ریکالم
قوربانیه‌کی کیمیاباران ته‌نها له‌پێناو به‌ردێکدا ده‌ژی
www.awene.com
ژماره ()429 سێشەممە 2014/5/20
كێ پارێزگاری سلێمانی ده‌باته‌وه؟
12 »» 17 »»4
سلێمانی هێزه‌كان له‌سه‌ر سفره‌ی پارێزگار كۆده‌كاته‌وه
17
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامه‌یه‌ك کۆمپانیای ئاوێنه ده‌ریده‌کات
قوباد له‌دیدی ویکلیکسه‌و‌ه
12 »» 17 »»6
پێگ هی قوباد تاڵه‌بانی به‌ته‌واوی بهنده به‌قورسایی باوكیه‌وه
کێشه‌ی راوێژکاره‌کانی په‌رله‌مان
په‌رله‌مانتارێک 6 :مانگ ه راوێژكارێك نههاتوه وشه‌یه‌كمان پێبڵێت
»» 9
ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن ملمالنێ سیاسیه‌كانی هه‌رێم توندتر ده‌كات
یه‌كێت ی له‌هیچ پارێزگایه‌كی هه‌رێم پل ه ی یه‌كه‌م به‌ده‌ستناهێنێت
راگه‌یاندن���ی ئه‌نجامه‌كان���ی كۆتای��� ی ی نوێنه‌رانی هه‌ڵبژاردن���ی ئه‌نجومه‌ن��� عێ���راق‌و ئه‌نجومه‌ن���ی پارێزگاكان���ی هه‌رێمی كوردس���تان ،ملمالنێی هێزه سیاس���ییه‌كان له‌هه‌رێمی كوردستان توندتر دهكاتهوه ،به‌تایبه‌ت ملمالنێی نێوان گۆڕان‌و یه‌كێتی له‌الیه‌ك ،پارتیو یه‌كێت���ی له‌الیه‌كی تر ،هاوكات به‌پێی ئه‌نجامه راگه‌یه‌ن���راوه‌كان ،ههرچهنده یه‌كێتی له‌س���هر ئاس���تی هه‌رێم بوه به‌هێزی دوه‌م ،به‌اڵم له‌هیچ پارێزگایه‌ك پله‌ی یه‌كه‌می بهدهستنههێناوه.
ئاوێن���ه ،س���لێمانی :به‌پێ���ی ئه‌و ئه‌نجامان���هی كه دوێنێ كۆمس���یۆن ی ب���ااڵی هه‌ڵبژاردن���ه‌كان باڵویكرده‌وه ده‌رك���ه‌وت ،یه‌كێت���ی نیش���تمانی كوردستان له‌سه‌ر ئاستی عێراق رێژه‌ی ده‌ن���گ‌و كورس���یه‌كانی زیادیك���ردوه ب���ه‌راورد به‌پارت���ی دیموكرات���ی كوردس���تان‌و بزوتن���ه‌وه‌ی گۆڕانیش، ئه‌مه‌ش ملمالنێی دابه‌شكردنی پۆسته ئیدارییه‌كان به‌تایبه‌ت���ی له‌كه‌ركوك‌و به‌غ���دا له‌نێوانیاندا توندت���ر ده‌كات‌و له‌ئێستاوه جه‌نگێكی سارد له‌نێوانیاندا
راگه‌یان���د" ،ئهوه دیاره كه ته‌زویرێك ی خه‌ریكه ده‌ستپێده‌كاته‌وه. له‌الیه‌ك���ی دیك���هوه ،نزیكی رێژه‌ی زۆر رێكخ���راو ك���راوهو توانیویان���ه ده‌نگ‌و كورس���یه‌كانی یهكێتیو گۆڕان ل���هو رێگه‌ی���هوه ده‌نگه‌كان���ی خۆیان له‌پارێزگای سلێمانی ،نیگه‌رانی به‌شێكی به‌رزبكه‌نه‌وه". به‌اڵم د .جوان ئیحس���ان ،ئه‌ندامی زۆری ئه‌ن���دام‌و الیه‌نگرانی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانی لێكه‌وتوه‌ته‌وه‌و پێیانوایه هێزه س���ه‌ركردایه‌تی یه‌كێت���ی نیش���تمانی ركابه‌ره‌كه‌یان په‌نای بۆ "ساخته‌كاری" كوردس���تان له‌وباره‌ی���هوه به‌ئاوێنه‌ی بردوه ،ئه‌مه‌ش هه‌نگاوێك ئه‌و دو هێزه راگه‌یان���د" ،وه‌ك���و هه‌م���و حزبێكی له‌ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی ملمالنێكانیان كه سیاس���ی ت���ر هه‌وڵمان���داوه زۆرترین ماوه‌یه‌كه وه‌ستاوه ،نزیكتر دهكاتهوه .متمان���هی خه‌ڵ���ك به‌ده‌س���تبهێنین، ی له‌كاتی بانگه‌ش���ه‌كانی هه‌ڵبژاردنیشدا د .ئاكۆ محه‌مه‌د ،له‌ژوری توێژینهوه سیاسیی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ،به‌ئاوێن هی بی���ری خه‌ڵكم���ان خس���توه‌ته‌وه كه
پێویستمان به‌ده‌نگه‌كانیانه". هاوكات ههرچهنده یه‌كێتی ژماره ی كورس���یه‌كانی‌‌و رێ���ژه‌ی ده‌نگه‌كانی له‌ئاستی عێراق‌و هه‌رێمی كوردستاندا به‌رزبونه‌وه‌ی به‌خۆیه‌وه بینیوه ،به‌اڵم ئه‌نجام���ه راگه‌یه‌نراوه‌كانی په‌رله‌مانی عێراق ده‌ریخست ،یه‌كێتی له‌هیچ كام له‌س���ێ پارێزگاكه‌ی هه‌رێم نه‌یتوانیوه پل���هی یه‌ك���ه‌م بگرێ���ت .پێده‌چێت ئه‌نجومه‌ن���ی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان���ی پارێزگاكاندا كه بڕیاره كۆتایی هه‌فته رابگه‌یه‌نرێت ،یه‌كێتی هه‌مان ئه‌نجامی
جه‌میل هه‌ورامی :عه‌یبه ،هه‌ڵه‌بجه‌یی گۆڕان بێت جه‌می����ل هه‌ورامی ئاماژه به‌وه ده‌كات ك����ه ئه‌وانه‌ی لهبیارهو هه‌ورامان دوا ی پارت����ی ده‌ك����ه‌ون‌و ده‌نگ����ی ده‌ده‌نێ وه‌ك ئهوه وای����ه دوای كاڵوی بابردو كه‌وتبێت����ن ،ئ����هو ده‌ڵێ����ت "عه‌یبه، هه‌ڵه‌بجه‌یی گۆڕان بێت". ئاوێنه ،سلێمانی :جه‌میل هه‌ورامی ئه‌ندام����ی ئه‌نجومه‌نی س����ه‌ركردایه‌تی یه‌كێت����ی له‌چاوپێكه‌وتنێكی تایبه‌ت به‌ئاوێن����ه‌دا ئهوهی ره‌تك����رده‌وه كه له‌س����نوری هه‌ڵه‌بجه‌دا دابه‌ش����كردنی
ی هه‌ڕه‌شه ی لێسه‌ندنه‌وه‌ی نازناو ی پایته‌ختی گه‌شتیار له‌هه‌ولێر ده‌كرێت به‌هۆی نه‌بوونی چاالكی‌‌و قه‌یرانی داراییه‌وه، هه‌ڕه‌ش����هی لێس����ه‌ندنه‌وه‌ی نازن����اوی (پایته‌ختی گه‌شتیاری بۆواڵتانی عه‌ره‌بی) له‌هه‌ولێ����ر ده‌كرێ����ت ،جێگ����ری پارێزگاری هه‌ولێری����ش ده‌ڵێت داوام����ان له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زی����ران كردووه پاره‌م����ان بۆخه‌رج بكه‌ن تاده‌ست به‌چاالكیه‌كانمان بكه‌ینه‌وه. ئاوێن����ه ،هێمن مامه‌ند :زانیاریه‌كان ئهوه ئاشكرا ده‌كه‌ن ،كه وه‌زیرانی گه‌شتوگوزاری عه‌ره‌ب����یو ئه‌و لیژنه‌یه‌ی نازناوی پایته‌ختی گه‌ش����تیاری واڵتان����ی عه‌ره‌ب����ی به‌هه‌ولێر به‌خش����یوه گلله‌ییان له‌رێكخه‌رانی لیژنه‌ی چاالكیه‌كان����ی پارێزگای هه‌ولێ����ر كردووه، به‌وه‌ی له‌ئاست خواس����ته‌كانی ئه‌و نازناوه نین‌و له‌م����اوه‌ی چه‌ند مانگی رابردوودا هیچ چاالكیه‌كیان ئه‌نجام نه‌داوه". له‌به‌رامبه‌ریش����دا تاهیر عه‌بدولاڵ جێگری پارێ����زگاری هه‌ولێ����ر به‌ئاوێن����هی راگه‌یاند "ئ����ه‌وان ئه‌و نازناوه‌ی����ان نه‌داوه‌ته هه‌ولێر، بۆئه‌وه‌ی ناوه‌كه‌ی لێبسێننه‌وه". وتیشی "له‌كۆی ئه‌و بیست ملیۆن دۆالره‌ی كه بۆ چاالكیه‌كان ته‌رخان كرابوو ،تائێستا ته‌نیا پێنج ملیۆن دینارمان خه‌رج كردووه‌و بڕه‌كه‌ی تر به‌هۆی ئ����هو قه‌یرانه داراییه‌ی چه‌ن����د مانگێك����ه هه‌رێم����ی كوردس����تانی گرتۆته‌وه بۆمان خه‌رج نه‌كراوه‌و داواشمان له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ك����ردووه به‌زووترین كات ئ����هو پاره‌یه‌مان بۆ خ����ه‌رج بكه‌ن تا ده‌ست به‌چاالكیه‌كانمان بكه‌ینه‌وه".
زه‌وی‌‌و به‌خش����ینه‌وه‌ی پاره‌ی����ان به‌كارهێنابێ����ت ب����ۆ زیادكردن����ی ده‌نگه‌كانی����ان ،ئه‌و وت����ی "من نازانم خه‌ڵكی ئ����ه‌م دیعایانه چۆن ده‌كات؟ من ته‌نه����ا ئامۆژگاریم بۆ س����ه‌رۆکی ش����اره‌وانی ئهوه بوه ك����ه موماته‌ڵه ن����ه‌كات له‌ئیش����ه‌كانداو ده‌س����توبرد ب����كات‌و هه‌مو ئ����هو زه‌وییان����هی كه ده‌ب����و بدرێن به‌وارس����ی ش����ه‌هیدانی سه‌نگه‌رو كیمیاباران‌و مامۆستا به‌پێی خاڵبه‌ندیه‌كان پێیان����دراوه‌و ئه‌مه‌ش
به‌پێی رێنماییه‌كان بوه". هه‌ورام����ی جه‌غت له‌وه‌ش دهكاتهوه ئه‌وان����هی كه لهبیارهو هه‌ورامان دوای پارتی بكه‌ون‌و ده‌نگیان پێبده‌ن ،وه‌ك ئهوه وایه دوای كاڵوی بابردو كه‌وتبێتن، ئه‌و وتی "به‌خه‌ڵكی ئه‌و ناوچه‌یه‌م وت پارتیم ب����ۆ بهێنن كه به‌ردێكی نابێته سه‌ر به‌ردێك له‌ناوچه‌كه‌دا ،نه‌مامێكی دابێ به‌جوتیارێ تا بینێژێت ،هاوكاری فه‌قیرێكی كردبێت ،جاده‌یه‌كی كردبێت، خانویه‌ك‌و پردێكی كردبێت ،ته‌نانه‌ت
پارتیه‌كانیش ئێم����ه ته‌عینمانكردون ئه‌وانه‌ی كه فه‌رمانبه‌رن ،باش����ه ئیتر بۆ ش����وێن كاڵوی باب����ردو ده‌كه‌ون، پارتی چی كردوه له‌و ناوچه‌یه‌دا؟". وتیشی "ئه‌ی قابیله خه‌ڵك نه‌زانێت كه ئه‌و منداڵه ورتكانه‌ی له‌سه‌یدسادق هاتنه سه‌رجاده به‌فیتی گۆڕان هاتن، ئیت����ر هه‌ڵه‌بجه‌یی بۆ گ����ۆڕان بێت؟! عه‌یبه گۆڕان بێت".
ی خۆیه‌ت���ی ،من نامه‌وێت له‌س���هر ئه‌و كه هاتۆت��� ه ئه‌م لیژنه‌ی���هوه ،به‌اڵم ی ژنه په‌رله‌مانتار ،ك ه ماوه قه‌هوه‌چ به‌پێی یاسا ناتوانین رێگربین لهوه". ی مه‌سه‌له‌یه قسه‌بكه‌م". چه‌ند ساڵێكه س���هر به‌هه‌وێ شو گه‌ش ه وتیش���ی "ده‌بوای ه ئه‌م ژن ه ی ه���اوكات گه‌ش���ه دارا س���ه‌رۆك ی به‌په‌رله‌مانتارێك���ی خولی پێش���و ی ی وه‌كو هه‌س���تكردن به‌به‌رپرسیاریه‌ت ی ئێستا پێشوتری لیژنه‌ی به‌رگریكردن له‌ماف په‌رله‌مان كردوه ،له‌م خوله ی نه‌هاتایه‌ت��� ه لیژنه‌ك���هوه، ی خ���ۆ بوه به‌ئه‌ندام���ی لیژنه‌ی داكۆكیكردن ئافره‌ت���ان‌و ژنان ،كه ل���ه‌م خول ه ئێس���تاش په‌رله‌مانت���اره لهههم���ان چونك���ه ناكرێ���ت كه‌س���ێك س���هر ی ئافره‌تان‌و ژنان. له‌ماف ی ب���ۆ ئ���هو مه‌به‌س���ته ئاوێن��� ه لیژنه له‌س���هر فراكس���یۆنی س���ه‌وز به‌هه‌وێ ش���ویكردبێت‌و بێته لیژنه ی ی "له‌ڕاستیدا به‌رگریك���ردن له‌مافی ژنان‌و باس��� په‌یوه‌ندیكرد به‌مونا قه‌هوه‌چی ،به‌اڵم سه‌باره‌ت به‌م پرسه ،وت ی بكات". ی ره‌خنه‌یه‌كی زۆر له‌سه‌ر ئه‌و ژن ه هه‌ی ه یه‌كسان ناوبراو رایگه‌یاند "كێ ناڕازییه كه‌یف
له‌كه‌ركوك شه‌ڕ له‌نێوان ئه‌نسارسوننه‌و داعش سه‌رهه‌ڵده‌دات ش���ه‌ڕو ناكۆكی ده‌كه‌وێت���ه نێوان دو گروپی ئیسالمی توندڕه‌وه له‌كه‌ركوك‌و له‌چه‌ن���د ناوچه‌یه‌كیش���دا ڕوب���ه‌ڕوی یه‌كبونه‌ت���هوه ،به‌پێ���ی ئامارێك���ی به‌رده‌س���تی ئاوێن���ه‌ش ت���ا ئێس���تا به‌وهۆی���هوه چه‌ند س���ه‌ركرده‌یه‌كیان له‌یه‌كتری كوشتوه. ئاوێن���ه ،هه‌ولێر :عه‌مید س���ه‌رحه‌د ق���ادر به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری پۆلیس���ی قه‌زاو ناحیه‌كان���ی كه‌رك���وك به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند ،به‌هۆی ناكۆكی نێوان هه‌ردو
گروپ���ی ئه‌نسارس���وننه‌و داعش" ،برا برای خۆی كوش���توه"و به‌شێكی زۆری ئه‌و ناكۆكیه‌ش له‌ناوچه‌كانی خۆرئاوای كه‌ركوكه. به‌پێی زانیارییه‌كانی ئاوێنه ،دوایین كه‌س���یان كه كوژراوه ،سه‌ركرده‌یه‌كی ئه‌نسارس���وننه بوه‌و له‌الی���ه‌ن چه‌ند چه‌كدارێك���ی گروپ���ی (داع���ش)هوه له‌ناحیه‌ی ڕیاز كه ده‌كه‌وێته خۆرئاوای كه‌ركوك���هوه ،ده‌س���تڕێژی گولل���هی لێكراوه.
باوكم كۆسره‌ت نیهو تاڵه‌بانییش نیم ناونیشان :سلێمانی گه‌ڕه‌کی شۆڕش -به‌رامبه‌ر ئاماده‌یی شۆڕشی کوڕان
ته‌له‌فۆن 3201274 :
16
2
یه‌كگرتو پێنج كاندیدی بۆ پۆسته‌كانی كابینه‌ی هه‌شت یه‌كالیی ده‌کاته‌‌وه
5
ژنه په‌رله‌مانتارێك ،سه‌ر به‌هه‌وێ شویكردوه‌‌و ده‌بێته ئه‌ندامی لیژنه‌ی داكۆكیكردن له‌مافی ژنان ژن��� ه په‌رله‌مانتارێ���ك ك��� ه س���هر ی به‌هه‌وێ ش���ویكردو‌ه ده‌چێته لیژنه به‌رگریك���ردن له‌ماف���ی ئافره‌ت���ان‌و ژنان ،ژن��� ه په‌رله‌مانتارێكیش ده‌ڵێت ی زۆر له‌س���هر ئ���هو ژن ه ره‌خنه‌یه‌ك ێ هه‌ی���ه ،ئه‌و كه خۆی س���هر به‌هه‌و ی شویكردوه ،چۆن ده‌توانێت به‌رگر ی ژنان بكات. له‌ماف هه‌ولێ���ر ،هێم���ن مامه‌ن���د :مونا
ده‌س���تبكه‌وێته‌وه ،به‌م���ه‌ش ره‌نگ��� ه نه‌توانێ���ت ببێت���ه بااڵده‌س���ت له‌هیچ پارێزگایه‌ك���ی هه‌رێمی كوردس���تاندا، د .جوان ئیحس���ان له‌مباره‌یه‌وه وتی، "كێبڕكێ���ی نێوان پارت���ه‌كان بۆ ئهوه نیه له‌ش���وێنێك یان پارێزگایه‌كدا كێ یه‌كه‌م ده‌بێت ،یه‌كێتی له‌سیاس���هتو فه‌لس���ه‌فه‌ی خۆی���دا ش���ارێكی جیانه‌كردوه‌ت���هوهو بڵێت ئ���هوه هی منه".
به‌پێ ئامارێكی تایبه‌ت كه له‌ده‌زگای له‌ناوچه‌كان���ی خۆرئ���اوای كه‌رك���وك هه‌واڵگری كه‌ركوكه‌وه ده‌س���ت ئاوێنه هه‌ڵمه‌تی پش���كنین بۆ ماڵی یه‌كتر ی كه‌وت���هوه ،له‌م���اوه‌ی ( )6مانگ���ی ئه‌نجام���ده‌ده‌ن‌و به‌وهۆی���هوه برا برای ڕاب���ردودا به‌هۆی ناكۆك���ی نێوان ئه‌و خۆی كوش���توه‌و ئێمه‌ش سودمان له‌و دو گروپ���ه چه‌ك���داره‌وه له‌ناوچه‌كانی ناكۆكیه بینیوه". به‌پێ���ی زانیارییه‌كان س���ه‌رهه‌ڵدانی خۆرئ���اوای كه‌ركوك ،زیات���ر له()10 ناكۆكی له‌نێوان گروپی ئه‌نسارسوننه‌و سهركرده له‌هه‌ردوال كوژراون. عه‌مید س���ه‌رحه‌د ئاماژه‌ی بۆ ئهوه داع���ش ده‌گه‌ڕێت���هوه بۆ ئ���ه‌وه‌ی كه كرد كه ئه‌و دو گروپه به‌هۆی ناكۆكی ئه‌ندام���ی ئه‌نسارس���وننه ئاماده‌نی���ن نێوانیان تاكو ئێستا چه‌ندین كه‌سیان په‌یمانببه‌س���تن له‌گه‌ڵ س���ه‌ركرده‌ی له‌یه‌كت���ری كوش���توه‌و ش���ه‌وانه‌ش داعش له‌عێراق ،ئه‌بوبه‌كر به‌غدادی.
یه‌كگرت���و ناوی پێن���ج كاندیدی خۆی له‌ده‌ڤ���ه‌ری س���لێمانی دیاریك���رد بۆ پڕكردنه‌وه‌ی ئه‌و پۆستانه‌ی كه پشكی ئه‌م حیزب���ه‌ن له‌كابینه‌ی هه‌ش���ته‌می حكومه‌تی هه‌رێمداو ئه‌م كاندیدانه له‌گه‌ڵ 5كاندی���دی هه‌ولێرو 5كاندیدی دهۆك ده‌چنه كێبه‌ركێوه‌و له‌ناو سه‌ركردایه‌تیدا به‌ده‌نگدان یه‌كالیی ده‌كرێنه‌وه. ئاوێنه‌نی���وز :چه‌ند س���ه‌رچاوه‌یه‌كی ئ���اگادار له‌ن���او یه‌كگرتوی ئیس�ل�امی كوردستان بۆ ئاوێنه‌نیوزیان رونكرده‌وه دوێن���ێ دوش���ه‌ممه 19ئای���اری 2014 یه‌كگرتوی ئیس�ل�امی ن���اوی پێنج له‌و كاندیدانه‌ی خۆی له‌ده‌ڤه‌ری س���لێمانی یه‌كالییكردوه‌ته‌وه كه ده‌چنه پرۆسه‌ی كیبه‌ركێوه له‌گ���ه‌ڵ كاندیدانی هه‌ولێرو بادینان بۆ پڕكردنه‌وه‌ی پۆس���ته‌كانی كابین���هی هه‌ش���ته‌م .س���ه‌رچاوه‌كان رونیانك���رده‌وه ئه‌وان���هی له‌س���لێمانی یه‌كالییبونه‌ت���هوه بریتی���ن له‌یاس���ین حه‌سه‌ن بۆ پۆس���تی وه‌زاره‌تی كاره‌با، د .ره‌وف كه‌ری���م بۆ پۆس���تی وه‌زیری كاروب���اری كۆمه‌اڵیه‌ت���ی ،د .س���ه‌ردار قادر بۆ وه‌زی���ری كاروباری په‌رله‌مان، فاتح س���ه‌نگاوی بۆ وه‌زیری كاروباری ناوچ���ه دابڕاوه‌كان‌و رێبوار س���ابیر بۆ فه‌رمانگه‌ی رێكخ���راوه ناحكومییه‌كان‌و ئ���ه‌م كاندیدانه له‌گ���ه‌ڵ هاوتای خۆیان له‌هه‌ولێرو بادینان ده‌چنه كیبه‌ركێوه‌و دواتر س���ه‌ركردایه‌تیی یه‌كگرتو له‌و 15 كاندیده پێنجیان دیاری ده‌كات.
هەڵبژاردن‌و قایمکردنی قەاڵی ستەمکاری
کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
14 تیراژ 4500 :
2
تایبه‌ت
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
یه‌كێت ی له‌هیچ پارێزگایه‌ك ی هه‌رێم پله‌ی یه‌كه‌م ی به‌ده‌ستنه‌هێنا ئا :هاوكار حسێن ی ئه‌نجام ه ره‌سمیه‌كانی هه‌ڵبژاردن 30ی نیسان بۆ په‌رله‌مانی عێراق، بۆ یه‌كێتی دڵخۆشكه‌ربون ،به‌اڵم نه‌یتوانی له‌هیچ پارێزگایه‌كی هه‌رێم پله‌ی یه‌كه‌م به‌ده‌ستبهێنێت ،بۆ ی گۆڕانیش نیگه‌رانیه‌كه نزیكبونه‌وه ی ده‌نگ‌و كورسیه‌كانیه‌تی له‌هی یه‌كێت ی له‌سلێمانی ،بۆ پارتیش كه‌مبونه‌وه ی كورسییه‌كانیه‌تی له‌قه‌اڵ به‌هێزه‌كه له‌ده‌ڤه‌ری بادینان. ی ی یه‌كێت���ی له‌زۆربه له‌گه‌ڵ ئ���هوه ی زیادیكردوه، ش���وێنه‌كان ده‌نگه‌كان��� ی ب���ه‌اڵم هێش���تا له‌هی���چ پارێزگایه‌ك ی ی كوردس���تاندا پل���هی یه‌كه‌م هه‌رێم به‌ده‌س���تنه‌هێناوه ،پارت���ی له‌دهۆك‌و هه‌ولێ���ر یه‌ك���ه‌م ب���وو ،گۆڕانی���ش ی یه‌كێك له‌سلێمانی ،پێشتر س���لێمان ی ی به‌هێز ی به‌پێگه بو له‌و ش���وێنانه یه‌كێتی داده‌نرا ،به‌اڵم له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا
"به‌گومان ی كار ی ئیستخباراتی‌‌و ئه‌منی ،وه‌زاره‌ت ی پێشمه‌رگه كچ ه قه‌ره‌جێك به‌گرتن ده‌دات" ئا :هێمن مامه‌ند به‌هۆی ئهوهی كه رۆژانه سه‌ردانی شوێنه نزیكه‌كانی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌ی كردوهو ده‌ستبازی له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی كردوه ،وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه به‌گومانی ئهوهی ده‌ستێكی ئیستخباراتی‌‌و ئه‌منی له‌پشت بێت به‌گرتنی داوه. به‌پێی ئ����هو زانیارییان����هی كه ده‌س����ت ئاوێن����ه كه‌وت����ون ،كچ ه قه‌ره‌جێ����ك رۆژان����ه له‌ناوچ����هی پیشه‌سازی باكور (صناعه شمال) ی نزیك وه‌زاره‌تی ی شاری هه‌ولێر پێش����مه‌رگه ده‌گه‌ڕێ����تو س����واڵ دهكاو فاڵده‌گرێت����هوهو ده‌بێت����ه هاوڕێ����ی چه‌ند پێش����مه‌رگه‌یه‌ك، وه‌زاره‌تی پێش����مه‌رگه‌ش له‌ترسی ئهوهی نه‌بادا ده‌س����تێكی ئه‌منی‌‌و موخابه‌رات����ی بێ����ت له‌الی����ه‌ن ئاسایش����هوه به‌ده‌س����تگیركردنی ده‌دات. ب����ۆ ئ����هو مه‌به‌س����ته ئاوێن����ه په‌یوه‌ندیك����رد به‌عه‌مید هه‌ڵگورد حیكمه‌ت به‌رێوه‌به‌ری راگه‌یاندن‌و هۆش����یاری س����هر به‌وه‌زاره‌ت����ی پێش����مه‌رگه ناوب����راو هه‌واڵه‌كه‌ی پشتڕاس����تكرده‌وه‌و رایگه‌یان����د "له‌راس����تیدا ئه‌و كاره ناش����یرینه من نامه‌وێت هه‌ر قسه‌ش����ی له‌سه‌ر بك����ه‌م ،به‌اڵم ئه‌و كچ����ه قه‌ره‌جه رۆژانه خۆی له‌ناوچه‌ی پیشه‌سازی باكور كه به‌س����ناعه‌ی ش����یمالی له‌هه‌ولێر ناس����راوه س����واڵ دهكاو فاڵده‌گرێت����هوهو ن����اوی به‌خراپ رۆیشتوه ،پێشمه‌رگه‌كانی ئێمه‌ش گه‌نج����نو ئه‌وانی����ش وه‌كو مرۆڤ هه‌س����تیان هه‌یه‌و دیاره قس����ه‌یان له‌گه‌ڵ ك����ردوه‌و گاڵته‌یان له‌گه‌ڵ كردوه". عه‌می����د هه‌ڵگ����ورد وتیش����ی" له‌راس����تیدا هیچ كارێكی نابه‌جێ له‌ناو بینای وه‌زاره‌تی پێش����مه‌رگه نه‌كراوه ،به‌اڵم له‌الیه‌ن فه‌رمانده‌ی ئینزیباتی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه ئه‌و كچه‌یان بینیوه ،كه رۆژان ه به‌حوكمی ئهوهی وه‌زاره‌ت نزیكه له‌صناعه‌ی ش����یمالی دێته الی پێشمه‌رگه‌كان قسه‌و ده‌ستبازییان له‌گه‌ڵ ده‌كات، وه‌زاره‌تیش له‌ترسی ئهوهی نه‌بادا ئه‌و كچ����هی به‌مه‌به‌س����تی كاری ئه‌منی‌‌و موخابه‌راتی به‌كاربهێنرێت، كچه‌كه‌م����ان له‌الی����ه‌ن ئاسایش����ی هه‌ولێ����ره‌وه به‌گرت����ن داوه ،به‌اڵم هی����چ پێش����مه‌رگه‌یه‌كی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگ ه ده‌ستگیرنه‌كراوه".
یه‌كێت���ی ته‌نه���ا له‌كه‌رك���وك یه‌كه‌م ی بوو ،كه ده‌كه‌وێته ده‌ره‌وه‌ی س���نور هه‌رێمه‌وه. ی د .ج���وان ئیحس���ان ،ئه‌ندام��� ی ی نیش���تمان س���ه‌ركردایه‌تی یه‌كێت��� ی كوردس���تان له‌وباره‌ی���هوه به‌ئاوێنه راگه‌یاند" ،كێبڕكێی نێوان پارته‌كان بۆ ئهوه نی ه له‌شوێنێك یان پارێزگایه‌كدا ی ێ یه‌ك���ه‌م ده‌بێ���ت ،یه‌كێت��� ك��� ی ی خۆیدا شارێك له‌سیاسه‌ت‌و فه‌لسه‌فه ی منه. جیانه‌كردوه‌ته‌وه‌و بڵێت ئهوه ه ی ی سیاس���ی ج���وان نیه بۆ هیچ هێزێك به‌یه‌كێتیش���یه‌وه بیه‌وێ���ت ش���وێنێك دابڕێ���ت له‌حزبێكی سیاس���یی ،به‌ڵكو ئێمه پێمانخۆش���ه له‌هه‌مو شاره‌كاندا ده‌نگدان هه‌بێت". ی له‌باره‌ی كورسیه به‌ده‌ستهاتوه‌كان یه‌كێتی له‌ش���اری س���لێمانی ،د.جوان ی سیاسی وتیشی" ،وه‌كو هه‌مو حزبێك ی ت���ر هه‌وڵمان���داوه زۆرتری���ن متمانه ی خه‌ڵ���ك به‌ده‌س���تبهێنین ،له‌كات��� ی ی هه‌ڵبژاردنیش���دا بیر بانگه‌ش���ه‌كان
خه‌ڵكمان خستوه‌ته‌و‌ه كه پێویستمان به‌ده‌نگه‌كانیانه". ی نیس���ان، ی 30 له‌هه‌ڵبژاردنه‌ك���ه ی گۆڕان توانی ت���ا ڕاده‌یه‌ك ئه‌گه‌رچ��� ی ی خۆ ی ده‌نگه‌كان ی له‌رێ���ژ‌ه پارێزگار ی زی���اد بكات، ب���كات‌و ده‌نگه‌كانیش��� ی ی ده‌نگ به‌اڵم به‌رزبون���ه‌وه‌ی رێژه‌كان یه‌كێتی بهو ش���ێوه چاوهڕواننهكراوه، ی بۆ ئه‌م بزوتنه‌وه‌ی��� ه چێژی بردنه‌وه ی لێگیرا ك ه ره‌وانده‌وه‌و ره‌خنه‌ی ئهوه به‌ره‌و لۆكاڵیبون ده‌چێت. ی د .ئاكۆ محه‌مه‌د ،له‌ژوری توێژینهوه ی گ���ۆڕان ،ئه‌و ی بزوتن���هوه سیاس��� ی س���هرهوهی ره‌تك���ردهوهو بۆچون���ه ی راگه‌یاند" ،ئێمه له‌هه‌ولێرو به‌ئاوێن���ه ی باش���مان دهۆك‌و س���لێمانیش ده‌نگ ی ك ه ی ئه‌و گوشارانه هێناوه ،س���ه‌ره‌ڕا ی ئاساییشه كه حزبێك هه‌بوه ،ش���تێك له‌ناوچه‌یه‌ك به‌هێزبێ���تو یه‌كێكی تر له‌ناوچه‌یه‌ك���ی دیكه ،ئه‌گ���هر ئهوه بۆ ئێم ه راس���ت بێت ،ئهوه ب���ۆ پارتیو حزبه‌كانی دیك ه راسته كه لۆكاڵیین".
ی ی نزیكبونه‌وه‌ی جیاوازییه‌كان لهباره رێژه‌ی ده‌نگدانی نێوان یهكێتیو گۆڕان ی س���لێمانی ،كه گۆڕان وه‌ك له‌پارێزگا ی خ���ۆی لێیده‌ڕوانێ���ت ،د .ئاكۆ قه‌اڵ ی زۆر وتی" ،ئ���هوه دیاره ك ه ته‌زویرێك رێكخراو كراوه‌و توانیویانه له‌و رێگه‌یه‌و‌ه ده‌نگه‌كان���ی خۆی���ان به‌رزبكه‌ن���هوه، ی ئێم���ه‌ش پارێزگاریم���ان له‌ده‌نگه‌كان خۆمان كردوه". ی الیه‌ن��� ه ه���اوكات به‌هێزبون��� ی سیاسییه‌كان له‌پارێزگای دهۆك به‌ال پارتیه‌و‌ه ش���تێكی چاوه‌ڕواننه‌كراو بو، ی ی ئیسالم چونكه ئه‌و ته‌نها یه‌كگرتو ی ی به‌هێ���زی خ���ۆی ده‌زان به‌ركاب���هر له‌ده‌ڤ���ه‌ری بادینان ،ب���ه‌اڵم هه‌ریه‌ك لهبزوتنهوهی گۆڕان‌و یه‌كێتیش توانیان به‌ده‌نگ���ه به‌ده‌س���تهاتوه‌كانیان بڵێن "ئێمه لێره‌ش هه‌ین". ی گۆڕان‌و به‌اڵم بون���ی س���ه‌رهه‌ڵدان ی ی به‌وش���ێوه‌یه له‌بادینان به‌ال یه‌كێت ی پارتی���هوه ،وه‌ك هێم���ای به‌هێزبون لێكده‌درێت���هوهو دیموكراس���یه‌ت
ی هه‌رس���ین، له‌وباره‌ی���هوه ئ���ار ی ی له‌په‌رله‌مان��� ی پارت��� په‌رله‌مانت���ار ی راگه‌یاند" ،ئهوه كوردستان به‌ئاوێن ه ی مان���ای ئه‌وه‌یه كه دیموكراس���یه‌تێك ی كوردستان، راسته‌قینه هه‌یه له‌هه‌رێم پێچه‌وانه‌ی ئه‌و قسانه‌ش���ه ك ه پێشتر ی هێز ئه‌و ده‌كران گوای ه پارتی به‌زه‌بر ناوچه‌ی هی كۆنترۆڵكردوه" .وتیش���ی، ی ده‌نگیش له‌هه‌ڵه‌بج ه بێت "پاشه‌كشه ی هیچ یاخود زاخۆ ،بۆ حزبی سیاس���ی ی پارتی ی یه‌كه‌م ی نیه ،ئه‌رك جیاوازیه‌ك ی ی دیموكراس ئهوهی ه مسۆگه‌ری كه‌شێك ی ده‌نگده‌ر به‌جۆرێك بكات ك��� ه خه‌ڵك ی خۆی ده‌نگب���دات ،ئه‌مه‌ش به‌ئ���ازاد گه‌وره‌ترین سه‌ركه‌وتن ه بۆ پارتی". ی ی له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا بۆ په‌رله‌مان پارت ی هه‌رێم ی س���ێ پارێزگاك ه عێراق له‌كۆ 789ههزارو 122ده‌نگ ( 17كورسی) ی 500ههزارو به‌ده‌س���تهێناوه‌و یه‌كێت��� ی 410ده‌نگ ( 11كورسی)و بزوتنهوه گ���ۆڕان 474ه���ه‌زارو 506ده‌نگ (9 كورسی).
بهرهی په‌كه‌كه به‌رامبه‌ر پارت ی دیموكرات ی كوردستان فراوان ده‌بێت ئا :ئاكۆ حه‌مه‌د رابی له‌چه‌ند رۆژی رابردودا گرژی‌و ئاڵۆزی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌گه‌ڵ په‌كه‌كه‌و په‌یه‌ده‌و پارتی چاره‌سه‌ری دیموكراتی كوردستان سه‌ریهه‌ڵدایه‌وه‌و قسه‌و به‌یاننامه‌و لێدوانی توند به‌رامبه‌ر یه‌كتری جارێكی دیكه روپه‌ڕی میدیاكانی پڕكرده‌وه. هه‌رچی په‌یوه‌ندی نێ����وان پارتیو په‌كه‌كه‌یه ،ناكۆكییه‌كی له‌مێژینه‌یان له‌گه‌ڵ یه‌كت����ر هه‌یه‌و ل����هو ماوانه‌ی دواییش����دا له‌سه‌ر پرس����ی خۆرئاوای كوردس����تان له‌الی����ه‌ك‌و دیاریكردنی كۆمه‌ڵكوژییه‌ك����هی چاره‌نوس����ی ،1997پارتی دیموكراتی كوردستان به‌یاننامه‌یه‌ك����ی توندی دژی په‌كه‌كه‌و پارت����ی چاره‌س����ه‌ری دیموكرات����ی كوردس����تان ده‌ركردو هێرشی توندی كرده س����هر هه‌ردوالو به‌گێره‌ش����ێوێن ناویبردن.
له‌الیه‌ك����ی دیك����هوه ،پارت����ی ناكه‌نه‌وه له‌درێژه‌دان بهكارو خه‌باتی به‌یاننامه‌یه‌كیش����ی دژی په‌ی����ه‌ده نه‌ته‌وه‌یی". له‌چه‌ند رۆژی راب����ردودا له‌هه‌ولێری ده‌ركردو ب����ه "تاكڕه‌و" تۆمه‌تباریكرد. هه‌رچی په‌كه‌كه‌و پارتی چاره‌س����ه‌رو پایته‌خته‌وه له‌الیه‌ن چه‌ند رێكخراوێك، په‌یه‌ده‌ش����ن ،به‌لێ����دوان‌و به‌یاننامه‌ی چاالكیه‌كی مه‌ده‌نی ب����ۆ دیاریكردنی تون����د وه‌اڵم����ی پارت����ی دیموكراتی چاره‌نوس����ی كۆمه‌ڵكوژیه‌كه‌ی ساڵی 1997ئه‌نجام����درا ،پارتی دیموكراتی كوردستانیان دایه‌وه. له‌باره‌ی ده‌ركردن����ی به‌یاننامه‌كه‌ی كوردس����تانیش رۆژی یه‌كش����ه‌ممه پارت����ی دیموكرات����ی كوردس����تان به‌یاننامه‌یه‌ك����ی توندی دژی په‌كه‌كه‌و دژی هه‌ری����ه‌ك له‌په‌كه‌ك����هو پارت����ی پارت����ی چاره‌س����هر باڵوك����ردهوهو چاره‌س����ه‌ری دیموكراتی كوردستان ،هه‌ردوكیانی به‌گێره‌شێوین له‌قه‌ڵه‌مدا. ل����ه‌م روه‌وه هاوس����ه‌رۆكی پارت����ی نه‌جیب����ه عومه‌ر هاوس����ه‌رۆكی پارتی چاره‌س����ه‌ری ،به‌ئاوێن����هی راگه‌یاند ،چاره‌سه‌ر ،نه‌جیبه عومه‌ر به‌ئاوێنه‌ی "ده‌مێك����ه پارت����ی دژایه‌ت����ی ئێم����ه راگه‌یاند" ،له‌ماوه‌ی رابردوشدا چاالكی ده‌كات‌و ئێس����تاش له‌سه‌ر هه‌مان كار هاوشێوه ئه‌نجامدراوه بۆ دیاریكردنی به‌رده‌وامه ،ئه‌و فشارانه‌شی ده‌یانكات چاره‌نوس����ی ئه‌و بێسه‌روش����وێنانه‌و خ����ۆی ده‌بینێت����هوه له‌ڕێگریك����ردن به‌رده‌وامیش ده‌بین له‌سه‌ر ئه‌نجامدانی له‌به‌شداریكردن له‌هه‌ڵبژاردن‌و فڕاندن‌و ئ����هو چاالكیان����ه ت����ا دیاریكردن����ی ده‌س����تگیركردنی ئه‌ندام‌و الیه‌نگرانی چاره‌نوسی ئه‌و هه‌ڤااڵنه". له‌باره‌ی تۆمه‌تباركردنیشیان له‌الیه‌ن ئێمه". نه‌جیب����ه وتیش����ی" ،لێ����ره‌وه‌ش پارتی����هوه به‌كلكی په‌كه‌ك����ه ،ناوبراو رایده‌گه‌یه‌نی����ن ك����ه ئ����هو فش����ارو ده‌ڵێت " ئێمه پارتییه‌كین كه له‌سه‌ر ئاس����ته‌نگانه تۆزقاڵێ����ك س����اردمان بنه‌م����ای هێڵی نه‌ته‌وه‌ی����ی دیموكرات
كارده‌كه‌ی����نو له‌م����اوه‌ی رابردوش����دا پش����تگیریمان له‌رۆژئاوای كوردستان كردوهو سیاس����ه‌تی پارتی دیموكراتی كوردستانیشمان ره‌خنه كردوه ،بۆیه پارت����ی هێرش����ه‌كانی بۆ س����هر ئێمه توندكردۆته‌وه ،له‌الیه‌كی دیكه‌ش����هوه ئێم����ه له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان����ی 30ی نیساندا ،پش����تگیریمان لهبزوتنهوهی گ����ۆڕان‌و یه‌كێتی كرد ،دیس����ان ئه‌م هه‌ڵوێسته‌شمان پارتی زۆر بێتاقه‌ت‌و بێزاركردوه". له‌باره‌ی كۆمه‌ڵكوژییه‌كه‌ی س����اڵی 1997یشه‌وه ئه‌و هاوسه‌رۆكه‌ی پارتی چاره‌س����هر بۆ ئاوێنه وتی " پێویست ناكات پارتی هه‌ڕه‌ش����ه بكات ،چونكه خۆی����ان ده‌زانن كه ئ����ه‌وان تاوانباری یه‌كه‌م����ن له‌كۆمه‌ڵكوژییه‌ك����هی 15ی گواڵن����ی ،1997بۆی����ه پێویس����ته داوای لێب����وردن بك����هنو كه‌س����انی بێسه‌روش����وێنكراویش ك����ه ئێس����تا جێگه‌كانی����ان دی����اره وه‌ك گ����ۆڕی به‌كۆم����ه‌ڵ ،پێویس����ته روفاته‌كانیان بده‌نه‌وه به‌خه‌ڵك".
كاكه‌مین نه‌جار :با خه‌ڵك حوكم بده‌ن هاتنه‌پێشه‌وه ی قوباد تاڵه‌بانی یه‌كێتی به‌ره‌و بنه‌ماڵه‌بون ده‌بات یان نا ئا :ئاسۆ سه‌راوی ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان كاكه‌مین نه‌جار له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "هێشتا قسه‌مان له‌سه‌ر ئهوه نهكردوه له‌سلێمانی ده‌بینه هاوپه‌یمانی كێ". ئاوێنه :له‌كۆبونه‌وه‌كه‌ی بارزان ی له‌گ���ه‌ڵ الیه‌نه كوردیی���ه‌كان باس لهوه كراوه بۆ مانه‌وه له‌گه‌ڵ عێراق راپرس���ی بكرێت ،میكانیزمی ئه‌و راپرسیه چۆن ده‌بێت؟ كاكه‌مین نه‌جار :له‌زۆر ش���وێنی دنیادا بۆ ئه‌و بواره راپرسی كراوه، كاتێ���ك بت���ه‌وێ له‌چوارچێ���وه‌ی فیدراڵیی���دا بمێنیت���هوه ی���ان جیابیته‌وه راپرسی ده‌كه‌یت ،به‌اڵم
ئه‌وه‌ندی من بزانم تا ئێس���تا ئهوه نه‌بۆته بڕیار ،هه‌ر پێش���نیارێكه‌‌و ك���راوه ،ده‌بێ���ت چاوه‌ڕێ���ی ئهوه بكه‌ی���ن بزانین ده‌بێت���ه بڕیار یان ن���ا ،ه���هر كاتێ���ك كرای���ه بڕیار به‌دڵنیاییه‌وه میكانیزمێكی هه‌ر بۆ ده‌دۆزرێته‌وه. ئاوێنه :ئه‌گه‌ر خه‌ڵكی كوردستان ده‌نگی بۆ بڕی���اری جیابونه‌وه دا هه‌ڵوێستتان چی ده‌بێت؟ كاكه‌می���ن نه‌جار :ی���ان ده‌بێت راپرس���ی نه‌كه‌یت ،یان كه كردت ده‌بێت رێزی راپرسیه‌كه بگریت. ئاوێنه :ئێ���وه وه‌ك پارتی چۆن له‌هاتنه‌پێش���ه‌وه‌ی قوباد تاڵه‌بانی ده‌ڕوانن كه دیاریكراوه بۆ پۆستی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت؟ كاكه‌می���ن نه‌جار :دیاره له‌غیابی مام جه‌الل���دا ،خۆی���ان ده‌یانه‌وێ
قوب���اد تاڵه‌بانی بهێننه‌پێش���هوهو پێگه‌ی زیاتری پێبده‌ن‌و پۆس���ت ی بااڵی بده‌نێ ،ئ���ه‌وه‌ش په‌یوه‌ندی به‌خۆیانه‌وه هه‌یه نه‌ك ئێمه ،ئێمه وه‌ك پارتی ئه‌و یان هه‌ر كه‌سێكی تریان دابنایه بۆ پۆس���تی جێگری س���ه‌رۆكی حكومه‌ت پیرۆزباییمان لێده‌كرد. ئاوێن���ه :ئای���ا ئه‌م���ه واناكات كه حیزب���ه‌كان بكرێ���ن به‌حیزبی بنه‌ماڵه‌یی ،ههرچهنده پێش���تریش ره‌خنه‌ی ئه‌وه‌یان ئاڕاسته ده‌كردن كه حیزبی بنه‌ماڵه‌ن؟ كاكه‌می���ن نه‌ج���ار :پێش���تر چییانوتوه‌‌و ئێس���تا چ���ی ده‌ڵێن ئهوه په‌یوه‌ندی به‌خۆیانه‌وه هه‌یه، هه‌ندێ ش���ت هه‌یه ئاشكرا‌و ڕونه، خه‌ڵ���ك ده‌زان���ێ یه‌كێت���ی به‌ره‌و بنه‌ماڵه‌ییب���ون ده‌ب���ات ی���ان نا،
پێویست به‌قس���هی ئێمه ناكات با خه‌ڵك حوكم ب���دات .دیاره قوباد تاڵه‌بانی ك���وڕی كێیه ،به‌هه‌رحاڵ ئێم���ه پیرۆزبایی���ان لێده‌كه‌ین بۆ دیاریكردنی ئه‌و به‌ڕێزه بۆ پۆستی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت. ئاوێنه :بۆ دیاریكردنی پۆس���تی پارێ���زگاری س���لێمانی ،به‌نی���ازن هاوپه‌یمان���ی له‌گه‌ڵ ك���ێ بكه‌ن، یه‌كێتی یان گۆڕان؟ كاكه‌مین نه‌جار :هێشتا قسه‌مان له‌س���هر ئهوه نهكردوه له‌سلێمانی ده‌بین���ه هاوپه‌یم���ان ك���ێ ،ب���ۆ دیاریكردنی پۆستی پارێزگار ،ئێمه چاوه‌ڕێی ئه‌نج���ام ده‌كه‌ین ،دوای ئه‌نجام���ی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێ���زگاكان قس���ه له‌س���هر ئهوه ده‌كه‌ی���ن ده‌بین���ه هاوپه‌یمانی چ الیه‌نێك.
رونكردنه‌وه‌یه‌كی پێویست ل ه ئاوێنه‌وه ی به‌پێویستی ده‌زانین خوێنه‌ران ئاوێن ه ئاگاداربكه‌ین���هوه ،ك ه ئه‌و ی زانیاریی���هی له‌مانش���ێتی ژماره ی ی ئاوێنه‌دا هاتبو ،به‌ته‌واو رابردو
گوزارش���ت بو له‌و دۆخه ناجێگیرو دودڵیی هی كه یه‌كێتی تێدا بو له‌سه‌ر پرس���ی یه‌كالكردنه‌و‌هی كاندیدێك ب���ۆ جێگری س���ه‌رۆكی حكومه‌ت،
ی ی زانیارییه‌كانی���ش له‌زار ت���ه‌واو ی ئه‌و حزبه‌وه، ی بااڵ به‌رپرس���ێك ی متمانه‌پێكردن، له‌س���هر بنه‌م���ا له‌الیه‌ن ئاوێنه‌وه گوازرابۆوه ،ئاوێن ه
ی به‌پێویستی ده‌زانێت كه خوێنه‌ران ی نه‌ریتی ئه‌م دڵنیا بكاته‌و‌ه لهوه ی چه‌وت‌و رۆژنامه‌ی��� ه نیی��� ه هه‌واڵ ناڕاست بدات به‌خوێنه‌رانی.
ئاوێنه‌ی رووداوه‌کان
ئه‌رك ه قورسه‌ك ه بۆ میدیای ئه‌هل ی جێماوه هاوكار حسێن قۆناغی دوای 25ی ته‌مموزی 2009و سه‌رهه‌ڵدانی ئۆپۆزسیۆنێكی به‌هێز ،هه‌ر به‌ته‌نها پرۆس���هی سیاسیی له‌هه‌رێمی كوردستاندا كامڵ نه‌كرد ،بۆ ده‌سه‌اڵتی چواره‌میش (میدیا) هه‌نگاوێكی گرنگ ب���و .چونكه پشتبه‌س���تنی ته‌واوه‌تی ئۆپۆزس���یۆن به‌میدیا وه‌ك ئامڕازێكی كاریگ���هر بۆ كاركردنه س���هر خه‌ڵك‌و ده‌سه‌اڵت ،ناڕاس���ته‌خۆ خزمه‌تكردن‌و ته‌واوكردن���ی به‌ش���ێك له‌ئه‌ركی ماس میدیا بو به‌گشتیی‌‌و هی میدیای ئه‌هلی به‌تایبه‌تی .به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه ،كاركردنی میدیا ناڕاس���ته‌وخۆ به‌شێك له‌ئه‌ركی سه‌رش���انی ئۆپۆزس���یۆن سوكده‌كات له‌ده‌ستنیشانكردنی كه‌موكورتیه‌كان‌و نیشاندانی خه‌وشه‌كانی ده‌سه‌اڵت. به‌سروشتی ،هێڵێكی زۆر باریك كاری ئۆپۆزس���یۆن‌و میدیا لێكجیاده‌كاته‌وه، هه‌ردوال چاودێرن به‌س���هر جموجوڵی حكومه‌ت‌و هاوكات هۆشیاركردنه‌وه‌ی خه‌ڵك له‌هه‌ڵه‌و په‌ڵه‌كان .به‌اڵم له‌دوای 30ی نیس���انی 2014هوه ،له‌هه‌رێم���ی كوردس���تان ئه‌م هێڵه باریكه‌ی نێوان میدیا‌و ئۆپۆزس���یۆن به‌ش���ێوه‌یه‌كی ئۆتۆماتیك���ی پانوپۆڕو تۆخده‌بێته‌وه، به‌وپێیه‌ی هه‌رس���ێ الیه‌نی پێش���وی ئۆپۆزس���یۆن (گ���ۆڕان ،یه‌كگرت���وو كۆمه‌ڵ) ،ده‌چنه س���ه‌نگه‌ری به‌رامبه‌ر میدیا كه ده‌سه‌اڵته. لێره به‌دوا میدیای كوردی‌‌و میدیای ئه‌هل���ی به‌تایبه‌ت ،ئه‌ركی قورس���ترو گرانت���ر ده‌بێت ،ئه‌گه‌ر پێش���تر وه‌ك ئه‌ركێك���ی س���ه‌ره‌كی خ���ۆی ،زیاتر فه‌وكه‌س���ی بۆ س���هر دوالیه‌ن���ی ناو ده‌سه‌اڵت (یهكێتیو پارتی) بوه ،ئیدی ده‌بێت له‌مه‌ودوا روبه‌ری سه‌رنجه‌كانی فراوانت���ر بكات بۆ س���هر پێنج الیه‌ن. ئ���هو دۆخ���هی له‌س���ایه‌ی حكومه‌تی بنكه‌ف���راوان له‌هه‌رێمی كوردس���تاندا دێته پێش���هوه ،ده‌ش���ێت قازانجی بۆ هه‌مو الیه‌ك تێدابێ���ت ،ته‌نیا میدیای ئه‌هلی نه‌بێت ،چونكه ئه‌و میدیایانه‌ی كه پێش���تر ئۆپۆزسیۆن خاوه‌نی بون‌و ئه‌ركی میدی���ای تا ڕاده‌یه‌ك س���وك ده‌كرد ،له‌ئاین���ده‌دا دورنیه هه‌ریه‌كه‌و حه‌یران بۆ له‌یالكه‌ی خۆی بڵێت. كابین���هی هه‌ش���ته‌م ،له‌ناوه‌ڕۆكدا پێكدێت له‌پێنج حكومه‌تی بچوككراوه (مصغ����ر) ،هه‌ریه‌كێك ل���ه‌م وردیله كابینان���ه له‌الی���ه‌ن خاوه‌نه‌كانیانه‌وه هه‌وڵده‌درێ���ت جوانتری���ن ئارایش���تی ئیعالم���ی ب���ۆ بكرێ���ت .وه‌ك چ���ۆن هه‌مان ئه‌زمون له‌حكومه‌ته‌كانی به‌غدا له‌راب���ردودا رویدا ،كاتێك به‌ئاش���كرا الیه‌نێك���ی دیاریك���راو یاساش���كێنی ده‌كردو پێشێلی ده‌س���توری ده‌كرد، ب���ه‌اڵم هه‌ركه هه‌وڵده‌درا ب���ۆ ئهوهی لێپرسینه‌وه بكرێت ،الیه‌نی پێشێلكار خ���ۆی وه‌ك زوڵملێكراو نیش���انده‌داو مه‌له‌سه‌كه‌ش���ی وه‌ك گه‌له‌كۆمه‌ك���ی وه‌س���فده‌كرد .بۆیه ده‌ش���ێت هه‌مان ئه‌زم���ون له‌كابین���هی هه‌ش���ته‌میش دوباره‌ببێته‌وه‌و هیچ الیه‌نێك له‌ترسی له‌ده‌س���تنه‌دانی متمان���هی ده‌نگده‌ر، بوێری ئ���ه‌وه‌ی نه‌بێ���ت له‌میدیاكانی خۆیه‌وه خاڵ بخاته سه‌ر پیته‌كان. لێره‌وه ئیدی میدیای ئه‌هلی ده‌بێت درك به‌وه بكات كه له‌مه‌ودوا له‌به‌ره‌یه‌كی بێ پش���تیوان‌و پڕ به‌رپرسیارێتیدایه، له‌هه‌مان كاتیش���دا باشترین ده‌رفه‌تی بۆ ره‌خس���اوه تا هێزه سیاس���یه‌كانی ن���او كابین���هی هه‌ش���ته‌م :له‌مپه‌ڕی ئیسالمیه‌وه بۆ ئه‌وپه‌ڕی لیبڕاڵ ،بخاته گۆشه‌ی هه‌ڵس���ه‌نگاندنه‌وه‌و به‌رده‌وام ئه‌و به‌ڵێن‌و په‌یمانانه بداته‌وه به‌گوێی خه‌ڵكدا كه پێش پێكهێنانی حكومه‌ت، دابویان به‌ده‌نگده‌رانیان. چوار س���اڵی ئاینده ئ���هو بواره‌یه ك���ه قول���ی ره‌ش‌و س���پی هه‌موانی تێدا ده‌رده‌كه‌وێت ،به‌اڵم نیش���اندان‌و جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌م دو ره‌نگه له‌به‌رچاوی خه‌ڵكدا ،به‌پله‌یه‌ی یه‌كه‌م له‌ئه‌ستۆی میدی���ای ئه‌هلی���ه ،ئ���هو میدیای���هی كه س���ه‌رده‌مانێك هه‌ندێ���ك له‌هێزه "دیموكرات‌و سۆشیال دیموكراته‌كان" به‌ئاشكراو له‌ناوخۆدا تۆمه‌تی "ده‌ستی ده‌ره‌ك���یو به‌كرێگیراویان"یان ده‌دایه پاڵ‌و له‌به‌رده‌م وه‌فده بینانیه‌كانیشدا "به‌جێگه‌ی شانازی" خۆیان وه‌سفیان ده‌كردن.
هه‌نوکه
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن وه‌ک‌خواستی پارتی نه‌بو
3
به‌شێک له‌حیزبه‌کان ده‌نگیان زیادیکردو به‌شێکیتریشیان کورسی ئا :محه‌مه‌د ره‌ئوف
هه‌ڵبژاردنی 30ی نیسانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ،له‌ده‌ره‌وه‌ی پێشبینی چاودێرانی سیاسیو بواری هه‌ڵبژاردن بو ،رێژه‌ی ده‌نگ‌و كورسی هه‌ندێك الیه‌ن هه‌ڵكشاو هه‌ندێكی دیكه‌شیان داشكاو جێگۆڕكێیه‌كی دیاری له‌هاوكێشه سیاسیه‌كاندا دروستكرد ،كورسیه‌كانی كوردیش له‌په‌رله‌مانی عێراق له 57 كورسیه‌وه به‌رزكرده‌وه بۆ 62كورسیو له‌پارێزگای كه‌ركوكیش له 6كورسیه‌وه بو به 8كورسی ،پارتی 7كورسی كه‌میكردو یه‌كێتی 8كورسی زیادی كردو گۆڕان 1كورسیو كۆمه‌ڵیش یه‌ك كورسی زیادیانكرد ،یه‌كگرتوش وه‌ك خۆی مایه‌وه. یه‌که‌م /پارێزگای هه‌ولێر له‌پارێزگای هه‌ولێر كه به‌پێی راگه‌یه‌نراوی كۆمس���یۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كان (744 ه���ه‌زارو )498كه‌س ده‌نگی���داوه)15( ، كورس���ی بۆ په‌رله‌مانی ل���ه‌م پارێزگایه‌دا دیاریك���راوهو به‌ه���ای كورس���یه‌كیش به‌شێوازی سانت لیگۆی هه‌مواركراو (49 ههزارو )633ده‌نگه. ا_ پارتی دیموكراتی كوردستان پارت���ی دیموكراتی كوردس���تان (354 ه���ه‌زارو )735ده‌نگی به‌ده‌س���تهێناوه، به‌رێ���ژه‌ی ()%47.7و 7كورس���ی ب���ۆ په‌رله‌مانی عێراق مس���ۆگه‌ركردوه ،به‌اڵم به‌ب���ه‌راورد به‌هه‌ڵبژاردن���ی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌ن���ی نوێنه‌ران���ی عێ���راق ،پارتی دیموكراتی كوردستان له‌پارێزگای هه‌ولێر كه به‌یه‌ك لیست له‌گه‌ڵ یهكێتیو هه‌ندێك له‌هێزه‌كان���ی دیكه دابه‌زی���ن له‌كۆی 14 كورسی ئه‌وكات پارتی 8كورسیو یه‌كێتی 2كورس���ی به‌ده‌س���تهێنابو ،ده‌نگه‌كانی هه‌ردوالیان ( 458ههزارو )403بو ،پارتی ( 306ههزارو )775ده‌نگی هێنابو ،واته ( 47ه���ه‌زارو )960ده‌ن���گ زیادیكردوهو كورسیه‌كانیشی ( )1كورسی كه‌میكردوه. ب_ بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان گ���ۆڕان ( 104ه���ه‌زارو )95ده‌نگ���ی له‌پارێ���زگای هه‌ولێ���ر به‌ده‌س���تهێناوه، به‌رێژه‌ی ()%14و 2كورسی له‌و پارێزگایه بۆ په‌رله‌مانی عێراق مسۆگه‌ر كردوه ،به‌اڵم له‌هه‌ڵبژاردنی 2010/3/7كه ( 103ههزارو )397ده‌نگی به‌ده‌ستهێنابو ،واته رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی به‌راورد بهو هه‌ڵبژاردنه ()698 ده‌نگ كه‌میكردوه‌و كورسیه‌كانیشی وه‌ك خۆی ماوه‌ته‌وه. ج_ یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان یه‌كێتی ( 168ه���ه‌زارو )735ده‌نگی به‌ده‌ستهێناوه ،به‌رێژه‌ی ( ) %22.7و 4 كورسی له‌پارێزگای هه‌ولێر بۆ په‌رله‌مانی عێراق مس���ۆگه‌ر كردوه ،به‌اڵم به‌به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردن���ی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێ���راق ،یه‌كێتی له‌و پارێزگایه كه به‌یه‌ك لیس���ت له‌گه‌ڵ پارتیو هه‌ندێك له‌هێزه‌كان���ی دیكه دابه‌زی���ن ،له‌كۆی 14 كورس���ی ئه‌وكات 2كورس���یو پارتی 8 كورس���ی به‌ده‌س���تهێنابو ،یه‌كێتی (124 ههزارو )959ده‌نگی به‌ده‌ستهێنابو ،واته رێ���ژه‌ی ده‌نگه‌كانی ( 47ه���ه‌زارو )960 ده‌نگ زیادیكردوهو كورسیه‌كانیش���ی ()2 كورسی زیادیكردوه. د_ كۆمه‌ڵی ئیسالمی كوردستان كۆم���ه‌ڵ ( 80ه���ه‌زارو )492ده‌نگ���ی به‌ده‌س���تهێناوه ،به‌رێژه‌ی ()%10,8و 2 كورسی له‌پارێزگای هه‌ولێر مسۆگه‌ركردوه، به‌اڵم به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردنی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌ن���ی نوێنه‌ران���ی عێ���راق ،كه 1 كورس���یو ( 62ه���ه‌زارو )706ده‌نگ���ی به‌ده‌ستهێنابو 17( ،ههزارو )786ده‌نگ زیادیكردوهو كورسیه‌كانیش���ی 1كورسی زیادیكردوه. و_ یه‌كگرتوی ئیسالمی كوردستان یه‌كگرت���و هی���چ كورس���یه‌كی به‌ده‌س���تنه‌هێناوه ،به‌اڵم به‌پێی ئه‌نجامه ناره‌س���میه‌كان ( 24ههزارو )250ده‌نگی له‌پارێ���زگای هه‌ولێ���ر به‌ده‌س���تهێناوه، به‌رێژه‌ی ( ،)%3.3به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردنی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، كه 1كورس���یو ( 51ههزارو )65ده‌نگی به‌ده‌ستهێنابو 26( ،ههزارو )815ده‌نگ كه‌میكردوه. دوه‌م /پارێزگای سلێمانی له‌پارێزگای سلێمانی به‌پێی راگه‌یه‌نراوی كۆمس���یۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كان (863 ه���ه‌زارو )219كه‌س ده‌نگ���ی داوه ،ئه‌مه ده‌نگی ته‌واوی هێزه‌كانه به‌وانه‌ش���هوه كه
كورس���ییان نه‌هێناوه ،پارێزگای سلێمانی ( )18كورسی بۆ په‌رله‌مانی عێراق هه‌یه، به‌های كورسی له‌پارێزگای سلێمانی (47 ههزارو )956ده‌نگه. ا_ بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان گ���ۆڕان (347ه���ه‌زارو )799ده‌نگ���ی به‌ده‌س���تهێناوه ،به‌رێ���ژه‌ی ( ،)%40.3 7كورس���ی له‌پارێ���زگای س���لێمانی بۆ په‌رله‌مانی عێراق مسۆگه‌ركردوه ،به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردن���ی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ،كه له‌كۆی 17كورسی ئه‌وكات 6كورس���یو ( 298ههزارو )621 ده‌نگی به‌ده‌ستهێنابو 49( ،ههزارو )178 ده‌نگ‌و كورسییه‌كیش زیادیكردوه. ب_ یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان یه‌كێت���ی ( 294ه���ه‌زارو )260ده‌نگی به‌ده‌س���تهێناوه ،به‌رێ���ژه‌ی (،)%34.1 6كورس���ی له‌پارێ���زگای س���لێمانی بۆ په‌رله‌مانی عێراق مسۆگه‌ركردوه ،به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردن���ی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران���ی عێراق ،یه‌كێت���ی له‌پارێزگای سلێمانی كه به‌یه‌ك لیست له‌گه‌ڵ پارتیو هه‌ندێك له‌هێزه‌كانی دیكه دابه‌زین‌و له‌كۆی 17كورسی ئه‌وكات 5كورسیو پارتی 3 كورسی به‌ده‌س���تهێنابو ،یه‌كێتی (237 ههزارو )397ده‌نگی به‌ده‌ستهێنابو ،واته رێ���ژه‌ی ده‌نگه‌كانی ( 56ه���ه‌زارو )863 ده‌نگ زیادیكردوهو كورسیه‌كانیش���ی ()1 كورسی زیادیكردوه. ج_ پارتی دیموكراتی كوردستان پارت���ی 93( ،ه���ه‌زارو )412ده‌نگ���ی به‌ده‌س���تهێناوه ،به‌رێ���ژه‌ی (،)%10.8 2كورس���ی ب���ۆ په‌رله‌مان���ی عێ���راق مسۆگه‌ركردوه ،به‌اڵم به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردنی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، پارتی دیموكراتی كوردس���تان له‌پارێزگای سلێمانی كه به‌یه‌ك لیست له‌گه‌ڵ یهكێتیو هه‌ندێك له‌هێزه‌كانی دیكه دابه‌زین ،پارتی له‌كۆی 17كورس���ی ئه‌وكات 3كورسیو یه‌كێتی 5كورسی به‌ده‌ستهێنابو ،پارتی ( 82ههزارو )121ده‌نگی به‌ده‌ستهێنابو، واته رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی ( 11ههزارو )291 ده‌نگ زیادیكردوهو كورسیه‌كانیش���ی ()1 كورسی كه‌میكردوه. د_ یه‌كگرتوی ئیسالمی كوردستان یه‌كگرتوی ( 81ه���ه‌زارو )392ده‌نگی به‌ده‌س���تهێناوه ،به‌رێ���ژه‌ی ()%9.4و 2 كورسیش���ی بردۆت���هوه ،ب���ه‌اڵم به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردن���ی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ،كه 2كورس���یو (103 ه���ه‌زارو )188ده‌نگی به‌ده‌س���تهێنابو، رێ���ژه‌ی ده‌نگه‌كانی ( 21ه���ه‌زارو )796 ده‌نگ كه‌میكردوه‌و كورسیه‌كانیشی وه‌ك خۆی ماوه‌ته‌وه. و_ كۆمه‌ڵی ئیسالمی كوردستان كۆم���ه‌ڵ ( 57ه���ه‌زارو )102ده‌نگ���ی به‌ده‌س���تهێناوه ،به‌رێ���ژه‌ی ()%6.6و 1 كورسی بۆ په‌رله‌مانی عێراق مسۆگه‌ركردوه، به‌اڵم به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردنی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌ن���ی نوێنه‌رانی عێراق ،كه له‌كۆی 17كورس���ی ئه‌وكات 1كورس���یو (79 ه���ه‌زارو )149ده‌نگی به‌ده‌س���تهێنابو، رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی ( 22ههزارو )47ده‌نگ زیادیكردوهو كورسیه‌كانیش���ی وه‌ك خۆی ماوه‌ته‌وه. سێیه‌م /پارێزگای دهۆك له‌پارێ���زگای دهۆك ( 490ههزارو )452 كه‌س ده‌نگیان���داوه )11( ،كورس���ی بۆ په‌رله‌مانی عێراق هه‌یه ،به‌های كورسیه‌ك ( 44ههزارو )586ده‌نگه ،رێژه‌و ژماره‌ی ده‌نگ‌و كورس���یه‌كانی ئه‌و پارێزگایه به‌م شێوه‌یه به‌سه‌ر لیسته‌كاندا دابه‌ش بوه: ا_ پارتی دیموكراتی كوردستان پارت���ی 340( ،ه���ه‌زارو )979ه���ه‌زار ده‌نگ���ی به‌ده‌س���تهێناوه ،به‌رێ���ژه‌ی ()%69.5و 8كورس���ی ب���ۆ په‌رله‌مانی عێ���راق مس���ۆگه‌ركردوه .ب���ه‌اڵم به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردن���ی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران���ی عێ���راق ،كه به‌یه‌ك لیس���ت له‌گه‌ڵ یه‌كێت���یو هه‌ندێ���ك له‌هێزه‌كانی دیكه دابه‌زین ،پارتی له‌كۆی 10كورس���ی ئه‌وكات 9 ،كورس���یو هه‌ردوالیان (332 ه���ه‌زارو )951ده‌نگیان به‌ده‌س���تهێنابو، پارت���ی ( 283ه���ه‌زارو )69ده‌نگ���ی به‌ده‌س���تهێنابو ،واتا رێ���ژه‌ی ده‌نگه‌كانی ( 57ه���ه‌زارو )910ده‌ن���گ زیادیكردوه، به‌اڵم 2كورسی كه‌میكردوه. ب_ یه‌كگرتوی ئیسالمی كوردستان یه‌كگرتو ( 84ه���ه‌زارو )447ده‌نگی
هه‌ڵبژاردنی 30ی نیسانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق جێگۆڕكێیه‌كی دیاری له‌هاوكێشه سیاسیه‌كاندا دروستكرد به‌ده‌س���تهێناوه به‌رێ���ژه‌ی ()%17.2و 2كورسیش���ی بردۆته‌وه ،ب���ه‌اڵم به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردن���ی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران���ی عێراق ،كه 1كورس���یو (59 ه���ه‌زارو )989ده‌نگ���ی به‌ده‌س���تهێنابو، رێ���ژه‌ی ده‌نگه‌كانی ( 24ه���ه‌زارو )458 زیادیكردوهو كورسیه‌كانیشی یه‌ك كورسی زیادیكردوه. ج_ یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان یه‌كێت���ی 37( ،ه���ه‌زارو )457ده‌نگی به‌ده‌س���تهێناوه ،به‌رێ���ژه‌ی ()%7.6و 1 كورسی بۆ په‌رله‌مانی عێراق مسۆگه‌ركردوه، به‌اڵم به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردنی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌ن���ی نوێنه‌رانی عێ���راق ،یه‌كێتی له‌پارێ���زگای ده���ۆك كه به‌یه‌ك لیس���ت له‌گه‌ڵ پارتیو هه‌ندێك له‌هێزه‌كانی دیكه دابه‌زی���ن ،له‌ك���ۆی 10كورس���ی ئه‌وكات هیچ كورسیه‌كی به‌ده‌س���تنه‌هێناو پارتی 9كورس���ی به‌ده‌س���تهێنابو ،یه‌كێتی له‌و پارێزگای���ه ( 35ه���ه‌زارو )591ده‌نگ���ی
به‌ده‌س���تهێنابو ،واته رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی (ه���ه‌زارو )866ده‌ن���گ زیادیكردوهو 1 كورسیشی مسۆگه‌ركردوه. د_ بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان هه‌ریه‌ك لهبزوتنهوهی گۆڕان‌و كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌و پارێزگایه هیچ كورسیه‌كیان مس���ۆگه‌ر نه‌ك���رد ب���ه‌اڵم ده‌نگیانهێن���ا له‌هه‌ڵبژاردنی 30ی نیس���انی 2014به‌اڵم به‌پێی ئه‌نجامه ناره‌سمیه‌كان ( 24ههزارو )580ده‌نگ���ی به‌ده‌س���تهێناوه ،به‌رێژه‌ی ( )%5ب���ه‌اڵم ب���ه‌راورد به‌هه‌ڵبژاردن���ی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، گۆڕان هه‌ر كورسی به‌ده‌ستنه‌هێنابو به‌اڵم یه‌ك كورسی به‌ده‌س���تهێنابو له‌پارێزگای هه‌ولێر ( )805ده‌نگ زیادیكردوه. و_ كۆمه‌ڵی ئیسالمی كوردستان كۆم���ه‌ڵ ( 4ه���ه‌زارو )231ده‌نگ���ی به‌ده‌س���تهێناوه ،به‌ڕێژه‌ی ()%0.9و هیچ كورسیه‌كی بهدهستنههێناوه ،به‌اڵم به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردن���ی 2010/3/7ی ئه‌نجومه‌نی
نوێنه‌ران���ی عێراق ،ك���ه ( 3ههزارو )141 ده‌نگی به‌ده‌س���تهێنابو( ،ه���ه‌زارو )90 ده‌نگ زیادیكردوهو هیچ كورسیه‌كیش���ی بهدهستنههێناوه. چواره‌م /پارێزگای كه‌ركوك له‌پارێ���زگای كه‌ركوك كه ( 570ههزارو )759ده‌نگ���ی دروس���ت هه‌ب���وه ،بۆ 12 كورسی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق. یه‌كێتی نیش���تیمانی كوردستان (209 ه���ه‌زارو )964ده‌نگی به‌ده‌س���تهێناوه، به‌رێ���ژه‌ی ()%36.8و توانیویه‌ت���ی ( )6كورس���ی مس���ۆگه‌ر بكات ،به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردنی رابردو 2010/3/7كه ()5 كورسی به‌ده‌ستهێنابو ،له‌گه‌ڵ لیسته‌كانی تری ك���ورددا ( 206ههزارو )542ده‌نگی كورد ،یه‌كێتی ( 147ههزارو )197ده‌نگی به‌ده‌ستهێنابو 62( ،ههزارو )767ده‌نگ‌و كورسییه‌كیش زیادیكردوه. هه‌رچی پارتی دیموكراتی كوردستانه، ( 63ههزارو )76ده‌نگی به‌ده‌ستهێناوه،
به‌رێ���ژه‌ی ()%11.1و 2كورسیش���ی مس���ۆگه‌ركردوه ،ب���ه‌اڵم له‌هه‌ڵبژاردن���ی 2010/3/7دا پارت���ی له‌ش���اری كه‌ركوك یه‌ك كورسی هه‌بوه‌و ( 48ههزارو )187 ده‌نگی هه‌بوه ،وات���ه ( 14ههزارو )889 ده‌نگ زیادیكردوه. به‌اڵم الیه‌نه عه‌ره‌ب���یو توركمانیه‌كانی تر له‌كه‌رك���وك به‌هه‌مویان ( 162ههزارو )616ده‌نگیان به‌ده‌س���تهێناوه ،به‌رێژه‌ی ( )%28.5له‌گ���ه‌ڵ 4كورس���ی ،ب���ه‌اڵم له‌هه‌ڵبژاردن���ی راب���ردودا ( 211ه���ه‌زارو )336ده‌نگ‌و 6كورسیان به‌ده‌ستهێنابو، واته ئه‌و الیه‌نانه 2كورسی كه‌میانكردوه له‌گه‌ڵ ( 48ههزارو )720ده‌نگ. به‌وپێیه‌ش ئاستی كورسیه‌كانی لیسته كوردی���ه‌كان بۆ په‌رله‌مان���ی عێراق له57 كورسیه‌وه بۆ 62كورس���ی زیادیكردوه، به‌جۆرێك یه‌كێتی ( )21كورس���یو پارتی ( )25كورس���یو گۆڕان ( )9كورس���یو یه‌كگرت���و ( )4كورس���یو كۆم���ه‌ڵ ()3 كورسی به‌ده‌ستهێناوه.
4
هەنوکە
) )429سێشه‌مم ه 2014/5/20
كێ پارێزگاری سلێمانی ده‌باته‌وه؟
سلێمانی هێزه‌كان له‌سه‌ر سفره‌ی پارێزگار كۆده‌كاته‌وه ئا :محه‌مه‌د ره‌ئوف ره‌نگه هه‌ڵبژاردن له‌هیچ پارێزگایه‌ك هێنده‌ی پارێزگای سلێمانی ،ملمالنێی توندی هه‌ڵبژاردنی به‌خۆوه نه‌دیبێ به‌وپێیه‌ی تا ئه‌مرۆش یه‌كێتی به‌جێنفوزی خۆیی ده‌زانێت‌و بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان پێیوایه خاوه‌نی ئه‌و پارێزگایه‌یه به‌وه‌ی له‌سێ هه‌ڵبژاردنی رابردودا ده‌نگی زۆرینه‌ی ئه‌و پارێزگایه‌ی به‌ده‌ستهێناوه ،گرنگیی سه‌ركه‌وتنی هه‌ر هێزێك له‌سلێمانی له‌وه‌دایه كه سه‌ره‌ڕای پێگه سیاسیه گرنگه‌كه‌ی سلێمانی ،هه‌ر هێزێك سنوری ئیداری پارێزگای سلێمانی به‌رێته‌وه ئه‌وا ده‌بێته فه‌رمانڕه‌وای چوار پارێزگا، به‌وه‌ی سه‌ره‌ڕای پارێزگای سلێمانی، له‌ئێستادا هه‌ڵه‌بجه‌ش بوه‌ته پارێزگا له‌گه‌ڵ ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆی گه‌رمیان‌و راپه‌ڕین. له‌روی پێگه‌ی سیاسیش‌و جموجوڵی سیاسیشه‌وه سلێمانی ره‌مزی به‌ره‌نگاری‌و پێشه‌نگی راپه‌ڕین‌و جموجوڵی سیاسیه‌و كاریگه‌ری ته‌واوی به‌سه‌ر بریاری سیاسی هه‌رێمی كوردس����تانه‌وه هه‌یه ،هه‌روه‌ك مێجه‌رسۆن ده‌ڵێ "هه‌ركه‌سێك سلێمانی كۆنترۆڵ ب����كات كوردس����تان كۆنتڕۆڵ ده‌كات" به‌وپێیه‌ش حوكمكردنی هه‌رێمی كوردستان به‌بێ سلێمانی نابێت. پارێزگای س����لێمانی ل����ه( )15قه‌زاو ( )62ناحیه‌و ( )2572گوند پێكهاتوه، ژماره‌ی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی نزیكه‌ی ( 2ملیۆن‌و 156ههزارو )186 ك����ه‌س دیاریك����راوهو ل����هو ژماره‌یه‌ش (1ملی����ۆن‌و 168ه����ه‌زارو )199كه‌س مافی ده‌نگدانیان هه‌بوه‌و نزیكه‌ی (41 هه‌زار) ده‌نگده‌ریش له‌پارێزگای سلێمانی زیاد ده‌كه‌ن ك����ه ته‌مه‌نیان ده‌بێته 18 س����اڵ ،به‌نزیكه‌ی ( 862ههزارو )792 كه‌س ده‌نگی داوه بۆ هه‌ڵبژاردنی 30ی نیس����ان ،كه بۆ هه‌ڵبژاردنی پارله‌مانی عێراق 18كورس����یو ب����ۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان 32كورسی بۆ دیاریكراوه. ده‌نگی لیسته‌كان له‌پارێزگای سلێمانی له‌گه‌ڵ ئ����ه‌وه‌ی تا ئه‌م����رۆ ئه‌نجامی ره‌سمی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی هه‌رێمی كوردس����تان رانه‌گه‌یه‌نراوه به‌اڵم به‌پێی ئه‌و ئه‌نجامه ناره‌سمیانه‌ی كه تا ئێستا به‌رده‌ست كه‌وتون ،له‌سنوری پارێزگای س����لێمانی ( 862ههزارو )792كه‌س ده‌نگ����ی داوه به‌رێ����ژه‌ی ( ،)%73بهو پێیه‌ش به‌های كورس����یه‌ك له‌پارێزگای سلێمانی بریتیه له ( 862,792دابه‌ش 31كورس����ی ئه‌نجومه‌ن به‌بێ كورسی كۆتا = 27,832به‌های یه‌ك كورسی بۆ ئه‌نجومه‌ن����ی پارێزگای س����لێمانی، وات����ا به‌دابه‌ش����كاری كورس����یه‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان به‌دابه‌ش����كاری ژماره‌ی ده‌نگه‌و ماوه‌ی به‌هێزه ،جیاواز له‌هه‌ڵبژاردن����ی په‌رله‌مان����ی عێراق كه دیاریكردنی كورس����یه‌كان به‌ش����ێوازی (س����انت لیگ����ۆی هه‌موارك����راوه) له‌و رێژه‌یه ده‌نگی لیس����ته‌كان به‌م شێوه‌یه دیاریكراوه تا ئێستا ههرچهنده ناكۆكی له‌سه‌ر باڵوكردنه‌وه‌ی ده‌نگه‌كان‌و ئاستی ده‌نگه‌كان هه‌یه ،به‌اڵم ئهوهی تا ئێستا به‌رده‌سته به‌م شێوه‌یه‌یه: یه‌كه‌م :لیستی گۆڕان له‌هه‌ڵبژاردنی 30ی نیسانی 2014دا بۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی به‌پێی ئه‌و ژماره ناره‌سمیانه‌ی باڵوكراوه‌ته‌وه گۆڕان له‌پارێزگای س����لێمانی ،نزیكه‌ی (373 ههزارو )637ده‌نگی به‌ده‌س����تهێناوه، به‌رێ����ژه‌ی ()%43ی ده‌نگ����ی پارێزگای س����لێمانی ،ب����هو پێی����ه‌ش ده‌نگه‌كانی لیستی گۆڕان دابه‌شی به‌های كورسیه‌ك ده‌كرێ����ت كه ( 27ههزارو )832ده‌نگه ده‌كاته ( )13كورس����ی ب����ه‌اڵم ده‌نگی ماوه له‌لیستی گۆڕان ( 11ههزارو )756 ده‌نگ. به‌ب����ه‌راورد به‌هه‌ڵبژاردن����ی راب����ردو 2014/9/21كه لیس����تی گۆڕان (333 ه����ه‌زارو )961ده‌نگی به‌ده‌س����تهێنابو، به‌وپێیه لیس����تی گ����ۆڕان ( 39ههزارو )676ده‌نگ زیادیكردوه. دوه‌م :لیستی یه‌كێتی ه����اوكات یه‌كێت����ی نیش����تیمانی كوردستان ،له‌پارێزگای سلێمانی (282 ه����ه‌زارو )550ده‌نگی به‌ده‌س����تهێناوه به‌رێژه‌ی ()%32و له‌پل����هی دوه‌مدایه،
هیچ كام له‌پاڵێوراوه‌كان زۆرینه‌ی ره‌های ژماره‌ی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی به‌ده‌ستنه‌هێنا ئه‌وا كێبه‌ركێ له‌نێوان ئه‌و دو پاڵێوراوه ده‌بێ كه زۆرترین ده‌نگیان به‌ده‌ستهێناوه
هه‌ڵبژاردن له‌هیچ پارێزگایه‌ك هێنده‌ی پارێزگای سلێمانی ملمالنێی توندی هه‌ڵبژاردنی به‌خۆوه نه‌دی به‌وپێیه‌ی تا ئه‌مرۆش یه‌كێتی به‌جێنفوزی خۆیی ده‌زانێت‌و بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانیش پێیوایه خاوه‌نی ئه‌و پارێزگایه‌یه له‌پارێ����زگای س����لێمانی ( 84ه����ه‌زارو )81ده‌نگی به‌ده‌ستهێنابو ،به‌وپێیه‌ش ئاستی ده‌نگه‌كانی به( 18ههزارو )881 ده‌نگ كه‌میكردوه.
به‌وپێیه‌ش ده‌نگه‌كانی لیس����تی یه‌كێتی دابه‌ش����ی به‌های كورسیه‌ك ده‌كرێت كه ( 27ههزارو )832ده‌نگه ده‌كاته ()10 كورس����ی به‌اڵم ده‌نگی ماوه له‌لیس����تی یه‌كێتی ( 4ههزارو )230ده‌نگ. به‌ب����ه‌راورد به‌هه‌ڵبژاردن����ی راب����ردو پێنجه‌م :كۆمه‌ڵی ئیسالمی كوردستان هه‌رچ����ی كۆمه‌ڵ����ی ئیس��ل�امی 2013/9/21ك����ه یه‌كێت����ی له‌پارێزگای س����لێمانی ( 234ههزارو )252ده‌نگی كوردستانیش����ه ،كه له‌هه‌ڵبژاردنی 30ی به‌ده‌ستهێنابو ،ئاستی ده‌نگه‌كانی ( 48نیسانی 2014ی پارێزگای سلێمانی (55 ه����ه‌زارو )720ده‌نگی به‌ده‌س����تهێناوه ههزارو )298ده‌نگ زیادیكردوه. به‌رێژه‌ی ()%6ی ده‌نگه‌كان ،به‌وپێیه‌ش ده‌نگه‌كانی لیس����تی كۆمه‌ڵ دابه‌ش����ی سێیه‌م :لیستی پارتی س����ه‌باره‌ت به‌پارت����ی دیموكرات����ی به‌های كورس����یه‌ك ده‌كرێ����ت كه (27 كوردس����تانیش ك����ه له‌هه‌ڵبژاردن����ی ه����ه‌زارو )832ده‌نگ����ه ،ده‌كات����ه ()2 30ی نیس����انی 2014دا له‌پارێ����زگای كورس����ی به‌اڵم ده‌نگی ماوه له‌لیس����تی س����لێمانی ( 85ه����ه‌زارو )640ده‌نگی كۆم����ه‌ڵ ( )56ده‌ن����گ ،به‌ب����ه‌راورد به‌ده‌س����تهێناوه‌و له‌پله‌ی س����ێیه‌مدایه ،به‌هه‌ڵبژاردنی 2013/9/21ی پارێزگای به‌وپێیه‌ش ده‌نگه‌كانی لیس����تی پارتی سلێمانی كه ( 67ههزارو )258ده‌نگی دابه‌ش����ی به‌های كورسیه‌ك ده‌كرێت كه به‌ده‌س����تهێنابو ،به‌وپێی����ه‌ش ئاس����تی ( 27ههزارو )832ده‌نگه ده‌كاته ( )3ده‌نگه‌كانی به ( 11ههزارو )538ده‌نگ كورس����ی به‌اڵم ده‌نگی ماوه له‌لیس����تی كه‌میكردوه. پارتی ( 2ههزارو )144ده‌نگ. شه‌شه‌م :الیه‌نه‌كانی تر به‌به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردنی 2013/9/21 هه‌رچی الیه‌نه‌كانی تره كه ده‌نگه‌كانیان ك���� ه ( 92ه����ه‌زارو )500ده‌نگ����ی به‌ده‌س����تهێنابو ،به‌وپێی����ه‌ش ئاس����تی به‌ش����ی كورسیه‌ك ناكات به‌اڵم ده‌كرێت ده‌نگه‌كانی به ( 6ههزارو )860ده‌نگ له‌ماوه‌ی به‌هێزدا كورسییان به‌ربكه‌وێت، به‌وه‌ی لیس����تی هاوپه‌یمانی نیشتیمانی كه‌میكردوه. ك����ه ل����ه (سۆسیالیس����تو ش����یوعی‌و زه‌حمه‌تكێشان) پێكهاتوه ده‌نگه‌كانیان چواره‌م :لیستی یه‌كگرتو هه‌رچ����ی یه‌كگرت����وی ئیس��ل�امی بگات����ه ( 9ه����ه‌زارو )244ده‌نگ����ی كوردستانیش����ه ( 65ه����ه‌زارو )200به‌ده‌س����تهێناوه‌و لیس����تی بزوتنه‌وه‌ی ده‌نگی به‌ده‌س����تهێناوه به‌رێژه‌ی ( )%8ئیس��ل�امیش ( 8ههزارو )593ده‌نگی ی ده‌نگ����ه‌كان ،له‌پل����هی چواره‌مدایه ،به‌ده‌س����تهێناوه ،كه ده‌نگ����ی هیچیان ئه‌گ����هر ده‌نگه‌كانی لیس����تی یه‌كگرتو به‌های كورسیه‌ك ناكات كه ( 27ههزارو دابه‌شی به‌های كورس����یه‌ك بكرێت كه )832ده‌نگه. به‌وپێی����ه‌ش لیس����تی گ����ۆڕان ()13 ( 27ههزارو )832ده‌نگه ده‌كاته ()2 كورس����ی به‌اڵم ده‌نگی ماوه له‌لیس����تی كورس����یو ده‌نگی م����اوه‌ی ( 11ههزارو )756ده‌نگ����ه ،لیس����تی یه‌كێتی ()10 یه‌كگرتو ( 9ههزارو )536ده‌نگ. به‌به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردنی 2013/9/21كورسیو ده‌نگی ماوه ( 4ههزارو )230 یه‌كگرت����وی ئیس��ل�امی كوردس����تان ده‌نگه‌و لیس����تی پارت����ی ()3و ده‌نگی
ماوه‌ش ( 2ههزارو )144ده‌نگه‌و لیستی یه‌كگرتو ( )2كورسیه‌و ده‌نگی ماوه (9 ههزارو )536ده‌نگه ،لیس����تی كۆمه‌ڵی ئیسالمیش ( )2كورسیه‌و ده‌نگی ماوه ( )56ده‌نگ ،هه‌مو ئاراسته‌و ده‌نگۆكان ب����هو ئاراس����ته‌یه‌یه ك����ه ده‌س����تكاری ده‌نگگه‌كان ده‌كرێت به‌جۆرێك كاریگه‌ری له‌س����هر ده‌نگی ماوه بكات به‌وپێیه‌ش گۆڕان هه‌ر به 13كورسی ده‌مێنێته‌وه‌و یه‌كێتیش ده‌بێته 11كورسی. س����ه‌رجه‌می ئه‌و كورس����یانه ده‌كاته ( )30كورس����ی له‌گ����ه‌ڵ كورس����یه‌كه‌ی كۆت����ای مه‌س����یحیه‌كان ده‌كاته ()31 كورس����ی كورس����یه‌ك ده‌مێنێته‌وه كه به‌ده‌نگی م����اوه‌ی به‌هێ����ز ده‌ڕوات كه لیس����تی گۆڕانه ده‌نگی ماوه‌ی به‌هێزی ( 11ه����ه‌زارو )756ده‌نگه ،به‌اڵم هه‌ر گۆڕانكاریه‌ك له‌ده‌نگه‌كاندا بكرێت ئه‌وا كورس����یه‌كانیش گۆڕانی به‌سه‌ردا دێت‌و ماوه‌ی به‌هێز ده‌یبات. چۆن پارێزگار دیاری ده‌كرێت؟ ههرچهنده تا ئه‌مرۆ ئه‌نجامی فه‌رمی هه‌ڵبژاردن����ی 30ی نیس����انی 2014 ئه‌نجومه‌نی پارێ����زگاكان رانه‌گه‌یه‌نراوه، ب����ه‌اڵم به‌پێ����ی ئه‌نجام����ه به‌رایی����ه ناره‌س����میه‌كان هیچ هێزێ����ك زۆرینه‌ی ره‌های ده‌نگه‌كانی پارێزگای س����لێمانی بهدهستنههێناوه ( ،)1 +50واتا له‌كۆی ( )32كورس����ی پارێ����زگای س����لێمانی ده‌بێ����ت ( )17كورس����ی ئه‌نجوم����ه‌ن مسۆگه‌ر بكات. س����ه‌باره‌ت به‌پێكهێنان����ی حكومه‌تی ناوخۆی����ی س����لێمانی‌و دیاریكردن����ی پارێزگارو سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا، به‌پێ����ی یاس����ای ژماره ()3ی س����اڵی 2009ی یاس����ای پارێزگاكان����ی هه‌رێم، هه‌ڵبژاردن����ی پارێ����زگار له‌ئه‌نجومه‌نی پارێ����زگادا رونكراوه‌ت����هوه ،به‌جۆرێك ده‌بێت ئه‌و كه‌س����هی ده‌بێت به‌پارێزگار
زۆرینه‌ی ره‌ها واتا ()1+50ی ده‌نگه‌كان بێنێت. هه‌ڵبژاردنی پارێزگا له‌بڕگه‌ی س����ێیه‌می ماده‌ی شه‌شه‌می یاس����ای ژماره ()3ی س����اڵی 2009ی یاس����ای پارێزگاكانی هه‌رێم����دا هاتوه (هه‌ڵبژاردنی پارێزگار له‌نێوان ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌ن به‌زۆرین����هی ره‌ها ()1+50ی ژم����اره‌ی ئه‌ندامان����ی ئه‌نجومه‌ن ده‌بێت له‌ماوه‌یه‌ك����دا كه ئه‌وپ����ه‌ڕی ( )30رۆژ له‌مێژوی به‌ستنی یه‌كه‌مین دانیشتنه‌وه تێپ����ه‌ڕ نه‌كات .هه‌ر له‌و بڕگه‌یه‌دا هاتوه ئه‌گه‌ر هیچ كام له‌پاڵێوراوه‌كان زۆرینه‌ی ره‌های ژم����اره‌ی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی به‌ده‌س����تنه‌هێنا ئه‌وا كێبه‌ركێ له‌نێوان ئ����هو دو پاڵێوراوه ده‌بێ ك����ه زۆرترین ده‌نگی����ان به‌ده‌س����تهێناوه‌و ئ����ه‌وه‌ی زۆرینه‌ی ده‌نگه‌كان له‌ده‌نگدانی دوه‌مدا بباته‌وه ئه‌و به‌ده‌رچو داده‌نرێت. به‌وپێیه‌ی����ی چ����اوه‌ڕوان ناكرێت هیچ لیس����تێك به‌ته‌نه����ا ( )17كورس����ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای س����لێمانی له‌كۆی ( 32كورسیه‌كه به‌ده‌س����تبهێنێت واتا ( )1+50ئه‌وا ئه‌وكات����ه چه‌ند رێگایه‌ك ده‌گیرێته‌به‌ر ب����ۆ دیاریكردنی پارێزگار: یه‌كه‌م :به‌س����تنی هاوپه‌یمانی له‌نێوان لیسته‌كاندا به‌تایبه‌تیش لیستی زۆرینه هه‌وڵی هاوپه‌یمانی ده‌دات له‌گه‌ڵ چه‌ند
لیس����تێكی تر بۆ به‌ده‌ستهێنانی ده‌نگی پێویس����ت ،بۆیه ده‌كرێت لیستی گۆڕان هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ چه‌ند لیس����تێكی تر بكات بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی ناوخۆیی س����لێمانی ،هه‌رچه‌ن����ده دابه‌ش����كردنی پۆسته‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم‌و به‌غداش كاریگ����ه‌ری ده‌بێت له‌س����هر پێكهێنانی حكومه‌تی ناوخۆی پارێزگای سلێمانی. دوه‌م :پاڵێ����وراوی لیس����ته‌كان له‌ئه‌نجومه‌ن����ی پارێ����زگادا ده‌خرێت����ه ده‌نگدانه‌وه‌و ئه‌گ����هر هیچیان زۆرینه‌ی ره‌ه����ا ( )1+50ی����ان به‌ده‌س����تنه‌هێنا، ه����ه‌روه‌ك له‌م����اده‌ی س����ێی یاس����ای پارێزگاكان����دا هاتوه ،ئ����ه‌وا هه‌ڵبژاردن ده‌كرێت����هوه له‌نێوان دو پاڵێ����وراو كه زۆرترین ده‌نگیان هه‌یه ،له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا هه‌ركامیان ده‌نگی زۆرینه‌ی هێنا ده‌بێته پارێزگار مه‌رج نیه ( )1+50بهێنێت له‌م حاڵه‌ته‌دا. س����ێیه‌م :خۆ ئه‌گه‌ر هی����چ یه‌ك له‌و رێگایان����هی س����ه‌ره‌وه نه‌گیرایه‌به‌ر ئه‌وا لیسته‌كان رێكده‌كه‌ون له‌سه‌ر كاندیدێك ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌نجوم����ه‌ن ،ئه‌می����ش پێویستی به‌فێڵی یاسایی هه‌یه ،چونكه به‌پێی یاساكه پارێزگار ده‌بێت ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌ن بێت ،له‌و حاڵه‌ته‌دا پارێزگار به‌وه‌كال����هت ده‌بێ����ت ،وه‌ك پارێزگاری ئێستا.
کوردستانی
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
جه‌میل هه‌ورامی :عه‌یب ه هه‌ڵه‌بجه‌یی گۆڕان بێت ئا :دانا مه‌له‌كی جه‌میل هه‌ورامی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "له‌نێو یه‌كێتیدا هاتنه‌پێشه‌وه به‌پێی توانایه". ئاوێن���ه :زۆرێك له‌خه‌ڵكی كوردس���تان چاوه‌ڕوان���ی نه‌مان���ی یه‌كێتی بون ،چی ب���و وایكرد كه یه‌كێتی به‌م ده‌رئه‌نجامه چاوهڕواننهكراوه ده‌ربكه‌وێته‌وه؟ جه‌می���ل هه‌ورام���ی :چه‌ن���د هۆیه‌ك بو ك���ه گرنگترینی���ان ئه‌مان���ه‌ن :یه‌كه‌م، ب���هر له‌دروس���تبونی گ���ۆڕان ،كۆمه‌ڵێ هێرش���ی ناڕه‌وای رێكخراو له‌الیه‌ن چه‌ند كه‌سێكه‌وه بۆ سه‌ر كادیران‌و سیاسه‌تی یه‌كێتی هه‌بوه ،ئه‌م كه‌س���انه‌ش هه‌مان ئه‌و كه‌س���انه بون كه دوات���ر گۆڕانیان دروس���تكرد ،به‌اڵم له‌ژێر ناوی خوازراوو له‌مالو له‌وال له‌سه‌ر یه‌كێتی ده‌یاننوسی‌و هه‌وڵیانئ���ه‌دا روئی���ای خه‌ڵكی به‌رامبه‌ر یه‌كێتی بگۆڕن‌و س���ه‌ره‌تاش له‌س���ایتی كوردس���تان پۆسته‌وه ده‌س���تیانپێكردو دوات���ر له‌ناو رۆژنامه به‌ن���او ئازاده‌كاندا ئ���ه‌م هێرش���انه‌یان ده‌كرد ،ت���ا دواتر بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان خۆیان ئاش���كراكردو له‌سایتی سبه‌ی‌و knnهوه ده‌ستیانكرد به‌پڕوپاگه‌نده‌كانی���ان دژ به‌یه‌كێت���ی، ته‌نانه‌ت الیه‌ن���ه ئیس�ل�امیه‌كانیش كه بون به‌ئۆپۆزس���یۆن له‌گ���ه‌ڵ گۆڕان دژ به‌یه‌كێت���ی كاریانده‌ك���رد ،یه‌كێتی���ش ئ���ه‌وكات راگه‌یاندنێكی س���اردی هه‌بو، راگه‌یاندن���ی یه‌كێت���ی ل���هو ئاس���ته‌دا نه‌ب���و ك���ه وه‌اڵمیانبدات���هوهو نه‌یتوانی به‌درۆیانبخاته‌وه ،ه���هر ئه‌م بێده‌نگیه‌ی یه‌كێتیش وایكرد ك���ه یه‌كێتی ببێزرێت له‌به‌رچ���اوی خه‌ڵك ،چونك���ه خه‌ڵكی به‌ش���تی زۆر وت���راوه‌ی جوابن���ه‌دراوه ب���ڕوا ده‌كات ،خه‌ڵك���ی له‌كوردس���تاندا حه‌زی���ان به‌ڕاگه‌یاندنێك���ی رادیكاڵ���ی ره‌خنه‌گ���ره ،به‌اڵم یه‌كێت���ی دوربو له‌م ج���ۆره راگه‌یاندنه‌و ب���ه‌رده‌وام یه‌كێتی به‌رگ���ری ده‌كردو ب���ه‌رده‌وام پرۆژه‌كانی خۆیی باس���ده‌كردو سیاس���ه‌تی خۆیی ئاش���كرا ئه‌كردو هه‌ڵنه‌ده‌ستاین به‌وتنی كه‌موكوڕیه‌كانی ئ���ه‌وان ،به‌اڵم ئه‌مجاره كه‌موكورت���ی الیه‌نه‌كان���ی ترمان ئه‌وت، راس���تیه‌كانمان ئه‌وت بێ ك���ه‌م‌و زیاد، لهبهرئهوه ئه‌مج���اره راگه‌یاندنی یه‌كێتی سیاس���ه‌تێكی دروس���تكه‌رو كاریگه‌ری هه‌بو ،خه‌ڵكی كوردس���تانیش ئه‌م جۆره راگه‌یاندنه‌یان ده‌وێت .هۆی دوه‌م ،ئه‌وه‌بو كه دوای پاشه‌كش���ێو شكستی یه‌كێتی
ی ئێران چه‌ند قین له‌ئیسرائیل ه منیش ئهوهنده رقم له‌ته‌كه‌توالته
جه‌میل هه‌ورامی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان���ی 2013/9/21خۆمان له‌نێو خۆمان���دا كه‌وتین���ه ره‌خنه‌گرتن له‌خۆمان چونكه یه‌كێتی سیاس���ه‌تێكی ش���ه‌فافی به‌رامب���هر كادێره‌كانی نه‌بو، ناعه‌داله‌ت���ی زۆر بو ،ئه‌م���ه وای كردبو كه زۆرێ���ك له‌خه‌ڵك���ی یه‌كێتی ده‌نگی نه‌دابوو هه‌ندێكی���ش چوبونه‌وه ماڵه‌وه، یاخود هه‌بو بۆ تۆڵه‌س���ه‌ندنه‌وه له‌ئێمه ده‌نگی دابو به‌الیه‌نه‌كانی تر .س���ێیه‌م، ده‌ركه‌وتن���ه‌وه‌ی هه‌ڤ���اڵ م���ام جه‌الل ك���ه كه‌س���ایه‌تیه‌كی به‌هێ���زه ،ئه‌مه‌ش به‌درۆخستنه‌وه‌یه‌كی تری ئه‌و الیه‌نانه بو كه ده‌یانوت مام جه‌الل نه‌ماوه‌و ده‌ركه‌وت كه ئه‌وانه درۆزن‌و رق ئه‌ستورن به‌رامبه‌ر به‌یه‌كێتی .هه‌روه‌ه���ا ده‌رنه‌كه‌وتنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵی دهموچ���اوو كادێری كۆنمان كه الی خه‌ڵك مه‌رغوب نه‌بون‌و خه‌ڵكی زۆر لێیان بێزاربو ئه‌مجاره سیاسه‌تمان وابو كه ئه‌وانه ده‌رنه‌كه‌ونه‌وه‌و كه‌سی تر بێنه پێشه‌وه كه گه‌نجه‌كانن. ئاوێن���ه :له‌هه‌ڵه‌بجه یه‌كێت���ی به‌رچاوتر له‌ناوچه‌كانی دی هه‌ستایه‌وه ،كه‌سایه‌تی تۆ كاریگه‌ریی هه‌بوه؟ جه‌میل هه‌ورامی :من اكه‌س���ێكم خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌م‌و باشتر له‌موعاناتیان تێده‌گه‌م چونكه من له‌گه‌ڵیاندا ژیاوم‌و كه‌س���ێكم دژی هه‌م���و ته‌كه‌توالتێكم ،ئێران چه‌ند رق ی له‌ئیس���رائیله منیش ئهوهنده قینم له‌ته‌كه‌توالت‌و ده‌سته‌گه‌رییه ،ئه‌وی دی ئهوه خه‌ڵكه بڕیار ئه‌دات نه‌ك من كه من
سه‌ركه‌وتوم یا نا. ئاوێن���ه :كه‌وات���ه پێش���تر له‌مه‌ڵبه‌ندی شاره‌زور ته‌كه‌توالت هه‌بوه؟ جه‌می���ل هه‌ورام���ی :لهههم���و یه‌كێتیدا ته‌كه‌ت���والت هه‌ب���وه ،به‌اڵم لێ���ره من نه‌مهێشتوه ،نه له‌كۆمیته‌كان‌و نه له‌نێو كادیره‌كانداو ئ���ه‌وه‌ی خه‌ڵكی باش بێت بۆ یه‌كێت���ی رێزی لێئه‌گرم‌و پاداش���تی ئه‌ك���ه‌م‌و سوپاس���ی ئه‌كه‌م ،ئه‌وه‌ش���ی كه‌موكورتی هه‌بێ سه‌رزه‌نش���تی ئه‌كه‌م‌و ئه‌گ���هر به‌رده‌وامیش بێ���ت داوا ئه‌كه‌م دوربخرێته‌وه له‌پۆسته‌كه‌ی ،به‌اڵم من لێره كۆمه‌ڵی ئاڵوگ���ۆڕم كردوهو به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌م���ان گۆڕی���وه ،له‌هه‌ڵه‌بج���هو له‌پێنجوێن‌و ناڵپارێزو زه‌ڕایه‌ن قایمقاممان گۆڕیوه‌و سیاسه‌تێكی شه‌فافمان هه‌بوه‌و نوێكردنه‌وه‌مان كردوه. ئاوێنه :به‌اڵم ئێوه له‌س���نوری هه‌ڵه‌بجه چه‌ندی���ن پارچه زه‌ویتان دابه‌ش���كردوه به‌سه‌ر خه‌ڵكیدا تا ده‌نگتان پێبده‌ن؟ جه‌می���ل هه‌ورامی :م���ن نازانم خه‌ڵكی ئ���ه‌م دیعایانه چۆن ده‌كه‌ن؟ زه‌وی پاره نیه ك���ه له‌گیرفانماندا بێ���ت تا بیده‌ین به‌خه‌ڵك ،زه‌وی رێنمایی‌و یاسای هه‌یه بۆ دابه‌شكردن ،كێ ئه‌توانێ به‌بێ فه‌رمانی ئه‌نجومه‌ن���ی وه‌زی���ران‌و وه‌زاره‌ت زه‌وی بدا به‌خه‌ڵكی؟ ئهوه ئیش���ی شاره‌وانیه‌و ل���ه‌روی ئیداریه‌وه ئ���ه‌م فه‌رمانگه‌یه من
مه‌س���ئولی نیم ،راسته له‌روی حیزبیه‌وه من مه‌س���ئولی سه‌رۆكی شاره‌وانیم به‌اڵم له‌روی ئیداریه‌وه ئهوه ئیش���ی حكومه‌ته نه‌ك م���ن ،لهبهرئهوه ئ���هو ده‌نگۆیه‌ش لێره هه‌یه ئه‌س���ڵ‌و ئه‌ساسی نیهو درۆی شاخداره ،زه‌وی مۆڵكی هه‌مو هاواڵتیانه نه‌ك به‌ته‌نه���ا یه‌كێتی���ه‌كان ،من ته‌نها ئامۆژگاریم بۆ هه‌ڤاڵ خ���در ته‌نها ئهوه بوه كه موماته‌ڵه نه‌كات له‌ئیش���ه‌كانداو ده‌س���توبرد بكات‌و هه‌مو ئه‌و زه‌وییانه‌ی كه ده‌بو بدرێن به‌وارس���ی ش���ه‌هیدانی س���ه‌نگه‌رو كیمیاباران‌و مامۆستا به‌پێی خاڵبه‌ندی���ه‌كان پێیان���دراوه‌و ئه‌م���ه‌ش به‌پێی رێنماییه‌كان بوه. ئاوێن���ه :ئه‌ی پاره‌تان به‌خش���یوه‌ته‌وه، چونكه ده‌وترێت پاره‌یه‌كی زۆر خراوه‌ته به‌رده‌متان تا ده‌نگی خه‌ڵكی پێ بكڕن؟ جه‌میل هه‌ورامی :من پێمخۆش���ه ناوی ئ���هو پارت���یو گۆڕانانه‌ت���ان بده‌مێ كه گه‌ڕاونه‌ت���هوه ب���ۆ ناو یه‌كێت���ی ئه‌گه‌ر ویستان تا بزانن شتی وا هه‌بوه ،نه‌خێر شتی وا ئه‌سڵی نیهو راست نیه ،ئه‌مجاره سیاسه‌ته‌مان وابو له‌س���ه‌ركردایه‌تیه‌وه ك���ه به‌هی���چ ج���ۆرێ پ���اره‌و چ���ه‌ك‌و ئیمتیاز به‌كارنه‌هێنرێ���ت ،چونكه یه‌كێ له‌هۆیه‌كانی كه‌مكردنه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانمان له‌رابردودا له‌وانه‌یه بۆ به‌كارهێنانی ئه‌م جۆره سیاس���ه‌ته بگه‌ڕێت���هوهو من دژی
بوم له‌رابردوو ئێستادا ،چونك ه سیاسه‌ت به‌پاره مانای كڕین���ی زممه‌ت‌و ویژدانی خه‌ڵك ئه‌مه‌ش دوره له‌كاری ئینس���انی سیاس���یو تێكۆش���ه‌ره‌وه ،خه‌ڵك ده‌بێ باوه‌ڕی به‌سیاس���هتو كاره‌كانت هه‌بێت، م���ن ته‌نها خزمه‌ت���ی خه‌ڵك���م كردوهو سه‌ردانم كردون‌و ئه‌ركیشم بوه خزمه‌تیان بكه‌م‌و من به‌مجۆره مامه‌ڵه‌م كردوه نه‌ك به‌پاره‌و ئیمتیازات. ئاوێنه :ئایا ئێران هیچ كارت‌و ناسنامه‌ی ته‌زویری ب���ۆ نه‌كردون به‌مه‌رجی ئهوهی كه ئێوه‌ش پش���تگیری سیاسه‌تی ئه‌وان بكه‌ن له‌ناوچه‌كه‌دا؟ جه‌میل هه‌ورامی :ئه‌مه ته‌نها قس���ه‌یه‌و هیچی تر ،ئێوه گریمانه‌ی ئهوه بكه‌ن كه ئه‌م كارت‌و ناسنامانه هه‌بون ،باشه ئه‌ی كه‌سه‌كان له‌كوێ بهێنرێن ،نابێ په‌نجه‌مۆر بكرێن؟ نابێت فۆرمی خۆراكیان هه‌بێت؟ ئه‌ی ئه‌مانه‌مان له‌كوێ هێنا؟! ئاوێنه :ئێرانی‌و ئ���اواره‌كان ده‌نگیان بۆ نه‌داون؟ جه‌میل هه‌ورامی :ئه‌مه ته‌نها پڕوپاگه‌نده‌ی دژه‌كانمانه ،جارێ من ترسم لهوه هه‌بوه كه ته‌زویرمان لێنه‌كرێت ،چونكه زۆربه‌ی كارمه‌ندان���ی كۆمس���یۆن یه‌كێتی نه‌بون یان گۆڕان ب���ون یان كۆمه‌ڵ‌و یه‌گرتون‌و به‌شێكیشیان پارتین له‌م سنوره‌دا. ئاوێنه :هه‌ڵبژاردنی پێش���تر له‌ناحیه‌ی بی���اره پارت���ی ده‌رچو ب���ه‌اڵم ئه‌مجاره یه‌كێت���ی ده‌رچ���و ،ئێ���وه خه‌ڵكت���ان له‌ش���وێنانی ت���ره‌وه نه‌هێناوه‌ت���هوه بۆ بیاره تا ده‌نگتان پێبده‌ن‌و هاوكێش���ه‌كه پێچه‌وانه بكه‌نه‌وه؟ جه‌می���ل هه‌ورام���ی :ئه‌م���ه رێ���ك پێچه‌وانه‌ك���هی راس���ته ،پارتی نزیكه‌ی 200كه‌س���ی له‌ش���اره‌كانی ت���ره‌وه بۆ بی���اره نه‌قڵكردوه‌ت���هوه له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی ده‌ربچێ���ت ،به‌ڵ���ێ جاری پێش���و 13 ده‌نگی���ان له‌ئێمه زیاتر ب���وه ،ئه‌مجاره خه‌ڵكیش���یان نه‌قڵكردبویه‌وه هێش���تا ه���هر ئێمه ده‌رچوین ،ب���ه‌اڵم من هاتوم كۆبون���ه‌وه‌م به‌خه‌ڵك���ی ئ���هو ناحیه‌یه كردوهو تێمگه‌یاندون كه به‌راورد له‌نێوان ئیش���ه‌كانی پارتیو یه‌كێتیدا بكه‌ن له‌و ناوچه‌یه‌دا بزانن پارتی چی بۆ كردون؟! هه‌ر له‌نه‌خۆشخانه‌كه‌وه كه جه‌نابی مام جه‌الل كردویه‌تیه‌وه ت���ا بهو خانوانه‌ی ك���ه ب���ۆ خه‌ڵك���ی بی���اره كراوه‌ته‌وه، پارتی���م بۆ بهێنن ك���ه به‌ردێكی نابێته س���هر به‌ردێك له‌ناوچه‌كه‌دا ،نه‌مامێكی داب���ێ به‌جوتیارێ تا بینێژێت ،هاوكاری فه‌قیرێكی كردبێت ،جاده‌یه‌كی كردبێت، خانویه‌ك‌و پردێك���ی كردبێت ،ته‌نانه‌ت
5
پارتیه‌كانی���ش ئێم���ه ته‌عینمانكردون ئه‌وانه‌ی كه فه‌رمانبه‌رن ،باش���ه ئیتر بۆ ش���وێنی كاڵوی با بردو ده‌كه‌ون ،پارتی له‌و ناوچه‌یه‌دا چی ك���ردوه؟ خه‌ڵكیش بیری كردوه‌ته‌وه ،ئهوه هۆ بوه كه ئێمه ده‌نگمان زیادیكردوه ،ئه‌مڕۆ سه‌رده‌می موباله‌غه نیه س���ه‌رده‌می راستیه‌كانه، له‌هه‌ڵه‌بج���ه‌ش ه���ه‌روا ،زانك���ۆ ئێم���ه هێناومانه‌ت���ه هه‌ڵه‌بجه ن���ه‌ك كۆمه‌ڵ‌و یه‌گرتوو پارت���ی ،ئێمه ئه‌مانه‌مان بیری خه‌ڵك هێناوه‌ت���هوه ،قابیل���ه خه‌ڵكی هه‌ڵه‌بج���ه نه‌زانێ���ت ك���ه نه‌وش���یروان موسته‌فا تا ئێس���تا نههاتوه سه‌ردانی م���ه‌زاری ش���ه‌هیدان‌و هه‌ڵه‌بج���ه بكات له‌كاتێك���دا هه‌رچی خه‌ڵك���ی ئه‌وروپی‌و عه‌ره‌ب���یو بیانی بوه هاتوه س���ه‌ردانی هه‌ڵه‌بجه‌ی ك���ردوه ،ئه‌ی قابیله خه‌ڵك نه‌زانێ���ت كه ئه‌و منداڵ���ه ورتكانه‌ی كه له‌سه‌یدسادق هاتنه سه‌ر جاده به‌فیتی گ���ۆڕان هاتن ،ئیت���ر هه‌ڵه‌بجه‌یی بۆچی گۆڕان بێت؟! عه‌یبه گۆڕان بێت. ئاوێنه :به‌دور له‌هه‌ڵه‌بج���هو بیاره ،ئایا هێنانه‌وه‌ی قوباد تاڵه‌بانی بۆ كوردستان به‌مه‌به‌ستی جێ لێژكردن نییه به‌دكتۆر به‌رهه‌م له‌ناو یه‌كێتیدا؟ جه‌میل هه‌ورامی :نه‌خێر ،كه‌س ناتوانێت به‌دیل���ی كه‌س بێ���ت ،دكت���ۆر به‌رهه‌م كه‌س���ایه‌تی خۆی هه‌ی���هو به‌ڕێز قوباد تاڵه‌بانی���ش كه‌س���ایه‌تی خ���ۆی هه‌یه‌و هه‌ردوكی���ان پێویس���تن ب���ۆ یهكێتیو هه‌ریه‌كه‌ی���ان به‌پێ���ی ئیش���ی خۆیان، له‌نێ���و یه‌كێتیدا هاتنه پێش���هوه به‌پێی توانای���هو قوب���اد تاڵه‌بانی���ش كوڕێكی گه‌نجی خوێنده‌واری خاكیه‌و ئه‌چێته نێو خه‌ڵكه‌وه‌و به‌توانای���هو حه‌قی خۆیه‌تی بێته پێشه‌وه. ئاوێنه :دیاریكردن���ی قوباد تاڵه‌بانی بۆ پۆس���تی جێگری نێچیریڤ���ان بارزانی، یه‌كێتی به‌ره‌و حیزبێكی به‌بنه‌ماڵه‌ییبون نابات؟ جه‌میل هه‌ورامی :باش���ه گوناهی قوباد تاڵه‌بان���ی چیه كه كوڕێك���ی به‌توانایه‌و ك���وڕی مام جه‌الله؟! ئه‌مه په‌یوه‌س���ته به‌كه‌س���ایه‌تی خۆی���هوه ،چونك���ه خۆ مام جه‌الل كوڕی تریش���ی هه‌یه ،به‌ڕێز قوباد تاڵه‌بانی ئه‌زمونی سیاسی خۆیی هه‌ی���هو یه‌كێ���ك ب���وه له‌دیپلۆماتكاره س���ه‌ركه‌وتوه‌كان له‌ئه‌مه‌ری���كاو ئ���هو فه‌تره‌ی���ه‌ش ك���ه له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ئیش���یكردوه له‌كابین���هی پێش���ودا ئه‌زمونی ئیداریی وه‌رگرتوه‌و كه‌س���ێكی س���ه‌ركه‌وتوه‌و كه‌سێكیش���ه خه‌ڵك لێی رازیه‌و گه‌نج لێیكۆبونه‌ته‌وه.
گۆڕان هۆكاری پاشه‌كشه ی ده‌نگه‌كانی له‌ده‌ڤه‌ر ی باڵه‌كایه‌ت ی ئاشكرا ده‌كات ئا :ئاكۆ حه‌مه‌د رابی به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردنی 21ی ئه‌یلولی ساڵی رابردو ،بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌ده‌ڤه‌ری باڵه‌كایه‌تی له‌بری هه‌ڵكشان، ده‌نگه‌كانی كه‌می كردوه ،به‌رپرسانی گۆڕانیش هۆكاره‌كه‌ی ده‌گێڕنه‌وه بۆ رێككه‌وتنیان له‌گه‌ڵ پارتی له‌سه‌ر پێكهێنانی كابینه‌ی هه‌شت‌و كاریگه‌ریی راگه‌یاندنه‌كانی یه‌كێتی له‌سه‌ریان. بزوتن���ه‌وه‌ی گ���ۆڕان له‌هه‌ڵبژاردنی 30ی نیس���انی ئه‌مساڵدا له‌قه‌زای چۆمان زیاتر له 800ده‌نگ‌و له‌ره‌واندزیش نزیكه‌ی 500 ده‌نگ كه‌متر ده‌نگ���ی هێناوه ،له‌كاتێكدا پێش���ترو له‌هه‌ڵبژاردن���ی 21ی ئه‌یلولی ،2013له‌سه‌نته‌ری هه‌ردو ناوچه‌كه پله‌ی یه‌كه‌می به‌ده‌ستهێنابو. س���یامه‌ند عه‌ل���ی ،به‌رپرس���ی مه‌كۆی چۆمانی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان باس له‌هۆكاری كه‌مبون���ه‌وه‌ی ده‌نگ���ی بزوتنه‌وه‌كه‌یان ده‌كات له‌ده‌ڤ���ه‌ری باڵه‌كایه‌تی‌و ده‌ڵێت، "دره‌ن���گ پێكهێنانی حكوم��� هتو دواجار ڕێككه‌وتن���ی بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان‌و پارتی له‌سه‌ر پێكهێنانی حكومه‌ت‌و ته‌وقیته‌كه‌ی، كاریگه‌ریی زۆری هه‌بو له‌سه‌ر كه‌مبونه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانم���ان له‌باڵه‌كایه‌تی ،چونكه ئه‌و بابه‌ته به‌باش���ی بۆ خه‌ڵك روننه‌كرایه‌وه، یه‌كێتی���ش له‌راگه‌یاندنه‌كان���ی خۆیه‌وه هێرشی زۆری بۆ سه‌ر ئێمه ده‌ستپێكردو له‌الی خه‌ڵك ئێمه‌ی به‌پاش���كۆی پارتی وێناكرد ،له‌كاتێكدا هه‌موی چه‌واشه‌كاری‌و فریودانی خه‌ڵكی دژه پارتی بو". عه‌ل���ی پێیوایه به‌ش���ێكی زۆری خه‌ڵكی كوردس���تان به‌گش���تی له‌س���هر بنه‌مای "عاتیفه ده‌نگ ده‌دات ،له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا
قه‌زای چۆمان یه‌كێت���ی له‌راگه‌یاندنه‌كانی خۆیه‌وه ،وای باس ده‌ك���رد كه پارتیو گ���ۆڕان پالنی سڕینه‌وه‌و له‌ناوبردنی یه‌كێتیان داڕشتوه كه له‌راس���تیدا ئه‌مه‌ش ئه‌سڵ‌و ئه‌ساسی نه‌بو ،بهو هۆی���هوه خه‌ڵكی باڵه‌كایه‌تی‌و س���نوری هه‌ولێر ،به‌تایبه‌ت كه‌س���وكارو ماڵه شه‌هیده‌كانی باڵه‌كایه‌تی سۆزیان بۆ یه‌كێتی ج���واڵو زیاتر ده‌نگیان به‌یه‌كێتی دا نه‌ك بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان". س����یامه‌ند عه‌ل����ی ئام����اژه به‌كاریگه‌ریی راگه‌یاندن����ی یه‌كێت ی ده‌كات له‌س����ه‌ریان‌و ده‌ڵێت" ،یه‌كێتی له‌باڵه‌كایه‌تی له‌نێو خه‌ڵكدا وای باڵوك����رده‌وه ك����ه راگه‌یاندنی گۆڕان به‌رامبه‌ر به‌پارتی شله كه دیسان ئه‌مه‌ش وا نه‌ب����و ،چونكه گ����ۆڕان‌و راگه‌یاندنه‌كه‌ی به‌رده‌وام بوه له‌ڕه‌خنه‌گرتن له‌هه‌ردو حزب، باسی ئه‌وه‌شیان كردبو كه یه‌كێتی ده‌بێته
ئۆپۆزسیۆن‌و پارتیو گۆڕانیش ڕێككه‌وتن‌و نیازی خراپیان به‌رامبه‌ر به‌یه‌كێتی هه‌یه". ئ����هو زیاتر ب����اس له‌ه����ۆكاره‌كان ده‌كات‌و ده‌ڵێ����ت " ،دابه‌ش����كردنی پاره به‌س����هر خه‌ڵك‌و هه‌ڕه‌شه‌لێكردنیان یه‌كێكی تر بوه له‌هۆكاره‌كان". له‌الیه‌ك���ی دیك���هوه ته‌حس���ین برایم، به‌رپرس���ی مه‌كۆی بزوتن���ه‌وه‌ی گۆڕان له‌ق���ه‌زای ره‌وان���دز ،له‌ب���اره‌ی هۆكاری كه‌مبونه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانیان له‌و سنوره‌دا، جه‌خ���ت له‌س���هر ئ���هوه ده‌كات���هوه كه ههرچهنده یه‌كێتی له‌و سنوره‌دا ده‌سه‌اڵتی سیاس���یو ئیداری به‌ده‌سته‌وه نیه ،به‌اڵم له‌هه‌ڵبژاردنی 30نیس���انی رابردو ،توانی "به‌شێوه‌یه‌كی نهێنی فه‌رمانده‌ی سۆران‌و بتوێ���ن داخڵی ره‌وان���دزو دۆڵی ئاكۆیان بكات‌و ئه‌وانیش كاریان بۆ سه‌رخس���تنی
حزبه‌كه‌یان كردوه .ئه‌مه‌ش ڕێخۆش���كه‌ر بو بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ڕه‌ش���هو كۆمه‌ڵێك پێش���یلكاری به‌رامب���هر به‌ده‌نگ���ده‌ران‌و پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن". ناوبراو " ئه‌نجامدانی پێش���ێلكاری وه‌ك هه‌ڕه‌ش���ه‌كردن‌و موچه‌بڕی���ن" به‌یه‌كێك له‌ه���ۆكاره س���ه‌ره‌كیه‌كانی كه‌مبونه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانیان ده‌زانێت له‌قه‌زای ره‌واندز. ته‌حس���ین ئیبراهیم ئاماژه‌ی به‌وه‌ش���دا ك���ه "یه‌كێت���ی جگه له‌وه‌ی هه‌ره‌ش���هی نانبڕینی���ان له‌خه‌ڵك ك���ردوه ،چه‌ندین به‌ڵێن���ی جیاجی���ان به‌خه‌ڵ���ك داوه بۆ بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن". ئه‌و باژێروانه‌ی ق���ه‌زای ره‌واندز ئه‌وه‌ش رونده‌كات���هوه كه یه‌كێت���ی "دو لیژنه‌ی له‌ئه‌ندام‌و كادیرانی خۆی دروس���تكردبو به‌ن���اوی لیژنه‌ی س���ێبه‌رو هه‌تاو ،كاری
ئه‌نجامدانی پێشێلكاری وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌كردن‌و موچه‌بڕین به‌یه‌كێك له‌هۆكار‌ه ی سه‌ره‌كیه‌كان كه‌مبونه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانیان ده‌زانێت
ئ���ه‌م لیژنان���ه جگ���ه له‌گواس���تنه‌وه‌ی ده‌نگ���ده‌ران ،ئه‌ركێك���ی دیكه‌یان بریتی بوه له‌وه‌ی لیژنه‌ی هه‌تاو ئه‌گه‌ر گومانی له‌كه‌سێك كردبا ده‌نگ به‌یه‌كێتی نادات، ئهوه به‌لیژنه‌ی س���ێبه‌ریان راده‌گه‌یاندو ئه‌وانی���ش به‌بیان���وی نه‌خوێن���ده‌واری له‌گه‌ڵیان ده‌چونه ژوره‌وه .له‌و باره‌یه‌وه ئێمه چه‌ندی���ن به‌ڵگه‌و نمونه‌ی زیندومان الیه ،بۆیه ئێمه له‌س���هر ئه‌م پێشلكاریه سكااڵشمان تۆماركردوه". ئه‌و ئاماژه‌ی به‌وه‌ش���دا ك���ه "ههرچهنده پارت���ی هه‌میش���ه فێ���ری ئه‌نجامدان���ی ته‌زوی���ره‌و هه‌مو هه‌ڵبژاردنه‌كانیش هێزی
س���ه‌ربازی بۆ ره‌واندز هێناوه ،به‌اڵم له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا ئێمه هیچی وامان له‌و حزب ه نه‌بینی" . پێش ئه‌نجامدانی ش���ه‌ڕی ناوخۆ ،هه‌ردو ق���ه‌زای ره‌وان���دزو چۆمان���ی ده‌ڤ���ه‌ری باڵه‌كایه‌ت���ی ،به‌پێگه‌و جێنفوزی یه‌كێتی هه‌ژمار ده‌كران ،له‌و دو شوێنه‌دا یه‌كێتی خاوه‌نی زۆرینه‌ی ره‌ه���ا بو .به‌اڵم دوای شه‌ڕی ناوخۆ كه پارتی ئه‌و دو شوێنه‌ی كه‌وته ده‌س���ت به‌ه���ۆكاری جیاجیا ،تا راده‌یه‌ك توانی پێگه‌یه‌كی جه‌ماوه‌ریی بۆ خۆی دابنێت‌و له‌زۆربه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانیش ده‌بوه براوه .به‌اڵم به‌وپێیه‌ی كه خه‌ڵكی ئه‌و دو ناوچه‌یه پێشتر زیاتر له‌ریزه‌كانی یه‌كێت���ی ب���ون‌و خاوه‌ن���ی ژماره‌یه‌ك���ی به‌رچاوی ش���ه‌هیدن له‌نێ���و ئه‌و حزبه‌دا، دوای یه‌كگرتنه‌وه‌ی ئیداره ،رۆژ دوای رۆژ پارتی پاشه‌كشه‌ی كردو یه‌كێتی خه‌ریكه نزیكبێت���هوه له‌به‌ده‌س���تهێنانی پێگه‌ی جاران���ی ،به‌تایبه‌ت كاتێك له‌هه‌ڵبژاردنی 30ی نیس���انی رابردو توانی به‌رێژه‌یه‌كی باش پێش پارتیو گۆڕان بكه‌وێت. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش����دا له‌ده‌ڤه‌ری س����ۆران كه قه‌زاكان����ی ره‌وان����دز ،چۆمان ،س����ۆران‌و مێرگه‌س����ۆر له‌خۆده‌گرێت ،هێشتا پارتی توانیویه‌ت����ی به ه����ۆی قه‌زای س����ۆران‌و مێرگه‌سۆره‌وه پێگه‌ی خۆی له‌و ده‌ڤه‌ره‌دا بپارێزێت. له‌هه‌ڵبژاردنی 21ی ئه‌یلولی ساڵی رابردو بزوتن���ه‌وه‌ی گ���ۆڕان له‌ق���ه‌زای چۆمان 3754ده‌نگی به‌ده‌س���تهێنابو .كه‌چی له‌و هه‌ڵبژاردن���ه‌دا بۆ ئه‌نجومه‌ن���ی نوێنه‌ران 2861ده‌نگ‌و بۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانیش 2625ده‌نگ���ی به‌ده‌س���تهێناوه .له‌قه‌زای ره‌واندزی���ش به‌هه‌مانش���ێوه ده‌نگه‌كانی كه‌میكردوه.
6
تایبه‌ت
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
ویکیلیکس 2006
پێگه‌ی قوباد تاڵه‌بانی به‌ته‌واوی بهنده به‌قورسایی باوكیه‌وه ئا :هاوكار حسێن
سیاسییه‌كانی كورد بكه‌ین.
به‌رپرسانی ئه‌مه‌ریكا پێیانوایه قوباد تاڵه‌بانی یه‌كێكه له‌كاراكته‌ره خاوه‌ن قورساییه‌كانی ناو سیاسه‌تی كوردی، به‌اڵم پێگه‌كه‌ی به‌ته‌واوی بهنده به‌قورسایی باوكیه‌وه كه سكرتێر یهكێتیو سه‌رۆك كۆماری عێراقه. به‌پێ����ی به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك����ی س����ایتی ویكیلیك����س كه له‌الی����ه‌ن راوێژكار ی سیاس����یی‌‌و دیپلۆماتكارانی ئه‌مه‌ریكا له‌به‌غدا نوس����راوهو ئاوێنه ده‌قه‌كه‌ی كردوه به‌كوردی ،ئاماژه به‌وه ده‌كه‌ن كه "ئه‌گه‌رچ����ی قوب����اد هه‌وڵده‌دات گه‌شه به‌كاری سیاسیانه‌ی خۆی بدات له‌كایه‌ی سیاسیی هه‌رێمی كوردستاندا، به‌اڵم تێڕوانینی ته‌قلیدیانه‌ی یه‌كێتی بۆ ده‌س����ه‌اڵتی بنه‌ماڵه‌ی����ی ئاماژه‌ن به‌وه‌ی پێگه‌ی قوب����اد تاڵه‌بانی له‌ناو حزبدا به‌ته‌واوی وابه‌سته‌ی هه‌ژمونی باوكیه‌تی". له‌به‌ش����ێكی ئ����هو به‌ڵگه‌نامه‌ی����ه‌دا ك����ه مێژوه‌ك����هی ب����ۆ س����اڵی 2006 دهگهڕێتهوه ،به‌رپرس����انی ئه‌مه‌ریكا ئام����اژه به‌وه ده‌كه‌ن ك����ه " زۆرینه‌ی ئه‌ندامان����ی یه‌كێتی به‌نهێنی ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێن كه ئاینده‌ی قوباد تاڵه‌بانی له‌ن����او یه‌كێتیدا جێگه‌ی پرس����یاره، له‌به‌رئه‌وه‌ی یه‌كێتی نیگه‌رانه له‌وه‌ی وه‌ك حزبێكی بنه‌ماڵه‌یی هاوش����ێوه‌ی پارت����ی دیموكرات����ی كوردس����تان، ده‌ربكه‌وێت (كه له‌گه‌ڵ دروستبونیه‌وه ی����ه‌ك خێ����زان به‌ڕێ����وه‌ی ده‌ب����ات). قوباد به‌یه‌كێ����ك له‌كاراكته‌ره خاوه‌ن قورساییه‌كانی ناو سیاسه‌تی كوردی دانانرێت‌و به‌ته‌واویش پشتیبه‌س����توه به‌باوكی". هاوكات قوباد باس له‌كێش����ه‌كانی نێ����وان یه‌كێت����یو پارت����ی ده‌كات‌و ده‌ڵێت" ،هێش����تا ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاس����یی بێمتمانه‌ی����ی به‌رامب����هر یه‌كت����رو عه‌قڵیه‌تێكی جه‌نگی س����ارد له‌نێوانیاندا هه‌یه" .له‌باره‌ی حزبه‌كه‌ی خۆییشه‌وه ،قوباد وتویه‌تی" ،هه‌ندێك س����ه‌ركرده‌ی بااڵی وه‌كو نه‌وشیروان مسته‌فاو كۆس����ره‌ت ره‌سوڵ هه‌رگیز حه‌زیان به‌وه نهكردوه یهكێتیو پارتی یه‌كبگرن����هوهو ه����ه‌ردو حكومه‌تیش تێكه‌ڵبكرێنه‌وه".
ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسیی هێشتا بێمتمانه‌یی به‌رامبه‌ر یه‌كترو عه‌قڵیه‌تێكی جه‌نگی سارد له‌نێوانیاندا هه‌یه جه‌الل تاڵهبانیو قوبادی کوڕی له‌گه‌ڵ بوشدا به‌روار25 :ی ئایاری 2006 پۆلێن :زۆر نهێنی
پوخته: له‌میان����ی گفتوگۆیه‌كی دورودرێژدا له‌رۆژی 22ی ئایاری ،2006نوێنه‌ری حكومه‌ت����ی هه‌رێم����ی كوردس����تان له‌واش����نتۆن‌و كوڕی دوه‌می سه‌رۆكی عێراق ،قوباد تاڵه‌بانی دوپاتیكرده‌وه كه كابینه‌كه‌ی نوری مالیكی سه‌رۆك وه‌زیران����ی عێ����راق به‌هێزت����ر ده‌بێت له‌كابینه‌ك����هی ئیبراهی����م جه‌عفه‌ری. هه‌روه‌ها داوای پشتیوانی باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مه‌ریكای كرد ب����ۆ چه‌ند وه‌زیرێكی وه‌ك به‌یان جه‌بر‌و حسێن شه‌هرستانی. قوباد به‌په‌رۆشه‌وه دڵنیایی دا له‌وه‌ی كه سه‌رۆك جه‌الل تاڵهبانیو یه‌كێتیش هه‌م����و پش����تیوانیه‌كیان له‌جێگ����ری س����ه‌رۆك وه‌زیران ،ئه‌حمه‌د چه‌له‌بی كێشاوه‌ته‌وه ،به‌اڵم هۆشداری ئه‌وه‌شی دا ك����ه چه‌له‌بی له‌كابینه‌ی حكومه‌تی نوێ����دا هه‌وڵی وه‌رگرتنی ده‌س����ه‌اڵت ده‌قی به‌ڵگه‌نامه‌كه ده‌دات .هه‌روه‌ه����ا سه‌رزه‌نش����تی ئه‌و ئای دی06BAGHDAD1743 : بابه‌ت :قوباد تاڵه‌بانی :سه‌ركرده‌یه‌ك لێكترازانه‌ی كرد ك����ه له‌نێوان هه‌ردو به‌ره‌و ته‌ختی ده‌سه‌اڵت پارته كوردیه‌كه‌دا له‌ئاستی ئه‌ندامانی س����ه‌رچاوه :باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مه‌ریكا مه‌كته‌بی سیاس����ییدا هه‌یه .تاڵه‌بانی له‌به‌غدا دوپاتیكرده‌وه كه س����ه‌ركرده‌ی پارتی
دیموكرات����ی كوردس����تان ،مه‌س����عود بارزان����یو س����ه‌ركرده‌ی یه‌كێت����ی نیشتمانی كوردستان جه‌الل تاڵه‌بانی تاكه كه‌سانێكن كه خاوه‌نی تێڕوانینی ستراتیجی بن .پاشان قوباد چوه سه‌ر مه‌سه‌له‌ی لۆبی ،له‌و ڕوه‌وه ره‌خنه‌ی له‌باڵیۆزخان����هی ئه‌مه‌ری����كا گرت كه كاری پێویس����ت ناكه‌ن ب����ۆ هاندان‌و گه‌شه‌پێدانی وه‌به‌رهێنانی راسته‌وخۆ ب����ۆ هه‌رێمی كوردس����تان .ئه‌گه‌رچی قوباد هه‌وڵ����ده‌دات گه‌ش����ه به‌كاری سیاس����یانه‌ی خۆی ب����دات له‌كایه‌ی سیاسیی هه‌رێمی كوردستاندا ،به‌اڵم تێڕوانین����ی ته‌قلیدیان����هی یه‌كێت����ی بۆ ده‌س����ه‌اڵتی بنه‌ماڵه‌ی����ی ئاماژه‌ن به‌وه‌ی پێگه‌ی قوب����اد تاڵه‌بانی له‌ناو حزبدا به‌ته‌واوی وابه‌سته‌ی هه‌ژمونی باوكیه‌تی. رۆژی 22ی ئایار ،نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌واشنتۆن‌و كوڕی دوه‌می سه‌رۆكی عێراق ،قوباد تاڵه‌بانی به‌راوێ����ژكاری سیاس����یی ئه‌مه‌ریكای راگه‌یان����د ،ك����ه به‌ته‌واوی هه‌س����ت به‌گه‌شبینی ده‌كات له‌باره‌ی حكومه‌تی نوێوه .به‌پێچه‌وان����هی نیگه‌رانیه‌كانی كه‌س����ایه‌تیه سیاس����ییه‌كانی دیكه‌ی ی جه‌ختیكرده‌وه كورد ،قوباد تاڵه‌بان
كه كابینه‌ك����هی س����ه‌رۆك وه‌زیران، نوری مالیكی زۆر به‌هێزتربوه له‌وه‌ی ئیبراهیم جه‌عفه‌ری ،سه‌رۆك وه‌زیرانی پێش����و .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ،قوباد دانی به‌وه‌دا نا ك����ه خوزه‌ی����ر ئه‌لخوزاعی هه‌ڵبژاردنێكی خراپ بوه بۆ وه‌زاره‌تی پ����هروهرده ،وتیش����ی ل����ه‌زۆر روه‌وه وه‌زیره‌كانی مالیك����ی زۆر به‌تواناترو پرۆفێش����ناڵترن .ئاماژه‌ی به‌وه‌زیری نوێی نه‌وت ،حس����ێن شه‌هرس����تانی دا .هه‌رچه‌ن����ده قوب����اد پێكه‌نی����ن گرتی ب����ه‌وه‌ی كه ح����ه‌زی به‌چاره‌ی شه‌هرس����تانی نه‌بێت ،به‌اڵم ئاماژه‌ی به‌وه‌ك����رد شه‌هرس����تانی له‌توانایدایه هه‌ندێ����ك وزهو توانای پێویس����ت بۆ وه‌زاره‌تی نه‌وت په‌یدا بكات. دابه‌شبون له‌نێوان یهكێتیو پارتی كاتێك پرس����یاری لێك����را لهباره ی ئهوهی كه چۆن ده‌توانرێت یه‌كڕیزیی راس����ته‌قینه له‌نێوان یهكێتیو پارتیدا به‌رجه‌س����ته ده‌بێت ،قوباد تاڵه‌بانی وتی كه په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان هه‌ردو سهركرده ،جه‌الل تاڵهبانیو مه‌سعود بارزانی هه‌رگیز باش نه‌بوه .هه‌ردوكیان توانای هه‌مان تێڕوانینی ستراتیجی‌و ئامانج����ی هاوبه‌ش����یان هه‌ی����ه ب����ۆ
كوردستان .هه‌ردوكیان له‌تافی الویه‌وه یه‌كتری ده‌ناس����نو وێ����ڕای ناكۆكیو ملمالنێكانیش����یان ،ه����ه‌ردوال رێزیان له‌پێگه‌و هێزی یه‌كتر گرتوه .ته‌نانه‌ت تاڵه‌بانی پێش����نیازی ئهوهی كرد كه بارزانی به‌رده‌وام سه‌ركرده‌كانی عێراق هانده‌دات بۆ ده‌س����تكه‌وتی زیاتر بۆ هه‌رێمی كوردستان ،له‌هه‌مانكاتیشدا تاڵه‌بانی وه‌ك نێوه‌ندكارێكی بێالیه‌ن، نه ده‌یه‌وێت كۆنترۆڵی بارزانی بكات، نه هه‌وڵیش����ده‌دات بۆ ئهوهی ته‌نازول بكات. یه‌كێك له‌و كێش����انه‌ی كه له‌نێوان یه‌كێت����یو پارتی����دا قوب����اد ئاماژه‌ی پێ����دا ،ئه‌وه‌یه كه ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسیی هێشتا بێمتمانه‌یی به‌رامبه‌ر یه‌كت����رو عه‌قڵیه‌تێكی جه‌نگی س����ارد له‌نێوانیاندا هه‌یه .له‌باره‌ی حزبه‌كه‌ی خۆی����هوه ،قوب����اد وت����ی ،هه‌ندێ����ك س����ه‌ركرده‌ی بااڵی وه‌كو نه‌وشیروان مسته‌فاو كۆس����ره‌ت ره‌سوڵ هه‌رگیز حه‌زیان به‌وه نهكردوه یهكێتیو پارتی یه‌كبگرن����هوهو ه����ه‌ردو حكومه‌تیش تێكه‌ڵبكرێنه‌وه .تاڵه‌بانی پێش����نیازی ئ����ه‌وه‌ی ك����رد ك����ه چاره‌س����ه‌ره‌كه ئهوهی����ه چاوه‌ڕوان����ی ن����ه‌وه‌ی دوای پێشمه‌رگه كۆنه‌كان‌و خانه‌نشینبونی
پشتیوانی ئابوری زیاتر تاڵه‌بان����ی ئاماژه‌ی ب����هوه كرد ك ه به‌نی����ازه رۆژی 24ی����ان 25ی ئایار بگهڕێتهوه بۆ سلێمانی بۆ بینینی شێخ وه‌لید بن ته‌اڵڵی سعودی به‌مه‌به‌ستی تاووتوێكردنی وه‌به‌رهێنانی ده‌ره‌كی. (كۆمێنت :رون نی����ه كه ئاخۆ قوباد مه‌به‌ستی بینینی شازاده‌ی سعودی، شێخ وه‌لید بن ته‌اڵڵ بو یاخود شێخ وه‌لید بن ئیبراهیم����ی خاوه‌نی تۆڕی میدیایی ئه‌لعه‌ره‌بیه). كۆمێنت: قوباد تاڵه‌بانی دوه‌مین كوڕی جه‌الل تاڵهبانیو هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌ده .ئه‌و له‌ته‌مه‌نی ناوه‌ڕاس����تی سییه‌كاندایه‌‌و ژیانی هاوس����ه‌ری له‌گه‌ڵ ئافره‌تێكی ئه‌مه‌ریكی پێكهێناوه به‌ناوی ش����ێری كراه����ام .زمانی ئینگلی����زی‌‌و كوردی به‌پ����اراوی ده‌زانێ����ت .وه‌ك نوێنه‌ری حكومه‌ت����ی هه‌رێم له‌واش����نتۆن ،ئه‌و بانگه‌شه‌ی ئهوه ده‌كات كه كارده‌كات بۆ حزبه‌كان نه‌ك ب����ۆ باوكی .قوباد له‌میانی گفتوگۆكه‌یدا چه‌ندین دروشمی بوشی تێكه‌ڵ به‌قسه‌كانی ده‌كرد ،بۆ نمونه س����ه‌باره‌ت به‌بێهیوابونی كورد لهبهرامب����هر حكومه‌ته‌ك����هی مالیكی، وه‌اڵم����ی قوباد ئهوه بو كه ئینس����ان پێویس����ته پۆزه‌تی����ڤ بێ����ت چونكه گه‌ش����بینیی هێزێك����ی كاریگ����هره". دواتر ،كاتێك راوێژكاره سیاسییه‌كه‌ی ئه‌مه‌ری����كا داوای له‌تاڵه‌بان����ی ك����رد رونكردنه‌وه بدات له‌ب����اره‌ی نوێترین بابه‌ت����ی خ����ۆی ك����ه هۆش����داریی داب����وه رۆژئ����اوا به‌وه‌ی كوردس����تان شایس����ته‌ی ماف����ی س����ه‌ربه‌خۆبونه، قوباد دوپاتیكرده‌وه كه "كوردس����تان هه‌رگیز له‌عێراق جیانابێته‌وه ،عێراق له‌كوردستان جیاده‌بێته‌وه". وێ����ڕای ته‌مه‌ن����ه گه‌نجه‌كه‌ی ،به‌اڵم په‌یوه‌ندیه‌كانی خێزانه‌كه‌ی پێگه‌یه‌كی له‌سیاس����ه‌تی كوردی����دا ل����ه‌ده‌ره‌وه، به‌قوباد تاڵه‌بانی به‌خشیوه .زۆرینه‌ی ئه‌ندامان����ی یه‌كێتی به‌نهێنی ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێن كه ئاینده‌ی قوباد تاڵه‌بانی له‌ن����او یه‌كێتیدا جێگه‌ی پرس����یاره، له‌به‌رئه‌وه‌ی یه‌كێتی نیگه‌رانه له‌وه‌ی وه‌ك حزبێكی بنه‌ماڵه‌یی هاوش����ێوه‌ی پارت����ی دیموكرات����ی كوردس����تان، ده‌ربكه‌وێت (كه له‌گه‌ڵ دروستبونیه‌وه ی����ه‌ك خێ����زان به‌ڕێ����وه‌ی ده‌ب����ات). قوباد به‌یه‌كێ����ك له‌كاراكته‌ره خاوه‌ن قورساییه‌كانی ناو سیاسه‌تی كوردی دانانرێت‌و به‌ته‌واویش پشتیبه‌س����توه به‌باوكی.
یه‌كێتی ترسی هه‌بوه له‌وه‌ی كاندیدكردنی قوباد تاڵه‌بانی بخاته ده‌نگدانه‌وه له‌ناو یه‌كێتیدا بۆ ئه‌و پۆس����ته ناویان ئا :هاوكار ده‌هێنرا ،قوباد تاڵه‌بانی ،كوڕه بچوكی جه‌الل تاڵهبانیو حاكم قادر ،ئه‌ندامی یه‌كێتی دو رێگه‌ی له‌به‌رده‌مدابوه مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتی بون. بۆ دیاریكردنی كه‌سێك بۆ پۆستی به‌پێی وته‌ی چه‌ند س����ه‌رچاوه‌یه‌كی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت:ته‌وافوق ناو س����ه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی ،باشترین یان به‌ده‌نگدان له‌نێوان ئه‌ندامانی رێگ ه كه ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسیی سه‌ركردایه‌تی‌‌و مه‌كته‌بی سیاسیی، بیری����ان لێكردوه‌ت����هوه رێگه‌ی یه‌كه‌م كه هه‌ردوكیان بێ سه‌رئێشه نه‌بوه. (ته‌واف����وق) بوه ،چونك����ه دڵنیابون یه‌كێت����ی نیش����تمانی كوردس����تان به‌رێگ����هی ده‌نگ����دان‌و له‌حاڵه‌ت����ی دوایین هێزی س����ه‌ره‌كی بو له‌هه‌رێمی ده‌رچونی قوباد تاڵه‌بانی كه چانس����ی كوردستان كه شه‌مه‌ندۆفێری كابینه‌ی زیات����ری هه‌یه ل����ه‌م رێگه‌ی����هوه،دور هه‌شتی له‌سه‌ر وه‌س����تابو تا بتوانێت نه‌بوه ناكۆكیو ملمالنێ سڕكراوه‌كانی پاش نزیك����هی 8مانگ له‌چاوه‌ڕوانی ،ناوخ����ۆی یه‌كێتی جارێك����ی تر له‌پڕ دواج����ار بكه‌وێت����ه‌ڕێ .هۆكاره‌كه‌ش بته‌قن����هوهو ئ����هو "س����ه‌ركه‌وتن"هی دره‌نگ بڕیاردانی گش����ت الیه‌نه‌كان‌و له‌هه‌ڵبژاردنی 30ی نیس����ان چێژتیان، دواتر رێكنه‌كه‌وتنی جه‌مس����ه‌ره‌كانی به‌وهۆیه‌وه كۆتایی بێت. له‌باره‌ی میكانیزمه‌كانی دیاریكردنی ناوخۆی یه‌كێتی بو له‌سه‌ر دیاریكردنی كه‌س����ێك بۆئ����ه‌وه‌ی ببێت����ه جێگری یه‌كێك ل����هو دو پاڵێ����وراوه ،عه‌دنان ی مه‌كته‌بی سیاس����یی موفتی ،ئه‌ندام سه‌رۆكی حكومه‌ت. ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌چه‌ند رۆژی رابردودا یه‌كێتی به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند" ،ئێمه هه‌ر
له‌الی پارت����ی كاراكته‌رێكی "دڵخواز" ده‌بێت بگه‌ینه ئه‌نجام جا به‌ش����ێوه‌ی له‌واجیهه‌ی حكومه‌تدا دوربخرێنه‌وه. به‌اڵم ئه‌وان����هی پش����تیوانی حاكم نه‌ب����وه ،بۆ ئه‌مجاره‌ش به‌ربه‌س����ته‌ك ه ته‌وافوق بێت یاخود ده‌نگدان". به‌پێی ئه‌و زانیاریانه‌ی له‌به‌رده‌ستی قادریان كردوه پێیانوایه دیاریكردنی به‌هێزی����ی پێگ����هی ركابه‌ره‌كه‌ی بوه ئاوێنه‌ن ،دیاریكردن����ی قوباد بۆ ئه‌و قوباد ناكۆك����ه له‌گه‌ڵ ئه‌و بنه‌مایانه‌ی له‌ناو یه‌كێتیدا. هه‌ر به‌پێ����ی زانیارییه‌كانی ئاوێنه، پۆس����ته ،به‌ده‌ر ل����ه‌وه‌ی خێزانه‌كه‌ی یه‌كێتی بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كات كه خۆی چان����س‌و پێگ����هی له‌ن����او یه‌كێتی����دا وه‌ك پارتێك����ی سۆش����یال دیموكرات مه‌كته‌بی سیاس����یی یه‌كێت����ی بیری به‌هێزكردوه ،له‌س����هر بنه‌مای ته‌مه‌ن‌و وه‌سفده‌كات‌وله‌گه‌ڵ حوكمی بنه‌ماڵه‌یی لهوه كردوه‌ت����هوه له‌به‌رامبه‌ر پێدانی لێهاتویی بوه .زۆرینه‌ی ئه‌و ئه‌ندامانه‌ی نی����ه .هه‌روه‌ه����ا حاك����م ق����ادر تاكه پۆستی جێگری س����ه‌رۆكی حكومه‌ت ناو مه‌كته‌بی سیاسیش كه پشتیوانی كاندید بوه له‌ناو مه‌كته‌بی سیاس����یدا به‌قوباد تاڵه‌بانی ،یه‌كێك له‌پۆس����ته قوباد ده‌ك����ه‌ن ،پێیانوای����ه هه‌روه‌ك كه خۆی بپاڵێوێت بۆ ئه‌و پۆس����ته‌و وه‌زارییه‌كانی دیكه بدرێت به‌حاكم قادر، چ����ۆن ناوب����راو له‌كاتی بانگه‌ش����هی الیه‌نگره‌كانیش����ی پێیانوابوه ناوبراو له‌به‌هێزترینیش����یان جێگری وه‌زیری هه‌ڵبژاردنه‌كان����دا تاڕاده‌ی����ه‌ك توانی شایس����ته‌تره بۆ ئه‌و پۆسته ،چونكه ناوخۆیه كه هه‌ر دو س����اڵێك له‌نێوان ئ����هو جێگه‌یه پڕبكات����هوه كه به‌هۆی له‌كابینه‌كانی رابردوشدا چه‌ندین جار یهكێتیو پارتی ئاڵوگۆڕده‌كرێت. ئه‌م����ه له‌كاتێكدایه بڕی����اره ئه‌مڕۆ نه‌خۆشكه‌وتنی باوكیه‌وه له‌ناو یه‌كێتیدا پاڵێوراوبوه ،به‌اڵم چانسی ده‌رچونی په‌رله‌مانی كوردس����تان به‌مه‌به‌س����تی دروس����تبوه ،له‌ئه‌ركه حكومیه‌كه‌شیدا نه‌بوه. به‌وته‌ی به‌شێك له‌كادره ناوه‌ندیه‌كانی ناونانی سه‌رۆكی حكومه‌ت‌و جێگره‌كه‌ی ده‌توانێت "سه‌ركه‌وتو" بێت .هه‌روه‌ها پێشتر ئه‌ندامان‌و كادرانی بااڵی یه‌كێتی یه‌كێت����ی ،له‌راب����ردودا گه‌وره‌تری����ن كۆببێت����هوه ،ئ����ه‌وه‌ش دوای ئهوهی له‌چوارچێوه‌ی راپۆرتێكدا كه ئاراسته‌ی له‌مپه‌ری به‌رده‌م س����ه‌ركه‌وتنی حاكم مه‌س����عود بارزانی س����ه‌رۆكی هه‌رێم، مه‌كته‌بی سیاسیی حزبه‌كه‌یان كرابو ،قادر ب����ۆ پۆس����تێكی له‌وش����ێوه‌یه ،دوێنێ����ی وه‌ك دوایی����ن رۆژ دیاریكرد ی ب����ۆ خ����ۆ یه‌كالكردن����ه‌وه‌ی یه‌كێتی داوایانكردبو كه ته‌واوی س����تافی ناو ته‌حه‌ف����وزی پارت����ی دیموكرات���� حكومه‌ت بگۆڕدرێن‌و ئه‌ندامه كۆنه‌كان كوردس����تان بوه ،به‌وپێی����هی ناوبراو له‌به‌شداریكردن له‌كابینه‌ی نوێدا.
قوباد تاڵه‌بانی قوباد جه‌الل تاڵه‌بانی له‌دایكبوی 21ی ته‌مموزی 1977 هه‌ڵگری بڕوانامه‌ی به‌كالۆریۆس له‌ئه‌ندازیاری میكانیك له‌زانكۆی كینگستۆنی به‌ریتانیا له‌ساڵی 2004ده‌بێته نوێنه‌ری یه‌كێتی له‌ئه‌مه‌ریكا ساڵی ،2006بوه‌ته نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم له‌ئه‌مه‌ریكا له‌كابینه‌ی حه‌وته‌م ،سه‌رۆكی فه‌رمانگه‌ی هه‌ماهه‌نگی‌‌و به‌دواداچون بوه
عێراق
) )429سێشه‌مم ه 2014/5/20
پرۆفایل
ئه‌فسه‌رێكی فڕۆكه‌وانی سه‌رده‌می به‌عس:
7
سه‌دام جێبه‌جێكاری قانون‌و نیشتیمانپه‌روه‌ر بو ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد ،به‌غدا
عادل موراد
له‌منداڵییه‌وه ئاره‌زوم به‌فڕۆكه‌و كاری فڕۆكه‌وانی هه‌بوه ،له‌ژیانمدا یه‌كجار رۆشتوم له‌كوردستان كارێكی سه‌ربازیم ئه‌نجامداوه ،ئه‌ویش لێدانی سه‌ربازانی ئێرانی بو له‌به‌نداوی دوكان ،ئه‌گینا دژی كورد هیچ پرۆسه‌سه‌كی سه‌ربازیم ئه‌نجام نه‌داوه .رائید ناتیق كه ماوه‌ی چوارده ساڵ ئه‌فسه‌ری فڕۆكه‌وان بوه به‌م جۆره باس له‌ژیانی خۆی ده‌كات. رائی����د ناتق محه‌مه‌د جه‌واد ،ماوه‌ی چوارده ساڵ ئه‌فس����ه‌ری فڕۆكه‌وان ی بوه‌و به فڕۆكه گۆش����هو كه‌ناره‌كانی ئاس����مانی عێراق����ی ت����هی ك����ردوه، له‌ئێستاشدا له شاری به‌غدا دوكانێكی كردۆته‌وه‌و سه‌رقاڵی به‌ڕێكردنی ژیانی رۆژانه‌یه‌تی .له‌م دیمانه‌یه‌شدا له‌گه‌ڵ ئاوێنه ورده‌كاری ژیان‌و به‌س����ه‌رهاتی خۆی باس ده‌كات. ناوبراو ،هه‌ر له‌سه‌ره‌تای دیداره‌كه‌وه خۆی وه‌كو نیشیتمانپه‌روه‌ر پیشانداو وتی "له‌پێن����اوی نیش����تیمانه‌كه‌مدا، ئاماده‌ی باسكردنی هه‌مو بابه‌تێكم كه له‌ژیانی فڕۆكه‌وانیمدا رویدابێت". فڕۆكه‌وان����ی س����ه‌رده‌می به‌ع����س له‌به‌غ����دا ،رائید نات����ق چیرۆكی بون به‌فڕۆكه‌وانی به‌م ش����ێوه‌یه گێڕایه‌وه، "ه����هر له‌منداڵیی����هوه ئ����اره‌زووم به فڕۆك����هو كاری فڕۆكه‌وان����ی هه‌بووه‌و پاش ته‌واوكردنی قۆناغه‌كانی خوێندن له‌ساڵی ( )1973له‌كۆلێژی سه‌ربازی وه‌رگی����رام ،ئه‌وكات س����ه‌دام جێگری س����ه‌رۆك كۆمار ب����و ،ب����ه‌اڵم هه‌مو ده‌سه‌اڵتێكی به‌ده‌ستبو". نات����ق ته‌مه‌ن����ی ( )69س����اڵه‌و له‌خێزانێكی شیعه له‌دایكبوه ،باوكی ش����یعه‌یه‌و خه‌ڵكی حله بوه‌و له‌پێش روخانی رژێمی سه‌دام له‌ساڵی ()2003 فه‌رمانب����هر بوه له‌ه����ه‌ردو وه‌زاره‌تی ناوخۆو دارایی ،دایكیش����ی مامۆستا بوه‌و خه‌ڵكی كه‌ربه‌الیه ،ئێستا خۆیو خێزانه‌كه‌ی له‌به‌غدا ده‌ژین. ژیانی ئه‌و فڕۆكه‌وانه به‌زۆر قۆناغی جیاجیادا تێپه‌ڕیوه ،له‌س����ه‌روه‌ختی هاتنه سه‌ر ده‌سه‌اڵتی سه‌دامدا ،پله‌ی رائیدی وه‌رگرتوه‌و له‌بنكه‌ی سه‌ربازی ئیمام عه‌لی ده‌وامی كردوه ،رۆژێكیان به‌فه‌رمانی س����ه‌دام ره‌وان����هی ناوچه ش����یعه نش����ینه‌كانی خواروی عێراق ده‌كرێت‌و به‌م جۆره ئه‌و به‌س����ه‌رهاته ده‌گێڕێت����هوه "به‌فه‌رمان����ی س����ه‌دام ناردیانم بۆ تۆپبارانكردنی ش����یعه‌كان له‌ئه‌هواری حومار له‌ناس����رییه‌و وتیان ئه‌وان����ه مه‌ترس����ین ،كاتێك رۆش����تم ته‌ماشامكرد كه‌س لێماننادات‌و هێرش
له‌ژیانمدا یه‌كجار رۆشتووم له‌كوردستان كارێكی سه‌ربازیم ئه‌نجامداوه ،ئه‌ویش لێدانی سه‌ربازانی ئێرانی بوو له‌به‌نداوی دوكان ئه‌گینا دژی كورد هیچ پرۆسه‌سه‌كی سه‌ربازیم ئه‌نجامه‌نداوه چه‌ند فرۆکه‌وانێکی سه‌رده‌می به‌عس ناكاته س����ه‌رمان ،ئ����هو خه‌ڵكه ته‌نها كاری����ان له‌س����هر ئاوو راوه ماس����یو به‌خێوكردنی واڵخ بو". كاتێك رائید ناتیق دانیشتوانی ئه‌و ناوچه‌یه ده‌بینێت فه‌رمانه‌كانی سه‌روی خۆی جێبه‌جێ ن����اكات‌و بهو هۆیه‌وه دوچ����اری ئه‌ش����كه‌نجه‌و زیندانیكردن ده‌بێته‌وه .له‌زاری خۆیه‌وه به‌م جۆره باس له‌و رۆژان����ه ده‌كات "بینیم ژن‌و من����داڵ خه‌ریكی كاركردن����ن ،منیش تۆپبارانم نه‌كرد ،ب����ه‌اڵم به‌ڕێوه‌به‌ری ده‌زگای زانی����اری به‌فڕۆكه‌ی����ه‌ك له‌دوامه‌وه چاودێرییان ده‌كردم بزانن ئه‌و كاره ده‌كه‌م ،بینی����ان تۆپبارانم نه‌كرد وتیان بگه‌ڕێوه‌و پێیانوتم بۆچی تۆپبارانت نه‌كرد ،وتم گه‌وره‌م نه‌مبینی مه‌ترس����یان هه‌بێت بۆ سه‌رمان ،پاش ئهوهی ئه‌و پرۆسه‌یه‌م ئه‌نجامنه‌دا بۆ ماوه‌ی نۆ مانگ له‌ژورێكی تاكه‌كه‌سیدا زیندانیكرام‌و درام به‌دادگای سه‌ربازی یه‌كه‌می هه‌میش����ه‌یی له‌به‌غدا ،به‌اڵم دادوه‌ره‌ك����ه به‌م����اده‌ی له‌ڕێده‌رچون دادگایی نه‌ك����ردم ،به‌ڵك����و مادده‌ی جێبه‌جێنه‌كردن����ی فه‌رم����ان دادگایی كردم‌و پ����اش ئهوه م����اوه زیندانییه ئازادكرام". ناتق محه‌مه‌د جه‌واد له‌س����اڵه‌كانی
بینیم ژن‌و منداڵ خه‌ریكی كاركردنن، منیش تۆپبارانم نه‌كرد ،به‌اڵم به‌ڕێوه‌به‌ری ده‌زگای زانیاری به‌فڕۆكه‌یه‌ك له‌دوامه‌وه چاودێرییان ده‌كردم ( )1975تاوه‌ك����و ( )1989وات����ا بۆ ماوه‌ی چوارده ساڵ فڕۆكه‌وان بووه، له‌باره‌ی س����ه‌دام حس����ێنه‌وه ده‌ڵێت "یه‌ك خاڵی س����ه‌دامم زۆر به‌دڵ بوو،
ئه‌ویش ئهوه بو جێبه‌جێكاری قانون‌و خاوه‌ن سیس����تم‌و نیش����تیمانپه‌روه‌ر بوو". له‌پرس����یاری ئایا هیچ پرۆسه‌یه‌كی س����ه‌ربازیت دژی ك����ورد ئه‌نجامداوه، ده‌ڵێت "له‌ژیانمدا یه‌كجار رۆش����تووم له‌كوردس����تان كارێك����ی س����ه‌ربازیم ئه‌نجامداوه ،ئه‌ویش لێدانی سه‌ربازانی ئێرانی بوو له‌به‌نداوی دوكان ،ئه‌گینا دژی كورد هیچ پرۆسه‌سه‌كی سه‌ربازیم ئه‌نجامه‌نداوه". ئه‌و فڕۆكه‌وانه‌ی سه‌رده‌می به‌عس چیرۆك����ی كیمی����اوی بارانكردن����ی هه‌ڵه‌بج����هو ئاواره‌بوون����ی خه‌ڵكی ئه‌و ناوچه‌ی����ه ده‌گێڕێته‌وه‌و ده‌ڵێت "بینی����م خه‌ڵك له‌عه‌ربه‌ت‌و س����ه‌ید س����ادق له‌ترس����ی عه‌ل����ی كیمیاوی ئاواره ده‌بون ،پێش ئهوهی بدرێت له‌هه‌ڵه‌بجه ئێمه گه‌ڕاینه‌وه ،چونكه من فڕۆكه‌وانی هه‌لیكۆپته‌ری سه‌متی ب����ووم‌و پاش����ان عه‌ل����ی كیمیاوی به‌هێزی ئاس����مانی هێرش����ی كرده س����هر هه‌ڵه‌بجه ،من به‌شداریم له‌و پرۆسه‌یه‌دا نه‌كرد". ئه‌و فڕۆكه‌وانه له‌ئێستادا به‌پله‌ی عه‌می����دی فڕۆك����ه‌وان خانه‌نش����ین ك����راوهو خه‌ریك����ی كاری په‌ڕاوگه‌و
فرۆش����تنی پێداویستی قوتابخانه‌ی ه له‌ناوچه‌ی ره‌س����افی ،ده‌ڵێت "هیچ په‌ش����یمان نیم له‌راب����ردوم ،چونكه كارم ب����ۆ نیش����تیمانه‌كه‌م ك����ردوه نه‌وه‌كو سه‌دام حسێن". دوو روداو تائێستا له یاده‌وه‌ری ئه‌م فڕۆكه‌وانه‌دا ماوه‌ت����هوه ،هه‌ر كاتێك دێت����هوه یادی ئ����ازاری ده‌دات‌و خۆی وته‌نی هه‌رگیز له‌یادیان ناكات .روداوی یه‌كه‌میان ئه‌وه‌یه "جارێكیان س����ه‌دام فه‌رمانیك����رد بۆردومانی ش����وێنێكی سه‌ربازی س����هر به‌خۆمان له‌رومادی بكه‌ین‌و تائێستاش نازانم هۆكاره‌كه‌ی چی بوو". دوه‌م روداو كه تائێستا له یاده‌وه‌ری ناتیق����دا مابێت����هوه ،له‌س����ه‌روه‌ختی شه‌ڕی هه‌ش����ت ساڵه‌ی ئێران عێراقدا ( )1988 - 1980ب����وه ،روداوه‌كه‌ش له‌م ش����ێوه‌یه بوه "له‌جه‌نگی ئێران‌و عێراق له‌ناوچه‌ی مه‌نده‌لی فڕۆكه‌یه‌كی ئێرانی كه‌وت����ه خواره‌وه ،یه‌كس����هر فڕۆكه‌یه‌كی هاوكارم له‌پشتمه‌وه وتی داب����ه‌زه فڕۆكه‌وانه‌كه بهێنه‌و بردم بۆ بنكه‌ی سه‌ربازی خۆمان .به‌رپرسه‌كه‌م وتی :بۆچی نه‌تكوشت؟ وتم :گه‌وره‌م ئه‌ویش س����ه‌ربازه‌و فه‌رمانی پێكراوه، كاتێ����ك جزدانه‌كه‌ی ك����رده‌وه ته‌نها وێنه‌ی خ����ۆی‌و منداڵه‌كان����یو چه‌ند تومه‌نێكی تێدابو ،پاشان به‌وهۆیه‌وه شه‌ش مانگ مۆڵه‌تیان پێدام".
ئه‌مه‌ریكاو ئێران كێبڕك ێ له‌سه‌ر پێكهێنان ی حكومه‌ت ی نوێ ی عێراق ده‌كه‌ن ئا :ئاوێنه هه‌ریه‌كه له‌باڵێوزخانه‌كانی ئه‌مه‌ریكاو ئێران هه‌وڵه‌كانیان بۆ حكومه‌تی نوێی عێراق ده‌ستپێكردوه ،شاره‌زایه‌كی ئه‌مه‌ریكی رایده‌گه‌یه‌نێت له‌ئێستادا چانسی ئه‌مه‌ریكا به‌هێزتره‌و رۆڵی به‌ره‌و الوازبون ده‌چێت. س���ه‌رچاوه‌یه‌كی سیاس���ی ئاگادار له‌به‌غ���داوه رایگه‌یان���د هه‌ریه‌ك��� ه ئه‌مه‌ری���كاو له‌باڵێوزخانه‌كان���ی ئێ���ران له‌عێراق ،ب���ۆ نزیكردنه‌وه‌ی الیه‌ن���ه سیاس���یه‌كان‌و پێكهێنانی هاوپه‌یمانیه‌ك���ی پارله‌مانی به‌هێزی نزی���ك له‌خۆیان بۆ دروس���تكردنی حكومه‌تی نوێی عێ���راق ،كێبڕكێی یه‌كتر ده‌كه‌ن. سه‌رچاوه‌كه ،پێیوایه ره‌نگه ئێران ئه‌مجاره نه‌توانێت زۆرینه‌ی پارله‌مانی
دروست بكات ،له‌الیه‌ن خۆشیانه‌وه ئه‌مه‌ریكیه‌كان هه‌وڵده‌ده‌ن سیناریۆ ی چ���وار س���اڵ له‌مه‌وب���هر دوب���اره نه‌بێت���هوه .س���ه‌رچاوه‌كه وتیش���ی "پێده‌چێ���ت ئه‌مجاره ئه‌مه‌ریكیه‌كان براوه‌ب���نو رێگ���ه به‌س���ه‌ركه‌وتنی ئێرانیه‌كان نه‌ده‌ن ،چونكه ماوه‌یه‌كه هه‌وڵ���ده‌ده‌ن بۆ ئ���ه‌وه‌ی الیه‌نه‌كان له‌خۆیان نزیكبكه‌نه‌وه". رۆژی ( )2014/4/30به‌به‌ش���داری ( )6425پاڵێوراوی پیاوو ()2607 پاڵێوراوی ژن هه‌ڵبژاردنی پارله‌مانی عێراق به‌ڕێوه‌چو .بۆ ئه‌م هه‌ڵبژلردنه بیس���ت ملی���ۆن‌و ( )437ه���ه‌زارو ( )712ك���ه‌س ماف���ی ده‌نگدانیان هه‌بو .هه‌روه‌ه���ا دو ملیۆن‌و ()23 ه���ه‌زار ده‌نگ���ده‌ری تایبه‌ت هه‌بون. به‌وته‌ی كۆمیسیۆن رێژه‌ی به‌شداری ده‌نگده‌ران له‌سه‌رانس���ه‌ری عێراقدا ( )%60ب���وهو زیات���ر ل���ه ()12 ملیۆن ده‌نگده‌ر له‌ده‌نگدانی گش���تی
به‌ش���دارییانكردوه ،ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی واڵتی���ش زیات���ر ل���ه ( )165هه‌زار ده‌نگده‌ر به‌شداربون. مایكڵ نایتس توێژه‌ر له‌په‌یمانگای واش���نتن ،له‌وتارێك���دا ب���اس ل���ه‌وه‌ده‌كات حكومه‌ت���ی واش���نتن به‌رده‌وام هه‌وڵیداوه‌و كاریكردوه بۆ ئ���ه‌وه‌ی هه‌ڵب���ژاردن له‌كاتی خۆیو له‌سه‌رانسه‌ری عێراقدا به‌شێوه‌یه‌كی ئازادان���ه بكرێ���ت .هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "رۆڵی واشنتن له‌پێكهێنانی حكومه‌تدا به‌هه‌مانش���ێوه ده‌بێ���ت" .ئه‌وه‌ش راده‌گه‌یه‌نێ���ت تا ئێس���تا ئه‌مه‌ریكا پشتیوانی خۆی بۆ هیچ پاڵێوراوێك ب���ۆ س���ه‌رۆكایه‌تی حكومه‌تی نوێی عێراق ده‌رنه‌بڕیوه. به‌بۆچون���ی ئه‌و توێ���ژه‌ره ،رۆڵی ئێ���ران له‌عێراقدا ب���ه‌ره‌و الوازبون ده‌چێت ،بۆ به‌ڵگاندنی وته‌كانیش���ی نمون���ه به‌به‌ش���داریكردنی موقته‌دا س���ه‌در ده‌هێنێت���هوه له‌هه‌وڵ���ی
سه‌ندنه‌وه‌ی متمانه له‌نوری مالیكی له‌س���اڵی ( )2012له‌گ���ه‌ڵ هه‌ریه‌ك ه له‌پارتی‌‌و ئه‌یاد ع���ه‌الوی .هه‌روه‌ها باس له‌وه‌ده‌كات فش���اره‌كانی ئێران بۆ به‌شداریكردنی یه‌كێتی له‌كابینه‌ی هه‌شته‌می حكومه‌تی هه‌رێمدا رۆڵێكی ئه‌وتۆی نه‌بوه. توێژه‌ره ئه‌مه‌ریكیه‌كه رونیده‌كاته‌وه حكومه‌تی واڵته‌ك���هی په‌ندی زۆری له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی چوار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر وه‌رگرتوه ،هه‌وڵه‌كانی ئێستاشی بۆ دانانی به‌ردی بناغه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كی پته‌وه له‌گه‌ڵ حكومه‌تی نوێی عێراق. هه‌روه‌ها ئاش���كرای ده‌كات له‌ماوه‌ی ش���ه‌ش مانگی راب���ردودا ئه‌مه‌ریكا ب���ه‌رده‌وام هه‌وڵ���ی نزیكبون���ه‌وه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم‌و حكومه‌تی به‌غدای داوه .هه‌روه‌ك به‌پێویستی ده‌زانێت ئه‌مه‌ریكا هۆش���یارانه كاربكات ،بۆ ئ���ه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان���ی هه‌رێم‌و ناوه‌ند به‌ره‌و داڕوخان نه‌چن.
ره‌نگه ئێران ئه‌مجاره نه‌توانێت زۆرینه‌ی په‌رله‌مانی دروستبکات، ئه‌مه‌ریکییه‌کان هه‌وڵده‌ده‌ن سیناریۆی چوار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر دوباره نه‌بێته‌وه
ی له‌پارتی���هوه ی سیاس��� خه‌بات��� ی ده‌س���تپێكرد ،یه‌كێك ه له‌دامه‌زرێنه‌ران یهكێتیو پاش���ان ده‌بێت ه سۆسیالیست، ی ی دژ له‌ئێس���تادا به‌لێدوان��� ه تونده‌كان ی ی له‌گه‌ڵ مالیك پارتیو دۆس���تایه‌تیه‌ك ه ده‌ناسرێته‌وه :عادل موراد. ع���ادل م���وراد ل���ه()1947/12/11 ی ی دوه‌م ی به‌غدا له‌دایكبوه ،كوڕ له‌شار ی خانه‌واده‌كه‌یه‌تی‌‌و برایه‌ك‌و خوش���كێك ی ی له‌راپه‌ڕین ی هه‌ی���ه .مامێك��� دیك��� ه ی ی حكومه‌ت‌و ئینگلیز له‌ساڵ ی دژ تشرین ی ل ه ()1974/1/1 ( )1952كوژراوه .باوك ی ی به‌عسه‌و‌ه له‌به‌رده‌م ماڵ له‌الیه‌ن رژێم ی ی دیكه‌ش��� خۆیان ده‌كوژرێت .مامه‌ك ه ی ل���ه( )2007/1/1له‌الی���ه‌ن هێزه‌كان��� ئه‌مه‌ریكاوه به‌هه‌ڵه ده‌كوژرێت. ی فه‌یلیه، ی كورد م���وراد له‌بنه‌ماڵه‌یه‌ك ی به‌غدا ی له‌ش���ار ی خوێندن قۆناغه‌كان��� ی كوردی‌‌و عه‌ره‌بی‌‌و ته‌واوكردوه‌و زمانه‌كان ی ی ده‌زان���ێ .له‌قۆناغ ئینگلیزی‌‌و فارس��� ی له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌ك ه له‌مه‌س���عود‌و ناوه‌ن���د ی ش���اوه‌یس ئیدری���س بارزانی‌‌و رۆژ نور له‌یه‌ك قوتابخان ه بون ،لهوبارهیهوه ده‌ڵێت "ئه‌وان قس���ه‌یان له‌گه‌ڵم���ان نه‌ده‌كردو ی ()1971 تێكه‌اڵومان نه‌ده‌بون" .له‌ساڵ ی ی پ���هروهرده ی كۆلێژ ی كیمیای به‌ش��� ی ی ته‌واوكردوه .لهبهرئهوه ی به‌غدا زانكۆ ی ی پێنهدراوه له‌كۆلێژ ی بوه رێگ��� ه فه‌یل ی زانكۆی موسڵ بخوێنێت. پزیشك ی ی له‌یه‌كێت ی سیاس��� ی ژیان س���ه‌ره‌تا ی قوتابیانه‌و‌ه ده‌س���تپێكردوه‌و له‌س���اڵ ی پارتیه‌و‌ه ی به‌ریزه‌كان ( )1964په‌یوه‌ند ی ی ( )1968به‌ه���ۆ ك���ردوه ،له‌س���اڵ ی ی رێكخس���تن ه نهێنیه‌كان��� ئاش���كرابون پارتی���هوه به‌غ���دا ب���ه‌ره‌و كوردس���تان ی ی رێككه‌وتننام��� ه به‌جێده‌هێڵێ���ت ،دوا (/11ئازار )1970/دهگهڕێتهوه بۆ به‌غدا‌و ی ی ئه‌و س���اڵه‌دا بوه‌ت ه ئه‌ندام له‌ته‌مموز ی ی پارت���ی .له‌كۆنگر‌ه ی به‌غ���دا ناوچ ه ی ی قوتابیان له‌ئه‌یلول ی یه‌كێت شه‌ش���ه‌م ( )1970زۆرین هی ده‌نگه‌كانی هێناوه. ی ی ( )1974له‌گه‌ڵ جه‌الل تاڵه‌بان له‌ساڵ ی لوبن���ان یه‌كتر ی پایته‌خت��� له‌به‌یروت��� ی ی پارتێك ی دروس���تكردن ده‌بینن‌و باس ی ی دواتر یه‌كێت ێ ده‌كه‌ن‌و ساڵ ی نو سیاس ی كوردس���تان داده‌مه‌زرێنن. نیش���تیمان ی ی رێكخس���تنه‌كان وه‌ك���و به‌رپرس��� ی ده‌ستبه‌كارده‌بێت ،بۆ ی یه‌كێت دهرهوه ی ی چوار ملیۆن فره‌نك یه‌كه‌مجاری���ش بڕ ی ی لیبیا بۆ پارته‌ك ه ی له‌حكومه‌ت فه‌ره‌نس وه‌رده‌گرێت. ی ههرچهنده یه‌كێك��� ه له‌دامه‌زرێنه‌ران ی ( )1979ده‌چێت ه یه‌كێتی ،به‌اڵم له‌ساڵ ی ی سۆسیالیست دیموكرات ی حیزب ریزه‌كان ی (- 1980 كوردس���تانه‌وه .له‌س���ااڵن ی )1985وه‌ك���و وه‌رگێ���ڕ له‌رۆژنام��� ه ی ی كاریكردوه .له‌ساڵ ی لوبنان (السفیر) ی ئێرانه‌و‌ه دهگهڕێتهوه ( )1989له‌ڕێگ ه بۆ كوردستان ،به‌اڵم ده‌ستگیر ده‌كرێت‌و ی مام ج���ه‌الل ئازاد به‌ه���ه‌وڵ‌و كۆشش��� ده‌كرێت. ی ( )1994ده‌گه‌ڕێت���هوه ب���ۆ له‌س���اڵ ی ( )2000ده‌بێت ه كوردس���تان‌و تا س���اڵ ی ی راگه‌یاندن ی ناوه‌ند ی مه‌كته‌ب به‌رپرس ی ی كوردستان .له‌ساڵ ی نیشتیمان یه‌كێت ی یهكێتیو ی تایبه‌ت ( )2000ده‌بێت ه نوێنه‌ر ی ی رژێم ی له‌سوریا .به‌ر له‌روخان تاڵه‌بان ی ( )2003دهگهڕێتهوه بۆ به‌عس له‌س���اڵ ی ی ده‌بێت ه ش���وێن كوردس���تان‌و ماڵه‌ك ه ی ی نه‌یار ی به‌رپرس ه عێراقیه‌كان كۆبونهوه سه‌دام .لهوبارهیهوه موراد له‌دیمانه‌یه‌كدا ی فڕۆك ه ده‌ڵێت "هه‌مو ئ���هو باڵوكراوان ه ی ی خوارو ئه‌مه‌ریكیه‌كان به‌سه‌ر شاره‌كان عێراقدا به‌ریانئه‌دایه‌و‌ه من ئه‌منوسین". ی ی ( )2004ده‌بێت��� ه باڵێ���وز له‌س���اڵ عێ���راق له‌رۆمانی���او ش���ه‌ش س���اڵ له‌و پۆس���ته‌دا ده‌مێنێت���هوه .چ���وار س���اڵ ی له‌مه‌وب���ه‌رو له‌دواهه‌می���ن كۆنگ���ره ی هه‌مو پۆستێك یه‌كێتیدا ده‌س���تبه‌ردار ده‌بێ���ت ،به‌اڵم دو س���اڵ دواتر ده‌كرێت ه ی ناوه‌ند .له‌ئێستاشدا ی ئه‌نجومه‌ن سه‌رۆك ی له‌گه‌ڵ پارت ه ی توندوتۆڵ په‌یوه‌ندییه‌ك��� ی سه‌رۆك ی مالیك ی عێراق‌و نور شیعه‌كان وه‌زی���ران هه‌ی���ه ،به‌وهۆی���هوه دو مانگ ی ی ئ���هو ،مالیك له‌مه‌وبه‌ر له‌س���هر داوا ی نارد. موچ هی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم ی له‌دیمانه‌یه‌كدا ده‌ڵێت "مه‌ال مسته‌فا بارزان���یو مام ج���ه‌الل زۆر موهته‌م بون ی ی فه‌یلی ،به‌اڵم ئێس���تا كورد به‌ك���ورد ی هه‌ردو حیزبدا نه‌ماوه". ی له‌قاموس فه‌یل ی ك ه هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "په‌ش���یمانم لهوه ی براكوژیدا هه‌ڵوێس���تم ده‌ب���و له‌ش���ه‌ڕ به‌هێزتر بوایه".
8
ئابوری
) )429سێشه‌مم ه 2014/5/20
ئه‌م الپه‌ڕه‌ی ه ب ه سپۆنسه‌ری گروپی کۆمپانیاکانی قه‌یوان چاپ‌و باڵوده‌کرێته‌وه
له‌سلێمان ی 34هه‌زار كرێكار ی ده‌سته‌به‌ركراو هه‌ن
"به‌رزترین موچه‌ی خانه‌نشینی كرێكار 270هه‌زار دیناره‌‌و نزمترینیش 200هه‌زار دیناره" كرێكاریشیان له‌ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم بون "ئێمه‌ش ب���اش ده‌زانین ئه‌و پاره‌ی���هی كرێكاری پ ێ خانه‌نش���ین ده‌كرێت زۆر كه‌مه ،به‌اڵم به‌پێی یاسا هه‌ر ئهوهنده ده‌كرێت".
ئا :ئاسۆ سه‌راوی له‌پارێزگای سلێمانی نزیكه‌ی 34هه‌زار كرێكاری (زه‌مانكراو) ده‌سته‌به‌ركراو هه‌ن ،له‌كاتێكدا ژماره‌ی كرێكاران "زۆر لهوه زیاتره" .به‌ڕێوه‌به‌ری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ده‌سته‌به‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی بۆ كرێكاران/ سلێمانی ،ئهوه رونده‌كاته‌وه به‌هۆی كه‌میی رۆشنبیرییان هه‌ندێ‌جار كرێكاران خۆیان رێگرده‌بن له‌وه‌ی ده‌سته‌به‌ر بكرێن "دیاره ئه‌وه‌یان له‌ال رون نییه ئهوهی قازانج ده‌كات له‌ده‌سته‌به‌ركردن ،هه‌ر كرێكاران خۆیانن". كرێكاری بیانیش ده‌سته‌به‌ر كراوه به‌پێ���ی ئاماره‌كان���ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت��� ی ده‌سته‌به‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی بۆ كرێكاران /سلێمانی ژماره‌ی كرێكاری ده‌سته‌به‌ركراو ،له‌سنوری پارێزگای سلێمانی 33ههزارو 938كرێكاره، زۆرینه‌ی ئ���هو كرێكارانه‌ش له‌ره‌گه‌زی نێرن كه ژماره‌یان 26هه‌زار 937كرێكاره،هه‌رچی كرێكاری ده‌سته‌به‌ركراوی ره‌گه‌زی مێینه‌شه ژماره‌یان4هه‌زار646كرێكاره هاوكات ژماره‌ی كرێكارانی بیانیش كه ده‌سته‌به‌ركراون بریتیه له2هه‌زار355كرێكار. به‌پێ���ی ئ���هو یاس���ایه‌ی كرێ���كاری بێ ده‌سته‌به‌ر ده‌كرێت ،كه به‌یاسای خانه‌نشینی ده‌سته‌به‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی ناس���راوه،مانگانه %17ی موچ���هی كرێ���كاران ده‌درێت���ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت���ی ده‌س���ته‌به‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی بۆ كرێ���كاران ،كه%12ی‌خاوه‌نكار ده‌یدات‌و %5شی كرێكاره‌كه‌خۆی ده‌یدات. %17ی موچه‌ی كرێكاره‌كه بۆ ده‌سته‌به‌ركردنه به‌پێی وته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ده‌س���ته‌به‌ری كۆمه‌اڵیه‌ت���ی ب���ۆ كرێكاران/ س���لێمانی ،ش���یروان مه‌جی���د س���ادق،ئه‌و %17ی كرێ���كاران مانگان���ه ده‌خرێت���ه ژماره‌یه‌كی حسابی تایبه‌ته‌وه‌‌و له‌سندوقێكدا
ئه‌وانه‌ی خاوه‌نكاریان نییه ده‌سته‌به‌ر ناكرێن هه‌ر به‌پێی یاس���ای خانشینی كرێكاران، ئ���هو كرێكاران���هی خاوه‌نكاری���ان نیی���ه، ده‌س���ته‌به‌رناكرێن ،له‌كاتێك���دا ژماره‌یه‌كی زۆری كرێ���كاران له‌هه‌رێم���دا خاوه‌ن كاریان نیی���ه ،به‌م���ه‌ش بێب���ه‌ش ده‌ب���ن له‌مافی ده‌سته‌به‌ركردن ،تائێس���تاش وه‌ك شیروان مه‌جی���د ده‌ڵێ���ت "ئ���هوه گرفتێك���ه ماوه‌و پێویس���تی به‌چاره‌س���ه‌كردن هه‌یه ،چونكه ئه‌گ���هر كرێكار خ���اوه‌ن كاری نه‌بێت ،ئه‌ی ك���ێ %12ی بدات ،خۆ كرێكار خۆی ناتوانێ هه‌موی بدات". ش���یروان مه‌جید ئه‌وه‌ش رونده‌كاته‌وه كه 8لیژنه‌یان هه‌یه،رۆژانه چواریان به‌دواداچون بۆ كاری ده‌ستبه‌ركردنی كرێكاران ده‌كه‌ن ئه‌و ده‌ڵێت "ئه‌و پرۆژانه‌ی تائێستا ده‌سته‌به‌ركراون ژماره‌یان 13هه‌زار206پرۆژه‌یه".
189كرێكار خانه‌نشینی بۆ كراوه 137یان له‌ناو هه‌رێمه‌‌و 52یان له‌ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمن فۆتۆ :رێبه‌ر نه‌جم هه‌ڵده‌گیرێت‌وبه‌هی���چ جۆرێ���ك حكوم���هت ده‌ستكاری ئه‌و پاره‌یه ناكات "ئهوهی هه‌یه بۆ دروس���تكردنی بیناكه‌ی خۆمان پاره‌مان لێده‌رهێن���اوه وه‌ك پرۆژه‌یه‌كی وه‌به‌رهێنان، كه به‌ش���ێكمان لێداوه‌ته كرێ‌‌و پاره‌كه‌ش���ی ده‌چێته‌وه هه‌مان سندوق". سودمه‌ندیه‌كانی كرێكار له‌ده‌سته‌به‌ركردن لهبهرامب���هر ئ���هو %17ی له‌پ���اره ی كرێ���كار وه‌رده‌گیرێ ،كرێ���كاران كۆمه‌ڵێك س���ودمه‌ندبونیان هه‌ی���ه ،س���ه‌ره‌كیترنیان خانه‌نش���ینكردنیانه ل���ه س���ێ حاڵه‌ت���دا.
یه‌كه‌می���ان ئه‌گ���هر كرێكاره‌ك���ه له‌كات���ی كاركردندا گیانی له‌ده‌س���تدا ئه‌وا راسته‌وخۆ خانه‌نش���ینی بۆ خێزانه‌كه‌ی ده‌بڕدرێته‌وه، دوه‌م حاڵه‌ت ،ئه‌گه‌ر ئ���هو كرێكاره به‌هۆی كاركردنه‌وه %35ی جه‌سته‌ی كه‌مئه‌ندام بو ئه‌وا خانه‌نش���ینی بۆ ده‌بڕدرێته‌وه ،سێیه‌م حاڵه‌تیش ئه‌گه‌ر كرێكاره‌كه گه‌یشته ته‌مه‌نی خانه‌نشینی ئه‌وا وه‌كو فه‌رمانبه‌ری ده‌وڵه‌ت بۆی هه‌یه داوای خانه‌نشینبون بكات ،ئه‌گه‌ر كرێكاره‌ك���ه له‌كه‌رت���ی گش���تی (حكومی) دامه‌زرا،ئ���ه‌وا ئ���هو كاته ده‌توان���ێ داوای گواستنه‌وه‌ی خزمه‌ته‌كه‌ی بكات بۆسه‌ر ئه‌و
ئهوهی قازانج ده‌كات له‌ده‌سته‌به‌ركردن هه‌ر كرێكاران خۆیانن فه‌رمانگه‌یه‌ی لێیداده‌م���ه‌زرێ ،به‌اڵم ئهوه ی جێی سه‌رنجه كه‌میی ئه‌و خانه‌نشینیه‌یه كه بۆ كرێكاران ده‌بڕدرێته‌وه به‌جۆرێك به‌رزترین موچ���هی خانه‌نش���ینی 270ه���ه‌زار دیناره‌‌و
نزمترینیش���ی 200ه���ه‌زار دیناره ،تائێس���تا له‌سنوری پارێزگای س���لێمانی به‌پێی وته‌ی ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌ره189،كرێكار خانه‌نش���ینیان بۆكراوه‌ك���ه 137یان له‌ن���او هه‌رێم بون‌و52
كه‌ی خاوه‌نكار ده‌درێته دادگا؟ ئه‌گ���هر خاوه‌نكارێ���ك ئام���اده نه‌ب���و كرێكاره‌كانی ده‌سته‌به‌ر بكات،ئه‌وا دواییه‌ك دو جار ئاگاداركردنه‌وه ،وه‌ك ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌ره جه‌ختی له‌سه‌ر دهكاتهوه "ده‌درێته دادگای كار".ده‌س���ته‌به‌ركردنی كرێكار نه‌ك به‌ته‌نها ب���ۆ خ���ودی كرێكار،به‌ڵكو وه‌ك ش���یروان مه‌جید ئاماژه‌ی پێده‌كات ،بۆ خاوه‌نكاریش س���ودمه‌ندی هه‌ی���ه ،ئ���هو ده‌ڵێت"ئه‌گ���هر كرێكاربه‌هۆی كاره‌كه‌یه‌وه توش���ی روداوێك بووبه‌هۆی���هوه گیان���ی له‌ده‌س���تدا ئه‌وا ئه‌و كات���ه ئه‌گه‌ر هۆكاره‌كانی س���ه‌المه‌تی كاری بۆ دابینكرابو به‌رپرسیارێتی گهوره ناكه‌وێته ئه‌س���تۆی خاوه‌نكاره‌ك���ه ،جگه‌له‌وه‌ش ئه‌و كرێكاره له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌وه خانه‌نشینی بۆ ده‌بڕدرێته‌وه".
هه‌رێمی كوردستان له‌نێو به‌هه‌شتی وزه‌دا جێگیره
چی بكرێت بۆ ئهوهی وزه ببێته سه‌رچاوه‌ی خۆشگوزه‌رانی تاكه‌كانی ئه‌م هه‌رێمه؟ د .قه‌یوان سیوه‌یلی*
له‌به‌رده‌س����تیو به‌رده‌وامی سه‌رچاوه سروش����تییه‌كانی وزهو وه‌رگێڕان����ی وزه ك����ه ژینگ����ه پارێزبێ����ت ،بنه‌مای سه‌قامگیری‌و خۆشگوزه‌رانی هه‌رگه‌لێك‌و ئابوریه‌كه‌یه‌تی .پیشه‌س����ازی به‌گشتی‌و ئامێره‌كان‌و مه‌كینه‌كان به‌تایبه‌تی به‌بێ وزه ناچه‌رخێن‌و بێسودن ،به‌هه‌مانشێوه بۆ هه‌ر جوڵه‌‌و بیركردنه‌وه‌یه‌ك مرۆڤه‌كان وزه‌یان پێویسته ،واته وزه ئه‌و بابه‌ته‌یه كه مرۆڤ����ه‌كان ناتوانن به‌بێ ئه‌و بژین، چونك����ه مرۆڤ����ه‌كان ب����ۆ به‌رده‌وام����ی به‌ژیانی ڕۆژانه‌‌و گه‌یش����تن به‌ئاستێكی سه‌روتری خۆش����گوزه‌رانیان پێویستیان پێیه‌ت����ی .هه‌ربۆی����ه‌ش لێكۆڵین����هوه له‌چۆنێتی‌و چه‌ندایه‌تی‌و به‌رده‌وامی وزه بۆ ه����هر گه‌لێك‌و نه‌وه‌كان����ی داهاتوی‌و ئابوریه‌كه‌ش����ی یه‌كێكه له‌ه����هر بابه‌ته گرنگه‌كان����ی نێ����و بیرمه‌ندان����ی وزهو زانكۆكانی واڵته پێشكه‌وتوه‌كان. به‌رده‌وامی س����ه‌قامگیری وزه له‌هه‌ر واڵتێك����دا بنه‌ماكانی خۆش����گوزه‌رانی‌و به‌رده‌وامی به‌رهه‌مهێنان‌و پێش����كه‌وتن مس����ۆگه‌ر ده‌كات ،چونك����ه بنه‌م����ای به‌رده‌وامی پایه‌داری وزه (sustainable )energy supplyك����ه له‌ئه‌نجام����ی وزه‌گۆڕكێ����دا ژینگ����ه‌ش پارێزراوبێ����ت مه‌زنترین داخوازیه‌كانی گش����ت جیهانی مرۆڤایهتیو پیشه‌سازی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی ئێمه‌ن. كه‌مبون����ه‌وه‌ی س����ه‌رچاوه‌كانی وزه ()Peak Oil & Gasو به‌چه‌ككردن����ی وزه له‌الی����ه‌ن واڵته خاوه‌ن س����ه‌رچاوه سروش����تییه‌كانه‌وه‌‌و هه‌ڵگه‌ڕان����ی نرخی ڕۆژانه‌ی وزه له‌بازاڕدا ئه‌و مه‌ترسیانه‌ن كه گش����ت گه‌لێك ده‌بێت حس����ابی بۆ
بكات ،چونكه وزه ڕاسته‌وخۆ كاریگه‌ری له‌سه‌ر پیشه‌س����ازی ،به‌رهه‌م‌و گه‌شه‌ی ئابوری واته خۆش����گوزه‌رانی هه‌یه .هه‌ر ئه‌نجامی ئه‌م هۆكارانه‌یه كه واڵتی چینی واداركردوه كه سه‌رچاوه سروشتییه‌كانی كیشوه‌ری ئه‌فریقا هه‌نگاو به‌هه‌نگاو بۆ خۆی قۆرخ‌و تاپۆ بكات‌و له‌هه‌وڵی كێشانی هێڵی ئاسنینه له‌كیشوه‌ری ئه‌فریقاوه بۆ نێ����و واڵته‌كه‌ی ،چونكه ڕۆژ له‌دوای ڕۆژ دانیش����توانه‌كه‌ی له‌و هه‌وڵه‌دان كه ژیان له‌ئاس����تێكی به‌رزتری خۆشگوزه‌رانیدا به‌س����ه‌ربه‌رن ،واته ڕاسته‌وخۆ داواكاری وزه‌شیان به‌ره‌وسه‌ری هه‌ڵده‌كشێت. به‌اڵم ئایا بۆ بردنه‌س����هرهوهی ئاستی خۆشگوزه‌رانی هه‌رگه‌لێك پێویستیمان به‌وزه‌یه‌ك����ی زۆرت����ر هه‌یه ،ك����ه ئه‌مه یه‌كێكه له هه‌ره پرسیاره مه‌زنه‌كانی نێو كۆڕگه‌لی بیرمه‌ندانی وزه .الی گشتمان ئاش����كرایه كه س����ودوه‌رگرتنی بێبنه‌ما ل����ه‌وزه‌و س����ه‌رچاوه سروش����تییه‌كانی یه‌كڕاسته به‌هۆی پاشماوه‌كانی له‌دۆخی گازی ،شله‌مه‌نی‌و ڕه‌قیدا ژینگه ده‌خاته مه‌ترسیه‌وه. به‌داخ����هوه ت����ا ئێس����تاش ڕێ����ژه‌ی خۆش����گوزه‌رانی له‌دونیای ئێمه‌دا به‌وه ده‌ناس����رێته‌وه كه مرۆڤ چه‌نده زێده‌تر وزه وه‌بگێڕێ����ت .به‌پێ����ی داتاكان����ی كۆمپانیای بی پی ( ) BPله‌ساڵی 2008 دا ڕێ����ژه‌ی داخوازی هه‌ر هاواڵتییه‌ك بۆ وزه له‌نێو گش����ت واڵته پیشه‌س����ازییه پێشكه‌وتوه‌كان به‌بڕی 6.4ته‌ن نه‌وتی خاو ())tonne of oil equivalent (toe له‌س����اڵێكدا بۆ هه‌ر تاكێك له‌كیشوه‌ری ئه‌مه‌ریكا زۆر به‌رزتره له‌به‌روارد له‌گه‌ڵ داخ����وازی هه‌ر تاكێكی واڵته دواكه‌وتوه ئه‌فریقایی����ه‌كان كه ده‌كات����ه 0.4ته‌ن له‌ساڵێكدا ،ئه‌م ڕاستییه ئه‌و داهاتوه‌مان بۆ زه‌قده‌كاته‌وه كه ڕۆژ له‌دوای ڕۆژ تاك
وه‌رگێڕانی ئه‌م گشت سامانی سروشتیی ه ك ه خودای گهوره به‌م گه‌له‌ی داوه بۆ ئاستێكی مامناوه‌ندی خۆشگوزه‌رانی تاك تاكی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی كوردستان كاری كاربه‌داستانی ڕامیاری واڵته تاكی دانیش����توانی واڵته‌كانی چین كه 1.4ته‌ن نه‌وت له‌س����اڵێكدا ،هیندستان 0.4ته‌ن له‌ساڵێكداو به‌ڕازیلیش به 1.1 ته‌ن له‌ساڵێكدا به‌كارده‌هێنن و داواكاری وزه‌ی هه‌مان ئاس����تی وزه‌ی دانیشتوانی واڵتی نه‌روی����چ بكه‌ن كه خۆی له 9.6 ته‌ن له‌س����اڵێكدا ده‌دات ،كه گه‌یش����تن به‌بااڵنسی ئاوه‌ها هاوكێشه‌یه‌كی وزه بێ پێچ‌و په‌نا گش����ت كۆمه‌ڵگای سه‌رزه‌وی به‌ره‌و نه‌مان‌و نغرۆبون ده‌بات. له‌ڕاس����تیدا حكومه‌ت����ه‌كان ب����ه‌دوای س����ه‌رچاوه‌ی وزه‌ی هه‌رزان‌و به‌رده‌وامی
خۆش����گوزه‌رانی هاونیش����تیمانه‌كانیان ده‌گه‌ڕێن ،بابه‌ته‌كانی سه‌ره‌وه ئه‌وه‌مان پێده‌ڵین كه سه‌رچاوه‌ی ئاینده‌ی وزه بۆ ئابوری هه‌ر گه‌لێكی س����ه‌ركه‌وتو ده‌بێت ئه‌و س����ه‌رچاوه سروش����تییانه بێت كه له‌ئه‌نجام����ی وزه‌گۆڕكێوه ژینگه‌ی واڵت پارێزراوبێ����ت واته س����ه‌رچاوه‌كانی وزه نوێبوه‌كان (.) renewable Energy ئێم����ه‌ش له‌هه‌رێم����ی كوردس����تاندا ت����ازه هه‌ن����گاو ب����ه‌ره‌و پیشه‌س����ازی‌و خۆش����گوزه‌رانی ده‌نێن ،بۆی����ه ده‌بێت ئێم����ه‌ش سیاس����ه‌تی وزه‌ی خۆم����ان‌و
ئامانجه‌كان����ی پێناس����ه بكه‌ین .ئهوهی الی گش����تمان ئاش����كرایه ك����ه هه‌رێمی كورستان له‌ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست له‌نێو به‌هه‌ش����تی وزه‌دا جێگی����ره ،نمون����هی س����ه‌رچاوه سروش����تییه‌كانی وزه ك����ه 45ملی����ارد به‌رمی����ل یه‌ده‌گ����ی نه‌وتی خ����او له‌گ����ه‌ڵ 4تری����ۆن مه‌تر س����ێجا یه‌ده‌گی گازی سروشتی له‌خۆده‌گرێت‌و به‌رده‌وامی تیشكی ڕۆژ بۆ سه‌روتر 2200 كاژێر له‌س����اڵێكدا له‌هه‌رێمی خۆماندا‌و له‌گ����ه‌ڵ تۆپۆگرافیه‌كی س����ه‌ركه‌وتوی كوردستان بۆ سودوه‌رگرتن له‌سه‌رچاوه
سروشتییه‌كانی وزه‌ی ئاو ئه‌و فاكتانه‌ن كه ده‌توانرێت به‌سیاسه‌تێكی شایسته بۆ به‌رده‌امی خۆشگوزه‌رانی گشت تاكێكی ئه‌م گه‌له سودی لێوه‌بگیرێت. س����ه‌رئه‌نجام وه‌رگێڕانی ئه‌م گش����ت سامانی سروش����تییه كه خودای گهوره به‌م گه‌له‌ی داوه بۆ ئاستێكی مامناوه‌ندی خوش����گوزه‌رانی تاك تاك����ی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی كوردستان كاری كاربه‌داستانی ڕامیاری واڵته. *شاره‌زا له بواری وزه
لۆکاڵ
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
په‌رله‌مانتارێک 6 :مانگه راوێژكارێك نههاتوه وشه‌یه‌كمان پێبڵێت
9
ی ده‌كه‌ن" ی راوێژكاری ی په‌رله‌مان 17یان به‌فیعلی كار "له 57راوێژكار ئا :ئاسۆ سه‌راوی ی به‌وته‌ی په‌رله‌مانتارێك ی ی راوێژكاره‌كان گۆڕان،زۆرینه په‌رله‌مان"،به‌رهه‌مێكی وه‌هایان نییه" ،له‌كاتێكدا ژماره‌یان زۆره‌‌و ی زۆر وه‌رده‌گرن مانگانه‌شموچه‌یه‌ك "شه‌ش مانگه لێره‌ین راوێژكارێك نههاتوه وشه‌یه‌كمان پێبڵێت". راوێژكارێكیش ئاماژه به‌وه ده‌كات ی ی راوێژكاری ی كار ئه‌وانه‌ی به‌فیعل ی ده‌كه‌ن 17كه‌سێك ده‌بن"ئه‌ندامان ی په‌رله‌مان هێشتا به‌ته‌واوه‌ت راوێژكاره‌كان ناناسن چۆن ده‌توانن هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ تواناكانیان بكه‌ن". ی جیاواز راوێژكاره‌كان‌و دو بۆچون ی گۆڕان، په‌رله‌مانت���اری فراكس���یۆن ی بێس���تون فای���ه‌ق ره‌خن���هی له‌زۆری ی ی راوێژكاره‌كان���ی په‌رله‌مان ژم���اره ێ ی ده‌زان كوردستان ده‌گرێت‌و به‌پێویست ی سه‌رۆكی په‌رله‌مان چاو به‌ژماره‌‌و ئاست كاركردنیان���دا بخش���ێنێته‌وه ،چونك ه ئ���هو ل���هو بڕوایه‌دایه،به‌ش���ێك له‌وان ه ی ی حیزبایه‌تی‌‌و خزمایه‌ت له‌سه‌ر بنه‌ما ی ئ���ه‌وه‌وه، دان���راون ،به‌پێچه‌وان���ه راێژكار‌و سه‌رۆكی سه‌نته‌ری تویژینه‌و‌ه ی كوردستان ،رێبین ره‌سوڵ له‌په‌رله‌مان ئیس���ماعیل ئهوه ره‌تده‌كاته‌وه كه له‌و ی وه‌ك راوێژكاری په‌رله‌مان په‌رله‌مانتاران تا چه‌ند سود له‌ڕاوێژکاره‌کانی په‌رله‌مان ده‌بینن؟ 57كه‌س��� ه ی ناویانده‌هێنرێ،زۆرینه‌ی���ان به‌پل���ه ی ناویان راوێ���ژكاره ،وه‌ك ئه‌و وه‌زیف��� ی په‌رله‌م���ان، ده‌ڵێت"له57راوێ���ژكار ی ی كار نزیك���هی 17ی���ان به‌فیعل��� راوێژكاریی ده‌كه‌ن". "به‌شێك له‌وان ه كاریان بۆ دۆزراوهتهوه" ی په‌رله‌مانتاره‌ك��� هی گ���ۆڕان گومان له‌ش���اره‌زایی‌‌و ئاس���تبه‌رزی به‌ش���ێك له‌راوێژكاره‌كان هه‌ی���هو له‌و بڕوایه‌دای ه به‌شێك له‌وان ه كاریان بۆ دۆزراوهتهوه ی ی په‌رله‌مان پێویس���ت نه‌ك وه‌ك ئهوه به‌تواناكانی���ان هه‌بێ���ت "خۆی ده‌بێت ی ل���هو بواره‌ی خۆیدا راوێژكار خزمه‌ت ی له18س���اڵ كه‌متر نه‌بێت ،ده‌وره‌یه‌ك ی ی بینیبێ���تو بڕوانامه‌ك���ه زۆر له‌به‌كالۆری���ۆس كه‌مت���ر نه‌بێت ،به‌اڵم گومانم هه‌ی ه هه‌مو راوێژكاره‌كان ئه‌وه‌یان هه‌بێت" .ئه‌و باس له‌وه‌ش ده‌كات ،له‌و ماوه‌یه‌وه‌ی ئه‌وان له‌په‌رله‌مانن ،هێشتا راوێژكارێك نههاتوه كارێكیان فێربكات "6مانگ ه لێره‌ی���ن راوێژكارێك نههاتوه
په‌رله‌مان 19لیژنه‌ی هه‌یه هه‌ر لیژنه‌یه‌ك النیكه‌م پێویستی به‌دو تا سێ راوێژكار ده‌بێت ی په‌رله‌مان ،ك ه ئێستا به‌ده‌ست بزوتنهوه ی گۆڕانه‌وه‌ی���ه ،چاوێك بهكارو ئاس���ت ئ���هو راوێژكارانه‌دا بخش���ێنێته‌وه".زۆر پێویس���ت ه س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌م���ان چاوێك بهكارو ئاستی ئه‌و راوێژكارانه‌دا بخشێنێته‌وه".
به‌شێك له‌و راوێژکارانه له‌سه‌ر بنه‌مای حیزبایه‌تی‌‌و خزمایه‌تی دانراون
فۆتۆ :تایبه‌ت ئیس���ماعیل ئ���هوه رونده‌كات���هوه ،ك ه ی له‌په‌رله‌م���ان ناویان ئه‌و 57كه‌س��� ه ی ی راوێژكاری راوێ���ژكاره ،هه‌مویان كار ی ده‌كات ناكه‌ن ،به‌ڵكو وه‌ك ئه‌و باس��� ی خۆیان وه‌ك ی وه‌زیف به‌شێكیان به‌پله فه‌رمانبه‌ر گه‌یش���تون بهو پله‌یه ،وه‌ك ی ی یان به‌ڕێوه‌به‌ر ی ئیداری به‌ڕێوه‌ب���هر به‌شی یاس���ا ئه‌وان ه ناویان راوێژكاره، به‌اڵم كاریان ئهوه نییه ،به‌ڵكو كاریان ی تره ته‌نها به‌پله‌ی وه‌زیفیان ش���تێك ناوی���ان ئه‌وه‌یه ،ئه‌و ده‌ڵێت "راس���ت ه 57كه‌س وه‌ك راوێژكار ناویان ده‌برێت، ی ی راوێژكاری ی كار ی به‌فیعل به‌اڵم ئهوه ده‌كات ته‌نه���ا نزیك هی17كه‌س���ێكن، ئه‌وانیش به‌ش���ێكیان له‌گه‌ڵ لیژنه‌كان كار ده‌ك���هنو به‌ش���ێكی تریان له‌گه‌ڵ ی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان كار". ده‌سته
بڵێ���ت په‌رله‌مانتاره تازه‌كان ئه‌م كاره ی بكه‌ن ،ئێمه كه یه‌كه‌م رۆژ هاتین هیچ وه‌هامان نه‌ده‌زانی". ی ی بزوتنهوه به‌وته‌ی په‌رله‌مانتاره‌كه ی به‌ش���ێك له‌و گ���ۆڕان له‌گ���ه‌ڵ ئهوه راوێژكاران ه به‌رهه‌مێكی وه‌هایان نییه، ی زۆریان ی موچ���هو ئیمتیازات��� كه‌چ��� زۆرینه‌یان راوێژكاره‌كان ناناسن ی ناویان هه‌ندێكیان به‌پله‌ی وه‌زیف هه‌یه"هه‌ندێكی���ان موچه‌ی���ان ش���ه‌ش ی س���ه‌باره‌ت ب���هو ره‌خنه‌ی���ه راوێژكاره ملیۆن دیناره‌‌و پاس���ه‌وان‌و ئۆتۆمبیل‌و ی توێژینهوه په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی گۆڕانیش ك ه ده‌ڵێت راێژكار‌و سه‌رۆكی سه‌نته‌ر شوقه‌ش���یان ب���ۆ دابینك���راوه" .بۆی ه ی له‌په‌رله‌مانی كوردستان رێبین ره‌سوڵ "ئ���ه‌وان ش���ه‌ش مانگ ه له‌وێ���ن به‌اڵم ێ سه‌رۆكایه‌ت زۆر به‌پێویس���تی ده‌زان
راوێژكارێك نههاتوه وشه‌كیان پێبڵێت". ی س���ه‌رۆكی س���ه‌نته‌ری توێژینه‌وه‌كه په‌رله‌مان باس لهوه ده‌كات له‌و ماوه‌یه‌دا په‌رله‌مانت���اران ده‌وامی���ان نهكردوه تا راوێژكاره‌كان كاریان له‌گه‌ڵ بكه‌ن .ئه‌و ی "ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانتاران كاریان وتیش��� به‌وان هه‌بوای ه ده‌بو بچونای ه بۆالیان، چونكه راوێژكاره‌كان ش���وێنیان دیاره، ی توێژینهوه یاخود بهاتنای ه بۆ سه‌نته‌ر تا رێنمای���ی بكرانایه ،ئه‌گه‌ر كارێكیان ی به‌راوێ���ژكاره‌كان بس���پاردایه له‌ماوه دورۆژدا بۆی���ان نه‌كردنای ه بۆیان هه‌بو ره‌خنه بگرن ،به‌اڵم زۆرینه‌یان تائێستا به‌شێك له‌راوێژكاره‌كان ناناسن جا چۆن ده‌توانن هه‌ڵس���ه‌نگاندن بۆ تواناكانیان بكه‌ن". "هێشتا ژماره‌یان كه‌مه" ی په‌رله‌مان، به‌ب���ڕوای ئه‌م راوێژكاره ی راوێژكاره‌كانی په‌رله‌مان هێشتا ژماره كه‌مه‌و وه‌ك ئ���هو ده‌یخاته‌روپه‌رله‌مان ی هه‌ی ه هه‌ر لیژنه‌یه‌ك النیكه‌م 19لیژن ه
ێ راوێژكار هه‌ی ه ی به‌دو تا س پێویس���ت ی ئێس���تا "پێویس���ته ئه‌و راوێژكاران ه ێ به‌س���هر كاره‌كاندا هه‌ن ،س���ه‌رله‌نو دابه‌شبكرێنه‌وه ،به‌جۆرێك رێكبخرێنه‌و‌ه كه زۆرترین سودیان لێوه‌ربگیرێت". ئ���هوه ره‌تیش���یده‌كاته‌و‌ه ب���ۆ بون ه راوێ���ژكار پێویس���ته ئ���هو كه‌س��� ه ی دیاریك���راوی هه‌بێ���ت بڕوانامه‌یه‌ك��� "گرنگ ئهوهی ه ئه‌و كه‌س ه شاره‌زایی له‌و ی پێده‌كرێت بواره‌دا هه‌بێت ك���ه راوێژ یان كه له‌س���ه‌ری دام���ه‌زراوه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا سیان له‌راوێژكاره‌كان پێشتر ی عه‌میدی زانكۆ بون‌و پێنجیان بڕوانامه ی دكتۆرایان هه‌یه ،هه‌ش���تیان بڕوانامه ماس���ته‌ریان هه‌یه له‌یاسای په‌یوه‌ندی ه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان".ئه‌و ره‌تیش���یكرده‌و‌ه ك���ه راوێ���ژكاره‌كان ئیمتیازاتی���ان وه‌ك���و په‌رله‌مانت���ار پێدرابێت "پێنج كه‌س���ێكیان نه‌بێت ك ه كاری���ان زۆر‌ه ی ئۆتۆمبیلی���ان بۆ دابینك���راوه ،ئه‌وان تر هی���چ ئیمتیازاتێكیان پێنهدراوه ،ن ه پاسه‌وان‌و نه‌شوقه‌شیان پێدراوه".
له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك پاره به‌حیزبه‌كان بدرێت؟ بۆچونی جیاواز هه‌یه
"حزب هه‌یه یه‌ك كورسی به‌قه‌ره‌بو وه‌رگرتوه ،به‌اڵم به‌قه‌د حزبێك پار ه وه‌رده‌گرێت كه24كورسی هه‌یه" ئا :شاهۆ ئه‌حمه‌د له‌خولی چواره‌می په‌رله‌مانی كوردستان هه‌ر چوار فراكسیۆنه‌كه‌ی په‌رله‌مانی كوردستان (پارتی،گۆ ڕان،یه‌كێتی،یه‌كگرتو،كۆمه‌ڵ) داوا ده‌كه‌ن سه‌رجه‌م حزبه سیاسیه‌كانی هه‌رێمی كوردستان ،به‌پێی قه‌باره‌ی‌‌و كورسیو ژماره‌ی ده‌نگه‌كانیان بودجه‌یان پێبدرێت له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌وه،په‌رله‌مانتارێكیش ده‌ڵێت "حزب هه‌یه یه‌ك كورسی به‌قه‌ره‌بو وه‌رگرتوه ،به‌اڵم به‌قه‌د حزبێك وه‌رده‌گرێت كه24كورسی هه‌یه". ئه‌ندام���ی په‌رله‌مان���ی كوردس���تان له‌فراكس���یۆنی زه‌رد حه‌ی���ات مه‌جید له‌ب���اره‌ی بودج���هی حزب���ه‌كان ل���هو بڕوایه‌دای���ه ئه‌و بودجه‌ی���هی له‌ماوه‌ی راب���ردو له‌الیه‌ن حكومه‌ت���هوه دراوه‌ته حزبه‌كان به‌ش���ێوه‌یه‌كی سیسته‌ماتیك نه‌بوه‌به‌ڵكو وه‌ك ئه‌و ده‌ڵێت "به‌شێوه‌ی رێككه‌وتنی نێوان حزبه‌كان‌و هه‌ڕه‌مه‌كی بوه،هه‌ر بۆیه له‌ماوه‌ی رابردو حزبه‌كان به‌پێ���ی قه‌ب���اره‌ی خۆی���ان بودجه‌یان وه‌رنه‌گرتوه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی سیس���ته‌مێك نه‌بوه‌ته پێوه‌ر بۆ ئهوهی ئه‌و پاره‌یه‌یان پێبدرێت". ناوب���راو ئام���اژه‌ی ب���هوه ك���رد كه له‌مه‌به‌دوا ئ���ه‌وان وه‌ك په‌رله‌مانتارانی
پارت���ی هه‌وڵده‌ده‌ن ،له‌رێ���گای پرۆژه یاس���ایه‌كه‌وه بودج���هی حزب���ه‌كان به‌شێوه‌ی سیس���ته‌مێكی باش دابه‌ش بكرێت "ب���ه‌وه‌ی ده‌بێت به‌پێی ژماره‌ی ده‌نگده‌رانی ئ���هو حزبه بێت ،تا هه‌مو حزبه‌كانی كوردس���تان به‌پێی قه‌باره‌ی خۆیان بودجه‌یان پێبدرێت". په‌رله‌مانت���اری فراكس���یۆنی گۆڕان د.ش���ێركۆ حه‌م���ه ئه‌می���ن له‌ب���اره‌ی بودج���هی حزبه‌كان���هوه ئ���ه‌وه‌ی ب���ۆ ئاوێن���ه رونكرده‌وه كه "تا ئێس���تاش ك���ه‌س نازانێت پارت���یو یه‌كێتی چه‌ند پ���اره‌ی ئه‌و واڵته ب���ۆ خۆیان ده‌به‌ن؟ چونكه له‌ماوه‌ی رابردو له‌نێوان خۆیان وه‌كو برا دابه‌ش���یانكردوه‌و حزبه‌كانی تری���ش ئه‌وان���هی له‌هه‌ندێ���ك بڕیارو هه‌وڵوێست ئیش���ی پێیانبوه بودجه‌ی به‌ئ���اره‌زوی خۆیان پێداوه ئه‌وه‌ش���ی له‌گه‌ڵ قس���هی ئه‌ودا نه‌ب���وه بۆنمونه (گۆڕان،یه‌كگرتو،كۆم���ه‌ڵ) ئه‌وا دیاره چه‌ند بودجه‌یان هه‌بوه له‌حكومه‌تدا". ناوبراو جه‌ختی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش كرده‌وه كه ئ���ه‌وان وه‌كو فراكس���یۆنی گۆڕان پرۆژه‌یه‌كیان له‌په‌رله‌مانی كوردس���تان پێشكه‌شكردوه تا حزبه‌كان به‌دو پێوه‌ر بودجه‌ی���ان پێبدرێت "یه‌كه‌میان به‌پێی ژماره‌ی كورس���ی په‌رله‌مان,یان به‌پێی ژم���اره‌ی ده‌نگه‌كان بێت ،به‌ده‌ر له‌و دو پێوه‌ره نادادپه‌روه‌رییه‌كی گهوره ده‌بێت له‌بودجه‌ی حزبه‌كان".
ئه‌وانه ی نه‌یانتوانیوه كورسی په‌رله‌مان به‌ده‌ستبهێنن، شایه‌نی ئهوه نین داهاتی ئه‌و واڵته‌یان پێبدرێت په‌رله‌مانتاری فراكس���یۆنی س���ه‌وز گه‌ش���ه دارا له‌باره‌ی هه‌مان باس���هوه ل���هو بڕوایه‌دایه ب���ۆ ئه‌و مه‌س���ه‌له‌یه له‌بۆشاییه‌كی یاسایی ده‌ژین ،ئه‌و وتی "له‌خولی پێشوشدا پرۆژه یاسایه‌ك بۆ بودجه‌ی حزبه‌كان له‌په‌رله‌مان ده‌رچو، به‌اڵم ئ���هو كاته ئهوه نه‌چ���وه بواری جێبه‌جێكردن���هوهو له‌به‌رنامه‌ی كاریش
س���ه‌وز هه‌وڵده‌ده‌ن"هه‌مو ئه‌و حزبانه ی له‌م���اوه‌ی راب���ردو پ���اره‌ی زیادی���ان وه‌رگرتوه ،بیگه‌ڕێننه‌وه بۆ حكومه‌ت". په‌رله‌مانتاری فراكسیۆنی یه‌كگرتوی ئیس�ل�امی له‌په‌رله‌مان���ی كوردس���تان كه‌ژاڵ هادی له‌ب���اره‌ی بودجه‌ی حزبه سیاس���یه‌كانه‌وه ئ���ه‌وه‌ی ب���ۆ ئاوێنه رونكرده‌وه كه "حزب هه‌یه له‌په‌رله‌مانی كوردستان ژماره‌ی ئه‌ندامه‌كانی به‌قه‌د چاره‌ك���ی ژم���اره‌ی ئه‌ندامه‌كانی ئێمه نیه،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌ئێمه زیاتر بودجه له‌حكوم���هت وه‌رده‌گرێت،بۆیه ئێمه وه‌كو فراكس���یۆنی یه‌كگرتو ئهوه به‌نادادپه‌روه‌رییه‌كی گهوره ده‌زانین". ناوب���راو ئه‌وه‌ش ده‌خات���ه‌ڕو كه"زۆر كات بۆی���ه ئ���هو حزبان���ه بودجه‌یان له‌ئێم���ه زیات���ره له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی ئه‌وان له‌هه‌ندێك هه‌ڵوێست‌و بڕیاردا پشتگیری حزبه‌كانی ده‌سه‌اڵتیان كردوه ،هه‌ربۆیه پارتیو یه‌كێتی دڵی نه‌شكاندون‌و زیاد له‌قه‌باره‌ی خۆیان پاره‌یان پێداون" .ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ی یه‌كگرتو وتیشی "ده‌بێت باس نه‌كرا،بۆیه پێویس���ته له‌م خوله‌ی له‌مه‌ودوا ئهوه نه‌مێنێت‌و چیتر داهاتی په‌رله‌مان پرۆژه یاس���ایه‌ك هه‌بێت بۆ واڵت بهو شێوه‌یه به‌هه‌ده‌ر نه‌درێت". په‌رله‌مانتاری فراكس���یۆنی كۆمه‌ڵی ئهوهی حزبه‌كان به‌پێی كورسی خۆیان ئیس�ل�امییش س���ۆران عوم���هر ل���هو بودجه‌یان پێبدرێت". ناوبراو باس له‌وه‌ش ده‌كات ،كه‌جگه بڕوایه‌دایه ئه‌و بودجه‌یه‌ی ئێستا ده‌درێت ی به‌حزبه‌كان "هیچ دادپه‌روه‌ریی تێدا نیهو ل���ه‌وه‌ی ده‌بێت ه���هر حزب���هو به‌پێ قورس���ایی خۆیی بودج���هی پێبدرێت ،ك���ه‌س نازانێت پارت���یو یه‌كێتی چه‌ند له‌خولی نوێدا ،ئه‌وان وه‌ك فراكسیۆنی پاره له‌حكوم���هت وه‌رده‌گرن ،هه‌ربۆیه
ئه‌و حزبان ه بودجه‌یان له‌ئێمه زیاتره له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌وان له‌هه‌ندێك هه‌ڵوێست‌و بڕیاردا پشتگیری حزبه‌كانی ده‌سه‌اڵتیان كردوه
له‌ئێس���تادا حزب هه‌یه 1كورسی هه‌یه، به‌اڵم به‌ق���ه‌د حزبێك پاره وه‌رده‌گرێت كه 24كورس���ی هه‌یه ،هه‌روه‌ها حزب هه‌یه 1كورس���ی به‌قه‌ره‌ب���و وه‌رگرتوه، ب���ه‌اڵم زیات���ر له‌حزبێ���ك وه‌رده‌گرێت كه 6كورس���ی هه‌یه،بۆی���ه من پێموایه ئه‌وانه‌ی نه‌یانتوانیوه كورسی په‌رله‌مان به‌ده‌ستبهێنن شایه‌نی ئهوه نین داهاتی ئه‌و واڵته‌یان پێبدرێت". ناوبراو تیشك ده‌خاته‌سه‌ر ئهوهی له‌و خوله‌ی په‌رله‌مانی كوردس���تان پرۆژه یاس���ایان پێشكه‌ش���كردوه بۆ ئهوهی بودجه‌ی حزبه‌كان به‌شێوه‌یه‌كی یاساییو دادپه‌روه‌ران���ه دابه‌ش بكرێت‌ووتیش���ی "فراكس���یۆنی گۆڕانیش ل���هو باره‌یه‌وه پرۆژه یاسایه‌كیان پێشكه‌ش كردوه". حزبه‌كانی كوردستان له‌ماوه‌ی رابردو به‌م ش���ێوه‌یه بودجه‌ی���ان له‌حكومه‌ت وه‌رگرتوه: پارتی4:ملیار و 800ملیۆن دینار. یه‌كێتی4:ملیارو 800ملیۆن دینار. گۆڕان600 :ملیۆن دینار. شیوعی 580 :ملیۆن دینار. یه‌كگرت���وی ئیس�ل�امی450 :ملیۆن دینار. زه‌حمه‌تكێشان 400 :ملیۆن دینار. كۆمه‌ڵی‌ئیسالمی350 :ملیۆن دینار. سۆسیالیست350 :ملیۆن دینار. بزوتن���ه‌وه‌ی ئیس�ل�امی80 :ملی���ۆن دینار.
ره‌نگاڵه
rangalayawene@gmail.com
دۆالر بۆ 1500دۆالردایه ،ئه‌و وتی "سه‌گ هه‌ش����ه نرخی له‌وانه گرانبه‌هاتره ،بۆ نمونه ئێستا كڕیارێكمان داوای جۆره سه‌گێكی كردوه كه له‌تایله‌نده‌وه بۆی
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
ده‌هێنین‌و تا ده‌گاته ده‌س����تی 3300بۆ پاس����كردنه ،ئهوهی ل����ه‌ده‌ره‌وه‌و مانگ له‌دوكانه‌ك����ه‌دا ماوه‌ته‌وه‌و بۆم ئه‌وروپاوه نه‌یه‌ت خه‌ڵك لێره به‌كه‌م نه‌فرۆش����راوه ،كه فرۆشتوشمه له25 دۆالری تێده‌چێت". ی كه‌س س����ه‌یری ده‌كات ،جاری وابوه 5توله هه‌زار دینار زیاتری نهكردوه". وتیش����ی "س����ه‌گی خۆماڵ���� نایه‌وێت مه‌گه‌ر س����ه‌گی هه‌وشار كه سه‌گی خۆماڵی بچوكم هێناوه به‌شه‌ش ناوب����راو ئام����اژه‌ی ب����ه‌وه‌ش كرد كه
راگرتن‌و به‌خێوكردنی سه‌گ خه‌ریك ه ده‌بێت����ه دیارده ،ئ����هو وتی "خه‌ڵكی زیاتر بۆ دو مه‌به‌س����ت سه‌گ ده‌كڕن، یه‌كه‌می����ان بۆ جوانیی‌و كه‌ش����خه‌ییه
11
له‌ناو مااڵن ،دوه‌میشیان بۆ پاسه ك ه زیاتر چینه ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان ئه‌وانه‌ی خاوه‌ن����ی ڤێ��ل�او باخ����ن ده‌یبه‌ن بۆ پاسه‌وانی رایده‌گرن".
شی تۆمار کرد كۆاڵن ی پیره‌ژنان له‌سۆران ،پڕه له‌كوڕ ی گه‌نج پێداویس���تییه‌كی خۆماڵیی���ان له‌و ئا :ئاكۆ حه‌مه‌د رابی كۆاڵنه‌دا ده‌فرۆشت". ههرچهنده له‌مێژه به‌كۆاڵنی پیره‌ژنان ب���ه‌اڵم ئێس���تا زۆرب���هی ئه‌وانه‌ی ناسراوه‌و ناوبانگی ده‌ركردوه ،به‌اڵم سه‌ردانی ئه‌و كۆاڵنه ده‌كه‌ن كچان‌و ئهوه ماوه‌ی نزیكه‌ی ده ساڵه هه‌مو كوڕانن‌و پێداویستیه‌كانی خۆیان لێره چین‌و توێ���ژه‌كان به‌تایبه‌تی كچان‌و ده‌كڕن .جه‌الل ده‌روێش كه دوكانی كوڕان ،سه‌ردانی ئه‌و كۆاڵنه ده‌كه‌ن شوش���ه‌واتی ل���هو كۆاڵن���ه‌دا هه‌یه، به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند" ،حه‌وت ساڵێك بۆ كڕینی پێداویستیه‌كانیان. كۆاڵنی پیره‌ژنان له‌قه‌زای س���ۆران ،به‌ر له‌ئێستا كۆاڵنی پیره‌ژنان له‌چه‌ند رۆژ تا ئێواره جمه‌ی دێت‌و به‌رده‌وام دوكانێكی كه‌م پێكهاتبو ،به‌اڵم دواتر جموجۆڵی تێدایه .به‌تایبه‌ت له‌رۆژانی به‌هۆی فراوانبونی س���ۆران‌و نزیكی هه‌ینی ،به‌هۆی جه‌نجاڵی‌و قه‌ره‌باڵغی ش���وێنه‌كه له‌بازاڕی سه‌ره‌كی ،ورده ماوه‌یه‌ك���ی زۆری پێده‌چێت تا بهو ورده ئه‌و كۆاڵنه ب���ه‌ره‌و قه‌ره‌باڵغی رۆیش���ت ،تا وایلێه���ات چه‌ند ریزه كۆاڵنه‌دا تێده‌په‌ڕیت. له‌سۆران كه‌م كه‌س هه‌ی ه كه ئاشنای دوكانێك له‌و كۆاڵنه دروستكران". ن���اوی كۆاڵن���ی پیره‌ژن���ان نه‌بێت‌و وه‌ك ئ���هو كاس���بكاره ئام���اژه‌ی س���ه‌ردانی ئه‌و كۆاڵنه‌ی نه‌كردبێت ،پێكرد ،كرێ���ی دوكان له‌و كۆاڵنه‌دا زۆرجاریش ئه‌وانه‌ی كه خه‌ڵكی ئه‌و زۆر به‌رزه ,ئ���هو نمونه‌ی به‌دوكانی ناوچه‌یه نین‌و س���ه‌ردانی ئه‌و كۆاڵنه خۆی هێنای���هوهو وت���ی " مانگانه ده‌كه‌ن ،پرس���یاری ئهوه ده‌كه‌ن كه ملیۆنێ���ك‌و 400ه���ه‌زار دینار كرێی بۆچی ب���هو كۆاڵنه ده‌ڵێ���ن كۆاڵنی دوكانه‌كه‌مه". غ���ازی ئیبراهی���م كه 9س���اڵه له‌و پیره‌ژنان؟ له‌ب���اره‌ی چیرۆك���ی ئ���ه‌م ناونانه ،كۆاڵن���ه‌دا كار ده‌كات ،ئاماژه به‌وه جه‌مال ره‌سول ،كه ماوه‌ی ده ساڵه ده‌كات "یه‌كێ���ك له‌نهێنیه‌كان���ی دوكانی له‌و كۆاڵن���ه‌دا هه‌یه ،ئاماژه ئ���هو قه‌ره‌باڵغ���یو جموجۆڵه‌ی كه كه هه‌ندێك له‌گه‌نجانیش "به‌بێ كار ب���هوه ده‌كات ه���ۆكاری ناونانه‌كه‌ی له‌و كۆاڵن���ه‌دا هه‌ی���ه ،دهگهڕێتهوه دێنه ئ���هو كۆاڵنه‌و ئه‌مه‌ش واده‌كات دهگهڕێتهوه بۆ ئهوهی "له‌سه‌ره‌تای ب���ۆ ئ���ه‌وه‌ی ك���ه هه‌م���و ج���ۆره كه هاتوچۆی خه‌ڵك ئه‌سته‌م بێت". س���ااڵنی ن���ه‌وه‌ده‌كان تاكو س���اڵی پێداویستییه‌كی لێده‌ست ده‌كه‌وێت ،رێباز فارس یه‌كێكه له‌و گه‌نجانه‌ی كه 2003كۆمه‌ڵێ���ك له‌پیره‌ژنه‌كان���ی له‌خواردن‌و سه‌وزه‌و میوه‌وه بگره تا هه‌فتانه ده‌چێته كۆاڵنی پیره‌ژه‌نان، چه‌ند گوندێكی ده‌وروبه‌ری سۆران ،شوش���ه‌وات‌و كه‌لوپه‌لی جوانكاری" .ئه‌و ده‌ڵێت " راستییه‌كه‌ی هه‌ندێكجار ماست‌و هێلكه‌و چه‌ند خوارده‌مه‌نی‌و ئه‌و هاواڵتییه ئه‌وه‌ش ناش���ارێته‌وه ب���ۆ كڕین���ی پێداویس���تیه‌كان‌و
ر ،یه‌که‌مین کلیپی گۆرانی شعیری (گۆران) ی شاعیره، ای ه له‌روی ت هکنیکی ی به‌رزدا تۆمار نه‌کراوه.
ته‌‌رازوو
دوپشک
که‌‌وان
گیسک
هه‌ندێكجاری���ش ه���هر بۆ پیاس���ه س���ه‌رێك له‌و كۆاڵن ه ده‌ده‌م" .رێباز ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كات كه راسته ئه‌و كۆاڵنه به‌كۆاڵنی پیره‌ژنان ناسراوه، به‌اڵم ئه‌گه‌ر پیاس���ه‌یه‌كی خێرا بهو ناوه بكه‌یت ئهوه ناوو ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی پێچه‌وانه‌ی یه‌كترین .چونكه كه‌مترین
سه‌‌تڵ
ی گ���ه‌وره ده‌بیته‌وه‌و پێویستیت به‌وه هه‌یه كه ماوه‌یه‌ك كه‌سێكی زۆر جدیت له‌ئیشوكاره‌كانت ،هه‌واڵێكی ناخۆشت به‌ده‌ست ده‌گات ك ه ی قه‌یرانێك بێئومێ���د مه‌ب���ه له‌ه���هر ئیش���ێك ك ه توش��� سه‌ركه‌وتونابیت تێیدا .ره‌نگه ئه‌م ماوه‌یه ئه‌گه‌ر ئ���اگاداری خۆت نه‌بیت له‌وانه‌ی ه له‌گ����ه‌ڵ خێزانه‌ك����هت به‌س����هر زۆر بای����ه‌خ به‌ئه‌ركه‌كانت ده‌ده‌یت‌و په‌یوه‌ندی به‌كه‌س���ێكی نزیكی خۆته‌و‌ه ی كه‌س����انی هه‌یه .ئارام بگره له‌هه‌ر ناخۆشیه‌ك ك ه ی كۆمه‌اڵیه‌تیت له‌و بواره‌دا بۆ به‌ری����تو له‌ئیش����وكاره‌كانی ت����رت بویت����ه جێگه‌ی متمانه به‌خت یاوه‌رت نه‌بێت ب���ه‌اڵم په‌له‌مه‌كه كێش���ه توشت ده‌بێت. تر. دوربكه‌ویته‌وه. دروست بێت. هه‌مو شتێك ئاسایی ده‌بێته‌وه.
پیره‌ژن له‌و كۆاڵنه به‌رچاوده‌كه‌ون". ئه‌و گه‌نجه ئام���اژه به‌وه‌ش ده‌كات كه كۆاڵنی پیره‌ژنانی سۆران بوه‌ته سه‌رچاوه‌یه‌كی گرنك بۆ كاسبكاران‌و ش���وێنێكه بۆ كارو كاسبی .ناوبراو پێش���نیاری ئه‌وه‌ش ده‌كات كه ناوی ئه‌و كۆاڵنه بگۆڕرێت.
نه‌‌هه‌‌نگ ی خه‌ریك ه خۆت له‌و بار‌ه ناهه‌مواره ماوه‌یه‌ك��� ه تێیكه‌وتوی���ت رزگار ده‌كه‌ی���ت ،ژیرانه‌ت���ر مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ دۆخه‌ك ه بكه.
10
rangalayawene@gmail.com
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
ره‌نگاڵه
581ساڵه سه‌رایه
له‌زۆر ش���اری كۆنی عێراق سه‌رایه‌كی ئیحسان مه‌ال فوئاد دروستكردوه كه هه‌مو داموده‌زگایه‌كی ئاوێنه س���ه‌رای به‌غدا به‌سه‌رده‌كاته‌وه ،ده‌وڵه‌تی تێدا بوه. هه‌مانش���ێوه‌ی ئه‌و سه‌رایه له‌سلێمانی‌و خاوه‌ن دوكانی په‌ڕاوگه‌و پێداویس���تی كۆی���هو كف���ریو چه‌ن���د ش���وێنێكی قوتابخانه له‌ته‌نیش���ت س���ه‌رای به‌غدا دیك���هی كوردس���تان‌و عێ���راق بونی عه‌بدولس���ه‌مه‌د جابر له‌باره‌ی چۆنێتی هه‌یه ،ده‌س���ه‌اڵتدارانی عوسمانییه‌كان س���ه‌رای به‌غ���داوه ب���ۆ ئاوێن���ه وتی"
پێموایه س���ه‌رای به‌غدا له‌سالی 1433 زایینی واتا 581س���اڵه له‌سه‌ر ده‌ستی عوس���مانییه‌كان دروس���تكراوه ،هه‌مو دام���وده‌زگا حكومیی���ه‌كان له‌نێو ئه‌و س���ه‌رایه‌دا بون ،له‌ته‌نیشت سه‌رایه‌كه (ئه‌كمه‌نخانه)ی���ه‌ك بون���ی هه‌بو واتا نانه‌واخان���هی س���ه‌ربازی ،ك���ه كاری
دروس���تكردنی ن���ان‌و س���ه‌مون بو بۆ سوپای جه‌ندرمه‌ی عوسمانی". له‌هه‌مان ش���وێنی س���ه‌رایه‌كه بازاڕی س���ه‌رای بونی هه‌ی���ه ،له‌نێو ب���ازاڕی س���ه‌رای ش���وێنێك هه‌یه پێیده‌وترێت قش���ڵه كه ش���وێن‌و باره‌گای جه‌ندرمه واتا س���ه‌ربازانی عوس���مانییه‌كان ،له‌و
بازاڕه واتا بازاڕی س���ه‌رایه‌كه ش���وێنی چاككردن���ی زی���نو ناڵ‌و جلی ئه‌س���پ بونی هه‌بوه ،هه‌ر له‌و شوێنه جێگه‌یه‌ك دانراب���و ب���ۆ مانه‌وه‌ی ئه‌س���په‌كان كه پێیده‌وترا خان. به‌وت���هی حامی���دی ته‌مه‌ن 57س���اڵ له‌قش���ڵه قوتابخانه‌یه‌كی���ش هه‌ب���وه ن���اوی قوتابخان���هی مه‌ده‌ن���ی بوه كه س���ه‌ربازه‌كان وانه‌یان تێیدا ده‌خوێند، دوات���ر ئ���هو قوتابخانه‌یه ب���و به‌دادگا واتا یه‌كه‌م دادگای عێراق له‌و ش���وێنه دروستكرا. ئه‌ب���و محه‌م���ه‌د پیاوێكی سه‌رس���پی ته‌مه‌ن 68س���اڵ له‌سێبه‌ری سه‌رایه‌كه دانیش���تبو ،ئه‌و بۆ ئاوێنه رونیكرده‌وه بۆیه به‌م شوێنه ده‌وترا بازاڕی سه‌رای له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی زین‌و جل‌و كه‌ره‌س���ته‌ی ئه‌سپی تێدا چاك ده‌كرا. ئه‌و پیاوه س���ه‌رو ریش سپییه وتیشی "پاش نه‌مانی عوس���مانییه‌كان‌و هاتنی ده‌س���ه‌اڵتی مه‌لیكییه‌كان له‌سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی سه‌ده‌ی بیس���ته‌م ئه‌و دادگایه دادگای مه‌ده‌ن���ی كرای���ه ب���اره‌گای حكومه‌ت���ی ئ���هو كاتی مه‌لیك���ی واتا هه‌مو وه‌زاره‌ته‌كان له‌نێو س���ه‌رایه‌كه‌دا بو ،موته‌س���ه‌ریف‌و وه‌زاره‌تی دارایی‌و مه‌عارف‌و وه‌زاره‌تی داد ...تاد". ئه‌بو محه‌مه‌د رونیشیكرده‌وه له‌سااڵنی حه‌فتاكان ئه‌و دادگایه گه‌شه‌ی كردوهو چه‌ند دادگایه‌كی دیكه‌ی لێدروستكراوه‌و هه‌ر گه‌ڕه‌كێك ی���ان ناوچه‌یه‌كی به‌غدا دادگایه‌كی بۆ دروستكرا. له‌چ���وارده‌وری س���ه‌را ی به‌غ���دا روبار ی دیجل���هو كۆنتری���ن قوتابخان���ه به‌ناوی موسته‌نسه‌ریه‌و بازاڕو شه‌قامی موته‌نه‌بی‌و مۆزه‌خانه‌ی عێراقی بونی هه‌یه. جگه له‌و سه‌رایه چه‌ندین سه‌رای دیكه له‌كوردس���تان‌و عێراق بون���ی هه‌یه‌و تا ئێس���تاش زۆربه‌ی گه‌ڕه‌ك���ه كۆنه‌كانی پارێزگا كۆنه‌كانی عێراق‌و كوردس���تان ناوی توركی عوس���مانی لێنراوه‌و وه‌كو خۆی ماوه‌ته‌وه.
له‌گۆڕه‌پان ی ته‌قسیم گۆران ی بۆ كوردستان ده‌ڵێن
ئا :ئاوێنه س����ه‌گ راگرتن له‌س����لێمانی خه‌ریك ه ده‌بێته دیارده ،دو دوكان له‌گه‌ڕه‌كی ئاشتی‌‌و سه‌رچنار كراونه‌ته‌وه‌و سه‌گ له‌مالیزی����او تایله‌ن����دو توركی����اوه بۆ كڕیاره‌كانیان هاورده ده‌كه‌ن. ده‌مه‌و ئێ����واران دوكانێك له‌س����ه‌رو فولكه‌كه‌ی گه‌ڕه‌كی ئاش����تی كه پڕه له‌ماس����یو باڵنده‌و س����ه‌گ ،ده‌بێته ش����وێنی س����ه‌ردانكردنی ئه‌وانه‌ی كه حه‌زی����ان به‌راگرت����نو به‌خێوكردن����ی ئه‌و ج����ۆره گیاندارانه‌ی����ه ،خاوه‌نی پێش����انگاكه ش����وان ب����ارام ب����ه‌ده‌م ده‌ستهێنان به‌س����هر توكه نه‌رمه‌كانی س����ه‌گ ه بۆره‌كه‌ی به‌رده‌میدا ،باس����ی ل����هوه كرد ك����ه ه����هر له‌منداڵییه‌وه حه‌زو خولیای په‌سه‌ندكراوی ماسی‌‌و باڵنده به‌خێوكردن بوه‌و دوای ئهوهی ژماره‌ی ماسی‌‌و باڵنده‌كانی له‌ماڵه‌وه زیادیانكردوه ،بیری لهوه كردوه‌ته‌وه ك����ه له‌دوكانێكدا نمایش����یان بكات‌و بیكاته پڕۆژه‌یه‌ك����ی بازرگانی ،دوای س����اڵێك له‌كردن����ه‌وه‌ی دوكانه‌كه‌ی، ئێس����تا خاوه‌ن����ی دو دوكان����ه، پێشانگایه‌كی له‌س����ه‌رچنارو یه‌كێكی دیكه‌ش����یان له‌گه‌ڕه‌كی ئاش����تی ،ئه‌و وت����ی "له‌نێو ئ����ه‌م گیانداران����ه‌دا كه نمایش����یان ده‌كه‌ی����ن ،س����ه‌گ زیاتر خواس����تی له‌س����هره ،خه‌ڵكێكی زۆر دێن داوای جۆرێكی تایبه‌تی ده‌كه‌ن‌و ئێمه‌ش له‌مالیزیا‌و تایله‌ندو توركیاوه بۆیان ده‌هێنین". ش����وان باس����ی لهوه كرد كه چه‌ندین جۆره سه‌گی جیاواز هه‌ن كه خواستی خه‌ڵكییان له‌س����هره ،له‌وانه هاسكی، جێرمه‌ن����ی ،پ����و ،ترپه‌رو س����یدزۆو رۆدوایله‌ر ،ك����ه نرخیان له‌نێوان 1000
پیرباڵ کلیپیش
ئا :ماردین ی ته‌قسیم ه له‌ئه‌سته‌نبوڵ، ئێره گۆڕه‌پان ی ئ���ه‌م دو گه‌نج ه له‌و ش���وێنه‌دا گۆران ك���ورده‌واری ده‌چڕن ،كه پڕه له‌تورك‌و ی نه‌ژادپه‌رست، س���ه‌دان پۆلیس‌و تورك ی دیمه‌نه‌ك���ه سه‌رنجڕاكێش���تر ئ���هوه ده‌كات ئهوهی��� ه ك��� ه به‌گیتار‌و ده نگی زواڵڵیان گۆرانی ب���ۆ چوار پارچه‌كه‌ی كوردس���تان ده‌چڕن ،به‌زمانی كوردی پڕ به‌گه‌رویان ه���اوار ده‌كه‌ن "كوردین ه خێراكه‌ن تا عوم���ری خوماو‌ه بۆ چوار پارچ ه خه‌باتكه‌ن". ی به‌رێك���ه‌وت رێی���ان ئ���هو كوردان���ه ی ته‌قس���یم‌و گوێیان ده‌كه‌وێته گۆڕه‌پان ی ئه‌و دو گه‌نجه ده‌بێت، له‌گۆرانی‌‌و ئاواز ی دڵ كه‌یل ده‌بێت له‌سۆزو خۆشه‌ویست بۆ كوردس���تان‌و بۆ ئه‌و گه‌نجانه‌ی ك ه ێ س���ڵه‌مینه‌وه ترس جه‌س���ورانه‌‌و ب��� ی ی رێبواران له‌چاویاندا نییه‌و س���ه‌رنج ی ئ���هو ش���ه‌قام‌و گۆڕه‌پان ه ب���ه‌ره‌و ال خۆیان راده‌كێشن.
کاوڕ ی باوه‌ڕت به‌خ���ۆت هه‌یه‌و كه‌س���ێك ناهێڵی���ت ك���ه‌س ده‌س���ت بخات ه ی ژیانته‌وه .ئه‌م هه‌فته‌ی ه كاروباره‌كان به‌خت یاوه‌رته.
فه‌رهاد پیر تۆمار کرد ،باڵ نوسه‌رو شاعیرو شێو‌هکار زۆرێک له پ که گۆرانی «پایز پایزه»و ش هون هرییه‌وه سپۆرانی بواری هونه‌ر پێیانوا کلیپه‌که‌ی پیرباڵ ل ه ئاستێکی
گا
دوانه
ی باری ته‌ندروس���تیته‌و‌ه ی خراپ ی كه له‌تۆدای���هو خراپ ه به‌هۆ ئه‌و س���یفه‌ت ه ی ئهوهی ه كه زو ت���وڕه ده‌بیت‌و گوێ بۆ ناتوانی���ت ئیش‌و كاره‌كانت به‌باش��� ی زیاتر ی تر ناگریت‌و هه‌میش��� ه خۆت بكه‌یت‌و پێویس���تیت به‌پش���و كه‌س��� هه‌یه. به‌ڕاست داده‌نێیت.
قرژاڵ
شێر
فه‌‌ریک
ی به‌ه����ۆی ئه‌و ئه‌رك����ه زۆره‌ی ئ����ه‌م ماوه‌یه ی التن پێویس���ته به‌باش له‌م ماوه‌ی ه كه‌س���ێك ده‌ناس���یت ك ه ئه‌و نهێنیانه ی بیانپارێزیت .له‌وانه‌یه هه‌ر ش���تێك له‌و به‌سه‌رتدا كه‌وتون له‌وانه‌یه نه‌توانیت به‌پێ ی هاوكاریت ده‌كات له‌به‌ره‌وپێش���بردن كاره‌كان���تو ه���اوكارت ده‌بێ���ت ب���ۆ باره‌یه‌وه بدركێنیت كێشه‌ت بۆ دروست پێویس����ت بایه‌خ به‌خۆت ب����ده‌ی ،ئه‌مه‌ش واتلێده‌كات ته‌ندروستیت خراپ بێت. بكات. ماوه‌یه‌ك.
12
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
birura.awene@gmail.com
هه‌ڵبژاردنی یه‌كێتی ئهوروپا
خۆکوشتنی ژنان لەکوردستاندا هه‌فت���ەی ڕاب���ردو بەڕێوەبەرایەت���ی گشتیی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژیی دژی ژن���ان لەهه‌رێم���ی کوردس���تان، دوا ئام���اری س���ێ مانگ���ی ڕابوردوی لەس���ەر کوش���تن‌و خۆکوش���تنی ژنان باڵوکردەوە ،ڕاپۆرتەکە نیش���ایئەدات ک���ە ژمارەیەکی گ���ەورە ژن کوژراون‌و ژمارەیەکی گەورەتریش خۆیانکوشتوەو س���وتاندوە .لەشارێکی وەک هه‌ولێرداو لەم���اوەی س���ێ مانگ���دا ٨ئاف���رت ک���وژراون٢ ،ئافرەت خۆیانکوش���توەو ١٨ئافرەتی���ش خۆی���ان س���وتاندوە. لەسلێمانی یەک ژن خۆیکوشتوەو پێنج ژنیش خۆیانسوتاندوە .لەدھۆک دو ژن کوژراون‌و دو ژنی تریش خۆیانکوشتوە و ١٥ژنی���ش خۆیانس���وتاندوە .ئەمە یەکەمجار نییە ژم���ارەکان پێماندەڵێن کە خۆکوش���تنی ئافرەت���ان لەدونیای ئێم���ەدا دیاردەیەک���ی کۆمەاڵیەتی���ی ترس���ناکە ،پاڵنەرو مەیلێکی بەھێز بۆ کوشتن‌و خۆکوشتن لەکۆمەڵگای ئێمەدا ئامادەیە .لەم نوسینەدا من تەنها قسە لەدیاردەی خۆکوشتن دەکەم. تا ئەو شوێنەی من ئاگاداربم شتێکی ئەوتۆ لەسەر لێکدانەوەو شیکردنەوەی ئەم دیاردەیە لەدونیای ئێمەدا نەنوسراوە. ئەوەشی نوسراوەو لەشوێنی جیاوازدا بەرچ���اوی من کەوتوە قس���ەکردنێکی گشتیی بوە لەس���ەر ”پیاوساالریی“ و ”باوکس���االریی“ ،ئەمانەش بەڕادەیەک گش���تگیرو ناکۆنکریت���ن زۆربەیان بۆ باس���کردنی هه‌مو کۆمەڵگاکانی دونیا دەش���ێن .هه‌ندێک نوس���ینی تر هه‌یە ک���ە دوبارەکردنەوەیەک���ی تیورییانەی سادەی ئەو پەیوەندییانییە کە لەنێوان ”پیاوب���ون“ و ش���ۆڕش و”پیاوب���ون“ و ناس���یۆنالیزم و ”پیاوب���ون“ و توندوتیژییدا دروس���تدەبێت .ئەوەی غائیبە ش���یکردنەوەیەکی کۆمەاڵیەتیی دروس���تو دۆزین���ەوەی ئەو پرۆس���ە کۆمەاڵیەتییانیە کە خۆکوشتن بەتوندیی پێیانەوە پەیوەس���تە .لەم نوس���ینەو چەن���د نوس���ینێکی دیکەداهه‌وڵئەدەم لەڕێ���گای گەڕاندنەوەوە ب���ۆ هه‌ندێک بۆچون���ی ئێمیلی دۆرکهای���م باس لەو پاشخانە کۆمەاڵیەتییە بکەم کە پێموایە پەیوەندییەکی بەھێزی بەخۆکوژییەوە هه‌یە. ئەوان���ەی کەمەکێ���ک ش���ارەزای ”کۆمەڵناسیی خۆکوش���تن“ن دەزانن ئێمیل���ی دۆرکهای���م یەکێکە ل���ەو زانا کۆمەاڵیەتییان���ەی خۆی بەلێکدانەوەی دیاردەی خۆکوش���تنەوە لەکۆمەڵگای فەرەنس���ی س���ەدەی نۆزدەهه‌م���دا س���ەرقاڵکردوەو کۆمەڵێک دەرەنجام‌و میکانیزم���ی گرنگ���ی دۆزیوەتەوە کە دەتوانن بڕێک لە نھێنییەکانی پش���تی ئەم دیاردە ترسناکەمان نیشانبەدەن. بەبۆچون���ی من گەڕاندنەوە بۆ هه‌ندێک لەڕوانینەکان���ی دۆرکهای���م دەتوانێت هاریکارم���ان بێ���ت ب���ۆ ڕونکردنەوەی چەن���دان ڕەهه‌ندی گرنگ���ی دیاردەی خۆکوش���تن بەگش���تیی‌و خۆکوشتنی ئافرەت���ان لەکوردس���تاندا بەتایبەتی. دیاردەیەک کە لەسەرەتاکانی سەدەی بیست‌و یەکەمدا بوە بەبەشێکی ترسناک لەژیانی بڕێکی بەرچ���او لەمرۆڤەکانی کۆمەڵگای ئێمە ،بەتایبەتی ژنان. بەب���اوەڕی دۆرکهای���م دی���اردەی خۆکوش���تن لەکۆمەڵگادا ب���ۆ ژمارەی ئ���ەو کەس���انە کورتناکرێت���ەوە ک���ە خۆیاندەک���وژن ،یەکس���ان نیی���ە بەکۆکردنەوەی ژم���ارەی کوژاوەکان‌و لێکدان���ەوەی دابڕاوی���ان لەیەکتریی، بەڵکو دیاردەیەکی تایبەتە کە یەکێتی‌و ئاکارو سروش���تی تایبەتی خۆی هه‌یە. الی دۆرکاھیم کۆمەڵگا خۆش���ی تەنها کۆی ژم���ارەی تاکەکەس���ەکانی ناوی نییە ،بەڵکو شتێکە گەورەترو ئاڵۆزتر لەو ژمارانەو کاتێکیش دروس���تدەبێت کە ئەو تاکان���ە دەچنە پەیوەندییەکی تایبەتەوە لەگەڵ یەکدا .الی دۆرکهایم دیاردەی خۆکوژیی دەتوانێت کۆمەڵێک ش���تی گرنگمان لەسەر ئەو کۆمەڵگایە پێبڵێ���ت کە تیای���دا دروس���تدەبێت. ئ���ەم کۆمەڵناس���ە خۆکوش���تن وەک دیاردەیەک���ی تاکەکەس���یی نابینێت، ناکرێ���ت لەڕێ���گای ش���یکردنەوەی سایکۆلۆژیی تاکەکەسەوە لێکبدرێتەوەو نهێنییەکان���ی ئاش���کرابکرێت .بەڵکو
بیروڕا
سه‌ردار عه‌زیز
بەرزبونەوەی ڕادەی خۆکوژیی لەکۆمەڵگادا مانای بێمانابون‌و ناشیرینبونی ئەو ژیانە کۆمەاڵیەتییە بێت کە تیایدا پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکان ناتوانن هاریکاریی مرۆڤبن بۆ ئەوەی بەردەوامیی بەژیانی بدات‌و باوەش بۆ مردن نەکاتەوە کۆمەڵێ���ک پرۆس���ەی کۆمەاڵیەتیی‌و جۆرێکی تایبەت لەکۆمەڵگا لەئارادایە کە خۆکوش���تن هان���دەدەن‌و بەھێزی دەکەن .واتە مەس���ەلەکە پەیوەندی بەبونی ئەم یان ئەو جۆر کەس���ایەتیی تایبەت���ەوە نییە ،پەیوەن���دی بەبونی ئ���ه‌م یان ئەو پاڵنەری ئینسانیش���ەوە نییە ،بیمارییەکی دەرونیی سەرزەمینە ڕاس���تەقینییەکەی نیی���ە ،بەڵک���و هه‌ڵق���واڵوی دۆخێک���ی کۆمەاڵیەتی���ی تایبەت‌و بەرهه‌می پێکهاتێکی تایبەتی کۆمەڵگای���ە .دۆرکهای���م ھۆکاری خۆکوشتن وەک دیاردە لەگەڕان بەناو دەرون‌و پاڵن���ەرە تاکەکس���ییەکانەوە دەگوازێتەوە بۆ ئاکارە سەرەکییەکانی کۆمەڵگا ،ب���ۆ بون���ی هه‌لومەرجێکی تایبەت کە پ���اڵ بەمرۆڤەوە دەنێن بۆ خۆوێرانکردن‌و خۆکوشتن. ئ���ەو ژیان���ەی تاکەک���ەس لەڕێگای خۆکوش���تنەوە کۆتای���ی پێدەھێنێ���ت ژیانێک���ی کۆمەاڵیەتییە ،خۆکوش���تن نەفیک���ردن‌و پش���تکردنە جۆرێ���ک لەپێکەوەبون���ە لەگ���ەڵ ئەوانیت���ردا، کۆتاییھێنان���ە بەتۆڕێک���ی تایب���ەت لەپەیوەندیی کە ھێڵە س���ەرەکییەکانی ”ژیان���ی تایبەت“ و ”ژیانی گش���تیی“ دەستنیش���اندەکات. کەس���ەکان خۆکوش���تن ناڕازیبون���ی تەواوەتیی���ە بەرامبەر بەم گشتە کۆمەاڵیەتییە ،بەو مۆدێلی پێکەوەبون���ە کە مرۆڤ ناچار بەخۆکوژی���ی دەکات .ئەم ڕوانینە وا لەدۆرکهایم دەکات کە خۆکوشتن وەک کۆتای���یو دژە دیوی���ی ”هاریکاریی‌و بەدەمەوەچونی کۆمەاڵیەتیی“ ببینێت. وەک فەش���ەلی تەواوەتی���ی دەزگای خێ���زان‌و دین‌و سیاس���ەت ،فەش���ەلی ژیانی تایبەت‌و ژیانی گش���تیی وێنای بکات .لەم دیدەدا خۆکوش���تن ھێمایە ب���ۆ نەمانی النی هه‌رەکەمی هاریکاریی کۆمەاڵیەتیی ،نەمانی النی هه‌رەکەمی هاوخەمی‌و هاودەردیی‌و دۆستایەتیی‌و ڕۆحیەتیی یارمەتیدان‌و بەدەمەوەچون. ئەم خااڵنە وادەک���ەن بەرزبونەوەی ڕادەی خۆکوژی���ی لەکۆمەڵگادا مانای بێمانابون‌و ناش���یرینبونی ئ���ەو ژیانە کۆمەاڵیەتییە بێت کە تیایدا پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکان ناتوان���ن هاریکاریی مرۆڤبن بۆ ئەوەی بەردەوامیی بەژیانی بدات‌و ب���اوەش بۆ م���ردن نەکاتەوە. مان���ای ئەوەی���ە تاکەکەس���ەکان زۆر الوازانە بەیەکدیی���ەوە گرێدراون‌و گەر بڕێ���ک پەیوەندیش هه‌بێ���ت بەیەکەوە گرێیانب���دات ،ئەوا ئ���ەو پەیوەندییانە تەواو داماڵراون لەهه‌ر ماناو بەهایەکی ئینسانیی” .نەمانی پەیوەندیی مانادار“ تەنها لەنێوان تاکەکەس���ەکان‌و ژیانی تایبەت���دا ڕونادات ،بەڵکو لەناو ”ژیانی گشتیی“شدا ڕودەدات.
»» 19
٢٥ی ئه‌م مانگه هه‌ڵبژاردنی یه‌كێتی ئه‌وروپای���ه .ڕه‌نگ���ه له‌مێ���ژوی ئه‌م یه‌كێتیه‌دا ئه‌مه یه‌كێک بێت له‌سه‌ختترین هه‌ڵبژاردن���ه‌کان .یه‌كێتی ئه‌ورپا وه‌ك ده‌زگایه‌كی س���ه‌رو نیشتمانی زه‌به‌الح له‌س���ه‌رجه‌م واڵتانی ئهوروپا ههتا بێت نهی���اری زیات���رو زیاتری بۆ دروس���ت ده‌بێت .س���ه‌رچاوه‌ی ئ���ه‌م نه‌یارییانه زۆرن .لێ���رهدا هه‌‌وڵئه‌‌ده‌ی���ن به‌کورتی وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره بده‌ینه‌وه ،بۆچی خه‌ڵكی ئهوروپ���ا به‌ڕێژه‌یه‌كی به‌رچاو بێزارن له‌یه‌كێتی ئهوروپا ،ئه‌و خه‌ڵكانه کێن ،به‌دیلیان چیه؟ یه‌كێت���ی ئهوروپ���ا وه‌ك ده‌زگایه‌کی س���ه‌رو نیش���تمانی له‌پ���اش جه‌نگی جیهانی دوه‌مه‌وه هاته ئاراوه به‌ئامانجی لێکنزیککردن���ه‌وه‌ی ئ���هو واڵتان���هی ک���ه له‌گه‌ڵ یه‌ك���دا جه‌ن���گان له‌پێناو چاره‌سه‌رکردن یان بنبڕکردنی هۆکاری جه‌نگ بۆ یه‌كج���اری (هه‌ردو جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌م‌و دوه‌م له‌گه‌ڵ شۆڕش���ی ئۆکتۆب���هر له‌نێوانیان���دا ،الی هه‌ندێک بیرمه‌ندی ئه‌وروپی شه‌ڕێکی تری سی ساڵ ه بو .هانائارنت ده‌ڵێت بۆ هه‌میشه ئه‌وروپای���ان گۆڕی) .یه‌ك���ه‌م هه‌نگاو له‌مبار‌ه‌وه بریتی بو له‌رێککه‌وتنێک بۆ بازاڕی هاوبه‌شی خه‌ڵوزو پۆاڵ له‌نێوان ئه‌ڵمانیای رۆژئاوا ،هۆڵه‌ندا ،فه‌ره‌نسا، ئیتالی���ا ،به‌لجی���کا ،لۆکس���ۆمبۆرگ. ئیتر ه���هر زو له‌س���ه‌ره‌تای په‌نجاکان هه‌‌وڵه‌كان���ی دروس���تبونی یه‌كێت���ی ئهوروپا دروست بو .هه‌رکه‌س سه‌ردانی برۆکسله لۆکس���ۆمبۆرگه ستراسبۆرگ بکات ده‌زانێ���ت ئ���ه‌م ده‌زگایه چه‌ند زه‌به‌الح���ه .بۆچی یه‌كێت���ی ئهوروپا له‌قه‌یراندایه؟ نه‌یاری س���ه‌ره‌كی یه‌كێت���ی ئهوروپا بریتیه له‌پارته نیوفاشیه توندڕه‌وه‌كانی ئهوروپا که چاودێران پێش���بینی ئهوه ده‌ک���ه‌ن که رێ���ژه‌ی کورس���یه‌كانیان به‌راده‌یه‌كی به‌رچاو زیاد بکات .ئهوهی ئاش���کرایه که ده‌گمه‌نه واڵتی ئه‌وروپی که پارتی سیاسی توندڕه‌وی فاشی تیادا نه‌بێت .ئایا تێڕوانین له‌خواس���ته‌كانی ئ���ه‌م پارت���ه توندڕه‌‌‌وان���ه زانیاریمان ده‌دات���ێ ده‌رب���اره‌ی بێ���زاری خه‌ڵك له‌یه‌كێتی ئهوروپ���ا .یه‌كێک له‌ڕه‌‌‌خنه کۆنه‌كان���ی یه‌كێتی ئهوروپا بریتی بوه له‌ته‌كنیکبون���ی زیادی ئ���هو ده‌زگایه‌و الوازبون���ی دیموکراس���ی چونکه بڕیار زیاتر پشت به‌داتاو زانیاری ده‌به‌‌ستێت لهبهرامب���هر ڕای خه‌ڵكی���دا .ئه‌م���ه
په‌رله‌مانی ئهوروپا پێیده‌ڵێن الوازی دیموکراس���ی .به‌اڵم ئه‌مه کرۆکی قه‌یرانه‌كه نیه له‌ڕاستیدا. خاڵێکی تری ڕه‌خنه له‌یه‌كێتی ئهوروپا بریتی بوه له‌له‌ده‌س���تدانی سه‌روه‌ری له‌الیه‌ن واڵتانی ئه‌ندامه‌وه به‌خه‌ڵکانێکی تێکنۆک���رات ک���ه دورن له‌خه‌م‌و ژیانی خه‌ڵك���هوه .لێ���رهدا ئارگومێنت���ی س���ه‌روه‌ری ده‌هێنرێت���ه ئ���اراوه ،که ده‌بێت س���ه‌رباری به‌ش���داربون واڵتان س���ه‌روه‌رییان له‌ده‌س���تنه‌‌ده‌ن .دیاره چه‌مکی س���ه‌روه‌ری (سۆڤرن) یه‌کێکه له‌هه‌ره چه‌مکه ئاڵۆزه‌كانی ناو دونیای سیاس���هت .به‌اڵم ئ���ه‌وه‌ی که خه‌ڵكی بێزارک���ردوه یان ناچارک���ردوه که دژه ئهوروپا بێت ئابوریه .قه‌یرانی ئابوری ئهوروپ���ا ههتا بێت س���ه‌ختتر ده‌بێت. به‌جۆرێ���ک هیچ ئاس���ۆیه‌ك نابینرێت بۆ چاره‌س���ه‌رکردنی ،یان گه‌ڕانه‌وه بۆ دۆخی جاران .گه‌رچی س���ه‌رمایه‌داری هه‌میش���ه قه‌یران‌و هه‌ستانه‌وه به‌شێک ب���وه له‌سروش���تی ب���ه‌اڵم ئه‌مج���اره له‌‌وه‌ده‌چێت قه‌یرانێکی ئاسایی نه‌بێت. ئهوروپا وه‌ك جاران ناتوانێت به‌س���هر قه‌یرانی دارایی‌و ئابوری‌و له‌ده‌رئه‌نجامدا کۆمه‌اڵیه‌تی‌و که‌لتوریدا زاڵبێت چونکه ئ���ه‌وه‌ی ئێس���تا ده‌گوزه‌رێ���ت ڕه‌گی دهگهڕێتهوه بۆ هه‌ش���تاکانی سه‌ده‌ی ی پێشو .خواس���تی پارته فاشیسته‌كان دژه یه‌كێتی ئهوروپا بریتیه له‌گه‌ڕانه‌وه بۆ ئابوری نیشتمانی .به‌م پێیه ده‌بێت واڵتانی ئهوروپا خه‌می ده‌س���تی کاری خۆی���ان بخۆن ،خه‌م���ی به‌رهه‌م کااڵی ناوخۆ بخۆن ،له‌خه‌م���ی ئه‌وه‌دابن که چۆن کار بۆ هاواڵتیه ڕه‌س���ه‌نه‌كانیان دابین بکه‌ن( .ئه‌م رۆژانه چوم پێاڵوی هاوین���ه بک���ڕم ،کاب���رای پێاڵوفرۆش هه‌رزو جوتێ پێ�ڵ�اوی بۆ هێنام‌و وتی ئه‌مه له‌نه‌مس���ا دروس���تکراوه) .ئه‌مه یانی سنوردانان له‌نێوان واڵتاندا له‌روی ئ���ازادی گۆڕینه‌وه ،ئ���ازادی هاتوچۆ، ئازادی تێکه‌ڵب���ون .ده‌رئه‌نجامی ئه‌مه یانی رێگه‌گرتن له‌هاوردنی کااڵی بیانی به‌تایبه‌تی غه‌ی���ره ئه‌ورپی ،رێگه‌گرتن له‌بیان���یو په‌نابه‌رو کرێکاری دهرهوه.
ب���ۆ تۆکمه‌كردن���ی ئارگۆمێنته‌كانیان ئه‌م دۆخه س���ه‌خته ئابوریه به‌که‌لتورو به‌ها تێکه‌ڵ ده‌ك���ه‌ن ،بۆ نمونه پارته توندڕه‌وه‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان که بیانی ده‌بێ���ت که‌لتوری خ���ۆی له‌بیربکات‌و که‌لت���وری ئه‌و واڵته قب���وڵ بکات که تیایدا نیشته‌جێیه .ئه‌مه یانی دژ به‌فره که‌لت���وری ،دژ به‌جیاوازی یان رێزگرتن له‌که‌لتوری تر .به‌اڵم له‌ڕاستیدا که‌لتور هیچ نی���ه جگه له‌روپۆش���ێک چونکه کاتێ���ک که ئابوری باش ب���و قه‌یرانی که‌لتور له‌ئارادا نه‌بو. ب���ه‌اڵم ئای���ا ئهوروپ���ا ده‌توانێ���ت بگهڕێتهوه بۆ دۆخی ئابوری نیشتمانی (له‌ڕاب���وردودا ده‌رب���اره‌ی ئاب���وری نیش���تمانی الی فریدرێ���ک لیس���ت بابه‌تمان نوس���یوه) .زیاتر له‌شه‌‌س���ت ساڵ یه‌كێتی ئهوروپا له‌ئاستی جیاواز جیاوازدا له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دایه که کار بۆ ئه‌وه‌بکات که ئهوروپا بکاته ناوه‌ندێکی شل .به‌مانای ئهوه ده‌ستی کارو کااڵو خه‌ڵک‌و که‌لتورو زمان‌و به‌ها به‌رده‌وام له‌هه‌ن���او ئه‌م کیش���وه‌ره‌دا بێن‌و بڕۆن به‌نمونه‌ی ئه‌مه‌ریکا .خه‌ڵك له‌ئه‌مه‌ریکا بێڕه‌گن .ئاساییه به‌الیه‌نه‌وه له‌مسه‌ری واڵت ک���ۆچ بکه‌ن بۆ ئه‌وس���ه‌ری واڵت له‌پێناو کارکردندا .ب���ه‌اڵم ئه‌مه ته‌نها له‌نێو چینێکی که‌می خه‌ڵكی ئه‌وروپادا روده‌دات .گه‌رچی ئهوروپا کیشوه‌رێکه ک���ه به‌پێیان ده‌توانی���ت بڕۆیته هه‌مو بس���تێکی ،گه‌ڕان‌و هاتوچۆ له‌نێو ئه‌م کیشوه‌ر‌‌دا ڕه‌گی مێژویی هه‌یه به‌تایبه‌ت له‌نێو چینی ڕۆشنبیرو سکۆله‌ردا به‌اڵم زۆرێک خوازیاری ئه‌وه‌ن نین له‌جێگای ڕه‌سه‌نیان دوربکه‌ونه‌وه. ب���ه‌اڵم قه‌یرانی ئهوروپا له‌جێگایه‌كی تردای���ه .ئاب���وری ئهوروپ���ا بریت���ی نی���ه له‌ئاب���وری ناو ئهوروپ���ا ،به‌ڵکو ئاب���وری ئه‌م���ڕۆ لهههم���و جێگایه‌ك ئابوریه‌ك���ی جیهانگیری���ه .ب���ه‌م پێیه ئهوروپا ناتوانێ���ت رێگربێت له‌به‌رده‌م جیهانگیری���دا .به‌تایب���هت کاتێک که کۆمپانی���ا ئهوروپ���یو ئه‌مه‌ریکیه‌كان ده‌چن���ه واڵتانی تر ب���ۆ به‌رهه‌مهێنان.
ئهوروپا وه‌ك جاران ناتوانێت به‌سه‌ر قه‌یرانی دارایی‌و ئابوری‌و له‌ده‌رئه‌نجامدا کۆمه‌اڵیه‌تی‌و که‌لتوریدا زاڵبێت چونکه ئهوهی ئێستا ده‌گوزه‌رێت ڕه‌گی دهگهڕێتهوه بۆ هه‌شتاکانی سه‌ده‌ی پێشو ئ���ه‌وه‌ی جی���اوازه له‌ڕاب���وردودا ک���ه ده‌ڕۆشتن زیاتر وه‌ك ئیستعمار ده‌چون ئه‌م���ڕۆ وه‌ك به‌رهه‌مهێ���ن ده‌چن .به‌م پێی���ه س���ه‌رمایه‌‌كه‌یان ب���ۆ چینێکی که‌می ن���او ئه‌‌وروپایه‌و خه‌ڵکی تر لێی بێبه‌ش ده‌بن .له‌هه‌مانکاتدا دانیشتوانی ئهوروپ���ا ههتا بێت زیات���ر پیرده‌بن‌و ده‌س���تی کاریان که‌مت���ر ده‌بێت .گه‌ر ئهوروپ���ا نه‌توانێت خۆی نوێ بکاته‌وه ئه‌وا ناتوانێت له‌ئاس���تی بااڵی ئابوریدا بمێنێته‌وه .ئه‌م نوێکردنه‌وه‌یه ئاس���ان نی���ه کاتێک که ههتا بێت زیاترو زیاتر دژایه‌تی بۆ بیانیی���ان توندتر ده‌بێت‌و خه‌ڵک���ی له‌ب���هر گرانی ژی���ان ناتوانن منداڵیان ببێت. زۆرێ���ک له‌وان���هی ک���ه ده‌نگده‌ده‌ن به‌پارته توندڕه‌وه‌كان ده‌زانن که ئابوری نیش���تمان‌و رێگه‌گرت���ن له‌بیانیی���ان‌و زاڵكردنی پاکێتی ی���ان تاک که‌لتوری چاره‌سه‌ری کێشه‌كانیان ناکات .به‌اڵم ده‌نگدانیان ته‌نها جۆرێکه بۆ ده‌ربڕینی ناڕه‌زایی .له‌دونیای بیری سیاسیدا دو جۆر بیرکردنه‌وه هه‌یه هه‌ندێک ده‌ڵێن ده‌توانیت که‌س���ه‌كان یان سیاسیه‌كان بگۆڕیت له‌رێگای دیموکراسیه‌وه به‌اڵم ناتوانیت سیاس���هت ی���ان به‌رنامه‌كان بگۆڕی���ت .هه‌ندێک���ی تری���ش ڕای���ان به‌ت���ه‌واوی پێچه‌وانه‌یه ده‌ڵێن له‌رێگای گۆڕانکاری���ه‌كان دیموکراس���یه‌وه ته‌نه���ا روکه‌ش���ه هه‌میش���ه نوخب���ه له‌ده‌سه‌اڵتدایه.
ئه‌وانه‌ی كه ناژین زانیار محه‌مه‌د ی ل���ه‌م هه‌رێمه‌دا مه‌رج نیی��� ه ئهوه بیت‌و له‌جێگه‌یه‌ك كاربكه‌یت‌و ش���ه‌وان به‌دی���ار ته‌له‌فزیۆنه‌وه به‌س���ه‌ربه‌ریت، مان���ای وابێت تۆ ده‌ژی���ت .ژیان ئهوه ی نیی ه وه‌ك���ی رۆبۆت ،له‌كات‌و س���ات ی كاره‌كه‌ت، دیاریكراو بگه‌یته ش���وێن له‌كات‌و س���ات‌و بۆنه‌كاندا وه‌ك عاده‌ت بچیت���ه كن دۆس���ته‌كانت ،له‌بۆنه‌كان‌و فیستیڤاڵه‌كاندا هه‌میش��� ه ئاماده‌گیت هه‌بێت .ده‌كرێ���ت مرۆڤێك هه‌مو ئه‌م عاده‌تانه ئه‌نجامبدات ،به‌اڵم نه‌ژی. ی راسته‌قینه ئهوه نیی ه بۆ جه‌ژن ژیان ئاماده‌بیت ،بۆ كار ،چاالك‌و هه‌میش��� ه له‌باربیت ،بۆ دیتنی دۆسته‌كانت رێك‌و ی راست بیت ،بۆ په‌یڕه‌وكردنی نه‌ریته‌كان ی كۆمه‌ڵ ملك���ه‌چ‌و كۆیل ه بی���ت .ژیان ی ره‌سمیات‌و نه‌ریت‌و راسته‌قینه تێكدان ی ئه‌و وێن���ه وه‌همییانه‌ی ه تێكش���كاندن ی تێیداین، داومانه‌ت��� ه ئ���هو حیزب���ه ئ���هو ده‌زگای��� هی كاری لێده‌كه‌ین ،ئه‌و دۆستانه‌ی هه‌مانن. له‌راس���تیدا ژیان���ی راس���ته‌قین ه
ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌و نه‌ری���تو حیزب‌و كه ئه‌می تێدا ده‌ژی‌‌و ئه‌و نه‌ریته‌یه ،ك ه ی راسته‌قین ه ئه‌م په‌یڕه‌وی ده‌كات‌و ئه‌و هاوڕێیانه‌ن ده‌زگاو هاوڕێیه‌تییه .ژیان رادیكاڵی���هتو ره‌تكردنه‌وه‌ی���ه .نه‌ك كه ئه‌م هه‌یه‌تی‌‌و ئه‌و فیستیڤااڵنه‌ن ك ه به‌ش���داربون له‌پرۆژه‌كان���ی وه‌ك ئه‌م تێیاندا به‌ش���داره‌و ئه‌و فیلمانه‌ن، سلفه ،ده‌نگدان ،فیس���تیڤاڵ ،گۆڤار ،كه ئه‌م ته‌ماشایان ده‌كات. ی ی ناژین ،ئه‌وانه‌ن شوناس��� ئه‌وان��� ه هاوڕێیه‌تی. ی مرۆڤی كورد له‌م دۆخه‌دا خوێنه‌ر به‌خۆیان ده‌ده‌ن ،به‌اڵم گوتارو تراژیدی���ا ئهوهی���ه ،ماڵ���ی خ���ۆی ،هاوڕێكانی ،كتێب���ه‌كان ،گه‌مژان��� ه ده‌خوێنن���هوه، ی ناسك ی شاعیرو رۆش���نبیر خێڵه‌ك���هی خۆی لێبوه‌ته هه‌مو دونیاو شوناس��� پێیوای��� ه دونی���ا هه‌ر ئ���هو ماڵه‌یه ك ه به‌خۆی���ان ده‌ده‌ن ،وه‌ل���ێ گه‌ده‌ی���ان ی ی گیانداران .شوناس��� خۆی هه‌یه‌تی ،دونیا هه‌ر ئه‌و شاره‌ی ه پڕه له‌گۆش���ت ی تێ���دا ده‌ژی ،فیكر هه‌ر ئه‌و رۆژنامه‌نوس به‌خۆی���ان ده‌ده‌ن ،به‌اڵم كه ئه‌و هه‌واڵگیریی بۆ ده‌زگا س���یخوڕییه‌كان كتێبانه‌ن ،كه ئه‌و ده‌یانخوێنێته‌وه. ئهوهی رێی ل���هوه گرتوه میلله‌تێك ده‌كه‌ن ،ناس���نام هی بازرگان به‌خۆیان ی مافی���اوه ی ده‌ده‌ن ،كه‌چ���ی به‌عه‌قڵ��� ی ئه‌زمون راس���ته‌قین ه بژی‌‌و به‌قوڵ��� ی ده‌كه‌ن ،شوناسی ره‌خنه‌گرو ژیان بكات ،ئه‌و وه‌همانه‌یه ك ه پێیوای ه بازرگان بون���ی مرۆڤ ته‌نیا ئ���هو جۆره‌یه ،ك ه ئۆپۆزس���یۆن به‌خۆیان ده‌ده‌ن ،به‌اڵم ی ی له‌جه‌ه���ل‌و نه‌ریت ه دۆگماكان ئه‌م هه‌ڵیبژاردوه‌‌و تێدا ده‌ژی ،هه‌ر ئه‌و به‌رگر ی لێوه‌رده‌گرێت‌و كۆمه‌ڵ ده‌كه‌ن. حیزبه‌یه كه ئه‌م پاره ی ناژین ئه‌وان���ه‌ن ،پێیانوای ه ئه‌وانه ی ی بۆ ده‌دات ،ه���هر ئه‌و جێگه ده‌نگ��� كاره‌یه ،كه ئ���ه‌م وه‌ك رۆبۆتێك هه‌مو دونیا هه‌ر ئه‌و س���ی چ���ل دهموچاوه رۆژێك له‌كاتی دیاریكراو ده‌چێت ه ناوی‌‌و سیاسییه ،كه س���ی چل ساڵ ه لێره‌ن، هه‌ر ئه‌و هونه‌رمه‌ندو مامۆس���تایانه‌ن، له‌كاتی دیاریكراو لێی دێته دهرهوه. ئه‌وانه‌ی ناژین ،ئه‌وان���ه‌ن پێیانوای ه ك ه ئێم ه ده‌یانناسین ،هه‌ر ئه‌و دۆخه‌ی ه سنوری دونیا ته‌نیا ئه‌و شارو گه‌ڕه‌كه‌یه ،كه تێیدا گیرمانخواردوه.
ئه‌وانه‌ی ناژین ئه‌وانه‌ن ،پێیانوایه دونیا هه‌ر ئه‌و سی چل دهموچاوه سیاسییه ،كه سی چل ساڵه لێره‌ن، هه‌ر ئه‌و هونه‌رمه‌ندو مامۆستایانه‌ن ،كه ئێمه ده‌یانناسین ،هه‌ر ئه‌و دۆخه‌یه كه تێیدا گیرمانخواردوه
بیروڕا
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
birura.awene@gmail.com
له‌هۆڵی پارله‌مان چ ی رویداو هه‌ڵوێستی په‌رله‌مانتاران چ ی بو؟
ی حاجی عینایه‌ت عومه‌ر ڕۆژی 2014/5/14په‌رله‌مانی كوردستان دانیش���تنی چواره‌م���ی خ���ۆی گرێ���داو 4 كاتژمێ���ری خایان���د ،م���اوه‌ی 4كاتژمێر گفتوگۆ كرا له‌س���هر دو بڕگ���ه ،له‌كاتێكدا به‌رنام���هی كار 3بڕگه ب���و ،بڕگه‌ی یه‌ك‌و دو بریتی ب���ون له(خوێندنه‌وه‌ی یه‌كه‌م بۆ چه‌ند پڕۆژه یاس���ایه‌ك‌و هه‌م���واری ماده‌ی 38و 39ی په‌ی���ڕه‌وی ناوخ���ۆو پێكهێنانی لیژن���ه‌كان) ده‌س���ته‌ی س���ه‌رۆكایه‌تی زۆر به‌س���نگفراوانی ڕێ���گای به‌په‌رله‌مانتارانی دا به‌ویس���تی خۆیان قس���ه بك���ه‌ن ،دیار بو ئ���ه‌م س���نگفراوانییه به‌مه‌به‌س���ت بو، ده‌یانویس���ت دره‌نگت���ر نۆره بگاته س���هر بڕگ���هی ،3وا دیار ب���و چاوه‌ڕێی ئه‌نجامی دانیش���تنه‌كه‌ی پارت���یو یه‌كێتیان ده‌كردو شپرزه‌یی به‌ده‌س���ته‌ی س���ه‌رۆكایه‌تییه‌وه دی���ار بو ،زۆربه‌ی كات یه‌ك كه‌س له‌س���هر كورسی ده‌س���ته بو ،هه‌ریه‌كه‌یان یان دوان بۆ ماوه‌یه‌ك غائب ده‌ب���و ،بۆ ماوه‌یه‌كیش زۆربه‌ی سه‌رۆك فراكسیۆنه‌كان هۆڵه‌كه‌یان جێهێش���ت ،ده‌رئه‌نجام دانیش���تنه‌كه به‌بێ گفتوگۆ له‌س���هر بڕگ���هی 3كه له‌به‌رنامه‌ی كاردا بو كۆتایی هات‌و س���ه‌رۆكی په‌رله‌مان ئاماژه‌شی پێنه‌كردو ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی به‌په‌له‌پ���روزه دانیش���تنه‌كه‌یان كۆتای���ی پێهێن���او هۆڵ���ی پارله‌مانیان جێهێش���ت، فراكس���یۆنی س���ه‌وزیش به‌په‌ل���ه ب���ۆی ده‌رچ���ون ،بڕگه‌ی 3باس له‌ناونانی كاندید بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت ب���و ،واته ناونانی سه‌رۆك‌و جێگره‌كه‌ی به‌اڵم پارتیو یه‌كێتی كۆنه‌بون���هوهو نه‌یانتوانی ن���اوی دو كاندید بده‌نه ده‌س���ته‌ی س���ه‌رۆكایه‌تی بۆ ئهوهی په‌رله‌مانتاران ده‌نگبده‌ن له‌سه‌ر ناوه‌كانیان كه پێشترو به‌زۆرینه‌ی ده‌نگ ( )7رۆژ واده درابو به‌پارتی‌و یه‌كێتی بۆ پێشكه‌شكردنی ناوی كاندیده‌كانی���ان واته ڕۆژی 5/14دوا واده بو. ئ���ه‌وه‌ی ل���ه‌م دانیش���تنه‌دا روی���دا ئه‌و راس���تیه‌مان بۆ ده‌سه‌لمێنێ كه بڕیارو یاسا هه‌س���تیاره‌كان وه‌ك دۆڵمه له‌چێشتخانه‌ی حیزبه‌كاندا ده‌پێچرێته‌وه‌و له‌هۆڵی پارله‌مان
پارله‌مان له‌م هه‌رێم ه بڕیارو یاسا زۆر لهوه بچوكتره هه‌ستیاره‌كان وه‌ك كه ده‌ستبخات ه كاری دۆڵمه له‌چێشتخانه‌ی سه‌رانی حیزبه‌كان حیزبه‌كاندا ده‌پێچرێته‌وه‌و كه هه‌ریه‌كه‌یان له‌هۆڵی پارله‌مان خۆ ی له‌پارله‌مان به‌گه‌وره‌تر ده‌زانێ لێده‌نرێ لێده‌ن���رێ‌و هه‌ندێ له‌ئه‌ندامان���ی پارله‌مان به‌تایبه‌ت ده‌سته ی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌وه‌نده‌ی نماینده‌ی حیزبه‌كانن نیوئه‌وه‌نده نماینده‌ی ده‌نگ���ده‌ران‌و هاواڵتیان‌و ئی���راده‌ی خۆیان نین. هه‌رچه‌ن���ده ژماره‌یه‌ك���ی به‌رچ���او له‌پارله‌مانتاران ئازایانه ویس���تیان ئیراده‌ی خۆیان بس���ه‌لمێنن‌و گوێله‌مس���تی بڕیاری حی���زب نه‌ب���ن ،ب���ه‌اڵم دیاربو ده‌س���ته‌ی س���ه‌رۆكایه‌تی به‌ش���ێوه‌یه‌ك ته‌ڵقیندرابون ك���ه نه‌چنه ژێ���ر فش���اری په‌رله‌مانتاران‌و توانیان په‌رله‌مانت���اران قایل بكه‌ن كه واز له‌مانگرت���ن بهێن���ن ،من بۆ خ���ۆم له‌گه‌ڵ ناڕه‌زایی‌و فشاره‌كاندا بوم بۆ سه‌ر ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا نه‌بوم كه پارله‌مانتاران یاداش���ت بنێرن بۆ سه‌رۆكی هه‌رێم به‌مه‌به‌س���تی په‌له‌كردن له‌واژۆكردنی هه‌مواركردنی یاسای س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم له‌به‌ر ئه‌م هۆیانه: 1ـ یاساكه به‌زۆرینه‌ی ده‌نگی پارله‌مانتاران تێپه‌ڕێن���راو ته‌نه���ا 15رۆژی ده‌وێ ب���ۆ په‌سه‌ندكردن‌و كارپێكردنی ،راسته په‌ڕله‌مان م���اوه‌ی 7رۆژی دا به‌پارت���یو یه‌كێتی بۆ پێشكه‌شكردنی ناوی كاندیده‌كانیان له‌رۆژی 2014 /5/7وه ده‌ستیپێكردو له‌رۆژی 7/14 كۆتایی هات‌و یه‌كێت���یو پارتی ناوه‌كانیان پێش���كه‌ش نه‌ك���رد ،ئ���ه‌وش رون���ه ك���ه ناكۆكیه‌كانی كوتله‌كانی ناو یه‌كێتی هۆكاری س���ه‌ره‌كین بۆ نه‌ناردنی ناوی كاندیده‌كان‌و راسته هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاسای سه‌رۆكایه‌تی واده‌كات ك���ه ته‌نها یه‌ك كه‌س وه‌ك كاندید بۆ پێكهێنان���ی حكومه‌ت رابس���پێردرێت‌و كۆتای���ی به‌سیس���تمی نه‌گریس���ی په‌نجا
به‌په‌نجای نێوان یه‌كێت���یو پارتی ده‌هێنێ به‌اڵم دیاره ئه‌م یاس���ایه له‌م سه‌روبه‌نده‌دا له‌به‌رژه‌وه‌ن���دی پارتیه‌و دژ به‌یه‌كێتی‌‌و ئیتر یه‌كێتی نیش���تمانی كوردس���تان ئه‌وه‌نده‌ی دی هه‌س���ت به‌په‌راوێزخستن ده‌كات‌و زیان به‌به‌رژه‌وه‌ندی گشتی‌‌و یه‌كڕیزیی نیشتمانی ده‌گه‌یه‌نێ‌و باش���تره له‌خول���ی داهاتوه‌وه جێبه‌ج���ێ بكرێت ،من وای ب���ۆ ده‌چم ئه‌م په‌له‌په‌له پ�ل�ان بۆ داڕێژراوه‌و مه‌به‌س���تی ئهوهی���ه ئه‌وه‌نده‌ی دی درزی نێوان پارتیو گۆڕان گه‌وره‌تر بكات‌و له‌م س���اته‌دا سودی له‌زیان���ی كه‌مت���ر ده‌بێت ،ب���ه‌ڕای من ئه‌و هه‌ڵوێس���ته ب���ه‌س بو ك���ه 51پارله‌مانتار داوای كۆبون���ه‌وه‌ی نائاس���اییمان ك���رد، ده‌بوایه پارله‌مانتاران پێداگریان له‌سه‌ر ئه‌و كۆبونهوه نائاس���اییه بكه‌ن ،نه‌ك داواكاری به‌رزبكاته‌وه بۆ س���ه‌رۆكی هه‌رێم .پێمناڵێن وه‌اڵمی داواكه چی بو؟ س���ه‌رۆكایه‌تی چی له‌داواكه كرد؟ 2ـ ژماره‌یه‌ك پارله‌مانتار له‌به‌رده‌م هۆڵی پارله‌مان مانیانگرت ،ئه‌م هه‌ڵوێس���ته‌م پێ سه‌یر بو ،پارله‌مانتار ده‌توانێ به‌پێی یاسا كۆبونه‌وه‌ی نائاسایی بكات‌و ئهوهی بیه‌وێ گفتوگۆی له‌س���هر بكات‌و بڕیار بدات‌و یاسا ده‌ربكات‌و دیاره پل���هی پارله‌مانتار له‌روی ته‌ش���ریعی‌‌و چاودێریی���هوه به‌رزترین پله‌یه كه ده‌توانێ هه‌ركه‌س���ی بوێت داوای بكات به‌سه‌رۆكی حكومه‌تیشه‌وه. (به‌داخه‌وه س���ه‌رۆكی هه‌رێم تا ئێس���تا ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی ئیراده‌ی پارله‌مان���هو ناتوانێ چاودێریی ئه‌دائی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم بكات بهو هیوایه‌ی له‌م خوله‌دا بتوانین ئه‌م كاره بكه‌ین).
كاتێ���ك هاواڵتیان كێش���ه‌یه‌كیان ده‌بێت په‌نا ب���ۆ پارله‌مانتاران دێن���ن ئه‌ی ئه‌گه‌ر پارله‌مانتار خ���ۆی ده‌سته‌وه‌س���تان‌و مان بگرێت ئیتر هاواڵتی���ان په‌نا بۆ كێ ببه‌ن، كورد باشی وتوه :ئه‌گه‌ر نه‌خۆش كه‌وتیت بڕۆ بۆ س���هر وه‌یس ،ئ���هی ئه‌گه‌ر وه‌یس نه‌خۆش كه‌وت بۆ الی كێ بچێ؟! ئه‌گه‌ر پارله‌مانتاران به‌ڕاس���تی ده‌یانه‌وێ فش���ار دروست بكه‌ن‌و س���ه‌رانی حیزبه‌كان بخه‌ن���ه دیفاكت���ۆی پێكهێنان���ی حكومه‌ت بفه‌رمون به‌پێی ماده‌ی 4بڕگه‌ی 1له‌یاسای س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم با نیوه‌مان هه‌ڕه‌شه‌ی ده‌س���ت له‌كاركێش���انهوه بكه‌ین‌و واده‌یه‌ك دی���اری بكه‌ی���ن ئه‌گ���هر یه‌كێت���یو پارتی گوێیان لێنه‌گرتین‌و خواس���ته‌كانی گه‌لیان به‌جێنه‌هێنا ئه‌وانه‌ی واژۆی ناڕه‌زاییمان دژی ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی كۆكرده‌وه با ده‌ست له‌كاربكێشینه‌وه‌و پارله‌مان هه‌ڵبوه‌شێته‌وه ئ���هو كاته حیزب���ه‌كان ده‌زان���ن پارله‌مان‌و پارله‌مانتار س���ه‌نگیان چه‌ن���ده؟ په‌رله‌مان مانای چیه؟ من بۆ خۆم یه‌كه‌م كه‌س ده‌بم واژۆی ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه بكه‌م به‌مه‌رجێ هاوكاره‌كانم ئاماده‌بن‌و پارله‌مان په‌كبخه‌ین، گه‌ر ئهوه نه‌كه‌ی���ن مانگرتن بۆ پارله‌مانتار دادی ئ���ه‌م بارودۆخه ن���اداو ره‌نگدانه‌وه‌ی الوازی���یو بێده‌س���ه‌اڵتیه‌و ئه‌وه‌ن���ده‌ی دی له‌به‌رچاوی خه‌ڵك‌و ده‌نگده‌رانمان ده‌كه‌وین‌و ئه‌وه‌ن���ده‌ی دی ده‌س���ته‌مۆی حیزبه‌كانمان ده‌بین‌و نابینه خاوه‌ن ئیراده‌ی خۆمان وه‌ك پارله‌مانتار ،به‌هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ی پارله‌مان به‌خه‌ڵك���ی خۆمان ده‌ڵێین 7مانگه گازنده له‌ئێمه ده‌كه‌ن له‌كاتێك���دا ئێوه‌ی هاواڵتی باش ده‌زان���ن پارله‌مان ل���ه‌م هه‌رێمه زۆر لهوه بچوكتره كه ده‌ستبخاته كاری سه‌رانی حیزبه‌كان كه هه‌ریه‌كه‌یان خۆی له‌پارله‌مان به‌گه‌وره‌ت���ر ده‌زانێ‌و زاتی ئ���ه‌وه‌ش ناكه‌ن خۆیان كاندید بكه‌ن ب���ۆ پارله‌مان چونكه بێگومانن كه ئه‌وه‌ن���ده په‌رێزیان پاك نیه هاواڵتیان ده‌نگیان پێبده‌ن ،س���ه‌رنج بده‌ن پارله‌مانی كوردستان خاڵ ی خاڵیه له‌كه‌سانی ده‌سڕۆیشتوی ناو حیزبه ده‌سه‌اڵتداره‌كانی كوردس���تان ،به‌اڵم ده‌توانن له‌ده‌ره‌وه یاری به‌ئی���راده‌ی هه‌ندێكی ك���ه‌م له‌ئه‌ندامانیان بك���هنو چۆن بیان���ه‌وێ وای بجوڵێنن بۆیه باشتره ئه‌گه‌ر له‌ماوه‌ی ئه‌م هه‌فته‌یه‌دا ناوی كاندیده‌كانیان نه‌نارد هه‌ڵوێستمان هه‌بێت‌و نی���وه كۆ ی���ه‌ك ده‌س له‌كاربكێش���ینه‌وه‌و په‌رله‌مانی���ش هه‌ڵبوه‌ش���ێته‌وه‌و به‌خه‌ڵك بڵێی���ن ئهوه خۆت���ان ده‌س���ه‌اڵتی ئه‌و دو حیزب هی كه 23ساڵه ئێوه ده‌چه‌وسێننه‌وه‌و ماڵ‌و موڵك‌و سامانی واڵت ده‌به‌ن‌و ئێوه‌ش وه‌ك پێویست هه‌ڵوێستتان نه‌بو.
له‌ستایشی كتێبدا ئارام قادر حه‌مه‌سور Aramqadir.hama@yahoo.com
(ئه‌وكه‌سه‌ی ناخوێنێته‌و‌ه حاڵی باشتر نییه ل���هو كه‌س���هی نازانێ���ت بخوێنێته‌وه) (وێڵ رۆجه‌رز) كتێب الی ئێم ه چه‌ندین خوێندنه‌وه‌ی ب���ۆ ده‌كرێ���ت ،وه‌ك كتێ���ب دوژمنی به‌ش���ێكی كۆمه‌ڵگه‌یه‌و كتێب هاوڕێی گه‌وره‌ی به‌ش���ه‌كه‌ی تری كۆمه‌ڵگه‌یه، به‌ش���ێكی كه‌می كۆمه‌ڵگ���هی كوردی په‌یوه‌س���ته به‌خوێندن���ه‌وه‌ی كتێب‌و به‌شێكی گه‌وره‌شی دژی خوێندنه‌وه‌ی كتێب��� ه یان هاوڕێیه‌ت���ی كتێب ناكات، له‌م دابه‌ش���كردنه‌دا ده‌بێ���ت ئه‌وانه‌ی هاوڕێیه‌تی كتێب ناكه‌ن ئهوه بزانن ك ه كتێ���ب په‌روه‌رده‌كارێكی گرنگه ،كتێب ڕاهێن���ه‌ری عه‌قڵ���ی مرۆڤه‌كانه ،كتێب تاك ه ڕاهێن���هره یاریزان ه خوێنه‌ره‌كانی فێ���ری پرس���یاركردن ده‌كات ،كتێب كه‌س���ایه‌تییه‌ك دروس���ت ده‌كات ك ه تاكه‌كان���ی كۆمه‌ڵگ���ه ب���ه‌دوای ئ���هو كه‌س���ایه‌تییه بكه‌ون‌و گوێی بۆ بگرن، بۆیه ده‌بینین هه‌رده‌م كۆڕی خوێنه‌ر‌ه به‌تواناكانی كتێب گه‌رم‌و گوڕه ،گه‌رم‌و گوڕییه‌ك له‌كۆڕی سیاسییه‌ك به‌نرخترو سه‌نگینتره. ئای كتێب ده‌زانیت بۆچی ئهوهنده عه‌ش���قی ت���ۆم؟! ب���ۆ ئ���ه‌وه‌ی دونیا به‌ڕه‌نگاوڕه‌نگ ببینم ،كتێبه‌كان بڕوایان به‌یه‌كڕه‌نگی دونی���ا نییه ،هه‌ر كتێبه‌و ب���اس له‌ڕه‌نگێك ی���ان چه‌ند ڕه‌نگێكی
جی���اوازی دونیا ده‌كات ،ئایدیۆلۆجیای ناو كتێبه‌كان هه‌رده‌م دژه ئایدۆلۆجیای تریان دروستكردوه ,ئازادی ته‌واو له‌ناو كتێبه‌كاندا بونی هه‌یه. پێموایه به‌دبه‌خترین مرۆڤه‌كانی سه‌ر ڕوی زه‌وی ئه‌وان���ه‌ن ك ه ناخوێننه‌وه، ڤیكت���ۆر هۆگ���ۆ ده‌ڵێ���ت (به‌خته‌وه‌ر كه‌س���ێكه یه‌كێ���ك له‌م دو ش���تانه‌ی هه‌بێ���ت ،كۆمه‌ڵێك كتێب���ی باش یان هاوڕێگه‌لێك ك ه خوێنه‌ری كتێبن) واتا تۆ گ���هر خوێنه‌ری كتێبی���ش نه‌بویت هه‌وڵب���ده كۆمه‌ڵێ���ك هاوڕێت هه‌بێت خوێن���ه‌ری كتێب بن ب���ۆ ئهوهی تۆش فێری مه‌له‌كردن بك���ه‌ن له‌ناو ده‌ریای كتێبدا. ته‌نیا ئه‌وانه‌ی عه‌شقی خوێندنه‌وه‌ی كتێبن ده‌زانن به‌ه���ای كتێب چه‌نده، جۆن الیلی ئه‌مه‌ریكی ده‌ڵێت " باشتره كتێبخانه‌ك���هت پڕبێ���ت له‌كتێب نه‌ك جزدانه‌كه‌ت پڕبێت له‌پاره) له‌كۆمه‌ڵگای كوردی���دا تا ئێس���تاش كتێ���ب به‌ها گه‌وره‌كه‌ی بزر بوه ،كاره‌سات ه باوكێك یان دایكێك ڕۆژان ه كۆمه‌ڵێ پێداویستی ده‌كڕێت ب���ۆ ماڵه‌وه چه‌ن���د زه‌رفێك پێداویس���تی ده‌گرێت به‌ده‌س���تییه‌وه، به‌اڵم ڕۆژنامه‌یه‌ك یان كتێبێك ناكڕێت بۆ خۆی یان بۆ منداڵه‌كانی له‌كاتێكدا له‌هه‌رێم���ی كوردس���تان نرخی كتێب گونجاوه‌و گران نییه ،كاتێك پرس���یار له‌و دایك ه یان باوك ه ده‌كه‌یت بۆ گه‌ده‌ی س���كت تێر ده‌كه‌یت‌و گه‌ده‌ی مێشكت پشتگوێ ده‌خه‌یت‌و كوێری ده‌كه‌یته‌وه، زۆر به‌ئاسانی وه‌اڵمتده‌داته‌وه‌و ده‌ڵێت ك���ێ تاقه‌تی خوێندنه‌وه‌ی هه‌یه؟! ئه‌م وه‌اڵم ه خوێندنه‌وه‌ی زۆر هه‌ڵده‌گرێت،
كتێبخانه‌كان ،سیاس���ییه گه‌وره‌كان‌و به‌چك ه سیاسییه‌كانیش هه‌مان ده‌ردن، ئه‌وێ ڕۆژێ به‌چك ه سیاسییه‌ك ده‌یگوت یهكێتیو پارتی عه‌لمانی عه‌یار‌ه بیست‌و چوارن! ئاخر هه‌ركه‌س كتێبێكی له‌سه‌ر عه‌لمانیی���هت خوێندبێت���هوه ده‌زانێت یهكێتیو پارت���ی چه‌ند له‌عه‌لمانییه‌تی عه‌ی���اره بیس���تو چ���وار دورن ،ئاخر ئه‌گه‌ر عه‌لمانی���هت بیتوانیبای ه ده‌چو ل���ه‌دادگای چه‌مكه‌كان داوای له‌س���هر ئه‌م به‌چك ه سیاس���ییه تۆمار ده‌كرد، لێره‌دا مه‌به‌ست له‌به‌چك ه سیاسی خوار مه‌كته‌ب سیاسیو سه‌ركردایه‌تییه. ئهوهی له‌ئێستادا ئه‌و ڕێژ‌ه كه‌مه‌ی خوێنه‌ری ك���وردی ته‌مبه‌ڵت���ر كردوه ڕێژه‌ی خوێنه‌ری سه‌ره‌و لێژ كردۆته‌و‌ه نوس���ینی ب���ێ چێ���ژو ته‌له‌فزی���ۆن‌و ئینته‌رنێت���ه ،تاكی ك���وردی ده‌ڵێیت هه‌نگوینی له‌كل���ۆره داردا دۆزیوهتهوه به‌رده‌وام ئاگایی له‌س���هر ته‌له‌فزیۆن‌و ئینته‌رنێته ،ته‌له‌فزیۆن ه سڕكه‌ره‌كانمان ته‌مبه‌ڵتری���ن ته‌له‌فزیۆن���ی دونی���ان چونك ه له‌پشتی ئه‌م وه‌اڵمه‌وه كۆمه‌ڵێ ل���ه‌ڕوی به‌كولتوركردن���ی خوێندنه‌وه‌و ه���ۆكار هه‌ن ك��� ه ئ���ه‌م بێتاقه‌تیه‌یان ڕیكالمكردن بۆ كتێ���ب ,به‌ڕاگه‌یاندنی ب���ۆ دروس���تكردوه ،ل���ه‌م نێوه‌نده‌دا ئازادو ده‌سه‌اڵت‌و ئۆپۆزسیۆنه‌وه. له‌هه‌رێم���ی كوردس���تاندا نێ���رو ئهوهی ترس���ناكه‌و ڕازیی ه به‌م وه‌اڵم ه به‌ش���ێكی زۆری چین���ی خوێنده‌وارو م���ێ یه‌كس���انن له‌خوێندن���دا به‌اڵم مامۆستایانن ،ده‌توانم بڵێم مامۆستایان له‌خوێندن���ه‌وه‌دا ده‌ڵێی���ت خوێندنهوه كه‌مخوێنه‌رتری���ن خوێنه‌ری كتێبن ،ك ه تایبه‌تك���راوه به‌نێ���رو حه‌رام���ه ب���ۆ زۆرجار به‌خوێنه‌ر ده‌ڵێن ئهوه ش���ێت مێ ،م���ن له‌كتێبخان���ه‌كان‌و خانه‌كانی بویت دیس���ان كتێب���ت كڕیوه؟! به‌اڵم ڕۆژنامه‌فرۆشی به‌ده‌گمه‌ن نه‌بێت نابینم كاره‌س���اته كاتێ���ك قوتابییه‌ك داوای كچێك كتیبێك یان ڕۆژنامه‌یه‌ك بكڕێت ڕاپۆرتێك یان داڕش���تنێك له‌مامۆستا ئه‌مه‌ش ئه‌وپه‌ڕی الوازیی ڕێكخراوه‌كانی ده‌كات جه‌ناب���ی مامۆس���تا ناتوانێت ژنان‌و ئافره‌تان ده‌رده‌خات، »» 19 چه‌ند دێڕێ���ك بنوس���ێت‌و زو ده‌گات ه
مامۆستایان كه‌مخوێنه‌رترین خوێنه‌ری كتێبن ك ه زۆرجار به‌خوێنه‌ر ده‌ڵێن ئهوه شێت بویت دیسان كتێبت كڕیوه؟!
13
ئەخالق‌و دەوڵەت رێبین هەردی ئەستەمە لەپه‌یوه‌ندیه‌كانی ده‌وڵه‌ت‌و ئه‌خ�ل�اق تێبگه‌ی���ن ،گ���هر س���ه‌ره‌تا له‌جیابون���ه‌وه‌ی دی���نو ده‌وڵه‌ت یان ئه‌و پرۆس���ه‌یه تێنه‌گه‌ین كه ناونراوه عه‌لمانی���هت .یه‌ك���ه‌م‌و گرنگتری���ن جیاكردنه‌وه ئه‌و هه‌وڵ���ه به‌ناوبانگه‌ی جۆن لۆكه ك���ه له‌كتێب���ی "نامه‌یه‌ك له‌باره‌ی لێكبوردنه‌وه" ئه‌نجامیدا .لۆك له‌م كتێبه‌دا بڕوایوایه ده‌وڵه‌ت ده‌بێت له‌هه‌مو ئه‌و ش���تانه خۆی دوربخاته‌و ك���ه په‌یوه‌ن���دی به‌ئاس���مان‌و ژیانی میتافزیكیه‌وه هه‌یه‌و ته‌نها س���ه‌رقاڵی كاروب���اره دنیاییه‌كان بێ���ت .دینیش به‌ش���ێكه له‌كۆمه‌ڵگا كه س���ه‌روكاری له‌گ���ه‌ڵ ش���ته ئاس���مانیه‌كاندا هه‌یه‌و ده‌بێت له‌ده‌وڵ���هت خۆی دوربخاته‌وه. لۆك ده‌وڵه‌ت به‌مشێوه‌یه پێناسده‌كات: "به‌بڕوای من ده‌وڵه‌ت كۆمه‌ڵێك مرۆڤه كه ته‌نه���ا به‌مه‌به‌س���تی پاراس���تن‌و زیادكردنی داراییه مه‌ده‌نیه‌كانی خه‌ڵك دروس���تبوه" .داراییه مه‌ده‌نیه‌كانیش الی لۆك ئ���ازادیو س���امان‌و دارایی‌و ته‌ندروس���تی جه‌س���ته‌یی ده‌گرێته‌وه. ته‌ندروستی جه‌س���ته‌یی نه‌ك رۆحی. لۆك به‌ئاش���كرا له‌و كتێبه‌دا ده‌وڵه‌ت ل���هوه ئاگادارده‌كات���هوه ك���ه كاری ئ���هو رزگاركردنی رۆح���یو مه‌عنه‌وی مرۆڤه‌كان نی���ه ،به‌ڵكو رێكخس���تنی كاروباره دنیاییه‌كان���ه .لۆك له‌هه‌مان ئه‌و كتێبه‌دا ده‌نوسێت" :به‌حوكمڕانی دنیای���یو هیچ مرۆڤێك���ی دی په‌یامی تیماركردنی رۆحی مرۆڤه‌كان نه‌دراوه: نه‌خودا ئ���هو توانایه‌ی به‌هیچ گروپێك به‌خشیوه بۆ ئهوهی ده‌سه‌اڵتی ئه‌وه‌یان هه‌بێت كه‌سانی دی بهێننه سه‌ر دینی خۆیان ،نه له‌الی���ه‌ن مرۆڤه‌كانه‌وه كه ناتوان���ن ده‌س���ه‌اڵتێكی له‌م چه‌ش���نه به‌هیچ حوكمڕانێك بده‌ن" .به‌مشێوه‌یه جۆن ل���ۆك ده‌وڵه‌ت له‌ب���واری باوه‌ڕ دورده‌خاته‌وه‌‌و رێگه‌ی ئهوهی لێده‌گرێت یاسا بۆ مه‌زهه‌ب دابنێت یان سزایه‌ك بس���ه‌پێنێت .ده‌وڵه‌ت ده‌چێته سه‌رو مه‌زهه‌ب‌و دینه جیاوازه‌كانه‌وه‌و به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ده‌س���ت له‌م بواره‌ی ژیانی بڕواو مه‌زهه‌به‌وه ن���ادات .به‌مانایه‌كی دی ده‌وڵ���هت ده‌بێ ئ���ازادی مه‌زهه‌ب له‌كۆمه‌ڵ���گادا بپارێزێ���تو هه‌وڵنه‌دات ب���اوه‌ڕه مه‌زهه‌بی���ه تایبه‌تیه‌كان���ی حوكمڕان���ان به‌س���هر خه‌ڵكی���دا بسه‌پێنێت. ئ���ه‌م جیاكاریه‌ی دی���نو ده‌وڵ هتو ته‌ماشاكردنی ده‌وڵه‌ت وه‌ك ده‌زگایه‌كی دنیایی كه ئه‌ركی رێكخستنی كاروبارو گرنگی‌‌و مه‌س���ه‌له‌كانی ئه‌م دنیایه‌یه، ده‌رئه‌نجامێكی دیش���ی له‌گه‌ڵ خۆیدا هێنا كه ئه‌ویش جیابونه‌وه‌ی ئه‌خالق‌و دینه .چیدی ئه‌خ�ل�اق مه‌رجه‌عه‌كانی خۆی به‌ته‌نها له‌دین‌و شه‌ریعه‌ت‌و كتێبه پیرۆزه‌كان���هوه وه‌رنه‌ده‌گ���رت ،به‌ڵكو مه‌رجه‌ع���ی زه‌مینیش���ی هه‌بو كه هه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌ك به‌پێی زه‌مینه‌ی كلتوری‌‌و ژی���اری خ���ۆی به‌رهه‌میدێنێت" .مه‌ك ئینتای���ر له‌كتێب���ی ”لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك له‌ب���اره‌ی تی���و‌ره‌ی ئه‌خالق���هوه“ مۆدێرن���ه وه‌ك ش���ێوه‌یه‌كی كلتوری- كۆمه‌اڵیه‌ت���ی پێناس���ده‌كات ك���ه له‌م قۆناغ���هی ژیانی فك���ریو كۆمه‌اڵیه‌تی ئهوروپ���ا له‌كۆتایه‌كان���ی س���ه‌ده‌ی حه‌ڤده‌‌و سه‌ره‌تای س���ه‌ده‌ی هه‌ژده‌دا ده‌س���تیپێكردو تا كۆتایه‌كانی سه‌ده‌ی نۆزده‌ی خایاند .له‌م ماوەیه‌دا له‌نێوان ئه‌خ�ل�اق‌و ئیالهیات���دا دوركه‌وتن���هوه رویداو ،بنه‌مای به‌رهێنانی (ئیستنتاج) ی بنه‌ما ئه‌خالقی���ه‌كان له‌بناغه‌یه‌كی جی���اواز له‌حوكمه‌كان���ی ش���ه‌ریعه‌ت‌و كتێبی پیرۆز ،باڵوبۆوه" .له‌فه‌لسه‌فه‌ی هێگڵدا وه‌ك چۆن ئازادی راس���ته‌قینه به‌ده‌وڵه‌ته‌وه ده‌به‌سترێته‌وه ،هه‌رواش ئه‌خالق���ی دروس���تیش له‌ده‌وڵه‌تێكی ئازادا دێته دی كه یاس���ای دروس���تو باش���ی هه‌بێت .هێ���گل له‌بنه‌ماكانی فه‌لسه‌فه‌ی مافدا جیاوازی له‌نێوان دو جۆر یاسادا ده‌كات :یه‌كه‌میان یاسای سروش���تی كه نه‌گۆڕه‌و م���رۆڤ ته‌نها ده‌توانێ���ت بیاندۆزێته‌وه‌‌و تێیانبگات.. مه‌رجه‌عه‌كانی ئه‌م یاسایه له‌ده‌ره‌وه‌ی مرۆڤ‌و زانینه‌كانین ..یان زانینیان هیچ زیاده‌یه‌ك ناخاته سه‌ریان .دوهه‌میشیان یاسای مرۆییه كه دروستكراوی مرۆڤه‌و به‌پێ���ی جوگرافیاو كلت���وری جیاواز، شكڵی جیاواز وه‌رده‌گرن.
له‌كاتێكدا ئه‌خالق پێمانده‌ڵێت ئێمه چ ئه‌ركێكمان له‌سه‌ر شانه ،ئه‌وا یاسا جۆرێك بونیاده كه له‌سه‌ر بنه‌مای مافه‌كان دامه‌زراوه" .ئه‌خالق پتر ئه‌و ئه‌ركانه‌مان بۆ ده‌ستنیشانده‌كات كه وه‌ك مرۆڤێك ئه‌ركی سه‌رشانمانه جێبه‌جێ‌و په‌یڕه‌وی لێبكه‌ین ئه‌م تێگه‌یش���تنه بۆ یاسا كه له‌دین جیابۆت���هوه ،ب���ێ ئ���ه‌وه‌ی له‌ئه‌خالق جیابوبێت���هوه ،ئه‌خالقێك���ی ت���ازه‌ی پێش���نیارده‌كرد كه ته‌واو جیاوازه له‌و سه‌رچاوه ئه‌خالقیانه‌ی شه‌ریعه‌ت یان كتێبه پیرۆزه‌كان پێش���نیاریانده‌كرد. جۆرێ���ك له‌ئه‌خالق كه سیس���ته‌مێكی ره‌فت���اری دیاریكراو به‌س���هر خه‌ڵکیدا ناسه‌پێنێت ،به‌ڵكو پارێزگاری له‌كۆی ئه‌و جیاوازییانه‌ی سیس���ته‌می ره‌فتار ده‌كات كه گروپه جیاوازه‌كان په‌یڕه‌وی لێده‌ك���ه‌ن .لەالیەک���ی دی ئەگەرچی ئەخ�ل�اق‌و یاس���ا لەیەک���ەوە نزیکن، بەاڵم بێگومان هەمان ش���ت نین‌و دو ئەرکی جیاوازیان هەیە .هابرماس ئەم جیاوازیە بەمش���ێوەیە دی���اری ئەکات "له‌كاتێك���دا ئه‌خالق پێمانده‌ڵێت ئێمه چ ئه‌ركێكمان له‌سه‌ر شانه ،ئه‌وا یاسا جۆرێ���ك بونیاده كه‌له‌س���هر بنه‌مای ماف���ه‌كان دام���ه‌زراوه" .ئه‌خالق پتر ئه‌و ئه‌ركانه‌مان بۆ ده‌ستنیشانده‌كات كه وه‌ك مرۆڤێك ئه‌ركی سه‌رش���انمانه جێبه‌ج���ێو په‌ی���ڕه‌وی لێبكه‌ی���ن، له‌كاتێك���دا یاس���ا پت���ر ئ���هو مافانه دی���ارده‌كات كه وه‌ك مرۆڤێك هه‌مانه‌و ئه‌و زه‌مانه‌تانه‌ش ده‌سته‌به‌ر ده‌كات كه توان���ای جێبه‌جێكردنی ئه‌و مافانه‌مان هه‌بێت .له‌و كاتانه‌ش���دا كه جیاوازی له‌نێوان ئه‌خالق‌و مافدا دێته پێش���ێ، ده‌وڵه‌ت ئه‌وه‌لیه‌ت به‌مافه‌كان ده‌دات‌و له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ش بڕیار ده‌دات. ده‌وڵ���هت چوارچێوه‌یه‌كی ئه‌خالقی گش���تی دروس���تده‌كات ك���ه له‌س���هر بنه‌م���ای جی���اوازی‌‌و قبوڵكردن���ی ئه‌ویدیب���ون دام���ه‌زراوه .واته چیدی ئه‌خالق په‌یڕه‌وكردن له‌تێزو به‌هاكانی مه‌زه���هبو باوه‌ڕێك���ی دیاریكراو نیه، به‌ڵك���و پارێزگاریك���ردن له‌فره‌یی ئه‌و به‌هاو پێش���نیارانه‌یه ك���ه مه‌زه هبو بیروڕا جیاوازه‌كان پێشكه‌ش���یده‌كه‌ن، به‌بێ ئهوهی ده‌وڵه‌ت هیچ ئیمتیازێكی دیاریكراو به‌یه‌كێكان له‌س���هر حسابی ئه‌ویدیان بدات .ئه‌خالق وه‌ك لیڤیناس ده‌ڵێ���ت هه‌ڵس���ه‌نگاندنی خه‌ڵك نیه ب���هو پێوه‌رانه‌ی كه من بڕوام پێیه‌تی، به‌ڵكو جۆرێك چونه ده‌ره‌وه‌یه له‌خودو ده‌رككردنی جیاوازی ئه‌و پێوه‌رانه‌یه كه كه‌سانی دی له‌سه‌ر بناغه‌كه‌ی ره‌فتار ده‌كه‌ن .ئه‌خالق رێگه‌دان به‌ئه‌ویدیبون‌و به‌بێ ئهوهی هیچ فش���ارو گوشارێكی سیاس���ی یان كۆمه‌اڵیه‌تی یان ئابوری لێبكرێ���ت بۆ ئ���ه‌وه‌ی ببێ���ت به من. "ئه‌خالق بینین یان ش���ێوه‌یه‌ك بینینه كه من به‌هۆیه‌وه ده‌توانم ئه‌ویدی وه‌ك ئه‌ویدی وێنابكه‌م"..واته وه‌ك كه‌سێكی جیاوازو له‌هه‌مانكاتدا یه‌كس���ان به‌من. له‌راستیدا ئه‌م تێگه‌یشتنه بۆ ئه‌خالق پێچه‌وانه‌ی ئه‌و پێناسه‌یه‌یه كه هیگڵ بۆ ئه‌خالقی ده‌كرد .الی هیگڵ ئه‌خالق بریتیب���و له‌دۆزین���ه‌وه‌ی چونیه‌ك���یو لێكچون له‌جیاوازیدا ،له‌كاتێكدا ئه‌خالق له‌مانا تازه‌كه‌یدا بریتیبو له‌ده‌رككردن‌و دۆزینه‌وه‌ی جیاوازی له‌چونیه‌كیدا.
»» 19
▼
14
بیرورا
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
ره‌هه‌ندی سێیه‌م
گۆشه‌یه‌که دو هه‌فته جارێک "نه‌وزاد جه‌مال" ده‌ینوسێت
مێژوی ساخته ..مرۆڤی ساخته‌و درۆزن دروستیده‌كات
دیموکراسی هەڵبژاردن‌و قایمکردنی قەاڵی ستەمکاری
فوئاد سدیق
دیموکراس���ی چڕکردن���ەوەی لەهەڵبژاردن‌و دەنگداندا گوتارێکی باوە به‌شی دوه‌م‌و كۆتایی لە>خۆرهەاڵتی نێوەڕاست>دا .لێرەوە، له‌م���اوه‌ی ( )150س���اڵی راب���ردودا دەمەوێ ئەو رایەڵە مەترسیدارەی نێوان ماركس نه‌ك ماركس���یزم هێشتا تینو‌ه ستەمکاری‌و هەڵبژاردن شرۆڤەبکەم‌و ئەو بۆ ئهوهی خوێندنه‌وه‌ی بۆ بكرێ150 ، گریمانەیەش بسەلمێنم کە هەڵبژاردن‌و ساڵه به‌رده‌وام له‌س���هر ئاستی هه‌مو مەیل���ی س���تەمکاری لەپەیوەندیەکی دونی���ا خوێندن���ه‌وه‌ی جۆراوجۆری بۆ ئ���ەوەی یەکترتەواوکەردای���ە. ده‌كرێ ،به‌اڵم هێشتا خوێندنه‌وه‌یه‌كی دەس���ەاڵتە س���تەمکارەکان لێدەترسن كۆنكریت���ی ئه‌وتۆی بۆ نه‌ك���راوه ،تا دەستاودەس���تکردنی دەسەاڵتە ،نەک ئیت���ر بڵێین ئه‌وه‌تا ئه‌م فه‌یله‌س���وف ه هەڵبژاردن. ب���ه‌م كتێبه‌ی له‌س���هر ماركس كۆتایی ئەگەرچی بەڕوانینێکی س���ەرپێیانە، به‌هه‌مو خوێندنه‌وه‌یه‌ك هێنا ،ئه‌مه‌ش دیموکراس���یو س���تەمکاری دوانەیەکی نیش���انه‌ی ئهوهی ه تا روبه‌ڕوی جۆرێك ناتەباو دژبەیەکن ،بەاڵم بەدیوێکدا ئەمە له‌ئه‌زمونگ���ه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی ببینه‌وه، س���ادەگۆییە .هەڵبەت ،لەفەلس���ەفەی ك��� ه له‌بنه‌ڕه‌تدا پ���ڕ‌ه له‌تێكش���كان، ی ب���اوی حوکمی سیاس���یدا جیاوازیەک لهههم���و تێكشكانێكیش���دا مارك���س زۆرین���ەو حوکمی تاکەکەس���ی لەڕێی س���ه‌رله‌نوێ س���ه‌رهه‌ڵده‌داته‌وه‌و گرفت���ی دەنگی زۆرین���ەی دیاریکراوە. خ���ۆی نمایش���دهكاتهوه ب���ۆ ئهوهی پێودانگی دروس���تی سیس���تم ،بڕیاری به‌چاویلكه‌یه‌كی رونتر لێیبڕوانین .ئه‌م ه زۆرین���ە نیی���ە ،بەڵک���و ش���ارەزاییە له‌كاتێكدا سه‌رمایه‌داری باشترین رێگای لەکاروباری سیاس���یدا .بڕیاری سیاسی به‌رهه‌مهێنان���ی س���امانه ،ههرچهنده ب���ێ لەبەرچاوگرتن���ی ش���ارەزایی، باش���ترین رێ���گای به‌رهه‌مهێنان���ی ناسیاس���یو نادادپەروەرانەیە ،با رای س���امان نایه‌كسانیش��� ه له‌نێو دونیای زۆرینەشی لەپشتبێ .جگە لەوەی تەنها سه‌رمایه‌داریدا. بەبڕیاری زۆرینە نە حکومەت پێکدێ‌و ڤی���دل كاس���ترۆ ت���ا چه‌ن���د نە دیموکراسی دەچەسپێ. س���اڵێكیش دوای س���ه‌ربه‌خۆیی كوبا، لەبەرئەوە ،دەب���ێ هەڵبژاردن وەک ب���ڕوای به‌كۆمۆنیزم نه‌هێناب���و ،ئهوه ئامرازێک���ی ش���یاو لەدیموکراس���یدا، ده‌ستدرێژیی ه سه‌ربازییه‌كانی ئه‌مه‌ریكا کولت���ورو وەک دیموکراس���ی بو وای له‌كاسترۆ كرد به‌ناچاری بچێت ه تێگەیش���تنی سیاس���یو کۆمەاڵیەتی باوه‌شی یه‌كێتی سۆڤێت‌و ل ه 1961/5/1 لەیەکجیابکەینەوە .ئێمە بەهەڵبژاردن ك ه رۆژی كرێكارانی جیهانه ،به‌فه‌رمی‌و کولتوری دیموکراس���ی ناچەس���پێنین، بەڵکو بەکولتوروێکی دیموکراسیخوازانە باوەڕی���ان بەمس���ۆگەرکردنی دەنگ���ی به‌ده‌نگ���ی ب���ه‌رزه‌وه دامه‌زراندن���ی دەتوانین هەڵبژاردنێکی راست‌و دروست زۆرینەی���ە .ئ���ەم تێگەیش���تنە لەگەڵ حكومه‌تێكی دیموكراتی سۆسیالیستی ئەنجامبدەین .بەخوێندنەوەی رەفتاری ئ���ەو رۆح���ە س���تەمکاریەی کولتوری له‌كوب���ا رابگه‌یه‌ن���ێ .نه‌وش���یروانیش هێ���زەکان لەهەڵبژاردنەکان���ی ئ���ەم خۆرهەاڵت���دا ،تەماه���یو یەکترت���ەواو له‌دوای ساڵی 1975یه‌كێتی نه‌بو ،ئه‌و دواییەدا ،پرۆسەی سیاسی ئەوەندەیتر دەکات .ه���ەر دەبێ منی زۆرینە ،مافی هه‌مو پێشمه‌رگایه‌تییه‌ی له‌شاخه‌كانه‌و‌ه پەککەوتە بو .کەمێک بگەڕێینە دواوە ،فەرمانڕەوایەتیم هەبێ .مادام زۆرینەم ،داس���تانی لێتۆمارده‌ك���ردو یه‌كێت���ی له‌مه‌رگ رزگارده‌كرد ،بڕوای به‌یه‌كێتی دەبینی���ن <باه���ۆزی دیموکراس���ی> کەواتە لەسەر هەقم! دەی ئاخ���ۆ هەڵب���ژاردن چیی���ە؟ نه‌بو ،بڕوای بهو ماركس���ی لینینییه‌ش هاوزەمەنە لەگ���ەڵ داگیرکردنی ئێراق. لەکاتێک���دا <ئەمه‌ریکا> باش دەیزانی هەڵب���ژاردن لەدیموکراس���یدا ،جۆرێکە نه‌بو كه خۆی سكرتێری بو ،ئاره‌زوشی کە چەس���پاندنی دیموکراسی راستینە لەرێکخس���تنەوەی پارس���ەنگی هێ���زو له‌ماوتسیتۆنگ نه‌بوه ،كه‌چی دڵسۆزیی ئەرکی ئەو نییەو موعجیزەیەکی وەهاشی هاوکێش���ەی دەس���ەاڵت بەپلەی یەک .ئه‌و بۆ یه‌كێتی نه‌ك بێوێنه بو ،به‌ڵكو پێناخوڵقێنرێ .بۆیە ،راگرتنی بااڵنسی ئیتر ،پێکنەهاتنی حکومەت تا ئێستاش ،به‌هزرو به‌كرده‌و‌ه كه‌سێكی دیك ه نه‌بو هێ���زی کەمین���ە ن���ەژادی‌و ئایینەکان نائامادەی���ی هێ���زە دەس���ەاڵتدارەکان خ���ۆی له‌ق���ه‌ره‌ی ب���دات (له‌ئاینده‌دا لەبەرامبەر زۆرینەیەکدا تاقە ئامانج بو .دەس���ەلمێنێ ب���ۆ جێنەکردنەوە هێزی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك���ی درێ���ژ له‌س���هر هەوڵەکانی لەنزیک مەودادا ،دۆزینەوەی سێهەم لەهاوکێش���ەی سیاسیدا .جگە س���ه‌ركرده‌كانی ك���ورد باڵوده‌كه‌مه‌وه، میکانیزم���ی راگرتنی هاوس���ەنگی بو لەوەی گۆڕانکاری هاوکێشەی هێزەکان ،له‌وێ باش���تر چومه‌ت ه بن���ج‌و بنه‌وانی لەڕێ���ی دڵرازیکردن‌و دورخس���تەوەی بەندە بەکۆی ئەجێن���دای ناوچەکەوە ،هه‌مو الیه‌نه‌كانی سیاسییه‌كان). من سه‌رنوس���ه‌رێك ده‌ناس���م ،تا هێزە دەس���ەاڵتدارەکانیش کە دەچنە جەنگی ناوخۆیی. ئ���ەوە ش���اراوەنییە ک���ە گۆڕین���ی گەمەکەوە ،دەبێ گرەنتی پپێش���بینی‌و سه‌ر ئێس���قان دوژمنایه‌تی براده‌رێكی رژێمەکانی ناوچەک���ە ،هەر کردەیەکی چاوەڕوانیەکانیان بکەن .مسۆگەرکردنی ده‌ك���رد ،هه‌ر ن���اوی ئه‌م ب���راده‌ره‌ت ناوخۆیی نییە ،ئەوەندەی خواس���تێکی مانەوەیان بەن���دە بەهێ���زەوە .لێرە ،الی بهێنابای���ه ،ئیت���ر هه‌ڵده‌چو ،وات نێودەوڵەت���ی زلهێزەکان���ە .جگ���ە سیاسەت ،هێزی نییە ،بەڵکو سیاسەتی هه‌ستده‌كرد ()12جار باوكی كوشتوه، لەوەش ،هاتنی چەم���ک‌و < بیرۆکەی هێز بااڵدەس���تە .هێزدار دەس���ەاڵتی ( )18جاری���ش خۆی ئیع���دام كردوه، به‌اڵم ئهوه قه‌ده‌ر نه‌یكوشتوه ،كه‌چی دیموکراسی> بۆ خۆرهەاڵت ،لەدەروازەی یەکالکردنەوەی گەمەکەی هەیە! دیارە ،نەبونی پاشخانی کولتورێکی كاتێ ئه‌و براده‌ر‌ه بو به‌سه‌ركردایه‌تی‌و حکومەتەوە بوە ،بەتایبەت حزبە بەناو شۆڕشگێریەکان کە هەڵگری دروشمەکە دیموکراس���یو ئ���ەو هێ���زە گەورانەی تێگه‌یش���ت ئیتر ناتوان���ێ دوژمنایه‌تی ب���ون .لەکاتێک���دا ئ���ەو بیرۆکەیە بۆ لەفۆرمی حزبدان ،حوکمڕانی ناوچەیی‌و بكاو ته‌نانه‌ت له‌وانه‌یه ده‌س���تكه‌وت‌و ئاستی کۆمەڵگەو تاکەکان دانەکەوت‌و هەرێمیان بەدەس���تە هۆکارێکن .کاتێ ئیمتیازاته‌كانیشی له‌ده‌ستبچێ به‌هۆی لەکولت���وری سیاس���ییدا جێنەکەوت .هەڵبژاردنیش دەک���ەن ،ئەجێنداکەیان ئ���هو دوژمنایه‌تیكردنه‌یه‌وه ،یه‌كس���هر لەئەنجامدا ،خۆبەستنەوە بەهەڵبژاردن‌و بریتییە ل���ە" :ئەگەر ب���راوەی یەکەم ( )180پل ه وه‌رسوڕایه‌وه ،ئێستا خۆی كورتکردن���ەوەی دیموكراس���ی ب���ۆ نەب���ن ،ناب���ی دۆڕای یەک���ەم بن" .بۆ لێنزیكده‌كات���هوه .ئه‌م���ه نمونه‌یه‌كی هەڵبژاردن���ی لێکەوتەوە .هەڵبژاردنیش ئ���ەوان دەس���ەاڵتی مادی���ی ،چەک‌و بچوك���ی نێو ئ���هو دۆخ���هی هه‌رێمی بەڵگ���ەی دیموکراس���ی نییە ،کاتێ کە پاوانی جوگرافی ش���تێک نییە بخرێتە كوردس���تانه ،ك��� ه رۆژان���ه ره‌فتاری لەرژێمە داخراوەکانیشدا ئەنجامبدرێ! هەڵبژاردن���ەوە .کات���ێ ه���ەر خۆیان سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی له‌وجۆر‌ه دوباره‌و لەسەردەمی بەعسدا هەڵبژاردن دەکرا ،دامەزراوەی حکومەتیان کردۆتە ئامراز ،سه‌دباره ده‌بنه‌وه. (كۆپه‌رنیكۆس) یه‌كه‌م كه‌س بو ،ك ه بەاڵم دەستاودەس���تی دەسەاڵت نەبو .ئیتر حکومەت ستاتۆس‌و شەخسیەتی لەکۆریای باکورو زۆر شوێنی جیهاندا ،قانونی بێالیەنی نەماوە تا هەر خۆشیان ئه‌رستۆی په‌ڕوباڵ كردو روتیكرده‌وه‌و، بردییه‌و‌ه له‌گۆشه‌یه‌كی بچوكی ئهوروپا دەنگدانی گش���تی دەکرێ ،بەاڵم تەنها دەسەاڵتەکانیان رادەستبکەن! لەبەرئ���ەوە ،هەڵب���ژاردن تەنه���ا بۆ ك��� ه یۆنان���ه ،داین���ا ،كۆپه‌رنیكۆس وەک ئامرازێ���ک ب���ۆ رەوایەتیدان���ەوە <رای گش���تی>و دەرەوەی چەق���ی نه‌ك هه‌ر ئهوهنده ،به‌ڵكو فه‌لس���ه‌فه‌و بەمانەوەی دەسەاڵت. لەبەرئ���ەوە ،گەم���ەی هەڵب���ژاردن هێزە .وەکیتریش بەشکردنی دەسەاڵت‌و تێڕوانینه‌كانی كڵێسای مه‌سیحییه‌تیشی لێرەدا تەنها "سیحراندنی دیموکراسیە" .داهات���ەکان لەنێ���و هۆڵەکاندای���ە! تێكش���كاند ،كۆپه‌رنیكۆس هه‌ڵاڵیه‌كی سیحری فرەژمارەیی لیستە جیاوازەکان .هەڵبژاردن���ێ ببێت���ە هۆی الس���ەنگی له‌ن���اكاوی خوڵقان���د .ب���ه‌اڵم كتێب ه ل���ەم واڵتەن���ادا دیموکراس���ی تەنه���ا پارس���ەنگی هێ���ز ،بەتایب���ەت هێزە چاپكراوه‌ك���هی ك��� ه ئ���ه‌م هه‌ڵاڵیه‌ی خۆرێکی دورەدەس���تەو هەڵبژاردنیش گ���ەورەکان ،قبوڵناک���رێ .بۆیە ،ئەو نابویه‌وه ،له‌چاپك���ردن‌و باڵوكردنه‌و‌ه تیش���کەکەیەتی .لەب���ەر تیش���کەکە جۆرە دیموکراس���یەی ئ���ەوان ،بریتیە راگرت ،تا رۆژی مردنی ،واتا ئه‌و رۆژه‌ی ک���ەس توان���ای بینین���ی خۆرەک���ەی لەرازیکردنی زۆرینە بەبەش���دارییەکی كۆپه‌رنیك���ۆس مرد ،هه‌ر ئ���هو رۆژ‌ه نییە! بۆی���ە ،لەگەم���ەی هەڵبژاردندا روکەش���ی کە گرەنتی مانەوەیان بێ .كتێبه بۆمب چێنراوه ته‌وقیتكراوه‌كه‌ی، ئامانجەک���ە دیموکراس���ی نییە ،بەڵکو لێرەوە ،گەم���ە بەرواڵەتەکە پەیامێکە :گه‌یشت ه ده‌س���تی خه‌ڵك‌و باڵوبویه‌وه، ش���اردنەوەیەتی .دیموکراس���ی تەنها الیەن���ەکان بێن���ە ناوپەرژینەک���ەو كڵێسا ویستی كۆپه‌رنیكۆس بسوتێنێ، هەڵبژاردن���ە ،هەم���و هەڵبژاردنێكێش لەحەوش���ەی پش���تی ماڵ���ەوەی هیچ به‌اڵم جه‌س���ته‌یه‌كی س���اردو سڕ بو، دیموکراس���ی ت���ەواوە ،لێکدانەوەیەکی هێزێک���ی دەرەکی���دا ی���اری نەک���ەن .هه‌ناسه‌ی تێدا نه‌مابو ،بۆی ه ناشتیان. س���ەقەتە .هەڵب���ژاردن لەواڵتیکدا کە هەڵبژاردنی���ش کەرنەڤاڵێکە کە چێژی (جیۆردان���ۆ برۆن���ۆ) پێ���ش مردن���ی نەریتی ش���یاوی دیموکراس���ی نەبێ ،بەشداریی روکەش���یانە لەرێوڕەسمێکی كۆپه‌رنیكۆس پشتڕاستی تیۆرییه‌كه‌ی ئام���رازی چه‌واش���ەکاریی‌و رەوایەتی گش���تیدا دەڕازێنرێت���ەوە دەبەخش���ێ كۆپه‌رنیكۆس���ی كردبو ،كڵێسا داوای لێكرد په‌ش���یمانببێته‌وه ،ب���ه‌اڵم ئه‌و س���ەپاندنەوەی دەس���ەاڵتە .ئاخر ئەو بەخەڵکی. په‌ش���یمان نه‌ب���وهوه بۆی��� ه زمانیان هێزانەی هەڵبژاردن دەکەن ،باوەڕیشیان »» 19بڕی‌و ئینجا س���ه‌ریان بڕی‌و دواتریش بەسازش‌و پێکهاتن نییە .بەپێچەوانەوە،
هەڵبژاردن لەدیموکراسیدا ،جۆرێکە لەرێکخستنەوەی پارسەنگی هێزو هاوکێشەی دەسەاڵت بەپلەی یەک .ئیتر پێکنەهاتنی حکومەت تا ئێستاش ،نائامادەیی هێزە دەسەاڵتدارەکان دەسەلمێنێ بۆ جێنەکردنەوە هێزی سێهەم لەهاوکێشەی سیاسیدا
ئاگریان تێبه‌ردا .بۆ ئه‌وكات كه‌م نه‌بو گوم���ان له‌پاكیی مه‌ریه‌م بكرێت ،دوای ( )30س���اڵ گالیلۆ په‌شیمانیی خۆی راگه‌یاندو خۆی له‌م���ردن قورتار كرد. ده‌توانین بڵێین جیۆردانۆ برۆنۆ یه‌كه‌م فه‌یله‌س���وف‌و یه‌كه‌م قوربانی فیكری مۆدێرنه‌ی���ه كه خۆی له‌رێنیسانس���دا ده‌بینێته‌وه .ب���ه‌اڵم ئه‌وه‌نده‌ی گالیلۆ ناوبانگ���ی ده‌رك���رد كۆپه‌رنیك���ۆس ده‌رینه‌كرد ،ئه‌وه‌ن���ده‌ی كۆپه‌رنیكۆس ناوبانگ���ی رۆیی ،ناوبانگ���ی جیۆردانۆ نه‌ڕۆیی ،به‌واتایه‌كی تر جیۆردانۆ هه‌ر ته‌نها قوربانی جه‌سته‌یی نه‌بو ،به‌ڵكو مێژو خس���تییه كونجێكه‌وه‌و له‌فیكرو ناوبانگیشدا حه‌شاریدا. عه‌لی كوڕی ئه‌بو تالیب ئامۆزاو زاوای پێغه‌مبه‌ری ئیسالم بو ،به‌هۆی توندی ئیمانه‌ك هی‌و بڕوابونی گه‌رمی به‌ئیسالم، توانیب���وی گه‌رم���یو توندییه‌ك ه له‌ناو كۆمه‌ڵه‌یه‌كی موس���ڵمانان به‌زیندویی بهێڵێته‌وه ،به‌اڵم له‌ش���ه‌ڕی ناوخۆشدا شكستێكی گه‌وره‌ی خواردو تیاچو ك ه شه‌هید بو .نه‌وشیروان مسته‌فا هه‌مان ئه‌و گه‌رم���یو توندییه‌ی له‌ناو یه‌كێتی نیشتمانی دروستكردبو ،به‌اڵم ئه‌ویش له‌ملمالنێی ناوخۆییدا توش���ی شكست هات ،به‌اڵم شكسته‌كه‌ی زو ساڕێژكرد كاتێك بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانی دروستكرد..
ئه‌گه‌ر نه‌وشیروان مسته‌فا بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانی دروستنه‌كردایه وه‌كو ههمزه عه‌بدواڵ به‌نامورادی‌و به‌دڵێكی پڕ له‌كه‌سه‌ره‌وه دهچوه ژێر گڵ یان وه‌كو برایم ئه‌حمه‌د لهدوره واڵتی ماڵئاوایی دوایی له‌خاك‌و نه‌ته‌وه‌كه‌ی ده‌كرد ئه‌گه‌ر نه‌وشیروان مسته‌فا بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانی دروس���تنه‌كردایه وه‌كو ههمزه عه‌ب���دواڵ به‌نام���ورادی‌و به‌دڵێكی پڕ له‌كه‌سه‌ره‌وه دهچوه ژێر گڵ .یان وه‌كو برای���م ئه‌حمه‌د لهدوره واڵتی ماڵئاوایی دوای���ی له‌خاك‌و نه‌ته‌وه‌ك���هی ده‌كرد، یان ره‌نگ ه به‌ده‌ردێك���ی له‌وان خراپتر بچوبایه .له‌مێژوی ئێمه‌دا هه‌مو سهركرده دۆڕاوو براوه‌كانمان نمایش���کارێکی بێ وێنه‌ن .میلله‌تێك ئه‌ك���ه‌ن به‌قه‌رزاری خۆیان ،له‌كاتێك���دا زۆر الیه‌نی تاریك له‌ژیانی ئه‌و س���ه‌ركرده‌و سه‌رۆكانه‌مان هه‌ن ك ه هێش���تا نه‌مانتوانیو‌ه روناكی بخه‌ینه سه‌ریان .له‌ماوه‌ی شه‌ش هه‌زار س���اڵی رابردوداو بگره زیاتریش ،وات ه له‌وه‌ت���هی كورد ل���ه‌م هه‌رێمه ده‌ژی، ت���ا به‌ئه‌م���ڕۆ ده‌گات ،وه‌كو ئێس���تا زه‌وی له‌الیه‌ن به‌رپرس���انهوه ده‌ستی به‌س���ه‌ردا نه‌گیراوه ،ئێس���تا نه‌ك هه‌ر زه‌وی كش���توكاڵی نه‌م���اوه ته‌نان���هت شوێنه‌كانی گه‌ش���تو سه‌یرانگاكانیش پاوانكراون .ئه‌و س���ه‌یرو سه‌مه‌ره‌یه‌ی ل���ه‌م ( )10س���اڵه‌ی دوای���ی هه‌رێمی كوردستاندا رویداوه ،به‌درێژایی شه‌ش هه‌زار س���اڵی رابردو روینه‌داوه! كه‌چی گه‌نده‌ڵتری���ن س���ه‌ركرد‌ه له‌شاش���هی نمایش���كاره تیڤییه‌كان���دا باش���ترین له‌نیش���تمانپه‌روه‌ریدا ،له‌كاتێك���دا ئهمجۆره كه‌س���ان ه نابێ روی ئه‌وه‌یان هه‌بێ له‌ناو خه‌ڵك ده‌ربكه‌ون. تا ئێس���تا مێ���ژوی ئیس�ل�ام بۆی روننه‌كردینه‌وه ،شه‌ڕی عائیشه‌ی خێزانی پێغه‌مبه‌ر ك���ه الیه‌نگ���ری مه‌عاویه‌ی ئه‌بوس���وفیان بو ،لهبهرامب���هر عه‌لی كوڕی ئه‌بوتالیب ،كامیان راس���تبون‌و كامیان هه‌ڵه بون ،ش���ه‌ڕی جه‌مه‌ل ك ه عائیش ه له‌شه‌ڕه‌كه به‌دیل گیرا ،عائیش ه راستبو یان عه‌لی؟ عائیشه زۆر له‌خوا ده‌پاڕایه‌و‌ه كه بیكات به‌دایك‌و خوای
گهوره منداڵێكی پێبدا ،زۆرجاریش ئه‌و حه‌زه‌ی خۆی به‌محه‌م���ه‌د پێغه‌مبه‌ری موس���ڵمانان وتوه ،پێغه‌مب���هر زۆری دوع���ا بۆ ده‌كرد كه ببێته دایك‌و خودا منداڵێكی پێببه‌خشێ ،به‌اڵم نه داواكه‌ی محه‌م���ه‌د هات���ه‌دی ،نه ئ���هو حه‌زه‌ی عائیش���ه‌ش هاته‌دی ،بۆی���ه پێغه‌مبه‌ر پێیوت :ئه‌ی عائیش���ه تۆ ئیتر دایكی عه‌بدواڵی ،مه‌به‌س���تی له‌عه‌بدواڵ كوڕی خوشكی عائیش��� ه بو ،وتی تۆ دایكی ئه‌وی ،به‌اڵم ئه‌و قس���ه‌یه‌ی پێغه‌مبه‌ر نه‌یتوانی دڵی عائیش��� ه وا لێبكات ك ه دایك���ه ،كه پێغه‌مبه‌ریش كۆچی دوایی كرد عائیشه تاز‌ه ده‌هات ده‌بو به‌ژنێكی گه‌نج ،به‌اڵم تا مردنیش هه‌ر بێ منداڵ‌و به‌خه‌فه‌تی بێ منداڵیی سه‌ری نایه‌وه، بۆیه موس���ڵمانان دوای مردنی عائیش ه ناوی (دایكی موس���ڵمان)انیان به‌بااڵدا بڕی ،ئ���ه‌وه‌ی جێ���گای هه‌ڵوه‌س���ت ه له‌سه‌ركردن ه پێغه‌مبه‌ر هه‌مو دوعاكانی ك ه بۆ پێدانی منداڵێك بو به‌عائیش���ه، كه‌چ���ی ئه‌و دوعایه نه‌هات���ه‌دی ،لێره نامه‌وێ زیاتر بچمه ناو ئه‌و باس���هوه، ده‌نا هۆكاره زانس���تییه‌كان وه‌اڵمێكی دروس���تیان لهوبارهیهوه پێیه .عائیش ه تا م���رد به‌خه‌ف���هتو كه‌س���ه‌ری بێ منداڵییه‌وه سه‌رینایه‌وه ،كه‌چی نازناوی دایكی موسڵمانانیان به‌بااڵدا بڕی. مس���ته‌فا پاشای یاموڵكی له‌ترسی ش���ێخ مه‌حم���ودی حه‌فید ،ش���ه‌وان ه له‌ماڵه‌كه‌ی خ���ۆی نه‌یده‌وێرا بخه‌وێ، له‌توركیاش له‌الیه‌ن كه‌مال ئه‌تاتوركه‌و‌ه فه‌رمانی له‌س���ێداره‌دانی بۆ ده‌رچوبو، چونك���ه پێش���تریش ك��� ه یاموڵك���ی له‌زه‌مانی عوس���مانییه‌كان له‌توركیا بو س���ه‌رۆكی دادگای عورفی بو فه‌رمانی له‌س���ێداره‌دانی بۆ كه‌م���ال ئه‌تاتورك ده‌ركردبو ،ئیت���ر یاموڵكی نه‌له‌توركیا ن ه س���لێمانیش په‌ناگه‌یه‌ك���ی نه‌مابو، په‌ن���ای بۆ ب���ه‌رێ ،چونك��� ه یاموڵكی دژی ت���وركان بو ،الیه‌نگ���ری ئینگلیز بو ،ش���ێخ مه‌حمودیش به‌پێچه‌وانه‌وه، دژی ئینگلی���زو له‌گه‌ڵ ت���وركان بو.. دروستكردنی (جه‌معیه‌تی كوردستان) له‌الی���ه‌ن یاموڵكییه‌وه ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌بو نوخبه‌ی سیاسیو رۆشنبیریی له‌شێخ مه‌حمود دوربخاته‌وه‌و هه‌ژمونی ش���ێخ مه‌حم���ود كه‌مبكات���هوه .مێژو له17ی ش���وباتدا تا راده‌یه‌ك دوب���اره بوه‌وه، فاروق ره‌فی���ق پۆلیس به‌دواوه‌ی بون‌و ش���ه‌وان ئه‌وم���اڵ‌و ئه‌وماڵ���ی ده‌كرد له‌ترسی رفاندنی ،دواجاریش په‌لكێشی دادگای���ان ك���رد ..حزبی س���ته‌مكارو سه‌ركرده‌ی سته‌مكار نه‌ك هه‌ر نازانێ واقی���ع بخوێنێت���هوه ،به‌ڵك���و ئه‌قڵ‌و چاویشی تاكڕه‌هه‌ندانه‌یه ،هه‌وڵیشیان ن���ه‌داو‌ه س���ود له‌مێ���ژو وه‌ربگ���رن. له‌كاتێكدا هه‌مو ئایین ه ئاس���مانییه‌كان نه‌یانتوانیوه س���ێكس قه‌ده‌خ ه بكه‌ن، چونك ه زانیویانه هه‌ر یاس���او بڕیارێكی له‌مجۆره قابیل���ی جێبه‌جێكردن نابێ‌و زو شكس���تده‌هێنێ .كه‌چی له‌م واڵت ه بێ س���ه‌واده ،زۆر بڕیار ده‌سه‌پێنرێ، ئه‌نجامه‌كه‌شی هه‌ر شكسته. شۆڕش���ی فه‌ره‌نسی بو (هیگڵ) ی دروس���تكردو خستی ه س���هر هه‌ردو پێ ،چونك ه هیگڵ نه‌ك هه‌ر سه‌رس���ام بو بهو شۆڕش���ه ،به‌ڵكو به‌ناپلیۆنیش ئه‌وه‌ن���ده سه‌رس���ام ب���و ،پێیده‌وت ناپلیۆن رۆحی جیهانه .ئه‌گه‌ر دیكارت نه‌بوای��� ه ره‌نگ ه س���پینۆزاش نه‌ده‌بو، ئه‌گه‌ر سپینۆزاش نه‌بوایه ئه‌وا ڤۆڵتێر نه‌ده‌ب���و .ره‌نگ ه رۆش���نگه‌رییش زۆر دوابكه‌وتایه ،س���پینۆزا پێشیخست. س���پینۆزا یه‌كه‌مین كتێب���ی خۆی ك ه باڵویك���رده‌وه ،ن���اوی خۆی له‌س���هر نه‌نوسیبو ،دواهه‌مین كتێبیشی له‌سه‌ر داواو راس���پارده‌ی خۆی له‌دوای مردنی باڵوكرایه‌وه ..ڤۆلتێر زۆربه‌ی كتێبه‌كانی خۆی به‌بێ ناوی خۆی باڵوده‌كرده‌وه، سوێندیش���ی ده‌خوارد كه ئه‌و خاوه‌نی ئ���هو كتێبه نییه ،دی���درۆ كتێبه‌كانی خۆی له‌ناو چه‌كمه‌جه‌ی كتێبخانه‌كه‌یدا قفڵدابو ،بۆ ئهوهی له‌دوای مردنی بۆی باڵوبكه‌نه‌وه ...لویسی چوارده)20( ، بیس���ت س���اڵ دوای مردنی دیكارت، خوێندن‌و وتنه‌وه‌ی فه‌لسه‌فه‌ی دیكارتی له‌زانكۆكانی فه‌ڕه‌نسادا قه‌ده‌خه‌كرد.. ئه‌گه‌ر گۆته‌نبه‌رگ نه‌بوایه ،مارتن لۆته‌ر نه‌ده‌بو ،ئه‌گ���هر نیوتن نه‌بوای ه ئه‌مانۆیل كان���ت نه‌ده‌بو ..ئه‌گه‌ر نیچ ه نه‌بوایه میش���ێل فۆك���ۆ نه‌ده‌بو ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر ش���ۆبنهاوه‌ریش نه‌بوایه ،ره‌نگ ه نیچ���ه‌ش به‌مج���ۆره نه‌بوای���ه .ئه‌گه‌ر هایدگ���هر نه‌بوای���ه ژاك دریدا نه‌ده‌بو. ئه‌گه‌ر ماكس ڤیب���ه‌رو زیمێل نه‌بونای ه لۆكاش نه‌ده‌بو .هه‌مو ئه‌و س���ه‌ركرد‌ه یه‌ك له‌دواییه‌كانه‌ی ئه‌م هه‌رێمه‌ش هه‌ر یه‌كێكیان ده‌س���تكردی ئه‌ویترن ،هه‌ر
هه‌مو ئه‌و سهركرده یه‌ك له‌دواییه‌كانه‌ی ئه‌م هه‌رێمه‌ش هه‌ر یه‌كێكیان ده‌ستكردی ئه‌ویترن ،هه‌ر یه‌كێك موریدی ئه‌ویتره ئه‌میان به‌بێ ئه‌و نابێ ،ئه‌ویش به‌بێ ئه‌م بونی نابێ ،ئه‌مه ده‌ورانی مێژوه له‌ناو بازنه‌یه‌كی به‌تاڵدا یه‌كێك موریدی ئه‌ویتره ،ئه‌میان به‌بێ ئه‌و نابێ ،ئه‌ویش به‌بێ ئه‌م بونی نابێ، ئه‌م ه ده‌وران���ی مێژوه له‌ناو بازنه‌یه‌كی به‌تاڵدا. ماركس مامۆستای لینین نه‌بو ،به‌ڵكو لینی���ن قوتابییه‌ك���ی زیره‌كی ئه‌نگلس بو ،س���ه‌یركه‌ن مێژو چۆن شێوێنراوه. ئه‌مان ه هه‌مو مێ���ژون ،به‌اڵم مێژویه‌ك نه‌یانهێش���توه روی راس���تییه‌كانی نیشانبدات. ئێم��� ه دو هی���گڵ‌و دو مارك���س‌و دو ئه‌رستۆمان هه‌یه ،هیگڵی الو ،هیگڵی پی���ر ،ماركس���ی الو ،ماركس���ی پیر، ئه‌رس���تۆی وه‌رگێڕو ئه‌رستۆی دانه‌ر. هیگڵی الو بریتییه له‌فه‌لسه‌فه ،هیگڵی پیر بریتیی ه له‌ده‌وڵه‌ت .ماركس���ی الو بریتییه له‌ئایدیۆلۆژیا ،ماركس���ی پیر بریتیی ه له‌میتۆدی زانس���تی ،میتۆدی ماته‌ریالیس���تی زانس���تی ..ئه‌رستۆی وه‌رگێڕ ئ���هو كاتانه‌ی ه ك��� ه بۆ ماوه‌ی 1000هه‌زار س���اڵ فه‌لسه‌فه مه‌یی بو، مه‌به‌ستم سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاسته ،به‌اڵم ئه‌رستۆی دانه‌رو داهێنه‌ر له‌سه‌رده‌می رێنیسانس���دا ده‌رك���ه‌وت ،ئه‌رس���تۆ به‌درێژایی ماوه‌كانی سه‌ده‌ی ناوه‌ڕاست مامۆس���تای یه‌كه‌م بو ،له‌س���ه‌رده‌می رێنیسانس���دا بو به‌مامۆس���تای دوه‌م، بۆی��� ه مامۆس���تای دوه‌م ب���و ،چونك ه ئه‌فالت���ون یه‌ك���ه‌م ب���و .هزرڤانان���ی سه‌رده‌می رێنیسانس شه‌یداو الیه‌نگری جوانیی شێوازی نوسین بون ،له‌مه‌ش كه‌س شانی له‌شانی ئه‌فالتون نه‌ده‌دا. ئه‌رس���تۆی راس���ته‌قین ه له‌مامۆستای دوه‌مدا بو ،نه‌ك یه‌كه‌م. ئه‌و هیگڵه‌ی به‌تیۆرداڕێژه‌ری ده‌وڵه‌ت ناوی ده‌ركرد ،كه‌چی مه‌یل‌و ئاره‌زوی بۆ ناسیۆنالیزمی پروسیایی بو زیاتر له‌وه‌ی ئه‌ڵمان���ی بێت .هه‌مویش���ی له‌پێناوی فریدریك ویلهلم (فریدریكی مه‌زن) بو، كه هیگڵی كردب���و به‌راوێژكاری خۆی، به‌ش���ێوه‌یه‌ك له‌س���ااڵنی 1871ئ���هو ئیمپراتۆریایه‌ی پروسیا ئهوهنده پان‌و به‌رین بوبو ،ناوی لێنابو ئیمپراتۆریای نوێ���ی ئه‌ڵمان ی���ان نه‌ت���ه‌وه‌ی نوێی ئه‌ڵمان .ته‌نانه‌ت گه‌شه‌ی تۆتالیتاریزم س���ه‌رچاوه‌كه‌ی له‌رێبازی مێژوگه‌رایی هیگڵه‌و‌ه وه‌رگ���رت .ئاخر هیگل له‌به‌ر خاتری فریدریكی مه‌زن بو ،بێشه‌رمان ه بانگه‌ش���هی ئهوهی ك���رد كه ده‌وڵه‌ت ئه‌توانێ هه‌ڵگ���ری فه‌رمانه‌كانی خودا بێت .ئه‌م قسه پڕوپوچه جگه له‌هێنری هه‌شته‌می پاشای ئینگلیزه‌كان‌و هیگڵی راوێژكاری پاش���ای پروس���یا تا ئه‌مڕۆ هیچ كه‌سێكی تر جه‌ساره‌تی قسه‌یه‌كی ئاوه‌های نهكردوه. (پیی���هر بێل) كه دوات���ر به(باوكی رۆشنگه‌ری) ناوی ده‌ركرد ،سه‌رسامی خۆی ئاوه‌ها راگه‌یان���د :خودایه‌ك ك ه ئاگاداری هه‌مو ش���تێكه ،چۆن ده‌كرێ ئاد‌هم‌و حه‌وای خوڵقاندبێ ،بێ ئهوهی زانیبی رۆژێك توش���ی گوناه‌و له‌سۆزو به‌زه‌یی خۆی بێبه‌ری ده‌بن؟ ده‌یپرسی: چۆن ده‌ش���ێ خودای ب���اش‌و چاكه‌و كه‌م���ال بونه‌وه‌رێكی گوناه بخوڵقێنێ؟ ئایا ده‌شێ‌و ش���یاوه چاكه‌ی ره‌ها ك ه خوداوه‌ن���ده ،بونه‌وه‌رێك���ی به‌دبه‌خت بێنێته به‌رهه‌م ك ه مرۆڤه؟ ئه‌م پرسیاره تا ئه‌م���ڕۆش وه‌اڵمێكی یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی وه‌رنه‌گرتوه.
»» 19
ته‌ندروستی tandrostyawene@gmail.com
سیاسەتی تەندروستی
دکتۆر شێرکۆ سەعید زمناکۆ ده‌ینوسێت
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
ئه‌م خۆراكان ه بۆ قژت به‌سودن
ڕۆژی پەرستاریی نێودەوڵەتی پەرس���تاریی یەکێکە لەه���ەرە کارە پی���رۆزو بەڕێ���زەکان لەمێ���ژوی مرۆڤایەتیدا ،پابەندبون���ە بەکارێکی س���ەخت ک���ە لێوانلێ���وە لەس���ۆزو بەزەیی‌و ش���ەونخونی‌و خۆنەویستی. دوان���زەی مایس کە ڕۆژی لەدایکبونی نوس���ەرو پەرس���تاری بەڕەچەڵ���ەک ئینگلی���ز (فلۆرێن���س نایتینگەیڵ)ە دیاریک���راوە وەک ڕۆژی پەرس���تاریی نێودەوڵەتی ،لێ���رەوە پیرۆزبایی ئەم ڕۆژە لەپەرس���تارانی هاوڕێم‌و گش���ت پەرستارانی واڵتەکەم دەکەم. خۆشبەختانە ڕۆژی پێنجشەممە ١٥ی مای���س لەهۆڵ���ی ڕاپەڕین���ی زانکۆی س���لێمانی یادی ڕۆژی پەرس���تاریی نێودەوڵەتی کرایەوە ،ش���ایانی باسە یادەکە زۆر بەڕێکوپێکی بەڕێوەچو کە تیایدا کۆمەڵێ پەرس���تاریی نمونەیی خەاڵتک���ران .ماندوبون���ی ڕێکخەران ب���ۆ ئەنجامدانی کارێکی ئ���اوا پیرۆز پێویس���تە بەرز بنرخێنرێت‌و جێگای س���وپاس‌و پێزانینە‌و ئەم نوس���ین‌و تێبینییان���ەش زادەی ئ���ەو کارە پیرۆزەی ئەوانە. ئەنجومەنی پەرستارانی نێودەوڵەتی زۆر مەبەس���تێتی ک���ە کارامەی���یو متمانەی پەرس���تاران گەش���ەپێبدات ت���ا ڕۆڵ���ی کاریگەری���ان هەبێ���ت لەداڕشتنەوەی سیاسەتی تەندروستی واڵتەکەیان���دا هەروەک لەپێش���ەکی یەکێک لەبەڵگەنامەکانی���دا ئاماژەی بۆ کردوە بەم ش���ێوەیە" :لەکاتێکدا پێ دەخەینە س���ەدەیەکی نوێوە ،زۆر دەرفەتی س���ەرنجڕاکێش چاوەڕوانی پەرستاران دەکات ،پیشەی پەرستاریی لەگۆڕانکارییەک���ی بەردەوامدای���ە ئەویش بەهۆی پێش���کەوتنی بەرچاو لەچاودێریی تەندروس���تی شانبەشانی پێش���کەوتنی تەکنەلۆجی ،ئاشکرایە پەرس���تارییش لەه���ەر ناوچەیەک���دا وەک هەر پیش���ەیەکی ت���ر دەکەوێتە ژێ���ر کاریگەری���ی ئاس���تی ئابوری‌و گۆڕانکاری���ە سیاس���یەکان .کەش���ی تەندروس���تی لەهەر شوێنێکی دونیادا زادەی ناکۆکی نێوان تێچونی ئابوری‌و زیادبونی پێویس���تیو بڕی داواکردنی خزمەتگوزاریە تەندروستییەکانە. دەوڵەت���ەکان پێویس���تە بڕی���ارو
ڕونکردنەوەی خۆی���ان بدەن لەبارەی چەن���دو چۆنایەت���ی ئ���ەو چاودێریە تەندروستییەی کە دەتوانن پێشکەش بەهاواڵتیانی خۆیانی بکەن بۆ ئەوەی لەئاس���ت ئ���ەو تەحەددایان���ەدا بن. زۆربەی سیس���تمە تەندروس���تیەکان لەجیهان���دا بەبەردەوام���ی ریف���ۆرم ئەنجام���دەدەن لەس���ەر بناغەیەک���ی ئاب���وری تۆکمەت���ر .زۆر گرنگ���ە کە پیشەوەرانی تەندروس���تی بەشداربن لەبڕیاردان‌و جێبەجێکردنی هەر جۆرە ریفۆرمێک لەسیستمی تەندروستیدا. لەکەشێکی ئاوهادا پێویستە پەرستار پشتبەس���ت بەس���ەرچاوەی خ���ۆی لەزانیاری‌و شارەزایی بەشداری بکات لەپەرەسەندنی چاودێریی تەندروستی لەڕێ���گای داڕش���تنەوەی گونجاوترین سیاس���ەت بۆ تەندروستی ،ئەمە ئەو بوارەیە کە پەرس���تاران بەشێوەیەکی ب���او لەزۆرب���ەی دەوڵەتەکاندا ڕۆڵی کارایان تیادا نەبینیوە .بۆیە ئەتوانرێ کارامەیی‌و متمانە الی پەرستار گەشە پێبدرێ تا کاریگەربێت بۆ داڕشتنەوەی سیاسەتی تەندروستی". جێی داخە کە لەواڵتی ئێمەدا تا ئێستا لەبەر نەبونی سیاسەتێکی تەندروستی ڕون پ�ل�ان‌و ڕێکخس���تن‌و ڕێنمای���ی پیش���ەیی زۆر الوازە ،پیش���ەوەرانی تەندروستیمان هەست بەبێخاوەنی‌و بێ ناسنامەیی دەکەن ،تێکەڵییەکی زۆر لەشێوەو شوێنی کاریاندا بەدیدەکرێت (بۆ نمونە پەرستارە کاری بلیتبڕیی پێدەکرێ���ت ،موعین���ە کاری ئاماری پێدەکرێت...هت���د ..لەگ���ەڵ ڕێز بۆ هەمو ئاستەکانی کار) بەوهۆیەشەوە گوڕوتین‌و تواناکانیان خەفە بوە. کاری هەمەالیەنە پێویس���تە بکرێت بۆ پەرەس���ەندنی کارامەیی‌و متمانەی پەرس���تاران‌و بەهێزکردنی پەیوەندی زانستی‌و پیشەیی‌و کۆمەاڵیەتی نێوان پەرس���تاران‌و پیش���ەوەرەکانی تری تەندروس���تی بەتایبەتی پزیشکان تا پێک���ەوە هەماهەنگ بن‌و کاریگەرییان هەبێت لەداڕش���تنەوەیەکی زانستیانە بۆ سیاس���ەتێکی تەندروس���تی نوێ کە تیایدا پالن‌و ڕێ���ککاری‌و ڕێنمایی سەرلەنوێ بەش���ێوەیەکی زانستیانە دابڕێژرێتەوە.
ی بۆ قژ ،ئه‌م ترش ه له‌قه‌ڕنابیت‌و نۆكیش ی���ان زیات���ر ئ���او بخ���ۆره‌وه .چونك ه ی خۆراك جۆر ی بوار ی پسپۆڕان به‌پێ ی ی خواردنه‌و‌هی ئاو ل���هو كاتانه یارمه‌ت ی هه‌ی��� ه ك���ه ده‌توانێت هه‌مان س���ود ی ده‌یخۆی���ن كاریگه‌ر ئ���هو خواردنه سوڕی خوێن ده‌دات. له‌س���هر چۆنێتی قژ هه‌ی���هو ده‌كرێت سپیناخ به‌قژ بگه‌یه‌نێت. ی شیرین :ڤیتامین Cتێدایه ك ه 2ـ پێ���ش نانخ���واردن به‌نیوكاتژمێ���ر ی بیبه‌ر ی ب���كات .ئه‌مانه به‌هێزو بریق���ه‌دار خ���واره‌وه ئه‌و خۆراكان���ه‌ن كه بۆ قژ ئه‌بێت ه هۆی زیادبونی ماده‌ی كۆڵجین په‌رداخێك ئاو بخ���ۆره‌وه .چونكه ئاو ی ك���رداری هه‌رس ی له‌قژ ئه‌كات .ئه‌م ڤیتامین ه خواردن���هوه یارمه‌ت ك ه پارێزگار پێویست‌و به‌سودن: نیس���ك :یه‌كێك ه ل���هو خۆراكانه‌ی ك ه له‌پرته‌قاڵ‌و لیمۆش ده‌س���تده‌كه‌وێت‌و ده‌دات. ی خوێنیان 3ـ ئه‌و كه‌س���انه‌ی په‌ستان ده‌وڵه‌مه‌ند‌ه به‌پرۆتین‌و ئاس���نو زینك .ئه‌توانرێت سودی لێوه‌ربگیرێت. ی په‌رداخێك ئاو پێش هه‌ی ه خواردنه‌وه ی قژو ك���ه یارمه‌تی���ده‌رن بۆ گه‌ش��� ه ی خۆش���ۆردن ئه‌بێت ه ه���ۆی دابه‌زاندن پێویست ه له‌م كاتانه‌دا ئاو بخۆیته‌وه ده‌یپارێزن له‌بێهێزی‌‌و هه‌ڵوه‌رین. ی ته‌ندروستیه‌كی باش بۆ خۆت په‌ستانی خوێن. ی سه‌وزه‌ی ه بۆ ئهوه س���پیناخ :باش���ترین جۆر ی ئاو ئه‌وا 4ـ خواردن���ه‌وه‌ی په‌رداخێك ئاو پێش ی مسۆگه‌ر بكه‌یت به‌خواردنه‌وه كه ده‌وڵه‌مه‌ن���ده به‌ئاس���نو یارمه‌ت ئۆكس���جین ده‌دات ب���ۆ گه‌یش���تن پێویسته ئه‌م كاتانه‌ت له‌بیرنه‌چێت بۆ نوس���تن به‌س���وده ب���ۆ دوركه‌وتنه‌و‌ه ی دڵ. له‌زه‌بحه ی ئاو خواردنه‌وه: ی خوێن .هه‌روه‌ها ترش��� به‌خانه‌كان��� ی هه‌ستانت له‌خه‌و په‌رداخێك ی تێدایه كه خۆراكێكی باش��� ه 1ـ له‌كات فۆلیك���
ته تایبه کان کی شیه شه‌یه خۆ گۆ ه‌ن ه ب
نه‌خۆش ی كۆرونا چیه؟
پرسیاری نه‌خۆش‌و وه‌اڵمی پزیشك
زیپكه‌ی عازه‌به ئا :کورده
دكتۆر .سه‌لیم ئه‌حمه‌د ی پێست ی نه‌خۆشیه‌كان پسپۆڕ
ی ی ڤایرۆس���یه‌و له‌ئه‌نجام نه‌خۆشییه‌ك ی كه‌سه‌كان ی نوێوه توش��� ڤایرۆس���ێك ی ئه‌م نه‌خۆش���ی ه ده‌بێت‌و نیش���انه‌كان وه‌ك نیش���ان هی ئه‌نفلۆن���زا وای���هو ی بریتی��� ه له‌كۆكه‌و به‌رزبون���ه‌وه‌ی پله گه‌رمی له‌ش‌و قوڕگئێش���هو سه‌رئێشه‌و ی ته‌نگه‌نه‌فه‌سی‌‌و زۆرجاریش نیشانه‌كان ئه‌م نه‌خۆش���ی ه زی���اد ده‌كات‌و ئه‌بێت ه ی هۆی هه‌وكردنی س���ییه‌كان‌و له‌نابردن ی سیكڵدانۆچكه‌كان‌و دواتریش وه‌ستان گورچیله‌كان. چۆن نه‌خۆشییه‌كه ده‌گوێزرێته‌وه؟
ی ی توش س���ه‌رجه‌م ئه‌و ڤایرۆس���انه ی ی هه‌ناسه‌دان ده‌بێت له‌رێگه كۆئه‌ندام ی شله‌یه‌ك كۆكه‌و پژمین‌و یان هه‌ر پرژه ی توش���بو ده‌چێت ك���ه له‌ل���وت‌و ده‌م ی پیس ی س���اغ یان ده‌ست بۆ كه‌س���ێك ده‌گوێزرێته‌وه. چۆن خۆمان بپارێزین؟ تا ئێستا هیچ كوتانێك بۆ دوركه‌وتنه‌و‌ه له‌م نه‌خۆش���ییه نییه ،ب���ه‌اڵم ده‌بێت خ���ۆت بپارێزی���ت له‌هه‌ن���دی حاڵه‌ت ی وه‌ك پ���اك‌و خاوێنیی‌‌و زوزو ش���تن ده‌سته‌كان‌و دوركه‌وتنه‌و‌ه له‌ماچكردن‌و
ی ده‌مامك ته‌وقه‌و هه‌روه‌ها به‌كارهێنان ی قه‌ره‌باڵ���ه‌خ‌و دوركه‌وتنه‌و‌ه له‌ش���وێن ی له‌كه‌س���ی توش���بو یان جیاكردنه‌وه ی ی له‌شوێنێك ی توش���بوو دانان كه‌س��� تایبه‌ت . ئایا نه‌خۆشیه‌ك ه چاره‌سه‌ری هه‌یه؟ ی ئه‌م نه‌خۆشیی ه ی بنه‌ڕه‌ت چاره‌س���هر ی نیه ،ته‌نه���ا ده‌توانرێت چاره‌س���هر ی بكرێ���ت وه‌ك ێ نیش���انه‌كان هه‌ن���د ی چاره‌س���ه‌ركردنی كۆك���هو دابه‌زاندن ی له‌ش‌و دانانی ئۆكس���جین ی گه‌رم پله له‌كاتی بونی ته‌نگه‌نه‌فه‌سی.
نه‌خۆش :زیپكه‌ی عازه‌ب ه چیه؟ دكت���ۆر :نه‌خۆش���ییه‌كی پێس���ته‌و ی ی له‌ش���وێن له‌ئه‌نجام���ی گۆڕانكار ی هاتنه ده‌ره‌وه‌ی م���و یان كونه‌كان دهموچ���او روده‌دات ،ئ���هو كونان ه ی ی كۆبونهوه داده‌خرێن‌و ئه‌بێته هۆ ی ی له‌و ش���وێنانه‌و ژینگه‌یه‌ك چه‌ور ی باش���یش ده‌بێت بۆ گه‌ش���ه‌كردن ی به‌كتریا له‌و ش���وێنه‌و دروس���تبون زیپكه. نه‌خۆش :ئایا هه‌مو یه‌ك شێوه‌ن؟ دكت���ۆر :نه‌خێر ئ���هو زیپكان ه هه‌مو قه‌باره‌یه‌كی���ان هه‌ی���ه ،بچ���وك‌و ی گ���ه‌وره‌و هه‌ن���دێ جار له‌ش���ێوه دومه‌ڵی بچوكه‌و هه‌ندێ جار له‌پاش ی له‌سه‌ر ی زیپكه‌ك ه شوێنه‌وار نه‌مان پێس���ته‌ك ه ئه‌مێنێته‌وه‌‌و روخس���ار ناشیرین ده‌كات. ی ئه‌م نه‌خ���ۆش :كێن زیاتر توش��� زیپكه‌یه ده‌بن؟ ی پێستیان دكتۆر :زیاتر ئه‌و كه‌سانه چه‌وره‌و هه‌روه‌ها له‌ناو گه‌نجانیش، به‌اڵم له‌به‌ته‌مه‌ن‌و منداڵیش روده‌دات ی 12 ی له‌نێ���وان ته‌مه‌ن به‌اڵم به‌زۆر بۆ 24ساڵی باوه. ی نه‌خ���ۆش :ه���ۆكاری دروس���تبون چیه؟ ی بریتین دكتۆر :به‌گشتی هۆكاره‌كان له‌بۆم���اوه ،ج���ۆره به‌كتریای���ه‌ك، زیادبون���ی گالن���ده چه‌وری���ه‌كان، ی هۆرمۆنی زیاتر به‌كارهێنانی ده‌رمان له‌وه‌رزشه‌وانه‌كان به‌كارده‌هێنرێت بۆ به‌هێزكردنی ماس���ولكه ،گۆڕانكاری ه
ی ی له‌سه‌ره‌تا هۆرمۆنیه‌كان به‌تایبه‌ت ی مانگانه. باڵغبون ،سوڕ ی نه‌خۆش :جۆری خواردن كاریگه‌ر هه‌ی ه له‌دروستبونی زیپكه؟ ی دكتۆر :خواردن هۆكاره بۆ زیادبون ی ی چه‌ور زیپك���ه به‌تایبه‌تی خواردن شیرینی. نه‌خۆش :چۆن خۆمان بپارێزین؟ ی ده‌م‌و چاو راگرتنی پ���اك‌و خاوێن ی به‌تایبه‌تی پێس���تی چه‌ور شۆردن رۆژان���هو چه‌ند جارێ���ك ،خواردنی ی س���ه‌وزه‌و می���وه زۆر خواردنه‌وه ئاو چونكه پێست ش���ێدار ده‌كات، ی وه‌رزش وه‌رزشكردن چونك ه له‌كات ئه‌و كونانه‌ی س���هر پێس���ت زیاتر ی ئه‌كرێن���هوهو له‌ژێر پێس���ت چه‌ور كۆنابێته‌وه‌‌و دێت ه ده‌ره‌وه‌‌و باش���تره ی وه‌رزش خ���ۆت راس���ته‌خۆ دوا بش���ۆی .دوركه‌وتنه‌و‌ه له‌ده‌ستلێدان ی ل���هو زیپكان���ه چونك���ه ش���وێن ت���ری دهموچ���او ده‌یگرێ���تو پاش ی زیپكه‌ك��� ه ی ش���وێن چاكبون���هوه له‌سه‌ر پێست ده‌مێنێته‌وه هه‌روه‌ها ده‌ست چه‌ندین به‌كتریا هه‌ڵده‌گرێت كاتێك ده‌س���ت له‌ده‌موچاو ئه‌درێت ی ده‌س���تیش ده‌چێت بۆ به‌كتریاكان ده‌م‌وچاوو زیبكه زیاتر ئه‌كات.
15
نه‌شته‌ر د.گۆران عەبدواڵ دەینوسێت
تەندروستیی سەوزو تەندروستیی زەرد! دەس����تێوه‌ردانی حیزب����ی لەکاروب����اری وەزارەت‌و سیس����تمی تەندروس����تی گەش����توەتە ئاس����تێکی مەترس����یدارو چیتر ناکرێ����ت لەبەرانبەری����دا بێدەنگی هەڵبژێرین .دو نمونەی زەق لەم ماوەیه‌دا دەکرێت وەکو ترۆپکی یاریکردنی حیزب بەتەندروس����تی هاواڵتی����ان‌و کاروب����اری ناوخۆیی پزیشکان ببینین. دوای ڕوداوەکانی ١٧ی شوبات ،سیستمی تەندروستی بو بەیەکێک لەو کایانەی کە حکوم����ەت‌و س����ەرۆکایەتی هەرێم وەکو ئیش����کالیەتێکی گەورە بینیان .سەرۆکی حکوم����ەت لەچەند بۆنەیەک����دا بێزاریی خۆی لەدەست سیس����تمەکە دەڕبڕیوەو س����ەرۆکی هەرێمیش لیژنەی چاکسازی بۆ دروستکرد ،دوای ئەوەی لەڕاپۆرتێکی خۆیان����دا کەرت����ی تەندروس����تییان بەگەندەڵتری����ن ک����ەرت ناس����اند .بەاڵم چاکس����ازیەکان لەس����نورە تەسکەکانی حیزب دەرنەچون‌و کادی����رە مامناوەندو خوارەوەکانی پارتی لەسنوری زەرد ئەو جموجۆاڵن����ەی س����ەرۆکایەتی هەرێمیان وەکو هەلێک قۆس����تەوە بۆ پاش����قول‌و ملشکاندنی نەیارەکانیان .ئەوەبو تەنانەت کاندیدەکانی س����ەرۆکی هەرێمیش لەناو دەزگاکانی تەندروس����تیدا چاکسازیەکی ئەوتۆیان پێنەکراو هەر زو بون بەقوربانی تەکەتولکاری ناو ناوچەو لقەکەکان .وای لێهات کە بەڕێوەبەری تازەی تەندروستی لەپارێ����زگای هەولێر ،ن����ەک لەوەزارەتی تەندروس����تیەوە ئەمر وەرناگرێت ،بەڵکو فەرمانەکانی ناوچەی فەرمانبەرانی پارتی دیموکراتی کوردس����تان جێبەجێدەکات‌و زۆرێ����ک لەو کادیرە دڵس����ۆزو باش����انە دەرب����ەدەر بکات کە جێگ����ەی متمانەی ئەو ناوچەی����ەی پارتی نی����ن .زەقترین بەڵگەش بانگهێشتکردنی کادیرە حیزبیە بااڵکانی پارتیە بۆ بۆنە تەندروستیەکان‌و پشتگوێخس����تنی تەنان����ەت وەزی����ری تەندروستیش����ە .ڕەنگە ئەوە بەس بێت کە تەنها باس����ی دەرکردنی بەڕێوەبەری تاقیگەی ناوەندی بکەین ،لەسەر ئەوەی کە وێنەیەکی سەرۆکی هەرێمی لەجێگای خۆی گۆڕیبو لەن����او دەزگاکەی خۆیدا. لەپاڵ ئەمەش����دا ،جەناب����ی بەڕێوەبەری گشتی ،چەند بەرپرس����ێکی تری لەسەر ئەوە دەرکرد کە سەر بەکوتلەکەی خۆی نین لەناو حیزبی فەرمانڕه‌وا. هاوشێوەی ئەو دەس����تێوەردانە زەقەی پارت����ی لەدامودەزگا تەندروس����تیەکانی هەولێرو دهۆک ،یەکێتیش بەهەمانشێوە ئەو کارەی کردوەو دەی����کات .تازەترین نمون����ە لەس����ەر ئ����ەو بابەت����ە ،هەوڵە سەرکەوتوەکانی یەکێتی نیشتیمانیە بۆ دواخس����تنی هەڵبژاردنەکانی سەندیکای پزیش����کان لەناوچەی سلێمانی‌و دهۆک. س����ەرکەوتنی یەکێتی‌و کادیرەکانی لەناو وەزارەتی تەندروستی بەهۆی ئەو ڕاستیەوە بو کە بەگوێرەی ڕێکەوتنی س����تراتیژی‌و پەنجا بەپەنجا ،هەر پۆس����تێکی بااڵ کە پارتی وەریبگرێت دەبێت لەبەرامبەریشدا یەکێتی پۆس����تێکی بەراب����ەری هەبێت. لەبەرامبەر پۆس����تی نەقیبی سەندیکای پزیشکان ،کە بۆ پارتیە ،یەکێتی سەرۆکی لیژنەی ب����ااڵی هەڵبژاردنی س����ەندیکای پزیش����کانی وەرگرتب����و .ئەو س����ەرۆک لیژنەیە هەمو هەوڵێکی دا بۆ دواخستن‌و ئەنجامنەدان����ی هەڵبژاردنی س����ەندیکای پزیش����کان .دوای ئەوەی کە سەرکەوتو ب����ون لەوەی ک����ە هەڵب����ژاردن دوابخەن ب����ۆ ،٢٠١٤/٥/١٢ناڕەزایەتیەک����ی توند لەناو پزیشکاندا دروس����تبوو دەرئەنجام س����ەرۆکی پێش����وی لیژنەی ئامادەکاری س����ەندیکا (ک����ە بەڕێوەبەری گش����تی تەندروستی وەزارەتی تەندروستیە) ناچار بەدەستلەکارکێشانەوە کراو ,بەوتەبێژی وەزارەتی تەندروستی جێگەی گیرایەوە. بەاڵم ئەمەی دوایی هەمان سیاسەتەکانی ئەوەی پێشوی گرتە بەر (کە هەردوکیان س����ەر بەیەکێتین)و هەرچەندە نەیتوانی هەمو هەڵبژاردنەکە دوابخات بەاڵم توانی زەمانی دو ئیدارەیی‌و زۆنی سەوزو زەرد زیندبوبکاتەوەو هەڵبژاردن لەس����لێمانی‌و کەرک����وک دوابخ����ات .ئ����ەم تەقەالیەی کادیرە یەکێتیەکان����ی وەزارەت بۆ ئەوە دەگەڕێت����ەوە کە دەزانن نە لەهەولێرو نە لەدهۆک ڕکابەری پارتییان پێ دەکرێت‌و نەش لەسلێمانی ڕکابەریی گۆڕان. ئەگەر بەڕواڵەت وەزارەتی تەندروس����تی یەکیگرتبێت����ەوە ،ب����ەاڵم لەبنەڕەت����دا ملمالنێکانی پارتیو یەکێتی ،سیس����تمی تەندروس����تیو وەزارەتەکەی بەدولەتیی هێش����توەتەوە .یەکێت����ی بەئ����ارەزوی خۆی لەس����لێمانی‌و کەرک����وک دەتوانێ هەڵبژاردن دوابخ����ات ،بەڕێوەبەر دابنێ‌و بەڕێوەبەر دەربکات‌و ،پارتیش لەهەولێر بەهەمانشێوە.
16
تایبه‌ت
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
باوكم كۆسره‌ت نیهو تاڵه‌بانییش نیم ئامێد سلێمان عه‌باس بۆ شكس���تێكی یه‌كێتی به‌ئه‌ندازه ی هه‌مو ئه‌وانه‌ی ئێس���تا له‌س���هر پشكی ئ���هو حیزب���ه وه‌زی���رو گزیرن ئ���ازارم چه‌ش���توه ته‌نها هۆكاره‌كه‌شی نه‌بونی ئه‌لته‌رناتیڤێ���ك ب���وه ك���ه ئ���ازادیو مافی زیاتر بۆ هاواڵتیانی كوردس���تان ده‌سته‌به‌ر بكات به‌اڵم نه ڕۆژێك خه‌ونی ئه‌وه‌م هه‌بوه له‌س���هر حیسابی یه‌كێتی پۆستێك یان ده‌ستكه‌وتێكی شه‌خسی به‌ده‌س���تبێنم نه چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ش بوم له‌ئاینده‌دا خه‌اڵته‌كانی حیزب وه‌ربگرم به‌اڵم وه‌ك هاونیشتیمانیه‌كی ئه‌م واڵته له‌بنه‌ماڵه‌یه‌كم زیاتر له 40ساڵه له‌به‌ره‌ی كوردایه‌تی‌‌و دواتریش له‌به‌ره‌ی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان بوین .باوكم فێری كردین چه‌نده شۆڕش���مان خۆشده‌وێت ئه‌وه‌نده‌ش یه‌كێتیمان خۆشبوێت ،ئه‌و وای ده‌ڕوان���ی س���ه‌ركه‌وتنی یهكێتیو مان���ه‌وه‌ی واتا مان���ه‌وه‌ی كوردایه‌تی‌‌و شۆڕش‌و به‌ده‌ستهێنانی مافه ڕه‌واكانی گه‌ل���ی كورد .هه‌ر ئه‌م تێگه‌یش���تنه‌ش بو له‌ساڵی هه‌شتاو پێنج باوكمی كرده كه‌مئه‌ندامی س���ه‌نگه‌ر به‌پله‌ی له‌سه‌دا هه‌شتاو پێنج به‌اڵم بۆ خانه‌نشینیه‌كه‌ی به‌لیواو عه‌قیدو موقه‌دده‌م بۆیان نه‌كرد چونكه كۆنه‌موسته‌شارو جاش‌و به‌عسی له‌پێش���تربون .به‌هه‌رحاڵ نامه‌وێ بچمه ته‌فاس���یلی ده‌ربه‌ده‌ری ماڵوێرانیه‌كانی خانه‌واده‌ك���ه‌م ك���ه ه���هر ڕۆژه‌ی له‌گوندێك‌و له‌ش���اخێك‌و ئه‌ش���كه‌وتێك ئه‌بوایه له‌ترسی هێرش���ه‌كانی به‌عس‌و بۆردومانه‌كانی خۆمانبپارێزین ،ئهوهنده به‌سه كه ته‌واوی خانه‌واده‌كه‌مان هه‌مو تااڵوه‌كانی ش���ه‌ڕی به‌عس‌و ش���ۆڕش‌و ناوخ���ۆو ئازاره‌كانی دوای 31ی ئابمان چه‌شت به‌اڵم هه‌مو ئه‌و تااڵوو ئازارانه بۆ ئه‌وه‌بو ئه‌و ڕێبازه‌ی باوكم بڕوای پێیبو ئێمه درێژه پێ���ده‌ری بین‌و كاروانه‌كه‌ی بگه‌یه‌نینه‌جێ ،وه‌ل���ێ به‌داخه‌وه ئه‌مڕۆ كار ن���ه‌وه‌ك به‌ده‌س���تی هه‌ن���دێ پیرو په‌كه‌وت���هو نه‌خ���ۆش‌و كۆنه‌ج���اش‌و چاوچنۆكه به‌الڕێشدا براو خستیان. هه‌رچه‌ن���ده به‌ن���ده چه‌ند س���اڵێكه له‌ڕێكخس���تنی یه‌كێتی داب���ڕاوم به‌اڵم ت���ا دوای هه‌ڵبژاردنی 30ی نیس���انیش ئاره‌زومه‌ن���دی هه‌س���تانه‌وه‌ی یه‌كێتی بوم ،ئ���هو كاته‌ی پایزی ڕابردو یه‌كێتی له‌هه‌ڵبژرادن���ی په‌ڕله‌مانی كوردس���تان توشی شكس���تێكی گهوره بو به‌رده‌وام
خه‌ڵك ده‌نگ ی به‌ئێوه‌دا بۆ ئهوهی له‌په‌رله‌مان داكۆكییان لێبكه‌ن‌و بهویژدانهوه خزمه‌ت بكه‌ن نه‌ك بۆ ئهوهی په‌رله‌مان به‌بچوك سه‌یر بكه‌ن‌و له‌كو ێ پۆستێك ی چه‌ورتر هه‌بێت بۆ خۆتانی بپچرن ئ���هو پرس���یاره‌م له‌خۆم ده‌ك���رد ئه‌و هۆكارانه چی بون ئه‌و حیزبه گه‌وره‌یه‌ی به‌م قۆناغه گه‌یان���د؟ ههرچهنده زۆرێ له‌هۆكاره‌كان ڕونن‌و هه‌موان به‌ئاس���انی ده‌توانن په‌نجه بخه‌نه س���هر برینه‌كانی ناو جه‌سته‌ی یه‌كێتی به‌اڵم ئه‌و برینه‌ی كه له‌م���ڕۆوه واتا له 12ی ئایاری 2014 وه له‌جه‌س���ته‌ی یه‌كێت���ی داوه گه‌لێك نوێیه‌و ده‌بێت له‌سه‌ری بوه‌ستین ئه‌ویش هه‌نگاونان���ه ب���ه‌ره‌و به‌بنه‌ماڵه‌ییكردنی یه‌كێت���ی نیش���تیمانی كوردس���تان كه تا ئێس���تا ش���انازیی گه‌وره‌ی هه‌مومان ئهوه ب���وه كه یه‌كێت���ی حیزبی بهرهی پێش���كه‌وتنخوازیی‌‌و بهرهی تێپه‌ڕاندنی ده‌سه‌اڵتی بنه‌ماڵه‌یی بوه له‌كوردستاندا. به‌اڵم ده‌توانم ئێستا ئهوه بڵێم ئیتر له‌و به‌رواره به‌دواوه یه‌كێتی ئه‌و شانازیه‌شی له‌ده‌ستداو هه‌وڵده‌دات وێنه‌ی له‌وێنه‌ی حیزبێك���ی مۆدێرن���هوه بگۆڕێت به‌ره‌و حیزبێكی بنه‌ماڵه‌یی. ئه‌و كارته‌ی كه یه‌كێتی له‌هه‌ڵبژاردنی 30ی نیس���اندا سه‌رخس���ت خه‌ریك���ه به‌ده‌ستی خۆتان ده‌یسوتێنن‌و هه‌مومان توشی نائومێدیی گهوره ده‌كه‌ن .ئه‌وانه‌ی له 30ی نیس���اندا ده‌نگیان به‌یه‌كێتی دا چاوه‌ڕێی یه‌كێتیه‌كی نوێ بون به‌ئاراسته ئیجابی‌‌و گه‌شه‌س���ه‌ندوه‌كه‌یدا نه‌ك بهو ئاراسته‌یه‌ی كه ئێستا یه‌كێتیه نوێیه‌كه ده‌بینین هه‌ن���گاو ب���ه‌ره‌و بنه‌ماڵه‌یی‌‌و
دوباره‌كردن���ه‌وه‌ی ئه‌زمون���ی بنه‌ماڵه‌ی بارزان���ی له‌حكومڕانیی هه‌رێمدا ده‌نێت. هه‌رگیز به‌ن���ده وه‌ك ئه‌وانه بیرناكاته‌وه ك���ه نابێت كه‌س���ه شایس���ته‌كانی ناو بنه‌ماڵ���هو كه‌س���وكاره لێهاتوه‌كان���ی به‌رپرس���ه‌كان به‌بێ فلت���ه‌ری كه‌فائه‌ت پۆس���ت وه‌ربگرن ب���ه‌اڵم هه‌مو كاتێك یه‌كێت���ی ئه‌م هه‌ن���گاوه‌ی بنایه نه‌ده‌بو دوای هه‌ڵبژاردن���ی 30ی نیس���ان كاری ناشایس���ته‌ی له‌و جۆره‌ی ئه‌نجامبدایه. ئێم���ه هه‌موم���ان ئومێدمان ب���هوه بو قۆناغ��� ی قۆرخكاری پۆس���ته‌كان له‌ناو حیزبدا كۆتایی پێب���ێ ده‌رگا كراوه‌بێت ب���ۆ ه���هر كادیرێكی حیزب ك���ه له‌ڕێی توانای كه‌س���ی خۆیه‌وه بگاته به‌رزترین پۆس���تی بااڵ له‌هه‌رێمدا ب���ه‌اڵم ئهوهی ئێس���تا رێك پێچه‌وانه‌ی ئه‌و پره‌نسیپه دیموكراتیانه‌یه ك���ه یه‌كێتی به‌درێژایی هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵب���ژاردن بانگه‌ش���هی بۆ ده‌كردو س���ه‌دان هه‌زار كه‌سیش ده‌نگی پێداو یه‌كێتیان هه‌ڵس���انده‌وه .دڵنیام زۆرێ له‌و ده‌نگده‌رانه له‌م هه‌ڵسوكه‌وته‌ی ئێوه نائومێ���دو نیگه‌رانن ئه‌گه‌ر زه‌مه‌ن بگه‌ڕێت���هوه پێ���ش 30ی نیس���ان ئهوه گومان لهوه نیه له‌س���هر ئه‌م هه‌ڵوێسته س���زاتان ده‌ده‌ن‌و ناهێڵ���ن حیزب ببێته خۆراكی كوڕی به‌رپرس���ه‌كان‌و قوربانی ئازاره‌كانیش���ی بۆ كادی���ری خواره‌وه‌و منداڵی پێشمه‌رگه دێرینه‌كان بێت. ده‌بێ���ت تاوان���ی ئه‌و هه‌م���و كادیره به‌توانای���هی یه‌كێتی نیش���تیمانی چی بێت ك���ه هه‌ر به‌ڕێكه‌وت ك���وڕی به‌ڕێز تاڵهبانیو به‌ڕێز كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ یاخود كوڕو ژنب���راو ئامۆزای ف�ڵ�ان ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاس���ی نه‌ب���ن؟ ئه‌گه‌ر ئه‌مه پێوانه‌ی به‌خش���ینی پۆس���ته‌كان بێت ئ���هوه ده‌بێت هه‌مو كادیران���ی یه‌كێتی ته‌نها كاریان كۆیالیه‌تی‌‌و بانگه‌ش���ه‌بێ ب���ۆ ك���وڕی به‌رپرس���ه‌كان‌و رۆژێ���ك له‌رۆژانیش ده‌رگای چونه پێش���ه‌وه‌یان له‌سه‌رنه‌كرێته‌وه! پرسیار ئه‌وه‌یه بۆچی ك���وڕی به‌رپرس���ێكی بااڵ ك���ه نازانێت دو وش���هی موفید بڵێت یان بنوسێت‌و ئاستی ڕۆش���نبیریی سیاسی هێنده نزم بێت ك���ه نه‌توانێت پێنج چركه قس���ه له‌س���هر قه‌یرانێكی سیاسیو چاره‌سه‌ر بكات ته‌نها له‌به‌رئه‌وه‌ی باوكی سااڵنێكی زۆر پێش���مه‌رگه بوه‌و له‌پل���هی به‌رزی حزبدایه راس���ته‌وخۆ بێ هیچ ماندوبون‌و فلته‌رێك ببێته وه‌زیر یان هه‌ر پله‌یه‌كی به‌رزی حكومی؟! خۆ به‌هه‌زاران ڕۆڵه‌ی ترو خاوه‌ن شه‌هیدو پێشمه‌رگه‌ی دێرین‌و
خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ یاسای ی 2011 ی ساڵ ژمار ه 22
ك���وڕی تری ئه‌م نیش���تیمانه ئه‌و حزب ه ه���ه‌ن به‌تواناترو به‌ڕێزت���رو جوامێرترو موزه‌حیت���ر هه‌ن به‌اڵم ناهێڵن بس���تێ یاس���ای م���اف‌و ئیمتیازات���ی سه‌ربكه‌ون ،بۆچی؟! خۆ ئه‌مانه كۆیله‌ی كه‌مئه‌ندامان‌و خاوه‌نپێداویستی تایبه‌ت ئێوه نی���ن ،ئه‌گه‌ر پێتانوابێت تا چوار ئه‌مه تایتڵی ئه‌و یاس���ایه‌یه كه ئێستا س���اڵی تر هه‌ڵبژاردن نی���هو ئیتر به‌م له‌كوردس���تاندا بۆ خزمه‌ت‌و پاراس���تنی شێوه‌یه لێیده‌خوڕن ئهوه ڕۆژگار هه‌ر مافی كه‌مئه‌ندامان‌و خاوه‌ن پێداویستی دێت س���زای توندتان بدات‌و بتانكه‌نه تایبه‌ت هاتۆته بون ،ئه‌توانین بڵێین ئه‌م قه‌فه‌سی ویژدانی مرۆڤایهتیو هێنده یاسایه به‌شێوه‌یه‌كی گشتی تیكه‌ڵه‌یه‌ك بچوكتان بكه‌ن���هوه تا هه‌تایه له‌بیری له‌ناڕونی‌‌و وش���هی مه‌تاتی له‌خۆگرتوه نه‌كه‌ن. كه پێكهاتوه له 21م���اده‌ی بنه‌ڕه‌تی كه چه‌ن���د پرس���یارێكی گرنگ هه‌یه، له46خاڵدا كه به‌ش���ه‌ش لق‌و پێنج به‌ش بۆچی به‌رپرسه بااڵكان‌و كوڕه‌كانیان كۆتای���ی هات���وهو رونكراوه‌ت���هوه ،وه‌ك هۆڵ ی په‌رله‌مان به‌جێدێڵن‌و ده‌چنه له‌س���ه‌ره‌تاوه به‌ده‌س���تكه‌وتێكی گرنگ‌و ن���او حكومه‌ت���هوه؟ بۆچ���ی هه‌ر به‌خزم���هت ب���ۆ كه‌مئه‌ندام���ان‌و خاوه‌ن وه‌زیره‌كه‌ی ئه‌م���ڕۆ به‌یانی وه‌زیری پێداویس���تی تایبه‌ت خرایه‌ڕو به‌اڵم ئهوهی وه‌زاره‌تێكی تره؟ خۆ خه‌ڵك ده‌نگی تا ئێس���تا ڕون‌و دیاره كه‌مترین خواس���تی به‌ئێ���وه‌دا بۆ ئ���ه‌وه‌ی له‌په‌رله‌مان ئ���ه‌م چین‌و توێ���ژه‌ی هێناوه‌ته‌دی‌‌و له‌گه‌ڵ داكۆكییان لێبك���هنو بهویژدانهوه ئه‌وه‌ش���دا ئه‌م یاس���ایه له‌الی���ه‌ن الیه‌نی خزمه‌ت بك���ه‌ن نه‌ك ب���ۆ ئهوهی جێبه‌جێكار كه‌مترین ئاستی جێبه‌جێكردنی په‌رله‌مان به‌بچوك س���ه‌یر بكه‌ن‌و بڕی���وه ،ئه‌مه‌ش ه���ۆكاری چه‌ندین گرفتی له‌كوێ پۆستێكی چه‌ورتر هه‌بێت یاس���اكه‌یه ك���ه دوات���ر له‌چه‌ن���د خاڵێكدا ب���ۆ خۆتانی بپچ���رن ،ئه‌گه‌ر به‌م ده‌یخه‌ین���ه‌ڕو ،ئهوهی ڕون نیه ئه‌وه‌یه كه بۆ پێوانه‌یه‌ی ئێ���وه بێت په‌رله‌مان ئهوهنده خه‌مس���اردانه‌و له‌سه‌رخۆ هه‌نگاوی ش���وێنی مرۆڤ���ه بچوكه‌كان���هو تێدا هه‌ڵداوه‌و‌ی���ان كه‌مترین هه‌وڵ هه‌یه بۆ حوكمه‌تی���ش ه���ی به‌رپ���رس‌و كه‌متركردنه‌وه‌ی ئه‌م ناڕه‌زاییانه‌ی كه له‌سه‌ر كوڕه‌كانیان���ه ؟ بۆچ���ی ده‌بێت ئه‌م یاس���ایه هه‌یه بۆ كه‌مترین ئاست ،به‌اڵم تۆ پله‌یه‌كی ب���ااڵت له‌نێو حزب خۆش���به‌ختانه له‌ئێس���تادا هه‌وڵێك هه‌یه بۆ قۆرخكردبێ���تو له‌حكومه‌تیش هه‌مواركردنه‌وه له‌س���هر ئاس���تی ڕێكخراوه‌ی پله‌یه‌كی ب���ااڵ وه‌ربگریت به‌بێ كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی له‌گه‌ڵ خودی كه‌مئه‌ندامان، ئهوهی پۆستێكیان چۆڵ بكه‌یت هیوادارین ئه‌م یاس���ایه بتوانێت به‌ش���ێوه‌یه‌ك بۆ كوڕه هه‌ژارو هاوخه‌باتێكی بێت زۆرترین خواس���تی كه‌مئه‌ندامان‌و خاوه‌ن ترت؟! تۆ كه پیرو په‌كه‌وته‌یت، پێداویستی تایبه‌ت بهێنیته‌دی. تۆ كه هه‌رچی پۆس���ت هه‌یه له‌نێ���و ح���زب‌و حكومه‌ت���دا ئه‌م خااڵنه‌ی خواره‌وه الوازیی یاساكه‌یه وه‌رتگرت���وهو ئه‌زمونێك���ی به‌شێوه‌یه‌كی گشتی فاشیلیش���ت پێشكه‌شكردوه، -1خودی ئه‌و ناوه‌ی كه بۆ یاس���اكه دانراوه تۆ ك���ه س���ه‌روه‌تێكی زۆرو به‌پێی هه‌مواره‌كه‌ی ئێس���تا ب���ۆی ئاماده‌كراوه زه‌وه‌ندت له‌س���هر حیسابی ده‌بێت���ه درێژتری���ن ناونیش���انی یاس���ایه‌ك بۆ جه‌م���اوه‌ره دڵس���ۆزه‌كه‌ت كه‌مئه‌ندامان له‌جیهاندا. پێكه‌وه‌ن���اوه ،ئیت���ر به‌س -2الیه‌نی یاسایی: نیه؟! كات���ی ئهوه نههاتوه ئه‌و ڕێنماییانه‌ی كه وه‌زاره‌ت ده‌ریكردوه له‌گه‌ڵ سه‌ركردایه‌تی‌‌و پۆسته‌كانی خودی بڕگه یاساكه جیاوازی هه‌یه‌و به‌ریه‌ككه‌وتنی تری حكومه‌ت بده‌نه ده‌ست یاسایی هه‌یه كه له‌چوارچێوه‌ی یاساكه ده‌رده‌چێت هه‌ن���دێ گه‌نج���ی به‌تواناو به‌نمونه ئه‌و كه‌مئه‌ندامانه‌ی كه ته‌مه‌نیان ده‌چێته گورج‌و گۆڵ ت���ا خزمه‌تی س���هر ب���ۆ پیاوان 65س���اڵ‌و بۆ ژنان 57س���اڵ نیش���تیمانه‌كه‌ی بكات؟! ئۆتۆماتیكی ده‌چێته سه‌ر چاودێری خێزان ئه‌مه‌ش تكا ده‌ك���ه‌م وه‌اڵمی ئه‌م مافی كه‌مئه‌ندامی لێئه‌سه‌نێته‌وه. پرس���یاره بۆ پێشمه‌رگه‌و -3ئه‌م یاس���ایه كه‌مترین ئاستی جێبه‌جێكردنی كادی���ره دێرینه‌كان���ی بڕیوه له‌ماوه‌ی سێ ساڵدا كه‌مترله %25ه. یهكێتیو ته‌واوی خه‌ڵكی -4له‌الیه‌ك���ی تره‌وه ئه‌م یاس���ایه ناتوانین هاوتا كوردستان رونبكه‌نه‌وه.
كاروان شێخ زاد‌ه
بكه‌ین له‌گه‌ڵ ڕێككه‌وتننامه‌ی مافی كه‌سی كه‌مئه‌ندام كه رێككه‌وتننامه‌یه‌كه نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان له‌ساڵ ی 2007ده‌ریكردوه ،ك���ه‌ئه‌مه‌ش ئه‌بێته هۆی نه‌بونی مافی س���كااڵ له‌كاتی به‌زاندنی ماف���ی كه‌مئه‌ندامان له‌كوردس���تان به‌هۆی جی���اوازی له‌هه‌ندێك له‌بڕگه‌و بابه‌ته‌كانی یاسای 22هه‌رێم. -5چاالكنه‌بونی ئه‌نجومه‌نی چاودێری‌‌و ش���یاندنی س���هر به‌وه‌زاره‌تی كاروباری كۆمه‌اڵیه‌تی س���ه‌ره‌ڕای گرنگییه‌ك���هی هیچ ڕۆڵێكی ئه‌وت���ۆ نابینێت‌و چاالك نیی���ه وه‌ك چۆن ئ���ه‌رك‌و كاری له‌ماده‌ی س���ێیه‌می له‌یاس���ای –-22هه‌رێم بۆ دیاریكراوه‌‌و بگره زۆرترین جیاوازی یاسا له‌به‌رامبه‌ر ڕێنماییه‌كان ئه‌و ئه‌نجومه‌نه لێیبه‌رپرسیاره. ئ���هو خااڵن���هی خرانه‌ڕو به‌ش���ێوه‌یه‌كی گش���تی گرفتی یاس���اكه‌یه به‌اڵم ده‌بێت هه‌ندێك چاره‌سه‌رو به‌دواداچونی گرفته‌كان له‌چوارچێوه‌ی چه‌ند خاڵێكدا بخرێنه‌ڕوو بتوانرێت تا ئاستێكی به‌رچاو ئه‌و گرفت‌و كێشانه كه هه‌ن كه‌مبكرێنه‌وه. -1له‌یاس���اكه‌دا ته‌نه���ا ناوێ���ك به‌كاربهێنرێت كه پێچه‌وانه‌ی رێككه‌وتننامه‌ی مافی كه‌سێتی كه‌مئه‌ندام نه‌بیت‌و پاشان هه‌ر ناوێك كه پێویسته له‌و یاسایه‌دا جێگه‌ی بكرێته‌وه له‌ڕێگه‌ی ماده‌یه‌كی ئه‌ساس���ی یان زیاتر به‌ش���ێوه‌یه‌ك ماف‌و ئیمتیازاته‌كانیان بۆ جێگه بكرێته‌وه. -2له‌گه‌ڵ كه‌س���انی پسپۆڕ به‌یاسا الیه‌نی یاسایی ڕاڤه‌بكرێت‌و به‌شێوه‌ی ماف بچه‌سپێنرێت. -3س���ه‌نته‌ری تایب���هت به‌دیاریكردن���ی ڕێ���ژه‌ی كه‌مئه‌ندامی بكرێته‌وه كه به‌ش���ێوه‌یه‌كی زانس���تیو ورد ش���یاندن بۆ ڕێژه‌ی كه‌مئه‌ندامی‌‌و پێداویس���تی به‌كه‌مئه‌ندامان بكات‌و به‌ماده‌یه‌كی تایبه‌ت له‌یاساكه‌دا جێگه‌ی بكرێته‌وه. -4نوێنه‌رانی كه‌مئه‌ندامان له‌ئه‌نجومه‌نی ش���یاندن دابنرێت به‌شێوه‌یه‌ك كه بازنه‌یه‌كی په‌یوه‌ندی به‌هێز بێت له‌نێ���وان كه‌مئه‌ندامان‌و وه‌زاره‌ت تا چاودێرێكی وردو بوێر بێ���ت دور له‌گیانی الیه‌ن���داری كاره‌كانی ڕاپه‌ڕێنێت. -5ماده‌و بڕگه‌ی ئه‌م یاسایه دوربخرێته‌وه له‌وشه‌و ده‌سته‌واژه‌ی مه‌تاتی یان ڕاڤه‌بكرێت له‌ناو یاساكه‌دا به‌زوبانێكی س���اده‌و ساكار بنوس���رێت دور له‌پێچ‌و په‌نا. -6ماده‌ی���ه‌ك زیادبكرێت بۆ یاس���اكه كه به‌ڕونی باس له‌چاوخشاندنه‌وه به‌بڕگه‌و بابه‌تی یاساكه بكرێت له‌چوار ساڵ جارێك یان هه‌ر كاتێكی پێویست. -7به‌ماده بچه‌سپێنرێت كه بۆ ئاسانكردنی ژیانی كه‌مئه‌ندام به‌خش���ینی تایبه تو خزمه‌تگوزارییه‌كانی له‌چوارچێوه‌ی كارتێكی ئه‌لیكترۆنی یان نوسراوبێت ڕێكبخرێت. ئهوهی ماوه‌ته‌وه بیڵێین ئه‌م یاس���ایه ورده‌كاریی‌‌و دوربینی تێدا بكرێت باش���تره تا ژیانی كه‌مئه‌ندامان زیاتر لێره به‌دواوه گرفت‌و كێش���ه دروست نه‌كات‌و ئامانج ڕزگاربونه له‌كێشه‌و چاره‌سه‌ری ته‌واوی ژیانی ئه‌و چین‌و توێژه‌یه.
ریکالم
كۆمه‌اڵیه‌تی komalayatyawene@gmail.com
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
قوربانیه‌کی کیمیاباران ته‌نها له‌پێناو به‌ردێکدا ده‌ژیت
17
رۆشنا تا هه‌نوك ه له‌چاوه‌ڕوانیدای ه ئا :میهره‌بان سه‌الم
رۆشنای ته‌مه‌ن 30ساڵ هه‌میشه له‌به‌رده‌م ماڵی خۆیان‌و به‌سه‌ر به‌ردێك ی گه‌وره‌وه هه‌ڵده‌كوڕمێت ،ده‌مێك به‌ده‌م گریان‌و ده‌مێك به‌پێكه‌نینه‌وه سه‌الم بۆ ئه‌و ڕێبوارانه ده‌كا كه به‌به‌رده‌میدا راده‌بورن .به‌رده‌رگاو سه‌ر ئه‌و به‌رده ،بۆ رۆشنا تاكه جێگه‌ن كه بۆیان بچێت.
رۆشناو ئه‌و به‌رده‌ی ئاماده‌نیه ده‌ستبه‌رداریببێت
رۆش����نا قوربانیه‌كی تری كیمیابارانه، به‌اڵم جیاواز له‌هه‌مو برینداره‌كان ئه‌و به‌ر چه‌كی كیمیاوی نه‌كه‌وت ،به‌ڵكو له‌هه‌وڵی خۆ ڕزگاركردنی����ان‌و هه‌ڵهاتنیان بۆ واڵتی ئی����ران ،له‌ش����اخی ش����نروێ ده‌كه‌وێت����ه خ����واره‌وه‌و ده‌بێته هۆی دواكه‌وتنی ژیری (كه‌متوانای عه‌قڵی). رۆشنا عومه‌ر ،له‌ساڵی 1980له‌هه‌ڵه‌بجه له‌دایكب����وهو ت����ا پۆلی یه‌ك����ی بنه‌ڕه‌تی خوێن����دوه .به‌هۆی ئهوهی كه له‌س����اڵی 1988هه‌ڵه‌بجه كیمیاباران كراوه ،له‌گه‌ڵ خێزانه‌كه‌ی وه‌ك هه‌ر هاواڵتیه‌كی ئاسایی ش����اره‌كه هه‌وڵیانداوه خۆیان رزگاربك هنو به‌ره‌و ئێران رایانكردوه ،به‌اڵم له‌ش����اخی ش����نروێ ده‌كه‌وێت����ه خواره‌وه‌و توش����ی نه‌خۆش����ی ده‌رونی‌‌و دواكه‌تنی ژیری بوه، ك����ه له‌كات����ی گه‌ڕانه‌وه‌یان ب����ۆ هه‌ڵه‌بجه پێیانزانیوه . موخت����ار عومه‌ر ،برا گه‌وره‌ی رۆش����نا، ب����ه‌رده‌وام له‌گه‌ڵ رۆش����نایه‌و وه‌ك خۆی باس����ی ده‌كات حه‌زناك����ه‌ن به‌ته‌نی����ا به‌جێیبهێڵن ،ئه‌و وتی" ،رۆش����نا ئیس����تا خوی به‌به‌ردێكه‌وه گرتوه كه هه‌مو به‌یانی‌‌و ئێواره‌یه‌ك له‌س����ه‌ری داده‌نیشێت ،پاش ئهوهی گه‌ڕاینه‌وه ب����ۆ هه‌ڵه‌بجه‌ش ئه‌نجا
زانیمان رۆش����نا به‌هۆی ئه‌و به‌ركه‌وتنه‌ی به‌ر سه‌ری كه‌وتوه تێكچوه". ئیس����تا رۆشنا خۆشه‌ویس����تی ته‌نها بۆ به‌ردێكه ك����ه له‌ب����ه‌رده‌رگای ماڵیاندایه‌و به‌رده‌وام‌و به‌ش����ێوه‌یه‌كی جێگیر له‌سه‌ری دانیش����توه‌و خوی پێوه‌گرتوه ،به‌جۆرێك كه له‌ماسته‌رپالنی هه‌ڵه‌بجه‌دا ده‌بێت ئه‌و به‌رده البچێت‌و بكرێته باخچه ،به‌اڵم وه‌ك براگه‌وره‌كه‌ی رۆشنا باسی كرد ئه‌و رۆژه‌ی كه شاره‌وانی‌‌و شۆفڵه‌كانیان هاتن ،رۆشنا
داومانه له‌كاره‌با بۆ ماوه‌یه‌كی كات ی باش گه‌ڕاوه‌ته‌وه ،به‌ئاوێن����هی راگه‌یاند" ،تاكه بوه ،ئێستاش به‌وه ئاسوده‌یه له‌سه‌ر ئه‌و ئاوات����م ئه‌وه‌بو كه گه‌ڕام����هوه له‌ئه‌حوال ی بپرس����م ،ل����ه‌ڕۆژگاری مناڵیماندا چه‌ندین به‌رده بێت بۆ ئه‌و به‌رده ده‌ژی". رۆش����نا به‌قسه‌خۆشه‌كانی زیاتر ئێمه‌ی ج����ار پێكهوه یاریمانكردوه ،به‌داخه‌وه كه الی خ����ۆی هێش����ته‌وه ،ب����ه‌رده‌وام ناوی ئێستا نامانناسێته‌وه ،به‌اڵم هه‌ر هاوڕێ‌و كه‌س����ێكی ده‌هێنا به‌ناوی ((ش����وان)) ،خۆشه‌ویستمانه". له‌ب����اره‌ی النه‌بردنی به‌رده‌كه‌و مانه‌وه‌ی برا گه‌وره‌كه‌ی رۆش����نا وتی" :شوان ئه‌و كوڕه‌ی����ه ك����ه له‌خوێندنگ����هو له‌پۆلی 1له‌جێگه‌ك����هی خۆی ،كوێس����تان ئه‌كره‌م، پێك����هوه هاتوچۆیان كردوهو هاوڕێ بون ،جێگری س����ه‌رۆكی ش����اره‌وانی هه‌ڵه‌بجه چونكه زه‌مه‌ن الی رۆش����نا جێگیر بوه" .باسی لهوه كرد كه ده‌بو دو ساڵ له‌مه‌وبه‌ر به‌رده‌م ماڵه‌كه‌یان بكرێته باخچه‌و "یه‌كێك له‌ڕێگره گه‌وره‌كان ئه‌و به‌رده بو كه 1000 كیلۆگ����رام زیات����ره ،به‌اڵم رۆش����نا خۆی به‌م����ل به‌رده‌كه‌دا داو رێگری����ی لێكردین، ئێمه‌ش وه‌ك وه‌فای����ه‌ك بۆ ئه‌و كچه‌و بۆ ڕێزگرتن له‌ئینسانێك بڕیارماندا باخچه‌كه هه‌ر به‌ناوی رۆش����ناوه بێت‌و ساباتێكی بۆ بكه‌ین تاوه‌كو له‌سه‌رماو گه‌رما بیپارێزین‌و بیكه‌ینه جێگه‌یه‌ك كه كه‌مێك ئاسوده‌یی پێببه‌خشین". رۆش����ناو به‌رده‌ك����هی ،ئێس����تا بونه‌ته ناونیش����اێك ب����ۆ دۆزین����ه‌وه‌ی ش����وێنه گش����تیه‌كان له‌هه‌ڵه‌بج����ه‌داو زۆرب����هی رۆشنا به‌به‌رده‌وامی ده‌یوت" ،حه‌زم له‌جلی هه‌ڵه‌بجه‌ییه‌كان شانازی پێوه ده‌كه‌ن. رۆش����نا دوەم منداڵ����ی خێزانەكەیانە، كوردی‌‌و موروه ،له‌خواردنیش����دا به‌رده‌وام باوكی كۆچ����ی دوایی كردوە‌و ئێس����تاش حه‌زم به‌خواردنی فاسۆلیایه".. رۆش����نا خۆشه‌ویس����تی هه‌م����و دایكی نەخۆش����ەو لەس����ەر جێگایە ،وەك هه‌ڵه‌بجه‌ییه‌كان����هو عوس����مان محه‌م����ه‌د موختار باس����ی لێوەدەكات رۆش����نا "كەم دانیش����توی هه‌ڵه‌بج����ه لهوبارهیهوه وتی ،دەخەوێ����ت ،كەم قس����ەدەكات ،خواردنی "رۆشنا خۆشه‌ویس����تی هه‌مومانه ،ئه‌گه‌ر زۆر ناخوات‌و زۆریش حەزی لەقەرەباڵغی بێ����تو ئیواره‌یه‌ك ی����ان به‌یانیه‌ك به‌الی نیە". قوربانیه‌كان����ی هه‌ڵه‌بجه ته‌نها بریندارو به‌رده‌كه‌دا تێپه‌ڕین‌و ئه‌وی لێنه‌بێت ،دڵمان ش����ه‌هیدی كیمیاوی نین ،به‌ڵكو چه‌ندانی ڕاده‌چڵه‌كێت نه‌كا شتێكی لێهاتبێت". هه‌روه‌ه����ا په‌یم����ان عه‌لی ك����ه كچێك ی وه‌ك رۆش����نا هه‌ن‌و له‌كاتی خۆڕزگاركردن هاوته‌مه‌ن����ی ڕۆش����نایه‌و له‌واڵتی س����وید له‌مه‌رگ توشی كاره‌ساتی دڵته‌زێن بون
ڕۆژ به‌ڕۆژ باری ده‌رونی خراپتر ئه‌بێت به‌بێ گوێدانه زستان‌و هاوین رۆشنا له‌سه‌ر ئه‌و به‌رده‌یه وه‌ك منداڵ ده‌گریاو ده‌یوت ئه‌بێت منیش به‌به‌رده‌كه‌وه البه‌رن‌و بمكوژن ،بۆیه ناچار كاره‌كانیان راگرت. س����ه‌باره‌ت به‌باری ده‌رونی ئیس����تای، دایكی رۆش����نا به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند" :ڕۆژ به‌ڕۆژ باری ده‌رونی خراپتر ئه‌بێت ،به‌بێ گوێدانه زستان‌و هاوین رۆشنا له‌سه‌ر ئه‌و به‌رده‌ی����هو چه‌ندین دكتۆرم����ان پێكردوه له‌ن����اوه‌وه‌ی هه‌رێم ،ب����ه‌اڵم ئه‌ڵێن چاره‌ی نیی����ه .جاران حه‌بێكی هه‌ب����و ده‌یخوارد‌و ئیسراحه‌تی پێده‌كرد ،به‌اڵم ئیستا ته‌نانه‌ت خه‌وی شه‌وانه‌ش����ی نه‌ماوه .چه‌ندین جار
رۆشنا
بۆئه‌وه ی كوڕه‌كه ی بترسێنێت ،ئاگری له‌جه‌سته‌ی خۆی به‌ردا ئا :هاوڕاز سه‌لیم
ی ده‌مه‌و ئێواره‌یه‌كی دره‌نگی رۆژ هه‌ینی،كتوپڕ هۆڵی چاوه‌ڕوان ی نه‌خۆشخانه‌ی فریاكه‌وتنی سوتاویی ی (ئیمێرجنسی) ،پڕبو سلێمان ی چه‌ند ژنێك ی له‌گریان‌و هاتوهاوار به‌ته‌مه‌ن ،كه به‌تاسه‌و‌ه له‌چاوه‌ڕوان ی هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ی پزیشكدا بون تا بزانن ی ی شه‌یما له‌سه‌دا چه‌ند جه‌سته سوتاوه. ش����ه‌یما ،ژنێكی ته‌مه‌ن 35ساڵ ،بو. ی ئه‌و به‌هۆی س����وتان ی به‌ش����ێكی زۆر جه‌س����ته‌یه‌و‌ه له‌ئافره‌تێك���� ی به‌ته‌مه‌نتر ده‌چو ،له‌س����هر پش����تو له‌سه‌ر یه‌كێك له‌بێده‌كانی ناو هۆڵی چاره‌سه‌ری به‌ش ی س����وتاوی ی پاڵكه‌وتبوو پزیشكه‌كانیش به‌ته‌نیش����تیه‌وه خه‌ریك����ی ئ����هوه بون ی سه‌ره‌تای ی بۆ بكه‌ن ،به‌اڵم چاره‌س����هر ی ئهوهی هێنده تێنه‌په‌ڕیبو به‌سه‌ر به‌هۆ سوتاوییه‌كه‌یدا ،ش����ه‌یما زۆر به‌ئاسای ی ی ئه‌دایه‌وه. وه‌اڵمی پرسیاره‌كان
شه‌یما ژیانی هاوسه‌رگیری پێكهێناوه‌و خاوه‌ن���� ی 3منداڵه ،ك���� ه یه‌كه‌مینیان كوڕه‌و ته‌مه‌نی 11ساڵه. كاتێ����ك ئه‌فس����ه‌ری لێكۆڵین����هوه ی ی له‌هۆكاری خۆسوتاندنه‌كه پرس����یار ك����رد ،ش����ه‌یما بێدودڵ����ی په‌نجه‌ی بۆ مێردمنداڵێك راكێشا ك ه به‌ته‌نیشتیه‌و‌ه وه‌س����تابوو ره‌نگ����ی زه‌ردهه‌ڵگه‌ڕاب����و، "له‌داخ ی ئه‌و كوڕه‌م خۆم والێكرد" .ئه‌م رسته‌یه‌ی شه‌یما بۆ ئه‌فسه‌ره‌كه شتێك ی چاوه‌ڕواننه‌ك����راو بو ،بۆی����ه جارێك ی تر هه‌مان پرسیاری لێكرده‌وه ،به‌اڵم هه‌مان وه‌اڵمی ده‌ستكه‌وته‌وه. ی وه‌ك ش����ه‌یما بیرۆكه‌ی خۆس����وتان فش����ارێك به‌كارهێناو‌ه له‌به‌رامبه‌ر كوڕه گه‌وره‌كه‌ی ،بۆئه‌وه‌ی س����ه‌عی بكات بۆ تاقیكردنه‌وه‌كانی كۆتایی س����اڵ ،به‌اڵم كاتێك ئه‌زانێت س����ودی نی����ه ،ناچار‌ه كه‌مێ����ك ن����ه‌وت ب����كات به‌جله‌كانیداو ی چه‌رخێ����ك دابگیرس����ێنێت بۆئ����هوه بیترس����ێنێت ،به‌اڵم له‌پڕ ئه‌م نمایش���� ه ئه‌بێت����ه راس����تیو ش����ه‌یما ناتوانێ����ت كۆنترۆڵی ئاگره‌كه بكات.
ی ش����ه‌یما ك����ه ئێس����تا كه‌مێ����ك بار ی ته‌ندروس����تی جێگی����ره ،به‌ئاوێن����ه راگه‌یاند" ،بێئه‌قڵیم ك����ردو منداڵه‌كانم به‌قسه‌یان نه‌ده‌كردم‌و سه‌عییان نه‌ئه‌كرد، بۆیه په‌نام بۆ ئه‌و كاره برد". ی ئه‌و هیچ س����كااڵیه‌ك ی ن ه له‌كوڕه‌كه هه‌یه‌و ن ه له‌هاوسه‌ره‌كه‌ی ،چونك ه وه‌ك خ����ۆی ده‌ڵێ����ت "مێرده‌كه‌م زۆر باش���� ه ی له‌گه‌ڵم‌و رێ����زم لێئه‌گرێت.ئ����هو ڕۆژه واملێهات هه‌ر منداڵه‌كان له‌ماڵه‌وه بون, مێرده‌ك����ه‌م ته‌له‌فۆنی بۆ ك����ردم وتی، میوانمان دێت برنج‌و شله‌یه‌كی جوانمان، ته‌نانه‌ت ته‌ماته‌كه‌ش����م سه‌رنا .شه‌یتان نه‌ی‌هێشت چێشته‌ك ه لێنێم". ئێس����تا شه‌یما هه‌س����ت به‌په‌شیمان ی ده‌كات‌و داوا ده‌كات هیچ كه‌سێك بیر له‌و رێگه‌ی ه نه‌كاته‌وه‌و ده‌ڵێت" ،من نه‌مزان ی یه‌كج����ار واملێدێت ،ویس����تم منداڵه‌كانم بترس����ێنم .ئامۆژگاریشم هه‌ی ه بۆ هه‌مو ی وا نه‌كه‌نه‌وه‌و كه‌س هه‌رگیز بیر له‌شت ئ����هو ڕێگه‌ی���� ه نه‌گرنه‌به‌ر.ئ����هو خۆزگ ه ی كات بگهڕێتهوه ده‌خوازێ����ت بۆئ����هوه دواوه‌و " هه‌رگیز وام نه‌ده‌كرد له‌خۆم".
فۆتۆکان :میهره‌بان
ئامۆژگاریشم هه‌یه بۆ هه‌مو كه‌س هه‌رگیز بیر له‌شتی وا نه‌كه‌نه‌وه شه‌یما
فۆتۆ :ئاوێنه
18
تایبه‌ت
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
هەرێم‌و عێراق ،ئەگەرو چاوەڕوانی د.شەفیق قەزاز
لەبەغ���دا مالیک���ی هەڕەش���ەی "حکومەتی زۆرین���ە" دەکات .لەهەرێم مەس���عود بارزانی دەڵێ���ت :لەوانەیە بەش���داریی حکومەتی ت���ازەی عێراق نەکەین‌و هەرەوەها سەرۆکی حکومەتی کوردستان هەڵبژاردنەکانی ئەم دواییە وەک دەرفەت���ی کۆتای���ی دەبینێت بۆ "راس���تکردنەوەی رێڕەوی حوکمڕانیی عێراق" ئەمانە هەمو نەک هەر بەڵگەی ی ئاشکرای رەوش���ێکی ئاڵۆزو نالەبار نێوان هەرێمی کوردستان‌و حوکمڕانیی ئەم���ڕۆی عێراق���ن ،بەڵک���و ئاماژەی وەرچەرخانێک���ی مەترس���یدارن ک���ە لەپێوەندیی هەرێم‌و عێراقدا رویداوە. تایبەندمەندی���ی ئ���ەم وەرچەخانە لەوەدایە کە ئاس���تی بەرەنگاربونەوەی بەرزە ،شێوەی ئاخاوتن تۆمەتبارکەرو هەڕەشە -ئامێزە .نائومێدی لەسیاسەت‌و هەڵوێس���تی یەکترو بێچارەیی رەوشی ئێستای نێوان ،بێدەرەتانیی ئەزمونی پێک���ەوە هەڵکردنی ه���ەردوالی پێوە دیارە .ه���ەر لەم روانگەیەش���ەوە من س���ودێکی ئەوتۆ نابینم لەپێڕەوکردنی هەمان سیاس���ەتی پێش���وو تەنانەت جێگ���ەی س���ەرنجە ،کاتێ���ک هەردوال هەڕەشەی دابڕان دەکەن لەیەکتر ،هەرێم س���ەرقاڵی هاتوچۆی دانە س���ەکناوی شاندی فرەالیەنەو لێتێگەیشتنی هێزە عێراقیەکانەو ئەم���ەش هەموی هێمای ش���ێوازی کۆنب���اوی "هاوپەیمان���ی"و مش���تومڕی "تەوافق���ی"و رێککەوتنی "ئومێدبەخ���ش"ی پێوە دی���ارەو گوایا لەس���ەر ئەم بنەمایە نەخشەکێش���انی هەڵوێس���تو سیاسەتی کوردی بڕیاری لێئەدرێت. کورد ئەمڕۆ لەباشوری کوردستاندا دوچاری رەوشێکی نادیاری ناوخۆیی‌و بارودۆخێکی مەترس���یلێکراوی عێراقە. هۆکاری دروس���تبونی رەوشی ناوخۆ،
زادەی ئ���ەدای دەس���ەاڵت‌و ئەرک���ی حوکمڕانی���ی هەرێ���م خۆیەت���ی ،واتا کورد خۆی لێیبەرپرسەو زیاتر توانایە مامەڵەی لەگەڵ بکات .هەرچی رەوشی عێراقە ،بەرهەمی سیستمی حوکمڕانیی ناوەندە کە کورد لەگەڵی راس���تەوخۆ پێوەندیدارە بەاڵم کەمتر دەس���ەاڵتی بەس���ەریدا هەیە .ئ���ەم پێوەندارێتیە راس���تەوخۆو ناڕاس���تەوخۆیەی هەرێم بێگومان لەئێس���تاو داهات���ودا ئەگەرو توان���ای دەس���ەاڵت‌و حوکمڕانیەکەی تاقیدەکات���ەوە .هەربۆی���ەش ئەرک���ی داهاتوی هەرێم بەخەڵک‌و دەسەاڵتەوە، ئەوەن���دەی گرنگ‌و چارەنوسس���ازە، هێندەش گران‌و پڕئەندێشەیە. لەکەش‌و هەوایەکی سیاس���یی لەم جۆرەداو کاتێک کە حەوت مانگ زیاتر بەس���ەر پێکهێنان���ی حکومەتی نوێدا رۆیش���توەو الیەنانی رکاب���ەرو براوەی پرۆس���ەی هەڵب���ژاردن کارنامەیەک���ی داڕێژراوو بەکۆدەنگی بەرجەستەکراویان نی���ە بۆ کابینەی هەش���ت ،پەرلەمانی کوردستان پێویستی بەوە نیە "نقوم" بکرێ���ت لەپرۆژە یاس���ای الیەنەکاندا. ئ���ەوەی زیات���ر پێویس���تو پەلەیە، رێکكەوتنە لەسەر ئەولەویاتی دیارکراوو پەس���ندکراوی پەرلەمان‌و حکومەت کە پێڕەوکەری توان���او ئەرکی حکومەتی داهاتو بێت. ئەگەر کورد بڕیاری دەستبەرداربونی داوە لەمالیک���یو ئەگ���ەر لێکدانەوەی سیاسیو ستراتیژی ،ئەگەرو ئاکامەکانی ئەم بڕیارە دەسەلمێنێت ،ئەوکات دەبێت پرس���ی هاوپەیمانێتی لەگەڵ الیەنانی عێراقی لەدو ئاستدا بوروژێنێت .یەکەم بەرەیەکی یەکگرت���وی خاوەن ئیرادەو وزەی دەس���توریی پێویست بۆ الدانی مالیکی‌و هێنانی حکومەتێک ئاش���ناو دۆست‌و س���ەلمێنەری خواس���تەکانی هەرێ���م ،لێ���رەدا دەبێ���ت خۆم���ان دوربگری���ن لەبڕیاری ناکام‌و س���ەرپێی ت���ا لەداهات���ودا بەزیانی هەڵوێس���تو بەرژەوەندیەکانمان نەشکێتەوە .دوهەم پەیوەس���تکردنی راس���تەوخۆی ئ���ەم بڕی���ارە بەمانیفێس���تۆیەکی کوردیەوە کە بەرجەس���تەکاری کەیسی باشوری کوردس���ان بێت بەرامب���ەر بەعێراقی دەوڵەت. مەبەس���تی ئ���ەم رێ���کارە لەالیەن ئاڕاس���تەکردنی هەرێم���ەوە،
هەتا سیاسەت‌و ئەمڕۆ کورد بەهەمو عێراقێک ئەدای دەسەاڵت‌و توانای خەڵکی رازی نیەو ئاشکرای دەکات کوردستان شپرزەیی‌و کە هەر جۆرێکی پەرتەوازەیی پێوەدیار بێت، پشتگوێخستن‌و بەالڕێدابردنی ئەم هەرهێزێکی عێراقی کەیسە ،باشوری کە لەحوکمدا بێت، کوردستان ئازاد فرسەتهێن دەبێت دەکات لەپابەندبون لەکەمبایەخکردن‌و بەئەنجام بەئیلتیزام‌و پشتگوێخستنی هەلومەرجی خواست‌و مافەکانی تێکەڵبونەوەی بەدەوڵەتی عێراق کورد کەیسەکەیەتی بەدەوڵەتی عێراق (واتا بەبێ لێکدان���ەوەی ئەوەی کێ حوکمی ناوەند دەکات)و لەپش���ت ئەویش���ەوە الیەنانی ت���ری پێوەندیدارو کۆمەڵگای نێودەوڵەت���ی بەگش���تی .هەروەه���ا پەیامێکە کە چۆن کوردس���تان ساڵی ١٩٩١ناچارکرا عێ���راق بەجێبهێڵێت‌و پ���اش گەڕان���ەوەو تێکەڵبون���ەوەی بەعێرق���ی پ���اش ( ٢٠٠٣ک���ە لێرەدا ئاستێک بەرپرسی‌و ئیلتیزامی الیەنانی ترو نێودەوڵەتی دەبینێت) ئەمڕۆ کورد بەهەمو عێراقێک رازی نیەو ئاش���کرای دەکات کە هەر جۆرێکی پشتگوێخستن‌و بەالڕێدابردنی ئەم کەیس���ە ،باش���وری
کوردس���تان ئازاد دەکات لەپابەندبون بەئیلتیزام‌و هەلومەرجی تێکەڵبونەوەی بەدەوڵەتی عێراق. بێگومان دەزانین کە هەر بەحوکمی ئەو گەڕانەوەیە بۆ ن���او عێراقی پاش س���ەدام ،باشوری کوردس���تان ،وەک "بەش"ێک لەعێ���راق ،جۆرێک ئەرک‌و ئیلتیزام���ی کەوتە ئەس���تۆو ئەمەش ئاس���تێک لەئەداو مامەڵەکردنی لەگەڵ ناوەن���دو پڕۆس���ەی سیاس���ی عێراق پێویس���ت ک���ردوە .بەحوکم���ی ئەم پێوەندیە پەیامی کورد لەم کەیس���ەدا بۆ عێراق دەبێت ئامادەیی هەرێم بێت بۆ ئاس���تی بەرزی بەشداری‌و هاوکاری
لەپڕۆسەی سیاسیی عێراقیداو هەمان ش���ێوەی مامەڵە لەگ���ەڵ حکومەت‌و پەرلەمانی نوێ���دا ،بەمەرجێک عێراق وەک دەوڵ���ەت خواس���تی داواک���راوی ئەو کەیس���ەی کورد بەرنامەرێژ بکات‌و بکرێت���ە ئەلەویات���ی ئەرکی حکومەتی ناوەن���د .ئیعتیبارات���ی زۆر هەی���ە کە لەرەوشی ئێستادا پێویست دەکات ئەم بژاردەیە لەو کەیسەدا بونی هەبێت. هەتا سیاس���ەت‌و ئەدای دەسەاڵت‌و توانای خەڵکی کوردس���تان شپرزەیی‌و پەرتەوازەیی پێوەدیار بێت ،هەرهێزێکی عێراقی کە لەحوکمدا بێت ،فرسەتهێن دەبێ���ت لەکەمبایەخک���ردن‌و بەئەنجام پشتگوێخس���تنی خواس���تو مافەکانی کورد .جا ئەگەر کورد حساباتی وردی سیاس���ەت‌و س���تراتیژی خۆی نەکات‌و حکومەتی ن���وێ لەناوەند جێگیربێت‌و پەرلەمانی تازەی عێراق بکەوێتە گەڕ، دەش���ێت هەرێمی کوردس���تان توشی فش���اری زیاتری بەغ���داو الیەنانی تر بێ���ت .هەندێ���ک چاودێ���ران ،کوردی عێ���راق وەک ئەکتەرێکی نا -دەوڵەتی، non-stateدەبین���ن لەناو کۆمەڵگای نێودەوڵەتی���دا .بەوت���ەی توێژەرێ���ک " KRGبریتی���ە لەپرۆس���ەیەک ک���ە نازانین بەئەنج���ام رو لەکوێ دەکات". خۆڕاگری‌و سەقامگیریی KRGیەکجار گرنگە بەتایبەتی کە ئێستا دەرفەتێکی پێشتر -نەڕەخس���او لەبەردەمدایە کە دوارۆژی خۆم���ان پێناس���ە بکەی���نو کاریگەربین بۆ کوردی بەشەکانی تر. ئەم���ڕۆ مالیکی حوکمڕانە بەس���ەر عێراقێک���دا ک���ە زۆر لەناوەن���دە سیاس���یەکانی هەندێ���ک روخس���اری دەس���توریی هەمیشەیی رەتدەکەنەوە. بەمانایەکی تر ،بەدیدی سەرکردەیەکی فرس���ەتهێن لەدەس���ەاڵت‌و لەواقیع���ی ئاس���تی دەس���ەاڵتی خۆیو رەوش���ی هەرێمی کوردس���تانەوە مالیکی مامەڵە لەگەڵ کێشەی کورد دەکات. ئەگەر راس���تیی بۆچونێک بسەلمێت کە "مالیکی بەرەو مەرکەزیەتێکی توند دەڕوات" ئەمە دەستێوردانی سیستمی حوکمڕان���ی دەگەیه‌نێت ک���ە بێگومان لەبەرژەوەندی ئەو سیستمە فیدراڵیەی ئێس���تای عێ���راق نیە کە ڕاس���تەوخۆ پێوەندی���ی بەش���ێوەی حوکمڕانی���ی کوردستانەوە هەیە. گریم���ان حکومەت���ی نوێ���ی کورد،
پاش هەورازو نش���ێوی دروس���تبونی، توانا دەبێت لەداڕش���تن‌و پیادەکردنی بەرنامەیەکی بەکارهاتوی خزمەتگوزار ک���ە کۆدەنگی‌و پش���تگیریی زۆرینەی هێ���زە بەش���داربوەکانی هەبێت ،ئەو کاتە وەک کەسایەتییەکی حوکمڕانیی لەخۆپشتئەس���تور ،دەکرێت کەیس���ی خەڵکی کوردس���تان‌و هەرێم ئاڕاستەی دەوڵەتی عێراق بکات. کەیس���ی هەرێم���ی کوردس���تان بەرامبەر عێراق دەشێت دۆکیومێنتێک بێت شێوازی داڕش���تنێکی لەم جۆرە وەربگرێت؛ بەلیس���تکردنی کێش���ەو داواکانیهەرێ���م لەدەوڵ���ەت بەش���ێوەیک کە پێناس���ەیەکی رونی بابەتەکە ،بەڵگەو پاڵپشتی یاساییو دەستوریی ،شێوەی چارەس���ەرو تەوزیمکردنی جەدوەلێکی زەمەنی‌و میکانیزمی گونجاوو کاریگەری جێبەجێکردن لەخۆبگرێت. س���ەرچاوە (مەرجەعی���ەت)ی ئەم کەیس���ە بەرەیەک���ی تەیاردراو ( )mobilizedبێ���ت لەپەرلەم���ان‌و حکوم���ەت‌و س���ەرۆکایەتیی هەرێم���ی کوردس���تان ،پشتبەس���تو بەئیرادەی یەکگرت���وو بەرجەس���تەکراوی هێ���زە سیاس���یەکان ،کۆمەڵ���گای مەدەنی‌و پشتگیریی خەڵکی هەرێم بەگشتی. سەرنجڕاکێشانی الیەنانی پێوەندیدارلەکۆمەڵ���گای نێودەوڵەت���یو UNو یەکێتی ئەوروپاو ئەمه‌ریکا بەتایبەتی، لەم جۆری بیرکردنەوەو هەڵوێس���تەی ک���ورد لەباش���وری کوردس���تان‌و ئاگادارکردنیان کەوا خەڵک‌و دەسەاڵتی هەرێم���ی کوردس���تان چاوەڕوان���ی پابەندبونی ت���ەواوی دەوڵەتی عێراقن بەناوەڕۆک���ی ئەم کەیس���ەو لەئەگەری بونی سیاسەت‌و هەڵوێستێکی جیاوازو پێچەوانەدا خۆیان پابەند نابینن بەهیچ ئیلتیزامێکەوە بەرامبەر بەو دەوڵەتەو لەهەمانکات���دا چاویان لەتێگەیش���تن‌و بایەخدانی کۆمەڵگای نێودەوڵەتیە بەم هەڵوێستەیان. بەکورت���ی لەب���ری ئ���ەوەی کورد چاوەڕوان���ی گەرەنت���یو رێککەوتن���ی "تەوافوق���ی"و هاوپەیمانێت���ی بێ���ت، جەخ���ت دەکات لەس���ەر بڕی���اری راستەوخۆو ئاشکرا بۆ جێبەجێکردنی سیس���تماتیکیی خواستەکانی لەعێراق وەک دەوڵەت.
"پێشتر پارتییه‌ک‌و یه‌كێتییه‌ک قۆرخی په‌رله‌مانیان ده‌كرد، ئێستا پێنج الیه‌ن" ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد په‌رله‌مانتاری ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان هاوڕێ ئه‌بو كاروان سه‌رۆكی فراكسیۆنی ئازادی له‌م چاوپێكه‌وتنه‌ی ئاوێنه‌دا كۆمه‌ڵێك كاری ناڕه‌واو نایاسایی‌و دور له‌په‌یڕه‌وی ناوخۆی په‌رله‌مان ئاشكرا ده‌كات‌و ده‌ڵێت پارتیو گۆڕان‌و یهكێتیو كۆمه‌ڵ‌و یه‌كگرتو له‌كاره ناحه‌قییه‌كاندا قسه‌یه‌كیش ناكه‌ن‌و به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵكیان خستوه‌ته ژێر به‌رژه‌وه‌ندی حزبه‌كانیان‌و به‌هه‌مانشێوه‌ی رابوردوی یهكێتیو پارتی كار ده‌كه‌ن‌و خه‌ریكی قۆرخكارین. ئاوێنه :ره‌خنه‌و تێبینیت چییه له‌سه‌ر ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان‌و په‌رله‌مانتاران؟ ئه‌بو كاروان :س���ه‌ره‌تای كاركردنی ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان‌و په‌رله‌مانتاران زیاتر مۆرك���ی حزبایه‌تی پێوه دیاره‌و هه‌مویان له‌نێو په‌رله‌ماندا په‌یوه‌س���تن به‌بڕی���اری سیاس���ی حزبه‌كانیانه‌وه‌و س���ه‌رجه‌م كارو بیركردنه‌وه‌كانی���ان له‌به‌رژه‌وه‌ن���دی حزبه‌كانیان���ه ن���ه‌ك میلله‌ت‌و هه‌میشه خه‌ریكی موزایه‌ده‌ن، ئه‌گه‌ر له‌خولی پێش���و ته‌نها دو الیه‌ن قۆرخكاری���یو پاوانخوازیی���ان ده‌كرد، ئێس���تا پێن���ج الیه‌ن به‌هه‌م���ان قاڵب ده‌یكه‌ن. ئاوێن���ه :به‌ڕای تۆ خولی پێش���وی په‌رله‌مان باشترو گه‌رموگوڕتر بو یان ئێستا؟
ئه‌بو كاروان :به‌شێكی په‌رله‌مانتارانی ئه‌م خول���ه باكگراوه‌ن���دو ئه‌زمونێكی سیاس���ی ئه‌وتۆی���ان نیی���هو ده‌بینین ئه‌م كه‌مئه‌زمونیی���ه ره‌نگی داوه‌ته‌وه له‌كاره‌كان���ی په‌رله‌م���ان‌و دیاریكردنی لیژنه‌كاندا ،ئه‌وه‌تا په‌رله‌مانتارانی هه‌ر پێنج الیه‌نه براوه زۆرینه‌كه‌ی په‌رله‌مان كاتێ���ك به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان یه‌كانگیر ده‌بێته‌وه ته‌نها له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان‌و فراكس���یۆن‌و حزبه‌كه‌یان كار ده‌كه‌ن، بۆی���ه له‌م كات���ه‌دا هی���چ الیه‌نێكیان بیر له‌به‌رژه‌وه‌ن���دی خه‌ڵك ناكاته‌وه، ئه‌وانه‌ی پێش���تر كۆمه‌ڵێك دروش���م‌و داخوازیی���ان به‌رزكردب���وهوه ئێس���تا به‌پێچه‌وان���هوه كارده‌كه‌ن ،بۆی ه ده‌ڵێم خولی پێشو گه‌رموگوڕتر بوو هه‌ندێك له‌و الیه‌نانه جه‌ختیان لهوه كردوه‌ته‌وه كه چوار ساڵی ئایینده هێمن‌و ئارامتر ده‌بێ���ت ،ئه‌مه كارێكی باش���ه ئه‌گه‌ر یه‌كانگیربێ���ت له‌به‌رژه‌وه‌ندی میلله‌ت، به‌اڵم ناكرێت ئێستا پێنج الیه‌ن وه‌كو دو یه‌كێت���یو پارتی پێش���وتر هه‌مو ش���ته‌كان بۆ خۆیان دابه‌ش بكه‌ن بۆ ئهوهی پێگه‌و پۆس���تیان زیاتر بێت، ئه‌مه‌ش دیس���ان كه‌موكوڕییه‌كی تری ئه‌ندامانی په‌رله‌مانه. ئاوێن���ه :په‌رله‌مان���ی ئێس���تا ئۆپۆزسیۆنی تێدایه؟ ئه‌ب���و كاروان :تا ئێس���تا هه‌س���تم پێینه‌ك���ردوه‌و هه‌مو فراكس���یۆنه‌كان له‌چوارچێ���وه‌ی بڕی���اری سیاس���ی حزبه‌كانی���ان ده‌جوڵێنه‌وه ،به‌اڵم هه‌ر حزبێك هه‌ر پرۆژه‌یه‌ك له‌به‌رژه‌وه‌ندی گشتی پێشكه‌ش بكات من پشتیوانی
پرۆژه پێشكه‌شكردن ئاساییه ئه‌گه‌ر نه‌بێته موزایه‌ده گۆڕان‌و یه‌كێتی به‌بێ دیراسه‌كردنی ئه‌وله‌وییه‌تی پرۆژه‌كان هاتون پرۆژه‌بارانیان كردوین‌و په‌رله‌مانتاران فریای خوێندنه‌وه‌و دیراسه‌كردنی ناكه‌ون ئه‌بو كاروان ده‌ك���ه‌م‌و ه���هر خۆیش���م به‌ته‌نه���ا ئۆپۆزس���یۆنی نێو په‌رله‌مان ده‌زانم‌و له‌نێ���و حزبه‌كه‌ش���مدا سروش���تێكی ئۆپۆزسیۆنم هه‌بوه ،چونكه كاری باش ده‌ستخۆشی ناوێت.
ئاوێنه :له‌ئێس���تادا موچه‌و پرۆژه ی سۆشیال گرنگه یان یاسای سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم؟ ئه‌بو كاروان :پرۆژه پێشكه‌ش���كردن ئاس���اییه ئه‌گه‌ر نه‌بێت���ه موزایه‌ده كه
ئێس���تا وای ده‌بین���م ،ئه‌وه‌تا گۆڕان‌و یه‌كێتی به‌بێ دیراسه‌كردنی ئه‌وله‌وییه‌ت ی پرۆژه‌كان هاتون پرۆژه‌بارانیان كردوین‌و په‌رله‌مانت���اران فری���ای خوێندنه‌وه‌و دیراسه‌كردنی ناكه‌ون ،بۆیه پێویسته فراكسیۆنه‌كان‌و سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان پێكهوه دیراس���هی پرۆژه یاس���اكان بكه‌ن‌و ئه‌وله‌ویی���هت دیاری بكه‌ن ،بۆ نمونه ئایا پرۆژه یاس���ای ده‌ستور كه هه‌ڵاڵیه‌كی گه‌وره‌ی له‌سه‌ر دروستكرا گرنگ‌و له‌پێشه یان یاسای سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێ���م‌و چه‌ن���د پرۆژه‌یه‌ك���ی تر كه جارێ كاتی نییه؟! له‌كاتێكدا یاس���ای س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم بۆ چوار س���اڵی تر پێویس���ته كه‌چ���ی خراوه‌ته یه‌كه‌م كاری په‌رله‌مانه‌وه كه ئه‌مه گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌ی س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان بو كه خس���تیه به‌رنامه‌ی كاره‌وه له‌ئێستادا، ی���ان به‌دیوێك���ی تر ئه‌مه فش���اره بۆ س���هر الیه‌نێك به‌مه‌به‌ستی په‌له‌كردن له‌دیاریكردنی كه‌س���ێك بۆ پۆس���تی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت ،ههرچهنده ئه‌مه هیچ ناگۆڕێت. ئاوێن���ه :پێش���تر گ���ۆڕان ده‌یوت ده‌بێ���ت په‌یڕه‌وی ناوخ���ۆی په‌رله‌مان هه‌مواربكرێته‌وه كه‌چی ئێس���تا خۆی بهو په‌یڕه‌وه كار ده‌كات؟ ئه‌ب���و كاروان :پێشكه‌ش���كردنی پڕۆژه‌كان به‌بێ دیراسه‌كردن ده‌كرێت، چونكه ش���ه‌ش مانگه هه‌مومان قسه له‌س���هر ئهوه ده‌كه‌ین كه پێویس���ته په‌یڕه‌وی ناوخۆ له‌سه‌ره‌وه بۆ خواره‌وه هه‌مواربكرێته‌وه‌و لیژنه‌یه‌كی بۆ دانراو من یه‌كێ���ك بوم ل���هو لیژنه‌یه ،جێی
پرس���یاره ئێس���تا هاتون له‌نێو هه‌مو په‌یڕه‌وی ناوخ���ۆدا ته‌نها دو ماده‌یان تێی���دا وه‌رگرت���وهو كاری پێده‌كه‌ن، له‌كاتێك���دا ده‌بێ���ت ماوه‌یه‌ك���ی ت���ر ماده‌كانی دیكه هه‌موار بكه‌ینه‌وه. ئاوێنه :رات چییه له‌س���هر گۆڕان‌و یه‌كگرتوو كۆمه‌ڵ كه پێشتر زۆر چاالك بون‌و ئێستا ساردو سڕ؟ ئه‌بو كاروان :په‌رله‌مانتارانی ئه‌و سێ الیه‌نه‌و پارتیو یه‌كێتی هه‌مویان وه‌كو یه‌كن ،پێش���تر یه‌كێتییه‌ك‌و پارتییه‌ك هه‌بون ئێستا پێنج یهكێتیو پارتی له‌نێو په‌رله‌ماندان ،بۆ نمونه له‌دابه‌شكردنی لیژنه‌كان هه‌مویان وتیان ده‌بێت به‌پێی یاسای سانت لیگۆ دابه‌شبكرێت‌و هاتن لیستێكیان دیاریكرد ،له‌كاتێكدا ئه‌مه دژی په‌ی���ڕه‌وی ناوخۆی���ه ك ه ده‌ڵێت ده‌بێ���ت لیژنه‌كان به‌پێی پس���پۆڕیی‌و ش���اره‌زایی ب���واره‌كان بێ���ت ،ئێم���ه روبه‌ڕویانبوین���هوهو رازی نه‌بوی���ن، چونكه دابه‌شكردنی لیژنه‌كان حزبییه نه‌ك به‌پێی پس���پۆڕیی ،پاش���ان ئه‌و پێنج الیه‌نه له‌ژورێكی داخراوو له‌پشت په‌رله‌مانه‌وه هاتن خشته‌یه‌كیان له‌نێو په‌رله‌مان دابه‌شكردو وتیان لیژنه‌كان به‌مشێوه‌یه ده‌ستنیشانكراوه‌و ده‌یخه‌ینه ده‌نگدان���هوهو له‌راگه‌یاندنه‌كانی���ش باڵویانكرده‌وه ،له‌كاتێك���دا ئێمه هه‌ر ئاگادار نه‌بوین ،ئه‌م���ه مانای ئه‌وه‌یه وه‌رن ئیمالت���ان پێده‌كه‌ی���نو وه‌رن رازیبن ،ئنجا پاشتر له‌سه‌رۆك‌و جێگری لیژنه‌كان الیه‌نه‌كانی تریان بێبه‌شكرد، ئه‌مه‌یه ئه‌و دیموكراس���ییه‌ی كه باسی ده‌كه‌ن؟!
تایبه‌ت
) )429سێشه‌ممه 2014/5/20
19
مێژوی ساخته ..مرۆڤی ساخته‌و درۆزن دروستیده‌كات ...پاشماوه تا ئێس���تا نه‌مانزانیوه فه‌لس���ه‌فه‌ی ماركس���یزم ،كامه‌یان ماركس���ه‌كه‌یه‌و كامه‌ش���یان ئه‌نگلس���ه‌كه‌یه ،ئه‌نگلس مه‌غدورتری���ن فه‌یله‌س���وفی س���ه‌ده‌ی نۆزده‌ی���ه ،ئه‌ویش به‌هۆی ماركس���هوه ب���و ،مارك���س ه���هر ته‌نه���ا له‌فیكرو فه‌لس���ه‌فه زوڵمی له‌ئه‌نگڵس نهكردوه، ته‌نان���هت له‌ب���واری كۆمه‌اڵیه‌تی���ش ئه‌نگلس���ی چه‌وس���اندۆته‌وه ،له‌بواری فیكردا ئه‌نگل���س ماته‌ریالیزمی مێژویی دۆزیوهتهوه ،ماركس���یش ماته‌ریالیزمی دیاله‌كتیك���ی ،زاراوه‌ی ماته‌ریالیزمیش ه���هر ئه‌نگڵس به‌بااڵی فه‌لس���ه‌فه‌كه‌یدا بڕی ،ئه‌و نوس���ینانه‌ی ناوی ئه‌نگلسی له‌س���هره ئ���ه‌م راس���تییه ده‌رده‌خه‌ن، مارك���س كاری له‌س���هر هی���گڵ كردوه نه‌ك فۆیرباخ ،كۆمۆنیسته‌كانی دونیاش هه‌ڵوێستی فۆیرباخیان ده‌رباره‌ی ئایین نه‌ده‌خوێنده‌وه ..س���ه‌یری ئه‌م مێژوی فیك���ره بك���ه‌ن ،چۆن دێ���تو به‌كوێدا ده‌ڕوات ..م���ن كه بومه كۆمۆنیس���ت نه‌مده‌زانی ماركس جوانترین كچی وه‌ك خزمه‌تكار له‌ماڵه‌كه‌یدا له‌له‌نده‌ن هه‌یه، ل���ه‌وه‌ش كاره‌س���اتتر نه‌مده‌زانی كاتێ ماركس ژنه هۆڵه‌ندییه‌كه‌ی ده‌نێرێته‌وه ماڵ���ی باوكی بۆ هۆڵه‌ن���دا تا هه‌ندێك پاره بۆ ماركس بهێنێ ،چونكه پاره‌یان نه‌ماب���و ،ئیت���ر ژنه‌ك���هی له‌له‌نده‌نه‌وه ده‌چێته‌وه هۆڵه‌نداو هه‌فته‌یه‌ك له‌ماڵی باوكی ده‌بێت ،تا دهگهڕێتهوه ،ماركس له‌م���اوه‌ی ئ���ه‌م هه‌فته‌یه‌یدا ،توش���ی كاری سێكس���ی ده‌بێ���ت له‌گ���ه‌ڵ كچه جوان���ه خزمه‌تكاره‌كه‌ی���دا ،كاتێ كچه خزمه‌تكاره‌كه‌ی سكی ده‌بێت ،ژنه‌كه‌ی گوش���اری توند ده‌هێنێته سه‌ر ماركس به‌اڵم مارك���س درۆیه‌ك ده‌كات‌و ده‌ڵێت سكی ئه‌و خزمه‌تكاره‌مان له‌من نییه به‌ڵكو له‌ئه‌نگلس���ه ،ئه‌نگلسیش له‌به‌ر خاتری
ماركس ئه‌م درۆیه پشتڕاستده‌كاته‌وه، به‌اڵم دوای ماوه‌یه‌كی تر هه‌ر ئاش���كرا ده‌بێت كه ئ���هو س���كه له‌ماركس بوه ن���ه‌ك ئه‌نگلس ،ئیتر ماركس له‌ژنه‌كه‌ی ده‌پاڕێت���هوه ،كه بێده‌نگ���ی لێبكات، چونكه به‌قس���هی خۆی تیۆرداڕێژه‌ری چینی كرێكارانی جیهانه ،هه‌ر كه‌ش���ف ببێت ئاب���ڕوی ده‌چێت‌و تیۆره‌كه‌ش���ی گرنگیی خ���ۆی له‌ده‌س���تده‌دات ،ئیتر ژنه‌كه‌ی بێده‌نگ ده‌كات ،به‌اڵم گوناهی ئ���هو خزمه‌تكاره چی ب���و ،كه ماركس ئه‌و كوڕه ناش���ه‌رعییه‌ی له‌سه‌ر شه‌قام ببێت‌و نه‌هێڵ���ن بێته ماڵه‌وه ،تا گیانی له‌ده‌س���تدا؟ ماركس بۆ خۆی ژیانێكی بۆرژوایانه‌ی بردۆته سه‌ر نه‌ك كرێكارانه، ده‌ستی یارمه‌تیش���ی بۆ هه‌مو هاوڕێ‌و دۆسته‌كانی درێژكردوه ،مردنی (وۆڵف) زۆر به‌خێ���ر بۆ مارك���س گه‌ڕایه‌وه ،كه پاره‌یه‌كی زۆری بۆ به‌جێهێشتبو ..ئه‌و خزمه‌ته‌ی ئه‌نگڵس پێشكه‌ش به‌ماركسی ك���ردوه ،مه‌گه‌ر ئه‌فاڵتون به‌س���وقراتی به‌خش���یبێ ،ده‌نا هیگڵیش نه‌یتوانیوه ئه‌و خزمه‌ته به‌مه‌سیح ببه‌خشێ. ئه‌فالتون ك���ه نه‌مرترین‌و گه‌وره‌ترین فه‌لس���ه‌فه‌ی ب���ۆ مرۆڤایه‌ت���ی دان���ا، به‌ش���ێوه‌یه‌ك ( )2500س���اڵه ،ده‌یان فه‌یله‌س���وفی گ���ه‌وره له‌په‌راوێزی یان له‌ژێر روناكی فه‌لس���ه‌فه‌كه‌ی ئه‌فالتوندا س���ه‌ریانهه‌ڵداوه ،وه‌ك فه‌یله‌س���وفێك نوس���یویه‌تی ،هه‌مو فه‌یله‌س���وفه‌كانی دونیا ل���ه‌دوای ئه‌فالتونه‌وه له‌په‌راوێزی ئه‌فالتوندا ده‌ژین ،كه‌چی ئه‌و ئه‌فالتونه، بتپه‌رس���ت بو .فه‌لسه‌فه‌ی كۆمه‌ڵناسی له‌بنه‌ڕه‌ت���دا بۆ ئهوه هاته ئ���اراوه ،تا له‌فه‌لس���ه‌فه بێته‌ده‌ره‌وه ،پێش���ڕه‌وی به‌ربه‌ره‌كانیكارانی فه‌لسه‌فه (ئۆگۆست كۆنت) بو ،كه بیرۆكه‌ی كۆمه‌ڵناس���ی داهێن���او هه‌ر ئه‌وی���ش له‌ته‌مه‌نی()41
س���اڵی خۆی���داو له()47می���ن وان���ه فه‌لسه‌فییه‌كانی ده‌رباره‌ی پۆزه‌تیڤیزم له‌س���اڵی 1839زاراوه‌ی سوسیۆلۆژیا- كۆمه‌ڵناس���ی -به‌قه‌دو ب���ااڵدا بڕی .تا ئۆگۆست كۆنت نه‌هات ،هیچ جیاوازییه‌ك له‌نێوان فه‌لسه‌فه‌و كۆمه‌ڵناسیدا نه‌بو، ب���ه‌اڵم ئۆكۆس���ت كۆنت كۆمه‌ڵناس���ی به‌ش���ێوه‌یه‌كی جیاواز له‌پێش���وتر كرد به‌فه‌لسه‌فه‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆ ،به‌واتایه‌كی ت���ر وه‌ك تی���ۆدۆر ئۆدۆرن���ۆ ده‌ڵ���ێ، ده‌توانین بڵێین ئۆگۆست كۆنت دوژمنی گه‌وره‌ی فه‌لسه‌فه بو ،بۆیه كۆمه‌ڵناسی داهێنا .واته دژی بیركردنه‌وه‌ی رامانیی (التفكی���ر التأمل���ی للماورائیات)) بو، كۆنت ئه‌مه‌شی بۆیه كرد تا وه‌كو سان س���یمۆن داكۆكی جیدی له‌بۆرژوازییه‌ت بكات .ماوه‌یه‌كیش كۆنت‌و سانس���یمۆن دو هاوڕێ���ی له‌یه‌كتر تا بڵێی نزیكبون، سانسیمۆن سه‌رسام بو به‌پێشكه‌وتنی پیشه‌س���ازی‌و دروس���تبونی چینێك���ی نوێ كه ب���ۆرژوا بو ،ئه‌مه‌ش لهبهرئهوه ب���و چونك���ه سانس���یمۆن له‌ژیان���ی چه‌قبه‌س���تویی كۆمه‌ڵگ���ه به‌ت���ه‌واوی وه‌ڕس بوبو به‌تایبه‌ت كۆمه‌ڵگه ئه‌وكات له‌قۆناخی ده‌ره‌به‌گی‌و پێشڕه‌وی ئایین‌و خێڵ‌و پاشاو له‌م جۆرانه بو .ئۆگۆست كۆن���ت له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی به‌ربه‌ره‌كانێ���ی فه‌لس���ه‌فه‌ی ده‌كرد ،هه‌ر له‌م روانگه‌وه كۆنت دژایه‌تی ئه‌فاڵتونیش���ی ده‌كرد، چونكه فه‌لس���ه‌فه ل���ه‌الی ئه‌فاڵتونه‌وه گه‌یش���ته ترۆپك .به‌اڵم تێگه‌یش���تنی كۆنت بۆ كۆمه‌ڵناس���ی وه‌ك زانستێكی ن���وێ ،له‌گه‌ڵ بیری هی���گڵ كۆك بو، ئه‌گه‌رچی له‌و سه‌روبه‌نده‌دا بو كه هیگڵ (فینۆمینولۆژیای روح)ی نوسی. كۆتای���ی مێژوه‌ك���هی فۆكۆیاما، مش���تومڕێكی سیاس���یو فیكری زۆری دروستكرد ،به‌اڵم دواجار هه‌ر ده‌ركه‌وت
كه ئه‌م كتێبه گریمانه‌یه‌كه پڕه له‌هه‌ڵه ،له‌كاتی مردنیش���ی له‌س���اڵی ()1778 كتێبێكه درۆی مێژومان پێده‌ناس���ێنێ ،ئه‌مان���ه (فریدریك���ی مه‌زن پاش���ای ئاخر مێژو چۆن كۆتایی دێت له‌كاتێكدا پروس ،كاترینی دوه‌م ش���اژنی روسیا، هێشتا زانسته سروشتییه هاوچه‌رخه‌كان گۆستاوس���ی سێیه‌م پاش���ای سوید)، زۆری تری���ش به‌رهه‌مه‌كانی ڤۆلتێریان له‌وپه‌ڕی گه‌شه‌كردندابن. س���ه‌یركه‌ن فۆكۆیام���ا ،ده‌زان���ێ به‌ئاش���كرا مه‌حك���وم‌و قه‌ده‌خه‌ك���رد. توانس���ته‌كه‌ی ئهوهنده ب���ڕی نهكردوه س���اڵی 1791فه‌رمانڕه‌واو به‌رپرسانی تا مرۆڤایه‌تی سه‌رس���ام ب���كات ،بۆیه حكومه‌ت���ی فه‌ڕه‌نس���ا بڕیاریان���دا، ئه‌وه‌ت���ا خ���ۆی له‌پش���ت هه‌ندێك له‌و ته‌رمه‌كه‌ی ڤۆلتێر له‌ش���امپانیدا له‌گۆڕ هزرڤان‌و فه‌یله‌س���وفانه ده‌ش���ارێته‌وه ،ده‌ربهێنرێ���تو بگوازرێته‌وه بۆ پاریس، چونكه توانای گه‌یش���تن به‌ئه‌وانی نییه تا له‌رێوره‌س���مێكی شایسته‌و تایبه‌تی بۆیه خۆیانی پێ هه‌ڵده‌واسێ ،فۆكۆیاما قاره‌مانه‌كان���ی فه‌ڕه‌نس���ادا به‌خ���اك زاراوه‌ی (مێ���ژو)ی به‌مان���ا هی���گڵ‌و بس���پێردرێ ،پاش���ماوه‌ی ته‌رمه‌ك���هی ماركس���ییه‌كه به‌كارهێن���اوه ،هه‌روه‌ها ڤۆلتێر له‌گ���ه‌ڵ وێنه‌كانی ڤۆلتێرو جان چه‌مكی (دوایین مرۆڤ)یشی له‌نیچه‌ی جاك رۆسۆدا له‌ش���ه‌قامه‌كانی پاریسدا فه‌یله‌سوف وه‌رگرتوه ،ئێستا فۆكۆیاما كه خه‌ڵك���ی پاریس ریزیان به‌س���تبو له‌په‌ن���ای هیگڵ‌و مارك���س‌و نیچه‌دایه ،ده‌یانویس���ت س���ه‌ری رێ���ز دابنێن بۆ ب���ه‌اڵم خه‌ریك���ه له‌په‌ن���ای ئه‌وانیش باوكانی ش���ۆڕش ،نیش���اندران .له‌سه‌ر جێ���ی نابێته‌وه .ئه‌مڕۆ ئه‌و س���ه‌رده‌مه پ���ه‌رده‌ی مناره‌ك���هی ڤۆلتێ���ر ئ���ه‌م به‌س���ه‌رچو له‌په‌ن���ای كه‌س���ێكه‌وه ناو دێڕه نوس���راوه هه‌ڵكه‌نراوه :ش���اعیر، ده‌ربك���هی ،ئه‌گه‌ر هێ���زی مه‌عریفه‌ت فه‌یله‌س���وف ،مێژوزان ،ئه‌و بو به‌هۆی الوازبێت .میرابۆ ماوه‌یه‌ك قاره‌مانترین‌و ئ���ه‌وه‌ی كه روح���ی م���رۆڤ هه‌نگاوی شۆڕشگێڕترین سه‌ركرده‌ی جه‌ماوه‌ریی مه‌زن بۆ پێش���هوه بهاوێ ،ئه‌و ئازادی فه‌ره‌نس���ی ب���و ،له‌ری���زی ش���ه‌هیده به‌دیاری���ی بۆ ئێمه هێنا .س���ێ س���اڵ نه‌مره‌كانیش���یان شارده‌وه ،به‌اڵم كاتێ دواتر ،پاش���ماوه‌ی جه‌س���ته‌ی رۆسۆ، مێژو قس���ه نهێنییه‌كان���ی خۆی كرد ،له‌دورگ���هی پۆپ�ل�اری فه‌ڕه‌نس���اوه، میرابۆی قاره‌مانیان له‌ریزی ش���ه‌هیده گوازرای���هوهو له‌په‌نای ڤۆلتێ���ر نێژرا. شۆڕشگێڕو نه‌مره‌كان ده‌رهێناو بردیان مه‌به‌س���تم ئه‌وه‌یه بڵێم مێژوی ساخته‌و له‌ریزی جاش‌و خۆفرۆشه‌كانیان ناشت .درۆ تا س���هر بڕ ناكات‌و روی راس���تی مێ���ژو ئه‌م���ڕۆش ونبێت س���به‌ی هه‌ر خۆی هه‌ر ده‌رده‌خاته‌وه .ئێستا ده‌بێت سویسرا چه‌ند شه‌رمه‌زار بێت به‌رامبه‌ر ده‌رده‌كه‌وێته‌وه... سه‌یركه‌ن ئه‌و ڤۆلتێره‌ی شه‌وان جێی به‌وه‌ی كه نه‌یتوانی رۆسۆ داڵده بدات، پێ جێ نه‌ب���و نه‌یده‌وێ���را له‌ماڵه‌كه‌ی ئه‌وكاته‌ی په‌رله‌مان���ی پاریس بڕیاریدا خ���ۆی بخ���ه‌وێ ،دو جاری���ش خرابوه كتێب���ی (ئه‌میل)ه‌ك���هی بس���وتێنێ‌و گرتوخان���هی به‌ناوبانگی باس���تیله‌وه ،رۆس���ۆش له‌گرتوخانه بپه‌ستێ ،كه‌چی س���اڵی ( )1726بۆ ماوه‌ی ( )3ساڵ به‌ریتانیا به‌هانایه‌وه هات‌و له‌باوه‌ش���ی دورخرای���هوه بۆ به‌ریتانیاو تا س���اڵی گرت‌و ،ئه‌م له‌باوه‌شگرتنه‌ش بوه هۆی ( )1729ئینجا گه‌ڕایه‌وه نیشتمانه‌كه‌ی ،یه‌كترناس���ینی له‌گه‌ڵ داڤید هیوم ،ئه‌و
دیموکراسی هەڵبژاردن‌و قایمکردنی ...پاشماوه هەڵبژاردن لەکوردس���تاندا ،جۆرێکە لەگەیشتن بەپۆست ،نەک سیاسەتێکی پیشەیی .تینویەتی رۆحی خۆرهەاڵتیی بەپێگ���ەو پای���ە دەش���کێ .پلەیەکت هەبێ ،باهیچیشت پێنەکرێ! باشترین وەس���ف ئ���ەو وت���ەی پاڵدراوەتە بەر <ئیبن خەل���دون>" :اڵ‌ماره ولو علی الحج���اره" .میرایەتیکردن ،با لەس���ەر تاش���ەبەردێکیش بێت! ل���ەم پێناوەدا سیاسەت دەبێتە وش���ەی بریسکەدار. کە ئاس���تی هۆش���یاری دیموکراس���ی دەنگ���دەر بۆ بەرنامەیەک نەبێ ،بەڵکو کێ خەڵکی ناوچەکەیەتی ،تیرەو شارو خزم‌و حزبەکەیەتی ،ئیتر چ گۆڕانکاری دەبێ! بۆیە ،ک���ە هەڵبژاردن دەکرێتە
ژێ���دەری دیموکراس���ی ،دەمامک���ی گوتارێکی س���اختەیە کە پێماندەڵێ: "ئەوەتا هەڵبژاردن بەلیستی جیاوازە، کەواتە هەیە"! ت���ا ئێس���تاش لەکۆمەڵگ���ە خۆرهەاڵتیەکان���دا ناڕاس���تەوخۆ هێزە نەریتیەکان حوکم دەکەن .هێزگەلێکی کۆمەاڵیەتی کاریگەرییان لەس���ەر رای گشتی هەیە :دەس���ەاڵتی خوونەریت، دەسەاڵتی ئاینداریی‌و باوەڕ ،دەسەاڵتی سیاس���ی ،دەس���ەاڵتدارانی ئاب���وری‌و س���اماندارەکان ،دەسەاڵتی راگەیاندن‌و بەڕێژەیەک���ی کەمی���ش رۆش���نیبرو خوێن���دەواران .دەس���ەاڵتدارەکان لەو کەنااڵن���ەوە نف���وز دەکەن���ە نێو رای
گشتییەوە .فەرمانڕەواکانی خۆرهەاڵت تێگەیش���توون کە جڵەوی دەس���ەاڵت لێرەدای���ە .لەبەرئ���ەوەی دام���ەزراوەو دەزگاکان ناتوانن راستەوخۆ کۆنترۆڵی کۆمەڵگە بکەن .پشتبەس���تن بەهێزە کۆمەاڵیەتی‌و نەریتیەکان ئەلتەرناتیڤە. ئەمە بەش���ێکە لەسیاس���ەتی (ماس) ئاپۆڕە ک���ە لەڕێی پیاوان���ی ئایینی، مەالزادەو ش���ێخزادەو س���ەرخێڵەکان‌و ئابوری بەدەستەکانەوە پیادە دەکرێ. دواجار دەبێ ئیدامەی بەرژەوەندی ئەم ئامرازانە بەپاداش���تو بەرات ،پۆستی بەتاڵ بدرێ. ئەمە بەشێکە لەو رۆحە ستەمخوازو قۆرخکارەی کە چاوی لەپۆستە ،نەک
سیاسەت .گاڵتەجاڕییە کە پۆستەکان وەک سندوقە بەتاڵەکە دەبێتە پاداشت! ئ���ەم دەردراوە کۆمەاڵیەتیان���ە بونەتە نەگ���ۆڕێ کە پرۆس���ەی هەڵبژاردنیش خۆی لەگەڵیاندا گونجاندوە .لەکاتێکدا دیموکراس���ی گۆڕانکاری���ە ،کەچ���ی هەڵبژاردنەکان بەکۆدەنگی هێشتنەوەی دۆخەکەی���ە وەک خ���ۆی .لێ���رەوە، بەشکاریی لەسەروی هەڵبژاردنەوەیەو ئاماژەی���ە بەدونیابینیەکی چەس���پیو. کاتێکیش کە هەمو شتێک وەک خۆی دەمێنێتەوە ،رەوایەتی دروس���تدەکا، دەبێت���ە هەقیقەتێکی نەگ���ۆڕ .واتە، نەب���ون‌و هەبون���ی هەڵبژاردن���ەکان یەکسانن بەیەک!
له‌ستایشی كتێبدا ...پاشماوه با باسی ئهوه نه‌كه‌ین كه خوێنه‌ری هه‌مویانه‌وه هه‌س���تی بینی���ن" .ئێم ه ك���ورد چه‌ند ئ���ازاری كتێ���ب ده‌دات كاتێك ده‌خوێنینه‌و‌ه هه‌ست به‌ئارامی ده‌ڵێیت توش���ی نه‌خۆش���ی سادیزم ده‌كه‌ین ،هه‌ستده‌كه‌ین به‌شێك له‌وزه‌ی بوه به‌رامبه‌ر كتێب ،وه‌ك سروش���تی ش���اراوه‌مان ده‌خه‌ین��� ه كار ،وه‌ك مش���ك كتێب ده‌خ���وات‌و په‌ڕه‌كانی ئه‌دیس���ۆن ده‌ڵێ���ت " خوێندنهوه بۆ تێكده‌دات ،ئاخر پێتان سه‌یرنه‌بێت تا مێشك وه‌ك وه‌رزش بۆ له‌ش وایه". ئهوهی له‌پرۆس���هی خوێندنه‌وه‌دا ئیستاش به‌شێكی زۆری تاكی كوردی نازانێت كتێب یان ڕۆژنامه بگرێت بۆ گرنگ ه چۆنیه‌ت���ی خوێندنه‌وه‌یه نه‌ك چه‌ندیه‌تی خوێندنهوه ،وه‌ك عه‌قادی خوێندنهوه. س���ه‌باره‌ت به‌خوێندنه‌وه‌و ئاره‌زوی میس���ری ده‌ڵێت "سێ جاران كتێبێك په‌یداكردنی مه‌عریفه ئه‌رستۆ له‌كتێبی بخوێنه‌وه باش���تره له‌وه‌ی سێ كتێب میتافیزیكادا ده‌ڵێت "هه‌مو مرۆڤه‌كان بخوێنیته‌وه" ئه‌مه‌ش له‌پێناو مانه‌وه‌ی به‌سروش���ت ئاره‌زوی زانی���ن ده‌كه‌ن ،زانیارییه‌كان ه له‌میم���ۆری درێژخایه‌نی نیشانه‌ی ئه‌مه‌ش بریتییه له‌و خۆشییه‌ی مێشكدا. سه‌باره‌ت به‌ئاماره‌كانی خوێندنهوه كه وه‌ریده‌گرن له‌هه‌س���ته‌كانه‌وه ،جگ ه له‌كه‌ڵك‌و سودیان هه‌سته‌كان له‌خودی له‌جیهان���دا د.زی���د عل������ی الفیص������ل خۆش���یاندا خۆشده‌ویسترێن له‌سه‌روی له‌وتارێكیدا له‌ساڵی 2009دا نوسیویه‌تی
ده‌ڵێ���ت " ئام���اره‌كان به‌دیاریده‌خه‌ن ك ه ه���هر تاكێكی ئه‌وروپایی س���ااڵن ه ب ه تێك���ڕا ( )35كتێب ده‌خوێنێته‌وه، هه‌ر تاكێكی ئیسرائیلیش سااڵنه تێكڕا ( )45كتێ���ب ده‌خوێنێته‌وه ،له‌كاتێكدا له‌واڵت��� ه عه‌ره‌بییه‌كان ب��� ه هه‌ر ()80 كه‌س پێكهوه س���ااڵن ه ی���ه‌ك كتێبیان به‌رده‌كه‌وێت). كه‌وات��� ه وه‌ك (وی���ڵ ڕۆجه‌رز) ی ئه‌مه‌ریك���ی ده‌ڵێ���ت كه‌س���ێك خوێنده‌واربێت‌و نه‌خوێنێته‌و‌ه جیاوازی نییه له‌گه‌ڵ كه‌س���ێك نه‌خوێنده‌واره‌و نازانێت بخوێنێته‌وه ،كه‌واته كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی پڕه له‌خوێنده‌واری نه‌خوێنه‌ر! الی م���ن كتێ���ب چه‌كه‌و وش���ه‌كان فیش���ه‌كن ،بۆی��� ه پێویس���ت ه خۆمان پڕچ���ه‌ك بكه‌ی���ن به‌كتێ���بو وش���ه،
چونك ه زۆرجار ئهوهی وش���ه‌یه‌ك یان ڕس���ته‌یه‌ك ئه‌نجامی ده‌دات به‌سه‌دان چ���ه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌نی ئه‌نج���ام نادرێت، ده‌رئه‌نجام���ی خوێندن���هوه ئهوهی��� ه كه له‌مێگه‌لب���ون ڕزگارم���ان ده‌كات، چونك��� ه نه‌خوێن���ده‌واره‌كان هه‌موكات هه‌نگوینی ده‌س���ه‌اڵتن ،دیكارت ده‌ڵێت "من بیرده‌كه‌مه‌وه ،كه‌وات ه من هه‌م "، ئه‌لبێر كامۆش ده‌ڵێت "من یاخیده‌بم، كه‌واته من ه���ه‌م" ،منیش ده‌ڵێم "من كتێب ده‌خوێنمه‌وه ،كه‌وات ه من هه‌م", چونك���ه كتێ���ب فێ���ری بیركردنه‌وه‌و یاخیبون‌و ڕه‌خنه‌گرتنمان ده‌كات ,هیچ شتێك لهوه باش���تر نیی ه كتێب ببێت به‌دوژمنت بۆ ئهوهی هه‌مو وزه‌ی خۆت له‌پێناویدا به‌كاربخه‌ی ،ئه‌مه‌ش لوتكه‌ی عاشقبونی خوێنه‌ر‌ه بۆ كتێب.
ونبون
* ناس���نامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی س���لێمانی ونبوه به‌ناوی (اسماعیل احمد حه‌مه ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئــاوێنه. * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (زانا علی رشید) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئــاوێنه. * ناس���نامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی س���لێمانی ونبوه به‌ناوی (به‌رزان محمد حس���ن) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئــاوێنه. * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (امید كمال حه‌مه) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئــاوێنه. * ناسنامه‌یه‌کی کۆلێژی په‌روه‌رده‌ی زانکۆی که‌رکوک به‌ناوی ونبوه(رۆیا عرفان طاهر) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئــاوێنه.
www awene.com
هیومه‌ی كه ب���وه یه‌كێك له‌گرنگترین‌و دیارتری���ن فه‌یله‌س���وفی ئه‌زمونگه‌ری‌و لیبڕالیزمی نوێ ..ئه‌وه‌تا لێره‌ش دوای 22س���اڵ ئ���ازادیو راپه‌ڕی���ن ،جه‌مال عیرفان رێوره‌س���مێكی شایس���ته‌ی بۆ نه‌كراوه ،كه‌س���مان نه‌مانزانی س���ه‌اڵح هه‌ورام���ی له‌كوێ ش���ه‌هیدكراو له‌كوێ نێژرا؟ ئه‌رس���تۆ له‌رێنیسانس���دا روی راستییه‌كه‌ی ده‌ركه‌وت ،ڤۆلتێرو رۆسۆ له‌دوای شۆڕش���ی فه‌ڕه‌نسا ..هتد .ئه‌م ده‌س���ه‌اڵته‌ی هه‌رێمی كوردس���تانیش له17ی ش���وباتدا روی راس���تییه‌كه‌ی ده‌رك���ه‌وت .هه‌ر ئێمه‌ی ك���ورد وانین، مێ���ژوی هه‌مو گه‌النی دونیا پڕه له‌درۆو ده‌مام���ك ،دیكارت باش ئه‌مه‌ی ده‌زانی بۆیه نوس���یبوی ،له‌و هه‌مو زانس���ته‌ی تا ئێس���تا ناس���راون ،ته‌نیا بیركاری‌و ئه‌ندازیاری دورن له‌هه‌ڵه‌و گومان‌و هیچ جۆره مه‌به‌ستێكی كه‌سییان تێدا نییه. ئه‌مان���ه هه‌موی به‌رهه‌م���ی كۆمه‌ڵگه‌ی داخراو بون ،سه‌یركه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی س���ه‌ركرده‌و بنكرده‌كان���ی ئه‌وه‌ن���ده‌ی خه‌ریكی دروستكردنی باڵه‌خانه‌ی به‌رزو دیك���ۆری مۆدێرن���ی ده‌رگاو په‌نجه‌ره‌و ناوماڵه‌كانیان���ن ،چاره‌ك���ی ئه‌وه‌ن���ده خه‌ریكی دروستكردنه‌وه‌و بونیادنانه‌وه‌ی ئه‌خ�ل�اق نین ،چاره‌كی ئهوهنده گرنگی به‌راستگۆیی‌و نیشتمانپه‌روه‌ریی نادات، ب���ه‌رده‌وام به‌رێ���گاوه‌ن ب���ۆ واڵتان���ی ئهوروپ���او چی���نو هیندو كه‌ن���داوو... ب���ۆ بازرگانیكردن‌و هێنان���ی كه‌لوپه‌لی ج���وان ب���ۆ رازاندن���ه‌وه‌ی ماڵه‌كانیان، ب���ه‌اڵم هه‌رگی���ز بیر له‌هێنان���ی ئه‌قڵی واڵتانی ئه‌وروپی‌و چی���نو ...ناكه‌نه‌وه ت���ا بیانگوازن���هوه ناوماڵه‌كانیان ،ماڵ به‌فیكرو دادپه‌روه‌ری جوان ده‌بێت نه‌ك به‌دیكۆر كه دوای چه‌ند ساڵێك ده‌ڕزێ‌و ناشیرین ده‌بێ.
خۆکوشتنی ژنان لەکوردستاندا ...پاشماوه وەک چ���ۆن دەش���ێت کۆمەڵگایەک دروس���تببێت مرۆڤ���ەکان لەئاس���تی تاکەکەس���یدا پەیوەندییەک���ی الواز بەیەک���ەوە کۆیانبکات���ەوە ،ه���اوکات دەش���ێت پەیوەندییەک���ی الواز ،ڕەنگە زۆر الوازترو بێماناتر ،تاکەکەس���ەکان بەو پرۆژە دەس���تەجەمعییەوە گرێبدات ک���ە ناوی کۆمەڵگایە .ل���ەم دۆخانەدا تاکەک���ەس هه‌س���ت ناکات بەش���ێکە لەتۆڕێک لەپەیوەندی ئینسانیی گەرم‌و گوڕو مانادار ،هه‌س���ت ناکات بەشێکە لەھیچ تۆڕێکی هاریکاریی کۆمەاڵیەتیی، یان بەش���ێکە لەژیانێکی گش���تیی کە بەهاو نرخێک ب���ۆ بونی ئەو دادەنێت. دۆرکهایم ئەم ج���ۆرە دۆخە ناودەنێت ” ،“suicidogenic currentsک���ە دەش���ێت بە ”هه‌لومەرج“یان ”ژینگەی خۆکوژیی“ ناونوسی بکەین .مەبەست لەبون���ی ئەم ج���ۆرە ژینگەیەش بون‌و ئامادەگ���ی کۆمەڵێ���ک پرۆس���ەیە
ک���ە پاڵنەری گ���ەورە ب���ۆ خۆکوژیی دروس���تدەکەن .دۆرکهای���م چ���وار پرۆسەی سەرەکی لەم ژینگە تایبەتەی خۆکوژی���دا لەیەکت���ری جیادەکاتەوە. یەکەمیان بریتییە لەپرۆسەی Egoism ئیگۆی���زم ،کە دەش���ێت بەپرۆس���ەی دروس���تبونی ئەنانیەت ن���اوی ببەین. دوهه‌م ،Altruismکە ھێما بۆ بەھێزیی ڕۆحیەتی قوربانیدان دەکات .س���ێهه‌م Anomieکە مانای دروستبونی دۆخێک دەگەیەنێ���ت تیای���دا مرۆڤ هه‌س���ت بەوەناکات نۆرم‌و بەهایەکی تیادا ماوە بتوانێت مانایەک بەژیانی ببەخش���ێت‌و خۆی وەک کەس���ێک ببینێت بەش���دار لەژیانی کۆمەاڵیەتی���دا .چوارهه‌میش ،Fatalismک���ە مان���ای دروس���تبونی دۆخێ���ک وەک قەدەر وابێ���تو مرۆڤ نەتوانێت لێیدەربازببێت .لەبەشەکانی تری ئەم نوس���ینەدا قس���ە لەسەر هه‌ر یەکێک لەم چوار پرۆسەیە دەکەم.
ئەخالق‌و دەوڵەت ...پاشماوه لێره‌وه كاری یاس���ادانه‌ره‌كان ده‌بێت داڕش���تن ی ئه‌و بهنده یاساییان ه بێت ك ه پارێزگاری ل���ه‌م فره‌ییه وه‌ك بنه‌مایه‌ك ی سه‌ره‌كی ئه‌خالق ده‌كات‌و ده‌وڵه‌ت ناچار ده‌كات به‌بێ ئ���ه‌وه‌ی الیه‌نگری له‌رێبازو نمونه‌یه‌كی ئه‌خالق ب���كات ،ئه‌م فره‌یی ه چونیه‌ك‌و به‌شێوه‌یه‌كی یه‌كسان بپارێزێت. ده‌وڵه‌ت ده‌بێت ده‌وڵه‌تی هه‌موان بێت.. ته‌نان���هت ده‌وڵه‌تی ئه‌و كه‌س���انه‌ش ك ه به‌بڕوای ئێم���ه نائه‌خالقین ..نائه‌خالقین له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی په‌یڕه‌وی له‌و سیس���ته‌م ی به‌هایانه ناكه‌ن كه ئێمه بڕوامان پێیه‌تی. كاری یاس���ادانه‌ریش ئه‌وه‌یه ئازادی ئه‌و نمونه‌ی ئه‌خالقان���ه ،به‌مه‌رجی ئازادی‌‌و پێش���ێلنه‌كردنی مافی ئازادی بپارێزێت. ده‌وڵ���هت وه‌ك چۆن نابێ���ت بیروڕایه‌ك ی سیاسی به‌س���هر خه‌ڵكدا بس���ه‌پێنێت، هه‌رواش نابێ���ت نمونه‌یه‌ك���ی ئه‌خالق ی ل���ه‌دژی نمونه‌یه‌ك���ی دی به‌كاربێنێ���ت. ئه‌م تێگه‌یش���تنه‌ش یه‌كێك���ه له‌ره‌هه‌ند‌ه گرنگه‌كان���ی پرۆس���هی عه‌لمانیب���ون. عه‌لمانیب���ون وه‌ك چ���ۆن بێالیه‌ن��� ی ده‌وڵه‌ت ه له‌مه‌زه���هبو دینه جیاوازه‌كان ی كۆمه‌ڵگا ،هه‌رواش بێالیه‌ن��� ه له‌و نمون ه ئه‌خالقیانه‌ی ئ���ه‌م گروپ یان ئه‌و گروپ پێشنیاریده‌كات .ئه‌و ئه‌خالقه‌ی ده‌وڵه‌ت ی مۆدێ���رن په‌ی���ڕه‌وی لێده‌كات له‌س���هر بنه‌م���ای رێزگرت���ن له‌ماف���ی جیاوازبون راوه‌س���تاوه‌و هی���چ نمونه‌یه‌ك ی ئه‌خالق به‌س���هر نمونه‌یه‌كی دیدا ناس���ه‌پێنێت.
ئه‌و یاس���او رێس���ایانه‌ش ك��� ه په‌یڕه‌و ی وه ده‌كات ،له‌هیچ مه‌رج���ه‌ع‌و مه‌زهه‌بێكه وه‌رنه‌گی���راون ،به‌ڵك���و دروس���تكراو ی مرۆڤن‌و هه‌میش ه له‌كاتی پێویستدا قابیل ی ده‌س���تكاریكردنن .بنه‌م���ای س���ه‌ره‌ك ی ئه‌خ�ل�اق له‌ده‌وڵه‌تی مۆدێرندا له‌س���هر بنه‌مای ئ���ازادی تاكه‌كه‌س���یو رێزگرتن له‌و هه‌ڵبژاردنه جیاوازن��� ه دامه‌زراوه ك ه تاكه‌كه‌س���ه‌كان بۆ خۆیان ی هه‌ڵده‌بژێرن. ده‌وڵ���هت هیچ هه‌ڵبژاردنێك���ی ئه‌خالق ی به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنێك ی دیدا زاڵناكات‌و وه‌ك چۆن ده‌وڵه‌ت ی ئه‌و كه‌سانه‌ی ه كه به‌بڕوا ی ئێم ه به‌ئه‌خالقن ،هه‌رواش ده‌وڵه‌تی ئه‌و كه‌سانه‌ی ه كه به‌بڕوا ی ئێمه نائه‌خالقین. ده‌وڵه‌ت ته‌نها ئه‌وكاته ده‌س���ت له‌ژیان ی ئه‌خالقیه‌و‌ه ده‌دات كه یاسایه‌ك له‌یاساكان پێشێلده‌كرێت ،نه‌ك بنه‌مایه‌ك ی ئه‌خالق ی كه گروپێكی دیاریكراو بڕوایان پێیه‌تی. ده‌وڵه‌ت���ی مۆدێرن بهو بهنده یاس���ایی ه مه‌ده‌نیان���ه كارده‌كات ك��� ه دور له‌الیه‌ن یاس���ادانه‌رانه‌وه داڕێژراوه‌و به‌رژه‌وه‌ند ی هی���چ تێڕوانینێك ی ئه‌خالق��� ی گروپێك ی دژ ی گروپێك���ی دی له‌به‌رچاو نه‌گرتوه. ده‌وڵ���هت نه ده‌بێ���ت ده‌ور ی حاخامێك ی یه‌ه���ود ی یان قه‌ش���ه‌یه‌كی مه‌س���یح ی ی���ان مه‌الیه‌كی ئیس�ل�ام ی ببینێت‌و ،ن ه ده‌بێتی���ش له‌به‌رژه‌وه‌ندی هیچ یه‌كێكیان یاس���ایه‌ك به‌دژ ی ئه‌ویدی���ان دابڕێژێت. له‌هه‌مو ئه‌مان���ه‌ش گرنگتر ده‌بێت زامن ی ئازادی هه‌ر یه‌كێكیان بكات.
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سه‌رنوسه‌ر :سه‌ردار محه‌مه‌د
سه‌رچاوه‌كه‌ی مه‌كته‌بی سیاسیو سه‌ركردایه‌تی! ئاالن ره‌ئوف یه‌كێك له‌و هۆكارانه‌ی كه س����ه‌رچاوه‌ی ته‌رجه‌مه‌كردنی گرفت‌و كێشه ناوخۆییه‌كانی (ی.ن.ك)ـه بۆ س����هر الپه‌ڕه‌ی رۆژنامه‌‌و س����ایت‌و میدیاكان له‌وێشه‌وه بۆ شه‌قام ،ئه‌و لێ����دوان‌و زانیارییانه‌یه كه رۆژانه له‌س����هر زاری س����ه‌رچاوه‌یه‌كی تایبه‌ت له‌م.س یان س����ه‌ركردایه‌تی ی.ن.ك ده‌درێنه میدیاكان ،كه زۆرجار به‌هۆیه‌وه گۆمی ناكۆكیه‌كانی یه‌كێتی ش����ڵه‌قاندوه‌‌و جارجاریش سه‌رچاوه‌یه‌كی تری نادیار ئه‌و هه‌واڵ‌و زانیارییانه‌ی ره‌تكردۆته‌وه. به‌خش����ین‌و پێدانی زانیاری‌و هه‌واڵ به‌میدیاكان له‌الیه‌ن به‌رپرسانی حزبی‌و حكومیه‌وه كارێكی ته‌ندروس����تو هه‌ستكردنه به‌به‌رپرس����یارێتی به‌تایبه‌ت له‌و بابه‌ت‌و مه‌سه‌النه‌ی كاریگه‌رییان له‌دۆخی سیاس����یو ئاراس����ته‌ی گۆڕانكاریه‌كان‌و رای گشتی هه‌یه له‌ویش ته‌ندروس����تتر ئه‌وه‌یه كاتێك ئه‌و زانیارییانه به‌ئاشكراو بێسڵه‌مینه‌وه به‌رپرسه‌كان ناوو مۆری خۆیانی له‌سه‌ر دابنێن نه‌وه‌ك ماسك‌و ده‌مامك پۆشین. ئه‌م دیارده باوه له‌ناو به‌رپرسانی یه‌كێتیدا وایكردوه ته‌نانه‌ت كادر‌و ئه‌ندامانی حزبه‌كه‌ش بۆ زانینی هه‌واڵ‌و زانیاری‌و ناوه‌ڕۆكی كۆبونه‌وه‌كانی م.س یان سه‌ركردایه‌تی بگه‌ڕێنه‌وه بۆ س����ه‌رچاوه بێدایك‌و باوكه‌كانی ناو میدیای ئه‌هلی نه‌وه‌ك میدیا ره‌سمی‌و ناره‌سمی حزبه‌كه‌یان ئه‌وه‌ش هێنده‌ی تر سیاس����هتو ستراتیژی یه‌كێتی نارۆشن‌و دابه‌شكردوه‌‌و به‌رپرسیارێتی سیاسیو مۆراڵی ئه‌و به‌رپرسانه‌شی خستۆته ژێر پرسیاره‌وه. چه‌ندینجار له‌ناو س����ه‌ركردایه‌تی ی.ن.ك به‌ش����ێوازی جیاجیا كار بۆ ئهوه كراوه ئه‌م دیارده‌یه بنبڕبكرێت‌و رای ره‌س����می یه‌كێتی له‌س����هر هه‌ر مه‌س����ه‌له‌‌و بابه‌تێك له‌الیه‌ن راگه‌یه‌نراوی م.س یاخود گوته‌بێژی م.س رابگه‌یه‌نرێت ،به‌اڵم هیچكام له‌و ئیجرائاتانه س����ه‌ركه‌وتو نه‌بوه‌‌و ئێستاشی له‌سه‌ربێت سیاس����یه‌كانی ناو م.س‌و سه‌ركردایه‌تی به‌ر له‌راگه‌یه‌نراوه ره‌س����میه‌كان به‌وج����ۆره‌ی خۆیان ده‌یانه‌وێت زانیاریی����ه‌كان ده‌گه‌یه‌ننه میدیاكان زۆرجار تا راده‌ی ئیحراجكردنی هه‌ڵوێس����تی هه‌ڤاڵه‌كانیان له‌به‌رده‌م دۆست‌و نه‌یار‌و رای گشتیدا. گه‌ر وردتر س����ه‌رنجبده‌ین ئه‌م دیارده‌یه له‌گه‌ڵ گه‌رمی روداو‌و پێش����هاته سیاسیه‌كانی ناو یهكێتیو كوردستاندا زۆرتر هه‌ستپێده‌كرێت‌و له‌ماوه‌ی چه‌ند مانگی رابردو تا ئه‌مرۆ دزه‌كردنی ئهمجۆره هه‌واڵ‌و زانیارییه راست‌و ناراستانه بازاڕی سایت‌و میدیا ئه‌هلیه‌كانی گه‌رمت����ر كردوه ،گه‌رچی میدیا ئه‌هلیه‌كان مافی خۆیانه له‌هه‌ر كون‌و قوژبنێكی م.س‌و س����ه‌ركردایه‌تیه‌وه ه����ه‌واڵ‌و زانیارییان چن����گ بكه‌وێت‌و دواج����ار باڵویبكه‌نه‌وه ،به‌اڵم هه‌ندێكج����ار ئه‌و به‌رپرس‌و س����ه‌رچاوانه زه‌فه‌ریان له‌دۆخه‌كه هێن����اوه‌‌و له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان‌و لێدانی ئه‌وانیدی هه‌واڵ‌و زانیاری ناڕاست‌و پێچه‌وانه‌شیان ده‌رخواردی میدیای ئه‌هلی داوه وه‌ك ئهوهی له‌سه‌ر‌وبه‌ندی به‌ستن‌و نه‌به‌ستنی كۆنگره‌ی یهكێتیو ناكۆكیو ملمالنێی س����ێ باڵه‌كه‌‌و دیاریكردنی كه‌س����ێك بۆ پۆستی جێگری س����ه‌رۆكی هه‌رێم‌و حكوم����هت باڵویانده‌ك����رده‌وه بێ ئهوهی ئه‌و س����ایت‌و میدیایان����ه په‌نجه‌یان به‌گه‌رمی ئ����هو زانیاری‌و هه‌واڵه ناڕاس����تانه داخبوبێت‌و نیاز‌و نیه‌تی س����ه‌رچاوه‌كانی م.س یان سه‌ركردایه‌تیان بۆ جارێك خستبێته ژێر پرسیار‌و به‌رپرسیارێتیه‌وه. بۆ به‌خش����ینی میس����داقیه‌ت به‌هه‌ر زانیاری‌و هه‌واڵێك‌و ده‌رخستنی راستی‌و دروستی پش����ت روداوه‌كان‌و گه‌یاندنی هه‌ڵوێس����تی ره‌س����می‌و ناره‌س����می یه‌كێتی له‌سه‌ر هه‌ر مه‌س����ه‌له‌‌و بابه‌تێكی په‌یوه‌ست به‌سیاس����ه‌تی یه‌كێتی كاتی ئه‌وه‌یه میدیا ئه‌هلیه‌كان شه‌فافانه‌تر ئه‌و به‌رپرسانه بهێننه سه‌ر خه‌ت‌و ماسكه‌كانیان پێفڕێبده‌ن له‌ویش باشتر بۆیان ناچاركردنی ناوهێنانی ئه‌و به‌رپرسانه‌یه بۆ پشتڕاستكردنه‌وه‌ی راستی‌و دروستی ه����ه‌واڵ‌و زانیارییه‌كان‌و ره‌وینه‌وه‌ی ته‌مومژه‌كان ،ئه‌گه‌ریش ئه‌و به‌رپرس����انه جورئه‌تی ئهوه ناكه‌ن ئه‌وا هه‌ر به‌رپرسێكی م.س یان سه‌ركردایه‌تی گه‌ر هه‌واڵ‌و زانیاری به‌ناوی س����ه‌رچاوه‌یه‌كه‌وه یا هه‌ر ناوێكی تره‌وه ده‌داته س����ایت‌و میدیاكان‌و ئاماده نییه ناوی خۆیو به‌رپرس����یارێتی خۆی بۆ ئه‌و كه‌ناڵه‌‌و وه‌رگره‌كانی ئاش����كرا بكات بێگومان ئه‌و به‌رپرس����ه شایه‌نی ئهوه نییه نه‌ك ئه‌ندامی م.س یان سه‌ركردایه‌تی ،به‌ڵكو یه‌كێتیش بێت.
ه له‌ئه‌وروپا نوێنه‌ری ئاوێن شوان حه‌مه ـ نه‌رویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر ،سەردەشت عوسمان
"سه‌گ ،خواستی له‌سه‌ره"
10
ئا :ئاوێنه سه‌گ راگرتن له‌سلێمانی خه‌ریكه ده‌بێت ه دیارده ،دو گه‌له‌ری له‌گه‌ڕه‌كی ئاشتی‌‌و س����ه‌رچنار ه����هنو س����ه‌گ له‌مالیزیا‌و تایله‌ن����دو توركیاوه ب����ۆ كڕیاره‌كانیان هاورده ده‌كه‌ن. خاوه‌ن����ی دوو گه‌له‌رییه‌ک����ه ،ش����وان بارام به‌ده‌م ده‌س����تهێنان به‌سه‌ر توك ه نه‌رمه‌كانی سه‌گه بۆره‌كه‌ی به‌رده‌میدا، باس����ی ل����هوه كرد ك���� ه "له‌نێ����و ئه‌م گیاندارانه‌دا كه نمایشیان ده‌كه‌ین ،سه‌گ زیاتر خواستی له‌سه‌ره ،خه‌ڵكێكی زۆر دێ����ن داوای جۆرێكی تایبه‌تی ده‌كه‌ن‌و ئێمه‌ش له‌مالیزی����او تایله‌ندو توركیاوه بۆیان ده‌هێنین". ئ����هو وتی " ک����ه‌س س����ه‌گی خۆماڵی ناوێ����ت مه‌گه‌ر س����ه‌گی هه‌وش����ار كه ب����ۆ پاس����كردنه ،ئهوهی ل����ه‌ده‌ره‌وه‌و ئه‌وروپاوه نهی����هت خه‌ڵك لێره به‌كه‌م س����ه‌یری ده‌كات ،جاری وابوه 5توله سه‌گی خۆماڵی بچوكم هێناوه به‌شه‌ش مان����گ له‌دوكانه‌ك����ه‌دا ماوه‌ته‌وه‌و بۆم نه‌فرۆش����راوه ،كه فرۆشتوش����مه له25 هه‌زار دینار زیاتری نهكردوه". وتیشی "خه‌ڵكی زیاتر بۆ دو مه‌به‌ست س����ه‌گ ده‌كڕن ،یه‌كه‌میان بۆ جوانیی‌و كه‌شخه‌ییه له‌ناو مااڵن ،دوه‌میشیان بۆ پاس����ه كه زیاتر چینه ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان ئه‌وانه‌ی خاوه‌ن����ی ڤێال‌و باخن ده‌یبه‌ن بۆ پاسه‌وانی رایده‌گرن".
ریکالم