێڵتەرانەدا "هەم����و ئامرازەکان����ی خۆکوش����تن ئامادەی����ە"و بەگوێ����رەی زانیاریەکانی ئاوێنەش ئەو ژنانە خۆیان خ����واردن بۆ خۆیان ئامادە دەکەن کە ئەمەش مەترسی هەیە بۆ سەریان. ئهم����ه ج����اری یهك����هم نی����ه لهو ش����وێنانهی ك����ه وهك پهناگهی����هك لهههرێم����ی كوردس����تاندا كراونهتهوه ب����ۆ ژنان����ی ههڕهش����هلێكراوو بێالنه، روداوی لهو ش����ێوهیهی تێدا روبدات، بهڵكو لهس����ااڵنی رابردوداو ئێستاش ههندێكجار خودی ئهم شوێنانه بونهته
BBC
مایهی ههڕهش����ه لهسهر س����هالمهتی ژیانی ژنان. لەس����لێمانی جگ����ە لەو ش����ێڵتەرە رەس����مییەی ک����ە لەالی����ەن وەزارەتی کاروباری کۆمەاڵیەتیهوە سەرپەرشتی دەکرێت ،چەندین شێڵتەری دیکە هەیە لەالیەن رێکخراوەکانەوە سەرپەرشتی دەکرێ����نو یەکێ����ک ل����ەو کچانەی کە لەش����ێڵتەری رێکخراوێکدا لەسلێمانی داڵدە دراوە ،دەڵێ����ت" :چەندین جار لەالیەن بەرێوهب����ەری رێکخراوەکەوە جنێوو قسەی ناخۆشیان پێداوە".
18
تایبهت
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
نەوت – قەوارەی سیاسی کوردستان دادەمەزرێنێ یان تێکیدەشکێنێ؟ د .ڕێبوار فەتاح دۆزینەوەو خستنەبازاڕی نەوت هیوای نوێ���ی بەخش���ی بهگ���ەلو بهداهات���وی قەوارەی سیاس���ی کوردس���تان ،چونکە داهاتی نەوت ،هەم ئاستی ژیانی هاواڵتان بەرزدەکاتەوە ،هەم کوردستان لهگەروی خۆرهەاڵتێکیوێران دەردەهێنێو دەیکات بهئەندام���ی یانەیەک���ی نێودەوڵەت���ی، کە حس���ابی تایبەتی ب���ۆ دەکرێ .هەر پیشەس���ازی نەوتی���ش دەک���رێ بب���ێ بهپاڵپش���تی دامەزراندن���ی قەوارەیەکی کوردس���تانی س���ەربەخۆ .خۆ گەر ئەم قەوارەی���ە س���ەرکەوتوبێ ،ئ���ەوا هیوای کشانی کوردستان بەرەو ناوچە دابڕاوەکان زیادت���ر دەبێ ،چونکە دانیش���توانی ئەم ناوچانە ب���ۆ داهاتویەک���ی بەختەوەری خۆی���ان ،ڕەنگە هیوای���ان بهقەوارەیەکی ئارامو بەدەرامەتی کوردس���تان زۆرتربێ ت���ا عێراقێكی نائارامی کاول ،کە نازانرێ داهاتوی بەرەوکوێ دەڕوات. دیارە سەرپەرش���تیکردنی پیشەسازی ن���ەوتو لەبازاڕخس���تنی کاریگەریەک���ی یەکالک���ەرەوەی هەی���ە لهس���ومعەی قەوارەی کوردس���تان لەنێ���و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی���دا .س���ەرکەوتنی هەرێمیش وەك بەرهەمهێنەری نەوت بەستراوە بەم سومعەیەوە. ڕاستە حکومەتی کوردستان سەرکەوتو
پەیامێکی ڕون د .ههژار مهعروف ڕێکخ���ەری گش���تی بزوتن���ەوەی گۆڕان(نەوش���یروان مس���تەفا) ب���ەم پەیام���ە کۆتای���ی بهیەک���ەم کۆنگرەی بزوتنەوەک���ە هێن���ا (ئومێدمانوایه كه ل���هدوای كۆنگرهكه ،بزوتن���هوهی گۆڕان درێژه بهكارهكانی خۆی بدات بۆ ئهوهی بزوتن���هوهی گۆڕان ببێتهدامهزراوهیهكی ئهوتۆ ،بهكهسێكو دو كهسو وازهێنانی ده ك���هسو پانزهك���هسو مردنی چهند كهس���ێك جارێك���ی ك���هتوش���ی هیچ ج���ۆرهقهیرانو ئەزمەی���ەك نهبێتهوه). لەبەرئەوەی ( نەوش���یروان مس���تەفا) بهتەمەنو تەندروستیی ئێستایەوە ڕێبەری بێ مونافیس���ی بزوتنەوەی گۆڕانە ،بۆیە دەیان کەس نیگەرانیی���ان دەربڕیوە کە ئەگەر ئەو نەما کێ جێگاکەی بگرێتەوە. بەاڵم نەوش���یروان دێت بهش���ێوەیەکی ئ���ارامو هاوس���ەنگ ،بهزمانێک���ی ڕونو ڕەوان ،دور لههەر حەماسو هەڵچونێک، ناڕاس���تەوخۆ دەڵێت :منیش وەک هەر مرۆڤێکی تر نەخۆش���دەکەوم،وردەوردە الوازدەبمو لههەر س���اتێکدا بێت دەمرم، پۆستی (ڕێكخەری گش���تی) پۆستێکی کاتی���ە( ،بۆماوەی���ی) نیە ،ئ���ەو دێت سیستمی ڕێكخراوەییو میدیاییو سیاسی بزوتنەوەکە دەخاتە پێش خۆیو س���ەرو خ���ۆی ،داوا لهچاالکان���ی بزوتنەوەک���ە دەکات درێژە بهخەباتی توندوتۆڵکردنی بزوتنەوەکە بدەن تا ئەو ئاستەی کە ئیتر مردنو وازهێن���انو دورکەوتنەوەی هیچ کەسێک بزوتنەوەکە نەخاتە قەیرانەوە. ئەو نایەت هەر لهئێس���تاوە پێش���نیازی جێنش���ینێک بۆ دوای خۆی بکات ،بەاڵم وەک لهڕێنماییە بنەڕەتیەکانی بزوتنەوەی گۆڕان هات���وە (کە بێگومان دەبێت ئەو پەس���ەندی کردبێت) :لهکاتی چۆڵبونی ئەو پۆستەدا هەر کەسێکی ناو (جڤاتی نیش���تمانی) یا (جڤاتی گشتی ) یا هەر کەس���ێتیەکی دیاری گۆڕان لهدەرەوەی ئەم دو جڤاتەش بۆی هەیە بهدەنگدانی نهێن���یو ڕاس���تەخۆ (ن���ەک بهتەعینو پەس���ەندکردنی ئ���ەو!) به(ڕێكخ���ەری گش���تی) هەڵبژێردرێ .ئ���ەم پەیامە زۆر تەواوت���رو دروس���تکەرتر دەب���و ئەگەر داوایەکو بانگێش���تێکی جیدی تیابوایە لههەمو ئەوانەی لهس���ەرەتا س���ەختو نادیارەک���ەی گ���ۆڕان بێگوێدان���ە هیچ مەترسیو زیانو سزایەک لەگەڵیدا بونو وائێس���تا بۆ چەند مانگێک���ە لهخەباتو چاالکیە ڕۆژانەییەکانی بزوتنەوەکە دورنو دورەپەرێ���زن .کاک نەوش���یروان دەبو بڵێت :بزوتنەوەی گۆڕان هیچ کەس���ێکی دڵس���ۆزو بەتوانای لێ زیادنیەو کەسانی ئاوا لهناوەوەو لهدەرەوەی گۆڕان دەتوانن هەرکاتێکویس���تیان بێن دەوری شیاوی خۆیان لهخەباتی بزوتنەوەکە بگێڕن ،یان بهپێشنیازی دروستکەرەوە بێنو بکەونە وتووێژی جیدیو ڕاش���کاوانە دەربارەی ه���ۆی دوری���ان ی���ا دورکەوتنەوەیان یا دەستلەکارکێش���انەوەیان لهگ���ۆڕان .من گەشبینمو دەڵێم درەنگیش فریابکەوێت باش���ترە ل���ەوەی پش���تگوێی بخ���اتو نەیکات!
بوە لەوەدا کە کوردستانیوەك هەرێمێك خس���توەتە س���ەر نەخش���ەیواڵتان���ی بەرهەمهێنەری ن���ەوت؛ بەاڵم ئەمە تەنیا س���ەرەتایەکی بەفەڕەو پێویستە بینای لەسەر بکرێ. پیشەس���ازی نەوت بەدەست کۆمەڵێك گرف���تو کێش���ەی ناوخ���ۆ ،عێراق���یو نێودەوڵەتی���ەوە دەناڵێن���ێ ،کە ناکرێ چاویان لێبپۆش���رێ .کێش���ە ناوخۆکان پەیوەستن بهبەرپرسیو ڕۆشنی لهفرۆش، داهاتو گرێبەس���تەکانی نەوتدا .وەاڵمی ئەم پرس���یارەش ڕۆشن نیە :ئایا داهاتی نەوت دەچێتە س���ەر بودجەیوەزارەتی دارای���ی؟ پێکهاتەی وەزارەت���ی نەوتو پەیوەن���دی بهحکوم���ەتو پەرلەمانەوە گرفتێک���ی گەورەی���ە .دەگوت���رێ ک���ە وەزارەت���ی ن���ەوتوەك دەس���تگایەکی سەربەخۆ کار دەکات ،نەكوەك بەشێك لهحکومەتی کوردس���تان .ئەمانە زۆرتر کێشەی ناوخۆنو کۆمەڵگای نێودەوڵەتی ڕەنگ���ە زۆر بەهەن���د وەریاننەگ���رن، ب���ەاڵم کێش���ەکانی حکومەت���ی هەرێم لەگەڵ بەغداو ئەوانەش کە پەیوەس���تن بهکۆمپانیە نێودەوڵەتیەکانەوە پێویستە چارەسەربکرێن ،گەر کوردستان دەیەوێ بب���ێ بهئەندامێکی باوەڕپێکراویواڵتانی بەرهەمهێنەری نەوت. لەو تەمەنە کورتەیداوەك بەرهەمهێنەری ن���ەوت ،حکومەت���ی هەرێ���م دوچ���اری
چەندی���ن گرفت ب���وە لەگ���ەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتیەکاندا .ئ���ەو ڕاپۆرتانەش کە لهمیدیاکان���ی جیهان���دا باڵوکراونەتەوە لەسەر ئەو گرفتانە ،حکومەتی هەرێمان لەک���ەدار ک���ردوە .لێ���رەدا ،تەنیا چەند نمونەیەك لەم ڕاپۆرتانە دەهێنمەوە. ڕۆژنامەی فاینانشەڵ تایمزی بەریتانی، 3ئۆکتۆب���ەری ،2013دەریخس���ت ک���ە ناوی وەزیری س���امانە سروش���تیەکانی حکومەت���ی هەرێم���ی کوردس���تان لهدادگایەک���ی نێودەوڵەتی���دا هات���وە لهپەیوەندی بهکەیس���ێکی پێش���ێلکاری ئابوری���ەوە .ئی���ەن هان���ام ،س���ەرۆکی پێشوی بانکێکی زەبەالحیوەربەرهێنان، ئ���ەوەی خراوەتەپاڵ کە زانیاری ناوخۆی بانکەکەی بۆوەزیرەکەی هەرێم بهئیمەیڵ ن���اردوە .ئەمەش ،گ���ەر ڕویدابێ ،تاوانە بهقانونی ئابوری. ڕۆژنامەی ئینتەرناش���ناڵ دەیلی (28 ئۆکتۆب���ەری )2013پەیوەن���دیوەزیری س���امانە سروش���تیەکانی حکومەت���ی هەرێ���مو کۆمپانی���ای دی ئێ���ن ئ���ۆی نەرویج���ی ڕۆش���نکردەوە دەربارەی ئەو کێش���ە قانونیەی کە لهس���اڵی 2008دا س���ەریهەڵدابو .دی ئێن ئۆ ،کە یەکێکە لەو کۆمپانیا نەوتانەی لهکوردستاندا کار دەکات ،ل���ه 25ئۆکتۆبەر 2013ڕایگەیاند کە ل���هدەرەوەی دادگا لەگەڵ ئۆکۆکریم، دەزگای لێپێچینەوەی تاوانە ئابوریەکانی
نەروی���ج ،ڕێکەوتوە بهس���زایەکی پۆڵی داش���کاو ،بهب���ڕی 20ملی���ۆن کرۆن���ی نەرویج���ی ،ک���ە دەکات���ە 3.4ملی���ۆن دۆالری ئەمەریک���ی ،بۆ ئ���ەو تۆمەتانەی ک���ە کۆمپانیاکە ،پێنج س���اڵ لەوەوبەر، شکس���تیخواردوە لهبەرجەس���تەکردنی قانونی ئاسایشی بازرگانیدا. خۆ ڕەنگە گەورەترین کێشەی حکومەتی هەرێ���م لەگەڵ دانە گازدا بێ .ئاژانس���ی ههواڵی رۆیتهرز ( 18دێسەمبەری )2013 رایگهیان���د ،ک���ە دان���ە گازی ئیماراتیو هاوبهش���هكانی ئام���ادەکاری دەكهن بۆ ئەوەی دادگایەکی تورکیا دەستبەس���ەر داهاتی نهوتی حکومەتی هەرێمدا بگرێ، وەك فشارێك تا بڕیارێکی دادگا جێبهجێ بكات .ئێستا دانە گاز حکومەتی هەرێمی کوردس���تانی بردوەت���ە دادگا لهلەندەن بۆئەوەی بیس���ەلمێنێ کە گرێبەستەکەی لەگ���ەڵ حکومەت���ی هەرێم���دا قانونی مۆرک���راوەو سەرمایەکەش���ی بپارێ���زێ. کۆنس���ۆرتیۆمێك کە دانە گاز ڕابەرێتی، ناسراوە بهپێرەڵ کۆنسۆرتیۆم ،له2007دا، گرێبەس���تێکی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردس���تاندا مۆرکردوە ب���ۆ پەرەپێدانی کێڵگەکانی کۆرومۆر. دیارە کێش���ەی هەرێ���مو بەغدایش کە پەیویس���تە بهنەوتەوە گرنگ���ی تایبەتی خۆی هەیە :لەالیەك دانیشتوانی هەرێمی ش���پرزەکردوەو کاریگەریش���ە لەس���ەر
بودجەی کوردس���تان؛ لەالیەکی ترەوە، هەندێك لهکۆمپانی���ا نەوتەکان ناخوازن حکومەتی بەغدای���ان لێبڕەنجێو مامەڵە لەگەڵ حکومەتی هەرێمدا ناکەن. کۆمەڵێك هەنگاو هەن کە پێویس���تە حکومەت���ی نوێ���ی کوردس���تان ،پاش دامەزرندنی ،بینێ بۆ ئەوەی کە کوردستان وەك هەرێمێک���ی بەرهەمهێن���ی ن���ەوت لهسەکۆی نێودەوڵەتیدا خۆی بسەپێنێو ڕێ���زی لێبگی���رێ .ئ���ەم هەنگاوان���ەش ئەمانەن .پێویس���تە کێش���ەکانی نەوت، ک���ە پەیوەس���تن بهناوخ���ۆی هەرێ���م، عێ���راقو جیهان���ەوە ،چارەس���ەربکرێن. پێویس���تە پیشەس���ازی نەوتو داهاتی نەوت ت���ەواو ڕۆش���ن ب���نو ،وەزارەتی ن���ەوت دەبێ بەرپرس���یار ب���ێ بەرامبەر حکومەتو پەڕلەمانی کوردس���تان ،نەك وەك دەس���ەاڵتێکی سەربەخۆ کار بکات. پێویستە کێش���ەی هەرێمو بەغدا لەڕێی گفتوگۆوە چارەس���ەربکرێ بەجۆرێك کە جارێکیتر سەرهەڵنەداتەوە. کۆمەڵگ���ەی نێودەوڵەت���ی پێویس���تە دڵنیابکرێت���ەوە لەوەی ک���ە حکومەتی هەرێمی کوردس���تان پابەن���دە بهقانون، ڕێس���او نەریتە نێودەوڵەتیەکانەوەو ،ڕێز لهگرێبەس���تەکانی نەوت دەگ���رێ .دەنا بەمجۆرەی کە ئێستا دەگوزەرێ ،هەرێمی کوردس���تان لهناوچەکەو جیهاندا بێباوەڕ دەبێ.
کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێویستە دڵنیابکرێتەوە لەوەی کە حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندە بهقانون ڕێساو نەریتە نێودەوڵەتیەکانەوەو ،ڕێز لهگرێبەستەکانی نەوت دەگرێ .دەنا بەمجۆرەی کە ئێستا دەگوزەرێ هەرێمی کوردستان لهناوچەکەو جیهاندا بێباوەڕ دەبێ
مۆراڵی سیاسی نوێو كهلتوری سیاسی نهخوازراو! ڕێبوار حهسهن* بزوتنهوهی گۆڕان ئهكتهرێكی سیاسی چاالكی ئێس���تای ههرێمی كوردس���تانه، دهتوانێ���ت كاریگهری گهورهی لهس���هر ئاین���دهی ههرێمی كوردس���تان ههبێتو ببێت���ه دهنگێ���ك بۆ ئهوان���هی كه تاكو ئیس���تا دهنگی���ان نهدهبیس���ترا لهكارو بهرنامهی حیزبهكانی دهسهاڵتو ههرێمدا، بهتایبهتی ئهوانهی كه لهمێژوی ش���اخدا هاوبهش نهبون ،گهن���جو ژنانو ئهوانهی كه خهباتیان لهناو شارهكاندا بو لهكاتی ڕژێمی بهعسدا. گرنگ���ه گ���ۆڕان ش���یتهڵكارییهكی ههمهالیهن���هی كۆمهڵگا ب���كات ،چونكه ههم���و ئهو گ���روپو دهس���تهو الیهنانهو پێكهوه گرێدانیان ،نهخش���هی كۆمهڵگا تهواو دهكهن .گۆڕان وهكو بزوتنهوهیهك پێگهی گهورهی گهنجانو نهوهی ئایندهو ئایدۆلۆژی جیاوازی ئێستای لهخۆگرتوه، ههربۆی���ه گرنگه بهم ش���ێوهیه بهردهوام بێت. بزوتن���هوهی گ���ۆڕان ئهلتێرناتیفێكی ههمهالیهنی نوێی خس���ته ناو گۆرهپانی سیاس���ی كوردس���تانهوه ،ئێس���تا ئهم بزوتنهوهی���ه ئهركێك���ی گ���هورهی لهبهردهمدای���ه ك���ه ئهوی���ش بریتی���ه لهكاركردن بۆ گۆڕانو بهسیس���تمكردنی
پهیكهری دهس���هاڵتی ههرێمو بهدیهێنانی مافی هاواڵتی یهكس���انو ئ���ازاد .دڵنیام كه كاركردنی ئایندهی دهس���هاڵتی ههرێم لهههمو بوارهكاندا زۆر دهوڵهمهند دهبێت بهوهی كه ئهكتهری سیاسی ناو دهسهاڵت زیاد بكاو فرهج���ۆری پێوه دیار دهبێت، بهاڵم گرنگه كایهی ڕهخنهو پێداچونهوهش فراوان بكرێت ،كران���هوه بكرێته ئامێری گرنگی ڕهخنه لهدهسهاڵت. گرنگه بزوتنهوهی گۆڕان لهدهس���هاڵتدا ب���هردهوام بێت بۆ كارك���ردن بۆ ئازادی، دیموكرات���ی ،ئ���ازادی ڕادهربڕی���نو دروستكردنی ڕای گشتی كه زۆر بهنرخن ب���ۆ دانانی بناغهی ڕێ���ز لهمافی مرۆڤ. س���هلمێندرا كه باوهڕبون بهدیموكراسیو هاوبهش���ی خهڵكی گرنگن ب���ۆ كاركردن ب���ۆ گهش���هی دیموكراس���یو دهنگ���ی هاونیش���تمانیان لهسیس���تمی دهنگداندا هێزن بۆ دهسهاڵت. دابینكردن���ی ئاس���ایشو ئارام���ی بۆ ههر تاكێكو نهترس���انی هاونیشتمانیان لهدهربڕینی ڕای خۆی���ان بهئازادی ،زۆر گرنگهوهك نیشاندهرێك كه دیموكراسیهت لهههرێمدا بونی ههیه. ك���ه لهنزیك���هوه لهڕێ���گای میدی���او تهلهفزوێن���هوه ئ���اگاداری كۆنگ���رهی یهكهم���ی گۆڕان بوین ،زۆر دڵخۆش���بوم كه گوێم لهوتهكانی نهوش���یروان مستهفا
گرنگه بڕیارو ئیرادهی حیزبهكان بهتاقه كهسێك نهسپێردرێت ،بۆ بهدیهێنانی ئهم ئامانجهش كۆنگرهی حیزبهكان دهتوانن ڕۆڵێكی گرنگ لهپێشخستنی سیستمی بهڕێوهبردنی حیزب لهكوردستاندا ببینن بو كه زۆر بهس���اكاری ئاماژهی بهوه كرد "گۆڕان ئهبێت سیس���تمی س���هرۆكایهتی بگۆڕێت ،ل���هدوای تهواوكردن���ی ماوهی ڕێكخهری گش���تی گۆڕان كه ٦س���اڵهو دروس���تكردنی سیستمێك بۆ ههڵبژاردنو
البردنی س���هرۆكایهتیو ئهمهش نوێكاریه لهسیس���تمی حیزبایهتی لهكوردس���تانو كارێكی نوێو گرنگ���ه پارتهكانی تریش بیكهن���ه ڕێس���ای سیس���تمی حیزب���ی لهكوردس���تان" .ههروهه���ا ل���هوهی كه وتیشی "بهمردنی كهسێكو جیابونهوهی چهند كهسانێك نابێت گۆڕان لهبهرنامهی خۆی البدات". ههندێ میدیای پارتهكانی تر لهجیاتی پیرۆزبایی كۆنگرهو مامهڵهیهكی مۆدێرنانه لهگهڵی ،دهبینم زیاتر هێرش���كردن بو بۆ س���هر كۆنگرهكه ،منوهك���و چاودێرێكی سیاس���ی پێمخۆش���تر بو كه پارتهكانی تر كهڵ���ك وهربگ���رن ل���هم كۆنگرهیهو ههوڵبدرێ���ت كهموكورتیهكانی بخهنه ناو وانهی سیاسی خۆیانهوه. ئ���هوهی زیات���ر لهههر ش���تێك مایهی گهش���بینیو دڵخۆشی بو لهم كۆنگرهیهدا ل���هزاری رێكخ���هری گۆڕان���هوه بههی���چ شێوهیهك باس���ی خهباتی شاخو شۆڕش نهكراو هیچ سهروهریهكی رابردو بهخهڵك نهفرۆشرایهوه ،بهڵكو چاوی بزوتنهوهكه زیاتر ڕوهو ئاینده بو .بهمهش بزوتنهوهی گ���ۆڕان دهتوانێت گوزارش���ت زیاتر لهو نهوه نوێیه بكات كه ئایندهی كوردستان دیاریدهكهن .چونكه پیاههڵدان بهخهباتی ش���اخدا ئیتر كاتی بهس���هرچوهو ئهمه ئهو خاڵه جهوههرییهی���ه كه بزوتنهوهی
گۆڕانو رێكخهرهكهی ههستی پێدهكهن، بهاڵم حیزبهكانی تر تا ئێستا دركیان بهو راستییه نهكردوه. بهاڵم لهبهرامبهر ئهمانهشدا ،پێویسته ههندێك خاڵ ههیه ك���ه نادیده نهگیرێن دهرب���ارهی كهموكوڕییهكان���ی ژیان���ی حیزبایهتی لهكوردستاندا (بهبزوتنهوهی گۆڕانیش���هوه) ،راش���كاوانه بڵێین ئهگهر بهچ���اوی كۆنگ���رهی حیزب���ی مۆدێرنی ئهوروپیوواڵتانی ئهسكهندهناڤیهوه سهیر بكرێت ،هێش���تا زۆری ماوهو كهموكورتی ههیه ،زۆر گرنگه كه كۆنگره ببێته نهریت، ههروهه���ا پێویس���ته لهكۆنگ���رهدا جگه لهتاوتوێكردنی پهیڕهوو پرۆگرام ،سهیری كاری سااڵنهو ئابوری حیزب بكرێت ،ئهم كۆنگرهیه یهكهم كۆنگرهیهووا پێویس���ت دهكات كه لیژنهی تایبهتی دیاری بكرێت بۆ ههڵس���هنگاندنو باشكردنی كۆنگرهی دوهمو زیاتر مۆدێرنهكردنی. ههروهه���ا گرنگ���ه بڕی���ارو ئی���رادهی حیزبهكان بهتاقه كهسێك نهسپێردرێت، ب���ۆ بهدیهێنانی ئهم ئامانجهش كۆنگرهی حیزب���هكان دهتوان���ن ڕۆڵێك���ی گرن���گ لهپێشخس���تنی سیس���تمی بهڕێوهبردنی حیزب لهكوردستاندا ببینن . *ئهندامی یهدهكی پهرلهمانی سوید ئهندامی پارێزگای ستۆكۆڵم
پێکێک لهئاوی زێرابەکە دالوهر عهلی سۆفی ل����ەو ڕۆژەوە م����رۆڤ پێ����ی ناوەتە س����ەر زەمی����ن بەردەوام����ە لهتێکدانو پیس����کردنی ،هەرگیز گوێ����ی نەداوەتە هەستیاری مەس����ەلەیەک کە پەیوەندی ڕاس����تەوخۆی بهخودی خۆیەوە هەیە، بیریش����ی لهوەه����ا کارێ نەکردۆت����ەوە النیکەم،کەمترین ناهەقی بەرامبەر ئەو ژینگەیە بکات کە تیا ئەژی .تا نزیکەی سەد س����اڵیک لەمەوبەر کە لههەندێک لهواڵتە ئەس����کەندنافیەکانەوە هەنگاوی بۆ هەڵگیراوەو ئێستا گەشتۆتە ئاستێ ش����ایانی هەڵوێس����تە لەس����ەرکردنو چاولێکردنیانە. پ����اش پەیوەندیەک����ی یەک س����اڵە لهنێوان ژوری بازرگانیو پیشەس����ازی س����لێمانیو ه����ەردو ژوری بازرگان����ی س����تۆکهۆڵمو یۆتۆبۆری لهواڵتی سوید، سەردانی شاندی سویدی بۆ کوردستان، س����ەیرکردنو بینینی هەردو دەریاچەی دوکانو دەربەندیخ����ان ،هەروەه����ا ئەو جێگایانەی خۆڵو خاش����اکی شارەکانی تیا ئەشاردرێتەوە .چەندین پەیوەندیو پرسیارکردنو بیروڕاگۆڕینەوە ،سەردانی چەندی����ن الیەنی بەرپ����رسو میوانداری
چەندین کەس����ی خەمخۆری ئەو پرسە .ئ����اوات ،لەبەرئەوەی ل����ەم مەملەکەتە لەسەر بانگهێشتی هەردو ژوری بازرگانیو ب����وە بهبەاڵی����ەک ئەگ����ەر ژیرانە بیری پیشەسازی ناوبراو بۆ سەردانی سوید ،لێنەکرێتەوە نەوەی داهاتو بەدەسیەوە ژوری بازرگانیو پیشەس����ازی سلێمانی گیرئەخ����وات ،بەاڵم ل����ەوێ توانیویانە هەڵس����ا بهڕێکخس����تنی س����ەفەرێکو لهسەدا هەشتاوپێنچ % ٨٥شارەکەیانی دابینکردن����ی ڤی����زا بۆ ئەو کەس����انەی پ����ێ گەرمبکەنەوەو ئ����اوی گەرمی پێ بهش����یاوی زانین ،بۆ ئەوەی چمکێکی دابینبک����ەن بەبەردەوامی ،ئەوەی ئێمە دیمان زیاتر جێگەی سەرس����وڕمان بو ئەو پرسە بگرن. بەداخەوە کاتێ هاتینە س����ەروادەی ک����ە تەکنۆلۆجیا لهواڵت����ی تەموبەفرو ڕۆش����تن چەند کەس����ێک کە بەرپرسو عەقڵدا چۆن ،ئاوی پیسو خاشاک بوە خ����اوەن بڕیاربون ،لەب����ەر هەرهۆیەک بهخێ����رو بەرەکەت ،چۆن بوە بهبزنس، بێت ،ئامادەنەبون .بەاڵم ژوری بازرگانی هەروەها چۆن ژینگەیهکی خاوێنو لەبار لەخۆبوردوانە بڕیاری خۆی داو ،بهپێی بۆ نەوەکانی����ان دابین ئەکەن .کاتێ بۆ پالنو بەرنامەکەی خۆی گەش����تەکەی بینین سەردانی پرۆژەی خاوێنکردنەوەی ئەنجامدا ،بهبەش����داری ژوری بازرگانی ئاوی قورسی ستۆکهۆڵمان کرد ،قۆناغ بەقۆن����اغ پیش����انیان ئەدای����نو بۆیان هەولێر. لهالیەن س����ویدیەکانەوە بەرنامەیەکی باس����ئەکردین ئ����ەو ئاوە قورس����ە بهچ ح����ەوت رۆژی داڕێژرابو بۆ س����ەردانی جۆری پاکئەکەنەوە ،دەریاچەی دوکانو هەن����دێ پ����رۆژەو هەن����دێ کۆمپانیای دەربەندیخانی����ان وەبیرهێنام����ەوە کە پس����پۆرو خ����اوەن ئەزم����ون لهبواری چۆن هەمو ئاوەڕۆی ش����ارەکانی ڕانیەو چارەسەرکردنی ئاوی پاشەڕۆو خاشاک ،قەاڵدزەو دوکان ئەڕژێتە ناو دەریاچەی ئەوەندەی لێرەدا جێی هەیە کەمێ لێی دوکانەوە پاش����ان بەرەو سلێمانی بەڕێ ئەک����رێو بهکاردێ����ت ب����ۆ خواردنەوە، ئهدوێم لەگەڵ ئاواتی بەدیهاتنی. کاتێ ئ����ەو پرۆژەیەیان پیش����انداین ئاوەڕۆی س����لێمانیو گشت شارەزوریش کە چ����ۆن توانیویانە بهجۆرێ س����ودی ب����ەرەو دەریاچ����ەی دەربەندیخان ،هەر لێببینن کە الی ئێمەش ببێتە خۆزگەو ل����ەو کاتەدا کە ئێمە لەو س����ەردانانەدا
بوی����ن ش����ارۆچکەی دەربەندیخ����ان ئاوەکەیان پی����س بوبو خەڵکی کرمیان تی����ا دیبو ئەوەی بهچ����او بینرابو ،ئیتر خ����وا ئەزانێ میک����رۆبو جانەوەری تر چی تیای����ە ،ئەوانیش لهدوا قۆناغدا دو پەرداخ ئاو کە ت����ەواو خاوێنکراوەتەوە تێئەکەن لهشێوەی دو پێک شامپانیادا یەکێکیان خانەخوێ نۆش����ی ئەکات بۆ دوهەمیش فەرمو لهس����ەرۆکی ش����اندی میوان ئەکات. دەب����ا ئێمەش چ����او ل����ەوان بکەین کوردستانواڵتێکی دەوڵەمەندە پارەش بۆ خۆشیواڵتو ئاوەدانکردنەوە نەبێت بۆ چی باش����ە ،پەرلەمانتارە بەڕێزەکان س����ەرۆکە بەڕێزەکان ،وەزیرانی بەڕێز، هەر هەمو ئەوانەی لەم حوکمەتو دامو دەزگایانەدا سەرەگوریسێکتان بەدەسە، ئاوەدانیواڵت باخو ڤێال نیە ،ئۆتۆمبێلی ئاخرمۆدێ����ل نیە ،ب����ا نەوهکانی داهاتو گلەییمان لێنەکەن ،با واڵتەکەمان لەوە زیاتر پ����ڕ نەکەین لهپی����سو پۆخڵی، خۆزگە منی����ش ئاواتەکەم ئەهاتە دی، رۆژێ ل����هڕۆژان پێکێ لهئ����اوی زێرابی واڵتەکەم����م ب����ه پاکی ئەدایە دەس����ت میوانێ����کو پێم ئ����ەوت چەریۆ لەچاوی گشت دۆستان.
هەر هەمو ئەوانەی لەم حوکمەتو دامو دەزگایانەدا سەرەگوریسێکتان بەدەسە ئاوەدانیواڵت باخو ڤێال نیە ،ئۆتۆمبێلی ئاخرمۆدێل نیە ،با نەوهکانی داهاتو گلەییمان لێنەکەن ،با واڵتەکەمان لەوە زیاتر پڕ نەکەین لهپیسو پۆخڵی
تایبهت
) )409سێشهمم ه 2013/12/31
www.awene.com
19
سهرۆكایهتی دادگای تێههلجوونهوهی ناوجهی سلیمانی (( دادگای بهرایی سلیمانی /باری شارستانی )) ژماره / 2849:ب 2013/ بهروار 2013 /8\ 9 //
ئــــــــــاگاداری داواكار ((رانكو علی عبدالله )) داوا لیكراو :راستگر تۆماری باری شارستانی سلیمانی سهرهرای كارهكهی , داواكار (پشتیوان غفور كریم) داوای سهرهوهی لهدادگاكهمان تۆمار كردوه بۆ گۆرینی ناوی كجه ناكامهكهی له( روســا ) ه بۆ (ڤینــــــا) بۆیه بریارماندا بهبالو كردنهوهی داوانامهكهی لهرۆژنامهیهكی رۆژانهی ناوخۆی بهپێی مادهی ( )21لهیاس���ای باری شارس���تانی جا ههر كه س و الیهنی���ك مافی نارهزای (اعت���راچ) ههیه لهماوهی ( )10ده رۆژداله دوای بالوكردنهوهی ئهم ئاگانامهیه س���هردانی دادگاكهمان بكات بهپێجهوان���هوه دادگا داواكه دهبینی بهگوێرهی یاسا .. لهگهل ریزدا ........
فاشیزموەک ...پاشماوه وەکوتم خوێندنەوەی ژیژێکو بادیۆو الکان یارمەتیمان نادات بۆ ئەوەی نەک تەنها بزانین "سیس���تمە سیاسییەکانی خۆره���هاڵت" چی���نو کامان���ەنو چۆن کاردەکەن ،بەڵکو ناش���توانن تەنانەت پێمانبڵێ���ن لهبەش���ێکی بچووکی ئەو "خۆرههاڵتەدا" چ باس���ە .ب���ۆ نموونە پێمانبڵێن چۆن سیس���تمی سیاس���ی لهشوێنێکیوەک سعودیەدا کاردەکات، یان بتوانن بەراوردێک لەنێوان چۆنیەتی کاکردنی سیس���تمی سیاسی لهمیسرو لهتونسو لهس���ۆماڵدا بکەن ،جیاوازی نێ���وان سیس���تمی سیاس���ی لهئێرانو لەتورکی���ادا بزان���نو جیایبکەن���ەوە لهسیس���تمی سیاس���ی لهکوەی���تو س���ەنگافورەدا .سیس���تمی سیاس���ی ئەردەنو مەغریب لهسیس���تمی سیاسی دەوڵەتەکان���ی خەلی���ج جیابکەنەوە. قسەکردن لەسەر ئەم بابەتانە لەژیژێکو الکانەوە فێرنابین ،بەڵکو پێویس���تیان بهشارەزایی تایبەت ههیە لەو بوارانەدا کە ھێمام پێک���ردن .کۆکردنەوەی ئەو ههموو سیستمە سیاس���ییە جیاوازانە لهخۆرههاڵتدا لەژێر دروشمی"فاشیزم"دا ن���ەک ناچێت���ە خانەی قس���ەکردنێکی زانس���تییەوە لەس���ەر ھیچ یەکێک لەو واڵتان���ە ،بەڵک���و ڕێگرتنێکی مەعریفی گەورەش���ە لەبەردەم الن���ی ههرەکەمی
قس���ەکردنی زانس���تیدا لەو بوارانەدا. ههرکەس���ێکیش ڕێ���ی کەوتبێت���ە ناو تەنها بوارێک لەو بوارە زانس���تییانەی باس���م کرد،وەک کاک بەختیار قس���ە له "فاش���یزمی خۆرههاڵت���ی" ناکاتو سیستمە سیاس���ییەکانی ئەو ناوچەیە وەک فاشیزم ناناسێنێت. گرنگی ناونانو ناونەنانی سیستم وەک وت���م بەالی منەوە مەس���ەلەی س���ەرەکی ئ���ەوە نەبووەو ئ���ەوە نییە چ ناوێک لهسیس���تمە سیاس���ییەکەی کوردس���تان بنێین؟ بڵێین "فاش���ییە" یان "دەس���ەاڵتگەر"" ،سوڵتانییە" یان "رەیع���ی"" ،ئەوتۆکرات���ی لیب���رال"ە، ی���ان "ئەوتۆکرات���ی شۆڕش���گێڕ"، "دەس���ەاڵتگەریی تاکحیزبیی���ە" ی���ان "دەسەاڵتگەریی فرەحیزبی"" ،دەوڵەتی موخابەرات" ە یان "دەوڵەتی پۆلیسی"، "دەوڵەتیویراس���ییە" ی���ان "دەوڵەتی پێریفێری"" ،دیکتاتۆریەتی سەربازیی"یە ی���ان "دیکتاتۆریەت���ی مەدەنی���ی"، "دەوڵەت���ی ھۆبز"ییە ی���ان ههرناوێکی تر .وەک خوێنەر دەبینێت لهدەرەوەی فاشیزمدا زیاد لەناوێکو زیاد لهچەمکێک ههیە بۆ قسەکردن لەسەر دەوڵەتەکانی ئەو ناوچەی���ە .مەس���ەله لەناونانەکدا نییە ،مەس���ەلەکە ئەوەیە نیشانبدەین
ئەوسیستمە سیاسییە چۆن ئیشدەکات؟ چ���ی تایبەتمەندێت���ی سیس���تمەکە دەستنیش���اندەکاتو لهسیس���تمەکانی دەوروبەری جیایدەکاتەوە؟ چ ش���تێک ل���ەم سیس���تمەدا تازەیە؟ چ ش���تێک زۆر بنەڕەتیی���ە؟ کامان���ەن ئەکت���ەرە س���ەرەکییەکانی؟ ئەم ئەکتەرانە چۆن کاردەکەنو چۆن دەدوێنو چۆن دەژینو چۆن دەنووسن؟ دەزگا سەرەکییەکانی سیس���تمەکە کامانەنو ئەم دەزگایانە چ ئ���ەرکو ڕۆڵێک���ی تایبەتی دەبینن؟ کۆمەاڵیەتییەکان���ی ڕەگوڕیش���ە بیرۆکراسیەتی سیستمەکە لهکوێدایە؟ ئەم بیرۆکراسیەتە چۆن دروستدەبێتو چ���ۆن کاردەکات؟ ئیش���کردنی ئ���ەم سیس���تمە چ ج���ۆرە قوربانی���ەک دەخاتەوە؟ ئ���ەی چ جۆرە بەرگرییەک دروستدەکاتو ڕووبەرەکانی بەرگرییو بکەرەکانی بەرگریکردن کامانەن؟ لهپەیوەندیدا بهنووسینی منەوە ئەم پرسیارانەو ئەم ڕوانینەیە بۆ دەسەاڵت وایکردوە من بەردەوام لەس���ەر کایەی دەسەاڵت بهگش���تیو لەسەر دوو ھێزە سیاس���یە س���ەرەکییەی کوردس���تان بەتایبەتی ،بنووس���م .ههرجارەو باس لهکێشەیەک لهکێش���ەکانیو قەیرانێک لهقەیران���ە س���ەرەکیو دەرکەوتێ���ک لەدەرەکەوتە ترسناکەکانی بکەم.
دادوهر كاروان ووریا علی سۆرانی ههر مۆدێلێک لەو مۆدێالنەی دەسەاڵت لەسەرەوە ناومھێنان ،یان تێکەڵەیەک لهچەند دانەیەکی���ان ،لەکۆمەڵگاکانی ئەم ناوچەیەدا دەستبەکارن .بەاڵم ئەم کۆمەڵگایان���ە پەیوەن���دی کۆمەاڵیەتی جیاوازی���ان تێدایە ،پێکهاتو ڕیزبەندی چینایەتی جیاوازیان تێدایە ،پەیوەندی جیاوازی نێ���وان نێرو مێی���ان تێدایە، جۆرو ش���ێوازی ئامادەگی دین لهژیانی کۆمەاڵیەتیو سیاسیاندا جیاوازە ،ههیانە چەندان گروپی ئەتنی جیاوازیان تێدایە، ههیانە لەڕووی نەتەوەیییەوە ئامێزانن، بونیادی دەزگایی جی���اوازو پەیوەندی جیاوازی دەس���ەاڵتیان تێدایە ،تەنانەت جۆری ئابورییەکانیشیان جیاوازەو ئەو ناونان���ە گش���تییە هاریکاریمان ناکات کە بڵێین سیس���تمەکەیان کاپیتالیزمە، ی���ان کاپیتالیزم���ی خۆرههاڵتیی���ە. ههروەه���ا لهههر یەکێک ل���ەوواڵتانەدا پرۆس���ەی جی���اوازی بێدەنگک���ردنو قس���ەکردن ،کڕین یان دەمجکردن یان لەناوبردن���ی دەنگو گ���روپو ڕێکخراوە ناڕازی���یو ئۆپۆزیس���یۆنەکانی تێدایە. لەههریەکێکیش���اندا ڕووبەری جیاوازو پرۆس���ەی جیاوازی بهتاکەکەس���بوون ههیەو کردەی بەرگریی جیاوازیش���یان تێدای���ە .بەکورت���ی لەههریەکێک لەو واڵتانەدا چەندەها س���یاقی مێژووییو
کۆمەاڵیەت���یو سیاس���یو دین���یو جێندەریو چەندان پرۆس���ەی ئاڵۆزی ملمالنێی ئەتنییو چینایەتییو دینییو کۆمەاڵیەتی���ی جیاوازی���ان تێدای���ە. قسەکردنی زانستی لەسەر "سیستم"ی سیاس���یو کۆمەاڵیەتیو ڕەم���زی لەو ناوچەیەدا قس���ەکردنێکی ھێمنو وردە لەسەر ئەم ش���تانە ،لەسەر ئەم گشتە ئاڵۆزە ،نەک کۆکردن���ەوەی ههموویان لەژێر چەتری دەس���تەواژەیەکی بەتاڵی وەک "فاشیزمی خۆرههاڵتی"دا .ئەوەی پێمانوابێت س���ەرجەمی ئەو سیستمە جیاوازانە فاش���ینو بەسەریەکیش���ەوە "مێگا سیستمێکی" فاشیزمێكی زهبەالح دروس���تدەکەن ،کە ناوی "فاش���یزمی خۆرههاڵتیی���ە! " ،ئەم جۆرە قس���انە نەک تەنها ناڕاستن ،بەڵکو ھیچ شتێک ناتوانێ���ت بیانبات���ە ن���او خانەی ھیچ زانستێک لهزانستەکانەوە. بهکورتی ئەوەی بەالی منەوە گرنگە چۆنیەتی کارکردنی سیستمەکەیە لەناو واقیعدا ،چۆنیەتی گۆڕانی گوتارەکانیو زمانیو رەمزەکان���یو پەیوەندییەکانیو سیاس���ەتەکانیو دەزگاکان���یو تاوانەکانیو بەڵێنەکان���یو مژدەکانیو بەرههمەکانیەت���ی .ئەو دابەش���کردنە سادەو دۆگماییەی ژیانی کۆمەاڵیەتیو سیاس���یو فەرههنگ���یو ڕەمزی���ش بۆ
"سیس���تم"و "دەرە سیس���تم" ن���ەک بەڕاس���ت نازان���م ،بەڵک���و بەڕێگرێکی گەورەش���ی دەزانم لەب���ەردەم بینینی ئاڵۆزییە زۆرەکانی ژیانی کۆمەاڵیەتییو کێش���ەگەورەکانی پەیوەن���دی نێ���وان بک���ەرەکانو ئ���ەو دونیای���ەی تیای���دا دەژین. وەک پێش���تریش وتم کاک بەختیار ئازادە لەوەدا باسی سیستمی سیاسی دەکات یان نا ،لەس���ەر قوربانییەکانی دەس���ەاڵت دێتە دەنگ یان نا ،باس���ی ڕووداوە سەرەکیو بکەرە ستراتیژیەکانی ن���او کایەی سیاس���ی لهکوردس���تاندا دەکات یان نا ،ھیچ کەس���ێک ناتوانێت ھیچ داوایەک بۆ نووس���ینو نەنووسین بەسەر ھیچ ڕۆش���نبیرێکدا بسەپێنێت. ئەوەی ڕۆشنبیر دەجوڵێنێت قەناعەتو تێگەیش���تنو ڕوانی���نو تەماحەکان���ی خۆیەتی .ب���ەاڵم پێموایە کەس لەوەدا ئازاد نییە ئەو ڕوانینەی ئەو بۆ خۆیو ب���ۆ نووس���ینی ههیە بەڕەه���ا بکاتو خ���ۆی چی دەکاتو چی دەنووس���ێتو چۆن بیردەکات���ەوەوەک تاقە مۆدێلی ڕۆشنبیربوون بناسێنێتو ههموو شتێکی دەرەوەی ئەوەش بهبەرههمی ساویلکەو ڕووکەشو پۆپۆلیس���ت بزانێت .سڵیش لەوە نەکاتەوە ،ئەوەی لەخۆی نەچوو، بهفاشیست ناوببات.
ڤتفۆگڵو مانای ستەمی خۆرهەاڵتی ...پاشماوه ڤتفۆگڵ ،دەگەڕێتەوە بۆ تێزەیەکی بنەرەت����ی مارک����س س����ەبارەت به«چەقبەس����تن»و «نەگ����ۆڕان» لهسیستمی ئاس����یاییدا ،بۆیە بۆ هەر قسەیەک دەربارەی خۆرهەاڵت ،دەبێت بگەڕێینەوە سەر تێزەی چەقبەستنو نەگۆڕان لەم مێژووەدا .هەڵبەت مارکس یەکەمین کەس نییە سەرنجی نەگۆڕانو چەقبەس����تنی مێ����ژووی خۆرهەاڵتو ئاس����یای دابێ����ت ،مۆنتس����یکۆ پێش ئەو خاوەن����ی یەکەمین نیگای گرنگی خۆرئاوای����ە بۆ س����تەمی خۆرهەاڵتی. مۆنتسیکۆ ،گەرچی باوەڕێکی قووڵی بهعەق����ڵو توان����ای م����رۆڤ هەبوو، بتوانن کۆمەڵ����گاو دەوڵەتێکی عاقڵو گونجاو بۆ مرۆڤ دروس����تبکەن ،بەاڵم ترسێکی قووڵی لهبەکارهێنانی خراپی دەسەاڵت تێدا بوو ،بهبڕوای ئەو هەموو مرۆڤێک لهسروشتەوە گەر دەسەاڵتی زۆری بکەوێتە دەس����ت ،گ����ەر ڕێگرو بەربەس����تێک نەیوەس����تێنێت ،کاری خراپی پێ����دەکات« .بڕوانە :رودیگەر فۆیگت .ئاس����ایش بەرامبەر ئازادی. شپرینگەر .فیزبادن .2012 .ل .»228 بەاڵم تێزەکانی مۆنتس����یکۆ سەبارەت بهدابەشکردنی دەسەاڵتو الوازکردنی س����ەنترالیزەکردن،وەهایەوەک تەنی����ا بۆ مرۆڤی خۆرئاوایی دروس����ت بێت، ب����ەڕای مۆنتس����یکۆ تەنی����ا مرۆڤ����ی خۆرئاوایی توان����ای ئازادبوونی هەیە. مۆنتس����یکۆ ،یەکێکە لەو کارەکتەرە سەرەتاییانەی کە چەمکی ستەم تەنیا بهسیستمی سیاسییەوە نابەستێتەوە. الی مۆنتسیکۆ ،س����تەم جگە لەوەی چەمکێکی سیاس����ییە ،ڕیش����ەیەکی قووڵی لهکۆمەڵگاو کولتوورو ژینگەشدا هەیە .دیاردەیەکە ت����ەواوی ئۆرگانی کۆمەاڵیەتی دەبڕێت .الی مۆنتسیکۆ، لهحوکمی س����تەمکاردا ،سەرکردەیەک لەس����ەرووی هەرەم����ی دەس����ەاڵتە، خواس����تو `ئیرادەی ئ����ەو لهجێگای
قانون ئیشدەکەن .ژێردەستەکان لەم دەوڵەتەدا ،هوشیارییەکی کۆیالنەیان هەیەو جگە لهترسو ملکەچی شتێک بهسەرۆکو پادشاوە نایانبەستێتەوە. لهدەوڵەتی ستەمکاردا ،هەموو شتێک موڵکی حاکمەو جگە لهستەمکار کەس خاوەنی هیچ نییە .مۆنتسیکۆ ،ئاسیای بهمەڵبەن����دی هەرە گ����ەورەو زەمینی بهپیتی ئەمجۆرە لهستەمکاری دەزانی، س����تەمکارییەکی گەورەو هەمیشەییو دوورو درێ����ژ ک����ە دەربازب����وون لێی ئەستەمە ،ناگۆڕێتو قایم بۆ هەمیشە جێی گرتووە .هۆی ئەم دۆخەش الی مۆنتس����یکۆ دەگەڕێتەوە بۆ کاریگەری کەشوهەوا لەسەر مرۆڤو سروشتیان. بهبۆچوونی ئەو ،لەواڵتگەلێکدا کە هەوا گەرمە ،تەمەڵیو خاوییو بێئیرادەیی زاڵ دەب����ن ،دڵی مرۆڤ خاودەبێتەوە، لەش����ی تەپۆدەبێت ،سروشت کۆمەک بهنەگۆڕیووەس����تان دەکات ،هەڵبەت لهدوادەرەنجامیش����دا ئەم س����یفەتانە دەبنە مایەی پایەداربوونی ستەمکاری. ب����ەاڵم ه����ەوای س����ارد ،گەرمی لەش دادەبەزێنێت ،خوێن خێرا دەجوڵێت، دڵو س����ەر باش����تر کاردەکەن ،مرۆڤ ئازاو ب����زۆکو بەجوڵە دەبێت ،لێرەوە ستەم قەبووڵ ناکاتو دەبێتە عاشقی ئازادی .الی مۆنتس����یکۆ کەشوهەوای ئەوروپی مرۆڤی ئازاد دروس����تدەکات، کەش����وهەوای خۆرهەاڵتی����ش مرۆڤی ملکەچو کۆیله«بڕوانەوتارەکەی ڕایمار میوللـ����ەر .دەربارەی ژینگەو کۆمەڵگا الی مۆنتس����یکۆ .تیوری کەشوهەواو دەرەنجامەکانی .لهگۆڤاری ڕاپۆرتەکانی الیبنیتز سۆتزیتەیت .80 .ساڵی .2005 ل .»24 .هەڵب����ەت گەر قس����ەکانی مۆنتسیکۆ س����ەبارەت بهچەقبەستنی ئاس����یاو نەگۆڕانی دروس����تبن ،ئەوا بۆچوونەکانی لەس����ەر ه����ۆکاری ئەم دیاردەیە ،مایەی پێکەنینن. مارکس بهش����وێنپێی مۆنتسیکۆدا
دەڕوات ،ب����ەاڵم بەب����ێ ئ����ەم تێ����زە کۆمیدیان����ە ک����ە ئازادی����یو کۆیلەیی بهئاووهەواوە گرێدەدات .مارکس����یش کۆمەڵگا ئاس����یاوییەکان بهکۆمەڵگای چەقبەس����توو دەزانێ����ت« .بڕوان����ە کتێبەکەی کارل .ئا .ڤتفۆگڵ .ستەمی خۆرهەاڵتی .کۆل����ن /بەرلین.1962 . ل .»32 .مارک����س کاتێ����ک لەس����ەر هین����د دەنوس����ێت،وەک کۆمەڵگایەک باس����یدەکات ک����ە مێ����ژووی نیی����ە، لەوتارە بەناوبانگەکەیدا بهناونیشانی «دەرەنجامە داهاتووەکانی دەسەاڵتی بەریتانی����ا لههین����د ،کە لههەش����تی ئۆگەس����تی 1853لهنی����ۆرک دەیلی تریبیۆن باڵویدەکاتەوە» دەنوس����ێت: «کۆمەڵگای هین����دی بههیچ جۆرێک مێ����ژووی نیی����ە ،ی����ان الیەنیک����ەم مێژوویەکی زانراوی نییە .ئەوەی ئێمە بهمێژووی ناودەنێین ،هیچ نییە جگە لههاتنی یەک بەدوای یەکی زنجیرەیەک لهداگیرک����ەران ،ک����ە ئیمپراتۆریەتی خۆی����ان لەس����ەر زەمینەی پاس����یفی کۆمەڵگایەک����ی نەگ����ۆڕو بێبەرگری، دامەزران����دوە»« .بڕوانەوتارەک����ەی مارکس لهسەرجەمی کارەکانی مارکس ـ ئینگلی����زدا .کارل دیت����ز فێ����رالگ. بەرلین .1999 .بەرگی .9الپەڕە 226 ـ .»229لەوتارێکی پێشتریش����دا کە هەر لهنیۆرک دەیلی تریبیۆن له 25ی حوزەیرانی 1853دا باڵویکردبووەوە، بهناونیش����انی دەس����ەاڵتی ئینگلیزیی لههیند ،دەنوسێت «ئینگلستان تەواوی پەیکەرو بونیادی کۆمەڵگای هیندیان ڕیشەکێش کردوە ،بێئەوەی تا ئێستا نیش����انەی هیچ ج����ۆرە بونیادنانێکی نوێ دیاربێت» «هەمان س����ەرچاوەی پێش����وو ،بڕوان����ە تەواویوتارەک����ەی مارک����س لهالپەڕەکانی 127ـ .»133 بهکورتی دیدی مارکس لەسەر هیندو لهس����ەر فەزای خۆرهەاڵتی بهگش����تی ئەوەبوو ،ک����ە مێژوویەکی خەوتوویان
هەیە ،مێژوویەک بههێزە ناوەکییەکانی خ����ۆی ناتوانێ����ت بگۆڕێ����تو لەخەو هەستێت ،لێرەوە هێزی ئیمپریالیستی، گەرچی هێزێکیوێران����کارن ،بەاڵم بۆ ڕاچڵەکاندنو بەگەڕخس����تنی مێژووی خۆره����ەاڵتو جواڵندن����ی ،بایەخێکی بەرچاویان هەیە. ئ����ەم تێزەی����ەوادەکات ،هەندێ����ک بیریارو باسکاری گرنگ ،مارکسوەک ئۆرینتالیس����تو ئۆیرۆسەنتەریس����ت ببین����ن .هەندێک لهڕەخنەکان توندن، بەتایبەت الی ئەدوارد سەعیدەوە کە مارکس تەنی����ا بهئۆرێنتالیزم تاوانبار ناکات ،بەڵکو بهڕاسیستیش «بڕوانە .ئ����ەدوارد س����ەعید .ئۆرێنتالی����زم. فیش����ەرفێرالگ .فرانکفۆرت .2009 .ل 182و دوات����ر» .لێرەدا ک����ەم تا زۆر خۆم ل����ەم گفتوگۆیە دووردەخەمەوە، ک����ە گفتوگۆیەکی توندو گەرمی نێوان مارکسیستو هەڵگرانی تیوریی پۆست کۆلۆنیالیزم����ە .بەبڕوای من تێزەکەی مارکس س����ەبارەت بهس����ەقامگیرییو چەقبەس����تنی مێ����ژووی خۆره����ەاڵت لهڕەوتی س����ەدان ساڵەی پێش هاتنی خۆرئاوادا ،دوور نییە لهڕاس����تییەوە، گەرچی لێرەشدا مارکس کاتێک قسە لهگەشەو جوڵەو پەرەسەندن دەکات، هێڵکارییەکی یونفێرساڵی لهبەرچاوە کە لهخوێندنەوەی مێژووی ئەوروپاوە بەدەس����تی هێناوە .ئەو تێزەیەی کە کۆمەڵگاکان����ی خۆره����ەاڵت ،خۆیان توانای جوڵەیان نییەو دەبێت هەمیشە هێزێ����ک ل����ەدەرەوە بیانجوڵێنێت ،بۆ س����اتەوەختی مارک����سو زۆرج����ار بۆ ئەمڕۆش دروس����تە ،بەبڕوای من ئەمە ناچێتە خانەی ئۆرێنتالیزم یان ڕاسیزمی کولتووریی����ەوە ،بەڵکو ڕاس����تییەکی مێژووییە کە ت����ا ئەمڕۆ تێیدا دەژین. ئەوەی گرنگ����ە ئەوەیە ک����ە مارکس یەکەمی����ن کەسەویس����توێتی بهروونی لەس����ەر ئ����ەو س����اتی بەریەککەوتنە
گەورەیە قسەبکات .کاتێک خۆرئاوای کەپیتالیستی بەر کۆمەڵگاکانی دەرەوە دەکەوێتو لهڕیشەوە ڕایاندەتەکێنێت. ئ����ەم س����اتە ل����هرووی مێژووی����یو ستراکتورییەوە ساتەوەختێکی گرنگە. مارکس چاوەڕوانی ئەوەی نەبووە کە ئینگلیزە ئیمپریالیستییەکان خەڵکی هیند ئازادبکەن ،بەاڵم چاوەڕوانییەکی گ����ەورەی بووە ،بوون����ی کەپیتالیزمو پێداویس����تییە گرنگو گەورەکانی ئەم بوونە ،هیند لهڕیش����ەوە بگۆڕن .من، کێش����ەی گ����ەورەی مارکس ل����ەوەدا دەبین����م کە ڕوانینی بۆ ئ����ەم گۆڕانە زی����اد لهپێویس����ت پۆزەتیڤانەیە .ئەو بەس����ەرێک دەڵێت ک����ە ئینگلیزەکان تەواوی پێکهاتی کۆمەاڵیەتی هیندیان لهریشەکێش����اوە ،ب����ەاڵم بهڕوویەکی دیک����ەدا وادەبینێت ک����ە دەرەنجامە پۆزەتیڤەکان����ی ئ����ەم داگیرک����ردنو وێرانییە لەبەرەوە دەگەن .ئەو لەوتاری دووەمدا سەرەتای کۆمەڵێک گۆڕانکاری دەبینێت کە بهڕیش����ەییو ستراتیژیان دەبینێت بۆ هیند ،بۆ نمونەوادەبینێت کە هیند لهژێ����ر حوکمرانی ئینگلیزیدا پتر یەکی گرت����ووە ،ئەو یەکگرتنەش بهحوکم����ی پەیدابوون����ی تەلگراف����ی ئەلەکتریک����ی پای����ەدارو س����ەقامگیر دەبێ����ت .هەروەه����ا دەڵێ����ت ،ئ����ەو س����وپایەی کە ئینگلی����زەکان لههیند دروس����تیانکردوە ،لهداهاتوودا دەبێتە هێزێک هیندیی����ەکان بتوانن بەرگری لهخۆیان بکەن بەرامبەر داگیرکەران، س����ەرهەڵدانی ڕۆژنامەگەری����ی ئازاد لهدەس����تکەوتەکانی بهیەکێ����ک داگیرکردنی بەریتانی لههیند لەقەڵەم دەدات ،دروس����تبوونی چینێکی نوێ ک����ە لهژێ����ر دەس����تی ئینگلی����زەکان پەروەردەب����وونو ئامادەگی����ان ب����ۆ حاکمیەت����ی خۆی����ان تێدای����ە،وەک یەکێ����ک لهدەرکەوت����ە پۆزەتیڤەکان تەماش����ادەکات ...هت����د« .بڕوان����ە
وتارەکەی هەش����تی ئۆگستی مارکس لههەمان س����ەرچاوەی پێش����وودا». گەرچی ئەم دەرەنجامگیرییەی مارکس ئێس����تا زۆر جێگای گومان����ە ،بەالم گەر بەشێکیش����ی دروست بێت ،ئەوا ئاس����یاو خۆرهەاڵت تەنیا هیندستانو چین نیین ،ئ����ەم پێکدادانە گەورەیە لههەرێمەکانی دی خۆرهەاڵتو لهسەر زەمین����ی میللەتان����ی ت����رو لەواڵتانی خۆرهەاڵت����ی ناوەڕاس����ت ،کاریگەریی جیاوازتریان بەجێهێشتووە ،یەکێتیو یەکپارچەی����ی سیاس����یان دروس����ت نەکردوە ،بەڵکو هەالهەالبوونو جەنگی ناوخۆو پوکانەوەی هێزو نوێبوونەوەی سیس����تمی س����ەنتراڵو س����تەمکاری بەدواوە بووە. بهکورت����ی ئەو تێزەی����ە کە دەڵێت: مۆدێرنەی خۆرئاواو هاتنی شەپۆلهیەک ل����هدوای یەکەکان����ی ئیمپریالی����زم، کۆمەڵگا خۆرهەاڵتیی����ەکان لهناوەوە ڕادەچڵەکێنێ����ت ،لههێڵ����ی نەگۆڕی خۆیان دەیانکاتە دەرەوە ،کە تێزەیەکی گرنگی مارکس����ە «وە تێزەیەکیش����ە لهتەواویوتارەکانی پێشووتردا لەسەر فاشیزمی خۆرهەاڵتی ،من پێم لەسەر داگرتۆتەوە» ،الی مارکس نەگەیشتۆتە ئەوەی کە سروشتی ئەو پێکدادانە،وەک ئەمڕۆ ئێمە دەیبینی����ن ،بخوێنێتەوە. مارک����س چ لههەن����اوی کەپیتالیزمی خۆرئاواییو چ لههەناوی کەپیتالیزمی خۆرهەاڵتیدا ،خێوو تارمایی فاشیزمی بهروون����ی نەبینیوە ،بەڵک����و باوەڕی بەوە ب����ووە کە مێژوو ب����ەردەوام بۆ پێش����ەوە دەچێ����تو م����رۆڤ تا دێت بەرەو ڕزگاریو ئازادی هەنگاو دەنێت، خۆش����بینییەک الی مارکس سیاسیو فەلس����ەفییە ،ب����ەاڵم الی نیولیبراڵو ڕیفۆرمیس����تە خۆرهەاڵتیی����ەکان، لەس����ەر نەزانی����نو نەبینینیواق����عو خۆشاردنەوە لهتێگەیشتن دروستبووە. «ماویەتی»
خاوهنی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سهرنوسهر :سهردار محهمهد
گۆڕانو ترس لهمیدیا
ه لهئهوروپا نوێنهری ئاوێن شوان حهمه ـ نهرویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر ،سەردەشت عوسمان
ئاری ئەبوبەکر دروس���تبونی بزوتنەوەی گ���ۆرانوەک هێزێکی سیاس���ی لەهەرێمی کوردس���تاندا ئەگ���ەر بەش���ێکی پەیوەس���تبێت بهناڕازیبونی خەڵکو قۆرخکاری ت���ەواوی هێزە بااڵدەس���تەکانیوەک ی.ن.کو پ.د.ک بۆ گش���ت جومگەو پنتەکانی کۆمەڵگای کوردی ،ئەوا بێگومان بەش���ێکی دەگەڕێتەوە بۆ میدیاو کاریگەری میدیا لەس���ەر دروس���تکردنی دەنگی ناڕازی (دەس���تەجەمعی) لەناو کۆمەڵگای کوردیدا ،بەتایبەتی میدیای س���ەربەخۆو بەتایبەتی تر میدی���ای ڕەخنەگر .ڕەنگە هەر ئەمەش بێت هۆکاری ئەوەی کە پێش دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕان ،میدیاکانیوەک س���ایتی سبەیو KNNدێنە دروستبونو دەکەونە کاروەک میدیایەکی ڕەخنەگ���ر ،ک���ە دوایی دەبێتە هەوێن���ی دروس���تبونو دەڵەمەندبونی بزوتنەوەیەکی سیاس���ی بەهێ���زو کاریگەر تا ئ���ەو ڕادەیەی ئەو هێزە سیاس���ییە بێئەوەی خاوەنی پارەو دەس���ەاڵت بێت ،بێئەوەی بتوانێت قۆرخکاری سیاس���یو ئابوری هەبێت ،دەبێتە هێزی دوەمی گۆڕەپانی سیاس���یو بڕیاردەری دەڤەرێک���ی گەورەیوەک دەڤەری س���لێمانیو گەرمیان. بەاڵم ئەگەر میدیا هۆکارێک بێت بۆ سەرخستنی پرۆسەی بەرفراوانبونی دەنگی گۆڕانو کاراکردنو ڕێکخس���تنی دەنگی ن���اڕازی ناو کۆمەڵگا، ئ���ەوا بەدڵنیایی���ەوە میدیا دەتوانێ���ت ڕۆڵی خۆی بگێڕێ���ت بەرامبەر بهکەمکردنەوەو تێکش���کاندنی ئەو ڕیزەی کە گۆڕان دروس���تیکردوەو توانیویەتی لەڕێگەی���ەوە دەنگەکان لەدەوری خۆی کۆبکاتەوە ،چونکە دواجاروەک ئەو قس���ە باوەی کە دەڵێت بە هەر شتێک هاتی بەوەش دەڕۆیت ،گۆڕان کە میدیا هات���وەو میدیا تەوزیفی یەکەمی دەنگەکانی گۆڕان بوە ،دەش���ێت میدیا ببێتە س���ەرەخۆری گۆڕانو پوکانەوە یان النیکەم کەمکردنەوەی دەنگەکانی لەداهاتودا. تەنها ش���تێکیش لەم���ڕۆدا میدیا بتوانێت کاریگەری هەبێت لەس���ەر گۆڕان بهدیوە نێگەتیڤەکەی ،داخرانو دروس���تکردنی شورایە بەدەوری گۆڕاندا ،ش���اردنەوەی حەقیقەتەکانی ناو بزوتن���ەوەی گۆڕانو هەوڵی پەردەپۆش���کردنیەتی ،هەوڵ���ی بەالڕێدابردنی ڕێڕەوی پرس���یارەکانی میدیایە لەس���ەر کۆی گشتی سیستەمی کارای ناو بزوتنەوەکەو ئەوەی دەگوزەرێتو ناگوزەرێت. بۆیە گۆڕان لهئیستادا کە هێزی دوەمی هەرێمی کوردستانەو دۆستو دوژمن چاویانە لەسەریەتیو هەمو الیەک چاودێریی هەنگاوەکانی دەکات بەتایبەت لهپەیوەند بهچونە ناو حکومەتو بەش���داریکردن لەدەسەاڵتی جێبەجێکار لههەرێمدا ،دەبێت ئەو ڕاستیە تاڵە بزانێت ،کە هەر هێزێک ل���ەم دەڤەرەدا دەرگاکانی بەڕوی میدیادا دابخات ،بترس���ێت لهڕەخنە، جا چ ڕەخنەی دروس���تکەر یان ڕوخێنەر بێت ،هەمو هەوڵێکی میدیایی ل���هدەرەوەی خۆی بهدوژمنکارو قین لهدڵوێن���ا بکات ،ئەوا ئەو هێزە ب���ەرەو پوکانەوەو کەمبونەوەی س���ەنگو قورس���ایی دەچێت ،چونکە دواجار ئەگەر هێزێکیوەک گۆڕان بهڕەخنەیەکو دوانو هەزاران چەند دەنگێک کەمبکات ،بەاڵم داخرانو خۆڵکردنە چاوی میدیا ،سەد هەنگاو لهکەوتنو داخزانو پوکانەوەی نزیکدەکاتەوە.
ریکالم