ریکالم
www.awene.com
ژماره ()419 سێشەممە 2014/3/11
کێشمهکێشی مالیکیو بارزانی
ێ د.مهحمود :دهبێت بارزانی بیسهلمێن ی ههر قسه نییه ههڕهشهكان
12 »» 17 »»3
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامهیهك کۆمپانیای ئاوێنه دهریدهکات
3/16
حكومهت لهبێ پارهییدا ی ههڵهبجه بهبێدهنگ بهڕێدهكات یاد
»» 6
ریکالم
یاسای باری کهسێتی جهعفهری
12 »» 17 »»17
ههوڵدهدرێت كچانی تهمهن 9سااڵنیش بهشو بدرێن
حكومهتی ههرێم ریكالم بۆ كۆمپانیایهكی دهرمان دهكات بۆ یهكهمجاره لهكوردس����تان ،حكومهت ی ههرێم لهس����ایتی فهرمی خۆیهوه ریكالم بۆ كۆمپانیایهكی دهرمان بكات ،سایتهكه دهڵێ����ت "ئاوامیدی����كا ،باش����ترین جۆری دهرمان بهرههم دههێنێت". ئاوێن����ه ،ههولێ����ر :م����اوهی دو رۆژه لهس����ایتی فهرم����ی حكومهت����ی ههرێمی كوردس����تاندا ههواڵێ����ك دهبینرێ����ت كه بهش����ێوهی ریكالمك����ردن داڕێ����ژراوه، ههرچهنده ههواڵهكه ب����اس لهئامادهبونی نێچیرڤ����ان بارزانی دهكات لهگرێبهس����تی بهرههمهێنانی هاوبهش����ی دهرمان لهنێوان كۆمپانیای ئاوامیدیكاو كۆمپانیای سانۆفیی فهرهنسی ،بهاڵم مانشێتی ههواڵهكه تهنها بریتییه لهوهی كه "ئاوامیدیكا ،باش����ترین جۆری دهرمان بهرههم دههێنیت".
ئهم����ه لهكاتێكدای����ه كه د.ب����ارام خدر بهڕێوهب����هری كۆمپانی����ای نیش����تیمانیی ئاوامیدی����كا ب����ۆ دهرمان لهرێورهس����می واژۆكردنی ئ����هو گرێبهس����تهدا رایگهیاند ك����ه دامهزراندنی كۆمپانی����ای ئاوامیدیكا بهپاڵپشتیی ڕاستهوخۆی نێچیرڤان بارزانی ب����وه لهپێن����او بهرههمهێنان����ی دهرمانو لهساڵی 2010هوه دهستی بهبهرههمهێنان كردوهو ساڵ بهساڵیش بهرههمهێنانهكهی لهزیادبوندایه . ئاوێن����ه ب����ۆ بهدواداچونی ئ����هوهی كه بهپێی یاسا ریكالمكردن بۆ كۆمپانیایهكی دهرمان لهالیهن حكومهتهوه رێگهپێدراوه، پهیوهندی كرد بهچهند كاربهدهس����تێكی وهزارهتی تهندروستییهوه ،بهاڵم كهسیان سایتی فهرمی حکومهت ئاماده نهبون لهمبارهوه لێدوان بدهن.
د.بهرههم :نابێت کهس مامهڵه بهداهاتو مومتهلهکاتی یهکێتیهوه بکات بهرههم س���اڵح ئاماژه ب���هوه دهكات بهو پێی���ه ی پێش���تر لهیاداش���تێكدا لهگه ڵ كۆسرهت ڕهس���وڵ داوایان كردوه ههمو مومتهلهكات���ی حیزبهكهی���ان لهدهزگای (ئی���دارهو دارای���ی) تۆماربكرێ���تو ك���هس بۆ ی نهبێ���ت مامهڵ��� ه بهداهاتو مومتهلهكات���ی یهكێتیهوه ب���كات ،ئهم ههن���گاوه ی لهخۆیهوه دهس���تیپێكردوهو ههمو ئهو م���اڵو مومتهلهكاتانهی لهال ی بوه رادهس���تی یهكێتی كردوهتهوه ،ئهو دهڵێت "من ئهندامی دڵسۆزی یهكێتیم". ئاوێنه ،سلێمانی :سهرچاوهیهك ی نزیك لهبهره���هم س���اڵح بهئاوێن���هی راگهیاند ك ه گهڕاندنهوهی م���اڵو موڵكی یهكێت ی لهالیهن ناوبراوهوه سهرهتایهكی گرنگ ه بۆ ئهوه ی ك ه كهس لهو حیزبهدا بۆی نهبێت مامهڵ ه بهداه���اتو مومتهلهكاتهكانیهوه ب���كاتو وهك ك���هلو پهلی شهخس���ی بهكاریانبهێنێت ،پێداگری ی لهسهر ئهوهش دهكات ك ه ههمو س���هركردهكان ی یهكێت ی ئهو ماڵو مومتهلهكاتانهی الیانه رادهست ی حیزبهكهیان بكهنهوه. سهرچاوهك ه وت ی "وهك چۆن سهبارهت بهدواخستنی كۆنگرهی یهكێتی د.بهرههم ڕایگهیاند كه چیتر پلهو پۆس���تی حیزبی بهخۆم رهوا نابینم ،ئێس���تاش جارێكیتر د.بهرههم دهڵێ چ���ۆن پلهوپای ه بهخۆی ڕهوا نابینێت ،ئاوه���اش (ئیمتیازات)ی
ئهندامێك���ی س���هركردایهتی یهكێت��� ی داوا دهكات رێگهنهدرێ���ت بهرپرس���ه س���هربازیهكان لێ���دوان لهبارهی كێش���ه ناوخۆیهكانهوه بدهن ،چونكه مهترس���ی ئهمنیی لێدهكهوێتهوه. ئاوێن���ه ،س���لێمانی :ئارێ���ز عهبدواڵ، ئهندامی ئهنجومهنی سهركردایهتی یهكێتی نیشتمانی كوردستان ،بهئاوێنهی راگهیاند، "ح���هق نی���ه فهرمانده س���هربازییهكانو پێش���مهرگه بههیچ شێوهیهك لهسهر هیچ بارودۆخێك���ی ناوخۆیی نه لێدوان بدهنو نه قسه بكهن .چونكه ئهوه یاسایی نیهو هاوكات لێدوانهكانیان كاریگهریی دهبێت بۆ سهر بارودۆخی ئهمنییش". لهب���ارهی هاتنهدهنگ���ی كاراكت���هره بهرههم ساڵح ههبوه الی بمێنێتهوه". پلهوپای ه بهخۆی ڕهوا نابینێت". سهرچاوهك ه ئهوهش��� ی رهتكردهوه ك ه س���هرچاوهكه ئاماژه ی بهوهش كرد ك ه "كاتی خ���ۆی د.بهره���هم لهبهغدا وازی گهڕانهوه ی بهرههم س���اڵح بۆ خانوهكه ی لهپۆستی جێگری س���هرۆكی حكومهتی ماڵ���ی باوك���ی لهگهڕهك��� ی عهق���ار ی فی���درال هێن���او دواتریش كه پۆس���تی دوركهوتن���هوهی یهكجاری��� ی ناوبراو بێت س���هرۆكی حكومهتی ههرێمی ڕادهس���ت لهیهكێتی ،ئهو وت ی "ئهم ههڵویس���تهی ك���ردهوه ،لهه���هردو حاڵهتدا س���هیارهو سهرهتاكانی دهستبهرداربونی د.بهرههم مومتهلهكات���ی حكومهت���ی ك���ه ال ب���و نی���ه لهیهكێت���ی ،بهڵك���و پش���تیوانی ه گهڕاندیهوه بۆ حكوم���هتو تهنها ئهوهی لهیهكێتیو پاراستنی ناوبانگی یهكێتیو ال مایهوه ك ه بهپێی یاساو ڕێساكان بۆی برهودان ه بهپرس���ی چاكس���ازیی ،ئهم ه
دڵس���ۆزییو پهرۆش���یه بۆ یهكێتی ،ئهو پێداگریی لهس���هر ئ���هوه دهكات كه من ئهندامی دڵسۆزی یهكێتیم". ههفت���هی راب���ردو ،د.بهره���هم رادهستكردنهوهی ئهو دو خانوهی یهكێتی نیشتمانی كوردستانی راگهیاند كه الیهتی، یهكێكی���ان لهمێرگهپانهو ئهویتریش���یان خانویهك���ی گهورهیه لهگهڕهكی ئاش���تی لهنزیك باخی س���هعید بهگ ،ك ه موڵكی ئیدارهی گشتی یهكێتین.
ی ی بوژانهوه ی كارێكی باشهو دهبێت ه هۆ ی بازرگانیو پیشهساز ی ژور س���هرۆك ی بازرگانیو ی ل���هڕو ی س���لێمان سلێمانی بهئاوێنهی راگهیاند ك ه ئێران ش���ار ی كردوه ئابورییهوه". داوای���ان لهپارێزگای س���لێمان ی "ئێم ه نازانین ئهم پێشنیاره وتیش ترانزێتێ���ك دروس���تبكرێت لهنێ���وان باش���ماخو س���وریادا ت���ا ئهو م���هرزه چ مهرامێكی سیاس���ی لهپشته ،ئهوه دهروازهی���هك بێ���ت لهنێ���وان ئێرانو با سیاسیهكان قس��� هی لهسهر بكهن، ی ئاب���وریو بازرگانیهوه ی ئێم��� ه ل���هڕو ی ژور س���وریادا ،ئ���هو وتی "لهدی���د ی س���لێمانیهوه لێیدهڕوانی���نو ب���اش دهزانین ك ه ههر بازرگانیو پیشهس���از ی ی ئ���هم پێش���نیاره واڵتێك ترانزێتی پێدا بڕوات س���ودێك بهئهنجامگهیاندن���
ی بازرگانیو ی جوڵه ی دهبێت ،لهڕو باش رسوماتو بازاڕ پهیداكردن بۆ شۆفێرو كۆڵههگ���رو ههلی كار رهخس���اندن بۆ ی خهڵكێك���ی زۆر ،ئێم���هش چاوهڕوان ئهوهین بهترانزێتكردنی باشماخ ههمان ئامانجو كارمان بۆ بهدیبهێنێت".
2
س���هربازییهكان لهكات���ی تهنگ���ژهو ملمالنێكان���دا ،عهبدواڵ وتی "لێدوانی ئهو كهسانه دژی بهرژهوهندیه بااڵكانی گهلی كوردس���تانهو ئهگهر من سهرۆكی ههرێم بومایه ئێس���تا ئهو كهس���هم بانگدهكردو رێوشوێنی یاساییم بهرامبهری دهكرد". ئهم وتانهی ناوبراو لهكاتێكدایه ،چهند سهركردهیهكی س���هربازیی ناو یهكێتیو پارت���ی لهرێگ���هی راگهیاندنهكان���هوه ههڵمهتێك���ی توندیان بۆ س���هر یهكتری دهستپێكردوهو لهلێدوانهكانیاندا پهنایان بۆ بهكارهێنانی چهندین زاراوهی روشێنهر بردوه.
3
زیندانییهک لهههرێم تا ئاستی خوێندانان ئهشکهنجهدراوه
فۆتۆ :رێبهر نهجم
ئێران داوا دهكات باشماخ بكرێت بهترانزێت روهو سوریا ی ی ئێران پێش���نیار ی ئیس�ل�ام كۆمار ی ی پارێزگای سلێمان بۆ كاربهدهس���تان ی كردوه ك ه پێكهوه كار بكهن بۆ ئهوه ی باش���ماخ بكرێ���ت بهترانزێت م���هرز ی لهنێوان ئێرانو سوریا ،سهرۆكی ژور بازرگان���یو پیشهس���ازی س���لێمانیش پشتیوانی لهو پێشنیاره دهكاو دهڵێت "ههوڵ بۆ جێبهجێكردنی دهدهین". ئاوێنه ،س���لێمانی :سیروان محهمهد
داوا دهكرێت لێدوان لهبهرپرس ه ی سهربازیهكانی یهكێتیو پارت قهدهغه بكرێت
رێکخراوێک���ی تایب���هت بهماف���ی مرۆڤ لهههرێمی کوردستان 249 ،پێشێلکاریی مافهکان���ی م���رۆڤ لهس���اڵی 2013دا تۆماردهکاتو دهڵێت زیندانییهک لهههرێم تا ئاستی خوێندانان ئهشکهنجهدراوه. ئاوێنه ،س���لێمانی :پارێ���زهر کارزان فازی���ل بهئاوێن���هی راگهیاند ک���ه لهدوا راپۆرتی رێکخراوی سهنتهری پهرهپێدانی دیموکراسییو مافی مرۆڤ (249 ،)dhrd پێشێلکاریی مافهکانی مرۆڤ تۆمارکراوهو بهش���ێکیان زۆر مهترس���یدارن ،یهکێک لهوان ه ئهش���کهنجهدانی زیندانییهک بوه لهسنوری پارێزگای سلێمانی که بهتۆمهتی کوش���تنی کهسێک دهستگیرکراوهو دوای ئهش���کهنجهدانێکی زۆر "دان بهتاوانێکدا دهنێت ک���ه بهوتهی خ���ۆی نهیکردوه". ئهو پارێ���زهره دهربارهی ئ���هو زیندانی ه دهڵێت" :ئهوهندهیان ئهشکهنجهدابو ،ک ه دادهنیش���ت خوێنی دادهنا بهوتهی خۆی کارهبای���ان لهئهندام���ی نێرینهی دابو بۆ ئهوهی دان بهتاوانهکهیدا بنێت". کارزان ب���اس ل���هوهش دهکات ک��� ه
لهس���لێمانی ههرکاتێ���ک ویس���تویان ه کهس���ی زیندانیکراویان بینی���وه ،بهاڵم ئهو حاڵهت���ه لهههولێر تهواو پێچهوانهی ه "بینین���ی زیندانی���هک لهههولێ���ر ب���ۆ ئێمهی رێکخراوهکان زۆر قورس���ه ،ههتا زیندانییهک دهبینین ،چهندین رێگریمان بۆ دروست دهکرێت".
كێیه سبهینێمان وانیشاندهدات ك ه ئیتر خۆر ههڵنایاتهوه؟ ناونیشان :سلێمانی گهڕهکی شۆڕش -بهرامبهر ئامادهیی شۆڕشی کوڕان
تهلهفۆن 3201274 :
کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
9
13 تیراژ 4500 :
2
تایبهت
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
یهكگرتوو كۆمهڵ :تا ئێستا لهالیهن پارتیهوه وهاڵم ی داواكاریهكانمان نهدراوهتهوه بۆ بهشداریكردن لهحكومهت ئا :شاهۆ ئهحمهد ی ی گفتوگۆكان بزوتنهوه لهگهرم����ه گۆڕان ئاش����كرایكرد ئهگ����هر هاتو وهزارهت����ی ناوخۆی����ان پێنهدرێت ئهوا پاشهكش���� ه لهبهش����داریكردن لهحكوم����هت دهك����هنو دهبن����هوه بهئۆپۆزسیۆن ،ههریهك لهیهكگرتوو كۆمهڵی����ش ئاماژه ب����هو ه دهكهن ی گۆڕان ی بهشدارینهكردن "لهئهگهر لهحكومهت ههڵوێستیان دهبێت". ی ی لیژنهی دانوس����انكار ئهندامێك یهكگرتوی ئیس��ل�امی كوردس����تان
فهره����اد م����هال س����اڵح بهئاوێنه ی راگهیاند ئ����هوا وهكو یهكگرتو ههر ی ئهوهیان داوه لهس����هرهتاوه ههوڵ حكومهتێكی بنكهفراوان پێكبهێنرێت تا ئێس����تاش ئهوه بڕیاریان ه چونك ه بۆ ئێستای كوردس����تان وا باشتره ی بنكهفراوان ههبێت". حكومهتێك ی س����هبارهت بهبونهوهی بزوتنهوه گۆڕان بهئۆپۆزسیۆن ناوبراو ئاماژه ب����هوه دهكات ئهوان وهكو یهكگرتو لهگهڵ گ����ۆڕان گفتوگۆیان كردوهو تا ئێس����تا بڕیاری ئهوهیان نهداوه ی ب����هاڵم ئهگ����هر هاتو بزوتن����هوه گۆڕان پهراوێز بخرێت یان ببێتهوه
بهئۆپۆزس����یۆن ئهوا ههڵوێس����تی خۆیان دهبێت. ی ی بهشدارینهكردن ی ئهگهر لهباره ی ی گۆڕان ئهندامێكی لیژنه بزوتنهوه ی ی كۆمهڵی ئیسالم دانوس����تانكار ی كوردس����تان رایدهگهیهنێت كۆمهڵ ی ی ئهوه ئیسالمی تا ئێس����تا بڕیار نهداوه ببێتهوه بهئۆپۆزسیۆن بهاڵم ی خۆمان ل����هو بابهتهدا ههڵوێس����ت دهبێت.
بزوتن����هوهی گ����ۆڕان رای چی���� ه ی ب����هاڵم ت����ا ئێس����تا ئێم����ه بڕیار ئۆپۆزس����یۆنبونمان ن����هداوه بهاڵم لهحاڵهتی فهرامۆشكردنی الیهنێك رهنگه ههڵوێس����تمان ههبێت بهاڵم لهئێس����تادا كۆمهڵی ئیسالمی هیچ ههڵوێستێكی نیه.
ناوب����راو ئاش����كرای دهكات ت����ا ی ئێس����تا لهالیهن پارتی دیموكرات ی كوردس����تانهو ه بهفهرم����ی وهاڵم ی داواكاریهكانی كۆمهڵیان نهداوهتهوه ئهندام����ی لیژنهی دانوس����تانكار ی كۆمهڵی ئیس��ل�امی بیالل سلێمان ب����ۆ بهش����داریكردنیان لهكابینه ی حكومهت. ی راگهیاند ئ����هوان نازانن تازه بهئاوێنه
ئێران داوا دهكات مهرزی باشماخ بكرێت بهترانزێتی نێوان ئێرانو سوریا ی كۆماری ئیسالمی ئێران پێشنیار ی ب����ۆ كاربهدهس����تانی پارێ����زگا س����لێمانی كردوه ك ه پێكهوه كار بكهن بۆ ئهوهی مهرزی باش����ماخ بكرێت بهترانزێت لهنێوان ئێرانو سوریا ،سهرۆكی ژوری بازرگانیو ی پیشهسازی سلێمانیش پشتیوان لهو پێشنیاره دهكاو دهڵێت "ههو ڵ بۆ جێبهجێكردنی دهدهین".
هێنانهوهی روفاتی 93ئهنفالکراوی بارزانیهکان
بهفهرمان ی بارزان ی دهبێت روفات ی ههر ههشت ههزار بارزانیهك ه بهێنرێتهوه كوردستان ئا :هێمن مامهند ،ههولێر روفات���ی بارزانی���هكان لهالی���هن لیژنهیهكی تایبهتهوه سهرپهرشتی دهكرێتو ههروهها نابرێنه پزیشكی دادوهری���ی بهفهرمانی مهس���عود بارزانی���ش دهبێ���ت روفات���ی ههر ههش���ت ه���هزار بارزانیهكه بێتهوه خاكی كوردستان.
ئ���هی كوا روفاتی كهسو كارهكانی ئێمه". س���هرچاوهكه وتیش���ی "بارزان ی داوای لهدكتۆر محهمهد ئیحس���ان كردوه ،كه ههوڵبدات ههر ههش���ت ههزار روفاتی بارزانیهكه بێنێـتهوه خاكی كوردستان". سهرچاوهكهیوهزارهتی شههیدان ئاماژهی بهوهشكرد "لهكاتێكدا كه تیمی وهزارهتی شههیدانی ههرێمو وهزارهتی مافی مرۆڤی عێراق بچنه سهر ههر گۆڕێكی بهكۆمهڵ ،ئهگهر بارزانی بن ،ئ���هوه دكتۆر محهمهد ئیحسان نایهڵێت بههیچ شێوهیهك كهس دهستكاریی بكاتو نایهڵێت روفات���هكان بنێررێن بۆ پزیش���كی دادوهریی ،ئهگهر بارزانیش نهبێت دكتۆر محهمهد ئیحسان دهڵێت من حهقم نییه".
سهرچاوهیهكی بهرپرسو ئاگادار لهوهزارهتی كاروباری ش���ههیدانو ئهنفالكراوهكان تایبهت بهئاوێنهی راگهیان���د "هێنان���هوهی روفات���ی بارزانی���هكان بههی���چ ش���ێوهیهك لهدهس���هاڵتی وهزی���ری كاروباری ش���ههیدانو ئهنفالكراوان���دا نییه، بهڵك���و دكتۆر محهمهد ئیحس���ان سهرپهرش���تی دهكات ،ئهم���ه لهكاتێكدا ناوبراو هیچ پۆس���تێكی لهوهزارهتی كاروباری ش���ههیدانو ئهنفالكراوهكان���دا نیی���هو ب���ۆ لهبهرامبهر ئهو قس���انهدا دكتۆر هێنانهوهی روفاتی بارزانیهكانیش تهنیا پرسه خهسوانهیهك بهوهزیرو محهم���هد ئیس���حان ب���ۆ ئاوێن���ه وهزارهتی شههیدانو ئهنفالكراوهكان وتی "راس���ته من هیچ پۆس���تێكم لهوهزارهتی كاروباری ش���ههدیانو دهكرێت". ئهنفالك���راوهكان نیی���ه ،بهاڵم من سهرچاوهكه وتیشی "بهفهرمانی لهساڵی 2005خهریكی توێژینهوهم مهسعود بارزانی پشكنینی DNAلهس���هر روفاتی ئهنفالك���راوهكانو ی بۆ هی���چ روفاتێكی بارزانیهكان ئهوه ئیشی خۆمه". ناكرێت ،چونكه مهس���عود بارزانی س���هبارهت بهوهی كه دهوترێت وتویهت���ی "م���ن نامهوێت س���بهی 7900روفات بێتهوهو خاوهنهكانیان هێنان���هوهی روفات���ی بارزانیهكان دیار ب���ن 100 ،خێزانهكهی تر بڵێن بههیچ شێوهیهك لهدهستوهزارهتی
كاروباری شههیدانو ئهنفالكراوهكان نیی���ه ،بهڵكو لهالی���هن لیژنهیهكی تایبهتو دكتۆر محهمهد ئیحس���ان سهرپهرش���تی دهكرێ���ت ،محمهد ئیحس���انوتی "كارێ���ك كه ئهوان نایكهن با خهڵكی تر بیكات". ههر سهبارهت بهنهبردنی روفاتی بارزانیهكان بۆ پزیشكی دادوهرییو ئهنجامنهدانی پش����كنینی DNAی بۆیان محهمهد ئیس����حانوتی "من روفاتی ش����ههیدانی خۆمان نادهم بهدهست كهسانێكی ترهوه ،ئهوان كه دو جار كوژراونو ئهنفالكراون، بۆ روفاتی ئهوان بدهم بهكهسانێك ك����ه جارێك����ی ت����ر بیانكوژنهوه. ئام����اژهی بهوهش����كرد "لهعێراق پارهیهك����ی زۆر خهرجك����راوه ،بۆ توانس����تی پش����كنینی DNAیو خوێن ،ب����هاڵم ههموی فهش����هلی هێن����اوه ،چونكه لهعێ����راق كهس هاوكار نییهو توانای زانس����تیی بۆ پش����كنینی DNAی بهم شێوهیه نییهو ههموی فهش����هلی هێناوهو ك����هس نمون����هی خوێن����ی خۆی پێش����كهش ناكات ،پاش����ان ئێمه دهڵێین ئهوان ههمو كهسو كاری ئێمهن پێویسته روفاتی ههمویان بهێنرێت����هوهو پێویس����ت ن����اكات ت����ازه بڵێین ئهم����ه روفاتی فاڵنه كهسهو ئهمه روفاتی فاڵنه كهس، ئهوان ههمویان ش����ههیدی رێگای كوردس����تاننو پێویسته بێنهوه بۆ خاكی خۆیان".
ئاوێن����ه ،س����لێمانی :س����یروان ی محهم����هد س����هرۆكی ژور ی ی سلێمان بازرگانیو پیشهس����از ی بهئاوێن����هی راگهیاند ك���� ه "دوا ی ی كۆمهڵێك پڕۆژه جێبهجێكردن ی باشماخ لهالیهن تایبهت لهمهرز ی ههرێم����هوه ،دهتوانم حكومهت���� ی بڵێم ئێس����تا ئهو مهرزه مهرزێك نێودهوڵهتییهو لهدیوی ئێرانیشهوه ئهو واڵت ه ههم����ان كاری كردوهو پهرهی بهمهرزهكه داوهو لهههمو ی كراوه بۆ رویهك����هوه ئامادهكاری ئهوهی ببێت بهترانزێت". ی بهوه كرد ك ه ناوبراو ئام����اژه ی ئێران داوایان لهپارێزگای سلێمان كردوه كه ترانزێتێك دروستبكرێت لهنێوان باش����ماخو س����وریادا تا ئ����هو م����هرزه دهروازهی����هك بێت لهنێ����وان ئێرانو س����وریادا ،ئهو وتی "پێشنیارهك ه كراوهو دهبێت كاربهدهس����تان ههڵس����هنگاندنو ی لهس����هر بكهن ك ه تا چهند كار
س����ودی دهبێ����ت ب����ۆ حكومهت ی بهئاراس����تهكردنی نوس����راو بۆ ئهو ههرێمی كوردس����تان بهگشتیو بۆ الیهنانهی پهیوهندیدارن بهو كارهوهو شاری سلێمانی بهتایبهتی". چاوهڕوان����ی ئ����هوهش دهكهین كه پارێزگای سلێمانیش كارئاسانی بۆ س����یروان وتی "لهدی����دی ژور ی ئهو كاره بكات". ی سلێمانیهوه بازرگانیو پیشهساز ی ئهو پرسیارهش����دا ك ه لهوهاڵم بهئهنجامگهیاندنی ئهم پێشنیاره ی ی مهرز ی ئایا پێش����نیاری كردن���� كارێك����ی باش����هو دهبێت����ه هۆ ی باش����ماخ بهترانزێتی نێوان ئێرانو بوژانهوهی شاری سلێمانی لهڕو س����وریا لهم كاتهدا كه س����وریاو بازرگانیو ئابورییهوه". ی ناوچهك����هش بهههلومهرجێك���� وتیش����ی "ئهوهی كه باش����ماخ پ����ڕ لهكێشمهكێش����دا تێدهپهڕن ی لهپشتهوه ی مهبهس����تی سیاس���� ببێت����ه دهروازهیهكی س����هرهك ی "ئێم ه لهنێ����وان ئێ����رانو س����وریادا ،تا نییه ،سیروان محهمهد وت ئێس����تا ئیش����ی تی����ادا نهكراوه ،چاومان لهس����هر ئ����هوه نیی ه ك ه ی ئهم پێشنیاره ی مهبهستی سیاس ئێم���� ه دهمانهوێ����ت وهك ژور ی ی چیی����هو ناش����زانین چ مهرامێك ی سلێمان بازرگانیو پیشهس����از ی لهپش����ته ،ئ����هوه ب����ا ی سیاس���� نوس����راو ئاراستهی ئوس����تاندار ی لهسهر بكهن، ی سیاسیهكان قسه ی ئێران بكهین بۆ ئهوه كوردستان بزانین چۆن پێكهوه پێش����نیاری ئێم ه لهڕوی ئابوریو بازرگانیهوه ئهم پڕۆژهی����ه جێبهجێ بكرێت ،لێیدهڕوانی����نو ب����اش دهزانین كه ی پێدا بڕوات پارێزگاری سلێمانیش����ی لێئاگادار ه����هر واڵتێك ترانزێت دهكهینهو ه ت����ا بهههمو الیهكمان سودێكی باشی دهبێت ،بۆ نمون ه ی بتوانی����ن ئ����هو هێڵ����ی ترانزێت ه ئێستا بهندهر عهباس كه ترانزێت بكهینهوه بۆ خزمهتی كوردستانو نێ����وان ئیم����اراتو كوردس����تانو ی ی ئێجگار گهوره عێراقه ،سودێك شارهكهمان". ی ی جوڵه بهئێ����ران گهیاندوه لهڕو س����هرۆكی ژوری بازرگان����یو بازرگان����یو رس����وماتو ب����ازاڕ پیشهس����ازی س����لێمانی جهخت����ی پهیداكردن بۆ شۆفێرو كۆڵههڵگرو ی لهس����هر ئ����هوهش ك����ردهوه ك����ه ههلی كار رهخساندن بۆ خهڵكێك ی ئهوهین "ئێس����تا جێبهجێكردن����ی ئ����هم زۆر ،ئێم����هش چاوهڕوان لهبهرنامهماندای����هو بهترانزێتكردنی باش����ماخ ههمان پێش����نیاره لهههفتهی داهاتوهوه دهستدهكهین ئامانجو كارمان بۆ بهدیبهێنێت".
مهرزی باشماخ
ههنوکه
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
3
تا دوای ههڵبژاردن مالیكیو بارزانی لهسهر دهستبادانی یهكتر بهردهوام دهبن
د.مهحمود :دهبێت بارزان ی بیسهلمێن ێ ههڕهشهكان ی ههر قس ه نییه ئا :ئاوێنه
شیعهكان گوێ لهعادل موراد دهگرن
ههڕهشهو سهنگهر لهیهكگرتنی بارزانیو مالیكی بهردهوامه ،ئاسۆی چارهسهری قهیرانی نێوان بهغداو ههولێر ناڕونهو سیاسهتمهدارێكی بهئهزمونی كوردیش دهڵێت "گرژییو دهستبادانی نێوان مالیكیو بارزانی تا دوای ههڵبژاردنی داهاتوی پهرلهمانی عێراق بهردهوام دهبێت". د.مهحمود عوس���مان سیاسهتمهدارو پهرلهمانت���ار ئاماژه ب���هوه دهكات ك ه مالیكی تا كاتی ههڵبژاردنی پهرلهمانی عێ���راق كه ل���ه31ی نیس���انی داهاتودا ئهنجامدهدرێت ،بهردهوامدهبێت لهس���هر ههڵكش���انی گرژی���یو ئاڵۆزییهكان���ی لهگهڵ الیهنه ركهبهرهكانی بهمهبهستی كۆكردنهوهی دهنگی شیعهكان ،ئهو وتی "مالیكی لهگهڵ س���وننه توندی كردوه، لهگ���هڵ ك���ورد توندی ك���ردوه ،لهگهڵ سهدر توندی كردوه ،لهگهڵ ئهنجومهنی بااڵی ئیس�ل�امی توندی كردوهو هێرش مالیکیو بارزانیو تاڵهبانی فۆتۆ :یهحیا ئهحمهد دهكاته سهر سعودیهو قهتهریش ،رهنگه پێیوابێت ئهم جۆره كارانه وا لهبهشێك حكومهت بهردهوامبێت ،ههڵوێس���تێكی كۆبونهوهی لهگهڵ كۆسرهتو بارزانی، لهشیعهكان دهكات دهنگی بدهنێ ،بهاڵم وامان دهبێت ك���ه چاوهڕوانی نهكهن" ،ههروهها كۆبوونهوهی لهگهڵ نهوشیروان د.مهحمود وتی "نازانم بۆچی ههڕهش���ه مس���تهفاو داوهت كردنی بۆ توركیا ،كه رهفتارێكی ههڵهیهو سهریلێشێواوه". ناوب���راو حههت���ی لهس���هر ئ���هوهش دهكات! ئ���هوه دهبێت خۆی بزانێ چۆن س���هركردهی س���هرهكی ئۆپۆزیسیۆنی ك���ردهوه كه لهماوهی ههش���ت س���اڵی ئهم ههڕهش���هیهی جێبهجێ���ی دهكات ،كوردس���تانو رهخنهگرێك���ی دی���اری رابردوش���دا ،زۆرجار گرژی���یو ناكۆكیی بهالی منهوه ههر جۆره ههڕهش���هیهك پڕۆژه ناش���هفافهكانی نهوتی حكومهتی لهنێوان مالیكیو بارزانیدا سهریههڵداوه ،كهس���ێك یان الیهنێك بی���كات دهبێت ههرێم لهگ���هڵ توركیا ،مایهی نیگهرانی بهاڵم لهبهرئ���هوهی تاڵهبان���ی لهبهغدا بتوانێ���ت جێبهجێیب���كات ب���ۆ ئهوهی ن���هك ه���هر حكومهتی مالیك���ی بهڵكو س���هرۆك كۆمار بوه ،رۆڵێك���ی گرنگی بیسهلمێنی ههڕهشهكانی ههر قسه نین ،كۆم���اری ئیس�ل�امی ئێرانیش���ه ،ئێران لهكپكردنو دامركاندنهوهی ئهو گرژییو ئهگهر نهیتوانی جێبهجێی بكات رهنگه لهڕێگهی راگهیاندنهكانیهوه گوزارش���ت ل���هم نیگهرانی���ه دهكاتو پێیانوایه ئهم ئاڵۆزیان���هدا ههبوهو نهیهێش���توه لهوه بهنێگهتیڤ بگهڕێتهوه". ئهمه لهكاتێكدا كه زۆرێك لهچاودێران سهردانهی داود ئۆغلو هۆكارێك دهبێت زیاتر پهرهبسێنێت ،ئهو وتی "ئهگهر مام جهالل لهبهغدا بوایه چارهس���هركردنی پێیانوای���ه كه پارتیو بارزانی پێش���تر بۆ زیاتر ناكۆكیی خستنه نێوان ههرێمو ی بهغ���داوهو پهیوهندیهكانیان زیاتر لێڵو ئهم كێش���انه ئاس���انتر بو ،بهم رادهیه پشتئهستور بون بهتوركیا بهوهی دوا راكێش���انی بۆری���ه نهوتیهك���هی نێوان تاریكت���ر دهكات ،ههروهها ئهو بۆچونه پهرهینهدهسهند". د.مهحم���ود س���هردانهكهی ع���ادل ههرێ���مو توركی���ا بتوانن نهوت���ی لێوه ل���هالی ئێرانی���هكانو مالیكیش بههێزتر مورادیش���ی ب���ۆ الی مالیك���یو بڕیاری ههنارده بكهن ب���ۆ بازاڕهكانی جیهانو دهكات ك���ه توركیا لهپێناو پاراس���تنی خهرجكردنی موچهی كارمهندانی ههرێمی بیفرۆش���ن ،بهاڵم دوای راكێش���انی ئهو بهرژهوهندیی���ه ئابوریهكان���ی خۆی���داو كوردستانی بهوه لێكدایهوه كه "مالیكی بۆریه ،كاربهدهستانی توركیا چهندینجار دهستگهیشتن بهس���هرچاوهكانی نهوتو دهیهوێت لهڕێگ���هی پهیڕهوكردنی ئهم ئهوهیان راگهیاندووه كه بهبێ رهزامهندی گازی ههرێم ،دهستێوهرادانی راستهوخۆ سیاس���هتهوه ،ناكۆكییو كێشه لهنێوان حكومهتی ناوهندی بهغ���دا ئاماده نین لهكاروباری ههرێمی كوردستان دهكاتو مۆڵهت بهفرۆش���تنی نهوتی كوردستان ههوڵ���ی خۆنزیككردنهوه لهههمو حیزبه یهكێتیو پارتیدا توندتر بكاتهوه". كوردیهكان دهدات. سهرس���وڕمانی بدهن لهڕێگهی بهندهرهكانیانهوه. لهبهرامبهریش���دا راگهیاندنهكانی ئێران ئاماژه بهوه دهكهن ئهم���ه لهكاتێكدای���ه ك���ه بهپێ���ی بهرامبهر بهههڕهش���هكانی ئهمدواییهی بارزانی لهمالیك���یو حكومهتی ناوهندی راگهیاندنهكانی ئێران ،سهردانی ههفتهی كه لهدوای س���هردانهكهی ئهردۆغانهوه زیات���رو زیاتر بوه ،س���هدان كۆمپانیای بهغدا دهربڕی ،كه وتبوی "ئهگهر بهغدا راب���ردووی داود ئۆغلو بۆ كوردس���تانی ل���ه2011دا بۆ ههرێمی كوردس���تان ،تا توركی لهههرێمدا چاالكنو كوردس���تان لهسهر سیاس���هتی ئێس���تای بهرامبهر عێ���راقو بهش���داریكردنی لهكۆڕبهندی هاتوه قهب���ارهی ئاڵوگ���ۆڕی بازرگانی ب���وه بهب���ازاڕی س���اغكردنهوهی كااڵی بهههرێ���مو موچ���ه بڕین���ی كارمهندانی دووهمی زانكۆی ئهمهریكی لهسلێمانیو نێ���وان توركی���او ههرێمی كوردس���تان توركیو لهدوای ئهڵمانیاش���هوه ههرێمی
لهدید ی ئێرانو مالیكیهوه ،توركیا بهشێك ه لهكێشه ی نێوان ههولێرو بهغداو ئامادهبونی داودئۆغلوش لهم سهروهختهدا لهكوردستان ،تارانو بهغدا ی توڕهتر كردوه
ههفت����هی راب����ردو ،ع����ادل موراد س����هرۆكی ئهنجومهن����ی ناوهن����د ی یهكێت����ی نیش����تمانی كوردس����تان س����هردانی مالیك����ی كردو ب����هدوای ئهوهشدا ههواڵی رهزامهندی نواندنی مالیكی لهس����هر ناردن����ی موچه بۆ ههرێم����ی كوردس����تان باڵوكرایهوه، ئهم ههواڵه چهندین راڤهو ش����یكاری جیاوازی بۆ كرا ،بهش����ێك پێیانوایه شیعهكان گوێ لهعادل موراد دهگرن لهبهرئهوهی خۆی شیعهیه. ع����ادل م����وراد ك����ه یهكێك����ه یهكێت���� ی لهدامهزرێنهران����ی نیشتمانیی كوردس����تانو لهههڕهتی گهنجێتیدا رۆڵی دی����اری لهیهكێتی قوتابیان����ی كوردس����تاندا بینی����وه، بهكهسایهتییهكی نزیك لهشیعهكان دادهنرێ����ت ،ئهو لهكۆتای����ی دهیهی 1970دا ك����ه لهرۆژنامهی س����هفیری لوبنان����ی نزی����ك لهش����یعهكانی ئهو واڵتهدا كاری كردوه ،پهیوهندییهكی توندوتۆڵ����ی لهگهڵ زۆرب����هی الیهنه ش����یعهكاندا ههیهو تهنانهت لهكاتی سهرههڵدانی "بههاری عهرهبی"شدا، ئ����هو هاوس����ۆزیی خ����ۆی بهرامبهر بهكهس����ێكی وهك قهزافیو بهش����ار ئهسهدیش نهشاردۆتهوه. بهش����ێك لهچاودێ����ران پێیانوایه، عادل موراد لهوهتهی بوه بهسهرۆكی ئهنجومهنی ناوهندی یهكێتی چهندین
لێدوان����ی تون����دی ل����هدژی پارت����ی راگهیاندوه ،ئهمهش جێی س����هرنج ی مالیكیو ئهو هێزه ش����یعانه بوه كه دهیانهوێت ئهم جۆره ئاڕاستهیه لهناو یهكێتی����دا بههێزتر بك����هن ،مالیكی پێیوایه بههۆی غیاب����ی تاڵهبانیهوه ئامادهبونی یهكێتی لهبهغدا الواز بوهو ئێستا پارتی بهتاقی تهنها دۆسیهی پهیوهندیهكانی نێوان ههرێمو بهغدا بهڕێوه دهبات ،خوازیارن كهس����انی وهك عادل موراد بتوانن بۆ راگرتنی هاوس����هنگی نێوان پارتیو یهكێتی (ك����ه دواجار راگرتنی هاوس����هنگی نێوان توركی����او ئێران����ه لهههرێمی كوردستان) ،رۆڵێكی كاریگهرتریان پێسپێردرێت.
كوردس���تان دوهم ش���هریكی بازرگانیی توركیایه ،ئهم ئاڵوگ���ۆڕی بازرگانیهش ك���ه زۆر لهئاڵوگ���ۆڕی بازرگانی نێوان ههرێمو ئێران زیاتره ،رۆڵێكی سهرهكی لهبوژان���هوهی ئاب���وری ئ���هو توركیادا بینی���وه لهم���اوهی 10س���اڵی رابردودا كه AKPدهس���هاڵتدار بووهو ئێستاش چ���اوی بڕیوهته ن���هوتو گازی ههرێمی كوردس���تان .لهدی���دی راگهیاندنهكانی ئێ���رانو نزیك لهمالیكیش���هوه ،توركیا بهش���ێكه لهكێش���هی نێ���وان ههولێرو بهغ���داو ئامادهبون���ی داودئۆغلوش لهم س���هروهختهدا لهكوردس���تان ،ت���ارانو بهغدای توڕهتر كردوه. پارتی كه وادهردهخات پشتئهستوره بهتوركی���ا لهملمالنێكانیدا لهگهڵ بهغدا،
بهالی د.مهحمود عوسمانهوه جێی متمانه نییه ،ئهو بهئاوێن���هی راگهیاند كه "من بههیچ جۆرێك ب���ڕوام بهتوركیا نهبوهو نیی���ه ،ئهگهر توركیا بۆ كورد باش بێت دهبێت مافی كوردی خۆی بدات ،ئێران یان توركیاو سوریا پێوهر بۆ باشیان بۆ كورد ئهوهیه چۆن مامهڵ ه لهگهڵ کوردی خۆیاندا دهكهن نهك ئێمه". سهبارهت بهئاسۆی كێشمهكێشی نێوان بهغداو ههولێریش ،پێشبینی ئهوهی كرد كه ئهم ملمالنێی���ه تا دوای ههڵبژاردنی پهرلهمانی عێ���راق بهردهوامبێتو دوای ههڵب���ژاردن بهالیهكدا بكهوێت ،ئهو وتی "مالیكی ههڵنهبژێرێتهوه زۆر باش���تره، چونكه لهماوهی ئهم 8ساڵهدا بهباشی حكومی نهكردوه".
داوا دهكرێت لێدوان لهبهرپرسه سهربازیهكانی یهكێتیو پارتی قهدهغه بكرێت ئا :هاوكار حسێن ئهو زمانهی بهشێك لهبهرپرسه حزبیو حكومیهكانی ههرێم لهلێدوانه رهسمیهكانیاندا بهرامبهر یهكتری بهكاریدههێنن ،ناڕهزاییو رهخنهی خودی ئهندامانی حزبهكانی خۆیانی لێدهكهوێتهوهو داوا دهكهن رێگهنهدرێت بهرپرسه سهربازیهكان لێدوان لهبارهی كێشه ناوخۆیهكانهوه بدهن ،چونكه مهترسی ئهمنی لێدهكهوێتهوه. بیركردنهوه لهمێژوی بهالداخستنی ناكۆكیه سیاس����یهكان لهنێوان هێزه كوردیهكان����ی باش����وری كوردس����تان لهرابردودا ،ههستێكی ترسهێن بهدوای خۆی����دا دههێنێت ،چونك����ه زۆرجار پێكدادانی چهكداریی بژاردهی یهكهمی بهردهم ئ����هو هێزانه بوه ،كه ئهمهش مێژوهكهی دهگهڕێتهوه بۆ س����هرهتای شهستهكانی سهدهی رابردو. بۆیه ئێستاش كاتێك ههستدهكرێت گرژییو لێدوانی توند دهكهوێته نێوان هێزه سیاسیهكانهوه ،بهتایبهتی ئهو هێزانهی خ����اوهن نفوزی چهكداریین، دۆخێكی نائارام بۆ هاواڵتیان دروست دهبێت .لهئێس����تادا هێڵه گشتیهكانی ئ����هم دۆخ����ه خهریك����ه بهڕون����ی س����هرههڵدهدات لهنێ����وان یهكێت����یو پارتیدا كه ههردوكیان خاوهنی هێزی چهكدارییو توانای سهربازیین. گۆڕین����هوهی لێدوان����ه تون����دهكان
لهنێوان الیهنه سیاسییهكانی ههرێمی كوردستان لهچوار س����اڵی رابردودا، نهریتێك بو هاواڵتیان دهستوپهنجهیان لهگ����هڵ نهرمدهكرد ،چونكه پێیانوابو ئهوه دهچێت����ه چوارچێوهی ملمالنێی سیاس����یی نێوان بهرهی ئۆپۆزسیۆنو دهس����هاڵتهوه .تا ڕادهیهكیش ئاسایی ب����و ،چونك����ه درك ب����هوه ك����راوه ك����ه ملمالنێك����ه لهنێ����وان هێزێك����ی ئۆپۆزسیۆنی بێ چهكو الیهنێكی ناو دهسهاڵت بوه. بهاڵم ئهوهی لهئێس����تادا رودهدات، لێدوانی زبره لهنێوان بهرپرسانی بااڵی یهكێتیو پارتی ،لهناو ئهوانیش����یاندا كارهكت����هره س����هربازییهكان رۆڵ����ی سهرهكی تێدا دهبیننو گوزارشتهكانی وهك "جهنهراڵی فهل"و "س����هرت دای لهب����هرد"و ههڵدانهوهی نهێنی رابردوو دهستبردن بۆ ههندێك بابهتی كهسیی، ناوهڕۆكی ئهو لێدوانانهیان داگیركردوه كه ئاراستهی یهكتری دهكهن ،دورنیه ئهم لێدوانه زبرانه كاریگهریی خراپی ئهمنیی بهدوای خۆیدا بهێنێت. لهن����او خ����ودی ئهندامان����ی بااڵی یهكێتیو پارتی ،ههست بهمهترسی ئهو جۆره لێدوانانه دهكرێتو بهش����ێكیان داوا دهك����هن كهس����ه س����هربازیهكان دروبخرێن����هوه لهدهس����توهردانه ناو ملمالنێ ناوخۆییهكانهوه . ئاری ههرسین ،پهرلهمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان پێیوایه دهبێت ههمو هێزێكی سهربازیی لهژێر دهستی حكومهتدا بێتو بهئاوێنهی راگهیاند،
حهق نی ه ئهمه جاری فهرمانده یهكهم نیه سهربازییهكانو پهیوهندیهكانی پێشمهرگه بههیچ نێوان ئهو دو هێزه كه یهكتری شێوهیهك لهسهر هیچ بارودۆخێكی بههاوپهیمانی ناوخۆیی نه ستراتیژیی لێدوان بدهنو ناودهبهن ،رو لهئاڵۆزبون دهكات نهقسه بكهن "پێویسته الیهنه حكومیهكان وهاڵمی لێدوانهكان بدهنهوه". ههرس����ین بهكارهێنان����ی ههندێك زاراوه لهالی����هن بهرپرس����ه بااڵكانهوه دهگهڕێنێتهوه بۆ س����هردهمی شهڕی ناوخ����ۆو دهڵێ����ت" ،بهكارهێنان����ی ئ����هم زاراوان����ه ش����تێكی ت����ازه نیه،
ی زمانی دوبارهكردنهوهو نوێكردنهوه راگهیاندنی شهڕی براكوژییه". سهردانێكی ئهمدوایهی عادل موراد، سكرتێری گشتیی ئهنجومهنی ناوهندی یهكێتی بۆ الی نوری مالیكی سهرۆك وهزیران����ی عێراق ،بوه س����هرچاوهی س����هرههڵدانی ئهو دۆخی ئاڵۆزییهی
ئێستا لهنێوان یهكێتیو پارتیدا لهسهر ئاس����تی نارهس����میدا ههی����ه ،چونك ه پارتیهكان پێیانوایه نابێت كهس����ێكی حزبیی خۆی لهكێش����ه حكومیهكانی نێوان ههولێرو بهغدا ههڵبقورتێنێتو یهكێتی����ش ئهو س����هردان ه بههۆكاری رازیبونی مالیك����ی دهزانن بۆ ناردنی موچهی فهرمانبهرانی ههرێم. ئ����اری ههرس����ین دهڵێ����ت" ،وهك چۆن عادل موراد هیچ پلهوپایهیهكی حكومی����ی نی����هو كهس����ێكی حزبیه، ههڵدهس����تێت لێ����رهوه دهچێ����ت بۆ بهغدا ،بهسیفهتی چی دهچێت؟ ئهوه لهسیستمی حوكمڕانییو دیموكراسیدا پێناس����ه ناكرێت ،بهو جۆرهش ئهوه ی پلهبهرزی باش نیه كه فهرمانبهرێك حكومیی كۆمهڵێك لێ����دوان دهدات، ههردوكی����ان بهالی منهوه ش����تێكی نامۆن". لهالیهن خۆیش����یهوه ئارێز عهبدواڵ، ئهندام����ی ئهنجومهنی س����هركردایهتی یهكێت����ی نیش����تمانی كوردس����تان، بهئاوێن����هی راگهیان����د" ،ح����هق نیه فهرمانده س����هربازییهكانو پێشمهرگه بههی����چ ش����ێوهیهك لهس����هر هی����چ بارودۆخێك����ی ناوخۆیی ن����ه لێدوان بدهنو نهقس����ه بك����هن .چونكه ئهوه یاس����ایی نیهو هاوكات لێدوانهكانیان كاریگهریی دهبێت بۆ سهر بارودۆخی ئهمنیش". ی كاراكتهره لهبارهی هاتنه دهنگ���� س����هربازییهكان لهكات����ی تهنگ����ژهو ملمالنێكاندا ،عهب����دواڵ وتی "لێدوانی
ئهو كهسانه دژی بهرژهوهندیه بااڵكانی گهلی كوردستانهو ئهگهر من سهرۆك ی ههرێم بومایه ئێستا ئهو كهسهم بانگ دهكردو رێوشوێنی یاساییم بهرامبهری دهكرد". ئهمه جاری یهكهم نیه پهیوهندیهكانی نێ����وان ئ����هو دو هێزه ك����ه یهكتری بههاوپهیمانی س����تراتیژیی ناودهبهن، رو لهئاڵۆزب����ون دهكات ،بهڵك����و لهس����هروبهندی راگهیاندنی لیس����تی س����هربهخۆ بۆ ههڵبژاردنهكانی مانگی ئهیلول����ی ،2013لهالیهن یهكێتیهوه، وتهبێژی پارتی دیموكراتی كوردستان مهترسی س����هرههڵدانهوهی ئاڵۆزیو پێكدادانی لهنێ����وان یهكێتیو پارتی راگهیاندو ئاماژهی بهوه كرد كه ئێستا جهماوهری ههردوالیان لهههمان دۆخی ش����هڕی ناوخۆدا دهژین ،كه ههر ئهو كاتیش كاراكتهره سهربازیهكان ریزی پێشهوهی حزبهكانیان گرتبوو لێدوانی زبریان ئاراستهی یهكتری دهكرد. لهئێس����تادا ههرێم����ی كوردس����تان لهبهردهم قهیرانی دواكهوتنی كابینهی نوێ����ی ههش����تهمو نهمان����ی پ����ارهو س����هرمایه لهبانك����هكانو دواكهوتنی موچ����هی فهرمانب����هران دای����هو ورده وردهش نزیكدهبێت����هوه لهههڵبژاردنی ئهنجومهنی پارێ����زگاكانو پهرلهمانی عێ����راق ،بۆی����ه چاودێ����ران پێیانوایه لێدوانی توندی كهس����ه سهربازیهكان ئهوهن����دهی تر ئ����هو قهیرانانه قوڵتر دهكاتهوهو دۆخی سیاس����یو ئهمنیی ههرێم زیاتر ئاڵۆز دهكات.
4
هەنوکە
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
"بێمتمانهی ی الیهن ه سیاسیهكان كابینهی ههشتهم ی پهكخستوه" ی ئا :ئاسۆ سهراو
ئهبوبهك����ر ههڵهدن����ی پهرلهمانتارو مهكتهبی سیاسی یهكگرتوی ئیسالمی لهدیدارێك����ی ئاوێن����هدا ه����ۆكاری پێكنههێنانی كابینهی ههش����تهمی ههرێمی كوردس����تان دهگهڕێنێتهوه بۆ نهبونی متمان����ه لهنێوان الیهنه سیاس����یهكاندا ،بهتایبهت����ی حیزبه دهس����هاڵتدارهكانو دهڵێت "مامهڵه لهگ����هڵ ئهنجام����ی ههڵبژاردن����دا ناكرێت ،باس لهپێوهری تر دهكرێت بۆ وهرگرتنی پۆس����تهكانو ئهو دو حیزبه دهسهاڵتداره دهیانهوێ درێژه بهم واقیعهی ئێستا بدهن". ئاوێنه :ئێ����وه وهك یهكگرتو ،چی بهرێگر دهزانن لهپێكهێنانی كابینه ی نوێی حكومهت؟ ئهبوبهكر ههڵهدنی :س����ێ هۆكاری ههیه ،یهك نهبونی متمانه لهنێوان الیهن����ه سیاس����یهكاندا بهتایبهتی حیزب����ه دهس����هاڵتدارهكان ،دوهم مامهڵه لهگهڵ ئهنجامی ههڵبژاردندا ناكرێ����ت ،بهدهر لهئیس����تیحقاقاتی ههڵب����ژاردن ،باس لهپێ����وهری تر دهكرێت بۆ وهرگرتنی پۆس����تهكان، سێیهم ئهو دو حیزبه دهسهاڵتداره دهیانهوێ درێژه بهم واقیعهی ئێستا بدهن ،ك����ه حكومڕانیی دو ئیدارهی جیاواز دهكهن لهكاتێكدا ههریهكهیان لهژێر قهڵهمڕهویی خۆیدا ،لهژێر هیچ چاودێرو لێپرسینهوهیهكدا نییهو تا ئێستاش زۆر بهئاسانی ههست بهدو ئیداریی دهكرێت. ئاوێن����ه :ئێ����وه ههمیش����ه پارتیو یهكێت����ی بهیهك����هوه تۆمهتب����ار ی حكومهت، دهك����هن لهپێكنههێنان پێتانوای����ه ئهم����ه دادپهروهرییه؟ بۆچی راشكاوانه ناڵێن كه الیهنێكی دیاریكراو هۆكاری سهرهكیه؟ ئهبوبهك����ر ههڵهدن����ی :بهڵێ ئهوان پێكهوه بهرپرس����یارن لهم دۆخهی ئێس����تای ههرێم ،ئهوان رۆژگارێك شهڕی ناوخۆییو خۆس����هپاندنیان كردوه ،رۆژگارێك����ی تریش هاتون رێكهوتننامهیهك����ی س����تراتیژییان واژۆك����ردوه ،كه بۆته س����هرچاوهی نههامهتی����یو نهفرهت ب����ۆ خهڵكی كوردستان ،ئهمهش بهو مانایهی كه ئهو رێكهوتننامهیه ،رێكهوتننامهیهك بوه زیاتر بۆ بهرتهس����ككردنهوهی ئازادی����یو قۆرغكردن����ی ب����ازاڕو خۆس����هپاندن بهس����هر خهڵك����ی كوردستاندا بهكارهاتوه ،تۆ بڕوانه ئهم دو حیزبه جگه لهههرێم لههیچ ش����وێنێكی تردا یهك ههڵوێس����ت نیین ،لهبهرامبهر كێشهكانی ههرێمو ناوهند ،لهبهرامبهر كوردانی خۆرئاوا، لهس����هر باكوری كوردس����تان هیچ كاتێك یهك ههڵوێس����تیان نهبوه، بینیشمان كه نهیانتوانی لیستێكی هاوبهش لهكهركوكی دڵو قودس����ی كوردستان دروست بكهن.
ئاوێن����ه :باش����ه لهدروس����تكردن ی حكومهت����دا چ الیهنێك داوای مافی خ����ۆی زیات����ر دهكاتو ئهنجام����ی ههڵبژاردن ناكاته پێوهر؟ ئهبوبهكر ههڵهدن����ی :یهكهمجار كه كاك نێچیرڤان هاته س����لێمانی بۆ پێكهێنانی كابین����هی نوێ ،لهگهڵ یهكێت����ی كۆبویهوهو راش����یگهیاند ك����ه ئهوان ب����ۆ یهكێتی كورس����یی ناكهن����ه پێوهر یان بهدهر لهژمارهی كورسیهكان مامهڵه لهگهڵ یهكێتی دهكهن ،ئهوه سهرهتای تێڕوانینی ئهوان بو بۆ یهكێتی ،لهكاتێكدا دهبو پارتی بهراش����كاوانه بههاوپهیمانه س����تراتیژیهكهی خۆی رابگهیاندایه ك����ه ئێم����ه ههڵبژاردنێكم����ان ئهنجام����داوهو گۆڕانكاریی رویداوه، لهبهرامبهریشدا یهكێتی نیشتمانیی وهك لهبهیاننامهی یهكهمیاندا دانیان نا بهدهرهنجامهكان����ی ههڵبژاردنداو بهنیگهرانی����هوه قبوڵیانكرد ،ئێمه جهخت لهوه دهكهینهوه كه ههردو الیهنهكهیان لهم دۆخه بهرپرسیارن، بهاڵم ئهو الیهنهی كورسیی زیاتری هێناوهو لهروی ریزبهندیهوه براوهی
دهبوایه پێشتر فراكسیۆنی سهوز لهگهڵ مهكتهبی سیاسی حیزبهكهی خۆیاندا قسهیان بكردایهو ئهم پێشنیارهیان بۆ ئهوان بكردایه، داخۆ ئهمه بڕوای ئهوانیشه یهكهم����ه بهرپرس����یارێتی زیات����ر دهكهوێته ئهستۆ. ئاوێن����ه :وهك یهكگرت����و داوای چیتانكردوهو تا ئێس����تاش پهیمانی چییان پێداون؟ ئهبوبهكر ههڵهدن����ی :ئێمه تاوهكو ئێس����تا قسهمان لهس����هر دو تهوهر ك����ردوه ،یهك����هم دهبێ����ت ئ����هو
ئهبوبهكر ههڵهدنی حكومهتهی دێته ئاراوه حكومهتێك ی هاوبهشی راستهقینه بێتو بهئهركه نیشتیمانیهكانی خۆی ههڵبستێت، ئهگ����هر بمان����هوێ حكومهتێك����ی سهقامگیربێت لهئاست داواكاریهكانی خهڵكیدا بێ����ت ،پێموای����ه دهبێت ههمو الیهنهكان بهش����داربنو رۆڵی فیعلیی����ان لهناو ئ����هو حكومهتهدا ههبێ����ت ،دوهم ئێم����ه لهب����هردهم ئیس����تیحقاقێكی ههڵبژاردندای����ن، گهلی كوردستان خۆی ئهو رێژهیهی داناوه بۆ الیهنه سیاسیهكان ،ئێمه لهگهڵ دورخستنهوهی هیچ هێزێكی سیاسیدا نین ،بهو هێزانهشهوه كه یهك كورسییان لهپهرلهماندا ههیه. ئاوێن����ه :تا ئێس����تا پهیمانی چهند وهزارهتیان پێداون؟ ئهبوبهك����ر ههڵهدنی :ئێم����ه داوای 3وهزارهتم����ان ك����ردوه ،ئ����هوه بهئیس����تیحقاقی خۆمانی دهزانین، بهرامبهرهكهش����مان تێگهیشتنی بۆ دواكاریهكانمان ههبوه ،بهاڵم ئهمه تاوهكو ئێستا بۆ گفتوگۆ جێهێڵراوهو نهگهیش����توینهته خاڵ����ی كۆتایی، ناوی 6وهزارتیش����مان خس����تۆته بهردهستیانو داوای ئهوهمان كردوه لهو ش����هش وهزارهت����ه 3دانهیان بدهنه یهكگرتو .تا ئێستاش ئهوه یهكالیی نهبۆتهوه. ئاوێنه :دهوترێ ئێران رێگره لهوهی وهزارهت����ی ناوخۆ بدرێت����ه گۆڕان، ئهوه راسته؟ ئهبوبهك����ر ههڵهدن����ی :ئێمه وهكو زانی����اری ئهوهم����ان نهبیس����توه، تهنه����ا لهمیدیاكانهوه بیس����تومانه، بهدڵنیایی����هوه ئێ����ران وهك����و دراوس����ێیهكی ههرێم لهس����هر هێڵه لهگهڵ الیهن����هكان ،دهبینین الیهنه دهس����هاڵتدارهكانی ههرێ����م دهچنه
داوای 3وهزارهتمان كردوه ،ئهوه بهئیستیحقاقی خۆمانی دهزانین ناوی 6وهزارتیشمان خستۆته بهردهستیانو داوای ئهوهمان كردوه لهو شهش وهزارهته 3دانهیان بدهنه یهكگرتو .تا ئێستاش ئهوه یهكالیی نهبۆتهوه ئێ����ران ،ئێرانیهكانیش دێن ،ئهگهر ئێران ل����هو روانگهیهوه تێڕوانینێك ی ههبێ����ت ،لهوه س����هرچاوهی گرتوه كه یهكێتی نیشتمانیی كوردستان، لهراب����ردودا كه ئیدارهی س����لێمانی بهدهس����تهوه ب����وه ،ئهمنیهت����ی سنورهكانی زیاتر بهدهستهوه بوه، ل����هم روانگهوه حكومهت����ی ئێرانی نیگهرانی ههی ه لهبارودۆخی داهاتوی
ههرێم ،ل����هوهی ئایا س����نورهكان ی ئ����ارام دهبێتو ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێ����وان ههرێ����مو خۆیان ئاس����ایی دهمێنێتهوه. ئاوێن����ه :رۆڵی توركیا لهو بارهیهوه چۆن دهبینن؟ ئهبوبهكر ههڵهدنی :توركیا لهئێستادا بهسهدان كۆمپانیای لهههرێمدا ههیه، جگه لهو نهوتهی ههرێم كه رهوانهی ئ����هو واڵته دهكرێ����ت ،بۆیه توركیا ل����هروی بهرژهوهندیه ئابوریهكانهوه پێیخۆش����ه كه ئارامیهك لهههرێمدا ههبێت ،چونكه دهروازهیهكی باشه بۆ ساخكردنهوهی كااڵكانی لهالیهكو لهالیهكی تریش����هوه سود لهو نهوته دهبینێ كه لهههرێمهوه دهچێته ئهو واڵته. ئاوێن����ه :ئێ����وه وهك����و یهكگرت����و پێتانباشه دهوری كامیان لهههرێمدا زۆرتر بێت ،ئێران یان توركیا؟ ئهبوبهكر ههڵهدنی :ئێمه پێمانباشه ههرێ����م پهیوهندیهكان����ی لهگ����هڵ درهوهی خۆیو درواسێكانی ئاسایی بێ����ت ،ئارامی����یو دڵنی����ای بدهین بهدراوس����ێكانمان ،ب����هاڵم دهبێت پهیوهندیهكانم����ان لهس����هر بنهماو رێزی هاوبهش بێت ،نهك لهس����هر بنهمای ب����را گهورهییو برا بچوكیی بێتو خۆم����ان بهقهرزارباری ئهوان بزانین ،ئێمه نه پاشكۆی ئهوانین نه كانتۆنێكین سهر بهئهوان ،پێویسته ئهوهیان تێبگهیهنرێ كه ههرێم نهك مهترسی نییه بۆ سهر ئهوان ،بهڵكو ههرێمێكی گهشهسهندوی ئابورییو ئ����ارام قازانجی بۆ ئهوانیش����ه نهك زیان. ئاوێن����ه :دهوت����رێ ئهمین����داری حیزبهكهتان س����هردانی نهوشیروان مس����تهفای كردوه تا دهستبهرداری وهزارهت����ی ناوخ����ۆ بێ����ت ،ئ����هوه راسته؟ ئهبوبهك����ر ههڵهدن����ی :ئهمینداری یهكگرت����و وهك����و س����هركردهیهكی سیاس����ی لهههرێمدا ،لهم ماوهیهدا وهكو ئهركێكی نیشتمانیو ئهخالقیی خ����ۆی لهگهڵ الیهن����ه جیاوازهكاندا قس����هو گفتوگۆی ههب����وه ،لهگهڵ برادهرانی پارتی ههمیش����ه لهسهر خهت بوه ،لهگهڵ گۆڕانو یهكێتییشدا بهههمانش����ێوه ،ب����ۆ یهكێتی ههم بۆ بارودۆخ����ی ناوخ����ۆی خۆیانو پێكهێنان����ی حكومهتی����ش قس����هو گفتوگۆی ك����ردوه ،ههوڵهكانی ئهو بهرێزه لهنیگهرانیهكهوه سهرچاوهی گرتوه ك����ه پێكهێنان����ی حكومهت دواكهوتوه ،لهبهرئهوه ههر قس����هو باسێكی كردبێت لهپهرۆشیهو ه بوه بۆ باردۆخی كوردس����تان بۆ ئهوهی الیهنهكان بگهنه رێكهوتن. ئاوێن����ه :ئهگ����هر داواكاریهكانتان جێبهج����ێ بكرێ����ت بهب����ێ گۆڕان بهشداری حكومهت دهكهن؟ ئهبوبهك����ر ههڵهدن����ی :ئ����هوهی تا ئێس����تا دیاره بهبڕیاری ئهنجومهنی
س����هركردایهتی یهكگرتوو بهڕاوێژو راپرسی رێكخس����تنهكانمان بڕیار ی حكومهتی بنكهفراوانمان داوه ،ئهم ی كه بیرۆكهیه یهكگرت����و خاوهنیهت قهناعهتی بهالیهنهكانی دانوس����تان كرد كه لهم قۆناغهدا باشترین بژارده بریتی����ه لهحكومهت����ی بنكهفراوان، ئهگ����هر دۆخهك����ه بهئاقارێكی تردا رۆیش����ت ئهوكاته دهبێت بگهڕێنهوه ب����ۆ س����هركردایهتی یهكگرت����وی ئیس��ل�امیو ئهو كات����ه دوایی بڕیار دهدهین كه چیبكهین ،بهاڵم لهههمو حاڵهتێك����دا ئێم����ه پێمانوایه بونی ههمو الیهنهكان لهحكومهتدا بهرۆڵو كاریگهریی����ان ،خزمهت بهم دۆخهی ئێستا كوردستان دهكهن. ئاوێن����ه :س����هبارهت ب����هو داوایهی ی كه 10رۆژیان پهرلهمانتارانی یهكێت مۆڵ����هت داوهت����ه الیهن����هكان ب����ۆ ههڵبژاردنی سهرۆكایهتی پهرلهمان، بۆچونی ئێوه چییه؟ ئهبوبهكر ههڵهدنی :ئهوان دهركیان بهناههمواری����ی دۆخهك����ه كردوهو ههڵوێستێكی وههایان نواندوه ،جگه لهوه ئهم پێش����نیارهی فراكسیۆنی سهوز ئهگهر بهاتایه بهڕاوێژ لهگهڵ فراكس����یۆنهكانی تر بوای����ه رهنگه كاریگهرییهكی باشتر بوایه ،خاڵێكی تر دهبوایه پێشتر فراكسیۆنی سهوز لهگهڵ مهكتهبی سیاسی حیزبهكهی خۆیاندا قس����هیان بكردای����هو ئهم پێش����نیارهیان بۆ ئ����هوان بكردایه، داخ����ۆ ئهمه بڕوای ئهوانیش����ه یان ئهگهر ئ����هوان ههر بڕیارێكیاندا ئایا حیزبهكهیان پابهند دهبێت پێوهی، چونكه بمانهوێت یان نا ،تا ئێس����تا یهكێت����ی یهكێك����ه لههۆكارهكانی پێكنههێنانی حكومهتی نوێ. ئاوێن����ه :ههندێ����ك بهدیاریك����راوی پۆس����تی وهزارهت����ی ناوخ����ۆ بهگرێكوێ����رهی پێكهێنانی كابینهی نوێ دهزانن ،بۆچونی ئێوه چییه؟ ئهبوبهك����ر ههڵهدنی :راس����ته ئهوه ئێستا گرێكوێرهیهكه ،لهوه دهچێت پارت����یو یهكێت����ی ن����اڕازی نهب����ن لهوهی ئهو پۆس����ته بدرێته گۆڕان، ب����هڕای من ئ����هوه جگ����ه لهفۆبیاو ترسێك ش����تێكی تر نییه ،چونكه ئهگ����هر وهزارهتی ناوخۆ بش����درێته بزوتن����هوهی گ����ۆڕان ب����هم حاڵهی ئێس����تایهوه ت����ا س����نوری دێگهڵه دهس����هاڵتی دهبێ����ت ،وهزارهتێكی ناوخ����ۆ ك����ه فهرماندهی گش����تیی هێزه چهكدارهكان س����هرۆكی ههرێم بێتو ئاژانسی پاراس����تنو زانیاری بهدهست الیهنێكی ترهوه بێت ،ئیتر بۆ دهبێت ئهم ترسهیان ههبێت كه گۆڕان ئهو پۆستهی پێبدرێت ،ئێمه بۆیه دهڵێین تا ئێستا متمانه نییه لهنێ����وان الیهنهكانی كوردس����تاندا ئهوه باشترین بهڵگهیه ،مادام ئێمه باس لهدیموكراس����ی دهكهین ،بۆیه نابێت هیچ پۆس����تێك لهكوردستان بهدهربێت لهدانوستانو گفتوگۆ.
دۆسیهی سكااڵی الفاوهكهی ههولێر دادهخرێتو وتهبێژی داواكاری گشتییش دوردهخرێتهوه ئا :هێمن مامهند دۆس���یهی س���كااڵكهی داواكار ی گش���تی لهس���هر س���هرۆك ش���ارهوانیهكانی ههولێ���ر لهبارهی الفاوهك���هی ههولێرهوه دادهخرێتو وتهبێ���ژی داواكاری گش���تییش لهكارهكهی دوردهخرێتهوه .بهپێی ئ���هو زانیاریان���هی ك���ه لهچهن���د س���هرچاوهیهكی ئاگادارهوه دهست ئاوێن���ه كهوت���ون ،لهس���هر داوای ههردو وهزیری شارهوانیو وهزیری داد كه ههردوكیان س���هر بهپارتی دیموكراتی كوردس���تانن ،دۆسیهی س���كااڵی داواكاری گش���تی لهسهر
س���هرۆك ش���ارهوانیهكانی ههولێر دادهخرێت". ه���هر بهپێی زانیاریهكان���ی ئاوێنه "وهزیری داد بهنوس���راوێكی نهێنی داوای لهسهرۆكی داواكاری گشتیی كردوه ،لهسهر ئهو لێدوانهی كه بۆ دهزگاكانی راگهیاندنی داوه لهبارهی ئهوهی ،كه داواكاری گشتیی سكااڵ لهسهر س���هرۆك ش���ارهوانیهكانی ههولێ���ر تۆم���ار دهكات ،ب���هوهی كهمتهرخهمب���ون لهس���هر پرۆژهو زێرابهكانی ههولێر لهپۆس���تهكهی دوربخرێتهوه". ئاوێن���ه ب���ۆ ئهو مهبهس���ته چهند جارێك پهیوهندی ك���رد بهمهروان
بورهانوتهبێژی لهسهر كار الدراو ی داواكاری گش���تیی ،ب���هاڵم ناوبراو وهاڵمی پهیوهندیهكهی نهدایهوه. جێگ���هی ئام���اژه ب���ۆ كردن���ه له 2014/1/28بههۆی بارانبارینهوه زۆربهی زێرابهكانی ههولێر گیرانو الفاو لهچهن���د گهڕهكێكی ههولێرو لهبهردهم تهالری ئهنجومهنیوهزیران دروس���تبو بهم هۆیهشهوه زیانێكی زۆری مادیی بهر هاواڵتیان كهوتو دواتریش داواكاری گشتیی بهتۆمهتی كهمتهرخهمیی لهپرۆژهكان سكااڵی لهسهر سهرۆكی شارهوانی ههولێرو بهڕێوهبهری شارهوانیهكانی ههولێر تۆماركرد.
دیمهنێک له الفاوهکهی ههولێر 2014/1/28
فۆتۆ :ئاوێنه نیوز
کوردستانی
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
"پارت���یو واڵت��� ه دراوس���ێكان بهرژێم���ی ئهسهدیشهوه دژ بهكانتۆنهكان ی رۆژئاوان" ئا :ئاكۆ حهمهد رابی "تهڤ���دهم" ،ك���ه بزوتنهوهیهكی جڤاكیو سیاس���یهو لهپهی���هدهو چهن���د حزبێكی دیكهی خۆرئاوای كوردس���تان پێكدێتو س���اڵی 2011دام���هزراوه ،ئام���اژه بهوه دهكات ك���ه راگهیاندن���ی كانتۆنهكان���ی خۆرئاوای كوردس���تان دهس���تكهوتێكی مێژویی گرنگن بۆ ههمو گهلی كورد. نوێنهری تهڤدهم لهههرێمی كوردستان، غهریب حهس���ۆ ،بهئاوێنهی راگهیاند ك ه لهئهنجامی بهرهو پێش���هوهچونی رهوشی كورد لهرۆژئاوای كوردس���تان راگهیاندنی كانتۆن���ی جهزی���رهو كوبان���ێو عهفرین پێویس���ت بو ،ئ���هو وت���ی "ههرچهنده راگهیاندن���ی خۆس���هریی دیموكراتی لهو س���ێ ههرێمه كارێكی زهحمهت بو ،بهاڵم توانرا كه ئهو دهس���تكهوته بهرههمبێت. بهتایبهت بۆ پڕكردنهوهی ئهو بۆشاییهی كه لهئهنجامی الوازبونی دهسهاڵتی رژێمی بهعس دروس���تبو ،چونكه لهو ڕێگهیهوه توانراوه ئهمنو ئاسایشو ئارامی رۆژئاوای كوردستان بپارێزرێت". س���هرهڕای ناڕهزایی ههندێ���ك لههێزه كوردییهكان���ی رۆژئاوای كوردس���تانیش، حهسۆ پێداگریی لهسهر ئهوه دهكات كه ئهو س���ێ كانتۆنه لهالیهن بهش���ی زۆری دانیش���توانی رۆژئ���اوای كوردس���تانهوه پێشوازیو پشتگیری لێكراوهو تا ئێستاش ئهو پێش���وازیو پش���تگیریه بهردهوامه. چونكه بهگوتهی ناوب���راو بهرلهوهی كه ئ���هو كانتۆنانه رابگهیهنرێ���ن ،گفتوگۆو دانیش���تنی زۆر ك���راوهو چهندین مانگ خهریك���ی لێكۆڵینهوهو دانیش���تن بون، ئنجا گهیش���تنه ئهو بڕیارهی كه واقیعو زهمین���ه گونجاوهو ه���اوكات دۆخهكهش وهه���ا دهخوازێت ك���ه كانتۆنی جهزیرهو كوبان���ێو عهفری���ن رابگهیهنن .حهس���ۆ وتی "سیس���تهمی كانت���ۆن لهرۆژههاڵتی ناوهڕاس���ت كارێكی تازهیه ،چونكه ئهو سیستهمه تهنها لهئهوروپاو چهند واڵتێكی دیكهی پێشكهوتو پهیڕهو دهكرێت". س���هبارهت بهناڕهزای���ی حزبهكان���ی وهك ئهلپارت���یو پارتی ئ���ازادیو چهند پارتێكی دیكهی رۆژئاوای كوردستانیش بهرامبهر بهراگهیاندنی ئهو كانتۆنانه ،كه ئیدارهكانیان بهبێ ههڵبژاردنو گهڕانهوه ب���ۆ دهنگدان���ی خهڵك���ی ئ���هو ناوچانه پێكهێنراوه ،حهسۆ جهختی له سهر ئهوه كردهوه كه "ئ���هو حزبانه نایانهوێت ئهو كانتۆنانه سهركهوتن بهدهستبهێنن بۆیه دژایهتی دهكهن". ئ���هو رهخن���هی لهپارت���ی دیموكراتی كوردس���تانیش گ���رت ك���ه لهم���اوهی رابردودا تهنها الیهن بون پش���تگیری ئهو كانتۆنانهیان نهك���ردوه بهبیانوی ئهوهی
وهرگێڕی "ژانی گهل" ،رۆمانی نوس����هر ی ناوداری كورد "ئیبراهیم ئهحمهد" ،رهخنه لهوهزارهتی "ئیرشاد"ی كۆماری ئیسالمیی ئێ����ران دهگرێ����ت كه ماوهی پێنج س����اڵه چاوهڕوان����ه ،مۆڵهت����ی چاپ����ی چوارهمی پێنادات. عیرفانی قانعی ف����هرد وهرگێڕی رۆمانی "ژانی گهل" بۆ فارسی ،بهئاژانسی "مهر"ی ئێرانی راگهیاندوه كه لهس����اڵی 2009هوه داواكاری پێش����كهش بهوهزارهتی ئیرشاد سپاردوه ،لهوكاتهوه تا ئێستا وا پێنج ساڵ تێدهپهڕێتو هێش����تا وهاڵمی نهدراوهتهوهو مۆڵهتی ئهوهی پێنهدراوه چاپی چوارهمی ئهو رۆمانه بكات. قانعی فهرد باس لهوه دهكات كه نامهی ب����ۆ زۆرێك لهوهزیرو كاربهدهس����تانی ئهو وهزارهته نوس����یوهو وهاڵمی جۆراوجۆری دراوهتهوه ب����هوهی كه "رێگهی چاپكردنی پێنادرێت"" ،هێشتا لهههڵسهنگاندندایه".. هتد .ئهو دهڵێت "من نازانم كتێبێك چهند جار دهبێ����ت مۆڵهتی وهزارهتی ئیرش����اد وهربگرێت ،ژانی گهل پێش����تر س����ێ جار
بهختیار عهلی دهینوسێت
ستەمی خۆرهەاڵتیو ستەمی خۆرئاوایی «فاشیزموەک سنتێز» لهڕەخنەی خوێندنەوەکانی پێشتردا بۆ کۆمەڵگای خۆرهەاڵتی کارل ئەوگۆست ڤتفۆگڵ ،مستەفا حیجازی ،داریوشی شایگانوەک نمونە
مستەفا حیجازیو سایکۆلۆژیای مرۆڤی دواکەوتو «بەشی دووەم»
گهریالیهکی پهیهده
ئ���هم كاره تاكڕهوانه لهالی���هن پهیهدهوه ئهنجامدراوه ،حهس���ۆ ئهوه روندهكاتهوه كه ئهو "ههڵوێس���تهی پارت���ی كارێكی ههڵهیه" .چونكه بهپێی قس���هی ناوبراو "ههقه پارت���ی وهك حزبێك���ی گهورهی باش���وری كوردس���تان رۆڵی ئاش���تیو لێكنزیككردن���هوهی الیهن���هكان ببینێت، نهك بهپێچهوانهوه". حهس���ۆ وتی "پێمانس���هیره كه ئێمه خهریكی بهدهس���تهێنانی دهستكهوتینو ههمو خهڵكی ك���ورد لهههمو پارچهكان پێیدڵخۆش���ه ،كهچی لهوالوه پارتی قیت دهبێت���هوهو دهڵێت دان ب���هو كانتۆنانه نانێم .بۆیه بهراستی ئهمه جێگهی داخهو ههرگیز چاوهڕوانی وهها ههڵوێس���تێكی نهرێنیی نهبوین". وتیش���ی "ئهمه جێگ���هی رهخنهیه كه پارت���ی لهبهرخاتری دو س���ێ حزبی بێ نفوزی نزیك بهخۆی ههڵوێس���تێكی وهها دهنوێنێت". حهس���ۆ ئاماژهی بهوهش���دا كه واڵته دراوس���ێكان بهرژێم���ی ئهسهدیش���هوه دهیانهوێت ئیرادهی كورد تێكبش���كێننو نایانهوێ���ت ك���ورد هیچ دهس���تكهوتو مافێ���ك بهدهس���تبێنێت ،بهتایبهت لهو نێ���وهدا توركیا سیاس���هتێكی زۆر خراپ بهڕێوه دهبات ،ئ���هو وتی "چهند واڵتێك
بهئاش���كراو بهنهێنی دهیانهوێت دهس���ت لهكاروباری سوریاو رۆژئاوای كوردستان وهربدهن ،لهم نێوهشدا پارتی ڕۆڵی ههیه لهو دهستوهردانهدا .بۆیه ئێمه پێمانوایه ئهمه لهخزمهت كورد نیه ،بهپێچهوانهوه خزمهت بهواڵته داگیركهرهكان دهكات". سهبارهت بهو رهخنهیهش كه پهیهدهو دۆس���تهكانی لهرۆژئ���اوای كوردس���تان، تاكڕهوانه مامهڵه دهكهن ،حهس���ۆ وتی "ئهوه ش���تێكی رونه كه پهیهده خاوهنی خهباتو تێكۆشینێكی مهزنه لهرۆژئاوای كوردس���تان ،ش���ههیدهكانی ئ���هو حزبه باشترین بهڵگهی خهباتو تێكۆشینهكانی پهی���هدهن بهرامبهر ههر ح���زبو رژێمو الیهنێك كه دژی خواستی كوردن". وتیش���ی "ئهوهش ب���هو مانایه نیه كه من بمهوێت لێره پهس���نی پهیهده بدهم. بهاڵم شتێكی حاشا ههڵنهگره كه پهیهده خاوهن پرۆژهو بهرنامهو خزمهتێكی مهزنه بۆ كۆمهڵگهو سهرجهم چینو توێژهكانی رۆژئاوای كوردستان ،لهدهسپێكی شۆڕشی رۆژئ���اواوه پهی���هده رۆڵێك���ی گهورهی بینیوه ،ب���هاڵم ههندێك لهو حزبانهی كه ئێستا رۆڵی رهشكردنی پهیهده دهبینن، مهیدان���ی خهباتیان چۆڵك���ردو بهرگهی خهباتكردنیان نهگرت".
پێمانسهیره كه ئێم ه خهریكی بهدهستهێنانی دهستكهوتینو ههمو خهڵكی كورد لهههمو پارچهكان پێیدڵخۆشه، كهچی لهوالوه پارتی قیت دهبێتهوهو دهڵێت دان بهو كانتۆنانه نانێم .بۆیه بهراستی ئهمه جێگهی داخهو ههرگیز چاوهڕوانی وهها ههڵوێستێكی نهرێنیی نهبوین
وهزارهتی ئیرشادی ئێران رێگه بهچاپكردنهوه ی "ژان ی گهل" نادات ئا :ئاوێنه
5
بهفارس����ی باڵوكراوهتهوه ،ئیتر جارێكیتر مۆڵهت وهرگرتنی بۆچییه". عیرفانی قانعی فهرد كه نوسهری "دوای 60س����اڵ – ژیانو بیرهوهریهكانی جهالل تاڵهبانی"یه ،رهخنه لهئهندامانی كۆمیتهی زانس����تیو بهڕێوهبردنی ئیرش����اد دهگرێو دهڵێ����ت "ئهوان ك����ه خۆی����ان كتێبێكیان وهرنهگێڕابێت چۆن دهتوانن ههڵسهنگاندن ب����ۆ كاری وهرگێڕان بك����هن ،چۆن مۆڵهت بهكتێبێك����ی وهك ژان����ی گهل ن����ادهن كه چهندینج����ار بهزمانی ك����وردیو عهرهبیو فارسی باڵوكراوهتهوهو كودهتاو شۆڕشێك روینهداوه تا مۆڵهتی پێنهدهن؟". ژان����ی گ����هل ،ك����ه بهیهك����هم رۆمانی كوردی دادهنرێت ،س����اڵی 1956لهالیهن "ئیبراهی����م ئهحم����هد"هوه نوس����راوهو وهرگێڕان����ه فارس����ییهكهی لهالیهن چاپو پهخشی "علم" باڵوكراوهتهوه ،قانعی فهرد لهكۆتایی گفتوگۆكهیدا ئاماژه بهقسهیهكی وهرگێڕی بهناوبانگی ئێرانو بهبنهچه كورد "محهمهدی قازی" دهكات كه وتویهتی "ههر كهسێك بیهوێت لهم واڵتهدا وهرگێڕان بكات یان بنوس����ێت ،دهبێت پێس����تی لهپێستی كهركهدهن بێت".
حیج���ازی لهتێزەکەی���دا دەرب���ارەی دواکەوت���ن بهجۆرێ���ک لهج���ۆرەکان لەو فەزا فیکرییەدا دەسوڕێتەوە کە لهساتی نوسینی کتێبەکەیدا لهخۆرهەاڵت بااڵدەست بوو ،تەفس���یری مارکسیستی بۆ بونیادی کۆمەاڵیەت���یو دابەش���کردنی کۆمەڵ���گا بەگوێ���رەی لەتبوونێک���ی فەندەمنتاڵ بۆ سەر «ژێرخانی ئابووری»و «سەرخانی کولتووری» .ئەم دابەشبوونە لهتێزەکەی ئەودا ه���ەم دووبارەو ه���ەم پێچەوانەش دەبێت���ەوە .ئەو بهپێچەوان���ەی زۆرینەی تیورەکان���ی دواکەوتنەوە ،کە بۆ هۆکاری مادیو ئابووری دەگەڕێ���ن لهرێگایانەوە دواکەوتن تەفس���یربکەن ،پێیوایە ئەوەی لهدروستکردنو پاراستنو درێژبوونەوەی دواکەوتندا دەس���تی زاڵی هەیە ،بونیادی سایکۆلۆژی مرۆڤە،واتە ئەو ڕەهەندانەیە کە دەگەڕێنەوە بۆ س���ەرخان ،نەوەک بۆ فاکتی مادییو هۆکارە ئابوورییە ڕووتەکان. بهبڕوای ئەو «س���ەرخانی سایکۆلۆژی» لهرێ���گای دروس���تکردنییەوە ب���ۆ جۆرە کاراکتەرێک کە هەم دەس���ەاڵتخوازو هەم مله���وڕو چۆک���دادەرە ،یەکێ���ک لههەرە هۆکارە گرنگەکان���ی دواکەوتنو مانەوەی دواکەوتنمان پێشکەش���دەکات .بهبڕوای ئ���ەو دواکەوتن لهژێرخاندا تەنیا بهڕێگای ئەو کۆمەکو بەردەوامییە دەچەس���پێت کە بونی���ادی دەرونی مرۆڤ���ی دواکەوتو بۆی فەراهەمدەکات «هەمان سەرچاوەی پێش���وو .ل 31و الپەڕەکان���ی دواتر» . الی حیج���ازی ،کە قس���ە لهدواکەوتنی دەرونی دەکات ،مەبەست تەنیا پشکنینی بونیادی س���ایکۆلۆژی مرۆڤ���ی دواکەوتو نییە ،بەڵکو قس���ەکردنە لهش���ێوازێکی تەواوەتی ژیانو بیرکردنەوەو بڕواهێنانو ڕەفتارکردن،واتە ئ���ەوەی کە پێیدەڵێن «دەرونی مرۆڤی شکس���تە» ،فۆرمێکی دەرونی ڕووت نییە ،بەڵکو دەروازەیە بۆ تێگەیش���تن لههەموو دونیای ئەم مرۆڤە، لێرەوە س���ایکۆلۆژیا دەبێت���ە تەنیا ڕێگا بۆ تێگەیش���تن لهسیاسەتو سۆسۆلۆژیاو ئابووریش .حیجازی ئەوە ناشارێتەوە کە لهژێر کاریگەرییەکی راس���تەوخۆی فرانز فان���ون دا تێزەکانی خۆی داڕش���تووە. هەم���وو دەزانین کە فان���ون یەکێکە لەو بیری���ارە دەگم���ەنو کەمانەی لەس���ەر س���ایکۆلۆژیای مرۆڤ���ی کۆلۆنیالک���راو ش���تگەلێکی بایەخداری نوسیوە .فانون بهحوکمی ئەزمونی خۆی،وەک پزیشکێکی دەرون���ی لهجەزائیر ،جیهانی داگیرکراوی دابەشدەکردە س���ەر دوو هەرێم ،دونیای کۆلۆنیالیس���تەکان بەرامب���ەر دونی���ای کۆلۆنیالک���راو .الی فان���ون دەزگاکان���ی دەوڵەتی کۆلۆنیالی ،بهپێچەوانەی دەزگا دەوڵەتیی���ەکان لهخۆرئاوادا ،سروش���تی شەڕانگێزانەی خۆیان ناشارنەوە ،بەڵکو س���ەرچاوەی س���ەرەکی توندوتیژینو بۆ وەزیف���ەی پراکتیککردن���ی توندوتی���ژی لێ���رەن ،وەزیفەی دەوڵەت���ی کۆلۆنیالی بەڕای فانون زەوتکردنی ئینس���انییەتی مرۆڤی کۆلۆنیالکراوەو گۆڕینێتی بۆ شت، یاخود لهڕاس���تیدا بۆ ئ���اژەڵ .هەڵبەت گەر لێرەدا کەوانەی���ەک بکەمەوە دەبێت بڵێم ،ئەم���ە تێزەی���ە بایەخێکی گرنگی بۆ س���ەلماندنی ئەو بۆچوونەی من هەیە کە ب���ڕوام وایە؛ فاش���یزمی خۆرهەاڵتی لههەناوی ئەو جیابوونەوە قووڵەوە هاتووە کە مۆدێرنە لهنێوان دەوڵەتو کۆمەڵگادا دەیسەپێنێت،واتە سەرەتای سەرهەڵدانی لهناو ئەزمونی داگیرکردنو کۆلۆنیالیزمو ناکۆکییەکانییدای���ە ،ئ���ەو ئەزمون���ەی س���ارتەر بەوردی لهپێش���ەکییەکەیدا بۆ فانون دەستنیش���انیکردوە ،کۆلۆنیالیزم بەسەرێک مرۆڤی ژێردەستەی گۆڕیوە بۆ مرۆڤێکی یۆنیفرسال بەسەرێکی تریشەوە بهڕۆحە ڕاسیس���تییەکەی ئ���ەم مرۆڤەی لهناو پارتیکوالر «جزئی» دا نوقمکردوە. «بڕوان���ە :فرانز فانون .بەش���مەینەتانی س���ەر زەوی .س���ورکامپ .فرانکفورت.
دەوڵەت لهخۆرهەاڵت دەزگایەکی بەڕێوەبردن نییە ،بەڵکو ماشێنێکی توندوتیژی ڕووتە کە هەم کاری مۆدێرنیزەکردن دەگرێتە ئەستۆ ،هەم بەردەوام هەڕەشەو ژێردەستیو مل پێکەچکردن بەرهەمدەهێنێتەوە .2008ل .»7ئەم دەستنیش���انکردنەی س���ارتەر گرنگە بۆ ئەوەی لهمیکانیزمی کێشەکە تێبگەین ،مۆدێرنە ئەو ناکۆکییە قووڵ���ە دەهێنێت ،کە مرۆڤی خۆرهەاڵتی لهیەککاتدا دەبێت بەشێک بێت لهجیهانی مۆدێرنو تەواو دەرکرابێتە دەرەوەش،واتە مرۆڤێک بێت هەم مۆدێرنەو هەم ملکەچی پێکەوە قەبووڵ بێت ،هەم مۆدێرنەو هەم ستەم .بۆئەوەی بەسەر ئەو ناکۆکییەشدا زاڵبین پێویستیمان بهتوندوتیژیی دەوڵەت هەیە ،دەوڵەت تاک���ە هێزێکە دەتوانێت هەم پرۆس���ەی مۆدێرنیزەک���ردن بگرێتە دەستو پرۆس���ەی مل پێ کەچکردنیش بباتە ڕێوە ،لێرەوە دەوڵەت لهخۆرهەاڵت دەزگایەک���ی بەڕێوەبردن نیی���ە ،بەڵکو ماش���ێنێکی توندوتی���ژی ڕووتە کە هەم کاری مۆدێرنیزەکردن دەگرێتە ئەس���تۆ، هەم بەردەوام هەڕەش���ەو ژێردەس���تیو م���ل پێکەچک���ردن بەرهەمدەهێنێتەوە، س���ەرەتا پڕۆس���ەی ئەنیمالیزەکردن���ی م���رۆڤ بەجۆرێکی سیس���تماتیک لهناو دەوڵ���ەتو عەقڵییەتی دەوڵەتی مۆدێرندا سەرهەڵدەدات .حیجازی خودی ئەم دۆخە ناگێڕێت���ەوە بۆ ئ���ەو ناکۆکییە قووڵەی مۆدێرنە لهنێوان واقعو خەون ،دەوڵەتو کۆمەڵ���گا ،یونیفرس���الو پارتیک���والردا دروس���تیدەکات ،بەڵکو دەیگێڕێتەوە بۆ دۆخێکیوجودی ،بۆ جۆرە دواکەوتنێکی بونیادی ک���ەواقعی مادی تێدەپەڕێنێت، بۆ ئ���ەوەی وەک ڕاس���تییەکی دەرونیو س���ایکۆلۆژی دەربکەوێت .واتە کێشەکە لەو کیمی���ا تازەیەدا نابینێت کە مۆدێرنە دەیهێنێ���ت ،بەڵک���و لهدواکەوتنێک���ی ئەزەلیو بونیادیدا دەیبنێت ،کە بەبڕوای من هەڵەی سەرەکییەتی لهتێڕوانینیدا بۆ مرۆڤی شکستە. حیجازی کەم تا زۆر بهجۆرە لۆژیکێکی وەس���تاو «منطق س���کونی» سەیری س���ایکۆلۆژیای دواکەوتن دەکات ،یەکێک لههۆکارەکان���ی دواکەوت���نو دەرکەوتنی مرۆڤی شکستە لهخۆرهەاڵتدا دەگێڕێتەوە بۆ زەبری گەورەی دونیای سروشت ،ژینگە زۆرەملێو پڕ پێداویس���تیو ناچارییەکان، «بڕوان���ە :مس���تەفا حیج���ازی .ل37و الپەڕەکانی دواتر» .پێیوایە ترس���ی ئەم مرۆڤە لهکارەساتی غەیبیو نادیار ،بەرەو جۆرێک لهخورافەتپەرس���تی بەردەوامی ب���ردوە .یەکەمینو س���امناکترین جۆری توندوتیژی کە ئەم مرۆڤە خۆی بەرامبەری دەبینێتەوە ،توندوتیژیی سروشتییە ،کە وای لێدەکات بۆ خۆالدانو خۆپاراس���تن دۆع���ای غەیبان���یو ئومێ���دی خورافی دروس���تبکات .هەڵبەت ترس لهسروشتو غەیب بەش���ێکی گرنگی ترس���ی دەرونی مرۆڤ پێکدەهێنێت،
»»19
6
تایبهت
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
ویکیلیکس 2006 ی وهزیران نێچیرڤان بارزانی :یهكێتی لهبر ی نمایش واباشتره خزمهتی ههڵهبج ه بكات ئا :هاوكار حسێن ی نێچیرڤان بارزانی یهكێتی نیشتمان ی بهكهمتهرخهم دهزانێت لهخزمهتكردن ی ی ئهوه ی ههڵهبجهو پێیوایه لهبر شار ی نوێ ی باڵهخانه ی دروستكردن خهریك بێت ،باشتره رێگهوبانهكانی ئهو شاره ی چاكبكات ،ههروهها دهڵێت ،لهبر ئهوهی "نمایشی وهزیران" بكات، ی بدات. ی هاوكار واباشتره بهڵێن
حكومهتی ههرێم بهمهبهست كاری ئاوهدانكردنهوه لهروكارو ناوهندی ههڵهبجهدا ناكات تا نیشانی بدات هێشتا شارهكه پێویستی بهبهردهوامبونی یارمهتی دهرهكی ههیه
ی ی س���ایت ی بهڵگهنامهیهك��� بهپێ��� ویكیلیكس كه لهالی���هن دیپلۆماتكاره ئهمهریكیهكان لهعێراقهوه نوس���راوهو ی ی باڵیۆزخان���هو وهزارهت��� رهوان���ه دهرهوهی واڵتهكهیان كراوه ،نێچیرڤان ی ی ئهوكات بارزانی ،س���هرۆك وهزیران��� ی ی ههرێم -ههولێ���ر ،لۆم ه حكومهت��� یهكێتی نیشتمانی كوردستانی دهكات لهسهر ئهو كاردانهوه توندهی بهرامبهر ی ی ههڵهبج ه نواندویهت خۆپیشاندانهك ه ی .2006 ی مارس ی 16 لهرۆژ ی ئ���هو بهڵگهنامهیه باس ناوهرۆك��� لهوردهكاریی خۆپیشاندانهك ه دهكاتو تێیدا بارزانی دهڵێت" ،یهكێتی چهندین ی لهههڵهبجهدا ئهنجامداوه ،بهاڵم پڕۆژه كاریگهریی ئهم پڕۆژانه وهك پێویست ی ی چاككردن نهب���وه .یهكێت���ی لهب���ر رێگهوبان���ه س���هرهكیهكان ،چهندی���ن ی ی بنیاتن���اوه .لهبر ی نوێ باڵهخان���ه ی ئێس���تاش "نمایش��� ئهوه ی گرژییهكانهوه ،بهاڵم ی وهزیران" ههبوه لهب���اره بكات ،دهب���و پێش خۆپیش���اندانهك ه هیچ كارێكی نهك���ردوه بۆ رێلێگرتنی. ی هاوكاریی بهههڵهبجه بدایه". بهڵێن ی لهههڵهبج ه ی چهندین پ���ڕۆژه یهكێت ی ئهنجام���داوه ،ب���هاڵم رهنگدانهوهیهك دهقی بهڵگهنامهكه: ی ئهوتۆی نهبوه لهسهر شارهكه .لهبر ی ی رێگهو بان���هكان ،یهكێت چاككردن��� ی دی06KIRKUK76 : ئا ی چهندین باڵهخان هی نوێی دروستكردوه. ی لۆمه باب���هت :ههڵهبج���ه :بارزان ی بهئیسالمی ه هاندهرهكان ی ئاماژه بارزان یهكێتی دهكات كرد ،بهاڵم نهچوه وردهكارییهكانهوه. ی 2006 ی مارس بهروار 31 : ی ی گشتی ی مارس ،كونسوڵ ی 27 رۆژ پۆلێن :زۆر نهێنی ی خسته سهر عومهر بهریتانیا فش���ار ی ی حكومهت فهتاح ،س���هرۆك وهزیران پوخته: ی ،2006لهدیدارێكدا ههرێ���م لهس���لێمانی ،لهب���ارهی ئهو ی 29ی مارس رۆژ ی م���رۆڤ ك ه لهگهڵ رێكخ���هری ههرێمی بهوهكالهت ،پێش���ێلكارییانهی ماف��� ی ههڵهبجهدا رویاندا. ی رابونهكه ی لهكات نێچیرڤان بارزانی ،س���هرۆك وهزیران ی ی لهبهرامبهردا وتویانه مهكتهبی سیاسی ی ههرێم -ههولێ���ر ،لۆمه حكومهت��� ی ی بڕی���اردهدات ك���ه حكومهت ی نیش���تمانیی كوردستانی كرد یهكێت یهكێت ێ لهو 50-40كهس ه لهسهر ئهو كاردانهوه توندهی بهرامبهر ههرێم (سلێمانی) ك ی ههڵهبج ه نواندویهتی .دادگایی ب���كات ك ه دهس���تگیركراون. خۆپیشاندانهكه ی كونسوڵی گش���تیی پێیڕاگهیاندون ك ه بارزانی وتی ،یهكێتی پێش���تر زانیار
ژنێک وێنهی شههیدهکانی لهباوهش گرتوه
ی حزب نی ه بڕیاری لهوشێوهی ه ئهوه ئیش بدات .ه���اوكات پێش���نیازیكردوه ك ه ی حكوم���هت بهڵێنبدات ك���ه بهخێرای گی���راوهكان دادگایی ب���كاتو رێگهش بهئامادهبونی رێكخراوه س���هربهخۆكان ی ی گش���تی بدرێت .ههروهها كونس���وڵ ی ههرێم ی وای��� ه ك ه حكومهت��� بڕواش��� ی كردوهو ب���ۆی دهردهكهوێت ك ه ههڵه ی ئێستاش لهههوڵی ئهوهدای ه ئاسهوار ئهو پهشێویه نههێڵێت. رێكخهری ههرێمی لهگهڵ نێچیرڤان بارزانی كۆدهبێتهوه: ی ههرێمی بهوهكالهت لهگهڵ رێكخهر ی باس���یان لهو وهاڵم��� ه تونده بارزان��� ی كرد كه حكومهتی ئیدارهی س���لێمان ی نواندویهت���ی لهههمبهر پهش���ێویهك ه ی 16ی م���ارس لهههڵهبج���ه .رێكخهر ی بهوهدا ك ه ئهو كاره ی ئام���اژه ههرێم ی مافی مرۆڤ زیانی گهیان���دوه بهوێنه
لهههرێمی كوردستاندا .رونیشیكردهوه ی ك ه لهكاتێك���دا ئهگهر خۆپیش���اندان توندوتیژان���ه ت���اوان بێت ،پێویس���ت ه ی دهس���تگیركراون دادگای���ی ئهوان���ه بكرێ���ن یاخ���ود ئازادبكرێ���ن ،رێگ��� ه بهرۆژنامهنوس���انیش بدرێت روداوهكان روماڵبكهن. ی لهبهرامبهردا ،بارزانی سكااڵی ئهوه ی لێیاندراوه، كرد ك ه لهناو ئهو كهسانه ی ی (پارت چهندین الیهنگ���ری پارتهكه ی كوردستان) ههن .ههروهها دیموكرات ئۆباڵ���ی ههم���و روداوهكهی خس���ت ه ی كوردستان. ی یهكێتی نیشتمانی ئهستۆ ی (تێبین���ی :یهكێتی حكومهتی ههرێم ی كۆنترۆڵكردوه). كوردستانی لهسلێمان ی پێش 4-3ههفت ه ی وتی یهكێت بارزان ی ی ههب���وه لهب���ارهی ئاڵۆزبون زانیار ی رهوش���هكهوه ،بهجۆرێ���ك رێكخهران خۆپیشاندانهك ه بهئاشكرا رایانگهیاندبو ك ه رێگه بهدیپلۆماتكارانی بیانی نادهن
ی مارس ئامادهبن. ی 16 لهرێوڕهس���م ی چهندی���ن ی پێش���تر توش��� یهكێت��� ی ی دیك ه بو لهناوچهكان خۆپیش���اندان كهالر ،كفری ،رانیهو تهنانهت كۆیسنجاق ی دهزانێت. ك ه یهكێتی بهقهاڵی خ���ۆ ی سهرهڕای ئهوهش ،یهكێتی هیچ شتێك ی نهكرد بۆ بهرگرتن لهخۆپیشاندانهكه ههڵهبجه .بارزانی وتی ،بهپێچهوانهوه ی ی ههولێر لهرۆژ ی پارێزگار ی ئهوه دوا ی مارس تهلهفۆنی بۆ كردمو پێیوتم 28 ك ه ههندێك كهس نیازی خۆپیشاندانیان ههی���ه ،م���ن وهك س���هرۆك وهزیران رهزامهندی���م نیش���اندا ب���ۆ بینینیانو بهرگرتن لهخۆپیشاندانهكه .یهكێتیش ی وهزیران" ی ئێستا "نمایش لهبری ئهوه بكات ،دهب���و پێش خۆپیش���اندانهك ه ی هاوكاری بهههڵهبجه بدایه. بهڵێن ل���هوهش واوهت���ر ،بارزان���ی وتی، ی خهڵكیان حزب���هكان چاوهڕوانیهكان��� زۆر بهرزكردوهت���هوه .یهكێتی چهندین
پ���ڕۆژهی لهههڵهبج���هدا ئهنجامداوه، ب���هاڵم كاریگهریی ئ���هم پڕۆژانه وهك ی ی لهب���ر پێویس���ت نهب���وه .یهكێت��� ی رێگهوبان ه س���هرهكیهكان، چاككردن ی بنیاتناوه. چهندین باڵهخانهی نوێ��� ی ئاماژهی بهئیس�ل�امی ه ههروهها بارزان هان���دهرهكان ك���رد وهك یهكێ���ك لههۆكارهكان���ی پهش���ێویهكه ،ب���هاڵم نهچوه ناو وردهكارییهوه. ی ی گش���تی ی كونس���وڵ كۆبون���هوه ی بهریتانی���ا لهگهڵ س���هرۆك وهزیران سلێمانیلهالیهن خۆیهوه ،كونس���وڵی گشتیی بهریتانیا ،كۆڵین كرۆكین ،لهرۆژی 27ی مارس لهگهڵ عومهر فهتاحی س���هرۆك وهزیرانی حكومهت-س���لێمانی كۆبۆوه. كونسوڵ پرس���یاری ئهوهی لێكردوه كه بهنیازن چهند كهس لهو 50-40كهسهی دهس���تگیركراون ،تۆمهتب���ار بك���هن. لهبهرامب���هردا ب���هوه وهاڵمیدراوهتهوه كه هێش���تا نازانن :مهكتهبی سیاس���ی یهكێتی رۆژی 28ی مارس كۆدهبێتهوه ب���ۆ بڕی���اردان .كونس���وڵی گش���تیی وهاڵمیداوهتهوه كه ئهوه كاری رێكخراوێكی حزب���ی نیه بڕیاری لهو ش���ێوهیه بدات. ئاماژهی بۆ ئهوهش كردوه كه حكومهتی ههرێم ههفتهیهك پێش ئهوه هۆشداریی لهبارهی خۆپیش���اندانهكهوه دراوهتێ، بۆی���ه پێویس���ت ب���و هێ���زی ئهمنیی تهواوهتی لهبهردهس���تدابێت .كوردهكان بهوه وهاڵمیانداوهتهوه كه ئهوان رێگهیان بهخۆپیش���اندان داوه .داوا لهحكومهتی ههرێم كراوه بهیاننامهیهك دهربكات تێیدا بهڵێنبدات بهزوی���ی گیراوهكان دادگایی بكاتو رێگهش بهرێكخراوه ناحكومیهكان بدرێت بهئامادهبون .كونسوڵی گشتیی بڕوای واب���وه كه حكومهتی ههرێم درك بهوه دهكات كه ههڵهی كردوهو ئێستاش لهههوڵی ئهوهدایه كاریگهرییهكانی ئهو پهشێویه بسڕێتهوه. كۆمێنت: خۆپیش����اندهرهكان بانگهش����ه ی ئهوهیان ك����ردوه كه حكومهتی ههرێم بهمهبهس����ت كاری ئاوهدانكردن����هوه لهروكارو ناوهن����دی ههڵهبجهدا ناكات (وهك چاككردن����ی رێگاوبان����هكان)، تا نیش����انی بدات هێش����تا ش����ارهكه پێویس����تی بهبهردهوامبونی یارمهتی ی ههیه. دهرهك
حكومهت لهبێ پارهییدا یاد ی ههڵهبجه بهبێدهنگ بهڕێدهكات ئا :ههڵهبجه ،میهرهبان سهالم بهه����ۆی ب����ێ پارهییهوه ،لهمس����اڵدا حكومهت پشتی كردوهته یادكردنهوه ی كارهساتهكهی ههڵهبجه ،لهبهرامبهدا تهنها هاواڵتیانو رۆشنبیرانی شارهكه رویان لێیهت����یو بهگرنگیهوه لهیادی ئهمساڵ دهڕوانن. پاش تێپهڕینی 26ساڵ بهسهر روداوی كیمیابارانكردنی ههڵهبجهدا ،ئهمساڵ حكومهت بهه����ۆی ئ����هو باروودۆخه ناجێگیری����ه ئاب����وریو سیاس����یهی تێیكهوت����وه ،سهرناپهڕژێتهس����هر یادكردنهوهی ئهو كارهساته كهلهسهر ئاس����تی جیهانو ناوچهك����هدا ،وهك مۆرك����ی تراژیدیایهك لهقهڵهمدهدرێت كه بهسهر گهلی كوردا هاتوه. ئهنجامنهدان����ی هیچ رێوڕهس����مێكی رهس����می لهالی����هن حكومهت����هوه بۆ رێزلێن����ان لهو كارهس����اتهی بهس����هر ش����ارهكهدا هاتوه ،هاوكات����ه لهگهڵ
چاوهڕوانیهكانی خهڵكی ههڵهبجه بۆ بهڵێنی بهپارێزگاكردنی ش����ارهكه كه لهالیهن ئهنجومهنی وهزیرانی عێراقهوه رهزامهندی وهرگرتوه. لهئێستادا ئهوهی روی لهیادكردنهوهی كیمیابارانكردنی ش����اری ههڵهبجهیه، تهنها خهڵكهكهیهت����ی ،چونكه ئهوان چاوهڕوانناك����هن ل����هم قهیران����ی بێ پارهیهی حكومهتی ههرێم تێیكهوتوه، شتێكی ئهوتۆ بكرێتو دهڵێن" ،ئێمه خۆمان یادی دهكهینهوه". كاروان عهلی ،گهنجێكی ههڵهبجهیهو پێیوایه ئهوهی كراوه لهرابردودا تهنها بۆ بهڕێكردنی یادهكه بوهو بهئاوێنهی راگهیان����د" ،ئێمه خۆمان یادی كۆچی كهس����وكارمان دهكهینهوه ،ئهمس����اڵ ویژانیهن زۆر ئاس����ودهترین ل ه سااڵنی ڕاب����ردوو ك����ه بهب����ڕه پارهیهكی زۆر یادهكه لهالیهن چهند بهرپرس����ێكهوه بهڕێدهك����راو تهنانهت ل����ه یادهكاندا ههڵهبجهیهكان نهیان دهتوانی خۆیان بهش����داربن ،بۆیه بهشانازیهوه دهڵێن
ئێم����ه ڕۆح����ی قوربانیهكانمان زۆر له خهرجكردنی بودجه گرانتره". ه����اوكات كیژان محمود كه پیش����هی مامۆس����تایهتیه ،لهپ����اڵ وتن����هوهی وانهكهی بهخوێندكارهكانی ،ههمیشه ئ����هو كارهساتهش����یان بهبیردێنێتهوه ك����ه 26س����اڵ لهمهوب����هر بهس����هر ش����ارهكهیاندا هاتو دهڵێ����ت" ،ئێمه وهك سااڵنی پێش����ووتر ئهم یادهمان بۆ خوێندكارهكانم����ان ڕوونكردۆتهوه تاوهك����وو نهوهكانم����ان بهئاگابن لهو كارهساتهی كهبهسهر ش����ارهكهماندا هات����وه ،بۆی����ه ههرگی����ز لهگ����هڵ خهرجكردنی پ����ارهو بودجه پهكمان نهكهتوه ،ب����هاڵم ئهكرا ئهگهر بودجه ههبوای����ه ب����ه شایس����تهتر ڕێ����ز له كهس����و كاری قوربانیهكان و خهڵكی ههڵهبجهش بنرایه". بهشێك لهخهڵكی ههڵهبجه ،خۆشیو مژدهی بهپارێزگابونی ش����ارهكهیان، خهریكه خهمی 26ساڵهی رابردویان
لهبیردهبات����هوهو چاوهڕوان����ن پێ����ش یادهك����ه ،چیرۆك����ی ئ����هو بهڵێن���� ه درێژخایهنه كۆتایی بێت. لهوبارهیهوه عومهر عبدول ،نوسهر و ڕووناكبیر دهڵێت" ،خهمی س����هرهكی ئێمه له 25س����اڵی ڕاب����ردوهوه تهنها بهپارێزگابوون����ی ش����ارهكهمان بووهو خۆش����بهختانه ئهو بابهته گهشتۆته لوتك����هو وا بڕی����اره ك����ه پی����ش ئهو یاده به پارێزگاب����وون ڕابگهیهنرێت، كهتاڕادهی����هك برین����ی كهس����وكاری قوربانیان ساڕێژدهبێت". س����هبارهت بهیادهكهش ئهو دهڵێت، "ههرچهن نهبوونی بودجه كهموكورتی دروس����ت دهكات ،بهاڵم ههریهكهمان دهتوانی����ن لهماڵهكانمان����هوه ب����ه داگیرساندنی مۆمێك یان لهبهركردنی جلێك ئهو یاده بكهینهوه". سهبارهت به شێوازی یادی ئهمساڵ، لوقمان عبدالقادر ،سهرۆكی كۆمهڵهی قوربانیانی ههڵهبجه بۆ ئاوێنه باسی لهوه كرد كه " یادكردنهوهی ئهمساڵ
بهگشتی گۆڕدرا ،لهڕووی دابینكردنی بودجهوه وهك س����ااڵنی ڕابردوو نییه، ئێم����هش وهك الیهن����ه حكومی����هكان فراوانتر دهمانهوی ئهو یاده بكهینهوه بهج����ۆرێ ههموو چی����ن و توێژهكان بهشدار ئهبن بهڕیپێوان بۆ سهر مهزاری شههیدان و تاجه گوڵینهی ڕێزوو وهفا لهسهر گڵكۆی ش����ههیدان دادهنڕێت، بهجۆرێك هیچ بهرنامهو پرۆگرامێكمان نییه ههركهس بهرنامهو چاالكی ههبوو ئهتوانێت لهوێ ڕایبگهیهنێت". رۆژی 16ی مارسی ،1988لهكۆتایی جهنگی نێوان ئێران-عێ����راق ،فڕۆكه جهنگیهكانی حكومهتی بهعسی روخاو بهسهرۆكایهتی سهدام حسێن ،هێرشی كیمیاییان كرده سهر شاری ههڵهبجهو لهئاكام����دا زیاتر له 5ه����هزار كهس گیانیانلهدهستدا كه زۆرینهیان منداڵو ژنو پی����ر ب����ونو ههزاران����ی دیكهش برینداربون كه تائێس����تاش بهشێكیان بهه����ۆی كاریگ����هری برینهكانی ئهو كارهساتهوه دهناڵێنن.
هیچ بهرنامهو پرۆگرامێكمان نییه ههركهس بهرنامهو چاالكی ههبوو ئهتوانێت لهوێ ڕایبگهیهنێت
عێراق
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
لهبودجهی ئهمساڵدا یانزه ملیار دۆالری داهاتی عێراق نادیاره ئا :بارام سوبحی پارلهمانتارێكی عێراق رایدهگهیهنێت بڕی یانزه ملیار دۆالری عێراق لهسندوقی ( )DFIنادیاره ،ئهمه جگهلهوهی بودجه نزیكهی ( )25ترلیۆن كورتهێنانی ههیه، ههروهها بۆ ههمو عێراقیش تهنها ()37 ههزار ههلی دامهزراندن تهرخانكراوه. ئهنجومهن����ی وهزیران����ی عێ����راق رۆژی ( )2014/1/15بهب����ێ رهزامهن����دی وهزیره ك����وردهكان ،بودج����هی س����اڵی ()2014 پهس����هندكردو رهوان����هی پارلهمانی عێراقی كرد ،ب����هاڵم بههۆی ناكۆكی نێ����وان الیهنه سیاسیهكانهوه تائێس����تا بودجهی ئهمساڵ پهس����هند نهكراوه ،كه بڕهكهی ()174.6 ترلیۆن دینارهو بهش����ی گهورهی بۆ كهرتی وزهو ئاسایشه .ئهوه لهكاتێكدایه بودجهی ساڵی ( )138ترلیۆن دینار بوه. بودجه دوای ( )107رۆژ پارلهمانت����اری لیس����تی موتهحی����دون محهمهد ئیقب����ال ،رایدهگهیهنێت حكومهتی عێ����راق دوای ( )107رۆژ ل����هو كات����هی بهپێی قان����ون بۆی دیاریك����راوه بودجهی رهوان����هی پارلهم����ان ك����ردوه .پێیوایه ئهو كارهش بهئهنقهس����ت ك����راوه ،چونك����ه "حكومهت دهیهوێ����ت ملمالنێكان بخاته ناو پارلهمان����هوه" .جهخ����ت لهوهش����دهكاتهوه حكومهت دهیهوێت پارلهمان بخاته بهردهم دوڕیانێ����ك ،ئهویش ب����ه پهس����هندكردنی بودجه بهههمو كهموكوڕییهكانیهوه ،یاخود پهس����هند نهكردنیو دروستكردنی گرفت بۆ هاواڵتیان. بهوتهی ئیقبال ،ههندێك لهو خش����تانهی لهبودج����هدا هات����ون "پارلهم����ان هیچ����ی لهبارهوه نازانێتو پێویس����ته وهزارهتهكانی دارای����یو پالندانانو ئهنجومهن����ی وهزیران لهبارهی����هوه رونكردنهوه بدهن" .پهس����هند كردنی بودجهش بهب����ێ گفتوگۆیهكی زۆرو رونكردنهوهی ئهو ژماره نادیارانه به"كارێكی ناڕهوا" ناودهبات. ناوب����راو رهخنه لهوه دهگرێت لهس����اڵی ( )2003تائێستا ،حكومهت ژمێرهی كۆتایی
لهبودج هی ئهمساڵ ی عێراقدا بۆ خهماڵندنی داهاتی نهوت ،سهد دۆالری ئهمهریكی بهرانبهر ب ه ( )116ههزار دینار دیاریكراوه ،لهكاتێكدا لهبانكی ناوهندی نرخی سهد دۆالر ( )120ههزارهو له بازاڕیشدا ()123 ههزارو زیاتریشه
بودجهی ئهمساڵ نزیكهی ( )25ترلیۆن دینار كورتهێناناوه
بۆ پارلهمان نهناردوهو "پارلهمانیش نازانێت بهزیاتر له ( )139ترلیۆن دینار دیاریكراوه، لهكاتێكدا بههای خهرجیهكان دهگاته ()174 پارهی دهوڵهت چۆن خهرجكراوه". ترلیۆن ،وات����ه نزیكهی ( )35ترلیۆن دینار كورتهێن����ان دهبێت .ههروهه����ا بۆ بودجهی ( )37ههزار ههل ی كار ئ����هو پارلهمانت����اره ب����اس ل����هوهدهكات بهكاربردن ( )99ترلیۆنو بۆ وهبهرهێنانیش ههرچهنده پێش����تر حكوم����هت رایگهیاندبو حهفتا ترلی����ۆن تهرخانك����راوه .بهبۆچونی لهبودجهی ئهمس����اڵدا زیاتر له ( )95ههزار ئیقبال دهبو بهش����ه بودج����هی وهبهرهێنان ههل����ی دامهزراندن دهبێت ،بهاڵم بهپێی ئهو زیاتر بوایه ،چونك����ه "وهبهرهێنان دهبێته پڕۆژهی����هی رهوان����هی پارلهمان ك����راوه بۆ هۆی بوژان����هوهو پێش����كهوتنی واڵتو لهو سهرانسهر ی عێراقو سهرجهم وهزارهتهكان رێگهیهوه پڕۆژهی زیات����ر ئهنجام دهدرێتو تهنه����ا ( )37ه����هزار ههل����ی دامهزران����دن دهبێت����ه هۆی رهخس����اندنی ههل����ی كاری نوێ". تهرخانكراوه. ئیقبال ،كه ئهندامی لیژنهی تهندروس����تی چهندێك نهوت ههنارده دهكرێت؟ پارلهمانه رونیدهكات����هوه بهتهنها وهزارهتی لهبارهی قهب����ارهی نهوتی ههناردهكراوی وهزارهتی تهندروس����تی داوای ( )13ههزار پلهی كردوه كهچی تهنها پێنج ههزار ههلی عێراق����هوه ،وهك����و ئ����هو پارلهمانت����اره رونیكردهوه لهبهش����ێكی بودجهدا نوسراوه كاری بۆ دانراوه. ههناردهكردنی نهوت له ( )2ملیۆنو ()900 ه����هزار بهرمیلی رۆژانهوه گهیش����تۆته چوار ( )35ترلیۆن كورتهێنان محهم����هد ئیقب����ال ئاماژه ب����هوهدهكات ملیۆنو ( )300ههزار ،بهاڵم ئهو خشتانهی لهبودج����هدا داهاتی خهمڵێنراوی ئهمس����اڵ لهگهڵ بودجهدا هاوپێچ كراونو وردهكاریی
زیات����ری تێدایه ،دهریدهخات ههناردهكردنی نهوت نهگهیشتۆته سێ ملیۆن بهرمیل .بۆی ه دهڵێت "ئهم ژماره جیاوازانهش گرفتی زۆر دروستدهكاتو پێویستی به رونكردنهوهیه".
بڕی ده ترلیۆن دین����ار كه دهكاته نزیكهی ههش����ت ملیار دۆالر لهالی����هن ئهنجومهن ی وهزیرانهوه بهش����ێوهی س����لفه راكێشراوه. ئهو ب����ڕه پارهیهش ل����هدهرهوهی بودجهی تهرخانك����راوی ئهنجومهن����ی وهزیران����ه. لهمبارهی����هوه دهڵێ����ت "زۆرێ����ك لهالیهنه سیاس����یهكانی ن����او پارلهمان����ن نیگهرانن، چونكه لهبودجهدا چۆنێتی خهرجكردنی ئهو پارانه رون نهكراوهتهوه".
یانزه ملیار دۆالر نادیاره بهگوێ����رهی راپۆرتی دارای����ی كه هاوپێچ لهگهڵ بودجهدا رهوان����هی پارلهمان كراوه، ه����هژده ملی����ار دۆالری عێراق لهس����ندوقی گهش����هپێدانی عێراق ( )DFIل����ه ئهمریكا جیاوازی لهنرخی دۆالردا ههی����ه ،بهاڵم وهكو محهمهد ئیقبال جهختی لهبودج����هی ئهمس����اڵی عێراق����دا ب����ۆ لێدهكاتهوه خشتهو وردهكارییهكانی بودجه دهریدهخات تهنها حهوت ملیار دۆالری عێراق خهماڵندنی داهاتی نهوت ،بڕی سهد دۆالری ل����هو بانكهدا ههیه ،وات����ه یانزه ملیار دۆالر ئهمهریك����ی بهرانبهر به ( )116ههزار دینار لهبودجهدا دیار نییه" .هیچ رونكردنهوهیهك دیاریكراوه ،لهكاتێكدا وهكو ئهو پارلهمانتاره لهوبارهیهوه نیهو نازانین ئهو پارانه بۆ كوێ رایدهگهیهنێ����ت له بانك����ی ناوهندی نرخی س����هد دۆالر ( )120ههزارهو له بازاڕیش����دا دهڕۆن" ئیقبال وایوت. ( )123ههزارو زیاتریشه ،بۆیه دهڵێت "ئهم جیاوازییهش ئهگهر لهژمارهی س����ێ ملیۆن بودجهی ئهنجومهنی وهزیران! له بهشێكی دیكهی لێدوانهكهیدا ،محهمهد بهرمیل نهوتی بدهیت پارهیهكی ئێجگار زۆر ئیقبال هێمای بۆ ئهوهكرد لهبودجهدا هاتوه دهكات".
پارلهمانتارێكی گۆڕان:
ههڕهشهكان ی بارزان ی هیچ بنهمایهكیان نییه
ئا :ئاوێنه ئایا دهسهاڵتێك موچهی یهك مانگی پێدابین نهكرێت ،دهتوانێ سهربهخۆیی رابگهیهنێ؟ پارلهمانتاری فراكسیۆنی گۆڕان محهمهد كیانی وادهڵێت. پارلهمانتارێكی دهوڵهتی قانونیش رایدهگهیهنێت دۆخی ئێستای كوردستان لهكۆنفیدراڵی گهورهتره. وتهبێژی لیستی هاوپهیمانی كوردستانیش دهڵێت پارلهمانتارانی دهوڵهتی قانون دهیانهوێت كێشهكان قوڵتر بكهنهوه. لێدوانهكان����ی ههفت����هی راب����ردوی سهرۆكی ههرێمی كوردستان مهسعود بارزانی لهمهراسیمی ناشتنی روفاتی ( )93بارزانی����دا ،كه رایگهیاند ئهگهر حكومهت����ی ناوهندی ب����هردهوام بێت لهسیاس����هته "دوژمنكاریهكانی" ،ئهوا ههڵوێس����تێكیان دهبێت هیچ كهسێك پێشبینی نهكردبێت ،بۆچونی جیاوازی الیهن����ه كوردس����تانیو عێراقیهكانی لێكهوتهوه. ههندێ����ك لهمیدیاكان ب����اس لهوه دهكهن ههڕهشهكهی بارزانی راگهیاندنی سیستمی كۆنفیدراڵیه بۆ كوردستان، بهاڵم وهكو پارلهمانتاری فراكسیۆنی گۆڕان د.محهمهد كیانی رایدهگهیهنێت كۆنفیدرالی پێویستی بهههمواركردنی دهس����توره ،ئالیهت����ی ههمواركردنی دهستوری عێراقیش "بهحهزو ئارهزوی هی����چ ك����هسو گروپێكی سیاس����یو پێكهاتهیهك ناكرێت ،بهڵكو پێویستی
بهتهوافوق����ی ههم����و پێكهاتهكان����ی عێراق����ه .بۆیه ههر ش����تێك بارزانی بیكات دهبێت لهدهرهوهی چوارچێوهی دهستور بێت". كیانی ئام����اژه بهوهدهكات مالیكیو لیستهكهی بهئاش����كرا رایانگهیاندوه كه پێیانخۆش����ه كورد س����هربهخۆیی رابگهیهنێ ،بهمهرجێك س����نورهكهی ه����هر س����ێ پارێزگاك����هی ههرێم����ی كوردس����تان ب����ێ ،بهب����ێ كهركوكو ناوچه دابڕاوهكان .لهوهاڵمی ئهوهشدا ئای����ا بارزانی دهتوانێ س����هربهخۆیی یان كۆنفیدراڵ����ی رابگهیهنێت ،كیانی دهڵێ����ت "ئایا دهس����هاڵتێك موچهی یهك مانگی پێدابین نهكرێت دهتوانێ س����هربهخۆیی رابگهیهنێ؟ ئایا ههمو الیهنه كوردیهكان رازین واز لهنیوهی خاكی كوردس����تان بێننو لهنیوهكهی تری دهوڵهتی س����هربهخۆ دورس����ت بكهن؟". وتهكانی بارزانی دوای دیمانهیهكی مالیك����ی ه����ات ،كه تیای����دا ههرێمی كوردس����تانی بهبهقاچاغبردنی نهوت تۆمهتباركردو داواكارییهكانی شاندی كوردستانیش����ی دانوس����تانكاری ئاش����كراكرد ،بهاڵم بارزانی لهوهاڵمدا باس����ی لهوهكرد بهغدا دهیهوێت وهكو پارێزگای����هك نهك وهك����و ههرێمێك مامهلهلهگهڵ كوردستاندا بكات. س����هبارهت بهوتارهك����هی بارزانی، پارلهمانتارهكهی گۆڕان دهڵێت "بارزانی تاتێس����تا نهتهوهس����ازی نهكردوه ،تا ئامادهی����ی ههبێت بۆ دهوڵهتس����ازی س����هربهخۆ .یهكێت����ی نهتهوهی����ی كوردی كردوهته قوربانی س����هپاندنی
فهرمانڕهوای����ی بنهماڵهك����هی خۆی". بهبۆچونی ناوب����راو ئهگهر حكومهتی ههرێم پهیوهندی دۆس����تانهی لهگهڵ بزوتن����هوهی گهلی كورد لهپارچهكانی تری كوردس����تان ،بهتایب����هت باكورو رۆژاوا ههبوایه "ئێس����تا لهم گهمه پڕ مهترس����ییهدا باش����ور ههڵوێستێكی بههێزت����ری دهب����و" .ههروهها دهڵێت "ئهم هۆیانه بهس����ه بۆ س����هلماندنی بێبنهمایی ههڕهشهكانی بارزانی". جگهلهئاس����تی ناوخۆی كوردستانو عێ����راق ،دهبێت ههڵوێس����تی واڵتانی ناوچهكهو جیهان لهههمبهر راگهیاندنی دهوڵهتی كوردی چی بێت ،لهوهاڵمدا كیان����ی دهڵێت "بێگوم����ان زۆربهیان دژی دهوهستنهوه لهپێش ههمویانهوه ئهمری����كا" .ناوب����راو بهپێویس����تی دهزانێت سهركردهی نهتهوه ئامانجی س����هركهوتنی بهرژهوهندی گهلهكهی بێتو "بهرژهوهن����دی تایبهتی نهبێت، تا لهئاس����تی ئهوهدا بێت بڕیار لهسهر پ����ڕۆژهی نهتهوایهتی گ����هوره بداتو بهدیبهێنێت". ب����هدهر لهالیهنهكان����ی ناوخ����ۆی كوردس����تان ،الیهن����ه عێراقیهكانیش لهپێشی ههمویانهوه لیستهكهی مالیكی كه لهئێستادا لهملمالنێیهكی بههێزدان لهگهڵ حكومهت����ی ههرێم ،بهرپهرچی وتارهكهی سهرۆكی ههرێمیان دایهوه. لهوبارهیهوه پارلهمانت����اری دهوڵهتی قان����ون عهل����ی ش����هال ،لهلێدوانێكی رۆژنامهوانی����دا رایگهیان����د "بارزان����ی بهس����هپاندنی بڕیارهكان����ی دهیهوێت وا ب����كات كوردس����تان گهورهتر بێت لهعێراق ،لهكاتێكدایه ههرێم بهشێكه
ئایا دهسهاڵتێك موچهی یهك مانگی پێدابین نهكرێت دهتوانێ سهربهخۆیی رابگهیهنێ؟ ئایا ههمو الیهن ه كوردیهكان رازین واز لهنیوهی خاكی كوردستان بێننو لهنیوهكهی تری دهوڵهتی سهربهخۆ دورست بكهن؟ لهعێراق" .وتیش����ی "دۆخی ئێستای كوردستان گهورهتره لهكۆنفیدراڵی". ماوهی چهند ساڵێكه ناكۆكیهكانی نێوان حكومهتی ههرێمو ناوهند لهسهر پرسی جێبهجێكردنی ماددهی ()140و دۆسیهی نهوتو موچهی پێشمهرگهو
بهش����ه بودجهی ههرێ����م بهردهوامه، لهس����هرهتای ئهمساڵیش����هوه بڕین ی موچ����هی فهرمانبهرانی كوردس����تانی هاتهس����هر ،بهم هۆیهوه ناكۆكیهكان زیاتر ب����هرهو قوڵبونهوه رۆیش����تن، لهكاتێكدا چهندین گفتوگۆو دانوستان لهنێوان ههردوالدا ئهنجامدرا. تهواوی الیهن����ه كوردییهكان بڕینی موچهی فهرمانبهرانی ههرێم بهكارێكی نادهس����توری دهزانن ،وهكو وتهبێژی لیس����تی هاوپهیمان����ی كوردس����تان موئهیهد تهیب دهڵێت "حكومهتهكانی پێشوی عێراق پهالماری كوردستانیان داوهو كۆمهڵكوژیان ئهنجامداوه ،بهاڵم وهك����و حكومهتهكهی مالیكی موچهی فهرمانبهرانیان نهبڕیوه". تهی����ب ،رهتیدهكات����هوه بارزان����ی زمانی ههڕهشهكردنی بهكارهێنابێتو دهڵێ����ت "ئ����هوه پارلهمانتاران����ی دهوڵهتی قانونن بهردهوام پهنادهبهنه ب����هر ههڕهش����هكردنو بهڵێن����دانو قوڵكردنهوهی قهیرانهكان". لهب����ارهی ه����ۆكاری بڕین����ی موچ����هی فهرمانبهران����ی ههرێمهوه، پارلهمانتارهك����هی دهوڵهت����ی قانون دهڵێت "ئهو ههڵوێس����تهمان ههڕهشه نی����هو ههوڵێك����ه ب����ۆ تێگهیاندن����ی هاواڵتیان����ی عێ����راق ك���� ه ههموی����ان یهكس����انن ،چونك����ه ناكرێ����ت ههرێم ( )%17لهداهاتی نهوتی عێراق بباتو پ����ارهی نهوتی فرۆش����راوی رهوانهی بودجهی ناوهندی نهكات" .داواشیكرد ههرێم لهنێ����وان ههناردهكردنی رۆژانه ( )400ه����هزار بهرمیل نهوتو ()%17 یهكێكیان ههڵبژێرێت.
پرۆفایل
7
وهزیرو فڕۆكه دهرچ����وی كۆلێژی ئامارهو كهس����ێك ی س����هربازییه ،پێنج ساڵ پارلهمانتار بوهو چوار ساڵیشه وهزیره ،بهكهسێكی نزیك لهمالیكیو دهسهاڵتدارانی ئێران دادهنرێ، ههفت����هی راب����ردو بهه����ۆی تهلهفۆنێكی كوڕهك����هیو رێگهنهدان بهنیش����تنهوهی فڕۆكهیهكی لوبنانی ،ناوی بوه سهردێڕی میدیاكان :هادی عامری. ه����ادی فهرح����ان عهب����دواڵ عام����ری س����اڵی ( )1954لهدیال����ه لهدایكب����وهو قۆناغهكانی خوێندنی لهوێ تهواوكردوه، پاش����ان بهش����ی ئاماری زانكۆی بهغدای لهس����اڵی ( )1976تهواوكردوه .لهگهڵ خانمێكی ئێرانی هاوس����هرگیریی كردوه. دوای تهواوكردن����ی خوێن����دن پهیوهندی بههێ����زه نهیارهكانی رژێمی بهعس����هوه دهكات ،ب����هاڵم ب����ۆ پاراس����تنی ژیانی خۆی لهس����هرهتای ههش����تاكاندا عێراق ب����هرهو ئ����وردن بهجێدههێڵێ����ت ،چهند رۆژێك لهوێ ماوهتهوهو پاش����ان چوهته س����وریاو پهیوهندی بهئهنجومهنی بااڵی ئیس��ل�امیهوه كردوهو لهڕێگهی ئهوانهوه رهوانهی ئێران كراوه. دوای گهیش����تنی بهئێ����ران بوهت����ه بهرپرسی كاروباری ئاسایشو ههواڵگری لهئهنجومهن����ی ب����ااڵ .بهه����ۆی ئ����هم پۆستهشهوه تێكهاڵوی كاری چهكدارییو ی بهشداریكردنی س����هربازی دهبێتو دوا لهچهن����د خولێك����دا لهس����اڵی ()1986 پلهی عهمیدی وهردهگرێتو س����هرقاڵی بهڕێوهبردنو سهروكاریكردنی هێزهكانی بهدر دهبێت كه باڵی سهربازی ئهنجومهنی بااڵ بوه. دوای روخانی رژێمی بهعس لهس����اڵی ( )2003گهڕاوهت����هوه بۆ عێراق .كاتێك لهساڵی ( )2005ههڵبژاردن بۆ كۆمهڵهی ی ب����وه ئهندامی نیش����تیمانی كرا ،عامر ی لیژنهی نهزاهه. كۆمهڵهكهو كرایه سهرۆك لهس����اڵی ()2006دا خۆی ب����ۆ پارلهمان پ����ااڵوتو لهڕێگهی لیس����تی یهكگرتوی شیعهكانهوه بوهته پارلهمانتارو سهرۆكی لیژنهی ئاسایشو بهرگری. دوای ئ����هوهی ئهنجومهن����ی ب����ااڵی ئیس��ل�امی به رێكهوتن لهگهڵ هێزهكانی ئهمهری����كا ،بڕیاریدا بهههڵوهش����انهوهی س����وپای بهدرو تێكهڵكردنهوهی بههێزه ی عامری كراوهته ئهمنیهكانی عێراق ،هاد س����هرۆكی پرۆس����هی تێكهڵكردنهوهكه. لهالیهن نهیارهكانیش����هوه بهكهس����ێكی نزیك لهئێران دادهنرێتو بهوه تۆمهتبار دهكرێت كه لهڕێگهی س����وپای بهدهرهوه نهیاره سیاسیهكانی تیرۆركردوه. ساڵی ( )2010لهچوارچێوهی هاوپهیمانی نیشتیمانی خۆی بۆ پارلهمان ههڵبژاردو لهنێو پاڵێوراوهكان����ی پارێزگای دیالهدا دهنگی یهكهمی هێن����ا .كاتێكیش نوری مالیكی كابینهی حكومهتهكهی پێكهێنا، عامری كرده وهزیری گواستنهوه .ساڵی ( )2011بهه����ۆی ناكۆكیهكان����ی لهگهڵ عهممار حهكیمی س����هرۆكی ئهنجومهنی ب����ااڵی ئیس��ل�امی لهب����ارهی چۆنێت����ی بهش����داریكردن لهحكومهتدا ،كشانهوهی خۆیو پێن����ج پارلهمانت����اری راگهیاندو بڕیاریدا بهدر بكاته رێكخراوێكی سیاسیو ئێستاش وهكو سهرۆكی رێكخراوی بهدر خۆی دهناس����ێنێت .ههروهه����ا لهالیهن حكومهتهوه كراوهته س����هرۆكی لیژنهی جێبهجێكردنی مادهی ()140ی دهستور، ماوهیهكیش بهوهكالهت سهرۆكی دهستهی حهجو عومرهی عێراق بو. ناوبراو كه ههڵگری رهگهزنامهی ئێرانیه بهناوی حهسهن عامری ،دوای ئهوهی بوه وهزیری گواستنهوه ،مههدی كوڕی وهكو كاربهدهستێكی بااڵی وهزارهتهكهو بهپێی میزاجی خ����ۆی ههڵس����وكهوتی دهكرد. باش����ترین بهڵگ����هش ئهوهی����ه ههفتهی راب����ردو كاتێ����ك لهگ����هڵ هاوڕێیهكی به گهشتێك لهلوبنان دهبنو درهنگ دهگهنه فڕۆكهخانهو فڕۆكهكه بهجێیاندههێڵێت، دهس����هاڵتهكانی بهكاردههێنێ����تو رێگه بهنیش����تنهوهی فڕۆك����ه لوبنانیهك����ه لهفڕۆكهخانهی بهغدا نادات. لهای����هن خۆیان����هوه دهس����هاڵتدارانی فڕۆكهوانی مهدهنی عێراق رهتیدهكهنهوه بهفهرمانی مههدی رێگه بهنیش����تنهوهی فڕۆكه نهدرابێتو دهڵێن " فڕۆكهكه درهنگ گهیشتوهو پابهند نهبوه به كاتهوه ،ههر فڕۆكهیهكی����ش لهكاتی خۆی دوابكهوێت، رێگه بهنیش����تنهوهی نادرێت" .ههروهها س����هرۆك وهزیران فهرمانیدا بهدهركردنو لێپرس����ینهوهی ئهو كهس����انهی بونهته هۆی رێگهنهدان بهنیشتنهوهی فڕۆكهكه. ههرچی كوتل����هی ب����هدره رایدهگهیهنن بههۆی روداوی فڕۆكهكهوه هادی عامری ئامادهنیه واز لهپۆستهك هی بهێنێت.
8
ئابوری
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
ئهم الپهڕهی ه ب ه سپۆنسهری گروپی کۆمپانیاکانی قهیوان چاپو باڵودهکرێتهوه
كهرتی پیشهسازیی جێی بهكهرتی نیشتهجێبون لێژكرد
ی شكستبوینو لهپیشهسازیی گهشتیارییدا پێشكهوتین" ی كشتوكاڵییدا توش "لهكهرت ئا :ئاسۆ سهراوی
وهبهرهێنان لهسلێمانیدا بۆ ههردو كهرتی پیشهسازییو گهشتیاریی "پێشكهوتنی بهخۆیهوه دیوه" ،بهپێچهوانهشهوه لهبواری كشتوكاڵییدا توشی "شكست بوه" ،بهجۆرێك لهساڵێكدا تهنانهت یهك پرۆژهی وهبهرهێنان لهكهرتی كشتوكاڵییدا ئهنجام نهدراوه. بهڕێوهبهری گشتی وهبهرهێنانی سلێمانی فهرم���ان غهری���ب لهدیدارێك���ی ئاوێنهدا بهش���انازییهكی زۆرهوه باس لهوه دهكات، كه ب���ۆ یهكهمجار لهب���واری وهبهرهێناندا پێ���ش پارێزگای ههولێ���ر كهوتن ،چونكه ل���ه2013دا پارێزگای ههولێ���ر بایی "زیاتر له3ملی���ار دۆالر پرۆژه وهبهرهێنان كراوه، بهاڵم لهس���لێمانیدا بایی زیات���ر له5ملیار دۆالر كراوه ،ئهمهش بۆ یهكهمجاره". بۆچی وهبهرهێنهران رو لهسلێمانی دهكهن؟ یهكێ���ك لههۆكارهكان���ی ئ���هوهی وهبهرهێن���هران رو لهس���لێمانی بك���هن، بهبڕوای فهرمان ،دوربینیی وهبهرهێنهرانهو ئیشكردنیان بۆ ئایندهیهكی دورتر لهئێستا "وهبهرهێن���هران چاویان لهوهیه لهئایندهدا پهیوهندیهكان���ی نێ���وان ئهمهریكاو ئێران ئاسایی ببێتهوه ،ئهو دهمهش سلێمانی كه س���نورێكی بهرفراوانی لهگهڵ ئێران ههیه، دهبێت���ه چهقی بازرگانیهك���ی گهورهتر". لهئێس���تادا بهزۆری���ی وهبهرهێن���هران رو لهكهرتهكانی پیشهس���ازییو گهش���تیاریی دهكهنو ،الكردن���هوهی وهبهرهێنهرانیش بۆ ئ���هو دو كهرت���ه وهك فهرمان دهڵێت "ب���ۆ وهس���تاندنی مۆڵهت���ی پرۆژهكانی نیش���تهجێبون دهگهڕێتهوه ،كه پێش���تر زۆرینهی پرۆژهكان لهوبوارهدا دهكران". زۆرترین پێش���كهوتنی وهبهرهێنانهكهی س���لێمانییش لهبواری پیشهس���ازییدا بوه بهجۆرێك لهكۆی 41پرۆژهی ساڵی پێشو 18یان لهبواری پیشهسازییدا بوه ،گرنگترین ئ���هو پرۆژان���هش دروس���تكردنی كارگهی ئهلهمنیۆمو كارگهی بهس���تنی ئۆتۆمبیلو دهستكردن بهشاری پیشهسازیی لهناوچهی عهربهت "كه ئێس���تا حكوم���هت خهریكه پ���رۆژه خزمهتگوزاریهكانی ب���ۆ دهبات". لهب���واری گهشتیارییش���دا جگ���ه لهچهند پرۆژهیهكی گرنگ دروس���تكردنی چهندین میوانخان���هی پێنج ئهس���تێرهیی نمونهی پێش���كهوتنهكانی ئهو ب���وارهن ،لهبارهی ئهوهش كه پێش���تر دهوترا ههولێر دهكهنه دوبهی ،ئهی ئ���هوان بهنیازن س���لێمانی بكهنه كوێ؟ فهرمان دهڵێت "ئێمه ناڵێین
بۆ یهکهمجار لهوهبهرهێناندا سلێمانی پێش ههولێر کهوت س���لێمانی دهكهینه ئهبوزهبی یان دۆحه، بهاڵم كاری زۆر جدیش���ی ب���ۆ دهكهین تا لهبواری وهبهرهێناندا پێش���كهوتن ی باش بهخۆیهوه ببینێ". لهوهبهرهێنانی كشتوكاڵدا شكستیانهێناوه ئهو بهداخێكی زۆرهوه ئهوش دهدركێن ێ كه لهكهرتی كش���توكاڵییدا توشی شكست بون ،بهجۆرێك ل���ه 2013دا یهك پرۆژهی كش���توكاڵیان نهبوه ،هۆكاری س���هرهكی ئهوهش بۆ گرفتهكانی خاوهندارێتی زهویه كش���توكاڵیهكان دهگهڕێتهوه ،لهو روهوه باس لهنمونهیهك دهكات ،كه وهبهرهێنێك ویستویهتی لهناوچهی زێوێو قهرهچهتان باخێكی زهیتون دروس���ت بكات پاش���ان زهیتی زیتونی لێدروس���ت ب���كات ،بهاڵم جوتیارهكان���ی ئ���هو ناوچان���ه رێگرییان لێكردوه س���هرباری ئهوهی وهبهرهێنهكه چهندین پێش���نیاری جیاوازی خس���تۆته بهردهمیان تا ئهوانیش س���ود لهو پرۆژهیه وهربگ���رن ،ب���هاڵم وهك فهرم���ان دهڵێت "ههمو ئ���هو پێش���نیارانهیان رهتكردهوه، لهكاتێك���دا ئهگهر پرۆژهك���ه بكرایه بایی نزیكهی 200ملیۆن دۆالر دهبو". ههمواری یاسای وهبهرهێنان چی
فۆتۆ :رێبهر نهجم چهن���د جارێ���ك روی���داوهو تازهتری���ن نمون���هش كهس���ێكی دهۆك���ی ،بهناوی پ���رۆژهی وهبهرهێنانهوه چۆته ههڵهبجهی ش���ههیدو وتویهتی 6پرۆژهی وهبهرهێنان ئهنجامدهدهم ،وهك فهرمان باسی دهكات قایمقام���ی ههڵهبجهش پێیوت���ون كه بۆ كارهكان���ی هاوكاریی بك���هن ،بهاڵم "ئێمه بهپێی ئیشو كارهكانی خۆمان داوای چهند بهڵگهیهكم���ان كرد ،كه ب���ۆی نههێناینو ئێمهش نهمۆڵهتمان پێداو نه زهویش���مان بۆ تهرخانكرد ،لهو سهروبهندهدا باس لهوه دهكرێت كه پ���ارهی خهڵكی بردوه ،بۆیه ئێم���ه داوا لههاواڵتیان دهكهین لهو روهوه چاوكراوهتر بن".
بهسهرهات؟ یاس���ای وهبهرهێنان لهكوردس���تان ك ه س���اڵی 2006دهرچ���وه ،لهس���اڵی 2010 پێش���نیاری ههمواركردن���ی ئهو یاس���ایه دراوهت���ه س���هرۆكایهتی ئهنجومهن���ی وهزیرانی ههرێم بهاڵم وهك فهرمان دهڵێت "بهداخهوه كاری جدیی لهس���هر نهكراوه، ئێمه چوار س���اڵه بهچهندین نوسراو نهك ه���هر وتومانه ههم���واری بك���هن ،بهڵكو پێشنیاریشمان بۆ ههمواركردنهكه خستۆته بهردهستیان ،بهاڵم تا ئێستا نهنێردراوهته پهرلهمانیش". لهبارهی كهموكوڕیهكانی ئهو یاسایهش ب���اس ل���هوه دهكات ك���ه حكوم���هت دهستهوهستان دهبێت لهسزادانی وهبهرهێن كاری خزمهتگوزارییان پێدهكهینو ئهگهر س���هرپێچیهكی كرد "لهیاس���اكهدا زهوییان بۆ دابین دهكهین هاتوه ئهگ���هر وهبهرهێن س���هرپێچیكرد، ههرچهن���ده وهبهرهێنان���ی ههر س���ێ یهكهمج���ار ئین���زار دهكرێ���ت دوهمج���ار مۆڵهتهك���هی ههڵدهوش���ێتهوهو پ���ارهی پارێزگاكه س���هر بهدهستهی وهبهرهێنانن، كاركردن���ی پرۆژهكهش���ی دهدرێتهوه ،جا ب���هاڵم فهرم���ان غهریب ئ���هوه دهخاتهرو ئهمه سزادانه یان پاداشتكردن؟ ،ئهمانهو لهس���لێمانیو لهس���نوری یاس���ادا چهند دهستپێش���خهریهكیان ك���ردوه لهوان���ه چهندین گرفتی تریش". بانگهوازكردنی بۆ ئهو زهویانهی كه لهبارن رۆیشتنی وهبهرهێنو بردنی پاره بۆ كاری وهبهرهێنان ،تاكو ههلی كاركردن رۆیش���تنی وهبهرهێنو بردن���ی پارهی وهك ی���هك بۆ ههم���و وهبهرهێنهران وهك س���هرمایهدارانو هاواڵتی���ان لهراب���ردودا یهك بڕهخس���ێ ،جگه لهوه ههر زهویهك
بۆ وهبهرهێنێك دی���اری بكهن لهبهرامبهر ئهوهدا چهندین پرۆژهی خزمهتگوزاریی بۆ ش���ارهكه پێ ئهنجامدهدهنو بۆ ئهمانهش زیاد لهنمونهیهك دههێنێتهوه وهك زهوی س���ایلۆی كۆنی س���لێمانی ك���ه دراوهته وهبهرهێنێ���ك لهبهرامب���هر ئ���هوهدا جگه لهوهی سایلۆیهكی لهناوچهوی سهیدسادق پێدروس���ت دهكهنهوه ،ه���اوكات 6بینای فهرمانگهش���ی لهرێ���گای ههواری ش���ار پێدروست دهكهن "واته ئهو وهبهرهێنهره نزیكهی 20ملیۆن دۆالری پێخهرج دهكهین، %20ی زهویهكهشی پێدهكهین بهسهوزایی بۆ هاواڵتی���ان ئهوج���ا لهبهرامبهر ئهوهدا زهویهكهی پێدهدهین" .ئهو رونیدهكاتهوه كه ب���ۆ زهویهكانی كارگ���هی چیمهنتۆی س���هرچنارو زهویهكی خ���وار ماجدی مۆڵ ههم���ان رێچكهیان گرتۆتهب���هر بۆ پێدانی بهوهبهرهێنهران .لهبارهی بهرنامهشیان بۆ س���اڵی 2014ئهو وتی "ههتا دروستبونی حكوم���هتو زانینی ئهوهی س���هرۆكایهتی دهستهی وهبهرهێنان دهدرێته چ الیهنێك ئێمه ناتوانین هیچ بهرنامهرێژیهك بكهین، چونك���ه لهئێس���تاوه نازانین سیاس���هتی حكوم���هتو ئهو الیهن���هش چی دهبێت بۆ وهبهرهێان كه س���هرۆكایهتی دهس���تهكه وهردهگرێ".
كهرتی نیشتهجێبون چی بهسهرهات؟ لهناوهڕاستی ساڵی 2012وه وهبهرهێنان لهكهرت���ی نیش���تهجێبون ،بهفهرمانێ���ك راگی���راوه ،ئهمهش وهك ئهو بهرپرس���هی وهبهرهێن���ان ئاماژهی پێ���دهكات الیهنی ئهرێنیو نهرێنی ههبوه ،الیهنه ئهرێنیهكهی ئهوه بوه كه سهرمایهداران بۆ وهبهرهێنان روی���ان لهكهرتهكان���ی تر ك���ردوه ،الیهنه نهرێنیهكهش���ی ئهوه بوه كه تا ئێستاش خهڵكانێكی زۆر كرێنشینن ،بهاڵم سهباری ئ���هوه بۆ ههن���دێ چی���ن ،جیاكاریی ههر ك���راوه ،مۆڵهتی پرۆژهیان بۆ كراوه وهك مامۆس���تایانو كارمهندانی تهندروس���تیو پزیش���كانو كرێنش���ینان ،ب���هاڵم ههت���ا دروس���تكردنی دهستهی نیش���تهجێكردن "ههمو پرۆژهكان لهو بوارهدا وهس���تاون". فهرمان ئهوهش روندهكاتهوه كه لهئێستادا 43پرۆژهی نیش���تهجێبونی لهبهردهسته كه زۆرینهیان تهنها ئهوهیان ماوه مۆڵهتی دهس���تبهكاربونیان پێبدرێتو زهویش���یان ب���ۆ دیاریك���راوه "ك���هی ئهو دهس���تهیه دروستبو فایلی ههر 43پرۆژهكه دهدهینه ئ���هو دهس���تهیهو ئیت���ر وهبهرهێنان هیچ پهیوهندیهكی بهپڕۆژهی نیش���تهجێبونهوه نامێنی".
پهرلهمانتارێكی یهكێتی :سهدان تێبینیمان لهسهر داهاتی نهوت ههیه ی نهوت دهكات؟ ی عێراق مامهڵ ه لهگهڵ دۆسیه ی دهستور ئایا ههرێم بهپێ ئا :شاهۆ ئهحمهد ی دوای ئاڵۆزبونی پهیوهندیهكان ی نێوان ههرێمو ناوهنده ،بۆچون جیاواز لهسهر ئهوه دروست بو ،ك ه ئایا ههرێم بهپێی دهستوری عێراق مامهڵه لهگهڵ دۆسی هی نهوت دهكات؟ لهم روهوه پهرلهمانتارێكی گۆڕان رایدهگهیهنێ ك ه مامهڵهكردنهك ه ی "هیچ یاسایی نیه" .پهرلهمانتارێك ی پارتییش بۆچونێكی پێچهوانه ئهوهی ههیهو بۆ ئهوهش چهند بهڵگهیهك دهخاتهڕو. ئهندام���ی پهرلهمان���ی كوردس���تان ی پارتی دیموكراتی كوردستان لهلیست ی ی مامهڵهكردن ئومێد خۆشناو لهباره ی نهوت حكومهتی ههرێم لهگهڵ دۆسیه ی بۆ ئاوێن ه رونكردهوه كه ههمو ئهو ئهوه ی ههنگاوانهی حكومهتی ههرێم لهماوه ی نهوتدا رابردو گرتویهتی بهر لهدۆسیه ی عێراق ،واتا "گهڕانهوه بوه بۆ دهستور ی یاساو دهستوردا ههرێم لهچوارچێوه ی لهگهڵ دۆسیهی نهوت كردوه". مامهڵه
ی ناوبراو ئاماژه ب���هوه دهكات ،لهماوه ی رابردودا سهرۆكی ئهنجومهنی وهزیران ی ی لهكۆبونهوه ههرێم نێچیرڤان بارزان ی ی پهرلهمانتاران لهگهڵ بهش���ێكی زۆر ی بهغداو كوردستان ههمو ئهو ههنگاوانه خسته بهردهم پهرلهمانتاران كه چۆنو بهچ شێوهیهك حكومهت مامهڵه لهگهڵ ی دهرهێنانو دۆزینهوهیو ههناردهكردن ی ی پارت نهوت كردوه .پهرلهمانتارهكه جهخت لهوهش دهكات���هوه ك ه "نابێت سهركردایهتی ههرێم بههیچ شێوهیهك نهرم���ی بنوێن���ن بهرامب���هر بهبهغدا، چونكه ئهو عهقڵیهتهی لهعێراق ههی ه ی ی ههرێم بهكهم دهڕوانێت ه خواستهكان كوردستان". ی لهبهرامبهر ئهو بۆچونانهشدا ئهندام ی ی كوردس���تان لهفراكسیۆن پهرلهمان گۆڕان رۆزه مهحمود ئهوهی بۆ ئاوێن ه ی عێراقدا، رونكردهوه ك ه لهدهس���تور ی نهوت ی خۆیهت��� راس���ت ه ك���ورد ماف ی بفرۆشێت ،بهاڵم دهبێت بهرهزامهندی بهغدا بێتو ئهو وتی "لهئێس���تادا جگ ه ی ی ب���اس لهبهقاچاخبردنی نهوت لهوه ههرێ���م دهكرێت ب���ۆ دهرهوه ،زۆرێك
ی لهبهرپرس���انو هاواڵتیانیش ،ئاگادار ئ���هوه نین ك���ه رۆژان ه چهن���ده نهوت ی چهندهو بهرههم دههێنرێتو داهاتهك ه چۆنیش خهرج دهكرێت". ناوب���راو ئ���هوهش ئاش���كرا دهكات ی حكومهت���ی ههرێم لهپێش پرۆس���ه ئ���ازادی عێراقی���ش نهوتی���ان ههبوهو ی ی "خۆیان دهڵێن داهاتهكه فرۆشتویهت ی دارای���ی ،بهاڵم چوه ب���ۆ وهزارهت��� ی دهڵێت بههیچ جۆرێك وهزی���ری دارای داهات���ی نهوت نههاتوه ب���ۆ وهزارهت، ی كهوات ه ك���هس نازانێت داهاتهكهی چ لێدهكرێت". ی پهرلهمانتارهكهی گۆڕان بهپێویست ی نهوت ی داهات��� دهزانێ���ت س���ندوق دابنرای���ه ،ب���ۆ ئ���هوهی لهوبارهیهوه پهرلهمان بهرپرس���یار بوای��� ه "نابێت ی پهرلهمانت���اران، بهب���ێ رهزامهندی��� داهاتی نهوت خ���هرج بكرێت ،چونك ه ی ی خهڵك��� پهرلهمانت���اران نوێن���هر ی كوردستان ،ئێمه وهكو پهرلهمانتاران ێ گۆڕان داوا دهكهین ئهو یاسا جێبهج بكرێت". ی یهكێتیش لهوبارهیهوه پهرلهمانتاران
بۆچون���ی خۆیان ههی���ه ،پهرلهمانتار ئیمتیازێك���ی باش���تر ل���هوه لهالیهن ی ناوهندم���ان پێ���درا ،ئهوا ی حكومهت��� ی یهكێت رێواز فای���هق لهفراكس���یۆن لهب���ارهی ههناردهكردنی نهوت لهالیهن توركیا پشت لهئێمه دهكات". لهب���ارهی گرێبهس���ت ه نهوتیهكانهوه حكومهتی ههرێمهوه باس���ی لهوه كرد ی ی دهستور ،ههرێمی كوردستان ناوب���راو هێم���ای بهوهدا ك���ه زۆرب ه كه بهپێ ی بینیوه ،بهاڵم ی ئهوهی ههیه نهوت هاورده بكات ،گرێبهس���ت ه نهوتیهكان ماف ی ههبوه زۆربهیان ی تێبین��� ی پرۆس ه نهوتیهكان ههمو جگ ه لهوه "لهبهرئهوه ی نهبوه ی ئهوه قۆناغ ه یاساییهكانی گهڕانو دۆزینهوهو بهئینگلیزی ب���ونو كات ی بڕیوه ،وردبینیی���ان تێ���دا ب���كات "پێموای��� ه بهرههمهێن���انو ههناردهكردن ی ی ههرێم گرێبهستهكان باش���نو بۆ مهودایهك بهاڵم لهو دو خاڵ��� ه حكومهت ی دوره ،بهاڵم پێویس���ت ه بێت ه پهرلهمان س���هركهوتو نهبوه" ،یهكهمیان لهرو ی ههر ی )بكهین بۆ ئهوه ی حكومهت (موس���ادهقه كات���هوه بوه "لهبهرئ���هوه ی حكومهتیش كاتێك حكومهت توش���ی تهنگهژه بو كاربهڕێك���هرهو توان���ا ی لێبكات". ئهوهن���ده نی ه كاتێك حكومهتی ناوهند پهرلهمان پشتیوان لێدوانهكهی���دا ی لهدرێ���ژه فش���ار دروست بكات لهس���هر ههرێمو ی ئ���هوه ی یهكێت��� ی پهرلهمانتارهك��� ه بودج ه ببڕێ���ت ،ئێمه بهو بڕه نهوته ی خۆمان دهخاتهرو ك ه ئهوان سهدان تێبینییان دهیفرۆش���ن پێداویس���تیهكان ی ی نهوت ههیه ،ك ه بهشێك لهسهر داهات ێ بكهین". جێبهج ی ی خاڵی دوهمی���ش ئاماژه دهگهڕێتهوه بۆ ئهوهی تا ئێستا سندوق دهرب���اره ی ی توركیا لهم داهاتی نهوت نهبوه ،بۆیه داوای بون ب���هوه دهكات ك ه دهوڵهت ی قۆناغه لهگهڵمان دهبێتو نهوتهكهمان ئهو س���ندوقه دهكاتو وتیشی "قبوڵ ێ ی ههرێم بهب ی حكومهت ی ناكهین سهرۆك لێوهردهگرێ���ت ،ب���هاڵم وهك ئهو وت ی نهوت "ناكرێت ب���ۆ ئاینده پش���ت بهتوركیا رهزامهندی���ی پهرلهم���ان داهات ببهس���تین ،چونك��� ه ه���هر كاتێ���ك خهرج بكات".
قبوڵی ناكهین سهرۆكی حكومهتی ههرێم بهبێ رهزامهندیی پهرلهمان داهاتی نهوت خهرج بكات
لۆکاڵ
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
زیندانیهك لهههرێم تا ئاستی خوێندانان ئهشكهنجهدراوه
9
له2013دا 249پێشێلكاریی مافهكانی مرۆڤ ،لهههرێمدا تۆمار کراوه ئا :ئاسۆ سهراوی
بۆ داننان بهتاوانێكدا زیندانیهك لهههرێم تا ڕادهی "خوێندانان، ئهشكهنجهدراوه" .پارێزهر كارزان ی ( )dhrdباس لهوه فازیل لهرێكخراو دهكات چیرۆكی ئهو زیندانیهو دهیان ی مرۆڤ یان ی تر مافهكان پێشێلكاری ی سااڵنهی خۆیاندا لهشهشهمین راپۆرت ئاشكرا دهكهن ،كه بهم نزیكان ه باڵویدهكهنهوه. "بهشێك لهپێشێلكاریهكان زۆر مهترسیدارن" ی ی پهرهپێدان رێكخ���راوی س���هنتهر دیموكراس���یو مافی م���رۆڤ(،)dhrd لهراب���ردودا پێنج راپۆرتیان لهس���هر ی مرۆڤ لهههرێمدا ی ماف پێشێلكاریهكان باڵوكردۆتهوهو بهم نزیكانهش شهشهمین ی راپۆرتی���ان باڵودهكهنهوه ،ك ه بهوته ئهو پارێزهرهیان لهراپۆرتهكهیاندا 249 ی مرۆڤ تۆماركراوه ی مافهكان پێشێلكاری "بهش���ێكیان زۆر مهترسیدارن" .وهك ی ئهم كارزان رونیدهكات���هوه راپۆرت��� ی ئهمهریكا ی وهزارهت���ی دهرهوه دوایه لهسهر پێش���ێلكاریی مافهكانی مرۆڤ ی ئهوان ی قسهكان لهههرێم ،پشتڕاس���ت ی دهكاتهوه ،كه پێش���تر بهداتاو زانیار ورد باس���یان لهو پێشێلكاریانه كردوه "بهاڵم بهداخهوه ك���هس گوێی لهئێم ه نهگرت".
ی مافهكان���ی م���رۆڤو ئهش���كهنجهدان زیندانی لهههرێمدا ههیه ،راس���تهوخۆ ی ی بااڵ ی بهرپرس���ێك ی بۆ الی وت ه بیر ئهم ههرێم ه دهچێت كه له دانیشتنێكدا ی پرچ زهردهكان وتیان پێیوتوه "ههرچ ی ههرێم راست نیی ه ی مرۆڤ لهسهر ماف بڕوایان پێنهك���هن" .ئهو پارێزهره بهم ی ئهو جۆره ههڵوێس���ته لهس���هر قسه ی بهرپرس ه دهكاتو دهڵێت "ئهو كاتانه ی ئهو رێكخراوانه باس���یان لهئازارهكان كورد دهكرد ،بهرپرسهكانمان شانازییان پێوه دهكردو بهڕاستیان دهزانی ،بهاڵم ی ئێس���تا بۆ ههمو راپۆرتێكیان لهجیات ی شهرمنانهیان بهخۆداچونهوه وهاڵمێك ههیه".
زیندانیو ئوتێلی پێنج ئهستێرهیی ی 2010حكومهت���ی عێراقو لهس���اڵ ههرێم���ی كورس���تانیش ،لهالی���هن ی مرۆڤی س���هر ئهنجومهن���ی مافهكان ی بهنهتهوه یهكگرتوهكان بهرپرسیارێت ی ئهوهیان خرای ه ئهس���تۆ كه ڕهوش��� ی مرۆڤ چاك بكهن ،ههرێمیش مافهكان ی ه���هر ئهو كات��� ه ل��� ه 2011دا پالنێك ی ی تا كۆتای داڕش���ت بهئومێدی ئهوه ی مرۆڤ ی 2014ڕهوشی مافهكان س���اڵ چاك بكات ،ب���هاڵم كارزان لهو ڕوهوه رهش���بینهو دهڵێت "ئێم���ه لهنزیكهوه ئاگام���ان لهڕهوش���هكهیه ،بڕواناك���هم %50ی ئهو پالن���ه جێبهجێكرابێت ،ك ه ئێم���ه دهمانوت ڕهوش���ی زیندانیهكان چاك بكهن ،ههندێ بهرپرس���ی ههرێم ێ بهتوانجهوه پێیاندهوتین ئێوه دهتانهو راپۆرتی پرچ زهردهكان ی ئوتێلی پێنج ئهستێره بۆ زیندانیهكان ی پهرهپێدان ی س���هنتهر رێكخ���راو ی دروست بكهین". دیموكراس���یو مافی مرۆڤ لهس���اڵ ی ی بهمافهكان 2006دام���هزراوهو گرنگی نمون ه مهترسیدارهكان م���رۆڤ دهدات س���ااڵنه لهس���هر ی كارزان نایهوێت لهئێستادا وردهكار ی مافی مرۆڤ راپۆرت پێش���ێلكاریهكان ی راپۆرتی شهش���همیان بخاتهڕو باڵودهكاتهوه ،پارێزهر كارزان فازیل ك ه تهوا ئهندامێكی سهنتهرهكهیه ،كاتێك دێت ه بهاڵم چهند نمونهو داتاو زانیاریهكیش ی ئاوێن ه ئاش���كرا دهكات، ی بۆ خوێنهران سهر باس���ی دواین راپۆرتی وهزارهت ی دهرهوهی ئهمهری���كا ك���ه بهئاش���كرا لهراپۆرتی شهش���همیاندا كه زۆرینه ی 2013دا تۆمار ی پێشێلكاریهكانی لهساڵ ئهوهیان خس���تهڕو كه پێش���ێلكاری
ی ئێستا لهواڵت بهرپرسێك پێیوتین بهوتهی مهغریب تۆمهتبارێك ههرچی پرچ ی لهكات كارهبایان زهردهكان وتیان لهسهر مافی مرۆڤی لهئهندامی نێرینه ی لێكۆڵینهوهی ههرێم راست نییه دابو بۆ ئهوه ی دان تۆمهتباردا بهتاوانهكهدا بنێ كامێره دادهنێن بڕوایان پێمهكهن
ی ئهش���كهنجهدانو ك���راوه23 ،حاڵهت ی ی ناشهرعی (دهستبهسهركردن حیجز رێپێن���هدراو) یان ههب���وه ،گرنگترین حاڵهتی ئهش���كهنجهدانیش زیندانیهك ی پارێزگای سلێمانی ك ه بوه لهس���نور بهتۆمهتی كوشتنی كهسێك دهستگیر ی زۆر ی ئهش���كهنجهدانێك كراوه" ،دوا ی دان بهتاوانێك���دا دهنێ ،ك��� ه بهوت ه ی ی نهیكردوه" دواتری���ش بهبڕیار خۆ ێ دادگای پێداچون���هوه ئهو زیندانیه ب ت���اوان دهردهچێتو ئ���ازاد دهكرێت، ی ئ���هو زیندانی��� ه كارزان دهرب���اره دهڵێت "هێندهیان ئهش���كهنجهدابو ك ه ی دادهنیش���ت خوێنی دادهن���ا ،بهوت ه ی دابو ی كارهبایان لهئهندامی نێرینه خۆ بۆ ئهوهی دان بهتاوانهكهدا بنێ" .ئهو ی باس لهوهش دهكات ك ه ههر لهسنور ی ك���هس ههبوه ی س���لێمان پارێ���زگا بهبێ فهرمان���ی دادوهر گیراوه ،كاتێك
پرسیاریان لههۆكاری گرتنهكهی كردوه پێیانوت���ون بهتهلهفونی بهرپرس���ێك ی ئهو كهس��� ه گیراوه ،سهبارهت بهبون ی نهێنیش لهههرێمدا ئهو دهڵێت زیندان "پشتبهستن بهوهی كهس ههبو گیراوه ی لهزیندانێكی ئاش���كراو ێ ئ���هوه بهب رێگهپێ���دراودا بێت ،دوات���ر ئازادیش ی ی بون ی ئهگهر ئهم ه بهڵگه كراوه ،ئه ی چییه؟". ی نهێنی نیه ،ئ ه زیندان
باش���ن ،بهاڵم ههیكهلیهت���ی بیناكانو چهند گرفتێكی تر وایكردوه كه كهمترین ج���ار زیندانیهكان���ی ناوی چاكس���از ببن" .ئهو نایش���ارێتهوه سهرباری ئهو ی ههر تێبینیان هی كه ههیان ه لهسلێمان ی ی كهس كاتێك ویس���تویان ه بهئاس���ان زیندانیكراوی���ان بینی���وه ،ب���هاڵم ئهم حاڵهت���ه لهههولێر ت���هواو پێچهوانهی ه وهك ئهو دهڵێ���ت "بینینی زیندانیهك ی رێكخراوهكان زۆر لهههولێر ب���ۆ ئێمه زۆر قورسه ،ههتا زیندانیهك دهبینین، چهندین رێگریمان بۆ دروست دهكرێت، ی ئهم حاڵهته پێش تهقینهوهكانی شار ی تهقینهوهكانیش ههر بهو ههولێرو دوا جۆره بوه".
بینینی زیندانیی لهههولێر زۆر زۆر قورسه ی بینین���ی زیندانی���هكانو چۆنێت��� ی گوزهرانی���ان ههمیش���ه خواس���تێك رێكخراوهكهی كارزان بوه ،ئهو جهخت ل���هوه دهكاتهوه كه "ئێم���ه لهههرێمدا چارهسهره سهر چییه؟ ش���وێنێكمان نیی���ه بهمانای وش���هك ه ی ێ بهرپرس���ی ئهمنی لهكاتێكدا ههند ی ی بێ���ت ،ئهم���هش تاوان چاكس���ازی ی ی لهكات ی زیندان نیی��� ه زۆرینهیان تۆمهتب���ار دهكرێ���ن ب���هوه بهرپرس���ان
"توخوا وازم لێبێنن با چڵێك نێرگز بفرۆشم" ئا :ئاسۆ لهژورهوه تهقهتهق ی كهوچكو پیاڵهو دهنگی مۆزیكو گۆرانیهك ی بڵند دهبیسترا، ئهویش لهبهردهم دهرگا بچوكهكهدا لهسهر چۆك بهدیار نیو گونیه گوڵه نێرگزهوه دانیشتبو دهیفرۆشت ،بهچاوه ماندوهكان ی لهرێبوارانو ئهوانهش ی دهڕوانی كه دهچون ه ژورهوه بۆ ئاههنگهكه ،مهبهست ی بو نێرگز ی لێبكڕن ،ئهویش قوتی رۆژێك ی وهدهست بكهوێت.
لهجیاتی ئهو ئاههنگه با ئهمڕۆ لهحاڵی ژنه ئیشكهرهكانی ناو بازاڕیان بپرسیایهتهوه
ئهو ش���وێنهی ئاههنگهكهی لێسازكرابو، چایخان���هی ش���هعب ی س���لێمانی ب���و، ئاههنگهك���هش بهبۆن���هی رۆژی جیهان��� ی ژنان 8ی مارس���هوه بوو ،ئهوهش ك ه گوڵ ه هاوڕێیهكی هاوتهمهنیش���ی بۆچونێك ی تر ی نێرگزهكان ی دهفرۆشت ،ژنێكی بهتهمهن بو ،ههبوو دهیوت "پێویست ه مرۆڤ لهو تهمهنهدا كه نههامهتیهكانی رۆژگار ،نهك دهموچاو ی خزمهت بكرێت نهك ناچاری كاركردن". قسهو باسهكان لهسهر ئهو ژن ه بهجۆرێك پ���ڕ چرچ كردب���و ،بهڵكو دهستهكانیش���ی گهرمب���ون ،زوم���ی كامێ���ره ی بهش���ێك لهرزۆك كردبو. ئهوانهی گوڵ���ه نێرگزهكانی���ان دهكڕ ی لهكهناڵهكانی راگهیاندنیش��� ی بۆ الی خۆ ی زۆرین���ه ی ئهو ژنو كچانه بون ،ك ه دهچون ه كێشكرد. هونهرمهندو دهرهێنهر بهكر رهش���ید ك ه ژورهوه ب���ۆ ئاههنگهك���ه ،ههندێكیان وهك بهزهی���ی هاتنهوهیهك چهپكێ���ك گوڵیان یهكێك بو لهو كهسانه ی لهبهردهم چایخانهك ه دهكڕیو دوای كڕینیش���ی بهحهس���رهتهوه وهس���تابو ،بهچهند رۆژنامهنوس���ێكی وت لهس���یما ی ژنهكهیان دهڕوانی ،بهش���ێك ی "وێن���هی ئ���هو ژنه بگ���رن ،ئ���هو گرنگه" تریشیان دوا ی كڕینی چهپكێك نێرگز بێباك دهرب���ارهی ئ���هو دیمهنه بهكر رهش���ید ی دهڕۆیشتن بۆ ئاههنگێك ،كه بهبۆنهی رۆژ ی هونهرمهن���د بۆ ئاوێنه دواو ئاماژهی بهوهدا كه س���هربهرزی ی ئهو ژن��� ه لهوهدایه ئاماده جیهانیی ژنانهوه سازكرابو. وتووێژ ی نێوان بهش���ێك لهو پیاوانهش نیی ه س���واڵ بكات ،بهفرۆشتن ی گوڵ بژێو ی كه كۆمهل كۆمهڵ ل���هدرهوهی چایخانهك ه ژیان���ی دابی���ن دهكات "من ن���او ی ئهو ژن ه وهستابون ،زیاتر باسی ئهو ژن ه گوڵفرۆش ه دهنێم نێرگزخان ی���ان دایكی گوڵهنێرگز". ب���و .پیاوێك بهم جۆره قس���هی بۆ چهند ئهم دهرهێنهره ئهوهش��� ی نهش���اردهوه ك ه هاوڕیێهك���ی خ���ۆی دهك���رد "لهجیات��� ی ئهو دیمهن ه بیرۆكهی دروس���تكردنی كورت ه ئ���هو ئاههنگه ب���ا ئهم���ڕۆ لهحاڵ��� ی ژن ه فیلیمێكیش��� ی پێبهخش���یوه "دور نی ه ئهو ئیش���كهرهكانی ناو بازاڕیان بپرسیایهتهوه ژنهو گرفتهكان ی بكهم ه كورت فیلمێك". كاتێك رۆژنامهنوسێك چوه بهردهم ئهو كه رۆژان ه شوێنێكیان دهستناكهوێت شت ی تێدا بفرۆش���ن" .كوڕه گهنجێكیش كه لهو ژن ه بهتهمهنهو ویس���ت ی بهچهند پرسیارێك گوزهرهدا وهستابو دهیوت "پێویسته لهگهڵ بیهێننه قس���هو دهرب���ارهی رۆژی جیهان ی كڕین��� ی چهپكێك نێرگز دهس���تهكانی ئهو ژن���انو 8ی مارس پرس���یاری لێكرد ،ئهو ژنهش ماچ بكرێت ،چونكه بهو تهمهنهشهوه پ���اش كهمێ���ك بێدهنگیی وت��� ی "توخوا كار دهكات رازی نیی���ه خێ���ری پێبكرێت" .وازملێبێنن با چڵێك نێرگز بفرۆشم".
ئهو ژنهی لهرۆژی جیهانی ژندا نێرگزی دهفرۆشت
فۆتۆ :ئاوێنه
لێكۆڵین���هوهدا لێ���دان بهكاردههێنن، بهاڵم وهك ئ���هو پارێزهرهش جهختی لهس���هر دهكات���هوه ،هۆكارهكان���ی ئاش���كراكردنی ت���اوان لهههرێمدا زۆر الوازهو زیاتر پش���ت بهشاهیدو وتهی تۆمهتب���ار دهبهس���ترێ "بهڵگهكانی ههڵگرتن���هوه ت���اوانو ش���وێنپهنجه لهواڵتی ئێمه زۆر الوازه ،پش���كنینی دهمانچهكه ،كه گومانی لهسهربێت تا ئێس���تاش دهنێردرێ بۆ ههولێر" .ئهو پارێزهره هیواداره بهرپرس���انی ههرێم بگهنه ئاس���تی واڵتێكی وهكو مهغریب ك���ه لهكات���ی لێكۆڵین���هوه كامێ���ره دادهنێن "ئێس���تا لهواڵت���ی مهغریب لهكات���ی لێكۆڵین���هوهی تۆمهتب���اردا كامێ���ره دادهنێن ،ئهمهش گرهنتیهكی تهواوه بۆ پاراس���تنی مافی تۆمهتبار، هیوادارین ههرێم ههنگاوێكی لهو جۆره بنێ".
10
rangalayawene@gmail.com
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
رهنگاڵه
خوێندنگای شهوانی پینتهر
گۆشهیهكی تایبهته بهجلو بهرگ
لهههولێر نمایشکرا
رهنگاڵه
rangalayawene@gmail.com
شوان کهریم به"ههشتهمین ڕۆژ" دهردهکهوێتهوه ئا :رێنوار نهجم
چاویلك ه شێوازی خۆگۆڕینت كهشخهترت دهكات
لهئێستادا شوان کهریم ناوێکی دیاریی گۆڕهپان���ی ش���انۆی کوردیی���ه .ئهو بهبهرههم ه شانۆکانی بهتایبهتی لهم سااڵنهی دواییدا س���هرنجی بینهرانی ش���انۆی ڕاکێش���اوهو وای ک���ردوه ب���هردهوام چاوهڕێ���ی کاری نوێی لێ بکرێت .لهم دیداره کورتهی ئاوێنهدا ئهو دهرهێنهره باس لهکاری شانۆیی خۆیو خهمس���اردییهکانی وهزارهتی رۆش���نبیری دهکات .ههروهها ئاماژه بهنوێترین کاری خۆیشی دهدات.
ئێس����تا خهریكه وهرزی سهرما بهیهكجاری بهجێدههڵینو بهرهو وهرزی بهه����ارو خۆرهتاو دهچین ،لهئێس����تا ب����هدواوه چاویلكه لهههندێك خۆڕازاندنهوهدا جوانییهكی تایبهت بهخۆی دهبێت. خانم����ان پێوس����ته گرنگییهك����ی زۆر بهش����ێوازی خۆگۆڕینو ههڵبژاردنی ڕهنگی گونجاو بهپێی ڕهنگی پێستو جلو بهرگهكان ب����دهن ،تهنان����هت لهههندێك س����تایلدا بهكارهێنان����ی چاویلكه كهش����خهییهكی زیاتریان پێدهداتو لهم وهرزهوه تا س����هرهتای پای����ز زیاتر دهبینرێتو لهكاتی خۆگۆڕیندا بهكارهێنانی چاویلكه یهكێكه لهجوانترین پارچهكانی ئهم وهرزهو بهشێوهیهكی فراوان بهكاردههێنرێتهوه. بهكارهێنانی "عهینهك"ی جۆری (،)RayBaN, Gucci,…etc ن����هك تهنها جوانییهكی روكهش دهدهن بهوانهی بهكاریدههێنن، بهڵكو سودێكی زۆریشی ههیه بۆ چاو بهتایبهتی رۆژانی خۆرهتاو، بۆی����ه كردنهچاوی س����تایلێكی زۆر جوان دهبێ����ت ،بهاڵم گرنگ ئهوهیه بزانیت چۆن لهگهڵ ئهو كراسو پۆشاكهدا دهیگونجێنیت كه لهبهری دهكهیت.
پهیکهرێکی نوێ بۆ نالی
کاوڕ ههمو ش����تێك لهم كاتهدا باش����ه ئهنجام����ی بدهی����ت ،بهڕاس����ت ی چێژت لهو ئیش����انه وهرگرتوه كه دهیانكهیت.
گا
ئێوه حهزدهكهن ئ����هو كارانه بكهن توانایهك����ی باش����ت ههی����ه ب����ۆ ك����ه خهڵكیی دهیانبینێ����ت ،رهنگه جێبهجێكردنی ئهركهكانت ،س����ود ل����هم كات����هش ئ����هو ههلهت����ان بۆ لهو توانای����هت ببین����هو لهژیانتدا بهكاریبهێنه. نهڕهخسێت.
ش���وان کهری���م لهس���اڵی 1994هوه کوردس���تان جێدههێڵێ���تو ت���ا ئێس���تاش لهتاراوگ��� ه دهژی .ئ���هو لهههشتاکانهوه س���هرقاڵی شانۆیهو وهک خۆی رایدهگهیهنێت لهسهرهتای چون���ه دهرهوهی���دا لهقۆناغ���ی خۆپهروهردهکردندا بوه .ههروهها لهم س���ااڵنهی دواییشدا خاوهنی 7دهقی ش���انۆییهو 6بهرههمیشی ههی ه وهک دهرهێن���هر .لهگهڵ ئهوهش���دا لهگهڵ گروپێک���ی ئهڵمانیش���دا س���هرقاڵی کاری ش���انۆیی ه "من لە واڵتی ئەڵمان ل���ە ماوەی ئەم دە س���اڵەی ڕابردودا زیاد لە ١٥٠نمایشم هەبوە لە بواری ش���انۆی ئیمپرۆ (ئیرتیجال)دا وەک مامۆس���تایەکی ڕاهێن���ەری ئەکتەر، ۆرکش���ۆپی بەردەوامی خ���ۆم هەیەو ل���ەو بوارەدا توانیومە ناوێک بۆ خۆم دروست بکەم لە هانۆفەر". دواین کاری ئهم دهرهێنهره س���اڵێک چهن���د مانگێک ب���هر لهئێس���تابو.
لهو کات���هوه بینهرهکان���ی چاوهڕێی بهرههمی نوێ دهکهن .ش���وان کهریم ب���اس لهبهرههمی نوێی خۆی دهکات ک��� ه بڕیارب���وه مانگی 11ی س���اڵی ڕابردو بگهڕێتهوه ،بهاڵم دوایخستوه بۆ مانگی 6ی ئهمس���اڵ .لهو مانگهدا دهست دهکهن بهپرۆڤ ه بۆ شانۆییهکی نوێ بهناوی (ههش���تهمین رۆژ) ک ه وهک کارهکانی پێش���وی لهنوس���ینو دهرهێنانی شوان کهریم خۆیهتی .ئهو دهرهێنهره ئهوهشی ئاشکرا کرد "بۆ ڕۆڵ بینین قسهم کردوه لهگهڵ ههردو ئهکتهر (ش���هماڵی عهبهڕهشو ڕوبار ئهحمهد) ،دهقهکهیان الباشه ،ئهگهر لهس���هر تهکنیکی ئیشکردن هاوڕابین پێشبینی دهکهم لهکۆتایی مانگی 7 نمایش بکهین". لهب���ارهی خهمس���اردی وهزارهت���ی رۆش���نبیری بهرامبهر ش���انۆ ،شوان کهریم دهڵێت ":ئهوهی ک ه وهزارهتی ڕۆشنبیریی زۆر خهمسارده بهرامبهر ش���انۆ نهێنییهک���هی گ���هوره نییه. ئیشکردن لهسهر بنهماو ویستی حیزب بهئاش���کرا بهههنگاوه سستهکانیهوه دیاره .بهفیڕۆدان���ی پارهیهکی زۆر. نهبوهن���ی پالنێک���ی س���تراتیژی ک ه یهکێک��� ه لهبنهم���ا س���هرهکییهکانی زانس���تی بهڕێوهبردن .دابهشکردنی پۆس���تو ناوی گهوره گهوره لهسهر ئهساس���ی پهیوهن���دی شهخس���ییو حیزبی". ش���وان باس لهئهزمونی خۆی لهگهڵ ئ���هو وهزارهت���هدا دهکاتو ئام���اژه بهوه دهکات ک ه لهش���انۆیی "شهوی
ڕۆمان ه نوێیهکهی پیرباڵ.. ناونیشانێکی عهرهبی ..ناوهرۆکێکی کوردی
هونهرمهندی ش���ێوهکار چێنهر نزار پهیکهرێکی نوێ بۆ ش���اعیری کالسیکی کورد نالیی دروست دهکاتو کارهک���هی لهقۆناغ���ی کۆتاییدایه .ئهو هونهرمهن���ده لهلێدوانێکیدا بهئاوێنهی راگهیاند: "ئ���هم پهیک���هره م���اوهی مانگێکه س���هرقاڵم بهکارک���ردن تێی���داو لهقۆناغ���ی تهواوبوندایه، ههروهها دهمهوێت دوای تهواوبونی پهیکهرهک ه بهمادهی برۆن���ز دایبڕێژمهوه" .لهبارهی شوێنی دانانی پهیکهرهکهش ،چێنهر ن���زار دهڵێ���ت ئهگ���هر رێگهبدرێت دهمهوێت لهپارکی نالی لهش���اری سلێمانیی دابنرێت. هونهرمهند چێن���هر نزار دهرچوی پهیمان���گای هونهرهجوانهکان���ی س���لێمانییهو تا ئێستا خاوهنی 8 پهیک���هری دانراوه لهش���ارهکانی س���لێمانییو ههولێ���ر .جگ��� ه لهم پهیک���هرهی ب���ۆ نالی���ی ش���اعیر دروستی کردوه ،پێشتر پهیکهری بۆ ههریهک ل ه ئهحمهد ساالر ،تهها خهلیل ،کاروان عوس���مان ههروهها شههید جهمال تاهیر دروستکردوه. دوای���ن کاریش���ی پهیکهرێک بو بۆ ئهنفال ،ک ه ههفتهی پێشو لهپارکی ئازادی ش���اری س���لێمانی پهردهی لهسهر الدرا.
دوانه
بههاوکاری بهڕێوهبهرایهتی ش����انۆی ههولێ����ر ،بهش����ی ش����انۆی کۆلێژی هون����هره جوانهکان����ی زانک����ۆی سهاڵحهدین ،ش����انۆیی "خوێندنگای شهوان"ی پێشکهشکرد .ئهو شانۆییه دهقی نوس����هری بهریتان����ی خاوهن خهاڵت����ی نۆب����ڵ هارپڵ����د پینتهرهو عهلی عوس����مان وهرگێڕاوهته سهر زمانی ک����وردی .ههروهها دهرهێنهر س����ۆران ئ����ازاد کاری دهرهێنانی بۆ
ئهنجامداوه. دهرهێنهری شانۆگهرییهکه ،سۆران ئ����ازاد لهلێدوانێکی����دا ڕایگهیان����د: "دهقهکانی هارۆڵد پینتهر لهئاستێکی بهرزدان ،بهتایبهت����ی "خوێندنگای ش����هوان" .لهدوای خوێندنهوهی ئهو دهقه سهرس����امبوم پێ����یو بڕیارمدا کاری لهسهر بکهم ،ههرچهنده ئهوه کارێکی ئاس����ان نهب����و و ماندوبونی زۆری ویست".
قرژاڵ
نوێتری���ن رۆمان���ی فهرهاد پیرب���اڵ بهناونیش���انی " 7صور خلیع��� ة لزوجة س���یادة الوزیر" باڵوکرایهوه .ناونیش���انهک ه بهزمانی کوردی دهبێت ه " 7وێنهی ڕوت���ی ژنی جهنابی وهزیر"و باس 7س���هرمایهدارو دهوڵهمهندی عهرهبو تورکو دهکات ک��� ه ههموی���ان پێک���هوه خهونێک ک���ورد ف���ارسو نمو نهیی���هو ه، دهبینن بهش���ارێکی لهوشارهدا ک ه لهزۆر روهوه لهبهههش���ت خۆش���تره ،لهسهر زهویدا نییه ،بۆی ه ئ���هو بازرگانان��� ه د هیا نهو ێ���ت بهتوانای ماددی خۆیان ئهو شاره لهس���هر زهوی دروس���تبکهن. دوات���ر ه���هر یهکێکی���ا ن دروستکردنی الیهنێکی ئهو ش���ارهی پێ
شێر
فهریک
بهپهل���ه ههڵس���وكهوت مهكه ،ئهم بی����ر ل����هو ئامانجان����هت بك����هرهو ه لهوانهی����ه روب����هروی كێش����هیهك پهلهكردن���هت كار ئهكات���ه س���هر ك����ه دهتهوێ����ت بیكهی����ت ،گ����هر ببیتهوه لهگ����هڵ خێزانهكهتو ،دور ژیانتو كاریگهریی لهسهر دروست س����هركهوتوبیت تێیدا ئهوه ههست نیه ببێته هۆی ناخۆشییهكی زیاتر لهنێوانتاندا. بهنهمانی كێشهكانت دهكهیت. دهكات.
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
11
نیشتمانی" 5ملیۆن سهرف نهکراوه لهبودجهی ئیش���هکه ک ه کاریگهریی ههبوه لهسهر ئاستی هونهریی گرته ڤیدیۆییهکان ،ههروهها بهههمان شێوه لهشانۆیی "کاتمان نهماوه بۆ گۆرانی" ل ه 8ملیۆن نیوهی پارهکه س���هرف نهک���راوه" .کاتێک ئهمانهت بهرامبهر دهکرێ���تو لهالیهکی ترهوه ئهو ههمو گهندهڵی ه دهبیستیتو دهبینیت ،ئیتر چاوهڕێ���ی چی دهکهی���ت؟ بێگومان دهبێ���ت پرس���یاری جددیم���ان لهال دروستبێت لهسهر ئهم وهزارهته".
فیلمی "نوح" ئهزههر توڕه دهکات پاش دیارییکردنی رۆژی نمایش����ی فیلم����ی "ن����وح" لهواڵتی میس����ڕ، زانکۆی ئهزه����هر ناڕهزایی دهربڕیو داوای ڕێگریکردن دهکات لهنمایشی فیلمهک����ه .فیلمهکه ب����اس لهژیانی پێغهمبهر نوح دهکاتو لهدهرهێنانی داری����ن ئهرنۆفس����کییه .ئهکت����هری ناسراو راس����ڵ کرو رۆڵی سهرهکیی پێغهمبهر نوح دهگێڕێت.
ک����ه رێگریی بکهن لهنمایش����کردنی ئ����هو فیلمه لهواڵتی میس����ڕ بههۆی ئهوهی فیلمهکه "الدانێکی ئاشکرایه لهش����هریعهتو دهس����تورو ههستی ئیمانداران بریندار دهکات" .ههروهها چهند واڵتێکی دیک����هی عهرهبییش وهک قهت����هڕو بهحرهی����نو ئیماڕات پیشاندانی فیلمهکهیان لهواڵتهکانیان قهدهغهکردوه.
دهرکهوتن����ی ئهو ئهکتهرهو بینینی رۆڵی "پێغهمبهرێک" ناڕهزایی الیهنه ئاینییهکانی ب����هدوای خۆیداو دوای بڕیاردان����ی نمایش����کردنی ،زانکۆی ئهزههر بهیاننامهیهکی باڵوکردهوهو داوای لهالیهن����ه حکومیی����هکان کرد
فیلمهکه ک����ه داس����تانێکی ئایینی دهگێڕێتهو ه ،بڕی����اره له 26ی ئازار لهواڵتی میسڕ یهکهمین نمایشی بۆ بکرێتو دوای ئهوهش لهسینهماکانی واڵتان����ی دیک����ه نمایش����ی فیلمهکه بهردهوام بێت.
دهس���پێردرێت .لهنێویاندا بازرگانێکی الپهڕهیهو لهالیهن چاپخانهی شههابهوه ع���هرهب ههی ه ک��� ه ئهرکهک���هی ئهو بهتیراژی 1000دان ه چاپکراوه. دۆزین���هوهی ئ���هو کچهی ه ک���ه ههر 7فهره���اد پیرب���اڵ جگ��� ه لهنوس���ینی کهس���هکه لهخهونهکانیاندا بینیویانه .ش���یعرو کارکردنی لهب���واری مێژودا، ب���ۆ دۆزینهوهی ئهو کچ���هش دهچێت ه رۆماننوس���ێکی دی���ارهو پێش���تر ئهم واڵتی ڕوس���یا ،لهوێ کهس���ایهتییهکی رۆمانان���هی باڵوکردوهت���هوه" :موالزم کورد بهن���اوی "فهرهاد" دهناس���ێتو تهحسینو ش���تی تریش"" ،منداڵباز"، وهک "موتهرجی���م" دهبێت��� ه هاوڕێی" ،س���انتیاگۆ دی کۆمپۆس���تێلال"، بهاڵم وهک لهکۆتا الپهڕهی ڕۆمانهکهدا "پیاوێکی ش���هپق ه ڕهشی پاڵتۆ ڕهشی دهردهکهوێت ،مهبهس���تهکه گهورهتره پێاڵو شین" ،ههروهها رۆمانی "هۆتێل ئهوروپا". لهتهنها موتهرجیمێک! رۆمان ه نوێیهکهی فهرهاد پیرباڵ 128
تهرازوو
دوپشک
کهوان
گیسک
سهتڵ
ی ئهو كێشهیهی كه كهوتبۆ نێوان تۆو پێویستیت بههاریكاریی زیاتر ههی ه كهس����ێكی زۆر خۆپهرستی لهنێوان خێزانهك����هت لهئێس����تادا لهههم����و تهندروس���تیت تۆزێك ناڕهحهت ی هاوڕێك����هت خهریك����ه بهكۆتا دێت، بۆ تهواوكردنی ئیشهكانت لهشوێنی ههمو هاوڕێكانتدا ،لهوانهیه ئهمهش كهس زیاتر پێویستیی پێته ،نابێت كردویت .پێویستیت بهچاودێری ی باشتره تۆش لهوبارهیهوه ههنگاوێك ی زیاتر پزیش���كیی ههی���ه ،ئ���اگادار ی خۆش����ت ببێته كێش����ه بۆ كهسێتیت دروست پش����تگۆیی بخهیت بۆ ئهوه كارهك����هت ،ههواڵیك���� بنێیت. خۆتبه. ههست بهسۆزت بكات. بكات. بهدهست دهگات.
نهههنگ پهیوهندیه س����ۆزداریهكانت بهرهو ئاڵۆزی����ی دهڕوات ،ئهم����هش بهه����ۆی كهمتهرخهمیتهوهی����ه لهو پهیوهندیهدا.
10
rangalayawene@gmail.com
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
رهنگاڵه
خوێندنگای شهوانی پینتهر
گۆشهیهكی تایبهته بهجلو بهرگ
لهههولێر نمایشکرا
رهنگاڵه
rangalayawene@gmail.com
شوان کهریم به"ههشتهمین ڕۆژ" دهردهکهوێتهوه ئا :رێنوار نهجم
چاویلك ه شێوازی خۆگۆڕینت كهشخهترت دهكات
لهئێستادا شوان کهریم ناوێکی دیاریی گۆڕهپان���ی ش���انۆی کوردیی���ه .ئهو بهبهرههم ه شانۆکانی بهتایبهتی لهم سااڵنهی دواییدا س���هرنجی بینهرانی ش���انۆی ڕاکێش���اوهو وای ک���ردوه ب���هردهوام چاوهڕێ���ی کاری نوێی لێ بکرێت .لهم دیداره کورتهی ئاوێنهدا ئهو دهرهێنهره باس لهکاری شانۆیی خۆیو خهمس���اردییهکانی وهزارهتی رۆش���نبیری دهکات .ههروهها ئاماژه بهنوێترین کاری خۆیشی دهدات.
ئێس����تا خهریكه وهرزی سهرما بهیهكجاری بهجێدههڵینو بهرهو وهرزی بهه����ارو خۆرهتاو دهچین ،لهئێس����تا ب����هدواوه چاویلكه لهههندێك خۆڕازاندنهوهدا جوانییهكی تایبهت بهخۆی دهبێت. خانم����ان پێوس����ته گرنگییهك����ی زۆر بهش����ێوازی خۆگۆڕینو ههڵبژاردنی ڕهنگی گونجاو بهپێی ڕهنگی پێستو جلو بهرگهكان ب����دهن ،تهنان����هت لهههندێك س����تایلدا بهكارهێنان����ی چاویلكه كهش����خهییهكی زیاتریان پێدهداتو لهم وهرزهوه تا س����هرهتای پای����ز زیاتر دهبینرێتو لهكاتی خۆگۆڕیندا بهكارهێنانی چاویلكه یهكێكه لهجوانترین پارچهكانی ئهم وهرزهو بهشێوهیهكی فراوان بهكاردههێنرێتهوه. بهكارهێنانی "عهینهك"ی جۆری (،)RayBaN, Gucci,…etc ن����هك تهنها جوانییهكی روكهش دهدهن بهوانهی بهكاریدههێنن، بهڵكو سودێكی زۆریشی ههیه بۆ چاو بهتایبهتی رۆژانی خۆرهتاو، بۆی����ه كردنهچاوی س����تایلێكی زۆر جوان دهبێ����ت ،بهاڵم گرنگ ئهوهیه بزانیت چۆن لهگهڵ ئهو كراسو پۆشاكهدا دهیگونجێنیت كه لهبهری دهكهیت.
پهیکهرێکی نوێ بۆ نالی
کاوڕ ههمو ش����تێك لهم كاتهدا باش����ه ئهنجام����ی بدهی����ت ،بهڕاس����ت ی چێژت لهو ئیش����انه وهرگرتوه كه دهیانكهیت.
گا
ئێوه حهزدهكهن ئ����هو كارانه بكهن توانایهك����ی باش����ت ههی����ه ب����ۆ ك����ه خهڵكیی دهیانبینێ����ت ،رهنگه جێبهجێكردنی ئهركهكانت ،س����ود ل����هم كات����هش ئ����هو ههلهت����ان بۆ لهو توانای����هت ببین����هو لهژیانتدا بهكاریبهێنه. نهڕهخسێت.
ش���وان کهری���م لهس���اڵی 1994هوه کوردس���تان جێدههێڵێ���تو ت���ا ئێس���تاش لهتاراوگ��� ه دهژی .ئ���هو لهههشتاکانهوه س���هرقاڵی شانۆیهو وهک خۆی رایدهگهیهنێت لهسهرهتای چون���ه دهرهوهی���دا لهقۆناغ���ی خۆپهروهردهکردندا بوه .ههروهها لهم س���ااڵنهی دواییشدا خاوهنی 7دهقی ش���انۆییهو 6بهرههمیشی ههی ه وهک دهرهێن���هر .لهگهڵ ئهوهش���دا لهگهڵ گروپێک���ی ئهڵمانیش���دا س���هرقاڵی کاری ش���انۆیی ه "من لە واڵتی ئەڵمان ل���ە ماوەی ئەم دە س���اڵەی ڕابردودا زیاد لە ١٥٠نمایشم هەبوە لە بواری ش���انۆی ئیمپرۆ (ئیرتیجال)دا وەک مامۆس���تایەکی ڕاهێن���ەری ئەکتەر، ۆرکش���ۆپی بەردەوامی خ���ۆم هەیەو ل���ەو بوارەدا توانیومە ناوێک بۆ خۆم دروست بکەم لە هانۆفەر". دواین کاری ئهم دهرهێنهره س���اڵێک چهن���د مانگێک ب���هر لهئێس���تابو.
لهو کات���هوه بینهرهکان���ی چاوهڕێی بهرههمی نوێ دهکهن .ش���وان کهریم ب���اس لهبهرههمی نوێی خۆی دهکات ک��� ه بڕیارب���وه مانگی 11ی س���اڵی ڕابردو بگهڕێتهوه ،بهاڵم دوایخستوه بۆ مانگی 6ی ئهمس���اڵ .لهو مانگهدا دهست دهکهن بهپرۆڤ ه بۆ شانۆییهکی نوێ بهناوی (ههش���تهمین رۆژ) ک ه وهک کارهکانی پێش���وی لهنوس���ینو دهرهێنانی شوان کهریم خۆیهتی .ئهو دهرهێنهره ئهوهشی ئاشکرا کرد "بۆ ڕۆڵ بینین قسهم کردوه لهگهڵ ههردو ئهکتهر (ش���هماڵی عهبهڕهشو ڕوبار ئهحمهد) ،دهقهکهیان الباشه ،ئهگهر لهس���هر تهکنیکی ئیشکردن هاوڕابین پێشبینی دهکهم لهکۆتایی مانگی 7 نمایش بکهین". لهب���ارهی خهمس���اردی وهزارهت���ی رۆش���نبیری بهرامبهر ش���انۆ ،شوان کهریم دهڵێت ":ئهوهی ک ه وهزارهتی ڕۆشنبیریی زۆر خهمسارده بهرامبهر ش���انۆ نهێنییهک���هی گ���هوره نییه. ئیشکردن لهسهر بنهماو ویستی حیزب بهئاش���کرا بهههنگاوه سستهکانیهوه دیاره .بهفیڕۆدان���ی پارهیهکی زۆر. نهبوهن���ی پالنێک���ی س���تراتیژی ک ه یهکێک��� ه لهبنهم���ا س���هرهکییهکانی زانس���تی بهڕێوهبردن .دابهشکردنی پۆس���تو ناوی گهوره گهوره لهسهر ئهساس���ی پهیوهن���دی شهخس���ییو حیزبی". ش���وان باس لهئهزمونی خۆی لهگهڵ ئ���هو وهزارهت���هدا دهکاتو ئام���اژه بهوه دهکات ک ه لهش���انۆیی "شهوی
ڕۆمان ه نوێیهکهی پیرباڵ.. ناونیشانێکی عهرهبی ..ناوهرۆکێکی کوردی
هونهرمهندی ش���ێوهکار چێنهر نزار پهیکهرێکی نوێ بۆ ش���اعیری کالسیکی کورد نالیی دروست دهکاتو کارهک���هی لهقۆناغ���ی کۆتاییدایه .ئهو هونهرمهن���ده لهلێدوانێکیدا بهئاوێنهی راگهیاند: "ئ���هم پهیک���هره م���اوهی مانگێکه س���هرقاڵم بهکارک���ردن تێی���داو لهقۆناغ���ی تهواوبوندایه، ههروهها دهمهوێت دوای تهواوبونی پهیکهرهک ه بهمادهی برۆن���ز دایبڕێژمهوه" .لهبارهی شوێنی دانانی پهیکهرهکهش ،چێنهر ن���زار دهڵێ���ت ئهگ���هر رێگهبدرێت دهمهوێت لهپارکی نالی لهش���اری سلێمانیی دابنرێت. هونهرمهند چێن���هر نزار دهرچوی پهیمان���گای هونهرهجوانهکان���ی س���لێمانییهو تا ئێستا خاوهنی 8 پهیک���هری دانراوه لهش���ارهکانی س���لێمانییو ههولێ���ر .جگ��� ه لهم پهیک���هرهی ب���ۆ نالی���ی ش���اعیر دروستی کردوه ،پێشتر پهیکهری بۆ ههریهک ل ه ئهحمهد ساالر ،تهها خهلیل ،کاروان عوس���مان ههروهها شههید جهمال تاهیر دروستکردوه. دوای���ن کاریش���ی پهیکهرێک بو بۆ ئهنفال ،ک ه ههفتهی پێشو لهپارکی ئازادی ش���اری س���لێمانی پهردهی لهسهر الدرا.
دوانه
بههاوکاری بهڕێوهبهرایهتی ش����انۆی ههولێ����ر ،بهش����ی ش����انۆی کۆلێژی هون����هره جوانهکان����ی زانک����ۆی سهاڵحهدین ،ش����انۆیی "خوێندنگای شهوان"ی پێشکهشکرد .ئهو شانۆییه دهقی نوس����هری بهریتان����ی خاوهن خهاڵت����ی نۆب����ڵ هارپڵ����د پینتهرهو عهلی عوس����مان وهرگێڕاوهته سهر زمانی ک����وردی .ههروهها دهرهێنهر س����ۆران ئ����ازاد کاری دهرهێنانی بۆ
ئهنجامداوه. دهرهێنهری شانۆگهرییهکه ،سۆران ئ����ازاد لهلێدوانێکی����دا ڕایگهیان����د: "دهقهکانی هارۆڵد پینتهر لهئاستێکی بهرزدان ،بهتایبهت����ی "خوێندنگای ش����هوان" .لهدوای خوێندنهوهی ئهو دهقه سهرس����امبوم پێ����یو بڕیارمدا کاری لهسهر بکهم ،ههرچهنده ئهوه کارێکی ئاس����ان نهب����و و ماندوبونی زۆری ویست".
قرژاڵ
نوێتری���ن رۆمان���ی فهرهاد پیرب���اڵ بهناونیش���انی " 7صور خلیع��� ة لزوجة س���یادة الوزیر" باڵوکرایهوه .ناونیش���انهک ه بهزمانی کوردی دهبێت ه " 7وێنهی ڕوت���ی ژنی جهنابی وهزیر"و باس 7س���هرمایهدارو دهوڵهمهندی عهرهبو تورکو دهکات ک��� ه ههموی���ان پێک���هوه خهونێک ک���ورد ف���ارسو نمو نهیی���هو ه، دهبینن بهش���ارێکی لهوشارهدا ک ه لهزۆر روهوه لهبهههش���ت خۆش���تره ،لهسهر زهویدا نییه ،بۆی ه ئ���هو بازرگانان��� ه د هیا نهو ێ���ت بهتوانای ماددی خۆیان ئهو شاره لهس���هر زهوی دروس���تبکهن. دوات���ر ه���هر یهکێکی���ا ن دروستکردنی الیهنێکی ئهو ش���ارهی پێ
شێر
فهریک
بهپهل���ه ههڵس���وكهوت مهكه ،ئهم بی����ر ل����هو ئامانجان����هت بك����هرهو ه لهوانهی����ه روب����هروی كێش����هیهك پهلهكردن���هت كار ئهكات���ه س���هر ك����ه دهتهوێ����ت بیكهی����ت ،گ����هر ببیتهوه لهگ����هڵ خێزانهكهتو ،دور ژیانتو كاریگهریی لهسهر دروست س����هركهوتوبیت تێیدا ئهوه ههست نیه ببێته هۆی ناخۆشییهكی زیاتر لهنێوانتاندا. بهنهمانی كێشهكانت دهكهیت. دهكات.
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
11
نیشتمانی" 5ملیۆن سهرف نهکراوه لهبودجهی ئیش���هکه ک ه کاریگهریی ههبوه لهسهر ئاستی هونهریی گرته ڤیدیۆییهکان ،ههروهها بهههمان شێوه لهشانۆیی "کاتمان نهماوه بۆ گۆرانی" ل ه 8ملیۆن نیوهی پارهکه س���هرف نهک���راوه" .کاتێک ئهمانهت بهرامبهر دهکرێ���تو لهالیهکی ترهوه ئهو ههمو گهندهڵی ه دهبیستیتو دهبینیت ،ئیتر چاوهڕێ���ی چی دهکهی���ت؟ بێگومان دهبێ���ت پرس���یاری جددیم���ان لهال دروستبێت لهسهر ئهم وهزارهته".
فیلمی "نوح" ئهزههر توڕه دهکات پاش دیارییکردنی رۆژی نمایش����ی فیلم����ی "ن����وح" لهواڵتی میس����ڕ، زانکۆی ئهزه����هر ناڕهزایی دهربڕیو داوای ڕێگریکردن دهکات لهنمایشی فیلمهک����ه .فیلمهکه ب����اس لهژیانی پێغهمبهر نوح دهکاتو لهدهرهێنانی داری����ن ئهرنۆفس����کییه .ئهکت����هری ناسراو راس����ڵ کرو رۆڵی سهرهکیی پێغهمبهر نوح دهگێڕێت.
ک����ه رێگریی بکهن لهنمایش����کردنی ئ����هو فیلمه لهواڵتی میس����ڕ بههۆی ئهوهی فیلمهکه "الدانێکی ئاشکرایه لهش����هریعهتو دهس����تورو ههستی ئیمانداران بریندار دهکات" .ههروهها چهند واڵتێکی دیک����هی عهرهبییش وهک قهت����هڕو بهحرهی����نو ئیماڕات پیشاندانی فیلمهکهیان لهواڵتهکانیان قهدهغهکردوه.
دهرکهوتن����ی ئهو ئهکتهرهو بینینی رۆڵی "پێغهمبهرێک" ناڕهزایی الیهنه ئاینییهکانی ب����هدوای خۆیداو دوای بڕیاردان����ی نمایش����کردنی ،زانکۆی ئهزههر بهیاننامهیهکی باڵوکردهوهو داوای لهالیهن����ه حکومیی����هکان کرد
فیلمهکه ک����ه داس����تانێکی ئایینی دهگێڕێتهو ه ،بڕی����اره له 26ی ئازار لهواڵتی میسڕ یهکهمین نمایشی بۆ بکرێتو دوای ئهوهش لهسینهماکانی واڵتان����ی دیک����ه نمایش����ی فیلمهکه بهردهوام بێت.
دهس���پێردرێت .لهنێویاندا بازرگانێکی الپهڕهیهو لهالیهن چاپخانهی شههابهوه ع���هرهب ههی ه ک��� ه ئهرکهک���هی ئهو بهتیراژی 1000دان ه چاپکراوه. دۆزین���هوهی ئ���هو کچهی ه ک���ه ههر 7فهره���اد پیرب���اڵ جگ��� ه لهنوس���ینی کهس���هکه لهخهونهکانیاندا بینیویانه .ش���یعرو کارکردنی لهب���واری مێژودا، ب���ۆ دۆزینهوهی ئهو کچ���هش دهچێت ه رۆماننوس���ێکی دی���ارهو پێش���تر ئهم واڵتی ڕوس���یا ،لهوێ کهس���ایهتییهکی رۆمانان���هی باڵوکردوهت���هوه" :موالزم کورد بهن���اوی "فهرهاد" دهناس���ێتو تهحسینو ش���تی تریش"" ،منداڵباز"، وهک "موتهرجی���م" دهبێت��� ه هاوڕێی" ،س���انتیاگۆ دی کۆمپۆس���تێلال"، بهاڵم وهک لهکۆتا الپهڕهی ڕۆمانهکهدا "پیاوێکی ش���هپق ه ڕهشی پاڵتۆ ڕهشی دهردهکهوێت ،مهبهس���تهکه گهورهتره پێاڵو شین" ،ههروهها رۆمانی "هۆتێل ئهوروپا". لهتهنها موتهرجیمێک! رۆمان ه نوێیهکهی فهرهاد پیرباڵ 128
تهرازوو
دوپشک
کهوان
گیسک
سهتڵ
ی ئهو كێشهیهی كه كهوتبۆ نێوان تۆو پێویستیت بههاریكاریی زیاتر ههی ه كهس����ێكی زۆر خۆپهرستی لهنێوان خێزانهك����هت لهئێس����تادا لهههم����و تهندروس���تیت تۆزێك ناڕهحهت ی هاوڕێك����هت خهریك����ه بهكۆتا دێت، بۆ تهواوكردنی ئیشهكانت لهشوێنی ههمو هاوڕێكانتدا ،لهوانهیه ئهمهش كهس زیاتر پێویستیی پێته ،نابێت كردویت .پێویستیت بهچاودێری ی باشتره تۆش لهوبارهیهوه ههنگاوێك ی زیاتر پزیش���كیی ههی���ه ،ئ���اگادار ی خۆش����ت ببێته كێش����ه بۆ كهسێتیت دروست پش����تگۆیی بخهیت بۆ ئهوه كارهك����هت ،ههواڵیك���� بنێیت. خۆتبه. ههست بهسۆزت بكات. بكات. بهدهست دهگات.
نهههنگ پهیوهندیه س����ۆزداریهكانت بهرهو ئاڵۆزی����ی دهڕوات ،ئهم����هش بهه����ۆی كهمتهرخهمیتهوهی����ه لهو پهیوهندیهدا.
12
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
دووهم شکستی ئیسالم
لهچاوەڕوانی توندوتیژییەکی موقەدەسدا! سهردار عهزیز
()3 یەکێ���ک لهکتێبهبەناوبانگەکان���ی ژیژێ���ک کتێب���ی "توندوتیژیی"ەو لەس���اڵی ٢٠٠٨دا باڵوبۆتەوە .ل���ەم کتێبەک���ەدا ژیژێک داوای ئەوەم���ان لێ���دەکاتواز لهبیرکردن���ەوە لەو ش���ێوازانەی توندوتیژیی بهێنی���ن کە بەچاو دەبینرێ���نو لەبەردەمماندا ڕوودەدەن ،ژیژێک ئەمج���ۆرە توندوتیژیی���ە به"توندوتیژی���ی خودی���ی" ناودەنێت .لەباتی ئەوە داوای ئەوە دەکات خەریکی ش���یکردنەوەو تێگەیش���تن بین لەو جۆرەی ت���ر لەتوندوتیژیی کە ناوی "توندوتیژی���ی بابەتیی" ی���ان "توندوتیژیی سیس���تم"ی لێدەنێت" .توندوتیژیی سیستم" ئەو ج���ۆرە توندوتیژییەیە ک���ە ئێمە بەچاو نایبینین ،بەاڵم هاوکات چوارچێوەو ژێرخانی ههمو دەرکەوت���ە خودییەکانی توندوتیژییە. بەمانایکی تر ژیژێک داوەتمان دەکات لەباتی به"توندوتیژییە خودییەکان"ەوە سەرقاڵبین، واتە ئ���ەو دەرک���ەوتو بەرجەس���تەبوونەوە کۆنکری���تو مادی���یو ڕۆژانەییان���ە ببینینو لێکبدەینەوە کە توندوتیژیی دروستیاندەکات، لەبات���ی ئ���ەوەی ش���ێوازە جیاوازەکان���ی توندوتیژی���یو ماناو دەاللەت���ە جیاوازەکانی لەیەکتری جیابکەین���ەوە ،لەباتی ئەوەی ئەو پرۆژە سیاسییە جیاوازانە ببینین کە شێوازی جیاوازی���ی توندوتیژییو مەبەس���تی جیاواز لهبەکارھێنانی توندوتیژیی دەخەنەوە ،دەڵێم لەبات���ی ئەمان���ە ژیژێ���ک داوای لێکدانەوەی "بوونی بابەتییانە"و "بوونی سیس���تمیانە"ی توندوتیژیی دەکاتو ئەمەش لەناو "سیستمی کاپیتالیزم"دا جێگیر دەکات .ژیژێک پێیوایە ئ���ەوەی بەرپرس���ە لەتوندوتیژی���ی ،ئەوەی زەمینەی بابەتی بۆ توندوتیژیی دەخولقێنێت، ئەوەی ئەو دونیا کۆمەاڵیەتییە دروست دەکات کە پێویس���تییەکی ب���ەردەوامو بابەتییانەی بهتوندوتیژیی ههیە ،بهههموو ش���ێوازەکانی توندوتیژی���ی ،خودی بک���ەرە توندوتیژەکان نی���ن ،پرۆژە سیاس���ییە جی���اوازەکان نین، گروپ���ە کۆمەاڵیەتییە تەماح���دارەکان نین، ڕوانین���ە ئایدیۆلۆژیی���ە جی���اوازەکان نین، ئەوەی بەرپرس���ە لهتوندوتیژیی "سیستم"ە، "سیس���تم"یش کاپیتالی���زمو کاپیتالیزمیش "سیس���تم"ە .بۆیە بۆ ئ���ەوەی لهتوندوتیژیی تێبگەین ،پێویستەواز لهدەرکەوتە کۆنکریتو جیاوازەکانو مان���ا جیاوازەکانی بەکارھێنانی توندوتیژی���یو بەرجەس���تبوونە ئایدیۆلۆژییە کۆنکریتەکانی بھێنین ،لەباتی ئەمانە خۆمان خەریکی لێکدانەوەی ئ���ەو "بوونە بابەتیی"و "سیس���تم"یەی توندوتیژی���ی بکەین کە لەناو کاپیتالیزم���داوەک "سیس���تمێکی گلۆب���ال" ئامادەیە. کێش���ەکە لهجیاکردنەوەی ئەو دوو جۆرە توندوتیژیی���ەدا لەیەکت���ری نییە ،کێش���ەکە لەوەدای���ە ئ���ەو جیاکردنەوەی���ە ھێج���گار میکانیکییانەیەو بەش���ێکە لهدونیابینییەکی سیاس���یی ک���ە ئیفلیجکردنێک���ی ت���ەواوی ک���ردەی مێژووی���ی لێدەکەوێت���ەوە( ئ���ەم خاڵە دوات���ر دێمەوە س���ەری ).بۆیە لەباتی ئەوەی لهتوندوتیژی���ی لەدونیای هاوچەرخدا ڕابمێنینووەک کێش���ەیەکی گەورە مامەڵەی بکەین ،دەبێت ج���ارێ چاومان لەبوونی ئەو توندوتیژییان���ە بنووقێنینو خەریکی ئەوەبین بزانی���ن لهچ دونیایەکی بهگلۆباڵبوودا دەژین. ژیژێک پێیوایە ئێمە لەدونیایەکی "میدیاکرد" دا دەژی���ن ،لهدونیایەکدا دەژین ئەوەیواقیع دروس���ت دەکات خودیواقی���ع خۆی نییە، ڕووداوەکانو بکەرەکان نین ،بەڵکو میدیایە. میدی���ا نەبێت ئەوواقیعان���ەش بوونیان نییە (بێگومان ئەم تێزە بڕێک لهڕاس���تی تێدایە بەاڵموەک ههموو تێزێکی پەڕگیرو یەکالیەنە ههڵەو ناڕاس���تەو بەر لهژیژێکیش کەسانیتر ههبوون باس���یانکردوە ).بەبۆچوونی ژیژێک ئ���ەوەی میدی���ا نیش���انیئەدات تەفاس���یله ڕۆژانەییەکانی توندوتیژییە ،ڕەههندە کەسییو خودییەکانیەتی ،نەک "وێنە گشتیی"ەکە .ئەم نیشاندانە ڕۆژانەییە ناھێڵێت بنەما بابەتییەکانی توندتویژیی ببینین ،ڕێگرە لەبەردەم بینینی توندوتیژی���ی بابەتییان���ەی ناو "سیس���تم". ژیژێک پێیوایە کاپیتالیزم وێنەیەکی کۆگیرو گش���تیی بۆ جیهان نییەو ناشهێڵێت زۆرینەی کۆمەڵگاکانی دونی���ا ئەووێنە کۆگیرەیان بۆ دونی���ا ههبێت .بهگوتەی ژیژێ���ک کاپیتالیزم ناھێڵێت "نەخش���ەیەکی عەقڵ���ی" بۆ دونیا وەک دونیایەکی کاپیتالیس���تی دروستببێتو گشتێتی سیس���تمەکە دەربخات .نەک تەنها میدیا بەڵکو تەنانەت زانس���تیش ،مەبەستی ژیژێک زانستە کۆمەاڵیەتییو ئینسانییەکانە، ناھێڵێت ئەم وێنە گش���تییە دروس���تببێتو زانس���تەکانیش وەک ئایدیۆلۆژیا کاردەکەنو ڕێگ���رن لەدرس���تبوونیوێنە گش���تییەکەی کاپیتالیزم ،ئەم دۆخەش وادەکات مەودایەک بۆ بەرگریک���ردن الی ئینس���ان نەمێنێتەوە. بەبۆچوونی من ئەم ش���ێوازە لەگشتگیریی،
ژیژێک خەتەنەکردنی ئافرەتانوەک کردەیەکی توندوتیژ ،بهعەمەلیاتی دەسکاریکردنی روخسار لهزۆرێک لهواڵتانی دونیادا ،بەیەکدی بەراورد دەکات ئ���ەم ههوڵدانە بۆ دروس���تکردنی "وێنەیەکی گش���تیی" بۆ دونیاو ناونانی ئەووێنەیەش بە "کاپیتالیزم" ،نەک تەنها ڕوانینێکی بێئەندازە سادەیە ،بەڵکو دەربڕی خەونێکی تۆتالیتاریی گەورەشە .کێشەی دونیا ئەوە نییەوێنەیەکی گش���تیی بۆ دونیا بوونی نییە ،دونیا پڕە له "وێنەی گشتیی"و "نەخشەی عەقڵی" تایبەت، لهھێزەکانی ئیس�ل�امی سیاس���ییەوە بۆ ھێزە چەپگەرو ڕاستڕەوەکانی تر ،چەندان "وێنەی گشتیی" دونیاو چەندان "نەخشەی عەقڵی" کۆگیر ه���هنو ئامادەن ،کێش���ەکە لەوەدایە ئەرکی فیکر ،بەتایبەت���ی فیکریی ڕەخنەیی لەوەدا کورتبکەیتەوە بەدوای دروس���تکردنی "وێنەیەکی گشتیی" دونیادا بگەڕێتو ههموو ناههموارییەکان���ی دونیا لەدەوری ئەووێنەیە کۆبکات���ەوە .لەناو دروس���تکردنیوێنەیەکی کۆگیریی ل���ەو بابەتەدایە ،بۆ نموونە ،ژیژێک خەتەنەکردن���ی ئافرەت���ان وەک کردەیەکی توندوتی���ژ ،بهعەمەلیات���ی دەس���کاریکردنی روخسار لهزۆرێک لهواڵتانی دونیادا ،بەیەکدی ب���ەراورد دەکاتو ڕەخن���ە لهلیبرالیزم وەک ئایدیۆلۆژیای کاپیتالی���زم دەگرێت کە گوایە دژ بەیەکەمیان���ەو لهدووههمی���ان بێدەنگە. بەراوردکردن���ی توندوتیژی���ی خەتەنەکردنی ئافرەت���ان بهعەمەلیات���ی دەس���کاریکردنی دەمووچ���او بەراوردێک���ە لەس���ەدان ڕووەوە ههڵەیە. وەکو وت���موێنە گش���تییەکەی دونیا الی ژیژێ���ک کاپیتالیزم���ەو بهگەڕان���ەوەش ب���ۆ چەمکی "توندوتیژیی موقەدەس" ،الیوالتەر بنیامین ،بەرگریی لهھێرشبردنی توندوتیژانە بۆس���ەر ئەم کاپیتالیزمە دەکات بەمەبەستی گۆڕینی ،بەاڵم بەبێ ئەوەی ئاش���کرابێت ئەم دونیای���ە بەرەو چی بگۆڕێت ،دەرەنجامەکانی بەکارھێنان���ی ئەم توندوتیژییە موقەدەس���ە چییەو چ دوناییەکی لێدروست دەبێت .ئەوەی الی ژیژێ���ک گوێمان لێدەبێ���ت ناوھێنانێکی ناشیکارانەی "کۆمۆنیزم"و "سۆسیالیزیم"ە کە باوەڕناکەم خۆش���ی باوەڕی بەھیچ یەکێکیان ههبێت. بەبۆچوونی من دروس���تکردنی ئەو "وێنە گشتییە"ی ژیژێک باسی دەکات وادەکات زۆر ڕەههن���دی ھێجگار گرنگو جی���اوازی دونیای ئەم���ڕۆ نەبینین .بۆ نموونە ئ���ەو جیاوازییە نەبینین لەنێوان سیس���تمی س���ەرمایەداریدا لهسویدوواڵتانی ئەسکەندەنافی ،کە بەمافو بڕێکی زۆر لهیاس���ا گەمارۆدراوەو "دەوڵەتی مشورخۆری" دروستکردوە ،لەگەڵ کاپیتالیزمی روسیدا کە ئاکارێکی مافییایی تەواوی ههیە، یان کاپیتالیزم لهشوێنێکیوەک کوردستاندا کە سیاسەتو ئابورییو توندوتیژیی بهتووندی بهس���ەپاندنی دەس���ەاڵتی چەن خێزانێکەوە گرێداوە .بێگومان ڕاس���تە ئەم���ڕۆ بێدادییو ههژارییو بێمافییو سوکایەتیی زۆرو فرەجۆر لهدونی���ادا ههیە ،ڕاس���تە چەوس���اندنەوەی ترس���ناکی مرۆڤەکانو میلەتەکان لەئارادایە، ههردوو ش���ێوازەکەی توندوتیژیی بهخەستی ئامادەیە .بەاڵم پرسیار ئەوەیە لەکوێی دونیادا ئەم شتانە بهش���ێوەیەکی ترسناک ئامادەن؟ پێویس���ت ناکات مرۆڤ شارەزای فەلسەفەی ھیجڵو لێزانی بواری ئابوریی سیاس���یی یان کۆمەڵناس بێت بۆ ئەوەی بۆی دەربکەوێت، ئەو ملیۆنەها ئینس���انەی لهدۆخێکی ھێجگار کوشندەو نالەباردا دەژین ،لەو شوێنانەدا نین کە س���ەرمایەدارییو ئابوریی بازاڕ ،کە یاسا، کە دەوڵەتی مشورخۆر ،کە سیستمی سیاسی لیب���رال ،کە گوتاری مافەکانی مرۆڤ ،ههموو ئ���ەو ش���تانەی ژیژێک گاڵتەی���ان پێدەکات، بااڵدەس���تە ،بەڵکو ئەم پەژارە ئینس���انییە لەوش���وێنانەدا ئامادەیە کە ئەو شتانەی تێدا نییە.
لێرهدا قسهمان لهس����هر ئاینی ئیسالم نیه ڕاس����تهوخۆ ،یان باوهڕی ئیس��ل�ام، هێن����ده قس����همان لهس����هر کۆمهڵ����گای ئیس��ل�امیو بهتایب����هت هێزهكان����ی ن����او کۆمهڵگای ئیس��ل�امیه .بهاڵم س����هرباری ئهمه لهههمانکاتدا مهبهس����تمان شێوازی پهیوهن����دی موس����وڵمانه لهگ����هڵ دینی ئیسالمدا ،که ههردو یهكتر بهرههمدههێنن. بۆیه که دهڵێین ئیس��ل�ام مهبهستمان ئهو ش����ێوازه پهیڕهوکردنهی ئیس��ل�امه ،ئهو ش����ێوازه تێگهیش����تنه لهئیس��ل�امه ،ئهو ش����ێوازه خهیاڵهی ئیس��ل�امه ک����ه ئهمرۆ باڵوه. مهبهستمان لهدوهم شکست ئهوهیه که ئیسالم لهگهڵ س����هرههڵدانی مۆدێرنهدا، توشی شکست بو .ئهم شکسته بهجۆرێک ب����و که س����هرجهم کۆمهڵگای ئیس��ل�امی کهوته ژێر دهسهاڵتی کۆڵۆنیالی هێزهكانی مۆدێرن����هوه .دۆخی پێش ئهم داگیرکردنه دۆخێکی چهق بهس����تو ب����وو بێئاگاییو دابڕان ب����و لهنێوان رۆژئاواو ئیس��ل�امدا. بهاڵم دۆخی پێش����تر بااڵیی ئیس��ل�ام بو. بۆیه کاتێک کۆمهڵگای ئیسالمی روبهروی هێزهكان����ی مۆدێرنه بوهوه تێگهش����تنی لهدۆخی بااڵدهس����تیهكهوه س����هرچاوهی گ����رت .ئهمهش بوه ه����ۆکاری ئهوهی که دۆخێک����ی خ����راپ لهیهك گهیش����تن بێته ئاراوه :که ڕهههندی مهعریفدیو دهروندیو ستراتیژدی ههبو. لهگ����هڵ زیات����ر ههڵکش����انی مۆدێرنهدا کۆمهڵگای ئس����یالمیی زیات����ر کهوته ژێر دهس����تی هێزهكانی مۆدێرنهو جارێکی تر ل����هروی بهرژهوهندیهكان����ی هێزه بااڵکانی دونیای مۆدرێنهوه س����هرجهم کۆمهڵگای ئیس��ل�امی داڕێژرایهوه .لهبهرامبهر ئهمهدا کۆمهڵگای ئیس��ل�امیی پهرتبو .ههندێک خواس����تی ئهوهی ههیه که گواستنهوهی شارس����تانی بێت����ه ئ����اراوهو کۆمهڵگای ئیس��ل�امیی بهت����هواوی دهس����تبهرداری شارس����تانیهتی خ����ۆی ببێ����تو ببێت����ه بهشێک لهشارس����تانیهتی مۆدێرنه .بهاڵم ههندێک����ی تر بڕوای����انوههابو که دهبێت موتوربهكردنێ����ک بێته ئ����اراوه که ههردو شارس����تانیی ئیس��ل�امو مۆدێرنه پێکهوه بس����ازێنرێن .ههندێک����ی تری����ش بڕوایان وههابو که دهبێت بگهڕێنهوه بۆ ئیسالمی
پاک ،ئهوهش تهنها بنهمای س����هرلهنوێ بااڵدهستییانه. ئ����هوهی هاوبهش����ه لهنێوان ئهم س����ێ قوتابخانهی����هدا برینێک����ه که جهس����تهی ههمویان����ی ههت����ار ههت����ار ک����ردوه بهجۆرێ����ک تێگهیش����تنیان ب����ۆ مۆدێرنه سهرتاپا س����هقهته .الیهنگرانی وازهێنان لهشارستانیی ئیس��ل�امیی دهبو لهکاتێکدا دابڕین ل����هرهگو ریش����هیان لهههمانکاتدا ببن����ه بونهوهرێکی تر .ئهمه پێویس����تی بهتێگهیشتنی قوڵی ههردو شارستانیهكه ههیه بهاڵم لهبهر ههڕهمیهتی پۆزهتیڤیزم، که پۆلێنکاریی دواکهوتوییو پێشکهوتویی دههێنێت����ه ئاراوه ،ئ����هم خهڵكانه کاتێک رابوردویان بهدواکهوت����و لهقهڵهم ئهدهن بهپێویستی نازانن لێیتێبگهن ،لهئهنجامدا نازانن چ����ۆن لێیداببڕێ����ن .لهههمانکاتدا باوهش����کردنهوهیان بۆ مۆدێرن����ه هێنده پهرچهکردارییو س����ۆزداریه که دیسانهوه ناتوانن دینامیکیهتی ستراتیژی پرۆسهكه دهستنیشان بکهن ،بۆیه لهزۆربهی کاتیدا ئاین یان مۆدرێنه لهئهستۆ ئهگرن. ههرچ����ی جهماعهت����ی موتوربهكردن����ه ئهوا تێنهگهش����تن لهسروش����تی شلێتیو بهردهوام جوڵ����هی س����هرمایهداریی ،که کرۆکی مۆدێرنهی����ه ،لهبهرامبهر کۆتداریی شارس����تانیی ئیس��ل�امی پێش مۆدێرنه. (ئ����هم دیده ت����ا ئاس����تێک دۆلۆزیانهیه، بهبهكاربردنی ههردو چهمكی فلۆو کۆد). بهجۆرێک ئای����ا دهتوانرێ����ت نوێبونهوهو دۆگما پێک����هوه گرێبدهین؟ ئایا دهتوانین ش����ل (ههمیش����ه جواڵو)و رهق (دۆگما، نهجواڵو ،یان پڕسنور) پێکهوه ببهستین؟ ههرچ����ی گروپ����ی س����ێیهمه لهههوڵ����ی بوژانهوهی ئیس��ل�امدایه ،یان دهس����هاڵتی ئیس��ل�امیی ،حکومهت����ی تیوکراتی .ئهم پرۆس����هیه هاوتهریب نیه بهگواستنهوهی ئیسالم بۆ قۆناغێکی نوێ بهڵکو ههوڵدانه ردهمێکی زێڕین. ب����ۆ گهڕانهوه ب����ۆ س����ه دیاره ئهم دیس����تۆپیایه تهنها لهخهیاڵدا مهیس����هر دهبێت .لهکۆمهڵگای ئیسالمیدا ههری����هك لهم س����ێیه ب����هردهوام بهپێی دۆخ����ی جیوپۆلهتیکیی جیهان لهههڵبهزو دابهزدا بون .بهاڵم ئ����هوهی لهنێوان ئهم س����ێیانهدا هاوبهشه :ههوڵدانه بۆ گۆڕانی واقیعێک ک����ه تیایدا دهژی����ن ،بهاڵم هیچ کام لهبهرنام����هی گۆڕانهك����ه لهواقیعهوه س����هرچاوهی نهگرت����وه ،بهمانایهك����ی تر خواس����تی گۆڕان دهرئهنجامی واقیع نیه بهڵک����و دهرهاوێش����تهی ئایدهلۆژیایهكی ئاینئاسایه .ئایدهلۆژیای ئاینئاسا ستونی لهس����هرهوه دادهبهزێت بۆ خوارهوه بهبێ گوێگرت����ن لهواقیع����ی کۆمهاڵیهتی .دیاره لێرهدا مهبهستمان نیه قسه لهسهر ههردو پرۆژهی بهرۆژئاواییب����ونو موتوربهكردن بکهین ،بهڵكو زیاتر قسه لهسهر گهڕانهوه ی����ان بوژانهوهی ئیس��ل�ام دهكهین .پاش
لهئیسالمخستنی کۆمهڵگا لهئهنجامی دهسهاڵتی هێزه ئیسالمیهكانهوه دهرئهنجامێکی مهترسیدار دههێنێته ئاراوه ،ئاین ههمیشه پێویست بوه بۆ حکومڕانی ،کۆمهڵگای بێ -ئاین کۆمهڵگایهكی پهرتهوازهی خۆپهرستی بێ هاوڕێی خهمۆکی پڕ لهئاشوب دهبێت تێکش����کانو شکس����تی بهرامبهر رۆژئاوا کۆمهڵگای ئیس��ل�امیی لهجێگای جیاواز، لهکاتی جیاواز ،بهشێوازی جیاواز لهههوڵی بوژانهوهدا بوه ،لههیندهوه ههتا تورکیا، بزوتنهوهو پارتی سیاسیو رێکخراو هاتنه ئاراوه بۆ بهئیس��ل�امکردنهوهی کۆمهڵگا. ههندێکیان س����هرکهوتو بووهك لهئێران، زۆریش����یان هێنده چانسی س����هرکهوتنی نهبو .بهبڕوای م����ن ئهمڕۆ ئێمه لهبهردهم کۆتای����ی ئ����هم ههواڵنهدای����ن .بهجۆرێک بهردهوامیی ئهم ههواڵنه ،نهك نابێته هۆی بوژانهوهی ئیسالم ،لهڕوانگهی سیاسیهوه، بهڵک����و دهبێت����ه هۆی لهئیسالمخس����تنی س����هرتاپا کۆمهڵگا وهك بهڕونی لهئێران دهیبینین .ئێستا ئێمه لهپهیوهست بههێزه ئیسالمیهكانهوه لهبهردهم دو ئهگهرداین: گ����هروهك خۆیان بمێننهوه دهپوکێنهوه، گهر بگهنه دهسهاڵت لهناودهچن! چۆن ئهم هێزانه گهشتنه ئهم قۆناغه؟ بزوتنهوهكان����ی ئیس��ل�امی سیاس����ی ههر لهسهرهتاوه نه لهمۆدێرنه تێگهشتون ،نه لهکۆمهڵگای خۆیان .بهڵکو لهڕوانگهیهكهوه دهبین����ن که بهههڵهداچونێک ههیه دهبێت ڕاس����تبکرێتهوه .بهاڵم بزوێنهری ههڵهكه مۆدێرنهیه .کرۆکی مۆدێرنه سهرمایهداریه. س����هرمایهداریی بریتیه لهچوارچێوهیهك ک����ه رێگه ئهدات بهئازادیهكی س����نوردار، ک����ه زۆرترین ئازادیه بهب����هراورد بهههمو
سیستهمهكانی تر ،لهههناوی ئهم ئازادیهدا پرۆس����هی بهردهوامێتی خۆی مس����ۆگهر دهكات .ئیس��ل�ام ناتوانێت ئ����هم ئازادیهو بهردهوامیه مس����ۆگهر بکات .لهدونیایهكی تهخت����ی وهك دونی����ای جیهانگهرای����ی ئهمڕۆ ،حکومکردن لهرێگای پهكخس����تنی ئ����ازادیو نهڕهخس����انی دهرف����هت ب����ۆ جوڵهی کۆمهاڵیهتی بهههمو شێوازهكانی لهئهنجامدا دهبێت����ه هۆی دابڕان لهدونیا. بۆیه ههر زو لهبری نهیاری دهبێته ئامرازی سهرمایهداردی لهجیهاندا .ئهم ئامرازیبونه لهه����هردو ئاس����تهکهیدا کاردهكات کاتێک ک����ه نهی����ارهو کاتێک که دۆس����ته .بۆیه وهك چ����ۆن ئهوانهی ک����ه دهیانهوێت ببن بهرۆژئاوایی خۆیان بهپاشکۆ ئهكهن،وهك چ����ۆن ئهوانهی که دهیانهوێ����ت موتوربه بکهن دیسانهوه خۆیان بهپاشکۆ دهکهن، ئهوانهی که دهیانهوێت نهیاری سیستهمی س����هرمایهدارییش بن لهههمانکاتدا دهبنه پاشکۆو خۆشیان بهپاشکۆ دهكهن .تهنها رێگای����هك ب����ۆ ملمالنێی س����هرمایهداریی بهس����هرمایهداریبونه .س����هرمایهداریبون پێویستی بهئازادیی ،زانیاریی ،دیموکراسیی ههی����ه ،ک����ه هی����چ کام لهنهیارهكان����ی سهرمایهداریی ناتوانن دهستهبهری بکهن، بهئاستی سهرمایهداردی ،بۆیه لهئهنجامدا ملمالنێیان پێناکرێت. لهئیسالمخس����تنی کۆمهڵگا لهئهنجامی دهس����هاڵتی هێ����زه ئیس��ل�امیهكانهوه دهرئهنجامێکی مهترسیدار دههێنێته ئاراوه. ئاین ههمیشه پێویست بوه بۆ حکومڕانی. کۆمهڵ����گای ب����ێ -ئای����ن کۆمهڵگایهكی پهرتهوازهی ،خۆپهرس����تی ،بێ هاوڕێی، خهمۆکی ،پڕ لهئاش����وب دهبێت .دین گهر لهڕوانگهیهكی زانس����تیانه ب����ۆی بنواڕین وهك ناچاریهك ب����ۆ بون لهدونیادا مرۆڤ بهرههمیهێناوه .ئیتر ئایا بۆ بهخش����ینی هیوایهكه لهدونیایهك����ی بێ-هیوادا ،وهك مارکس دهڵێت ،یان ب����ۆ پێکهوهگرێدانی کۆمهڵگای����هوهك دۆرکهای����م دهڵێت ،یان بۆ ئهنجامدان����ی کاری خۆنهویس����تانهیه وهك فۆکۆیاما دهڵێت .ئهوهی مهترس����یه لهنهمان����ی دی����ن لهکۆمهڵ����گادا ،ئهوهیه ک����ه هیچ جێ����گای ناگرێت����هوه .زۆرینهی خهڵكی ساده پێویستی بهپهرستراوێکه، ئهگینا س����هرگهردان دهبێت ،تهماشا بکه ههمو سیس����تهمه عهلمانیهكان بهردهوام پهرستراوو پهرستگایان بهرههمهێناوه ،چ لهدهرئهنجامی درێژهپێدانی عهقڵی دینیی یانوهك پێداویس����تیهكی دهسهاڵتی .بۆ نموون����ه تهماش����ای یهكێتی س����ۆڤیهتو تورکیا بک����ه .لینینوهك پهرس����تراوێک لهههمو شارو کوچهو کۆاڵنێکدا .لهتورکیا ئهتات����ورکوهك پهرس����تراوێکو گ����ۆڕی ئهتاتورکوهک پهرس����تگایهك .ئایا هێزه ئیس��ل�امیهكانی کوردس����تان لهکوێی ئهم پرۆسه ئاڵۆزهدان؟
8ی مارس ..رۆژئاواو رۆژههاڵت هێمن كامیل لهرۆژئ����اوا ژن ل����هدوای ش����وکردن، نازناوی هاوس����ەرەکەی وەردەگرێت واتا نازناوی باوکی لێدەسێنرێتەوەو نازناوی مێردەکەی بەس����ەردا دەسەپێت؛ ئەمە ههڵقواڵوی ههمان نیزامی فیۆداڵی کۆنی ئەوروپای پیرە ،واتا ههرچی شتە دوای داگیرکردنی دەبێت����ە موڵکی تۆ .ههمو فیۆداڵێکی بچوکیش مارکەو نیشانەیەکی تایب����ەت بەخۆی����ی ههبو کە ب����ۆ نمونە لەسەر پێستی ئەسپ یان ئاژەڵەکانیان داخیان دەکرد. ژنیش کاتێک ش����وی دەک����رد ،دەبوە موڵک����ی پیاو کەواتە دەبوایە نیش����انو مارکەی هاوس����ەرەکەی لەسەر دابنرێت، بۆ ئەبەد. زۆر تەفسیری جارچیو توڕەهاتم دیوە ک����ە دەڵێن؛ ژن لهرۆژه����هاڵت حورمەتی زۆرترە چون وەک کااڵ لێیناڕوانینو دوای هاوسەرگیریش نازناوی باوکی بەسەریەوە دەمێنێت! بەاڵم کێش����ەی رۆژههاڵت زۆر کەسیفترو ناشرینتر لهرۆژئاوایە. دەزان����ی ،بۆچ����ی خۆش����م لهعەرەبی س����ەردەمی جاھلیی����ەت دێ����ت؟ چون زۆر ئ����ازادو ح����وڕ ،ناوەڕۆک����ی نی����گا ش����ەرقییەکەیان بەڕوتیو بێ شاردنەوە نیش����اندەدا؛ ژن نەبون����ەو دەبێ����ت زیندەبەچاڵ بکرێت ،واتا وەک مادو بابلیو ھێندو کۆنفسیۆس����ی چینی ئەم بیرۆکە کەس����یفە ش����ەرقییە کە ژن نەبونێکی
پەس����تە لهحیج����اب نەدەکێش����او روت روت دەیانخستە بەردەست ،بەردبارانو رەجمو قەساس����کردنو ھتد ههڵقواڵوی راستەخۆی ئەم نیگا روتەیە. لهرۆژه����هاڵت (ههرچەن����د ههس����تی داگیرک����ردن زۆر بەھێزت����رو بەدەویترە) ب����ەاڵم ژن نەبونێک����ی گەورەی����ە وات����ا دەبێت زیندەبەچاڵ بکرێت؛ ئەم نیگایە پێتدەڵێ����ت؛ ژن لەناوب����ەرە ،وات����ا ھیچ نیشانێک لەم بونەوەرە پەستە بەخۆتەوە مەھێڵ����ە ،ئینجا ئێس����تەیە ک����ە دەقیق تێدەگەی����ن بۆچی ژن لهرۆژههاڵت مارکە یان نازناوی هاوسەرەکی پێنابەخشرێت. لهرۆژههاڵتدا کاب����را زۆر بەھێزو بەقوەت خۆی لەدەس����ت ئەم بونەوەرە پەس����تە رزگار دەکات ،بەههر جۆرێک بتوانێت چ بەههستو چ بەنەست حاشای لێدەکات، ههس����تێک ک����ە پێچەوان����ەی ههس����تی داگیرکردن����ە ،کەواتە چۆن بێتو مارکەو نازناوی خۆی بەش����تێک ببەخشێت کە کڕیاری نیە؟! ئەگینا گەر ورد لهدیاردەی شەڕ لهرۆژههاڵت بڕوانی تێدەگەی بڕاوەی رۆژههاڵتی چەند بەھێزو بەقوەت ئەنفالت دەکاتو داگیرت دەکات. لهراستیدا شاردنەوەی ژن لهههزاران حیجابو کونە س����ەرتەنورو ھتد ریشەی ل����ەم نیگای����ەدا ههیە کە ت����ا دەتوانی بیش����ارەوەو خۆت لەم بونەوەرە پەستە پاکان����ە بکە! نیگایەکی پ����ڕ لهخەوفو تاریکی ،یەک لەو نیگا پەستانەی مرۆڤ ب����ۆ بونەوهرێک بەن����اوی ژن کە دڵنیام ئەم ئ����اکارە رەگەزێکی ب����ەدەوی نیە،
بەڵکو کەش����فکراوی دەس����تی مرۆڤێکی سەرتانس����ەر خۆپەرەس����تی نێ����رە کە لهبڕێ س����اتەوەختی تەنهابونییدا ،الیەن ژنەوە لهناخی خۆیدا ههستی بەپەستیو رەزیلییەکی قووڵ کردوە. دەزان����ی تۆڵەی ئەم ههس����تە قوڵە رەزیله چی بوە؟ ئ����اوا منیش بەههمان ئەندازەی کە منت پەس����تکرد ،پەستت دەکەم تاکو ئەب����ەدو لهههزارن حیجابدا دەتش����ارمەوە تاکو جارێک����ی دیکە ئەو ههستە رەزیلەی نێوناخم نەکولێنیتەوە. ئەمە سەرچاوەی بەموڵکی نەکردنی ژنە لهرۆژههاڵت����دا .پیاوی رۆژههاڵتی بەماڵە خەزوری ئەمە دەڵێت؛ ئەم شتە پەستە پێشکەش����ە بەخۆت با ههر ناوی خۆتی بەس����ەرەوە بێت ،واتا ب����ا ناوی منیش پەست نەکات! ئێستا تێدەگەی کە بۆچی وەها رەهاو بێباک لهرۆژههاڵتدا ژن دەکوژرێت ،چون موڵکی ک����ەس نیە ،زباڵەیە ،ئاس����اییە ههرچ����ی کارە لەگەڵ����ی بیکەی .دەقیق بەپێچەوانەی ئەوانەی وا پێیانوایە پیاوی رۆژههاڵتی زۆر بەھێز ژن دەکاتە موڵکی خۆی لهحاڵێکدا ژن ههرگیز لهرۆژههاڵتدا تەنانەت بەئاس����تی کااڵبونی رۆژئاوایش نەگەش����توە (ئەمە دهقیق ههمان فامە بێ بەدیلەکەی کارڵ مارکس-ە لهکتێبی س����ەرمایەدارییدا ک����ە وت����ی لهنێ����وان کەلت����وری پەس����تی ھێندی����ەکان وات����ا ههمان رۆژههاڵتو کاپیتالیسم بەتاکیید کاپیتالیسم ههڵدەبژێرم) ،کێ وەک زباڵە لەگەڵ موڵکی خۆی رەفتار دەکات؟!
شاردنەوەی ژن لهههزاران حیجابو کونە سەرتەنورو ھتد ریشەی لەم نیگایەدا ههیە کە تا دەتوانی بیشارەوەو خۆت لەم بونەوەرە پەستە ،پاکانە بکە!
بیروڕا
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
birura.awene@gmail.com
كێیه سبهینێمان وانیشاندهدات ك ه ئیتر خۆر ههڵنایاتهوه؟ جهبار عهزیز ئ����هوهی زۆر ئ����ازار بهخش���� ه مرۆڤ لهنیش����تیمانێكدا ب����ژی ،ب����ڕوای بهدامهزراوهكان����ی نهبێ����ت ،ی����ان ئهو ههستهی ال دروست ببێت كه واڵتهكهی لهدهس����تێكی ئهمیندا نی����ه ،ئهگهر ئهم بێمتمانهیی ه لهنێوان له%30ی هاواڵتیانی نیشتیمانێكدا ههبێت ،ڕێژهیهكی یهجگار بهرزه ،ئهوهی من دهیبینم لهكوردستانی خۆمان ڕێژهك ه زۆر لهوه بهرزتره ،ئهم ه ناكرێت بهو س����ندوق ه دهنگانه پێوانهی بكهین ك ه پڕ دهكرێنهوه ،بهڵكو دهبێت بهو دیده گشتیه وهاڵمیبدهینهوه ك ه ئێستا لهههناوی كۆمهڵگاوه ههستیپێدهكرێت، من رۆژان ه ئهوهی دهیبینم گوێبیس����تی دهبم ههر لهدوكاندارێك����هوه تا دهگات ه خوێندكارێك مامۆس����تایهك شاعیرێك. رۆژنامهنوس����ێك ،بهدهگمهن گوێم لهوه دهبێت كهسێك بڵێ خهمم نیهو دڵنیام ئهوانهی س����هرهوه لهجیات����ی ههمومان بیردهكهنهوه .نائومێدیهك روحی زۆربهی ههره زۆری ههناوی هاونیش����تیمانیانی تهنیوه ،بێمتمانهییهكی گهوره بهئهمڕۆ، ترسێك لهسبهینێ .كهس نی ه لهئاستی ئهم رهشبینیو نائومێدی ه كهمبكاتهوه، ههم����و دهزگاكان����ی ئ����هم ههرێم���� ه
ناتوانن روح����ی تێكش����كاوی گهنجێك دروس����تبكهنهوه ،مامۆستایهكی هاوڕێم گێڕایهوه لهقوتابیهك����ی پۆلی یهكهمی س����هرهتایی توڕهبوم كاتێ����ك وانهكهی نهخوێندبو وت����ی وهاڵمهكهی ئهوه بوه مامۆستا بۆ بخوێنم خۆ دانامهزرێم! ئاخ����ر نیش����تیمانێك ك���� ه وایلێهات منداڵێك����ی 6س����ااڵن ب����هم نائومێدی ه پ����هروهرده بێ����ت ،ئهوه تهنه����ا تاوانی پ����هروهردهی خێزانێ����ك نی����ه ،بهڵكو ئ����هوه تاوانی سیس����تمێكی سیاس����ی ه وایكردوه ،پایهو بناغهی ئهو سیس����تم ه هی ئهوهیه ههڵبوهشێتهوهو سهرلهنوێ دروستبكرێتهوه ،نهوهیهكی ئایندهبینو گهش����بین تیایدا پهروهرده بكرێت نهك نهوهیهك لهنزی����ك منداڵدانی دایكیهوه بهم رهشبینیه دهستپێبكا.. موئهسهس����هو دهزگاكانی واڵتی ئێم ه چینو چۆن بهڕێ����وه دهچن؟ كێن بون ه هۆكاری ئ����هم تێكش����كانو وێرانكاری ه دهرونیه؟ كێیه سبهینێمان وانیشاندهدا كه ئیتر خۆر ههڵنایاتهوه؟ لهوهتهی من بیردهكهمهوه دروش����م، لهوهتهی ههس����ت بهخۆم دهكهم قسهی گ����هوره ،ه����هر لهئازادی����ی و فرهی����یو سهروهریی یاساو سهروهریی ئینسانو.. هتد .بهاڵم كوا؟ كامه ئازادیی؟ ئازادیی راگهیاندن؟ رۆژنامهن����وس دهكوژرێتو
بك����هرهكان دیارنی����ن؟ خۆپیش����اندهر دهكوژرێتو بكهرهكان لهحهوشی گهوره پهناگهیان بۆ س����از دهكرێت! ژن بهڕیز دهكوژرێ����تو بك����هرهكان ون����ن! نهوت دهدزرێ����تو دزهكان ب����زرن! ههڵبژاردن دهكرێتو دهنگ����هكان گومن! ئهنفالچی دهبێت����ه وهزیرو دادگا دهبێته ش����وێنی شته بچوكهكان! ئهمهی����ه وادهكات كاتێ����ك مالیك���� ی ێ هیچ دودڵیهك بهشێك ی قس ه دهكا ،ب زۆری هاواڵتی����ان بڕوا بهقس����هكانی ئهو بهێنن ,ئهم ه پهیوهس����ت نیه بهئاست ی نادڵسۆزی ی ئهو كهسانه ،بهڵكو پرسهك ه پهیوهندی����داره ب����هو رهش����بینیهی ك ه ی ههموماندا چاندوتانه. ئێوه لهههن����او پهیوهندی����داره ب����هو ههم����و بهڵێن����ه بێكرداران����هی ل���� ه 23س����اڵی رابردودا ب����هردهوام دوباره دهبن����هوهو جێبهجێ ناكرێن 23 .س����اڵه ئومێدو تروس����كایی لهدڵ����ی خۆماندا پێدهكهی����نو گروپێك بهفویهك دهیكوژێنن����هوه! ئیدی كاتی ی تر قس����هی گهوره كۆتایی هاتوه ،چی لهپش����تی مایكو لهژوره داخراوهكانهوه گڕ لهئایندهمان بهرمهدهن ،دڵنیابن مێژو زهفهر بهكۆش����كو تهالره بهرزهكانتان ی ئهمڕۆ بهش���� ی دهبا! ئهم رهش����بینیه كوژان����هوهی ههم����و وههمهكانی رابردو دهكا!
نوسهرو دانهر رێبین ههردی
موئهسهسهو دهزگاكانی واڵتی ئێمه چینو چۆن بهڕێوه دهچن؟ كێن بونه هۆكاری ئهم تێكشكانو وێرانكاریه دهرونیه؟ كێیه سبهینێمان وانیشاندهدا كه ئیتر خۆر ههڵنایاتهوه؟
هۆكاری راپهڕینو دهرئهنجامهكانی
ی حاجی عینایهت عومهر س���وپا ی عێراقی س���هردهم ی سهددام له 2ئابی 1990كوهیت داگیركردو ماوه ی 170رۆژ ئهوواڵت���هی ك���رده پارێ���زگا ی نۆزدهههم ی عێراق بهاڵم ئهم داگیركردن ه زۆری نهخایان���دو هاوپهیمانیهك��� ی نێونهتهوهی���ی دژی ئ���هم دهس���تدرێژی ه پێكهاتو له17جهنیوهر ی 1991و لهنیوه ی شهودا هێرشیان كرده س���هر هێزهكان ی عێ���راق لهكوهیتو لهههركوێ پڕۆژهیهك ی س���تراتیجی ،بنكهیهكی سهربازی ی ههبو، موشهك بارانكراو دهریاو ئاسمان ی عێراق لهس���وپا ی عێراق حهرامك���راو لهماوه ی كهمتر لهیهك ههفتهدا سوپا ی عێراق بوه لهشكرێك ی بهزیو ی ههاڵتو ئهوه ی كوژرا ك���وژرا ئهوهی مایهوه ی���ان ههڵهات یان خۆیدا بهدهستهوه. بهس���ودوهرگرتن لهشكس���تی سوپا ی بهعس خهڵكی خواروی عێراق لهش���ار ی زوبێ���رهوه راپهڕینو دژ بهرژێمو س���وپا بهزیوهكه ی جهنگین ،زۆربهی پارێزگاكان ی خ���واروی عێراقی���ان لهچنگی س���هددام دهرهێن���ا بهاڵم بههۆی دهس���تێوهردان ی ئێرانیهكان لهراپهڕینی خ���وارو ئهمریكا بهبڕیار ی بۆش���ی باوكو هاوپهیمانهكان ی ههڵوێستیان گۆڕی لهداگیركردنی عێراقو لهناوبردنی رژێم ی سهددام بۆوهدهرنان ی لهكوهیتو دواتر ههڵكردنی چرای سهوز بۆ سهددام بهمهبهست ی لێدانی راپهڕیوهكان، س���هددامو س���وپاكهی توانیان لهماوه ی كهمت���ر لهیهك مانگ���دا راپهڕین ی خوارو كه بهشۆڕش ی شهعبانی ه ناسرا سهركوت بك���هنو بیكوژێننهوه ،كاتێك س���وپا ی سهددام سهرگهرمی سهركوتكردن ی شۆڕ ی ش���هعبانی ه بو جهماوهری كوردس���تان ل���هدهروازهی راپهڕین���هوه دهس���تیان بهراپهڕی���ن ك���رد دژ ی چهوس���انهوه ی نهتهوهیی ك ه خۆی لهسوتماككردن ی خاك ی كوردستانو رهشهكوژیی دانیشتوانهكهیو بهئهنفالب���ردنو كیمیاییبارانك���ردنو وێرانكردنی ش���ارو گوندی كوردس���تانو دانیش���توانهكهیو راگواس���تنی بهعهرهبكردن���ی ناوچ���ه كوردی���هكانو بهردهوامی ی پڕۆسه ی تهعریبو تههجیرو تهرحیلو تهرهیبدا دهبینیهوه ،س���تهم ی رژێم ی بهعس گهیش���ته لوتكهو لهقایمیدا پهت ی زوڵم بچڕاو دانیشتوانی كوردستان
ئێستا کوردستان ههزاران ملیۆنهری تیایه لهکاتێکدا که زۆربهی زۆری ئهم ملیۆنهرانه لهرۆژی راپهڕینی 1991دا گیرفانیان خاڵی خاڵی بوو پارهی قوتی رۆژێكیان نهبو لهههر چوار پارێزگا ی سلێمانیو ههولێرو ده���ۆكو كهرك���وك راپهڕی���نو توانیان بهه���اوكاری ش���ان ه چهكدارهكان��� ی ناو ش���ارهكانو دواتر بهرهی كوردس���تان ی ك���ه ت���ازه بهت���ازه ریزهكان��� ی خۆیان رێكخستبوهوه بگهڕێنهوه دیوی باشور ی كوردستانو هاوكاریی جهماوهری راپهڕیو بكهن بهتایب���هت لهئازادكردن���ی ئهمن ه سورهكه ی سلێمانیو شاری كهركوك. كورتی���یو كرمانج��� ی گهر س���هددام كوهیت���ی داگیرنهكردب���او هاوپهیمان���ان لهجهنگی كهنداودا س���وپاكهیان شپرزه نهكردب���او خهڵك���ی خ���واروی عێ���راق راپهڕینیان بهرپانهكردای���هو جهماوهر ی ك���ورد لهباش���ور راپهڕینی���ان نهكردبا مهحاڵبو ئهم ههرێمه نیمچه سهربهخۆی ه وهدیهاتباو لهههمانكات���دا ناكرێت رۆڵ ی هێزی پێشمهرگه ی بهره ی كوردستان ی بۆ پاراستنی ئهزمونی دوای راپهڕین نادیده بگیرێ���ت ،ئهو راس���تیه لهیادبكهین گهر هێز ی پێشمهرگه (بێگومان بهپشتیوانی ی جهماوهر) نهبوایه ئهزمونی كوردستانیش بهدهردی شۆڕش���ی ش���هعبانیه ی باشور دهبرا. ئامانجهكان���ی راپهڕینی خهڵكی كورد خۆی لهم خااڵنهدا دهبینیهوه:
-1ئازادكردن��� ی خهڵك���ی ك���وردو كوردستان لهزوڵمو ستهمی بهعس. -2پیادهكردن���ی دادپهروهری��� ی كۆمهاڵیهتیو س���ودوهرگرتن لهسهروهتو سامانی كوردستان بۆ بهرژوهند ی خهڵك ی كوردستان. -3ئازادی��� ی بیروڕاو نیش���تهجێبونو ئازادی رۆژنامهگهریی. -4گهڕان���هوهی راگ���وازراوهكانو ئاوهدانكردنهوهی ئهو گوندو شارانهی ك ه وێرانكرابون. -5بنبڕكردن ی سیاس���هتی (تهرحیلو تهعریبو تههجیر تهبعیس)و گهڕانهوهی ناوچ���ه داگیركراوهكان بۆ س���هر خاك ی كوردستان. -6بهرزكردنهوهی ئاس���تی ئینتیما ی تاك ی كورد بۆ نیشتمانهكهیو بهردهوامی ی خهباتو قوربانی لهو پێناوهدا. -7دروس���تكردن ی كۆمهڵگایهك��� ی شارستانیو دهسهاڵتێك ی دیموكرات. پاش بیستو سێ س���اڵ لهدهسهاڵت ی كوردی ،چی ك���راوهو ل���هو ئامانجانه ی سهرهوه چی بهدیهاتوه؟! -1ماوهیهك خهڵك ی كورد لهس���تهم ی بهع���س رزگار ی بو بهاڵم ئ���هم رزگاری ه زۆر ی نهخایاندو بهشهڕ ی ناوخۆ لهباربراو ئیتر لهو ب���هرواره بهدواوه ئازادیی تاك ی كورد لهدهالقه ی دو حیزب ی دهسهاڵتهوه سهرچاوه ی گرتو كۆمهڵگای كوردی بوه دو بهشو خاكی كوردس���تانیش بوه دو زۆنو م���اوه ی زیاتر لهده س���اڵ دهوام ی ههبوو پاش ده س���اڵ دو حیزبی دژیهك بهناو حكومهتێكی یهكگرتویان پێكهێناو دواتر بهرێكهوتنی س���تراتیجی نێوانیان بهفهرم ی خاكی كوردس���تانو سهروهتو سامانی كوردستانیان وهك برا بهشكردو گهر بیروڕای جیاوازیان لهسهر ههرشتێك ههبوبێ ئهوا لهس���هر دابهشكرن ی خاك ی كوردو سهروهتو سامانهكهی جیاوازییان نهب���وو ئهم بهرژهوهندی ه پتهوتر بو پاش روخانی رژێمو دوای دروستبونی عێراق ی فی���دراڵو هاتن��� ی %17بودجه ی عێراق، بهجۆرێك بودجهكه زیاتر لهبهرژهوهند ی دو حیزبو س���هران ی دو حیزبدا بو نهك خهڵكو حكومهت. -2پێ���ش دهس���هاڵتی دو حی���زب (پارت���یو یهكێت���ی) جیاوازیهكی ئهوتۆ لهنێ���وان تاكهكان��� ی كۆمهڵ���گادا نهبوو حیزب��� ی بهعس بهش���ێوهیهك س���تهم ی داب���هش دهكردوهك ی���هك بهر ههموان دهكهوت ،داهاتی تاكی كورد تا رادهیهك لێكنزیكبو ،لهسهرتاس���هری كوردستاندا 50ملیۆنێ���ری تێ���دا نهبو ب���هاڵم پاش راپهڕی���ن دروس���ت دوا ی هاتن ی %17ی بودجه ی ناوهند بهدهستێوهردان ی حیزب لهحكومهتو بهتایبهت دهسهاڵتدارانی دو
13
حیزب س���هرخانو ژێرخانی كوردس���تان دابهشكرا بهبهش���ه بودجهی بهغداشهوه ههزاران ملیۆنێری دۆالری دهسهاڵتداران ی دو حیزب���ب س���ێبهر ی دهس���هاڵتداران دروس���تبونو دهیان ملیاردێر دهركهوتنو ئهم سهروهتو سامانه هیچ یوهبهرهێنان ی دهرهوه نهب���و تهنها لهفرۆش���تن ی خاك ی كوردس���تانو نهوتو غازی كوردس���تانو قۆرغكردن���ی ب���ازاڕ ل���هڕو ی بازرگانی ی پهیوهندی���هكانو دهرم���انو جگهرهوه.. هات���وه ،لهكاتێكدا زۆرب���هی زۆری ئهم سهرمایهداران ه لهرۆژی راپهڕینی 1991دا گیرفانیان خاڵی خاڵی بوو پاره ی قوت ی رۆژێكی���ان نهب���و ،لهوالش���هوه زۆربه ی تاكهكان ی كۆمهڵگا بهخانهوادهی شههیدو ئهنف���الو كیمیاییب���ارانو پێش���مهرگه ی دێری���نو بریندارهكانی شۆڕش���ی كوردو گوزهرانی���ان كهمئهندامانیش���هوه بهس���هدان پله خوار بازرگانهكانی دوا ی راپهڕین���هوهنو كۆمهڵگای كورد ی بوهت ه دو بهش ،س���هرمایهدارو ه���هژار ،لهگهڵ بون���ی ژمارهیهكی كهم ل���هو نێوهندهدا ك��� ه لهتوێژێك ی دهرام���هت ناوهندا خۆ ی دهبینێت���هوه ،جیاوازیهكه ئهوهنده زهق ه س���هرمایهدارهكان گهڕهكیان ،ش���وێن ی حهوانهوهی���ان ،خوێندنگاو زانكۆی كوڕو كچهكانیان ،بازاڕیان ،مزگهوتیان ،پرسهو ش���اییان ،تهنانهت گۆڕستانهكهش���یان لهخهڵكی كهمدهرامهت جودایه. -3ئ���ازادی بی���روڕا ت���ا ئ���هو كات ه لهكوردستان ههیه دهست بۆ پیرۆزیهكان ی ئهم دو حیزبهو سهرانی نهبهیتو كاتێك ئهم س���نورهت بهزاند ئهوه دهس���تت بۆ بڤه بردوه ،سهرنویشتی كاوه گهرمیانیو س���ۆران ی مامهحهم���هو سهردهش���ت عوس���مانو راپێچكردن ی دهی���ان خاوهن قهڵ���هم بۆ بهردهم دادگا ش���اهید ی ئهم راستیهن ،راپێچنهكردنی بكوژانی خهڵك ی سڤیڵ ی 17شوباتو رۆژانی دوایی زیاتر نائومێدمان ئهكهن لهبونی ئۆتمۆسفیرێك ی ئازاد بۆ رادهربڕین. -4لهس���ایهی دهس���هاڵت ی دو حیزبدا كوردس���تان بوهته ئۆردوگایهك ی گهورهو كۆمهڵگایهك���ی مش���هخۆری موچهخۆر، س���هرهتا گون���دهكان ئاوهدانكران���هوهو كش���توكاڵ رو لهگهش���ه بو دواتر پاش گهیش���تن ی %17ی بودج���هی ناوهن���دو س���هرههڵدانی دیارده ی فرۆشتن ی نهوت ی قاچاخ ،تاك���ی كوردی كرای���ه پۆلیسو ئاسایشو پاسهوانی س���نورو گوندهكان چۆڵكرانو بون ه شارنشین. -5زۆربه ی ئهو ناوچانه ی بهر پرۆسه ی تهعریب كهوتبون لهسهرتاوه ئازادكرانو عهرهبهكان ههڵهاتنو كوردهكان چونهوه زێدی خۆیان،
»» 19
• نوس���هر لهن���او تێكس���تهكانیدا ئهژیو ،ههر لهوێش���دا بون���ی ههیه. نوس���هر تا ئهو كاته نوسهره ك ه باس لهتێكستو نوسینهكانی ئهكهین .بهبێ تێكس���تو نوسین ،ش���تێك نیه ناوی نوسهر بێت .تێكست لهبهر نوسهر نیه كه بونی ههی���ه ،بهڵكو بهپێچهوانهوه ئهو تێكس���ته ناوی نوسهر بهكهسێك ئهداتو لهیهكێكی تری ئهستێنێتهوه. نوس���هر بهه���ۆی تێكس���تهوهیه ك���ه نوس���هره ...كارهكتهری نوسهر لهرێی تێكستهوه دروست ئهبێتو ههر بههۆی ئهویش���هوه بونێك پهیدا ئ���هكات كه پێش���تر نهیبووه .لهراس���تیدا نوسهر بونهوهرێكی جیاوازه لهو كارهكتهرهی ك���ه لهژیان���ی ئاس���اییداوهك ه���هر مرۆڤیكی تر ههیه .كارهكتهری نوسهر، تهنها ئهو كاته كارهكتهری نوس���هره ك���ه ئهنوس���ێت یان بۆ خهڵك قس���ه لهب���ارهی بیروبۆچونهكانیهوه ئهكات، لهم ساتانه تێپهڕێت چیتر ئهو نوسهر نیهو دان���هرهو كهس���ێكه وهك ههمو كهس���ێكی تر ..نوس���هر درێژكراوهی كهس���ایهتیهك نیه كه پێشتر ههبوه، بهڵكو كهس���ایهتیهكی تره كه لهكاتی نوس���یندا لهدایك ئهبێت ،ئهو مرۆڤهی ئهنوس���ێت ههمان ئهو مرۆڤه نیه كه ژی���ان ئ���هكاتو لهگهڵماندای���ه .ئهو كهس���هی لهبهردهم پهڕهیهكی سپیدا دانیش���توهو قهڵهم یان كیبۆردهكهی لهبهردهس���تدایه بۆ ئهوهی بنوسێت، ههرگیز ئهو كهس���ه نیه كه لهبهردهم ناتوانێتوهك نوسهر بێتو بژی. • تێكست گهر زیندوو كاریگهر بێت، ژی���انو گرف���تو س���هرگهرمیهكانیدا ئهژی ..ئ���هو لهب���هردهم كیبۆرد یان ژیانی خۆی بهش���ێوهیهكی سروشتی پ���هڕه س���پیهكهدا بونهوهرێكی تهواو دهژی .من بڕواناكهم تێكستێكی گرنگ عهقلاڵن���یو بیركهرهوهی���ه ك���ه ههمو لهدنی���ادا ههبێت لهبهرئ���هوهی لهگهڵ زیهنی ئامادهیه بۆ ئهوهی بنوس���ێت ،ژیانی كهس���ایهتی دان���هردا ناكۆكه، ههمو س���هرچاوهكانی فێربونی دێتهوه گرنگ���یو زیندویی خ���ۆی دۆڕاندبێ. یادو س���ودیان لێوهرئهگرێت ،كهسێكه سهردهمێك هایدگهر لهگهڵ نازیهكاندا سهرتاپا بیركهرهوه لهوهی ئهینوسێتو كاری كرد ی���ان الیهنیكهم گهر خاتری لهوهی ئهیهوێت بیكات ،ئهم بونهوهره بگری���ن لێیان بێدهنگ ب���و ،بهاڵم ئهم ههرگیز ههمان ئ���هو بونهوهره نیه كه ههڵوێس���ته نێگهتیڤ���ه كاری نهكرده لهژیاندا س���هرقاڵی كاره رۆژانهیهكانی س���هر بایهخو گرنگیی نوس���ینهكانی. ژیانێت���ی .مرۆڤ ههمیش���ه لهبهردهم ئ���هوهی لهو نێوهدا زیانی پێگهیش���ت پ���هڕهی س���پیدا كهس���ێكی ت���هواو كارهكت���هری هایدگهر خ���ۆی بووهك جی���اوازه ل���هوهی لهژیانی ئاس���اییدا دانهرێك ،نهك تێكس���تو نوسینهكان ههیه .لهراس���تیدا یهكێك لهگرنگترین وهك نوس���هرێك .دان���هر وهك ههمو ئهو رهخنانهی ئاراس���تهی ش���ێوازی مرۆڤێكی س���هر ئهم زهویه ئهشێت پڕ ئهزمونگهرو پشتبهس���تن بهراپرس���ی بێ���ت لهههڵهو الری ،پ���ڕ لهههڵچونو ئهگیرێ���ت ،ههر ئهگهڕێت���هوه بۆ ئهم كهوت���ن ،پڕ لهناعهقاڵنی���هت .دانهران خاڵ���ه ..رهخنهگران���ی ئهم ش���ێوازه ههمیشهو ههمو كات ئهو مرۆڤه عاقڵو ئهڵێن ئهو كهسانهی لهبهردهم فۆرمی بیركهراوانه نین ك ه لهكاتی نوس���یندا راپرس���یدا رائهوهس���تن ،ههمان ئهو دهردهكهون ،بهڵكو ههر لهسهر خوانی مرۆڤه ئاساییانه نین كه لهژیاندا ههنو نوس���ین چوینه دهرێ ،ئیدی ئهوانیش رهفتار ئهكهن ..لهبهردهم راپرسیهكهدا دهبنهوه بهمرۆڤێكوهك ههمو مرۆڤێكی كهس���انی تهواو عهقاڵنین كه لهژیانی دی ك���ه ههڵ���ه دهكاتو ههڵوێس���تو ئاساییدا ههرگیز بهو رادهیه عهقاڵنیو س���اتهوهختی ناعهقاڵنی ههیه.وابزانم بیركهرهوه نی���ن .لێرهوهوهاڵمهكانیان تێكس���ت لهدانهر جیای���هو مێژویهكی بۆ پرس���یاری فۆرم���هكان تهعبیرێكی جیاواز لهوی���ش دهژیو دهخوڵقێنێ. راس���تهقینه نی���ه لهبیركردن���هوهو ژیانی تایبهتی دانهر موڵكی خۆیهتیو رهفتاركردنی���ان لهژیانیواقعیدا ..ئهم چ پهیوهندیهك���ی بهمنو ت���ۆوه نیه، رهخنهگرانه ئهڵێنوهاڵمی راپرسیهكان بهاڵم تێكس���تهكانی بهشێكن لهئێمهو وێنهیهكی راستهقینهی ئهو مرۆڤانهمان پهیوهندی ڕاستهوخۆی پێمانهوه ههیه. پیشان نادات كهوهاڵمی راپرسیهكهیان ئهوهی ئێمه لهتێكستدا دهیدۆزینهوهو داوهتهوه .ههمان شت بۆ نوسهرانیش بهدواش���یدا دهگهڕێین ژیانی تایبهتی راس���ته .ئهوان ههمیش���ه ئهو كهسه دانهرو خاوهنهكی نیه ،بهڵكو ئهو تێزو عهقاڵن���یو بیركهرهوان���ه نی���ن ك���ه بیروبۆچونانهیه كه یان فێرمان دهكات ی���ان ناچارم���ان دهكات بیربكهینهوه. لهتێكستهكانیاندا دهرئهكهون.. • بهمانایهكی تر تێكست نامانباتهوه دهش���ێت دانهرێك ههمو نوسینهكانی س���هر دانهر ،بهڵكو ئهمانباتهوه سهر پڕبێ���ت لهنائومێدیی ،ب���هاڵم لهژیانی نوس���هر .تێكس���ت جی���اواز لهژیانی تایبهت���ی خۆی���دا كهس���ایهتیهكی پڕ دانهرهك���هی ئهژیو گ���هر دهربڕێكیش ئومێد بێت ی���ان بهپێچهوانهوه.وابزانم بێ���ت لهبیروبۆچونی كهس���ایهتیهك ،ڤاڵتهر بنیامینه لهش���وێنیكدا دهڵێت ئهوا دهربڕینی كهس���ایهتی نوس���هره" ،ئومێد لهالیهن نائومێدهكانهوه بهئێمه نهك دانهر .تێكست لهدانهر جیاوازهو بهخشرا"واته لهو جۆره كهسانهوه كه مێژویهكی جی���اواز لهمێژوی دانهریش خۆیان نائومێد بون. • بهكورت���ی ب���ڕواموایه تێكس���ت ئ���هژی .تێكس���تی زیندو پێویس���تی بهكارهكت���هری دانهر نی���ه بۆ ئهوهی كه نوس���راو زیندو بو خ���ۆی مێژوی بیس���هلمێنێ ی���ان ن���ا ،بهڵكو خۆی خ���ۆی (بهدهر لهدانهرهك���هیو رهنگه س���هربهخۆ لهدان���هر مێ���ژوی خ���ۆی بهدهر لهخواس���توویستهكانیش���ی)، دروستدهكات .ئێمه نازانین دانهرانیو دهژیو دهخوڵقێن���ێ .لهبهرئ���هوه با بیریاران���ی گهورهی فكرو ئهدهب چۆن لهوه نهپرس���ین ئایا ئهم دانهره ژیانی ژیانو چیان كرد ،ب���هاڵم دهزانین كه خۆیوهك نوس���ینهكانێتی ..با ئهمه تێكس���تهكانیان چ روداوێك���ی گرنگو لێگهڕێین بۆ ژیانی تایبهتی خۆیو ئهو چارهنوسسازی دروس���تكرد .تێكست ئازادیهی پێببهخشین كه بڕیاره ههمو دنیا دروس���تدهكاتو دهجوڵێنێ ،نهك مرۆڤێك ههیبێتو تهنها ئهو پرس���یاره كارهكت���هری تایبهت���ی دانهرهك���هی .لهتێكس���تهكهی بكهین ك���ه تا چهند بێگومان هیچ ش���تێك لهوه باشتر نیه توانیوێت���ی ژیانی رۆح���یو فكریمان كه ژیانی واقعی دان���هر رهنگدانهوهی دهوڵهمهن���د ب���كات .ئ���هوهی ئهبێت راستهوخۆی ئهو بیروبۆچونانه بێت كه پرس���یاری لێبكرێت كارهكتهری دانهر دهینوس���ێ ،بهاڵم ههمیشه ئهوه ئهبێ نیه ،بهڵكو نوس���هره ك���ه تهنها لهناو بزانین كه دانهر نوسهر نیهو ههمیشهش تێكستو لهگهڵ تێكستدا بونی ههیه.
تێكست نامانباتهوه سهر دانهر ،بهڵكو ئهمانباتهوه سهر نوسهر .تێكست جیاواز لهژیانی دانهرهكهی ئهژیو گهر دهربڕێكیش بێت لهبیروبۆچونی كهسایهتیهك، ئهوا دهربڕینی كهسایهتی نوسهره ،نهك دانهر
14
بیرورا
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
دور گۆشهیهکه سهردار عهزیزو نیاز نهجمهدین دهینوسن
دیموكراسیهتی تهوافوق ی نزیک یان حكومهتی یهكڕیزی ی نیشتمانیی
جێیهك لهڕۆشنبیریی باودا نیاز نهجمهدین رۆش���نبیریی باو خهسڵهتی زۆربهی قۆناغ���ه مێژوییهكانه .ئهگهرچی خۆی وهك س���هرچاوهیهكی بهختهوهری���ی دهردهخات ،بهاڵم لهناوهڕۆكدا ههوێنی ههژمونكردنه ،دهرفهتیش دهدات ئهوهی تێكستێكی جدیی پڕاوپڕ نهخوێندۆتهوهو لهس���هر كۆپیك���ردن دهژی ،ناوبانگی گهوره بهدهستبهێنێت . ل���ه()The Affluent society دا ،ئابوریناس ج���ۆن كینت گالبریهت ()John Kenneth Galbraith لهرێی چهمكی تێگهیش���تنی باو(The )Conventional Wisdomئ���هم دیاردهیه روندهكاتهوه :تێگهیشتنی باو، یان رۆش���نبیریی باو ،ئهو ئایدیایانهیه كه لهس���هردهمێكی دیاریكراودا قبوڵ دهكرێن ،رهنگه بێمهرج .بهڕستهیهكی تر ،جهماوهرێك لهدهوری ههقیقهتێك ی���ان ئایدیای���هك كۆدهبێت���هوه ،كه زۆرب���هی كات بهرههمی زانس���ت نیه، كاردهكهن بۆ باڵوكردنهوهی ،پاش���ان لهماوهیهكی كورتدا قۆناغی قبوڵكردنی دهستپێدهكات. ئهرش���یفی مێ���ژوی ههرێ���م پ���ڕه لهبهڵگهی رۆشنبیریی باوو بااڵدهستی ئهو ئایدیایان���هی رهنجهڕۆیان كردین. زیاد لهچل س���اڵ ئایدیای ماركس���یزم بێ لێكۆڵینهوهی قوڵ وهرگیرا ،زۆرینه چون���ه ئهم س���هنگهرهو چهپڵهیان بۆ لێ���دهدا ،دوای قوربانیهكی زۆر ،گهاڵ گ���هاڵ ههڵ���وهری .ب���ازاڕی ئازادیش خراپترین خۆراكی ،لهناویاندا خراپترین جۆری جگهرهو كحولی ،كرد بهدیاری. لهههڵبژاردنهكانی بهر لهچهند مانگێك، پهیمانی خۆش���گوزهرانیی وهكو كلوه بهف���ر بهس���هرماندا دهب���اری ،زۆرینه ئامێزیان بۆ كردبوهوه ،بهاڵم بهههمان خێرایی توایهوه. رۆش���نبیریی باو كۆنس���ێرتێكه ههر كهسو الیهنێك بهجیا بهشداره تێیدا. گالبری���هت قهش���هنگانه هۆكارهكانی ئهمه روندهكاتهوه .بۆ كهسی ئاسایی، ئایدی���ای ب���او خزمهتی ئیگ���ۆ (من- االنا) دهكات :تاكهكه ههس���ت دهكات هۆش���یاره ،ئهوهتا ئهوانیترو لهناویاندا ن���اودارهكان بهههم���ان دهرئهنجام���ی ئهم گهیش���تون س���هبارهت بهڕهوتی كۆمهڵگ���ه .بیس���تنهوهی ئ���هوهی ب���اوهڕی پێیهت���ی لهراگهیاندنهكانهوه س���هرچاوهیهكه بۆ تێركردنی ئارهزوی دڵنیابونیش .كهسی وهرگر (بیستهر) ك���ه لهتهلهفزی���ۆن ی���ان رادیۆكانهوه دهبیس���تێت بۆچونهكان���ی دهربارهی دیاردهی���هك پش���تگیریی دهكرێ���ن، ههس���ت دهكات تهنیا نیهو لهكاروانی رۆش���نبیریی دوانهكهوتوه .بیس���تنی ئهوهی كهس���ێك قبوڵ���ی بۆچونهكهی ك���ردوه غهری���زهی س���هركهوتنیش تێ���ر دهكات .ئ���هو ههس���ت دهكات پرۆسهی قهناعهتهێنان بهبۆچونهكهی ئ���هوو هاوبیرهكانی دهس���تیپێكردوه، هاكا ههم���وان وایانلێبێ���ت وهكو ئهو بیربكهنهوه. بهودی���ودا ،رۆش���نبیری ب���او ی���ان وهك گالبری���هت دهڵێت "نوس���هرانی ش���هبهحیی" ،دهزان���ن كام باب���هت بوروژێن���نو چۆن لهناو رای گش���تیدا پێگهی خۆیان بههێ���ز بكهن .یهكێك ل���هو تاكتیكان���هی نوس���هرانی ی���ان قسهكهرانی شهبهحیی پهنای بۆ دهبهن بریتیه لهوروژاندنی ئهو بابهتانهی رای گش���تی دڵخ���ۆش دهكات ،ئیگۆ "من" تێ���ر دهكات .لهپێن���اوی وهرگرتن���ی جێیهك لهناو رۆشنبیریی باودا ،ئهوان گوێههڵدهخهن بزانن خوێنهر یان گوێگر لهس���هر چ بابهتێك رهزامهنده .ئهوان "سهركهوتن بهبیس���تنی چهپڵهلێدانو رازیبونی جهماوهر دهپێون" .قسهكهری باو نای���هت بۆ ئهوهی ش���تێكی نوێ بڵێت ،بهڵكو ئهو دێت بۆ وتنی ئهوهی جهماوهر حهزی لێیهتی. بهڕای من ،ئهوهی دهچێت بۆ كهناڵێكی راگهیان���دنو ناچێت ب���ۆ كهناڵێكی تر لهناو ئهم فهزایهدا ههڵدهسهنگێنرێت. یهكێك لهپێوهرهكانی ههڵسهنگاندن الی گوێگران دهركهوتنه لهو شاش���هیهوه، یان شاش���هی ئهو هێ���زهی كه خۆیان پاڵپش���تیی دهكهن .چون بۆ كهناڵێك زۆرجار خۆپاراس���تنه لهلهكیس���چونی پێگهك���هی لهناو رۆش���نبیریی باودا.
قهیرانی دارایی ئهم دواییهی ههرێم روداوێك بو زۆری لهرۆشنبیریی باو كۆن كرد ،بهتهواوی پهردهی لهسهر پهیكهره فشۆڵهكهی سیستمی سیاسی- ئابوریی البردو ئابڕوی برد
(لهبارهی ههوڵهكانی پێكهێنانی كابینهی ههشت)
جهعفهر عهلی
حكومهتی یهكڕیزیی نیشتیمانیی بهلێكدانهوهی كالسیكیانه بۆ دیموكراسیهت تا رادهیهك بهپرهنسیپهكانی دیموكراسیهت ناكۆكه چونكه لهدیموكراسیهتی كالسیكدا هێزه سیاسیهكان پێویسته پابهندی دهرهنجامه بهدهستهاتوهكانی ههڵبژاردن بن
كالس����یكدا هێزه سیاسیهكان پێویست ه پابهندی دهرهنجامه بهدهستهاتوهكانی ههڵبژاردن بن ،بهب����ێ لهبهرچاوگرتنی ئهوهی كه رهنگه بهتهنها پشتبهس����تن بهئهنجام����ی ههڵب����ژاردن لهواڵتێك����ی ناهۆمۆجیندا لهڕوی نهتهوهییو ئاینیو مهزههبی����هوه گرفت����ی گ����هوره بهدوای خۆیدا بهێن����ێ ،چونك����ه دهبێته هۆی بێبهشكردنو پهراوێزخس����تنی كهمینه ئاینیو مهزههبیو نهتهوهییهكان لهژیانی سیاسیو كۆمهاڵیهتیو ئیداریدا. لهحكومهتی یهكڕیزیی یان دهشێت ی نیشتمانیدا ،ئۆپۆزیسیۆن ی ێ زۆرین ه بوتر پهرلهمان����ی ی����ان بونی نامێن����ێ ،یان هێزێكی ئهوتۆی ش����ایانی باس����كردنی نابێ ،بهمهش پرهنسیپی چاودێریكردنو لێپرس����ینهوه دهخرێت����ه پهراوێ����زهوه، چونكه لهحكومهتێكی لهم ش����ێوهیهدا پهرلهمانو فراكسیۆنهكانی پهرلهمانیی هێ����زی ئهوهی����ان نابێ بهش����ێوهیهكی جدیو بهرپرس����یارانه دهزگای تهنفیزی بخهنه بهردهم لێپرسینهوه ،لهبهر یهك هۆی زۆر س����اده ،ههروهزیرێك لهالیهن حیزبێكی سیاس����یهوه كاندید دهكرێت، وات����ه فراكس����یۆنی پهرلهمانیی س����هر بهم حیزبه بهرگ����ری لێدهكهنو ناهێڵن لێپرسینهوهی لهگهڵدا بكرێت ،یان دور نیه فراكس����یۆنهكان ههندێكجار لهنێوان خۆیاندا رێكبكهون ت����ا هیچیانوهزیرو بهرپرسانی دهزگای تهنفیزی الیهنهكهی دی لهپهرلهماندا روبهروی لێپرسینهوهو ئیحراجب����ون نهكاتهوه .بۆی����ه زۆرجار دهوترێ حكومهتی دیموكراسیی بههێز پێویستی بهئۆپۆزیسیۆنێكی پهرلهمانیی بههێ����ز ههیه كه كار بۆ چاودێریی كارو ئهدای حكومهتهكه بكات ،ئهگهر ههڵهو الدان����ی ك����رد لێپرس����ینهوهی لێبكاتو ئهگهری����ش كاری باش����ی ئهنجام����دا پشتگیریی لێبكات.
سهرهتا حكومهتی بنكهف����راوان ,حكومهت ی نیش����تمانیی ,حكومهت����ی یهكڕیزی����ی نیش����تمانیی ,ی����ان دیموكراس����یهتی تهوافوقی ،ئهمانه ئهم زاراوه سیاسیانهن ك����ه لههیچ بڕگهیهك����ی مێژوییدا بهقهد ئ����هم چهند مانگ����هی دوای ههڵبژاردنی 21ی ئهیلول����ی س����اڵی راب����ردوو ت����ا بهئێستا دهگات ،لهههرێمی كوردستان بهكارنههێنراون. لهههرواڵتێكدا حكومهت����ی یهكڕیزیی نیش����تیمانیی بهمان����ای ئهوهی����ه ك����ه حكومهت نوێنهرایهتی كۆی الیهنو هێزه سیاسیو دینیو مهزههبیو ئیتنیكیهكان یهكێ���ك لههۆكان���ی قبوڵنهكردن���ی دهكاتو هێزه سیاس����یه جیاوازهكانیش ههمان دهموچاو لهشاش���هیهكی ترهوه لهبارهی ئامانجه نیشتمانیهكانو چهمكی دهگهڕێتهوه بۆ ئ���هوهی جهماوهرێكی بهرژهوهن����دی نیش����تیمانیی لهنێ����وان دیاریك���راوی ئهو شاش���هیه یان هێزه خۆیاندا رێكدهك����هون ،ههر وهك چۆن سیاسیه ههست دهكهن كه ئهو كهسه لهبارهی ئهو میكانیزمو شێوازانهش كه لهرێچكهی ئهوان دهردهچێت ،ههڵگری بۆ هێنانهدی ئ����هم ئامانجانه دهگیرێنه ههمان گوتار نی���هو ،ههڵگهڕاوهتهوه .بهر گفتوگۆو دیالۆگی پۆزهتیڤ دهكهن، پێوهری دوهمی ههڵسهنگاندن ههڵوێست ت����ا ههموان بهیهك����هوه ئهركی داكۆكی دهخاتهڕو .حاڵهتێكی لهمجۆره دهبێته پیشاندانه ،لهمهشدا پاڵهوانانی شاشهو لهم بهرژهوهندیانهو پاراس����تنیان بگرنه ه����ۆی بیركردن����هوه لهپێكهێنان����هوهی حكومهت لهفۆرمو شێوهیهكی دیكهدا، نوس���هرانی ش���هبهحیی پرۆفیشناڵن .ئهستۆ. جهماوهر پتر دڵخۆش���ن بهبیس���تنی بهتهنه����ا كۆبونهوهی الی����هنو هێزه كه حكومهتی یهكڕیزیی نیش����تمانییه، ئهو وتانهی كه بۆنی بهرگریی لهمافی سیاس����یهكان بهبێ رێكهوت����ن لهبارهی بهجۆرێك بهش����ی ههره گهورهی هێزو رۆژانهی ئهوان���ی لێدێت ،وهكو ئهوهی مان����او لێكدان����هوهی چهمك����هكانو الیهن����ه سیاس����یهكان تیایدا بهش����دار تهنیا دركاندنیان بهس بێت بۆ ئهوهی بهرنامهیهك����ی هاوبهش ،درهنگ یان زو دهبنو لهسهر بهرنامهیهكی نیشتیمانیی دونی���ا پڕگێژاوهكهی���ان بگۆڕێت .لهم ههڵوهش����اندنهوهی ه����هر حكومهتێكی هاوبهش دهس����ازێنو بهههموان ههوڵی نێوهندهدا ،ئهوهی خۆشهویسته كهسی نیش����تیمانیی بهدوای خۆی����دا دههێنێ ،چارهسهركردنی قهیرانهكان دهدهن. كاتێك ههڵبژاردنی پهرلهمانیی هێزێك هزرڤ���ان نی���ه ،ئهوانهن كه پیش���انی یان لهباشترین حاڵهتدا دۆخی سیاسیو دهدهن گوایه خاوهنی ههڵوێس���تن .كه كۆمهاڵیهت����یو ئهمنی����ی واڵت ب����هرهو ناكات����ه زۆرین����هی سیاس����ی ،حیزبێك س���هر بهدهس���هاڵت بویت ،ههڵوێست ئیفلیجبون دهبات ،وهك چۆن لهئهزمونی یان فراكس����یۆنێكی حیزبی����ی زۆرینهی ئهوهیه قس���ه بهئۆپۆزس���یۆن بڵێیتو عێراق����دا لهدوای پرۆس����هی ئازادیهوه ،سیاس����ی بهدهس����تناهێنێو بهتهنه����ا بهپێچهوانهش���هوه ،گرن���گ نی���ه لهم ئیفلیجبونی پرۆس����هی دیموكراسیهتی توانای پێكهێنانی حكومهتی نابێ ،لهم نێوهندهدا چی بهرههمدێت .رۆشنبیری تهوافوق����ی (س����ازانی نیش����تیمانیی) كاتهدا گفتوگ����ۆو دیالۆگ لهگهڵ الیهنه باو ش���تێكی ئهوتۆ ناكات جگه لهوهی لهتوانای����دا نهب����وه خواس����تهكانی سیاس����یهكانی دیكهی ن����او پهرلهماندا یارمهت���ی داكوتینی ئهو وێنانه دهدات هاونیش����تمانیان بهدیبهێنێ����ت ،بهڵكو دهكرێ����ت ت����ا بهیهك����هوه بس����ازێنو كه گوێگ���ر ئ���ارهزو دهكات بهدیواری نهیتوانی����وه بهب����هراورد بهمێژوو هێزی حكومهتێك����ی یهكڕیزیی نیش����تیمانیی مێشكیدا ههڵیانبواسێت .لهبهرامبهردا ئابوریو سهرمایهی مرۆییو سروشتیی پێكبهێنن. كاتێ����ك بهش����ێك لهسیس����تهمه نوسهری رهسهن دهیهوێت ئهو وێنانه ،واڵتهك����ه ،خزمهتی گهوره پێش����كهش بهوێنهی سهرۆكهكانیشیهوه ،دابگرێت .بهپرۆسهی سیاسیو ئارامییواڵتهكهش سیاس����یهكان پهنا بۆ دیموكراس����یهتی تهوافوقی����ی دهب����هن ،وات����ه هێ����زه ئهمهش س���هر ئێش���هی بۆ دروس���ت بكات . دیوه جیاوازهكانی دیموكراس����یهتی سیاس����یهكان ،كهمین����ه ئاینی����هكانو دهكات. س���هبارهت بهزانستی ئابوریی ،ئهوه تهوافوق����ی (حكومهت����ی یهكڕیزی����ی ئیتنیكیهكان بهپێی بهركهوتی خۆیان، لهوهزارهتهكاندا پشكی خۆیان پێدهدرێت شكستی ئابوریناس���انه كه نهیانتوانی نیشتیمانیی) ئهم زانس���ته ببنه ن���او خهڵك .بهاڵم دیموكراس����یهتی تهوافوقی����ی بهئامانجی نه تهنه����ا دڵنیاكردنهوهیان گرفتێك���ی دیك���هش ههی���ه .چونكه بهپێی (لیبهارت) دهكرێت لهڕێی چوار لهوهی كه پهراوێ����ز ناخرێن ،بهڵكو تا زانس���ته كۆمهاڵیهتیهكان تاقیگهیهكی رهگهزهوه پێناس����ه بكرێ����ت ،رهگهزی بتوانن لهم ڕێیهوه بهرگری لهشوناس����ی پێش���كهوتویان نی���ه بهچهش���نی یهكهم كه لهئهوانیدی گرنگتره ،بریتیه جیاوازی خۆیانو م����افو ئازادیهكانیان فیزی���ا ،كۆدهنگی���ی تهنان���هت لهناو لهحوكمكردن لهڕێی ئیئتیالفێكی فراوانی بكهنو دهس����تكهوتی تایب����هت بهژیانی ئابوریناسانیش���دا مس���ۆگهر ن���اكاتو س����هركرده سیاس����یهكان كه نوێنهری تایبهتی خۆیش����یان بهدهستبهێنن .ئهم روبهرێكی گهوره لهب���هردهم جهماوهر تهواوی كهرت����ه گرنگهكانی كۆمهڵگهی حاڵهته لهواڵتانیوهك (لوبنان ،مالیزیا، دهكهن���هوه بهكهیفی خۆی���ان راڤهی پلورالیزم����ی دهكهن .رهگ����هزی دوهم ،بهلجی����كا ،قوب����روسو چهن����دواڵتێكی دیاردهكان بكهن ،یان باوهڕ بهو ش���ته بریتی����ه لهرهخس����اندنی بهكارهێنان����ی ئهفریكا)یش دهبین����رێ ،كه لهههندێك بهێن���ن كه خۆش���حاڵیان دهكات ،یان ماف����ی ڤیتۆ بۆ ههموان ،كه ئامانج لێی واڵتیاندا سهركهوتو بوهو لهژمارهیهكی دهیانگونجێنێت لهگ���هڵ ئهو جیهانهی دروس����تكردنی چهترێكه بۆ پاراس����تنی دیكهیشیاندا شكستیخواردوه. ماف����ی كهمینهكان .رهگهزی س����ێیهم ،وێڕای ئهمان����ه پێكهێنانی حكومهتی تێیدا دهژین. لهم روب���هره كهمهی بهدهس���تمهوه پهنابردنه بۆ سیس����تهمی رێژهییوهك نیش����تیمانیی بهب����ێ كهموكورت����یو م���اوه ،ئاوڕێك لهسیاس���هتمهدارانیش پێوهرێكی بنهڕهتیی لهنوێنهرایهتیكردنی سهرئێش����ه نیه .لهحكومهتی یهكڕیزیی دهدهمهوه .كۆنس���ێرتی رۆش���نبیریی سیاس����یو دامهزران����دن لهبوارهكان����ی نیش����تمانیدا وهزارهت����هكان بهس����هر باو پێویستی بهوانهیه كه پێیاندهڵێن خزمهت����ی مهدهن����یو بههرهمهندب����ون پێكهاته سیاسیو ئاینیو ئیتنیكیهكاندا "ئاینده گهشهو تۆش بێبهش نابیت تا لهس����امانی گش����تی .رهگهزی چوارهمو دابهش دهكرێن ،ك����ه رهنگه بهگوێرهی ئێمه لهژیاندا بی���ن" .بهبهراورد ،هیچ كۆتای����ی بریتی����ه لهدابینكردنی بڕێكی دیدی ئاین����یو ئیتنی جی����اواز ،بهپێ ی توێژێك هێندهی سیاسیهكان گهشبین گهوره لهس����هربهخۆیی بۆ ههر كهرتێك دونیابین����ی سیاس����یو ئایدیۆلۆژی����ی ههرێمی كوردستانو دیموكراسیهتی تهوافوقیی نین .ئهوانهی لهسهر حوكمن بهرزترین لهئیدارهدانی كاروباری ناوخۆیی تایبهت جیاواز ،جۆرێ����ك لهنهگونجان لهبارهی پلهی گهش���بینیی وهردهگرن .ئهوانهی بهخۆی����ان( .لیبه����ارت ،الدیمقراگی����ه كاری هاوبهشیوهزارهتهكانو كارنامهی لهههرێمی كوردستاندا لهپێكهێنانی سیاسیو ئیداریو كۆمهاڵیهتی هاوبهش یهكهم كابینهی حكومهتهوه لهسهرهتای ل���هدهرهوهی حوكمن بهههمانش���ێوه التوافقیه فی مجتمع متعدد ،ص.)47 حكومهتی دیموكراس����ی تهوافوقیی سهرههڵبدات ،چونكه ئاشكرایه كه ههر تهمم����وزی 1992تا كۆتای����ی تهمهنی گهش���بینن ،بهاڵم بهمهرج" :كۆمهڵگه ی حهوت����هم (،)2014حكومهتو ناگۆڕێ���ت ئهگهر ئێمه نهچینه س���هر وهك چۆن بهبێ گرفت نیه ,بهههمانشێوه وهزیرێ����ك نوێنهرایهت����ی پێكهاتهیهكی كابینه حوك���م!" .ئهم گهش���بینییه رێگایهكه بهبێ پاس����اویش نیه ،بهڵكووهك ههر سیاس����ی ،ئاینیی ،ئیتنیك����ی ،دهكات كۆی دام����هزراوه مهدهنیو س����وپاییو ب���ۆ ئهوهی لهن���او دڵدا ب���هر لهههمو جۆرێك لهحكومهتهكانی دی پاس����اوو لهنێو حكومهتو تهواوی دامهزراوهكانی ئهمنیهكانی كوردس����تان لهالیهن پارتی دیموكرات����ی كوردس����تانو یهكێت����ی دیكهی حكومهتدا. كهس هێالنه بكهن .سیاس���ی س���ود هۆكاری خۆی ههن: حكومهت����ی یهكڕیزیی نیش����تیمانیی نیش����تیمانیی كوردس����تانهوه بهڕێ����وه لهخۆش���باوهڕیی یان رۆش���نبیریی باو كاتێك دهوڵهتێ����ك روبهروی قهیرانی دهبینێ���ت ب���ۆ بههێزكردن���ی پێگهی سیاس����ی ی����ان ئاب����وری دهبێت����هوه ،بهلێكدان����هوهی كالس����یكیانه ب����ۆ براون ،ههرچهنده هێزو الیهنی سیاسیو خۆیو بهردهوامیی دۆخێكی سیاس���ی حكوم����هت توان����ای چارهس����هری دیموكراس����یهت ت����ا رادهی����هك ئیتنیو دینی تر لهكابینه جیاوازهكانی قهیرانهكانی نیهو ئۆپۆزیس����یۆنیش ئهم بهپرهنس����یپهكانی دیموكراس����یهت ئهو ماوهی����هدا بهش����دارییان پێكراوه، چهقبهستو. »» 19بێتوانایی����هی حكومهت ب����ۆ هاواڵتیان ناكۆك����ه ،چونك����ه لهدیموكراس����یهتی بهاڵم ئهمانه لهروی سیاسیهوه خاوهن ی
نهخش هی سیاسیو ئیدارییو دهسهاڵت لهههرێم پێویستی بهنوسینهوه بهرهنگی جیاوازتر دهبێ لهدو رهنگی زهردو سهوزی چهندین ساڵ لهمهوبهر ئهمجارهیان جگه لهرهنگی زهردو سهوزو رهنگه سێبهرهكانیان ،رهنگهكانی نیللی بۆ یهكهمجارو رهنگهكانی قاوهییو پرتهقاڵییش جارێكیتر گهرهكیانه تامی كێكی دهسهاڵت بكهنهوه
بچوكتری����ن بڕیار نهب����ون ،كۆی بڕیار ی سیاس����ی لهژێ����ر ههژم����ونو كۆنتڕۆڵی رههای پارت����یو یهكێتیدا بوه ،تهنانهت لهماوهی نزیك بهههشت ساڵی رابردودا، لهرێكهوتننامهی ستراتیجیو بونی مام ج����هالل بهس����هرۆك كۆم����اری عێراق، یهكێتیشوهك هێزێكی سیاسی كاریگهر لهمهیدانهكهدا ئهم سهنگو قورساییهی پێش����تری نهماو ،كۆی بڕی����اره گرنگو س����تراتیجیو كاریگهرهكان س����هبارهت بهههرێم����ی كوردس����تان لهپیرمامهوهو لهالیهن پارتیهوه دهدران. ل����هدوای ههڵبژاردنی 21ی ئهیلولی 2013و دوای چ����وار س����اڵ لهئهزمونی ئۆپۆزیس����یۆنبون ،بزوتنهوهی گۆڕانو یهكگرت����وی ئیس��ل�امیو كۆمهڵ����ی ئیس��ل�امی ،بڕیاریان����داوه لهكابین����هی ههشتهمدا بهپێی سهنگو دهنگی خۆیان بهش����داریی كابینهكه بكهنو لهئهزمونی ئۆپۆزیس����یۆنبونهوه بپهڕن����هوه ب����ۆ ئهزمونی هاوبهش����یی لهدهسهاڵتدا .بهم پێیهش نهخشهی سیاس����یو ئیدارییو دهسهاڵت لهههرێم پێویستی بهنوسینهوه بهرهنگی جیاوازت����ر دهبێ لهدو رهنگی زهردو سهوزی چهندین ساڵ لهمهوبهر، ئهمجارهیان جگه لهرهنگی زهردو سهوزو رهنگه سێبهرهكانیان ،رهنگهكانی نیللی بۆ یهكهمج����ارو رهنگهكان����ی قاوهییو پرتهقاڵیی����ش جارێكیت����ر گهرهكیان����ه تامی كێكی دهسهاڵت بكهنهوه .لێرهوه كۆدهنگی����ی لهس����هر بهرنام����هی كاری چوار س����اڵی راب����ردوو ،دابهش����كردنی پۆس����ته وهزاری����هكان بهپێ����ی دهنگه بهدهس����تهاتوهكان ،هاوبهشیی لهكۆی جومگهكانی دهسهاڵت ،دهبنه ئهم خاڵه بنهڕهتیانهی كه جیاوازیه سهرهكیهكانی نێ����وان هێ����زه سیاس����یه براوهكان����ی ههڵبژاردن زهقتر لهجاران بهیاندهكاتو ماوهی رێكهوتنو پێكهێنانی كابینهكهش دورتر دهخاتهوه . ئهزمونی دیموكراسیهتی تهوافوقیی ههمیشهو لهههمو جێگهیهكدا مۆدێلێكی سهركهوتو نیه ،ئهم ئهزمونه بهرههمی تیۆرهیهكی پێش����وهخت نی����ه ،بهڵكو بهرههم����ی پێداویس����تیه عهمهلیهكانی كۆمهڵگ����ه پ����هرتو ناهۆمۆجینهكانه، تایب����هت ل����هروی نهتهوهیی����هوه .واته تی����ۆرهی تهوافوقیی بهههمانش����ێوهی تیۆرهی ناس����یۆنالیزم دوای ئهزمونهكه هاتۆته بون ،نهك لهپێشتر. ههرێم����ی كوردس����تان ئیتنی����كو دی����نو مهزههب����ی جی����اوازی تێدای����ه، ب����هاڵم كێش����هی ئیتن����یو دین����یو مهزههبی نیه ،بهڵكو كێش����هی نهبونی كۆدهنگیی لهب����ارهی چهمكهكانو كاری بهیهكهوهی����یو گوت����اری نیش����تیمانیی هاوبهشو رێزنهگرت����ن لهجیاوازیهكانی یهك����دی ههی����ه .دیموكراس����یهتی تهوافوقیی ،ی����ان حكومهتی یهكڕیزیی نیشتیمانیی پێویس����تی زۆری بهسازان لهس����هر ئهم چهمكو مانایانه ههیه تا بتوانێت قاچهكانی خۆی بهباشی لهسهر رابگرێت ،چونكه حكومهتی تهوافوقیی لهس����ادهترین مانایدا بهمان����ای ئهوهیه هێزو الیهنه سیاس����یه جیاوازهكان ،یان ئیتنیكو دینو مهزههب����ه جیاجیاكان، لهب����ارهی چهم����كو مانا جی����اوازهكان پێكبێنو لهدونیابینیهكی هاوبهش����هوه بۆ ئامانجی نیش����تیمانییو بهرژهوهندی نیش����تیمانیی بڕوانن .وهك پێش����تریش ئاماژهمانپێدا لهدهرهوهی ئهم س����ازانهو بهب����ێ رێكهوتن لهب����ارهی چهمكهكانو بهرنامهیهكی هاوبهش ،ههر حكومهتێكی تهوافوقیی بهرهو لێكترازانو ههڵوهشان دهچێت. ئێس����تا ههرێمی كوردستان لهسهر لێ����واری تاقیكردنهوهی ئ����هم ئهزمونه تازهدای����ه ،ئهزمونی دیموكراس����یهتی تهوافوقیی ،یان حكومهتی بنكهفراوان. ههمومان باش دهزانی����ن ههنگاو بهرهو ئ����هم ئهزمون����ه بهرههم����ی تیۆرهیهكی پێشوهخته نیه ،بهڵكو بهرههمی دۆخی واقیعی����یو عهمهلی����ی دوای پرۆس����هی ههڵبژاردنهكانی سااڵنی 2009و 2013ی پهرلهمان����ی كوردس����تانو تێكچون����ی هاوس����هنگیی سیاس����یو جهماوهری����ه لهنێ����وان هێزه سیاس����یهكانی ههرێمی كوردستاندا... ،
»» 19
تهندروستی tandrostyawene@gmail.com
سیاسەتی تەندروستی
دکتۆر شێرکۆ سەعید زمناکۆ دهینوسێت
مافی تەندروستی سەرچاوەی سیاسەتی تەندروستی مافی تەندروس���تیە و ئامانجیش بەدیهێنانی ئەو مافەیە. سیاسەتی تەندروس���تی بریتییە لە بڕیاردان ،پالن ،وئەو کارانەی ئەنجامدەدرێ���ن ب���ۆ بەدیهێنانی کۆمەلێک ئامانج���ی دیاریکراو لە ب���واری چاودێری تەندروس���تیدا .سیاس���ەتێکی تەندروس���تی ڕوون ئەتوانێ���ت چەندین ش���ت بەدەس���ت بهێنێ���ت :خەونێک بۆ ئاین���دە پێناس���ە دەکات کە بەهۆیەوە یارمەتی چەس���پاندنی ئامانج وخاڵی نزیک و مامناوەند دەدات .پێش���ترێتی و ڕۆڵ���ی چاوەڕێکراوی کۆمەڵە جیاوازەکان دیاری دەکات؛ کۆدەنگی بونیات دەنێت وخەڵک ئاگادار دەکاتەوە ".ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی" ئەم زنجیرە نوس���ینە بریتییە لە پەڕەی ڕاس���تی( ژم���ارە )٣١ی مافەکانی مرۆڤ ،کە چەسپێنراوە لەالیەن نەت���ەوە یەکگرتوەکان و ڕێکخراوی تەندروس���تی جیهانی، تایبەتە بە مافی تەندروس���تی لە یاسا نێودەوڵەتیەکانی تایبەت بە مافی مرۆڤ. بەشی یەکەم: پێشەکی تەندروس���تی خۆمان و ئەوانەشی کە گرنگن بەالمانەوە بۆتە داڵغەی ڕۆژانەم���ان .بێگوێدانە تەمەن و جۆر یان پاشخانی کۆمەاڵیەت���ی و ئابوری و ئایینی ،گشتمان تەندروستیمان بەیەکەم و گرنگتری���ن موڵ���ک دائەنێین. لەالیەک���ی ترەوە ناتەندروس���تی پەکمان ئەخات و ناتوانین برۆین ب���ۆ خوێندن���گا و کارەکانم���ان، لێپرسراوێتی خێزانی و بەشداری کۆمەاڵیەتیمان دائەبەزێت. کەوات���ە ئێم���ە ئامادەی���ن زۆر ببەخش���ین لەپێن���اوی دەس���تەبەرکردنی ژیانێکی درێژ
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
لهكات���ی چونت بۆ س���هیران کێ لهقەیرانە ؟ ه كاربهێن ه ب خۆر ه دژ داراییەکانی حکومەت نهشتهر
د.گۆران عەبدواڵ دەینوسێت
لهموهرزهدا كه كهشو ههوا خۆش دهبێت خهڵكی بۆ بهس���هربردنی كاتێكی خۆش دهچنه شوێنه گهشتیاریهكانو بهدرێژایی رۆژ یاخود چهند كاتژمێریك دهمێننهوه. بۆیه پێویس���ته لهموهرزهدا زیاتر بایهخ بهپێس���ت بدرێت لهكاتی چونه دهرهوه مهڵحهم���ی دژه خ���ۆر بهكاربهێنرێ���ت. ههروهها ههوڵبدرێت زیاتر ئهو پۆشاكانه لهبهربكرێ���ت ك���ه لهش دادهپۆش���نو ناهێڵن قاچو دهستهكان بهدهرهوه بێتو بهرههتاو بكهون. ش���ارهزایانی بواری جوانكاریی پێس���ت ب���اس لهوه دهكهن كه پێویس���ته خۆت بپارێزی���ت لهچونه بهر ههت���او لهنێوان كاتژمێر 10ب���ۆ 4ئێواره تهنانهت لهرۆژی ههوریشدا چونكه ههتاو لهنێوان ئهو دو كاتژمێره زیاتر بههێزهو زۆرتر كاریگهریی لهسهر پێست ههیه .ههروهها شارهزایان باس لهوه دهكهن كه مهڵحهمی دژهخۆر پێس���ت لهتیش���كی ههت���اوی س���هرو وهنهوشهیی دهپارێزێت. ههروهك پس���پۆرانی بواری جوانكاریی ئام���اژهی پێدهك���هن تیش���كی س���هرو وهنهوش���هیی دو ج���ۆره ،یهكهمی���ان پێیدهوترێ���ت ( ) UVAك���ه پێس���ت دهس���وتێنێتو كاریگهریی دهكاته سهر كۆئهندام���ی بهرگری���ی لهشو پاش���ان چرچب���ونو پیربونی پێس���ت .دوهمیان پێیدهوترێ���ت( )UVBك���ه ئهمی���ش ئهبێت���ه هۆی س���وتانی پێس���ت .بۆیه بهكارهێنان���ی دژهخۆر پێس���ت لهم دو تیشكه دهپارێزێت. تێبینی لهكات���ی بهكارهێنانی مهڵحهمی دژهخۆر رهچاوی ئهم خااڵنه بكه: -1دهموچاوهكه بش���ۆو پاشانوشكیی بكهرهوهو دواتر نیوكاتژمێر پێش چونه ب���هر ههتاو لهههم���و دهموچاوهكهو ئهو ش���وێنانهی لهش كه ب���هدهرهوهن بۆی بهكاربهێنه. -2ههر دو كاتژمێر جارێك دهموچاوهكه بشۆو دوباره مهڵحهمهكه بهكاربهێنهوه. ی مهلهكردن ئهگهر دو كاتژمێر -3لهدوا كهمتری���ش بوبێ���ت بهكارتهێنابێ ئهوه دوباره لهپێستتی بدهوه.
و تەندروس���ت ب���ۆ خۆم���ان و خێزانەکانم���ان .بەکورتی کاتێک باس لە خۆش���گوزەرانی دەکەین زیاتر مەبەستمان تەندروستیە. ماف���ی تەندروس���تی بەش���ێکی س���ەرەکی مافەکان���ی مرۆڤ���ە پێویس���تیەکە بۆ تێگەیش���تنمان ل���ە ژیان ب���ە س���ەربەرزانە .بۆ ئەوەی مانا ڕاس���تەقینەکەی پێ ببەخش���ین بریتی یە ل���ە مافی س���وودمەندبوون لە ئاس���تێکی بەرزی تەندروستی لەش و هۆش ،ئەمەش لەڕاس���تیدا تازە نییە بەڵکو بۆ یەکەم جارلە ئاس���تی نێودەوڵەتی���دا و لە دەس���توری ڕێکخراوی تەندروس���تی جیهانی لەساڵی ١٩٤٦ئاماژەی بۆ کراوە و لە پێش���ەکییەکەیدا دەڵێت : تەندروستی تەنها بریتی نییە لە نەبوونی نەخۆشی و پەککەوتەیی بەڵکو بریتی یە لە تەندروس���تی تەواو بۆ ل���ەش و هۆش و باری کۆمەاڵیەتی .وە هەروەها ئاماژەی کردوە ک���ە س���وودمەندبوون لە بەرزترین ئاس���تی تەندروس���تی ک���ە بتوانرێ���ت دەس���تهبهربێت مافێکی سەرەکی هەموو مرۆڤێکە بێگوێدان���ە رەچەڵ���ەک ،ئایین، ئینتیمای سیاسی ،باری ئابوری یان کۆمهاڵیهتی. له ج���اڕی گهردوون���ی مافهكانی م���رۆڤ كه ل���ه س���اڵی ١٩٤٨دا درا تهندروس���تی دانا بهالیه نێک ل���ە مافی ژی���ان بە ئاس���تێکی گونجاو(م���اددەی . )٢٥جارێکی تریش ل���ە س���اڵی ١٩٦٦ددان ن���را بە مافی تەندروس���تی وەک یەکێ���ک لە مافەکان���ی مرۆڤ لە پەیمانگای نێودەوڵەتی تایبەت بە مافەکانی ئابوری و کۆمەالیەتی و ڕۆشنبیری. ل���ەو کات���ەوە ڕێکەوتنامەکان���ی تردەرب���ارەی ماف���ی مرۆڤ���ی نێودەوڵەتی مافی تەندروستییان ناس���اندوه ی���ان ئاماژەی���ان بۆ کردوه.
پرسیاری نهخۆشو وهاڵمی پزیشك
جهڵت ه ی دڵ
ئا :هاوڕاز سهلیم دكتۆر محهمهد ش����ێخانی پس����پۆڕی نهخۆشیهكانی ههناوییو دڵ
نانی بهیانی: پهرداخێك لهتێكهڵ����هی ئاوی لیمۆو نارنج +پارچهی����هك نانی جۆ یاخود نانی بێ خومره +شهش پارچه پهنیری بێچهوریی ه����هر پارچهیهك بهقهدهر زاری تاوڵهی����هك بێت +كوپێك چای
ی����ان ههر س����هوزهیهكی تر كه خۆت بێشهكر ئهگهر حهزت لهچا بو. حهزی لێدهكهیت لهم وهرزهدا ههیه. یاخ����ود ههر ش����لهیهكی تر كه خۆت نانی نیوهڕۆ: پارچهیهك ماسی برژاو یان مریشكی ح����هزت لێیهتی ب����هاڵم نابێت چهور ب����رژاو بهبێ چهورییو پێس����تهكهی +بێت. پارچهیهك نانی بچ����وك ( نانی جۆ تێبین����ی -1 :ههفتهی س����ێ جار بۆ ی ماوهی س����ێ چارهك بهپ����ێ رێبكهو یان نانی بێ خومره) قاپێك زهاڵته سهوزه تۆزێ زهیتی زهیتونی بهسهردا ههندێ راهێنانی سویدی بكه. -2ئهو خۆراكانهی نابێت ئهم گروپه بكه. • لهنێوان ژهم����ی نیوهڕۆو ئێوارهدا بیخ����ۆن بریتین لهگۆش����تی س����ور، پهرداخێ شهربهتی میوهی سروشتیی فاسۆلیا ،گهنمو گهنمهشامی. -3ئ����هو خۆراكانهی باش����ه بیخۆنو یاخود میوهیهك بخۆرهوه. ئهبنه ه����ۆی كهمكردنی كێش بریتین لهگۆشتی ماسیو خۆراكه دهریایهكان، نانی ئێواره: قاپێ����ك س����هوزهی كۆاڵو (س����ڵق ،مریش����ك ،پاقلهمهنی����هكان جگ����ه سپیناخ ،قهڕنابیت ،كهلهرم ،تۆڵهكه) لهفاسۆلیا ،شیر ،سهوزهو میوه.
ته تایبه کان کی شیه شهیه خۆ گۆ هن ه ب
رێجیمێك بۆ ئهو كهسانه ی خوێنیان ()ABـه
دابهزاندنی كێش بهرێگهی گروپی خوێن یهكێكه لهو رێگایانهی كه لهئێستادا زۆرینهی پزیش����كانی بواری قهڵهویی پش����تی پێدهبهستنو كهمترین الیهنی خراپی ههی����ه بهبهراورد بهجۆرهكانی تری رێجیمو بهئهنجامدانی ئهم جۆره رێجیمه زیات����ر له 4كیلۆ لهكێش����ت كهمدهكهیتهوه لهماوهی مانگێكدا. خشتهی رێجیمی گروپی AB
15
نهخۆش :جهڵتهی دڵ چیه؟ دكتۆر محهمهد شێخانی :واته خوێن ناڕوات بۆ ماسولكهی دڵو ماسولكهی دڵ ئهمرێت .ئێش����ێكی زۆر دروست ئهكات لهدڵدا. نهخ����ۆش :ه����ۆكاری جهڵت����هی دڵ چیه؟ دكتۆر محهم����هد ش����ێخانی :لهگهڵ تهمهندا بۆریهكانی دڵ تهسك ئهبنهوه، چهوریی لهسهر بۆریهكان كۆدهبنهوهو ئهبێته هۆی تهسكبونهوهیانو پاشان گیرانیان. نهخۆش :نیشانهكانی چین؟ دكتۆر محهمهد شێخانی :سنگ ئێشه لهكاتی رێك����ردنو ماندوێتی ،یان كه
دائهنیش����ێت پش����وو ئهدات سنگ ی ئهیهش����ێتو تهنگهنهف����هس دهبێتو ئارهق ئهكاتهوه ,لهوانهیه ببورێتهوهو لهوانهشه دڵی لهكار بوهستێت. نهخۆش :ژنان زیاتر توش ئهبن یان پیاوان؟ دكتۆر محهمهد شێخانی :زیاتر پیاوان توش ئهبن. نهخۆش :چۆن خۆمان بپارێزین؟ دكتۆر محهمهد شێخانی :دوركهوتنهوه لهقهڵهوی����یو ،ئهنجامدان����یوهرزش بهتایبهت����ی رێك����ردن بهپ����ێ، دوركهوتنهوه لهخواردنی س����وێرییو چهوریی ،خواردنی س����هوزهو میوه، دوركهوتن����هوه لهجگهرهكێش����انو نێرگهل����هو خواردن����هوه كحولیهكان، ههروهها لهكاتی بونی فشاری خوێنو نهخۆشیی شهكره پێویسته كونترۆڵ بكرێنو دهرمانهكانیان بخورێت.
زەرەرمەندە؟
قەیرانە داراییەکی ئەم دواییە دەریخس���ت کە سیس���تمی تەندروس���تی چەند الوازەو ت���ا چ ئەندازەیەک���ی ترس���ناک توان���ای ڕوبەڕوبون���ەوەی بچوکترین قەیرانی دارایی نی���ە .ئەم قەیران���ە س���ەلماندی کە ئێمە وەک���و هەرێمێک���ی فیدراڵ ،شکس���تێکی گەورەمان خواردوە لەوەی بتوانین تەنانەت لهپاراس���تنی تەندروستی خۆشماندا پشت بەخۆمان ببەس���تینو چاوەڕێی دەس���تی ناوەند نەکەین. هۆکارەکان���ی ئەم شکس���تە لهکاردانەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەردەکەوێت بەتایبەتی لهپەیوەست بەسیستمو وەزارەتی تەندروستیەوە .ئەم کاردانەوەیە دەریخست کە سیس���تمی تەندروس���تیو تەندروستی خەڵ���ک بەهی���چ جۆرێ���ک ئەولەوی���ەتو خەمێکی گ���ەورەی دەس���ەاڵتی حکومڕان لهکوردس���تان نی���ە .موچەی پزیش���کو کارمەندانی تەندروس���تیو کارگوزارەکانی ت���ری وەزارەتەکە ئەولەوی���ەت نەبوو نیە ب���ەالی وەزارەت���ی دارای���ی حکومەتەوە. ئەمەش بۆ خ���ۆی بەڵگەیەک���ی گەورەیە لەس���ەر پەراوێزیی وەزارەتی تەندروستی لهئەولەویاتەکانی حکومەت. ه���اوکات ،وەزارەت���ی تەندروس���تیو ئ���ەو خزمەتانەی ک���ە لەڕێی سیس���تمی تەندروس���تیەوە پێش���کەش دەکرێ���ن، ئامانجێک���ی ئاس���انی ئەو مەقەس���تە بوە ک���ە وەزارەت���ی دارای���ی بەکاریدەهێنێت لهسیاسەتی <تەقهش���وف>دا .بۆ نمونە یەکەمین کاردانەوەیەک کە وەزارەتی دارایی جێبەجێیکرد لەم دۆخە داراییە نالەبارەدا، ئ���ەو بڕیارە ب���و ک���ە نابێت چیت���ر ئەو داهاتانەی کە وەزارەتی تەندروستی کۆیان دەکات���ەوە لهناو دەزگا تەندروس���تیەکاندا ب���ۆ خ���ودی وەزارەتەکە خ���ەرج بکرێتو دەبێ���ت بگەڕێتەوە خەزێن���ەی حکومەتو وەزارەتی دارایی بەگوێرەی ئەولەویاتەکانی تر خەرجیان بکات ،کە وەکو لهس���ەرەوە ئاماژەمان پێکرد تەندروس���تی بەشێک نیە لەو ئەولەویاتانە .هەرچەندە کۆکردنەوەی داهات لهناو وەزارەتی تەندروستی تا سەر ئێس���قان نوقمە لهگەندەڵیو ناعەدالەتییو چۆنیەت���ی کۆکردن���ەوەو خەرجکردنی ئەو داهات���ە قس���ە زۆر هەڵدەگرێت ،بەاڵم ئەو بڕی���ارەی وەزارەتی داراییو چەس���پاندنی بەتەنها لەس���ەر وەزارەتی تەندروس���تیو کارەب���او داهات���ی هاتوچ���ۆ ،پێماندەڵێت ک���ە ب���ەالی حکومەت���ەوە تەندروس���تیو هاوتۆچۆو کارەب���ا لهیەک تەرازودانو هیچ جیاوازییەکیان نیە! وەک���و چۆن وەزارەتی تەندروس���تی لهنێو وەزارەتەکان���ی تر پارویەکی ئاس���ان بوە، ئاوەه���اش نەخۆشو هاواڵت���ی نێچیرێکی ئاسانی وەزارەتی تەندروستی بوەو لهکاتی تەنگانەو دەس���تکورتیدا (کە دەستکردی خ���ودی بەرپرس���ەکانی وەزارەتەک���ەو حکومەت���ە) ،لەو کاتانەدا ،وەکو گورگێکی برس���ی وەزارەت ڕوی کردوەت���ە خەڵکو پەالماریانی داوە .وەزارەتی تەندروستی لەم دواییانەدا بەخشکەییو بەبێ دەنگی ڕێژەی ئەو پارەی���ەی کە هاواڵتی���ان بەدەرمانو خزمەتەکانی تری پ���اش نیوەڕوان دەدەن ل���ه%٢٠ەوە بەرزرکردەوە ب���ۆ .%١٠٠واتە هاواڵتیان ئیتر دەبێ���ت لهگیرفانی خۆیان هەمو خەرجی ئەو خزمەتە دابین بکەن کە هەر چەند مانگێک پێش ئێس���تا وەزارەتی تەندروستی منەتی ئەوەی بەسەر هەموانەوە دەکرد کە نزیک لهخۆڕاییەوه پێشکەش���ی دەکات .پەالماردانی خەڵک لهکاتێکدایە کە ئەو وەزارەتەو بەرپرسەکانی دەیان ملیۆن دۆالریان لهگرێبەس���تی البەالو گوماناوییو گەش���تی خۆی���انو دارودەس���تەکانیان بۆ واڵتانو بەهەدەرانی ئابڕوبەرانە لهپرۆژەکانی دروستکردنی نەخۆشخانە ،بەفیڕۆداوە. ئەم تەنگانەی���ەی ڕوی لهحکومەت کردوە، بۆنەیەک���ی گرنگ���ە ب���ۆ بەخۆداچونەوەو پێداچونەوەی ئەو ش���ێوازو میکانیزمانەی کە داه���اتو خەرجی���ی بۆ تەندروس���تی پێکۆدەکەینەوەو خ���ەرج دەکەین .دەبێت لهبات���ی ئەوەی پەالم���اری هاواڵتی بدرێت وەکو س���ەرچاوەی سەرەکی داهات ،باجی س���ەر جگەرە زی���اد بکرێت (ک���ە بەهۆی ئ���ەوەی ئەو بازرگانی���ە لهالیەن کۆمەڵێک حیزب���ی دەس���ەاڵتو بەپرس���ەکانیان دەستی بەس���ەردا گیراوە ،کەس ناوێرێت باس���ی ب���کات) ،لهباتی ئ���ەوەی پارەی خزمەتگوزاریە تەندروس���تیەکان ببڕدرێت دەبێت ئەو بەهەدەردانە کوشندەیە کۆتایی پێبێت کە لهسیستمی تەندروستی بەهۆی دامەزراندن���ی خەڵک تەنها ب���ۆ وەرگرتنی موچەو گرێبەس���تی گوماناوییو گەندەڵی لهپرۆژە تەندروس���تیەکانو گەشتوگوزاریی دەسەاڵتدارانی تەندروستیەوە هەیە.
16
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
xwindnyawene@gmail.com
خوێندن
وەزارەتی خویندنی بااڵ باوەڕی بە نرخی ئاڵوگۆڕی دراو نیە! محهمهد ئهمین خوێندکاری دکتۆرا لە بەریتانیا ئەگەر ه����ەر یەکێک لە ئێمە ڕۆژانە سەیری تەلفزیۆن و ڕۆژنامەو سایتەکان بکەین ئ����ەوەی ک����ە زۆر بەرچاومان دەکەوێت (نرخ����ی دراوەکانە) کە بە ئینگلیزی پێی دەڵێن (Exchange .)Rateبەردەوام دەرکەوتنی نرخی دراوە جیهانی����ەکان بە ش����ێوەیەکی ڕۆژانە مانای ئەوە دەگەێنێت کە ئەم نرخانە تەنانەت بە شێوەیەکی ڕۆژانە گۆڕانکاری بەسەردا دێت .بەاڵم ئەوەی کە جێگای سەرس����وڕمانە ئەوەیە کە وەزارەتێک����ی وەک����وو خوێندنی بااڵ یان ئ����اگای لەو بابەتە نیە یان خۆی لێ گێ����ل دەکات ،چونکە لە وەزارەت نرخێکی جێگیری����ان داناوە بۆ دراوە جیهانیەکان بە شێوەیەک کە زۆر جار دەبێتە هۆی ئەوەی کە خوێندکارانی تواناس����ازی تووش����ی زی����ان ببن لە کات����ی گواس����تنەوەی پارەکانیان بۆ واڵتەکانیان بە تایبەتی ئەو واڵتانەی کە پارەکانیان دۆالر نیە .ئەم زیانەش لەو کاتەدا بەر خوێندکار دەکەوێت کە دەیەوێت پارەی کۆرسی خوێندنەکەی ( )Tuition Feeبدات .بۆ نموونە لە ئێس����تادا هەر خوێندکارێک لە کاتی وەرگرتنی پارەی کۆرسی خویندنەکەی ل����ە وەزارەت و پاش����ان گۆڕینەوەی پارەکە بۆ پاوندی بەریتانی بە الیەنی کەم����ەوە دەبێت 800بۆ 1000دۆالری خ����ۆی بخاتە س����ەر چونک����ە ماوەی زیات����ر لە چوار مانگە نرخی پاوەندی بەریتانی لە بەرزبوونەوەی بەردەوام دای����ە ،واش پێ دەچێ����ت وەزارەت ئاگای ل����ەم بەرزبوونەوەی����ە نەبێت لە کاتێک����دا تەنها چەن����د کلیکێکی پێویس����تە بۆ ئەوەی چرکە بە چرکە ئاگات لە ن����رخی دراوە جیهانیەکان بێت .لە سەرەتاوە وەزارەت جەندین
ئێستا هەر خوێندکارێکی تواناسازی لە واڵتی بەریتانیا بدوێنی حەواڵەچیەکە بۆ خۆی چونکە سااڵنە دەبێت بە الیەنی کەمەوە دوو جار خەریکی پارە حەواڵە کردن بێت، بەم هۆیەشەوە جەندین خوێندکار رووبەڕووی داخستنی حسابە بانکیەکانیان بوونەتەوە جار ئەوەی دووپات دەکردەوە کە بە نیازن پارەی خوێندکاران لە ڕیگەی ژمارە بانکیەوە بدەن بە خوێندکاران بۆ ئەوەی ئەو ئەرکی پارە گۆڕینەوەیە لەس���ەر خوێندکاران ک���ەم کەنەوە، بەاڵم نەک ه���ەر ئەوەیان نەکرد کە ئێش���ێکی ئەوەندە ق���ورس نەبوو، بەڵکو ئێس���تا ه���ەر خوێندکارێکی تواناسازی لە واڵتی بەریتانیا بدوێنی حەواڵەچیەکە بۆ خۆی چونکە سااڵنە
زانکۆی گۆڵدسمث لهبهریتانیا ،یهکێکه لهو زانکۆیانهی خوێنکارانی کورد بۆ خوێندنی تواناسازی روی تێدهکهن دەبێت ب���ە الیەنی کەمەوە دوو جار خەریکی پ���ارە حەواڵە کردن بێت، بەم هۆیەش���ەوە جەندین خوێندکار رووب���ەڕووی داخس���تنی حس���ابە بانکیەکانی���ان بوونەتەوە .باس���ی ئەوەش ناکەم کە ئەو خوێندکارانەی دانیش���تووی هەولێ���ر نی���ن دەبێت هەموو جارێ���ک وەکیلەکانیان بڕۆن ب���ۆ هەولێ���ر کە ئەم���ەش خۆی لە خۆی���دا سەرئێش���ەیەکی ترە .بەاڵم
زۆربەی جار توش���ی زی���ان دەبێت چونک���ە وەزارەت س���ەیری نرخ���ی دراوەکان ناکات .وەکوو نمونەیەکی بچوک لە ئێستادا نرخی گۆڕینەوەی پاون���دی بەریتانی بەرانبەر بە دۆالر ک���ە بە زمانی ئاس���ایی پێی دەڵێن نرخی شاش���ە (،)Screen Price هەر 100دۆالر بۆ خوێندکار یەکسانە ب���ە 59پاوەن���دی بەریتانی ،بەاڵم لەوەزارەت وایان داناوە کە هەر 100
دۆالر بۆ خوێن���دکار 62پاوەندو نیو دەکات ،وات���ە خوێندکار لەهەر 100 دۆالرێ���ک نزیک���ەی 3پاوەند زیانی بەردەکەوێت لەکاتی گواس���تنەوەی کرێ���ی خوێندنەکەی���دا .چەندینجار وەزیری خوێندنی بااڵ لەم کێش���ەیە ئاگادار کراوەتەوە ،بەاڵم وتوویەتی ئەم بابەت���ی گۆڕینەوەی���ەی دراوه پەیوەندی بەڕاوێژکارێکی س���ەرۆکی حکومەت بۆ خوێندنی بااڵوە هەیەو
پێدهچێ���ت ل���ە دەس���ەاڵتی ئەودا نەبێت .بۆیە لێرەوە پێشنیاز دەکەم ک���ە وەزارەت بەجدی س���ەیری ئەم کێشەیە بکات. هەر بۆ زانیاری وەزارەتی خوێندنی ب���ااڵ :ئەپڵیکەیش���نێک هەی���ە کە دەتوانن لەس���ەر کۆمپیوتەری بەشی تواناسازی دایبەزێنن کە بە بەردهوام نرخ���ی دراوەکان پیش���ان دەدات لە سوچێکی کۆمپیوتەرەکەیاندا!
ریکالم
کۆمهاڵیهتی komalayatyawene@gmail.com
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
ئهو مێردمنداڵ هی دوای 11ساڵ بكوژهكانی ئاشكراكران پێشتر ههواڵی مردنی خۆی دابو بهخێزانهكهی
17
ئا :دیاری خالید چهند رۆژێك پێش روداوهكه ،تهواوی كهلوپهلهكانی خوێندن لهناودهباتو بێ دودڵی بهخێزانهكهی دهڵێت كه ئهو چیتر ناگهڕێتهوه بۆ قوتابخانه، ئهم قسهیهوهك مهتهڵێكوابو بۆ خێزانهكهی ،چونكه ههرگیز بهخهیاڵیاندا نهدههات كوڕهكهیان بهیهكجاری نهگهڕێتهوه ،نه بۆ ماڵهوه ،نه بۆ قوتابخانه. هێش���تاوێن���هی ئ���هو مێردمنداڵه لهئهرشیفی راگهیاندنهكانداوهك خۆ ی ماوه كه 11ساڵ لهمهوبهر ،تهرمهكهی لهنزیك پردێكدا دۆزرای���هوه .ئهوهی روداوهك���هی لهبی���رهوهری بهش���ێك لهش���ایهتحاڵهكاندا هێش���توهتهوه، ش���ێوازی گیانلهدهس���تدانی كوڕێكی تازه پێگهیش���تو بو كه پاش ئهوهی ئۆتۆمبیلێك لێیدهدات ،لهبری ئهوهی بیگهیهنێت���ه نهخۆش���خانه ،لهنزیك پردێك بهبرینداری فڕێیدهدات. ههرچهنده لهساڵی ،2003دۆسیهی ئ���هو مێرمندالهبهژم���اره 93بهپێ���ی مادهی 130بڕگهی (جیم) دادهخرێت، ب���هاڵم لهچهند رۆژی راب���ردو لهالیهن پۆلیسی ناحیهی "وارماوا" لێكۆڵینهوه بۆ روداوهكه دهكرێتو لهشهوی 24ی ش���وباتی ،2014دو كهس بهتۆمهتی روداوهكه دهستگیر دهكرێن كه دانیان ن���اوه بهتاوانهكهی���انو دوای چهن���د رۆژێك دو كهسی تر دهستگیر دهكرێن وهك ئهوهی ئاگاداری روداوهكه بونو قسهیان نهكردوه. نهقیب گۆران حس���ێن ،بهرپرس���ی پۆلیسی ناحیهی وارماوا ،بهئاوێنهی راگهیان���د "پێش���تر زانیاریهكانم���ان لهدای���كو باوك���ی منداڵهك���هوه بهدهستگهیشتبو ،لهچهند رۆژی رابردو گوێبیستی روداوێكی لهو شێوهیه بوم لهپۆلیس���ی قهزای ش���ارهزور ،دوای
وهك ئهوهی دڵ ی خهبهری دابێت دهمرێت، پێش چهند رۆژێك ههمو پێداویستیهكانی خوێندنی دڕاند دایكموتی رۆڵه بۆوا دهكهیت؟ ئهویشوتی: خۆ من ئیتر ناچمهوه مهكتهب بهراوردكردنی دۆسیهكهو زانیاریهكانی الی خۆم���ان ،چهند س���هرهداوێكمان دهس���تكهوتو دوات���ر توانیمان چهند كهسێك دهستگیر بكهین". بهپێی لێكۆڵینهوهكانی پزیش���كی دادوهری���ی ،منداڵهك���ه ك���ه ن���اوی محهمهد عهبدولعهزیز بو ،پاش ئهوهی بهبرینداری فڕێدهدرێت ،تا نزیكهی 48 كاتژمێرونی���و دوای روداوهكه لهژیاندا دهمێنێت ،بهاڵم بههۆی ئهوهی درهنگ پێیانزانیوه ،گیانی لهدهستداوه. لهئێس���تادا تاكه سهرچاوهیهكی ناو خانهوادهك���هی محهم���هد ،براكهیهتی چونكه دایكو باوكی بههۆی كاریگهریی روداوهكه لهس���هریان ئاماده نین قسه بكهن. ئازاد عهبدولعهزی���ز ،برای محهمهد باس لهدوایین ساتهكانی ژیانی براكهی
وێنهی مێردمنداڵهکه به کوژراوی دهكاتو دهڵێ���ت" ،پ���اش نێ���وهڕۆ، محهمهد رۆشته دهرهوه توێكڵی شوتی فڕێبدات ،بهاڵم دوای چهند خولهكێك تهرمهكهیان بهفڕێدراوی بهجێهێشتو ل���هو كاتهوه ئارامی���ی لهماڵی ئێمهدا بڕاوه". محهم���هدی تهمهن 13س���ااڵن كه ئهوكات خوێن���دكاری پۆلی چوارهمی س���هرهتایی خوێندنگهی س���رود بوه لهش���ارۆچكهی ههڵهبج���هی ت���ازه، لهكاتژمێ���ر 2:30ی پ���اش نیوهڕۆی ،2003-9-26بهتیش���ێرته س���ورو سپیو پانتۆڵه نیللییهكهیهوه دهچێته دهرهوه ،بهاڵم پاش كهمێك پاتڕۆڵێكی مۆدێ���ل ،1997وهك ئ���ازاد دهڵێت، "رهق���هم عل���وج" لێی���دهداتو دواتر لهنزیك پردێك���ی ناوچهكه تهرمهكهی بهفڕێدراویی دهدۆزرێتهوه.
ههرچهنده ئاوێنه ههوڵیدا قس���هی زاری دایكو باوكی محهمهدوهربگرێت، بهاڵم بههۆی خراپیی باری تهندروستیو نهخۆشیی دڵهوه ،نهیانویست جارێكی تر قسه لهسهر كوڕهكهیان بكهن. ئازاد ،لهبارهی كوشتنی براكهیهوه، دهڵێ���ت "بهه���ۆی خهمو ناخۆش���یی براكهم���هوه دای���كو باوك���م توش���ی نهخۆشیی دڵ بون ،منیش كهوێنهكهی دهبینم بهو شێوهیه كوشتویانه كاتی روداوهك���هم بیردهكهوێتهوه ،كه چۆن لهالی���هن چهند كهس���ێكی دڵڕهقهوه كوژراوه". بهپێی ئهو زانیاریان���هی كه ئاوێنه لهپۆلیس���یوارماوا ،دهس���تیكهوتوه، س���ێ كهس تۆمهتبارن لهروداوهكهداو لهئێستادا یهكێكیان لهژیاندا نهماوهو دوانهكهی تر دهستگیركراونو خهڵكی
قهزای ش���ارهزورن .دوای ئهوهی لهو مێرمنداڵه دهدهن بهئۆتۆمبیلهكهیانو لهپردێك فڕێیدهدهنه خوارهوه .پاش س���ێ رۆژ یهكێ���ك لهتۆمهتب���ارهكان بهئۆتۆمبیلێك���ی بارههڵگری جۆری دوتهنی ،سهردانی ئهو شوێنه دهكات كه مێرمنداڵهكهیان فڕێداوهو بۆ ئهوهی دڵنیابێت لهوهی تهرمهكه لهش���وێنی خۆی ماوه یان نا. ئ���ازاد دوایین ش���ت ك���ه لهبارهی براكهی���هوه بی���ری مابێ���ت ،ئ���هو ههڵس���وكهوته تهمومژاوییهی محهمهد بوه كه "وهك ئ���هوهی دڵی خهبهری دابێت دهمرێت ،پێ���ش چهند رۆژێك ههم���و پێداویس���تیهكانی خوێندن���ی دڕاند ،دایكموتی رۆڵه بۆوا دهكهیت؟ ئهویش وتی :خۆ م���ن ئیتر ناچمهوه مهكتهب".
لهب���ارهی تۆمهتب���ارهكانو هۆكار ی كوشتنی براكهی ،ئازاد دهڵێت" ،ئێمه ئهو كهسانه ناناسین ،كێشهمان لهگهڵ كهس نهبوه ،ب���هاڵم هیوادارین دادگا ههوڵی خۆی بدات وهك چۆن پۆلیس توان���ی روداوهكه ئاش���كرا بكات ،بۆ ئهوهی چیتر سوكایهتی بههاواڵتیانی ئهم واڵته نهكرێ���تو خهڵك لهترسو دودڵییدا نهمێنێتهوه" رۆژی 26ی ئهیلولی ،2003تهرمی محهم���هد لهنزیك گون���دی قلیجه-ی سهر بهناحیهیوارماوا فڕێدراو لهدوای دو رۆژ دۆزرایهوه. لهئێس���تادا تۆمهتب���ارهكان دانیان بهروداوهكهدا ناوهو باسیان لهوه كردوه ك���ه دوای چهند رۆژێ���ك لهروداوهكه ئۆتۆمبیلهكهیان لهرێگهی سلێمانی _ چهمچهماڵهوه فرۆشتوه.
ههوڵدهدرێت كچانی تهمهن 9سااڵنیش بهشو بدرێن ئا :ئاوێنه بهشێك لهكهسایهتیه ئاینیه شیعهكانی عێراق كار بۆ دهرچواندنی پڕۆژه یاسایهكی باری كهسێتی تایبهت بهخۆیان دهكهن ،كه ئهگهر بێتو بچێته بواری جێبهجێكردنهوه، ئهوا رێگه دهدرێت باوكان كچانی تهمهن 9سااڵن بدهن بهشو. رهشنوس����ی پڕۆژه یاس����ای بار ی كهس����ێتی جهعف����هری ك����ه لهالیهن حهس����هن ش����همهری وهزیری دادی عێراق����هوه راگهیهن����را ،رهوان����هی ئهنجومهنی وهزیران كراوه تا لهوێوه ئاراستهی ئهنجومهنی نوێنهران بكرێت بهمهبهس����تی پهسهندكردنیو خستنه بواری جێبهجێكردنهوه. ههروهك وهزیری داد لهكۆنگرهیهكی رۆژنامهوانی����دا باس����ی لێوهك����رد، لهداڕش����تنی ئ����هو رهشنوس����هدا پشتبهس����تراوه بهئهحكامهكان����ی مهزههب����ی ئیمامی جهعف����هری ،كه ئیمامی دوانزهیهمی شیعهكانه. لهداڕش����تنی ئ����هو رهشنوس����هدا پشتبهس����تراوه بهم����ادهی 41ی دهستوری عێراق كه له15ی تشرینی یهكهمی س����اڵی ،2005لهدهنگدانێكدا لهالی����هن عێراقیهكان����هوه رهزامهندی وهرگرتو ئهو ماده دهستوریهش رێگه دهدات بهگش����ت گروپو ئاینو ئاینزا جیاجیاكانی عێ����راق ،قانونێكی باری كهس����ێتی تایبهت بهخۆیان دابڕێژن ك����ه بگونجێ����ت لهگ����هڵ بیروباوهڕو مهزههبهكانیان. هاوكات لهمادهی دوهمی دهستوردا هاتوه ،كه ئیس��ل�ام ئاینی رهس����می دهوڵهتهو س����هرچاوهیهكی سهرهكی یاس����ادانانهو رێگ����ه ن����ادات بههیچ یاس����ایهك كه پێچهوان����هی ئهحكامه جێگیرهكانی ئیسالم بێت.
بۆی����ه داڕش����تنی ئهو رهشنوس���� ی یاسایهی باری كهس����ێتی جهعفهری لهچوارچێ����وهی ئ����هو م����اده دهس����تورییهدایهو پێكهاتوه له 254 م����اده كه دابهش����بوه بهس����هر پێنج باب����ی س����هرهكیو چهندین بهش����دا، ئهحكامهكانیش زیاتر مهس����هلهكانی وهس����یهتو میراتو هاوس����هرگیرییو جیابونهوه دهگرنهوه. یهكێك لهسهرنجڕاكێش����ترین بهشی ناو رهشنوسهكه ،بابی دوهمه كه باس لهمهرجو رێوشوێنهكانی هاوسهرگیریی دهكاتو رێگ����ه دهدات ب����ه ب����ابو باپیران هاوس����هرگیری بهكچهكانیان بك����هن بهمهرجێ����ك تهمهنی����ان گهیشتبێته ئاستی پێگهیشتویی ،كه لهرهشنوس����هكهدا تهمهنی پێگهیشتن بۆ كچان 9س����اڵیهو بۆ كوڕانیش 15 ساڵ دیاریكراوه. لهوچوارچێوهیهشدا لهمادهی 50ی ئهو رهشنوس����ه نوێی����هدا باس لهوه كراوه كه تهنها "باوكو باپیر (لهبهرهی باب)هوه بۆیان ههیه هاوس����هرگیریی بهمنداڵی ك����وڕو منداڵی كچو منداڵی ناتهواو كه ناتهواوییهكهی گهیشتبێته تهمهنی باڵغبون����هوه ،بكهن" ،بهپێی ئ����هم مادهی����ه ،باوكان بۆی����ان ههیه كچهكانیان لهتهمهنی 9ساڵیدا بخهنه ژیانی هاوسهرگیرییهوه. ئهم����ه لهكاتێكدا بهپێی یاس����ای باری كهس����ێتی عێراقی كه لهساڵی 1959لهعێراق����دا كاری پێدهكرێ����ت، پێویسته كچان لهكاتی هاوسهرگیریدا تهمهنی 18س����اڵیان تهواوكردبێتو لهروی جهستهییو عهقڵیهوه كامڵبن، ه����اوكات دادوهر دهس����هاڵتی ههی����ه رێگه بههاوسهرگیریی كچانی تهمهن سهرو پانزه ساڵییش بدات لهكاتێكدا پێویست بێت. راگهیاندنی ئهو پڕۆژه یاسایه لهالیهن وهزی����ری دادهوه ،ناڕهزای����ی فراوانی
بهلقیس بهئیالف ی راگهیاندوه" ،ئهو یاسایه لهگهڵ رۆح ی سهردهم ناگونجێت ژنان قوربانی یهكهم ی ئهو پڕۆژه یاسایهن ك ه دهیهوێت لهكۆمهڵگه ی كۆمیونیكهیشنو ئهلكترۆنیاتهوه بمانگهڕێنێتهوه بۆ كۆمهڵگهی خێمهو وشتر
نهتهوه یهکگرتوهکان پێیوایه یاسای جهعفهری سوکایهتیکردنه بهمرۆڤایهتی
رێكخراوهكان����ی كۆمهڵگهی مهدهنیو ئ����هو رهشنوس����هی وهزی����ری داد وشتر". بهپێی ئ����هو راپۆرت����هی رۆژنامه ی رێكخراوهكان����ی ژن����انو چاالكوانانی دهكاتو پێیوای����ه جێبهجێكردنی ئهو مافی مرۆڤ����ی لێكهوتهوهو پێیانوایه ،یاس����ایه ،كۆمهڵگه دهگهڕێنێتهوه بۆ ئی��ل�اف ،زۆرینهی ئهوانهی رهخنهیان دهركردنی یاس����ایهكی لهوش����ێوهیه س����هردهمی خێمهو وش����تر ،بهلقیس لهداڕش����تنی پڕۆژه یاس����اكه گرتوه، پێش����ێلكاریی زهقی مافهكانی ژنانو بهئیالف����ی راگهیاندوه" ،ئهو یاس����ایه پرس����یاری ئهوهیان روبهروی وهزیری مندااڵنه ،ه����اوكات واڵتیش روبهروی لهگ����هڵ رۆحی س����هردهم ناگونجێت ،داد كردوهتهوه ،كه ئایا ئهو ئامادهیه ژن����ان قوربانی یهكهمی ئ����هو پڕۆژه كچێكی خۆی لهتهمهنی نۆ س����اڵیدا لێكترازانی تائیفی دهكاتهوه. ی یاس����ایهن كه دهیهوێت لهكۆمهڵگهی بدات بهشو؟ لهوبارهی����هوه ژن����ه ش����اعیرێك لهئێستادا ئهو پڕۆژه یاسایه خهریكه عێراق����ی بهن����اوی بهلقی����س حهمید كۆمیونیكهیش����نو ئهلكترۆنیات����هوه حهس����هن ،رهخنهی توند ئاراستهی بمانگهڕێنێتهوه بۆ كۆمهڵگهی خێمهو هێڵی ئهنجومهن����ی وهزیران دهبڕێتو
دهچێت����ه ناو ئهنجومهن����ی نوێنهرانی عێراقهوه بهمهبهس����تی گفتوگۆكردنو پهسهندكردنی ،تێپهڕاندنیشی لهالیهن پهرلهمان����هوه وات����ه چونه ب����واری جێبهجێكردنهوه ،ئهمهش لهئێستاوه نیگهرانییو ناڕهزایهتی بهشێكی زۆری ی لێكهوتوهتهوه چونكه عێراقیهكان���� پێیانوایه ،ئهم پڕۆژه یاسایه چهندین قۆناغ لهدوای یاسا كۆنهكهی ساڵی 1959یه.
18
تایبهت
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
پاڵوی خانهقا
دالوهر سۆفی كهریم ههرگیز بهنیاز نهب���وم ڕۆژێ لهڕۆژان كۆمێنتێك���ی توانجئامێ���ز بكهمه پالری ناڕهزایی���مو بیگرم���ه ئ���هو حكومهتهی كه خ���هوم پێ���وه ئ���هدی منیشوهك خواپێ���داوان س���احیبی ب���م ،ههربۆیه ههمیش���هو بهههر پاساوێك بوبێ بیانوم بۆ خ���ۆم دۆزیوهتهوه تا بێدهنگبم ،ههر هیچ نهبێ چهوتوچیل���هو كهلهبهرهكانی نهبینم ،ههندێجار چاویشم نوقانوه ،جگه لهههندێ ڕهخنهی دروستكهر یا بونیادنهر ههرگی���ز حهزمنهك���ردوه خراپبێ���ژم، بهاڵمواپێئهچێ ئ���هم دامودهزگایه بهرد بێنێته قس���ه ،لهدوای پرۆسهی ئازادیی عێراقو لهگۆڕنانی دكتاتۆره گهوجهكهی بهغدا ،كیسهو باخهڵی حكومهتی ههرێم گهرم داهات ،بیانو نهما بۆ خنهخنكردن لهكارو فرم���انو دانهمهزراندنی دهوڵهتی نیش���تیمانی ،بهدامودهزگاكردن���ی ئهم ههرێمهی بێنازتان كرد. ئهوهی جێی سهرس���وڕمانه حكومهت زۆر بێباكانه كهوته چاوپۆشین لهجۆرهها گهندهڵیی كه ههن���دێ لهو گهندهڵییانه داهێنانو ئارایشتیش���ان تیا كراوه ،كه لهم دهڤ���هرهی لهمهڕ ئێمه ئهگوزهرێو، ڕێخۆش���كهریش ب���وه ب���ۆ ههندێك تا لهڕوی ههڵلوشینی سامانی گشتیدا كهم پش���ك نهبن ،بهردهوامیی لهگهندهڵی، ناعهدالهتیی ،ناشهفافییو دهیان نای تر بێوهاڵم ماونهتهوه ،بون بهو پرسیارانهی حكومهتی ههرێموهك قوتابی تهمهڵ تیا چهقیوهووهاڵمی بۆ نادرێتهوه. ئهرێ جهنابی حكومهت بهو سیفهتهی باوك���ی میللهت���یو باوكی���ش ئهرك���ی سهرش���انیهتی بێ پێ���چو پهنا وهاڵمی ئهوالدهكانی بدات���هوه ئهمه لهكاتێكدایه وابزان���م ئێمه لهئهوالده س���اڵحهكانین، بهڵگهش ئهوهیه ،ن���ه كهممان قوربانی داوه نه دواشكهوتوین ... وا چهن���د پرس���یارێك ئهخهین���ه س���هر خهرمان���ی پرس���یارهكانمان كه وهاڵمنهدراونهتهوه! با نۆش لهبانی دهی بێت. كوا پالنی درێژخایهن؟ كوا ئاسایشی نهتهوهیی؟ كوا ئاسایش���ی خۆراك؟ كوا ئاوهدانی���ی گون���دهكان؟ كوا بهرههمی ناوخۆ؟ كوا دادگایی تاوانبارانی ش���هڕ؟ كوا كهرتی كش���توكاڵ؟ كوا ههناردهی بهرههمی كوردستانی ئازاد؟ چهند مهتر دوجا لهخاكی كوردستان گهڕاوهتهوه سهر ههرێم؟ تهراتێنی سوپای كام دهوروجیران قهدهغهكرا؟ كهی یاس���ا جێی ڕێكخراوه كۆمهاڵیهتیهكان ئهگرێتهوه؟ كهیوێنهی قهد دی���وارهكان كهمئهكهن���هوه؟ كهی عهدالهتی كۆمهاڵیهت���ی پیاده ئهكهن؟ كهی ئهمانكهنه خ���اوهن ڕاگهیاندنێكی نیشتمانیی؟ كهی پرۆسهی پهروهردهی نهتهوهیی دهس���تپێئهكات؟ ههزار كهیو
نزی���ك ب���ه ١٧٠رۆژ تێدهپهڕێ���ت بهس���هر ههڵبژاردنه پهڕلهمانیهكهی ٢١ سێپتێمبهرو هێشتا هێلكهكانی كابینهی ههش���تهم لهژێ���ر مریش���كه ك���ڕهدانو ههڵنههاتون ١٧٠ ،رۆژ بهسه بۆ پیسبونی پاشهڵی مریشكه كڕكهوتوهكهی كابینهی ههش���تهم ،بهاڵم ئێوهی سهركردایهتی ئۆپۆزس���یۆن چاوهڕێ���ی ههڵهاتن���ی جوجهڵهكاننو دهتانهوێت بهدهستهكانی خۆتان ددانی بدهنێ ،ئهمهش لهكاتێكدایه بههۆی قوڵیی ملمالنێ سیاس���یهكانهوه دانوی ئۆپۆزس���یۆن لهگهڵ ئهو دو هێزه دهسهاڵتداره ناكوڵێت كه چهند ساڵێكه بهدهستهكانی خۆتان ش���انو ملیانتان كوتاوهو جهس���تهیانتان نهخۆشخستوهو دهش���تانهوێت ،جهس���تهی س���اغی خۆتانی پێببهخش���ن ،با ئهم سیحرهش بهتاڵبكهین���هوهو نهێن���ی ئ���هم ی���اری كاغهزهش ههڵبماڵین ،كاتی ئهوه هاتوه بهدیار س���یناریۆكانی ئهو دو حیزبهوه دانهنیش���ین ،كاتی ئهوه هاتوه ئۆباڵی گهندهڵیو نادادپهروهریی���ان بخهینهوه گهردن���ی خۆی���انو شكس���تی ئیداری بیس���ت س���اڵیان لهعهالگهكهی خۆمان بهدوربگرینو پیایدا ههڵنهواسین ،كاتی ئهوه هاتوه لهگ���هڵ ئامانجه گهورهكهی راس���تگۆبینو ئۆپۆزس���یۆنبونمان راشكاوانهتر بهخهڵك بڵێین ،چاكسازییو گۆڕانكاریی بهتهنها بهئێمه دهكرێت نهك بهدو هێزی س���واوی سیاسیو شكستی ئیداری ،دو هێز كه كهشتیهكهی خۆیان
بارزانی بهئیتاڵیا سهرسامه ئا :نزار گزالی
ئهوهی ئێستا پرسیاره ئهوهیه تا كهی چاوهڕێی پێكهێنانی حكومهت بین؟ ئایا جارێكیتر داوامان لێئهكهن بچین بۆ دهنگدان؟ ه���هزار چهندو ههزار ك���وای تر ههن، نیشانهی پرسیارمان لهبن نایهت ! ئهوهی ئێس���تا پرس���یاره ئهوهیه تا كهی چاوهڕێ���ی پێكهێنانی حكومهت بین؟ ئای���ا جارێكیتر داوامان لێئهكهن بچین ب���ۆ دهنگ���دان؟ ئ���هو نهوتهی بهتهنكهر ئهڕوا ،بۆ كوێ ئهچێت؟ ئهی پارهك���هی چی لێدێ؟ ب���ۆ نانی ئێمه بهدهس���ت مالیكی���ه؟ بهتهمابین جگه لهئێوه كهس���ێكی تر بتوانێ پۆستێكی بااڵوهربگرێ؟ من بڵێم س���هدان ،ئێوه ئهڵێن ه���هزاران ،كهس خ���ۆی كرده قوربانی بۆ كوردستانیبونی ئهم خاكه، بۆ لهس���ایهی ئهم حكومهتهدا ههولێر ئهبێته پایتهختی گهشتیاریی عهرهب؟ ئهمهیان ناوئهنێن چی؟ ش���ێخ ڕهزای تاڵهبانی���ی غهرق���ی ڕهحمهت بێت ئهفهرموێ: س���ێ ئیس���م ه���هن بێ موس���همما ههروهكو ئاوی بهقا تهیری عهنقا ،شاری جابوڵقا ،پاڵوی خانهقا ئهم پیاوه مهزنه س���هری سوڕماوه لهم سێ نهێنیه كه دوانیان ههر ناون، بونیان نیه ،پاڵوی خانهقاش تا ئێستا ه���هر پهنهانه ،بۆ؟ ب���هچ بۆنهیهكهوه لێنراوه؟ بۆ بهخش���راوهتهوه؟ س���كی كام برس���ی تێركردوه؟ ئێس���تا ئێمه نهك س���یان ،س���هدان كهموكورتیمان ههیه ،ناومان ب���ۆ نادۆزرێتهوه! ئهگهر ئێمه نابهڵهدو نهشارهزاین پێمانبڵێن، ئهگهر نا پ���ردی تهحهممول ڕۆژێ دێ ئهپچڕێ.
با گۆڕان ببێتهوه بهئۆپۆزسیۆن زمناكۆ ئیسماعیل
كونسوڵی ئیتاڵیا لهههولێر "كارمێلۆ فیكاڕا":
كونبوهو گهرهكیان���ه ئێمهی تێبكهنو گهش���تی خۆش���بهختیمان پێبك���هن، نهنگی���ه ئێم���ه بچین���ه كهش���تیهكی تێكشكاوهو بهدهریادا بهرهو دورگهكانی هیوا بڕۆینو خهونی حوشتری ببینین، نهنگیه س���هرانی ئۆپۆزس���یۆن بهرهو نادی���ار رهوانهم���ان بك���هنو بهدی���ار شكس���تێكهوه رامانبوهس���تێنن كه بۆ خۆت���ان چهن���د س���اڵێكه نهێنی ئهو شكس���تهمان ب���ۆ ههڵدهماڵ���ن ،كاتی ئ���هوه هاتوه ئ���ااڵی س���پیمان بهرز بكهینهوهو ئۆپۆزسیۆنبونهوهی خۆمان رابگهیهنی���ن ،كاتی ئهوه هاتوه بهدیار ئومێدی شكس���تخواردوی تاجرهكانی خوێنهوه رانهوهس���تینو راش���كاوانه بڕیاری ئۆپۆزس���یۆنبونمان بدهینهوهو بهخهڵك بڵێین ،گۆڕانكارییو چاكسازیی نهفهسێكی تری دهوێتو چاوهڕوانبن، ئ���هو گۆش���ته لهنێ���و بوخاردای���هو قوڵپێكی تری دهوێت ،ئیدی با ببینهوه بهئۆپۆزس���یۆنو ب���اوهش بكهین���هوه بهش���هقامداو شۆستهكانی ماچ بكهین، نهك باوهش بۆ كورسیهكهی دهسهاڵت بگرینهوهو قاچهكانی لهژێر پاشهڵماندا تون���د بكهی���ن ت���ا ملمالنێكارانم���ان لێماننهفڕێنن ،كاتی ئهوه هاتوه ئۆباڵی شكستی پێكنههێنانی كابینهی ههشتهم بخهینهوه گهردنی خۆیانو جهس���تهی نهخۆش���ی حكومهتهكهیان بهروانگهی كورتمهودای خۆیان بسپێرینو گوتاری نوێی گۆڕانو چاكس���ازیی بهس���تونی شهقامهكاندا ههڵبواسینهوهو مارشی دژ بهگهندهڵییو نادادپهروهریی بچڕین.
كونسوڵی ئیتاڵیا لهههولێر "كارمێلۆ فی����كاڕا" لهم گفتوگۆی����هی ئاوێنهدا دهڵێ����ت "لهحهفتاكان����ی س����هدهی راب����ردوهوه پهیوهندی لهنێوان حزبه ئیتاڵیو حزبه كوردیهكاندا ههبوه". ئاوێنه :كردنهوهی كونس����وڵخانه لهههولێ����ر چ گرنگییهك����ی ههبو بۆ ئێوهی ئیتاڵییهكان؟ كارمێلۆ فیكاڕا :هۆكاری كردنهوهی كونسڵخانهكهمان بریتیه لهزیادكردنی بهرژهوهن����دی ئیتاڵی����ا لهههرێم����ی كوردستانو زیادبونی بهرژهوهندیمان لهههرێم .ئهمیش بهلهبهرچاوگرتنی بای����هخو گرنگییو گهشهس����هندنی ههرێمی كوردس����تان ،بۆیه دوساڵو نیو لهمهوبهر بڕیارماندا ئۆفیس����مان بكهین����هوه لهههولێ����ر ،بههی����واو ئامانج����ی ئ����هوهی ئهو ش����وێنهمان بكرێته كونس����ڵگهرییهكی گش����تیو ب����ۆ ئهوهی ب����هدهم ئ����هو هاواڵتیو هاونیش����تمانیانهی خۆمانهوه بچین كه لێره پێویس����تیان بهئێمهیهوهك كونس����وڵخانه ،ههروهه����ا بتوانی����ن خزمهتگوزارییو هاوكاری پێشكهش بهو كۆمپانی����ا ئیتاڵییانه بكهین كه ژمارهی����ان ب����هردهوام لهزیادبوندایه لهههرێم����ی كوردس����تانو ههروهها بهههمانش����ێوه پێشكهش����كردنی خزمهتگوزاری����ی ب����هو كۆمپانی����ا لۆكاڵییان����هی ههرێم ك����ه بهردهوام گرنگییو بای����هخ بهئیتاڵیا دهدهن. ههروهه����ا بۆ ئهوهی ب����هدوای ههمو ئ����هو چاالكیانهدا بڕۆی����ن كه بریتین لهبهبههاكردنی ئیتاڵیا .ههروهها بۆ چاودێریكردنی سیاسهتی ناوخۆییو دهرهوهی ههرێمهكهتان كه بهشێكه لهرۆژههاڵتی ناوهڕاست. ئاوێن����ه :ئاماژهت بۆ ئ����هوه كرد یهكێ����ك لهئامانج����ه گرنگهكان����ی كردن����هوهی كونس����وڵخانهكهتان لهههولێر پاراس����تنی بهرژهوهندییو خزمهتكردنی هاونیش����تمانیهكانتانه لهههولێ����ر ،ژمارهی ئ����هو ئیتاڵییانه چهن����دن ك����ه ئێس����تا لهههرێم����ی كوردستاندا نیشتهجێن؟ كارمێلۆ فیكاڕا :دهستنیشانكردنی ژمارهكه ئاس����ان نیه ،ئهمیش لهبهر چهند هۆكارێك لهوان����ه خهڵكانێك ههیه ناوی الی ئێمه تۆماركراوه كه بهشێوهیهكی ههمیشهیی لهههرێمی كوردستان نیش����تهجێن ،ژمارهیهكی دیكهم����ان ههیه ب����هردهوام هاتوچۆ دهكهن ،ژمارهیهك����ی دیكهش ههیه نیش����تهجێی ههرێمن بهاڵم الی ئێمه تا ئێس����تا خۆی����ان تۆمارنهكردوه، بهشێوهیهكی گش����تی ژمارهكه زۆره بهاڵم لهبهر هۆكاری ئهمنی ناتوانین ئاش����كرای بكهین .ئێمه چاوهڕوانین ئ����هو ژمارهی����ه زیاتر بێ����ت چونكه چاالكیهكان لهزیادبوندان ،بهزیادبونی چاالكیهكانیش ژمارهی كهسهكانیش رو لهههڵكش����ان دهكات ،بهم شێوه چاالكیی ئێمهشوهك كونسوڵگهریی ئیتاڵی زیاتر دهبێت. ئاوێن����ه :قهب����ارهی ئاڵوگ����ۆڕی بازرگانیت����ان لهگ���� هڵ ههرێم����ی كوردستان سااڵنه چهنده؟ كارمێل����ۆ فی����كاڕا :ت����ا ئێس����تا ژمارهیهكی ورد لهبهردهس����تدا نیه، پێویسته ههردوال كاری لهسهر بكهین، ئهوهی ئێستا دهزانرێ بهشێوهیهكی گش����تی لهنێوان عێراقو ئیتاڵیایه، لهگهڵ ئهوهش����دا ئ����هو داتایه بهالی ئێم����هوه جێگهی بای����هخو گرنگییهو دهبێ����ت تۆژینهوهی زیات����ر بكهینو لهئایندهیهكی نزیك����دا ئهو قهبارهیه لهگ����هڵ ههرێم����ی كوردس����تانیش رادهگهیهنین. ئاوێن����ه :ئای����ا ئیتاڵی����ا رهوهندی ك����وردی لێیهو ت����ا چهن����د لهروی چهندایهتیو چۆنایهتییهوه چاالكن؟ كارمێل����ۆ فیكاڕا :ژم����ارهی كورد لهئیتاڵی����ا زۆر نیی����ه ،ب����هراورد بهواڵتان����ی دیكهیوهك فهرهنس����او ئهڵمانیاو هۆڵهنداو س����وید ،ژمارهكه لهچهن����د ههزارێ����ك تێناپهڕێ����ت، بهاڵم ل����هوه گرنگتر ش����تێكی دیكه ههیه كه جێگ����هی ئاماژه بۆ كردنه ئهویش گهڕانهوهی بهش����ێكی زۆری كوردهكان����ی ههرێمی كوردس����تانه
كارمێلۆ فیكاڕا
ب����ۆواڵتهكهی خۆیان ،زۆرینهش����یان ئێس����تا س����هرقاڵی بازرگانی����نو ئهو بازرگانییهشیان یاخود ئهو كارهی كه دهیكهن پهیوهندی بهئیتاڵیاوه ههیه، ه����ۆكاری گهڕانهوهكهش����یان بۆ ئهوه دهگهڕێننهوه كه ههرێمی كوردستانو ژیانو ژینگهكهی روهو باشتر رۆیشتوه. دهگهڕێمهوه س����هر پرسیارهكهی تۆو ئهوهی پهیوهندی بهرهوهندی كوردیهوه ههبێ����ت ئهو چهند ههزارهی كه لهوێن لهپێكهات����هی جیاوازی كۆمهاڵیهتیهوه هات����ونو چاالكیو ئیش����وكارهكانیان جیاوازه .ئهوهی جێگهی دڵخۆش����یی ئێمهش����ه ئهوهی����ه كه بهرپرس����انی ههرێمی كوردس����تان ماوهیهكی درێژه نوێنهرایهتی����ان لهئیتاڵی����ا كردۆتهوه وهك ئ����هوهی چۆن ئێمه لێره بونمان ههی����ه ئهم����هش نیش����انهی بایهخی ههردوال دهگهیهنێت. ئاوێن����ه :بارزان����ی زۆر ج����ار لهس����هردانهكانیدا بۆ ئهوروپا ،ئیتاڵیا بهس����هردهكاتهوه ،پێتوای����ه ئ����هو سهرسامه بهئیتاڵیا؟ كارمێل����ۆ فی����كاڕا :بێگومان ،بهاڵم لهو ماوه نزیكانهدا س����هرۆكی ههرێم س����هردانی ئیتاڵیای نهكردوه ،ئهوهی ك����ه ئێمه ههس����تی پێدهكهین رۆژانه لهگهڵ بهرپرسانی ههرێمی كوردستان هاموشۆو پهیوهندیمان ههیهو ئهوانیش راس����تهوخۆ پهیوهندیان بهسهرۆكهوه ههی����ه ،تێبین����ی ئ����هوه دهكهین كه س����هرۆك گرنگییو بایهخ بهواڵتهكهی ئێمه دهدات. ئاوێن����ه :ئهوهندهی ت����ۆ لهنزیكهوه بزانیت بارزانی لهجلو بهرگ پۆشیندا ماركهكانی ئیتاڵی بهكاردههێنێت؟ كارمێلۆ فیكاڕا :زانیاریم نیه ،بهاڵم هیوادارم بهكاریبهێنێت. ئاوێنه :دهكرێ����ت ئاماژهیهك بهوه بدهیت كه مێ����ژوی پهیوهندی ئیتاڵیا بهكوردو كوردستانهوه دهگهڕێتهوه بۆ كهی؟ كارمێلۆ فیكاڕا :خ����ۆی پهیوهندی نێوان ئیتاڵیاو سهرجهم خهڵكی عێراق پهیوهندیهك����ی لهمێژینهیه ،ش����تێك نی����ه لهدوێنێوه بوبێ����ت ،خاكهكهی ئێرهش النهی كلتورو شارس����تانیهته، ههروهها لهگ����هڵ كوردیش بهدرێژایی مێژو لهسێكتهری جیاوازدا پهیوهندی جیاواز ههبوه ،بهنمونه لهحهفتاكانی س����هدهی رابردو پهیوهن����دی لهنێوان حزبه ئیتاڵ����یو حزب����ه كوردیهكاندا ههبوه ،بهاڵم لهروی دیپلۆماس����یهوه لهبهرئ����هوهی كوردس����تان دهوڵ����هت نهبوه ،بۆیه نوێنهرایهتی دیپلۆماسی لهنێ����وان ه����هردوالدا نهب����وه ،بهاڵم
كوردستانیش جێگهی گرنگییو بایهخه بۆ ئهوهی كاری تێدا بكهیت چونكه ههر رۆژهی شتێكی نوێو گرنگ رودهدات ئهو ههرێمه زۆر دهوڵهمهندو بههێزه لهروی گهشهسهندنی كلتورییو ئابورییو سیاسیو كۆمهاڵیهتی پهیوهندی سیاس����ی بهردهوام ههبوه، تهنانهت كاتی خۆیوهزیری دهرهوهی ئیتاڵیا ماس����یمۆ دیلیما كه سهردانی عێراقو بهغدای كرد ،دواتر هاته شاری سلێمانیش ،ئهمهش ئهوه دهگهیهنێت كه ل����هرۆژگاری كۆن����هوه پهیوهندی سیاس����ی لهنێوان حزبهكانی ئیتاڵیاو حزبه كوردیهكان����دا ههبوه ،ههروهها چهندین نوسهری ئیتاڵیا باسی كوردو مێژوی كوردو بهسهرهاته كوردیهكانیان كردوه ،ئهوهش لهیاد نهكهین لهیهكهم دانیشتنی پهرلهمانی كوردی دو كهسی ئیتاڵیوهك كهسانی بیانی بهشداریی دانیش����تنهكهیان ك����ردوه ،ئهوانیش ههری����هك له(گرازیێ��ل�ا برۆنزین����یو گهستۆنی ئۆچیللهتۆری) بون ،دواتر دهستهخوش����كایهتیان دروس����تكرد لهنێوان شارۆچكهی قهاڵدزێو شاری (ئیڤارا) ،كه چهندین منداڵی كوردی
بێ دایكو باوكی����ان بهخێوكردوه ،تا دواتر ئهو مندااڵنه پێگهیش����تنو بون بهمامۆستاو دكتۆر،واتا ئهوان لهرێگهی كۆمهك پهیداكردن لهئیتاڵیاو لهالیهن خێزانه ئیتاڵیهكانهوه ئهو مندااڵنهیان لهههرێمی كوردستان بهخێو دهكرد. ئاوێن����ه :پهیوهندی����ت لهگ����هڵ سیاسیهكانی كوردستاندا چۆنه؟ كارمێلۆ فیكاڕا :ئێمه پهیوهندیهكی باش����مان لهگ����هڵ س����هرجهم الیهنه سیاس����یهكانی ههرێمی كوردس����تاندا ههیه ،بهردهوامیش لهسهر پهیوهندین ب����ۆ ئ����هوهی بزانی����نو تێبگهین چی رودهداتو روداوه سیاس����یهكان چۆن چۆنین. ئاوێنه :ئهوهندهی لهكوردستانیت چ دیاردهیهكو چ شتێك زیاتر سهرنجی راكێشاویت؟ كارمێل����ۆ فی����كاڕا :بهڕاس����تی لهخزمهتداب����ونو هاوكاریكردنهک����هی خهڵكی ئێره بۆ ئهوهی داواكاریهكانت جێبهج����ی بكهی����تو كارهكانت رایی بك����هی زۆر س����هرنجی راكێش����اوم، نازان����م ئهمه بهش����ێوهیهكی گش����تی بهرانبهر ههمو كهس����ێك دهكرێ یان لهبهرئهوهیه كه م����ن ئیتاڵیمو لهگهل من زۆر ج����ار ئهنجامی����دهدهن .بۆیه ئهم����هم ب����هالوه زۆر پۆزهتیڤهو لهو رۆژهی كه هاتومهت����ه ئێره بهردهوام تێبینی دهكهم .ههروهها كوردستانیش جێگهی گرنگی����یو بایهخه بۆ ئهوهی كاری تێدا بكهیت چونكه ههر رۆژهی ش����تێكی نوێو گرنگ رودهدات ،ئهو ههرێم����ه زۆر دهوڵهمهن����ده بههێ����زو ل����هروی گهشهس����هندنی كلتوری����یو ئابورییو سیاس����یو كۆمهاڵیهتی ،ئهم هێزهش بهردهوام لهگهشهسهندندایهو داوای هاوكاریی����ش دهكات ،ئێم����هش ئامادهی����ن هاوكاریی بكهین بۆ ئهوهی ههنگاوهكانی بنێ����تو بهردهوامبێت، لهبهرئهوهشه كۆمپانیاكانمان لێرهن، زانكۆكانم����ان لێرهنو ب����هو هیوایهین زانك����ۆی زیاتریش بێنی����ن ،ههروهها رێكخراوهكانمان لێ����رهن .جگه لهمه بهردهوامیش لهالیهن ئهو كهسانهی كه پهیوهندییان ههیه بهالیهنی كلتورییو رۆش����نبیرییو هونهرییو مۆس����یقاوه داواكاریمان بۆ دێتو دهیانهوێت زیاتر شارهزای یهكتر ببینو پرۆژهو چاالكی هاوبهش����مان ههبێ����ت ،بۆی����ه ههمو ئهوانهی كه ئاماژهم بۆ كردن جێگهی سهرنجن بهتایبهت بۆ كهسێكی وهك من كه ببمه پ����ردی پهیوهندی نێوان ههرێمو ئیتاڵیاو بتوانین زیاتر گهش����ه بهپهیوهندیهكان����ی نێ����وان ه����هردوال بدهین.
تایبهت
) )419سێشهمم ه 2014/3/11
19
ستەمی خۆرهەاڵتیو ستەمی خۆرئاوایی ...پاشماوه ب���ەاڵم ئ���ەم ترس���ە ،وەک ت���رس لهمردن ،ج���ۆرە دۆخێک���ی ئەنتۆلۆژییە ک���ە پەیوەندییەک���ی بهدواکەوتن���ەوە نیی���ە ،چونکە ترس���ێکی هەمیش���ەییو سەرتاس���ەرییەو لههەم���وو جێگای���ەکو کولتوورێک���دا هەیە،واتە ت���رس لههێزە سروشتییەکان ،ترس���ێکە لەگەڵ گەشەو پەرەسەندندا الناچێتو مامەڵەی مرۆڤیش لههەموو ئ���انو زەمانێک���دا لهڕەهەندی خورافی پ���اک نابێتەوە .ڕاس���تە لەگەڵ کۆمەڵ���گای پیشەس���ازییدا ئێمە توانای کۆنترۆڵکردنی بەشێکی بچوکی سروشت دەکەوێتە دەستمان ،بەاڵم ترس لهدیاردە سروش���تییەکان هیچ کات لهبەین ناچێت. لێ���رەوە گرێدان���ەوەی دی���اردەی مرۆڤی شکس���تە بهترس���ەوە لهسروشت گەرچی بنەمایەکیش���ی هەبێ���ت ،ب���ەاڵم وەک ڕەگەزێک ب���ۆ خوێندن���ەوەی دواکەوتن، مانایەک���ی نیی���ە .حیجازی لەوەس���فی زەبری دووەمدا کە زەبری کۆمەاڵیەتییە، زەبری فەرمانڕەوای سەردەس���تە ،زەبری هێ���زی کۆلۆنیالییە ،زەبری فەرمانبەرانی دەوڵەتو پۆلیسو س���وپاکەیەتی،وردتر
کاردەکات ،لێرەدا حیجازی پێش ئاگامبن هەندێک سیفات دەداتە مرۆڤی شکستە کە زۆر دوور نین لهسیفاتی هۆمۆساکەرەوە. مرۆڤی شکس���تە الی حیج���ازی مرۆڤێکە «ن���ە مافی هەیە ،نە ش���وێنی هەیە ،نە نرخ���ی هەیە ،ئ���ەوە نەبێت ک���ە الیەنی بااڵدەست کەرەمدەکاتو پێیدەبەخشێت» «هـ .س .پ .ل .»39سیفەتی سەرەکی کۆمەڵ���گای دواکەوت���و ،تێکچوونی ئەو پەیوەندییەیە کە مرۆڤی شکستە بهئاغاوە دەبەس���تێتەوە .الی حیجازی پەیوەندی لەم هاوکێشەیەدا لهنێوان «من /تۆ» دا نییە،واتە لهنێوان دوو مرۆڤی چونیەکو هاوس���ەنگدا نییە ،بەڵکو لهنێوان «من / ئەوە» دایە« .ئەوە» لێ���رەدا ئاماژەیە ب���ۆ ش���تێک ک���ە س���یفەتی مرۆڤانەی لێسەندراوەتەوە ،مرۆڤی شکستە ئەوەیە ک���ە دان بهمرۆڤبوونی���دا نانرێت ،بەوەدا حیس���ابی ئادەمیزادی بۆ ناکرێت ،هەموو ش���تێکی حەاڵڵ دەبێ���ت ،لهژیانییەوە تا تەواوی شتەکانی تر .سیفەتی کۆمەڵگای دواکەوتو ئەوەیە کە چەندە خودی مرۆڤی ژێر دەس���ت بچوکدەبێتەوە ،لهبەرامبەردا
خ���ودی دەس���ەاڵتدار ف���ووی تێدەبێتو دەئاوس���ێتو گەورە دەبێت .ئاوس���انی نەرجسییەتی دەسەاڵتدارو بچوکبوونەوەی بەردەوامی ژێردەس���تان ،س���یفەتی ئەم سیس���تمەیە کە لەس���ەر دەرکردنەوەی ڕەهای مرۆڤی ژێردەس���ت لهئینسانییەت دروستبووە .مرۆڤی دواکەوتو ،ئیگۆیەکی بچوک���ە لهبەردەم هەموو هێزێکی لەخۆی گەورەتردا ،کێش���ەکە لێ���رەدا لەوەدایە ک���ە مرۆڤی دواکەوت���و چیتروەک مرۆڤ بوونی نامێنێت ،بەڵکو دەبێتە «شت». بهشتبوونی مرۆڤی داگیرکراو یان دواکەوتو یاخود شکستە ،لهبنەڕەتدا تێزی فانۆنە ،کە وادەبینێت مرۆڤی کۆلۆنیالیزەکراو دەبێتە ش���ت ،بوونی ئینس���انی لەدەستدەداتو مافەکانی دەدۆڕێنێت« .هیچ منێک نییە جگە لهمنی سەردەس���ت ،هی���چ مافێک نییە ،جگە لهمافی سەردەس���ت .لێرەوە هەم���وو ڕەفتارو مەیلێکی سەردەس���ت، هەموو چەوس���اندنەوەو فەرماندارییەکی وەک یاس���ای سروش���تی پاس���اوی ب���ۆ دەهێنرێتەوە» «ه���ـ.س .پ .ل.»39. واتە لۆژیکی س���ڕینەوەی م���رۆڤ لێرەدا
ش���ێوەی دیاردەیەکی ئەزەلیو سروشتی وەردەگرێت ،دابەش���بوون بۆ ئاغاو کۆیله دەبێتە دابەشبوونێکی سروشتی کە تێیدا سەردەس���ت بێ هیچ یاس���او ڕێسایەکی کۆمەاڵیەت���ی رەفت���اردەکات .گەرچ���ی حیجازی لێرەدا قس���ەیەکی ئەوتۆ لەسەر س���ەرهەڵدانی جۆرێک لهڕۆبۆتی ئینسانی لههەن���اوی کۆمەڵ���گا خۆرهەاڵتییەکاندا ن���اکات ،ب���ەاڵم خ���ودی تێزەک���ەی دەربارەیوەرگەڕانی مرۆڤی شکس���تە بۆ کەرەستەیەکی رەها لهدەستی نوێنەرانی دەس���ەاڵتدا ،دەرەنجامێکە مرۆڤ ئاسانو بهجۆرێکی لۆژیکی ،تێزی مرۆڤی رۆپۆتی لێ بەدەستدەهێنێت .ونبوونی تەواوەتی کاراکتەری کەسی ژێردەستو وەرگەڕانی بهڕەهایی بۆ کەرەستەیەک لهکەرەستەکانی ئاغای سەردەست،وادەکات بتوانین قسە لهماشێنێکی بچوکی فاشیستی بکەین کە سەردەس���تان بەردەوام لهجەنگە گەورەو زۆرو بێبڕانەوەکانیان���دا بەکاریدەهێن���ن. ئەمج���ۆرە لهرۆبۆتی ئینس���انی کە بووە بهکەرەس���تەی تەواو ،بووە بهسەربازێکی هەمیشەیی ،بهئیشکەرێکی بێدەنگ .جۆرە
کەرەس���تەو ئامێرێکە شەڕی دوورودرێژو نۆکەری بەردەوامی پێدەکرێت ،فاش���یزم پرۆسەی دروستکردنی ئەم کەرەستەیەو باڵوبوونەوەیەت���ی .کێش���ەی حیج���ازی لێ���رەدا ئەوەی���ە ،ک���ە تێگەیش���تنی بۆ کەسی بااڵدەست ،بۆ هێزی دەسەاڵتدار، ه���ەر تێگەیش���تنێکی فیگوراتیف���ە، وات���ە «فەرمان���دار» تەنیا لهش���ێوەی دەس���ەاڵتێکدا دەیبینێ���ت ک���ە دەبێت لهجەس���تەی دیاریکراوی ستەمکارێکەوە بێتەدهرێو لهفۆرمی هێزێکو سەرۆکێکو س���وپایەکو فەرمانبەرێکدا دەربکەوێت. لهکاتێکدا کۆنترۆڵی مرۆڤی خۆرهەاڵتی، هەندێجار لەالیەن ستەمکارێکەوە نییە کە شێوەیەکی شەخسی وەربگرێت ،زۆرجار ملکەچ���یو بهئامێردبوون���ە لەب���ەردەم گووتارێک���دا ،فەرم���انوەرگرتنە لهزاری ئەویدییەکی گەورەی نادیار .ئەویدی گەورە «دەسەاڵتدار» ڕووبەرێکی فراوانتری هەیە لەوەی بهتەنیا کورتبکرێتەوە بۆ فیگەرو شێوەی ستەمکارێک بهکۆمەڵێک پۆلیسو فەرمانبەرەوە ،بەبڕوای من لهخۆرهەاڵتدا هێندەی ئایدۆلۆژیاکان ئەم مرۆڤە بهشت
بووە دروس���تدەکەن ،خودی ئاغا بهتەنیا ناتوانێت دروستیبکات .ئامێردە مرۆییەکان تەنی���ا لهکارخان���ەی س���تەمکارێکەوە نایەنە دەرێ ،بەڵکو بهگەلێک پڕۆس���ەی گەورەدا دەڕۆن تا دەبنە کەرەس���تەیەکی ڕهها .لههەش���ت س���اڵی جەنگی عێراق ـ ئێراندا ،ئ���ەو نەوەی���ەی لهجەنگدا بوو، لهه���ەردوو ب���ەرەی جەنگ���دا ،کرابووە کەرەس���تەی تەواو ،بهئامێ���ری جەنگ، ماشێنی کوشتار .لهس���ەرەتای سەدەی بیستەوە ،پرۆسەی دروستبوونی «مرۆڤ ـ کەرەس���تە» «مرۆڤ ـ ش���ت» ،تەنیا لهپەیوەندی به«کەسی دەسەاڵتدارەوە» دروس���ت نەبووە ،کە «م���ن ـ ئیگۆ» ی خۆی بەرامبەر ئەوانی تر بەرز ڕادەگرێت، بەڵک���و پرۆس���ەیەکی ئاڵ���ۆزی فیکریو س���ایکۆلۆژیو عەقاڵنی ئەم «ئامێردە» مرۆییەی دروستکردوە ،کە هۆکەی تەنیا ناگەڕێت���ەوە ب���ۆ دواکەوتوی���ی عەقڵیو سایکۆلۆژی ،وەک حیجازی لهکتێبەکەیدا پێ���ی لەس���ەر دادەگرێ���ت ،بەڵک���و بۆ زنجیرەیەکی درێژ لهکارلێکو میکانیزم کە کۆی بوارو ئاستەکانی ژیان دەبڕن.
دیموكراسیهتی تهوافوقیی یان حكومهتی یهكڕیزیی نیشتمانیی ...پاشماوه ه����هروهك چ����ۆن بهرههم����ی ئ����هم شكسته گهورهیهشه كه پارتیو یهكێت ی لهدوای راپهڕین����ی بههاری ()1991هوه نیش����تمانیان تیاداوهك ئهندام ناوچهو ئهندام كهرت مامهڵ����ه كردوهو بهههمو هێزی سیاس����یو ئابوری����یو ئیدارییو پهیوهندیهكان����ی خۆیان����هوه لهههوڵی بهسهنتهركردنی حیزبو پهراوێزخستنی نیش����تماندا ب����ون ،لهراس����تیدا لهدیدی ئهوان����هوه نیش����تمان ئ����هم جوگرافیا سیاس����یه بێمانایه بوه ،كه ههمیش����ه ئهوان����ی پ����ێ تۆمهتبارك����راوه ،بهوهی بێوهفان بهرامبهریو یاری بهس����امانو داهاتهكهی دهكهن. بێگومان دیموكراسیهتی تهوافوقیی لهههمو جێگهیهكدا ئهزمونێكی سهركهوتو نهبوه .لهواڵتێكیوهك عێراقدا كه ههمو بنهماكانی دیموكراس����یهتی تهوافوقیی تێدایه لهجیاوازی����ی نهتهوهیی ،دینیی، مهزههبیی،سیاس����ی ،لهدوای پرۆسهی ئازادی����هوه ( )2003ئهم مۆدێله ئهزمون دهكات ،ب����هاڵم بۆ تهنها یهك رۆژ هێزه سیاس����یهكانی ،نهت����هوه جیاوازهكانی، ئای����نو مهزههب����ه جیاجیاكانی كۆكو تهب����ا نهب����وون ،بهڵك����و بهپێچهوانهوه ههمیش����ه ناكۆكو ناتهبا بون ،ههرگیز نهیانتوانی����وه لهبارهی پێدانی مانایهكی دیاریك����راو بهنیش����تمان ،بهس����وپا،
ی رێكبكهون، بهحكومهتو ئیدارهو ئابوری ئهوان لهبارهی ههمو ش����تێكهوه ناكۆك ب����ون ،جگه لهداڕش����تنی پی��ل�ان دژی یهكو بهوێرانكردنی نیش����تمانو دۆخی سیاس����یو كۆمهاڵیهتیو س����ایكۆلۆژیی هاونیشتمانیانی ،لهدوای نزیك بهده ساڵ لهم ئهزمونه هێش����تا عێراق لهئاستێكدا نیه توانای پێدان����ی بچوكترین متمانهو دڵنیایی ژیانێك����ی ئارامی بههاواڵتیانی خۆی ههبێت. لهواڵتێك����یوهك لوبناندا ئهگهرچی سیستهمه سیاسیهكهی لهسهر بنچینهی تایهفیو دینیی پێش����وهخت رێكخراوه، بهمانایهكی دی دیموكراسیهتی تهوافوقیی ی����ان سیس����تهمی نوێنهرایهتیكردن����ی رێژهییه ،بهاڵم دۆخی ئهمواڵتهش تهنها رهنگه بهب����هراورد بهواڵتانی رۆژههاڵتی ناوهڕاس����ت كه شۆڕش����ه یهك بهدوای یهكهكان تیایان����دا رویانداوه ،بڵێین تا ئهندازهی����هك لهدۆخێكی س����هقامگیری دیموكراسیدایه. لهمالیزیاشدا لهسااڵنی نێوان 1955 ت����ا 1969دیموكراس����یهتی تهوافوقیی بهبێ گرفت نهبوهو سهركهوتنی تهواوی بهدهس����تنههێناوه ،چونك����ه نهیتوانی س����هقامگیریهكی دورو درێ����ژ ب����هدوای خۆیدا بهێنێو ل����هدوای ههڵبژاردنهكانی س����اڵی 1969بهرهو ههڵوهشاندنهوهو
كۆتا چو .بۆیه جێگهی گومانه لهدوا ی س����اڵی ()1971هوه مالیزیا بهواڵتێكی دیموكراسی تهواو ،یان تهوافوقیی تهواو دابنرێت. ههرێم����ی كوردس����تان ل����هروی پێكهاتهی ئیتن����یو ئاینیو مهزههبیهوه نه لهعێ����راقو نه لهلوبنانو نه لهمالیزیا دهچێ����ت .ئهگ����هر لهعێراقدا كێش����هی نهتهوهی����یو ئاینییو مهزههبیی لهنێوان (ع����هرهب ـ كورد ـ توركمان ،ش����یعه ـ سوننه ،موسڵمان ـ مهسیحی)دا ههیه، ئهگهر لهلوبنان كێشهی جیاوازیی قوڵی ئاینییو مهزههبیی لهنێوان (مهس����یحی ـ موسڵمان ـ ئهرس����ۆدۆكس ،ههروهها شیعهو سوننه)دا ههیه ،ئهگهر لهمالیزیا كێش����ه لهنێوان پێكهات����ه ئیتنیكهكانی وهك (مال����هویو چین����یو هن����دیو پاكس����تانی)دا ههیه ،ئ����هوا لهههرێمی كوردس����تاندا هیچ یهكێك لهمانه نهبون بهكێشهی گهوره .بهڵكو كێشهی ههرێم نهسازانی سیاسی خودی هێزه كوردیه س����وننهكان خۆیانن ،كه لهروی ئیتنیو دینییو مهزههبیهوه ت����هواو چونیهكن. واته ئ����هو كۆمهڵگه پلورالیزمهی لهههر ی����هك لهواڵتهكان����ی عێ����راقو لوبنانو مالیزیادا بونی ههی����هو بونهته بنهمای دامهزراندنی سیستهمی دیموكراسیهتی تهوافوقیی ،ئهم پلورالیزمه لهكۆمهڵگهی
هۆكاری راپهڕینو ...پاشماوه بهاڵم بههۆی س���هرقاڵیی سهرانی دو حیزب بهفرۆشتنی نهوتی قاچاغو بازرگانیی بهسهرخان بنخانی كوردس���تانهوه ناوچه جێناكۆكهكان تا دێ لهك���ورد چۆڵ دهبێو ئ���هوهی بهعس بۆی نهكرا دهسهاڵتی مالیكیو عهرهبه شۆڤێنیهكان لهژێر س���ایهی دهس���هاڵتی دو حیزبی كوردیدا كردیانو ئێس���تا تهنها 55%ی روبهری باش���ور لهژێر دهس���هاڵتی كوردهو ئ���هم روبهرهش رۆژ لهدوای رۆژ كهمدهبێتهوهو پڕۆس���هی تهرحیلو تهعری���بو تههجی���رو تهرهیب بهش���ێوهیهكی فراوانت���ر بهردهوامهو ئۆمێدێك لهئاس���ۆدا نیه بۆ گهڕانهوهی كهرك���وكو جهلهوالو خانهقینو مهندهلیو قهرهتهپهو مهخمورو زهمارو شهنگارو تهلهعفهر. -6پێ���ش راپهڕین كاتێك كۆمهڵگای كوردی روبهڕوی ئهوپهڕی ستهمی نهتهوایهتیو پاكتاوی رهگهزی ئهبویهوه ئینتیمای تاكی كورد بۆ خاكو نهتهوه لهترۆپكدا بو نمونهش���مان بهش���داریی بێبهرامبهرو خۆڕسكی تاكی كورد بو لهریزهكانی هێزی پێش���مهرگهداو هاوكاریی تاكی ئاس���ایی كورد بۆ هێزهكانی پێش���مهرگهو ئامادهیی خۆ فیداكردن لهپێناو خاكی كوردستاندا .بهداخهوه پاش 23ساڵ لهدهسهاڵتی كوردیی ساڵ لهدوای س���اڵو رۆژ لهدوای رۆژ بهه���ۆی ناعهدالهتیو زوڵمو ستهمی بهرپرس���انو قۆڕغكردنی بازاڕو دهسهاڵت بۆ خۆیان ئینتیما بۆ خاكو نیشتمان كاڵدهبێتهوهو بهرپرسان كهوتنه شیوێكو گهل چونه شیوێكی دیو تاڵه داوێكیان نههێشتهوه لهنێوان خۆیان هاواڵتی سادهدا. -7لهبری دروستكرنی كۆمهڵگای شارستانی كۆمهڵگای سهربازییو چهكدارمان دروستكردو رۆژ نی���ه لهكوردس���تاندا بهبهكارهێنانی چهك چهندین كهس نهكوژرێو بهدهگمهن ئهیبیستی تاكێكی ئ���هم كۆمهڵگایه چهكی نهبێت ،لهبری هێ���زی چهكداری نیش���تمانیی هێزی چهكداری
حی���زبو نوخب���هی حی���زب دروس���تبوو لهناو حیزبیش���دا هێزی سهر بهنوخبهی حیزب پهیدا ب���و ،فهوجی كاك س ،لی���وای كاك ص لهبری هێزه نیشتمانیهكان هاتنه ئاراوه بۆیه ئاساییه كه ئهم هێزانه بهیهك مهودا دور نهبن لهالیهنه حیزبیهكان���ی گۆڕهپان���ی كوردس���تانو تاكی كوردی���یو خهڵكیش مافی خۆیهت���ی زۆربهی ئهم هێزانه بهپش���تیوانی خ���ۆی نهزانێ ،هیچ فهرمانگ���هو دامهزراوهیهك نیه لهكوردس���تاندا مۆركی حیزبی پێوه نهبێ بهدامهزراوهی یاساییو پارلهمانیشهوه ئهمهش هۆی سهرهكیه كه پاش چهندین خولی ههڵبژاردن لهبری دهس���هاڵتێكی دیموكرات ئهوهی حس���ابی بۆ نهكرێت دهنگی هاواڵتیهو پرۆس���هی ههڵبژاردنه .لهبری هێزی س���ندوقی دهنگدان پهنا بۆ هێزی چهكو پارهو شهرعیهتی شۆڕش���گێڕیی دهبرێ ،هیچ كهسو الیهنێك ئامادهی دهستاودهستكردنی دهسهاڵت نی���ه بهحوكمی دهنگی هاواڵتیو ئهمهشوا لهم كۆمهڵگایه دهكات سات لهدوای سات پرۆسهی دیموكراتی لهپاشهكش���هدا بێ���ت .دوا راپۆرتی وهزارهت���ی دهرهوهی ئهمهری���كاش باش���ترین گهواهیه بۆ ئهم راستیه. رهنگه كهس���انێك كاتێ ئهم ههڵسهنگاندنه دهبیننو دهیخوێننهوه پێمانبڵێن نوسهری ئهم بابهته زۆر رهشبینهو دهستی بۆ كاره باشهكانی دهسهاڵتی كوردیی نهبردوهو خۆی لێ گێلكردوه، منیش ب���هو بهڕێزانه دهڵێم راس���ته لهش���ارو ش���ارۆچكهكاندا جادهو ئاو ئ���اوهڕۆو چیو چی كراوه ،بهاڵم ئهوهوهك عهرهب دهڵێ (تحصیل حاصل���ه)و ئهركی ههر حكومهتێك���هو ناكرێت بكرێته منهت بهس���هر خهڵك���هوه (ههرچهنده ئهو پڕۆژانهش بهئهمانهتهوه جێبهجێنهكراونو زۆربهی���ان كۆمپانیای حیزبیی جێبهجێیكردوهو قازانجهك���هی بۆ حیزبو نوخب���هی ناو حیزب بوه).
ههرێمی كوردستاندا بهئهندازهی ئهوهی بچوكترین كێش����هی نهتهوهیی ،دینیی، مهزههبی����ی لێكهوتبێت����هوه ،بونی نیه. بۆیه ئ����هوهی لهههرێمی كوردس����تاندا دهب����ێ دیموكراس����یهتی تهوافوقی����ی هێزی خ����ۆی لێوهربگرێ����ت بریتی نیه لهجیاوازیی ئیتن����یو دینیو مهزههبی، بهڵك����و النیكهم لهروی تیۆریهوه بریتیه لهجیاوازیی قوڵی دی����دو روانینی هێزه سیاسیه كوردیه چونیهكهكان لهئاستی سهرهوهدا ،نهك خوارهوه ،بۆ سیاسهتو ئ����ازادیو ئی����دارهو ئاب����وریو فۆرمی ژیانكردن لهناوهوهو جۆری رێكخس����تنی پهیوهندی����هكان لهگهڵ دهرهوهدا .بهاڵم پرس����یاره جهوههریهك����ه ئهوهی����ه ئهم هێزه سیاس����یانهی ئێمه توانای سازانو ژیانكردن بهیهكهوهی����ان ههیه ،توانای رێكهوتن لهبارهی چهمكهكانی نیشتمانو ئامانج����ی نیش����تیمانییو بهرژهوهندی نیش����تمانیان ههیه ،دهتوان����ن گوتاری حیزبییان بهگوتاری نیشتیمانیی بگۆڕن، بڕی ئ����هوه مهیلیان ههیه قاس����هكانی نیشتمان لهقاسهی حیزب جیابكهنهوهو كلیلی قاس����هكانی نیشتمان بهدهستێك بس����پێرن كه رهنگی نه زهردو نه سهوز ب����ێ ،بهراس����ت نیهتی ئهوهی����ان ههیه تفهنگ لهشانی حیزب دابماڵنو بیخهنه ش����انی نیش����تمان لهكاتێكدا بهرپرسی
دهزگاكانی ناوخۆو پێشمهرگهو ئاسایش س����ازان لهب����ارهی چهم����كو مان����اكان ت����ا بناگوێیان لهرهنگی زهردو س����هوز ئامادهبونی ههی����ه ،نهك گرفتی گهڕان ههڵنهكێش����ابێ؟ ئهمانه بهش����ێك لهم بهدوای تهوافوقو دیسپلینكردنیدا. كۆبون����هوهی الیهن����ه دژبهی����هكو پرسیارانهن لهگومانێكی قوڵدا لهبهرامبهر متمانهی ئهم هێزه كوردیانه بهیهكدیو ناكۆك����هكان لهههرێم����ی كوردس����تان ئهزمون����ی دیموكراس����یهتی تهوافوقیی لهدهوری تیۆرهی تهوافوقی نیشتیمانیی لهههرێمی كوردس����تاندا راماندهگرن .بۆ بێگومان كارێكی باش����ه ,بهاڵم كاتێك من نه متمانهكهو نه پهیوهندی مێژوویی ئ����هم تهوافوق����ه نیش����تمانیه لهب����ری نێوان هێ����زه سیاس����یهكانو نهوهاڵمی تێگهیشتنی هاوبهش بۆ چهمكو ماناكانی پرسیارهكان پۆزهتیڤو ئومێد بهخشن" .نیش����تمان"" ,ئامانجی نیشتیمانیی", بێگوم����ان ئێم����ه ل����هوه تێدهگهین "بهرژهوهندی نیشتیمانیی" ,قاچهكانی كه دیموكراس����یهت لهس����هر بنچینهی خ����ۆی لهس����هر فاكت����هری تێكچون����ی رهزامهندی����ی دادهمهزرێت ،بهاڵم نابێته هاوس����هنگی هێ����ز لهنێ����وان الیهن����ه ه����ۆی لهدایكبون����ی ئ����هم رهزامهندیه .بهی����هك ناكۆك����هكان راگرتبێو ،خودی لهفراوانكردن����ی تهوافوقهكهوهك بهرههمی س����هپاندنی رهزامهندب����ون بهش����داریكردنی ئابوری����یو سیاس����یو تێكچونی هاوس����هنگیی هێز بكهوێتهوه، كهلتوری����یو ئیداریهوه دێت ،كه ئێمهی چاوهڕوان ناكرێت تهوافوقێكی لهمجۆره رۆژههاڵتی����ی لهم بهش����داریپێكردنانهدا ئومێدبهخشو جێگهی دڵنیایی هاواڵتیان بێت لهئهزمونكردنی كاری بهیهكهوهییو تهواو ههژارو دهستكورتین. تایبهتمهندیهكان����ی ك����ه بڕی����اره دابینكردن����ی ئارام����یو س����هقامگیریی دیموكراس����یهتی تهوافوق����ی لهههرێمی سیاس����یو بهنیشتمانیكردنی حكومهتو كوردس����تان هێ����زی لێوهربگرێ����ت ،دامودهزگاكانیدا ،تهنان����هت بڕوام وایه بریتی����ه لهبێمتمانهی����یو دابهش����بونی حكومهتی تهوافوقیی ,یان بنكهفراوانی حیزب����ه سیاس����یهكان ل����هروی دیدگاو لهمجۆره لهههرێمدا جگه لهوهی تهمهنی بهرژهوهندیهوه ،ب����هاڵم میكانیزمهكانی ك����ورتو پڕكێش����هترین كابینه دهبێت، كاڵكردنهوهو ههوڵدان بۆ كهمكردنهوهی گومانی ئهوهیش دهكرێت ههر بهمنداڵیی ئهم دابهش����بونانه ت����هواو نائامادهیه ،سهربنێتهوه. بهمانا ل����هالی ئێمه گرفت����ی تهوافوقو
جێیهك لهڕۆشنبیریی باودا ...پاشماوه لهبری س���هرقاڵبون بهتێگهیش���تن لهدونی���ا ،ئایدی���ای ب���او س���هرقاڵه بهرازیكردنی جهماوهرهوه ،ههر ئهمهش سهرهتای مهرگی خۆیو ئهوانه دهبێت ك ه لهسهری دهژین .بهوتهی گالبریهت، روداوهكان دوژمن���ی سهرس���هختی ئایدیا باوهكان���ن .قهیرانی دارایی ئهم دوایی���هی ههرێم روداوێ���ك بو زۆری لهرۆشنبیریی باو كۆن كرد ،بهتهواوی پهردهی لهس���هر پهیكهره فشۆڵهكهی سیس���تمی سیاس���ی -ئابوریی البردو ئابڕوی برد .بهاڵم دهركهوتنی وههمی خۆش���گوزهرانیی مهرج نیه ئاس���تی هۆشیاریی بهرهو پێشهوه ببات .رهنگه بهرگریكاران���ی بازاڕی ئ���ازاد البچنو
كۆمهڵێك رۆش���نبیری باوی ئیسالمی سیاسی ،كه لهباس���ی "گرنگییهكانی نوێ���ژی بهیانی���ان!" زیات���ر هیچی تر نازانن ،ببنه پێشهنگ. ب���هدهر ل���هروداو ،دو دوژمن���ی ئایدیای باو ئهزمونی ژیانو گهش���هی زانس���ته .ههرچهند تاقیگهی زانس���ته كۆمهاڵیهتیهكان پێشدهكهوێتو ههرچهند مرۆڤی���ش لهتهنگژهكان���ی ژیانی���هوه ئاس���تی هۆش���یاریی بهرزدهبێتهوه، مرۆڤ فێ���ری ئهوه دهبێت دیوارهكانی ستهم لهبنهوه بڕوخێنێت ،رۆشنبیریی باو پاشهكش���ه دهكاتو لهگهڵیش���یدا دهمامكی نوسهرانی شهبهحیی خێراتر الدهبات.
ونبون * ناسنامهیهكی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه بهناوی (عوسمان صالح حسن) ههركهس دۆزیهوه بیگهڕێنێتهوه بۆ پرسگهی ئــاوێنه.
w ww awene.com
خاوهنی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سهرنوسهر :سهردار محهمهد
عەینەل مەفەر؟!
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر ،سەردەشت عوسمان
ریکالم
باڵنده کۆچهرییهکانم خۆش دهوێ
ئارام سەعید دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردن هاوکێشەکان گۆڕا ،جاران دو هیزی س���ەرەکی هەبون ئیستا سێ هێزی سەرەکیو الیەنە ئیس�ل�امیەکانیش الیەنی چوارەمن ،زیان���ی گەورە بەر یەکیتی کەوت ،بۆیە پێکهێنانی حکومەت ئاس���ان نیە چونکە دەنگدان هاوس���ەنگیەکانی گۆڕی ،ناکۆکیەکان لەهەریمی کوردستان بەم شێوەیەی خوارەوەیە: پارت���ی براوەی یەک���ەم دەڵێت مەس���ەلەکە ناکۆکیی یەکێتیو گۆڕانە! یەکێتی دەڵێت ناکۆکیی گۆڕانو پارتییە! گۆڕان دەڵێت ناکۆکیی یەکێتیو پارتیە ! ئیس�ل�امیەکانیش جۆرێ���ک لەنێوەندگیری���یو بێدەنگیی���ان هەڵبژاردوە. هەر الیەنێک پاس���اوی خۆی هەی���ە ،راگەیاندنی خۆی هەیە بۆ ئەوەی پاساو بۆ پێکنەهێنانی حکومەت بێنێتەوە ،لەکەناڵەکانیان بەردەوام هەمویان پاساو دەهێننەوە بۆ ئەو قەیرانە گەورەیە. لەن���او ئەمانەدا دەنگێک ونە کە ئەوی���ش دەنگی ئەوانەن کە خەڵک دەنگی پێدان ،ئەوانیش کە دەنگی خەڵکیان مسۆگەرکرد دەوام ناکەنو موچ���ەی خۆیانوەردەگرنو جاروبار جەولەیەک دەکەن. لەالیەک���ی تر ،هێش���تا هەڵبژاردنی پێش���و ئاکام���ی نیە ،دو هەڵبژاردن���ی تر بەڕێوەی���ە ،پارتە سیاس���یەکانو کاندیدەکان سەرقاڵی خۆئامادەکردنن بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردن. بەغ���دا موچەی فەرمانب���ەران رەوانە ن���اکاتو بودجەی عێراق گفتوگۆی لەس���ەر ناکرێت بەس موچەی هەرێم کیشەی هەیەو لەناوەڕاستو باشور موچە هەیە. لەناو ئەم هەمو قەیرانو مالوێرانیەدا حکومەتی هەرێم هەڕەشە دەکات ،دواترینیان س���ەرۆکی هەرێمە کە بڕیارە سەرۆکی هەمو هەرێم بێت خەریکی چارەس���ەری ئەم قەیرانە بێت ،س���ەرقاڵی دیباجەی دەستوری عێراقەو ،دنیا دراوە بەسەریەکدا کە گوایە هەرێم جیابێتەوە یان نا؟ کورد بکشێتەوە یان نا؟ سەبارەت بەم کێشەیەش: یەکێتی سەردانی مالیکی دەکات! پارتی رەخنە لەمالیکی دەگرێت! گۆڕانیش داوای شەفافیەتی فرۆشتنی نەوت دەکات! بەڕاستی هەریمێکی سەیرمان هەیە، باشتروایە هەمومان بڵێێن :عەینەل مەفەر؟!
ه لهئهوروپا نوێنهری ئاوێن شوان حهمه ـ نهرویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
شیعرێکی نزار قهببانی به بۆنهی 8ی مارسهوه وهرگێڕانی بهکر حسهین
باڵند ه کۆچهرییهکانم خۆش دهوێ دهمهوێوهک باڵند ه کۆچهرییهکان خۆم ونکهم سات ه نا ساتێ تا ستهمکارانی ئهم خاکه دهستیان نهمگاتێ
دهمهوێ لهپێستم جیابمهوهو پێناسهو نیشان جێبێڵم بهدوای دادو مرۆڤدۆستیی وهکو باڵندهیهکوێڵم
** دهگهڕێم بۆ سهرزهمینێکی نوێ ** ک ه دوژمن نهبێت بۆ ئینسان دهمهوێ راکهم لهخهلیفهکانو ئهمیرهکانو سوڵتانهکانی ئهم شاره بهدوای خودایهکدا دهگهڕێم ک ه میهرهبان بێت بۆ ههموان دهمهوێ راکهم لهرۆژههاڵتی ئهفسانهو پروپوچگهرییو بێچاره ** دهمهوێ سهری خۆ ههڵگرم ** ئهگهرچی ئاسۆ نادیاره دهمهوێ راکهم لهدهنگم دهمهوێ بهئازادی بژیم لهسێبهرم لهزمانم ئهی رۆژههاڵتی مرۆڤ کوژیو دهمهوێ پهرشو باڵوبمهوه سهربڕینو سێداره وهک بهرامهی باخهکانم **
ریکالم