ریکالم
www.awene.com
ژماره ()441 سێشەممە 2014/8/19
کورد دهگهڕێتهوه بۆ به‌غدا
»» 3
ی رابردو كورد به‌هه‌مان داواكارییه‌كان ده‌چێته‌وه به‌غدا
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامه‌یه‌ك
به‌ره‌كانی جه‌نگ ده‌بنه شوێنی گه‌شت
کۆمپانیای ئاوێنه ده‌ریده‌کات
کێشه‌ی پارێزگاری سلێمانی
12 »» 17 »»9
ئه‌گه‌ر پارێزگار دو ساڵ به‌دو ساڵ نه‌بێت ی ئارام نابێت سلێمان
داعش نه‌وت به‌ك ێ ده‌فرۆشێ؟
11
12 »» 17 »»8
ی 70هه‌زار داعش رۆژان ه توانای به‌رهه‌مهێنان به‌رمیل نه‌وتی هه‌یه
ئاوێنه شوێنی 100ئێزیدی دابڕاو ئاشکرا ده‌کات
"به‌زوترین كات فریامانكه‌ون" ی له‌به‌شی رۆژئاوای چیا ی 100ئێزید ش���ه‌نگال كه به‌قه‌ندی���ل ناوده‌برێت ماوه‌ی دو هه‌فته‌یه له‌خه‌ڵكی‌‌و جیهانی ده‌ره‌وه داب���ڕاون‌و ت���ا ئێس���تا هیچ كه‌س‌و الیه‌نێك نه‌یانگه‌یش���توه‌تێ، ئهوان له‌ڕێگ���هی ئاوێنه‌وه داواكارن به‌زوترین كات فریایانبكه‌ون ئه‌گینا روبه‌ڕوی مردن ده‌بنه‌وه. ئاوێنه ،زاخۆ :وه‌لید حه‌سه‌ن موراد كه یه‌كێكه لهو ك���ورده ئێزیدیانه‌ی له‌ئاواره‌كانی دیكه‌ی چیای شه‌نگال دابڕاون ،له‌په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فونیدا به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د ك���ه ئه‌گه‌ر به‌زوتری���ن كات نه‌چن به‌هانایانه‌وه‌و فریایان نه‌كه‌ون به‌رگه‌ی سێ رۆژی تر ناگرن‌و گیان ده‌سپێرن. ئهو وتی "ماوه‌ی دو هه‌فته‌ی ه له‌نێو سه‌ختترین‌و رژدترین شوێنی چیای شه‌نگالدا گیرمانخواردوه‌‌و له‌بارێكی زۆر خراپداین ،تا ئێستا ده كه‌سمان
لێمردوه". وتیش���ی "له‌وه‌ته‌ی رومانكردوه‌ت ه ئ���هم چیای���ه هی���چ هاوكاری���یو په‌یوه‌ندییه‌كم���ان پێ���وه نه‌كراوه‌‌و خه‌ریك��� ه ده‌مری���ن له‌تینوێت���یو برس���ێتیدا ،به‌تایبه‌تی كه كهس���ی نه‌خۆش‌و پی���رو په‌ككه‌وت���هو ژن‌و منداڵمان له‌گه‌ڵدایه". ئ���هو داوای له‌ئاوێن���ه ك���رد كه ده‌نگیان بگه‌یه‌نن به‌جیهانی ده‌ره‌وه‌و وتی "تكایه‌ك���ی زۆر له‌هه‌مو الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان‌و رێكخراوه مرۆییو ئهمهریكیو بیانی���ه‌كان ده‌كه‌ین كه به‌زوترین كات بێن به‌ده‌م هاوارمانه‌وه‌و فریامانبكه‌ون ،ئه‌گینا لهماوهی سێ چوار رۆژی ئاین���ده‌دا زۆربه‌مان له‌م چۆڵه‌وانییه‌دا ده‌مرین".
3
ی ی بانك به‌ڕێوه‌به‌ر رافیده‌ین له‌جه‌له‌وال:
هیچ زانیارییه‌كم نیی ه 23ملیار دیناره‌كه چ ی لێهات
به‌ڕێوه‌به‌ری بانكی رافیده‌ین له‌جه‌له‌وال ئام����اژه ب����هوه ده‌كات كه ب����هر لهوهی چه‌كداران����ی داعش دهس����ت به‌س����هر جه‌له‌والدا بگرن ،به‌ته‌له‌فۆن ئاسایش����ی ئاگاداركردوه‌ت����هوهو پاش هاتنیش����یان بانكه‌كه‌ی رادهس����تكردون ت����ا له‌الیه‌ن خه‌ڵكه‌وه په‌الم����ارو تااڵن نه‌كرێت ،ئهو وت����ی "دوای ئهوه هیچ زانیارییه‌كم نییه 23ملی����ار دین����اری ن����او بانكه‌كه چی لێهات". ئاوێن����ه ،گه‌رمی����ان :عه‌بدولحه‌می����د ره‌ش����ید ع����ارف ،به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری بانكی رافیده‌ین له‌جه‌له‌وال به‌ئاوێنه‌ی راگهیاند كه بانكه‌كه پێش����تر له‌الیه‌ن هێزهكانی پێش����مهرگهو ئاسایش����هوه پارێزگاری لێده‌ك����را ت����ا ئه‌وكاته‌ی ش����ارۆچكه‌كه ب����ۆ چه‌كداران����ی داعش چۆڵك����را ،ئهو وتی "ب����ڕی زیاتر له 23ملی����ار دینار له‌بانكه‌كه‌دا بو". س����ه‌باره‌ت به‌چاره‌نوس����ی ئ����هو بڕه پاره‌ی����هش ،وتی "ئ����هوهی له‌خه‌ڵكه‌وه
پێمگه‌یشتوه ئه‌وه‌یه پاره‌كه له‌ناو بانكدا ماوه‌ت����هوه ،به‌اڵم وهك خ����ۆی زانیار ی له‌باره‌یه‌وه نیه". وتیشی "پێش����تر لهگهڵ قایمقامیه‌تی خانه‌قین‌و به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ی جه‌له‌وال گفتوگۆمانكرد بۆ گواستنه‌وه‌ی پاره‌كه بۆ خانه‌قین ،به‌اڵم به‌هۆی ئهوهی ئه‌مین س����ندوقی بانكه‌كه یه‌كێك له‌كلیله‌كانی البوو ئاماده‌نه‌بو كلیله‌كه‌مان بۆ بهێنێت، نه‌مانتوانی پاره‌كه بگوازینه‌وه". ئه‌ن����وه‌ر حه‌س����هن ،به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری ناحی����هی جه‌ل����ه‌وال ئهوهی ب����ۆ ئاوێنه پشتڕاستكرده‌وه كه هه‌وڵی گواستنه‌وه‌ی پاره‌كه‌ی����ان داوه ،ئ����هو وت����ی "پێش مانگێك له‌چۆڵكردن����ی جه‌له‌وال هه‌وڵی گواس����تنهوهی پاره‌كه‌م����ان داوه ،به‌اڵم نه‌توانرا پاره‌كه بگوازرێته‌وه". س����ه‌باره‌ت به‌چاره‌نوسیش����ی كه ئایا داعش پاره‌كه‌ی بردوه یان نا ،ئهو وتی "ئێمه ئاگاداری ئهوه نین".
5
خێزانێکی ئاواره‌ی ئێزیدی
نزیكه ی 20گه‌نجی هه‌ڵه‌بج ه به‌گومان ی په‌یوه‌ندیكردن بهداعشهوه ده‌ستگیر ده‌كرێن نزیكهی 20گه‌نج له‌الیه‌ن ئاسایش���هوه به‌گومانی په‌یوه‌ندیكردن به‌داعش���هوه له‌هه‌ڵه‌بجه ده‌ستگیركراون ،ئه‌ندامێكی سه‌ركردایه‌تی بزوتنه‌وه‌ی ئیسالمییش ده‌ڵێ���ت "پێویس���ته بهش���ێوه‌یه‌كی هۆشیارانه ده‌ستگیربكرێن‌و ته‌ڕو وشك به‌یه‌كه‌وه نه‌سوتێنرێت". ئاوێن���ه ،هه‌ڵه‌بج���ه :به‌پێ���ی ئهو زانیارییان���هی به‌ئاوێن���ه گه‌یش���تون، له‌چه‌ن���د رۆژی راب���ردودا ژماره‌ی���ه‌ك
گه‌نجی هه‌ڵه‌بجه له‌الی���هن داموده‌زگا ئه‌منیه‌كانی شاره‌كه‌وه ده‌ستگیركراون، به‌اڵم هیچ الیه‌نێكی ئه‌منیی ئاماده‌نین لێدوان له‌وباره‌ی���هوه بده‌ن‌و هه‌واڵه‌كه پشتڕاست یاخود ره‌تبكه‌نه‌وه. بهدهس���تگیكردنی س���ه‌باره‌ت ئ���هم گه‌نجان���ه ،كامی���ل مه‌حم���ود ئه‌ندام���ی س���هركردایهتی بزوتنه‌وه‌ی ئیس�ل�امی به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د كه پێویس���ته به‌شێوه‌یه‌كی هۆش���یارانه
دهس���تگیربكرێن‌و ت���ه‌ڕو وش���ك به‌یه‌ك���هوه نه‌س���وتێنرێت ،ئ���هو وتی "پێویس���ته ئاس���ایش لهگهڵ یهكێتی زانای���ان كۆببێت���هوهو هه‌ڵمه‌تێك���ی هۆشیاركردنه‌وه بۆ ئه‌وگه‌نجانه بكرێت تاوه‌كو به‌هه‌ڵه‌دا نه‌برێن". ئاوێنه هه‌وڵیدا زانیاری له‌به‌رپرسانی داموده‌زگاكان���ی ئاس���ایش وه‌ربگرێت س���ه‌باره‌ت به‌هۆكاری ده‌ستگیركردنی ئ���هو گه‌نجان���ه ،ب���ه‌اڵم ئاماده‌نه‌بون
له‌مباره‌وه لێدوان بده‌ن. له‌سه‌ره‌تای دروستبونی چه‌كداران ی ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امی ناسراو به‌داعش، ژماره‌ی���ه‌ك گه‌نجی هه‌ڵه‌بج���ه چونه ریزه‌كانیه‌وه‌و تا ئێس���تا 3كهس���یان كوژراون‌و 4كه‌سیشیان گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌و له‌الیه‌ن ئاسایشه‌وه ده‌ستگیركراون.
"په‌رله‌مان له‌ترس ی په‌ره‌سه‌ندن ی ناكۆك ی په‌رله‌مانتاران ی یهكێتیو پارت ی كۆنابێته‌وه"
په‌رله‌مانتارێك���ی یه‌كێت���ی ئام���اژه بهوه ده‌كات كه "پارت���یو گۆڕان به‌هه‌ماهه‌نگی په‌رله‌مانیان خنكاندوه" ،له‌به‌رامبه‌ریش���دا سه‌رۆكی فراكس���یۆنی پارتی له‌په‌رله‌مان پێیوای���ه "فراكس���یۆنی یه‌كێت���ی دۆڕاوی په‌رله‌مانی كوردس���تانه" ،په‌رله‌مانتارێكی گۆڕانیش ده‌ڵێت "سه‌رۆكی په‌رله‌مان له‌م بارودۆخه‌دا نایه‌وێ���ت په‌رله‌مان كۆبێته‌وه بۆ ئهوهی ناكۆكی نێ���وان په‌رله‌مانتارانی یهكێتیو پارتی زیاتر په‌ره‌نه‌سێنێت". ئاوێن���ه ،هه‌ولێ���ر :په‌رله‌مانت���اری فراكس���یۆنی یه‌كێت���ی له‌په‌رله‌مان���ی كوردستان گۆران ئازاد به‌ئاوێنه‌ی راگهیاند كه چه‌ن���د رۆژێكه نزیكهی 30په‌رله‌مانتار واژۆمان كۆكردۆته‌وه بۆ ئهوهی په‌رله‌مانی
دەربارەی ناسیۆنالیزم‌و ڕاسیزم ناونیشان :سلێمانی گه‌ڕه‌کی شۆڕش -به‌رامبه‌ر ئاماده‌یی شۆڕشی کوڕان
فۆتۆ :رێبین چاالک
ته‌له‌فۆن 3201274 :
12
كوردس���تان دانیش���تنێكی تایبه‌ت بكات س���ه‌باره‌ت به‌روداوه‌كان���ی ش���ه‌نگال‌و هۆكاره‌كانی ئهو شكسته‌و به‌رپرسیاریه‌تی روداوه‌كان‌و ئاواره‌بونی سه‌دان هه‌زار كه‌س‌و بردن���ی ژنانی ئێزیدی‌‌و كێ به‌رپرس���یاره ل���هو روداوانه ،به‌اڵم س���ه‌رۆكی په‌رله‌مان به‌هه‌ماهه‌نگی لهگهڵ پارتی نایانهوێت ئهو دانیشتنه بكرێت. ئهو وت���ی "له‌به‌رچاوی هه‌م���وان رونه‌و له‌ترس���ی ئهوهی نه‌ب���ادا شكس���تهكانی پارتی لهس���نوری ش���ه‌نگال باس بكرێت‌و راس���تیه‌كانی پش���ت چۆڵكردنی شه‌نگال رونبێت���هوه ،س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌م���ان نایه‌وێ���ت ئهو دانیش���تن ه بكرێت ،پارتیو گۆڕان په‌رله‌مانیان خنكاندوه".
له‌به‌رامبه‌ریشدا س���ه‌رۆكی فراكسیۆن ی پارت���ی له‌په‌رله‌مانی كوردس���تان "ئومێد خۆش���ناو" به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د ك���ه "ترساوه‌كان ئه‌وانه‌ن كه دۆڕاوی په‌رله‌مانن، دۆڕاوی په‌رله‌مانیش فراكسیۆنی سه‌وزه". وتیش���ی "ئێمه لهوه ناترس���ین باس���ی راس���تیه‌كانی پش���ت چۆڵكردنی شه‌نگال بكرێ���ت ،به‌ڵكو ئێم���ه لهوه ده‌ترس���ین په‌رله‌مانت���اره یه‌كێتیه‌كانی ناو په‌رله‌مان كه هه‌ریه‌كه‌یان س���هر به‌باڵێكن ،له‌الیه‌ن كه‌سێكه‌وه قورمیش���كراوبن‌و بێن ده‌ستی چه‌وری خۆیان له‌په‌رله‌مان به‌ئێمه بسڕنه‌وه یان زیاتر خه‌ڵك بترسێنن". وتیشی "هه‌ر ئهوان بون كاتێك مه‌خمور له‌الیه‌ن داعش���هوه داگیركرا دڵیانخۆشبوو
6
چه‌پڵه‌یان لێده‌داو مه‌كینه ئیعالمیه‌كانیان خه‌ڵكی هه‌ولێریان تۆقاندبو ،دڵخۆش���بون به‌شكس���تهكانی هێ���زی پێش���مهرگهی كوردس���تان ،كه ئهوان پێیانوابو شكستی پارتییه". له‌به‌رامب���هر ئ���هو قسانه‌ش���دا، په‌رله‌مانتارێك���ی فراكس���یۆنی گ���ۆڕان به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د ك���ه "س���ه‌رۆكی په‌رله‌مان نایه‌وێت له‌م كاته هه‌س���تیاره‌دا په‌رله‌مان كۆبێته‌وه ،چونكه ترس���ی لهوه هه‌یه په‌رله‌مانتاره‌كان���ی یهكێتیو پارتی له‌په‌رله‌م���ان بكه‌ون���ه ملمالنێ���ی حزبی‌‌و دۆخه‌كه زیاتر بشڵه‌قێت ،ئه‌مه‌شی به‌رونی به‌یه‌كێتی‌‌و پارتی وتوه".
خه‌ونی سه‌ربه‌خۆیی‌و خه‌می داهاتو
3
18
تیراژ4500 : کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
2
تایبه‌ت
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
ك ێ ده‌بێت ه خاوه‌نی ئهو چه‌كانه ی ره‌وانه ی كوردستان ده‌كرێن؟ ئا :ئاسۆ سه‌راوی سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه ئهوه ئاشكرا ده‌كات ،كه هه‌مو جۆره چه‌كێكی سوك‌و قورس گه‌یشتوه‌ته ههرێمی كوردستان ،به‌شێك لهو چه‌كانه‌ش بهسهر به‌ره‌كانی جه‌نگدا دابه‌شكراون .ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی پێشمه‌رگه‌ی په‌رله‌مانی كوردستانیش ده‌ڵێت" ،شه‌رمه سیمای حزبایه‌تی به‌به‌ره‌كانی شه‌ڕه‌وه ببینرێ". پڕچه‌ككردن����ی هێزی پێش����مهرگه بۆ روبه‌روبون����هوهی چه‌كداران����ی داعش،
له‌الیه‌ن واڵتان����ی ئه‌مه‌ری����كاو یهكێتی ئه‌وروپ����ا به‌رده‌وام����ه ،س����ه‌رچاوه‌یه‌ك له‌وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه كه پێی باش نه‌بو ناوی باڵوبكرێته‌وه ،ئ����هوهی بۆ ئاوێنه ئاش����كراكرد كه "هه‌مو جۆره چه‌كێكی س����وك‌و قورس بۆ هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردس����تان هاتوه" ،به‌شی زۆری ئهو چه‌كانه‌ش له‌الی����هن ئهمهریكاو چیكه‌وه نێردراوه ،دیارترینیشیان چه‌كی جۆری (ئێم دو)ه كه وهك دۆشكه وایه. ئهو س����ه‌رچاوه‌یه باسی له‌وه‌ش كرد كه بڕیاره س����ه‌ره‌تای مانگ����ی ئه‌یلول چه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌ن����ی یهكێتی ئه‌وروپاش بگاته دهس����ت هێزی پێش����مهرگه ،ئهو
جه‌ختی ل����ه‌وه‌ش كردهوه كه هه‌مو ئهو چه‌كانه له‌سه‌ره‌تادا راده‌ستی وه‌زاره‌ت ی پێشمه‌رگه ده‌كرێت ،دواتر به‌بێ جیاوازی بهسهر به‌ره‌كانی جه‌نگدا دابهش ده‌كرێن. بۆ هۆكاری ئه‌وه‌ش كه چه‌كه‌كان ته‌نها له‌فرۆكه‌خانه‌ی هه‌ولێره‌وه دێنه هه‌رێم، پێیوابو كه "هه‌ولێر پایته‌خته". ی ی لیژن��� ه ه���اوكات ئه‌ندام��� ی ی فراكس���یۆن پێش���مهرگهو س���ه‌رۆك ی كوردس���تان، ی له‌په‌رله‌مان��� ئ���ازاد ئه‌بوكاروان باس لهوه ده‌كات ك ه "وهك ی ی هاتن ی هه‌واڵ��� ی ئاس���ای هاواڵتیه‌ك ێ بۆ پێش���مه‌رگ ه ی نو چه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌ن ی راگهیاندنهوه بیستومانه، له‌كه‌ناڵه‌كان
لهههرێمهوه بۆ ئێران
ی نازانین" .وتیشی، بۆی ه ورده‌كاریه‌ك ه ی پێشمهرگهوه "په‌یوه‌ندیمان به‌وه‌زیر كردوه ،پێیوتین چهك هاتوه‌‌و به‌س���هر ی ی پێشمهرگهدا دابهش ی هێز یه‌كه‌كان ده‌كه‌ین". ی ی دابه‌شكردن س���ه‌باره‌ت به‌چۆنێت ئ���هو چه‌كان���هش ،ئ���هو پهرلهمانتاره ی لهوه كرد ك ه دو رێگا هه‌ن بۆ باس��� ی ی ئهو چه‌كانه ،یان به‌موڵكی دابه‌شكردن بدرێت ه پێش���مه‌رگه‌كان ،یاخود به‌زیم ه پێیانبدرێ���ت ،دواتر ك ه ش���ه‌ڕ ته‌واوبو لێیانوه‌ربگیرێت���هوه" ،به‌مه‌رجێك ئهو ی ی پێیده‌درێت سهر به‌وه‌زاره‌ت كهس��� ه پێشمه‌رگ ه بێت".
ی نهشاردهوه ك ه تا ئه‌بو كاروان ئهوه ی ی به‌به‌ره‌كان ی حزبایه‌ت ئێستاش سیما جهنگهوه دیاره " ،له‌شه‌رمیش گه‌وره‌تر‌ه ی ی به‌به‌ره‌كان ی حزبایه‌ت��� ك��� ه س���یما شه‌ڕه‌وه ببینرێ". ی ی لیژن ه له‌الیه‌ن خۆیشیه‌و‌ه سه‌رۆك ی كوردستان، پێش���مه‌رگ ه له‌په‌رله‌مان ی هه‌رس���ین ك��� ه ئێس���تا وهك ئ���ار ی ش���ه‌ڕه، پێش���مه‌رگه‌یه‌ك له‌به‌ره‌كان ی لهوه كرده ك ه پێویست ه هه‌مو جه‌خت ی ی بۆ هێز ی وهك هاوكاری ئهو چه‌كان ه ی پێش���مه‌رگ ه دێن ،س���ه‌ره‌تا راده‌ست ی پێش���مه‌رگ ه بكرێن‌و له‌وێو‌ه وه‌زاره‌ت بهسهر پێشمهرگهدا دابه‌شبكرێن.
ی ئه‌گه‌ر ی ئهوه ی "له‌حاڵه‌ت��� ئهو وت ی پێش���مه‌رگ ه به‌هه‌ر هۆكارێك وه‌زاره‌ت ی ئهو چه‌كان��� ه وه‌ربگرێت یان نه‌یتوان ی بۆ دروس���تكرا ،ئ���ه‌وا ده‌بێت رێگری ی ی كوردس���تان ك��� ه نوێنه‌ر په‌رله‌مان ی تێدای ه بێت ه وه‌اڵم‌و هه‌مو الیه‌نه‌كان��� ی دێن كارێ���ك بكات ك ه ئ���هو چه‌كان ه ی ی وه‌زاره‌ت ته‌نه���ا له‌ژێ���ر كۆنترۆڵ��� پێشمهرگهدا بێت". ی ئاوێن��� ه چه‌ندینج���ار په‌یوه‌ن���د به‌هه‌ڵگ���ورد حیكم���ه‌ت به‌رپرس���ی راگه‌یان���دن‌و هۆش���یاریی وه‌زاره‌ت���ی پێش���مه‌رگه‌و‌ه كرد ،به‌اڵم به‌رده‌س���ت نه‌بو.
كۆبۆن نامێنێت
رۆیشتن به 300دۆالر ،هاتن به 50هه‌زار دینار ئێران نرخی به‌نزین لهسهر سنور به‌رزده‌كاته‌وه هانا چۆمانی
جیاوازی له‌پێدانی پاره بۆ هاتوچۆكردن به‌ئۆتۆمبێلی تایبه‌ت ی له‌نێوان ههرێمی كوردستان‌و كۆماری ئیسالمی ئێران ،به‌شێك له‌هاواڵتیانی ههرێمی نیگه‌رانكردوه ،چونكه ئه‌گه‌ر كه‌سێك لهههرێمهوه بڕواته ئێران ده‌بێت زیاتر له 300دۆالری ئهمهریكی بدات ،به‌اڵم هاواڵتیانی ئێرانی نزیكهی 50هه‌زار دینار ده‌ده‌ن بۆ هاتنه‌ناو خاكی هه‌رێم. ئه‌می���ر س���لێمان ك���ه ش���ۆفێرێكی كوردستانیه‌و به‌ئۆتۆمبێلی خۆی چوه بۆ ئێ���ران ،به‌ئاوێنه‌ی راگهیاند" ،به‌داخه‌وه بۆ ئهو جیاوازییه ،من نزیكهی 300دۆالر خه‌رجیم بو ،چونكه له‌ڕێی كۆمپانیایه‌ك ڕێكاره یاساییه‌كانم ته‌واوكرد ،سه‌ره‌ڕای ئ���هوه لهس���نوری ئێرانی���ش تانك���ی ئۆتۆمبێله‌ك���ه‌ت چه‌ن���د به‌نزینی بوێت ده‌بێت ئه‌وه‌نده پاره بده‌یت ,بۆ نمونه ئه‌گه‌ر تانكی به‌نزینی ئۆتۆمبێله‌كه‌ت 60 لیت���ر به‌نزینی بگرێت ،ب���ۆ هه‌ر لیترێك 1700توم���هن ( 600دیناری عێراقی)ت
لێوه‌رده‌گرن". له‌به‌رامب���ه‌ردا محه‌م���ه‌د غالمرزای��� ی دانیش���توی مه‌هاب���اده‌و ئه‌وی���ش به‌ئۆتۆمبێل���ی خۆی هاتۆت���ه ههرێمی كوردس���تان ،به‌اڵم ئهو هی���چ گله‌ییه‌ك له‌وته‌كانی���دا به‌دیناكرێت ،چونكه وهك خ���ۆی ده‌ڵێت" ،چه‌ندینجار هاتوم‌و هیچ كێشه نه‌بوه‌و نرخه‌كه‌ش���ی زۆر كه‌مه، هه‌میشه به‌ئۆتۆمبێلی خۆم دێم ,چونكه تێچونی بارمته‌ی نێوان ئێران‌و ههرێمی كوردس���تان نزیكهی 55هه‌زار دیناری عێراقیه". هاوكات فه‌رمانبه‌رێكی به‌شی هاتوچۆی ئۆتۆمبی���ل له‌خاڵ���ی س���نوریی حاجی ئۆمه‌ران تایبه‌ت به‌ئاوێن���هی راگهیاند، "ئۆتۆمبێلی ئێرانی دێنه س���هر سنوری كۆماری ئیس�ل�امی‌‌و بیم���ه وه‌رده‌گرین به‌بڕه پاره‌یه‌ك���ی كه‌م‌و الی ئێمه‌ش 50 هه‌زار دیناریان لێوه‌رده‌گیرێت ئاس���ایی دێته هه‌رێ���م ،به‌اڵم ئه‌گ���هر ئۆتۆمبێله عێراقی���ه‌كان بڕۆنه ئێران ،ده‌بێت له‌ڕێی كۆمپانی���اوه بچ���ن ،ئه‌وه‌ش ب���ۆ ئهوان نزیكهی 300دۆالر ده‌كه‌وێت" . له‌باره‌ی ه���ۆكاری ئ���هو جیاوازییه، به‌رپرس���ی گومرگی نێودهوڵهتی حاجی
ئۆمه‌ران ،مه‌س���عود بارتێلی به‌ئاوێنه‌ی راگهیاند" ،ئێران ئه‌ندامه لهو ڕێككه‌وتنه ی له‌نێ���وان واڵتاندا هه‌یه ك���ه داخڵبونی كات���ی پێده‌ڵێن‌و له‌نیویۆرك لهس���اڵی 1954به‌س���تراوه‌و رێككه‌وتنێكی تریش هه‌یه به‌ناوی ئه‌سته‌نبوڵ له‌ساڵی 1990 به‌س���تراوه ،به‌اڵم ههرێمی كوردس���تان ده‌وڵه‌ت نی���هو عێراقیش ئه‌ن���دام نیه، بۆیه چون���ی ئۆتۆمبێلی ئهوان بۆ ئێران زه‌حمه‌ته‌و خه‌رجیی زۆری ده‌وێت". مه‌س���عود بارتێل���ی زیات���ر ده‌دوێت‌و ده‌ڵێت" ،ئێران داوای بیمه‌ی ئۆتۆمبێل ده‌كات ،ب���ۆ ئ���هوهی گه‌ره‌نت���ی ئهوه بكرێ���ت ك���ه ئۆتۆمبێل���ه عێراقیه‌ك���ه دهگهڕێتهوه ،بۆیه كه‌فیلی پێویسته .ئهو كۆمپانیایه‌ش كه كه‌رتی تایبه‌تن ده‌بێته كه‌فیلی خه‌ڵك‌و له‌به‌رامبه‌ردا 250دۆالر له‌هاواڵتیان وه‌رده‌گیرێت‌و له‌بری هه‌موان ڕێككه‌وتن لهگهڵ ئێران ده‌كات". ئاوێن���ه په‌یوه‌ندیك���رد به‌كۆمپانیای ش���ه‌ووڕۆژ ك���ه تایبه‌ت���ه به‌ڕاییكردنی مامه‌ڵ���هی ئ���هو هاواڵتیان���هی ك���ه به‌ئۆتۆمبێلی خۆی���ان ده‌یانه‌وێت بڕۆنه ئێران ،ب���ه‌اڵم ئاماده‌نه‌بون لهوبارهیهوه لێدوان بده‌ن.
ئا :هێمن مامه‌ند ئه‌مڕۆ سێ شه‌ممه ژماره‌ی هه‌شتی ئهو كۆبۆنه كۆتاییهات كه بۆ وه‌رگرتنی به‌نزین درابو به‌شۆفێران ،ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه ئێران له‌دوێنێوه بڕیاریدا نرخی به‌نزین لهسهر سنوری كوردستان به‌رزبكاته‌وه. ههرچهنده س����ه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی����ران‌و وه‌زاره‌ت����ی س����امان ه سروش����تیه‌كان پێش����وتر ئه‌وه‌یان به‌په‌رله‌م����ان‌و خه‌ڵكی كوردس����تان راگه‌یان����د ك����ه پرس����ی گرانی����ی به‌نزین‌و قه‌یران����ی به‌نزین تهنیا دو مانگه ،ب����ه‌اڵم دو مان����گ تێپه‌ڕی‌‌و ژم����اره‌ی پس����وڵه‌كانی كۆبۆن����ی به‌نزینی شوفێرانیش كۆتایی هاتو قه‌یران����ی به‌نزینیش هه‌ر وهك خۆی ده‌مێنێته‌وه. ئهو كۆبۆنه‌ی كه بهش����وفێران درا ته‌نی����ا 9ژماره‌ی پێ����وه بو كه هه‌ر
هه‌فته‌یه‌ك به‌ژماره‌یه‌ك ش����وفێران په‌نج����ا لیتری����ان پێوه‌رده‌گرت ،لهو كات����هوهی ك����ه ئهو كۆبۆن����ه دراوه به‌شوفێران تهنیا یهك كۆبۆنی ماوه، چونكه ئه‌مڕۆ سێش����ه‌ممه ژماره‌ی هه‌شتی كۆبۆنه‌كه كۆتایی پێهات. س����ه‌رۆكی لیژنه‌ی وزه‌و س����امانه سروش����تیه‌كانی په‌رله‌مان د.شێركۆ جه‌وده‌ت كه له‌فراكسیۆنی یهكگرتوی ئیسالمیه سه‌باره‌ت به‌نوێكردنه‌وه‌ی كۆبۆنه‌ك����ه به‌ئاوێن����هی راگه‌یان����د" كۆبۆن����ه كۆنه‌ك����ه تازه‌ناكرێته‌وه، به‌ڵكو هاوش����ێوه‌ی كارتی ده‌نگدان ده‌كرێ����ت به‌كارتی زی����ره‌ك‌و هه‌مو هاواڵتیه‌كی����ش مافی وه‌رگرتنی ئهو كارته زیره‌كه‌ی هه‌یه". س����ه‌باره‌ت به‌نرخ����ی به‌نزینیش ك����ه پێش����وتر وه‌زی����ری س����امانه سروشتیه‌كان‌و سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی����ران ئهوهی����ان راگه‌یاندب����و به‌رزبون����هوهی نرخی به‌نزین كاتیه‌و تهنیا بۆ دو مانگه ،د.ش����ێركۆ وتی "ت����ا ئێس����تاش وهزارهتی س����امانه
سروش����تیه‌كان سوره لهسهر ئهوهی نرخی به‌نزین به‌كۆبۆن هه‌ر به 800 دین����ار بێتو بێ كۆبۆنیش به‌هه‌زارو دوسه‌دو په‌نجا دینار بێت". ئه‌مه له‌كاتێكدای����ه كه له‌دوێنێوه ئێ����ران بڕیاریداوه نرخ����ی هه‌ر لیتر به‌نزینێك له‌مه‌رزی په‌روێزخان بۆ ئهو ئوتومبێالنه‌ی كه له‌ئێران ده‌ڕۆنه‌ده‌ر ل����ه 2400تمه‌ن����هوه به‌رزبكاته‌وه بۆ 3500تمه‌ن. ئه‌فش����ینی ره‌زای����ی فه‌رمانداری قه‌سری ش����یرین رایگه‌یاند كه "ئه‌م بڕیاره‌ی����ان به‌ئامانج����ی رێگه‌گرتنه له‌به‌قاچاغ بردن����ه ده‌ره‌وه‌ی به‌نزین بۆ ههرێمی كوردستان". به‌پێی ئاژانس����ی میه����ری ئێرانی هاوكات لهگهڵ هێرش����ه‌كانی داعش ب����ۆ س����هر موس����ڵو كوردس����تان رێ����ژه‌ی به‌قاچاغ بردن����ه ده‌ره‌وه‌ی به‌نزی����ن به‌ره‌و كوردس����تان‌و عێراق له‌زیادبوندای����هو رۆژانه 300تا 350 هه‌زار لیتر به‌قاچاغ ده‌برێته ههرێمی كوردستان.
ریکالم
هه‌نوکه
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
100ئێزید ی له‌چیای شه‌نگال دابڕاون :فریامان که‌ون
3
له‌برس����ا ده‌مرین ،به‌تایبه‌تی كه كه‌سی ئا :رێبین چاالك ،زاخۆ نه‌خ����ۆش‌و پیرو په‌ككه‌وت����هو مناڵمان له‌گه‌ڵدایه". 100ئێزیدی له‌به‌شی رۆژئاوای چیای ناوب����راو ئام����اژه‌ی ب����هوه ك����رد كه شه‌نگال كه به‌قه‌ندیل ناوده‌برێت شوێنه‌كه‌یان زۆر به‌رزو سه‌خت‌و دژواره له‌خه‌ڵكی‌‌و جیهانی ده‌ره‌وه دابڕابون‌و له‌به‌رئه‌وه چه‌كدارانی داعش نه‌یانتوانیوه تا ئێستا هیچ كه‌س‌و الیه‌نێك ده‌ستیان بیانگاتێ ،وه‌لید وتی "مه‌ترسی نه‌یانگه‌یشتوه‌تێ‌‌و له‌ڕێگه‌ی ئاوێنه‌وه داواكارن به‌زوترین كات فریایان بكه‌ون ئه‌وه‌مان زیاتر لهس����ه‌ره كه ئێستا نان‌و خواردنمان ال نه‌ماوه ،ئاوی چیاكه پاكژ ئه‌گینا روبه‌ڕوی مردن ده‌بنه‌وه. نییهو به‌كه‌ڵكی خواردنه‌وه نایه‌ت". وتیشی "تا ئێس����تا له‌م كه‌ژو كێوه‌دا وه‌لید حه‌س����هن موراد كه گه‌نجێكی كورده ئێزیدیه‌كان����هو دوای ئهوهی دو نزیكهی ده كهس����مان لێم����ردوهو باری هه‌فته له‌مه‌وب����هر چه‌كداره‌كان ده‌ڤه‌ری ته‌ندروس����تییو ده‌رونی����ی ئ����هو ژن‌و ش����ه‌نگالیان گه‌مارۆدا ،ئ����ه‌م‌و چه‌ندین په‌ككه‌وته‌و منااڵنه‌ی له‌گه‌ڵیش����ماندان ك����هسو خێ����زان له‌گوندی "س����یوارتێ زۆر خراپه". وه‌لید ئاماژه‌ی بهوه كرد كه ئه‌م 100 خدرێ"ی س����هر به‌كۆمه‌ڵگه‌ی جزیره‌وه ی كه‌سه‌ی لهو شوێنه‌دا ماونه‌ته‌وه ،ته‌نها روه‌و چیای شه‌نگال هه‌ڵهاتن‌و له‌به‌ش رۆژئ����اوای چیاك����ه‌دا ك����ه به‌قه‌ندی����ل ش����هش گه‌نجیان چه‌كیان بۆ به‌رگریی له‌خۆك����ردن به‌رامب����هر به‌چه‌كداران����ی ناوده‌برێت گیرسانه‌وه. وه‌لی����د له‌په‌یوه‌ندییه‌ك����ی ته‌له‌فونیدا داعش پێی����هو ئه‌ودواییان زۆربه‌ی پیرو لهگ����هڵ رۆژنامه‌ی ئاوێنه ،داوایكرد گه‌ر په‌ككه‌وته‌ن‌و ئه‌م ش����هش گه‌نجه‌ش بۆ به‌زوتری����ن كات نه‌چ����ن به‌هانایانه‌وه‌و داكۆكی‌‌و پارێزگاریی له‌وان ماونه‌ته‌وه‌و فریایان نه‌كه‌ون به‌رگه‌ی س����ێ رۆژی تر به‌جێیاننه‌هێشتون. ئهو وتی "تكایه‌كی زۆر له‌هه‌مو الیه‌نه ناگرن‌و گیان ده‌سپێرن. ئهو وتی "م����اوه‌ی دو هه‌فته‌یه له‌نێو په‌یوه‌ندی����داره‌كان‌و رێكخ����راوه مرۆییو س����ه‌ختترین‌و رژدترین ش����وێنی چیای ئه‌مه‌ریك����یو بیانی����ه‌كان ده‌كه‌ی����ن كه شه‌نگالدا گیرمانخواردوه‌‌و له‌بارێكی زۆر به‌زوترین كات بێن به‌ده‌م هاوارمانه‌وه‌و به فرۆکه فریامانبكه‌ون ،ئه‌گینا لهماوهی خراپداین". وتیش����ی "تا ئێس����تا هیچ هاوكاریی‌‌و سێ چوار رۆژی ئاینده‌دا زۆربه‌مان له‌م مناڵێکی ئاواره‌ی ئێزیدی په‌یوه‌ندییه‌كمان پێوه نه‌كراوه‌‌و خه‌ریكه چۆڵه‌وانییه‌دا ده‌مرین".
په‌رله‌مانتارانی یهكێتیو پارتی ،شیرو تیر له‌یه‌ك ده‌سون
"له‌ترسی په‌ره‌سه‌ندن ی ملمالنێ ی نێوانیان په‌رله‌مان كۆنابێته‌وه" ئا :هێمن مامه‌ند
دوای روداوه‌كانی شه‌نگال، ژماره‌یه‌ك په‌رله‌مانتار واژۆیان كۆكردۆته‌وه بۆ ئهوهی باس له‌هۆكاره‌كانی ئه‌م روداوه بكهن، به‌اڵم تا ئێستا ئه‌م دانیشتنه سازنه‌كراوه ،په‌رله‌مانتارێكی یهكێتی ده‌ڵێت "پارتیو گۆڕان به‌هه‌ماهه‌نگی په‌رله‌مانیان خنكاندوه" ،له‌به‌رامبه‌ریشدا سه‌رۆكی فراكسیۆنی پارتی له‌په‌رله‌مان ده‌ڵێت "فراكسیۆنی یهكێتی دۆڕاوی په‌رله‌مانی كوردستانن". گ����ۆران ئ����ازاد په‌رله‌مانت����اری
فراكس����یۆنی یه‌كێت����ی له‌په‌رله‌مانی كوردستان س����ه‌باره‌ت به‌روداوه‌كان ی ش����ه‌نگال‌و بێده‌نگی����ی په‌رله‌مان بۆ ئاوێن����ه وتی "چه‌ن����د رۆژێكه نزیكهی 30په‌رله‌مانت����ار واژۆمان كۆكردۆته‌وه ب����ۆ ئ����هوهی په‌رله‌مانی كوردس����تان دانیش����تنێكی تایب����ه‌ت س����ه‌باره‌ت به‌روداوه‌كانی ش����ه‌نگال‌و هۆكاره‌كانی ئ����هو شكس����ته‌و به‌رپرس����یاریه‌تی روداوه‌كان‌و ئاواره‌بون����ی س����ه‌دان هه‌زار كه‌س‌و بردن����ی ژنانی ئێزیدی‌‌و كێ به‌رپرس����یاره لهو روداوانه ،به‌اڵم س����ه‌رۆكی په‌رله‌م����ان به‌هه‌ماهه‌نگیی لهگهڵ پارتی نایانهوێت ئهو دانیشتنه بكرێت". وتیشی "له‌به‌رچاوی هه‌موان رونه‌و
له‌ترس����ی ئهوهی نه‌بادا شكسته‌كانی پارتی له‌سنوری شه‌نگال باسبكرێت‌و راستیه‌كانی پشت چۆڵكردنی شه‌نگال رونبێته‌وه ،س����ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان نایه‌وێت ئهو دانیشتنه بكرێت ،پارتیو گۆڕان په‌رله‌مانیان خنكاندوه". له‌به‌رامبه‌ریشدا سه‌رۆكی فراكسیۆنی پارتی له‌په‌رله‌مانی كوردستان "ئومێد خۆش����ناو" به‌ئاوێن����هی راگهیاند كه "ترس����اوه‌كان ئهوان����هن ك����ه دۆڕاوی په‌رله‌مان����ن ،دۆڕاوی په‌رله‌مانی����ش فراكسیۆنی سه‌وزه". وتیش����ی "ئێمه ل����هوه ناترس����ین باسی راس����تیه‌كانی پشت چۆڵكردنی ش����ه‌نگال بكرێت ،به‌ڵك����و ئێمه لهوه ده‌ترس����ین پهرلهمانتاره یه‌كێتیه‌كانی
ن����او په‌رله‌مان كه هه‌ریه‌كه‌یان س����هر به‌باڵێك����ن ،له‌الی����هن كهس����ێكه‌و‌ه قورمیش����كراوبن‌و بێ����ن دهس����تی چ����ه‌وری خۆیان له‌په‌رله‌م����ان به‌ئێمه بس����ڕنه‌وه یان زیاتر خه‌ڵك بترسێنن، چونك����ه ه����هر ئ����ه‌وان ب����ون كاتێك مه‌خمور له‌الیه‌ن داعش����هوه داگیركرا دڵیانخۆشبو چه‌پڵه‌یان لێده‌داو مه‌كینه ئیعالمیه‌كانی����ان خه‌ڵك����ی هه‌ولێریان تۆقاندبو ،دڵخۆشبون به‌شكسته‌كانی هێزی پێش����مهرگهی كوردستان ،كه ئهوان پێیانوابو شكستی پارتییه". له‌به‌رامب����هر ئ����هو قسانه‌ش����دا په‌رله‌مانتارێكی فراكس����یۆنی گۆڕان كه خۆی نه‌یویس����ت ن����اوی بهێنرێت به‌ئاوێن����هی راگه‌یان����د " له‌راس����تیدا
س����ه‌رۆكی په‌رله‌مان ل����هو بارودۆخه كه هێزهكانی پێشمه‌رگه له‌به‌ره‌كان ی جه‌نگه‌و دۆخه‌كه نائاس����اییه نایه‌وێت له‌ئێستادا ئهو دانیشتنه بكرێت". په‌رله‌مانتاره‌ك����هی گۆڕان وتیش����ی "سه‌رۆكی په‌رله‌مان ترسی لهوه هه‌یه په‌رله‌مانتاره‌كان����ی یه‌كێت����یو پارتی له‌په‌رله‌م����ان بكه‌ونه ملمالنێی حزبی‌‌و ب����اس له‌شكس����تهكانی یه‌كتربك هن‌و دۆخه‌كه زیاتر بشڵه‌قێت ،بۆیه به‌رونی به‌یه‌كێت����یو پارت����ی وتوه له‌ترس����ی تێكچون����ی یه‌كڕیزی����ی نیش����تیمانیی ل����ه‌وكات‌و س����اته‌دا ك����ه هێزهكانی پێش����مهرگه له‌به‌ره‌كان����ی جه‌نگ����هو خه‌ڵك����ی كوردس����تان له‌دڵه‌ڕاوك����ێ ده‌ژی ئهو دانیشتنه سازبكرێت ،بۆیه
له‌ئێستادا چه‌ند لیژنه‌یه‌ك پێكهاتوه‌و ئ����هو لیژنان����ه كاری خۆی����ان ده‌كه‌ن س����ه‌باره‌ت به‌ده‌رخستنی راستیه‌كانی روداوه‌كه‌ی شه‌نگال". هه‌رچی گۆران ئ����ازاد په‌رله‌مانتاری یهكێتی����ه ئه‌م پاس����اوه‌ی س����ه‌رۆكی په‌رله‌مان به‌ناڕه‌وا ده‌بینێت ،ئهو وتی س����ه‌رۆكی په‌رله‌م����ان ده‌یه‌وێت خۆی له‌حه‌قیقه‌ته‌ك����ه دوربخات����هوهو هه‌ر رۆژێك به‌ره‌كانی جه‌نگ له‌ناوچه‌یه‌ك به‌س����ه‌رده‌كاته‌وه كه ئیشی ئهو نییه، به‌ڵكو ئیشی ئهو ئه‌وه‌یه دانیشتنێكی تایبه‌ت لهس����هر روداوه‌كه‌ی شه‌نگال بكرێت‌و س����ه‌رۆكی ههرێمی����ش بێته په‌رله‌م����ان‌و له‌ب����اره‌ی ئ����هم روداوه رونكردنه‌وه بدات".
كورد به‌هه‌مان داواكارییه‌كان ی رابردو ده‌چێته‌وه به‌غدا ئا :هاوكار حسێن وه‌فدی دانوستانكاری كورد به‌هه‌مان داواكاری سااڵنی رابردوو بێ هیچ مهرجێك ده‌چنه‌وه سهر مێزی دانوستانی پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق‌و به‌شێك له‌چاودێرانیش داواده‌كه‌ن ئهمجاره كورد به‌مه‌رجی دیاریكردنی كات‌و نێوه‌ندگیریی نێوده‌وڵه‌تیی بڕواته‌وه به‌غدا. ی لهس���هر داوای لیس���تی هاوپه‌یمان ی نیشتمانیی ش���یعه‌كان ،كورد ژماره ی ی دانوس���تانكار ئه‌ندامان���ی لیژن���ه ێ ك���ه‌س ،له‌كاتێكدا پێنج ده‌كات ه س��� ی (یهكێتی، الیه‌نی سیاس���یی ك���ورد پارتی ،گ���ۆڕان ،كۆم���ه‌ڵ‌و یه‌كگرتو) ی عێراق، خاوه‌نی كورسین له‌په‌رله‌مان ئه‌مه‌ش وایكردو‌ه هه‌رجاره‌و دو الیه‌نیان ی ی دانوس���تانه‌كانی پێكهێنان به‌شداری ی حكومه‌تی به‌غدا نه‌بن. كابینه‌ی نوێ ی ئاوێنه هێش���تا به‌پێی زانیاریه‌كان ی ك���ورد هیچ ی دانوس���تانكار لیژن���ه كۆبونه‌وه‌یه‌كی���ان له‌ن���او خۆیان���دا ی ئه‌نجامنه‌داو‌ه بۆ دیاریكردنی به‌رنامه ی ك���ه كورد كارو ئ���هو داواكارییان��� ه ی نوێ���دا .هاوكات هه‌یه‌ت���ی له‌كابینه ی كوردستان هۆشیار ی دیموكرات له‌پارت ی نیشتمانی كوردستان زێباری‌‌و یه‌كێت فریاد روان���دزیو بزوتن���هوهی گۆڕان
ی جه‌الل جه‌وهه‌ر‌و یهكگرتوی ئیس�ل�ام ی نه‌جی���ب عه‌بدواڵ باڵه‌ته‌ی���یو كۆمه‌ڵ ی ی كوردس���تانیش زانا رۆستای ئیسالم ی دانوس���تان ی لیژن���ه وهك ئه‌ندام��� دیاریكراون. ی ی مه‌كته‌ب مه‌ولود باوه‌مراد ،ئه‌ندام ی ی ئیس�ل�ام ی یه‌كگرت���و سیاس���ی ی راگه‌یان���د، كوردس���تان ،به‌ئاوێن���ه ی ی س���ێ كهس له‌لیژنه ی دانان "بڕیار ی دانوس���تاندا ،لهس���هر داوای لیس���ت ی نیش���تمانی شیعه‌كان بوه، هاوپه‌یمان ئێم���هش له‌الی���هن خۆمانه‌و‌ه ش���ێوه رێكخستنێكمان بۆ كردوه ك ه هه‌ر پێنج الیه‌نه‌كه به‌شداربن". ی بهش���ێك له‌چاودێران‌و ش���اره‌زایان سیاس���یی پێیانوای��� ه ك���ورد به‌په‌ند وه‌رگرتن له‌رابردو ،ئهمجاره پێویس���ت ه ی حكومه‌ت���ی عێ���راق پێكهێنان��� ببه‌س���تێته‌و‌ه به‌دوخاڵی سه‌ره‌كیه‌وه: ی واده‌یه‌كی دیاریكراو بۆ جێبه‌جێكردن خواسته‌كانی ،بونی الیه‌نی سێیه‌م وهك نێوه‌ندگیر. د .س���ه‌ردار قادر ،پسپۆڕی زانست ه سیاس���ییه‌كانی زانك���ۆی س���لێمانی، به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د" ،پێویس���ت ه ی ی كابینه ی كورد پێكهێنان سه‌ركردایه‌ت نوێ ببه‌ستێته‌و‌ه به‌دو شته‌وه ،یه‌كه‌م، ی زه‌مه‌نی���ی ،ئه‌گ���هر نه‌بو واده‌یه‌ك��� ێ هیچ هه‌ڵوێس���تی هه‌بێت .دوه‌م ،به‌ب ی وهك ی نێوده‌وڵه‌ت��� نێوه‌ندگیرییه‌ك���
نه‌ت���هوه یه‌كگرتوه‌كان ی���ان ئهمهریكا ی نه‌چێت��� ه هیچ حكومه‌تێك���ی داهاتو عێراق". ی ی كابین ه ی 2010و پێكهێنان لهس���اڵ ی به‌غ���دا ،ك���ورد ی حكومه‌ت��� نوێ��� به‌وه‌ره‌قه‌یه‌ك���ی چه‌ن���د خاڵیه‌و‌ه چوه ی كابینه‌كه‌وه، دانوستانه‌كانی پێكهێنان ی به‌اڵم ن���ه‌ك هیچ خاڵێكیان وهك خۆ ی ئه‌م جێبه‌جێنه‌ك���ران ،به‌ڵك���و كۆتای ی كورد كابینه‌ی ه بهوه هات كه وه‌زیره‌كان ی هه‌ولێرو كش���انه‌وه‌و په‌یوه‌ندییه‌كان��� به‌غدا تا ئاس���تی پچ���ڕان نزیكبۆوه‌و ی بۆ بهش���ه‌بودجه‌ی ك���ورد به‌ت���ه‌واو ی هه‌ش���ت مانگ بڕدرا ك ه هێشتا ماوه به‌رده‌وامیی هه‌یه. ی ی زۆرینه یه‌كێك له‌پرسیاره باوه‌كان ی كوردس���تانیان ئهوهی ه ك ه پێویس���ت ی ی ك���ورد له‌بنیاتنانه‌وه بهش���داربون ی نوێ���ی عێراق���دا چی���ه؟ حكومه‌ت��� له‌كاتێك���دا له‌رابردودا كورد هه‌میش��� ه ی ی حكومه‌ته‌كان ی پێكهێنانه‌وه ره‌گه‌ز ی ناوه‌ند ب���وه‌و له‌حاڵه‌ت���ی به‌هێزبون ی ئ���هم حكومه‌تش���دا بوه‌ت���هوه مایه ی هه‌ڕه‌ش ه لهس���ه‌ری .ئهو مامۆستایه زانك���ۆ ده‌ڵێت" ،بێگوم���ان هه‌مو ئهو ی رابردو هه‌بون له‌ئارادان، مهترس���یانه به‌اڵم ناكرێت كورد ته‌ریك بێت لهعێراق، تائێم ه پارچه‌یه‌ك بین لهعێراق ،ده‌بێت به‌شداری بكهین لهو حكومه‌ته‌ی له‌به‌غدا دروس���ت ده‌بێت ،چونكه ناتوانیت بێ
ئ���هوه هی���چ بكه‌یت ،بۆی ه چاره‌س���هر ی ئهوهی ه ئهمجاره ده‌بێت به‌به‌رنامه‌یه‌ك ێ تایبهتهوه به‌شداربێت له‌حكومه‌تی نو ی كه په‌یوه‌س���تی بكات���هوه به‌واده‌یه‌ك دیاریكراوو الیه‌نێكی نێوده‌وڵه‌تیه‌وه". ی رابردو فوئاد مه‌عسوم دوش���ه‌ممه ی ی عێراق ،به‌مه‌رسومێك سه‌رۆك كۆمار ی ی ژماره ( ،)152حه‌یده‌ر عه‌باد كۆماری ی ی گه‌وره‌ترین فراكس���یۆن وهك كاندید ی په‌رله‌مان���ی عێ���راق له‌هاوپه‌یمان��� ی ی ش���یعه‌كان بۆ پێكهێنان نیش���تمان ێ راسپارد. ی نو حكومه‌ت ی ی راب���ردوش عه‌ب���اد ش���هو ی ی خ���ۆی له‌تۆڕ له‌ئه‌كاونت���ی تایبه‌ت كۆمه‌اڵیه‌ت���ی فه‌یس���بوك ،هێڵ��� ه ی حكومه‌ته‌ك هی راگه‌یاندو گش���تیه‌كان ی سه‌رنجڕاكێش���ترین خاڵ ك���ه ئاماژه ی ی ژم���اره پێ���داوه ،كه‌مكردن���هوه ی وه‌زاره‌ته‌كانه بۆ 15دانه‌و كه‌مكردنه‌و‌ه موچ��� هی په‌رله‌مانتاران ب���ۆ ته‌نها 5 ی ملیۆن دین���ارو كه‌مكردنه‌وه‌ی بودج ه ی .%70 وه‌زاره‌ته‌كان به‌رێژه به‌پێی ئهو زانیارییان هی كه دهس���ت ی الیه‌ن��� ه ئاوێن��� ه كه‌وت���ون ،تێك���ڕا سیاسیه‌كان هاوڕان بۆ پێداگرتن لهسهر ی چه‌ن���د خاڵێك له‌وان���ه ،مامه‌ڵه‌كردن ی حكومه‌تی عێ���راق لهگهڵ ئهو نوێ��� ی بهسهر ئهو ناوچانه‌دا بارودۆخ ه نوێیه ی 140ده‌یانگرێته‌وه‌و هاتوه كه م���اده ی ئێستا بهش���ێكی زۆری له‌ژێر ده‌ست
ی هێ���زی پێش���مه‌رگه‌یه ،زیادكردن��� ی بهش��� ه بودج��� هی هه‌رێ���م ،پرس��� ی ی سه‌ربه‌خۆییانه‌ی هه‌رێم مامه‌ڵه‌كردن ی كوردستان به‌نه‌وت‌و وزه‌وه ،مه‌سه‌ل ه ی پرسی پێشمه‌رگه. چاره‌سه‌ركردن ی زان���ا رۆس���تایی ،ئه‌ندام���ی لیژن ه ی دانوس���تانكار له‌كۆمه‌ڵ���ی ئیس�ل�ام ی راگهیاند" ،بڕیاره كوردستان به‌ئاوێنه هه‌فت��� هی داهات���و لیژنه‌ك��� ه یه‌كه‌مین ی خ���ۆی ئه‌نجامب���دات‌و كۆبون���هوه ی دابڕێژێت ،وهك الیه‌ن ه ی كار به‌رنامه كوردس���تانیه‌كانیش داواكاریه‌كانم���ان ی بودجه‌و ئاش���كراو رونن ،ك ه مه‌سه‌له ی ."140ئهو نه‌وت‌و پێش���مهرگهو ماد‌ه خواس���تانه‌ش هه‌م���ان ئه‌وانه‌بون ك ه كورد 4س���اڵ له‌مه‌وب���هر داوایده‌كردو به‌اڵم هیچیان جێبه‌جێنه‌كران. له‌ئێس���تادا الیه‌نه كوردییه‌كان هیچ مه‌رجێكی���ان نی���ه بۆ بهش���داریكردن ی ی الیه‌ن ی بهغداو چاوه‌ڕوان له‌حكومه‌ت ی دوایین راس���پێردراو ده‌كه‌ن بۆئ���هوه ی ی چۆنیه‌ت ی خۆی���ان له‌ب���اره قس��� ه ی بهش���داریكردنه‌ك ه بك���هن ،وهك عه‌ل ی ئیس�ل�امیش، باپیر ،ئه‌میری كۆمه‌ڵ ی ل���ه‌دوای كۆبونهوهی س���ه‌ركرده‌كان ی پێن���ج الیه‌نه سیاس���ییه‌ك ه له‌هه‌فت ه رابردودا ،باس���ی لێوه كرد" ،بڕیارماندا ی قس���ه‌ی‌خۆمان هه‌ڵبگرین بۆئه‌وكات ه ی لهگهڵ الیه‌ن ه سیاسییه‌كان كه عه‌باد كۆدهبێتهوه".
کورد ئهمجاره ده‌بێت ی به‌به‌رنامه‌یه‌ك تایبهتهوه به‌شداربێت ێ ی نو له‌حكومه‌ت ی كه په‌یوه‌ست بكاتهوه ی به‌واده‌یه‌ك دیاریكراوو ی الیه‌نێك نێوده‌وڵه‌تیه‌وه
4
هەنوکە
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
له‌ئه‌نفاله‌وه بۆ شه‌نگال
جینۆسایدێك له‌هه‌ناوی بێده‌نگیدا ئا :محه‌مه‌د ره‌ئوف
به‌درێژایی مێژو گه‌لی كوردستان روبه‌روی ده‌یان جینۆسایدو كوشت‌و بڕو له‌ناوبردن بۆته‌وه ،به‌جۆرێك به‌شێكی زۆری ئهو تاوانانه له‌بێده‌نگی‌و شاراوه‌ییدا رویانداوه، نه‌بۆته ماتریاڵی كارله‌سه‌ركردنی ناوخۆییو نێودهوڵهتی ،له‌مڕۆشدا ئهو تاوانانه‌ی كه روبه‌روی كورده ئێزدیه‌كانی شه‌نگال ده‌بنه‌وه، ده‌بێته به‌شێك له‌دوباره‌بونه‌وه‌ی ئهو جینۆسایدو تاوانانه‌ی كه به‌رامبه‌ر به‌گه‌لی كورد كراوه ،تاوانی كوشتوبڕو له‌ناوبردنی كورده ئێزدیه‌كانی شه‌نگال ،له‌فۆرم‌و شێوه‌ی تاوانه‌كه‌دا هاوشێوه‌ی تاوانی ئه‌نفال‌و كوشت‌و بڕی كوردانی دێرسیمه ،ئه‌م تاوانه جیاواز له‌تاوانه‌كانی پێشو به‌هۆی به‌رباڵویی میدیاو ماس میدیاو تۆڕه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانه‌وه ،ئاسانتر له‌پێشو به‌دۆكیۆمێنت ده‌كرێت‌و‌وه‌ك بهڵگهنامهیهكی جدیی‌و به‌رجه‌سته ده‌خرێته به‌رده‌م داداگای تاوانه‌كان. شه‌نگال‌و كۆمه‌ڵكوژیی ئێزدیه‌كان هێرش����ی هێزهكانی داعش له‌رۆژی 2014/8/3بۆ س����هر قه‌زای شه‌نگال (ق����ه‌زای ش����ه‌نگال له‌ناحیه‌كان����ی س����نونێ +قه‌ی����ره‌وان پێكدێت‌و 97 گوند له‌خۆده‌گرێ����ت‌و روبه‌ری قه‌زاكه 3188ك����م2و زیات����ر ل����ه 320هه‌زار كه‌سی تیادا ده‌ژین كه زیاتر له%85ی ك����وردی ئێزدی����ن) .ئێزدیه‌كانی ئهو قه‌زای����ه روب����ه‌روی كۆمه‌ڵكوژی����یو تاوان����ی گه‌وره بونه‌وه له(كوش����تن‌و س����ه‌ربڕین‌و ئاواره‌بون‌و ده‌ستدرێژیی‌و بردنی كچه‌كانیان) ،به‌پێی سه‌رچاوه ناره‌س����میه‌كان زیاتر له(هه‌زار) كهس ك����وژراون‌و ( )500ك����چو ژنی گه‌نجی ئێزدیه‌كان ب����راون ،زیاتر له 100هه‌زار كه‌سیان ئاواره‌ی چیای شه‌نگال بون، نزیكهی 200بۆ 500كهس����یش له‌پیرو منداڵ له‌برس����ان‌و تینوتی����دا مردون، (چی����ای ش����ه‌نگال درێژیه‌كه‌ی 77 كیلۆمه‌تر چوارگۆش����ه‌یه‌و پانیه‌كه‌ی 13كیلۆمه‌ت����ره‌و به‌رزیه‌كه‌ش����ی 1463مه‌تره ،له‌باك����وری رۆژهه‌التی ش����ه‌نگاله‌وه ب����ۆ باك����وری رۆژئاوای ش����ه‌نگال درێژده‌بێته‌وه) ،ئه‌م دۆخه بۆ ئێزدیه‌كانی كوردس����تان تاوانێكی گه‌وره‌ی����هو هاوش����ێوه‌ی كاره‌س����اتی ئه‌نفال‌و جینۆسایده‌كانی تری كورده بهوهی له‌الی����ه‌ك به‌هۆی كوردبونیان‌و له‌الیه‌كیش به‌هۆی بیروباوه‌ڕه‌كه‌یانه‌وه، روبه‌روی ئهو تاوانه گه‌وره‌یه بونه‌ته‌وه، (ئێزدی����ه‌كان له‌جیهان����دا زیاتر له(2 ملی����ۆن‌و 500هه‌زار) كهس����نو زیاتر ل����ه 800هه‌زاری له‌كوردس����تان ده‌ژین به‌تایبه‌تیش له(ش����ه‌نگال ،شێخان، به‌حزان����ی ،زومار ،قوش ،س����یمێل، خانك����ێ)و ( 500ه����ه‌زاری) له‌توركیا ده‌ژین به‌تایبه‌ت له(ماردین‌و سێرت، ئورفا ،قارس)و ( 30هه‌زاری) له‌سوریا ده‌ژی����ن به‌تایبه‌تیش له(قامیش����لۆ، عه‌فرین) ژماره‌یه‌كیشیان له‌جۆرجیاو ئه‌رمینیاو ئه‌ڵمانیاو نه‌مساو فه‌ره‌نساو ئهمهریكا ده‌ژین. ئێزدیه‌كان كه خاوه‌نی بیروباوه‌ڕی تایبه‌تی خۆیان����ن (باوه‌ڕیان به‌خودا ههیهو فریشته‌ی مه‌له‌ك تاوس له‌الیان پیرۆزترین فریشته‌یه) هاوكات خاوه‌نی كتێبی ره‌ش����نو به‌رۆژو ده‌بن‌و نوێژو عیباده‌تی خۆیان ههیهو په‌رس����تگای پیرۆزی����ان اللش����ه ك���� ه له‌ق����ه‌زای شێخانه). به‌درێژای����ی مێ����ژو روب����ه‌روی جینۆسایدو كوشتار بونه‌ته‌وه به‌هۆی بیروباوه‌ڕه‌كه‌یانه‌وه ،لهس����اڵی 1743 له‌الیه‌ن نادر شای پادشای فارسه‌كانه‌وه بڕیاری كوش����تنیان دراوه‌و لهس����اڵی 1872له‌الی����هن عوس����مانیه‌كانه‌وه جینۆس����ایدكراون‌و لهس����اڵی 1915 له‌جینۆس����ایدی توركه‌كاندا به‌رامبه‌ر به‌ئه‌رمه‌نی����ه‌كان ژماره‌یه‌ك����ی زۆری ئێزیدی له‌ناوبران‌و له‌ساڵی 1935یشدا جارێكیتر به‌ده‌ستی س����وپای عێراق روبه‌روی كوشتن‌و له‌ناوبردن بونه‌وه‌و له‌پرۆسه‌كانی ئه‌نفالیشدا ژماره‌یه‌كیان لێئه‌نفالكراو له‌ساڵی 2007یشدا به‌هۆی كرده‌وه‌ی تیرۆریستیه‌وه به‌هه‌زارانیان بونه قوربانی.
پیشه‌و كارێتی ،بۆیه پێویسته كاركردن لهو پرس����ه‌دا زیاتر له‌روی دیوی مرۆیی ئهو تاوانه‌دا بێت.
بردن‌و فرۆشتنی كچان له‌نێوان ئه‌نفال‌و شه‌نگالدا دوباره ده‌بێته‌وه ،له‌پرۆسه‌ی ئه‌نفالدا به‌سه‌دان كچی گه‌نج بران‌و دران ه سه‌رۆك عهشیرهتو ئه‌فسه‌ره‌كان له‌شه‌نگالیش به‌وته‌ی په‌رله‌مانتاران زیاتر له 500كچی ئێزدی له‌الیه‌ن داعشهوه براون‌و فرۆشراون
شایه‌تحاڵێكی ئه‌نفال ده‌ڵێت له‌نوگره‌سه‌لمان زۆرێك له‌پیرو په‌ككه‌وته‌كان له‌برسا ده‌مردن‌و دواتر سه‌گ ته‌رمه‌كه‌یانی ده‌خوارد شایه‌تحاڵێكی ده‌ربازبوی ئێزدیه‌كان ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه ئێمه 200كهس بوین زیاتر له 20كه‌سمان لێمردن‌و سه‌گ ته‌رمه‌كانی ده‌خوارد جینۆس����ایدی نێودهوڵهتی����هوه ،لهگ هڵ ته‌واوی بڕگه‌و ماده‌كانیدا دێته‌وه: له‌كوش����تن‌و له‌ناوبردن����ی گروپێك����ی دیاریكراوی‌وه‌ك ئێزدیه‌كان. له‌كوش����تن‌و له‌ناوبردن����ی گروپێك����ی ئایین����ی دیاریكراو هه‌وڵ����دان بۆ به‌زۆر گۆڕینی ناسنامه‌كه‌ی. گه‌مارۆدان����ی ئێزدی����ه‌كان له‌چی����ای ش����ه‌نگال‌و برس����یكردن‌و رێگریك����ردن له‌سه‌رچاوه‌ی بژێوییان. هه‌وڵدان ب����ۆ س����ڕینه‌وه‌ی گروپێكی ئیتنیك����ی ئێزدی����ه‌كان‌و س����ڕینه‌وه‌ی یه‌كجاره‌كیان. كوش����تن‌و كۆمه‌ڵكوژیی راسته‌وخۆی فیزیكیی ئێزدیه‌كان.
جینۆسایدی ئێزدیه‌كان له‌شه‌نگال پرس����ی كۆمه‌ڵكوژی����ی ئێزدیه‌كان����ی ش����ه‌نگال له‌ئاس����تی نێودهوڵهتی����دا ده‌چێته چوارچێوه‌ی جینۆسایده‌وه كه له‌رێكه‌وتننامه‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان بۆ قه‌ده‌غه‌كردنی جینۆساید له9ی كانونی دوه‌می 1948مۆركراوه‌و تیایدا پێناسه‌ی جینۆس����اید كراوه (بریتیه لهو كارانه‌ی به‌مه‌به‌س����تی تێك����دان‌و هه‌ڵته‌كاندنی گش����تی یان بهش ب����هش ئه‌نجامبدرێت دژ به‌كۆمه‌ڵێك����ی نه‌ته‌وه‌یی ،ئه‌تنیكی، نه‌ژادیی ،ئاینیو شتی لهو چه‌شنه). له‌م په‌یماننامه‌یه‌دا جینۆساید به‌مانای ههریهك ل����هم كرده‌وانه‌ی خواره‌وه دێن كه به‌نیه‌تی ( )intentله‌ناوبردنی ته‌واو یان بهش����ێك له‌گروپێك����ی نهتهوهییو هه‌م����و ئ����هو كرده‌وان����هی داع����ش ئێتنیك����ی ( ،)etnhnicره‌گه‌زیی یان به‌رامب����هر به‌ئێزدی����ه‌كان كردویان����ه ئایینی ( )assuchئه‌نجامبدرێن. له‌كوش����تن‌و گه‌مارۆدان‌و برس����یكردن‌و به‌وپێی����هش جینۆس����اید ئ����هم بوارانه ده‌ستدرێژیكردن ،ده‌چێته چوارچێوه‌ی له‌خۆده‌گرێت: جینۆسایدی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كانه‌وه. كوشتنی ئه‌ندامانی گروپه‌كه به‌اڵم مامه‌ڵه‌كردن‌و هه‌وڵ‌و هه‌نگاوه‌كان زیانگه‌یاندنی زه‌ینیی جدیی به‌ئه‌ندامانی به‌ئاراس����تهی به‌جینۆسایدناس����اندنی كۆمه‌ڵگه ئهو پرس����ه ده‌بێ����ت به‌وریایی‌و له‌الیه‌ن به‌ئه‌نقه‌س����ت دانان����ی گروپێ����ك له‌ژێر كه‌سانی پسپۆڕی یاسای نێوده‌وڵه‌تیه‌وه بارودۆخ����ی‌‌وا كه بهتهواوی گروپه‌كه یا ئاماده‌بكرێت‌و بخرێته‌رو ،لهوهی ناساندنی به‌شێكی ،له‌باری فیزیكییه‌وه له‌ناوببات جینۆسایدی ئێزدیه‌كان له‌شه‌نگال ده‌بێت سه‌پاندنی ئیجرائاتی‌‌وا كه به‌مه‌به‌ستی لهسهر بنه‌مای جینۆسایدی مرۆیی بێت، پێش����گرتن بێت له(منداڵب����ون) له‌ناو واتا كاركردن به‌ئاراسته‌ی جینۆسایدی گروپه‌كه پێكهاته‌و ئیتنیكێك����ی دیاریكراو ،نه‌ك به‌زۆر جیاكردنه‌وه‌ی منااڵنی گروپه‌كه كارك����ردن لهس����هر داعش خ����ۆی‌وه‌ك له‌ئێس����تادا پرس����ی كۆمه‌ڵكوژی����یو ئهوهی جینۆسایدی ئه‌نجامداوه ،كه به‌م ئاواره‌ب����ون‌و دهس����تدرێژیی بۆ س����هر دیوه‌دا كاره‌كه ئاڵۆزتر ده‌كات به‌وپێیه‌ی ئێزدیه‌كان له‌ش����ه‌نگال‌و چیای شه‌نگال داعش بۆخۆی به‌رێكخراوێكی تیرۆریست بهتهواوی ده‌چێته چوارچێوه‌ی پێناسه‌ی ناسێنراوه‌و جینۆس����ایدو كۆمه‌ڵكوژیی
گرنگیی به‌جینۆسایدناساندن هه‌وڵ����دان بۆ به‌جینۆسایدناس����اندنی تاوان‌و كۆمه‌ڵكوژیی ئێزدیه‌كان له‌شه‌نگال هه‌نگاوێكی گرنگ‌و كاریگه‌ره چ بۆ پرسی ئێزدیه‌كان‌و رێگریكردن له‌دوباره‌بونه‌وه‌ی ئهو تاوانه‌و له‌هه‌مانكاتیش����دا بۆ گه‌لی كوردیش ره‌وایه‌تی پرسی كورد ده‌باته نێوه‌نده نێوده‌وڵه‌تیه‌كانه‌وه: به‌جینۆسایدناس����اندنی تاوان����ی دژ به‌ئێزدیه‌كان هه‌وڵێك����ه بۆ رێگریكردن له‌دوباره‌بونه‌وه‌ی ت����اوان‌و كۆمه‌ڵكوژیی به‌رامبه‌ریان. پرسی پێكهاته‌ی ئێزدی له‌ناوچه‌یه‌كی لۆكاڵی����هوه ده‌باته ناوه‌نده سیاس����یو دیپلۆماس����یهكانی جیه����ان‌و نه‌ت����هوه یه‌كگرتوه‌كان. ئه‌رك����ی پاراس����تن‌و چاودێریكردن‌و هاوكاریكردن����ی ئێزدی����ه‌كان ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان. ره‌وایه‌تی زیاتر ده‌داته مافه‌كانی گه‌لی كوردس����تان له‌نێوه‌نده نێودهوڵهتیهكان له‌پاراستن‌و چاودێریكردن. ب����ۆ هه‌نگاون����ان ب����ه‌اڵم به‌جینۆسایدناس����اندنی تاوان����ی دژ به‌ئێزدیه‌كان ،پێویس����تی به‌چه‌ند رێ‌و ش����وێنێك هه‌یه كه له‌الیه‌ن داموده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كانه‌وه بگیرێته به‌ر: هه‌وڵ����دان ب����ۆ كۆكردن����هوهو به‌دۆكیۆمێنتكردن����ی ته‌واوی ئهو به‌ڵگه ڤیدیۆیی‌و نوس����راوو‌وێنانه‌ی كه لهسهر ئهو تاوانه هه‌ن. تۆماركردنی هه‌مو ئهو چیرۆكانه‌ی كه له‌زاری ده‌ربازبوانه‌وه لهس����هر تاوانه‌كه ده‌گێڕدرێنه‌وه. خاڵی گرن����گ ئه‌وه‌یه كه پێویس����ته ل����ه‌دادگای نێوده‌وڵه‌ت����یو ناوه‌ن����ده نێوده‌وڵه‌تیه‌كاندا ئهو پرسه به‌جینۆساید بناس����رێت ،ن����ه‌ك له‌ئاس����تی ناوخۆیی هه‌رێم یان عێراق ،بۆ ئهوهی پرس����هكه له‌پرسێكی ناوخۆییه‌وه ببێته پرسێكی جیهانی. پێویس����ته پارێ����زه‌ری نێوده‌وڵه‌ت����ی لێكۆڵینه‌وه له‌تاوانه‌كه بكه‌ن‌و پارێزه‌ری نێوخۆیی ئاماده‌كاریی‌و هاوكاریی بكهن، بۆ ئهوهی تاوانه‌ك����ه له‌چوارچێوه‌یه‌كی نێوده‌وڵه‌تیدا بناسرێت. له‌ئاس����تی نێودهوڵهتی����دا قه‌ره‌بوی مادیی‌و مه‌عنه‌ویی بكرێنه‌وه. ئه‌ركی پاراس����تنی ئێزدیه‌كان بخرێته ب����ه‌رده‌م نه‌ت����هوه یه‌كگرت����وه‌كان‌و ئه‌نجومه‌نی ئاساییش بۆ ئهوهی پرسی ئێزدیه‌كان ببێته پرسێكی نێودهوڵهتی. له‌نێوان ئه‌نفال‌و شه‌نگالدا ئه‌گه‌رچی گه‌لی كوردستان به‌درێژایی مێ����ژو روب����ه‌روی ده‌یان جینۆس����ایدو كوشتن‌و كۆمه‌ڵكوژیی بۆته‌وه‌و به‌شێك له‌تاوانه‌كانی����ش له‌ف����ۆرم‌و ش����ێوه‌دا هاوش����ێوه‌ن‌و له‌یه‌كده‌چ����ن ،تاوانی دژ به‌ئێزدیه‌كان له‌شه‌نگال‌و چیای شه‌نگال ل����ه‌روی ف����ۆرم‌و ش����ێوه‌ی تاوانه‌كه‌وه له‌كۆمه‌ڵكوژیی دێرسیم ()1937و تاوانی
ئه‌نفال ( )1988ده‌چێت .به‌اڵم له‌نێوان ئه‌نفال‌و ش����ه‌نگالدا خاڵ����ه لێكچوه‌كان زۆرن‌و نزیكن لێكه‌وه ،له‌وانه‌ش: هه‌ردو پرۆس����هكه له‌ژێر په‌رده‌و ناوی ئاینی پیرۆزی ئیس��ل�امدا ئه‌نجامدراوه‌و بكه‌ران����ی بۆ ره‌وایه‌ت����ی به‌تاوانه‌كه‌یان ئاین����ی ئیس��ل�امیان كردۆت����ه بیان����و، له‌پرۆسه‌ی ئه‌نفالدا به‌بیانوی كافربونی گه‌لی كورد به‌عس ك����وردی ئه‌نفالكرد، ئه‌ویش ب����ۆ ره‌وایه‌تیدان به‌كۆمه‌ڵكوژیی كورد ،له‌ش����ه‌نگالیش داعش به‌به‌هانه‌ی كافربون����ی ئێزدی����ه‌كان ئ����هو تاوانه‌ی ئه‌نجامدا ،ه����ه‌روه‌ك له‌گوندی كۆچۆی سهر به‌قه‌زای شه‌نگال داعش مۆڵه‌تی دو رۆژ ده‌ده‌نه ئهو گونده ئێزدیه بۆ ئهوهی موسڵمان بن‌و دواتر له‌رۆژی 16ی ئابدا 312پیاوی ئهو گونده ده‌كوژن. پرۆس����هی ئه‌نفال بۆ س����هر خه‌ڵكی مه‌ده‌نی ئه‌نجامدراو تیای����دا به‌هه‌زاران ژن‌و من����داڵ ئاواره‌ب����ون‌و م����اڵو حاڵی خۆیان جێهێش����ت‌و له‌جێگ����هی خۆیان هه‌ڵكه‌ن����ران ،له‌ش����ه‌نگالیش به‌هه‌زاران ژن‌و منداڵ ئاواره بون. مردن له‌برساو تینوێتیدا ،شایه‌تحاڵێكی ئه‌نفال ده‌ڵێت له‌نوگره‌س����ه‌لمان زۆرێك له‌پیرو په‌ككه‌وته‌كان له‌برسا ده‌مردن‌و دواتر س����ه‌گ ته‌رمه‌كه‌یان����ی ده‌خوارد، ش����ایه‌تحاڵێكی ده‌ربازب����وی ئێزدیه‌كان
ئاماژه بهوه ده‌كات كه ئێمه 200كهس بوین زیاتر له 20كه‌سمان لێمردن‌و سه‌گ ته‌رمه‌كانی ده‌خوارد. دهس����تدرێژییكردنه سهر ژنان‌و كچان له‌ه����ه‌ردو پرۆس����ه‌كه‌دا ،ده‌ربازبویه‌كی ئه‌نف����ال له‌زیندان����ی تۆپ����زاوا ده‌ڵێت م����ن به‌چ����اوی خ����ۆم كچێك����ی جوانم بین����ی دوای ئ����هوهی س����ه‌ربازه‌كان دهس����تدرێژییان كردبوه س����ه‌ری شێت بوبو ده‌یویس����ت خۆی بكوژێت ،دواتر به‌زنجیر به‌س����تبویانه‌وه ،ده‌ربازبویه‌كی ش����ه‌نگالیش ده‌ڵێت ،سێ كچی ئێزدی دهس����تدرێژییان كرابوه س����ه‌ر‌وه‌ختبو ش����ێت ببن داوایان ده‌ك����رد بیانكوژین، به‌اڵم نه‌مانكوش����تن بۆیه خۆیان لهسهر چیاكه‌وه فڕێدایه خواره‌وه. ب����ردن‌و فرۆش����تنی كچ����ان له‌نێوان ئه‌نفال‌و ش����ه‌نگالدا دوب����اره ده‌بێته‌وه، له‌پرۆس����هی ئه‌نفالدا به‌س����ه‌دان كچی گه‌نج بران‌و درانه س����ه‌رۆك عهشیرهتو ئه‌فس����ه‌ره‌كان ،له‌ش����ه‌نگالیش به‌وته‌ی په‌رله‌مانتاران زیاتر له 500كچی ئێزدی له‌الیه‌ن داعشهوه براون‌و فرۆشراون. دیارنه‌مانی چاره‌نوس����ی ژماره‌یه‌كی زۆری ژن‌و من����داڵ له‌هه‌ردو پرۆس����هی ئه‌نفال‌و شه‌نگالدا. به‌تااڵنبردن‌و وێرانكردنی ماڵو حاڵ‌و سامان له‌ئه‌نفال‌و شه‌نگالدا.
کوردستانی
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
پاره ی بانكه‌كه‌ی جه‌له‌و ال ال ی كێیه؟
5
به‌ڕێوه‌به‌ری بانكی رافیده‌ین له‌جه‌له‌وال :هیچ زانیاریه‌کم نییه
ئا :ئاراز محه‌مه‌د له‌نێو به‌شێك له‌خه‌ڵكی گه‌رمیان، بردنی پاره‌ی ناو بانكی جه‌له‌وال وهك تۆمه‌ت له‌الیه‌ن الیه‌نگرانی الیه‌نێكی سیاسیه‌وه ئاراسته‌ی الیه‌نی به‌رامبه‌ر ده‌كرێت ،ئهوان ناوی چه‌ند كه‌سێكی دیاریكراو ده‌هێنن‌و ده‌ڵێن بۆ ئهوهی ده‌ستی به‌و پارهیه بگات، پێشمه‌رگه‌ی كشانه‌وه‌‌و جه‌له‌والی راده‌ستی داعش كرد ،به‌ڕێوه‌به‌ری بانكه‌كه‌‌و به‌رپرسانی ئیدارییش ده‌ڵێن ،تا ساتی كشانهوهی پێشمه‌رگه زانیارییان ههیهو له‌باره‌ی چاره‌نوسییه‌وه هیچ نازانن. پاره‌ی بانكه‌كه‌ی جه‌له‌وال چی لێهات؟ ئه‌م���ه ئهو پرس���یاره‌یه كه مێش���ك ی خه‌ڵكێكی زۆری ناوچ���هی گه‌رمیانی به‌خۆی���هوه خه‌ری���ك ك���ردوه ،ئهوان به‌سه‌رسوڕمانه‌وه ده‌ڵێن :چۆن دو مانگ جه‌له‌وال له‌نێو تاق‌و تۆق‌و ئاگری شه‌ڕدا سوتا ،كهس بیری له‌گواستنه‌وه‌ی ئهو پاره‌ی���ه نه‌كردوه‌ته‌وه تا س���ه‌ره‌نجام له‌هه‌نگاوێك���ی چاوه‌ڕواننه‌ك���راودا، جه‌له‌وال له‌الیه‌ن داعشهوه گیراو وتیان 23ملیار دیناره‌كه‌ش تیاچو؟! عه‌بدولحه‌می���د ره‌ش���ید ع���ارف، به‌ڕێوه‌به‌ری بانكی رافیده‌ین له‌جه‌له‌وال به‌ئاوێنه‌ی راگهیاند ،بانكه‌كه پێش���تر له‌الی���هن هێزه‌كان���ی پێش���مهرگهو ئاسایش���هوه پارێزگاری���ی لێده‌كرا تا ئه‌وكاته‌ی شارۆچكه‌كه بۆ چه‌كدارانی داعش چۆڵكرا.
وتیش���ی ،ب���ڕی زیاتر ل���ه 23ملیار دین���ار له‌ن���او بانكدا بو ،س���ه‌باره‌ت به‌چاره‌نوسیش���ی له‌ئێس���تادا ئهوهی وت ،ئهوهی له‌خه‌ڵكه‌وه پێیانگه‌یشتوه ئه‌وه‌یه ك���ه پاره‌ك���ه له‌ن���او بانكدا ماوه‌ته‌وه ،ب���ه‌اڵم وهك خۆی زانیاری له‌باره‌یه‌وه نیه. عه‌بدولحه‌مید ره‌ش���ید ئاماژه‌ش���یدا، پێشتر لهگهڵ قایمقامیه‌تی خانه‌قین‌و به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری ناحی���هی جه‌ل���ه‌وال گفتوگۆی���ان كردوه بۆ گواس���تنهوهی پاره‌ك���ه بۆ خانه‌قین ،ب���ه‌اڵم به‌هۆی ئهوهی ئه‌مین سندوقی بانك به‌ناوی، برایم سه‌عید ،كه یه‌كێك له‌كلیله‌كانی الب���وه ئاماده‌نه‌ب���و كلیله‌كه‌ی���ان بۆ بهێنێ���ت‌و س���ه‌ره‌ڕای چه‌ندینج���ار داوالێكردن���ی هه‌ر جاره‌ی به‌بیانویه‌ك رێگریی ك���ردوه ،نه‌یانتوانیوه پاره‌كه بگوازنه‌وه. ئاشكراشیكرد ،به‌رله‌وه‌ی خودی خۆی بانكه‌ك���هی جێبهێڵێ���ت ،به‌ته‌له‌فۆن ئاسایش���ی ئاگاداركردوه‌ت���هوهو پاش هاتنیش���یان بانكه‌كه‌ی راده‌ستكردون تا له‌الیه‌ن خه‌ڵك���هوه پهالمارو تااڵن نه‌كرێت. به‌رپرس���انی ئهو ناوچه‌یه ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن كه به‌رله‌وه‌ی داعش كۆنتڕۆڵی جه‌له‌وال بكات ،هه‌س���ت به‌مه‌ترس���ی دۆخه‌كه كردوه‌و هه‌وڵی گواستنه‌وه‌ی ئ���هو 23ملی���ار دیناره‌ی���ان له‌بانكی جه‌له‌والوه بۆ بانك���ی خانه‌قین داوه، به‌اڵم هه‌وڵه‌كانیان مایه‌پوچ بوه. ئه‌ن���وه‌ر حه‌س���هن ،به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری ناحی���هی جه‌له‌وال ئهوهی ب���ۆ ئاوێنه
پێش مانگێك له‌چۆڵكردن ی جه‌له‌وال هه‌وڵی گواستنهوه ی پاره‌كه‌یان داوه به‌اڵم به‌هۆی نه‌هێنان ی ئهو كلیله ی له‌الی ،برایم سه‌بع بو ،نه‌توانرا پاره‌ك ه بگوازرێته‌وه
پێشمه‌رگه‌یه‌ک له‌به‌ره‌کانی جه‌نگدا
پشتڕاس���تكرده‌وه ك���ه هه‌وڵ���ی گواستنه‌وه‌ی پاره‌كه‌یان داوه ،ئهو وت ی "پێ���ش مانگێك له‌چۆڵكردنی جه‌له‌وال هه‌وڵی گواستنه‌وه‌ی پاره‌كه‌یان داوه، به‌اڵم به‌هۆی نه‌هێنان���ی ئهو كلیله‌ی له‌الی ،برایم سه‌بع بو ،نه‌توانرا پاره‌كه بگوازرێته‌وه". وتیش���ی" ،ئهو فه‌رمانبه‌ره دانیشتوی شارۆچكه‌ی سه‌عدییه‌یه‌‌و سه‌ره‌ڕای ئهو
داواكارییانه‌ی ئاراسته‌ی كرا كلیله‌كه‌ی بۆ نه‌هێنان". سه‌باره‌ت به‌چاره‌نوسی كه ئایا داعش پاره‌ك���هی بردوه یان ن���ا وتی "ئێمه ئاگاداری ئ���هوه نین" .راش���یگه‌یاند "كه پێشمه‌رگه كشایه‌وه پاره‌كه هه‌ر له‌بانكه‌ك���ه‌دا بو ،ئیت���ر دوای ئهوهی داعش ش���كاندویه‌تی یان نا زانیارمان نیه ،به‌اڵم خه‌ڵ���ك باس لهوه ده‌كه‌ن
ئێزیدییه‌كان كێن‌و له‌كوێن؟ ئێزیدیی ئایینی دێرین‌و كۆنی كوردستانه خاوه‌نی كلتورو دابونه‌ریتی تایبه‌ت به‌خۆیان ێ ی ب مێژوی ئێزیدیه‌كان زنجیره‌یه‌ك كاره‌سات‌و كوشتار ی بڕانه‌وه‌یه‌‌و ئێستا روبه‌ڕووی گه‌وره‌ترین مه‌ترسی مێژوی بونه‌ته‌وه له‌الیه‌ن ئیسالمییه توندڕه‌وه‌كانی داعشه‌وه‌‌و هه‌مویان ئاواره‌و سه‌رگه‌ردان بوون
ی اللش په‌رستگا
پیرۆزترین شوێنی ئێزیدیه‌كان
ژماره‌و شوێن ه سه‌ره‌كییه‌كان
چیای شه‌نگال
ئه‌ڵمانیا 20000بۆ 50000
ئه‌رمینیا ،جۆرجیا، ئازه‌ربایجان‌و ئاسیای ناوه‌ڕاست 70000بۆ 100000
توركیا 10000بۆ 20000
كۆی هه‌مویان 600000بۆ 800000
سوریا 10000بۆ 20000 عێراق 400000بۆ 500000
ی چه‌وساندنه‌وه بونه‌ته‌وه؟ بۆچی رووبه‌ڕوو له‌دیدی ئیسالمییه توندڕه‌وه‌كانی داعشهوه ئێزیدیه‌كان وهك هه‌موو كه‌مایه‌تیی ه مه‌زهه‌بی‌‌و ئاینییه‌كانی تری عێراق‌و سوریا كوشتن‌و خوێنڕشتنیان ره‌وایه مه‌له‌ک
تاوس
فریشته‌ی پیرۆزیان
كه بانكه‌كه شكاوه". الی خۆیه‌وه محه‌مه‌دی مه‌الحه‌س���هن، قایمقامی ق���ه‌زای خانه‌قین رایگه‌یاند، ئ���هو هی���چ زانیارییه‌ك���ی له‌ب���اره‌ی چاره‌نوس���ی پاره‌كه له‌النیه ،ئه‌وه‌نده نه‌بێت پێ���ش كۆنتڕۆڵكردنی جه‌له‌وال له‌الی���هن داعش���هوه داواكاریی���ان پێشكه‌ش���ی حكومه‌تی عێراق كردوه ب���ۆ ئهوهی پاره‌كه بۆ بانكی ره‌ش���ید
له‌خانه‌قی���ن بگوازرێت���هوه ،ب���ه‌اڵم حكومه‌ت ره‌زامه‌ندیی نیشان نه‌دا. به‌پێی زانیارییه‌كان���ی ئاوێنه دوایین ه���ه‌وڵ بۆ گواس���تنهوهی پاره‌كه لیوا حس���ێن مه‌نس���ور داویه‌ت���ی كاتێك توانیویه‌ت���ی ره‌زامه‌ن���دی به‌غ���دا بۆ گواس���تنه‌وه‌كه وه‌ربگرێ���ت ،ب���ه‌اڵم نكۆڵییه‌كان���ی ئه‌مین س���ندوقی بانك ئهو هه‌وڵه‌شی له‌باربردوه.
ئێزیدیه‌كان: واڵتمان لێكرا به‌دۆزه‌خ ئا :ئاوێنه ئێزیدییه‌كان له‌كاره‌ساتێك ی به‌رده‌وامدان ،ئهوان باس لهوه ده‌كه‌ن كه له‌وه‌ته‌ی هه‌ن رۆژگارێكی وا ره‌ش‌و تاریكیان به‌خۆیانه‌وه نه‌بینیوه ،ئهوان خه‌می یه‌كه‌میان هه‌اڵتنه له‌م واڵته‌و پێیانوایه ناوچه‌كانیان تا سااڵنێكی درێژخایه‌ن ده‌بێته گۆڕه‌پانی جه‌نگ. ته‌حس���ین خودێداد كه سیمای چرچ‌و لۆچ‌و س���مێڵی ته‌پ‌و تۆز لێنیش���توی باشترین گوزارشتی له‌خه‌م‌و نه‌هامه‌تی ئێزیدیه‌كان دهكرد ،هه‌رگیز بیری لهوه نه‌كردب���ۆوه كه ڕۆژێك ل���ه‌ڕۆژان به‌م ده‌رده بچ���ن كه ئه‌م���ڕۆ تێیكه‌وتون‌و به‌زۆره‌ملێ لهسهر ماڵو حاڵی خۆیان هه‌ڵبكه‌نرێن‌و دوای چه‌ند رۆژ له‌ئێش‌و ئ���ازارو مانه‌وه به‌چیای ش���ه‌نگاله‌وه، له‌تاو زه‌بروزه‌نگی چه‌كداره‌كانی داعش به‌خێزانه‌وه له‌شاری دهۆك ئاواره‌بن. ئ���هو وتی "ئێم���ه ش���ه‌كه‌ت‌و نه‌دارو ب���ێ بژێوی���ن ،م���اڵو حاڵم���ان چو، ده‌ربه‌ده‌ركرای���ن ،كوژراین ،رفێنراین، به‌بێ ئ���هوهی هی���چ زیانێكم���ان بۆ كه‌سێك هه‌بوبێت". ئهو سه‌رس���وڕمانی خ���ۆی به‌رامبه‌ر به‌و ع���ه‌ره‌ب‌و ته‌نان���ه‌ت هه‌ندێك لهو كوردانه‌ش ده‌رب���ڕی كه له‌گونده‌كانی ده‌وروبه‌ری شه‌نگالدان‌و هه‌ڵیانكوتاوه‌ته سه‌ریان‌و تااڵنیانكردون‌و كوشتویانن، خودێ���داد وهك ئ���هوهی نه‌یه‌وێ���ت ئ���هو دیمه‌ن���ه ناخۆش���انه‌ی هه‌اڵتنی ئێزیدیه‌كانی بێت���هوه به‌رچاو ،به‌ده‌م س���ه‌رهه‌ڵبڕین‌و چاونوقان���هوه وت���ی "قسه‌كردن بێس���ودن‌و ئهوهی رویداو بینیمان به‌قسه ناگێڕدرێته‌وه". بهش���ێكی دیكه له‌ئێزیدی���ه‌كان لهوه تێناگه‌ن كه بۆچی ته‌نانه‌ت له‌كونجی ماڵه‌وه‌ش���دا هه‌ڵده‌كوتنه س���ه‌ریان‌و نیگه‌رانیی خۆیان له‌به‌رامبه‌ر هه‌ڵكشانی ره‌وته ئیسالمییه‌كان ناشارنه‌وه. خه‌لی���ل كوڕێكی گه‌نج���ی ئێزیدییه‌‌و خوێن���دكاری دواقۆناغ���ی ئاماده‌ییه، كراس���ێكی س���پی‌‌و پانتۆڵێكی ره‌شی
تازه ناوچه‌كانمان ی كرانه گۆڕه‌پان شه‌ڕ ،به‌كۆمه ڵ بیر له‌كۆچ‌و به‌جێهێشتنی ئه‌م دۆزه‌خه دهكهینهوه ك ه ناوی عێراقه مناڵێکی ئاواره‌ی ئێزیدی له‌به‌ردایه‌‌و ترس‌و شه‌ونخونی‌‌و ماندویی به‌ڕونی له‌چاوه‌كانیدا به‌دیده‌كرێت ،ئهو پێیوایه ئێزیدییه‌كان له‌سه‌رتاس���ه‌ری ئهو ناوچانه‌دا ك���ه ئاكنجین روبه‌ڕوی توندوتیژی���یو ده‌رپه‌ڕاندن بونه‌ته‌وه، نه‌ك هه‌ر له‌شه‌نگال ،به‌ڵكو له‌ته‌لكیف‌و چه‌ندین ناوچه‌ی تریش ،له‌شێخانیش زۆربه‌یان له‌ترسدا هه‌اڵتون‌و ئێستا ئهو شارۆچكه‌یه چۆڵه‌وانییه. ئهو پاش ئهوهی ك���ه گله‌یی‌‌و گازنده لههێزی پێش���مهرگه ده‌كات كه وێڕای ئ���هوهی م���اوه‌ی دو مان���گ داع���ش لهسهر سنوره‌كانیان بو ،به‌اڵم ئه‌مان پشتیان لێساردكردبۆوه‌و كاتێكیش كه هێرشیان هێنایه س���هر ناوچه‌كانیان
به‌رگرییان لێنه‌ك���ردو رایانكرد ،باس ل���هوه ده‌كات ك���ه زۆربه‌ی���ان رویان لهس���نوری توركیاو پش���تیان له‌زێدی ره‌س���ه‌نی خۆیان���ه ،ئهو وت���ی "تازه ناوچه‌كانمان كرانه گۆڕه‌پانی ش���ه‌ڕ، واڵتمان لێكرا به‌دۆزه‌خ‌و به‌كۆمه‌ڵ بیر له‌كۆچ‌و به‌جێهێش���تنی ئ���هم دۆزه‌خه دهكهینهوه كه ناوی عێراقه". وتیش���ی "نیگه‌رانی���ن ل���هوهی له‌نێو چوارچێ���وه‌ی واڵت‌و كلتورێكدای���ن ك���ه جیاوازیی قبوڵناكات‌و هه‌میش���ه به‌چاوی كافرییه‌وه سه‌یرمان ده‌كرێت، ئێمه تاقه‌تی زۆرمان گرت ،به‌اڵم ئیتر هیوابڕاو بوین ،تاك���هی مه‌راق‌و ئازار بكێشین؟".
6
تایبه‌ت
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
ویکیلیکس 2006
ك ێ ترسی له‌هه‌رێم ی كوردستان هه‌یه؟ ئا :هاوكار حسێن له‌راپۆرتێكی نهێنییدا به‌رپرسه ئهمهریكییهكان ئهو الیه‌نانه ئاشكرا ده‌كه‌ن كه ترسیان له‌هه‌رێمی كوردستان ههیهو وه‌اڵمی ئهو پرسیاره‌ی سه‌ره‌وه‌ش له‌زاری وه‌زیری پێشوتری پێشمهرگهوه ده‌ده‌نه‌وه. به‌پێ���ی به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك���ی س���ایتی ویكیلیكس ،كه ئاوێنه ده‌قه‌كه‌ی كردوه به‌ك���وردی ،ئه‌مه‌ریكیی���ه‌كان ل���ه‌زاری زه‌عیم عه‌ل���ی ،وه‌زیری پێش���مهرگهی حكومه‌تی ههرێمی كوردستان له‌ساڵی ،2006ئاش���كرای ده‌ك���هن كه "س���ێ مه‌سه‌له كاریگه‌رییان لهسهر كورد هه‌یه لهعێراقدا :یه‌كه‌م ،هه‌ستی عه‌ره‌بچێتی دژ به‌س���ه‌ربه‌خۆیی كوردستان .دوه‌م، ئێران ترس���ی له‌ناس���نامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی كورد هه‌یه ،به‌تایبه‌تی كوردانی ئێران. سێیه‌م ،توركیا كه هه‌مان ترسی هه‌یه، پێشتر دژایه‌تی كوردی كردوه‌و چه‌ندین كوردی لهس���هر س���نوره‌كان ده‌ربه‌ده‌ر كردوه". له‌به‌ش���ێكی دیكه‌ی ئ���هو راپۆرته‌دا بۆچون���ی تایبه‌ت���ی ئه‌مه‌ریكیی���ه‌كان له‌ب���اره‌ی كه‌ركوك���هوه خراوه‌ت���ه‌ڕوو هاتوه" ،راگواس���تنی عێراقی���ه غه‌یره ك���ورده‌كان له‌كه‌رك���وك لهس���اڵی 2003هوه ،له‌كاتێك���دا دانیش���توانی كورد له‌راده‌ب���ه‌ده‌ر زیادیكردوه ،ته‌نها ئاڵۆزبونی بارودۆخه‌كه‌ی لێده‌كه‌وێته‌وه له‌حاڵه‌تی رادهس���تكردنی دهس���ه‌اڵتی ئه‌منیی ش���اره‌كه به‌كورد .ئه‌نجامدانی ریفراندۆمیش لهسهر ره‌وشی كه‌ركوك، به‌دڵنیای���ی ده‌ره‌نجامه‌كه به‌و ئاقاره‌دا ده‌بات كه كۆنترۆڵی كورده‌كان بهسهر كه‌ركوكدا مسۆگه‌ر ببێت". ئهو راپۆرته كه مێژوه‌كه‌ی بۆ ساڵی 2006ده‌گه‌ڕێت���هوه ،تێی���دا عوم���هر عوس���مان (ناس���راو به‌زه‌عیم عه‌لی)، وه‌زیری پێشمه‌رگه‌ی حكومه‌تی ههرێمی كوردستان كه سهر به‌پارتی دیموكراتی
كوردس���تانه ،هه‌رێم���ی كوردس���تانی به"ئیس���رائیلی دوه‌م" به‌راورد كردوه ، به‌هۆی پشتیوانیكردنی له‌سیاسه‌ته‌كانی ئهمهریكاو دژایه‌تیكردنی تیرۆریزم. هاوكات عه‌لی ههرێمی كوردس���تانی وهك بنكه‌یه‌ك پێشنیاركرد بۆ مانه‌وه‌ی ی ئهمهریكا له‌ناوچه‌كه‌دا. به‌رده‌وام ی سوپا له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌مه‌ریكیی���ه‌كان ده‌ڵێن: "ئه‌م پێش���نیاره له‌زۆربه‌ی گفتوگۆكانی نێ���وان به‌رپرس���انی حكومه‌تی هه‌رێم‌و ئهمهریكا خراوه‌ته‌ڕو". ده‌قی به‌ڵگه‌نامه‌كه: ئای دی: باب���ه‌ت :دیدی پێش���مهرگه لهس���هر پشتیوانیی ئهمهریكا س���ه‌رچاوه :باڵیۆزخانه‌ی ئهمهریكا له‌به‌غدا به‌روار30 :ی ئۆكتۆبه‌ری 2006 پۆلێن :زۆر نهێنی پوخته: عومه‌ر عوس���مان (ناس���راو به‌زه‌عیم عه‌لی) ،وه‌زیری پێشمه‌رگه‌ی حكومه‌تی ههرێمی كوردس���تان كه سهر به‌پارتی دیموكرات���ی كوردس���تانه چاویك���ه‌وت به‌به‌رپرس���انی ئهمهریكا به‌مه‌به‌س���تی رونكردنه‌وه‌ی تێڕوانینی پێش���مهرگهو حزبه‌كه‌ی لهسهر په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان كوردو ئهمهریكا ،په‌كه‌كه ،دانوستانه‌كان لهگهڵ به‌غ���داو ئازادیی رۆژنامه‌گه‌ریی. ئه‌م به‌ڵگه‌نامه‌یه تایبه‌ت���ه به‌داواكاری زه‌عی���م عه‌ل���ی ب���ۆ پش���تیوانیكردنی ئهمهریكا له‌خواسته‌كانی كورد له‌عێراق‌و ناوچه‌كه‌دا. 06BAGHDAD4058
"ئیسرائیلی دوه‌م ،به‌اڵم الیه‌نگری مافی فه‌له‌ستینیه‌كان" عومه‌ر عوس���مان (ناس���راو به‌زه‌عیم عه‌لی) ،وه‌زیری پێشمه‌رگه‌ی حكومه‌تی ههرێمی كوردس���تان كه سهر به‌پارتی دیموكرات���ی كوردس���تانه ،هه‌رێم���ی كوردس���تانی به"ئیس���رائیلی دوه‌م" به‌راورد كرد ،به‌هۆی پش���تیوانیكردنی
له‌ئێستادا جیهانی عه‌ره‌بی رقیان له‌كورده‌كانه له‌به‌رئه‌وه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم پشتیوانیی ئهمهریكا ده‌كات
ههرێمی كوردستان هاوشێوه‌ی ئیماراتی عه‌ره‌بی‌‌و فه‌لوجه نیه ،چونكه كورد له‌رێگه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌وه هاتوه‌ته سهر حوكم
ئه‌مه‌ری���كاو نه‌ته‌وه‌یی���ه ره‌واكانی���ان .زه‌عیم عه‌لی له‌سیاس���ه‌ته‌كانی دژایه‌تیكردن���ی تیرۆری���زم .عه‌لی ئه‌م جه‌ختیكرده‌وه كه پێویس���ته ئهمهریكا چه‌مكه‌ی زیاتر باس���كردو وتی ،پێش زیات���ر ئ���اگای له‌هه‌رێمی كوردس���تان 2003حكومه‌ت���ی ههرێمی كوردس���تان بێ���ت له‌عێ���راق‌و له‌كوردان���ی تری ناو په‌یوه‌ندیه‌كی باشی لهگهڵ عه‌ره‌به‌كان خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���تیش .وتیش���ی، (واڵتانی دیكه‌ی عه‌ره‌بی) هه‌بو ،به‌اڵم ك���ورده‌كان به‌هێزن ،له‌هه‌مانكاتیش���دا له‌ئێس���تادا جیهان���ی عه‌ره‌ب���ی رقیان دوژمنیان هه‌یه. زه‌عیم عه‌ل���ی كورده‌كان���ی عێراقی له‌كورده‌كانه ،له‌به‌رئ���هوهی حكومه‌تی به‌لقێك���ی دهس���ه‌اڵتی ئه‌مه‌ری���كا هه‌رێم پشتیوانیی ئهمهریكا ده‌كات. زه‌عی���م عه‌ل���ی وت���ی ،ك���ورده‌كان له‌ناوچه‌كه‌دا وه‌س���فكرد .به‌شێوه‌یه‌كی قوربانییان���داوه له‌پش���تیوانیكردنی ره‌وانبێژانه پرسیاری كرد" ،ئه‌گه‌ر شه‌ڕ ئهمهریكاو ئێس���تاش ه���هر باجی ئهوه له‌نێوان ئهمهریكاو ئێراندا روبدات ،ئایا ده‌ده‌ن .لهگهڵ ئه‌وه‌ش���دا باس���ی لهوه حكومه‌تی هه‌رێم ده‌ستوه‌ردان ناكات؟" كرد ك���ه كه‌یس���ی فه‌له‌س���تینیه‌كان ب���ه‌رده‌وام بو لهس���هر وته‌كانی‌‌و وتی، به‌هه‌مانشێوه ئازاری كورده‌كان ده‌دات ،ئهمهریكا خ���ۆی حكومه‌ت���ی عێراقه‌‌و ی هاوش���ێوه‌ی ك���ورده‌كان ،ئه‌گه‌ر سنوری عێراق له‌الیه‌ن توركه‌كان له‌به‌رئه‌وه ئهوانیش خه‌ب���ات ده‌كه‌ن له‌پێناو مافه ی���ان ئێرانیه‌كان���هوه ببه‌زێنرێت ،واتا
پێشێلكاریی به‌رامبه‌ر ئهمهریكا كراوه‌‌و پێویس���ت ده‌كات وه‌اڵم���ی هه‌بێ���ت. ناوب���راو به‌ڵێنیدا یارمه‌تی س���هربازیی ئهمهریكا ب���ده‌ن له‌ناوچه‌كانی دیكه‌ی عێراقدا .له‌باره‌ی كه‌ركوكیش���هوه ئهو به‌شانازییه‌وه باسی لهوه كرد كه "ئه‌گه‌ر ئهمهریكا بگوازێته‌وه بۆ كه‌ركوك ،ئه‌وا لهماوهی یهك هه‌فته‌دا پاكیده‌كه‌ینه‌وه‌و ده‌یكه‌ینه شوێنێكی ئارام". كۆمێن���ت :راگواس���تنی عێراقی���ه غه‌یره كورده‌كان له‌كه‌ركوك لهس���اڵی 2003هوه ،له‌كاتێك���دا دانیش���توانی كورد له‌راده‌ب���ه‌ده‌ر زیادیكردوه ،ته‌نها ئاڵۆزبونی بارودۆخه‌كه‌ی لێده‌كه‌وێته‌وه له‌حاڵه‌تی رادهس���تكردنی دهس���ه‌اڵتی ئه‌منیی ش���اره‌كه به‌كورد .ئه‌نجامدانی ریفراندۆمیش لهسهر ره‌وشی كه‌ركوك، به‌دڵنیای���ی ده‌ره‌نجامه‌كه به‌و ئاقاره‌دا ده‌بات كه كۆنترۆڵی كورده‌كان بهسهر كه‌ركوكدا مسۆگه‌ر ببێت. كوردو شیعه له‌دژی سه‌دام: زه‌عیم عه‌لی باسی لهوه كرد كه پێش ،2003كورده‌كان‌و عه‌ره‌به ش���یعه‌كان هاوخه‌بات بون له‌دژی حوكمی س���ه‌دام حسێن ،ههرێمی كوردستانیش داڵده‌ی هه‌ر ش���یعه‌یه‌كی داوه كه له‌باش���وری عێراق راوه‌دو بنرایه .ئێستاش ده‌سه‌اڵتی سیاسیی شیعه لهعێراق له‌ژێر گوشاری ئێراندایه .ئهو لهوه زیاتر دواو ئاماژه‌ی ب���هوه كرد ك���ه "ههرێمی كوردس���تان هاوشێوه‌ی ئیماراتی عه‌ره‌بی‌‌و فه‌لوجه نیه ،چونكه كورد له‌رێگه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌وه هاتوه‌ته سهر حوكم". كۆمێن���ت :لێدوانه‌كان���ی تایب���ه‌ت نهبون به‌زۆرایه‌تی دانیش���توانی شیعهو پشكیان لهدهس���ه‌اڵتدا ،به‌اڵم ته‌ئكیدی كردهوه لهس���هر په‌یوه‌ندی درێژخایه‌نی نێوان كوردو ئهمهریكا كه ئهو پێیوابو پێویس���ته گه‌ره‌نتی دهس���ه‌اڵتی كورد بكات لهعێراقدا. عه‌لی وتیشی ،عه‌ره‌به‌كان‌و ئێرانیه‌كان بهش���ێوه‌یه‌كی س���تراتیجی پالنڕێژیی
ده‌ك���هن .به‌رده‌وامی���ش جه‌ختی لهوه ده‌ك���رده‌وه ك���ه "كات له‌به‌رژه‌وه‌ند ی عێ���راق نی���ه" ،چونكه رای گش���تیی ئهمهریكا ده‌گۆڕێت‌و سوپای ئه‌مه‌ریكاش عێ���راق جێده‌هێڵێ���ت .ئ���هو ههرێمی كوردستانی وهك بنكه‌یه‌ك پێشنیاركرد ب���ۆ مان���هوهی به‌رده‌وام���ی س���وپای ئهمهریكا له‌ناوچه‌كه‌دا( .تێبینی :ئه‌م پێشنیاره له‌زۆربه‌ی گفتوگۆكانی نێوان به‌رپرسانی حكومه‌تی هه‌رێم‌و ئهمهریكا خراوه‌ته‌ڕو). كێ ترسی له‌هه‌رێمی كوردستان هه‌یه؟ زه‌عیم عه‌لی ئاماژه‌ی به‌سێ مه‌سه‌ل ه كرد كه كاریگه‌رییان لهسهر كورد هه‌یه لهعێراقدا :یه‌كه‌م ،هه‌ستی عه‌ره‌بچێتی دژ به‌س���ه‌ربه‌خۆیی كوردستان .دوه‌م، ئێران ترس���ی له‌ناس���نامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی كورد هه‌ی���ه ،به‌تایبه‌ت���ی كاریگه‌ریی لهس���هر كوردان���ی ئێ���ران .س���ێیه‌م، توركیا كه هه‌مان ترس���ی هه‌یه ،پێشتر دژایه‌ت���ی ك���وردی ك���ردوهو چه‌ندین كوردی لهس���هر س���نوره‌كان ده‌ربه‌ده‌ر ك���ردوه .وتیش���ی ،ئه‌م���هش دژی مافه‌كانی مرۆڤه ،هه‌روه‌كو كرده‌وه‌كانی ئیس���رائیل دژ به‌فه‌له‌س���تینیه‌كان .بۆ ئاینده‌ش پش���تیوانیی ئهمهریكا له‌مافه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان���ی ك���ورد له‌خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست زۆر گرنگه. كۆمێنت: زه‌عیم عه‌ل���ی ،ده‌رچوی ئه‌كادیمیای س���هربازیی به‌غدایه ،بۆ م���اوه‌ی زیاتر له 30س���اڵ پێش���مه‌رگایه‌تی كردوه. له‌سااڵنی هه‌شتاكانی سه‌ده‌ی رابردوه‌وه بوه‌ته ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردس���تان‌و پاشان بوه‌ته جێگری مه‌س���عود بارزانی بۆ كاروباری پێش���مهرگه .وێ���ڕای یه‌كگرتن���هوهی دو ئی���داره‌ش ،ئهو دابهش���بونی قوڵ به‌دیده‌كات له‌ریزه‌كانی پێش���مهرگهی س���هر به‌پارت���یو یه‌كێت���ی .عه‌ل���ی واده‌رده‌كه‌وێت زۆرتر بدركێنێت كاتێك یهكێتی دیارنه‌بێت.
نزیكه ی 20گه‌نجی هه‌ڵه‌بج ه به‌گومانی په‌یوه‌ندیكردن بهداعشهوه ده‌ستگیرده‌كرێن ئا :میهره‌بان سه‌الم باڵوبونه‌وه‌ی ده‌نگۆی په‌یوه‌ندیكردنی ژماره‌یه‌ك له‌گه‌نجانی هه‌ڵه‌بجه به‌چه‌كدارانی داعشهوه،نیگه‌رانیی به‌شێك له‌دانیشتوانی هه‌ڵه‌بجه‌و گه‌نجانی لێكه‌وتوه‌ته‌وه‌و پێیانوایه كه هه‌م له‌الیه‌ن كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندنه‌وه‌و هه‌م له‌الیه‌ن به‌شێك له‌داموده‌زگاكانی حكومه‌ته‌وه زوڵمیان لێده‌كرێت،زانیارییه‌كانیش باس لهوه ده‌كه‌ن كه نزیكهی 20گه‌نج له‌الیه‌ن ئاسایشه‌وه به‌گومانی په‌یوه‌ندیكردن بهداعشهوه ده‌ستگیركراون. ئه‌حم���ه‌د، ئ���ه‌رده‌اڵن رۆژنامه‌نوس،له‌باره‌ی‌چونی گه‌نجانبۆ ن���او هێزه‌كان���ی داع���ش به‌ئاوێنه‌ی راگهیاند" ،چونی‌گه‌نجان بۆناو ھێزێکی وەک داعش ھۆکارگەلێکی ھەیە,له‌وانه بێکاری‌و الوازیی ئاستی رۆشنبیریی‌و الوازیی سیستمی پەروەردەو دامەزراوە ئاینیەکان ,هاوكات ھێزە کوردیەکان نەیانتوانی���وە ببن���ە قوتابخان���هی پێگەیاندن���ی گەنجان,کارنامەی ھێزە کوردیەکان بۆ گەنج چییە؟ئەم ھێزانە لەبری پێگەیاندن کار لەس���ەر کڕینی گەنج دەکەنەوە". ئ���هو رۆژنامه‌نوس���ه باڵوبونه‌وه‌ی ده‌نگۆی له‌وشێوه‌یه به"لێدان لەشکۆی ھەڵەبج���ە" وه‌س���ف ده‌كات‌و ده‌ڵێت، "ئەوان زیاتر لە ٣٠٠٠ھەزار گەنجی ئەم دەڤەرە لەریزەکانی پێشمەرگە نابینن، بەاڵم روناکییان خستوه‌تە سەر چەند گەنجێک لەڕیزەکانیداعش". به‌پێی ئهو زانیارییان���هی به‌ئاوێنه
کارنامەی ھێزە کوردیەکان بۆ گەنج چییە؟ئەم ھێزانە لەبری پێگەیاندن کار لەسەر کڕینی گەنج دەکەن شاری‌هه‌ڵه‌بجه گه‌یش���تون ،له‌چه‌ن���د رۆژی رابردودا ژماره‌یه‌ك گه‌نج���ی هه‌ڵه‌بجه له‌الیه‌ن دام���وده‌زگا ئه‌منیه‌كانی ش���اره‌كه‌وه دهس���تگیركراون ،به‌اڵم هیچ الیه‌نێكی ئه‌منی���ی ئاماده‌نینلێ���دوان لهس���هر راستیی‌‌و دروس���تیی ئهو زانیاریانه‌‌و هۆكاری ده‌ستگیركردنه‌كان بده‌ن. له‌وباره‌ی���هوه ئ���ه‌رده‌اڵن وت���ی: "پێنەدانی زانیاری بەرۆژنامەنوس���ان خ���ۆی مەترس���یە,دەبێت خەڵ���ک
متمان���ەی بەدەزگاکان���ی تایب���ەت بەئاس���ایش‌و پۆلی���س ھەبێت,ئەمە ئەوکاتە دروست دەبێت ئەو دەزگایانە په‌یوه‌ندییان لەگەڵ میدیاکان ھەبێت‌و زانیارییان پێ بدەن". هاوكات زانست مه‌حمود كه گه‌نجێكی دانیشتوی هه‌ڵه‌بجه‌یه ،هۆكاری چونی هه‌ندێك له‌گه‌نجانی هه‌ڵه‌بجه‌ی بۆ ناو هێزه چه‌كداره‌كانی داعش گه‌ڕانده‌وه بۆئه‌وه‌ی كه "سه‌رده‌مانێك ئیسالمی
سیاس���ی له‌م ده‌ڤه‌ره‌دا ده‌سه‌اڵتیان هه‌ب���وه ,ه���اوكات ئ���ەم دەڤ���ەرە فەرامۆشکراوە,بێبەختترین چین لەم دەڤ���ەرە گەنجانن,کوا ش���وێنێک بۆ ئارامییان؟کوا سەنتەرە جۆراوجۆرەکان بۆ برەودان بەتواناکانی گەنج؟" بهدهس���تگیكردنی س���ه‌باره‌ت ژماره‌یه‌ك له‌گه‌نجان ،كامیل مه‌حمود، ئه‌ندام���ی س���هركردایهتی بزوتنه‌وه‌ی ئیس�ل�امی به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د،
"پێویسته بهش���ێوه‌یه‌كی هۆشیاران ه ده‌ستگیربكرێن‌و ته‌ڕو وشك به‌یه‌كه‌وه نه‌سوتێنرێت.پێویسته ئاسایش لهگهڵ یهكێتی زانایان كۆببێته‌وه‌‌و هه‌ڵمه‌تێكی هۆشیاركردنه‌وه بۆ ئه‌وگه‌نجان ه بكرێت تاوه‌كو به‌هه‌ڵه‌دا نه‌برێن". ئاوێنه هه‌وڵیدا زانیاری له‌به‌رپرسانی داموده‌زگاكانی ئاس���ایش وه‌ربگرێت س���ه‌باره‌ت به‌هۆكاری ده‌ستگیركردنی چه‌ند كهس���ێك ،ب���ه‌اڵم ئاماده‌نه‌بون
له‌هه‌مانكات���دا وه‌اڵمبده‌ن���هوه، به‌قایمقامیه‌ت��� ی په‌یوه‌ندیك���را هه‌ڵه‌بجه‌وه،ب���ه‌اڵم ئه‌وی���ش بێئاگایی خۆی لهوبارهیهوه راگهیاند. له‌سه‌ره‌تای دروستبونی چه‌كدارانی ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امی ناسراو به‌داعش، ژماره‌ی���ه‌ك گه‌نجی هه‌ڵه‌بج���ه چونه ریزه‌كانیه‌وه‌و تائێس���تا 3كهس���یان كوژراون‌و 4كه‌سیشیان گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌و له‌الیه‌ن ئاسایشه‌وه ده‌ستگیركراون.
عێراق
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
ئایا كوردو شیعه په‌ند له‌مالیك ی وه‌رده‌گرن؟
پرۆفایل
7
ی خراپتر ده‌بێت" ی نه‌ك هه‌ر باشتر نابێت ،به‌ڵكو له‌مالیك عه‌باد ئا :محه‌مه‌د عه‌بدولستار
پارله‌مانتارێكی كۆمه‌ڵ رایده‌گه‌یه‌نێت به‌هۆی ئهوهی مالیكیو عه‌بادی ده‌رچوی یهك خوێندنگا‌و یهك به‌رنامه‌و یهك حیزبن ،بۆیه جیاوازییه‌كی ئه‌وتۆ له‌نێوانیاندا نییه. پارله‌مانتارێكی یهكێتی نیشتیمانی كوردستانیش ده‌ڵێت "هه‌ر سیاسیه‌كی تر رێچكه‌كه‌ی مالیكی بگرێته‌به‌ر ،دوچاری هه‌مان چاره‌نوس ده‌بێته‌وه" .جێگری دوه‌می سه‌رۆكی پارله‌مانی عێراقیش داوا ده‌كات كورد تاوه‌كو گره‌نتی وه‌رنه‌گرێت ،ده‌نگ به‌حكومه‌ته‌كه‌ی عه‌بادی نه‌دات.
لوغزی سپایكه‌ر
پێویسته مالیك ی ببێته په‌ند بۆ هه‌موو سیاسیه‌كی تر، نه‌ك هه‌ر عه‌باد ی هه‌ر سیاسیه‌كی تر رێچكه‌كه‌ی مالیك ی بگرێت ه به‌ر
دوای هه‌شت س����اڵ له‌سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی����ران ،داوجار نور ی مالیك����ی بڕیاری����دا كورس����یه‌كه‌ی بۆ حه‌یده‌ر عه‌بادی حه‌یده‌ر عه‌ب����ادی چۆڵبكات ،ئه‌مه‌ش دوای ئ����هوهی ( )١٣٠په‌رله‌مانت����اری هاوپه‌یمانی نیش����تیمانی ش����یعه‌كان ،ئه‌وكات ده‌نگ ب����هو حكومه‌ته تازه‌یه مه‌رجه‌كان����ی خ����ۆی بس����ه‌پێنێت‌و كێشه‌كانی به‌كه‌سێكه‌وه هه‌ڵنه‌واسێت‌و ی تێدا بكات". عه‌بادیی����ان وهك كاندیدی س����ه‌رۆك بدات‌و به‌شدار س����ه‌باره‌ت بهوهی ك����ه عه‌بادی تا لهوبارهیهوه ده‌ڵێت "مالیكی بێت یان وه‌زیران ده‌ستنیش����انكرد .دوابه‌دوای ئ����ه‌وه‌ش فوئاد مه‌عس����وم س����ه‌رۆك چه‌ند ده‌توانێت ببێته جێی ره‌زامه‌ندی عه‌ب����ادی ،گرنگ ئه‌وه‌یه كێش����ه‌كانی كۆم����اری عێراق ،به‌فه‌رم����ی عه‌بادی كورد ،ش����ێخ محه‌مه‌د رونیده‌كاته‌وه كورد چاره‌سه‌ر بكات". لهماوهی یانزه ساڵی رابردودا كورد بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق تائێس����تا هه‌ڵوێستی عه‌بادی له‌باره‌ی داخوازییه‌كانی كورد رون نییهو ده‌ڵێت بهش����داری س����ه‌رجه‌م حكومه‌ته‌كانی راسپارد. لهماوهی هه‌شت ساڵی سه‌رۆكایه‌تی "هه‌ر كه گفتوگۆكان ب����ۆ پێكهێنانی عێراقی وه‌رگرتوه‌و چه‌ندین پۆس����تی مالیكی����دا ،په‌یوه‌ندییه‌كان����ی كوردو حكومه‌ت دهس����تی پێك����رد ،ئه‌وكات ه وه‌زاری جۆراوجۆری وه‌رگرتوه ،هه‌شت عێراق دوچ����اری هه‌ڵبه‌زو دابه‌زی زۆر ك����ورد داواكاریه‌كانی خ����ۆی ده‌خاته ساڵ له‌مه‌وبه‌ر لهسهر داخوازی كورد هاتن ،به‌جۆرێك جگه‌له‌شه‌ڕی میدیایی سهر مێزی گفتوگۆو ئه‌وكاته ده‌زانرێت ئیبراهیم جه‌عفه‌ری لهس����ه‌رۆكایه‌ت ی هه‌ڕه‌شه‌ی به‌كارهێنانی سوپاو بڕینی كه عه‌بادی تاچه‌ن����د داواكارییه‌كانی حكومه‌ت الب����راو نوری مالیكی خرایه شوێنی ،ئه‌مساڵیش به‌هۆی ناڕه‌زایی قوت����ی هاواڵتیانی لێكه‌وت����هوه .بۆیه كور جێه‌جێده‌كات یان نا". له‌الی����هن خۆی����هوه پارله‌مانتارێكی ك����وردو الیه‌نه س����وننه‌كان‌و زۆرینه‌ی له‌ئێس����تادا پرس����یاری چاودێ����ران‌و ش����ه‌قامی كوردی ئه‌وه‌یه عه‌بادی كه كۆمه‌ڵی ئیسالمی ئاماژه بهوه ده‌كات الیه‌نه ش����یعه‌كانه‌وه مالیك����ی البراو كه‌سی دوه‌می ناو حیزبه‌كه‌ی مالیكیه ،زۆر گه‌ش����بین نیه به‌عه‌بادی‌‌و پێیوایه حه‌یده‌ر عه‌بادی خرایه شوێنی. ی لیستی كۆمه‌ڵی ئیسالمی، سه‌رۆك چ جیاوازییه‌ك����ی لهگ����هڵ س����ه‌رۆكی جیاوازیه‌ك����ی ئه‌وتۆ له‌نێوان عه‌بادی‌‌و پێیوایه تا ئێستا كورد به‌شێوه‌یه‌كی حیزبه‌ك����هی ده‌بێ����ت ،به‌تایبه‌ت����ی مالیكیدا نییه. سه‌رۆكی لیستی كۆمه‌ڵی ئیسالمی روكه‌ش بهش����داری حكومه‌تی عێراقی له‌هه‌مبه‌ر ماف‌و داخوازییه‌كانی گه‌لی له‌پارله‌مانی عێ����راق ئه‌حمه‌د حاجی كردوه‌و بهش����ێوه‌یه‌كی راس����ته‌قینه كورد. جێگری دوه‌می سه‌رۆكی په‌رله‌مانی ره‌ش����ید ،راشكاوانه رایده‌گه‌یه‌نێت كه بهش����دار نه‌ب����وه ،بۆی����ه داواده‌كات عێ����راق ئ����ارام ش����ێخ محه‌م����ه‌د ،هه‌س����ت به‌جیاوازییه‌كی زۆر له‌نێوان له‌حكومه‌تی نوێدا كورد به‌شدارییه‌كی به‌پێویستی ده‌زانێت سه‌رجه‌م الیه‌نه مالیكیو عه‌بادی ناكات‌و هۆكاره‌كه‌شی راس����ته‌قینه له‌جومگه سه‌ره‌كیه‌كانی كوردییه‌كان به‌یه‌ك به‌رنامه‌و وتاره‌وه ده‌گێڕێت����هوه ب����ۆ ئ����هوهی "چونكه ده‌سه‌اڵت‌و له‌بڕیاری سیاسیدا بكات، بچنه ن����او گفتوگۆكان����ی پێكهێنانی هه‌ردوكیان ره‌وشت‌و هه‌ڵسوكه‌وتیان وتیشی "ئه‌گه‌ر حكومه‌ت مافی خۆمان حكومه‌ت����هوه ،ب����ۆ بهش����داریكردن له‌ی����ه‌ك ده‌چێ����ت‌و ده‌رچ����وی یهك بداتێ ،ئه‌وا ئێم����هش به‌به‌ڵێنه‌كانه‌وه له‌حكومه‌تی����ش گه‌ره‌نت����ی وهربگرن ،خوێندن����گان‌و ی����ه‌ك به‌رنام����هو یهك پابه‌ند ده‌بین". مالیكی لهماوهی هه‌ش����ت س����اڵی لهوبارهیهوه به‌ئاوێنه‌ی وت "پێویسته حیزبیان هه‌یه". ب����ه‌الی ئ����هو پارله‌مانت����اره‌وه ،دهس����ه‌اڵته‌كه‌یدا ،جگه‌له‌وه‌ی چه‌ندین ئهمجاره ك����ورد ب����ۆ جێبهجێكردنی داواكارییه‌كان����ی ،گه‌ره‌نتی وه‌ربگرێت ئهوهی گرنگ����ه ئه‌وه‌یه كورد بتوانێت كێش����هی ب����ۆ ك����ورد دروس����تكرد،
له‌هه‌مانكات����دا س����وننه‌كانی دوچاری په‌راوێزخس����تن‌و په‌رتكردن كردهوه، هه‌روه‌ها لهدوا رۆژه‌كانی دهس����ه‌اڵتیدا ئه‌گه‌ر فشاره ناوخۆییو ده‌ره‌كیه‌كان نه‌بوای����ه ،ئ����ه‌وا نێوماڵی شیعه‌ش����ی دوچ����اری په‌رتب����ون ده‌ك����رده‌وه، به‌له‌به‌رچاوگرتنی ماوه‌ی فه‌رمانڕه‌وایی مالیك����ی ،پارله‌مانتارێك����ی یهكێتی ده‌ڵێت "هه‌ر كه‌سێك رێچكه‌ی مالیكی بگرێت ،هه‌م����ان چاره‌نوس����ی ئه‌وی ده‌بێت". پارله‌مانت����اری عێ����راق له‌لیس����تی یه‌كێت����ی نیش����تیمانی كوردس����تان، د.ش����ێركۆ مه‌نگوڕی ،به‌پێویس����تی ده‌زانێت رێكه‌وتن����ی ئه‌مجاره‌ی كورد بۆ به‌شداری له‌حكومه‌تی نوێی عێراق به‌شێوه‌ی نوس����راوو دۆكۆمێنت بێت، بۆ ئهوهی "هیچ په‌شیمان بونه‌وه‌یه‌كی تێدا رونه‌دات ،به‌و شێوه‌یه نه عه‌بادی‌‌و نه هیچ كه‌سێكی تریش ناتوانێت لهو رێكه‌وتنه البدات". س����ه‌باره‌ت ب����هوهی چ جیاوازییه‌ك له‌نێوان مالیك����یو عه‌بادی ده‌بینێت، له‌كاتێك����دا هه‌ردوكی����ان به‌رپرس����ی بااڵی ی����ه‌ك حیزبن ،مه‌نگوڕی ده‌ڵێت "پێویسته مالیكی ببێته په‌ند بۆ هه‌موو سیاسیه‌كی تر ،نه‌ك هه‌ر عه‌بادی هه‌ر سیاس����یه‌كی تر رێچكه‌ك����هی مالیكی بگرێته ب����هر ،ئه‌وا دوچ����اری هه‌مان چاره‌نوس ده‌بێته‌وه".
ب����ه‌ده‌ر له‌بۆچون����ی پارله‌مانتاران ی كورد كه ده‌بێ����ت لهماوهی ئه‌م چوار س����اڵه‌دا به‌وردی چاودێ����ری هه‌نگاوو هه‌ڵوێست‌و بڕیارو كرداره‌كانی عه‌بادی بكهن ،رۆژنامه‌نوسێك باس له‌وه‌ده‌كات عه‌بادی له‌مالیكی خراپتر ده‌بێت". نوسه‌رو رۆژنامه‌نوس عارف قوربانی، له‌ب����اره‌ی جیاوازییه‌كان����ی مالیكیو عه‌ب����ادی به‌ئاوێنه‌ی وت "نابێت كورد خ����ۆش خه‌یاڵ بێت ب����هوهی گۆڕینی كاره‌كته‌رێك ،ئهو كێشه‌و گیروگرفتانه چاره‌سه‌ر ده‌كات كه له‌نێوان هه‌ولێرو به‌غدا هه‌یه ،هه‌روه‌ها ناشكرێت كورد ته‌نها به‌به‌ڵێن‌و ئیمزا باوه‌ڕ بهوه بكات كه عه‌بادی باشتر ده‌بێت له‌مالیكی". به‌بۆچونی قوربان����ی ،له‌به‌رئه‌وه‌ی عه‌ب����ادی پش����تیوانی نێوده‌وڵه‌ت����یو ئێرانی هه‌یه له‌به‌ڕێوه‌بردنی كاره‌كانیدا له‌مالیكی به‌هێزتر ده‌بێت .ده‌رباره‌ی هه‌ڵوێس����تی الیه‌ن����ه كوردییه‌كانیش داواده‌كات كورد هه‌نگاوی كرداری بكاته مه‌رجی جێبهجێكردنی داواكارییه‌كانی له‌حكومه‌تی داهاتوی عێراقدا‌و ده‌ڵێت "هیواردارم من هه‌ڵه‌بم ،به‌اڵم باوه‌ڕم وایه ك����ه عه‌بادی نه‌ك هه‌ر باش����تر نابێ����ت ،به‌ڵك����و له‌مالیك����ی خراپتر ده‌بێ����ت" .هۆكاری ئه‌م بۆچونه‌ش����ی ده‌گێڕێت����هوه بۆ ئ����هوهی "له‌كلتوری خێڵه‌كی‌‌و دهس����ه‌اڵتداریه‌تی عه‌ره‌بدا، كه‌سیان له‌كه‌سیان جیاوازتر نابن".
پێده‌چێت كورد ده‌ستبه‌رداری وهزارهتی ده‌ره‌وه ببێت
"كورد له‌هه‌ڵبژاردنی وه‌زاره‌ته‌كاندا سه‌ركه‌وتو نه‌بوه" ئا :بارام سوبحی پارله‌مانتارێكی كورد رایده‌گه‌یه‌نێت جگه له‌وه‌زاره‌تێكی سیادی ،داوای چوار وهزارهتی دیكه ده‌كه‌ن‌و له‌به‌رانبه‌ر وهزارهتی دارایی ئاماده‌ن ده‌سبه‌رداری وهزارهتی ده‌ره‌وه ببن ،پارله‌مانتارێكی پێشوی عێراقیش ده‌ڵێت "كورد له‌هه‌ڵبژاردنی وه‌زاره‌ته‌كاندا سه‌ركه‌وتو نه‌بوه". دوای راس���پاردنی حه‌ی���ده‌ر عه‌ب���ادی ب���ۆ پێكهێنانی حكومه‌ت���ی نوێی عێراق، الیه‌نه‌كان م���ه‌رج‌و داواكارییه‌كانی خۆیان ب���ۆ وه‌رگرتنی وه‌زاره‌ت���ه‌كان ده‌خه‌نه‌ڕو. هه‌رچی الیه‌ن���ه كوردییه‌كان���ه كه له‌دو كابینه‌ی پێش���ودا وهزارهتی ده‌ره‌وه‌یان بهدهس���ته‌وه بوه ،ئام���اده‌ن له‌كابینه‌ی نوێ���دا له‌به‌رانبه‌ر وه‌رگرتن���ی وهزارهتی دارایی دهس���تبه‌رداری وهزارهتی ده‌ره‌وه ببن. س���ه‌رۆكی فراكس���یۆنی یه‌كگرت���وی ئیس�ل�امی له‌پارله‌مانی عێراق د.موسه‌ننا ئه‌می���ن ،رایده‌گه‌یه‌نێ���ت پش���كی الیه‌نه كوردییه‌كان���ه له‌كابینه‌ی نوێی حكومه‌تی عێراق پێنج وه‌زاره‌ت ده‌بێت ،كه یه‌كێكیان وهزارهتێكی س���یادییه‌‌و ده‌ڵێ���ت "داوای پێن���ج وه‌زاره‌ت زیاتر ده‌كه‌ین‌و مه‌رجیش نیه وهزارهتی ده‌ره‌وه وه‌ربگرینه‌وه". ئهو پارله‌مانت���اره ،ئاماژه به‌وه‌ده‌كات الیه‌نه كوردییه‌كان ئام���اده‌ن له‌به‌رانبه‌ر وهزارهتێكی وه‌كو دارایی دهس���به‌رداری وهزارهتی ده‌ره‌وه ببن‌و ده‌ڵێت "وهزارهتی
وه‌ربگرین ،ده‌توانین زۆربه‌ی دۆسیه‌كان ی دارای���ی له‌وه‌زاره‌ت���ی ده‌ره‌وه ب���ۆ كورد په‌یوه‌ست به( )140له‌ناوچه‌كانی سنوری باش���تره" .س���ه‌رباری وه‌رگرتنی پۆسته ئهو ماده‌یه چاره‌سه‌ر بكهین". وه‌زارییه‌كان ،ئه‌مین به‌پێویستی ده‌زانێت له‌كابین���هی یه‌كه‌می ن���وری مالیكیدا كورد له‌بڕیاری سیاسی عێراقدا هاوبه‌شی كه ل���ه( )2006/5/20تا ()2010/11/25 راسته‌قینه بێت. له‌كارداب���و ،ك���ورد وه‌زاره‌ته‌كان���ی: ل���ه‌دوای روخان���ی رژێم���ی عێراقه‌وه، ده‌ره‌وه ،پیشه‌س���ازی ،ئاوه‌دانكردنه‌وه‌و له‌سه‌رجه‌م كابینه‌كانی حكومه‌تی عێراقدا نیش���ته‌جێكردن ،س���ه‌رچاوه ئاوییه‌كان‌و كورد به‌شداری كردوه .له‌یه‌كه‌م كابینه‌ی ژینگه‌ی وه‌رگ���رت .له‌كابین���هی دوه‌می حكومه‌تی كاتی عێراقدا كه ئه‌یاد عه‌الوی مالیكیدا كه ئێستا حكومه‌تی كاربه‌ڕێكه‌ره، س���ه‌رۆكایه‌تی دهكردو ل���ه()2004/6/1 ك���ورد جگه‌له‌جێگری س���ه‌رۆك وه‌زیران، ت���ا ( )2005/5/3له‌كارداب���و ،ك���ورد وه‌زاره‌ته‌كان���ی :ده‌ره‌وه ،بازرگان���ی، جگه‌له‌پۆستی جێگری سه‌رۆك وه‌زیران، ته‌ندروستی‌‌و كۆچ‌و كۆچبه‌رانی وه‌رگرت. هه‌ری���ه‌ك له‌وه‌زاره‌ته‌كان���ی :ده‌ره‌وه، به‌گوێ���ره‌ی هه‌ندێ���ك زانی���اری میدیا مافی مرۆڤ ،ئه‌ش���غاڵ‌و ئاوه‌دانكردنه‌وه، عێراقیه‌كان ،پارتی دیموكراتی كوردستان ئاودێ���ری‌‌و كاروب���اری ژنان���ی وه‌رگرت. جێگ���ری س���ه‌رۆك وه‌زیران���ی عێ���راق له‌كابینه‌ك���هی ئیبراهی���م جه‌عفه‌ریش���دا وه‌رده‌گرێته‌وه ،دیارترین كاندیده‌كانیشی كه ل���ه( )2005/5/3ت���ا ()2006/5/20 بۆ ئ���هو پۆس���ته هه‌ریه‌كه له‌هۆش���یار له‌كاردابو ،كورد وه‌زاره‌ته‌كانی :ده‌ره‌وه، زێباری‌‌و خه‌س���ره‌و گۆران���ن ،بزوتنه‌وه‌ی پالندان���ان ،په‌یوه‌ندیی���ه‌كان ،بازرگانی، گۆڕانیش به‌نیازی وه‌رگرتنی وه‌زاره‌تێكه، كارو كاروب���اری كۆمه‌اڵیه‌تی ،س���ه‌رچاوه به‌اڵم به‌هۆی وه‌رگرتنی پۆس���تی جێگری ئاوییه‌كان ،ژینگه‌‌و شاره‌وانی وه‌رگرت. دوه‌می س���ه‌رۆكی پارله‌مان��� ی عێراقه‌وه، به‌بۆچون���ی پارله‌مانت���اری پێش���وی چانس���ی وه‌رگرتن���ی وه‌زاره‌ت ب���ۆ ئهو عێراق‌و ئه‌ندامی س���هركردایهتی یهكێتی بزوتنه‌وه‌ی���ه الوازه ،هه‌روه‌ها پێده‌چێت نیش���تیمانی كوردس���تان خالید شوانی، الیه‌نه ئیس�ل�امیه‌كانیش وهزارهتی كۆچ‌و له‌خوله‌كانی پێش���ودا "كورد سه‌ركه‌وتو كۆچبه‌ران وه‌ربگرنه‌وه. نه‌ب���وه له‌هه‌ڵبژاردنی ئ���هو وه‌زاره‌تانه‌ی ب���ه‌ده‌ر له‌الیه‌نه كوردیی���ه‌كان ،به‌پێی كه وه‌ریگرتوه" ،بۆی���ه داواده‌كات كورد له‌حكومه‌ت���ی نوێدا كۆمه‌ڵێ���ك وه‌زاره‌ت وه‌زاره‌ته‌كان���ی :پ���ه‌روه‌رده ،خوێندن���ی س���ه‌رچاوه‌كانی هاوپه‌یمانی نیشتیمانی وه‌ربگرێ���ت ،ك���ه بتوانێ���ت خزمه‌ت���ی بااڵ ،كشتوكاڵ ،گواس���تنه‌وه وه‌ربگرێت ،ش���یعه‌كان له‌هه‌وڵ���ی وه‌رگرتن���ی كوردس���تان به‌گش���تیو كه‌ركوك‌و ناوچه له‌وه‌زاره‌ت���ه س���یادییه‌كانیش ن���ه‌وت‌و وه‌زاره‌ته‌كان���ی ناوخۆو دارایین ،لیس���تی دارایی بۆ كورد گرنگن" .له‌باره‌ی گرنگی ده‌وڵه‌ت���ی قانونیش كه له‌الی���هن نوری دابڕاوه‌كانی به‌تایبه‌تی پێ بكات. ناوب���راو ،له‌لێدوانێك���ی پێش���تریدا بۆ وه‌زاره‌تێك���ی وه‌كو كش���توكاڵ بۆ كورد ،مالیكیه‌وه س���ه‌رۆكایه‌تی ده‌كرێت داوای ئاوێن���ه ،ده‌ڵێ���ت "زۆر گرنگ���ه ك���ورد شوانی ده‌ڵێت "ئه‌گه‌ر وهزارهتی كشتوكاڵ پشكی گه‌وره‌ی وه‌زاره‌ته‌كان ده‌كه‌ن.
زۆر گرنگ ه كورد ی وه‌زاره‌ته‌كان په‌روه‌رد‌ه ی بااڵ خوێندن كشتوكاڵ گواستنهوه وه‌ربگرێت له‌وه‌زاره‌ت ه سیادییه‌كانیش ی بۆ نه‌وت‌و دارای كورد گرنگن
پارله‌مانتاری ده‌وڵه‌تی قانون عه‌بدولئیال نائیلی ،ده‌ڵێ���ت "له‌به‌رئه‌وه‌ی گه‌وره‌ترین كوتله‌ین به‌پێی ژماره‌ی كورس���یه‌كانمان، به‌مافی خۆمانی ده‌زانین زۆرترین وه‌زاره‌ت وه‌ربگرین". هه‌رچ���ی كوتل���هی مه‌واتن���ی س���هر به‌ئه‌نجومه‌ن���ی ب���ااڵی ئیس�ل�امیه، داواكارییه‌كانی خۆیان لهس���ێ وه‌زاره‌تدا چڕده‌كه‌نه‌وه .پارله‌مانتاری ئهو لیس���ته عه‌بیر حوس���ه‌ینی ،ده‌ڵێت "كهس���ایه‌تی نوێ‌‌و پس���پۆڕو لێهات���و ده‌كه‌ینه وه‌زیر، پاڵێوراوم���ان ب���ۆ وه‌زاره‌ته‌كانی ناوخۆو نه‌وت‌و گواستنهوه ده‌بێت ،ئاره‌زو ده‌كه‌ین ئهو وه‌زاره‌تانه وه‌ربگرین". لیس���تی ئه‌ح���راری س���هر به‌ره‌وت���ی س���ه‌دریش داوای وه‌رگرتن���ی وهزارهتی ناوخۆو هه‌ندێك وهزارهتی خزمه‌تگوزاری ده‌ك���هن ،راش���یده‌گه‌یه‌نن وه‌زیره‌كانیان له‌كابین���هی پێش���ودا س���ه‌ركه‌وتو بون، بۆی���ه داوای وه‌زاره‌ته خزمه‌تگوزارییه‌كان ده‌كه‌ن. پارله‌مانت���اری كوتل���هی ئه‌ح���رار عه‌بدولعه‌زی���ز زاڵمی ،ئاش���كرای ده‌كات به‌فه‌رم���ی داواكاریی���ان پێش���كه‌ش به‌هاوپه‌یمانی نیش���تیمانی ك���ردوه ،بۆ وه‌رگرتنی وهزارهتی ناوخۆ "ناڕه‌زاییه‌تیه‌كی به‌هێز دژی ئهو داوایه‌مان نیه" ،سه‌باره‌ت به‌داواكارییه‌كان ب���ۆ وه‌رگرتنی وه‌زاره‌ته خزمه‌تگوزاریی���ه‌كان ،ده‌ڵێ���ت "لهس���هر بنه‌م���ای كاری وه‌زیره‌كانمان له‌كابینه‌ی پێشودا ،جگه له‌وه‌زاره‌تی ناوخۆ ،داوای چه‌ن���د وه‌زاره‌تێك���ی خزمه‌تگوزاری���ش ده‌كه‌ین".
ماوه‌ی دو مانگ زیاتره له‌الیه‌ن حكومه‌ت‌و پارله‌مان‌و كه‌ناڵه‌كانی راگهیاندنهوه ،چه‌ندین هه‌واڵ‌و لێدوان‌و زانیاری ،له‌باره‌ی چاره‌نوسی سه‌دان گه‌نجی پارێزگاكانی باشوری عێراق، لهس����ه‌ربازگه‌ی سپایكه‌ری س����وپای عێراق له‌شاری تكریت باڵوكراوه‌ته‌وه‌و راستی ئهو روداوه‌ش تائێستا به‌نادیاری ماوه‌ته‌وه. س����ه‌ربازگه‌ی ئاس����مانی س����پایكه‌ر كه ده‌كه‌وێته باكوری شاری تكریته‌وه ،كۆلێژی هێزی ئاس����مانی عێراقی����ش له‌خۆده‌گرێت‌و به‌یه‌كێ����ك له‌گه‌وره‌تری����ن س����ه‌ربازگه‌كانی سوپای عێراق داده‌نرێت .ئه‌م سه‌ربازگه‌یه لهدوای س����اڵی ( )2003له‌الیه‌ن هێزهكانی ئه‌مری����كاوه ئهو ن����اوه‌ی لێن����راوه ،دوای كش����انه‌وه‌ی س����وپای ئه‌مری����كا ناوه‌كه‌ی نه‌گۆڕاو وه‌كو خۆی ماوه‌ته‌وه. ئ����هم س����ه‌ربازگه‌یه به‌ناوی س����ه‌ربازی ئهمهریكی ()Michael Scott Speicher ناونراوه ،كه فڕۆكه‌وانێكی ئهمهریكی بوه‌و فڕۆكه‌یه‌ك����ی جۆری (ئێ����ف )18ی پێبوه، له‌كات����ی هه‌ڵمه‌تی هێزه‌كان����ی ئه‌مریكا بۆ س����هر واڵتی كوه‌یت‌و ده‌ركردنی س����وپای عێراق لهو واڵته ،له‌شه‌وی ()1991/1/17 له‌رۆژئ����اوای ئه‌نب����ار فڕۆكه‌ك����هی كه‌وت����ه خواره‌وه‌و گیانی لهدهس����تدا ،دوای نزیكهی چ����وار س����اڵ ته‌رمه‌ك����هی نه‌دۆزرای����هوه، به‌اڵم دوات����ر هه‌ندێك ئه‌ندامی جه‌س����تهی دۆزرای����هوهو پش����كنینی ( )DNAبۆ كراو له‌ڕێگه‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كانه‌وه ره‌وانه‌ی كه‌سوكار ی كرایه‌وه. دوای كۆنترۆڵكردن����ی ش����اری تكری����ت له‌الیه‌ن چه‌كداره‌كانی داعش����هوه ،لیژنه‌ی ئاس����ایش‌و به‌رگ����ری پارله‌مان����ی عێ����راق له‌رۆژی ( )2014/6/15باڵویكرده‌وه داعش ژماره‌یه‌كی زۆر س����ه‌ربازی لهو سه‌ربازگه‌یه كوشتوه .به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌نراوه‌كانی داعش‌و ئهو گرتانه‌ی باڵوكراوه‌ته‌وه داعش ()1700 خوێن����دكاری مه‌ده‌ن����ی لهو س����ه‌ربازگه‌یه كوش����توه .ب����ه‌اڵم وته‌بێ����ژی فه‌رمانده‌ی گش����تی هێزه چه‌كداره‌كانی عێراق ،فه‌ریق قاسم عه‌تا ده‌ڵێت "س����ه‌ربازگه‌ی سپایكه‌ر خوێندكاری لێنه‌بوه‌و هه‌مویان بۆ ناسرییه گوازراونه‌ته‌وه ،ئه‌وانه‌ی باسده‌كرێت شه‌هید بون خوێندكاری ئهو سه‌ربازگه‌یه نهبون". زانیارییه رۆژنامه‌وانی����ه‌كان ده‌ریده‌خه‌ن زۆرین����هی خوێندكارانی كۆلێژی س����پایكه‌ر خه‌ڵكی ناوچه‌كانی باشوری عێراقن ،به‌نمونه پارێزگاری ناس����رییه ده‌ڵێت "چاره‌نوس����ی نزیك����هی ( )700كهس����ی ش����اره‌كه‌مان نادیاره" .هه‌روه‌ه����ا ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای دیوانیه‌ش ده‌ڵێت "( )400كه‌سی خه‌ڵكی شاره‌كه‌مان بێسه‌روشوێنن". به‌مه‌به‌ستی ئاشكراكردنی چاره‌نوسیان‌و فشار خستنه سهر داموده‌زگاكانی حكومه‌تی عێراق ،كه‌سوكاری ئهو خوێندكارانه چه‌ند خۆپیش����اندانێكیان ب����ۆ ب����ه‌رده‌م بین����ای پارله‌مان����ی عێ����راق‌و وه‌زاره‌ت����ی به‌رگری‌‌و ناوچه‌ی س����ه‌وز رێكخستوه ،به‌اڵم تا ئێستا حكومه‌ت وه‌اڵمی یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی پێنه‌داون. ئهوهی زیات����ر كهس����وكاری خوێندكاره بێس����ه‌رو ش����وێنه‌كانی س����پایكه‌ری خه‌مبارتركرد ،دۆزینه‌وه‌ی گۆڕێكی به‌كۆمه‌ڵ بو له‌رۆژی ( )8/9به‌دوری پانزه كیلۆمه‌تر له‌سه‌ربازگه‌كه ،كه ( )200ته‌رمی نه‌ناسراوی تێدابو ،خۆڵێكی كه‌میان به‌س����ه‌ردا كرابو، هه‌روه‌ها شوێنه‌واری فیشه‌ك به‌جه‌سته‌یانه‌وه دیاربو ،ئ����ه‌وه‌ش گومانه‌كانی زیاتركرد كه ئه‌وانه خوێندكاری سه‌ربازگه‌كه‌ن .هه‌روه‌ها له‌یوتیوب گرته‌یه‌كی ڤیدیۆیی باڵوكرایه‌وه، كه تیایدا كه‌سێك ده‌رده‌كه‌وێت‌و بانگه‌شه‌ی ئهوه ده‌كات له‌كوشتارگه‌ی ئهو سه‌ربازگه‌یه رزگاری ب����وه ،ده‌ڵێ����ت "هۆزێكی س����وننه رزگاریانك����ردوم‌و له‌ڕێگ����هی ئهوان����هوه گه‌یشتمه‌وه به‌كه‌سوكارم". به‌وت����هی پارله‌مانتار حه‌ن����ان فه‌تالوی زیاتر ل����ه( )1700كهس لهو س����ه‌ربازگه‌یه كوژراون‌و جه‌سته‌یان شێوێنراوه‌و هه‌مویان ش����یعه م����ه‌زه‌ب ب����ون .هه‌روه‌ه����ا زیاتر له‌هه‌شتا پارله‌مانتار داوایه‌كیان پێشكه‌شی س����ه‌رۆكایه‌تی پارله‌م����ان ك����ردوه ،تاوه‌كو له‌كۆبونه‌وه‌یه‌ك����ی پارله‌ماندا ئ����هم بابه‌ته تاوتوو بكرێت‌و بزانرێت چی رویداوه. ئه‌ندامێكی كۆمس����یۆنی بااڵی مافه‌كانی م����رۆڤ ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر ئهوه بس����ه‌لمێت كه هه‌مو كوژراوه‌كان س����هر به‌یه‌ك تائیفه یان نه‌ت����ه‌وه‌ن ،ئ����هوه به‌تاوان����ی كۆمه‌ڵكوژیی داده‌نرێت‌و پێویسته ئه‌نجامده‌رانی به‌تاوانی دژه مرۆی����ی س����زا بدرێ����ن .داواش ده‌كات دادگای تایبه‌ت دروس����تبكرێت هاوشێوه‌ی دادگاكانی یۆگسالڤیاو رواندا.
8
ئابوری
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
ئه‌م الپه‌ڕه‌ی ه ب ه سپۆنسه‌ری گروپی کۆمپانیاکانی قه‌یوان چاپ‌و باڵوده‌کرێته‌وه
ی كارگه‌كانی چیمه‌نتۆ بۆ %75دابه‌زیوه فرۆش
ی هه‌بوه ،ئێستا ناگات ه 15هه‌زار ته‌ن" ی رۆژان ه 45هه‌زار ته‌ن چیمه‌نتۆ "سلێمان
ئا :ئاسۆ سه‌راوی به‌رهه‌مهێنان‌و فرۆشی كارگه‌كانی چیمه‌نتۆ له‌سلێمانی له %75دابه‌زیوه، هۆكاره‌كه‌شی وهك به‌رپرسانی كارگه‌كان ئاماژه‌ی پێده‌كه‌ن،به‌پله‌ی یه‌كه‌م خراپیی دۆخی ئه‌منیی عێراقه ،به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی وه‌به‌رهێنانی سلێمانیش باس له‌مه‌ترسی ئهو دۆخه ده‌كات‌و ده‌ڵێت "له‌به‌شێك له‌پرۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنانه‌وه نوسرامان بۆ ده‌كرێت بۆ راوه‌ستاندنی كاره‌كانیان".
به‌ڕێوه‌به‌ر ی وه‌به‌رهێنانی سلێمانی :له‌به‌شێك له‌پرۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنانه‌وه نوسراومان بۆ ده‌كرێت بۆ راوه‌ستاندنی كاره‌كانیان
له45ته‌نه‌وه بۆ كه‌متر له15ته‌ن به‌رپرس���انی كارگه‌كان���ی چیمه‌نت���ۆ ی (بازیان‌و تاسڵوجه‌‌و ماس) باس له‌دابه‌زینی ئاس���تی فرۆش���ی به‌رهه‌مه‌كانیان ده‌كه‌ن به‌جۆرێك پێش���تر به‌رهه‌می رۆژانه‌ی ئهو س���ێ كارگه‌یه به‌یه‌كه‌وه نزیكهی 45هه‌زار ته‌ن ب���وه ،ب���ه‌اڵم له‌ئێس���تادا به‌رهه‌می رۆژانه‌یان ناگاته 15هه‌زار ته‌نیش .خراپیی دۆخی ئه‌منیی ناوه‌ڕاست‌و باشوری عێراق ده‌ستبه‌س���ه‌ردا گرتنی هه‌ن���دێ ناوچه‌ی عێ���راق وهك موس���ڵ‌وله‌الیه‌ن چه‌كدارانی داعشهوه كاریگه‌ری راس���ته‌وخۆی هه‌بوه لهسهر دابه‌زینی فرۆشی ئهوان. %75ی به‌رهه‌مه‌كه‌یان بۆ ناوه‌ڕاست‌و خواری عێراق بوه به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری كارگێڕی���یو س���ه‌رچاوه مرۆی���ه‌كان له‌ه���ه‌ردو كارگ���هی (بازیان ،لهس���لێمانیه‌وه ده‌چێ���ت بۆ ناوه‌ڕاس���ت‌و تاسڵوجه) كاروان مه‌حمود ئه‌حمه‌دئاماژه خ���واروی عێراق پێش���تر رۆژان���ه نزیكهی ب���هوه ده‌كات به‌هۆی ئهو دۆخه ناجێگره‌ی 15هه‌زارت���هن چیمه‌نتۆ هه‌ر ده‌چوه به‌غدا، به‌مدوایه لهعێراقدا دروس���تبوه به‌تایبه‌ت ب���ه‌اڵم ئێس���تا ئه‌گه‌ر هه‌زار ت���هن بچێت، دوای گرتن���ی ش���اری موس���ڵ له‌الی���هن جگه‌له‌وه له‌ناوخۆی هه‌رێمیشدا نافرۆشرێ، چه‌كدارانی داعش���هوه فرۆشی ئهوان %75چونك���ه زۆرینه‌ی پرۆژه‌كان وه‌س���تاون". دابه‌زیوه" ،پێشتر رۆژانه زیاتر له18هه‌زار به‌پێ���ی زانیاریه‌كان���ی ئ���هو به‌ڕێوه‌به‌ره ت���هن چیمه‌نتۆمان ده‌فرۆش���ت ،ئێس���تا نه‌چون���ی چیمه‌نت���ۆ ب���ۆ ناوچه‌كانی تری 5هه‌زار ته‌نێك ده‌فرۆشین" .پێشتر %75ی عێراق نرخی ته‌نێك چیمه‌نتۆی لهو ناوچانه به‌رهه‌می ئهو دو كارگه‌یه بۆ ناوه‌ڕاس���ت‌و له $70به‌رزكردۆته‌وه بۆ نزیكهی . $100 خ���واری عێ���راق بوه كه ل���ه %45ئه‌وه‌ش هۆكارێكی بێبازاڕییان هاورده‌كردنی له‌هه‌ردو ش���اری موس���ڵو س���ه‌الحه‌دین چیمه‌نتۆی بیانییه فرۆش���راوه%30 ,ی ب���ۆ ناوچه‌كانی تری هۆكارێك���ی ت���ری بێبازاڕی���ی ئ���هو خواروی عێراق چوه" ،به‌اڵم له‌ئێستابه‌هۆی گرتنی رێگاكانه‌وه كه‌مترین بڕی چیمه‌نتۆ كارگان���ه وهك كاروان ئام���اژه‌ی پێده‌كات
داعش هه‌نارده‌کردنی چیمه‌نتۆی له‌سلێمانی راگرت دو كارگه‌یه‌یه بۆی���ه هیچ كرێكارێكمان ده‌رنه‌ك���ردوه به‌ئومێ���دی ئه‌وه‌ین ئه‌م دۆخه باش بێت".
هاورده‌كردن���ی بڕێك���ی زۆری چیمه‌نتۆی بیانی���ه وهك ئهو ده‌ڵێ���ت "رۆژانه نزیكه ی 10هه‌زار ته‌ن چیمه‌نت���ۆی ئێرانی به‌نرخی ته‌نی به $60دێته سلێمانیه‌وه ،ههرچهنده به‌رهه‌میان له25هه‌زار ته‌نه‌وه بۆ له‌وانه‌یه ئێس���تا ئه‌وی���ش كه‌میكردبێت، 8هه‌زار ته‌ن دابه‌زیوه به‌اڵم به‌راس����تی ئهوان����هش هۆكارێكن بۆ كارگه‌ی (ماس)یش كه به‌هه‌مانشێوه ئهوهی به‌رهه‌می ناوخۆ فرۆشی كه‌مبێت، پێویس����ته گوم����رگ لهس����هر به‌رهه‌م����ی كارگه‌یه‌ك���ی گ���ه‌وره‌ی به‌رهه‌مهێنانی ده‌ره‌كی زیادبكرێت ،بۆ پاڵپش���تیكردنی چیمه‌نتۆیه له‌سلێمانی به‌رهه‌م‌و فرۆشی ناوخۆیی".هه‌رچه‌ن���ده به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو كه‌میكردوه،ئاراس به‌رهه‌م���ی له‌ئێس���تا هه‌ردو كارگه‌كه به‌ته‌واوه‌تی عه‌بدواڵ به‌ڕێوه‌به‌ری كارگێڕیی كارگه‌كه به‌رهه‌میان كه‌میكردوه‌و به‌ناڕاسته‌وخۆ ئهوه ده‌خاته‌رو كه پێش ئهو بارودۆخه كاره‌كانیان راگرتوه ،به‌اڵم هیچ یه‌كێك نوێی���هی عێ���راق به‌رهه‌م���ی رۆژانه‌ی له‌كرێكاره‌كانی���ان ده‌رنه‌كردوه "داهاتی كارگه‌كه‌ی���ان نزیكهی 25ه���ه‌زار ته‌ن نزیكهی 5ه���ه‌زار خێزان لهس���هر ئه‌م بوه ،به‌اڵم له‌ئێس���تادا بۆ 8هه‌زار ته‌ن
دابه‌زیوه ،بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی گرفته‌كانیان ئهو به‌ڕێوه‌به‌ره دو پێشنیار ده‌كات یهك بۆ پاڵپش���تیی به‌رهه‌می ناوخۆیی رێگه بگیرێ���ت له‌هاورده‌كردن���ی چیمه‌نتۆی بیانی"چونكه له‌ئێس���تا هه‌رێم ده‌توانێ به‌رهه‌م���ی ناوخۆیی خ���ۆی له‌چیمه‌نتۆ دابی���ن ب���كات" .دو نرخ���ی نه‌وت���ی ره‌شیشیان لهسهر هه‌رزان بكرێت. پرۆژه‌كانی تریش هه‌ڕه‌شه‌یان له‌سه‌ره به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری گش���تی وه‌به‌رهێنان ی س���لێمانی فه‌رم���ان غه‌ری���ب ئام���اژه ب���هو ده‌كات كه پێش���تر ناوه‌ڕاس���ت‌و خواروی عێ���راق بازاڕێكی باش بوه بۆ س���اخكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌می كارگه‌كانی
داعش نه‌وت به‌ك ێ ده‌فرۆشێ؟
چیمه‌نتۆ لهس���لێمانی ،ب���ه‌اڵم خراپیی رێگاكان���ی هه‌رێم‌و به‌غدا به‌مدوایه بۆت ه هۆی بێبازاڕیی‌ئ���هو كارگانه‌و ئهو وتی "له‌ئێستادا به‌رهه‌می كارگه‌كانی چیمه‌نتۆ له‌سلێمانی %60تا%70دابه‌زیوه".ناوبراو ئ���ه‌وه‌ش ده‌خاته‌رو كه هه‌ر به‌هۆی ئهو دۆخ���ه نائارامه‌ی دروس���تبوه زۆرێك له‌پرۆژه‌كانی تریش���یان روبه‌روی گرفت بونه‌ته‌وه‌و وتی "له‌به‌شێك له‌پرۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنانه‌وه نوسراومان بۆ ده‌كرێت بۆ راوه‌ستاندنی كاره‌كانیان" .ئهو هاوڕاشه لهس���هر ئهوهی به‌رهه‌م���ی چیمه‌نتۆی ده‌ره‌كی گومرگی زۆری بخرێته س���هر "ئه‌م���هش وهك پاڵش���تیكردنێك ب���ۆ به‌رهه‌می چیمه‌نتۆی ناوخۆیی".
ی 70هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی هه‌یه" ی به‌رهه‌مهێنان "داعش رۆژان ه توانا ئا :شاهۆ ئه‌حمه‌د به‌رهه‌می ئهو كێڵگه نه‌وتیانه‌ی له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی داعشدان به‌پێی وته‌ی په‌رله‌مانتارێكی هه‌رێم رۆژانه 70هه‌زار به‌رمیل ده‌بێت ،به‌اڵم تائێستا به‌ڕونیی نازانرێ داعش چی لهو نه‌وته ده‌كات كه به‌رهه‌میده‌هێنێ؟ ئایا بۆ پێداویستی ناوخۆی به‌كارده‌هێنێ، یاخود ده‌یانفرۆشێته‌وه؟ گومانیش ده‌كرێت چه‌ند بازرگانێكی ناوخۆیی به‌نرخێكی هه‌رزان به‌شێك لهو نه‌وته بكڕنه‌وه. گروپه چه‌كداره‌كانی داعش لهس���هر ه���ه‌ردو خاكی عێ���راق‌و س���وریا 11 كێڵگ���هی نه‌وتی���ان بهدهس���ته‌وه‌یه‌‌و له‌كۆی ئهو كێڵگانه‌ش س���ێ كێڵگه‌ی ده‌كه‌وێـته ناوچه تازه ئازادكراوه‌كانی ههرێمی كوردس���تان ئه‌ویش كێڵگه‌ی نه‌وتی عه‌ینزاله كه كێڵگه‌یه‌كی بچوكه‌و له‌ساڵی 1937هوه له‌الیه‌ن كۆمپانیای نه‌وتی موسڵه‌وه دۆزراوه‌ته‌وه‌‌و له‌ساڵی 1951هوه دهس���تی به‌به‌رهه‌مهێن���ان كردوه ،هه‌روه‌ه���ا ئهو كێڵگه‌یه رۆژانه توانای به‌رهه‌مهێنانی 25هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی هه‌یه ،هه‌روه‌ها كێڵگه‌ی نه‌وتی سوفه‌یه كه‌له‌ساڵی 1947هوه له‌الیه‌ن كۆمپانی���ای نه‌وت���ی نیش���تیمانیه‌وه دۆزراوه‌ته‌وه‌‌و ده‌كه‌وێته سنوری واڵتی سوریا،ئه‌م كێڵگه‌یه تا ئێستا 43بیری تێدا هه‌ڵكه‌نراوه،به‌اڵم هیچ به‌رهه‌مێكی نیه،لهگ���هڵ كێڵگ���هی نه‌وتی حه‌مرین
كه‌ده‌كه‌وێته پارێزگای س���ه‌اڵحه‌دین‌و ده‌ستی به‌سه‌ردا گرتوه ,یان ره‌وانه‌ی رۆژان���ه توانای به‌رهه‌مهێنانی 60هه‌زار س���وریای ده‌كات‌و ل���هو رێگه‌ی���هوه به‌رمیل نه‌وتی هه‌ی���هو 81بیری تێدا به‌قاچاغ ده‌یفرۆش���ێت ,تا ئێستا هیچ زانیارییه‌كی ورد لهوبارهیهوه نیه". هه‌ڵكه‌نراوه. په‌رله‌مانتاری فراكس���یۆنی س���ه‌وز به‌پێی ئهو زانیاریانه‌ی ده‌ست ئاوێنه كه‌وتونگوم���ان ده‌كرێت كه په‌یوه‌ندی له‌په‌رله‌مانی كوردستان د.رێواز فایه‌ق بازرگانی نه‌وت له‌نێوان داعش‌و هه‌ندێك له‌ب���اره‌ی چۆنیه‌ت���ی بازرگانی نه‌وت بازرگانی ههرێمی كوردس���تاندا هه‌بێت له‌الیه‌ن داعش���هوه ئ���هوهی بۆ ئاوێنه بهش���ێوه‌یه‌ك ئهوان بب���ن به‌هۆكارێك رونكرده‌وه كه گروپ���ه چه‌كداره‌كانی ب���ۆ ئهوهی توركیاو ئێ���ران ئهو نه‌وته داعش په‌یوه‌ندی���ی بازرگانی نه‌وتیان له‌داع���ش بكڕێته‌وه،له‌به‌رئه‌وه‌ی نرخی لهگهڵ ده‌وڵه‌تی سوریا هه‌یه هه‌روه‌ها ن���ه‌وت ل���ه‌الی داع���ش زۆر هه‌رزانه بهش���ێك لهو كێڵگه نه‌وتیانه‌ی له‌ناو به‌جۆرێك "نرخ���ی یهك به‌رمیل نه‌وت خاكی سوریادا هه‌ن ،داعش به‌ده‌وڵه‌تی به 12دۆالره كه‌پێش���تر ب���ه 22دۆالر سوریای ده‌فرۆشێته‌وه واتا له‌ناو خاكی بو ،به‌اڵم به‌هۆی ئ���هوهی ئه‌نجومه‌نی خۆیان ده‌وڵه‌تی س���وری نه‌وتی خۆی ئاسایش���ی نیوده‌وڵه‌ت���ی گه‌م���ارۆی ده‌كڕێته‌وه،ئ���هو نه‌وته‌ش���ی به‌قاچاغ ئابوری داعشی دابو نرخه‌كه‌ی له %50ده‌فرۆش���رێت میكانیزم���ی زۆر ه���هن كه‌مكرده‌وه"،ش���اره‌زایه‌كی ئابورییش كه‌ئه‌وان ده‌توانن بازاڕی بۆ بدۆزنه‌وه. ئابورین���اس‌و مامۆس���تای زانك���ۆ ده‌ڵێت"ئه‌وه‌نده‌ی م���ن زانیاریم هه‌یه داعش نه‌وت به‌سوریا‌و توركیاو به‌شێك د.ناس���یح محه‌م���ه‌د له‌ب���اره‌ی ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی كێڵگه نه‌وتیه‌كان له‌ده‌وڵه‌تانی ده‌وروبه‌ر ده‌فرۆشێت". ئه‌ندام���ی لیژن���هی س���امانه له‌الی���هن داعش���هوه به‌ئاوێن���هی سروشتیه‌كان له‌په‌رله‌مانی كوردستان راگهیاند"ده‌ستبه‌س���ه‌رداگرتنی كێڵگه عه‌لی حه‌مه‌ساڵح له‌باره‌ی په‌یوه‌ندیی نه‌وتی���ه‌كان له‌الیه‌ن گروپی چه‌كداریی بازرگانی نه‌وت له‌نێوان داعش‌و ههرێمی داعش���هوه ،كاریگه‌ری���ی زۆری هه‌یه كوردستان به‌ئاوێنه‌ی راگهیاند كه هیچ لهس���هر پته‌وك���ردن‌و به‌هێزبونی ئهو زانیارییه‌كی���ان لهوبارهیهوه نیه،به‌اڵم گروپه ل���ه‌روی داراییه‌وه،جگه له‌وه‌ش ئهو كێڵگانه‌ی كه‌وتونه‌ته به‌رده‌س���ت داع���ش به‌رمیل���ه نه‌وته‌كانیش���ی زۆر داع���ش رۆژانه توان���ای به‌رهه‌مهێنانی هه‌رزانه له‌چاو ئهو نرخه‌ی له‌بازاڕه‌كاندا 70هه‌زار به‌رمیل نه‌وتیان هه‌یه"،به‌اڵم هه‌یه,وه‌كو ئهوهی باس ده‌كرێت 10بۆ تاكو ئێس���تا دیار نیه چۆن مامه‌ڵه‌یان 22دۆالره ،ئه‌وه‌ش ده‌بێته سه‌رچاوه‌ی پێوه ده‌كات بهوهی ئایا بۆ پێویستیی داهاتێكی باش بۆ ئه‌وان‌و بۆ مانه‌وه‌یان‌و ئهو ناوچه‌یه به‌كاریده‌هێنێت كه‌ئێستا به‌هێزبونیان‌و پڕچه‌ككردنیان".
نرخی به‌رمیلێك نه‌وت له‌الی داعش 10بۆ 22دۆالره له‌ب���اره‌ی چۆنیه‌ت���ی مامه‌ڵه‌كردنی داع���ش لهگهڵ ئ���هو نه‌وت���ه ناوبراو ئام���اژه‌ی بهوه كرد كه بهش���ی زۆری ده‌فرۆش���ن به‌واڵتی ده‌وروب���هر ,ئهو وتی"به‌پێ���ی ئهو زانیاریانه‌ی من هه‌مه گروپی چه‌كداری���ی داعش زیاتر نه‌وت به‌ده‌وڵه‌تی سوریاو توركیا ده‌فرۆشێت، هه‌روه‌ها به‌شێكی زۆریشی ده‌فرۆشێت به‌واڵته‌كانی ده‌وروبه‌ری خۆی ،ناشبێت ئه‌وه‌مان له‌بیربچێت كه داعش به‌شێك له‌كێڵگ���ه نه‌وتیه‌كان���ی سوریاش���ی بهدهس���ته‌وه‌یه بۆی���ه به‌دڵنیایی���هوه ده‌بێت هه‌ر به‌و الیه‌نانه‌ی بفرۆش���ێت ئه‌گینا چی لهو نه‌وته ده‌كات". ئهو ئابوریناس���ه گومانی خۆش���ی نه‌ش���ارده‌وه لهوهی گروپی چه‌كداریی داعش به‌شێكی ئهو نه‌وته بفرۆشێته‌وه به‌چه‌ند بازرگانێك���ی هه‌رێم ،به‌اڵم بۆ نه‌وت داهاتێکی گرنگی رێکخراوی داعشه ئهوه هیچ به‌ڵگه‌یه‌كی نه‌بو.
لۆکاڵ
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
9
ئه‌گه‌ر پارێزگار دو ساڵ به‌دو ساڵ نه‌بێت سلێمانی ئارام نابێت ی هیچ الیه‌نێك نییه یهكێتی :ڤیتۆمان لهسهر كاندید ئا :محه‌مه‌د عه‌بدولستار بۆ ئهوهی سلێمانی چوار ساڵی ئارام به‌ڕێ بكات ،دابه‌شكردنی پۆستی پارێزگار به‌شێوه‌ی دو ساڵ به‌دوساڵ له‌نێوان یهكێتیو گۆڕاندا باشترین چاره‌سه‌ره،وته‌بێژی كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌باره‌ی پۆستی پارێزگاری سلێمانیه‌وه واده‌ڵێت .له‌الیه‌ن خۆیه‌وه ئه‌ندامێكی یهكێتی نیشتیمانی كوردستان له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی ده‌ڵێت "ئه‌گه‌ر ئهو پێشنیاره خزمه‌ت به‌هاواڵتیانی شاری سلێمانی بكات، به‌دڵنیاییه‌وه پێی رازین".
كۆمه‌ڵی ئیسالمی: با هه‌مو هه‌وادارنی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان بزانن دو ساڵ رۆژی ()4/30وات���ه نزیك���هی چ���وار پارێزگار بۆ گۆڕان مانگ له‌مه‌وب���هر هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی كوردس���تان پشتگیریی ئێمه‌یه پارێزگاكان���ی هه‌رێم���ی ئه‌نجامدرا ،تائێس���تا ه���ه‌ردو پارێزگای هه‌ولێرو دهۆك دهس���تیان به‌كاره‌كانیان له‌گۆڕان
كردوه‌و پارێزگارو س���ه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای���ان هه‌ڵبژاردوه ،ب���ه‌اڵم به‌هۆ ی رێكنه‌كه‌وتنی نێ���وان بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان‌و یه‌كێت���ی نیش���تیمانی كوردس���تانه‌وه تائێس���تا حكومه‌تی خۆجێی س���لێمانی پێكنه‌هاتوه. هۆكاری سه‌ره‌كی به‌رده‌م پێكنه‌هێنانی حكومه‌تی خۆجێی سلێمانی ،پێداگیریی ههریهك���ه لهگ���ۆڕان‌و یه‌كێتیه لهس���هر وه‌رگرتنی پۆس���تی پارێزگاری سلێمانی. بۆ چاره‌س���ه‌ری ئهو ئاریشه‌یه‌ش لیستی خزمه‌ت كه لیس���تی هاوبه‌ش���ی كۆمه‌ڵ‌و یهكگرتوی ئیسالمیه ،پێشنیاریان بۆ ئهو دو الیه‌نه كردوه كه‌پۆس���تی پارێزگاریی لهماوهی ئه‌م چوار ساڵه‌دا به‌شێوه‌ی دو ساڵ به‌دو ساڵ به‌ڕێوه‌به‌رن ،بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ئهو پێش���نیاره‌ی په‌س���ه‌ندكردوه به‌و مه‌رجه‌ی دو س���اڵی یه‌كه‌م بۆ ئهوان بێت ،به‌اڵم تائێستا یهكێتی ئهو داوایه‌ی په‌سه‌ند نه‌كردوه. كۆمه‌ڵ‌و یهكگرتوی ئیس�ل�امی كه چوار ساڵی خه‌باتی هاوبه‌شی‌ئۆپۆزسیۆنبونیان
سلێمانی له‌چاوه‌ڕوانی پارێزگایه‌کی ئارامدا لهگ���هڵ بزوتن���هوهی گ���ۆڕان هه‌ی���ه ،ده‌ده‌ن". بزوتن���هوهی گ���ۆڕان له‌ئه‌نجومه‌ن��� ی ئاماده‌نینبه‌ته‌نه���ا پش���تگیری گ���ۆڕان بكهن.وه‌كو خۆش���یان ده‌ڵێن ئامانجیان پارێ���زگای س���لێمانی ( )١٢كورس���یو ل���هوه ئه‌وه‌یه ك���ه هه‌موانله‌به‌ڕێوه‌بردنی یه‌كێت���ی( )١١كورس���ی هه‌ی���ه ،ب���ۆ هه‌ڵبژاردنی پارێزگار ده‌بێت( )١٧ئه‌ندامی پارێزگای سلێمانیدا به‌شداربن. وته‌بێژی كۆمه‌ڵی ئیسالمی كوردستان ئه‌نجومه‌نه‌كه ده‌نگبه‌پارێزگار بده‌ن .به‌اڵم محه‌مه‌د حه‌كیم،به‌ئاوێنه‌ی راگهیاند له‌به‌ر تائێستا لهوبارهیهوه رێككه‌وتن نه‌كراوه. نزیكیی ژماره‌ی كورس���یهكانی یهكێتیو بۆ‌وه‌رگرتنی بۆچونی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان، گۆڕان له‌یه‌كه‌وه ،به‌باش���ی ده‌زانن هه‌ردو ئاوێنه په‌یوه‌ندی به‌ژماره‌یه‌ك سه‌ركرده‌ی الیه‌نه‌ك���ه بگه‌ن���ه رێككه‌وت���ن ،چونكه دیاری بزوتنه‌وه‌ك���هو ئه‌ندامێكی وه‌فدی "ئێم���ه بارودۆخه‌كه‌به‌بارودۆخێكی خراپ دانوس���تانكاره‌وه كرد ،به‌اڵم هه‌ریه‌كه‌یان ده‌زانین" .له‌وه‌اڵمی ئه‌وه‌شدا ئه‌گه‌ر هاتو به‌پاس���اوێكی جی���اواز ئاماده‌نه‌ب���ون پێش���نیاری دو ساڵ به‌دو س���اڵه‌كه‌یان لهوبارهیهوه لێدوان بده‌ن. به‌بۆچون���ی وته‌بێژه‌ك���هی كۆم���هڵ، ره‌تكرایه‌وه ،هه‌ڵوێس���تیان چی ده‌بێت، حه‌كیم ده‌ڵێت "ئێمه پێش���نیاری خۆمان ئه‌گه‌ر بێتو هه‌رچوار س���اڵه‌كه پارێزگار خس���توه‌ته به‌رده‌م هه‌ردوالی���ان ،به‌اڵم بۆ گۆڕان بێت ،ئه‌وا یهكێتی به‌ربه‌س���ت ئه‌گه‌ر نه‌گه‌یشته ئه‌نجام ئێمه‌‌وه‌كو حزب بۆ گ���ۆڕان دروس���ت ده‌كات‌و داموده‌زگا له‌پڕۆسه‌كه ده‌كش���ێینه‌وه‌و ئه‌ندامانمان ئیداری‌و ئه‌منیه‌كانی پارێزگای س���لێمانی سه‌رپش���ك ده‌كه‌ین لهوهی كه ده‌نگبه‌كێ رادهس���تناكاته‌وه‌و هێ���ز به‌كارده‌هێنێت،
فۆتۆ :ئاوێنه له‌به‌رامبه‌ریشدا ئه‌گه‌ر هه‌ر چوار ساڵه‌كه پارێزگار بۆ یهكێتی بێت ،ئه‌وا جه‌ماوه‌رو هه‌واداران���ی بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان قبوڵی ئه‌وه‌ناكه‌ن‌و ده‌ڕژێنه س���هر شه‌قامه‌كان‌و خۆپیش���اندان ده‌كه‌ن‌و"به‌وش���ێوه‌یه‌ش پش���ێویی لهس���لێمانیدا دروس���تده‌بێت‌و س���لێمانی ئارام نابێت" .هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "له‌به‌رئه‌وه‌ی ئهو گرفتانه دروست نه‌بێت‌و س���لێمانی چوار ساڵی ئارام به‌ڕێ بكات، دابهش���كردنی پۆسته‌كه‌به‌شێوه‌ی دوساڵ به‌دوس���اڵ له‌نێوان هه‌ردوالدا ،باش���ترین چاره‌سه‌ره". س���ه‌باره‌ت بهوهی كه ئێوه چوار ساڵ خه‌باتی هاوبه‌ش���تان لهگهڵ بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان هه‌یه ،بۆچی له‌ئێستادا پشتگیری لێناكه‌ن،حه‌كی���م ده‌ڵێ���ت "ب���ا هه‌م���و هه‌واداران���ی بزتن���هوهی گ���ۆڕان بزان���ن دوس���اڵ پارێزگار بۆ گۆڕان ،پشتگیریی ئێمه‌یه‌له‌گۆڕان" .ئهو رونكردنه‌وه‌ی زیاتر
ده‌دات‌و ده‌ڵێت "راس���ته ل���ه‌ڕوی ده‌نگ‌و كورس���یه‌وه بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان یه‌كه‌م ی سلێمانیه ،به‌اڵم به‌پێی یاسا ده‌بێت نیوه زیاتر بهێنێت ،ئه‌وكات مافی هه‌ڵبژاردنی پارێزگاری هه‌یه". ئه‌ندامێكی لیستی یهكێتی له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی ،رایده‌گه‌یه‌نێت به‌هۆی س���ه‌رقاڵیی س���ه‌ركرده‌كانیانبه‌به‌ره‌كانی شه‌ڕه‌وه‌له‌ناوچه س���نورییه‌كانی ههرێمی كوردس���تان ،تائێس���تا بڕیاری كۆتاییان لهس���هر پێشنیاره‌كه‌ی لیس���تی خزمه‌ت نه‌داوه. ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی له‌فراكسیۆنی یه‌كێتی‌ئازاد حه‌مه ئه‌مین، ب���ۆ ئاوێنه‌ی رونكرده‌وه پێش���نیاره‌كه‌ی لیس���تی خزمه‌ت له‌ژێر راوێژدایه‌و به‌هۆی ئهوهی كه‌له‌ئێس���تادا هه‌ندێله‌سه‌ركرده‌ی حزبه‌كه‌ی���ان له‌به‌ره‌كان���ی ش���ه‌ڕدان، گفتوگۆی ته‌واوله‌سه‌ر بابه‌ته‌كه نه‌كراوه.
هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "ئه‌گه‌ر ئه‌م پێش���نیاره خزمه‌تبه‌هاواڵتیانی شاری سلێمانی بكات، به‌دڵنیاییه‌وه شتێكی باشه‌و پێی رازین". به‌وت���هی حه‌م���ه ئه‌مین ،ئه‌گ���هر ئهو پێش���نیاره ببێته هۆی ئهوهی كه دوباره سیس���ته‌می په‌نجابه‌په‌نجا زیندوببێته‌وه‌و حكومه‌ت���ی خۆجێی س���لێمانی دوكه‌رت ب���كات ئه‌وابه‌ش���تێكی باش���ی نازان���نو وتیشی "یهكێتی تائێستا ئهو پێشنیاره‌ی ره‌تنه‌كردوه‌ت���هوه ،ب���ه‌اڵم قبوڵیش���ی نه‌كردوه". سه‌باره‌تبه‌بونی ڤیتۆ لهسهر كاندیده‌كه‌ی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان بۆ پارێزگاری سلێمانی د.هه‌ڤ���اڵ ئه‌بوبه‌ك���ر ،له‌الی���هن یهكێتی نیشتیمانی كوردستانه‌وه ،ئهو ئه‌ندامه‌ی یه‌كێت���ی ده‌ڵێت"پێموانی���ه له‌ئێس���تادا یهكێتی ڤیتۆی لهسهر كاندیدی هیچ كام له‌الیه‌نه سیاسیه‌كانهه‌بێت،به‌كاندیده‌كه‌ی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانیشه‌وه".
شه‌ڕ لهسهر به‌نداوه‌کان ده‌کرێت به‌نداوی موسڵ 5ملیار مه‌تر سێجا ئاوی تێدا کلدراوه‌ته‌وه ئا :ئاسۆ سه‌راوی ئهو سێ به‌نداوی ئاوه‌ی عێراق ،كه داعش ده‌ستی به‌سه‌ردا گرتبون، ئاوی گلدراوه تێیاندا به‌زیاتر له7ملیار مه‌تر سێجا ده‌خه‌مڵێنرێ، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی به‌نداوه‌كانی هه‌رێم باس له‌گرنگی ئهو به‌نداوانه بۆ عێراق ده‌كات‌و ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌رو كه ته‌قاندنه‌وه‌ی ئهو به‌نداوانه ،كارێكی ئاسان نییهو ده‌شڵێت "ئه‌گه‌ر هه‌ر یه‌كێكله‌و به‌نداوانه بته‌قێنرێنه‌وه كاره‌ساتی گه‌وره‌ی مرۆییو ئابورییان لێده‌كه‌وێته‌وه".
به‌نداوی موسڵ به‌شێوه‌یه‌كی گشتی توانای به‌رهه‌مهێنانی 750مێگاوات كاره‌بای هه‌یه
به‌نداوه‌كانی (عوزێ���م‌و حه‌مرین) ک ه هێش���تا له‌الیه‌ن چه‌كداران��� ی ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امی له‌عێ���راق‌و ش���ام ،ناس���راو به(داعش) دهس���تیان به‌سه‌ردا گیراوه، به‌ب���ه‌راورد به‌به‌ن���داوی موس���ڵ ،ك���ه به‌نداوی موسڵ یه‌کشه‌ممه‌ی رابردو له‌الیه‌ن پێشمهرگهوه کۆنترۆڵکرای���هوه هێنده گرنگ نین ،که زیات���ر له5ملیار مه‌تر س���ێجا ئاوی تێدا ژێر ئاو ده‌كه‌وێ���ت ،جگه‌له‌وه زیانی بۆ زۆرترین سودی لێده‌بینرێ وهك ئهو وتی مه‌ترسی ته‌قاندنه‌وه‌ی لهسهر،ئهو به‌نداوه ش���اره‌كانی تكریت‌و س���امه‌ڕاو بهغداو "به‌نداوی موسڵ بهش���ێوه‌یه‌كی گشتی وهك به‌ڕێوبه‌ره گشتیه‌كه‌ی به‌نداوه‌كانی هه‌ڵگیراوه. چه‌ندین ناوچه‌ی تری���ش ده‌بێت"،به‌اڵم توان���ای به‌رهه‌مهێنان���ی 750مێ���گاوات هه‌رێ���م باس���ی ده‌كات،به‌هه‌مانش���ێوه خوانه‌خواسته له‌حاڵه‌تی ته‌قاندنه‌وه‌یدا كاره‌ب���ای هه‌یه".ئهو ئومێده‌خوازیش���ه له‌سااڵنی هه‌ش���تاكاندا دروس���تكراوه‌‌و به‌نداوی موسڵ ئ���هو به‌رپرس���هی به‌نداوه‌كانی هه‌رێم ل���ه‌روی الفاوه‌وه هیچ زیانێكی بۆ هه‌رێم ش���ه‌ڕه‌كان نه‌گه‌ن���ه ئهو ئاس���تهی كه نزیكهی 2ملیار مه‌تر سێجا ئاو ده‌گرێت، له‌دیدارێك���ی ئاوێن���ه‌دا ،ب���اس ل���هوه نابێ���ت" .ت���ا ئ���هو كاته‌ش ك���ه له‌ژێر ته‌قاندنه‌وه‌ی به‌نداوه‌كان بكرێنه ئامانج ،له‌حاڵه‌ت���ی گه‌یاندنی ه���هر زیانێك به‌و ده‌كات كه به‌نداوی موس���ڵ گه‌وره‌ترین ده‌ستی هێزی پێشمهرگهدا بو به‌نداوه‌كه چونكه جگه له‌زیانه مرۆییهكهی له‌روی به‌نداوه‌ش ههریهك له‌ش���اره‌كانی دیاله‌‌و به‌ن���داوی گلدان���هوهی ئ���اوه لهعێراقدا زیات���ر له5ملیار مه‌تر س���ێجا ئاوی تێدا ئابوریش���هوه زیانێكی گه‌وره به‌كه‌رتی به‌عقوبه توشی زیاترین زیان ده‌بن، كش���توكاڵ عێ���راق ده‌كه‌وێ���ت "ئه‌گه‌ر كه توان���ای هه‌ڵگرتن���ی 11ملیار مه‌تر كۆكراوه‌ته‌وه. به‌نداوی عوزێم خوانه‌كرده به‌نداوی موسڵ بته‌قێنرێته‌وه س���ێجا ئ���اوی هه‌ی���هو به‌دوری���ی 44 دوا به‌نداو كه ئێس���تا له‌ژێر دهس���تی زیات���ر له6ملی���ار دۆالری ده‌وێ���ت بۆ 750مێگاوات كاره‌با به‌رهه‌مده‌هێنێ كلیۆمه‌تر له‌سه‌روی شاری موسڵه‌وه‌یه، چه‌كداره‌كان���ی داعش���دایه به‌ن���داوی س���وده‌كانی به‌ن���داوی موس���ڵ جگه دروستكردنه‌وه‌ی". به‌نداوه‌ك���ه له‌سه‌ره‌تایسااڵنیهه‌ش���تا عوزێمه‌كه لهس���اڵی 1991دروستكردنی ده‌ست به‌دروس���تكردنی كراوه‌‌ودرێژیی له‌گلدان���هوهی ئاوێك���ی زۆر وهك ه‌كه‌ی٣ههزارو٢٠٠مه‌ترده‌بێ‌وبه‌رزیی���ه به‌ڕێوه‌به‌ری گش���تی به‌نداوه‌كانی هه‌رێم به‌نداوی حه‌مرین 2ملیار مه‌تر سێجا ئاو ته‌واوبوه‌وملیارونیوێك مه‌تر س���ێجا ئاو ده‌گرێ���ت ،گرنگیی ئ���هم دو به‌نداوه‌ی ده‌گرێت كه‌ش���ی 131مه‌تره‌‌وبه‌چواره‌مبه‌نداوی ئه‌ك���ره‌م ئه‌حم���ه‌د ئام���اژه‌ی پێده‌كات به‌ن���داوی حه‌مرین یه‌كێك���ی تره لهو دوای���ی زیات���ر ب���ۆ كش���توكاڵكردنه‌‌و گه‌وره‌ی‌رۆژهه‌اڵتیناوه‌ڕاس���ت هه‌ژم���ار ب���ۆ كش���توكاڵكردنی بهش���ێكی زۆری د ه‌كرێت،له‌حاڵه‌تیته‌قاندنه‌و ه‌یزۆرێ���ك ناوچه‌كانی عێراق سودی لێوه‌رده‌گیرێ ،به‌نداوانه‌ی كه له‌ژێر ده‌ستی چه‌كدارانی به‌رهه‌مێنانی كاره‌با لێیانه‌وه زۆر نییه، له‌ناوچه‌كانی پارێزگای موسڵ به‌ته‌واوه‌تی جگه‌ل���هوه ب���ۆ به‌رهه‌مهێنانی كاره‌باش داعش���دایه ئه‌وی���ش به‌هه‌مانش���ێوه‌ی "به‌شێوه‌یه‌ك ی گشتی ئاوی گلدراوه‌ی ئهو
سێ به‌نداوه‌ی له‌ژێر ده‌ستی چه‌كداران ی داعش���دان به‌زیاتر له7ملیار مه‌تر سێجا ده‌خه‌مڵێنرێ". "به‌ناچاریی به‌نداوه‌كه چۆڵكرا" به‌نداوی موس���ڵ گرنگیه‌كه‌ی به‌راورد ب���هدو به‌نداوه‌ك���هی ت���ری (عوزێ���م‌و حه‌مرین)چه‌ن���د قات زیات���ره ،به‌وته‌ی به‌رپرس���ی مه‌ڵبه‌ندی موس���ڵی یهكێتی هه‌ڵ���ۆ پێنجوێنی هێزی پێش���مهرگهی كوردستان پێشتر هه‌وڵی زۆریدا كه ئهو به‌نداوه نه‌كه‌وێته ژێر ده‌ستی چه‌كدارانی داعش ،ب���ه‌اڵم كاتێك چه‌ند ناوچه‌یه‌كی گرنگی ئهو ده‌وروبه‌ره كه‌وتنه دهس���ت چه‌كدارانی داعش پێشمه‌رگه به‌ناچاریی به‌نداوه‌ك���هی چۆڵكرد،هه‌ڵۆ پێنجوێنی وتی "كاتێك زوم���ارو ته‌له‌عفه‌ر‌و چه‌ند ناوچه‌یه‌كی تر دهس���تیان به‌سه‌ردا گیرا
مانه‌وه له‌به‌نداوی موس���ڵو به‌رگریكردن تێیدا زۆر س���ه‌خت بوبۆیه پێش���مه‌رگ ه به‌ناچاریی پاشه‌كشه‌ی كرد". ناوب���راو ئه‌وه‌ش ده‌خات���ه‌رو كه جگه له‌هێزێكی زێڕه‌ڤانی هێزێكی هاوبه‌ش���ی پێش���مه‌رگه‌ش بۆ ماوه‌ی چه‌ند رۆژێك مقاوه‌مه‌ی���ان له‌ن���او به‌نداوه‌كه‌دا كردوه "پێش���مهرگه به‌ئاس���انی نه‌كش���ایه‌وه، دوای به‌رگریكردنی چه‌ند رۆژێك ئه‌وجا به‌ناچاریی پاشه‌كه‌شه‌ی كرد". ئ���هو به‌دوریش���ی نه‌زانی ك���ه داعش له‌كاتی شكستیاندا په‌نا بۆ ته‌قاندنه‌وه‌ی به‌نداوه‌كه ب���ه‌رن‌و وتی "ئه‌وانه هێزێكن دژی هه‌مو جوانیه‌كانن‌و هیچ به‌هایه‌كی مرۆڤایه‌تییان نییه ،بۆ به‌رژه‌ندی خۆیان به‌دوری نازانم هه‌مو رێگایه‌كی نه‌خوازرا‌و مه‌ترسیدار بگرنه‌به‌ر له‌وانه ته‌قاندنه‌وه‌ی به‌نداوه‌كان".
ره‌نگاڵه
rangalayawene@gmail.com
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
11
جه‌نگیش ده‌بنه شوێن ی گه‌شت یادگاری���ی وێن���ه لهگهڵ ج���ۆره چه‌كێك ده‌گرن ك���ه ئه‌مه‌ش له‌الی م���ن كارێكی نه‌ش���یاوه ،جگه له‌خۆده‌رخستن شتێكی تر نیی���ه" .ئ���هو خوێندكاره ئه‌وه‌ش���ی نهشاردهوه كه ئه‌شێ هه‌ندێجار مه‌ترسی بۆ گیانی ئهو كهس���انه‌ش دروستبێت كه ده‌چنه به‌ره‌كان���ی جهنگهوه "وا رێكه‌وت له‌وكاته‌دا شه‌ڕ ده‌ستیپێكرد ،ئایا كه‌سێك كه هیچ ئه‌زمونێكی س���هربازیی نییه كه شه‌ڕ گه‌رم بو چی ده‌كات؟". هه‌ر لهوبارهیهوه د.رێبوار كه‌یم مامۆستای زانس���ته سیاس���یهكانی زانكۆی سلێمانی ئاماژه ب���هوه ده‌كات كه له‌هه‌مو واڵتێكی پێش���كه‌وتوی دنیادا ،ته‌نان���ه‌ت له‌واڵته دواكه‌وتوه‌كانیشدا ،سه‌ردانی هاواڵتیان بۆ به‌ره‌كانی جه‌ن���گ قه‌ده‌غه‌یه ،به‌اڵم وهك ئهو ده‌ڵێت "الی ئێم���ه خه‌ریكه خه‌ڵكی پێ ده‌بێته پاڵ���ه‌وان ،ئه‌بێ ئه‌م ره‌فتاره نه‌شیاوه رابگیرێت‌و وهزارهتی پێشمه‌رگه به‌بڕیارێك ئه‌م جۆره س���ه‌ردانانه قه‌ده‌غه بكات". سه‌باره‌ت به‌و كه‌سانه‌ش كه ئاره‌زو ده‌كه‌ن وهك خۆبه‌خ���ش بۆ به‌رگریك���ردن بچنه به‌ره‌كانی جه‌نگ‌و ته‌مه‌نیان رێگه‌پێدراوه به‌وته‌ی ئهو مامۆستایه‌ی زانكۆی سلێمانی پێویسته وهزارهتی پێشمه‌رگه به‌چه‌ندین رێنمایی ئه‌وانه‌ش رێكبخات.
ه‌گه‌نجنامه‌كانی هه‌مه‌دان
ی قاوه‌خانی كلتوریی‌‌و ئه‌ندێشه هاوشێوه
بۆ یهكهمینجار كتێبخانه ی مه‌سعود محه‌مه‌د ده‌كرێته‌وه ئا :شاهۆ
یا یان له‌ئێرانه‌و‌ه هاتون بۆ الم به‌دواداچون چاره‌سه‌ره‌كه‌ی بدۆزمه‌وه. ئ���هو پی���اوه چه‌ندین كهس���ی له‌مردن رزگارك���ردوه ،له‌وباره‌ی���هوه وتی "زۆر خه‌ڵكم چارهسهركردوه زۆربه‌ی جه‌سته‌ی س���وتاوه‌و دكتۆر چه‌ند كاتژمێرێكی بۆ دان���اوه ك���ه ده‌مرێت ،بۆ ئ���هو كارانه‌م چه‌ندین وێن���هو دۆكیومێن���ت‌و به‌ڵگه‌م له‌الیه ،ئه‌گ���هر ده‌تانه‌وێت ناونیش���انی
ته‌‌رازوو خ���ۆت ل���هو رارایی���ه ده‌ربك���هو بك���ه ده‌ستپێش���خه‌ریی له‌ئاشتكردنه‌وه‌ی خۆشه‌ویسته‌كه‌ت یان خێزانه‌كه‌ت.
ئهو كهس���انه‌تان ده‌ده‌مێ ك���ه له‌مردن رزگارمكردون بچ���ن بیاندوێنن ،هه‌ر ئهو خه‌ڵكان���هش ئ���ازادن‌و ده‌توانن قس���هم لهسهر بكهن كه له‌مردن رزگارمكردون". ئ���هو پی���اوه به‌س���ه‌لیقه‌یه ته‌نه���ا له‌چاره‌سه‌ركردنی سوتاوییدا ده‌ستڕه‌نگین نییه ،به‌ڵكو به‌وته‌ی خۆی نه‌خۆشییه‌كی دیكه هه‌یه پێیده‌وترێت نه‌خۆش���ی گه‌نم
دوپشک هه‌واڵی خۆش���ت بهدهس���ت ده‌گات ی به‌خۆشه‌ویسته‌كه‌ته‌و‌ه كه په‌یوه‌ند هه‌ی���ه .ل���ه‌روی دارایی���هوه خه‌ریك ه كێشه‌كانت نامێنن.
كه ئهو كهس���ه نابێت هی���چ خۆراكێك بخ���وات ك���ه نیشاس���تهی تێ���دا بێت، ئه‌وه‌ش چاره‌سه‌ر ده‌كات ،ئهو وتی "ئه‌م نه‌خۆش���ییه زیاتر توشی منداڵ ده‌بێت، لهماوهی ی���ه‌ك كاتژمێردا چاره‌س���ه‌ری ئه‌م نه‌خۆش���ییه ده‌كه‌م‌و تا ئێستا زیاتر له 3000كه‌سم چارهسهركردوه ،به‌تایبه‌ت منداڵ".
که‌‌وان خه‌ریك��� ه هه‌م���و ئ���هو كێش���انه‌ت چاره‌س���ه‌رده‌بن كه تێیانكه‌وتبویت، ی ئهو ئیشه‌ت ی زۆر هاوكاری خه‌ڵكانێك بون.
هاوش����ێوه‌ی قاوه‌خان����ی كلتوری����یو ئه‌ندێش����ه له‌سلێمانی له‌شاری كۆیه‌ش بۆ یهكهمینجار كتێبخانه‌ی مه‌س����عود محه‌مه‌د كه له‌چه‌ندین بهش پێكهاتوه ده‌كرێـته‌وه. ح����ازم عه‌ل����ی یه‌كێ����ك له‌خاوه‌ن����ی كتێبخانه‌ك����ه كه هاوكات مامۆس����تای زانكۆی كۆیه‌یه سه‌باره‌ت به‌كردنه‌وه‌ی كتێبخان����هی مه‌س����عود محه‌م����ه‌د به‌ئاوێنه‌ی راگهیاند"ئێستا شاری كۆیه له‌قۆناغێكی تردایه‌‌و زانكۆو په‌یمانگای هه‌ی����ه ،ژماره‌یه‌ك����ی زۆری خوێندكار له‌ناوه‌نده زانس����تیه‌كاندا بونی هه‌یه، هه‌روه‌ها ژماره‌ی دانیشتوان‌و خوێنه‌ر‌و رۆش����نبیری زۆر ب����وه ،له‌به‌رئ����هوهی له‌ش����اره‌كه‌دا خانه‌یه‌ك����ی ش����یاوو ده‌وڵه‌مه‌ند به‌س����ه‌رچاوه‌ی زانستیی‌‌و ناونیش����انی هه‌مه‌جۆر نه‌بو ،هه‌ربۆیه ئێمه بیرمان لهوه كردهوه كتێبخانه‌یه‌ك دابنێی����ن كه پێكهاتوه له(فرۆش����تنی كتێ����ب ،كافتریا ،خوێندن����هوه ،كۆڕ‌و سیمینار ،په‌ڕاوگه ،نمایشكردنی كاری شێوه‌كاریی). س����ه‌باره‌ت به‌ئامان����ج له‌كردن����هوهی ئ����هو كتێبخانه‌ی����ه ناوب����راو ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد كه ئامانجی سه‌ره‌كی ئهوان دابینكردنی س����ه‌رچاوه‌ی زانس����تییو مه‌عریفیه ،هه‌روه‌ها هه‌نگاونانه بۆ زیاتر به‌كلتوركردنی خوێندنه‌وه له‌شاره‌كه‌‌و په‌ره‌دان به‌رۆشنبیركردن لهو شاره. خاوه‌نی كتێبخانه‌ی مه‌سعود محه‌مه‌د جه‌خت لهس����هر ئه‌وه‌ش ده‌كاته‌وه كه ئهو كتێبخانه‌یه‌یان به‌قه‌رز كردوه‌ته‌وه‌‌و هیچ كهس����ێك‌و الیه‌نێك‌و رێكخراوێكی دیاریك����راو یارمه‌ت����ی ن����ه‌داون له‌روی مادیه‌وه.
گیسک تۆزێ���ك به‌خۆدا بچ���ۆره‌وه با هێنده كێش���ه‌كان ئاڵۆز نه‌بن ،هیچ راوێژێك ی ناشاره‌زا مه‌ك ه با كێشه‌كان به‌كه‌س گه‌وره‌تر نه‌بن.
سه‌‌تڵ ی دارایی���ت هی���چ ب���اش نیهو ب���ار ی زۆر ی دارای پێویس���تیت به‌پاڵپشتی ی پرۆژه‌كانت. هه‌یه ب���ۆ ته‌واوكردن��� ی خۆتبه. ئاگادار
نه‌‌هه‌‌نگ كهس��� ه نزیكه‌كانت زۆر هاوسۆزییت ی ئه‌كه‌ن ب���ۆ ده‌رچونت لهو قه‌یران ه تێیكه‌وتویت .ته‌ندروس���تیت به‌ره‌و باشتر ئه‌ڕوات.
10
rangalayawene@gmail.com
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
چوار گه‌نج ی كۆی ه به‌مشێوه‌یه كۆمه‌ك بۆ ئاواره‌كان كۆده‌كه‌نه‌وه
به‌ره‌كان ی ئا :شكۆ س���ه‌ردانی به‌ره‌كان���ی جه‌ن���گ له‌الیه‌ن هاواڵتیان���ی ئاس���اییه‌وه خه‌ریكه ده‌بێته نه‌ریت ،رۆژانه تۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌یسبوك پڕه ل���هو وێنانه‌ی له‌به‌ره‌كان���ی جه‌نگدا ده‌گیرێن ،بهبڕوای مامۆس���تایه‌كی زانسته سیاسیه‌كانی زانكۆی سلێمانی ،ئهو كاره له‌الی زۆربه‌ی واڵتانی دنیا رێگه‌پێنه‌دراوه، هه‌ربۆی���ه داواكاره وهزارهتی پێش���مهرگه به‌بڕیارێك ئهو سه‌ردانانه قه‌ده‌غه بكات.
ئا :شاهۆ ئه‌حمه‌د ی ی كۆیه به‌شێوه‌یه‌ك ی شار چوار گه‌نج ی سه‌رس���وڕهێنه‌ر كۆمه‌ك بۆ ئاواره‌كان ی كوردس���تان كۆده‌كه‌ن���هوه، هه‌رێم��� ی ی رویان له‌ش���ار ی ئهوان ه به‌تایبه‌ت��� ی كۆی ه كردوه ،ئه‌ویش ب���هوهی پێاڵو ی خه‌ڵكی بۆیاغ ده‌ك هن‌و داهاته‌كه‌ش��� بۆ ئاواره‌كان دابین ده‌كه‌ن یان ده‌یده‌ن به‌كڕینی پێداویستیی بۆیان. (حازم‌و كاردۆ‌و ئه‌ركان‌و فه‌رهه‌نگ) ك ه ی جیاوازیان ههیهو هه‌ریه‌كه‌یان ئیش��� ی زانكۆی كۆیه‌یه‌‌و یه‌كێكیان مامۆستا ی ی تریش رۆژنامه‌نوس‌و چاالكوان ئهوان ه ی چه‌ند رۆژێك ه كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نین ماوه ی هه‌ستاون به‌ئیشی بۆیاغچێتی‌‌و پێاڵو خه‌ڵكی بۆیاغ ده‌ك هن‌و داهاته‌كه‌شی بۆ ی شاری كۆیه دابین ده‌كه‌ن. ئاواره‌كان لهوبارهیهوه كاردۆ محه‌مه‌د ك ه هاوكات ی ی ئه‌نجامدان رۆژنامه‌نوس���ه له‌ب���اره ی ئهو كاره‌ی به‌ئاوێن���هی راگهیاند"دوا ی ئ���هو بارودۆخه‌ی به‌س���هر ناوچه‌كان ی كوردس���تاندا هات ئ���ه‌وه‌ش بوه هۆ ی زۆر له‌برا‌و خوشك ه ئاواره‌بونی به‌شێك كورده‌كانمان بۆی��� ه ئێمه بیرمان لهوه كردهوه ك ه چ���ۆن ده‌توانین خزمه‌تیان ی ئه‌وه‌مان ال دروستبو بكه‌ین‌و بیرۆك ه ی ی پێاڵو كه هه‌س���تین به‌بۆیاغكردن��� ی ب���ۆ براكانمان خه‌ڵك‌و داهاته‌كه‌ش��� بن". ی به‌وه‌ش���كرد ههرچهنده ناوبراو ئاماژه ی ئ���هو داهات��� ه زۆر كه‌م���هو بهش��� پێداویس���تیه‌كانیان ناكات ،به‌اڵم ئێم ه ئ���هو په‌یامه‌م���ان بۆ ئ���ه‌وان هه‌بو ك ه ی له‌توانایدا خه‌ڵكی شاری كۆی ه هه‌رچ ی ناكات‌و هه‌میش��� ه كۆی ه هه‌بێت درێغ پێش���ه‌نگه له‌خزمه‌تك���ردن‌و به‌هاناو‌ه ی ئاواره‌كان. چون
"له‌ئێس���تادا هه‌ندێ���ك له‌هاواڵتی���ان، هه‌ندێجار ك���وڕ‌و كچانی به‌رپرس���انیش، ب���ۆ گه‌ش���تكردن‌و به‌س���ه‌ربردنی كاتی پش���وه‌كانیان ده‌چن���ه نزی���ك به‌ره‌كانی جه‌نگ ،هه‌ر بۆ خۆده‌رخس���تنیش چه‌ند وێنه‌یه‌ك بۆ ناو فه‌یسبوكه‌كانیان ده‌گرن". ئه‌مه وت���هی فه‌رمان عه‌ل���ی خوێندكاری زانكۆی سلێمانیه. ئهو خوێندكاره‌ی زانكۆ باس له‌خراپیی ئهو دۆخه ده‌كات‌و ئهوه بۆ ئاوێنه رونده‌كاته‌وه كه ئه‌شێ به‌شێك لهو كه‌سانه‌ی سه‌ردانی به‌ره‌كان���ی جه‌نگ ده‌كه‌ن به‌ب���ێ ئهوهی به‌خۆی���ان بزانن س���ود به‌نه‌یارانی كورد بگه‌یه‌نن "له‌وانه‌ی���ه له‌كاتی گه‌ڕانه‌وه‌یاندا زانیاریه‌ك باڵوبكه‌نه‌وه به‌زیانی پێشمه‌رگه ته‌واوبێت ،یاخ���ود هه‌ندێجار ده‌بینین بۆ
ئاهورامازدا ل ه ئا :ئاوێنه ،هه‌مه‌دان
یه‌كێ����ك له‌ش����وێنه سه‌رنجڕاكێش����ه‌كانی ش����اری هه‌مه‌دانی ئێران ،ئهو دو نوس����ین ه هه‌ڵكۆڵراوه‌ن كه به"گه‌نجنامه" ناس����راوه‌و لهسهر دو تاشه‌به‌ردی گه‌وره هه‌ڵكۆڵراون. مانا راسته‌قینه‌كانی ئه‌م نوسینانه تا نزیكهی 165ساڵ له‌مه‌وبه‌ر به‌نهێنی مابۆوه. ئ����هم نوس����ینه مێژوییان����ه ده‌كه‌ونه 5كم باش����وری خۆرئاوای ش����اری هه‌م����ه‌دان كه به‌ڕێنوسی مێخی نوسراوه‌و دهگهڕێتهوه بۆ سه‌رده‌می هه‌خامه‌نشیه‌كان. له‌ساڵی 1840چه‌ند زاناو شاره‌زایه‌كی بیانی نهێنیه‌كانی ئهو نوس����ینانه‌یان ئاشكراكردو وه‌ریانگێڕایه سهر زمانه زیندوه‌كانی جیهان. پارچه نوس����ینی یه‌كه‌م تایبه‌ته به‌داریوشی پادشاو هی دوه‌میش تایبه‌ته به‌ئه‌خشایه‌ری كوڕی. خاڵ����ی س����ه‌رنجڕاكێش له‌ه����ه‌ردو پارچ����ه نوس����ینه‌كه‌دا ئهوهی����ه ك����ه یه‌كه‌مین دێڕ ئام����اژه ده‌دات بهوهی كه "خ����ودای گه‌وره ئاهورامه‌زدایه" ،كه به‌پێی ئاینی زه‌رده‌شتی ئاهورامازدا خوداوه‌ندی خێ����ره .ناوه‌رۆكی تێكڕای نوسینه‌كانیش له 20دێڕ پێكهاتون‌و باس له‌بااڵده‌س����تیی ئاهورامازدا ده‌كات كه چۆن زه‌وی‌‌و مرۆڤه‌كانی خوڵقاندوه‌و شادیی بۆ مرۆڤ����ه‌كان هێناوه ،پاش����ان داریوش‌و ئه‌خشایه‌ری كردوه‌ته پادشای پادشاكان. ئاین����ی زه‌رده‌ش����تی ك����ه دامه‌زرێنه‌ره‌كه‌ی زه‌رده‌ش����ت بوه‌و له‌ناوچه‌كانی كوردستان‌و ئازه‌ربایجان‌و ئێرانی ئێس����تا ژیاوه ،له‌پێش سه‌رهه‌ڵدانی ئاینی ئیسالم ئاینێكی به‌رفراوان بوه له‌ناوچه‌كانی ناوه‌ڕاستی ئاسیا.
بەریتانیا :کچە کوردێک بەپلەی نایاب دەرچو ئا :کاوە ڕەش ڕۆژنام����ەی Manchester Evening Newsدیدارێک����ی لەگ����ەڵ کچ����ە خوێندکارێکی ک����ورد ،باڵوکردۆتەوە کە پلەیەک����ی زۆر بەرزیی لەخوێندنی س����اڵی ٢٠١٤بەدەس����تهێناوە .هانا بەرزنجی تەمەن ١٨ساڵ ،دانیشتوی شاری مانچس����تەری بەریتانیا ،توانی پلەیەک����ی زۆر بەرز بەدەس����تبهێنێت ب����ۆ س����اڵی .٢٠١٤ئەو کچ����ە کوردە توانیویەت����ی ئەنجام����ی خوێندنەکەی بگەیه‌نێت����ە .fourA* A-levels بەمەش دەتوانێت لەزانکۆی مانچستەر بەردەوامبێ����ت بۆ خوێن����دن لەبواری پزیش����کییداو هیواخ����وازە لەداهاتودا ببێت بەپزیشک ,تا بتوانێت خزمەتی واڵتی بەریتانیا بکات .ئەو خوێندکارە لەترس����ی ش����ەڕو ئاژاوە لەعێراقەوە،
ره‌نگاڵه
لەگ����ەڵ خێزانەک����ەی بەمنداڵ����ی ڕویانکردۆتەوە بەریتانیا ،ئەو ئێس����تا لەخەونەکان����ی نزیکدەبێتەوە لەوەی لەداهاتودا ببێت بەدکتۆر. هان����ا بەرزنجی ١٨س����اڵ ،هیوادارە لەداهاتو ئ����هو خەرجی����ە بەزیادەوە بدات����ەوە بەبەریتانی����ا ،لەبەرامب����ەر پێدانی ماف����ی پەنابەریی‌و ش����وێنی نیش����تەجێبون بەخۆی‌و خێزانەکەی‌‌و لەئێستاشدا خوێندنی لەبواری پزیشکی لەزانکۆی مانچستەر .هانا پلەی نایابی لەزیندەوەرزان����ی ،کیمی����ا ،بیرکاری‌و پڕۆژەیەک لەسەر نەخۆشیی‌‌و پەیوندی تەمەن بە(زهایمەر) ،بەدەستهێناوە. هان����ا لەگەڵ دایک‌و ب����اوک‌و دو برای لەشاری مانچستەر ژیان بەسەردەبات، ئەوان لەس����اڵی ،٢٠٠٢بەر لەڕوخانی ڕژێمی س����ەدام حسێن ،لەکوردستانی عێراقەوە ڕویان لەبەریتانیا کردوە.
پیاوێك که زیاتر له 2000سوتاوی چارهسهركردوه:خه‌ڵكم چارهسهركردوه له‌توركی ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد پیاوێكی ته‌مه‌ن 55س���اڵ به‌ناوی تالیب عه‌زیز ئاغا كه پیش���هی چاككردنه‌وه‌ی س���وتاویی مرۆڤه‌كان���ه به‌ده‌رمان���ی سروشتی‌و رۆژانه 6-5هاواڵتی ده‌هێننه الی بۆ چاره‌س���ه‌ركردن ،به‌وته‌ی خۆی له‌ئێران‌و توركیاو نه‌خۆش���خانه‌ی ئیتاڵی
کاوڕ پێویس���ته هه‌ل���ه‌كان لهدهس���ت نه‌ده‌ی���ت‌و به‌كاریانبهێنی���ت ب���ۆ جێبهجێكردنی ئ���هو ئامانجانه‌ی له‌ژیاندا هه‌ته.
گا
ئوردنییه‌وه خه‌ڵكیان هێناوه چاره‌سه‌ری 6-5كهس چاره‌س���هر ده‌كه‌م ،رۆژی وا هه‌یه 15كهس ده‌هێننه الم‌و چاره‌سه‌ریان كردون. م���ام تالیب عه‌زی���ز ئاغا ك���ه پیاوێكی بۆ ده‌كه‌م ،ته‌نانه‌ت نه‌خۆش���یان هێناوه ناس���راوو قسه‌خۆش���ی ش���اری كفریه بۆ الم له‌توركیاو ئێران‌و له‌نه‌خۆشخانه‌ی له‌باره‌ی كاره‌كه‌ی���هوه بۆ ئاوێنه ده‌ڵێت ئیتاڵی‌و ئوردنی ،جگ���ه لهوهی له‌هه‌مو " تا ئێس���تا زیاتر له‌نزیكه‌ی 30س���اڵه كوردستان‌و عێراقه‌وه خه‌ڵك ده‌هێنن بۆ ئ���هو كاره ده‌كه‌م زیاتر له 2000كهس���م چاره‌سه‌ركردن". چاره‌س���ه‌ركردوه ،به‌الی كه‌مه‌و‌ه رۆژانه ئهو پیاوه ره‌نگس���ورو سپییه وتی "مام
دوانه
ی ماوه‌یه‌ك ه سودت لهو سه‌فه‌ر‌ه وه‌رگرت كه لهگهڵ ره‌نگ ه ئ���هو ناره‌حه‌تی���ه ێ كاتی بوێت خۆشه‌ویس���ته‌كانت ئه‌نجامتداوه‌و زۆر به‌س���ه‌رتدا هاتوه هه‌ند ی كێش ه هه‌بون ك ه توانیت لهو سه‌فه‌ره‌دا ت���ا هه‌مو ش���ته‌كان رێ���ره‌وی خۆ بگرێته‌وه. چاره‌سه‌ریان بكه‌یت.
قرژاڵ
تالیب بهوه ناس���راوه كه هه‌میشه فریای ئافره‌ت���ان ده‌كه‌وێ���ت ،وهك خۆی وت ی "وا چاره‌س���ه‌ری بۆ ده‌كه‌م ناهێڵم یهك په‌ڵه‌و ئاسه‌واری سوتاویی به‌ده‌موچاوو جه‌س���ته‌یه‌وه بمێنێ���ت ،ئافره‌ت���م چاره‌س���ه‌ركردوه مامۆس���تاو فه‌رمانبه‌ر ب���وه ،وتویه‌ت���ی ب���ه‌س چاكببم���هوهو ده‌موچ���اوم تێكنه‌چێت ،تا مردن نیوه‌ی
شێر
ی ئه‌وی ئێستا تۆ به‌كێشه‌ی دائه‌نێیت ئه‌م ماوه‌ی ه زۆر هه‌س���ت به‌دڵته‌نگ ی ماوه‌یه‌ك���هو ته‌نه���ا س���ه‌برگرتنی ئه‌كه‌یت ،ره‌نگه ئه‌م���هش په‌یوه‌ند ئه‌وێ���ت ،له‌به‌رئ���هوه تۆزێك بیریان ب���هو بارودۆخه‌و‌ه هه‌بێت ك ه ئێس���تا تێیدا ئه‌ژیت. لێبكه‌ره‌وه.
موچه‌كه‌مت پێده‌ده‌م". ئاغا هیچ بوارێكی زانس���تییو خوێندنی لهو ب���واره‌دا نه‌خوێندوه‌و ته‌واونه‌كردوه، به‌وته‌ی خ���ۆی زۆر حه‌زی به‌بواره‌كه‌یه‌و هه‌میشه خه‌ریكی ئه‌زمونكردن‌و ناسینی ده‌واو ده‌رمان���ی سروش���تییه ،ه���هر نه‌خۆش���ییه‌ك بمه‌وێت چاره‌سه‌ری بكه‌م ده‌توانم به‌تاقیكردنه‌وه‌ی گیایی‌و گه‌ڕان‌و
فه‌‌ریک پێویس����تت بهوه هه‌ی����ه هه‌ند ێ زانی����اری وه‌ربگری����ت ده‌رباره‌ی ئ����هو ئیش����هی ك����ه ئێس����تا له‌به‌رده‌ستتدایه.
12
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
دەربارەی ناسیۆنالیزم‌و ڕاسیزم سەرەتا ماوەیەکە قسە‌و باس���ێکی زۆر لەسەر مەس���ەلەی ڕاس���یزم ل���ە کوردس���تاندا ھاتۆتەکایەوە ،هاندێ���ک نکوڵی لەبوونی ڕاسیزم لە کوردستاندا دەکەن‌و هاندێکی دیک���ەش پێیانوایە ڕاس���یزم هایە بەاڵم دیاردەیەکی س���ەرەکیی‌و بنەڕەتیی نییە. ئ���ەم نووس���ینە هاوڵدانێکە ب���ۆ دانانی ڕاس���یزم لەن���او ڕەوتە ڕاس���تەقینەکەی خ���ۆی لەکۆمەڵ���گای ئێم���ەدا :ڕەوت���ی ئامادەگیی ناس���یۆنالیزم .ئەو پرسیارەی ئەم نووس���ینە دەیەوێت وەاڵمی بداتەوە پرسیارە دەربارەی شوێن‌و جێی ڕاسیزم لەناو ناس���یۆنالیزمدا بەگش���تییو لەناو ناسیۆنالیزمی کوردیدا بەتایبەتی. ڕاس���یزم یەکێک���ە ل���ە ترس���ناکترین نەخۆش���ییە سیاس���یی‌و کۆمەاڵیەتیی‌و فەرهانگییەکان ،ھیچ بەھانەیەک ناتوانێت ڕەوایەت���ی بە م���رۆڤ بەبخش���ێت ببێت بە ڕاسیس���ت .نەت���رس ،نە هاڕەش���ە، نە مەترس���یی بەھانەی ئەوە نین مرۆڤ ب���ە چاوێکی ڕاسیس���تییانەوە س���ەیری مرۆڤەکان���ی تر بکات .بەش���ێکی گرنگی مانا ڕاس���تەقینەکانی مرۆڤبوون ئەوەیە نەھێڵێت ڕاسیزم پیس���تبکات ،وێناکانت بۆ مرۆڤەکانی تر بش���ێوێنێت‌و کەسانێک ک���ە لەخۆت ناچن‌و بەوش���ێوەیە نین کە ت���ۆ دەتەوێت ،ل���ە مرۆڤب���وون بخەیت. ڕاس���یزم بیمارییەکی گەورە‌و شەبەقێکی تاریک���ە لە مرۆڤبوون���ی مرۆڤدا .ھاوکات دیاردەیەکی جیھانیی‌و گلۆباڵییە ،ته‌نها مناڵ���ی ئەم یان ئ���ەو کۆمەڵگا‌و ئەم یان ئەو بەش���ی دونیا نییە بەته‌نها .ڕاسیزم ئایدیۆلۆژیایەکە پڕ لە ئەفسانەی ترسناک، ئەفسانە س���ەبارەت بە جنس‌و رەگەزیی گروپە ئەتنیی‌و دینی���یو کولتورییەکان، کاری س���ەرەکی ئەم ئەفس���انانە ئەوەیە لە نرخ‌و ب���ەھا‌و کەرامەتیی ئەو تاکەس‌و گروپان���ە کەمبکەن���ەوەو بێنرخیانبکەن کە جیاوازن ی���ان بەجیاواز دەکرێن .ئەم بێنرخک���ردن‌و ش���کاندن‌و قێزەونکردن���ە زۆرجار بەشێکە لە پرۆسەیەکی ترسناکتر‌و گەورەت���ر :ڕووتکردنەوەی ئینس���ان لە ئینسانبوون‌و‌وێناکردن‌و مامەڵەکردنی‌وەک شتێک کەمتر لە ئینسان .مەترسی ڕاسیزم ئەوکاتە گەورەتر‌و هامەالیەنتر دەبێت کە لە ئایدیۆلۆژیاوە دەگۆڕێت بۆ ش���ێوازی بەڕێوەبردن‌و ئیداردەکانی دانیشتوان. تیورەکانی ناسیۆنالیزم‌و ڕاسیزم دەکرێت لەن���او ئ���ەو ئەدەبیاتە زۆر‌و فرەالیەنەی لەس���ەر نەتەوەو ناسیۆنالیزم نووسراوە چوار بۆچوونی سەرەکیی جیاواز دەربارەی ش���وێن‌و جێی ڕاس���یزم لەناو ناسیۆنالیزمدا لەیەکتری جیابکەینەوە .ئەو چوار بۆچوونەش بە چوار نووسەری گرنگی ب���واری تیوریزەکردنی ناس���یۆنالیزمەوە گرێدراوە .ئەو نووس���ەرانەش بریتین لە: ئێلی کێدوری ،Eli Kedourie،بەندیکت ئەندرسۆن،Benedict Anderson ،و تۆم نایرنTom Nairn ،و نیرا یوڤاڵ داڤیس، .Nira Yuval-Davis
ئەم ناسیۆنالیزمە کۆمەڵگایەکی دروستکردوە پڕ لە دابەشبوونی سیاسیی دوژمنکارانە ،پڕ لە ڕقی کۆمەاڵیەتیی قووڵ‌و هامەجۆر پڕ لە دابەشبوونی چینایەتیی ترسناک پڕ لە کەرتکەرتبوونی ناوچەیی نانیشتیمانیی‌و نانەتەوەیی الی کێ���دوری ناس���یۆنالیزم هامیش���ە ڕەگەزێکی نالیبرالی‌و دژەگەردونگەرایی‌و نائینتەرناسیۆنالیس���تیی تێدای���ە ک���ە نزیکی دەکاتەوە لە ڕاس���یزم‌و فاش���یزم. کێدوری پێوایە ئەوانەی‌وادەکەن ڕەگەزە ئینتەرناسیۆنالیستی‌و گەردونگەراییەکان ببن بەڕەگ���ەزی نەتەوەی���یو ناوچەیی‌و ئەتنی بچووک‌و بەرتەس���ک ،ڕۆشنبیرانن. ڕۆش���نبیر دروس���تکەر‌و داھێن���ەری ناسیۆنالیزمن .بۆ سەالمندنی ئەم تێزەشە کێدوری باس لە بیرۆکەی "سەربەخۆیی" "مافی دەستنیشانکردنی چارەنووس" الی کان���ت دەکات‌و نیش���انیئەدات چۆن ئەم بیرۆکە گەردونییە الی کانت ،کە پابەستە بە دروس���تبوونی تاکەکەسی سەربەخۆ‌و عەقاڵنیی‌و ئ���ازادەوە ،الی فەیلەس���وفە ئەڵمانییەکان���ی دوات���ر دەگۆڕدرێ���ن بۆ ئام���رازی دروس���تکردنێکی کورتبی���نو ڕاسیستیانەی نەتەوەو ناسیۆنالیزم .الی کێدوری ناس���یۆنالیزم ئایدیۆلۆژیایە‌و‌وەک هاموو ئایدیۆلۆژیایەکیش هاڵگری بڕێکی زۆر لە توندڕەویی‌و ناعەقاڵنیەت‌و هاست‌و نەس���تیی کورتبینانەی���ە ک���ە ئەمانەش دەرەنجام���ی تراژیدییانە‌و‌وێرانکەری���ان ب���ۆ مرۆڤایەتی هایە .کێ���دوری پێیوایە ناس���یۆنالیزم ئایدیۆلۆژیایەکە کە داوای "پاکژی���ی"و "بێگەردی���ی" نەتەوەی���یو تێکەڵنەب���وون ب���ە م���رۆڤ‌و گ���روپ‌و نەتەوەکان���ی ت���ر دەکات .بەحوکم���ی ئەوەش ک���ە کێدوری ناس���یۆنالیزم‌وەک بەش���ێکی دانەبڕاو لە مۆدێرنە دەبینێت، بۆیە بەدگومانیشی بەرامبەر بە مۆدێرنە بەدگومانییەک���ی گەورەیە‌و لەزۆر ڕووەوە درێژەدانە بەو کەلەپورە فیکریی‌و تیورییە کۆنزەرڤاتیزم���ەی لە ئێدمۆن���د بروکەوە .Edmund دروس���تدەبێتBurke، بەکورتی ئێلی کێ���دوری باوەڕی‌وایە کە ناس���یۆنالیزم بەتون���دی بە ڕاس���زیمەوە گرێدراوە ،چونکە ناس���یۆنالیزم لەس���ەر کردەی خۆجیاکردن���ەوەو خۆدابڕانی ئەم یان ئەو نەتەوە لەوانیتر دروس���تدەبێت، لەم خۆجیاکردنەوەیەشدا ڕاسیزم ڕۆڵێکی گەورە دەبینێت.
جیادەکات���ەوە ،ئەوەیە کە ناس���یۆنالیزم الی ئەندرس���ۆن دیاردەیەک���ی ئەوروپی نییە‌و سەرەتا لە ئەوروپادا دروستنەبوو‌و بۆئ���ەوەی دوات���ر لەوێوە ب���ە جیھاندا باڵوببێتەوە ،بەپێچەوانەوە ناس���یۆنالیزم لە "کەنار"ەکانی دونیادا دروس���تبوو ،لەو شوێنانەدا کە ئەوروپییەکان لە ئەمریکادا داگیریدەک���ەن‌و لەوێ���وە ب���ەرەو ئەورپا دەگەڕێتەوە. الی ئەندرس���ۆن نەت���ەوە گروپێک���ی فانتازیاک���راوە ،خەیاڵێک���ی سیاس���یی‌و فەرهانگی���ی تایب���ەت دروس���تیدەکات‌و دەرب���ڕی لەدایکبوون���ی جۆرێکی تازەیە لە تێگەیش���تن ل���ە زەمەن‌و پابەس���تە ب���ە دروس���تبوونی زمان���ی نەتەوەیی‌و ھۆشیارییەکی دەستەجەمعیی تایبەتەوە. ئەوەی ئەم ش���تانەش مەیس���ەردەکات، ب���ە پل���ەی یەک���ەم ،ئ���ەو ش���تەیە کە ئەندرس���ۆن ناوی "کاپیتالیزمی چاپ"ی لێدەنێت .ئ���ەم کاپیتالیزمی چاپەیە کە دانیش���توانی س���ەرزەمینێکی دیاریکراو، لە گروپی بێپەیوەندی���یو یەکدینەناس‌و بچوک���ەوە ،کۆدەکات���ەوەو دەیان���کات ب���ە گروپ���ی نەتەوەیی‌و ھاوش���ێوە .الی ئەندرس���ۆن بەبێ لەدایکبوونی چاپخانە‌و چاپەمەن���ی بەرف���راوان ش���تک بەناوی نەت���ەوەوە لەدایکنەدەب���وو ،ئەوەی هام ھۆش���یاریی تازە ،هام هاستکردنی نوێ ب���ە زەمەن ،هام زمان���ی نەتەوەیی ،هام خەیاڵێک���ی سیاس���یی‌و فەرهانگی نوێ، دروس���تدەکات‌و باڵویش���ی دەکات���ەوە، ئ���ەم ئامێ���رە تازەیە‌و ئ���ەو دونیایە کە ل���ەو ئامێرە تازەی���ەوە لەدایکدەبێت .بۆ نموونە ڕیفۆرمی دینی مارتن لوسەر ،کە کاریگەرییەکی گەورە لەسەر دروستبوونی ناس���یۆنالیزم بەجێدەھێڵێت،بەبێ بوونی چاپخان���ەو کاپیتالیزمی چاپ مەحاڵ یان زۆر زەحم���ەت دەبوو ئ���ەو کاریگەرییانە بەجێبھێڵێت کە ھێشتی.وەک ئەندرسۆن دەڵێت لوسەر یەکەم نووسەرە کە زۆرترین ژمارە کتێب���ی لە مێژوودا فرۆش���تبێت. کاپیتالیزمی چاپ زمان���ە لۆکەاڵییەکان‌و دیالێکتیکەکان یارمەتیئەدات گەشەبکەن‌و ببن بە زمانی نەتەوەیی ،بەمەش کۆتایی ب���ەو قەداس���ەتە زمانیی���ە دەھێنێت کە زمانی ئیمپراتۆرە گەورەکان هاڵگیربوون، لەوان���ەش کۆتاییھێنان بە قەداس���ەتی زمانی التینی لە ئەوروپادا .کاپیتالیزمی چاپ"شاری خودا" کە ئۆگەستینی قەشە بە زمانی التینیی باسیدەکات‌و تیوریزەی دەکات ،دەگۆڕێت بە "شاری نەتەوە" کە ئ���ەو دیالێکتانەی زمان باس���یدەکەن کە گەشەدەکەن بۆ زمانی نەتەوەیی. لە پەیوەندیدا بە ڕاسیزمەوە ئەندرسۆن پێیوای���ە ناس���یۆنالیزم‌و ڕاس���یزم دوو دیاردەی جیاوازن‌و تێکەڵ بەیەکتری نین. ڕاسیزم‌وەک ئایدیۆلۆژیا لەکۆتایی سەدەی نۆزدەهام���دا دروس���تدەبێت ،لەکاتێکدا ناس���یۆنالیزم کۆنت���رو مێژووییترە‌و ئەو پرۆس���انەی دروس���تیدەکات دوورن ل���ە ڕاس���یزمەوە .جگە لەمە الی ئەندرسۆن ناسیۆنالیزم ڕەگەزێکی پۆزەتیڤی تێدایە کە‌وادەکات کۆمەڵێک مرۆڤی بێپەیوەندیی‌و لێکدابڕاوی ناو س���ەرزەمینێکی دیاریکراو ل���ەدەوری یەکت���ری کۆببەن���ەوە‌و‌وا هاس���تبکەن "یەک چارەنووس" بەیەکەوە کۆیاندەکاتەوە .ئەم هاستەش دەتوانێت دۆخ���ی ھاریکاری���یو بەدەمەوەچ���وون‌و ھارمۆنی���ەت لەنێوانیان���دا دروس���ت‌و گەورەب���کات .لەکاتێک���دا ڕاس���یزم ڕێک پێچەوان���ەی ئەم���ە دەکات‌و لەس���ەر بە س���ووک‌و خراپ‌و قێزەونکردنێکی ئەبەدی ئەوانیتر کاردەکات‌و هاموو ئەمانەش‌وەک س���یفەتێکی نەگ���ۆڕ ب���ە ناڕەس���ەنیی ئەوانیترەوە گرێئەدات.
یەکەم :ناسیۆنالیزم یەکسانە بە ڕاسیزم ئێلی کێ���دوری یەکێکە لە تیوریس���تە گرنگەکان���ی ب���واری ناس���یۆنالیزم ل���ە س���ااڵنی شەس���تی سەدەی بیس���تەمدا، ئەو بە یەکێ���ک لە نووس���ەرانی نەوەی یەکەم���ی تیوریزەکردن���ی ناس���یۆنالیزم دادەنرێ���ت .کتێبی"ناس���یۆنالیزم"ی ئەم پیاوە کە لە ساڵی ١٩٦٠دا دەینووسێت، بەیەکێک لە کتێبە دێرینەکانی ئەم بوارە دادەنرێت .کێدوری لەم کتێبەدا خەریکی لێکۆڵینەوە لەس���ەرهاڵدان‌و ڕەخنەکردنی دووهام :ناسیۆنالیزم ڕاسیزم نییە دیاردەی ناسیۆنالیزمە لە ئەزموونی‌واڵتە بەندی���ک ئەندرس���ۆن تیورێس���تێکی ئەوروپییەکان���دا .یەکێ���ک ل���ە کارە سێهام :ناسیۆنالیزم دوو-ڕوخسارە گرنگەکانی کێدوری لەبواری لێکۆڵینەوە ھێجگار گرنگی تری بواری ناسیۆنالیزمە، گرنگیدانی ت���ۆم نایرن،Tom Nairn ، لە ناسیۆنالیزمدا ئەوەیە کە لێکۆڵینەوەی کتێبە بەناوبانگەک���ەی بەناوی "کۆمەڵگا لەس���ەر ناس���یۆنالیزم ل���ە دیاردەیەکی فانتازیاک���راوەکان"ەوە ،لەناوەڕاس���تی بە دیاردەی ناس���یۆنالیزم لە مەس���ەلەی دەرونی���یو کولتوری���یو مێژوویی���ەوە ،سااڵنی هاشتاوە ،بە ئینجلی لێکدانەوەی گرنگیدانی ئەم نووسەرە بە بەگژاچوونەوەی گ���ۆڕی ب���ۆ دیاردەیەک���ی سیاس���یی‌و دیاردەی ناس���یۆنالیزم دەناس���رێت .ھیچ ئیمپریالی���زم‌و کۆڵۆنیالیزم���ەوە دێ���ت. بەم���ەش ناس���یۆنالیزمی لەن���او کایەی لێکۆڵەرەوەیەکی بواری ناسیۆنالیزم نییە ئەو هار ل���ە بنەڕەت���ەوە پەیوەندییەکی سیاس���ەتدا جێگیرکرد .کێدوری پێیوایە بتوانێت باز بەس���ەر ئەم کتێبە گرنگەی ناھاوس���ەنگ‌و الر لەنێوان ھێز‌و دەوڵەتە ناسیۆنالیزم پەیوەندییەکی گەورەی هایە ئەندرسۆن‌و ئەو دید‌و ڕوانیانەدا بدات کە کۆڵۆنیاڵیی���ەکان‌و ئ���ەو س���ەرزەمین‌و بە ڕۆشنبیرانەوە ،بەتایبەتی بە ناڕەزایی ئەندرس���ۆن لەم کتێبەدا نیشانیانئەدات .خەڵکان���دا دەبینێ���ت ک���ە داگیرکراون. ڕۆشنبیرانەوە لە دونیا .ئەم ناڕازیبوونەش ئەندرس���ۆن‌وەک کێدوری ناسیۆنالزیم بە پێشی‌وایە قسەکردن لەسەر ناسیۆنالیزمی یەکەمجار لە ئەوروپا‌و دوای ئەوروپاش لە نەخۆش���یی نازانێت‌و‌وەک دەرەنجامێکی ئەو میلەتان���ەو میلەت���ە داگیرکەرەکان ئاسیا‌و ئەفریقادا دروستدەبێت .لەهاردوو ناعەقاڵنی���ی گەش���ەی مۆدێرنە مامەڵەی دەبێ���ت لەو ڕەوت���ە مێژوویەدا بێت .الی دۆخەکەش���دا ئەم ناڕازیبوونە پابەندە بە ناکات‌و ب���ە "ڕۆحیەتێک���ی پارتیکولێری نای���رن نەت���ەوە ڕاس���تە بوونەوەرێکی دەرکەوتنێک���ی تراژیدیان���ەی مۆدێرنەوە تایبەتپەرستیی"شەوە گرێینادات .خاڵێک فانتازیاک���راوە ،بەاڵم نەت���ەوە دەتوانێت لە دونیادا ،کە لەدی���دی کێدوریدا لەزۆر کە تێڕوانینی ئەندرسۆن لە بەشێکی زۆری هاقیق���ەت ناش���یرن‌و تەش���ویھ بکات، تێڕوانینەکانی تر سەبارەت بە ناسیۆنالیزم بەاڵم دەشتوانێت هاقیقەت دروستبکات. ڕووەوە دەرکەوتنێکی‌وێرانکەرانەیە.
نای���رن پێیوای���ە ناس���یۆنالیزم‌وەکچۆن دەشێت چاوێکی لەس���ەر گەڕاندنەوە بۆ دواوە بێتو س���ەردەمێکی زێڕینی دێرین زیندووبکات���ەوە ،ھاوکات دەتوانێت ڕووی لە ئایندەبێت‌و بەش���ێکبێت لە پرۆسەی دروستکردنی دونیایەکی دیموکراسییانە. بۆیە ناسیۆنالیزم هام دەشێت سەرچاوەی ش���ۆڤێنیزمێکی ترس���ناک بێ���ت ک���ە بەشێوەیەکی ڕاسیستانە کاربکات ،بەاڵم دەش���ێت ھێزێک بێت بەرەو دروستکردنی کۆمەڵگایەک���ی دیموکراس���ییش .بۆی���ە ناسیۆنالیزم دەکێت هام فاشیستییانە بێت هام دیموکراسییانە ،هام ئیمپریالیستانە ه���ام دژە ئیمپریالیس���تیی .ب���ەالی تۆم نایرینە ناسیۆنالیزم بوونەوەرێکە "سەری جانوس" ی های���ە" .جانوس" خودایەکی ڕۆمانیی کۆنە خاوەنی س���ەرێک بووە بە دوو دەموچاوەوە ،یەکێیکیان لەپێشەوە‌و ئەویتری���ان لەدواوە ،ه���ار یەکێکیش لەو دەموچاوان���ە ھێمای بۆ ش���تێکی جیاواز ک���ردوە ،یەکێکیان ھێم���ای بۆ "کۆتایی" کردوە ئەویتریان ھێما بۆ "سەرەتا" کردوە، یەکێکی���ان ھێمای بۆ "داخ���ران" کردوە، ئەویتریان ھێمای ب���ۆ "کرانەوە" کردوە. بەم مانایە ناس���یۆنالیزم دیاردەیەکە کە دەشێت هاردوو ڕووخس���ارەکەی سەری جانوس���ی هابێت ،ه���ام پۆزەتیڤ‌و هام نێگەتی���ڤ بێت .هام الی تۆم نایرن‌و هام لە ھون���ەرو ئەدەبیات���ی ھاوچەرخدا ،کە باس لە س���ەری جان���وس دەکرێت ،ھێما بۆ ش���تێک یان دیاردەی���ەک دەکرێت کە نیی���ە ،ئاڵۆزییەک���ی تیوریی گ���ەورە لە دوو مان���او دوو ئاکاری تەواو ناکۆک‌و دژ پەیوەندی نێوان ئەو دوو ئایدیۆلۆژیایەدا بەیەک���ی هابێت .بەکورتی ت���ۆم نایرن ،هایە .ئەوەی لێرەدا‌و ل���ە پەیوەندیدا بە بەپێچەوانەی ،ئێلی کەوردییەوە ،پێیوانییە ڕاس���یزمەوە بکرێ���ت‌وەک دەرەنجامێکی ناس���یۆنالیزم دایردەیەک���ی بێس���نوور کاتی باس���یبکەین ئەوەیە کە پەیوەندیی خراپ‌و کوش���ندەییە ،ڕاس���تە دەش���ێت نێوان ناسیۆنالیزم‌و ڕاسیزم پەیوەندییەکی بیماری���یو نەخۆش���ییەکی گەورەبێ���ت ،حەتمی نییە ،یانی بەو س���ادە‌و ئاسانییە بەاڵم دەشێت چوارچێوەیەکی عەقاڵنیش نییە کە هاندێک لێیتێگەیشتوون ،هاروەھا بێ���ت بۆ کۆکردن���ەوەی کۆمەڵێک مرۆڤ ئ���ەوەش نیی���ە ک���ە ناس���یۆنالیزم ھیچ لەسەر زەویەکدا بەیەکەوە بۆ بونیادنانی پەیوەندییەکی بە ڕاسیزمەوە نییە .ئەوەی دونیایەکی کراوەو دیموکراسی. هایە ئەوەیە کە دەش���ێت پەیوەندییەکی پتە‌و فرەالی���ەن لەنێوان ناس���یۆنالیزم‌و ڕاس���یزمدا دروس���تببێت‌و ئ���ەم ئەویتر چوارەم :ناسیۆنالیزم فرەئەگەرە نی���را یوڤ���اڵ داڤی���س Nira Yuval- ،بەتەواوی بەھێزبکات ،بەاڵم دەشێت ئەو ،Davisژن���ە نووس���ەرێکی گرنگی���ی پەیوەندییەش دروس���تنەبێت .ئەگەر ئەو ب���واری ناس���یۆنالیزمە‌و ئ���ەم زیات���ر ڕوانین���ەی ئێلی کێ���دوری کە جۆرێک لە لەدیدێکی فێمینیس���تییانەوە لە دیاردەی حەتمیەت لەنێوان ناسیۆنالیزم‌و ڕاسیزمدا نەتەوەو ناس���یۆنالیزم دەڕوانێت .کتێبە گریماندەکات‌وەالبنێی نو‌وەک گشتگیرییەکی بەناوبانگەکەی "جێندەر‌و نەتەوە" بەیەکێک ناڕاس���ت‌و نامێژوویی‌وێنایبکەی���ن ،ئەوا لەکتێب���ە بنەڕەتییەکان���ی خوێندنەوەی دەکرێ���ت لەپ���اڵ س���ێ نووس���ەرەکەی پەیوەن���دی نێ���وان نەت���ەوەو ئافرەتان دیک���ەدا ڕاس���یزم ته‌نه���ا‌وەک ئەگەرێک دادەنرێت .لەم کتێبەدا نیرا یوڤال داڤیس ل���ە ئەگەرەکان���ی ن���او ناس���یۆنالیزم باسی بەش���ی هارەزۆری ئەو میکانیزمانە ببینی���ن ،بەب���ێ ئ���ەوەی گریمانی ھیچ دەکات‌وادەکەن نەتەوە ببێتە پرۆژەیەکی پەیوەندییەک���ی حەتمیی‌و جەوهارگەرایی پیاوانە‌و ناس���یۆنالیزم بە بزوتنەوەیەکی ل���ە نێ���وان ڕاس���یزم‌و ناس���یۆنالیزمدا پیاوس���االر ک���ە بەرگری���ی لەبونی���ادە بکەین .ناس���یۆنالیزم ل���ە هاندێک دۆخ‌و پاتریارکی���یو کۆنەپارێ���زەکان ب���کات .ش���ێوازدا دەکرێت تەواو ڕاسیستی بێتو ئەم نووس���ەرە باوەڕی بەو دابەشکردن‌و لەهاندێک دۆخ‌و ش���ێوازی تردا ڕاسیستی پۆلینکرد نییە کە ناس���یۆنالیزم بۆ باش نەبێ���ت .ئەوەی چییەتی ئەم پەیوەندییە یان خراپ ،مەدەنی یان ئەتنی ،کولتوریی دەستنیشاندەکات شێوازی ناسیۆنالیزم‌و یان دەوڵەتی دابەش���دەکات .لەبەر ئەوە ڕەوت‌و مێ���ژوو‌و بکەرەکانیەتی .ھاوکات نا کە ناسیۆنالیزم ناتوانێت هاڵگریی ئەو سەرەڕای ڕەخنەکانی نیرا یوڤاڵ داڤیس خەسڵەتانە بێت ،بەڵکو لەبەر ئەوەی ئەو لە پۆلێنکردنە باوەکانی ناو ناسیۆنالیزم‌و جۆرە پۆڵینکردن‌و دابەش���کردنە پۆڵین‌و نامێژووییبوونیان ،ب���ەاڵم دەکرێت چەند دابەش���کردنی نامێژوویین .ناس���یۆنالیزم مۆدێلێک���ی ناس���یۆنالیزم لەیەکت���ری چونکە دیاردەیەک���ی کۆمەاڵیەتییە بۆیە جیابکرێتەوە بەمەبەس���تی شیکردنەوەی دەش���ێت بەبەردەوامی دەس���کاری خۆی دۆخێکی مێژووی‌و فەرهانگیی‌و سیاسیی بکات‌و گوتارو سیاس���ەت‌و پراکتیکەکانی دیاریکراو ،چەند مۆدێلێک کە پەیوەندیی بگۆڕێت.واتە دەش���ێت ناس���یۆنالیزمێک جیاوازی���ان ب���ە ڕاس���یزمەوە هایە .ئەم لەس���اتێکی تایبەتدا مەدەنی بێت ،بەاڵم پۆلینکرن���ەش ته‌نه���ا ڕۆڵ���ی مۆدێلێکی لەس���اتێکی تردا ئەو س���یفەتە مەدەنییە ئایدیالی���ی دەبینن ،ب���ەو مانایەی ماکس بدۆڕێنێ���ت ببێ���ت بە ناس���یۆنالیزمێکی ڤێبەر باس لە مۆدێلی ئایدیالی لە زانستە ئەتنی���یو کولتوری���ی ،لە س���اتێک‌و لە کۆمەاڵیەتییەکاندا دەکات. ڕەوتێکدا کراوە بێت ،بەاڵم لە س���اتێک‌و مۆدێلەکانی ناسیۆنالیزم لە رەوتێکی تردا داخراوبێت .بەبۆچوونی لە پۆلینکردنی دیاردەی ناسیۆنالیزمدا ئەم خانمە هام ڕاس���یزم ،ه���ام کولتور‌و هام ئەتنیەت‌و هام مەدەنیبوون دەتوانن جیاکردنەوەی "ناسیۆنالیزمی ئەتنیی" لە بەشی جیاوازو س���اتی ناکۆکی ناو یەک "ناس���یۆنالیزمی مەدەنیی" جیاکردنەوەی ناسیۆنالیزم بن .ناسیۆنالیزمێکی مەدەنی ژم���ارە یەک���ە .ناس���یۆنالیزمی مەدەنی دەتوانێ���ت لە س���اتێکی دیاریک���راوو لە ئەو جۆرە ناس���یۆنالیزمەیە کە بیرۆکەی رەوتێک���ی دیاریکراودا ڕاسیس���تی بێتو سەرەکی تیایدا ھاواڵتیی یەکسان‌و خاوەن قێزبوونەوە لەویتر ئاراستەیبکات،وەکچۆن ماف���ە ،کەس���ەکان لەناو نەت���ەوەدا‌وەک دەش���ێت ناس���یۆنالیزمێکی کولتوریی لە ھاواڵتی���ی یەکس���ان کۆدەبن���ەوە، س���ات‌و ڕەوتێکی تایبەت���دا بەرگریی لە ئ���ەوەی کۆیاندەکاتەوە نیش���تیمانێکی بیرۆکەی ھاواڵتیبوون‌و ماف‌و یەکس���انیی نەتەوەیی���ە‌وەک پرۆژەیەکی سیاس���یی، ب���کات .هاریەکێک ل���ەم کاردانەوانە‌وەک دەوڵەتە‌وەک چوارچێوەیەکی گش���تیی. ئەگەر لەناو هاموو ناسیۆنالیزمێکدا هایە لەم مۆدێلەدا قس���ە لە پێویستیی بوونی کە لەس���ات‌و کات���ی جی���اوازدا یەکێیان کولتور‌و زمان‌و ئینتیمایی ئەتنی ھاوبەش ناکرێ���ت .ئەندامانی زیاد ل���ە گروپێکی بەسەر ئەویتریاندا بااڵدەست بێت. ئەو نموونانەی س���ەرەوە نیشانیئەدەن ئەتن���یو دینی���یو کولتوری���یو زمانیی ک���ە چییەت���ی پەیوەندی���ی نێ���وان دەتوانن بەش���ێوەیەکی یەکسان ئەندامی ناس���یۆنالیزم‌و ڕاسیزم چییەتیەکی سادە هام���ان نەتەوەو نیش���تیمان ب���ن .ڕەگە
لەناو ئەم دۆخەی کوردستاندا نەک ته‌نها ڕق لە ئەویتری جیاواز لەڕووی ئەتنیی‌و کولتوریی‌و دینییەوە ئامادەیە بەڵکو ڕق لە ئەویتری سیاسیش ھێجگار بەھێزە‌و هامان ئاکاریی ڕاسیستیانەی هایە
فیکرییەکانی ئەم شێوازە لە ناسیۆنالیزم دەدرێت���ە پاڵ بی���رو بۆچوونەکانی جان جاک ڕۆس���ۆ ،بەتایبەتی پ���اڵ بیرۆکەی "ئی���رادەی گش���تیی"و "ڕێکەوتن���ی کۆمەاڵیەتیی" .ناس���یۆنالیزمی مەدەنیی ئاکارێک���ی لیبراالن���ەو دیموکراس���انەی هایە ،ل���ە نموونە هارە دیاردەکانیش���ی لە دونی���ادا ناس���یۆنالیزمی ئەمریکیی‌و فەرەنس���ییە .بە پێچەوانەوەی ئەمەوە، "ناس���یۆنالیزمی ئەتنیی" ناسیۆنالیزمێکە ئینتیما ب���ۆ ئەتنیەت‌و کولت���ورو زمان‌و کۆمەڵێک ئەفس���انەی ھاوبەش بنەماکەی پێکدەھێنێ���ت .یانی کەس���ێک بۆئەوەی ببێت بە بەشێک لە نەتەوەو لە نیشتیمان، دەبێت هاڵگری هام���ان ئەتنیەت‌و دین‌و کولت���ورو زمان بێ���ت .بەمانایەکی دیکە لە ناس���یۆنالیزمی ئەتنیدا ئەندامبوون لە نەت���ەوەدا لەڕێگای خوێ���نو ئەتنیەتەوە دروس���تدەبێت ،ئینس���ان‌وەک ئەندام���ی نەتەوە لەدایکدەبێت‌و ئەوەش���ی لەڕێگای لەدایکبوون���ەوە خوێنی ئ���ەو نەتەوەیەی تێدانەبێ���ت ،ناتوانێ���ت ئەندام���ی ئ���ەو نەتەوەیە بێت .کەسێکیش بەشێک نەبێت لە ئەفس���انەکانی ئەو ئەسڵە نەتەوەییە ناتوانێت ببێت بە ئەندامی ئەو نەتەوەیە. هاموو ئەوانەش کە لەناو ئەو نەتەوەیەدا دەژین‌و سەر بە ئەتنیەت‌و دین‌و کولتوریی ئەو نەتەوەیە نین ،ئەوا نامۆ‌و ناڕەسەنن‌و بەشێکنین لە نەتەوە .ئەمانە "ئەویتر"ی جی���اوازن ،جا ئ���ەم ئەویت���رە جیاوازە ب���ە ش���ێوازی جی���اواز مامەڵەدەکرێت‌و بەشێوازی جیاوازیش دەکرێنە دەرەوەی نەت���ەوەوە .هاندێکی���ان‌وەک "تاب���وری پێنجەم"وێنادەکرێن،وات���ە‌وەک ناپ���اک‌و هاڕەشە بۆسەرە بەنەتەوە وێنا دەکرێن، هه‌ندێکی���ان‌وەک گیڵ‌و گەم���ژە‌و نەزان، ئەوانیتر وەک توندوتیژ‌و ناشارس���تانی‌و پیس‌و پۆخڵ‌و ناشیرن‌و سەرپان‌و ھتد... قاموسی ناسیۆنالیزمی ئەتنیی‌و کولتوریی پڕیەتی لەم زمان‌و ھێما‌و دەس���تەواژەی پڕ توندوتیژیی ،کە بەش���ێوازیی جیاواز تەعبی���رن ل���ە دەرکەوت���ە جیاوازەکانی ڕاس���یزم .ئ���ەم ج���ۆرە ناس���یۆنالیزمە بەش���ێوەیەکی بیماران���ە بە مەس���ەلەی "پاکژی���ی"و "س���افیی"و "بێگەردی���ی" نەتەوەییەوە س���ەرقاڵە .ل���ەم ڕوانینەدا ژنانی س���ەر بەنەت���ەوە نابێ���ت لەگەڵ پیاوانی نەتەوەو ئەنتیەت‌و دینەکانی تردا خێزان‌و پەیوەندیی دروستبکەن .چونکە ئەم ش���ێوازە لە پەیوەندی���ی "پاکژیی" نەت���ەوە دەش���ێوێنێت .ب���ۆ نموون���ە، نموون���ەی ئەم جۆرە ناس���یۆنالیزمە الی گروپێک���ی یەھودیی ئەرتۆدەکس���ی‌وەک کاخ ،Kach ،لە ئیس���رائیل ئەدۆزینەوە. ئ���ەم گروپە گروپێکی ھێج���گار ڕادیکاڵ‌و پەڕگی���رە‌و باس لە ڕێگرتنی تەواوەتی لە تێکەڵبوونی خوێن���ی یەھودی بە خوێنی موس���ڵمان‌و عەرەب���ەکان دەکات .بۆیە یەکەم داواکاری ئەم گروپە لە پەرلەمانی ئیسرائیلی ئەوەبوو یاسایەک دەربکەن کە هاموو پەیوەندییەکی سێکس���ی لەنێوان جولەکە‌و عەرەبدا یاساغبکات. لە ئەزموونی ئەڵمانیدا جیکارییەکی تر لەنێوان "نەتەوەی کولت���ور"و "نەتەوەی دەوڵ���ەت"دا دەدۆزینەوە،وات���ە لەنێوان Kulturnationsلەگەڵ .Staatnations ئەم���ەش هام���ان ئ���ەو دابەش���کارییەی سەرەوەیە لەنێوان ناسیۆنالیزمی ئەتنی‌و ناس���یۆنالیزمی مەدەنی���دا" .نەت���ەوەی کولتور" مانای ئەوەی کەس���ێک بۆئەوەی ببێ���ت بەئەندامی نەت���ەوە دەبێت هامان کولتور‌و هامان زم���ان‌و هامان ئەتنیەتی هابێ���ت ،لەکاتێکدا "نەت���ەوەی دەوڵەت" مان���ای ئەوەی کێ ل���ە چوارچێوەی ئەو دەوڵەتەدا ژیا ،ئیتر گرنگ نییە چ ئەتنیەت‌و کولتور‌و زمانێکی هایە ،دەتوانێت ئەندامی ئەو نەتەوەیە بێ���ت .نموونەی "نەتەوەی کولتور" خ���ودی ئەڵمانیای س���ەردەمی نازییەکان‌و ئەفریقای باشوری سەردەمی ئاپارتھای���دە .نموونەکانی"نەت���ەوەی دەوڵەت"ی���ش نەت���ەوەی ئەمریکی���یو فەرەنسییە.بەاڵم ناس���یۆنالیزم‌وەک نیرا یوڤاڵ داڤیس دەڵێت جەوهارێکی نەگۆڕ نییە .ناس���یۆنالیزمی ئەڵمانیی ئەمڕۆکە کەمت���ر ناس���یۆنالیزمی کولتوریی‌و زیاتر ناسیۆنالیزمی دەوڵەتە ،ئەفریقای باشور بەهامانشێوە ،بەشێکی زۆری نەتەوەکانی ئەوروپا لە "نەتەوەی کولتور"ەوە گۆڕان بۆ "نەتەوەی دەوڵەت".
»» 19
بیروڕا
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
birura.awene@gmail.com
ئاماژه میدیاییه‌كان له‌شه‌ڕی داعش‌و هه‌رێم ی كوردستاندا د.یه‌حیا عومه‌ر رێشاوی* پهالمارو هێرشی ئه‌م دواییه‌ی گروپی "داعش" بۆ س���هر ههرێمی كوردس���تان له‌روی س���هربازییو سیاسیی‌و فیكریه‌وه كۆمه‌ڵێ���ك راس���تیی دوپاتك���رده‌وه، ل���ه‌روی میدیاییش���هوه ئهو راس���تیه‌ی زیاتر س���ه‌لماند كه چ���ۆن میدیاو تۆڕه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌وه‌ك چه‌كێكی كاریگه‌رو هه‌ندێج���ار یه‌كالكه‌ره‌وه به‌كارده‌هێنرێن‌و چۆن هه‌ندێجار ت���ۆڕه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و گوتاری میدیایی هاوش���انی جبه‌خانه‌ی س���هربازیی بارودۆخه‌ك���ه به‌ئاقارێك���ی تردا ده‌به‌ن‌و هه‌م���وان ده‌خه‌نه حاڵه‌تی ئاماده‌باشیه‌وه. لهگ���هڵ پێش���كه‌وتنی ته‌كنه‌لۆجیای میدیایی���دا رۆژ ب���ه‌رۆژ ئاس���ه‌واری ئه‌م ته‌كنه‌لۆجیایه لهس���اته‌وه‌ختی قه‌یران‌و ملمالن���ێ س���ه‌ربازیه‌كاندا به‌دی���ار ده‌كه‌وێت‌و به‌ئاش���كرا هه‌س���ت به‌رۆڵی گرنگ���ی‌‌وێنه‌‌و ده‌نگ‌و ره‌ن���گ‌و راپۆرته ه���ه‌واڵ‌و ته‌نانه‌ت پۆس���تهكانی تویته‌ر‌و فه‌یس���بوك‌و كۆمێنته‌كانی���ش ده‌كه‌ین. ئه‌م روداوانه‌ی دوایی ههرێمی كوردستان ل���ه‌روی میدیاییه‌وه كۆمه‌ڵێك راس���تیی س���ه‌لماند ،له‌وان���ه :زۆرین���هی واڵتان به‌ناچاری‌‌و به‌بیانوی پاراستنی ئاسایشی نیش���تیمانییو نه‌ته‌وه‌ی���ی ناچار ده‌بن دهس���ت وه‌ربده‌نه نێو دونی���ای میدیاو به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان سانسۆر بخه‌نه سهر ناوه‌رۆك‌و په‌یامی میدیایی ،ئه‌م حاڵه‌ته له‌‌ویالیه‌ته یه‌كگرتوه‌كانی ئهمهریكا پاش روداوه‌كانی 11ی س���ێپته‌مپه‌ر به‌جۆرێك له‌ج���ۆره‌كان روی���دا ،له‌میس���رو ئێران‌و س���عودیه‌‌و چی���نو ته‌نان���ه‌ت له‌هه‌ندێ واڵتی ئه‌وروپیشدا به‌هه‌مانشێوه ،دواجار له‌هه‌رێمی كوردس���تان كه بۆ ماوه‌یه‌ك ت���ۆڕه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان له‌كارخران ،ئه‌مه
ئهو حاڵه‌ته‌یه كه ده‌یسه‌لمێنێت هه‌رگیز له‌گوتاری میدیایی���دا ئازادی‌‌و كرانه‌وه‌ی ره‌ها نییه‌‌و‌واڵتان به‌مه‌به‌ستی جۆراوجۆر‌و به‌رێژه‌ی جۆراوجۆر چاودێریی ره‌وش���ی میدیای���ی ده‌ك���هن ،به‌ڵكو ئاراس���تهی ده‌كه‌ن . دیسانه‌وه ئه‌م روداوانه ئهو راستیه‌یان دوپاتكرده‌وه ك ه تا هه‌نوكه‌ش بارگرژیی میدیای���ی له‌نێ���وان پارت���ی دیموكراتی كوردس���تان‌و یه‌كێت���ی نیش���تیمانی كوردس���تاندا درێژه‌ی هه‌یه ،هه‌ر الیه‌نه‌‌و بهش���ێوازێكی زۆر جیاواز ل���ه‌وی دیكه روماڵ���ی روداوه‌كان ده‌كات‌و ئه‌جێندای تایبه‌تی خۆیانی تێدا جێبه‌جێ ده‌كه‌ن، ئه‌م حاڵه‌ته ئاسایی ده‌بو ئه‌گه‌ر خه‌ڵكی‌‌و جه‌م���اوه‌ری نه‌خس���تایه‌ته حاڵه‌ت���ی دڵه‌ڕاوكێ‌‌و ترس���هوه ،كاتێك چاودێریی ناوه‌ڕۆك���ی میدیای ه���ه‌ردوال ده‌كه‌یت، بهتهواوی هه‌س���ت ب���هو جیاوازیه قوڵه ده‌كه‌یت له‌شرۆڤه‌‌و روماڵ‌و شیكردنه‌وه‌ی روداوه‌كاندا‌و دیسانه‌وه درك به‌و حه‌قیقه‌ته تاڵه ده‌كه‌یت كه ش���تێك نه‌ماوه به‌ناوی هێزی نیشتیمانیی‌و سوپایه‌كی یهكگرتوی كوردستانیی ،به‌ڵكو میدیاكانی هه‌ردوال ده‌یانه‌وێت ئهوه تۆختر بكه‌نه‌وه كه ئه‌م هێزانه له‌دێگه‌ڵه به‌والوه ره‌نگی زه‌ردیان پۆش���یوه‌‌و به‌مدیویشدا سه‌وز بااڵده‌سته . خاڵێكی دیكه كه جێگه‌ی س���ه‌رنجه‌‌و له‌م روداوانه‌دا بهتهواوی هه‌ستمانپێكرد، ده‌ركه‌وتن���ی رۆڵ‌و كاریگه‌ری���ی ئهوهی ناوی لێنراوه "هاواڵتی رۆژنامه‌نوس" ،كه چۆن هاواڵتی ئاس���ایی ته‌نها به‌نوسینی پۆس���تێك‌و باڵوكردن���هوهی دیمه‌نێكی ڤیدیۆیی‌و شێركردنی وێنه‌یه‌كی جه‌نگ، كاریگه‌ری���ی گ���ه‌وره دروس���ت ده‌كات‌و به‌خ���ۆ ی نه‌زانیوه بۆت���ه كاره‌كته‌رێكی میدیایی‌و روداوه‌كان ئاراس���ته ده‌كات، ئه‌م���ه ئ���هوه ده‌خوازێ���ت ك���ه بابه‌ت‌و
عەرەب وەک بێگانە ،وەک داعش
به‌پێویست زانرابێت ،ئه‌وا ئه‌مرۆ به‌هۆی گه‌ش���ه‌كردنی ته‌كنه‌لۆجی���ای میدیایی‌و زیادبون���ی "رۆژنامه‌نوس���ی هاواڵت���ی/ هاواڵت���ی رۆژنامه‌نوس" ئاش���نابون به‌و ئیتیك‌و ئه‌خالقیاتانه بۆته پێویستیی بۆ هه‌موان. هه‌روه‌ها روداوه‌كانی ئه‌مدواییه له‌روی میدیایه‌وه ئهوهی ده‌رخست كه سانسۆر‌و چاودێریكردن ره‌نگه هه‌روا كارێكی ئاسان نه‌بێ���ت‌و رێگ���هی جۆراوج���ۆر هه‌یه بۆ ش���كاندنی ئهو سانسۆر‌و چاودێریكردنه، به‌به‌ڵگ���هی ئ���هوهی ژماره‌یه‌ك���ی زۆر له‌گه‌نجان‌و شاره‌زایانی بواری ئینته‌رنێت توانیی���ان به‌رێگ���هی جۆاروج���ۆر‌و ئهو فیلته‌رانه بشكێنن‌و تویته‌ر‌و فه‌یسبوك‌و تۆڕه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان���ی دیكه بكه‌نه‌وه، ئه‌م حاڵه‌ته له‌ئێران‌و میس���رو زۆر‌واڵتی دیكه دوباره‌بۆته‌وه ،هه‌ربۆیه ره‌نگه ئه‌م داخس���تن‌و چاودێریكردنه‌ش چاره‌سه‌ری كۆتایی نه‌بێت‌و گه‌ش���هی ته‌كنه‌لۆجیای میدیای���ی رۆژ ب���ه‌رۆژ ئهو به‌ربه‌س���تانه كه‌متر ده‌كاته‌وه‌‌و پاسهوانی به‌رده‌رگاكان gatekeeperكه‌متر‌و كه‌متر ده‌بنه‌وه. ل���ه‌روی میدیایی���هوه ده‌توانین ئاماژه به‌و خاڵ���هش بده‌ین كه چ���ۆن جه‌نگی ده‌رونیی‌و باڵوكردن���هوهی هه‌ندێ وێنه‌‌و باڵوبونه‌وه‌ی ده‌نگۆ كاریگه‌ریی لهس���هر پانتاییه‌كی به‌رفراوان له‌خه‌ڵكی دروست ده‌كات ،به‌جۆرێ���ك ره‌نگ���ه ببێته هۆی روخاندنی وره‌‌و شكاندنی سه‌نگه‌ره‌كانی به‌رگریی ،هه‌ربۆیه پێویس���ته هه‌موانی به‌به‌رپرس���یارێتیه‌كی زیات���ره‌وه مامه‌ڵه لهگهڵ روداوه‌كاندا بكه‌ین‌و له‌به‌رامبه‌ر ئهو هێرشه میدیایی‌و ده‌نگۆیانه‌دا سه‌نگه‌ری پرنسیپه‌كانی ئیتیكی كاری میدیایی‌وه‌ك به‌رگریی ناوخۆیی پته‌و بكرێت‌و هه‌موان زه‌روره‌تێك���ی كاری میدیایی بۆ هه‌موان به‌رپرس���یارانه مامه‌ڵه لهگ���هڵ هه‌واڵ‌و ته‌ماش���ا بكهین ،ئه‌گه‌ر ج���اران ئیتیك‌و روداوه‌كاندا بكهن . پرنسیپه پیش���ه‌ییه‌كانی كاری میدیایی ته‌نها بۆ میدی���اكار‌و ده‌زگا میدیاییه‌كان *مامۆستای زانكۆ
ئه‌م روداوان ه ئهو راستیه‌یان دوپاتكرده‌وه كه تا هه‌نوكه‌ش بارگرژی ی میدیایی له‌نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یهكێتی نیشتیمان ی كوردستاندا درێژه ی هه‌یه ،هه‌ر الیه‌نه‌‌و به‌شێوازێكی زۆر جیاواز له‌وی دیك ه روماڵی روداوه‌كان ده‌كات
هه‌ولێر پایتەختی سیاسی ئێراق سەردار موسا شەریف توێژەری دكتۆرا له‌زانكۆی دھۆك رۆژهه‌اڵتی ناوەڕاست كە سنورەكانی لەكەناڵی سوێسه‌وە هه‌تا سنورەكانی پاكستان درێژەی هه‌یە لەدەستپێكی س����ەدەی رابوردوو بەهاوكاری واڵتانی زلھێ����زو ئێمپرات����ۆرەكان ب����ەھۆی پاوانخوازیی دەس����ەاڵت‌و بەرژەوەندی ھێ����زە ئاماژەپپێك����راوەكان‌و بەھۆی بونی ئەم ناوچەیە بەیەكێك لەناوچە س����تراتێژیك‌و گرینگەكان����ی جیهان، بەشێوەیەك نەخش����ەكە دارێژرا ،كە زوڵمێكی یەكج����ار زۆری لەكۆمەڵێك نەتەوەو كەمە نەتەوەی ئەم ناوچەیه ك����رد .خۆس����ەپاندنی زلھێ����زەكان‌و بەكرێگیراوانی ئەوان كە دەسەاڵتدارانی واڵتانی نوێ لەدایكب����وی رۆژهه‌اڵت‌و بەهان����ا نەهات����نو لەبەرچاونەگرتنی خواستی نەتەوە جیاوازەكان لەالیەك‌و لەالیەكی دیك����ەوە كێبەركێی واڵتانی زلھێ����ز لەالیەك����ی دیك����ەوە بەھۆی پەیدابونی بەرژەوەندی س����تراتێژیك، ئەوە یەك س����ەدەی رەبەق����ە بوه‌تە مۆڵگ����ەی پێك����دادانوبەردەوامبونی شەڕی چڕو پڕ لەم ناوچەیە .لەالیەكی دیكەوە خۆدورخستنی دەسەاڵتدارانی ئەم ناوچەیە لەبەرەوپێشڤەچونەكانی جیهان لەبواری سیس����تەمی سیاسی، ئابوری ،كولت����وری‌و ھتد بوه‌تە ھۆی پێشێلكردنی مافی كەمە نەتەوەكان‌و نەتەوەكان����ی ك����ە رۆژ ل����ەدوای رۆژ توشی چەوس����اندن‌و لێستاندنی مافە رەواكانیی����ان بون .ك����ورد بەردەوامە لەس����ەر گەیش����تن بەمافە رەواكان‌و ئارمانجە سەرەكییەكانی سیاسی وەكو هه‌مو گەالنی ئازادی جیهان كە خاوەن جوگرافیا ،زمان ،مێژوو فاكتەرەكانی پێكھێنانی نەتەوەییە ،لەم وێنەیەدا جێگایەكی تایبەت بەخۆی هه‌یە. هاوتەریب لەگ����ەڵ ئاماژەپێكردنی سەرەوە ،سروش����تی زۆربەی واڵتان‌و سیس����تەمی سیاس����ی رۆژهه‌اڵت����ی ناوەڕاست ئاماژە بەو راستییە دەكات، سیس����تەمی سیاسی شكس����تخواردو
نەیتوانی����وە هاوس����ەنگی سیاس����ی، ئاب����وری‌و كومەاڵیەتی دروس����تبكات. هاوس����ەنگییەك ب����ۆ بەھێزب����ون‌و بەردەوامبون����ی دەوڵ����ەت لەس����ەر رێچگەی راس����تەقینە بۆ دابینكردنی پێداویستییەكانی تاكەكانی كۆمەڵگا بەگش����تی .فەلس����ەفەی تێگەیشتنی سیاس����ی لەرۆژهه‌اڵت����ی ناوەڕاس����ت بەكۆیلەكردنی تاكی كومەڵگا لەبەرامبەر بەخواس����تی دەوڵەت‌و دەسەاڵتداران دەس����تیپێكردوه‌تەوەو ئەم روانگەیە ئێس����تاش بەردەوام دێت����ە بەرچاو، ب����ێ ئەوەی دەس����ەاڵتداران هه‌س����ت بەپێداویس����تییەكانی هاواڵتی بكەن، كە بەش����ێكە لەفاكتەری پێكھێنەری سیس����تەمی سیاس����ی واڵت .هه‌ندێك ئەوالت����ر ،دروس����تكردن‌و بونیاتنانی ئێ����راق وەكو دەوڵەت لەدەس����تپێكی س����ەدەی راب����وردوو دوبارەبونی ئەم پێڤاژوه لەدەستپێكی سەدەی بیست‌و یەكەم واتە ل����ەدوای ،2003لەهه‌ردو قۆناخەك����ە هاوش����ێوەی یەكترن ،بێ ئەوەی بڕیاردەران����ی ئێراقی‌و واڵتانی زلھێ����ز كە ویس����تیان ئێراقێكێ نوێ ئاوەدان بكەن ،توشی هه‌مان هه‌ڵەی مێژوی����ی بون ،كە ئێس����تاش س����ەر راستكردنی پێویستی بەقوربانیدانێكی یەكج����ار گەورەیە هه‌م لەروی مرۆڤیی هه‌میش لەروی سیاسی‌و ئابوری. ئێراقێ نوێ ،بەرواڵ����ەت ئێراقێكی فیدرال‌و فرەالیەنییە لەروی سیاسی‌و نەتەوەیی ،دوای 9ساڵ تێپەڕین به‌سەر دەس����توری نوێدا ،كە پێویستبو بێتە جێبەجێكردن ،نەك هه‌ر پێش����ێلكراو لەسەر لێواری مەرگ بو ئەوەی ببێت بەشێك لەمێژو ،لەهه‌مانكاتیش بوه‌تە بەڵگەیەكی بێ بنەما لەس����ەر دەستی بەش����ێكی ه����ه‌رە زۆری كۆمەڵ����گای ئێراقی ،ك����ە پابەندبونی سیاس����یو ئاینییان بە "مەرجەكانی دینی‌و ئاینی" بەھێزترە هه‌تا دەستوری ئێراق ،ئیتر باس����كردن لەرێگرتن لەدەس����توریش بوه‌تە بابەتێكی ب����ێ واتەو ناوەرۆك بۆ ك����وردو زوربەی الیەنە سیاس����یو كۆمەاڵیەتییەكان����ی ئێ����راق .ئ����ەو دەستورەی هه‌مو رۆژێك بەشێوازێك‌و بەپێ����ی میزاج����ی بەرژەوەن����دی
بونی كورد لەبەغدا نەك تەنیا دەبێت ئەوە بێت ئێراق بپارێزێت‌و لەخزمەتی ئێراق بێت ،بەڵكو دەبێت رێخۆشكەریش بێت بۆ گەیشتنی ههرێمی كوردستان بەئامانجە سیاسییەكان كەس����ایەتی‌و مەرجەعەكان����ی ئاینیو ھتد بێتە شرۆڤەكردن،ھیچ بنەمایەكی نەماوە كەبانگەش����ەی بو بێتە كردن رێزی لێبگیرێت .ئەو دەس����تورەی كە نەتوانێت بەرگری لەمافەكانی هاواڵتی ئێراقی بكات ،بێ رەچاوكردنی پێگەی نەتەوەیی‌و ئاینی ،ئەو دەستورەی كە پێویستە دوربێت لەكێبەركێی سیاسی، پرس����یارێك دێتە ئارا بۆ كورد ،ئەرێ ھی����چ بنەمایەك ماوە كورد رێزی بۆی هه‌بێ����ت؟ بەڵێ ،لەژێر هه‌یمه‌نەی ئەم دەستورە بەرپرسانی ئێراقی دەسەاڵت بەدەست وەرزێكی پاكتاوی رەگەزییان لەهه‌مو الیەكەوە دەستپێكرد ،كە بوە ھوی گیانلەدەستدانی هه‌زاران هاواڵتی ئێراق‌و ،ئێراقیش گەیشتوه‌تە لێواری
13
هه‌ڵوەش����ان‌و ،تەنیا رێگای ئازادبونی هاواڵتییانی ئێراقی‌و ئێراق بۆ خۆشی، ئەوەیە ئەم واڵتەو نەتەوەی بەدەست‌و زۆر دروستكراو بێتە هه‌ڵوەشاندن. ئ����ەوەی پەیوەندی����دارە بەكورد، بەتایبەت����ی بابەتی س����نوری هه‌رێم‌و پرۆژەی دەوڵەتی كوردی كە سەرۆك بارزان����ی ماوەیەكە هه‌وڵ����ی روخانی بەربەستەكان‌و دیوارەكانی بەگەیشتن بەم ئارمانجە چڕكردوه‌تەوە ،گەیشتوه‌تە ئاستی پشتگیری نێودەوڵەتی بەرچاو، كە ئێس����تا لەناوەندی بڕیاری سیاسی واڵتە زلھێزەكان ئەم بابەتە بەچڕیی تاوت����و دەكرێ����ت .خوێندنەوەیەك بو ھێرش����ی داعش‌و دەستبەسەرداگرتنی پانتاییەكی جوگرافیی بەرفراوان لەناو س����نوری دەوڵەتی ئێ����راق ،بێ یەك‌و دو دەس����تی دەرەكی مەبەس����تداری لەپشتەوەیە .ئەم بابەتەش پەیوەندی بەدو( )2تەوەرەی سەرەكییه‌وه هه‌یە: یەكەمییان شكس����تھێنان به‌پرۆژەی دەوڵەتی ك����وردی ،واتە راكێش����انی ههرێمی كوردستان بۆ ناو شەڕێك كە خواست‌و ویستی كورد نییە ،بەڵكو، لەم رێگەیەوە كورد الوازبكرێت‌و خۆی باوێتە هه‌مبێزی بەغدا .دەرئەنجامیش چوكپێدادان����ی كورد ب����ۆ قبوڵكردنی خواستەكانی بەغدا لەپێناو پاراستنی هه‌رێم لەدەس����تدرێژێ داعش .گرتنی ستراتێژییەكی لەم چەشنە لەراستیدا دەرهاویش����تی خوێندنەوەو داڕشتنی پالنێكی لەشكەریی الوازە بێ ئەوەی خۆی لەق����ەوارەی بوعدی سیاس����ی ھێرش����ی داع����ش بەس����ەر هه‌رێم����ی كوردستان بكات .واتە خاوی‌و الوازی دارێژەران����ی پالنێك����ی لەم چەش����نە نەیانتوانیوەو یانیش نەیانویستوە دان بەگرینگی پێگەی هه‌رێم لەسەر ئاستی رۆژهه‌اڵت بنێن .كاردانەوەی جیهانی‌و وەدەنگهاتن����ی زلھێزەكان����ی جیهان هه‌م لەروی سیاس����یو هه‌میش لەروی لەشكەریی ،گەیاندنی چەندین مەسیژو نام����ەی رون‌و ئاش����كرایە بۆ جیهان‌و واڵتانی رۆژهه‌اڵتی ناوەڕاست. »» 19
رێبین هەردی یەکێک لەبەرپرس���انی س���اڵەکانی س���ەرەتای س���ەدەی بیس���تەمی ڤێنا لەدەربڕینێک���ی بەناوبانگ���دا کە دواتر نازی���ەکان زۆر پش���تیان پێئەبەس���ت گوتب���وی (من ئەوە دی���اری ئەکەم چ کەس���ێک یەهودی���ە) .کارل لۆگەر کە یەکێک بو لەنوسەرە دژ بەیەهودیەکان کە کاریگەریەکی زۆری لەس���ەر هیتلەر کردبو ،ئ���ەوەی راگەیاندب���و کە ئەوە خۆیەت���ی دی���اری ئەکات چ کەس���ێک یەهودی���ەو چ کەس���ێکیش یەه���ودی نی���ە .واتە یەهودیب���ون‌و نەبون چیتر پەیوەەن���دی بەشوناس���ی تایبەت���ی کەس���ەکان‌و مێژوی ژیان‌و بڕیارەکانی کەس���ەکانەوە نیە ،تەنانەت پەیوەندی بەلێکۆڵینەوەی دەزگا فەرمیەکانیشەوە نی���ە ،بەڵک���و پەیوەس���تە بەبڕیاری تایبەتی خۆیەوە. لەراس���تیدا هیچ جۆرە ستەمکارێک نیە بەشێوەیەک لەش���ێوەکان هەمان رستەو بۆچون ،بەاڵم بەشیوازی جیاواز دوبارەنەکات���ەوە .لەک���وێ خەڵک یان هێز یان کەسێک مافی ئەوەی بەخۆیدا شوناسی ئەوانی تر دیاری بکات ،هەر لەوێش هەمو ش���ێوازە ناشیرینەکانی دڕندایەتی‌و رەفتاری نامرۆڤانەو دڵڕەقی ئامادەیە .دڵڕەقی کە ناوەڕۆکی هەمو ش���ێوازەکانی ستەمکاریە ،بەو رستەیە دەس���ت پێئەکات کە کەسانێک مافی دیاریکردنی ش���وناس بۆ خۆیان زەوت بک���ەن‌و وەک هەقیقەتی���ش مامەڵەی بک���ەن .ش���وناس چی���دی بەرهەمی کەس���ەکان‌و مێژوی ژیان‌و ئەو روداوانە نی���ە ک���ە دروس���تی ئ���ەکات ،بەڵکو راس���تەوخۆ ل���ەزاری ئەو کەس���انه‌وە دێت���ە دەرێ ک���ە بڕیارئ���ەدەن فاڵن‌و فیس���ار کێن‌و چین .ئەم مافەش سەر بەدنیای زانین‌و لێکۆڵینەوە نیە ،بەڵکو جۆرێک���ە لەلەزگە لێدان ک���ە بەنیازی کۆنتڕۆڵک���ردن‌و س���ڕینەوە بەکاردێت. رەنگە یەکێک لەگرنگترین خەسڵەتەکانی دەوڵەتی مۆدێ���رن ئەوە بێت کە رێگە ب���ەم دەستنیش���انکردنە لەالیەن هیچ کەس‌و گروپێکەوە نادات‌و ئەیبەخشێت بەدەزگاکان .ئەوە دەزگاکانن کە دیاری ئەکەن کەس���ەکان کێن‌و چین‌و لەکوێ ئەژی���ن .ئ���ەم دەزگایان���ەش دەزگای بیرۆکراتی ناشەخس���ین کە کار لەگەڵ کەس���ایەتیەکاندا بەبەڵگەو دۆکۆمێنت ئەکەن ،نەک بەقسەو قسەڵۆک .یەکێک لەخەسڵەتە دیارەکانی دەوڵەتی مۆدێرن بونی ئەم دەزگا بیرۆکراتیانەیە کە مافی دیاریکردنی شوناسەکان پاوان ئەکەن‌و رێگە بەوە نادەن هیچ کەس یان هێزێک دەستنیش���انی شوناس���ی مرۆڤ یان گ���روپ یان هێزێکی تر بکات .لەدۆخی تاوانیش���دا هیچ هێزو گروپێک نابێت‌و ناتوانێ���ت بڕیاری تاوانکردن بەس���ەر یەکێکدا بس���ەپێنێت ،تەنها شتێک کە ئەتوانێت بیکات ئەوەیە شکات بکات‌و رێگە ب���دات دەزگاکان بەش���ێوەیەکی بێالیەنە بکەونە لێکۆڵینەوەو راس���تی یان هەڵەی تۆمەتەکە بسەلمێنرێت. لەم ماوەیەی پێشودا کە کەسانێکی زۆر بانگەشەی دەرکردنی عەرەبەکانیان ئەک���رد بەتۆمەت���ی ئ���ەوەی هەمویان داعش���ن ،هەمان ئ���ەو نەریتەی کارل گۆرکیان دوبارە ئەکردەوە کە خەڵکانێک تەنها بەشوبهەو گومان بڕیار لەشوناسی خەڵکی تر ئ���ەدەن .بۆچونی زوربەی ئەم برایانە ئەوەیە مادام مەترسی ئەوە هەیە هەر عەرەبێک داعش���ێکی خەوتو بوبێت ک���ە رەنگە لەکاتی پێویس���تدا چەک دژی کورد هەڵبگرن ،پێویس���تە لەواڵت دەربکرێن‌و بەهیچ ش���ێوەیەک داڵ���دە نەدرێن .کەس���انێک کە خۆیان بەهێمنتر ئەزانن داوای ئەوە ئەکەن کە دەرنەکرێن ،بەڵک���و بخرێنە کەمپەوەو بەوردی لەژێر چاودێرییدا بن. لەراستیدا ئەم روانینە بۆ عەرەبەکان دەرئەنجام���ی هی���چ ئەزمونێک���ی راس���تەقینەش نی���ە ک���ە بتوانێ���ت ئەم گومان���ە بەجۆرێ���ک لەجۆرەکان بس���ەلمێنێت ،لەو ه���ەزاران عەرەبەی لەترس���ی شەڕو کوش���تارو هەندێکجار لەترس���ی خودی داع���ش رایانکردوە، ش���تێکی ترس���اناک روینەداوە کە ئەم گومان���ە پشتڕاس���تبکاتەوە .ئەم���ە جگە ل���ەوەی گەر تەنان���ەت هەندێک کرده‌وە لەهەندێ���ک کەس دەربکەوێت کە بیس���ەلمێنێت س���ەر بەداعش یان ه���ەر گروپێکی تیرۆریس���تیە ،ناکرێت بەسەر یەک نەتەوەدا گشتگیر بکرێت.
تاوان بەهانەکانی هەر شتێک بێت، تاکەکەسیەو هەر ئەبێت تاکەکه‌سییش تەماشا بکرێت. تاوان نەتەوەی نیە، بەڵکو تاکەکەسێکی هەیە کە ئەنجامی ئەدات ،تاوان هەمیشە فەردیەو هەرگیز نابێت بکرێت بەتاوانی نەتەوەی ئەو کەسەی ئەنجامیداوە
ت���اوان بەهانەکانی هەر ش���تێک بێت، تاکەکەسیەو هەر ئەبێت تاکەکه‌سییش تەماش���ا بکرێت .تاوان نەتەوەی نیە، بەڵکو تاکەکەسێکی هەیە کە ئەنجامی ئەدات ،تاوان هەمیشە فەردیەو هەرگیز نابێت بکرێت بەتاوان���ی نەتەوەی ئەو کەس���ەی ئەنجامیداوە .ب���ەاڵم لەگەل ئەمەشدا کەسانێک سورن لەسەر ئەوەی عەرەب وەک دوژمنێکی شاراوە تەماشا بکەن کە لەناو کۆاڵن‌و ماڵەکانی ئێمەدا خۆیان حەشارداوە. ئ���ەوەی رونە س���ەرچاوەی ئەم رقە تەنها زادەی ئەم دۆخە سیاسیە تازەیە نیە ،لەن���اکاوو لەپڕ دروس���ت نەبوە، وەک پێشتریش نوس���یم دەرئەنجامی ئەزمونێک���ی رون‌و دیاریش نیە کە لەم ماوەیەدا رویدابێت ،بەڵکو رەگوریشەی لەجۆرێک لەناس���یوناڵیزمی کلتورییدا هەیە کە شوناسی نەتەوە ئەبەستێتەوە بەزمان‌و مێژوو کلتوری هاوبەش���ەوە. ئەمجۆرە ناسیونالیزمە لەسەر بناغەی جیاوازی زمان‌و کلتور ،نەتەوە پێناس ئەکات‌و هەر لەس���ەر ئ���ەو بناغەیه‌ش خ���ۆی لەبێگان���ە جیائەکات���ەوە ،ئەم ناس���یونالیزمە هەمیش���ە پێویس���تی بەوێن���ەی بێگانەیەک هەیە کە زۆرجار وەک دوژم���ن وێنای ئەکات ،بۆ ئەوەی لەن���اوەوە یەکگرتوت���ر بێ���ت .وێنەی بێگانەی دوژمن ،دەورێکی ئەفوسوناویی هەیە لەیەکخستن‌و یەکگرتنی ئەندامانی نەت���ەوەدا ،لەهەمانکات���دا توانایەکی س���ەیری ب���ۆ وروژاندن���ی دڵڕەقیەکی گەورە بەرامبەر ب���ەو بێگانەیە هەیە. بەاڵم گەر ناس���یوناڵیزمی کلتوریی بۆ ئەو کۆمەڵگایانە دەس���تبدات کە یەک زمان‌و مێژوی���ان هەیە ،ئ���ەوا بۆ ئەو کۆمەڵگایان���ەی زی���اد لەنەتەوەی���ەک لەناویاندا ئەژی نەک هەر دەستنادات، بەڵکو ئەو کۆمەڵگایە توش���ی شەڕی ناوخۆو پەشێویەکی بەردەوام ئەکات. کوردس���تان کۆمەڵگایەک���ە لەزیاد لەنەتەوەی���ەک پێکهات���وەو خۆش���ی ب���ەردەوام قوربان���ی پێکەوەژیان بوە لەگەڵ ئەو نەتەوانەی وەک بێگانەیەکی دوژم���ن تەماش���ایانکردوە .لەبەرئەوە کۆمەڵ���گای ئێم���ە ئەب���و دوا نەتەوە بێت ک���ە پەی���ڕەوی ناس���یوناڵیزمی کلتوری���ی بکات .ناس���یوناڵیزمێک کە هەمیشە لەدۆخی شەڕێکی بەردەوامدا ئەیهێڵێتەوە لەگەڵ ئەندامانی کۆمەڵگای خۆی کە لەئەتنی جی���اوازو مەزهەب‌و دین���ی جیاواز پێکهاتون .کوردس���تان گەر پێویس���تی بەناسیونالیزم هەبێت، ئەبێت ناس���یوناڵیزمێکی مەدەنی بێت کە لەس���ەر بناغەی بڕواب���ون بەیەک یاساو دەستور دروس���ت ئەبێت ،نەک لەس���ەر بناغەی یەک زم���ان‌و کلتور. ناس���یوناڵیزمێک کە هەمو ئەو کەسانە بەهاواڵتی خۆی تەماشا ئەکات کە رێز لەیاساو دەستوری واڵت ئەگرن ،بەدەر لەوەی بەچ زمانێک قسە ئەکەن یان چ دین‌و مەزهەبێکیان هەیە.
»» 19
▼
14
بیرورا
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
ره‌هه‌ندیسێیه‌م دوای هێرشی داعش ،پێویسته ،چی بكهین؟
گۆشه‌یه‌که دو هه‌فته جارێک "نه‌وزاد جه‌مال" ده‌ینوسێت
کۆتایی جەنگ کۆتایی مرۆڤە کات���ێ تەلەفزی���ۆن‌و رۆژنام���ەکان دەکەینەوە ،بەمەبەس���ت یا بێمەبەس���ت راس���تەوخۆ ب���ەدوای سەرباس���ی شەڕوش���ۆرەکاندا دەگەڕێین .تەنانەت بۆ ئەوەی بزانین چی لەدونیاشدا دەگوزەرێ، گوێبیس���تی هەواڵی ئەو جێگایانەی کە توندوتی���ژی جەنگی���ان تێدای���ە ده‌بین. وەک ئ���ەوەی روداوەکان ،هاووات���ای چەمکی جەنگ‌و شەڕەکان بن! پێدەچێ، روداوەکان تەنها لەجەنگ‌و شێوازەکانیدا چڕبنەوە ،دەنا شتێکی دیکە نییە شایەنی ڕوداوی رۆژ بێ! لێرەوە ،بەپێچەوانەی بۆچونی باو کە جەنگ ،بەماڵوێرانی ،قڕکردنی مرۆڤایەتی دەبین���ێ ،بڕانەوەی جەنگ ،شەڕوش���ۆڕ کۆتای���ی نوێبونەوەو س���ەرهەڵدانەوەی مرۆڤ���ە .دیارە ،ئ���ەم لێکدانەوە بەمانای هان���دان‌و ستایش���ی توندوتی���ژی نییە، بەڵکو هەڵدانەوە ی ئ���ەو دیوە مرۆییەی جەنگ���ە ک���ە لەژێ���ر ب���اری (گوتاری رەوشتگەریی) و (ئاشتیخوازیدا) بەباشی نابین���رێ .وەک چ���ۆن جەن���گ ژێدەری خراپەکاری‌و ش���ەڕەنگێزی مرۆڤە ،مانای زیندوێتیش���یەتی .رەنگە بوترێ؛ مەگەر بەقانون���ی جەنگ���ەڵ یا بەپێی رێس���ای ملمالنێی سروش���تی هێ���زدارو الواز کە لەداروینیزمدا یا لەه���ەر لێکدانەوەیەکی تردا وابێ. بەاڵم ،لەئەمڕۆدا بیرکردنەوە لەمرۆڤ‌و هەڵس���وکەوتەکانی ،بەب���ێ رەچاوکردنی جەن���گ‌و توندوتی���ژی لەهەمو س���اتێک درۆزنانەت���رە .مرۆڤ چ���ۆن راڤەی ئەو داتایانە بکات کە بەپێی وتارێکی رۆژنامەی ()/http://www.independent.co.uk لە()٢٠١٤/٨/١٥دا ئاماژە بەراس���تیەک دەکات :تەنها ( )١١واڵت لەسەرتاسەری جیهان���دا لەجەن���گ‌و ملمالن���ێ خاڵییە! ئەگەرچی ج���ۆرە کۆدەنگیەکی گەردونی لەس���ەر بێمانایی جه‌نگ لەنێ���و ئایین‌و شارس���تانییەکاندایە ،ب���ەاڵم هەر خۆیان داهێن���ەری هونەرەکان���ی جەنگن! بۆیە، دەکرێ جه‌نگ بەدیوێکی تردا ش���ەڕێک لەدژی بێماناییەکانی جیهان ،مرۆڤایەتی‌و پێشکەوتنەکانی بێت! زێدەڕەویش نییە بوترێ پێشکەوتنەکانی ئەمڕۆ ،تەریبە بەجەنگ‌و جۆرەکانییەوە. لەس���ەردەمی ئێس���تادا ،ئێم���ە لەهەمو کاتێک زیاترو بەجۆری جیاواز ئامادەیی‌و شایەتحاڵی جەنگەکانین .ئیدی ،ئەو وێنە رەسەنەی مرۆڤی هەزار ساڵ پێش ئێستا کە جگ���ە لەجەنگاوەرێک ،لەپێناو ژیان‌و مانەوەدایە ،گۆڕانێکی جۆریی بەس���ەردا نەهات���وە .لێ���رەوە ،م���رۆڤ جەنگاندن بەرەوایەت���ی زیندەچاالک���ی بونی خۆی دادەنێ .جگە لەوەی کە مرۆڤ لەئاس���ت جەنگ���دا الوازتریین بون���ەوەرە؛ چ وەک قوربانی‌و پێکراوێ���ک ،چ وەک بکەرێکی چاونەترس‌و دڕندە! ش���اراوەش نییە کە لە‌جه‌نگدا بەهاکان پوچن ،ته‌نها جه‌نگ خۆی ده‌بێته مانای مانەوەی ژیان .واتە ،هیچ‌زیندەچاالکیەک نیی���ە ،ته‌نها جه‌نگ خۆی نه‌بێ .نەنانێک بەدڵەوە دەنوس���ێ ،نه‌کارو نه‌خۆشیی‌و نه‌ب���زە‌و نه‌مردنێكی بەئەس���پایش هەیە. ته‌نها ش���ەڕکه‌ر ،په‌المارده‌ر ،تۆڵه‌سێن، بکوژو ببڕو قوربانی هه‌یه .له‌جه‌نگدا هیچ مانایه‌کیتر نیی ه کە مرۆڤ هەڵبسوڕێنێت. بۆیە ،ئهوهی که دەبێ بێتەدی ئاش���تی نیی���ه ،ئه‌وەش���ی ک���ه‌نابێ بب���ێ وەک کوش���توبڕ بەسەرتاس���ەری ئاماده‌ی���ه! وادەزانی���ن جه‌ن���گ س���ه‌لماندنی دۆخی "نائاسیی" بونه .واتە دۆخێک لەکوشتن، له‌ناوب���ردن‌و ته‌فروتوناکردندای���ه ،بەاڵم لەڕوی سروش���ت‌و قانون���ی گەردونەوە، نائاسایی‌و ریزپەڕ نییە .ئاخر ،هەمو ژیان دروستبونەوەیە لەسەر نەمان‌و وێرانبونی پێشتر. ئەگەرچی بێمانیایی جه‌نگ له‌وه‌شدایه که‌خۆی مانایه‌کی نییه‌جگه‌له‌خواستنی واتای���ه‌ک ،رەوایەت���ی دەرێک ب���ۆ کرد‌ه نادروس���ت‌و نەخوازرا‌وەکانی .هه‌ربۆیه، مان���ا بۆ خ���ۆی داده‌تاش���ێ‌و ل���ەدژی بێمانایی���ش ،جه‌نگێ���ک به‌رپ���ا ده‌کات. لەبەرئەوە ،دەکرێ س���ۆراخێ جه‌وهه‌ری مرۆڤ له‌جەنگەکانیدا بکەین .س���ەرەڕای مرۆڤایەتی خۆی بەپرس���یارێکی سادەوە کە وەاڵمی ئەس���تەمە ماندوکردوە :ئایا دەتوانێ بەس���ەر جەنگ���دا زاڵبێ؟ ئایا دژوەس���تان بەو مەیلە شەڕەنگێزە ،پاش ئ���ەم هەم���و داهێنانە رێ���ی پێدەبرێت؟ چیدیکە دەش���ێ باس لەمێ���ژوی مرۆڤ بكەین ،بێئەوەی جەنگە شەڕەنگێزەكانی بەهەند وەربگرین؟
ئومێد قه‌ره‌داغی
جەنگ ئەگەرچی مەترسییە لەسەر مرۆڤ ،بەاڵم وەک چۆن بێ مرۆڤ هەڵناگیرسێ ،ئاوەهاش بەبێ کۆتاییهاتنی ئەو نابڕێتەوە! المان سەیرنەبێ س���ەرلەبەری مێژوی مرۆڤایەتی ،مێژوی جەنگە نەک ئاشتی. ئەوەن���دەی جەنگ داینەمۆی گۆڕانکاری‌و پێش���کەوتنەکانە ،هێن���دەش ئاش���تی هێش���تنەوەی دۆخی مرۆڤە وەک خۆی. لێرەوە ،جەوه���ەری مرۆڤ لەجەنگەکانی ن���ەک ئاش���تیدا دەدۆزینەوە .ئاش���تی درۆیەکی پاش شکستهێنانە ،نەک لەپێناو ئاش���تی خۆیدایە! تەنان���ەت مرۆڤایەتی بەدرێژایی تەمەنی تەنها لەپێناوی جەنگدا یەكگرت���وو هاوڕایە .چونکی ش���ەڕ ،ئەو بزوێنەرو فاكتەری لێکنزیكخس���تنەوەیە ک���ە تەنها لەئەنجامدانی���دا مرۆڤ لەگەڵ سروش���تییدا یەکدەگرێتەوە .دەش���ێـت ئ���ەو دۆخە سروش���تیەی ک���ە (هۆبز) ی فەیلەسوف بەش���ەڕەنگێزی‌و جەنگی دژبەیەك ناودێریکردوە ،بەئاوڕدانەوەیەک لەئێستا راستتر بکەوێتەوە .ئەو پێیوابو دۆخ���ی سروش���تی ،ش���ەڕی هەم���و دژ بەهەم���وە .بەاڵم ،پێدەچ���ێ ئەو دۆخە گریمانەیی���ە ،دۆخێکی رەس���ەنی هەمو س���ەردەمەکان بێ���ت .هێندەی ئاش���تی رەخساندن دەس���تكردە ،ئەوەندە جەنگ ناسروش���تی نییە! وەکیتریش کە ئاشتی كەمتر لەگەڵ سروش���تی مرۆڤدا تەبایە, جەنگ خۆرسکتر دەردەکەوێ. بۆیە ،جەن���گ س���ەركردەی تەواوی مێژوی مرۆڤایەتی‌و هەمیشە دەنگی بەسەر بیرکردنەوەکانی تردا سوار بوە .هەرجارەی خۆی لەبەرگی خێڵ ،ئایین ،بەرژەوەندی‌و ناونانی دیپلۆماسیدا نمایشکردوە .بۆیە، جەنگەکان دەستنیشانکەری پەیوەندی، ژیان‌و زۆر ش���تی مێژو ب���وە .نەزۆکترین هەوڵی���ش ئەوەی���ە ،ب���ۆ راڤەکردن���ی بگەڕێن���ەوە زانس���تەکانی "رەفت���ار، بایۆلۆج���ی ،دەرونناس���یو کۆمەاڵیەتی‌و هتد" .لەئەفس���انەكانی وەک (گلگامش) دا ملمالنێ���ی مرۆڤ لەگ���ەڵ هێزە دیارو نادیارەكان���ی نێ���و سروش���تدا :دێ���وو درنج ،خوداوەن���دەکان ،مردن ،پاڵنەری روداوەکانە .كوشتن ،شەڕی مرۆڤ لەگەڵ هاومرۆڤەکانی���دا ش���تێکی ب���ۆ بڕاوەیە، بەاڵم لەگ���ەڵ خوداوەندكاندا تەنها مافی ملمالنێ ،زۆرانبازیی هەیە! لەپشتی س���ەرماندا ئەو وتە دوبارەی (کالوش���ویتز) (" :)Clausewitzجەنگ بەردەوامی سیاس���ەتە بەئام���رازی جیا" دەنگدەدات���ەوە .دواجار ،س���ەلمێنەری راس���تیەکەیە :جەن���گ رێکخس���تنەوەی سیاسەتە بەرێگەیەک کە سودو قازانجی ب���راوەکان ،ن���ەک دۆڕاو یەکالدەکاتەوە! دەک���رێ بڵێین؛ جەنگ خ���ۆی ناکۆتایە، ئەگەر لەپێناو ناکۆتایی مرۆڤیش���دا بێ. بۆی���ە ،کۆتایی جەنگ بەن���دە بەکۆتایی مرۆڤ���ەوە .ت���ا پێش���کەوتن هەب���ێ، ئامرازەکانی جەنگیش پێش���کەوتر دەبن. تەکنیک‌و تەڵەکانی شەڕیش زێترو قایمتر دەب���ن .ئەم هەمو تەکنیک���ە کە لەپێناو جەنگدای���ە ،ئەی جەن���گ لەپای چییە؟ پەندێکی ژاپۆنی وەاڵمدەداتەوە" :جەنگ، هون���ەری زێدەڕەویکردن���ە لەمەرگ���دا"! کەواتە ،جەن���گ ئەگەرچی مەترس���ییە لەسەر مرۆڤ ،بەاڵم وەک چۆن بێ مرۆڤ هەڵناگیرسێ ،ئاوەهاش بەبێ کۆتاییهاتنی ئەو ،نابڕێتەوە! nawzad.jemal@gmail.com
روداوی په‌الماردان����ی داعش بۆ س����هر هه‌رێم����ی كوردس����تان ،به‌هه‌مو پێوه‌رێك روداوێك����ی راچڵه‌كێنه‌رو ش����ۆكهێنه‌ربو، چونك����ه ئ����هم روداوه تاقیكردنه‌وه‌یه‌ك بو بۆ راده‌ی توانای پاراس����تنی ئه‌زمونی هه‌رێ����م‌و خاكی كوردس����تان له‌هێرش����ی ده‌ره‌وه ،تاقیكردنه‌وه‌ی����ه‌ك بو بۆ راده‌ی توانای س����هربازییو گیانی خۆفیداكاریی پێشمه‌رگه‌و مانه‌وه‌ی هه‌ستی كوردایهتی راس����ته‌قینه له‌به‌ره‌كانی شه‌ڕدا ،رۆژی 2014-8- 3داع����ش په‌الم����اری ناوچه‌ی ش����ه‌نگالی دا ،ب����ێ هی����چ به‌رگرییه‌ك����ی ئه‌وتۆ ،پێشمه‌رگه ته‌واوی ناوچه‌كه‌ی بۆ تیرۆریستانی داعش به‌جێهێشت ،دواتریش ناحییه‌كان����ی ره‌بیع����ه زومارو س����نونێ‌و خانسۆرو وانكێ بهتهواوی كه‌وتنه ده‌ستی داعش ،له‌م الیه‌نه‌وه زۆرن ئهو كه‌سانه‌ی دیمه‌ن����ی هه‌ڵهاتن����ی چاوه‌ڕواننه‌ك����راوی پێش����مهرگه ئه‌گێڕنه‌وه ،قاس����م شه‌سۆ س����ه‌رۆك خێڵێك����ی ناوچ����هی ئێزیدیانه له‌لێدوانێكدی����ا بۆ س����ایتی ئاوێنه ئه‌ڵێت ((هەرگی����ز چاوەڕوانی شكس����تێكی ئاوا گەورە نەبوین ،كە بەرپرسەكان هەڵبێن‌و پێش����مەرگە ل����ەدوای خۆی����ان جێبهێڵن، ئاخ����ر ئەو ژم����ارە زۆرەی پێش����مەرگەی كوردستان لەوێ بون بەشی بەرگری هەمو كوردستانیاندەكرد ،نەك تەنها شەنگال، ب����ەاڵم بەداخ����ەوە نیوملی����ۆن ك����وردی ئێزیدیی����ان تەس����لیم بەداع����ش كرد ،كە هەموتان ئەنجامەكەیتان لەبەرچاوە)). له‌درێ����ژه‌ی ئ����هو زنجیره شكس����تهی پێش����مهرگهدا ،داعش هه‌ری����ه‌ك له‌گوێرو مه‌خموریش����ی داگیرك����رد ،ئی����دی به‌داگیركردنی مه‌خمور ،داعش گه‌یش����ته ب����هر ده‌رگای هه‌ولێ����ر ،دۆخێكی یه‌كجار مه‌ترسیدار هاته ئاراوه ،هه‌م له‌كوردستان‌و هه‌م لهسهر ئاستی نێوده‌وڵه‌تیشدا هه‌ست به‌مه‌ترس����یداریی بارودۆخه‌كه كرا ،بۆیه ویالیه‌ت����ه یه‌كگرتوه‌كان بهش����ێوه‌یه‌كی جدیی‌و خێرا هاته سهر خه‌ت‌و ،هێڵه‌كانی به‌رگ����ری داعش����ی لهس����نوری مه‌خمورو گوێ����ر بۆردومانكرد ،وته‌بێ����ژی وهزارهتی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ری����كا رایگه‌یاند پێویس����ت بو هێرشی ئاس����مانی بكه‌ینه سهر داعش چونكه ئهوان به‌كاتی لێخوڕینی ئۆتۆمبیل ته‌نها 25خوله‌ك له‌هه‌ولێری پایته‌خته‌وه دوربون ئ����هو تێكش����كانه‌ی هێزی پێش����مهرگه له‌راس����تیدا تێكش����كانێكی پێوانه‌یی����هو له‌ته‌واوی مێژوی پێش����مه‌رگایه‌تیدا شتی وا روینه‌داوه ،به‌پێی راپۆرتێكی رۆژنامه‌ی ئاوێنه پێش����مهرگه ته‌نها لهماوهی ته‌نها ی����ه‌ك هه‌فت����ه‌دا 4ق����ه‌زاو 10ناحی����هو س����ه‌دان گوندی لهدهس����تداوه‌و ،لهدوای دهس����تگرتنی داعش‌و خێڵ����ه عه‌ره‌به‌كان به‌س����هر جه‌ل����ه‌والدا ،داگیركردنی قه‌زاو ناوچه كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم زیادیك����رد ،به‌راده‌یه‌ك له‌كۆی 16قه‌زای ناوچ����ه كوردس����تانییه‌كانی هه‌رێم ته‌نها 6قه‌زا بهدهس����ت ك����ورده‌وه ماوه‌و 10 قه‌زا به‌ده‌ست داعشه‌وه‌یه ،به‌مه‌ش كورد نزیك����هی( 10420ده ههزارو چوارس����هدو بیست كیلۆمه‌تر)ی خاكه‌كه‌ی له‌ده‌ستداوه، كه به‌نزیككراوه‌یی ئه‌كاته نزیكهی%25ی هه‌مو خاكی كوردستان كه كورد لهماوهی هه‌فته‌یه‌كدا له‌ده‌ستیداوه. ئه‌م روداوان����ه به‌راده‌یه‌كی یه‌كجار زۆر راچڵهكێنهره بۆ هه‌م����و كوردێك دڵی بۆ نیش����تمانه‌كه‌ی‌و بۆ ئ����ازادی مرۆڤیكورد لێبدات ،ئه‌گ����هر بۆردومان����ی ئهمهریكی بۆ س����هر داعش نه‌بوایه چ����ی رویئه‌دا؟ ئه‌گه‌ر پش����تگیری ئهمهریكی بوه‌س����تێت چاره‌نوسی كوردس����تان به‌كوێ ئه‌گات؟ ئه‌گه‌ر پێشمه‌رگه چه‌كی نوێی ئهمهریكیو ئه‌وروپ����ی پێ نه‌گات تا ك����وێ‌‌و تا چه‌ند توان����ای به‌رگریی هه‌یه؟ ئه‌ی ئه‌گه‌ر ئهو چه‌كه ئه‌مه‌ریك����یو ئه‌وروپیانه له‌رێگه‌ی ش����ه‌ڕكردنه‌وه یان هه‌ر رێگه‌یه‌كی دیكه‌وه بگات����ه دهس����تی داع����ش ئ����ه‌وكات چی روئه‌دات؟ له‌راس����تیدا ئه‌م هێرشانه‌ی داعش ئهو راس����تییه‌ی نیش����انی هه‌مو الیه‌ك دا كه ئه‌زمونی كوردی ئه‌زمونێكی ناسه‌قامگیرو فش����ۆڵه‌و ،له‌ب����ه‌رده‌م هه‌ر هێرش����ێكی ده‌ره‌وه‌دا ئه‌گه‌ری روخانی هه‌یه ،ئه‌گه‌ری له‌ده‌ستدانی هه‌ر شتێك هه‌یه كه له‌بیست‌و دو ساڵی رابردودا به‌ده‌ستهاتوه ،پرسیاری گرنگ‌و چاره‌نوسس����از له‌ئێستادا ئه‌وه‌یه، دوای ئهو روداوه مهترس����یدارانه‌ی هاتنه
پێش ،پێویسته ،چی بكهین؟ بهبڕوای من پێویسته چه‌ند هه‌نگاوێكی گرنگ‌و س����تراتیژی بنرێت ك����ه بهتهواوی قۆناغێكی نوێ له‌ژیانی حوكمڕانی ههرێمی كوردستاندا ده‌ستپێبكات: یهك����هم :دروس����تكردنی س����وپایه‌كی نیشتیمانیی پڕچه‌ككراو: لهماوهی بیس����ت‌و دو س����اڵی رابردوی حوكمڕانیی كوردیدا نه‌توانرا س����وپایه‌كی نیش����تیمانیی دروس����تبكرێت ،نه‌توان����را كۆتایی به‌میلیشیاگه‌ریی حزبیی بهێنرێت، به‌ڵكو به‌پێچه‌وان����هوه ،به‌فۆرمی جیاوازو له‌ژێ����ر ن����اوی جی����ادا جۆره‌ه����ا جۆری چهك����داری حزبی����ی دروس����تكرا ،لیواو گروپی سه‌ربازیی تایبه‌ت به‌سه‌ركرده‌كان‌و باڵ����ه ده‌ستڕۆیش����توه‌كانی نێ����و ح����زب دروستكرا ،به‌كرده‌وه ئهوه سه‌لمێنرا ئهو گروپ����ه چه‌كدارانه‌ی نێو ح����زب ناتوانن به‌رگ����ری لهس����نوری نیش����تیمان بكهن، ئ����هوهی ئه‌توانن بیكه‌ن ته‌س����فیه‌كردنی حساباته سیاسییه‌كانی ناوخۆیه ،هێزێكی ل����هم ش����ێوه‌یه ش����ایانی مان����هوه نییه، به‌ڵكو پێویس����ته ئه‌م ف����ه‌وزا چه‌كداریی‌و ملیشیاگه‌رییه‌ی حزبه‌كان كۆتایی پێبێت‌و، هه‌م����و هێ����زی چه‌كداری����ی كوردس����تان لهس����وپایه‌كی پیش����ه‌یی نیش����تیمانیدا رێكبخرێت ،ته‌نها ئه‌م س����وپایه ئه‌توانێت گره‌نتی پاراس����تنی ئه‌زمونی كوردستان‌و خاكی كوردستان بكات ،به‌بێ یه‌كخستنی هێزی چه‌كدارو دروس����تكردنی سوپایه‌كی نیش����تیمانی ،هه‌م����و س����اتێك ئه‌گه‌ری روخاندنی حكومه‌تی ههرێمی كوردس����تان هه‌ی����ه ،ئه‌گ����ه‌ری داگیركردن����ی خاك����ی كوردس����تان هه‌یه له‌الی����هن هه‌ر هێزێكی ده‌ره‌كییه‌وه كه بیه‌وێت‌و به‌هێزبێت. له‌الیه‌ك����ی دیكه‌وه به‌درێژایی بیس����ت‌و دو س����اڵ حوكمڕانیی كوردیی ،هێش����تا پێشمه‌رگه هێزێكی بێ تفاق‌و بێ پێداویستی سه‌ربازییه ،كه ره‌نگه نمونه‌ی سوپایه‌كی ده‌وڵه‌تیی بێ تفاق‌و بێ كه‌ره‌س����تهی لهو شێوه‌یه له‌دنیادا نه‌بێت ،سوپایه‌ك دوای بیست‌و دو س����اڵ لهدهس����ه‌اڵتداریی به‌و شێوه‌یه بێ كه‌ره‌س����تهی جه‌نگیی بێت، مایه‌ی پێكه‌نینه كاتێك داعش ئه‌گاته‌به‌ر ده‌رگای ماڵه‌كانم����ان ئینجا بیر له‌كڕینی چه‌كی ق����ورس ئه‌كه‌ینه‌وه‌و ،مژده‌ی ئهوه ئه‌ده‌ین به‌پێشمه‌رگه كه چه‌كی قورسیان بهدهس����ت ئ����ه‌گات ،مایه‌ی ئه‌س����ه‌فێكی گه‌وره‌یه پێشمه‌رگه له‌به‌ر نه‌بونی چه‌ك‌و فیشه‌ك له‌ناوچه‌‌ئازادكراوه‌كان پاشه‌كشه بكات. لهس����ه‌ره‌تای داگیركردن����ی موس����ڵدا، پێش����مه‌رگه‌یه‌ك دۆخ����ی راس����ته‌قینه‌ی پێش����مهرگهی ئاش����كراكرد ،ئهو وتی (( ئه‌م����ه حاڵ نییه پێش����مهرگهی تیایه ،نه ئاو هه‌یه نه نان ،لیوایه‌ك له‌م ناوچه‌یه‌ین بی كه‌ی س����یه‌كمان پێ نیی����ه)) ،رۆژی س����ێی ئاب وتەبێژی یەپەگە پۆالت جان، لەچاوپێکەتنەکەیدا لەگ����ەڵ چەترپرێس دەڵێت( :بەهۆی كشانەوەی پێشمەرگەو داگیركردن����ی ناوچەكە لەالیەن چەتەكانی داعش����ەوە ك����وردە ئێزدیی����ەكان داوایان لەیەپەگ����ە كردب����و بەهانایان����ەوە بچن‌و بیانپارێ����زن ،ئێم����ە هێ����زی خۆم����ان بۆ پاراس����تنیان هێن����اوەو هێزی تریش����مان بەڕێ����وەن بەهەم����و ئیمكانات����ی خۆمان دەیانپارێزی����ن ،بەاڵم بەداخەوە ئێس����تا چەندی����ن پێش����مەرگە لەگ����ەڵ ئێمەدان تەنانەت فیش����ەكیان پێ نیە ،گەلۆ عەیب نیە پێش����مەرگەیەك خاكی كوردس����تان دەپارێزێت‌و لەس����ەنگەرەكانی پێشەوەی بەرگریدایە فیش����ەكی پێ نەبێت؟ عەیب نیە لەم ڕۆژەدا پێش����مەرگە تۆپ‌و چەكی گرانی پ����ێ نەبێت؟ ئەوەتا تۆپیان پێیەو گول����ەی تۆپەكەی����ان پێ نی����ە؟ )) ئه‌م دۆخه خراپه‌ی پێش����مهرگه له‌حاڵێكدایه كه هه‌رێم����ی كوردس����تان به‌درێژایی دو ده‌ی����ه داه����ات‌و س����امانێكی به‌رفراوانی له‌به‌رده‌س����تدا بوه ،به‌اڵم به‌داخه‌وه ئه‌م سامانه بۆ دروستكردنی كۆمپانیاو ته‌الری ده‌یان نهۆمی‌و خۆش����گوزه‌رانی ژماره‌یه‌ك كهس����ی ده‌ستڕۆیش����توی نێ����و ح����زب‌و حكومه‌ت س����ه‌رفكراوه نه‌ك پڕچه‌ككردنی پێشمه‌رگه ،كه ئیدی له‌ئێستاوه پێویسته ه����اوكات لهگ����هڵ پێكهێنان����ی س����وپای نیش����تیمانیدا ،پێش����مهرگه پڕچ����ه‌ك‌و راهێنانی سه‌ربازیهاوچه‌رخ بكرێت. دوه‌م :یه‌كێ����ك له‌ه����ۆكاره گرنگه‌كانی به‌رگرینه‌كردنی پێشمه‌رگه‌و ته‌سلیمكردنی خاكی كوردس����تان بریتی ب����و له‌نه‌مانی بیروب����اوه‌ر ،له‌نه‌مانی مه‌س����ه‌له‌یه‌ك كه ش����ایانی ئهوه بێ����ت م����رۆڤ له‌پێناویدا خ����ۆی به‌كوش����ت ب����دات ،نه‌مان����ی ئه‌م بیروباوه‌ڕه‌ش به‌رهه‌مێكی راس����ته‌وخۆی ئ����هو نادادپه‌روه‌ریی����ه بێ س����نوره‌یه كه له‌دابه‌شكردنی س����امانی نیشتیمانی ئه‌م واڵته‌دا بونی هه‌یه ،به‌رهه‌می ئهو گه‌نده‌ڵی‌و دزیو تااڵنییه‌یه كه به‌فۆرمی جیاواز له‌م
ئه‌م روداوان ه به‌راده‌یه‌كی یه‌كجار زۆر راچڵهكێنهره بۆ هه‌مو كوردێك دڵی بۆ نیشتمانه‌كه‌ی‌و بۆ ئازادی مرۆڤیكورد لێبدات ،ئه‌گه‌ر بۆردومانی ئهمهریكی بۆ سهر داعش نه‌بوای ه چی رویئه‌دا؟ ئه‌گه‌ر پشتگیری ئهمهریكی بوه‌ستێت چاره‌نوسی كوردستان به‌كوێ ئه‌گات؟ هه‌رێمه‌دا به‌رێوه‌چوه ،گه‌نده‌ڵی‌و خه‌ونی ته‌ماعكارانه‌ی به‌رپرسه‌كان هه‌مو ئه‌خالق‌و به‌هایه‌كی كوشت ،مانایه‌كی بۆ كوردایه‌تی‌و نیش����تیمانپه‌روه‌ریی نه‌هێش����ته‌وه ،هه‌مو به‌هایه‌كی نهتهوهییو نیشتیمانی سوككردو، به‌های خۆپه‌رستی‌و هه‌لپه‌رستی‌و ته‌ماع‌و به‌رژه‌وه‌ندی بێ س����نور بااڵدهس����ت بو. پێشمه‌رگه‌ی كوردستان لهماوهی بیست‌و دو س����اڵی رابردوی حوكمڕان����ی كوردیدا به‌چ����اوی خۆی هه‌م����و ناعه‌داله‌تییه‌كانی حوكمڕانی����ی كوردی بینی ،به‌چاوی خۆی ئهوهی بینی كه س����تراتیژی مه‌س����ئول‌و س����ه‌ركرده‌كانی كورد كۆكردنه‌وه‌ی پاره‌و پێكه‌وه‌نانی سامانه ،ئه‌وه‌یان بینی كوڕو كچی مه‌س����ئوله‌كان ئه‌بن به‌هه‌مو شتێك، ئه‌گه‌ر حه‌ز له‌سیاسه‌ت بكهن ئه‌وا به‌كون فه‌یه‌كونێك ئه‌ب����ن به‌په‌رله‌مانتارو وه‌زیرو هه‌مو پۆس����ت‌و پله‌یه‌كی بااڵ وه‌رده‌گرن، ئه‌گ����هر ئاره‌زوی كاری س����هربازیی بكهن ئه‌وا یه‌كسه‌ر ئه‌بن به"جه‌نابی فه‌رمانده"و پله‌ی لیواو جه‌نه‌ڕاڵ‌و شتی وا وه‌رئه‌گرن، ئه‌گه‌ر كچ‌و كوڕه مه‌س����ئوله‌كان ئاره‌زوی كاری بازرگانی����ش بكهن ئه‌وا باش����ترین‌و به‌به‌رهه‌مترین كه‌رته ئابورییه‌كان ده‌بێته موڵك����ی ئه‌وان‌و قۆرخ����ی هه‌مو چاالكی‌و كارێكی بازرگانی ئه‌كه‌ن ،بێ مونافه‌س����ه باش����ترین‌و پڕ قانزانجتری����ن ته‌ندره‌كان ب����ۆ ئهوان����ه ،بازرگان����ی به‌قازانجتری����ن كااڵكان بۆ ئه‌وانه ،خۆ ئه‌گه‌ر بش����یانه‌وێ بخوێنن‌و خولیای خوێندنیان هه‌بێت ئه‌وا به‌دڵنیایی����هوه له‌موعتبه‌رترین زانكۆكانی دنیا ئه‌خوێنن‌و له‌راقیترین ش����وێندا وهك ش����ازاده‌یه‌ك ئه‌ژین ،پێش����مهرگه ئهوهی به‌چاوی خۆی بینی ك����ه نه‌ك كوڕو كچ، به‌ڵك����و هه‌مو كهس����ه نزیكه‌كانی بازنه‌ی ده‌سه‌اڵت خاوه‌نی هه‌مو شتێكن ،خاوه‌نی گرانبه‌هاترین مۆدیلی ئۆتۆمبیلن ،خاوه‌نی به‌به‌هاتری����ن ڤیالو ش����اهانه‌ترین جۆری ژیان����ن ،به‌كورت����ی س����ه‌رجه‌م ئابوری كۆمه‌ڵگاو حكومه‌ت له‌خزمه‌تی ئه‌واندایه‌و بێ هیچ لێپرس����ینه‌وه‌یه‌ك مامه‌ڵه‌ی پێوه ئه‌كه‌ن ،پێشمه‌رگه به‌چاوی خۆی ئهوهی بینی ج����اش‌و س����یخوڕو ئه‌نفالچی وهك پاڵه‌وان پێشوازییان لێكراو ،ناوی جاشه كوژراوه‌كان له‌ریزی پێش����هوهی لیس����تی ناوی شه‌هیده‌كانی كوردستاندا تۆماركرا، جاش����ه كوژراوه‌كان به‌موچ����هو پله‌ی بااڵ خانه‌نش����ینكران ،ده‌ی����ان ه����ه‌زار كهس به‌پله‌ی بااڵی س����هربازیی خانه‌نشینكران كه رۆژێك له‌رۆژان پێش����مه‌رگ ه نهبون، به‌رانبه‌ر به‌م دۆخه ،ب����هو ره‌فاهیه‌ته بێ سنوره‌ی س����ه‌كرده‌و كه‌سه نزیك‌و خزم‌و بازنه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان ،پێش����مهرگه له‌نزمترین ئاس����تی ژیان‌و گوزه‌راندا ژیا، پێشمه‌رگه‌ی چنگ به‌ئاگر وایلێهات له‌به‌ر نه‌بونی موچ����هو خراپیی گوزه‌ران‌و ژیان، له‌ب����ه‌رده‌م مایكی كه‌ناڵێكی ئاس����مانیدا ده‌ستبكات به‌گریان ،كه ئهوه تراژیدیایه‌ك ب����و زمان ناتوانێت وه‌س����فی بكات ،پاش بیست‌و دو س����اڵ حوكمڕانیی پێشمه‌رگه خاوه‌ن����ی بس����ته زه‌وییه‌ك نییه ش����ه‌وی تی����ا رۆژ بكات����هوه ،گوێم له‌هاوس����ه‌ری پێش����مه‌رگه‌یه‌كی شه‌هید بو ئه‌یوت ته‌نها داواكاریم ئه‌وه‌یه شوێنێكی نیشته‌جێبون بۆ منداڵه‌كانمان دابین بكهن ،پێشمه‌رگه له‌م دنیایه‌دا جگه له‌موچه‌یه‌ك كه به‌شی نزمترین ئاستی گوزه‌ران ناكات ،خاوه‌نی هیچ شتێكی دیكه نییه ،ئه‌گه‌ر هه‌مو ئه‌م دنیایه بسوتێت پێش����مهرگه هیچ زیانێك
ناكات چونكه هیچ شتێكی نییه له‌ده‌ستی ب����دات ،دوای ئ����هو دیمه‌ن����ه تراژیدییه‌ی به‌راستی ده‌توانین پرس����یارێكی كوردانه بكه‌ی����ن :ئایا هی����چ پره‌نس����یپێك ماوه ش����ایانی ئهوه بێت پێشمه‌رگه له‌پێناویدا گیان����ی به‌خت ب����كات؟ ئایا پێش����مهرگه روحی ده‌به‌خش����ێت به‌نیش����تیمانێك كه تیایدا خاوه‌نی بسته زه‌وییه‌ك نییه؟ ئایا نیشتیمانێك كه ته‌نها گروپێكی ده‌سه‌اڵتدار خێرو بێره‌ك����هی ئه‌خۆن ده‌كرێت هه‌موان خۆم����ان له‌پێناویدا بكه‌ی����ن به‌قوربانی؟ مه‌به‌س����تم له‌وروژاندنی ئه‌م پرس����یارانه ئه‌وه‌یه ك����ه جه‌خت ل����هوه بكه‌مه‌وه كه گه‌نده‌ڵی����ی بێش����ومار ،نادادپه‌ره‌وه‌ریی له‌دابه‌ش����كردنی سامانی نیش����تیمانیدا، هه‌لپه‌رس����تیو خۆپه‌رستی ك هسو گروپ، وایكرد بیروباوه‌ڕێك نه‌مێنێت پێشمه‌رگه به‌هه‌مو حه‌ماسه‌تێكه‌وه خۆی له‌پێناویدا به‌خت ب����كات ،پێ����ش راپه‌ڕی����ن هه‌مان ئه‌م پێش����مه‌رگه‌یه‌ی ئێستا بو ،به‌چه‌كی س����اده‌و س����اكارتر توانی یه‌كێك له‌هێزه س����ه‌ربازییه گه‌وره‌كانی دنیا ،كه به‌عس بو به‌چۆكدا بێنێت ،به‌اڵم دوای راپه‌رین، گه‌نده‌ڵی‌و مشه‌خۆری‌و تااڵنی‌و ،ئه‌وپه‌ری نادادپه‌روه‌ری����ی لهس����امانی گش����تیدا، بیروباوه‌ڕی كوردایه‌تی‌و ،ژیاندۆس����تیو، ئاین����ده‌ی باش����تر ب����ۆ نه‌ت����هوه ،مانای نه‌ماو ،جێگه‌ی خۆی دا به‌هه‌لپه‌رس����تیو خۆپه‌رستی‌و هه‌ڵپه‌ی خۆ ده‌وڵه‌مه‌ندكردن‌و بێباك����ی به‌رانبه‌ر به‌هه‌مو ش����تێك جگه له‌به‌رژه‌وه‌ندییه تایبه‌تییه‌كانی خود. له‌الیه‌ك����ی دیكه‌ش����هوه فه‌رمان����ده سه‌ربازییه‌كان س����امان‌و ده‌وڵه‌مه‌ندییه‌كی زۆریان كه‌ڵه‌كه كردوه ،ئ����هم فه‌رماندانه ئاماده‌ی هیچ چه‌ش����نه روبه‌روبونه‌وه‌یه‌ك نی����ن ،به‌ڵك����و ئه‌یانه‌وێ به‌هه‌میش����ه‌یی بژی����ن بۆ ئهوهی ئ����هوهی كۆیانكردۆته‌وه به‌ره‌فاهییه‌ته‌وه س����ه‌رفی بكهن ،قاس����م سه‌ش����ۆ جوان����ی بۆ چ����وه ك����ه ده‌ڵێت ((بەداخ����ەوە بەرپرس����ە س����ەربازیی‌و ئەمنی‌و حزبیەكان فێری كۆش����ك‌و پارەو خواردنی خۆش بون ،ئێستا تێكۆشانیان بیرچۆتەوە ،بۆیە چۆكدادان‌و هەڵهاتنیان پێ ئاساییە)). رێگای راس����ته‌قینه‌ی تێپه‌ڕاندنی ئه‌م دۆخه بریتیی����ه له‌بنه‌بڕكردنی گه‌نده‌ڵی، كۆتایهێنانه به‌و نادادپه‌روه‌رییه‌گه‌وره‌یه‌ی سامانی نیشتیمانی ئه‌م واڵته‌ی گرتۆته‌وه، دابینكردن����ی ژیانێكی ش����ه‌ره‌فمه‌ندانه‌ی یه‌كس����انه بۆ هاواڵتیان ،تا هه‌موان باوه‌ر بهوه بهێنن نیشتیمان بۆ هه‌موانه ،هه‌موان ئاماده‌ب����ن له‌پێناوی����دا قوربانی بده‌ن ،تا پێشمه‌رگه باوه‌ڕی به‌به‌هایه‌ك هه‌بێت كه ش����ایانی ئه‌وه‌یه له‌پێناویدا گیانی به‌خت بكات. س����ێیه‌م :گومان ل����ه‌وه‌دا نییه بیری توندڕه‌وی ئیس��ل�امی یه‌كێكه له‌مه‌ترسییه راسته‌قینه‌كانی دنیای ئه‌مڕۆو سه‌رچاوه‌ی س����ه‌ره‌كی له‌دایكبونی داعش‌و قاعیده‌و هه‌مو گروپ����ه تیرۆریس����تیه‌كانی دنیایه، داعش له‌ئاس����مان نه‌هاتۆته خ����واره‌وه، به‌ڵك����و به‌رهه‌می هه‌لومه‌رج����ی ئایینی‌و هوش����یاریی كۆمه‌ڵگای عێراقی‌و ئیسالمی خۆیه‌تی ،پێشتر سه‌دام هه‌ڵمه‌تی ئیمانی راگه‌یان����دو له‌م هه‌ڵمه‌ته‌دا بیرو هه‌س����تی ئایینی توندڕه‌وانه گه‌شه‌ی پێدرا ،دواتریش ناوه‌ن����ده ئایینی����ه‌كان‌و بانگخ����وازه‌كان‌و وتاربێژه ئایینی����ه‌كان زیاتر بیری ئایینی س����وننه‌گه‌رای توندڕه‌وی����ان په‌ره‌پێ����دا، س����ه‌ره‌نجام ئهوهی به‌رهه‌مه����ات داعش بو .له‌م ئاس����ته‌دا داعش ته‌نها دوژمنێك نییه له‌به‌رانبه‌رماندا وه‌س����تابێت ،به‌ڵكو دوژمنێكه له‌ناوه‌وه ،له‌نێو ماڵی خۆماندا بون����ی هه‌یه ،ئه‌ركی ه����ه‌ره گرنگی ئه‌م قۆناغه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم روبه‌روبونه‌وه‌ی هه‌مو بیرێكی ئایینی توندڕه‌وه ،كۆتایهێنانه به‌هه‌م����و بیرێك كه فره‌ی����ی ئایینی قبوڵ ن����اكات ،كه رێ����ز له‌بیروب����اوه‌ڕی جیاواز ناگرێت ،كه به‌ن����اوی ئایینه‌وه رق‌و كینه باڵوئه‌كه‌نه‌وه سه‌باره‌ت به‌كه‌مه نهتهوهییو كه‌مایه‌تیی����ه ئایینی����ه‌كان ،رق‌و كین����ه به‌رانبه‌ر مرۆڤه‌عه‌لمانی‌و دور له‌ئایینه‌كان، پێویس����ته ل����هم روه‌وه كوردس����تان كار بهیاس����ای روبه‌روبون����هوهی تیرۆر بكات‌و ده‌زگایداواكاری گش����تی چاودێریی وردی گوتارو تێزی ئایینی بكات ،هه‌ر چه‌ش����نه توندڕه‌وی����یو قبوڵنه‌كردن����ی جی����اوازی ئایین����یو نهتهوهییو مه‌زهه‌بیی‌و جیاوازی بیرو وی����ژدان به‌تاوانی گ����ه‌وره له‌قه‌ڵه‌م بدرێت‌و سزای توندی بۆ دابنرێت. پێویس����ته حكوم����ه‌ت ب����ه‌وردی به‌پرۆگرامه په‌روه‌رده‌ییه‌كان‌و دام‌و ده‌زگا په‌روه‌رده‌ییه‌كانی حكومه‌ت����دا بچێته‌وه‌و پاكتاوی هه‌مو بیرێكی توندڕه‌وی‌و په‌ڕگیر بكات ،به‌تایبه‌ت ل����هم روه‌وه به‌پرۆگرام‌و میتۆدی خوێندن‌و په‌روه‌رده‌ی قوتابخانه ئایینییه‌كان‌و حوج����ره‌كان‌و كۆلیژه‌كانی ش����ه‌ریعه‌و په‌یمان����گا ئایینییه‌كان����دا بچێته‌وه.
ته‌ندروستی tandrostyawene@gmail.com
به‌م رێگایان ه ئازاری سوڕی مانگان ه كه‌م بكه‌ره‌وه
سیاسەتی تەندروستی
دکتۆر شێرکۆ سەعید زمناکۆ ده‌ینوسێت
ژن‌و ڤایرۆسی کەمیی بەرگەگریی مرۆڤ /ئەیدز لەکۆتایی ساڵی ٢٠١٢داو لەو واڵتانەی کە ئاستی ئابورییان نزمە یان مامناوەندە ،دەرکەوت ک���ە ژن ٪٥٢ی ئەو کەس���انە پێکدەهێنێ���ت کە توش���باری ئەیدز ب���ون لەهەر خولەکێکدا ژنێک���ی گەنج توش���ی ئەیدز دەبێت ،لەئەفریقای ژێربیاباندا ڕێژەی ژنانی توش���بو بەئەیدز لەنێ���وان تەمەن���ی (١٥ـ)٢٤ دو هەن���دەی پیاوانە لەهەمان تەمەندا. پ���ەڕەی ڕاس���تی ژم���ارە ٣١ی ڕێکخراوی تەندروس���تی جیهان���ی ه���ۆکاری ئەم���ە لەزۆربەی شوێنەکانی جیهاندا دەگەڕێنێتەوە بۆ نایەکس���انی نێ���وان ڕەگ���ەزی نێ���رو مێ‌و ڕێزنەگرتن���ی ماف���ی ژن���ان‌و کچان کە ه���ۆکاری گرنگن بۆ باڵوبونەوەی ڤایرۆسی کەمیی بەرگەگریی مرۆڤ /ئەیدز ،بۆ نمونە ژێردەستەیی ژن بۆ پیاو لەژیانی گشتی‌و تایبەت دەبێتە لەمپەر لەبەردەم ژنان‌و کچان تا بتوانن دانوستان لەگەڵ پیاو بکەن بۆ مەبەستی ئەنجامدانی سێکسێکی سەالمەت. ژن���ان بەتایبەت���ی کچ���ان دوچاری توش���بون بەڤایرۆس دەب���ن بەڕێژەیەک���ی بەرزترو بەش���ێوەیەکی نەگونج���او. هەروەها ژنان بەش���ێوەیەکی گشتی کەمتر دەستیان دەگات بەچارەس���ەری بەردەس���ت‌و زانیاری پێویست .لەهەمانکاتدا ژنان بەڕێژەیەک���ی نەگونجاو دەکەونە ژێر باری بەخش���ینی چاودێریی. پێویس���تە دەوڵەت���ەکان سیاسەت‌و یاسای وا پیادە بکەن ک���ە بەرەنگاری نایەکس���انیی نێوان ژن‌و پیاو بکات‌و ڕوبەڕوی
ئ���ەو بنەم���ا کۆمەاڵیەتییانە ببێت���ەوە کە دەبن���ە هۆکاری باڵوبونەوەی ڤایرۆسی کەمیی بەرگەگری���ی م���رۆڤ /ئەیدز. هەروەه���ا پێویس���تە هەل���ی یەکسان دابین بکات بۆ هەردو ڕەگەز لەگەیشتن بەبوارەکانی پەیوەند بەڤایرۆس���ی کەمیی بەرگەگری���ی م���رۆڤ وەک زانیاری‌و ڕێگاکانی خۆپاراستن‌و خزمەتگوزاریی تەندروس���تی. گرنگیش���ە دەوڵەتەکان زامنی ماف���ی سێکس���یو زاوزێی ژن بکەن کە کلیلی خۆپاراستنیانە لەئێ���چ ئای ڤی .ل���ەم بوارەدا زۆر گرنگە ڕێگریکردن بکرێت لەگواس���تنەوەی ئێچ ئای ڤی لەنێ���وان ژنی س���کپڕو دایک‌و منداڵەکانی���ان .دەوڵەت���ەکان پێویس���تە لەس���ەریان ژن���ان بپارێزن لەتوندوتیژی سێکسی کە زیاتر دوچاری توشبونیان دەکات بەئێ���چ ئ���ای ڤی‌و ئەو نەخۆشیانەی کە دەگوازرێنەوە لەرێگای سێکسەوە. ئەو هەنگاوانەی کە پێویستە بنرێت بۆ کەمکردنەوەی ڕێژەی توشبونی ژنان بەئەیدز • بەرەوپێشبردن‌و پاراستنی مافەکانی مرۆڤ لەناو ژناندا. • زیادکردنی ڕۆش���نبیریی‌و ئاگاداری لەنێوان ژناندا. • زامنکردن���ی گەش���تنی ژن بەکەرەس���ەکانی ڕێگرت���ن دەرمان���ی لەس���کپڕیی‌و پێویست. • خۆپاراس���تن دوای دوچارب���ون بەڤایرۆس���ەکەو ڕێگری لەباڵوبونەوەی. • چاودێریی تەندروس���تی بۆ ڕێگ���ری لەگواس���تنەوەی ڤایرۆس���ەکە لەدایک���ەوە ب���ۆ منداڵ.
سه‌ده‌فی نینۆك
دكتۆر ئه‌مانی محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د، پسپۆڕی نه‌خۆشیه‌كانی پێست نه‌خۆش :سه‌ده‌فی نینۆك چیه؟ ی پێست ه دكتۆر :جۆرێك له‌نه‌خۆشی ك���ه كار ده‌كات���ه س���هر پێس���ت‌و ی زۆر خانه‌یه كۆدهبێتهوه كۆمه‌ڵێك لهس���هر پێس���ته‌كه‌و بهش���ێوه‌ی ی ئه‌س���تورو ره‌نگی سوره. توێژاڵێك ی س���ه‌ده‌فی نینۆكیش نه‌خۆشییه‌ك پێسته‌و نینۆكه‌كه ئه‌ستور ده‌بێت‌و ی له‌پێس���ته‌ك ه به‌رز ئه‌بێته‌وه‌و خه‌ت درێ���ژ لهس���ه‌ری دروس���ت ده‌بێت‌و ره‌نگی نینۆكه‌ك ه مه‌یله‌و زه‌رد‌ه یان ی ده‌بێت. ره‌نگ هه‌نگوین نه‌خۆش :هۆكاره‌ی نه‌خۆش���ییه‌ك ه چین؟ دكتۆر :نه‌خۆشییه‌كی گوێزراو‌ه نیهو ی زۆر رون نی ه هۆكاری توشبونه‌كه به‌اڵم ره‌نگه بۆماوه‌و ژینگه هۆكاربن بۆ توش���بون .نمونه ئه‌گه‌ر یه‌كێك ی له‌باوان���ت هه‌یانبێت ئ���هوه ئه‌گه‌ر ی 25%هوه توش���بونی تۆ نزیكه ی ئه‌گه‌ر هه‌ردو باوان هه‌یانبو ئه‌گه‌ر توشبوه‌نه‌كه‌ت 75%ه.
خوێ سااڵنه چه‌ند كهس ده‌كوژێت؟ لێكوڵینه‌وه نوێیه‌كان ده‌ریانخس����توه خوێی چێش����ت هۆكاری مردنی ملیۆنێك‌و 500هه‌زار كه‌سه سااڵنه .ئه‌ویش به‌هۆی نه‌خۆشیه‌كانی دڵ‌و بۆریه‌كان����ی خوێنه‌وه‌یه ك����ه له‌ئه‌نجامی زی����اد به‌كارهێنان����ی خوێی����ه له‌ژه‌مه‌كان����ی خواردن����دا .رێكخراوی ته‌ندروس����تی جیهانی ده‌ڵێ����ت خه‌ڵك����ی دو هێنده‌ی ئ����هو رێژه‌یه له‌خ����وێ به‌كارده‌هێنن ك����ه رێكخراوه‌كه‌یان ئاماژه‌ی پێكردوه .رێكخراوه‌كه رایده‌گه‌یه‌نێت كه مرۆڤ رۆژانه پێویس����تی به‌كه‌متر له‌یه‌ك كه‌وچ����ك چا خ����وێ هه‌یه .چونك����ه %75ی خوێی پێویست بهش����ێوه‌یه‌كی سروشتی لهو خ����واردن‌و خواردنه‌وانه‌ی دهس����ت ده‌كه‌وێت ك����ه رۆژانه ده‌یخوات،وات����ا هه‌مو خۆراكێك كه ده‌یخۆین بهش����ێوه‌یه‌كی سروشتی خوێی تێدایه .به‌پێی هه‌واڵی رۆژنامه‌یه‌كی پزیشكیی واڵتی به‌ریتانی����ا %10ی م����ردوان له‌جیهاندا به‌هۆی نه‌خۆش����یهكانی دڵ‌و بۆریه‌كانه‌وه‌یه. ه����هر به‌پێی لێكوڵینه‌وه‌كه‌‌واڵتانی ئاس����یای ناوه‌ڕاس����ت زۆرتری����ن به‌كارهێن����ه‌ری خوێن له‌سه‌رانس����ه‌ری جیه����ان .هه‌روه‌ه����ا نزیكه چوار له‌پێنج����ی مردوانی واڵت����ه دواكه‌وتوه كه‌مده‌رامه‌ته‌كان به‌هۆی ئهو نه‌خۆشیانه‌وه‌یه ك����ه خ����وێ هۆكاره‌كه‌یه‌ت����ی .چونكه خوێ س����ۆدیۆمی تێدای����ه زۆر بونی س����ۆدیۆمیش له‌ل����هش ئه‌بێته هۆی به‌رزبونه‌وه‌ی فش����اری خوێ����ن دواتریش توش����بون به‌جه‌ڵده‌ی دڵ‌و مێش����ك‌و چه‌ندین گرفتی تری نه‌خۆشیه‌كانی دڵ‌و مولوله خوێنه‌كان .بۆیه زۆر پێویس����ته ئاگاداری خواردنی س����وێر بین به‌تایبه‌تی بۆ كه‌سه به‌ته‌مه‌نه‌كان‌و قه‌ڵه‌وه‌كان.
ه‌ته ی تایب کان ه‌ک شیه ۆشه‌ی خۆ گ هن ه ب
پرسیاری نه‌خۆش‌و وه‌اڵمی پزیشك
ی ی ئازار زۆرێك له‌ئافره‌تان كێش���ه ی مانگانه‌ی���ان هه‌ی���هو ئه‌م س���وڕ ێ لهو كهس���ان ه زۆر ئ���ازار‌ه له‌هه‌ند به‌هێ���زه‌و له‌هه‌ندێ���ك مامناوه‌ند. ی ئه‌م ئازاره زیاتر بهش���ی خواره‌وه پشت‌و س���ك‌و ڕانه‌كان ده‌گرێته‌وه‌‌و هه‌ندێج���ار سه‌رئێش���هو دڵ ی له‌گه‌ڵدایه. تێكه‌ڵهاتن‌و سكچون ی ژنان ی بوار به‌پێی پس���پۆڕان ی یه‌كێ���ك له‌هۆكاره‌كان��� ئه‌م ئازاره له‌م كهس���ان ه ی دهگهڕێتهوه بۆ ئهوه ی ك ه روپۆشی ناوه‌و‌ه ی منداڵدان هۆرمۆن پرۆس���تاگالندین دروست ده‌كه‌ن ێ ك��� ه هه‌ند ك���ه س هه‌ستیار ه ب���ه و
هۆرمۆنه یاخود له‌شیان زیاد ده‌یڕژێت ی س���وڕی مانگان��� ه بۆیه ئازار له‌كات دروس���ت ده‌كات ،ئه‌م ئ���ازار‌ه زیاتر ی ی 20بۆ 25س���اڵ له‌ناو ته‌مه‌نه‌كان ی بواری ژنان ئاماژه زۆره .پزیشكه‌كان ێ ب���هوه ده‌ك���هن كه ده‌كرێ���ت هه‌ند چاره‌س���هر له‌ماڵه‌و‌ه ئه‌نجامبدرێت بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی ئهو ئازارانه به‌بێ به‌كار ی پزیشكیی. ی چاره‌سه‌ر هێنان ی ی ئاو ب���ه‌كار هێنانی جه‌وه‌نه‌یه‌ك��� گه‌رم‌و دانانی لهسهر پشت‌و سك. ی ی‌وه‌ك :چا ی روه‌ك خواردنهوهی چا گوڵی به‌یبون‌و نه‌عنا. ی وه‌رزش���كردنی رۆژان���ه به‌تایبه‌ت��� رێكردن به‌پێ. ه���ه‌ركات می���زت ه���ات زو خ���ۆت به‌تاڵبكه‌وه. ی مانگانه. ی سوڕ خۆپاراستن له‌ئازار ی‌وه‌ك ی ته‌ندروس���ت ی خۆراك خواردن ی كه‌مچه‌وری‌‌و سه‌وزه‌و میوه‌و خۆراك سوێری‌‌و شه‌كر. ی ك���هم خواردنهوهی ئ���هو خۆراكانه م���اده‌ی كافاینی���ان تێدای ه‌وه‌ك چاو قاوه‌و نیسكافه. ی 30خوله‌ك وه‌رزش���كردن بۆ ماوه رۆژانه. دوركه‌وتنه‌و‌ه له‌هه‌ر شتێك كه ئه‌بێت ه هۆی په‌ستانی ده‌رونی بۆتان.
نه‌خۆش :نیش���انه‌كانی نه‌خۆشیه‌ك ه چین؟ دكتۆر :زه‌ردبونی نینۆكه‌كه ،كونبون ی یان خ���ه‌ت یاخود شه‌قش���ه‌قبون ی نینۆك، نینۆكه‌ك���ه ،ئه‌س���توربون ی كه‌وتی نینۆكه‌كان ،س���وربونه‌وه له‌بنكی نینۆكه‌كه كه له‌گۆش���ته‌ك ه ی ی جومگه‌كان دێته‌ده‌ر ،هه‌وكردن��� په‌نجه‌‌و چه‌ندین نیشانه‌ی تر. ی ی سه‌ده‌فیه نه‌خۆش :مه‌رجه ئهوه ی هه‌بێت؟ ی پێست نینۆكی هه‌بو ه ی ی ئهو كهس���انه دكت���ۆر :زۆرینه ی س���ه‌ده‌فیه‌ی نینۆكی���ان هه‌ی ه ه پێستیشیان هه‌یه. ی هه‌یه؟ نه‌خۆش :چاره‌سه‌ر ی ئه‌م دكتۆر :چاره‌س���ه‌ری ت���ه‌واو نه‌خۆش���ییه نی���ه ،ب���ه‌اڵم ده‌كرێت ی ی باشبون چاره‌س���ه‌ره‌كه ببێت ه هۆ حاڵه‌ته‌كه‌و نیش���انه‌كانی .هه‌روه‌ها ده‌كرێت ئهو كه‌سانه خۆیان بپارێزن له‌به‌كارهێنان���ی ئ���هو ماددانه‌ی بۆ پاككردن���هوهی ناوم���اڵو هه‌روه‌ها ی له‌به‌كارهێنان��� دوركه‌وتن���هوه ه���هر بۆیه‌یه‌ك���ی نینۆك ی���ان هه‌ر ی نینۆك. جوانكاریه‌ك
پیاوان نابێت ئه‌م پشكنینانه له‌بیر بكهن ئهوهی زۆر پێویسته هه‌مو پیاوان بیزانن‌و پش���تگوێی نه‌خه‌ن ئه‌وه‌یه كه هه‌ندێ پشكنینی پزیشكیی هه‌ن كه پێویسته بهش���ێوه‌یه‌كی رۆتین ئه‌نجامبدرێن بۆ خۆپاراستن له‌هه‌ندێ نه‌خۆشی ترسناك كه ده‌كرێت له‌رێی ئهو پش���كنینانه‌وه خۆیان له‌چه‌ندین نه‌خۆش���ی بپارێزن. پشكنینه‌كان ئه‌مانه‌ن: 1ـ په‌ستانی خوێن‌و پشكنینی شه‌كره: پێویسته هه‌مو پیاوێك له‌كاتی ئاسایی س���اڵی س���ێ جار په‌س���تانی خوێنی‌‌و ئاس���تی ش���ه‌كر بگرێت .خ���ۆ ئه‌گه‌ر هاتو رێژه‌كه‌یان به‌رزبو ئهوه پێویسته رێنمایی پزیشك‌وه‌ربگیرێ. 2ـ پش���كنینی گون���ه‌كان :گون���ه‌كان به‌رپرس���ن له‌دروس���تكردنی س���پێرم. ئه‌گ���ه‌ری توش���بونی گونه‌كانی���ش بهش���ێرپه‌نجه زۆره .بۆیه پزیشكه‌كان ئام���اژه ب���هوه ده‌كه‌ن ئهو كهس���انه‌ی له‌خێزانه‌كه‌یان نه‌خۆشیی شێرپه‌نجه‌ی گونیان هه‌ی���ه هه‌ر كاتێك س���ه‌ردانی
پزیش���كیان كرد ئ���ه‌وا پش���كنین بۆ گونه‌كان بك���هن .هه‌روه‌ها پێویس���ته پی���اوان خۆیان بهدهس���تهكانی خۆیان پش���كنین ئه‌نجام بده‌ن دیقه‌تی هه‌ندێ حاڵ���ه‌ت بكه‌ن‌وه‌ك :بون���ی گرێ یان هه‌ر شتێكی نامۆ ،گۆڕانكاری له‌شێوه‌و قه‌باره‌و ره‌نگی گون���ه‌كان .ئه‌مانه زۆر پێویستن كه پیاوان بۆ خودی خۆیانی بكهن. 3ـ شێرپه‌نجه‌ی كۆڵون :ئه‌م نه‌خۆشییه به‌دوه‌م جۆری شێرپه‌نجه داده‌نرێت كه ئه‌بێته هۆی مردنی پیاوان .پێویس���ته پیاوان سااڵنه له‌كاتی ئاسایی سه‌ردانی پزیش���ك بكهن بۆ پشكنینی كۆڵۆن بۆ ئهوهی ئه‌گه‌ر هه‌ر شتێكی نامۆ هه‌بو زو چاره‌سه‌ری بۆ بكهن. 4ـ پشكنینی كۆلیسترۆڵ :ئه‌م پشكنینه ده‌تپارێزێ���ت له‌نه‌خۆش���یهكانی دڵ‌و جه‌ڵته ،بۆیه زۆر پێویسته هه‌ر شه‌ش مانگ جارێك پش���كنینی كۆلیس���ترۆڵ بكرێت.
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
15
نه‌شته‌ر د.گۆران عەبدواڵ دەینوسێت
مەترسیە تەندروستیەکانی داعش‌و کاردانەوەی وەزارەتی تەندروستی هێرش���ەکانی ئ���ەم دواییان���ەی داع���ش س���ەلماندیان کە سیس���تمی تەندروستی ئێمە لەئاس���ت ئەو فش���ارو پێش���هاتانە نیە کە کوردس���تان بەهۆی تایبەتمەندیە جیوپۆلیتیەکەکانی���ەوە لەئێس���تاو ڕەنگە لەداهاتوش���دا ڕوبەڕوی ببێتەوە .شێوازو میکانیزمەکانی بەڕێوەبەردنی سیس���تمی تەندروس���تیو پێشکەش���کردنی خزمەتی تەندروس���تیو کۆکردنەوەو دابەش���کردنی داه���ات‌و دابینکردنی هێزی���کارو دەرمان‌و پێداویس���تیەکانی تر ،تێکڕا پێویس���تیان بەچاوپێخشاندنەوە هەیە .بەکورتی ئەوەی ئێمە ئێستا بەناوی سیستمی تەندروستی هەمان���ە ن���ەک ناتوانێت وەاڵم���دەرەوەی پێداویستیە بەپەلەکان بێت بەڵکو تەنانەت لەجێبەجێکردنی ئەرکە ئاساییەکانی هەمو سیستمێکی تەندروستیش شکستیهێناوە. لەم قەیرانەی دوایی بینیمان کە بەرپرسە تەندروستیەکان لەباتی ئەوەی کە بەپالن‌و بەرنامە کار بۆ بەدەمەوەچونی پێداویستیە بەپەلەکانی ئ���اوارەو لێقەوماوەکان بکەن، ئەوەی زۆر بەباش���ی کردیان بەکارهێنانی ئەو قوڕبەس���ەریی‌و نەگەبەتیانەی توشی میللەتەکەم���ان هاتوە بۆ خۆدەرخس���تن‌و لەکاتێک���دا خۆبردنەپێش���ەوە. هاونیش���تیمانیانی ئێزی���دی لەتین���وان‌و لەبرس���ان گیانیان لەدەستدەدا ،بەرپرسە تەندروستیەکان خەریکی وێنەگرتن بون. ه���اوکات ئەو بەرپرس���ە تەندروس���تیانە هاوکاریی���ە نێودەوڵەتیەکانی���ان وەک���و دەس���تکەوتێکی گ���ەورە ب���ۆ خۆی���ان تۆماردەک���ردو تەنان���ەت لەدرۆکردنی���ش خۆیان نەپاراس���ت بەوەی بەش���ێک لەو هاوکاریی���ە تەندروس���تیانە وەکو چاالکی وەزارەتی تەندروستییان پیشاندا .بۆ نمونە لەکاتی خس���تنەخوارەوەی ئاوو خواردن بۆ هاونیش���تیمانیانی ئێزیدی سەر چیای ش���ەنگال لەالیەن ئەمه‌ریکاو بەریتانیاوە، وەزی���ری تەندروس���تی لەلێدوانێک���دا بۆ دەزگایەک���ی ڕاگەیاندن وتی کە وەزارەتی تەندروس���تی هاوکاری���ی لەئاس���مانەوە فڕێداوەت���ە خوارەوە بۆ هاونیش���تیمانیە ئێزیدی���ەکان .هەروەه���ا ک���ە ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی ٢٠تەن دەرمانی وەکو هاوکاری بەخشیە وەزارەتی تەندروستی، ئەمەی دوایی وەکو پیاوەتی خۆی ئەو بڕە دەرمانەی گەیاندە بەرەکانی شەڕو دیسان وەکو بابەتێکی میدیایی گەرم بەکاریهێنا بۆ خۆبردنەپێشەوەو خۆدەرخستن. وەزارەتی تەندروستی‌و بەرپرسەکانی پێ ناچێت هیچ بەرنامەو پالنێکیان هەبێت بۆ بەدەمەوەچونی ئەو هەزارەها هاواڵتییەی کە بەهۆی شەڕفرۆش���تنەکانی داعش���ەوە ڕویان لەهەرێمی کوردس���تان کردوە .ئەو هاونیش���تیمانیە س���ەربەرزانە پێویستیان بەه���اوکاری مرۆییو تەندروس���تی هەیەو وەزارەت���ی تەندروس���تی دەب���و رۆڵێکی س���ەرەکی لەهەماهەنگی ئ���ەو هاوکاریانە هەبوای���ە .ب���ەاڵم خەمی گ���ەورەی ئەو وزارەتەو بەرپرسەکانی تەنها خۆدەرخستن بوو هیچی تر .ئەو ژمارە زۆرەی هاواڵتیان کە ڕوی���ان لەکوردس���تان ک���ردوە لەژێر مەترس���یەکی گەورەن کە لەهەڕەش���ە بۆ س���ەر ژیانیان لەالیەن تیرۆریس���تەکانی داعش���ەوە کەمت���ر نیە .هاونیش���تیمانیە ئاوارەبوەکان لەژێر مەترس���ی توش���بون بەژمارەیەکی زۆری نەخۆشی گواستراوەن ک���ە ن���ەک مەترس���یە بۆ س���ەر خۆیان‌و منداڵەکانی���ان بەڵکو هەڕەش���ەیە بۆ ئەو هاونیش���تیمانیانەی کە لەشوێنی خۆیان ماونەتەوە .ڕودانی ئەم کارەساتە مرۆییە ل���ەوەرزی هاوی���نو نزیکبون���ەوەی پایز، باڵوبون���ەوەی کۆمەڵێک نەخۆش���ی وەکو س���کچون‌و ڕش���انەوەو کۆلێراو گرانەتاو مەالریاو هەوکردنی س���یەکان لەمندااڵن.. هتد زیاتر دەکات .باڵوبونەوەی کۆلێرا دو ساڵ پێش ئێستا لەکوردستان ،لەکاتێکدا کە هیچ کارەساتێکی مرۆیی وەکو ئەوەی ئێس���تا لەئارادا نەبو ،زەمینەیەکی لەبار دەڕەخس���ێنێت بۆ دوب���ارە باڵوبونەوەی نەخۆش���یەکە بەش���ێوه‌یەکی بەرفراوانتر. ه���اوکات هەبونی کێش���ە لەکەمپینەکانی کوتان دژی ئیفلیجیی مندااڵن‌و س���یرۆژەو هەوک���ردی جگ���ەرو کۆکەڕەش���ەو کزازو س���یرۆژەی ئەڵمان���یو ن���کاف ،ئەگەری باڵوبونەوەی بەرفراوانی ئەم نەخۆش���یانە لەن���او ئاوارەکان‌و هاواڵتیانی نێش���تەجێ زیاتر دەکات. لەباتی خۆدەرخستن لەبەردەم میدیاکاندا، وەزارەتی تەندروس���تیو بەرپرس���ەکانی پێویس���تیان بەپالنی تۆکمەو ستراتیژێکی دیاریک���راو هەی���ە ب���ۆ ڕوبەڕوبون���ەوەی مەترسیە تەندروستیەکانی ئەم قەیرانەی بەرۆکی میللەتەکەمان���ی گرتوە .ئەگەرنا شکستی وەزارەتی تەندروستی کارەساتە مرۆییەکان قوڵتردەکاتەوە.
16
خوێندن
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
مامۆستای تایبه‌ت ..کێش ه نه‌بڕاوه‌که
"پیشەکە وەک کاسپیی‌و بازرگانیی لێهاتوە" ئا :رێنوار نەجم دیاردەی مامۆستای تایبەت لەناوەندەکانی خوێندندا رۆژ بەرۆژ پەرەدەسەنێت بەبێ ئەوەی لەڕێی ھیچ یاساو ڕێنماییەکەوە رێکخرابێت. مامۆستایەک کە وانەی تایبەت دەڵێتەوە دەڵێت کە ئەوان یارمەتی خوێندکاران دەدەن .ئەندامێکی یەکێتی مامۆستایانیش ئاماژە بەوەدەکات کە دەیانەوێت وابکەن ئەو مامۆستایانەی دەوامی فەرمیان ھەیە ،بۆیان نەبێت وانەی تایبەت بڵێنەوە.
ئه‌گه‌ر ده ساڵ پێش ئێستا له‌پۆلێکی 30خوێندکاری����دا ،هێن����ده‌ی ژم����اره‌ی دهس����تێک له‌خوێندکاران����ی ئ����هو پۆله مامۆس����تای تایبه‌تی����ان هه‌بوبێت ،ئه‌وا ئێس����تا له‌پۆلێکی وه‌ه����ادا ژماره‌ی ئهو خوێندکارانه‌ی په‌نا ده‌به‌نه به‌ر مامۆستای تایبه‌ت ،نزیک ده‌بێته‌وه له‌نیوه‌ی ژماره‌ی خوێندکاران‌و هه‌ندێکجار ،زیاتریش. مامۆس����تای تایب����ه‌ت (خسوس����ی) بریتیی����ه ل����هوهی خوێندکارێ����ک یاخود چه‌ند خوێندکارێک پێکه‌وه ،مامۆس����تای خوێندنگاکان بون به‌شوێنێک بۆ پاره په‌یداکردنی هه‌ندێک له‌مامۆستایان وانه‌یه‌ک����ی دیارییکراو ده‌گ����رن‌و تا ئهو مامۆس����تایه‌ک ک����ه وان����هی تایب����ه‌ت کوردستان لەبارەی مامۆستای تایبەتەوە وانه‌یه‌یان له‌ده‌ره‌وه‌ی پۆلی قوتابخانه‌کان پ����ێ بڵێت����هوه ،له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌ش����دا ده‌ڵێته‌وه لهو باره‌یه‌وه ده‌ڵێت" :من وه‌ک ئام����اژە ب����ەوە دەکات ک����ە لەیەکێت����ی مامۆستاکه بڕێک پاره له‌خوێندکاره‌کان خۆم چی له‌کاتی وانه‌ی تایبه‌تتدا ده‌ڵێم ،مامۆس����تایان گفتوگۆی لەبارەوە کراوەو هه‌مان ش����تیش له‌پۆله‌کانی خوێندنگادا ھەوڵدەدرێت یاساو رێنمایی لەو بارەیەوە وه‌رده‌گرێت. مامۆس����تا به‌رێز عه‌باس ،مامۆس����تای ده‌ڵێم ،ب����ه‌اڵم ژینگ����هی خوێندنگاکان دەربکرێ����ت .ئ����ەو دەڵێ����ت" :ناتوانێت قۆناغی ئاماده‌یی ئاماژه به‌الیه‌نی باش‌و وه‌های����ه هه‌ندێ����ک له‌خوێن����دکاره‌کان ڕێ ل����ەو دیاردەیە بەگش����تیی بگیرێت، خراپ����ی مامۆس����تای تایب����ه‌ت ده‌کات ،تێناگه‌ن‌و پێویس����تییان به‌مامۆس����تای ب����ەاڵم دەتوانرێت رێ لەو مامۆس����تایانە "دیارده‌ی مامۆس����تای تایب����ه‌ت ،الیه‌نی تایب����ه‌ت هه‌یه" .به‌اڵم ئهو مامۆس����تایه بگیرێت کە لەدەوام����ی فەرمیدان یاخود باش‌و خراپی هه‌یه .به‌اڵم الیه‌نی خراپی به‌دوری نازانێت هه‌ندێک مامۆستا هه‌بێت سەرپەرش����تیاری پەروەردەیی����ن ،وانەی زیات����ره .بۆچی مامۆس����تا له‌پۆلدا وانه جیاوازی ب����کات له‌نێوان وانه‌ی تایبه‌ت‌و تایب����ەت بڵێنەوە .یاخود ئەوانەی وانەی پۆل����ی 12دەڵێن����ەوە لەقوتابخانەکاندا. به‌خوێندکار ده‌ڵێت����هوهو تێناگات ،به‌اڵم وانه ئاساییه‌کاندا. به‌وته‌ی ئهو مامۆس����تایه که نه‌یویست دەبێ����ت دی����اردەی مامۆس����تای تایبەت له‌کاتی وانه‌ی تایبه‌تدا تێده‌گات؟! ده‌بێ بپرس����ین ئایا هۆکاری تێنه‌گه‌یش����تنی ناوی باڵوبکرێت����هوه ،هۆکارێکی دیکه‌ی رێکبخرێ����ت‌و ھەمو مامۆس����تایەک بۆی خوێن����دکار لەناو پۆلەکان����دا چییە؟ ئایا په‌نابردنه به‌ر مامۆستای تایبه‌ت له‌الیه‌ن نەبێت وانەی تایبەت بڵێتەوە" .ھەروەھا پەیوەندی بەژینگ����ەی قوتابخانەکانەوە خوێندکارانه‌وه ده‌گێڕێت����هوه بۆ ئهوهی ئام����اژە ب����ەوەش دەکات "پیش����ەکە ھەیە ،یاخود مامۆس����تاکان خۆیان باش "به‌شێکی زۆر له‌خوێندنگاکان مامۆستای وەک بازرگانی����ی لێ ھاتوە ،ئەوانەش����ی وانەکان ناڵێنەوە بۆ ئەوەی قوتابییەکان ب����اش‌و به‌توانایان نیی����ه به‌تایبه‌تی هی ھەوڵدەدەن وانەی پۆلی شەش بڵێنەوە، ل����ەدەرەوە پەنای����ان ب����ۆ بب����ەن وەک قۆناغ����ی ،12بۆی����ه خوێن����دکاران په‌نا زۆرینەیان بۆ ئەوەیە بناسرێن‌و لەدەرەوە وانەی تایبەت بڵێنەوە". مامۆس����تای تایبەت؟ دەبێت بەرپرسانی ده‌به‌نه به‌ر مامۆستای تایبه‌ت". لەب����ارەی ھەنگاوەکان����ی یەکێت����ی مامۆستا نەوش����یروان غەریب ئەندامی پ����ەروەردە بەدواداچون بک����ەن بۆ ئەو لقی س����لێمانیی یەکێتی مامۆس����تایانی مامۆستایان بۆ رێکخستنی وانەی تایبەت، پرسانە".
هه‌ندێک له‌مامۆستاکان هێنده زۆر خوێندکار بۆ وتنه‌وه‌ی وانه‌ی تایبه‌ت ڕویان تێ ده‌که‌ن ،شوقه‌و خانوی تایبه‌تیان بۆ ئهو مه‌به‌سته به‌کرێ گرتوه مامۆستا نەوشیروان ئاماژە بەوە دەکات کە لەنێ����و یەکێتییەکەیان����دا گفتوگۆی لەبارەوە دەکرێت‌و ھەوڵدەدرێت یاس����او رێنمایی تایبەت بەو ب����وارە دەربکرێت. یەکێک لەپێش����نیارەکان ئەوەیە کە "ئەو مامۆستایانەی وانەی تایبەت دەڵێنەوە، تەفەروغ بکەن لەدەوامەکانیان .شوێنی تایب����ەت ھەبێ����ت ب����ۆ ئەو مەبەس����تە. رێگاچارەی����ەک بدۆزرێت����ەوە کە تێچون لەس����ەر حکوم����ەت کەمبکرێت����ەوەو خوێندکارانی����ش نەقۆس����ترێنەوە ب����ۆ مەسەلەی بازرگانیی‌و ماددی". تائێستا ھیچ بڕیارێکی فەرمی لەالیەن یەکێتی مامۆستایانەوە نەدراوە" ،بڕیارە کۆنفرانس����ێکی پەروەردەیی سازبکرێت، ئێم����ە مەلەفێک����ی تایبەتم����ان دەبێت لەبارەی رێکخستنی مامۆستای تایبەتەوە ل����ەو کۆنفرانس����ەدا ،کە وەزی����ری نوێ رەزامەندیی لەسەر سازدانی دەبڕیوە". ھەرچەن����دە بڕیاربو ئەو کۆنفرانس����ە لەی����ەک دو مان����گ پێ����ش وەرزی نوێی
خوێن����دن ئەنجامبدرێت ،ب����ەاڵم بەھۆی قەیرانەکانی ھەرێمەوە ساردبونەوەیەکی پێوە دیارە .ب����ەاڵم پێدەچێت لەکۆتایی مانگی ھەشتدا ئەنجامبدرێت. زۆرب����هی ئ����هو خوێندکاران����هی په‌نا ده‌به‌نه به‌ر مامۆس����تای تایبه‌ت ،بریتین له‌خوێندکاره‌کان����ی قۆناغی .12ئه‌ویش به‌ه����ۆی چاره‌نوسس����ازی ئ����هو قۆناغه له‌سیس����تمی په‌روه‌رده‌ی کوردس����تاندا. ب����ه‌اڵم هه‌ندێکجار قوتابیانی قۆناغه‌کانی خوارتری����ش ناچ����اری په‌نابردن����ه به‌ر مامۆستای تایبه‌تیان ده‌بێت. مامۆس����تا به‌رێز له‌باره‌ی کاریگه‌رییه خراپه‌کانی مامۆس����تای تایب����ه‌ت زیاتر ده‌ڵێت" ،وانەی تایب����ەت وا لەخوێندکار دەکات کە مامەڵەیەکی وش����کی ماددی‌و زانستی لەگەڵ وانەکاندا بکرێت‌و الیەنی پەروەدەیی پەراوێز دەخرێت". ھەروەھا لەئاس����تی مامۆستاکانیش����دا ملمالنێیەکی ناسروش����تیی لەنێوان ئەو مامۆس����تایانەی خەریکیی ئ����ەم کارەن
دروست بوە .ھەندێکیان وەک کاسپییەک س����ەیری دەکەن ب����ۆ ئ����ەوەی زۆرترین خوێن����دکار ب����ۆ الی خۆیان رابکێش����ن، ئەمەش وێنەیەکی خراپی مامۆستای الی خوێندکار دروستکردوە". دیارییکردن����ی ئ����هو ب����ڕه پاره‌ی����ەی مامۆس����تاکان لەقوتابییەکانی وەردەگرن هی����چ چاودێرییه‌کی به‌س����ه‌ره‌وه نییهو له‌الی����هن هی����چ ده‌زگایه‌ک����ی حکومیی‌و ناحکومیی����هوه رێکنه‌خ����راوه ،به‌ڵک����و گرێبه‌ستێکی تایبه‌ته له‌نێوان خوێندکارو مامۆس����تاکه‌دا .هه‌ندێک له‌مامۆستاکان هێنده زۆر خوێندکار بۆ وتنه‌وه‌ی وانه‌ی تایبه‌ت ڕویان تێ ده‌که‌ن ،شوقه‌و خانوی تایبه‌تی����ان بۆ ئ����هو مه‌به‌س����ته به‌کرێ گرتوه. ل����هو باره‌ی����هوه مامۆس����تا تایبه‌ته‌که ده‌ڵێت" :ئێم����ه داوا له‌هیچ خوێندکارێک ناکه‌ی����ن تا وانه‌ی تایبه‌تی پێ بڵێینه‌وه، ئهوه خوێندکاران����ن داوا له‌ئێمه ده‌که‌ن. ئهو ب����ڕه پاره‌ی����هی وه‌ریش����ی ده‌گرین هه‌ق����ی ماندوبونه‌که‌مانه که له‌ده‌ره‌وه‌ی خوێندنگا وانه ده‌ڵێینه‌وه". ئ����هو ب����ڕه پاره‌ی����هی خوێن����دکاران ده‌یده‌ن����ه مامۆس����تاکان جیاوازیی����ان هه‌ی����ه .هه‌ندێکی����ان ،مامۆس����تاکان بۆ وه‌رزێک����ی ت����ه‌واوی خوێن����دن ،هه‌فتانه چه‌ند کاتژمێرێک وانه‌یان پێ ده‌ڵێنه‌وه. مامۆس����تاکان بۆ ئه‌مه داوای پاره‌یه‌کی زۆر ده‌ک���� هن کە خ����ۆی ده‌دات له‌چه‌ند ملیۆن دینارێک .هه‌ندێکی دیکه‌ش ته‌نها له‌کاتی تاقیکردنه‌وه‌کان����دا په‌نا ده‌به‌نه به‌ر مامۆس����تای تایب هتو لهماوهی چه‌ند هه‌فته‌یه‌کدا ته‌واو ده‌بن ،بۆ ئه‌مه‌ش����یان مامۆس����تاکان نزیکه‌ی پێنجس����ه‌د هه‌زار ت����ا ملیۆنێ����ک دین����ار له‌خوێن����دکاران وه‌رده‌گرن. بهبڕوای مامۆستا به‌رێز ته‌نها سودێک که مامۆس����تای تایبه‌ت هه‌یبێت ئه‌وه‌یه کە "زۆرجار قوتابخانەیەک مامۆستایەکی خ����راپ‌و الوازی دەبێ����ت ،الیەنەکان����ی پ����ەروەردەش ن����ە ئ����ەو مامۆس����تایە چاک دەکەن‌و نە الش����ی دەب����ەن .بۆیە خوێندکاران بۆ بەدەس����تھێنانی نمرەی ب����ەرز‌و تێگەیش����تن لەبابەتەکە ،ناچارە پەنا بباتە بەر مامۆستای تایبەت ئەمەش مافی خۆیەتی".
ریکالم
تایبه‌ت
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
توركیا سیناریۆكانی داعش داده‌ڕێژێت!
ئەردۆغان‌و ئۆجەالن؛ براوەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی تورکیا
ئه‌نوه‌ر حسێن (بازگر) جی���ا له‌باكگراون���ده مێژوییه‌ك���هی، جیا له‌مێژوی تازه‌ی ك���ه درێژكراوه‌ی قاعیده‌ی���ه ،بۆچی ئه‌م گروپه (داعش) وا به‌خێرایی گه‌ش���هی كرد؟ به‌تایبه‌تی لهس���وریاو عێ���راق؟ بۆچ���ی توركی���ا پش���تیوانی داع���ش ده‌كات؟ داع���ش ده‌یویس���ت چی ب���كات؟ داهاتوی ئه‌م گروپه تیرۆریستییه له‌عێراق‌و كوردستان به‌ره‌و كوێ ده‌ڕوات؟ گه‌ش���ه‌كردنی داعش تا ئهو شوێنه‌ی په‌یوه‌ندی به‌س���وریاوه هه‌یه ،بریتیبو له‌پشتیوانیی عه‌ره‌بس���تانی سعودیه، قه‌ت���ه‌رو توركی���ا له‌به‌رامب���هر رژێمی بهش���ار ئه‌س���هدو له‌وه‌ش زیاتر شه‌ڕی ئهو س���ێ ده‌وڵه‌ته شه‌ڕبو دژی ئێرانی شیعی ،هه‌یمه‌نه‌و رۆڵی ئهو له‌ده‌وڵه‌تی عه‌له‌وی‌و شیعی‌و دۆستی نزیكی تاران له‌حزبوڵاڵ ،حه‌ماس‌و ئیسرائیل. به‌چاوپۆش���یكردن له‌مه‌ترس���ی ئه‌م گروپه ،ئ���ه‌و‌واڵتانه كه‌وتنه هاوكاری‌و پڕچه‌ككردن���ی‌وه‌كو ده‌وترێت به‌چه‌كی ئ���ه‌وان‌و به‌ئۆتۆمبێل���ی ن���وێ‌واڵت���ی قه‌ت���هر گه‌یش���تنه بیابانه‌كانی عێراق‌و ناوچه‌كان���ی كوردس���تانیش ،ب���ه‌اڵم له‌په‌یوه‌ست به‌په‌ڕینه‌وه‌ی قۆناغی دوای فه‌للوج���هو رومادی ،هێرش بۆ س���هر موس���ڵو كۆنترۆڵكردنی رۆڵی هه‌رسێ واڵت به‌رده‌وامبو ،به‌اڵم سیناریۆیه‌كه‌ی توركیا دایڕشتبو ،له‌به‌ر: یه‌كه‌م :توركیاو عێراق بهدوای روخانی به‌عس‌و به‌تایبه‌تی له‌سه‌رده‌می مالیكیدا په‌یوه‌ندییه‌كانی���ان گه‌یش���ته ئه‌وجی خراپی ،تا ئ���هوهی ئه‌نكه‌ره بێئومێدبو له‌مالیكی‌و حكومه‌تی عێراقی. ئه‌نك���ه‌ره ،جی���ا لهوهی هه‌میش���ه مالیكیو حكومه‌ته‌كه‌ی به‌بچوككراوه‌ی تاران ده‌زانی له‌ب���ه‌رده‌م به‌رژه‌وه‌ندییه ناوچه‌ییه‌كان���ی ،ب���ه‌اڵم زۆر نیگه‌رانبو له‌م كۆس���په‌ی (تاران – به‌غدا) داینا له‌به‌رده‌م ئه‌نكه‌ره بۆ روخانی ئه‌سه‌دو رژێمه‌كه‌ی. ئه‌نك���ه‌ره ،ده‌یزانی ئ���هو فڕۆكانه‌ی له‌تاران���هوه ده‌فڕن بۆ به‌غ���داو ده‌چنه دیمه‌ش���ق ،چه‌ك‌و كه‌لوپه‌لی سه‌ربازیی ئێرانی ده‌گواسته‌وه بۆ ئه‌سه‌دو بهغداو پردی نێوانیان له‌به‌غدا بو. دوه‌م :ئه‌نكه‌ره ،ته‌واو نیگه‌رانبو كه مالیكی به‌نهێنی پێش���وازی له‌وه‌فدێكی YPGو دواتر لهس���اڵح موس���لیح كرد له‌به‌غدا. چونكه پێیواب���وYPG ،واتا ،PKK دیداری ئه‌وان‌وات���ا دژایه‌تی ئه‌نكه‌ره‌و گومانیش���ی نه‌بو كه ئێران ئه‌م كارانه رێكده‌خ���ات‌و پش���تیوانیی سیاس���یو س���هربازیی PYDو ،YPGده‌كه‌ن تا دژی نه‌یاره‌كانی ئه‌س���هدو دۆسته‌كانی ئه‌نكه‌ره‌و سعودیه شه‌ڕ بكهن. بۆیه ئه‌نك���ه‌ره دڵنیابو ك���ه ئێران‌و عێراق رێگری یه‌كه‌من له‌به‌رده‌م روخانی ئه‌سه‌د. ئه‌نكه‌ره ،خه‌ون‌و پرۆژه‌یه‌كی گه‌وره‌ی له‌به‌ه���اری عه‌ره‌بیدا ده‌بینی بۆ خۆی، كه روخانی سوریاو ئه‌سه‌د بو ،چونكه ئ���ه‌ردۆگان به‌دوری س���ه‌دان میل چوه لیبیا كاتێك قه‌زافی روخا ،به‌اڵم پێیوابو سوریا گرنگترین خاڵی ئهو روداوانه‌یه‌و زۆریش بۆی گرنگ بو كه تۆڵه‌ی رابردو له‌سوریا بكاتهوه ،به‌تایبه‌تی داڵده‌دانی ئۆجاالن‌و PKKتا .1998 س���ێیه‌م :بۆیه ئه‌نكه‌ره به‌خولقاندنی قه‌یرانی نێوان هه‌ولێرو بهغداو راكێشانی بۆری نه‌وت ،دهس���تیكرد به‌فشاره‌كان‌و هاتنه‌ك���هی داود ئۆغلۆش بۆ كه‌ركوك به‌الی عێراقه‌وه هێڵی سور بو. س���ه‌رئه‌نجام بارودۆخ���ی خراپ���ی نێوانی���ان‌و توڕه‌یی ئه‌نك���ه‌ره ئهوهی لێكه‌وته‌وه ،به‌چ���ڕی هاوكاریی داعش ب���كات له‌گرتنی موس���ڵو ده‌رپه‌ڕاندنی سوپای عێراقی. داع���ش ،لێدانێك���ی گورچكبڕب���و له‌عێ���راق‌و ئێ���ران‌و په‌الماره‌كانیش بۆ سهر شه‌نگال‌و كوردستان له‌سیناریۆی توركیا به‌ده‌ر نیه ،س���ه‌ره‌ڕای چه‌ندین فاكت���ه‌ری ناوخۆیی ك���وردی كه لێره كاتی باسكردنی نیه ،به‌اڵم په‌الماردانی
محەمەد ئیسماعیل
توركیا هه‌ڵسوڕێنه‌ری سه‌ره‌كی داعشه له‌ناوچه‌كه‌دا ،ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه گه‌وره‌ترین سودمه‌نده له‌هه‌رێم‌و عێراقدا لهڕوی ئاڵوگۆڕی بازرگانی‌و نه‌وت
17
له‌هەڵبژاردن���ی س���ەرۆکایەتیی كۆم���اری تورکیا ،رۆژی ١٠ی ئۆگەستی ٢٠١٤دا ،جارێکی ت���ر خەڵکی تورکی���ا پش���تیوانیی خۆیان بۆ سیاسەتەکانی هەردو سەرکردە رەجەب تەیب ئەردۆغان‌و عەبدواڵ ئۆج���ەالن دوپاتکردەوە‌و مێژوی نوێی تورکیا سەرکەوتنێکی دیکەی بۆ نیۆ-عوسمانییەکان‌و کوردەکان لەسەر حیسابی باڵی چەپ���ڕەو‌و نەژادپەرس���تە توندڕەوەکان تۆمارکرد. وەک چاوەڕواندەک���را ،ڕه‌ج���ه‌ب تهی���ب ئه‌ردۆغان زۆرینه‌ی ده‌نگه‌كانی بهدهس���تهێنا‌و به‌دوانزه‌یه‌می���ن س���ه‌رۆک كۆم���اری تورکیا هه‌ڵبژێ���ردرا .كاندی���ده هاوبه‌ش���ه“نا- سیاس���ی”یه‌كه‌ی پارتیی گه‌وره ئۆپۆزسیۆنی توركی���ا ،پارتی كۆماریی گ���ه‌ل “جه‌هه‌په“و پارتی بزوتن���هوهی نه‌ته‌وه‌په‌رس���تی توركیا “مه‌هه‌پ���ه“ ،ئه‌كمه‌له‌دین ئیحس���ان ئۆغڵوی س���كرتێری پێش���وی رێكخ���راوی هاریكاریی ئیس�ل�امیی شكس���تیخوارد .له‌به‌رانبه‌ریش���دا كاندی���دی زۆرین���هی ك���ورده‌كان‌و پارتیی���ە چەپەکانی تورکیا ،س���ه‌الحه‌دین ده‌میرتاش، هاوس���ه‌رۆكی پارت���ی دیموكراتی���ی گ���ه‌الن “هه‌ده‌په“ س���ەرکەوتنێکی گەورەی تۆماركرد کە دەکرێ بەخاڵی‌وەرچەرخان لەسیاس���ەتی کوردیی لەتورکیا دابنرێ. هەردو کاندی���دان رەجەب تەیب ئەردۆغان‌و س���ەالحەدین دەمیرتاش براوە بون؛ ئەردۆغان ئەوەن���دە دەنگ���ی هێن���ا ببێت���ە س���ەرۆک‌و دەمیرتاش���یش ئەوەن���دە دەنگ���ی هێن���ا کە مامەڵەی سیاسیی لەگەڵ ئەردۆغان‌و دەوڵەتی تورکیا پێبکا .ئامانجی ئەردۆغان بردنەوە بو. ئامانجی دەمیرتاش���یش ،ی���ان رونتر عەبدواڵ ئۆجەالنیش ،زیادکردنی دەنگەکان بو بەبەراورد بەهەڵبژاردنی شارەوانیی ئاداری رابردو. ب���ەر لەهەڵبژاردن���ەکان ،هەم���و هێزەکان، لەبەردەم س���ەختترین بڕیاری���ان بون کە کێ کاندیدی���ان بێ���ت .دڵنیابونیش ل���ەوەی کە ئەردۆغان کاندیدی پارتیی داد‌و گەش���ەپێدان دەبێ���ت ،هێندەی تر دۆزین���ەوەی کاندیدێکی بۆ هێزەکانی دیکە س���ەختکردبو .بۆ هەدەپە، بڕی���اری کاندیدکردنی دەمیرت���اش ،بڕیارێکی قورس بو چونکە دەب���وا بەفلتەری ئیمراڵی‌و قەندیلدا رۆییشتبوایە ،ئەمە جگە لەرازیکردنی زۆربەی هێزە هاوپەیمانەکانی بەدەپە‌و خودی بەدەپە‌و ئیسالمییە نەتەوەییەکانی کوردستانی تورکیا لە‌وێن���ەی ئاڵتان ت���ان‌و ئەوانی دی. دەمیرتاش،وەک کەس���ایەتییەکی سیاس���یی کاریگەر‌و گەنج‌و خاوەن روئیا‌و خەون ،زۆرێک پێیانوابو ،کە ئاس���ان نییە لەالیەن ئیمرالی‌و قەندیلەوە کاندید بکرێ بەهۆی ئەوەی لەوانەیە لەداهاتودا لەدەس���ت ئ���ەوان دەربچێت .بەاڵم دواج���ار بەتەزکیەکردنی ئۆجەالن ،دەمیرتاش کاندیدکرا .بەکاندیدکردنی دەمیرتاش ،عەبدواڵ ئۆج���ەالن ریس���کێکی گ���ەورەی بەئیمڕاڵی‌و قەندیل‌و ئامەد‌و خودی دەمیرتاشیش کرد. ک���ورد لەبەردەم چ���وار ئەگ���ەردا بو؛ یان کاندی���دی تایب���ەت بەخۆی���ان هەبێ���ت ،یان دەن���گ بده‌ن���ه ئەردۆغان ،یان دەن���گ بده‌نه کاندیدی جەهەپە‌و مەهەپە ،یان بایکۆتکردنی هەڵبژاردن .هەر چوار ئەگەرەکە ،پرۆبلەماتیک بون. هەبون���ی کاندی���د ،دەبێ���ت دڵنیایی ئەوە هەبوایە ک���ە دەنگەکان زیاد دەکەن بەتایبەت کە دەنگی ناڕەزای���ی الی زۆرێک بەرزبوبوەوە کە س���ەالحەدین دەمیرتاش بەتەنها کاندیدی بەدەپە نەدەبو ،دەبوایە دەمیرتاش دەنگەکانی زیادبکردبوای���ە بەب���ەراورد بەهەڵبژاردن���ی شارەوانیی ئاداری رابردو. شەڕی کورد لەتورکیا شەڕی دەنگە ،شەڕی نفوزی سیاس���ییە ،شەڕی نیش���اندانی هێزە. چیتر لەتورکیا ،تەنها چەک کاریگەریی نییە. لەوەتەی ئەردۆغان هاتۆتە سەر حوکم ،هێزی ئەردۆغان لەهەڵکش���اندا بوە .لەبەرانبەریشدا، لەهەر هەڵبژاردنێک ،هێزی کوردان لەهەڵکشاندا بوە .ئەو دو هێزە پێکەوە دەیانەوێت پرسێک چارەس���ەر بک���ەن ،بەاڵم ئەردۆغ���ان لەچەند س���اڵی رابردودا ئەوەی نیشانداوە کە لەسەر بنەمای هێز مامەڵە دەکات نەک لەسەر بنەمای دیدێک���ی هاوبەش بۆ چارەس���ەریی ،هەربۆیە کورد لەوە تێگەییش���توە تەنها هەبونی پڕۆژە بۆ چارەسەریی‌و پش���تیوانیی نێودەوڵەتیی‌و هێزی قەندیل بەس نییە بۆ فشارکردنە سەر
ش���ه‌نگال‌و مه‌خم���ور جی���ا ل���هوهی ده‌یویس���ت كامپی مه‌خم���ور كۆنترۆڵ بكات ،كه هه‌موی PKKن ،ده‌یویس���ت له‌سنوره‌كانی باشورو شاره‌كانی رۆژئاوا بگرێت ك���ه بهدهس���تی PYDـه‌وه‌ن‌و دهس���تیش به‌س���هر نه‌وتی ناوچه‌كه‌دا بگرێت. ئه‌گه‌رچی داع���ش به‌ڵێنی تری دابو، به‌اڵم به‌ڵێنه‌كانی ش���كاند ،بهوهی كه ده‌یویس���ت هه‌ولێریش كۆنترۆڵ بكات‌و هه‌ندێك س���ه‌رچاوه باس لهوه ده‌كه‌ن كه داعش‌ویستویه‌تی تۆپبارانی هه‌ولێر بكات‌و دواتر په‌الماری بدات. مهترس���ی جدی���ی لهس���هر ش���اری هه‌ولێر ك���ه ژماره‌یه‌كی زۆر راوێژكاریی س���هربازییو هه‌واڵگری���ی ئه‌مه‌ری���كا، كونسوڵخانه‌ی ئه‌مه‌ریكاو‌واڵتانی یهكێتی ئه‌وروپا ههیهو بونی ده‌یان كۆمپانیای نه‌وتی ئهمهریكاو ئه‌وروپا له‌پاڵ الیه‌نی مرۆییو ئاواره‌كانی شه‌نگال له‌چیاكاندا ئه‌مه‌ریكای ناچاركرد بجوڵێت. له‌پاڵ ی���ه‌ك فاكته‌ری زۆر گرنگی تر كه پێشتر قاسم س���وله‌یمانی‌و ئێران، چه‌ندینج���ار داوای ناردن���ی هێزی���ان كردبو بۆ ش���ه‌ڕی داعش ،به‌اڵم له‌الیه‌ن هه‌رێمه‌وه ره‌تكرابوه‌وه. ئه‌مه‌ری���كا ،ل���هم ده‌خاله‌ت���هی زۆر ترس���ا كه به‌هێزی س���هربازیی ره‌نگه توركیاو س���عودیه‌ش په‌لكێش بكات بۆ ناو ش���ه‌ڕه‌كه‌و ناوچهكه ببێته ش���ه‌ڕی واڵتان‌و هه‌مو سیناریۆو هاوكێشه‌كانی له‌ده‌ست ده‌ربچن ،هه‌ربۆیه بۆ رێگرتن لهو مهترس���یانه خۆی بڕیاری ش���ه‌ڕی دا. ئێس���تاش ك���ه ش���ه‌ڕه‌كه ت���ه‌واو مهترس���یداره ،ئهمهریكا ،فه‌ڕه‌نس���ا، به‌ریتانی���او ئه‌ڵمانیا بڕی���اری جدییان داوه به‌ده‌رپه‌ڕاندن���ی داعش له‌ته‌واوی عێراق ،به‌اڵم ی���ه‌ك مه‌رجیان هه‌یه بۆ هه‌رێم‌و به‌غدا ،ئه‌گه‌ر په‌یوه‌ندییه‌كانیان چاكبكه‌ن���هوهو كێش���ه‌كان كۆتای���ی پێبهێنن‌و حكومه‌ت دروستبكه‌ن ،ئه‌وجا ئاماده‌یه بهتهواوی داعش ده‌رپه‌ڕێنێت، پێده‌چێ���ت مه‌رج���ی تری���ش هه‌بێت به‌س���هر هه‌رێمدا له‌بابه‌تی گهڕانهوه بۆ سنورهكانی ()2003و چۆڵكردنی ناوچه ت���ازه كۆنترۆڵك���راوه‌كان‌و كه‌رك���وك‌و ش���وێنه‌كانی ترو‌وازهێنان له‌فرۆش���ی ن���ه‌وت‌و گهڕانهوه بۆ به‌غ���دا له‌رێگه‌ی به‌غداوه بفرۆشرێت. س���ه‌ره‌ڕای ئه‌مان���ه زۆر ش���ت ماون باس���بكرێن ،به‌اڵم با روداوه‌كانی بچنه پێش ،باشتر درك به‌راستی گرفته‌كان‌و روداوه‌كان ده‌كه‌ی���ن ،به‌اڵم س���ه‌ره‌ڕای هه‌مو گومانه‌كان‌و خوێندنه‌وه‌ی جیاواز ب���ۆ روداوه‌كان ،ناكرێت ئهوه له‌به‌رچاو نه‌گیرێت ك���ه توركیا هه‌ڵس���وڕێنه‌ری سه‌ره‌كی داعش���ه له‌ناوچه‌كه‌دا ،ئه‌مه دەوڵ���ەت‌و ئەردۆغان ،بەڵک���و ئەوە هێزی له‌كاتێكدایه كه گه‌وره‌ترین س���ودمه‌نده ناوخۆی کورد‌و دەنگی دەنگدەرانە ئەردۆغان‌و له‌هه‌رێ���م‌و عێراقدا ل���ه‌ڕوی ئاڵوگۆڕی دەوڵەت ناچار بەچاکسازیی دەکا. بازرگانی‌و نه‌وت. کورد دەبوایە ئەو ریسکە بکات تا دەنگەکانی
کەمال چۆمانی
فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مان هه‌ڵبژێردرا. چه‌ن���د ڕۆژێك دوای بون���ی به‌په‌رله‌مانتار، له15ی ئازاری 2003دا ئه‌ردۆغان‌وه‌ك سه‌رۆك وه‌زیران ده‌ستنیشانكرا. پارتی داد‌و گه‌ش���ه‌پێدان به‌س���ه‌رۆكایه‌تیی ئه‌ردۆغان له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی 2007دا لهس���ه‌دا 46.6ی ده‌نگه‌كان���ی بهدهس���تهێنا‌و 60ه‌مین كابین���هی حكومه‌ت���ی كۆم���اری توركی���ای پێكهێنا. ل���ه12ی ئه‌یلول���ی 2010ش���دا پارتییەكهی ئه‌ردۆغان ڕیفڕاندۆمی بۆ ره‌شنوسی ده‌ستوری گۆڕاوی توركیا كردو به‌به‌ده‌ستهێنانی له‌سه‌دا 58ی ده‌نگه‌كان ره‌شنوس���ه‌كه‌به‌ده‌س���توری نوێی توركیا په‌سه‌ندكرا. له‌هه‌ڵبژاردنه گشتییه‌كه‌ی 12ی حوزه‌یرانی 2010دا ئاكه‌په لهس���ه‌دا 49.8ی ده‌نگه‌كانی بهدهس���تهێنا‌و ب���ۆ خولی س���ێیه‌م ئه‌ردۆغان بوه‌وه‌به‌سه‌رۆك‌وه‌زیرانی‌واڵته‌كه‌ی. لهدوای���ن هه‌ڵبژاردنیش���دا ب���ۆ پۆس���تی سه‌رۆكایه‌تیی كۆماری توركیا ،ئه‌ردۆغان توانی لهس���ه‌دا 51.8ی ده‌نگه‌كان به‌ده‌ستبهێنێت‌و وهك دوانزه‌یه‌می���ن س���ه‌ركۆماری توركیا ڕێی كۆشكی سه‌رۆكایه‌تی “چانكایا” بگرێته به‌ر. به‌ه���ۆی الوازی���ی كاندیده‌ك���هی جه‌هه‌په‌و مه‌هه‌په‌وه‌كه‌ئه‌م هه‌ڵبژاردنه سه‌ره‌تای ژیانی سیاس���یی بو ،س���ه‌الحه‌دین ده‌میرتاش تاكه ركابه‌ری ئه‌ردۆغان بو ،كه‌ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌هه‌بو به‌ڕاكێشانی بهش���ێكی ده‌نگه‌كانی ،ئه‌ردۆغان بۆ خولی دوه‌می هه‌ڵبژاردنه‌كه‌دوابخات.
زی���اد ب���کا ئەگەرن���ا مامەڵ���ەی ئەردۆغانی س���ەرۆک کۆمار ،کە کورد دڵنیابو ئەردۆغان دەردەچ���ێ ،مامەڵەی س���ەدا ٦ی دەنگەکانی تورکی���ا دەبو ،بەاڵم ئێس���تا ،هاوکێش���ەکان گۆڕان‌و مامەڵەی سەدا ٩ی دەنگەکان دەبێ. ئێستا عەبدواڵ ئۆجەالن ،کە وەک نوێنەری کوردانی تورکیا ،قەندی���ل‌و کوردانی ئەوروپا چارەس���ەریی پرس���ی کورد‌وتوێ���ژ دەکات، بەهێزێکی گەورەترەوە مامەڵە دەکا. له‌ش���ارێكی گ���ه‌وره‌ی‌وه‌ك ئیس���تانبوڵدا، ده‌میرتاش توانی ده‌نگی پارتییەكهی لە ١٠٠% به‌رزبكات���هوه ،به‌جۆرێك ك���ه له‌هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانییه‌كاندا كه چه‌ند مانگێك له‌مه‌وپێش ئه‌نجامدرا ،پارتییەكهی توانیبوی ته‌نها له‌سه‌دا 4.84ی ده‌نگه‌كان به‌ده‌ستبهێنێت ،له‌كاتێكدا كه كه‌سایه‌تییه‌كی ناس���راوو خۆشویستراوی الی خه‌ڵكی ئیس���تانبوڵ‌وه‌ك س���ری سوره‌یا ئۆنده‌ر كاندید بو ،ب���ه‌اڵم ده‌میرتاش به‌ته‌نها توان���ی 9.22ی ده‌نگه‌كان���ی ئیس���تانبوڵ به‌ده‌ستبهێنێت. ئەم سەرکەوتنەی دەمیرتاش لەئیستانبوڵ، س���ەرکەوتنی سیاس���ەتی نوێ���ی کوردیی���ە لەتورکیای نوێدا .چیتر کورد لەتورکیا ،بەدوای س���ەربەخۆیی نیی���ە ،کورد ن���ەک هەر چاوی لەدروس���تکردنی بڕیارو داڕش���تنی سیاسەتە بۆ ئام���ەد ،بەڵکو دەیەوێ لەئیس���تانبوڵیش بەش���داربێت .ئەمە دیسان نیشانیش دەدا کە تورکیایەکی دیموکرات دەکرێت ببێتە ماڵێکی هاڕمۆنیی بۆ هەموان .دەکرێ لەداهاتودا ،کورد لەئیس���تانبوڵ چەندان ئەوەندەش دەنگی زیاد بکا بەهۆی بەردەوامیی پڕۆس���ەی دۆزینەوەی ناس���نامەوە کە کوردان دەمێکە لەئیستانبوڵ لەدەستیانداوە. له‌ش���اره‌كانی ڕۆژئ���اوای توركیا ده‌میرتاش رێژه‌یه‌كی چاوه‌ڕواننه‌كراو ده‌نگی به‌ده‌ستهێنا، لهس���ه‌دا 7.9ی خه‌ڵكی ئیزمیر كه بهش���اره گه‌وره‌كه‌ی چه‌پڕه‌وه‌كه‌مالیس���ته‌كان ناسراوه ده‌نگی���ان به‌ده‌میرتاش���دا له‌كاتێك���دا ده‌نگی لهس���ه‌دا 3.48ئه‌نق���ه‌ره ،لهس���ه‌دا 5.05ی كرشه‌هیر‌و سه‌دا 2.74ی خه‌ڵكی چه‌نه‌قاله‌ی بهدهس���تهێنا .ئەم رێژەیە زۆرە لەش���ارێکی وەکو ئیزمیردا ،دەکرێ ئاماژەی رونی گۆڕینی عەقڵیەتی سیاسیی خەڵکی تورکیا بێ ،بەمە دەکرێ بەپڕۆژەی چاکسازیی خۆشحاڵبین. ههرچهنده؛ وهك ت���ه‌واوی هه‌ڵبژاردنه‌كانی پێش���و ،هی���چ كام له‌پارت���یو كاندی���ده‌كان دانی���ان به‌دۆڕانیاندا نه‌نا‌و ده‌ی���ان به‌هانه‌یان بۆ ئه‌نجامه‌كان هێنایه‌وه ،جگه له‌ئه‌كمه‌له‌دین ئیحسان ئۆغڵو ،كاندیدی هاوبه‌شی جه‌هه‌په‌و مه‌هه‌په كه‌وتی؛ “ئیتر قس���هی من ته‌واوبو”، به‌اڵم به‌وته‌ی زۆرینه‌ی رۆژنامه‌نوس‌و چاودێرانی سیاس���یی توركیا ،هاوكات لهگهڵ ئه‌ردۆغاندا ده‌میرتاشیش براوه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌بو. له‌كاتێك���دا پارتی���ی دیموكراتی���ی گه‌الن ئەو س���ەرکەوتنەی ئەردۆغان‌و دەمیرتاش“ ،هه‌ده‌پ���ه”و پارت���ی ئاش���تییو دیموكراتیی پشتیوانیکردنە لەدو پڕۆژە؛ ئابوری‌و سیاسیی“ .به‌ده‌په“له‌سه‌رانسه‌ری توركیا له‌هه‌ڵبژاردنی ئەردۆغان بەهۆی پڕۆژەی ئابورییەوە بردیەوە ،ش���اره‌وانییه‌كان كه‌له30ی ئ���ازاری رابردودا دەمیرتاش���یش بەهۆی پڕۆژەی سیاسییەوە .به‌ڕێوه‌چ���و لهس���ه‌دا 6.05ی ده‌نگه‌كان���ی تورکیا پێویس���تی بەم دو پڕۆژەیەیە تا زیاتر بهدهس���تهێنا ،ده‌میرتاش ل���هم هه‌ڵبژاردنه‌دا لەناوچەکەدا رۆڵببینێ .ئابوریی تورکیا بەندە به‌به‌ده‌ستهێنانی لهس���ه‌دا 9.8ی ده‌نگه‌كان بەسیاسەتی باشەوە هەر وەک چۆن بەهاتنی توانی خۆی له‌به‌ربه‌ستی به‌رده‌م پارته‌كان كه ئەردۆغان ئەم راستییە دەرکەوت .لە ١٠ساڵی له‌سه‌دا 10یه نزیكبكاته‌وه. راب���ردودا کە کورد زیاتر چاالکیی سیاس���یی ده‌میرت���اش ،به‌تایبه‌ت���ی له‌ش���اره‌كانی ئەنجام���داوە لەچاالکی���ی س���ەربازیی دژی ناوه‌ڕاست‌و ڕۆژئاوای توركیا توانی ده‌نگه‌كانی دەوڵەتی تورکیا ،ئەو راس���تییە رونتربۆتەوە پارتییەكهی بۆ دو به‌رانبه‌ر زیاد بكات. کە کورد دەبێ ببێتە بەش���ێک لەسیاس���ەتی به‌تایبه‌تی له‌ش���ارێكی وه‌كو ی���ۆزگات كه ناوخۆییو دەرەکیی تورکیا ئەگەرنا تەقینەوەی زۆرتری���ن ڕێ���ژه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رس���تیی تێدایه، کورد لەهەر س���اتێکدا ،تەواوی گوریس���ەکەی ده‌میرت���اش توان���ی 4ه���ه‌زار‌و 937ده‌ن���گ ئەردۆغ���ان دەکاتەوە خوری���ی .بەرزبونەوەی بهدهس���تبهێنێت له‌كاتێكدا له‌هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی دەنگەکانی کورد ل���ەم هەڵبژاردنەدا ئاماژەی پێش���ودا ده‌نگه‌كان���ی به‌ده‌پ���هو هه‌ده‌پ���ه رونیدا کە دەبێ ئەردۆغان‌وەک هێزێکی گەورە به‌په‌نجه‌كانی ده‌ست ده‌ژمێردران .له‌سیواسیش تەماش���ای کورد بکا کە هێزی رۆژ دوای رۆژ كه هاوش���ێوه‌ی یۆزگاته ده‌میرتاش 4ههزارو لەبەرزبونەوەدایە ،ئ���ەم بەرزبونەوەی دەنگە400 ،ده‌نگی به‌ده‌ستهێنا له‌كاتێكدا پارتییەكهی دەرفەتێكی���ش دەداتە ئەردۆغ���ان تا بتوانێ له‌هه‌ڵبژاردن���ی راب���ردودا 271ی ده‌نگ���ی لەبەرانبەر نەیارەکانیشیدا ،بێباکانەتر مامەڵە به‌ده‌ستهێنابو. بکا‌و ئ���ەو راس���تییەیان نیش���انبدا کە چیتر هه‌موی به‌الیه‌ك‌و ئیس���تانبوڵ به‌الیه‌ك ،ك ه کورد لەسیاس���ەتی تورکیادا ئیحتیوا ناکرێ ،بو به‌موفاجه‌ئه‌یه‌كی جی���اواز بۆ ده‌میرتاش. بەڵکو دەبێ بەش���داری پێبک���رێ .با چاوێك لهو ش���اره گه‌وره‌ی توركیا ده‌میرتاش توانی به‌ڕێژه‌ی ده‌نگه‌كان���ی ئه‌ردۆغان‌و ده‌میرتاش /به‌ڕێژه‌ی له‌سه‌داسه‌د ده‌نگه‌كانی پارتییەكهی هێزە کوردییەکاندا بخش���ێنین لهس���ه‌ره‌تای زیاد بكات ئه‌ویش له‌نزیك سه‌دا 5هوه بۆ 9.22 دهس���ه‌اڵتیانه‌وه‌تا ئه‌مڕۆ تا سەرکەوتنی ئەو ده‌نگه‌كانی هه‌ده‌پ���هی به‌رزكرده‌و له‌ئیزیمیری دو پڕۆژەیە رونتر دەربکەوێ کە باسمانکرد .كه‌مالیسته‌كانیش له‌سه‌دا 3.8ه‌وه‌بۆ 7.74و ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان كه له27ی ئازاری له‌مانیس���ا ،ده‌نیزلی ،موغاڵ‌و ئایدنیش له‌سه‌دا 1997دا به‌سه‌رۆكی گه‌وره‌شاره‌وانی ئیستانبوڵ سه‌د‌و بیست‌وپێنج ده‌نگه‌كانی زیادی كردبو. هه‌ڵبژێ���ردرا ،دوای دامه‌زراندنی پارتیی داد‌و بۆچی ده‌میرتاش؟ گه‌ش���ه‌پێدان لهس���اڵی 2002دا ،ساڵێك دواتر زۆر هۆكار هه‌یه‌ك���ه‌وای لهو ڕێژه‌زۆره‌ی وهك په‌رله‌مانت���اری پارتییەك���هی لهس���هر خه‌ڵك كرد ده‌ن���گ به‌ده‌میرت���اش ،كاندیدی لیستی شاری سێرت به‌به‌ده‌ستهێنانی له‌سه‌دا زۆرینه‌ی كورده‌كان بدات ،به‌اڵم گرنگترینیان: 85ی ده‌نگه‌كانی هه‌ڵبژاردن���ی نوێكردنه‌وه‌ی یهك���هم :ده‌میرت���اش له‌ب���ری بنیاتنان���ی
کوردستانی باکور بەتەماشاکردن لەسیاسەتی هێزە یاساییە کوردییەکان دەیەوێ سەرکەوتنی شۆڕشی چەکداریی بەسەرکەوتنی شۆڕشی سیاسیی‌و یاسایی بگەیەنێتە مەنزڵ
بانگه‌ش���هی هه‌ڵبژاردن لهس���هر ره‌خنه‌گرتن له‌ئه‌ردۆغ���ان‌و پارتییەكهی ،به “بانگهێش���تی ژیانێكی نوێ” داوای لهس���ه‌رجه‌م نه‌ته‌وه‌كانی توركیا كرد ده‌نگی پێبده‌ن. دوه‌م :سه‌الحه‌دین ده‌میرتاش سیاسییه‌كی چه‌پ���ڕه‌وه‌و ب���اوه‌ڕی به‌ئازادیی دی���ن هه‌یه. ئه‌وه‌تا هه‌رچه‌نده‌كه‌مێكیش گرفتیان هه‌بێت، كهس���ێكی ش���ه‌ریعه‌تخوازی‌وه‌ك ئاڵتان تان شوێنكه‌وته‌ی ده‌میرتاشه. س���ێیه‌م :س���ه‌الحه‌دین ده‌میرتاش بابه‌تی قۆناغ���ی چاره‌س���ه‌ریی پرس���ی ك���وردی له‌بانگه‌ش���هی هه‌ڵبژاردن���دا به‌كارنه‌هێنا ،به‌م كاره‌ش���ی س���ه‌لماندی كه‌ڕه‌وه‌ن���دی كوردی قۆناغه‌كه‌ب���ۆ مه‌رامی خۆی ناوێت ،به‌ڵكو بۆ به‌ده‌ستهێنانی مافه‌كانی كورد پشتگیری له‌م قۆناغه‌ده‌كات كه‌له‌نێوان ڕێبه‌ری به‌ندكراوی په‌كه‌كه‌عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌الن‌و حكومه‌ته‌كه‌ی ئاك پارتییدا به‌ڕێوه ده‌چێت. چ���واره‌م :كاندی���دی هاوبه‌ش���ی جه‌هه‌په‌و مه‌هه‌په ،كه‌ئ���هم دو پارتییه‌چه‌ند خاڵێكی كه‌م نه‌بێت ،هیچ شتێك پێكه‌وه كۆیانناكاته‌وه، هۆكارێكی تری به‌رزبونه‌وه‌ی ڕێژه‌ی ده‌نگه‌كانی ده‌میرتاش بو .ئه‌كمه‌له‌دین ئیحس���ان ئۆغڵو، س���كرتێری پێش���وی رێكخ���راوی هاریكاریی ئیس�ل�امیی ،كه كهس���ێكی محافی���زكاره ،نه له‌الیه‌ن الیه‌نگرانی ئاك پارتییه‌وه‌خۆشه‌ویست بو تا ناڕازییه‌كانی ئه‌ردۆغان ده‌نگی پێبده‌ن، نه‌له‌الیه‌ن بهش���ێكی ئه‌ندامان���ی جه‌هه‌په‌وه په‌س���ه‌ند بو .ئه‌مه‌ش‌وایكرد به‌شێكی ده‌نگه ناڕازیی���ه‌كان بۆ ده‌میرتاش بێ���ت ،به‌جۆرێك یه‌كێك له‌په‌رله‌مانتاره‌كانی جه‌هه‌په‌ده‌میرتاشی به“سه‌ركرده‌ی نوێی چه‌پڕه‌وه‌كان” ناوبرد. نزیكبون���هوهی پارتییەك���هی ده‌میرت���اش لهو به‌ربه‌س���تهی بۆ پارتیی���ەكان دیاریكرابو ك���ه‌له‌س���ه‌دا 10ی ده‌نگه‌كان ب���و ،مانایەکی قوڵ‌و س���یمبولیکی هەیە کە دەوڵەتی تورکیا پێش���تر داینابو تا هێزە بچوک���ەکان نەتوانن ببنە خاوەنی هەمو مافێکی حزبی سیاس���یی لەپارلەمان���ی ئ���ەو‌واڵت���ەدا .ئێس���تا بەپێی پڕۆژەی دیموکراتیزەکردنی دەوڵەتی تورکیا، ئەو بەربەس���تە بڕیارە بێتەخوارەوە بۆ سەدا حەوت(ههرچهنده دوای ئه‌م هه‌ڵبژاردنه ئیتر جێبهجێكردنی ئهو بڕی���اره به‌ئه‌گه‌رێكی دور ده‌زانرێت) .ئەو هێزانەی دەمیرتاشیان کاندید کردب���و ،لەهەڵبژاردنی پێش���وتردا ،تەنانەت نەگەیشتە س���ەدا حەوتی پێش���نیارکراویش، ب���ەاڵم لەم هەڵبژاردنەدا ،نەک س���ەدا حەوتی بەربەس���تە پێش���نیازکراوەکەی تێپەڕان���د، بەڵکو خۆی نزیککردەوە لەبەربەس���تی سەدا “دە”ش .ئەمە گرنگییەکی زۆری لەش���ێوازی سیاسەتکردن‌و چاالکییەکانی گروپ‌و رێکخراوە کوردیی���ەکان دەب���ێ چونکە بەم���ە هەدەپە دەتوان���ێ فەن���دی پارتیی���ە سیاس���ییەکان لەتورکیا وەربگرێ کە تا ئێس���تا هەمو هێزە سیاسییە کوردییەکان بەهۆی ئەو بەربەستەوە بێبەشکراون ،ئەمە جگە لەوەی دەتوانن‌وەک حزبی سیاسیی بەش���داربن لەهەڵبژاردنەکاندا نەک‌وەک کاندیدی س���ەربەخۆ کە هەمو جار چەندان دەنگی هێزە پشتیوانەکانی دەمیرتاش بێکاریگەر دەبون. له‌راب���ردودا ،پارتییە كوردیی���ه‌كان به‌هه‌ر ناوێك���هوه بهش���دارییان له‌هه‌ڵبژارنەکان���دا، نه‌یانتوانیوه‌خۆیان لهو به‌ربه‌سته‌نزیكبكه‌نه‌وه، ن���ه‌ك ه���هر نه‌یانتوانیوه‌نزیكببن���ه‌وه‌به‌ڵكو مه‌ودایه‌كی زۆری���ش له‌نێوانیاندا هه‌بو .به‌اڵم ئ���هم هه‌ڵبژاردن���ه ،دوای ئ���هو گۆڕانكارییه‌ی ك��� ه له‌پێكهات���هی پارتییە‌كه‌یان���دا كردیان‌و له‌پارتییەك���ی كوردیی ڕه‌ه���اوه گۆڕییان بۆ پارتییەکی توركیایی ،سه‌الحه‌دین ده‌میرتاش داینه‌م���ۆی پارتییەك���هی به‌ت���ه‌واوی خ���ۆی له‌به‌ربه‌سته‌كه نزیككرده‌وه. ئهوهی كه مهترس���ییه‌له‌سه‌ر به‌رده‌وامیدان به‌م ئاسته‌باشه‌ی كه سه‌الحه‌دین ده‌میرتاش نیشانیدا ،نه‌بونی خواستی چۆكدادانه‌له‌الیه‌ن نه‌ت���هوهی ت���ورك‌و بهش���ێكی ك���ورده‌وه‌بۆ ده‌میرتاش .ل���هم هه‌ڵبژاردنه‌دا رێژه‌یه‌كی زۆر له‌توركه‌كان ،به‌تایبه‌ت���ی ژنان به‌هۆی ئهوهی هه‌ده‌په‌زۆرترین مافی به‌ژنان داوه‌خوازیاربون ده‌نگ به‌ده‌میرتاش بده‌ن ،به‌اڵم كاتێك بیریان له‌شوناس���ه‌كه‌ی ده‌كرده‌وه ،هه‌نگاوه‌كه‌یان بۆ دواوه ده‌گێڕایه‌وه‌و له‌خواس���ته‌كه‌یان پاشگه‌ز ده‌بونه‌وه. ئ���هوهی ك���ه‌زۆر گرنگه ب���ۆ‌ده‌میرتاش، كاركردن���ه لهس���هر پاراس���تنی پێگه‌ی خۆی له‌ن���او كورده‌كاندا‌و هه‌وڵدانه ب���ۆ رازیكردنی دڵ���ی توركه‌كانی���ش .به‌اڵم ئه‌مه‌پێویس���تی به‌كۆششێكی زۆر هه‌یه. ده‌میرتاش س���ەرکەوتوانە سیاسەتی کرد، دەب���ێ بەردەوامیش ب���ێ لەبەردەوامیدان بەو جۆرە سیاسەتکردنە .بزوتنەوەی رزگاریخوازیی کوردستان لەباشوری کوردستان سەرکەوتوبون لەشۆڕشی چەکداریی‌و لەرزگارکردنی بەشەکەی خۆی���ان ،ب���ەاڵم ژێرکەوتوب���ون لەخەبات���ی سیاس���یی‌و حوکمڕانییان .کوردستانی باکور، بەتەماش���اکردن لەسیاس���ەتی هێزە یاساییە کوردییەکان ،دەیەوێ س���ەرکەوتنی شۆڕشی چەکداریی بەس���ەرکەوتنی شۆڕشی سیاسیی‌و یاسایی بگەیەنێتە مەنزڵ.
18
تایبه‌ت
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
خه‌ونی سه‌ربه‌خۆیی‌و هەمومان کەوتینە داوەکەی (ڕووداو)ەوە خه‌می داهاتو شوان حەمە
ئاسۆس هه‌ردی ئ���هو رۆژه‌ی س���ه‌رۆكی هه‌رێم چوه په‌رله‌م���ان‌و باس���ی ریفراندۆمی كرد، له‌به‌رنامه‌یه‌كی راس���ته‌وخۆی كه‌ناڵی نالیادا وتم :به‌بۆچونی من سه‌ركردایه‌تی ك���ورد بڕیاری س���ه‌ربه‌خۆیی نه‌داوه‌‌و زیاتر مانۆڕ ده‌كات ،بۆ ئهوهی به‌پێی پێش���هاته‌كان ،هه‌وڵب���دات زۆرتری���ن دهس���كه‌وت بهدهس���تبێنێ .چونك���ه هێشتا هێزه عێراقییه‌كان ،ده‌وڵه‌تانی دراوسێ‌و كۆمهڵگهی نێوده‌ڵه‌تی سورن لهس���هر ئهوهی عێ���راق به‌یه‌كگرتویی بمێنێته‌وه ،كورد خۆیش���ی به‌درێژایی س���ااڵنی رابردو هیچ ئاماده‌كارییه‌كی راستهقینهی نه‌كردوه بۆ بڕیارێكی ئاوا گرنگ‌و چاره‌نوسس���از .ئه‌وه‌نده هه‌یه لهدوای روداوه‌كانی موسڵه‌وه ئه‌گه‌ری هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌‌و دابه‌شبونی عێراق لهسهر ئه‌رزی واقیع ،ئه‌گه‌رێكی به‌هێزه ،بۆیه پێموایه ده‌ب���ێ ئه‌وه‌نده‌ی له‌تواناماندا بێ���ت ئاماده‌كاریی بكه‌ی���ن بۆ ئهوهی ئه‌گ���هر رویدا ،بڕیاری خۆمان بده‌ین.. هه‌مو ئهو به‌ڕێزان���هی له‌به‌رنامه‌كه‌دا به‌سه‌رس���وڕمانه‌وه بهش���داربون، لێیانده‌ڕوانی���م‌و ده‌یانوت دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی كوردستان ،هه‌ر ته‌نها كاتی ماوه. ئێس���تا ،پاش رو وه‌رگێڕانی داعش به‌ره‌و ههرێمی كوردستان‌و كه‌نارخستنی مالیك���ی ،ره‌نگ���ه وێنه‌ك���ه رونت���رو هه‌لومه‌رجه‌كه ئاشكراتر بێت .هه‌رچی په‌یوه‌ندی به‌عێراقه‌وه هه‌یه ،به‌چاوی خۆم���ان بینیمان پ���اش ناچاركردنی مالیكی به‌وازهێنان ،چۆن هه‌ڵوێستی عه‌ش���ایه‌ر‌و هێزه س���وننییه‌كان نه‌رم بو .ده‌وڵه‌تانی ناوچهكه ،به‌وانه‌شه‌وه كه به‌پاڵپش���تی دو به‌ره دوژمنه‌كه‌ی شه‌ڕی ش���یعه‌‌و س���وننه ده‌ناسرێن، پێش���وازییان له‌كاندیدكردنی عه‌بادی كرد .ئه‌مه‌ری���كاو ده‌وڵه‌تانی ئه‌وروپا ئاماده‌ییان ده‌ربڕی به‌هه‌مو توانایه‌ك هاوكاریی بكهن .ته‌نانه‌ت ئه‌نجومه‌نی ئاسایش���ی نێودهوڵهتی پش���تیوانیی له‌عه‌بادی ك���رد .ئهوهی ئ���هم هه‌مو ده‌وڵ���هتو هێزه جی���اوازه‌‌و ته‌نانه‌ت دوژمنه‌ی كۆكردۆته‌وه ،به‌پله‌ی یه‌كه‌م خه‌مخۆرییه ب���ۆ مانه‌وه‌ی عێراق وهك ده‌وڵه‌تێك���ی یه‌كگرتو ،كێش���ه نییه ش���یعه حوكمی بكات ،ب���ه‌اڵم ده‌بێ سوننه تێیدا په‌راوێز نه‌خرێت. هه‌رچی په‌یوه‌ندی به‌كوردستانیشه‌وه هه‌یه ،لهدوای روداوه‌كانی موس���ڵه‌وه، ب���اس‌و خواس���ی س���ه‌ربه‌خۆیی‌و دامه‌زراندن���ی ده‌وڵه‌تی س���ه‌ربه‌خۆی كوردس���تان گه‌رم ب���و .هه‌ندێك زۆر
لهگهڵ په‌الماره‌كانی داعشدا ،دیسان ئهو راستییه‌مان بۆ سه‌لمێنرایه‌و‌ه ك ه ده‌وڵه‌ت به‌دروشمبازیی دروستناكرێت
لەدوای هێرش���ەکانی داعش بۆ سەر ناوچە ت���ازە ئازادکراوەکانی باش���وری کوردستان‌و پاشەکشەی بێ بەرگرییانەی س���ێ هێزی فەرماندەیی پێش���مەرگە، لەهەر س���ێ ناوچەی ش���ه‌نگال‌و زومارو وانكی ،هەس���ت بەوە ک���را (ڕووداو)ی س���ەر بەپارتی ،بەدوای تانەو تەشەر‌و هەڵگیرس���اندنی جۆرێ���ک لەش���ەڕی میدیایی���دا دەگەڕێ���ت ،جارێ���ک دژی یەپەگ���ەو جارێک دژی یەکێتی‌و جارێک دژی پەکەکەو جارێکیش دژی گۆڕان.
ڕووداو توانی تیشکی میدیاکارانی ئەهلی ڕێکخراوەکان لەخاڵی تراژیدیاو هۆکاری ئەنفالکردنی ئێزیدیەکان ،بگوازێتەوە بۆ قسەکردن‌و لەسەر ڕاستگۆیی‌و ناراستگۆی ی (ڕووداو)
لەهەس���تکردن بەبەرپرس���یاریەتی نەتەوەی���یو نیش���تمانی‌و هەس���تیاریی دۆخەکەوە ،میدیای ئەهلی بەیاننامەیەکی دەرک���ردو داوایک���رد ش���ەڕی میدیایی حزبەکان بوەستێنرێت .ناڕەزایەتیه‌کان دژی ڕۆڵی خراپی (ڕووداو( گەیش���تە ئەو ئاستەی ١٢٦چاالکوان‌و کەسایەتی، لەڕاگەیه‌نراوێک���دا ،داوای س���زادانی (ڕووداو) بکەن. با بپرسین ،ڕووداو بۆچی وا دەکات؟ لەکاتێک���دا س���ەرۆکی پارت���ی ،بەپێی بەگەریال ب���کات؟ بۆ ڕووداو هەوڵدەدات خۆی دەچێتە ،الی گەریالو سوپاسیان میدیاکاران‌و چاالکوانان‌و بەشێک لەتوێژە به‌حه‌ماس���ه‌ته‌وه پێیانواب���و ئی���دی دەکات ،ئایا بۆ دەبێت (ڕووداو) گێچەڵ کۆمەاڵیەتیی���ەکان بەگ���ژ خۆیدا بکات؟ ت���ه‌واو ،به‌م زوانه ده‌بین���ه ده‌وڵه‌ت. هه‌ندێك���ی تری���ش به‌گومان���هوه ده‌یانڕوانی‌و به‌موزایه‌ده‌ی سیاس���یی الیه‌نێك له‌قه‌ڵه‌میانده‌دا .به‌اڵم لهگهڵ په‌الماره‌كانی داعش���دا ،دیس���ان ئهو راس���تییه‌مان بۆ س���ه‌لمێنرایه‌وه كه ده‌وڵه‌ت به‌دروشمبازیی دروستناكرێت. ئاخ���ر هه‌رێمێك كه نه‌توانێت به‌رگه‌ی یهك هێرش���ی داعش بگرێ‌و له‌چه‌ند ده‌ستاوده‌ستکردنی ده‌سه‌اڵت ،په‌یوه‌ندی دانا ئه‌مین س���ه‌عاتێكدا له‌هه‌مو به‌ره‌كانی ش���ه‌ڕ به‌بارودۆخ���ی سیاس���یو س���ه‌ربازیه‌وه بكش���ێته‌وه تا ئهو راده‌یه‌ی هه‌ڕه‌شه یه‌کێت���ی ناتوان���ێ قه‌ناع���ه‌ت نی���ه ،به‌پێچه‌وانه‌وه شکس���ت‌و خراپیی له‌پایته‌خته‌ك���هی نزیكبێت���هوه ،چۆن به‌ئه‌ندامه‌کانی خۆش���ی بهێنێت که هه‌ر بارۆدۆخ���ه‌کان هانده‌رن بۆ گۆڕانکاریی‌و ده‌توانێ ده‌وڵه‌ت دروستبكات؟ ته‌نانه‌ت 11ئه‌ندام���ی ئه‌نجومه‌نه‌که‌ی پارێزگای بۆ گۆڕینی ده‌سه‌اڵت .له‌کاتێکدا عێراق ئه‌گه‌ر قسه‌ی پڕوپاگه‌نده‌چییه‌كانیش س���لێمانی ،به‌ده‌نگی حه‌اڵڵ���ی خه‌ڵك پارچ���ه پارچه بوه ،خوێنی لێئه‌چۆڕێ‌و راس���تبێت‌و ئه‌م���ه پیالنێ���ك بوبێت هاتون ،بۆیه چاوه‌ڕێ���ی ئهوهی لێئه‌کرا سێیه‌کی بهدهس���ت داعشه‌وه‌یه ،که‌چی ب���ۆ پوچه‌ڵكردن���هوهی "پ���رۆژه‌ی له‌کاتی ته‌شکیلکردنی ئیداره‌ی پارێزگای پرۆس���هی ڕاده‌س���تکردنی دهس���ه‌اڵت س���ه‌ربه‌خۆیی -ئه‌گ���هر هه‌بوب���ێ" ،س���لێمانیدا ،ش���ه‌رمنانه ده‌ر‌ک���ه‌وێ‌و له‌هه‌مو کات باش���تر ئ���ه‌ڕوات به‌ڕێوه، پرس���یاره‌كه ئه‌وه‌یه ك���وا ئهو هێزه‌ی به‌ڕێزه‌وه دهس���ه‌اڵت ته‌س���لیمی الیه‌نی ئه‌وه‌تا خودی یه‌کێتی چونکه پۆس���تی س���ه‌ر‌کۆمار بۆ خ���ۆی بو ،نه‌یهێش���ت به‌رگری له‌م پرۆژه‌ی���ه دهكردو بۆچی براوه‌ی هه‌ڵبژاردن بکات. نه‌یتوان���ی له‌هی���چ ش���وێنێك خۆی ئهوهی ئێستا یه‌کێتی داوای ئه‌کات ،دیاریکردنی ،یهك ڕۆژ دوابکه‌وێت. به‌پێچه‌وان���هی بیانوه‌کانی یه‌کێتی، رابگرێ؟ ئاخۆ ئه‌گه‌ر هێزی ئاسمانیی درێژه‌دانه به‌و دهس���ه‌اڵته گشتگیرییه‌ی ئهمهریكا فریام���ان نه‌كه‌وتایه ،ئه‌مڕۆ که پێنج س���اڵه له‌سلێمانی‌و گه‌رمیان ،بارودۆخی ئێستای سلێمانی‌و گه‌رمیان له‌كوێ ده‌بوین؟ پی���اده‌ی ئ���ه‌کات ب���ه‌اڵم ئه‌مجاره‌یان به‌هه‌مو ڕه‌هه‌نده‌کانیه‌وه ،ئه‌خوازێ ئه‌م پێموای���ه ئێس���تا له‌ب���ری خه‌ونی به‌بیانویه‌ک���ی تر .جاران یه‌کێتی ئه‌یوت حزبه به‌خێرایی مل بۆ ئیراده‌ی خه‌ڵك‌و س���ه‌ربه‌خۆیی ،ده‌ب���ێ خه‌م���ی دو مادام هێزو ده‌زگا ئه‌منیه‌کان الی ئه‌وانه ،ده‌نگده‌ران بدات .پێنج س���اڵه یه‌کێتی مهترس���یی گ���ه‌وره بخۆی���ن :یه‌كه‌م ،ئه‌بێ���ت پارێزگار له‌وانبێ���ت بێ ئهوهی لهس���لێمانی‌و گه‌رمیان که‌مینه‌یه به‌اڵم ئه‌مجاره‌ش س���ه‌ركرده‌كانمان لهسهر ئاماژه به‌دابه‌شکردنی پۆسته‌کانی دیکه‌ی حوکم���ی ڕه‌های ئه‌م ده‌ڤ���ه‌ره ئه‌کات، مێ���زی گفتوگۆ مافه‌كانمان نه‌گۆڕنه‌وه پارێزگا بکات .ئهوهی ئێس���تا یه‌کێتی دادپه‌روه‌ر نه‌ب���وه له‌به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌م به‌نه‌وت‌و پله‌و پای���ه له‌به‌غدا .دوه‌م ،ئه‌یڵێت ،بیان���وی خراپیی بارودۆخه بۆ پارێزگای���هو دوچاری چه‌ندین کێش���هو ئهو "چه‌كه پێشكه‌وتو"انه‌ی له‌ده‌ستی ڕاده‌س���تنه‌کردنی ده‌سه‌اڵت .به‌رپرسانی قه‌یرانی کردۆته‌وه ،بارودۆخی ئه‌منیی هێ���زه حزبییه‌كان���دان‌و ئه‌م���ڕۆ ب���ۆ یه‌کێتی به‌ئاش���کرا به‌ئیس�ل�امیه‌کانیان ل���هم پێنج س���اڵه‌ی ڕاب���ردودا ناله‌بار پاراستنی كوردستان به‌كارده‌هێنرێن ،وتوه ک���ه بارودۆخه‌که هی ئ���هوه نیه ب���وه ،ده‌زگا ئه‌من���یو س���ه‌ربازیه‌کان س���به‌ی كه داعش تێكشكا ،رویان پێ پارێزگار یان ده‌سه‌اڵت ڕاده‌ستی الیه‌نی ب���ۆ یه‌کالکردن���هوهی ملمالنێ���کان، خۆپیش���اندانه‌کا ن‌وهه‌ڵبژاردنه‌کان، وه‌رنه‌گێڕن‌و ئاراس���تهی كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی براوه‌ی هه‌ڵبژاردن بکه‌ن. خۆمانی بكهن. دیمۆکراس���یی‌و له‌به‌رژه‌وه‌ندی حزب���دا ،به‌کارهێنراون. پرۆس���هی
ئایا بەرژەوەندی ڕووداو لەهەڵگیرسانی ش���ەڕی میدیایی ،لەچیدایە؟ وەاڵمەکە لەو گێڕانەوەدایە کە لەس���ەرەوه‌ی ئەم نوس���ینە باس���کرا .ڕونتر بڵیم ئامانجی ڕووداو س���ەرقاڵکردنی میدیای ئەهلی‌و ڕێکخراوەکان‌و ڕای گش���تییە بەشتێکی جیاواز لەوەی لەسەر زەوی دەگوزەرێت. ڕووداو توانی تیشکی میدیاکارانی ئەهلی ڕێکخراوەکان ،لەخاڵی تراژیدیاو هۆکاری ئەنفالکردنی ئێزیدی���ەکان ،بگوازێتەوە بۆ قس���ەکردن‌و لەس���ەر ڕاس���تگۆیی‌و ناراس���تگۆیی (ڕووداو) ،ت���ا دواج���ار ئێمە لەبەر هەس���تیاریی دۆخەکە ،داوا لەمەس���عود بارزان���یو پارت���ی بکەین، سنورێک بۆ نابەرپرس���یاریەتی ڕووداو دابنێت .ئێمە نەمانپرس���ی ئایا بۆ سێ فەرماندەیی پێش���مەرگە ،لەناوچەکانی ش���ه‌نگال‌و زومارو وانك���ی ،بێ بەرگری پاشەکش���ەیان کرد!؟ بۆ لەناوچەکانی ژێردەستی پارتی ،ئێزیدیەکان‌و کەمایەتیە ئاینزاکانی تر ،بۆ دڵڕەقی‌و وەحشیگەری داع���ش بەجێهێڵران؟ هۆی چییە ،دوای هاتنی داعش ،گەنجانی ئێزیدی بەلێشاو دەچنە ڕیزەکانی یەپەگەوە؟ بۆ ئێزیدیە ئاوارەکانی دهۆک ،دژی دەسەاڵتدارانی ئەو ناوچەیە خۆپیشاندان دەکەن؟ ئێمە نەمانپرس���ی ئایا ئەو کەس���ەی لەپشت
دامەزراندن���ی کەناڵ���ێ ڕووداوەوەی���ەو س���ەرۆک وەزیران���ی ئ���ەم هەرێمەیە، لەیەکەمین ڕۆژی هێرشەکانی داعشەوە، ت���ا چەند رۆژێک بەر لەئێس���تا ،لەکوێ ب���و؟ لەو کات���ەدا کچ���ان‌و ژنانی ئێمە ڕفێنران‌و دەستدرێژیی سێکسییان کرایە سەر ،سەرۆک وەزیران لەکوێ بو؟ ئێمە س���ەرقاڵی ئەوەین ڕووداو چی دەڵێت‌و چ���ۆن بەبەڵگ���ەوە بەدرۆدەخرێت���ەوە، ب����ەاڵم ناپرس����ین پەرلەم����ان ب����ۆ لێپرسینەوە لەسەرۆک وەزیران ناکات! ی����ان بۆ میدی����ای ئەهل����ی لەپەرلەمان ناپرس����ێتەوە؟! بەڵێ ئێم����ە دەتوانین، بەهەمان هەستکردن بەبەرپرسیاریەتی نەتەوەی����یو نیش����تمانییەوە ،وەک میدیا ،پشتیوانی پێش����مەرگە بکەین‌‌و بەشداربین لەپاراستنی ئاسایشی گشتی س����ەرکەوتنمان بەس����ەر هێزی تاریکی داعش����دا ،بێ ئەوەی پەیڕه‌وکردنی ئەم هێڵە سەرەکیانە ،لەسەر حسابی پەیامە میدیاییەک����ە بێت .پێوس����تە ددان بەو ڕاس����تیەدا بنێین کە ئێمە (هەمومان)، کەوتین����ە داوی (ڕووداو)ەوە .ئێم����ە زیات����ر بەهەس����تەکانمانەوە کارمانکرد، نەک بەبیرکردنەوەو ش����رۆڤەکانمانەوە. ئەمەش ئەزمونێک����ی نوێیە بۆ میدیای ئەهلی.
یه‌کێتی ده‌سه‌اڵتی سلێمانی‌‌‌‌‌‌‌ڕاده‌ست ناکات پ���رۆژه‌و داموده‌زگاکانی ئه‌م پارێزگایه له‌پێن���ج س���اڵی ڕاب���ردودا له‌خزمه‌تی س���ه‌رکرده‌و کۆمپانیاکانی حزبدا بون، دارای���ی ئ���هم ناوچه‌ی���ه نابوتکراوه، بانقه‌کان خاڵین‌وهاواڵتی‌و پێش���مهرگه بێموچه‌ن ،له‌والش���هوه لهس���نوره‌کانی ئه‌م پارێزگای���هوه به‌تااڵنبردنی نه‌وت‌و سامانی کوردستان ،جمه‌ی دێت .ئاخر یه‌کێت���ی ناتوانێ قه‌ناع���ه‌ت به‌خه‌ڵک بهێنێ���ت که زیاتر له 20ملیۆن دۆالری له‌بانقی ش���ار‌ۆچکه‌یه‌کی بچوکی وهك جه‌ل���ه‌وال دانابێ‌ول���هم ئاگرباران���ه‌دا نه‌یگواستبێته‌وه! دواج���ار بیانوی یه‌کێتی بۆ خراپیی باردۆخ ،بێمانایه ،ڕاستیه‌که‌ی ئه‌وه‌یه که ئیراده‌ی ده‌ستاوده‌ستکردنی ده‌سه‌اڵت، الی سه‌رکرده‌کانی ئه‌م حزبه بونی نیه. خۆ س���اڵی پ���ار دوای هه‌ڵبژاردنه‌کانی سێپته‌مبه‌ر ،ش���ه‌ڕ له‌ئارادا نه‌بو کاتێ به‌رپرس���ێکی س���هربازیی ئ���هو حزبه ڕاس���تیه‌کی ترس���ناکی ئاش���کراکرد ک���ه یه‌کێت���ی ئاماده‌نیهمودیریه‌ت���ی ناحێیه‌كیش ته‌س���لیم بکات! ئێستاش ڕه‌فتارو گوتاری یه‌کێتی به‌ئاڕاسته‌یه‌که ک���ه ئاماده‌نی���ه ته‌نان���ه‌ت که‌س���یش له‌به‌ڕێوه‌بردن���ی س���لێمانی‌وگه‌رمیاندا شه‌ریك بکات.
دواجار بیانوی یه‌کێتی بۆ خراپیی باردۆخ بێمانایه ،ڕاستیه‌که‌ی ئهوهی ه ک ه ئیراده‌ی ده‌ستاوده‌ستکردنی ده‌سه‌اڵت ،ال ی سه‌رکرده‌کانی ئه‌م حزب ه بونی نیه
كوردو داعش‌و سوننه ،كوردو شیعه (گهڕانهوه بۆ چوارگۆشه‌ی یه‌كه‌م) عومه‌ر عینایه‌ت مێ���ژوی نزیك���ی خه‌باتی گه‌ل���ی كورد له‌باش���وری كوردس���تان ب���ۆ 68س���اڵ دهگهڕێتهوه ،لهو ماوه‌یه‌دا هه‌وراز‌و نشێوی زۆری بڕیوه ،كۆسپ‌و ته‌نگژه‌ی زۆری دیوه، نس���كۆی 1975و كیمیاییب���اران‌و ئه‌نفال ل���ه 1988م���ان بینی ،دواج���ار روبه‌ڕوی به‌ربه‌ریه‌تی ده‌وڵه‌تی خه‌الفه‌تی ئیسالمی له‌عێراق‌و شام(داعش) بوینه‌وه. رێكخراوی به‌ربه‌ری داعش كه له‌سایه‌ی ده‌زگا موخابه‌راتی���ه عه‌ره‌بی���ه‌كان‌و به‌هاوكاری ده‌وڵه‌تی توركی���او به‌هاندانی بانگخوازه ئیسالمیه توندڕه‌وه‌كانی میسر‌و سعودیه‌‌و قه‌ته‌ر‌و كه‌نداو ،به‌شێك له‌خاكی عێراق���ی داگیركردوه‌‌و خێڵه س���وننه‌كان پشتیوانیی لێده‌كه‌ن له‌سه‌ره‌تاوه سه‌رانی كورد‌وه‌ك ده‌وڵه‌ت حسابیان لهسهر كردو وتیان(عێ���راق ناگه‌ڕێت���هوه بۆ پێش 9ی حوزه‌یران‌و ئێستا ئێمه هاوسێیه‌كی نوێمان هه‌یه كه داعش���ه)و هێزی پێش���مهرگهیان نارده ناوچه كێش���ه لهس���ه‌ره‌كان ،داعش هێرشی لهس���هر بهغداو دیاله چڕكرده‌وه‌‌و ب���هر ڤیتۆی ئێ���ران ك���ه‌وت ،روی كرده كوردستان ،له‌جه‌له‌وال شه‌ڕ هه‌بو له‌موسڵ نه‌بو یهكێتی پارت���ی تۆمه‌تبار ئه‌كرد كه شه‌ڕ لهگهڵ داعش ناكه‌ن ،كاتێك شه‌ڕه‌كه گشتگیر بو سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و حكومه‌ت
خه‌ڵكیان دڵنیاكرده‌وه له‌توانای به‌رگریی، به‌اڵم له‌ش���ه‌نگار پێمانوترا نه‌ك به‌رگری ی الوازه به‌ڵك���و ه���هر نیه ،س���هركردایهتی كورد ب���اش ده‌یانزانی ك���ه چه‌كی داعش چیه‌‌و توانای چه‌نده‌و ،چۆنه؟ به‌اڵم پێش كاره‌ساتی شه‌نگال ئه‌م سه‌رنج‌و گازنده‌یان نه‌ده‌كرد ،هێزهكانیان له‌شه‌نگال بێبه‌رگریی شاره‌كه‌یان چۆڵكرد‌و منداڵ‌و كیژی جوانی ش���ه‌نگالیان كرده خۆراك���ی ئه‌ژدیهاكانی داعش ،رێكخس���تنه‌كانی پارتی له‌شه‌نگال له‌م���اوه‌ی دو مانگ���دا نه‌یانتوانیوه هێزی به‌رگریی دروس���تبكه‌ن ئاماده‌یان بكهن بۆ ه���هر روداوێ���ك الوه ئێزیدییه‌كان چه‌كدار بكهن ،ئێزیدیه‌كان خۆشیان خه‌مساردبون به‌رگرییان نه‌كرد! ش���ه‌ڕی م���اڵ به‌ماڵ‌و ج���اده به‌جاده‌ی���ان نه‌كرد! ش���اره‌كه‌یان چۆڵكرد ،ئه‌م���ه گازنده‌یه‌كی جدیه له‌الو‌و گه‌نج���ی ئێزیدی ئایا باش���تر نه‌بو له‌بری ئ���هوهی دای���ك‌و خوش���ك‌و منداڵه‌كانیان به‌برس���ێتی‌‌و تینوێتی له‌ش���اخی شه‌نگال بمرن‌و كی���ژه پاكیزه‌كانی���ان بێبه‌رگریی جێبهێڵن بیانده‌نه دهس���ت داعش���یه‌كان له‌ناو ماڵو ش���ه‌قامه‌كان‌و س���ه‌ربانه‌كانی خۆیاندا ش���ه‌هیدببن‌و داعشه‌كان به‌دۆزه‌خ بسپێرن؟! س���ه‌رنجبده‌ن ش���اری ئامرلی توركماننش���ین دو مانگ���ه له‌گه‌م���ارۆی داعش���دایهو به‌هیلیكۆپته‌ر خواردنیان بۆ به‌رده‌ده‌نه‌وه‌‌و به‌رگریی ده‌كه‌ن ،سه‌رنجی كۆبانی ،حه‌ڵه‌ب ،قامیشلو ،غه‌ززه بده‌ن
چۆن شه‌هید ده‌ده‌ن‌و شار چۆڵناكه‌ن ،ئه‌م راكردن‌و شار چۆڵكردنه له‌ناو كورددا بوه‌ت ه كلتورو شانازییشی پێوه ده‌كه‌ین ،له1991 به‌هه‌مانشێوه دو ملیۆن كورد بۆی ده‌رچوو خاك���ی خۆی ب���ۆ دوژمن ب���ه‌ردا‌و بڕیاری ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی 686ی لێكه‌وته‌وه‌‌و ئێستاش لهسهر ئه‌تككردنی شه‌ره‌فی كیژی ئێزیدی‌‌و جینۆسایدی ئێزیدیه‌كان ئهمهریكا هاته‌ده‌نگ‌و هه‌ولێری پایته‌ختی پاراست‌و هاوكاریی مرۆییو سه‌ربازیی نارد‌و یهكێتی ئه‌وروپاش ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی هاندا بۆ هاوكاریی ،میلله‌تێكی سه‌یرین نه سیاسه‌ت باش ده‌كه‌ین نه ش���ه‌ڕ ،ئایا ئه‌كرێت ئێمه ب���ه‌س چاوه‌ڕێی كاره‌س���اتبین بۆ ئهوهی واڵتان بێن به‌هانامان���هوه؟ ئه‌ی بوێریی‌‌و گیانفیدای���ی ك���ورد چی لێه���ات؟ لهگهڵ ئهو هه‌مو پێش���مهرگه بوێرانه‌ی كه كورد هه‌یه‌تی نه‌توانراوه س���ود له‌‌وزه‌و توانایان وه‌ربگیرێت ،ئایا كورد سیاسه‌ت نازانێ یان دوژمنی زۆره یان هه‌ردوكیان ،سه‌رنجبده‌ن پاش 11س���اڵ له‌ئیدیع���ای یه‌كگرتنه‌وه ده‌رك���ه‌وت هه‌م���وی درۆ ب���و ،دو هێزی حزبیی‌و له‌ناو هێزی حزبیدا هێزی كه‌سیی، له‌بری سوپای كوردستان به‌رهه‌م هات. كوردس���تان 430000هه‌زار موچه‌خۆری لهس���هر حسابی پێش���مهرگه هه‌یه ،به‌اڵم ته‌نها 40000هه‌زار پێش���مهرگهی حه‌قیقی لهس���ه‌نگه‌ردان ،پێش���مهرگهی ئاس���ایی س���ه‌نگه‌ر موچه‌ك���هی 470000دین���اره،
(پێش���مهرگهی) ب���ن دی���وار ملیۆنێ���ك شه‌ڕی داعش هاتو ئه‌وه‌نده‌ی دی خه‌رجی ی پێش���مهرگه بگه‌ڕێته‌وه شوێنه‌كانی پێش وه‌رده‌گرێ ،كارمه‌ندێك���ی ده‌وڵه‌ت له‌به‌ر حكومه‌تی هه‌رێم زیادیكرد‌و ئاواره‌ش هاته 9ی حوزه‌یران ،راس���ته كورد توانی رێگ ه سپلێت‌و بێكار ،كۆمپیوته‌ر له‌خزمه‌تیدایه‌‌و بانی‌‌و قوڕه‌ك هی خه‌ستتر كرد. له‌مالیك���ی بگرێت جارێك���ی دی‌والیه‌تی ناپلیۆن ئه‌كات‌و به‌ئۆتۆمبێلی فه‌رمانگه‌كه‌ش له‌سه‌ره‌تاوه داعشیه‌كان شه‌ڕی كوردیان سێهه‌م وه‌ربگرێت‌و بچێته‌وه سهر كورسی نه‌ب���ێ نایه‌ت���ه س���هر كاری بێكاری���ی ،نه‌كرد ،كورد هه‌ڕه‌ش���هی گشتپرس���یی‌و حوك���م ،ب���ه‌اڵم هه‌رگیز نابێ���ت دڵ بهوه موچه‌ك���هی دو ئه‌وه‌نده‌ی پێش���مه‌رگه‌یه‌‌و سه‌ربه‌خۆیی كرد ،س���ه‌رۆكی هه‌رێم چوه خۆشبكه‌ین كه شه‌یتان رۆیشت‌و مه‌الئیكه ك���ه ده‌چێته ئیف���اد رۆژانه‌ك���هی 32000په‌رله‌م���ان‌و داوای ده‌ركردن��� ی یاس���ای هات ،بێگومانین لهوهی جیاوازی له‌ناخی دیناره ،به‌اڵم پێشمه‌رگه‌یه‌ك له‌سه‌نگه‌ردا هه‌ڵبژاردن‌و راپرس���ی لێك���ردن ،لێره‌وه مالیكیو به‌رنامه‌كه‌ی���دا نیه لهگهڵ ناخی ی عه‌ره‌ب���یو عه‌بادی‌‌و به‌رنامه‌كه‌ی ،هه‌ردوكیان له‌یه‌ك رۆژانه‌ك���هی هه‌زار دین���اری ته‌بعه ،ئه‌مه ئێ���ران‌و میس���رو كۆم���كار به‌رهه‌م���ی حكومه‌ت���ه حزبیه‌كه‌ی پارتیو ئهمهریكاو عێراقی ش���یع ه هه‌ڕه‌ش���ه‌یان ش���وێنه‌وه ده‌جوڵێنرێ���نو ش���وێنه‌كه‌ش یه‌كێتیه ،ئیت���ر بۆ گله‌یی له‌پێش���مهرگه ك���رد ،یاس���اكه دهرچو ،به‌داع���ش وترا دیاره‌‌و ش���یعه‌كان سیاس���ه‌تی ئه‌و‌واڵته بكهین له‌جه‌له‌وال‌و له‌ش���ه‌نگال كش���انهوه روی چه‌كه‌كانت���ان وه‌رگێڕن له‌ش���یعه‌وه پیاده ده‌كه‌ن كه یه‌كه‌م‌واڵت بو به‌ئاشكرا یان شكس���تیانخوارد؟ ده‌ب���ێ گازنده لهو بۆ كورد ،كورد لهس���ه‌ره‌تاوه خراپ هاته دژی راپرس���یی كورد هاته‌ده‌نگ ،حه‌یده‌ر ی بڕینی بودجه‌ی حزبانه بكهین كه نه‌یانتوانی سود له‌‌وزه‌ی ده‌ست‌و له‌وال ش���ه‌نگال‌و له‌مال جه‌له‌والی عه‌ب���ادی كه ئه‌ندازی���ار پێش���مهرگه وه‌ربگرن‌و رێكیانبخهن بزانن لهدهس���تدا‌و هه‌ولێ���رو خانه‌قی���نو كه‌الر هه‌رێم بو هه‌گبه‌كه‌ی بۆ كورد جگه له‌شه‌ڕ‌و كێ پێشمه‌رگه‌یه‌‌و كێ بن دیوار ،نه‌یانتوان ی كه‌وتنه به‌ر هه‌ڕه‌ش���ه ،هه‌ندێ له‌هه‌ولێر‌و به‌رده‌وامی���ی بودجه بڕین هیچی پێ نیهو وهزارهتی پێشمه‌رگه بكه‌نه دامه‌زراوه‌یه‌كی هه‌ن���دێ له‌خانه‌قین چۆڵیانك���رد ،ئێران‌و گه‌ر ش���ه‌ڕی داعشی بێ فڕۆكه ته‌واوببێت نیشتمانیی. توركیا بێده‌نگ بون ،ئهمهریكا هاته‌ده‌نگ به‌پش���تیوانیی ئهمهریكا ،ئه‌بێ خۆمان بۆ لهس���ایه‌ی سیاس���ه‌تی نه‌وتی سه‌رۆكی ب���هو مه‌رجه‌ی ك���ورد بچێت���هوه به‌غدا ،شه‌ڕی ش���یعه به‌فڕۆكه‌وه‌‌و بێ پشتیوانیی حكومه‌ت‌و وه‌زیری سامانه سروشتیه‌كان ،ئێس���تا س���ه‌رانی كورد له‌بری ده‌وڵه‌تی ئهمهریكا ئاماده‌بكه‌ی���ن ،ئه‌مه‌ش هه‌موی ن���ه‌وت فرۆش���راو توركی���ا ب���وه ده‌اڵڵ‌و كوردی كێشمه‌كێشی گهڕانهوه به‌غدایانه ،ده‌رئه‌نجام���ی سیاس���ه‌تی ناحه‌كیمانه‌ی كۆمس���یۆنی خ���ۆی‌‌وه‌رده‌گ���رێ‌و پاره‌ی پێده‌چ���ێ مه‌رج���ی ش���اراوه‌ی ئهمهریكا س���هركردایهتی كورده لهماوهی 11ساڵدا نه‌وتیش به‌شی خه‌رج ی كوردستان ناكات‌و ب���ۆ پاراس���تنی هه‌ولێ���ر ،گه‌ڕان���هوه بۆ له‌پاش روخانی سه‌دام‌و سیاسه‌تی په‌نجا بودج���هی كوردس���تانیش ب���ڕڕا،وه‌زیری س���نوری پێش 9ی حوزه‌یران‌و وازهێنان به‌په‌نجای 23ساڵه‌ی دو حزبی بااڵده‌ستی وزه‌ی توركی���اش باس لهوه ده‌كات به‌پێی له‌گشتپرس���یو ده‌وڵه‌تی ك���وردی بێتو ئه‌م هه‌رێمه به‌شمه‌ینه‌ته ،بۆ جاری سێهه‌م دهس���توری عێراق ته‌نه���ا %17ی پاره‌ی ئه‌مه مه‌رجی شیعهو س���وننه‌ش ده‌بێت ،لهماوهی بیس���ت ساڵدا هه‌لی دروستبونی نه‌وتی فرۆشراو ده‌ده‌نه حكومه‌تی هه‌رێم‌و ده‌رئه‌نجام كۆمه‌ڵكوژیی شه‌نگال كرا ،ژن‌و ده‌وڵه‌تی كوردس���تان له‌باربرا‌و گه‌ڕاینه‌وه ده‌رئه‌نجام پ���ڕۆژه‌كان وه‌س���تان‌و موچه كچمان ئه‌تككران‌و شه‌هیدێك ی زۆرمان دا ،چوارگۆش���هی یه‌كه‌م‌و داع���ش‌و ئه‌وانه‌ی دواكه‌وت‌و بازاڕ وه‌ستا‌و سه‌رباری ئه‌وه‌ش ئام���اژه‌كان ئه‌وه‌م���ان پێده‌ڵێن كه ده‌بێ له‌پشتیه‌وه بون مه‌رامه‌كه‌یان هاته‌دی.
تایبه‌ت
) )441سێشه‌مم ه 2014/8/19
19
نامەیەکی کراوە بۆ ژنانی کورد
ئیدی لەیال یان مەالال؟ کەژاڵ نوری ئێمەی ژنانی کورد هەمیشە لەهەرشوێنێکی دنیادا ژنان روبەڕوی کێشە بوبێتنەوە ،یاخود خەباتی���ان کردبێ���ت ،ئەگ���ەر نەمانتوانیبێت بەش���دارییان بکەین النیکەم هاوسۆزیانبوین‌و لەمیدی���ای خۆمانەوە دو قس���ەی خێرمان بۆ کردون ،ئ���اگادارم لەکاتی وەرگرتنی دوایەمین خەاڵتی نۆبڵی ئاش���تی ،ژنە سیاس���ەتمەدارو خەبات���کارو تێکۆش���ەرو زیندان���ی سیاس���ی کوردی باکوری کوردس���تان ،لەیال زانا لەپاڵ کچە بەناوبانگی جیهانی (تێکۆش���ەر) مەالال یوس���ف زادە ،کاندیدی خەاڵتەک���ە بو ،ئەوی رۆژێ لەفەیس���بوکی چەن���د دانەی���ەک لەژنە چاالکوانەکان���ی ک���ورد (کە ئەتوانم ئێس���تا وێنەی پۆستەکانیان بگرمەوەو بیهێنم دایبنێم بەاڵم نامەوێ ناڕەحەتیانبک���ەم بۆیە نایکەم) پشتگیری لەئەفغانیەکە کرا ،بێگومان من لێرە
نامەوێ هیچ لەس���ەر خەبات���ی رەوای مەالالی مناڵ���کار بڵێم ،چونک���ە نمونەیەک���ی بەرزی کچانی دنیایە ،بەاڵم لەبیریش���مە کە رێکەوت‌و قەدەرو شەڕی ئەفغانس���تان‌و ئامادەیی ئەوی رۆژێی���ی هاوپەیمانان لەخاکی ئ���ەوداو ماس میدی���ای جیهان‌و س���ەختی برینەک���ەی ئەوو بەموعجیزە رزگاربونی لەو برینە سەختەو ئەو بابەتەی ئەو لەس���ەری بریندارکرا کە خوێندن‌و هۆش���یاربونەوەی کۆمەڵگای���ەو بەتایبەتیش لەنێ���و کۆمەڵگ���ەی ئەفغانی���دا ،چ رۆڵێکیان بینی لەگەورەکردنی مەالالدا؛ بەاڵم ،بەبەراورد بەخەباتی رەوای لەیال زاناو دە س���اڵ زیندانی سیاس���یو بێکەس���یو مەینه‌تی‌و بێپشتیوانی نێودەوڵەتی‌و دوریی لەیال زانا لەنێو جوگرافیای زیندان���ی تورکیاوە لەچ���اوی میدیای جیهانی‌و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ،سەرەڕای ئەوەی هەم لەی�ل�او هەم هاوخەباتکاران���ی لەیال زاناش ،تا ئێس���تاش لەچاوی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا، تیرۆریس���تن! ی���ەک قەترەی���ە لەدەریایەک.
بەڵێ ،بەدەنگێکی ب���ەرز ئەڵێم یەک قەترەیە لەدەریای���ەک ،چونک���ە ئەگەر م���ەالال داوای خوێن���دن‌و پ���ەروەردە بۆ کچ���ان‌و ژنان بکات ئەوە لەیال لەپاڵ ئەو داوایەش���دا کە خوێندنە داوای کۆمەڵێک مافی تریش ئەکات کە النیکەم ژنان���ی گەلەکەی مەالال هەیانە ،ئەوانەش وەک قسەکردن بەزمانی دایک ،سەروەری نەتەوەیی‌و ئەتنی‌و ئەسیمیلە نەبونیان لەنێو نەتەوەیەکی سەردەستی داگیرکەرداو النیکەم مەالال لەالیەن دوژمنەکەیەوە ناچارنەکراوە کە ئەفغانی بونیی پێ شەرمەزاریی بێتو ئەفغانیبون‌و خەباتکردنی ئ���ەو بەزمانی دایک قەدەغە نەکرابو ،جگە لەو پشتگیریە نێودەوڵەتیە رەهایەی کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەمەالالی دەکەن‌و تا ئێس���تا نەک لەلەیال زانای ناکەن ،بەڵکو بەتیرۆریستیش���ی ئەژمار ئەکەن ،واتە بەهەمو پێوەرێک خەباتی لەیال قورس���ترو پڕ هەڵدێرترو کەند‌و کۆسپی زیاترە ،وەلحاس���ڵ ئەمەوێ بڵێم مەالال چانسی (گەورەکردن)ێک���ی نێودەوڵەوت���ی ب���ەرودا
کرایەوە ،بەاڵم بەپێچەوان���ەوە لەیال ئەوەته‌ی هەیە لەالیەن هاوکاران���ی (گەورەکردن)ەکەی مەالالوە ،هەڵمەتی س���ڕینەوەو بچوککردنەوەو بەتیرۆریس���تبونی دەکرێت���ە س���ەر ،کەچ���ی چەندانی ئێمەی ژنی کورد ئەم راس���تیانەمان لەبەرچاونەگ���رت‌و هاوس���ۆزیی‌‌و پش���تگیری مەالالمان بۆ بەدەس���تهێنانی خەاڵتەکە لەلەیال زانا زیاتر بو. کاتێ���ک ک���ە کچان���ی نەیجیری���ا لەالیەن گروپی تیرۆریس���تی بوکو حەرامەوە رفێنران‌و دەستبەس���ەر کران ،کۆمەڵگ���ەی نێودەوڵەتی هاتە دەنگ ،هەر خودی مەالالو میشێل ئۆباما هەڵمەتێک���ی نێودەوڵەتییان دەس���تپێکرد؛ بۆ گەڕان���ەوەی ئ���ەو کچانە (کە لەم نوس���ینەدا قس���ەم لەسەر ئەو کارە نیە چونکە خەباتێکی رەوا بو کە کردیان) ئێ ئیدی تا ئێرە. دەم���ەوێ بڵێ���م :ژنان���ی ک���وردی ئێزیدی جینۆس���ایدکران ،دەستبەس���ەر ک���ران ،بون بەدیل���ی جەنگ ،دەس���تدرێژیی سێکس���یی
کرایە س���ەریان ٥١٠،دان���ە ژن‌و کچیان (ئەو رێژەی���ەی کە راگەیاندن باس���ی ئەکات ئەگینا لەس���اتەوەختی گیرانی شەنگالەوە تا هەنوکە، رێژەکە زیاتریشە) کران بەس���ەبایا (کەنیزە) و دابەش���کران بەس���ەر پیاوانی تیرۆریس���تی داعش���داو بەزۆر ک���ران بەئیس�ل�ام‌و تەنیا دە ژنی���ان (وەکو دەگوترێت) ،ئامادە نەبون ببن بەئیس�ل�ام کەچی تیرۆرکراون‌و ئەوانی دی کە ماونەتەوە بەبەرچاوی میدیای دنیاو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‌و مەالالو میشێلیشەوە فرۆشران‌و، لەهەمو واڵتانی دنیاشەوە کورد خۆپیشاندانی بۆ جینۆسایدی شەنگال دەستپێکردوەو میدیای نوسراوو بیستراوو بینراو بەهەمو زمانێک باس لەو جینۆس���ایدەو چارەنوس���ی ژنانی ئێزیدی ئەکات ،بەاڵم نەماندی نە مەالالو نە میشێل‌و نە ژنانی دنیاو تەنانەت ژنە کوردەکانی خۆشمان، ئەوان���ەی کات���ی خ���ۆی بەوەرەقەی س���پیە نوس���راوەکانی دەستیانەوە پشتگیری کەمپینە نێودەوڵەتیەک���ەی گەڕانەوەی کچانی نەیجیری
بون ،لەجۆری کەمپین‌و پەتیشن‌و ماس میدیای جیهانیدا وەره‌قەیەکی سپی بگرن بەدەستەوەو بەوێنەکانیان سایتەکانی دنیاو کۆشکی سپی‌و ئەمنیستی ئینتەرناشناڵ‌و رێکخراوە ژندۆست‌و مرۆڤدۆس���تە جیهانیەکانی پڕبکەن���ەوەو داوا بکەن‌و بنوسن ()Bring Back Our Girls؟! تۆ بڵێی ئەو جوتە (واتە مەالالو میش���ێل) نەیانبیستبێت چی بەس���ەر ژنە قوربانیەکانی ش���ەنگال بەدەس���تی جەن���گ‌و جینۆس���ایدو تیرۆریس���تانی نێودەوڵەت���ی (داعش)هاتبێت، وا بێدەنگن؟ یان بەڵێ بیس���تویانەو ژنە دیلە بەکەنی���زەک کراوەکان���ی ش���ەنگال ،بەقەولی خۆی���ان ()Our Girlsی ئەوان نین‌و لەبەرەی نەتەوەکەی لەیال زان���ان‌و ئەوانیش وەک لەیال زاناو باقی کورد تیرۆریستن‌و چیان بەسەردێ، سەری ئەوان خۆش‌و باقی؟ لەژنانی کورد ئەپرس���م:کاتی ئەوە نەهاتوە ئێمەش ئیدی حساباتمان قورس بێتو لەیالمان لەمەالال بۆ گرنگترو پڕ بایەختر بێت؟
دەربارەی ناسیۆنالیزم‌و ڕاسیزم ...پاشماوه ناسیۆنالیزم لە ناوچەکەی ئێمەدا؟ بەبۆچوون����ی م����ن بەش����ی زۆری ناس����یۆنالیزمەکانی ئ����ەو ناوچەی����ەی ئێمە هاڵگ����ری پ����رۆژەی "نەت����ەوەی کولت����ور"و "نەت����ەوەی کولت����ور" ب����وون ،زۆربەی����ان ناس����یۆنالیزمی ئەتنین .ئەم ناسیۆنالیزمانە ل����ەدوای هاڵوەش����اندنەوەی ئیمپراتۆریەتی عوس����مانییەوە ه����ام ئاکارێک����ی ئەتنی����یو کولتوریی‌وەردەگ����رن ،ه����ام ئاکارێکی دژە ئیمپریالیزمیش .لە گۆشەنیگای تۆم نایرنەوە ئەم ناس����یۆنالیزمانە ه����ام هاڵگری رەگەزی پۆزەتیڤی دژە ئیمپریالیزم بوون‌و هام هاڵگری رەگەزی نێگەتیڤ����ی کولتوریی‌و ئەتنیش کە لەسەر تواناندنەوە‌و بێنرخکردن‌و بێمافکردنی گروپە ئەتنیی����ە جیاوازەکانی ن����او هاناوی خۆیان کاریانکردوە .ب����ەاڵم بێگومان بەبڕ‌و ڕادە‌و جۆری جیاوازو بە گوژم‌و تین‌و فشاریی جی����اوازەوە .لەگەڵ دروس����تبوونی دەوڵەتی پۆست کۆلۆنیالی دوای ڕزگاربوونیشدا ،ئەم ناسیۆنالیزمانە ئاکارە دژە ئمپریالیزمەکەیان تەواودەبێت‌و ئاکارە کولتوریی‌و ئەتنییەکەیان توندتر‌و خەس����تتر دەبێت����ەوەو زۆرجاریش سروشتێکی دەزگاییش����یان پێدەبەخشرێت. ئەمەش‌وادەکات ئەم ناسیۆنالیزمانە تا دێت ئاکارێک����ی توێنەرەوانەوەی پەڕگیر‌وەربگرن، تا ئاس����تی گواس����تنەوە دەس����تەجەمعیی بەزۆر،واتە تەرحیل،و ڕاونان‌و لە قۆناغێکیشدا پەالماردانی ئەو گروپە ئەتنییانە بەمەس����تی لەناوبردنی����ان .ناس����یۆنالیزمی تورکی����ی ئەتاتورکیی‌و ناسیۆنالیزمی عەرەبیی لەچاپە بەعسییەکەیدا ،ئەم ڕاستییانەمان بە ئاسانی
نیشانئەدەن .ناسیۆنالیزمی کوردیی لەناو ئەم فەزا تایبەت����ەدا دێتەکایەوە‌و گەورە دەبێت. ئەم ناسیۆنالیزمە لە مێژووی خۆیدا قۆناغی جیاوازو فۆرمی جیاوازی گرتۆتەخۆی ،بەاڵم تا ئەمڕۆش یەکێک لە ئاکارە سەرەکییەکانی بەگژاچوون����ەوەی ک����ردەی داگیرک����ردن‌و پەراوێزخس����تن‌و بێمافکردنە ،هاوڵدانە بۆ بە پلوارلکردن����ی فەزای سیاس����یی‌و کولتوریی‌و رەمزیی ئەو دەوڵەتانەی لەگەڵیاندا دەرگیرە، ئەم ئاکارانەش‌وا لەم ناس����یۆنالیزمە دەکەن هاڵگری����ی هاندێک ل����ەو رەگ����ەز‌و ڕەهاندە پۆزەتیڤان����ە بێت کە تیورەی ناس����یۆنالیزم باسیاندەکات .بەاڵم ھاوکات ئەم ناسیۆنالیزمە پڕیشە لە مەیل‌و ئاکاری ناوەکیی خێڵەکیی‌و ئەتنیی‌و کولتوریی‌و زمانەوانی‌و پیاوساالریی داخراو .دونی����ای دای ڕاپەڕین ئەم ڕەهاندە ترسناکەی ناسیۆنالیزمی کوردی بۆ هامووان ئاشکراکرد. ناس����یۆنالیزم لەم ناوچەیەدا بە قۆناغێک گەیشتووە کە ئاکارە ئەتنیی‌و کولتورییەکانی ناس����یۆنالیزم بەش����ی ه����ارەزۆری ئ����اکارە مەدەنییەکانیان����ی س����ڕیوەتەوە ،ھاوکات ناوچەکە پڕب����ووە لە ئینتیم����ای بچووکتر‌و ناوچەییتر‌و داخراوتر لە ئینتیمای نەتەوەیی‌و نیش����تیمانییو لەنێ����وان ئ����ەم ئینتیم����ا بچووکانەش����دا چەندان ملمالنێیی توندوتیژ‌و ناتوندوتیژیی مەترس����یدار های����ە .دەوڵەتە دەسەاڵتگەر‌و دیکتاتۆریەکانی قۆناغی دوای کۆڵۆنیالیزم لە ناوچەکەدا ڕۆڵێکی سەرەکییان بینیوە لە دروس����تبوونی ئ����ەم دۆخەدا .ئەم دەوڵەتانە نەک ته‌نها پلورالیزمی سیاس����یی‌و
فەرهانگی����یو ڕەمزی����ی ناو ی����ەک نەتەوەو نیش����تیمانیان‌وێرانکرد‌و نەتەوەیان بۆ گروپە دەسەاڵتدارەکان بچووککردوە ،بەڵکو ڕۆڵێکی گەورەشیان بینی لە هاڵوەشاندنەوەی بەشی ه����ارەزۆری ئ����ەو چوارچێوە گش����تییانەدا کە گروپ����ە ئەتنی����یو کولتوری����یو دینییە جی����اوازەکان دەیانتوانی لەناوی����دا ژیانێکی گش����تیی ئ����ارام‌و ھێمنی ڕێژەی����ی بژین .بە گوتەی کەسێکی‌وەک بورھان غەلیون دەوڵەت لەم ناوچەی����ەدا چیتر ھێزی دروس����تکردنی نەتەوە نەبووە ،بەڵکو بووە بە ھێزێک دژ بە نەتەوە .پارچەپارچەکردنی کۆمەڵگا مەرجی مانەوەی توێژی حوکمڕان‌و بااڵدەس����تی ناو دەوڵەت ب����ووە .بەھێزبوونی س����یکتاریزم‌و تائیفیەت����ی دینیی‌و نادینیی لە ناوچەکەدا تا ڕادەیەکی زۆر بەم گۆڕانە ترسناکەی ئاکاری دەوڵەت����ەوە بەندە .هاموو ئەم گۆڕانانە نەک ته‌نها ڕەهاندە مەدەنیی‌و دیموکراس����ییەکانی ناو ناسیۆنالیزمیان لەم ناوچەیەدا بەتەواوی الوازکردوە ،بەڵکو شوێنی ناسیۆنالیزمیشیان بەچەندان ئینتیم����ای بچووکتر‌و داخراوتر لە ئینتیما بۆ نەتەوەو نیش����تیمان ،گرتۆتەوە. بۆیە ئەم ناوچەیە بۆتە ژینگەی بەشێکی زۆر لە ڕاس����یزمی دینیی‌و ئەتنیی‌و فەرهانگیی. ڕقبوونەوە لەویتر ،بەکەمزانین‌و بێنرخکردنی، س����وکایتیی‌و بێمافکردن����ی ت����ا ڕادەی قێزەونکردنی ،بەشێکە لە پێکھاتی زۆربەی بزوتنەوە ناسیۆنالیستییەکانی ئەو ناوچەیە، ک����ە هاندێکیان ئاکارێک����ی دینیی‌و هاندێکی تری����ان ئاکارێکی نادینیی‌و عەلمانییان هایە. ئەگەرچی مەرجنییە کردەی پەراوێزخستن‌و
بێنرخک����ردن‌و ل����ە مرۆڤخس����تن هامیش����ە ش����ێوەی کوشتن‌و بڕین‌و ڕاونان‌و ئەنفالکردن بگرێتەخۆی ،ب����ەاڵم ئەنفالکردن‌وەک ئەگەر لەناو ئەم ناسیۆنالیزم‌و بزوتنەوە تائیفییانەدا ئامادەی����ە .لەم دیدەوە‌و لەگ����ەڵ نیرا یوڤاڵ داڤیس����دا دەکرێت بەرگریی لەو تێزە بکەین کە ناس����یۆنالیزم ،هاموو ناس����یۆنالیزمێک، ئەگەری ناوەکیی بە ڕاسیست بوونی تێدایە، دروس����تبوونی هالومەرجی گونجاو دەتوانێت ئ����ەم ڕاس����یزمە ناوەکییە ئەکتی����ڤ بکات‌و ل����ە ئەگەرەوە بی����کات بە ک����ردەوە‌و بڕیارو سیاس����ەت ،بیکات بە یاس����او دەزگا‌و بەھا، بیکات بە‌واقی����ع .بەاڵم‌وەک‌وتمان مەرج نییە ئەم ئەگەرە بەش����ێوەیەکی حەتمی‌و هامیشە بگۆڕێت ب����ۆ کردەوە ،ببێت بە سیاس����ەت‌و هاڵسوکەوت‌و دەزگا‌و یاساو بڕیار. دونیای ئێمە لەدوای ڕاپەڕینەوە دونیای دوای ڕاپەڕین دونیای دروستبوونی چەندان فۆرمی جیاوازیی ئینتیمای ناوچەیی‌و زمانیی‌و سیاسیی‌و خێڵەکی‌و حیزبیی بچووک‌و داخراو‌و بەرتەسکە .دونیای‌وێرانکردنی هاموو ئەو چوارچێوە نیش����تیمانییو نەتەوەییانەیە کە دەیانتوانی بە ئینسانی ئێمە ئینتیمایەکی گەورەتر‌و کراوەتر‌و تەندروس����تر ببەخش����ن. ئەزموونی دەسەاڵتدارێتی کوردیی ئەزموونی ھێرشبردنێکی بەردەوام‌و سیستماتیکە بۆسەر چوارچێوە ھاوبەش‌و گشتییەکان ،تەنانەت لەو ساتانەشدا کە بوونی دەستەجەمعیی خەڵکی کوردستان دەکەوێتە ژێر هاڕەشە‌و مەترسیی گەورەوە .ھێزە سیاس����ییە بااڵدەس����تەکانی
کوردستان گەمەکەری ژمارە یەکی ئەم دیمەنی پارچەپارچکردنە‌و دابەشبوونەن .ئەم ھێزانە چەندان س����نووری مادی����یو ڕەمزیی گەورە‌و قورس����ییان دروس����تکردوە بۆئەوەی خۆیان لەیەکتر‌و لەوانیتر جیابکاتەوە ،هارکەسێکیش بکەوێتە ناو س����نوورەکانی ئەوانەوە دەبێت ی����ان لەڕێگای ئینتیماوە بۆئەوان‌وەک ئەوانی لێبێت ،ی����ان دەبێت‌وەک بوونەوەری بێماف‌و پلە دوو‌و پلە س����ێ لە کوردستاندا بژی .ھیچ شێوازێکی س����وکایەتیپێکردن‌و بێنرخکردن‌و لەمرۆڤخس����تنیش لەم دونیایەدا نەماوەتەوە ئەم ھێزانە لە ملمالنێی خێڵەکیی‌و حیزبیی‌و مافییای����ی خۆیاندا پەن����ای بۆنەبەن ،تا بە پەالمار‌و کوش����تن‌و ڕاوەدون����ان‌و دەرکردن‌و نانبڕی����نو دەیان کردەی ناچیز‌و ناش����یرینی ت����ری لەم بابەت����ە دەگات .ئەم ڕاس����تییانە ئەوەندە گوتراونەت����ەوە دووبارەکردنەوەیان ت����ەواو ناخ����ۆش ب����ووە ،بەاڵم ئەم����ە ھێڵە سەرەکیی‌و گشتییەکانی درستبوونی دونیای دوای ڕاپەڕینە. لەن����او ئەم دۆخ����ەدا نەک ته‌نه����ا ڕق لە ئەویتری جیاواز لەڕووی ئەتنیی‌و کولتوریی‌و دینییەوە ئامادەی����ە ،بەڵکو ڕق لە ئەویتری سیاس����یش ھێجگار بەھێزە‌و هامان ئاکاریی ڕاسیس����تیانەی هایە .دونی����ای دوا ڕاپەڕین دونی����ای ڕووتکردنەوەیەک����ی لەس����ەرخۆ، بەاڵم بەردەوامی ناس����یۆنالیزمی کوردییە لە ئەگەرە مەدەنیی‌و دیموکراسیی‌و کراوەکانی‌و دونی����ای بەھێزکردن����ی ئەگەرە ش����ەڕانگێز‌و دژەدیموکراسیی‌و توندوتیژ‌و ڕقاوییەکانییەتی. ئەم ناسیۆنالیزمە کۆمەڵگایەکی دروستکردوە
پڕ لە دابەشبوونی سیاسیی دوژمنکارانە ،پڕ لە ڕقی کۆمەاڵیەتیی ق����ووڵ‌و هامەجۆر ،پڕ لە دابەش����بوونی چینایەتیی ترس����ناک ،پڕ لە کەرتکەرتبوونی ناوچەیی نانیش����تیمانییو نانەتەوەی����ی ،پ����ڕ ل����ە دابڕان����ی زم����ان‌و دیالێکتەکان لەیەکتریی ،پڕ لە قوتکردنەوە‌و بەھێزکردن����ەوەی ئینتیم����ای خێڵەکی����یو بنەماڵەی����ی داخراو .ئەم دۆخەش نەک ته‌نها زەمینەی ڕاس����یزمی بەرامب����ەر "بەوانیتر"ی جیاوازیی لە کوردستاندا گەورە‌و لەبارکردوە، بەڵک����و زەمینەی بوغ����زو ڕق‌و قێزەونکردنی حیزبی����یو ناوچەیی‌و زمانیی‌و زارەوەییش����ی لەناو کورد خۆشیدا گەورەکردوە .بۆیە سەیر نییە ئەمڕۆ بەش����ێوازی جیاواز زما نو‌وێنە‌و نرخاندنی ڕاسیستییانە لە کۆمەڵگای ئێمەدا دەبینین .ڕاس����یزم مەرجنییە هامیش����ە بۆ رەگەز‌و جنس‌و خوێن‌و ڕەنگی پێست‌و شێوەی کەلەس����ەر بگەڕێتەوە‌و بنەمایەکی بایۆلۆژیی هابێ����ت ،بەڵکو دەش����ێت لەس����ەر بنەمای بیرکردنەوە‌و ئینتیمای سیاسیی‌و کولتوریی‌و زمانیی‌و لەسەر هابوون یان نەبوونی ئەم یان ئەو بەھاو نرخی کۆمەاڵیەتی کاربکات .ئەمڕۆ ڕاس����یزم لە زیاد لە فۆرمێکدا لە کوردستاندا ئامادەیە بەڕادەیەک زەحمەتە چیتر ته‌نها‌وەک ئایدیۆلۆژیای����ەک مامەڵەی بکەی����ن ،بەڵکو دەشێت لەدیدێکی فۆکۆییەوە‌وەک تەکنیکی س����ەرەکیی حوکمڕانیک����ردن‌و بەڕێوەب����ردن ببینین .ئەم دۆخەش ھێمایەکی ترسناکە بۆ سەرکەوتنی ئەگەرە ناشیرین‌و نێگەتیڤەکانی ناو ناس����یۆنالیزمی کوردیی بەس����ەر ئەگەرە پۆزەتیڤ‌و مەدەنییەکانیدا
هه‌ولێر پایتەختی سیاسی ئێراق ...پاشماوه هاوتەریب دەستوەردانی ئەمه‌ریكاو پاڵپشتیی فه‌ره‌نس���ا ،ئیتاڵیا ،به‌ریتانی���او ئەڵمانیاو ناتۆ ل���ەروی سیاس���ییەوە ،ههرێمی كوردس���تانی گەیان���دە لوتك���ەی دەس���ەاڵت‌و بەھێزب���ون لەرۆژهه‌اڵتی ناوەڕاست ،كە هه‌رێم هاوپەیمانی ئەمه‌ریكاو رۆژئاڤایە ،هاوكات بونی هه‌رێم وەكو واڵتێكی خ���اوەن ئاس���ایش بەجیهانی ئابوری ناس���اند ،بەتایبەتی ئەو كۆمپانیاو واڵتانەی كە ویستی دروستكردنی پەیوەندی وەبەرھێنانیان هه‌یە لەهه‌رێم ،پش���تگیری ئەمه‌ریكا نامەیەكی رون‌و ئاش���كرایە ،كە پێویس���تی بەدڵەراوكێی وەبەرھێنان���ی ئێس���تاو داهات���و نیی���ە .ئەمە دەرگایەكی دیكە لەروی ئابورییەوە بەسەر هه‌رێم دەكاتەوەو لەداهاتوشدا دەرئەنجامی پشتگیری
ئەمه‌ری���كاو جیه���ان لەهه‌رێم���ی كوردس���تان لەكەرتی گەشەی ئابوری‌و وەبەرھێنانی بێگانە بەشێوەیەكی بەرچاو روندەبێتەوە. خاڵی س���ێیەم لەھێرش���ی داعش بۆ س���ەر هه‌رێم ،ئەو راس���تییەی بۆ جیهان ئاشكراكرد، كە بەغدا بەش���دارە لەرێگاخۆش���كردنی ھێزە توندڕەوەكان .بۆ ئەم مەبەس���تەش سیاسەتی بەغدا بەرامبەر بەهه‌رێمی كوردستان بەتایبەتی ھێزی پێش���مەرگە ،رەنگدان���ەوەی پێچەوانەی دایەوە .بۆیە ئێس���تا واڵتانی رۆژئاڤا لەراستی مەترسییەكان تێدەگەن‌و لەئێستادا بێ گوێدان بەبەغ���دا ،بەڵكو بەگوشارخس���تێنكی یەكجار زۆرتر ،هه‌وڵی پڕچەككردنی ھێزی پێش���مەرگە دەدەن ،لەوانەش ئه‌وروپاو ئەمه‌ریكا پێشەنگن
عەرەب وەک بێگانە ...پاشماوه کوردستان واڵتێک نیە بتوانێت لەهیچ رێگەیەک���ی مادیەوە ،رێزو مافی خۆی بەس���ەر دەوربەرو دنیادا بسەپێنێت، واتە نە ل���ەروی چەکداریی‌و نە لەروی تەکنەلۆژیەوە ئ���ەو دەوڵەمەندەیە کە بتوانێت هاوسەنگیی بەهێزو تەکنەلۆژیا ب���ەالی خۆی���دا بش���کێنێت ،بەڵک���و تەنه���ا ئەتوانێت ل���ەروی مەعنەویەوه نمونەیەکی درەوشاوە لەکۆمەڵگایەکی لێبوردوو کراوەو مرۆڤدۆست پێشکەش ب���کات ،کە وا بکات بەجۆرێک جێگەی رێ���زی دنیاو دەورب���ەر بێت کە کەس نەتوانێ���ت دەس���تی بۆ بەرێ���ت ،یان گەر دەستیش���ی بۆ برا ،دەیان دۆست بدۆزێتەوە بۆ ئەوەی بەرگری لێبکه‌ن. هەر زیانگەیاندنێکی���ش بەم پرۆژەیە،
ت���ا رادەی نزیکبون���ەوە لەخیان���ەت ئەچێ���ت ،چونکە تاکە چەکی کاریگەر لەکوردس���تان ئەسێنێت ،کە وا ئەکات بتوانێت هەم بەرگ���ری لەخۆی بکات، ه���ەم بۆ ئ���ەم بەرگریە پش���تگیریی‌و هاریکاری���ی بکرێ���ت .دروس���تکردنی کۆمەڵگایەک���ی ک���راوەو لێب���ورده‌و مرۆڤدۆس���ت بۆ ئێمە تەنها پەیوەندی بەهەڵبژاردنی سیس���تەمی سیاسیەوە نیە ،بەڵکو ئەچێتە خانەی پاراستنی ئاسایش���ی نەتەوەییەوە .دامەزراندنی کۆمەڵگایەکی کراوەو مرۆڤدۆس���ت بۆ ئێمە هەڵبژاردن نیە ،بەڵکو بەش���ێکی بنەڕەتی���ی ئاسایش���ی نەتەوەییە کە ئەبێت کاری بۆ بکرێ���ت‌و پاریزگاریی لێبکرێت.
لەم رێرەوە. سیاس���ەتی مالیك���ی ،دژایەتیكردنی كوردو جێبەجێنەكردنی دەس���تور ،بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی���دارە بەبودج���ەی هه‌رێ���م ،ھێ���زی پێش���مەرگە ،نەوت‌و دەستنیشانكردنی سنوری هه‌رێ���م – بەغ���داو كۆتایھێن���ان بەترافیكی مادەی 140ی گۆڕبەگۆڕكراوی بێخێرو بەرەكەت ب���ۆ ك���وردو ،پەرتەوازخس���تنی س���وننەكان لەجێبەجێكردن���ی خواس���تەكانیان ،بەتایبەتی دروس���تكردنی هه‌رێمێك���ی س���وننە ،دەبێ���ت س���ەرۆك وەزیرانی راس���پاردو حەیدەر عبادی، بەر لەهه‌مو كەسێك باشتر بیری لەدۆزینەوەی رێگەچارەس���ەریی‌و میكانیزمێكی گونجاو بۆیان بكات .ئ���ەوەی بۆ هه‌رێم گرینگە لەم ناوبەینە،
دەستنیشانكردنی سنوری ههرێمی كوردستانە، كە بەهاتنی داعش‌و ھێرش���كردنه سەر ههرێمی كوردس���تان ،ئازادكردنی سنورەكانی دەرەوەی ئی���دارەی هه‌رێم���ی كوردس���تان لەدەس���تی داع���ش بەخوێنی پێش���مەرگەو رۆڵەی كوردو، جینۆسایدی ئێزدییەكان دەبێت بێتە چەسپاندن وەكو سنوری راستەقینەی ههرێمی كوردستان‌و گ���ەڕان بەدوای���ەوە نابێ���ت ببێت���ە بەش���ێك لەستراتیژی یانیش دانوس���تاندنەكانی هه‌رێم- بەغدا بۆ پێكھێنانی حكومەتی داهاتو. ھێرش���ی داعش بۆ س���ەر هه‌رێ���م لەالیەكی دیك���ەوە تاقیكردنەوەیەك���ی گش���تی ب���و بۆ دیپلوماس���ییەتی ههرێمی كوردس���تان لەسەر ئاس���تی رۆژهه‌اڵت‌و جیه���ان .دەرئەنجامەكان
هه‌مویان ئام���اژە بەس���ەركەوتویی‌و لێهاتویی بەرپرس���انی سیاس���ی هه‌رێ���م دەدەن لەروی دیپلوماس���ی .خاڵ���ی وەرچەرخ���ان ل���ەم دیپلوماسییەتە ،ئاماژەپێكردنی سەرۆك ئوباما بەهه‌رێمی كوردس���تان وەكو ئەو ش���وێنەی كە خواستی واڵتانی دیموكراتخوازە .پاڵپشتیكردنی سیاسی ،لەش���كەریی‌و ئاسایش���ی ئەمه‌ریكاو رۆژئاڤ���ا لەهه‌رێمی كوردس���تان ،دەرئەنجامی كاریگەریی كۆمەڵێك فاكت���ەری پەیوەندیدارن بەسیاس���ەتی ناوخ���ۆی ههرێمی كوردس���تان: ئەوانیش گرتنەبەری " هه‌ڵبژاردنی سیس���تەمی سیاسی دیموكراس���ی ،گرینگیدان بەشیرازەی پێكەوەژیان���ی ئاین���یو ئەتنیك���ی كۆمەڵگای هه‌رێم كە بێ ئەوەی هه‌س���ت بەچەوس���اندن‌و
س���ەركوتكردن بكرێ���ت ،بەپێچەوان���ەوە پێشكه‌شكردنی سیس���تەمی سیاسی نمونەیی ك���ە لەهه‌مو ش���وێنێك نوێن���ەری هه‌ڵبژاردوی كەمەنەت���ەوەكان بونی���ان هه‌بێ���ت لەبڕیاری سیاس���ی هه‌رێم لەرێ���گای سیس���تەمی كۆتا" لەالیەن سەركردایەتی كورد لەماوەی 22ساڵی سەرھه‌ڵدانی ههرێمی كوردستان ،ئەو شوێنەیە كە بوه‌تە ھۆی ئەوەی ههرێمی كوردستان ببێت بەھێڵی سور بەئەمه‌ریكاو رۆژئاڤا .بۆیە ،بونی كورد لەبەغدا پێویس���تی بەپێداچونەوە هه‌یە، بونی ك���ورد لەبەغدا نەك تەنی���ا دەبێت ئەوە بێت ئێراق بپارێزێ���ت‌و لەخزمەتی ئێراق بێت، بەڵكو دەبێت رێخۆشكەریش بێت بۆ گەیشتنی ههرێمی كوردستان بەئامانجە سیاسییەكان.
پیرۆزه پیرۆزبایی له‌كاك عادل‌و چرۆ خان ده‌كه‌ین به‌بۆنه‌ی له‌دایكبوونی كۆرپه‌كه‌یانه‌وه، به‌و هیوایه‌ی به‌نازی دایهو بابه گه‌وره بێتو ته‌مه‌نی سه‌د به‌هاری پڕ له‌خۆشی بێت. ستافی كۆمپانیای ئاوێنه
ونبون * ناسنامه‌یه‌کی ژوری بازرگانی س���لێمانی ونبوه به‌ناوی (شێرزاد فرج کریم) هه‌رکه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه پرسگه‌ی ئاوێنه. * فۆرمێكی بایه‌عی ونبوه به‌ناوی (یاس���ین سابیر ساڵح) تكایه هه‌ر كه‌سێك دۆزییه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ نوسینگه‌ی ئاوێنه * فۆرمێكی بایه‌عی ونبوه به‌ناوی (ته‌ها یاس���ین سابیر) تكایه هه‌ر كه‌سێك دۆزییه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ نوسینگه‌ی ئاوێنه * فۆرمێكی بایه‌عی ونبوه به‌ناوی (دڵشاد یاسین سابیر) تكایه هه‌ر كه‌سێك دۆزییه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ نوسینگه‌ی ئاوێنه * فۆرمێكی بایه‌عی ونبوه به‌ناوی (شێرزاد یاسین سابیر) تكایه هه‌ر كه‌سێك دۆزییه‌وه په‌یوه‌ندی بكات به‌ژماره ته‌له‌فونی 07701595247
پیرۆزه پیرۆزبای���ی خۆمان ئاڕاس���تهی كاكه فه‌وزی‌‌و ناز خ���ان ده‌كه‌ین به‌بۆنه ی گۆڕینه‌وه‌ی ئه‌ڵقه‌ی هاوسه‌رییانه‌وه ،به‌و هیوایه‌ی ژیانێكی پڕ له‌كامه‌رانی‌‌و ئاسوده‌یی به‌یه‌كه‌وه به‌سه‌ربه‌رن. ستافی كۆمپانیای ئاوێنه
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سه‌رنوسه‌ر :سه‌ردار محه‌مه‌د
خه‌تایه‌ک ..له‌پێشمه‌رگه عه‌‌بدولره‌‌زاق شه‌‌ریف ئ����هم هه‌‌فته‌‌نامه‌‌یه‌‌ی (ئاوێنه) له‌‌ژماره‌‌ی پێش����ویدا بهڵگهنامهیهكی (ماڵپه‌‌ڕی ویكلیكس)ی لهس����هر پێش����نیازێكی ئهمهریكییهكان بۆ یه‌‌كخس����تنهوهی هێزی پیش����مهرگهی كوردس����تان باڵوكرده‌‌وه ،تیایدا لهس����اڵه‌‌كانی (٢٠٠٦و )٢٠٠٧دا، ب����هدو كۆبون����هوهی جیا لهگ����هڵ س����هركردایهتی پارتیو یهكێتی دانیش����تون پێش����نیازی یه‌‌كگرتنه‌‌وه‌‌و رێكخستنه‌‌وه‌‌ی وهزارهتی پێش����مهرگهیان بۆ كردون، پش����تیوانیی خۆیان بۆ هاوكاریی پرۆس����ه‌‌كه‌‌و جێبهجێكردنی ده‌‌ربڕیوه .ئهوهی ئهو ماڵپه‌‌ڕه جارێ پێینه‌‌گه‌‌یش����توه یان باڵوینه‌‌كردوه‌ته‌‌وه ،دوا هه‌وڵ‌و كۆشش‌و كۆبونهوهی ئه‌‌مه‌‌ریكییه‌‌كانه كه نزیكهی س����اڵێك پێش كشانهوهی هێزهكانیان لهعێراق����دا ،لهگهڵ كهس����ه یه‌‌كه‌‌مه‌‌كان‌و س����ه‌‌ركرده بااڵدهس����تهكانی پارتیو یه‌‌كێتیدا كردیان ،له‌‌ڕویاندا دیس����انهوه بێزاریی خۆیان لههێزی حزب‌و ناڕێكی‌و فره‌‌مه‌رجه‌عیی پێش����مهرگه ده‌‌ربڕی‌و دوا ده‌‌رفه‌‌تیشیان به‌‌هه‌ردو حزب راگهیاند كه ئهو هێزانه له‌‌چوارچێوه‌‌ی وهزارهتێكی یهكگرتوی پێش����مهرگهدا یه‌‌كبخه‌‌ن، گرنگیی پرۆسه‌‌كه‌‌شیان باس����كردو وتیان ده‌‌مانه‌‌وێ لهدوای كشانهوهی سوپای USAهێزێك����ی وهك ئه‌‌مه‌‌ی خۆمان لهڕوی مه‌‌ش����ق‌و ئاماده‌‌گییه‌‌وه بۆ ههرێمی كوردس����تان‌و عێراق‌و ناوچهكه له‌‌كوردو پێش����مهرگه دروست بكهین كه بتوانێت متمانه‌‌ی خۆمان‌و كۆمهڵگهی نێودهوڵهتی بۆ به‌‌ره‌‌نگاربونه‌‌وه‌‌ی مهترس����یهكانی تیرۆر بهدهس����تبهێنێت‌و پارێزه‌ری ههرێمی كوردستان بێت .كورد ،تهنیا هێزه مرۆییهكهی لهس����هر بو كه هه‌رچه‌‌ندێ رادهس����تیان بكات‌و ئهوانیش به‌‌ڵێنیاندا لهماوهی ش����هش مانگدا ،الی خۆی����ان‌و بهپارهی خۆیان‌و وهك س����ه‌‌ربازه‌‌كانی خۆیان به‌ته‌‌جهیزو ته‌‌دریب‌و ته‌‌سلیحی ئهمهریكی رێكیانبخهن ،دواتریش بێخه‌‌م له‌‌ئاینده‌‌ی ناوچهكه پاشه‌‌كش����ه بهتهواوی هێزهكانی����ان لهعێراقدا بكهن .تهنیا مهرجێك به (یهكێتیو پارتی)یان راگهیاند كه زیاتر له‌‌نه‌‌س����یحه‌ت‌و پێش����نیاز ده‌‌چ����و ئهوه بو كه بهدوای����دا نابێت جگه له‌‌پۆلیس‌و ئاس����ایش ،هیچ هێزێكی چهك����دار له‌هه‌رێمی كوردس����تاندا بمێنێت .لهو س����ه‌‌روه‌‌خته‌‌دا ،پارتیو یهكێتی به‌‌جیا الی ئهمهریكییهكان ،یه‌‌كتریان به‌‌كه‌‌مته‌‌رخه‌م‌و خۆویستیی تاوانبار دهكرد بهوهی كه نایانهوێت پرۆس����هكه سهر بگرێت .ههریهك له‌‌هه‌وڵی ئه‌‌وه‌‌دا بون كه بهش����ی خۆیان لهو دهس����كه‌‌وته به‌‌جیا وهربگرن( .ئهو پارهیه بهیاس����ایه‌‌ك بۆ پێكهاتنی یهك هێزی پێش����مهرگهی كوردستان ته‌‌رخانكرابو هه‌ر ئهو یاسایه‌‌ش رێگربو لهوهی بهسهر دو هێزی پێشمهرگهدا دابهش بكرێت) ،جه‌‌نه‌‌راڵ ئۆدیرنۆ كه سه‌‌رده‌‌س����تهی هێزهكانی ئهمهریكا بو لهعێراق����دا لهدوا كۆبونه‌‌وه‌‌یدا ئه‌‌مه‌‌ی به‌‌هه‌ردوال راگهیاند. له‌‌كۆتای���ی س���اڵی ()2011دا ،س���وپای ئهمهریكا لهعێراق كش���ایه‌‌وه‌‌و كۆی پرۆس���هكه ب���و به‌‌دوكیومێنتی ویكلیكس‌‌و دهس���كه‌‌وتێكی گه‌‌وره‌‌ش وهك زۆر ده‌‌رفه‌ت‌و خه‌‌تاو خیانه‌‌تی كوردایهتی لهدهس���ت ك���ورد دهرچو .داعش هاتو قه‌‌تماغه‌‌ی برینه‌‌كانی هێزی پێش���مهرگهی هه‌ڵدایه‌‌وه ،ئه‌‌مه‌ریكییه‌‌كان‌و هێزه نێودهوڵهتیهكان بهش���ێوازێكی ترو به‌‌پشتیوانییه‌‌كی زیاتر گه‌‌ڕاونه‌‌ته‌‌وه المان‌و ی (پارتیو یهكێتی)ش كه ئه‌‌وسا رێگری ئهو ده‌‌نگانه بون كه لهسهر مه‌‌ترسیه‌‌كان ناڕێكی ،ناجۆریی‌و به‌‌حزبیكردنی هێزی پێش���مهرگه هه‌بون‌و گوێگری نهبون، ئێستا بۆیان ده‌‌ركه‌‌وت كه هێزی پێش���مهرگهی حزبه‌‌كانی ئهوان له‌‌پاسه‌‌وانی ێ پاسهوانی راستهقینهی سنورهكانی خاووخێزان‌و باخ‌و ڤێالكانیان زیاتر ،ناتوان ههرێمی كوردس���تان بێت .ده‌‌رفه‌‌تێكی گونجاوه ئه‌‌مج���اره بهپارهی خۆمان‌و الی خۆمان‌و پش���تیوانیی نێودهوڵهتی بتوانین هێزێكی پێش���مهرگه ،بهبڕوای پێش���مه‌‌رگایه‌‌تی‌و به‌‌پره‌‌نسیبی زانستی س���هربازیی بۆ پاراستنی هه‌‌میشه‌‌یی سنورهكانی ههرێمی كوردستان دروستبكه‌‌ین.
ه له‌ئه‌وروپا نوێنه‌ری ئاوێن شوان حه‌مه ـ نه‌رویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوه‌گه‌رمیانی ،سەردەشت عوسمان ،سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر
ئامه‌د كوڕی كاوه گه‌رمیانی بو به 8مانگ
ئامه‌د
شیرین :نامانه‌وێت تاوانبار وهك به‌رزه‌ك ی بانان بۆ ی ده‌ربچێت ئا :ئاوێنه س����ه‌رله‌به‌یانی دوێنێ ،له‌دادگای گه‌رمی����ان دانیش����تنێكی ت����ری دۆس����یه‌ی تیرۆكردن����ی كاوه گه‌رمیانی به‌ڕێوه‌چ����و ،كه تیایدا ش����یرین هاوسه‌ری كاوه گه‌رمیانی بۆ ماوه‌ی نیوكاتژمێر ده‌ستبه‌سه‌ر كرا.
شیرین ئه‌مین به‌ئاوێنه‌ی راگهیاند ك ه له‌كاتی چونه نێو هۆڵی دادگاییكردندا ئهوهی جێی نیگه‌رانیی‌‌و سه‌رس���امیی بوه ته‌نها دو تۆمه‌تباریان هێنابو ،به‌بێ ئهوهی تۆمه‌تباری س���ێهه‌م "مه‌حمود س���ه‌نگاوی" بهێنن ،ئ���هو وتی "داوای رونكردنه‌وه‌م كرد كه بۆچی تۆمه‌تباری سێهه‌م مه‌حمود سه‌نگاویتان نه‌هێناوه؟
وتیان كه‌یسه‌كه‌یان جیاكردوه‌ته‌وه". وتیش���ی "له‌به‌رامب���ه‌ردا ئاماده‌نه‌بوم وه‌اڵم���ی پرس���یاره‌كانی دادوه‌ر بده‌م���هوهو وتم تا دادگا به‌ڕۆڵی خۆی هه‌ڵنه‌ستێت‌و تا تاوانباری سێهه‌م كه مه‌حمود سه‌نگاویه نه‌هێنن من وه‌اڵمی دادوه‌ر ناده‌مه‌وه". دوای ئه‌م قس���انه ،جۆره هه‌ڵچونێك له‌نێوان ئه‌م‌و دادوه‌ردا دروس���تده‌بێ‌‌و
بڕی���اری دادوه‌ر س���ه‌ره‌نجام دهس���تگیركردنی شیرین ئه‌مین‌و مام ی كاوه گه‌رمیانی ده‌رده‌كات. ش���یرین وتی "هه‌ر له‌وێدا بۆ ماوه‌ی ده‌ستبه‌س���ه‌ركراین‌و نیوكاتژمێ���ر پۆلیسه‌كان هه‌ڵسوكه‌وتیان له‌گه‌ڵمان زۆر نه‌شیاوبو". وتیشی "سێش���ه‌ممه‌ی داهاتو 8/26 دانیشتنێكی تری دۆسیه‌ی تیرۆكردنی كاوه گه‌رمیان���ی ئه‌نجامده‌درێ���ت‌و ده‌مانه‌وێت ه���هر س���ێ تۆمه‌تباره‌كه بهێنرێن���ه ب���ه‌رده‌م دادگا‌و نامانه‌وێت تاوانب���ار وهك به‌رزه‌كی بان���ان بۆی ده‌ربچێت". كاوه گه‌رمیانی ،سه‌رنوسه‌ری گۆڤاری رایه‌ڵ‌و په‌یامنێ���ری رۆژنامه‌ی ئاوێنه، له‌ش���ه‌وی 2013/12/5له‌ناو ماڵه‌كه‌ی خۆیدا‌و به‌به‌رچ���اوی دایكییه‌وه درایه به‌ر ده‌ستدڕێژی گولله‌و تیرۆركرا. 17رۆژ دوای تیرۆركردن���ی ،منداڵه تاقانه‌كه‌ی چ���اوی به‌دنیا هه‌ڵهێنا كه ن���اوی "ئام���ه‌د"ه ،ئهو باوك���ی خۆی نه‌بینی‌‌و سێ رۆژی تر ته‌مه‌نی ده‌بێته 8مانگ.
ریکالم