ریکالم
www.awene.com
ژماره ()442 سێشەممە 2014/8/26
کێشه‌ی یه‌کگرتو
ئه‌وان هی داوای ریفۆرم ده‌كه‌ن له‌ناو یه‌كگرتو هه‌ڵده‌وه‌رن
»» 4
هێشتا سه‌دان كه‌س به‌چیای شه‌نگاله‌وه‌ن
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامه‌یه‌ك
3
کۆمپانیای ئاوێنه ده‌ریده‌کات
مه‌سیحییه‌کان کوردستان به‌جێده‌هێڵن
12 »» 17 »»5
كۆڕه‌وی ئاشورییه‌كانی عێراق به‌ره‌و ئه‌وروپا ده‌ستپێده‌كات
بارزانیو سه‌دام
12 »» 17 »»6
ی مه‌سعود بارزانی ناوه‌ڕۆك ی یه‌كه‌مین كۆبونه‌وه دوقۆڵیی خۆی له‌گه‌ڵ سه‌دام ئاشكرا ده‌كات
"ئه‌م هێزی پێشمه‌رگه‌یه ی 22ساڵ ه كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ین ،ده‌بوای ه 22سه‌عات به‌رگری ی بكردایه" ی محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود به‌رپرس ی دژ ی كه‌رك���وك له‌ش���ه‌ڕ میح���وه‌ر به‌داع���ش ،ئاماژه ب���هوه ده‌كات ك ه ی هه‌یه، ئێران رۆڵێك���ی گرنگ‌و دیار به‌تایبه‌ت���ی له‌س���نوری خانه‌قی���ن‌و ی جه‌ل���ه‌وال‌و ره‌نگه هاوكارییه‌كی زۆر كوردیشی كردبێت ،ئه‌و ده‌ڵێت ""ئه‌م ی ی 22ساڵه كار هێزی پێشمه‌رگه‌یه له‌سه‌ر ده‌كه‌ین ،ده‌بوای ه 22سه‌عات به‌رگریی بكردایه" ی ئاوێنه ،سلێمانی :محه‌مه‌دی حاج مه‌حم���ود له‌چاوپێكه‌وتنێكی تایبه‌ت ی به‌ئاوێنه‌دا رایگه‌یاند ك ه وه‌ك باس��� ی ئێران ده‌كه‌ن س���وپای پاس���داران هاوكاری���یو پش���تیوانییان ك���ردوه له‌دژی داعش ،ئه‌و وتی "ئێستا هه‌مو واڵتانی دنیا هاتون ،ئه‌گه‌ر ئه‌وانیش بێن ئاساییه". ناوب���راو ب���اس ل���هوه ده‌کات ک ه کۆماری ئیسالمی ئێرا ن به‌هه‌مو هێزو وه هاتوه‌ته ناو مه‌س���ه‌له‌كانی توانایه عێراقه‌وه‌و هه‌ژمونیش���ی هه‌یه .ئه‌و ی ی ده‌ره‌وه وتی "ئه‌وه‌تا ئێستا وه‌زیر ئێ���ران له‌به‌غدای���هو ئه‌م���ڕۆش دێت ه ی ی پێكهێنان هه‌ولێ���ر ب���ۆ مه‌س���ه‌له حكومه‌تی به‌غدا". وتیش���ی "ئه‌مه‌ریكاش تا ئێس���تا ی به‌رگری���ی له‌به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆ ی ئه‌مه‌ری���كا ده‌كات ،هاتن���ه ده‌نگ��� سه‌باره‌ت به‌هێرش���ه‌کانی داعش بۆ
چه‌ند كاتژمێرێ���ك بو ،ره‌نگه داعش له‌و هێڵه زیاتری���ان تێپه‌ڕاندبێت ك ه ی ئه‌مه‌ری���كای تێدایه. به‌رژه‌وه‌ندی��� ی ئه‌مه‌ریكا پاشان هه‌مو س���ه‌رمایه ئه‌و به‌ش��� ه بچوكه‌یه له‌ناوچه‌كه‌دا ك ه ی ناوی كوردس���تانه ،ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ش له‌ده‌ستبدایه مایه‌پوچ ده‌بو". ناوب���راو جه‌غ���ت له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ش ده‌كات ك��� ه ڕه‌نگ���ه هه‌ندێک له‌هێز‌ه گه‌وره‌کان���ی جیه���ان‌و ناوچه‌ک���ه‌ش ویستبێتیان له‌ڕێگه‌ی داعشه‌وه کورد ته‌مبێ بکه‌ن ،ده‌بوایه كوردیش زوتر ی ی ئاماده‌بكردای ه بۆ روبه‌روبونه‌وه خۆ ی داعش‌و هه‌مو دوژمنه‌كانی ،ئه‌و وت "به‌پێچه‌وانه‌ی راب���ردوه‌وه ،ئهمجاره ی سهربازیهوه شكا ،به‌اڵم كورد له‌رو له‌ڕوی سیاس���ییه‌وه توانی بیباته‌وه، ی ی ئه‌وروپا به‌وه‌ی پشتیوانیی واڵتان به‌ده‌ستهێنا". ی وتیشی "ئێستا هه‌مو هێزه‌كان شه‌ڕ داع���ش ده‌كه‌ن .ناڵێم پێش���مه‌رگه، ی به‌اڵم كورد هه‌موی ش���ه‌ڕی داعش پێده‌كرێ���ت .هێزی پێش���مه‌رگ ه به‌م ی به‌وه‌ی ه شێوه‌یه‌ی ئێس���تا پێویست جارێك���ی تر رێكبخرێت���هوه ،چونك ه ی ئه‌م هێزه كه ئێم ه 22س���اڵه كار له‌سه‌ر ده‌كه‌ین ،ده‌بوای ه 22سه‌عات به‌رگریی بكردایه".
2
ی سهربازیهوه شكا ی مه‌حمود :ئهمجاره كورد له‌رو ی حاج محه‌مه‌د
"پاساوه‌كه ی بارزان ی بۆ ره‌تكردنه‌وه ی یاسای خۆپیشاندان له‌جێی خۆیدا نیه" به‌پاس����اوی "زیات����ر رێكخس����تنه‌وه‌و پاراس����تنی ئاسایش����ی ش����ارو شارۆچكه‌كانی هه‌رێم‌و داخستنی هه‌ر كه‌لێنێك كه ره‌نگه له‌الیه‌ن دوژمنانه‌وه به‌كاربهێنرێ����ت ب����ۆ كاركردنه س����ه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی" ،بارزانی یاسای ژماره ()3ی س����اڵی ،2014یاس����ای رێكخستنی خۆپیش����اندانی له‌هه‌رێم ره‌تك����رده‌وه ،په‌رله‌مانتارانی لیژنه‌ی یاساییش ده‌ڵێن "پاساوه‌كه‌ی بارزانی بۆ ره‌تكردنه‌وه‌ی یاس����اكه له‌جێگه‌ی خۆیدا نیه". ئاوێن����ه ،هه‌ولێ����ر :گ����ۆران ئازاد،
په‌رله‌مانت����اری فراكس����یۆنی یه‌كێت ی نیش����تمانی كوردس����تان‌و س����ه‌رۆكی لیژنه‌ی كاروباری یاسایی له‌په‌رله‌مانی كوردس����تان ،به‌ئاوێن����هی راگه‌یاند، كه "نه‌ده‌بو س����ه‌رۆكی هه‌رێم یاساكه ره‌تبكات����هوه ،ههرچهنده س����ه‌رۆكی هه‌رێم مافێك����ی قانونیی خۆی پیاده كردوه" ،ئه‌و وتی "له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش����دا په‌رله‌مان����ی كوردس����تان ده‌توانێ����ت ره‌تكردنه‌وه‌كه وه‌ربگرێت ،ده‌شتوانێت وه‌رینه‌گرێ����ت ،بۆیه ئێس����تا تۆپه‌كه له‌ساحه‌ی په‌رله‌مانی كوردستاندایه". وتیشی "پاشان ئه‌گه‌ر ئێمه خۆمان
یه‌كده‌نگبی����ن ،ده‌توانی����ن یاس����اكه به‌وش����ێوه‌ی كه په‌س����ندمانكردوه، ده‌نگ����ی ب����ۆ بده‌ی����ن‌و له‌وه‌قائیع����ی كوردس����تاندا باڵویبكه‌ین����هوه به‌بێ ئهوهی پێویس����تی به‌واژوی سه‌رۆكی هه‌رێم بێت". ئ����ازاد ئه‌وه‌ش����ی رونك����رده‌وه كه له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌م یاس����ایه له‌په‌رله‌مان به‌ته‌وافوق����ی هه‌م����و هێ����زه‌كان به‌پارتیشه‌وه ره‌زامه‌ندیی له‌سه‌ر بوه، "بۆیه ده‌بو سه‌رۆكی هه‌رێم له‌به‌ر رێزی ئه‌م ته‌وافوقه‌ی هێزه‌كانی په‌رله‌مان، یاساكه‌ی ره‌تنه‌كردایه‌ته‌وه ،بۆ دۆخی
ئه‌منییش ،پێموانیه یاساكه به‌وجۆره رێكخرابێت كه رێگ����هی به‌به‌رباڵوی ی ی دابێت". ئازادی هه‌روه‌ها په‌رله‌مانتاری فراكسیۆنی گۆڕان له‌لیژنه‌ی یاسایی قادر ئه‌نوه‌ر، له‌گه‌ڵ پاساوی ره‌تكردنه‌وه‌ی یاساكه‌دا نی����ه ،ناوب����راو به‌ئاوێن����هی راگه‌یاند كه "ئه‌م یاس����ای خۆپیشاندانه هیچ كه‌لێنێك دروس����تناكات‌و پاساوه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم له‌جێگه‌ی خۆیدا نیه، چونك����ه خه‌ڵك داخوازیی ههیهو بۆی هه‌یه له‌هه‌مو كاتێكدا خۆپیش����اندان بكات".
د.مه‌حمود عوسمان: ی لێبوردن ده‌بێت پارتی داوا ی ئاب بكات له‌سه‌ر 31 د.مه‌حمود عوسمان31 ،ی ئاب به‌خیانه‌ت ئاب به‌رهه‌می براكوژییه‌كه بو ،ده‌بو به‌هیچ ناوده‌ب���ات‌و ده‌ڵێت "ده‌بێ���ت پارتی داوای شێوه‌یه‌ك روینه‌دایه .ده‌بو سوپای تورك‌و ئێران نه‌هاتنایه". لێبوردن بكات له‌سه‌ر 31ی ئاب". وتیشی "هه‌ر شتێك روبدات نابێت بچیت ئاوێنه ،س���لێمانی :د.مه‌حمود عوسمان كه‌سایه‌تی ناسراوی كورد له‌چاوپێكه‌وتنێكی س���وپای كۆماری س���ه‌دام‌و ئه‌و هێزانه‌ی تایبه‌ت به‌ئاوێن���ه رایگه‌یاند كه 31ی ئاب جینۆسایدو ئه‌نفال‌و كیمیابارانیان كردوه، كاردانه‌وه بو ،كاردانهوهی ئه‌و كوش���تاره بهێنی���ت بۆ كوردس���تان .ئه‌مه ش���تێكی بو له‌نێوان (یه‌كێتی‌‌و پارتی)دا هه‌بو ،ئه‌و زۆر خ���راپ بو ،بۆیه ئ���هو كاره خراپانه‌ی ش���ه‌ڕه وایكرد هه‌ردوالیان په‌نایانبرده به‌ر له‌راب���ردودا ك���راون ،ده‌بێت باس���بكرێن‌و هه‌مو ش���تێك ،به‌ر ئێران ،توركیا‌و عێراق‌و به‌س���ه‌ریاندا باز نه‌درێ���ت ،ئه‌گه‌ر چاك بو هه‌رچی هێڵی س���وره به‌زاندیان بۆ ئهوهی بوترێت چاكه‌و ،ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌ش بو بوترێت یه‌كتری بش���كێنن‌و نه‌ش���یانتوانی یه‌كتری هه‌ڵه‌یه ،بۆ ئهوهی دوباره نه‌بنه‌وه". بكش���ێنن‌و هه‌ر مانه‌وه‌‌و خه‌ڵكێكی زۆریش به‌كوش���ت چو ،ئه‌و وتی "له‌به‌رئه‌وه 31ی
3
"سه‌رۆك وه‌زیرانی راسپێردراوی عێراق به‌ڵێنی ناردنی بودجه‌ی هه‌رێمی نه‌داوه" س���ه‌رۆكی لیس���تی كۆمه‌ڵی ئیس�ل�ام ی له‌پارله‌مان���ی عێ���راق "ئه‌حمه‌دی حاج ی ره‌ش���ید پێشبین ی ده‌كات ئه‌مساڵ عێراق به‌ب��� ێ بودجه بێ���ت‌و بودجه ی س���اڵ ی داهاتوش له‌مانگی ئایاردا په‌سند بكرێت،
داعش :سەلەفیزمی چەکدار ناونیشان :سلێمانی گه‌ڕه‌کی شۆڕش -به‌رامبه‌ر ئاماده‌یی شۆڕشی کوڕان
ئه‌و ده‌ڵێت "تا ئێس���تا سه‌رۆك وه‌زیران ی راس���پێردراوی عێ���راق به‌ڵێن���ی ناردن ی بودجه ی هه‌رێم ی نه‌داوه". ئاوێن���ه ،به‌غ���دا :ئه‌حم���ه‌دی حاج ی ره‌ش���ید ،كه پارله‌مانتارێكی ش���اره‌زا ی
12
ب���اری ئابوریی ه به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند ك ه دواكه‌وتن���ی بودج���ه گه‌وره‌تری���ن زیان به‌بواری وه‌به‌رهێنان ده‌گه‌یه‌نێت ،چونك ه "ناتوانرێت یه‌ك دیناری بۆ خه‌رج بكرێت، له‌كاتێكدا گه‌شه‌ی هه‌ر واڵتێك به‌بودجه ی
وه‌به‌رهێنان پێوانه ده‌كرێت". ئه‌و وتی "دواكه‌وتنی بودجه ی ئه‌مساڵ‌و ئه‌گ���ه‌ری دواكه‌وتن��� ی بودجه‌ی س���اڵ ی داهاتو ،ده‌بێته هۆی كه‌مبونه‌وه‌ی داهات ی تاك‌و زیادبون ی رێژه ی بێكاریی‌‌و هه‌ژاریی‌‌و
كێش��� ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ،ئه‌م ه سه‌ربار ی ئ���هوه ی گه‌ش���هی كۆمه‌ڵگه‌و گه‌ش���ه ی ئابوری له‌كۆمه‌ڵگادا ده‌وه‌ستێنێت".
ئێزیدیەکان ..کوشتەی دەستی ئیسالمی‌و نائیسالمی
ته‌له‌فۆن 3201274 :
7 14
تیراژ4500 : کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
13
2
تایبه‌ت
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
محه‌مه‌دی حاج ی مه‌حمود :وه‌ک باس ی ده‌كه‌ن سوپای پاسدارانی ئێران له‌جه‌له‌والو خانه‌قین هاوكاریی‌‌و پشتیوانییان كردوه له‌دژ ی داعش ئا :هاوكار حسێن
ی مه‌حمود ی حاج محه‌مه‌د
كه‌مێك به‌ر له‌ده‌ستپێكردنی گفتوگۆكه ،له‌هێڵه‌كانی پێشه‌وه‌ی شه‌ڕ له‌گه‌ڵ چه‌كدارانی داعشدا گه‌ڕابۆوه .بۆیه كه هاته ئه‌و ژورهوه ،هێشتا ماندوێتی رێگه له‌سه‌ر روخساری دیاربو .ئه‌و كه ئێستا سكرتێری حزبی سۆشیال دیموكراتی كوردستانه ،هاوكات سه‌رپه‌رشتی به‌ره‌یه‌كی شه‌ڕ ده‌كات له‌كه‌ركوك‌و وه‌ك خۆی باسیكرد" ،له‌ئێستادا بارودۆخه‌كه له‌وێ ئارامه" .محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود كه ئێستا هه‌م ته‌م هنو هه‌م كێشی له‌شی له‌چاو رابردودا له‌هه‌ڵكشاندایه ،به‌اڵم ئه‌و هه‌میشه ده‌یه‌وێت وه‌ك پێشمه‌رگه‌یه‌كی چاالك خۆی بنوێنێت ،هه‌ر ئه‌مه‌شه ره‌نگه وای لێبكات گله‌یی له‌ئه‌دای هێزی پێشمه‌رگه هه‌بێت‌و بڵێت" ،ئه‌م هێزه كه ئێمه 22ساڵه كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ین ،ده‌بوایه 22سه‌عات به‌رگری بكردایه".
ئاوێنه :ئێران رۆڵی ههبوه لهوه شه‌ڕی داعش به‌رۆكی كورد بگرێت؟ محه‌م���ه‌دی حاجی مه‌حم���ود :داعش هێزێك���ه هه‌م���و واڵتان���ی عه‌ره‌بیی یارمه‌ت���ی ده‌ده‌ن‌و ئه‌مه‌ری���كاش بێئاگا نی���ه له‌هێزێكی له‌وش���ێوه‌یه، به‌تایب���هت كاتێك ل���ه‌دژی حكومه‌تی س���وریا كاریانده‌كرد .هاوكات به‌هۆی ناڕازیبونی ئه‌مه‌ریكا له‌ئه‌دای ش���یعه له‌عێ���راق ،جا به‌ه���ه‌ر ناوێكه‌وه بێت ئه‌مه‌ریكا حكومه‌تی ش���یعه‌ی له‌عێراق پێ ته‌مبێ كردو تێیانگه‌یاند كه ئه‌وان وه‌ك پێویس���ت نه‌یانتوانیوه حوكمی عێ���راق بك���هنو ئێس���تاش حاكمی عێ���راق نین .ئێرانیش به‌هه‌مو نرخێك حكومه‌تی شیعه له‌عێراق ده‌پارێزێت، بۆی���ه به‌هه‌م���و هێ���زی هاتوه‌ته ناو مه‌س���ه‌له‌كه‌وه‌و هه‌ژمونیش���ی هه‌یه. ئه‌وه‌تا ئێستا وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئێران له‌به‌غدایه‌و س���به‌ینێ دێته هه‌ولێر بۆ ی حكومه‌تی به‌غدا. مه‌سه‌له‌ی پێكهێنان بۆیه ئێ���ران رۆڵێكی گرن���گ‌و دیاری هه‌یه ،به‌تایبه‌تی له‌سنوری خانه‌قین‌و جه‌له‌وال كه ره‌نگه هاوكارییه‌كی زۆری كردبن.
ئاوێنه :یارمه‌تییه‌كه چی بوه؟ محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود :له‌به‌رئه‌وه ی نزیكده‌بێت���هوه له‌س���نوری ئ���ه‌وان، له‌كه‌ركوكی���ش یارمه‌ت���ی توركمانی شیعه‌ی دا ،بۆیه ئێران به‌هه‌مو هێزی دژی داعشه؟ ئاوێن���ه :ئه‌م���ه وایلێكردوه س���وپای پاس���داران بنێرێت���ه یارمه‌تیدان���ی پێش���مه‌رگه ،به‌تایبه‌ت بۆ خانه‌قین‌و جه‌له‌وال؟ محه‌م���ه‌دی حاجی مه‌حم���ود :بۆخۆم نه‌مدی���وه ،به‌اڵم وه‌ك باس���ی ده‌كه‌ن ئه‌وان هاوكاریی‌‌و پشتیوانییان كردوه له‌دژی داعش .ئێستاش هه‌مو واڵتانی دنیا هات���ون ،ئه‌گ���ه‌ر ئه‌وانیش بێن ئاساییه. ئاوێنه :سه‌ره‌تا شه‌ڕه‌كه له‌گه‌ڵ به‌غدا بو ،ئێستا بۆچی روی له‌هه‌رێم كرد؟ محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود :به‌دڵنیایی به‌گۆڕینی ئاراس���ته‌كه ،ره‌نگه ئه‌وان ته‌مبێكردن���ی كوردیان ال مه‌به‌س���تتر بوبێت له‌وه‌ی روبه‌روی عێراق ببنه‌وه. ئاوێن���ه :كێ ده‌یه‌وێت ك���ورد ته‌مبێ بكات؟ محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود :من پێموایه
ئه‌مه‌ریكا بێئاگانیه له‌م مه‌سه‌له‌یه. ئاوێنه :واتا ئه‌مه‌ریكا ده‌س����تی هه‌یه له‌ته‌مبێكردنی كورددا؟ محه‌مه‌دی حاج����ی مه‌حمود :پێموایه ئه‌مه‌ریكا بێئاگانی����ه له‌هێزی داعش‌و جواڵندنی داعش. ئاوێنه :ئه‌ی چۆن ئه‌مه‌ریكا پشتیوانیی ئاسمانیی كورد ده‌كات؟ محه‌م����ه‌دی حاج����ی مه‌حم����ود: ئه‌مه‌ری����كا ت����ا ئێس����تاش به‌رگریی له‌به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان����ی خ����ۆی ده‌كات، هاتن����ه ده‌نگ����ی ئه‌مه‌ری����كا بۆ چه‌ند كاتژمێرێك بو ،ره‌نگه داعش له‌و هێڵه زیاتریان تێپه‌ڕاندبێت كه به‌رژه‌وه‌ندیی ئه‌مه‌ریكاو واڵتان����ی عه‌ره‌بیی تێدایه. پاش����ان هه‌مو س����ه‌رمایه‌ی ئه‌مه‌ریكا ئه‌و به‌ش����ه بچوكه‌یه له‌ناوچه‌كه‌دا كه ناوی كوردس����تانه ،ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ش����ی له‌ده‌ستبدایه مایه‌پوچ ده‌بو. ئاوێنه :له‌م بارودۆخه‌ی هاته پێشه‌وه كورد عاقاڵنه مامه‌ڵه‌ی كرد؟ محه‌مه‌دی حاج����ی مه‌حمود :ده‌بوایه ك����ورد زوتر خ����ۆی ئاماده‌بكردایه بۆ روبه‌روبونه‌وه .به‌پێچه‌وانه‌ی رابردوه‌وه، ئه‌مج����اره كورد له‌روی س����ه‌ربازیه‌وه
ش����كا ،به‌اڵم له‌روی سیاسیه‌وه توانی بیباته‌وه ،به‌وه‌ی پشتیوانیی واڵتان ی ئه‌وروپای به‌ده‌ستهێنا. ئاوێن����ه :پێش����مه‌رگه به‌مش����ێوه په‌رته‌وازه‌یه‌ی ئێستای شه‌ڕی داعشی پێده‌كرێت؟ محه‌م����ه‌دی حاجی مه‌حمود :ئێس����تا هه‌مو هێزه‌كان شه‌ڕی داعش ده‌كه‌ن. ناڵێم پێشمه‌رگه ،به‌اڵم كورد هه‌موی ش����ه‌ڕی داعش����ی پێده‌كرێ����ت .ئه‌م هێزه پێویس����تی به‌وه‌یه جارێكی تر رێكبخرێت����هوه ،چونك����ه ئ����ه‌م هێزه ك����ه ئێمه 22س����اڵه كاری له‌س����ه‌ر ده‌كه‌ین ،ده‌بوایه 22سه‌عات به‌رگریی بكردایه. ئاوێنه :هۆكار چیه كه هه‌ڵوێسته‌كانی ت����ۆ له‌به‌رامب����ه‌ر یه‌كێت����یو پارتی ناوبه‌ناو گۆڕانی به‌سه‌ردا دێت؟ محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود :له‌كاتێكدا كه مه‌ترسی له‌سه‌ر كوردستان‌و هه‌مو الیه‌ك بێت ،ره‌نگه بێده‌نگبم له‌هه‌ندێك ش����تی بۆچونه‌كانم تا ئ����هو قه‌یرانه به‌رێده‌كه‌ین ،ب����ه‌اڵم بۆچونه‌كانم هیچ گۆڕانیان به‌س����ه‌ردا نایه‌ت .ره‌نگه من واقیعه‌كه سه‌یربكه‌م.
له‌سلێمانی ،كۆمه‌ڵ‌‌و یه‌كگرتو به‌رامبه‌ر به‌گۆڕان هه‌ڵوێست ی جیاوازیان هه‌یه ئا :شاهۆ ی لیستی خزمه‌ت جێگری سه‌رۆك له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی رایده‌گه‌یه‌نێت یه‌كگرتو هه‌ڵویستی به‌رامبه‌ر به‌گۆڕان شتێكه هه‌ڵوێستی ئێمه‌ش له‌گه‌ڵ گۆڕان شتێكی تره. كۆم���هڵو یه‌كگرت���و ك���ه دو هێز ی ئیس�ل�امیین‌و له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی خاوه‌نی كورسیین ،به‌رامبه‌ر به‌بزوتن���هوهی گۆڕان دو هه‌ڵوێس���تی
جی���اواز ده‌گرنه‌به‌ر ،س���ه‌رچاوه‌یه‌ك ی ئاگادار له‌بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند ك���ه "ماوه‌یه‌ك���ه یه‌كگرتوی ئیس�ل�امی هه‌ڵوێستی توندی به‌رامبه‌ر به‌بزوتنه‌وه‌كه‌ی���ان هه‌ی���ه ،به‌تایبه‌تی سه‌باره‌ت به‌وه‌ی پارێزگاری سلێمانی بۆ بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان بێت ،هۆكاره‌كه‌شی گه‌ڕان���ده‌وه بۆ هه‌س���تیاریی یه‌كگرتو به‌رامب���ه‌ر به"هه‌ڤ���اڵ ئه‌بوبه‌ك���ر"ی سه‌رۆكی لیستی گۆڕان بۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگای س���لێمانی ،له‌به‌رامبه‌ریشدا كۆمه‌ڵی ئیسالمی هه‌ڵوێستی به‌رامبه‌ر
گۆڕان نه‌رمت���ره ،ئه‌م هه‌ڵوێس���تهی یه‌كگرتوش له‌كاتێكدایه پێشتر ئه‌وان‌و كۆمه‌ڵ‌‌و گۆڕانی���ش پاكێجی هاوبه‌ش هه‌بوه‌و پێداگرییان له‌س���ه‌ر گرنگیی‌‌و پێویس���تیی ده‌ستاوده‌س���تكردنی ده‌سه‌اڵت كردوه. ی "خزمه‌ت" جێگری س���ه‌رۆكی لیست له‌ئه‌نجومه‌ن���ی پارێزگای س���لێمانی، فه‌ی���زواڵ ئیبراهیم له‌ب���ارهی جیاوازی ئه‌وان له‌گ���هڵ یه‌كگرتوی ئیس�ل�امی ئهوهی رونكردهوه كه "كێشه‌ی قوڵیان نیه ،ب���ه‌اڵم ده‌كرێ���ت رای جیاوازمان
ناوب���راو ئام���اژه‌ی ب���ه‌وه‌ش ك���رد هه‌بێ���ت نه‌ك له‌نێوان دو فراكس���یۆن ك���ه یه‌كیانگرتوه به‌ڵك���و له‌ناو یه‌ك ك���ه "یه‌كگرتو هه‌ڵوێس���تی به‌رامبه‌ر به‌گۆڕان به‌شێوه‌یه‌كه‌‌و له‌به‌رامبه‌ریشدا فراكسیۆنیش ئاساییه". ئه‌و وتی "بۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگاش ئێمه هه‌ڵوێستێكی له‌وان جیاوازترمان هه‌ڵوێس���تمان جی���اواز ب���وه ،ئهوهی هه‌ی���ه ،ئه‌وه‌ش به‌ش���تێكی ئاس���ایی دوێنێ���ش كاتێ���ك ك���ه س���ه‌رۆكی ده‌زانین چونكه پێویس���ته مرۆڤه‌كان لیسته‌كه‌مان چۆته كۆبونه‌وه‌كه دوای جیاواز بیربكه‌نه‌وه ،گرنگ ئه‌وه‌یه ئێمه هاتنه ده‌ره‌وه‌ی وتویه‌تی به‌و ئاراست ه بڕیارێكمان هه‌بێت". سه‌باره‌ت به‌دواخستنی هه‌ڵبژاردنی جیاوازه رۆیش���توه ئه‌س���ڵه‌ن ئێمه‌ش لێمان نه‌پرس���یوه بۆچی؟ له‌به‌رچی؟ پارێزگاری سلێمانی جێگری سه‌رۆكی ههرچهنده ئێمه له‌گ���هڵ ئهوه نه‌بوین لیس���تی خزمه‌ت هێما بۆ ئهوه ده‌كات كه ئ���ه‌وان له‌كۆبون���هوهی یه‌كه‌میش كۆبونه‌وه‌كه به‌و شێوه‌یه‌ی لێهات".
له‌گه‌ڵ ئهوه نه‌بون دوابخرێت ،ئه‌و وت ی "ده‌بو ئه‌ندامان���ی ئه‌نجومه‌ن له‌هه‌مو فراكس���یۆنه‌كان هه‌ڵوێس���تی جدیمان هه‌بوایه ،راس���ته ئاڵۆزبونی بارودۆخی كوردس���تان هۆكاربو ب���ه‌اڵم ئه‌وه‌ش نابێته پاس���او بۆ ئهوهی به‌و شێوه‌یه دوابخرێ���ت ،رونیش���كردهوه ك���ه ئه‌و به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك ئاگای له‌پێكهێنانی لیس���تی خزمه‌ت نهبوه ،ئهوه بڕیاری مه‌كته‌بی سیاس���ی هه‌ردو حزب بوهو ئێمه‌ش په‌یوه‌س���ت بوین پێوه‌ی‌‌و هیچ كێشه‌مان نهبوه".
ریکالم
هه‌نوکه
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
3
ی بێبڕانه‌وه ئێزیدیه‌كان كاره‌ساتێك
هێشتا سه‌دان كه‌س به‌چیای شهنگالهوه ئاواره‌ن ئا :رێبین چاالك
ی "راگه‌یاندنه‌كان به‌باش روماڵیان نه‌كرد"
خه‌م‌و ئازاری كورده ئێزیدییه‌كان به‌رده‌وامه ،هێشتا به‌سه‌دان كه‌س به‌چیای شهنگالهوه ئاواره‌ن‌و پێویستیان به‌كۆمه‌ك‌و هاوكاریی به‌په‌له‌و خێرایه. "زۆرێ����ك ه����ه‌ن له‌گه‌وره‌ی����ی ئه‌و مه‌ینه‌تی‌‌و كاره‌ساته تێناگه‌ن به‌سه‌ر ئێزیدییه‌كاندا هاتوه ،هێش����تا سه‌دان كه‌سی برسی‌‌و تینو به‌چیای شهنگالهوه ئاواره‌ن‌و گه‌ر داعش����یش نه‌یانگاتێ، مه‌رگ ده‌یانگاتێ‌‌و له‌ناویانده‌بات". د.سه‌عید خودێداد عه‌لۆ ،مامۆستای زانكۆو ئه‌ندامی "لیژنه‌ی به‌هاناوه‌چونی ئێزیدی����ه‌كان له‌كۆمه‌ڵگه‌ی ش����اریا" به‌مجۆره ده‌دوێت بۆ ئاوێنه. ئ����هو باس ل����هوه ده‌كات كه خه‌م‌و ئ����ازاری ئێزیدیه‌كان ب����ێ بڕانه‌وه‌یه، د.س����ه‌عید وتی "زۆرێ����ك له‌خه‌ڵكی ئێمه هه‌ن له‌ناو شه‌نگال‌و گونده‌كانی ده‌وروبه‌ری شه‌نگالیش ماون كه ئێستا به‌ده‌ست چه‌كداره‌كانی داعشه‌وه‌ن". س����ه‌باره‌ت به‌و كه‌س����انه‌ش كه تا ئێستا به‌چیای شه‌نگاله‌وه‌ن ،ئه‌و وتی "به‌ش����ێكیان ئه‌وانه‌ن كه كچیان یان خوش����كیان كه‌وتوه‌ته ده‌ست داعش، ئێستا كه‌سوكاری ئه‌و كچانه به‌چیای شه‌نگاله‌وه‌ن‌و به‌رگری ده‌كه‌ن‌و چاویان له‌س����ه‌ر ئه‌وه‌یه كه‌س����وكاریان رزگار بكه‌ن ،به‌شێكی تریشیان بۆ پاراستنی ش����وێنه ئاینییه پیرۆزه‌كانی ئێزیدیی ماونه‌ته‌وه ،ژماره‌ی����ه‌ك له‌پیره‌مێردو ی جوڵه‌یان پیره‌ژنیش ه����ه‌ن كه توانا نییه‌‌و هێشتا به‌و چیایه‌وه‌ن". ناوبراو ئاماژه‌ی ب����هوه كرد دوێنێ ئێزیدییه‌ك له‌شه‌نگاله‌وه ته‌له‌فونی بۆ كه‌سوكاره‌كه‌ی كردوهو پێیڕاگه‌یاندون ك����ه فاڵنه هاوس����ێیان عه‌مری خوای ك����ردوه‌و چه‌ند رۆژێ����ك جه‌نازه‌كه‌ی له‌ژوره‌وه ماوه‌و كه‌س نهبوه بینێژێت، ئ����هو وتی "باس����كردنی هه‌م����و ئه‌م كاره‌س����اتانه‌‌و مه‌ینه‌ت����ی ئه‌وانه‌ی كه ئێستا به‌چیای ش����ه‌نگاله‌وه‌ن بۆ ڕای
ی خدر دوملی تایبه‌تمه‌ند له‌بوار ی كه‌مینه‌كان‌و چاالكوانی ئێزیدی ئاماژه بهوه ده‌كات ئه‌و كاره‌سات ه ی له‌شه‌نگال رویدا ،وه‌كو گه‌وره‌یه ی ی ره‌نگ ی كورد پێویست له‌میدیا ی وه‌ك ی كورد نه‌دایه‌وه ،میدیا ی مامه‌ڵه‌ی له‌گه ڵ روداوێكی كاتی كرد. ژن‌و منداڵێکی ئاواره‌ی ئێزیدی گش����تی پێویس����تییه‌كی هه‌نوكه‌ییه، پێویس����ته پالنێ����ك هه‌بێ����ت ب����ۆ رزگاركردنیان ،چونكه ئه‌گه‌ر داعشیش نه‌چێته سه‌ریان ،ئه‌وان روبه‌ڕوی مردن ده‌بنه‌وه". وتیشی "پێویسته خه‌ڵك له‌قه‌باره‌ی ئ����هو مه‌ینه‌تییه تێبگه‌ن كه به‌س����ه‌ر ك����ورده ئێزیدییه‌كان����دا هاتوهو بزانن ئه‌وانه‌ی له‌چیای شه‌نگالن پێویستیان به‌فریاكه‌وتن����هو ده‌بێت به‌زوترین كات هاوكاریی بكرێن". جه‌غتی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش كردهوه كه ئه‌و ره‌وشه‌ی له‌چیای شه‌نگال رویداوه زۆر ئاش����كراو دیار نیی����ه بۆ زۆرێك له‌خه‌ڵكی كوردستان ،ناوبراو ئه‌وه‌شی رونكردهوه كه "پێویس����ته به‌زوترین كات ش����ه‌نگال ببێت����ه ناوچه‌یه‌ك����ی ئارام به‌هاوكاری����ی حكومه‌تی هه‌رێم‌و حكومه‌ت����ی عێ����راق‌و كۆمه‌ڵگ����هی نێوده‌وڵه‌تی ،بۆ ئهوهی ئه‌و 400هه‌زار كه‌سه‌ی كه ده‌ڤه‌ره‌كه‌یان به‌جێهێشتوه بگه‌ڕێنه‌وه س����ه‌ر ماڵو حاڵی خۆیان‌و شه‌نگال نه‌كرێته شوێنێك بۆ ملمالنێی حزبایه‌تی‌‌و خه‌ڵكی ئێزیدیی باجه‌كه‌ی بده‌ن". ئێزیدی����ه‌كان نیگه‌رانن ل����هوهی كه
پێویست ه خه‌ڵك له‌قه‌باره‌ی ئه‌و مه‌ینه‌تیی ه تێبگه‌ن كه به‌سه‌ر كورده ئێزیدییه‌كاندا هاتوهو بزانن ئه‌وانه‌ی له‌چیا ی شه‌نگالن پێویستیان به‌فریاكه‌وتنه پێشمه‌رگه نه‌یپاراستن‌و له‌كاتی هێرشی چه‌كداره‌كان����ی ده‌وڵه‌تی ئیس��ل�ام ی ناسراو به‌داعش به‌جێیهێشتن ،ئێستا زۆرینه‌ی ئه‌وانه‌ی له‌چیای ش����ه‌نگال
به‌رگ����ری ده‌ك����ه‌ن ئێزیدییه‌كان����ن، له‌پاڵ هێزێك له‌پێش����مه‌رگه‌و هێزێك ی یه‌په‌گه. كه‌ریم س����لێمان ئه‌ندام����ی چڤاتی روحانی ئێزیدییان به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه به‌ش����ێكی گه‌وره‌ی داكۆكیكردن‌و ش����ه‌ڕكردن به‌رامب����ه‌ر به‌داعش هه‌ر لهسهرهتاوه كه‌وتوه‌ته سه‌ر ئه‌ستۆی ئێزیدییه‌كان خۆیان ،ئه‌و وتی "تا ئێستا به‌ش����ێك له‌وانه‌ی ماڵو حاڵی خۆیان جێهێش����توه به‌چیای ش����ه‌نگاله‌وه‌ن‌و ئ����اواره‌ن ،ئه‌وانه بڕیاریان����داوه له‌وێ دورنه‌كه‌ون����هوهو چی����ای ش����ه‌نگال به‌جێنه‌هێڵن ،ههرچهنده مه‌ترس����یش له‌سه‌ر ژیانیان هه‌یه". وتیش����ی "هه‌یانه به‌خێزانیی له‌وێ ماونه‌ت����هوهو ئافره‌ت‌و منداڵیش����یان له‌گه‌ڵه ،ئه‌وان����ه له‌به‌رگریدان‌و له‌دژی داع����ش ش����ه‌ڕ ده‌كه‌ن‌و ده‌ڵێ����ن لێره ده‌رناچین". رۆژنامه‌ی ئاوێنه له‌ژماره‌ی رابردویدا، ش����وێنی 100ئێزیدی دابڕاوی له‌چیای شه‌نگال بۆ رای گشتی له‌زاری وه‌لید حه‌س����ه‌ن موراد ئاشكراكرد بۆ ئهوهی به‌زوتری����ن كات بچ����ن به‌هانایانه‌وه، له‌درێژه‌ی به‌دواداچونی ئه‌و بابه‌ته‌دا،
ی به‌رامبه‌ر ی خ���ۆ ی نیگه‌رانی دومل��� ی به‌ش���ێوازی روماڵكردن���ی روداوه‌كان شه‌نگال‌و كورده ئێزیدییه‌كان له‌الیه‌ن میدی���ای كوردیی���هوه ده‌رب���ڕی ،ئه‌و ی ی كورد وت���ی "روماڵكردنی میدی���ا له‌س���ێ چوارچێوه‌دا سنورداركرایه‌وه: یه‌ك���ه‌م ،ئهوهی ك ه ش���ه‌نگال كه‌وت ه ده‌س���تی داعش .دوه‌م ،به‌ه���ه‌زاران ی شه‌نگال‌و زیاتر كه‌س رویانكرد‌ه چیا له‌هه‌فته‌ی���ه‌ك مانه‌وه ،ك���ه رزگاریان بو ،به‌شی سێهه‌م ده‌ستیپێكرد ،وات ه وێناكردنی ئه‌وان وه‌كو ئاواره". ی "نازانم ئه‌م ه پالن بو یان وتیش��� ی ئه‌م له‌نه‌زانین���هوه ب���و ك ه قه‌ب���اره ی كوردیدا كاره‌ساته گه‌وره‌ی ه له‌میدیا زۆر بچ���وك كرای���هوه ،ك���ه ئێس���تا ی خه‌می ئێزیدیه‌كانیان له‌ده‌س���كه‌وتن ی نیش���ته‌جێبوندا خ���واردن‌و ش���وێن كورتكردوه‌ته‌وه". دوملی ئه‌وه‌شی رونكردهوه ك ه چوار ی خاڵی گرنگ هه‌ن سه‌باره‌ت به‌روماڵ ی ی ش���ه‌نگال له‌میدی���ا روداوه‌كان��� كوردیدا ،پێویسته ئاماژه‌یان پێبدرێت، ی ی ك ه زۆرین���هی میدیا یه‌ك���ه‌م ئهوه
ی به‌بیستراوو بینراوو نوسراوه‌و‌ه كورد ی كاره‌ساتی ش���ه‌نگالیان وه‌كو بابه‌ت ی به‌كارهێن���ا، ی سیاس��� ملمالنێیه‌ك��� ملمالنێیه‌ك ك��� ه درێژكراوه‌ی رابردوه. ی گه‌وره‌یه، ی "ئه‌م���ه هه‌ڵه‌یه‌ك ئه‌و وت چونكه شه‌ڕ له‌دژی هه‌مو كورد كراوه‌و ی هه‌م���و كورد له‌ش���ه‌نگال كه‌رامه‌ت��� ی شكێنراوه ،نابێت ئه‌م ه به‌ملمالنێیه‌ك ی سواغ بدرێت". سیاس ی دوه‌م ئه‌وه‌یه ك ه ی ئه‌و ،خاڵ به‌بڕوا ی ئێزیدی‌‌و به‌سه‌دان به‌س���ه‌دان هاواڵت ژن ئێس���تا به‌ده‌س���ت داعش���ه‌وه‌ن‌و ی نامرۆیانه‌ی���ان له‌گ���ه ڵ مامه‌ڵه‌یه‌ك��� ی وه‌ك ده‌كرێت ،ب���ه‌اڵم میدیای كورد پێویست تیش���كی نه‌خست ه سه‌ر ئه‌و ی س���ێهه‌میش ئهوهی ه كاره‌ساته .خاڵ ی كوردی���دا به‌یه‌كچاو ك���ه له‌میدی���ا ی هه‌مو كه‌مینه‌كان ی كاره‌س���ات سه‌یر نه‌كرا به‌كاكه‌یی‌‌و شه‌به‌ك‌و مهسیحیو ئێزیدیی���هوه ،خاڵ���ی چواره‌می���ش ی ئ���هو هه‌ڵه‌یه بو ك ه میدی���ای كورد زانیاری زۆر وردو دروس���تی سه‌باره‌ت ی ی شه‌نگال‌و ده‌ڤه‌ر به‌شه‌نگال‌و روبه‌ر ی ی گشت ی شه‌نگال بۆ را شه‌نگال‌و چیا روننه‌كرده‌وه ،تا ئێستاش خه‌ڵكانێك ی ه���ه‌ن وا ده‌زان���ن ش���ه‌نگال‌و چیا ی ی بچوكه ،ئه‌و وت ش���ه‌نگال ده‌ڤه‌رێك "هێش���تا به‌هه‌زاران كه‌س له‌و چیایه‌دا م���اون‌و پێویس���ت ه له‌الی���ه‌ن میدیاو‌ه ی زیات���ر بخرێت ه س���ه‌ر ،ئه‌م ه تیش���ك ی زۆری پێنه‌دراوه، بابه‌تێك ه بایه‌خێك ئه‌و خه‌ڵك��� هی له‌وێن ده‌بێ���ت رۆژان ه په‌یوه‌ندییان پێوه‌بكرێت".
ئیس����ماعیل حه‌س����ه‌ن موراد كه برای وه‌لی����ده له‌په‌یوه‌ندییه‌كدا له‌ش����ار ی زاخۆوه به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه له‌ماوه‌ی حه‌فته‌ی رابردودا 15كه‌س له‌و گروپه
س����ه‌د كه‌س����ییه‌ی له‌چیای شه‌نگال ئ����اواره ب����ون به‌هۆی به‌س����ااڵچون‌و كه‌میی خۆراك‌و تینوێتیو ماندوبون‌و شه‌كه‌تییه‌وه گیانیان له‌ده‌ستداوه.
ناڕازییه‌كانی بزوتنه‌وه ی گۆڕان :داوای به‌دامه‌زراوه‌بون ده‌كه‌ین بزوتنه‌وه ی گۆڕان :داوای پۆست‌و پله‌وپای ه ده‌كه‌ن ئا :ئاوێنه وازهێنانی مام رۆسته‌م له‌بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ،جارێكیتر سه‌رنجی میدیاكان ی به‌ره‌و ده‌نگه ناڕازییه‌كانی ئه‌و بزوتنه‌وه‌یه راكێشا ،ناڕازییه‌كان ده‌ڵێن له‌شێوه‌ی رێكخستن‌و ئیداره‌دانی گۆڕان ناڕازین‌و داوای به‌دامه‌زراوه‌كردنی ده‌كه‌ن ،الیه‌نی به‌رامبه‌ریشیان ده‌ڵێن "داوای پۆست‌و پله‌وپایه ده‌كه‌ن". نه‌گونج���ان‌و ناڕه‌زای���یو ملمالنێ هه‌مو حزبه كوردییه‌كانی به‌گه‌وره‌و بچوكیانه‌وه گرتوه‌ته‌وه ،ئێس���تا به‌ئاش���كرا دو هێڵی ئیش���كردن له‌ناو پارتی���دا ده‌بینرێت كه یه‌كێكیان مه‌س���عود بارزانیو مه‌س���روری كوڕی نوێنه‌رایه‌تی ده‌كات‌و ئه‌ویتریش���یان نێچیرڤان بارزانییه ،ده‌مێكیش���ه یه‌كێتی له‌ناكۆك���یو ملمالنێدایه‌‌و هێ���رۆ ئیبراهیم ئه‌حم���ه‌دو د.به‌رهه‌م وه‌ك دو ئاراس���تهی پێچه‌وان���هو زۆر دور له‌یه‌كتر ده‌رده‌كه‌ون، له‌كۆمه‌ڵ���دا عه‌لی باپیری ئه‌میر‌و دڵش���اد گه‌رمیان���ی ئه‌ندام���ی مه‌كته‌بی سیاس���ی لێدوانی پێچه‌وان���هو ته‌نانه‌ت دژبه‌یه‌كیش ده‌ده‌ن ،له‌یه‌كگرتوشدا ناڕه‌زایی ئه‌بوبه‌كر كاروانی له‌سیاس���ه‌تی محه‌م���ه‌د فه‌ره‌جی ئه‌میندار به‌ئاش���كرا دی���اره ،بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانیش له‌م كه‌شه گشتییه به‌ده‌رنییه كه حزبی كوردی تێ���دا ده‌ژی ،چه‌ند رۆژێكه وازهێنانی هه‌ڵس���وڕاوی دیاری بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ،مام رۆسته‌م له‌و بزوتنه‌وه‌یه ده‌نگی ناڕازییه‌كانی هێناوه‌ته‌وه نێو میدیاكان. سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌ناڕازییه‌كانی بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د ك���ه هه‌ر
له‌س���ه‌ره‌تای دامه‌زراندن���ی بزوتنهوهكهوه جۆرێك له‌ناڕه‌زایی له‌و بزوتنه‌وه‌یه‌دا بونی ههبوه س���ه‌باره‌ت به‌ش���ێوه‌ی رێكخستن‌و چۆنیه‌ت���ی ئیداره‌دان���ی ،تا هات���وه ئه‌م ناڕه‌زایی���ه‌ش ب���ه‌ره‌و هه‌ڵكش���ان چوه، س���ه‌رچاوه‌كه وتی "ئێمه پێمانوایه له‌ناو گۆڕاندا دامه‌زراوه‌ی راسته‌قینه بونی نییه، هه‌مو ئ���هو ئۆرگانانه‌ی كه دروس���تكراون ته‌نه���ا ب���ۆ ش���ه‌رعیه‌تدان به‌بڕیاره‌كانی نه‌وش���یروان مس���ته‌فای رێكخه‌ری گشتی بزوتنه‌وه‌كه دروس���تكراون ،كه تاكڕه‌وانه بڕیارده‌دات". وتیش���ی "ئێمه ده‌مانه‌وێت پره‌نس���یپی دیموكراسی‌‌و شه‌فافیه‌ت‌و كاری دامه‌زراوه‌یی په‌یڕه‌و بكرێت ،ئه‌گ���ه‌ر له‌ناو بزوتنه‌وه‌كه خۆی���دا ئه‌م���ه جێبه‌جێنه‌كرێ���ت ،چۆن ده‌توانین بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی به‌دیبهێنین؟". س���ه‌باره‌ت به‌ناڕه‌زاییش���یان له‌دانان���ی وه‌زیره‌كان‌و پۆس���ته‌كانی تر ،سه‌رچاوه‌كه وت���ی "ناڕه‌زاییم���ان له‌س���ه‌ر دانان���ی شه‌خس���ه‌كان نییه به‌وه‌زیر‌و پۆسته‌كانی ت���ر ،به‌ڵكو له‌س���ه‌ر چۆنیه‌ت���ی دانانه‌كه تێبینیمان هه‌یه كه رێكخه‌ری گشتی خۆی دایناون". وتیشی "نازانین له‌ناو گۆڕاندا وه‌زیره‌كان له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك دانراون ،بۆ نمونه له‌ناو یه‌كێتیدا ئاشكرایه كه به‌پێی دابه‌شكردنی كوردس���تان بوه به‌چوار ناوچه‌وه كه هه‌ر نه‌وش���یروان مس���ته‌فا كردبێت ،ئه‌و وتی وه‌زیره‌و س���ه‌ر به‌ش���ارێكه ،به‌اڵم نازانین "عوس���مانی حاجی مه‌حم���ود كاتی خۆی رێكخه‌ری گشتی ئه‌وانی به‌پێی چ پێوه‌رێك ل���ه2012/2/27دا نامه‌یه‌كی ئاراس���تهی رێكخ���ه‌ری گش���ت ی ك���ردوه‌و خوازیاری داناوه". س���ه‌رچاوه‌كه ئه‌وه‌ش���ی ره‌تك���رده‌وه كارك���ردن به‌دام���ه‌زراو‌ه ب���وه‌و تێبینی‌‌و كه ل���ه‌م چه‌ند رۆژه‌دا عوس���مانی حاجی سه‌رنجی س���ه‌باره‌ت به‌راگه‌یاندنی گۆڕان‌و مه‌حمود هیچ جۆره نامه‌یه‌كی ئاراس���تهی ش���ێوازی رێكخس���تن‌و چۆنیه‌تی بڕیاردان
به‌نیازبون ئه‌و سه‌باره‌ت پۆستانه‌ی ی بهشێوه پێشتر له‌ناو رێكخستن‌و ی پڕۆسه‌ی یه‌كێتی هه‌یانبو چۆنیه‌ت به‌هه‌مانشێوه له‌ناو بڕیاردان‌و بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ی ئیداره‌کردن بزوتنه‌وه‌که ناڕازین هه‌یانبێت ده‌ربڕیوه". به‌پێی ئه‌و س���ه‌رچاوه‌یه چه‌ندین كه‌س له‌ناو گۆڕان‌و ده‌ره‌وه‌ی گۆڕانیش له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دان كه ناكۆكی نێوان كه‌س���ه دیاره ناڕازییه‌كان���ی گۆڕان له‌گه‌ڵ نه‌وش���یروان مس���ته‌فا كۆتای���ی پێبهێن���ن‌و پێك���هوه كۆببنه‌وه ،به‌اڵم رێكخه‌ری گش���تی ئاماده
نییه له‌مب���اره‌وه له‌گه‌ڵی���ان كۆببێته‌وه‌‌و داواكاریه‌كانیان جێبه‌جێ بكات ،ئه‌و وتی "س���ه‌رباری ئه‌وه‌ش ئێمه ه���ه‌ر گۆڕانین‌و به‌گۆڕانیش ده‌مێنینه‌وه ،چاومان له‌س���ه‌ر ئهوهی���ه ك���ه له‌ناوخ���ۆی گۆڕان���دا كار به‌پره‌نسیپی دامه‌زراوه‌یی بكرێت". له‌به‌رامبه‌ریشدا ،به‌پێی سه‌رچاوه‌یه‌كی تایبه‌تی ناو بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان" ،ملمالنێی ئێستای ناو ئه‌و بزوتنه‌وه‌یه به‌شێوه‌یه‌كی س���ه‌ره‌كی له‌س���ه‌ر دابه‌ش���كردنی پل���هو پۆسته". به‌وت���هی ئه‌و س���ه‌رچاوه‌یه ،كه‌س���انی لوتكه‌ی ناو گروپه ناڕازییه‌كه به‌راسته‌وخۆو ناڕاسته‌وخۆ داوایانكردوه پشكیان هه‌بێت له‌و پۆس���تانه‌ی كه له‌كابینه‌ی هه‌ش���تی حكومه‌تی هه‌رێمدا به‌ر گۆڕان كه‌وتون ،به‌اڵم تێكڕای ئه‌و داواكارییانه له‌الیه‌ن رێكخه‌ری گشتیی گۆڕانه‌وه ره‌تكراونه‌ته‌وه. زۆرینه‌ی كه‌س���ه ناڕازیی���هی ناو گۆڕان له‌وانه‌ن كه پێش دروستبونی گۆڕان له‌ناو یه‌كێتیدا له‌سلكی سه‌ربازییدا كاریانكردوه. به‌پێ���ی زانیارییه‌كانی ئاوێن���ه‌ش ،گۆڕان به‌نیازه پۆس���تی ب���ااڵ له‌وه‌زاره‌تی ناوخۆ وه‌ربگرێت ،ئه‌و س���ه‌رچاوه‌یه‌ش ئاماژه‌ی ب���هوه كرد كه كاركردن ب���ۆ گه‌وره‌كردنی ناڕه‌زایه‌تی���ه‌كان له‌م كات���ه‌دا ،پێده‌چێت بۆ ئهوه بێت فش���ار دروس���تبكه‌ن تا ئه‌م ده‌رفه‌ته‌ش���یان له‌ده‌س���ت نه‌چێت ،پاش ئهوهی بێهیوابون له‌وه‌رگرتنی پۆسته‌كانی تر. س���هرچاوه تایبه‌ته‌ك���ه ئه‌وه‌ش���ی ره‌تكرده‌وه كه رێكخه‌ری گشتی تاكڕه‌وانه هه‌م���و بڕی���اره‌كان بدات ،ئ���هو وتی "بۆ نمونه له‌گفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومه‌تی
هه‌رێم‌و دانوس���تان له‌گ هڵ به‌غداشدا لیژنه پێكهێن���راوه چه‌ندین كه‌س���ی تێدا بوه، له‌دانانی كاندیده‌كانیش���دا ب���ۆ په‌رله‌مانی كوردستان‌و ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق‌و ئه‌نجومه‌ن���ی پارێزگاكانیش���دا ،رێكخه‌ری گش���تی رۆڵی نه‌بوه‌‌و ئه‌و هی���چ كامیانی دانه‌ناوه". س���ه‌باره‌ت به‌دانانی وه‌زیره‌كانیش وتی "له‌دانان��� ی وه‌زیره‌كانیش���دا ،رێكخ���ه‌ری گشتی پێیوتون كه ئه‌و كه‌سانه داده‌نێت، له‌دانانیش���یاندا به‌پل���هی یه‌ك���ه‌م ئ���هوه ره‌چاوكراوه هیچ ك هس‌و حزبێك نه‌یانكڕێ‌‌و ت���ه‌واو پابه‌ندب���ن به‌بڕی���ارو پڕۆژه‌كانی بزوتنهوهكهوه". س���ه‌باره‌ت به‌نه‌بون���ی دام���ه‌زراوه‌ش، س���هرچاوه تایبه‌ته‌ك���ه وت���ی "به‌ش���ێك له‌كه‌س���ه دیاره‌كان���ی ئ���ه‌م ناڕازییان���ه به‌نیازبون ئه‌و پۆس���تانه‌ی پێش���تر له‌ناو یه‌كێت���ی هه‌یانب���و به‌هه‌مانش���ێوه له‌ناو بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان هه‌یانبێت ،كه جڤاتی نیشتمانیش دروس���تكرا ره‌خنه‌یان لێگرت له‌به‌رئه‌وه‌ی خۆیان به‌گه‌وره‌تر ده‌زانی بێن له‌گه‌ڵ گه‌نجێكدا دابنیش���ن كه تازه كاری سیاس���ی ده‌كات‌و له‌ڕێگ���هی هه‌ڵبژاردن‌و توانا‌و بڕوانامهو شاره‌زایی خۆیهوه ده‌بێته ئه‌ندامی ئه‌و ئۆرگانه". له‌ئێس���تادا دو كه‌س���ایه‌تی دیاری ناو بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان نوێنه‌رایه‌ت���ی گروپه ناڕازییه‌كه ده‌كه‌ن كه ئه‌وانیش عوسمانی حاجی مه‌حمودو مام رۆسته‌م-ن ،به‌وته‌ی ئه‌و س���ه‌رچاوه‌یه‌ش بۆ ئهوهی دوه‌میان، "خودی رێكخه‌ری گشتیش سه‌ریسوڕماوه ل���هو هه‌ڵوێس���ته‌ی‌‌و چاوه‌ڕێ���ی ئ���هوهی لێنه‌كردوه".
4
هەنوکە
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
ئه‌وانه ی داوا ی ریفۆرم ده‌كه‌ن له‌ناو یه‌كگرتو هه‌ڵده‌وه‌رن
ئه‌بوبه‌كر عه‌لی ده‌ست له‌كار ده‌كێشێته‌وه ئا :شاهۆ ئه‌حمه‌د هه‌مو ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌ناو یه‌كگرتوی ئیسالمی كوردستان داوای ریفۆرمیان كردوه ،روبه‌ڕوی شكست بونه‌ته‌وه، پێده‌چێت هه‌مان چاره‌نوسیش چاوه‌ڕوانی ئه‌بوبه‌كر عه‌لی بێت. س���ه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادار به‌ئاوێنه ی راگه‌یاند كه به‌درێژایی س���ااڵنی رابردو هه‌مو ئه‌وانه‌ی خوازیاری گۆڕانكاریی‌‌و چاكس���ازیی ب���ون له‌ن���او یه‌كگرتوی ئیسالمیدا روبه‌ڕوی ئاسته‌نگی گه‌وره‌و سه‌خت بونه‌ته‌وه‌و ته‌نها ئه‌و رێگه‌یه‌یان له‌به‌رده‌م���دا م���اوه ك���ه یه‌كگرتو بۆ موحافی���زكار‌و کۆنه‌پارێزه‌ران���ی ئه‌م رێچكه‌یه‌ی ئێستای به‌جێبهێڵن چونكه هیوابڕاوبون له‌وه‌ی بتوانن گۆڕانكاریه‌ك دروست بك هنو ئیتر ئه‌و حزبه جێگای ئه‌وانی تێدا نه‌بوه‌ته‌وه". س���ه‌رچاوه‌كه وت���ی "له‌كۆنگ���ره‌ی شه‌شه‌می یه‌كگرتوی ئیسالمی له‌ساڵی 2012دا باڵی ریف���ۆرم كه هادی عه‌لی سه‌رۆكایه‌تی ده‌كرد نه‌یتوانی متمانه‌ی ئه‌ندامانی حزب به‌ده‌ستبهێنێت ،كاتێك خۆیی بۆ پۆستی ئه‌مینداری یه‌كگرتو كاندیدكرد ،ده‌رچونی محه‌مه‌د فه‌ره‌ج به‌ئه‌مینداری گش���تی یه‌كگرتو خه‌ونی ریفۆرمخوازه‌كانی له‌گۆڕنا ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌مین���داری یه‌كگرت���و كاری بۆ ئهوه نهكردوه ریفۆرم بكرێ���ت ،به‌ڵكو هه‌ر له‌س���ه‌ره‌تاوه وه‌ك���و موحافیزكارێك ده‌ركه‌وت. باڵی ریفۆرم له‌ن���او یه‌كگرتو چه‌ند داواكاریه‌كیان هه‌یه له‌وانه جیاكردنه‌وه‌ی ده‌عوه‌و سیاسه‌ت ،واتا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك مامۆس���تایانی ئاینی���یو بانگخوازانی ئیس�ل�امی په‌یوه‌ندییان به‌سیاسه‌ته‌وه نه‌بێ���ت ،هه‌روه‌ها ئه‌و دامه‌زراوه‌ش���ی ئیشی تێدا ده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ سیاسیه‌كان جیاوازبێت ته‌نی���ا بانگخوازیی بكه‌ن‌و گه‌ن���ج به‌په‌روه‌رده‌یه‌ك���ی ئیس�ل�امی پێبگه‌یه‌ن���ن ،هه‌روه‌ه���ا لێكردنه‌وه‌ی وش���هی ئیس�ل�امیی له‌ناوی حزبه‌كه، چونكه پێیانوایه ئ���هو مۆدێله حزبیه كۆن بوهو ته‌نیا له‌هه‌رێمی كوردستان ماوه ،پێداگریی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش ده‌كه‌ن یه‌كگرتو به‌هه‌مانش���ێوه‌ی پارتی دادو گه‌ش���هی توركیا ( )AKPكاربكات كه نمونه‌یه‌كی سه‌ركه‌وتوی حزبی سیاسی ئیس�ل�امییه ،هه‌روه‌ه���ا قبوڵكردن���ی هه‌م���و ج���ۆره توێژه‌كان���ی كۆمه‌ڵگا به‌نوێژك���هرو نوێژنه‌ك���هرو به‌ئه‌ن���دام
ئه‌بوبه‌کر عه‌لی وه‌رگرتنی ئافره‌تانی س���فور‌و كه‌سان ی ده‌ره‌وه‌ی ئیس�ل�امیش ،ب���ه‌اڵم ئهوهی جێگای سه‌رنجه ئه‌و جۆره بیروبۆچونه هه‌میش���ه له‌الیه‌ن به‌شێك له‌ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسی‌‌و سه‌ركردایه‌تی نه‌ك هه‌ر ره‌تكراوه‌ت���هوه به‌ڵكو دژایه‌تیش كراوه. ئه‌بوبه‌ك���ر عه‌ل���ی یه‌كێك���ه ل���هو ئه‌ندامان���هی مه‌كته‌ب���ی سیاس���ی كه ئێستا هه‌ڵوێس���تی ئاش���كراو نهێنی خ���ۆی س���ه‌باره‌ت به‌پێویس���تیی ئه‌نجامدانی ریف���ۆرم‌و گۆڕانكاریی له‌و حزبه‌دا ده‌رده‌ببڕێت‌و قس���هو باس���ی ئ���هوه له‌ئارادایه ك���ه وه‌ك ناڕه‌زایی ده‌ربڕین له‌حزبه‌كه‌ی به‌نیازی ده‌س���ت له‌كار كێش���انه‌وه‌یه ،بۆ به‌دواداچونی ئ���ه‌م بابه‌ته ئاوێن���ه په‌یوه‌ندی پێوه كرد ،به‌اڵم ئ���هو ئاماده‌نه‌بو له‌وباره‌وه بدوێت. ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كگرتو "ئه‌بوبه‌ك���ر هه‌ڵه‌دن���ی" له‌ب���ارهی هه‌ڵوێس���تی ئه‌و ئه‌ندام���هی مه‌كته‌بی سیاس���ی یه‌كگرتو به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه "ئه‌و بابه‌ته به‌و شێوه‌یه نییه ،به‌اڵم له‌الیه‌ن راگه‌یاندنه‌كانه‌وه گه‌وره كراوه، راسته كاك ئه‌بوبه‌كر عه‌لی له‌كۆنگره‌ی داهات���و خ���ۆی ب���ۆ هیچ پۆس���تێك ناپاڵێوێ���ت ،به‌اڵم هه‌ر له‌ناو ریزه‌كانی یه‌كگرتو ده‌مێنێته‌وه‌و ئه‌و بڕیاره‌ش���ی نیازێكی شه‌خسیی خۆیه‌تی".
ده‌رچونی محه‌مه‌د فه‌ره‌ج به‌ئه‌میندار ی گشت ی یه‌كگرتو خه‌ون ی ریفۆرمخوازه‌كان ی له‌گۆڕنا ،له‌به‌رئه‌وه ی ئه‌مینداری یه‌كگرتو كار ی بۆ ئهوه نهكردوه ریفۆرم بكرێت ،به‌ڵكو هه‌ر لهسهرهتاوه وه‌كو موحافیزكارێك ده‌ركه‌وت
د.مه‌حمود عوسمان :ده‌بێت پارت ی داوای لێبوردن بكات له‌سه‌ر 31ی ئاب ئا :هاوكار حسێن كه‌سایه‌تی سیاسیی ناسراوی كورد، د.مه‌حمود عوسمان له‌م چاوپێكه‌وتنه ی ئاوێنه‌دا باس له‌هۆكارو ده‌ره‌نجامه‌كانی روداوی 31ی ئاب ده‌كات‌و ده‌ڵێت روداوێكی مێژویی خراپ بو "ده‌بێت پارتی داوای لێبوردن بكات" .باس له‌وه‌ش ده‌كات كه یه‌كێتی بواری ئهوهی دابو "پاسداری ئێرانی بێت له‌شاخی هه‌یبه‌سوڵتان‌و له‌پشت كۆیه‌وه ،له‌وێوه به‌تۆپ بۆردومانی باره‌گاكانی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانیان كردوه". ئاوێن����ه31 :ی ئ����اب كار ب����و ی����ان كاردانه‌وه؟ د.مه‌حمود عوسمان :به‌ڕای من 31ی ئاب كاردانه‌وه بو بۆ براكوژی ،واتا ئه‌و كوشتاره‌ی له‌نێوان هه‌ردوال (یه‌كێتی‌‌و پارتی)دا هه‌ب����و ،وایك����رد هه‌ردوالیان په‌نایانبرده به‌ر هه‌مو شتێك ،به‌ر ئێران، توركیا‌و عێراق .هه‌رچی هێڵی س����وره به‌زاندیان بۆ ئهوهی یه‌كتری بش����كێنن‌و نه‌ش����یانتوانی یه‌كتری بكش����ێنن‌و هه‌ر مانه‌وه وه‌كو خۆیان‌و خه‌ڵكێكی زۆریش به‌كوش����ت چو .له‌به‌رئ����هوه 31ی ئاب به‌رهه‌م����ی براكوژییه‌كه بو ،به‌بڕوای من ده‌بو به‌هیچ شێوه‌یه‌ك روینه‌دایه .ده‌بو سوپای تورك‌و ئێران نه‌هاتنایه. ئاوێنه :یه‌كێتی ئه‌م روداوه به‌خیانه‌ت ده‌زانێت‌و پارتییش به‌روداوێكی گرنگی مێژویی وه‌س����فی ده‌كات ،به‌بۆچونی تۆ كامیانه؟ د.مه‌حم����ود عوس����مان :به‌بۆچون����ی م����ن روداوێكی زۆر خ����راپ بو ،نه‌ده‌بو ببێت به‌هیچ ش����ێوه‌یه‌ك ،واتا مێژویی به‌خراپه‌ی����ه ن����ه‌ك به‌چاك����ه ،چونكه ه����ه‌ر ش����تێك روب����دات نابێ����ت بچیت سوپای كۆماری س����ه‌دام‌و ئه‌و هێزانه‌ی جینۆس����ایدو ئه‌نف����ال‌و كیمیابارانی����ان ك����ردوه ،بهێنیت بۆ كوردس����تان .ئه‌مه شتێكی زۆر خراپ بو ،به‌بڕوای من ئه‌و جۆره روداوان����ه ده‌بێت لێیبكۆڵرێته‌وه. هیچیشی تێدا نیه كه ئهوهی كردویه‌تی داوای لێبوردن ب����كات .بۆیه ئه‌و كاره خراپان����هی له‌رابردودا ك����راون ،ده‌بێت باس����بكرێن‌و به‌س����ه‌ریاندا باز نه‌درێت، ئه‌گه‌ر چ����اك بو بوترێت چاكه‌و ،ئه‌گه‌ر هه‌ڵ����ه‌ش بو بوترێت هه‌ڵه‌یه ،بۆ ئهوهی دوباره نه‌بنه‌وه. ئاوێنه :ئه‌و الیه‌نه كێیه كه له‌س����ه‌ر روداوی 31ی ئاب ده‌بێت داوای لێبوردن بكات؟ د.مه‌حم����ود عوس����مان :ئ����هو الیه‌نه پارتی-ه كه س����وپای عێراقی هێناوه‌ته
كورد به‌هیچ جۆرێك نابێت ده‌ستی بچێته خوێنی یه‌كتر براكوژیی نابێت بكرێت .به‌هیچ شێوه‌یه‌ك چه‌ك به‌كارنه‌یه‌ت بۆ به‌الداخستنی كێشه‌كان ،به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نابێت رێگه خۆشبكرێت بۆ داگیركاران به‌تایبه‌ت ئه‌و حكومه‌تانه‌ی كه كوردستانیان دابه‌شكردوه‌و له‌ژێر ده‌ستیاندایه س����ه‌ر كوردس����تان .ههرچهنده ئه‌وان (پارت����ی) ده‌ڵێن ئێم����ه ناچاربوین ك ه یه‌كێتی گوشاری له‌سه‌ر دروستكردوین‌و ئێران هاتوه ،به‌اڵم ش����تێكی خراپ بو. ده‌بێت دوباره نه‌بێته‌وه. ئاوێنه :ده‌وترێت 31ی ئاب كاردانه‌وه بوه به‌رامبه‌ر هێنانی پاس����داری ئێرانی له‌الیه‌ن یه‌كێتیه‌وه ،ئه‌مه وایه؟ د.مه‌حمود عوس����مان :به‌ڵێ یه‌كێتی بواری ئهوهی دابو كه پاسداری ئێرانی بێت له‌شاخی هه‌یبه‌س����وڵتان‌و له‌پشت كۆیه‌وه ،له‌وێ����وه به‌ت����ۆپ بۆردومانی باره‌گاكانی حزبی دیموكراتی كوردستانی
ئێرانیان كردوه ،ب����ه‌اڵم هه‌واڵ به‌حزبی دیموك����رات درابوو چوڵی����ان كردبو ك ه ئه‌وه‌ش نه‌ده‌بو بكرێت ،چونكه هه‌ڵه‌بو بێگومان. ئاوێنه :پارتی پاس����اوی ئهوهی هه‌یه كه به‌ناچاریی په‌نایبردوه بۆ س����ه‌دام، پاساوێكی له‌مشێوه‌یه شه‌رعیه؟ د.مه‌حم����ود عوس����مان :نه‌خێر هه‌ر شتێك بوبێت شه‌رعی نیه ،هه‌ر الیه‌نێك كه ش����تێكی خراپی كردبێت ئاس����اییه ئه‌گه‌ر هۆكاره‌كه‌ی رونبكاته‌وه له‌به‌رچی كردویه‌ت����ی ،بۆ ئ����هوهی راس����تیه‌كان ده‌ربكه‌ون‌و دوب����اره نه‌بنه‌وه ،ئه‌مه بۆ كوردو خۆشیان باشه. ئاوێن����ه :بارزانی خ����ۆی ده‌ڵێت له‌و كاته‌دا مه‌ترسی له‌ناوچونمان له‌سه‌ربوه، ئایا به‌راستی وابو؟ د.مه‌حمود عوسمان :ره‌نگه مه‌ترسی له‌س����ه‌ربوبێت ،به‌اڵم له‌ناوچون نه‌خێر. یه‌كێتیش مه‌ترسی له‌سه‌ربوه .وه‌كو وتم بۆ ئهوهی یه‌كتری بكش����ێنن ،مومكینه ئێرانیش ئ����هو كاته دژی پارتی بوبێت. به‌اڵم مه‌ترسی له‌ناوچونی له‌سه‌رنه‌بوه. ئاوێنه31 :ی ئاب په‌یوه‌ندی به‌پێش خۆی����هوه هه‌بو ،ی����ان روداوێكی كتوپڕ بو؟ د.مه‌حم����ود عوس����مان :روداوه‌ك����ه به‌رهه‌می براكوژیی بو ،چه‌ند س����اڵێك ئه‌م براكوژی����ه به‌رده‌وامبو ،تا وایلێهات هه‌مو الیه‌ن����ه‌كان په‌نایان بۆ ئێران برد كه زیات����ر له‌گه‌ڵ یه‌كێتی����دا هاوكاربو. له‌مالشه‌وه توركیا هاته ناو كێشه‌كه‌وه‌و ئینجا جارج����اره په‌كه‌ك����ه‌ش الیه‌ندار ب����و .بۆی����ه 31ی ئ����اب به‌رهه‌می ئه‌و روداوانه بو ،ناتوانین بڵێین به‌ته‌نها بوو په‌یوه‌ندی به‌هیچه‌وه نه‌بو. ئاوێنه :تۆ پێشتر باسی ئه‌وه‌ت كردوه كه ش����ه‌ڕی م����هال مس����ته‌فاو مه‌كته‌بی سیاس����یی له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت بو ،پێتوایه 31ی ئابی����ش درێژكراوه‌ی ئه‌و ش����ه‌ڕه بو؟ د.مه‌حمود عوسمان :به‌ڵێ بێگومان، له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت‌و س����امان بوه .هه‌مو ئه‌و ش����ه‌ڕانه‌ی له‌مێژوی ك����ورددا بون، له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت بون. ئاوێنه :كورد ده‌بێ����ت چ وانه‌یه‌ك له 31ی ئاب وه‌ربگرێت؟ د.مه‌حم����ود عوس����مان :په‌ن����دی بۆ كورد ئهوهی����ه كه به‌هیچ جۆرێك نابێت ده‌ستی بچێت ه خوێنی یه‌كتر ،براكوژیی نابێ����ت بكرێ����ت .به‌هی����چ ش����ێوه‌یه‌ك چ����ه‌ك به‌كارنه‌یه‌ت بۆ به‌الداخس����تنی كێشه‌كان ،به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نابێت رێگه خۆش����بكرێت بۆ داگیركاران ،به‌تایبه‌ت ئ����هو حكومه‌تانه‌ی كه كوردس����تانیان دابه‌شكردوه‌و له‌ژێر ده‌ستیاندایه.
ملمالن ێ هه‌ڵمه‌تێك ی كۆكردنه‌وه‌ی كۆمه‌ك بۆ ئاواره‌كان له‌چۆمان په‌كده‌خات ئا :هـــانا چــۆمانی هه‌ڵمه‌تێكی كۆكردنه‌وه‌ی كۆمه‌ك بۆ ئاواره‌كانی شه‌نگال له‌قه‌زای چۆمان ،به‌هۆی ملمالنێی سیاسی‌‌و شه‌خسیی فه‌شه‌ل ده‌هێنێت، كه كه‌متر له 24كاتژمێر به‌سه‌ر راگه‌یاندنیدا تێپه‌ڕبوه. له‌وباره‌یه‌وه ناسح مسته‌فا وه‌ردی به‌رپرس���ی فه‌رهه‌نگخان���هی چۆمان به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د" ،هه‌میش���ه مامۆستایانی ئاینی له‌و جۆره كارانه پێش���ه‌نگ بون ،ب���ه‌اڵم ئه‌وجاره‌یان ه���ۆكاری شكس���تی س���ه‌ره‌كی ئه‌و كه‌مپینه خێرخوازیی‌‌و ئینسانیه بون، چونكه له‌ڕۆژی هه‌ینی مامۆستایانی ئاینی له‌قه‌زای چۆمان پابه‌ند نه‌بون به‌هه‌ماهه‌نگیه‌ك���هو ئاماده‌نه‌ب���ون له‌وتاره‌كانیاندا بانگه‌شه‌ی بۆ بكه‌ن، هاوكات الیه‌نێكی سیاس���ییش داوای له‌الیه‌نگران‌و ڕێكخراوه‌كانی خۆی كرد كه كۆمه‌كێك پێشكه‌ش به‌كه‌مپینه‌كه نه‌كه‌ن". هاوكات شێرزاد سه‌یده ،به‌رپرسی رێكخراوی ئازادی الوان ئاماژه بهوه ده‌كات كه "ئێمه له‌دوایین كۆبونه‌وه‌ی ڕێكخراوه‌كان له‌سه‌ر ئهوه رێككه‌وتین كه پاره بۆ ئاواره‌كان‌و پێش���مه‌رگه كۆبكرێته‌وه ،باس���ی ئهوه نه‌كرا كه
پێویس���ته پاره‌كه راده‌ستی ده‌زگا ی خێرخ���وازی بارزانی بكرێت ،چونكه ئهوه له‌الیه‌ن ئێمه‌و چه‌ند رێكخراوی تریش قبوڵنه‌ده‌كرا .مامۆس���تایانی ئاینیی���ش گوایه ناوی���ان ناهێنرێت‌و ئ���هوه خزمه‌ته به‌حزب ،ئاماده‌نه‌بون له‌وتاری هه‌ینیدا باسی بكه‌ن". موخلی���س مس���ته‌فا به‌رپرس���ی ناوه‌ن���دی باڵه‌ك ،ناكۆكه له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆچونانه‌ی باس ده‌كرێن‌و به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند" ،باس���كردنی ناوی ده‌زگای خێرخ���وازی بارزانی له‌كۆبونه‌وه‌كه‌دا نه‌هات���وه ،كه‌س���یش نه‌یوت���وه كه ئه‌و ده‌زگایه سه‌رپه‌رش���تیی بكات‌و راده‌ستی بكرێت". ب���ه‌اڵم فه‌رمان محه‌مه‌د حه‌س���ه‌ن به‌رپرسی س���ه‌نته‌ری رۆش���نبیریی چۆم���ان ده‌ڵێت" ،ئێم���ه ئه‌گه‌ر هه‌ر كۆمه‌كێ���ك كۆبكه‌ین���هوه ناهێڵی���ن ده‌ستی حزبی تێدابێت ،چونكه ئهوه كۆمه‌كی هاواڵتییان���ه بۆ هاواڵتیانی ئاواره‌و پێشمه‌رگه‌كان ،بۆچی ئه‌بێت بكرێ���ت به‌حزبی؟ ئێمه ویس���تمان په‌یامه‌ك���ه له‌الی���ه‌ن مامۆس���تایانی ئاینیی���هوه بگه‌یه‌نینه خه‌ڵك ،به‌اڵم ئ���ه‌وان ئاماده‌نه‌بون له‌وتاری هه‌ینی باسی بكه‌ن". له‌الیه‌ن خۆشیه‌وه مه‌ال نیاز چۆمانی پێشنوێژو وتارخوێن له‌قه‌زای چۆمان ه���ۆكاری باس���نه‌كردنی كه‌مپینه‌كه
ویستمان په‌یامه‌كه له‌الیه‌ن مامۆستایانی ئاینییه‌وه بگه‌یه‌نینه خه‌ڵك به‌اڵم ئه‌وان ئاماده‌نه‌بون له‌وتاری هه‌ینی باسی بكه‌ن
قه‌زای چۆمان
ده‌خات���ه‌ڕوو به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند، "ئاماده‌نی���ن خزمه‌ت به‌حزب بكه‌ین‌و له‌وت���اری هه‌ینیدا ڕی���كالم بۆ حزب بكه‌ی���ن‌و ببینه دارده‌س���تی حزب‌و به‌ئ���اره‌زوی خۆی���ان بمانجوڵێن���ن، چونك���ه ئێم���ه كار ب���ۆ مرۆڤایه‌تی ده‌كه‌ین" .
مه‌ال نیاز ئاماژه ب���ه‌وه‌ش ده‌كات كه "ئێمه وه‌كو مامۆستایانی ئاینی ی بڕیارمان���دا له‌پڕۆژه‌كه بكش���ێینه‌وه چونك���ه ئاماده‌نین ب���ۆ هیچ ده‌زگاو حزبێك كار بكه‌ین". هاوكات مه‌ال یوس���ف به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌وقاف���ی چۆم���ان به‌ئاوێن���هی
راگه‌یاند" ،ئه‌وان سه‌ره‌تا كاره‌كه‌یان كردب���وو دوای ئهوهی س���ه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستنه‌هێنابو به‌بێ مامۆستایانی ئاینیی كردبویان ،بۆیه مامۆستایانی ئاینیی ئاماژه‌یان به‌و كه‌مپینه نه‌كردو شكستیهێنا". قه‌زای چۆمان له‌سنوری پارێزگای
هه‌ولێره‌و هاوسنوره له‌گه‌ڵ كۆمار ی ئیسالمی ئێران ،له‌دوایین هه‌ڵبژاردن ل���ه 21ئه‌یل���ول 2013دا بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان پله‌ی یه‌كه‌می به‌ده‌س���تهێناو له‌هه‌ڵبژاردنی 30نیسانی 2014یشدا یه‌كێتی نیش���تمانی كوردستان پله‌ی یه‌كه‌می به‌ده‌ستهێنا.
کوردستانی
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
5
كۆڕه‌وی ئاشورییه‌كانی عێراق به‌ره‌و ئه‌وروپا ده‌ستپێده‌كات ئا :ئاكۆ حه‌مه‌د رابی سه‌دان له‌و خێزانه ئاشوری‌و كلدان‌و سریانیانه‌ی قه‌زای حه‌مدانیه كه له‌ترسی چه‌كدارانی داعش ماڵو حاڵی خۆیان جێهێشتوه‌و رویانكردۆته ناحیه‌ی دیاناو گوندی هاودیان ،له‌دۆخێكی سه‌ختدا ژیان ده‌گوزه‌رێنن ،ئه‌مه‌ش‌وایكردوه كه به‌شێكی زۆریان بیر له‌كۆچكردن بكه‌نه‌وه بۆ ئه‌وروپا به‌مه‌به‌ستی دۆزینه‌وه‌ی شوێنێكی ئارام ،داواش ده‌كه‌ن حكومه‌تی هه‌رێم‌و كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ،دوای ئه‌م روداوه گره‌نتی ژیان‌و سه‌المه‌تییان بكه‌ن. هاواڵت���ی مه‌ت���ی یه‌عقوب���ی ،ته‌مه‌ن 65ساڵ ،دانیش���توی حه‌مدانیه‌و جێگری به‌رپرس���ی كۆمیته‌ی یه‌كێتی له‌و قه‌زایه، چیرۆك���ی ئاواره‌بونی یه‌كه‌م رۆژی خێزانه مه‌س���یحیه‌كان بۆ ئاوێن���ه ده‌گێڕێته‌وه‌و ده‌ڵێت " له‌رێكه‌وتی 6ی ئاب كاتژمێر 6ی به‌یانی بۆردومانێكی چروپڕ ده‌ستیپێكرد. ئه‌م���ه‌ش‌وایكرد ك���ه له‌ن���او خێزانه‌كاندا ت���رس‌و دڵه‌ڕاوكێیه‌ك���ی زۆر په‌یدابوو بوه ه���ۆی كۆچكردنی ئێمه".وتیش���ی "كه‌س نه‌یده‌زانی كه پێش���مه‌رگه ده‌كش���ێته‌وه. پ���اش كاتژمێ���ر یه‌كی ش���هو په‌یوه‌ندیم به‌ئه‌فس���ه‌رێكه‌وه كرد،وتی هیچ ش���تێك له‌گ���ۆڕێ نیه‌و ناوچه‌ك���ه له‌ژێر كۆنترۆڵی ئێمه‌دای���ه .ئه‌فس���ه‌ره‌كه به‌ئێم���هی وت ئێمه له‌پێش���ه‌وه‌ین‌و هیچ ترسێكمان نیه. پاش ئه‌م په‌یوه‌ندییه گۆڕانكاری به‌س���ه‌ر بارودۆخه‌كه‌دا هات‌و پاشه‌كشه كرا". ئ���هو هاواڵتیه زیاتر له‌س���ه‌ر باس���ه‌كه ده‌ڕوات‌و ده‌ڵێ���ت" ،كاتژمێر 10ی به‌یانی بۆردومانێك���ی هه‌ره‌مه‌ك���ی ده‌س���تپێكرد بۆ س���ه‌ر حه‌مدانیه .ل���هو بۆردومانه‌دا دو من���داڵ‌و ئافره‌تێك گیانیان له‌ده‌س���تدا. ئافره‌ته‌كه ته‌مه‌نی 32س���اڵ ب���و ،ئێواره خه‌ریكبو م���اره بكرێت .ئێمه نه‌مانده‌زانی ئه‌و بۆردومان���ه له‌كوێوه دێت .بارودۆخی ئێمه‌‌وه‌كو ش���ه‌نگالی لێنه‌ده‌هات ،چونكه هه‌ندێك هێز مابو بۆ به‌رگریكردن". ئه‌و دان به‌وه‌دا ده‌نێت كه "پێش���مه‌رگه ئێمه‌ی ئاگادارنه‌كرده‌‌وه به‌ڵكو له‌ترس���ی داعش رامانكرد .پێشمه‌رگه هیچیان به‌ئێمه نه‌وت .هیچ فه‌رمانێكی حزبی‌و عه‌سكه‌ریی بۆ ئێم���ه نه‌هات .ئیتر ه���ه‌ر ئه‌وه‌نده‌مان پێكرا ماڵو حاڵمان جێبێڵین". هه‌روه‌ها رافد ئیبراهیم حه‌نا هاواڵتیه‌كی دیك���هی ق���ه‌زای حه‌مدانی���ه ،چیرۆك���ی
گریان‌و نیگه‌رانی ئاواره مه‌سیحییه‌کان به‌س���ه‌رهاته‌كه‌یان ت���ه‌واو ده‌كات‌و ئاماژه بهوه ده‌كات به‌گوێره‌ی زانیارییه‌كانی ئه‌وان كه له‌چه‌ند كه‌س���ێكه‌وه ده‌ستیانكه‌وتون، "ته‌نها پێنج هاواڵتی مه‌س���یحی له‌ناحیه‌ی به‌رتیله ماونه‌ته‌وه‌و تا ئێس���تاش نازانین ئاخۆ ئه‌وان چییان به‌سه‌رهاتوه" .وتیشی "به‌پێی زانیارییه‌كانی ئێمه ،ته‌نها باره‌گای حزبه‌كان‌و به‌رپرسه‌كان‌و كه‌نیسه‌كان له‌الیه‌ن داعش تااڵنكراون‌و ده‌س���تیان به‌س���ه‌ردا گی���راوه‌و مزگه‌وتێكیش���یان ته‌قاندۆته‌وه. هه‌م���و ش���وێنه بازرگانییه‌كانیش���یان ترس���مان هه‌یه له‌ئێزیدییه‌كانمان خراپتر كراوه .له‌كوردس���تانیش ه���ه‌ق‌و مافمان وه‌ك���و پێویس���ت نادرێ���ت‌و هه‌مومان بێ تااڵنك���ردوه .عه‌ره‌به‌كان رێنیش���انده‌ری به‌سه‌ربێت". ئه‌وان نایانه‌وێت زێدی خۆیان جێبهێڵن ،كارو كاس���بی بوین .ئێمه 70س���اڵه له‌وێ داعش���ه‌كانن .چونك���ه ده‌زان���ن كام ماڵ ب���ه‌اڵم ه���ۆكاری بڕی���اردان بۆ رۆیش���ن ژیاوین ،ئێس���تا ئێم���ه ناتوانین به‌م حاڵه ده‌وڵه‌مه‌نده‌و كامه‌یان هه‌ژاره". ئه‌و بێهوایی خۆی نه‌شارده‌وه‌و ده‌ڵێت ،ده‌به‌ستنه‌وه به‌خراپیی باری گوزه‌رانیان .بژین .ئه‌گه‌ر ناوچه‌كه‌مان ئازادكراو داعش "به‌م بارودۆخه‌ی ئێس���تا هیچ كه‌س���ێك ئه‌و ده‌ڵێت" ،ئێمه ده‌مانه‌وێت بمێنینه‌وه ،كۆتایی پێهات ،ئ���هوه ئه‌گه‌ر زه‌مانه‌تمان ناتوانێ���ت جارێك���ی دیك���ه بگه‌ڕێته‌وه .به‌س ئ���هو ژیان���هی ئێم���ه تێیداین زۆر نه‌درێت���ی ناگه‌ڕێینه‌وه .بۆیه پێویس���ته ئهوهی روی���دا كاریگه‌رییه‌كه‌ی به‌رده‌وامه ،ناخۆش���هو هه‌مو ش���تێكمان ل���ێ زه‌وت حكومه‌تی هه‌رێم‌و كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی،
ئه‌وه‌نده‌ی ڕاگه‌یاندن‌و که‌ناڵه کوردییه‌کان گرنگییان به‌ئێزیدیه‌كان‌و شه‌نگال دا ،چاره‌كی ئهوه گرنگییان به‌ئاواره‌بونی ئێمه نه‌دا گره‌نت���ی ژیان‌و س���ه‌المه‌تیی ئێم ه بكه‌ن، هه‌روه‌ها بهتهواویو پارێزگاریمان لێبكه‌ن، ئه‌گینا به‌م حاڵه‌ی ئێستا ئه‌گه‌ر داعشیش له‌ناوچه‌كه‌مان نه‌مێنێ���ت ناگه‌ڕێینه‌وه تا دڵنیی���ا ده‌بین له‌وه‌ی ك���ه روداوی‌وه‌ها دوباره‌نابێته‌وه به‌رامبه‌رمان". له‌الی���ه‌ن خۆش���یهوه ئیڤ���ان جان���ێ مامۆس���تای زانك���ۆو ش���اره‌زای مێ���ژوی
ئاش���ورییه‌كان ،له‌لێدوانێكدا ب���ۆ ئاوێنه جه‌ختی له‌س���ه‌ر ئهوه كردهوه كه ته‌واوی قه‌زاو ناحیه مه‌سیحنشینه‌كانی پارێزگای موسڵ له‌ترسی داعش چۆڵكراون .ناوبراو ئام���اژه‌ی به‌وه‌ش���كرد كه ئه‌و ش���ۆینانه به‌الی ئاین���ی مه‌س���یحیه‌وه بایه‌خدارن‌و له‌وه‌ته‌ی مه‌س���یحیه‌ت هه‌یه خه‌ڵكی ئێمه ل���هو ش���وێنانه‌دا ژیاوه‌و هی���چ كاتێكیش چۆڵنه‌ك���راون .ب���ه‌اڵم ئێس���تا به‌ه���ۆی مه‌ترس���ی گروپی داعش ،به‌ناچاریی ئه‌و ش���وێنانه چۆڵكراون" .به‌شێكی گه‌وره‌ی شارستانیه‌تی ئێمه له‌و ناوچانه‌یه به‌تایبه‌ت كه‌نیس���هو دێرو ش���وێنی‌وای تیادایه كه ته‌مه‌نی هه‌زاران ساڵه". ئیڤان جان���ێ ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كات كه "له‌وه‌ته‌ی مه‌سحیه‌ت هه‌یه ئاوایان به‌سه‌ر نه‌هاتوه‌و به‌و ش���ێوه‌یه كۆچیان نهكردوه. ئ���هوهی روی���دا كاره‌س���اتێكی گه‌وره‌یه به‌رامبه‌ر به‌مه‌س���یحیه‌كان ،به‌پێی ئاماره نافه‌رمیی���ه‌كان زیاتر له 100هه‌زار ئاواره‌ی مه‌س���یحی له‌پێكهاته‌ی ئاشوری‌و كلدانی‌و س���ریانی رویان له‌پارێزگاكان���ی هه‌رێمی كوردستان كردوه". ناوب���راو ك���ه سه‌رپه‌رش���تی لیژن���هی دابینكردنی شوێن‌و كه‌لوپه‌ل بۆ ئاواره‌كان ده‌كات ،ئه‌وه‌ش���ی رونكردهوه كه ئێس���تا به‌هۆی ئه‌و بارودۆخ���هی عێراق‌و هه‌رێمی كوردس���تانی گرتۆت���هوه" ،رۆژانه خێزانه مه‌سیحیه‌كان له‌ڕێگه‌ی توركیاوه ،كۆمه‌ڵ كۆمه‌ڵ ڕێگه‌ی هه‌نده‌ران ده‌گرنه‌به‌رو ئه‌وان ده‌ڵێن هیچ متمانه‌یه‌كمان به‌عێراق نه‌ماوه له‌ترسی هه‌ڵكشانی گروپه ته‌كفیرییه‌كان، چونكه رۆژ دوای رۆژ مه‌ترسی تیاچونمان نزیكده‌بێته‌وه ". وتیشی "ئه‌گه‌ر ئه‌م دۆخه به‌م شێوه‌یه به‌رده‌وامبێت ،ئهوه مه‌س���یحیه‌ت له‌عێراق به‌ت���ه‌واوی كۆتایی دێ���ت .چونكه ئه‌وانی بهغداو به‌سره‌ش كۆچیانكردوه بۆ ئه‌وروپاو ژماره‌یه‌كی زۆر كه‌میان ماون" . ئیڤ���ان گله‌ی���ی خۆش���ی ئاراس���تهی راگه‌یاندن���ه كوردییه‌كان ك���رد به‌تایبه‌ت تیڤییه‌كان ،چونك���ه "ئه‌وه‌نده‌ی گرنگیی به‌ئێزیدیه‌كان‌و شه‌نگال درا ،چاره‌كی ئهوه گرنگیی به‌ئاواره‌بونی ئێمه نه‌درا". ئه‌و ئاوارانه‌ی سنوری پارێزگای موسڵ به‌ش���ێكی زۆری���ان ئێس���تا له‌كه‌نیس���هو ماڵه ئاش���ورییه‌كانی دیان���ا جێگه‌یان بۆ كراوه‌ته‌وه‌و ح���اڵ‌و گوزه‌رانی���ان خراپه‌‌و تاك���ه ده‌روازه‌ی���ه‌ك له‌به‌رده‌میان���دا كه بیری لێبكه‌نه‌وه ،رۆیش���تنه به‌ره‌و‌واڵتانی ئه‌وروپا.
یوشكا فیشه‌ر :داعش هێشتا یه‌كێتی‌‌و پارتی له‌سه‌ر پۆسته‌كان ی راناگیرێت دوعاكردن و ه الفیت ه ب سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ی كوردستان ناكۆكن ئا :شاهۆ ئه‌حمه‌د هه‌ریه‌كه له‌یه‌كێتی‌و پارتی چاویان ی ی سه‌رۆك ی جێگر له‌سه‌ر پۆست ی په‌رله‌مانی كوردستانه‌و وه‌رگرتن ی به‌مافی خۆیان ده‌زانن ،سكرتێر په‌رله‌مانی كوردستانیش ك ه ی ی سه‌ر به‌كۆمه‌ڵ په‌رله‌مانتارێك ی ئیسالمیه ،داواده‌كات له‌پۆسته‌كه بمێنێتهوه.
یوشكا فیشه‌ر ئا :ئاوێنه وه‌زیر ی پێشوی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌ڵمانیا یوشكا فیشه‌ر رایگه‌یاند كه له‌سه‌رمان ه چه‌ك بده‌ین به‌كورد‌و چاوپۆشی له‌و رێگرییان ه بكه‌ین كه ئه‌ڵمانیا پابه‌ند‌ه پێوه ی سه‌باره‌ت به‌هه‌نارده‌كردن ی چه‌ك ،ئه‌و وت ی "كورد ده‌توانن له‌مه زیاتریش داكۆكی له‌خۆیان بكه‌ن". فیشه‌ر ك ه له‌نێوان سااڵن ی 1998تا ،2005 وه‌زیر ی ده‌ره‌وه ی ئه‌ڵمانیا بو ،به‌رۆژنامه ی "بیل���د"ی راگه‌یان���دوه ك���ه "رێكخ���راو ی تیرۆریستی ی وه‌ك داعش به‌الفیته‌و دوعاكردن راناگیرێت ،ئه‌و س���ه‌باره‌ت به‌كۆتاییهێنان به‌هێرش���ه‌كانی داعش بۆ س���ه‌ر مهسیحیو كورده ئێزیدی���ه‌كان ئاماژه ب���هوه ده‌كات ك ه پێویس���ت ه حكومه‌ت��� ی ئه‌ڵمانیا چه‌ك‌و یارمه‌ت ی مرۆیی پێش���كه‌ش به‌كورد بكات‌و باس له‌یاس���ای ئه‌ڵمانی���ا ده‌كات كه هه‌مو هاواڵتییه‌ك پابه‌ند ده‌كات به‌وه‌ی یارمه‌ت ی قوربان ی بدات له‌كاتی روبه‌ڕوبونه‌وه ی له‌گه ڵ
ی تائێستا یه‌كێت س���كرتێری په‌رله‌مانی كوردس���تان ،سوره له‌سه‌ر ی فه‌خره‌دی���ن ق���ادر لهباره ی پۆس���تبۆ‌ی وه‌رگرتنی پۆست س���كرتێری په‌رله‌مان���هوه ئ���هوهی ئاوێن��� ه رونكردهوه ك ه "ئه‌و س���تاف ه ی ی سه‌رۆك رێكارێك یی جێگر ئێس���تا هه‌ی ه هه‌میشه‌ییه‌‌و به یاس���ایی له‌په‌رله‌مان ده‌نگی له‌س���ه‌ر دراوه ،ئه‌گ���ه‌ر رێككه‌وتن ی سیاس��� ی په‌رله‌مان‌و ی گه له‌نێ���وان پارت���یو یه‌كێت یش���تهی به‌ئیستیحقاقی ی رازیبێت به‌پۆس���ت ئ���هوهی یه‌كێت سكرتێری په‌رله‌مان ،ئه‌وا پابه‌ندده‌بین ی ده‌زانێت خۆ به‌و رێككه‌وتنه".
تاوانێكی مه‌ترس���یداردا ،نه‌ك ئهوهی رو ی خ���ۆ ی لێوه‌ربگێڕێت"و ده‌ڵێت "پێویس���ت ه له‌ڕێگه ی پێدانی چه‌كه‌وه كورد به‌هێزبكه‌ین له‌به‌رامب���ه‌ر داعش���دا ،چونك��� ه روبه‌ڕو ی پاكتاوكردن ی به‌كۆم���هڵ بونه‌ته‌وه ،ئه‌مه‌ش سیاسه‌تێك ی واقیعبینانه‌ی ه چونك ه به‌هێزی ی كوردستان فاكته‌رێك ه بۆ مانه‌وه‌ی ئارامی ی له‌عێراق". فیش���ه‌ر باس ل���هوه ده‌كات ك���ه رون‌و فه‌خره‌دی���ن نه‌یش���اردهوه ك ه وه‌ك ئاشكرای ه حكومه‌تی عێراق له‌دۆخێكدا نیی ه ی توانای راگرتن ی ئه‌و "پیاوكوژانه"ی هه‌بێت ،كۆمه‌ڵ چاویان له‌وه‌ی ه پۆستی سكرتێر به‌اڵم كورده‌كان ده‌توانن له‌مه باشتر‌و زیاتر په‌رله‌مانیان لێوه‌رنه‌گیرێته‌وه"،له‌گه‌ڵ داكۆك ی له‌خۆیان بكه‌ن ،ئه‌و ده‌ڵێت "داعش ئه‌وه‌شدا ئه‌گه‌ر ئه‌وان رێككه‌وتن ،ئێمه‌ش پابه‌ندده‌بین به‌و رێككه‌وتنه‌وه". جێ ی مه‌ترسییه بۆ ئه‌ڵمانیاش" ی له‌به‌رامبه‌ردا په‌رله‌مانتاری فراكسیۆن ئه‌و ده‌ڵێت "پێویست ه ئه‌ڵمانیا بچێته پا ڵ ی فه‌ره‌نسا‌و به‌ریتانیا‌و چیكه‌وه‌‌و هه‌ڵوێستێك ی سه‌وز له‌په‌رله‌مانی كوردستان لهباره ی په‌رله‌مان���هوه ئازایانه‌تری هه‌بێت له‌رێگه‌ی پێشكه‌شكردن ی پۆس���تی س���كرتێر به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د" ،تائێس���تا چ هكو كه‌لوپه‌ل ی سه‌ربازییه‌وه به‌كورد". ی ده‌ش���ڵێت "ك���ورد له‌باك���وری عێراقدا یه‌كێت���ی س���وره له‌س���ه‌ر وه‌رگرتن ی س���ه‌رۆكی په‌رله‌مان‌و له‌ئاین���ده‌دا رۆڵێكی زۆر گرنگت���ر ده‌بینن پۆستی جێگر ی ده‌زانێ���ت، له‌ناوچه‌ك���ه‌داو ناتوانین بێباك‌و بێده‌نگبین به‌ئیس���تیحقاقی خ���ۆ پارتیش ئهوهی ره‌تنه‌كردوه‌ته‌وه،به‌اڵم له‌هێرشكردن ه سه‌ر هه‌ولێر".
ده‌سته‌ی سه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌مانی کوردستان ی ماوه‌ته‌و‌ه سه‌رئه‌و‌هی یه‌كێتی به‌فه‌رم ی ی بداته‌وه ك��� ه جێگر وه‌اڵمی پارت��� س���ه‌رۆكی په‌رله‌مانی‌ده‌وێ���ت ،ئه‌گه‌ر س���كرتێریش وه‌ربگرین ئه‌وا كاندیدمان ده‌بێ���ت ،ب���ه‌اڵم تاك���و یه‌كێ���ك له‌و ی نه‌بێته‌وه ئێمه كاندید پۆستان ه یه‌كالی دیاریناكه‌ین،چونك ه له‌وانه‌ی ه كه‌سه‌كان جیاوازی هه‌بێت". ناوب���راو ئام���اژه‌ی به‌وه‌ش���كرد ی ئه‌یلول ی مانگ چاوه‌ڕێده‌كرێت سه‌ره‌تا
ی زه‌رد ،ئومێد ی فراكسیۆن ی پشوی په‌رله‌مان په‌رله‌مانتار له‌گه‌ڵ كۆتایی هاتن خۆشناو به‌ئاوێن هی راگه‌یاند" ،ئێمه زۆر ئه‌و پرسه یه‌كالیی بكرێتهوه. ی ی رامانگه‌یاندوه كه جێگر ی به‌راشكاوی ی یه‌كێت ی په‌رله‌مانتاره‌ك ه به‌وت���ه ی ی پارت ی سه‌رۆكی په‌رله‌مان ئیستیحقاق ی كۆمه‌ڵ الرییان نهبوه لهوه فراكسیۆن ی دیموكراتی كوردس���تانه ،س���ه‌باره‌ت ده‌ست له‌و پۆس���ته هه‌ڵبگرن،له‌كات ی ی یه‌كێتی���ش په‌یوه‌ن���د ی به‌داواك���ه وه‌رگرتنی له‌الی���ه‌ن یه‌كێتیه‌وه" ،كات خۆش���ی به‌ره‌زامه‌ندی���ی ئێم��� ه ئ���هو به‌ئێمه‌وه نیه ،به‌ڵكو ئهوه دهگهڕێتهوه ی بۆ ملمالنێ ناوخۆیه‌كانی خۆیان بهوه پۆسته‌یان وه‌رگرت" . ی بۆ تا ئێستا نه‌یانتوانیوه كه‌سێك بۆ ئه‌و س���ه‌باره‌ت به‌و داوایه‌ی یه‌كێت ی بكه‌نه‌وه". ی په‌رله‌مان ،پۆست ه یه‌كالی وه‌رگرتنی جێگری سه‌رۆك
6
تایبه‌ت
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
ویکیلیکس 2010
مه‌سعود بارزان ی ناوه‌ڕۆكی یه‌كه‌مین كۆبونه‌وه ی دوقۆڵیی خۆی له‌گه‌ڵ سه‌دام ئاشكرا ده‌كات ئا :هاوكار حسێن ی ی باس له‌دانیشتنێك مه‌سعود بارزان دوقۆڵیی نێوان خۆیو سه‌دام حسێن ده‌كات ،كاتێك سه‌دام لێیپرسیو‌ه ی ی باس هه‌ستت چۆنه؟ بارزان ئه‌و قوربانییانه‌ی بۆ كردوه ك ه خێزانه‌كه‌ی‌‌و گه‌لی كورد به‌خشیویانه، له‌به‌رامبه‌ردا سه‌دام روی لێوه‌رگێڕاوه، دواتر بارزانی دان به‌وه‌دا ده‌نێت ك ه به‌په‌له به‌غدایان جێهێشتوه ،چونك ه پالنی كوشتنیان داڕێژرابو. ی ی س���ایت ی به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك��� به‌پێ��� ی ویكیلیك���س ،ك��� ه ئاوێن���ه ده‌قه‌كه كردوه به‌ك���وردی ،له‌كۆبونه‌وه‌یه‌كیدا له‌گ���هڵ باڵیۆزی ئه‌مه‌ری���كا له‌عێراق، ی مه‌س���عود بارزانی یه‌كه‌مین ئه‌زمون ی له‌گه‌ڵ به‌عسییه‌كاندا ی خۆ دانوستان ده‌گێڕێته‌وه‌و دو به‌دو له‌گه‌ڵ س���ه‌دام حس���ێن گفتوگۆی تایبه‌تیان ههبوه، ی ،1991یه‌كه‌مجار ده‌ڵێ���ت" ،س���اڵ بو ك ه بچ���م بۆ به‌غدا بۆ دانوس���تان ی له‌گه‌ڵ به‌عسییه‌كاندا‌و كۆبونه‌وه‌یه‌ك ی له‌گه‌ڵ س���ه‌دام حس���ێندا. دوقۆڵی كاتێك س���ه‌دام پرس���ی" ،هه‌س���تت ی چۆن���ه؟" ،بارزانیی���ش به‌س���ه‌دام ی خێزانه‌كه‌ی خۆم وتوه 37" ،ئه‌ندام له‌ناوبراون 8 ،هه‌زار كه‌سی گونده‌كه‌م له‌بارزان گیانیان له‌ده‌س���تداوه180 ، هه‌زار كورد بێسه‌روش���وێنن ،پێویست بو به‌ناو روبارێك له‌خوێندا بڕۆم تا بێم بۆ ئه‌م چاوپێكه‌وتنه". له‌و به‌ڵگه‌نامه‌یه‌دا ك ه مێژوه‌ك هی بۆ ی ی 2010دهگهڕێتهوه ،بارزانی باس ساڵ كاردانهوهی س���ه‌دام ده‌كات‌و ده‌ڵێت، "سه‌دام له‌وكاته‌دا روی وه‌رگێڕا". ی به‌وه‌ش ی ئام���اژه ه���اوكات بارزان ی ی ئ���هوه جانتاكه ك���ردوه ك��� ه "دوا ی پێچاوه‌ت���هوهو به‌زوترین كات به‌غدا جێهێش���توه ،چونك��� ه دڵنیاب���وه به‌عسیه‌كانی س���ه‌ر به‌سه‌دام پالنیان داڕش���توه ب���ۆ كوش���تنی وه‌ف���ده كوردیه‌كه". ی ی بارودۆخی سیاسیی ئه‌وكات لهباره عێراقیشه‌و‌ه كه مالیكی سه‌رۆك وه‌زیران بوه ،بارزانی جه‌ختیكردوه‌ته‌وه "كورد پێویستی به‌س���ه‌رۆك وه‌زیرانێك ه په‌نا نه‌بات���ه به‌ر تانك .س���ه‌رۆك وه‌زیران ته‌نها به‌كابینه‌یه‌كی باشه‌وه سه‌ركه‌وتو ده‌بێت". ی باس���ی له‌جیاوازیی هه‌روه‌ها بارزان ی ئه‌و ش���ێوه‌یه كردوه كه به‌رپرس���ان توركیا له‌ئێس���تاو له‌رابردودا قسه‌یان پێك���ردوه له‌به‌رامب���ه‌ر بارزانیداو دان به‌وه‌دا ده‌نێت كه له‌رابردودا به‌جۆرێك
وه‌فدی کوردی بۆ به‌غدا ساڵی 1991 قس���ه‌یان له‌گه‌ڵ كردوه" ،وه‌ك ئهوه ی ئاخۆ بڕیاری په‌كه‌كه بۆ به‌رده‌وامیدان فه‌رمانده‌ی لیوای ئه‌وان بوبێت". ی ی ده‌سته‌جه‌مع به‌كوشتار تێڕوانینێك ی ئابوریش���هوه ،به‌رهه‌م بوه .ل���هرو ی ی له‌ده‌ستپێش���خه‌رییه‌ك س���اڵح باس ده‌قی به‌ڵگه‌نامه‌كه: ی هه‌رێ���م ك���رد بۆ ی حكومه‌ت��� نوێ��� ی دی10BAGHDAD183 : ئا ی له‌گه‌ڵ چاره‌س���ه‌ركردنی ناكۆكیه‌كان بابه‌ت :باڵیۆز چاویده‌كه‌وێت حكومه‌تی به‌غدا س���ه‌باره‌ت به‌كێڵگ ه به‌بارزانی‌‌و به‌رهه‌م ساڵح له‌هه‌ولێر ی ی 2005و داوا ی پێش ساڵ نه‌وتیه‌كان سه‌رچاوه :باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مه‌ریكا یارمه‌ت���ی له‌ئه‌مه‌ریكاش كرد .هاوكات له‌به‌غدا به‌شانازییشه‌و‌ه ئاماژه‌ی به‌و هه‌نگاوان ه ی 2010 ی دوه‌م به‌روار25 :ی كانون كرد ك���ه ده‌نرێن به‌ئاراس���ت هی چوار پۆلێن :زۆر نهێن ی ی ی هێزی پێشمهرگهو یه‌كخستن لیواكه ی بودجه .به‌اڵم وتیش���ی ،تێكه‌ڵكردن پوخته: ی ی ئاس���ایش پێویس���ت ی كانونی دوه‌م له‌هه‌ولێر ،هێزه‌كان��� ی 18 رۆژ ی ی به‌چوارچێوه‌یه‌كی قانونیه .ساڵح هان باڵیۆز به‌جیا چاویكه‌وت به‌س���ه‌رۆك ی ی ئه‌مه‌ری���كای دا بۆ ئهوه هه‌رێم���ی كوردس���تان ،مه‌س���عود حكومه‌ت بارزانیو س���ه‌رۆكی حكومه‌ت به‌رهه‌م كونس���وڵخانه‌یه‌ك له‌هه‌ولێر بكاتهوه، س���اڵح .هه‌ردوكیان هاوس���ۆزبون بۆ به‌اڵم به‌س���وكه گاڵته‌یه‌كیشه‌وه وتی، نیگه‌رانیه‌كان���ی ئه‌مه‌ریكا س���ه‌باره‌ت "ئێم ه به‌نیازنین بۆ كونس���وڵخانه‌یه‌ك ی ده‌ست له‌كه‌ركوك هه‌ڵبگرین". ی بابه‌ت��� ه���ۆكاره سیاس���ییه‌كان ی مش���تومڕهه‌ڵگری ریشه‌كێش���كردن ریشه‌كێشكردنی به‌عس ی به‌عس له‌سه‌روبه‌ندی ئاماده‌كارییه‌كان ی هه‌رێم���ی كوردس���تان، س���ه‌رۆك ی هه‌ڵبژاردن���دا .س���ه‌باره‌ت به‌گروپ��� ی گ���ه‌ل مه‌س���عود بارزانی به‌باڵیۆزی راگه‌یاند ی كۆنگ���ره به‌رهه‌ڵس���تكار ی ی ریشه‌كێش���كردن ی هه‌وڵ (په‌كه‌كه) ،بارزانی وتی ،هه‌ڵده‌ده‌م بزانم كه ته‌وقیت
ی به‌سیاسی به‌عس ناپێویسته‌و به‌ته‌واو ی له‌وه‌ش كرد ك ه كورده‌كان كراوه .باس ی به‌رگریكردن له‌هیچ ناكه‌ون���ه خان���ه ی كاندیدێك���ی دیاریك���راو ،له‌به‌رئه‌وه كورد "نه‌رم‌و نیان" نابینرێت له‌هه‌مبه‌ر ی هاوڕابو له‌گه‌ڵ به‌عس���یه‌كاندا .بارزان ی عه‌ممار ئه‌لحه‌كیم ك ه پێش���نیازه‌ك ه ئه‌و كاندیدان��� هی بڕیاره دوربخرێنه‌وه، ی خۆیان ئه‌گه‌ر به‌ئاش���كرا پابه‌ندبون ی بۆ ده‌س���تور دوپاتبكه‌نه‌وه‌و ئیدانه به‌عس���یزم بكه‌ن ،ده‌توانن به‌شداربن ی نیش���تمانیدا .سه‌باره‌ت له‌هه‌ڵبژاردن ب���هو پێش���نیاره‌ش ب���ۆ لێكۆڵینه‌و‌ه له‌كاندی���ده‌كان ل���ه‌دوای بردنه‌وه‌یان به‌اڵم پێ���ش دانیش���تنی ئه‌نجومه‌ن، ی خ���ۆی نیش���اندا باران���ی نیگه‌ران��� ی ره‌نگه متمانه‌یان به‌وه‌ی ك ه خه‌ڵك��� به‌هه‌ڵبژاردن���ه‌كان نه‌مێنێ���ت ئه‌گه‌ر ی كراوه‌دا ی له‌لیس���ت ئه‌و كاندیدان���ه ی هه‌ڵبژاردن ده‌نگیان پێ���داون ،له‌دوا دوربخرێنه‌وه. ی بهوه ك���رد ك ه ی ئام���اژه بارزان��� ی سه‌رس���ام نه‌ب���وه به‌وه‌رچه‌رخان��� ی له‌وه‌ش روداوه‌كانی ئه‌مدواییه .باس ی كرد كه شیعه‌كان پێشتر له‌كۆنفرانس
ی 2002 ی عێراقیدا له‌ساڵ ئۆپۆزس���یۆن ی تۆڵه‌كردنه‌وه‌یان له‌له‌ن���ده‌ن ،باس��� ك���ردوه له‌به‌عس���یه‌كان .له‌گ���هڵ ی ی پێشنیازه‌كه ئه‌وه‌شدا پش���تیوانی ی ئه‌لحه‌كیم���ی ك���رد بۆ باش���تركردن ی له‌به‌شێك بارودۆخه‌كه .هه‌روه‌ها باس ی كرد له‌گه‌ڵ ی تایبه‌تی خ���ۆ له‌مێ���ژو ی به‌عس���ییه‌كاندا .ئ���هو وتی ،س���اڵ ،1991یه‌كه‌مجارب���و ك ه بچم بۆ به‌غدا بۆ دانوس���تان له‌گه‌ڵ به‌عسییه‌كاندا‌و ی دوقۆڵیی له‌گه‌ڵ سه‌دام كۆبونه‌وه‌یه‌ك حس���ێندا .كاتێك س���ه‌دام پرس���ی، ی ی به‌سه‌دام "هه‌ستت چۆنه؟" ،بارزان ی خۆم ی خێزانه‌كه وتوه 37" ،ئه‌ندام له‌ناوبراون 8 ،هه‌زار كه‌سی گونده‌كه‌م له‌بارزان گیانیان له‌ده‌س���تداوه180 ، هه‌زار كورد بێسه‌روش���وێنن ،پێویست بو به‌ناو روبارێك له‌خوێندا بڕۆم تا بێم بۆ ئه‌م چاوپێكه‌وتنه ،من به‌ته‌نها لێره له‌به‌رده‌م���ی ت���ۆدا وه‌ك گیانفیدایه‌ك ی له‌پێناوی گه‌ل���ی ك���ورددا" .بارزان وتی ،سه‌دام له‌وكاته‌دا روی وه‌رگێڕا. ی ئهوه ی به‌وه‌ش ك���رد ك ه دوا ئاماژه ی پێچاوه‌ت���هوهو به‌زوترین جانتاك���ه ی جێهێش���توه ،چونك��� ه كات به‌غ���دا
ی سه‌ر به‌سه‌دام دڵنیابوه به‌عس���یه‌كان پالنیان داڕش���توه بۆ كوشتنی وه‌فد‌ه كوردیه‌كه. بارزان���ی هاوڕاب���و له‌گ���هڵ باڵیۆز ك���ه پێویس���ته س���ه‌رۆك وه‌زیرانی داهاتو كه‌س���ێك بێ���ت عێراقیه‌كان یه‌كبخات���هوه .ئه‌و به‌دوری نه‌زانی كه س���ه‌رۆك وه‌زیرانی داهاتو ده‌ش���ێت موفاجه‌ئه‌یه‌ك���ی ن���او رێككه‌وتنێكی سیاسیی بێت ،به‌اڵم به‌رونی رایگه‌یاند كه ئه‌و مالیك���ی به‌كاندیدێكی به‌هێز دانانێت بۆ پۆستی سه‌رۆك وه‌زیران. بارزانی باس���ی لهوه كرد كه مالیكی به‌ره‌و دیكتاتۆری���هت هه‌نگاوی ناوه، چونك���ه هیچ دامه‌زراوه‌ی���ه‌ك رێگه‌ی لێنه‌گرتوه‌و ده‌سه‌اڵت مالیكی گه‌نده‌ڵ ك���ردوه .س���ه‌باره‌ت ب���هو ته‌نگ���ژه س���ه‌ربازییه‌ی نێوان ك���وردو عه‌ره‌ب كه مانگ���ی ئاب���ی 2008له‌خانه‌قین روی���دا ،بارزانی جه‌ختیك���رده‌وه كه كورد پێویستی به‌سه‌رۆك وه‌زیرانێكه په‌ن���ا نه‌باته ب���ه‌ر تانك .س���ه‌رۆك وه‌زیران ته‌نها به‌كابینه‌یه‌كی باشه‌وه سه‌ركه‌وتو ده‌بێت( .تێبینی :سه‌رۆكی دیوانی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ،فوئاد حس���ێن كه‌متر ترس���ی هه‌بو ،رۆژی دواتر باسی لهوه كرد كه بارزانی دژی خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی مالیكیه‌و پێیباشه عادل عه‌بدولمه‌هدی جێگری سه‌رۆك كۆمار بچێته شوێنه‌كه‌ی مالیكی). ده‌ستورت بیربێت بارزانی باس���ی لهوه كرد كه ئه‌و هه‌رگی���ز هێزی ئه‌مه‌ری���كای به‌ته‌نها له‌هێزی سه‌ربازییدا كورتنه‌كردوه‌ته‌وه. ئ���هو دانی ب���ه‌وه‌دا نا ك���ه ئه‌مه‌ریكا پابه‌ندبوه به‌رامب���ه‌ر به‌عێراقییه‌كان‌و پێویستیش���ه پش���تیوانیی دهستور ب���كات كه هه‌مو عێراقیه‌كانی پێكه‌وه گرێدابو. له‌كات���ی نانخواردن���ی ئێ���واره‌دا، بارزانی دڵخۆش���ی خۆی ده‌ربڕی به‌و س���ه‌ردانانه‌ی كه وه‌زی���ری ده‌ره‌وه‌ی توركی���ا ،داود ئۆغڵ���ۆو وه‌زی���ری ناوخۆی توركیا ،ئه‌ت���ااڵی له‌كۆتایی س���اڵی 2009بۆ هه‌ولێر ئه‌نجامیاندا. ئه‌و باس���ی له‌جیاوازیی ئه‌و شێوه‌یه كرد كه به‌رپرسانی توركیا له‌ئێستا‌و له‌رابردودا قسه‌یانپێكردوه له‌به‌رامبه‌ر بارزانیدا" ،وه‌ك ئ���هوهی فه‌رمانده‌ی لیوای ئه‌وان بوبێ���ت" .بارزانی وتی، ناتوانێ���ت قبوڵ���ی ئهوه ب���كات كه په‌كه‌كه خه‌ڵك���ی بكوژێت ،هه‌وڵیش ده‌دات بۆ ئهوهی بزانێت ئاخۆ په‌كه‌كه یه‌كگرتوه له‌پیاده‌كردنی توندوتیژی، یان ئاخۆ كه‌س���انێك هه‌ن ئاشتییان بوێت.
دوزخورماتو 11ساڵ له"دۆزه‌خ"و 3 ،مانگ له"به‌هه‌شت"دا ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد له‌م����اوه‌ی 11س����اڵی راب����ردودا ق����ه‌زای دوزخورمات����و یه‌كێ����ك بوه له‌و ش����وێنانه‌ی عێ����راق كه زۆرترین ته‌قینه‌وه‌ی تێ����دا ئه‌نجامدراوه ،رۆژ هه‌ب����وه 11ته‌قین����هوهی به‌خۆیه‌وه بینیوه ،هاواڵتییه‌كی����ش ئه‌م دۆخه ئارامه‌ی ئێستا به‌به‌هه‌شت ناوده‌بات‌و ترسی هه‌یه كورد رۆژێك بكشێته‌وه، به‌رپرس����ی مه‌ڵبه‌ن����دی ح����ه‌وزه‌ی حه‌مرین����ی یه‌كێتیش ده‌ڵێت ،ئه‌گه‌ر كورد بكشێته‌وه بهدڵنیاییهوه قبوڵی ناكه‌ین‌و شاره‌كه چۆڵده‌كرێت. هاواڵتیه‌ك����ی دانیش����توی ق����ه‌زای دوزخورماتو به‌ناوی سه‌عید حه‌سه‌ن بۆ ئاوێنه باس����ی له‌وه‌ك����رد كه له‌و چه‌ن����د س����اڵه‌ی رابوردودا س����ه‌دان
ته‌قینه‌وه ك����راوه" ،هه‌ر ئه‌وه‌نده‌مان ده‌زانی به‌ته‌نیشتمانه‌وه ته‌قینه‌وه‌یه‌ك روی����ده‌دا‌و ده‌یان كه‌س ده‌كه‌وته ژێر دیوارو ب����ه‌ردو دوكه‌ڵه‌وه ،ئهوه ژیان نه‌بو ئێمه تێیدا بوین". ئه‌و هاواڵتیی����ه له‌رێگه‌ی ئاوێنه‌وه داوایكرد چیتر كورد له‌ش����اره‌كه‌یان نه‌كش����ێته‌وه ،ته‌نان����هت ئه‌گ����ه‌ر گه‌وره‌ترین ش����ه‌ڕی له‌س����ه‌ر كردوه، "چونك����ه به‌راس����تی وه‌ك چ����ۆن له‌ماوه‌ی 11س����اڵی پێشودا سه‌دان خێزانی كورد ئێره‌یان به‌جێهێشتوه، ئه‌وا ئێم����ه‌ش له‌و كات����ه‌دا ناچارین ئێره به‌جێبهێڵین‌و به‌ره‌و شاره‌كانی دیكه‌ی كوردستان بڕۆین". الی خۆی����هوه قایمقام����ی ق����ه‌زای دوزخورمات����و ش����ه‌الل عه‌ب����دول له‌لێدوانێك����دا ب����ۆ ئاوێن����ه جه‌خت له‌س����ه‌ر‌وته‌ی هاواڵتیان����ی ناوچه‌كه
دهكاتهوهو ده‌ڵێت" ،سێ مانگ پێش هاتنه‌كایه‌ی ئ����ه‌م دۆخه ،رۆژ ههبوه 10ته‌قینه‌وه له‌نێ����و دوزخورماتودا ئه‌نجامده‌درا ،ئێستا دۆخه‌كه له‌روی ئه‌منییه‌وه %95گۆڕاوه‌و ته‌قینه‌وه‌كان بنه‌بڕكراون ،چونكه ئێس����تا خه‌ڵك متمان����هی به‌هێزی پێش����مه‌رگه‌یه‌و به‌ته‌واوی ئاس����ایش پارێ����زراوه ،كه پێش����تر هێزه عێراقیی����ه‌كان خۆیان جێی گومان بون". ه����اوكات به‌رپرس����ی مه‌ڵبه‌ن����دی حه‌وزه‌ی حه‌مرین مه‌ال كه‌ریم شكور به‌ئاوێن���� هی راگه‌یان����د ،ل����ه2003وه تاوه‌كو 2006دۆخی ئه‌منیی باش����تر بو كه ئه‌وكات ده‌سه‌اڵتی كوردییش په‌یوه‌ندی باش����تربو له‌گ����هڵ به‌غدا، ب����ه‌اڵم دوای 2006به‌هاتن����ه س����ه‌ر حوكم����ی جه‌عف����ه‌ری‌‌و مالیك����ی، دامه‌زراندن بۆ توركمانه ش����یعه‌كان
زیادیكردو فشار ده‌خرای ه سه‌ر كوردو ته‌قینه‌وه‌كانیش په‌ره‌یسه‌ند تاوه‌كو كۆتای����ی ،2012به‌تایبه‌تی له2010وه تاوه‌كو سه‌ره‌تای 2013ته‌قینه‌وه‌كان به‌ت����ه‌واوی زیادیانكردو ش����یعه‌كان توانیان هێزی زیاتر دروس����ت بكه‌ن‌و فه‌وج����ی پۆلیس����ی فریاكه‌وتنی����ان هێنایه ش����اره‌كه‌و ده‌س����تیان ههبوه له‌ته‌قینه‌وه‌كاندا. ئێس����تا دوزخورماتو ته‌نها له‌روی ئه‌منیی����هوه ئارام����ه ،ب����ه‌اڵم له‌رو ی هاتوچ����ۆو جموجۆڵ����ی بازرگان����یو بژێ����وی خهڵكهوه ژیان وه‌س����تاوه‌و خه‌ڵ����ك چاوه‌ڕوان����ی تێپه‌ڕبونی ئه‌و دۆخه‌ی����ه ،گه‌نجێكیش به‌ناوی عه‌لی عه‌بدولڕه‌حم����ان ته‌م����ه‌ن 29س����اڵ ك����ه فه‌رمانب����ه‌ره له‌دوزخورمات����و له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێنه‌‌وتی "ئێس����تا
ده‌نگ����ی ته‌قین����هوه نابیس����تین، ش����اره‌كه‌مان ئارامه ،به‌اڵم بژێویمان قورسه". ئه‌و فه‌رمانبه‌ره داوا ده‌كات ئه‌گه‌ر دوزخورماتو به‌یه‌كجاری خرایه سه‌ر كوردستان ئه‌وا حزب حزبێنه بخرێته الوه‌و ش����ه‌ڕه پ����ه‌ڕۆو به‌رژه‌وه‌ن����دی حزبی نه‌مێنێ����ت ،چونكه "ئهوه 11 س����اڵه له‌دۆزه‌خدای����ن‌و ته‌نها س����ێ مانگه له‌به‌هه‌شتی ئاسایشداین ،بۆیه به‌راس����تی ئه‌گه‌ر ملمالنێی حزبه‌كان به‌رده‌وامبێت ئه‌وا دوباره كاریگه‌ریی خراپ ده‌كاته س����ه‌ر دۆخی ئهمنییو ژیانی ئاسایی خه‌ڵك". به‌هه‌مانشێوه قایمقامی دوزخورماتو پێیوایه ههرچهنده له‌روی ئه‌منییه‌وه دۆخی شاره‌كه جێگیره ،به‌اڵم سبه‌ینێ ده‌بێت ئه‌م ش����اره بخرێته‌وه س����ه‌ر كه‌ركوك‌و بودج����هو بژێوی‌‌و موچه‌ی
خه‌ڵك دابی����ن بكرێت ،ب����ۆ ئهوهی ی بتوانێت حكومه‌ت����ی هه‌رێم به‌ته‌واو ده‌ستبگرێت به‌سه‌ر ناوچه‌كه‌دا. له‌ب����ارهی ئه‌گ����ه‌ری كش����انه‌وه‌ی پێش����مه‌رگه له‌پ����اش ئارامبونه‌وه‌ی دۆخه‌ك����ه ،ئه‌و به‌رپرس����هی یه‌كه‌ی ئیداری دوزخورماتو وتی "بڕواناكه‌م پێش����مه‌رگه بكشێته‌وه‌و كورد ئێستا پێی خۆی له‌ناوچه‌كه‌دا جێگیركردوه‌و ك����وردو ع����ه‌ره‌ب‌و توركمانه‌كانیش دڵخۆش����ن به‌بونی پێشمه‌رگه ،به‌اڵم نازانی����ن رێككه‌وتنه‌كان له‌گه‌ڵ به‌غدا چۆن ده‌بن". له‌ئێستادا ترسی هاواڵتیانی شاره‌ك ه ئه‌وه‌یه ره‌نگ����ه دوای ئارامبونه‌وه‌ی ئه‌م دۆخه ،عێراق داوای كشانه‌وه‌ی پێش����مه‌رگه ب����كات‌و كوردیش رازی بێت.
عێراق
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
ی ره‌شید: ی حاج ی عێراق ئه‌حمه‌د ی له‌پارله‌مان ی لیستی كۆمه‌ڵی ئیسالم سه‌رۆك
پرۆفایل
7
به‌رپرسان ی كورد به‌جێنتڵمانی ی دانوستان ده‌كه‌ن ئا :بارام سوبحی پارله‌مانتارێكی كورد رایده‌گه‌یه‌نێت تائێستا سه‌رۆك وه‌زیرانی راسپێردراوی عێراق به‌ڵێنی ناردنی بودجه‌ی هه‌رێمی نه‌داوه ،ره‌خنه‌ش له‌وه‌فدی دانوستانی كورد ده‌گرێت‌و ده‌ڵێت "به‌جێنتڵمانیی دانوستان ده‌كه‌ن" .هه‌روه‌ها پێشبینی ده‌كات ئه‌مساڵ عێراق به‌بێ بودجه بێتو بودجه‌ی ساڵی داهاتوش له‌مانگی ئایاردا په‌سه‌ند بكرێت. له‌دیمانه‌یه‌كدا له‌گه‌ڵ ئاوێنه ،سه‌رۆكی لیس���تی كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌پارله‌مان ی عێ���راق ئه‌حم���ه‌دی حاجی ره‌ش���ید، رایده‌گه‌یه‌نێت ئه‌و لیژنه‌یه‌ی پارله‌مانی عێراق بۆ پێداچونه‌وه به‌بودجه پێكیهێنا، كه خۆی یه‌كێك ب���وه له‌ئه‌ندامه‌كانی، ته‌نها سێ كۆبونه‌وه‌ی كردوهو تائێستا راپۆرتی كۆتایی خۆی ئاماده‌نه‌كردوه، هۆكاره‌كه‌ش���ی ده‌گێڕێت���هوه بۆ زۆری ژماره‌ی ئه‌ندامه‌كانی لیژنه‌كه كه زیاتر له‌س���ی ئه‌ندام بون ،ئه‌مه جگه‌له‌وه‌ی حه‌ی���ده‌ر عه‌ب���ادی كه س���ه‌رۆكایه‌تی لیژنه‌كه‌ی كردوه ،له‌رۆژی راسپاردنیه‌وه بۆ س���ه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت كۆبونه‌وه‌ی به‌لیژنه‌كه نهكردوه. به‌بڕوای ناوبراو ،گرفتی ئه‌و لیژنه‌یه له‌وه‌دا بوه كه " لیژنه‌یه‌كی راوێژكاری بو ،نه‌وه‌كو بڕیارده‌ر"و ده‌ڵێت "به‌بڕوای من ئه‌و لیژنه‌یه ناتوانێت هیچ بۆ بودجه بكات ،بۆیه ده‌بێ���ت حكومه‌تی ناوه‌ند بی���ر له‌ئاماده‌كردنی بودجه‌ی س���اڵی داهاتو بكاتهوه". به‌گوێ���ره‌ی ده‌س���توری عێ���راق، ده‌بێ���ت ل���ه‌رۆژی ( )10/10بودج���هی س���اڵی داهاتو بگات���ه پارله‌مان ،ئه‌مه له‌كاتێكدایه تائێستا بودجه‌ی ئه‌مساڵ په‌س���ه‌ند نه‌ك���راوه .هه‌روه‌ه���ا به‌پێی زانیارییه‌كانی ئه‌و پارله‌مانتاره تائێستا بودجه‌ی س���اڵی داهاتو ئاماده‌نه‌كراوه، هۆكاره‌كه‌شی ده‌گێڕێته‌وه بۆ "سستی‌‌و الوازی حكومه‌ت���ی پێش���و ،هه‌روه‌ه���ا دره‌ن���گ هاتنه س���ه‌ر كاری حكومه‌تی نوێ" ،بۆیه ده‌ڵێت "ئه‌گه‌ری ئهوه هه‌یه بودجه‌ی س���اڵی داهاتو ،له‌مانگی پێنج یان شه‌شدا په‌سه‌ند بكرێت". ئ���ه‌م پارله‌مانت���اره ،كه ش���اره‌زایه له‌بواری ئابوریدا ،باس له‌لێكه‌وته‌كانی
ترسناكترین به‌نداو
ده‌بێت ئه‌و حزبه پێش وه‌رگرتنی حكومه‌ت ئه‌وه‌یان لێكبدایه‌ته‌وه ده‌بو گۆڕان ئهوهی له‌به‌رچاوبوایه وه‌زاره‌تێك وه‌رنه‌گرێت كه بۆی ده‌بێته عه‌یبه‌‌و ده‌بێت ته‌حه‌مولی ئه‌و به‌رپرسیارێتیه بكه‌ن ئه‌حمه‌دی حاجی ره‌شید دواكه‌وتن���ی بودج���هی واڵت ده‌كات، رونیده‌كات���هوه دواكه‌وتن���ی بودج���ه گه‌وره‌ترین زی���ان به‌بواری وه‌به‌رهێنان ده‌گه‌یه‌نێت ،چونك���ه "ناتوانرێت یه‌ك دین���اری بۆ خه‌رج بكرێ���ت ،له‌كاتێكدا گه‌ش���هی ه���ه‌ر واڵتێ���ك به‌بودجه‌ی وه‌به‌رهێنان پێوانه ده‌كرێت". به‌بۆچون���ی ناوب���راو ،دواكه‌وتن���ی بودجه‌ی ئه‌مساڵ‌و ئه‌گه‌ری دواكه‌وتنی بودجه‌ی س���اڵی داهاتو ،ده‌بێته هۆی كه‌مبونه‌وه‌ی داهاتی ت���اك‌و زیادبونی رێ���ژه‌ی بێ���كاری‌‌و ه���ه‌ژاری‌‌و كێش���ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ،ئه‌مه سه‌رباری ئهوهی گه‌ش���هی كۆمه‌ڵگه‌و گه‌ش���هی ئابوری له‌كۆمه‌ڵگادا ده‌وه‌ستێنێت. س���ه‌باره‌ت به‌بڕینی به‌ش���ه بودجه‌ی هه‌رێ���م له‌الی���ه‌ن حكومه‌ت���ی عێراق‌و هه‌ڵوێس���تی پارله‌مانتارانی ش���یعه‌وه، ئ���هو پارله‌مانت���اره باس ل���ه‌وه‌ده‌كات پارله‌مانتاره ش���یعه‌كان رایانگه‌یاندوه الیه‌ن���ی ك���وردی له‌بودج���ه‌دا خ���ۆی پابه‌ندكردوه به‌وه‌ی له‌ساڵی ()2014دا رۆژانه ( )400هه‌زار به‌رمیل‌و له()2013 دا ( )275ه���ه‌زار به‌رمیل‌و له()2012 دا ( )175ه���ه‌زارو له()2011دا ()150
هه‌زار به‌رمی���ل نه‌وت ره‌وان���ه بكات‌و ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆی وه‌زیره كورده‌كان، داهاته‌كه‌ی بنێرێته‌وه بۆ عێراق ،به‌اڵم له‌م باره‌یه‌وه ده‌ڵێت "ئهوه ده‌بێت ئێوه‌و هه‌رێم ئه‌و بڕه نه‌وته‌ی نه‌ناردوه ،بۆیه خوێنه‌ران حوكم بده‌ن كه كێ به‌رپرسه، پارله‌مانتاران���ی ش���یعه به‌پارله‌مانتاره من ته‌نه���ا خس���تنه‌ڕوی زانیارییه‌كانم كورده‌كانی���ان راگه‌یان���دوه "ئێ���وه له‌س���ه‌ره‌و ناتوان���م مه‌حكه‌مه‌ی كه‌س به‌داهاتی نه‌وت به‌ش���داریتان نهكردوه بكه‌م". چه‌ن���د رۆژێك���ه س���ه‌رۆك وه‌زیرانی له‌بودج���ه‌دا ،بۆیه ماف���ی ئه‌وه‌تان نیه له‌سه‌ر به‌ش���ه نه‌وتی شوێنه‌كانی دیكه راس���پێردراوی عێ���راق ده‌س���تیكردوه به‌گفتوگۆكان���ی ب���ۆ پێكهێنان���ی بودجه وه‌ربگرن". له‌وه‌اڵم���ی ئه‌وه‌ش���دا چ كه‌س���ێك حكومه‌تی عێ���راق ،یه‌كێك له‌داواكاری رازی بوه له‌س���ه‌ر پابه‌ندكردنی هه‌رێم الیه‌ن���ه كوردییه‌كانی���ش گێڕان���هوهی به‌ناردن���ی ( )400ه���ه‌زار به‌رمی���ل بودج���هو موچه‌ی هه‌رێمه ،س���ه‌رۆكی ن���ه‌وت له‌رۆژێكدا ،س���ه‌رۆكی لیس���تی لیس���تی كۆمه‌ڵ كه خۆی له‌به‌ش���ێك كۆمه‌ڵ ده‌ڵێ���ت "به‌ڵگه‌نامه‌كان هه‌ن‌و له‌كۆبونه‌وه‌كان���دا ئاماده‌ب���وه ،ده‌ڵێت دو وه‌زیری ك���ورد واژویان له‌س���ه‌ری "تا ئێستا حه‌یده‌ر عه‌بادی له‌وباره‌یه‌وه كردوه" .ب���ۆ رونكردن���هوهی زانیاری‌‌و هیچ به‌ڵێنێكی نه‌داوه ،چونكه تاوه‌كو لێدوانی پارله‌مانتاره شیعه‌كان ،حاجی پارله‌مان متمانه‌ی نه‌داتێ ده‌س���ه‌اڵتی ره‌ش���ید رایده‌گه‌یه‌نێ���ت داوایانكردوه خه‌رجكردنی بودجه‌ی نابێت". هه‌ندێك له‌چاودێران باس له‌وه‌ده‌كه‌ن به‌رپرسانی هه‌رێم ببینن ،به‌اڵم "ئه‌وان ئاماده‌نه‌ب���ون‌و ئه‌و باس���ه‌یان به‌گرنگ چاره‌س���ه‌ر نه‌كردن���ی پرس���ی بڕینی وه‌رنه‌گرت ،چونكه ئه‌وان به‌جێنتڵمانی بودجه‌ی هه‌رێم‌و هێشتنه‌وه‌ی بۆ كاتی دانوس���تانه‌كانی پێكهێنانی حكومه‌تی دانوستان ده‌كه‌ن". به‌گوێ���ره‌ی رونكردنه‌وه‌كان���ی ئ���ه‌م ن���وێ ،ب���ۆ ئه‌وه‌یه ئ���ه‌م بابه‌ته وه‌كو پارله‌مانت���اره ،به‌رپرس���یارێتی بڕینی كارتێكی سیاسی مامه‌ڵه‌ی پێوه بكرێت، بودج���هو موچ���هی هه‌رێم به‌ش���ێكی تاوه‌كو له‌به‌رانبه‌ر ناردنی بودجه‌دا كورد
ده‌س���تبه‌رداری داواكارییه‌ك���ی دیكه‌ی ببێت .له‌ب���ارهی ئه‌م بۆچونه‌ش���هوه، ئه‌حم���ه‌دی حاج���ی ره‌ش���ید ده‌ڵێت "به‌درێژای���ی بیس���ت س���اڵی رابردو، حكومه‌تی هه‌رێم بودجه‌ی وه‌كو كارتی دژی الیه‌نه سیاس���یه‌كان به‌كارهێناوه، له‌ده ساڵی رابردوشدا حكومه‌تی ناوه‌ند بودجه‌ی له‌دژی هه‌رێم به‌كارهێناوه". له‌ئێس���تادا وه‌زاره‌ت���ی دارایی هه‌رێم ل���ه‌الی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانه ،س���ه‌باره‌ت ب���هوهی دروس���تكردنی ئ���ه‌م قه‌یرانی داراییه تاچه‌ند بۆ لێدانه له‌و پارته ،ئه‌و پارله‌مانتاره ده‌ڵێت "ده‌بێت ئه‌و حزبه پێ���ش وه‌رگرتنی حكوم���هت ئه‌وه‌یان لێكبدایه‌ت���هوه ،ده‌بو گ���ۆڕان ئهوهی له‌به‌رچاوبوایه وه‌زاره‌تێك وه‌رنه‌گرێت كه بۆی ده‌بێته عه‌یبه‌‌و ده‌بێت ته‌حه‌مولی ئه‌و به‌رپرسیارێتیه بكه‌ن". له‌ب���ارهی لێدوانێك���ی نێچیرڤ���ان بارزانی س���ه‌رۆكی حكومه‌ت���ی هه‌رێم، كه رایگه‌یاند بو حكومه‌تی هه‌رێم س���ێ ترلیۆن دینار قه‌رزاره ،پارله‌مانتاره‌كه‌ی كۆمه‌ڵ ده‌ڵێت "نازانم كێ قه‌رز به‌هه‌رێم ده‌دات ،له‌كاتێكدا قه‌رز ته‌نها به‌ده‌وڵه‌تی مه‌ركه‌ز ده‌درێت".
داواكارییه‌كان ی كوردو سونن ه له‌حكومه‌ت ی نوێ ی عێراق چین؟ ئا :بارام ی الیه‌نه سوننه‌كان به‌لیستێك ی خۆیان هه‌ژد‌ه خاڵی داواكارییه‌كان ئاراسته‌ی الیه‌نه شیعه‌كان ده‌كه‌ن، به‌شێكی داواكاری سوننه‌كان تایبه‌ت ه ی به‌پارله‌مان‌و به‌شه‌كه‌ی دیكه‌ش په‌یوه‌سته به‌ئازادكردنی گیراوه‌كانیان‌و پێكهێنانی هێزێكی تایبه‌ت ی به‌ناوچه‌كانیان ،هه‌رچی داواكار ی الیه‌نه كوردییه‌كان ه خۆی له‌پرس ی بودجه‌ی هه‌رێم‌و پێشمهرگهو مادده ( )140ده‌بینێته‌وه. ی ئ���هو زانیارییانه‌ی ده‌س���ت به‌پێ��� ی ئاوێن��� ه كه‌وت���ون ،ب���ۆ پێكهێنان��� ی ی عێ���راق ،تێكڕا حكومه‌ت���ی نوێ��� الیه‌نه سیاسی ه كوردییه‌كان هاوڕان بۆ پێداگرتن له‌سه‌ر چه‌ند خاڵێك له‌وانه، مامه‌ڵه‌كردنی نوێ���ی حكومه‌تی عێراق له‌گه‌ڵ ئه‌و بارودۆخه نوێیه‌ی به‌س���ه‌ر ئه‌و ناوچانه‌دا هاتوه ،ك ه ماده‌ی ()140 ی ده‌یانگرێته‌وه‌و ئێس���تا به‌شێكی زۆر ی پێشمه‌رگه‌دایه، له‌ژێر ده‌س���تی هێز ی هه‌رێم، زیادكردنی به‌ش���ه بودج���ه ی ی سه‌ربه‌خۆییانه پرس���ی مامه‌ڵه‌كردن ی كوردس���تان به‌ن���ه‌وت‌و‌وزه‌وه، هه‌رێم ی ی پرس��� ی چاره‌س���ه‌ركردن مه‌س���ه‌له پێشمه‌رگه. ئه‌ندامی لیژنه‌ی دانوستانكاری كورد زانا رۆس���تایی ،به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند، ی الیه‌ن��� ه كوردس���تانیه‌كان داواكار ی ئاش���كراو رونن‌و بریتین له‌مه‌س���ه‌له ی بودج���هو نه‌وت‌و پێش���مه‌رگه‌و ماده ( .)140رۆس���تایی ده‌ڵێ���ت "ئ���هو خواس���تانه‌ش هه‌مان ئه‌وان ه بون ،ك ه
كورد چوار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر داوایده‌كرد، به‌اڵم هیچیان جێبه‌جێنه‌كران". ی به‌مه‌به‌س���تی تاوتوێكردن‌و گه‌یاندن ی الیه‌ن���ه كوردیی���ه‌كان، خواس���ت ی ی ئ���ه‌م هه‌فته‌یه‌‌وه‌ف���د س���ه‌ره‌تا ی ك���ورد زنجیره‌ی���ه‌ك دانوس���تانكار ی له‌گه‌ڵ الیه‌نه ش���یعه‌كان‌و كۆبونه‌وه ی الیه‌ن ه سوننه‌كان ئه‌نجامدا ،بۆ زانین ی ی كۆبون���ه‌وه‌كان‌و بۆچون��� ناوه‌ڕۆك��� ی الیه‌ن ه عێراقی���ه‌كان ،ئاوێن ه په‌یوه‌ند ی به‌ئه‌ندامانی‌‌وه‌ف���دی دانوس���تانكار كورده‌وه كرد ،به‌اڵم ئاماده نه‌بون هیچ ی زانیاریی���ه‌ك رابگه‌یه‌نن ،یاخود‌وه‌اڵم په‌یوه‌ندییه‌كانی ئاوێنه‌یان نه‌ده‌دایه‌وه. هه‌رچ���ی س���ه‌باره‌ت به‌الیه‌ن��� ه ی خۆیان سوننه‌كانه ،ئه‌وان خواسته‌كان به‌س���ه‌ر چه‌ند ته‌وه‌رێكدا دابه‌شكردوه، به‌ش���ێكیان تایبه‌ت���ه به‌پارله‌مان ك ه ی له‌هه‌مواركردن���هوهی چه‌ن���د خ���ۆ ی یاس���ایه‌ك‌و ده‌ركردنی چه‌ند یاسایه‌ك ی نوێ���دا ده‌بینێته‌وه ،به‌ش���ێكی دیك ه ی س���وننه تایبه‌ت��� ه داواكارییه‌كان��� ی ی گیراوه‌كانیان‌و پێكهێنان به‌ئازادكردن ی ی تایبه‌ت به‌پاراس���تن ی چه‌كدار هێز ناوچ��� ه س���وننه نش���ینه‌كان .ب���ه‌اڵم پارله‌مانتارێكی ده‌وڵه‌تی قانون ده‌ڵێت "هه‌ندێك له‌داواكارییه‌كانیان ئه‌سته‌م ه جێبه‌جێ بكرێن". هه‌رچه‌ن���ده هه‌ندێكج���ار الیه‌ن��� ه ی س���وننه‌كان بانگه‌ش���هی پێكهێنان��� ی رۆژئاوای عێراق ده‌كه‌ن ،به‌اڵم هه‌رێم ی پێش���كه‌ش ی داواكارییه له‌و لیس���ت ی نیش���تیمانیان كردوه، به‌هاوپه‌یمان��� ی پێكهێنانی هه‌رێمی تیانیه‌و باسكردن ی ی ده‌س���ه‌اڵت ی زیادكردن ته‌نه���ا داوا پارێزگاكان ده‌كه‌ن.
بۆ پێكهێنان ی حكومه‌تی نوێی عێراق الیه‌نه سوننه‌كان داوای حه‌وت‌وه‌زاره‌تیان كردوه ،هه‌روه‌ها له‌پرسی داواكردنی هه‌رێمی سه‌ربه‌خۆ پاشگه‌زبونه‌ته‌وه ته‌نها داوای كاراكردنی قانونی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان‌و زیادكردنی ده‌سه‌اڵتی پارێزگاكان ده‌كه‌ن ی جاس���م پارله‌مانتاری س���ونن ه عه‌ل مه‌تیوتی ،ئهوه پشتڕاس���ت دهكاتهوه ی داواكارییه‌كانی���ان له‌هه‌ژد‌ه ك ه ك���ۆ خاڵدا چڕكردۆته‌وه ،لهبارهی ئه‌و هه‌ژد‌ه خاڵه‌ش رونیده‌كات���هوه ،داوایانكردوه
ی بۆ گیراوه سوننه‌كان لێبوردنێكی گشت ی ك ه ده‌ربچێت ،ئه‌و هاواڵتی ه سونیانه ی زین���دان بون‌و دادگا بڕی���اری بێتاوان ی ی سیاس��� ده‌ركردون،وه‌ك���و زیندان��� مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بكرێت. ی به‌وته‌ی جاس���م ،به‌ش���ێكی دیك ه ی داواكارییه‌كانیان بریتی ه له‌هه‌مواركردن یاس���ای لێپرس���ینه‌وه‌و دادپه‌روه‌ری، ی ی ئه‌نجومه‌ن��� كاراكردن���ی قانون��� ی هه‌مواركراوی ژماره ،21 پارێزگاكان��� ی ئه‌نجومه‌ن���ی سیاس���هت ه كاراكردن��� ی ی په‌یڕه‌و س���تراتیژییه‌كان ،كاراكردن ی ئه‌نجومه‌نی‌‌وه‌زیران ،په‌له‌كردن ناوخۆ ی له‌ده‌نگدان له‌س���ه‌ر قانونه‌كانی دادگا فیدراڵ���یو ئه‌نجومه‌ن���ی ب���ااڵی قه‌زاو ی نه‌وت‌و ی فیدراڵ���یو قانون ئه‌نجومه‌ن ی رێكخستنی حیزبه‌كان. غازو قانون ی سوننه‌كان، ی دیكه‌ی داواكار به‌شێك ك���ه تایبه‌ت���ن به‌حكومه‌ت،وه‌ك���و ئ���هو پارله‌مانت���اره رونیده‌كات���هوه ی پێكهات���وه له‌به‌دیهێنانی هاوس���ه‌نگ له‌ناو‌وه‌زاره‌ته‌كان���دا ،جه‌ختكردن���هوه ی ی بڕیار له‌به‌شداربون له‌دروس���تكردن سیاس���یو ده‌رچواندن���ی بڕی���اره‌كان به‌ته‌وافوق. ی ئه‌منی ،الیه‌ن ه س���ه‌باره‌ت به‌الیه‌ن ی س���وننه‌كان داوایانك���ردوه فه‌رماند‌ه ی هێزه چه‌كداره‌كان س���ه‌ركردایه‌تیه‌ك ی هه‌بێت‌و پێكهاتبێت له‌سه‌رۆك هاوبه‌ش وه‌زی���ران‌و جێگره‌كان���ی ،هه‌روه‌ه���ا ی ی چه‌ك���دار ی هێزێك��� دروس���تكردن ی له‌پارێزگا س���ه‌ر به‌وه‌زاره‌تی به‌رگ���ر سوننه‌كان بۆ پاراستنی ناوچه‌كانیان. ناوچ��� ه پرس���ی ی له‌ب���اره ی جاس���م جێناكۆكه‌كان���هوه ،عه‌ل��� ئاشكرای ده‌كات داوایانكردوه حكومه‌ت
ی ده‌س���تور مامه‌له‌له‌گ���هڵ ئه‌و به‌پێ��� ی "ئه‌گ���ه‌ر ناوچان���ه‌دا بكات.وتیش��� ێ بكرێت، داواكارییه‌كانم���ان جێبه‌ج��� ی حكومه‌ت ده‌كه‌ی���ن ،ئێم ه به‌ش���دار ی ی جێبه‌جێكردن ده‌مانه‌وێ���ت به‌ڵێن��� ئ���هو داواكارییانه‌‌وه‌ربگری���ن ،هه‌روه‌ها ی زه‌مه‌نی بۆ جێبه‌جێكردنیان خشته‌یه‌ك دی���اری بكرێت ،چونك��� ه ده‌زانین ئه‌م ی داواكارییان��� ه پێ���ش دروس���تكردن حكومه‌ت جێبه‌جێ ناكرێن". ی ی نوێ ی حكومه‌ت��� ب���ۆ پێكهێنان��� ی عێ���راق ،الیه‌ن���ه س���وننه‌كان داوا ح���ه‌وت‌وه‌زاره‌تیان ك���ردوه ،هه‌روه‌ها ی ی هه‌رێم��� له‌پرس���ی داواكردن��� س���ه‌ربه‌خۆ پاش���گه‌زبونه‌ته‌وه ،ته‌نها ی ی ئه‌نجومه‌ن ی قانون ی كاراكردن��� داوا ی پارێ���زگاكان‌و زیادكردنی ده‌س���ه‌اڵت پارێزگاكان ده‌كه‌ن. ی الیه‌ن��� ه له‌ب���ارهی داواكارییه‌كان��� ی جێبه‌جێكردنیان، سوننه‌كان‌و ئه‌گه‌ر پارله‌مانتاری ده‌وڵه‌تی قانون ئیبتیسام ی هیاللی ،رایده‌گه‌یه‌نێت له‌ئێستادا تاوتو ئ���هو داواكارییانه ده‌ك��� هنو "له‌زوترین كاتی گونج���اودا وه‌اڵمیانده‌ده‌ینه‌وه". ی هه‌روه‌ه���ا ده‌ڵێ���ت "جێبه‌جێكردن��� هه‌ندێك له‌و داواكارییه‌كانیان ئه‌سته‌مه، ی چونكه له‌ده‌ره‌وه‌ی ده‌ستورن".وتیش ی ی وه‌زاره‌ت "سوننه‌كان هه‌وڵی‌‌وه‌رگرتن ده‌ره‌وه ده‌ده‌ن". هیاللی ،رونیده‌كات���هوه ئه‌گه‌ر بێتو ژماره‌ی‌‌وه‌زاره‌ته‌كان���ی حكوم���هت بۆ بیس���ت‌وه‌زاره‌ت كه‌مبكرێت���هوه ،ئه‌وا س���وننه‌كان ته‌نه���ا چ���وار وه‌زاره‌ت ی وه‌رده‌گ���رن ،به‌اڵم ئه‌گ���ه‌ر پێكهات ه حكومه‌ت‌وه‌كو ئێس���تا بمێنێتهوه ئه‌وا حه‌وت‌وه‌زاره‌ت‌وه‌رده‌گرن.
له‌كاتی ئارامی‌‌و ئاسایشدا ،سه‌رچاوه ی روناكی‌‌و ئاودێریی زه‌وییه كشتوكاڵیه‌كانه، له‌كاتی ته‌قاندنه‌وه یان روخان‌و خاپوربونیدا دیمۆگرافیای عێراق به‌ته‌واوه‌تی ده‌گۆڕێت‌و شارێكی وه‌كو موس���ڵ ژێر ئاو ده‌كه‌وێت، بۆیه به‌نداوی موسڵ به‌ترسناكترین به‌نداو له‌جیهاندا ناوده‌برێت. به‌نداوی موسڵ له‌ساڵی ( )1980له‌سه‌ر روب���اری دیجله‌ده‌س���ت به‌دروس���تكردنی كراوه ،دروس���تكردنه‌كه‌ی م���اوه‌ی چوار ساڵی خایاندوه )37( .ملیۆن‌و ()700000 مه‌تر چوارگۆشه كه‌ره‌سته له‌دروستكردنیدا به‌كارهاتوه .گه‌وره‌ترین به‌نداوه له‌عێراق‌و له‌س���ه‌ر ئاس���تی ناوچ���هی رۆژهه‌اڵت���ی ناوه‌ڕاستدا چواره‌م به‌نداوه ،له‌سه‌ر ئاستی جیهانیش به‌ترسناكترین به‌نداو داده‌نرێت، ئه‌مه‌ش به‌هۆی سروش���تی ئ���هو خاكه‌ی له‌س���ه‌ری دروس���تكراوه ،كه ب���ه‌رده‌وام پێویس���تی به‌چاودێری���یو چاكردن���هوهو رێكخس���تنه‌وه هه‌ی���ه ،هه‌روه‌ه���ا به‌هۆی ئه‌و زیانانه‌ی له‌كات���ی ته‌قاندنه‌وه یاخود روخانیدا دروستی ده‌كات. ئه‌و به‌نداوه ده‌كه‌وێته په‌نجا كیلۆمه‌تری باكوری موس���ڵه‌وه ،درێژییه‌كه‌ی ()3.5 كیلۆمه‌ت���رو به‌رزییه‌ك���هی ( )131مه‌تره، گریم���ان ئه‌گ���ه‌ر بێ���ت‌و بته‌قێنرێت���هوه الفاوێك دروس���ت ده‌كات به‌به‌رزی ()12 مه‌تر‌و له‌ماوه‌ی نیو كاتژمێردا س���ه‌رتاپای ش���اری موس���ڵ ژێر ئاوده‌كه‌وێ���ت ،دوای س���ێ كاتژمێر ئاوی الفاوه‌ك���هی ده‌گاته پارێ���زگای س���ه‌اڵحه‌دین‌و ناوچه‌كان���ی ده‌وروب���ه‌ری نق���وم ده‌كات .دوای ()12 كاتژمێر ده‌گاته به‌غداد .واته دیمۆگرافیای عێ���راق له‌هه‌بونه‌وه پێچه‌وان���ه دهكاتهوه ب���ۆ نه‌بون‌و ده‌یگۆڕێ .ه���ه‌ر بۆیه كاتێك كه ل���ه( )2014/8/7چه‌كداره‌كانی داعش ده‌س���تیان به‌س���ه‌ر ئه‌م به‌نداوه‌دا گرت، وترا "چه‌ك���ه كۆمه‌ڵكوژه گه‌وره‌كه كه‌وته ده‌ستی داعش". ئه‌م به‌ن���داوه ب���ۆ به‌رهه‌مهێنانی وزه‌ی كاره‌ب���او ئاودان���ی روبه‌رێك���ی ف���راوان‌و زۆرو زه‌به‌ن���دی زه‌وی كش���توكاڵی س���ودی لێوه‌ده‌رگیرێت ،چونك���ه توانای به‌رهه‌مهێنان���ی هه‌زار مێ���گاوات كاره‌بای ههیهو س���ه‌رچاوه‌ی كاره‌بای س���ه‌رجه‌م دانیش���توانی موس���ڵه .هه‌روه‌ها توانای گلدان���هی ( )12ملیار مه‌تر س���ێجا ئاوی هه‌یه. ئ���هو كات���هی ئه‌مریكی���ه‌كان له‌عێراق ب���ون ،راپۆرتێك���ی چڕو پڕی���ان لهبارهی ئ���ه‌م به‌ن���داوه‌وه ئاماده‌كردو راده‌س���تی كاربه‌ده‌س���تانی حكومه‌تی عێراقیان كرد، ه���ه‌ر ئ���ه‌وكات ئه‌مریكی���ه‌كان ناویان نا مه‌ترس���یدارترین به‌نداوی جیهان ،چونكه داڕوخانی ئه‌م به‌ن���داوه ده‌بێته هۆی ژێر ئاوكه‌وتنی موسڵ‌و له‌كاتی روخانیدا رۆژانه عێ���راق دوچاری یه‌ك ملی���ۆن دۆالر زیان دهكاتهوه .به‌اڵم به‌رپرس���انی حكومه‌تی عێراق ناوه‌ڕۆكی راپۆرته‌كه‌یان ره‌تكرده‌وه، به‌پاساوی ئهوهی ش���اره‌زایانی وه‌زاره‌تی س���هرچاوه ئاوییه‌كان به‌رده‌وام چاودێری به‌نداوه‌كه ده‌كه‌ن‌و كه‌م‌و كوڕییه‌كانی چاك ده‌كه‌نه‌وه. دوای ئ���هوهی له‌مانگ���ی حوزه‌یران���دا چه‌كداره‌كانی داعش ش���اری موس���ڵیان كۆنترۆڵكرد ،هێزه‌كانی زێره‌ڤانی ده‌ستیان به‌سه‌ر به‌نداوی موسڵدا گرت .له‌رۆژی (/7 ئاب) جێگری سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس���تان قوب���اد تاڵه‌بانی س���ه‌ردانی ی موسڵی كردو رایگه‌یاند به‌نداوه‌كه به‌نداو له‌ژێر ده‌س���ه‌اڵتی هێزه‌كان���ی هه‌رێمدایه، ب���ه‌اڵم دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی له‌به‌نداوه‌كه‌و به‌ر له‌گه‌یشتنی به‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ،هه‌واڵ به‌تاڵه‌بان���ی ده‌درێت ك���ه داعش به‌نداوی موسڵی كۆنترۆڵكردوه. له‌به‌ر ئه‌و مه‌ترس���یانه‌ی كه به‌نداوه‌كه دروس���تی ده‌كات ،ه���ه‌ر زو هێزه‌كان���ی عێراق‌و پێشمه‌رگه كه‌وتنه خۆیان‌و پالتنی گرتنه‌وه‌ی به‌نداوه‌كه‌یان داڕشت‌و له()8/19 هێرش���ه‌كانیان ده‌ستپێكرد ،له‌م پالنه‌شدا هێزه ئاسمانیه‌كانی ئه‌مه‌ریكا هاوكارییان ده‌كرد ،وه‌كو وته‌بێژی وه‌زاره‌تی به‌رگری ئه‌مه‌ریكا كۆڵۆنێل ستیڤ وارن رایگه‌یاند ئه‌مه‌ریكا لێبڕاوانه هه‌وڵده‌دات بۆ رێگرتن له‌هه‌ر هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی گریمانه‌كراو بۆ سه‌ر به‌نداوه‌كه‌و هه‌وڵی رێگرتنی ده‌دات. له‌گرتنه‌وه‌ی به‌نداوی موسڵدا ،به‌وته‌ی به‌رپرس���انی وه‌زاره‌تی پێش���مه‌رگه پانزه پێش���مه‌رگه ش���ه‌هیدبون‌و زیاتر له()120 چه‌ك���داری داعش ك���وژران‌و ته‌رمه‌كانیان كه‌وتۆته ده‌ستی پێشمه‌رگه.
8
ئابوری
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
ئه‌م الپه‌ڕه‌ی ه ب ه سپۆنسه‌ری گروپی کۆمپانیاکانی قه‌یوان چاپ‌و باڵوده‌کرێته‌وه
"داهاتو خه‌رجیه‌كانی كۆمپانیای چاڤی گه‌شتیاریی رون نییه"
ی ده‌كرێین ی به‌رپرسێك هاوبه‌شمان نی ه دژایه‌ت ی چاڤی :به‌هۆی ئهوه كۆمپانیا ئا :ئاسۆ سه‌راوی به‌شێك له‌خاوه‌ن پشكه‌كان ی كۆمپانیا ی چاڤ ی گه‌شتیاری ی باس له‌ناڕونی ی داهاته‌كان ی كۆمپانیایه‌ك ه ده‌كه‌ن ،خاوه‌ن پشكێك ده‌ڵێت "سێ ساڵ ه پاره‌مان داوه، كه‌چ ی قازانجی7مانگمان وه‌رگرتوه". به‌ڕێوه‌به‌ر ی تۆمار ی كۆمپانیاكان ی سلێمانیش رایده‌گه‌یه‌ن ێ خاوه‌ن پشكه‌كان بۆیان هه‌ی ه هه‌مو ورده‌كاریه‌ك ی داهاتو خه‌رجیه‌كان بزانن ،سه‌رۆك ی ئه‌نجومه‌ن ی كارگێڕی ی كۆمپانیاكه‌ش له‌و بڕوایه‌دایه، به‌هۆ ی ئهوه ی كه‌سان ی به‌رپرسیان نهكردوه به‌هاوبه‌ش ی پرۆژه‌ك ه "كێشه‌‌و گرفتیان بۆ دروست ده‌كرێت". "ده‌بو ورده‌كاریی داهاتو خه‌رجیه‌كان بخرایه‌ته‌رو". خ���اوه‌ن پش���ك له‌كۆمپانی���ا ی چاڤ��� ی گه‌ش���تیاری ی توانا سادق ك ه بای ی ملیۆنێك دین���ار پش���ك ی كڕی���وه ،ره‌خن���ه ی ئهوه ده‌گرێت س���ه‌ربار ی ئهوه ی خۆ ی (حساب بانكیی) له‌بانكێك ی تر ههبوه ،به‌اڵم به‌هۆ ی به‌ش���داریكردن ی له‌و پش���كان ه ناچاركراو‌ه له‌بانك ی شیمالیش ژماره حسابی ی بكاتهوه به200ه���ه‌زار دینار ،ئه‌و وت��� ی "له‌كاتێكدا خ���ۆم ژم���اره ی حس���ابییم له‌بانكێك ی تر هه‌بو ،به‌اڵم به‌ناچاری ی له‌بانك ی ش���یمالیش كردمه‌وه ،دیاره خاوه‌ن ی زۆرترین پشك ك ه كاك شاسوار‌ه له‌وه‌شدا سودمه‌ندبو‌ه ئه‌گینا بۆ ده‌بێ���ت هه‌ر له‌بانك ی ش���یمال بێت؟". ورده‌كاری��� ی داهاته‌كان ی ئ���هو كۆمپانیای ه به‌ب���ڕوا ی توان���ا ده‌بو له‌س���ه‌ر پێگه‌یه‌ك ی ئه‌لیكترۆنی ی به‌ئاشكرا دابنرای ه یاخود له‌كات ی چون ی خاوه‌ن پشكه‌كان بۆ وه‌رگرتن ی بڕ ی قازانج ی 7مانگ له‌س���ه‌ر چه‌ند الپه‌ڕه‌یه‌ك زانیار ی وردیان له‌سه‌ر داهاته‌كان پێبدرایه، ئه‌و خاوه‌ن پشك ه كاتێك چوه بۆ وه‌رگرتن ی بڕ ی قازانجه‌ك���ه ی وه‌ك خۆ ی ده‌یگێڕێته‌و‌ه له‌خۆشیدا خێرا رۆیش���توه‌و به‌وهۆیه‌شه‌و‌ه له‌كامێره ی هاتوچ���ۆ ی داوه بڕ ی 80هه‌زار دین���ار غه‌رامه ی بۆ كراوه ،كاتێكیش چۆت ه بانكه‌كه ته‌نها بڕ ی 30هه‌زار دینار قازانجیان داوه‌تێ ،ئه‌و به‌پێكه‌نینه‌و‌ه وت ی " 50هه‌زار
پڕۆژه‌ی چاڤی الند
دیناریش له‌س���ه‌ر ی قه‌رزداربوم ،جگه لهوه س ێ ساڵ ه پاره‌مان داوه ،تا ئێستا قازانج ی 7مانگمان وه‌رگرتوه".
چه‌ندینجار چومه‌ته كۆمپانیاكه تا پشكه‌كانم بفرۆشمه‌وه به‌اڵم كه‌س نییه لێیبكڕێته‌وه
تا ئێستا تاوه‌ر‌ه 105مه‌ترییه‌كه ی دروستنه‌كراوه ئ���هو له‌و بڕوایه‌ش���دای ه خاوه‌ن ی زۆرترین پشك شاس���وار عه‌بدولواحید ،كۆمپانیاكه به‌كارده‌هێن��� ێ ب���ۆ "به‌خێوكردنی" كه‌ناڵ ی (ئێن ،ئار ،تی)و ده‌ڵێت "له‌سااڵن ی رابردودا (ئێن ئار تی) كۆمه‌ڵێك زانیار ی له‌س���ه‌ر داهاتو خه‌رجییه‌كان ی باڵوكرده‌وه‌و نزیكه ی 500ه���ه‌زار دۆالری���ان وه‌ك داهات ی ریكالم له‌كۆمپانیا ی چاڤیه‌و‌ه بۆ چو بو ،له‌كاتێكدا ئه‌و پرۆژ‌ه گه‌ش���تیاری ه پێویست ی به‌و هه‌مو ریكالم ه نیه".جگ��� ه لهوه وه‌ك ئه‌و خاوه‌ن پشك ه باس��� ی ده‌كات له‌سه‌ره‌تادا پرۆژه‌ك ه دروستكردن ی تاوه‌رێك ی 105مه‌تری ی تێدا بوه، به‌اڵم تا ئێستاش دروس���تنه‌كراو‌ه "ده‌بێت به‌اڵم قازانج ی 7مانگیان پێدراو‌ه ئه‌و باس ی ئهوه ب���ۆ خاوه‌ن پش���كه‌كان رونبكرێته‌و‌ه لهوه كرد هه‌مو خاوه‌ن پشكه‌كان بهیهكهوه بۆ تا ئێس���تا ئه‌و تاوه‌ر‌ه دروس���تنه‌كراو‌ه پاره‌ی���ان له‌یه‌ككاتدا ن���ه‌داوه ،پرۆژه‌كه‌ش له‌كاتێكدا له‌س���ه‌ره‌تا ی پرۆژه‌كه‌وه پاره‌یان كه ی بكه‌وێت��� ه كار له‌و كاته‌و‌ه بڕ ی قازانج بۆ ته‌رخانكردوه". دیار ی ده‌كرێت ئه‌و وتیش��� ی "بۆ ئه‌مس���اڵ پێش���بین ی ده‌كه‌ین بڕ ی قازان���ج زیاتریش بێت ،به‌اڵم ناتوانم به‌دیاریكراو ی بڵێم بڕ ی زیاتر له9هه‌زار كه‌س پشكیان هه‌یه سه‌رۆك ی ئه‌نجومه‌ن ی كارگێڕی ی كۆمپانیا ی قازانج چه‌ند ده‌بێت". هه‌رچه‌ن���ده وه‌ك ئه‌و ده‌ڵێ���ت ژماره ی چاڤ ی گه‌ش���تیاری ی دانا حه‌س���ه‌ن محه‌مه‌د ئاماژه بهوه ده‌كات كۆمپانیاكه‌یان تا ئێستا س���ه‌ردانه‌كه‌رانیان كه‌م ی نه‌كردوه‌و رۆژان ه بای ی زیاتر له4ملیار دینار پش���ك ی به‌زیاتر به‌شێوه‌یه‌ك ی گش���ت ی له 5هه‌زار كه‌سدایه، له9هه‌زار كه‌س فرۆشتوه‌و خاوه‌ن ی زۆرترین به‌اڵم به‌كارهێنان ی یارییه‌كانیان كه‌میكردوه، پشكیش شاسوار عه‌بدولواحید‌ه ك ه خاوه‌ن ی سه‌باره‌ت به‌وه‌ش بۆ ئێستا كڕین‌و فرۆشتن %78ی پشكه‌كانه ،سه‌رمایه ی پرۆژه‌كه‌ش له‌سه‌ر پشكه‌كان زۆر كه‌م ه به‌جۆرێك وه‌ك 133ملی���ار دینار ب���وه ،له‌س���ه‌ر روبه‌ری خاوه‌ن پشكێك ده‌ڵێت "چه‌ندینجار چومه‌ت ه 330دۆن���م زه‌و ی پرۆژه‌ك��� ه بنیاتن���راوه ،كۆمپانیاك ه تا پشكه‌كانم بفرۆشمه‌وه ،به‌اڵم ل���ه 2013/5/30به‌فه‌رم ی كراوه‌ته‌وه ،ئه‌و كه‌س نیی ه لێیبكڕێته‌وه". س���ه‌رۆك ی ئه‌نجومه‌ن��� ی كارگێڕی��� ی رونیده‌كات���هوه قازاج��� ی 7مانگ ی پڕۆژه‌ك ه %3ی ب���وه هه‌ربۆی��� ه هه‌ری���ه‌ك له‌خاوه‌ن كۆمپانیاك ه باس ل���هوه ده‌كات ك ه به‌هۆ ی پشكه‌كان به‌پێ ی به‌شدارییان قازانجه‌كه‌یان ئه‌و بارودۆخ ه ناجێگره ی عێراق ی گرتۆته‌و‌ه پێ���دراوه ،پێش���یانڕاگه‌یه‌نراو‌ه ك ه له %4ی كڕین‌و فرۆش���تن ی پش���كه‌كان كه‌میكردوه‌و (مومته‌له‌كاتی) پرۆژه‌كه‌شیان هه‌یه ،ئه‌م ه ئه‌و وتیش��� ی "هه‌ر كه‌س���ێك بێت پش���ك جگ ه ل���هوه ی به‌فه‌رم ی زه‌وییه‌ك��� ه كراوه بفرۆش��� ێ ئێم ه ن���او ی ده‌نوس���ین‌و به‌پێ ی به‌ناو ی خاوه‌ن پش���كه‌كانه‌وه ،لهباره ی ئه‌و ریزبه‌ندییه‌كه ی كه ی س���ه‌ره ی هات ،ئه‌گه‌ر ره‌خنه‌یه ی ك ه هه‌ندێك له‌خاوه‌ن پشكه‌كان كڕیار هه‌بو ته‌له‌فون ی بۆ ده‌كه‌ین ،خه‌ڵكیش ده‌یگرن بهوه ی س��� ێ س���اڵ ه پاره‌یان داوه ئازادن ل���هوه ی له‌ده‌ره‌وه ی كۆمپانیا كڕین‌و
فرۆش به‌پشكه‌كانیانه‌و‌ه بكه‌ن". ئهوه ره‌تیشیكرده‌و‌ه ك ه كه‌ناڵ ی ئێن ئار ت ی بهپاره ریكالم بۆ چاڤ ی الند بكات "هه‌مو ریكالمه‌كان ی چاڤ ی الن���د له‌كه‌ناڵ ی (ئێن، ئار ،تی)یهوه به‌ب ێ به‌رامبه‌ر ده‌كرێت". دژایه‌تی ده‌كرێن ئه‌و رونیش���یكرده‌و‌ه ك ه بڕێك له‌قازانج ی پرۆژه‌ك��� ه به‌ره‌زامه‌ندی��� ی ده‌س���ته ی سه‌رپه‌رش���تیاری ی كۆمپانیاك��� ه ك��� ه له5 ك���ه‌س پێكهات���وه دوب���اره ب���ۆ پرۆژه‌ك ه خه‌رجكراوه‌ته‌وه‌و پ���رۆژه ی ئه‌كواپاركیان پێدروستكردو‌ه ئه‌و جه‌خت ی له‌وه‌ش كردهوه ك ه هه‌مو خاوه‌ن پش���كه‌كان به‌ب ێ جیاواز ی ده‌توان���ن بێن ورده‌كاری��� ی هه‌مو خه‌رجی‌‌و داهاتێك��� ی كۆمپانیاك��� ه بزان���ن له‌كۆتای ی قسه‌كانیشدا سه‌رۆك ی ئه‌نجومه‌ن ی كارگێڕی ی كۆمپانیاك��� ه هێما ی به‌وه‌دا ك ه له‌ئێس���تادا هه‌س���ت ده‌كه‌ن ك ه هه‌ڵمه‌تێكیان لهسهره بۆ ناش���یرینكردن ی ئه‌و پڕۆژه‌یه‌‌و ئه‌و وت ی "به‌ه���ۆ ی ئهوه ی كه‌س���ان ی به‌رپرس���مان نه‌ك���ردوه به‌هاوبه‌ش��� ی پرۆژه‌ك ه كێش���هو گرفتمان زۆر بۆ دروست ده‌كرێت". به‌رێوه‌به‌ری تۆماری كۆمپانیاكانی: به‌دواداچون ده‌كه‌ین به‌رێوه‌ب���ه‌ری تۆم���اری كۆمپانیاكان���ی سلێمانی سۆران ئه‌حمه‌د ئیسماعیل ئاماژه ب���هو ده‌كات به‌پێ ی ئ���هو ئامارانه ی له‌ال ی ئه‌وان ه ئه‌و كۆمپانیا پش���كدار‌ه تا ئێس���تا نزیكه ی 130ملیار پشك ی فرۆشتوه ،به‌بڕوا ی ئه‌ویش كاره‌كان ی ئه‌و كۆمپانیای ه ئهوهنده ی ئه‌وان ئاگاداربن به‌ش���ێوه‌یه‌ك ی یاسای ی زۆر باش رۆیش���توه ،هه‌روه‌ها جه‌خت ی له‌وه‌ش كردهوه ك ه هه‌مو خاوه‌ن پش���كه‌كان بۆیان هه‌ی ه ورده‌كاری ی ت���ه‌واوو خه‌رجی‌‌و داهات ی كۆمپانیاك ه بزانن‌و ئ���هو وت ی "هه‌ر خاوه‌ن پش���كێك چوه ئه‌و ێ زانیارییان له‌سه‌ر دوا پس���وڵه ی داهاتو خه‌رجی��� ی پێنه‌دا ئه‌وا ده‌توان ێ بێت ه ال ی ئێم ه سكااڵ تۆمار بكات، به‌دڵنیایی���هوه به‌دواداچون ی بۆ ده‌كه‌ین ،تا ئێس���تاش دو كه‌س هاتون سكااڵیان هه‌بو، به‌اڵم ك ه چونه‌ته‌و‌ه كۆمپانیاك ه گرفته‌كه‌یان بۆ چاره‌سه‌ركراوه".
زه‌وی بیره نه‌وته‌كان‌و قه‌ره‌بوی خاوه‌نه‌كانیان له‌ژێر ره‌حمه‌تی كۆمپانیاكانی نه‌وتدا ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد له‌گه‌ڵ بونی هه‌رێم به‌ناوچه‌ی گرنگیپێدراوی كۆمپانیا جیهانییه‌كانی بواری نه‌وت‌و‌وز‌ه چه‌ندین كێشه‌ی ناوخۆیی سه‌ریهه‌ڵداوه ،یه‌كێك له‌وانه قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌ی خاوه‌ن ئه‌و زه‌وییانه‌یه ك ه كێڵگه‌و بیره‌نه‌وت‌و كامپی كۆمپانیاكانی له‌سه‌ر بنیاتنراوه ،خاوه‌ن زه‌ویه‌ك ده‌ڵێت "كۆمپانیای‌ویسترن زاگرۆس ی خه‌ڵكی گونده‌كه‌مانی چه‌ند دۆنم به‌كاهێناوه‌و هه‌مومان ناڕازین له‌شێوازی قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌كه، په‌رله‌مانتارێكی لیژن هی نه‌وتیش ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه "به‌جیدی به‌دواداچونی بۆ ده‌كه‌ن". مام حسێن محه‌مه‌د پیاوێكی ته‌مه‌ن 46ساڵ ه له‌گوندی حه‌سیر‌ه سه‌باره‌ت به‌ج���ۆره قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌ی���ان وت���ی "كۆمپانیای‌ویسترن زاگرۆس دو دۆنمی منیان بۆ پرۆژه‌كه‌ی���ان به‌كارهێناوه‌و ی چه‌ند خێزان‌و هاواڵتییه‌كی چه‌ند دۆنم ی گونده‌كه ،به‌اڵم هه‌مومان ناڕازین تر له‌جۆرو ش���ێوازی قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌مان له‌به‌رامبه‌ر زه‌وییه‌كانمان". مام حسێن له‌قس���ه‌كردندا كه‌سێكی قس���ه‌خۆش‌و به‌په‌له‌ی��� ه له‌وتندا ،ئه‌و به‌نائومێدییه‌و‌ه باسی له‌وه‌كرد "به‌خوا ئه‌گه‌ر هه‌رچ���ی بكه‌ین‌و بڵێین گوێمان لێناگیرێت ،پێشوتر كاتێك كۆمپانیاك ه ده‌ستیكرد به‌هه‌ڵكه‌ندنی بیره نه‌وته‌كان
له‌گونده‌كه‌م���ان گرێبه‌س���تی له‌گ���هڵ كردی���ن‌و كۆپییه‌كی گرێبه‌س���ته‌كه‌مان پێده‌درا ،به‌اڵم ئێستا گرێبه‌سته‌كانیان الی خۆیان هێشتوه‌ته‌وه‌و ساڵی جارێك ته‌نه���ا یه‌ك ملی���ۆن‌و نی���و دینارمان پێده‌ده‌ن‌و گرێبه‌س���ته‌كانیش نابینین، ئایا ئه‌م ه حكومه‌ت لێی به‌رپرس نیی ه ی خۆیان ك��� ه كۆمپانیاكان به‌ئ���اره‌زو ده‌جوڵێن���هوهو مامه‌ڵه‌م���ان له‌گه‌ڵ���دا ده‌كه‌ن". ی قه‌ره‌بوكردن���هوهی خاوه‌ن لهباره زه‌وییه‌كان له‌گونده‌كه‌یان عه‌لی عه‌بدول پیاوێكی سه‌رسپی شه‌رواڵێكی ره‌شی له‌پێ بو به‌بێ ئومێدییه‌و‌ه‌وتی "سودی نیی ه هه‌رچی بڵێی���ن‌و زۆرمان‌وت ئه‌و ی پاره‌ی ه كه‌م��� ه ب���ۆ قه‌ره‌بوكردنه‌و‌ه زه‌وییه‌كانمان هه‌ر س���ودی نه‌بو ،بۆی ه ئێس���تاش داواده‌كه‌م ئ���هو بڕه پاره‌ی ه زیادبكرێت‌و مانگان ه بێت". چه‌ندینج���ار ئاوێن��� ه س���ه‌ردانی كۆمپانیای ویس���ترن زاگرۆسی كردوه ی س���ه‌ر ی نه‌وتی حه‌س���یره له‌كێڵگ ه به‌ناحیه‌ی س���ه‌رقه‌اڵ له‌كف���ری ،به‌اڵم به‌هه‌مو ش���ێوه‌یه‌ك ره‌تیانكردوه‌ته‌و‌ه ی‌وێنه‌گرتنیش���یان لێدوان بدهنو رێگ ه نه‌داوه. به‌پێ���ی زانیارییه‌كان���ی ماڵپ���ه‌ڕی كوردئۆی���ڵ هه‌رێم���ی كوردس���تان دابه‌شكراو‌ه بۆ سه‌ر 57بلۆكی نه‌وت‌و ی غازو 12بلۆكی���ان ده‌كه‌وێت ه ناوچ ه گه‌رمیانه‌وه ،له‌ئێستاشدا له‌و ناوچه‌ی ه ی نه‌وتدا ده‌گه‌ڕێن‌و 11كۆمپانی���ا به‌دوا چه‌ندی���ن بیریان دۆزیوه‌ت���هوه له‌وان ه
كۆمپانیاكان���ی تۆتاڵ���ی فه‌ره‌نس���یو گازبرۆمی روس���یو گه‌ن���هڵ ئینیرجی‌و بیونیڵ���ی توركی‌و‌ویس���ترن زاگرۆس‌و ئیكسۆن مۆبیلی ئه‌مه‌ریكی. ی ئه‌و كۆمپانیایان ه ی ئهوه س���ه‌ره‌ڕا چه‌ندی���ن مه‌ترس���یان له‌س���ه‌ر ته‌ندروستی‌و ژینگهو زه‌وی كشتوكاڵی‌و رێگاوب���ان دروس���تكردوه ،تائێس���تا ی خاوه‌ن زه‌وییه‌كانیش له‌قه‌ره‌بوكردنه‌و‌ه ی كه‌مته‌رخه‌مبون‌و ته‌نانه‌ت یاس���اكان حكومه‌تی هه‌رێمیشیان پێشێلكردوه. دو جۆر قه‌ره‌بوكردنه‌و‌ه هه‌یه ،یه‌كێك ئه‌و كاته‌ی كۆمپانیاكان له‌نێو زه‌وییه‌كدا ی ی نه‌وتدا ده‌گه‌ڕێن تا ئه‌و كات ه به‌دوا نه‌وت ده‌دۆزنه‌وه‌و له‌مكاته‌دا زه‌وییه‌ك ه گ���ه‌ر كش���توكاڵیی بێ���ت جارێكیت���ر به‌كه‌ڵكی كێاڵن نایه‌ت ئه‌م ه به‌جۆرێك ی قه‌ره‌بو ده‌كرێته‌وه ،دوه‌میان ئه‌و كات ه نه‌وت ده‌دۆزرێت���هوهو ده‌رده‌هێنرێت‌و ی زیات���ره ،به‌اڵم قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌ك��� ه ی نه‌وت غالیب ی پس���پۆری بوار به‌وت ه محه‌م���ه‌د له‌جۆری یه‌كه‌می���ان ده‌بێت ی ئهوهنده قه‌ره‌بو بكرێتهوه ك ه هێند‌ه نرخی زه‌وییه‌ك ه بێت. ی ن���ه‌وت ی ب���وار ئ���هو پس���پۆر‌ه له‌لێدوانێك���دا ب���ۆ ئاوێن��� ه ئام���اژه به‌وه‌ده‌كات‌وه‌ك چۆن حكومه‌تی هه‌رێم گرێبه‌سته‌كانی به‌ناته‌ندروست كردوه، ه���ه‌رواش چاوپۆش���ی له‌كۆمپانیاكان ده‌كه‌ن ب���ۆ ئهوهی كۆمپانی���ای زیاتر بهێننه كوردستانه‌وه. حكومه‌ت���ی هه‌رێم 10ه���ه‌زارو 699 ك���م 2زه‌وی داوه‌ت��� ه كۆمپانی���اكان
بۆ هه‌ر دۆنمێك یه‌ك ملیۆن دینار قه‌ره‌بوكراونه‌ته‌وه ی به‌مه‌به‌س���تی گه‌ڕان‌و پشكنین به‌دوا ی نه‌وتدا ،چه‌ندین بیره نه‌وت له‌س���نور گه‌رمی���ان‌و ناوچ ه كێشه‌له‌س���ه‌ره‌كان بونی ههیهو له‌سه‌رده‌می رژێمی پێشودا دۆزراونه‌ته‌وه‌و هه‌ڵكه‌نراوه. گرێبه‌س���ت‌و گرنگیدان به‌زه‌وی‌و زار له‌عێ���راق جیاوازت���ره‌‌وه‌ك له‌هه‌رێمی كوردس���تان ،نوێنه‌رێك���ی رێكخراوی ی ی له‌خولێك���ی بوار سروش���تی عێراق نه‌وت���دا رایگه‌یان���د ك��� ه له‌عێ���راق گرێبه‌س���ته‌كان جی���اواز‌ه له‌گ���هڵ ی نه‌وت‌و كوردس���تان ،بۆ دۆزین���هوه هه‌ڵكه‌ندن‌و ده‌رهێنانی حكومه‌ت پشت به‌راپۆرت���ی ئێم ه ده‌به‌س���تێت ئینجا گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ كۆمپانیاكه‌دا ده‌كات، واتا ئێمه فیلته‌رێكی سه‌ره‌كین.
ی رێكخراوی سروش���تی ئه‌و نوێنه‌ر‌ه عێراق‌وتیشی "بۆ نمون ه ئه‌گه‌ر له‌گوندێك نه‌وت دۆزرایه‌و‌ه ئێم ه پێش���تر ده‌چین راپۆرتێكی تێروته‌سه‌ل ئاماده ده‌كه‌ین، بزانین چه‌ند دۆنم زه‌وی به‌رده‌كه‌وێت‌و چۆن قه‌ره‌بو ده‌كرێنه‌وه ،رێگاوبانه‌كان چه‌ند زیانی به‌رده‌كه‌وێت‌و پێویستیان به‌چه‌ن���د قیرتاوكردنه ،نابێت تانكه‌ری ن���ه‌وت له‌كاتژمێر 8ی ئێواره‌و‌ه تا 8ی به‌یانی خه‌ڵك���ی گونده‌ك ه بێزار بكات، زیانی ژینگه‌یی‌و ته‌ندروس���تی چه‌نده‌و چۆن چاره‌س���ه‌ر ده‌كرێ���ت ،كاركردنی خه‌ڵكی ناوچه‌ك ه ل���هو پرۆژه‌یه ،دواتر حكومه‌ت هه‌مو ئه‌مان ه ده‌كات ه مه‌رج بۆ كۆمپانیاكه ئنجا ره‌زامه‌ندی ده‌درێت. ی 29ی یاسای ی یه‌كه‌می ماده له‌بڕگ ه نه‌وت‌و غازی هه‌رێمدا باس له‌وه‌كراو‌ه ك ه "هه‌ڵگری مۆڵه‌ت (واتا كۆمپانیا) مافی به‌كارهێنانی ه���ه‌ر موڵكێكی تایبه‌تی نیی ه به‌ب���ێ قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌یه‌كی باش بۆ خاوه‌نه‌كه‌ی". ی ج خاڵی یه‌كه‌می هه‌روه‌ه���ا له‌بڕگ ه ی ی هه‌رێم ی نه‌وت‌و گاز ی یاسا ی 29 ماده كوردستان هاتوه "الیه‌نی مۆڵه‌تپێدراو‌ه ماف���ی به‌كارهێنانی موڵكی هاواڵتیانی نیی��� ه به‌ب���ێ قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌یه‌ك���ی ی باش بۆ خاوه‌نه‌ك��� هی" ،به‌اڵم به‌رون دیارینه‌كراو‌ه بڕی قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌ك ه بۆ هه‌ر دۆنمێك چ���ۆن‌و چه‌نده‌و تا چه‌ند س���اڵه‌و ئه‌گه‌ر كۆمپانی���ا پابه‌ند نه‌بو سزاك هی چییه. به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری گش���تی كش���توكاڵی گه‌رمی���ان ره‌حی���م حه‌می���د ئام���اژه
ی پێنج كه‌س���ی ب���ه‌وه‌ده‌كات لیژنه‌یه‌ك ی ی ناحیه‌و به‌ئه‌ندامێت ك ه له‌به‌ڕێوه‌به‌ر ی هه‌ریه‌ك له‌دارایی ،س���امان ه نوێن���ه‌ر ی سروش���تیه‌كان ،كش���توكاڵ ،یه‌كێت ی خه‌ماڵندن‌و جوتی���اران پێكدێت‌و كار ی ی قه‌ره‌بوه‌كان به‌سه‌رپه‌رش���ت پێدان��� ی س���امان ه سروش���تییه‌كان وه‌زاره‌ت��� له‌ئه‌س���تۆ ده‌گرێت‌و بۆ ه���ه‌ر دۆنمێك یه‌ك ملیۆن دینار قه‌ره‌بوكراونه‌ته‌وه. ی له‌به‌رامب���ه‌ردا په‌رله‌مانتار له‌لیژن ه پیشه‌س���ازی‌و وزه‌و س���هرچاوه سروش���تییه‌كان تاهی���ر مس���ته‌فا له‌لێدوانێك���دا ب���ۆ ئاوێن ه‌وت���ی "له‌م چه‌ند مانگه‌ی پێشودا به‌هۆی قه‌یرانی س���وته‌مه‌نی‌و به‌نزینه‌و‌ه نه‌په‌رژاوینه‌ت ه ی كار له‌س���ه‌ر ئه‌م بابه‌ت ه س���ه‌ر ئهوه بكه‌ین ،بهدڵنیاییهوه هه‌ر له‌م چركه‌یه‌و‌ه كارو به‌دواداچونی جیدی له‌س���ه‌ر ئه‌م بابه‌ت ه ده‌كه‌ی���ن ،ههرچهنده هاواڵتیان ی زۆر كێش��� ه په‌یوه‌ندییان ده‌رب���اره ی پێ���وه كردوی���ن ،ب���ه‌اڵم ده‌رب���اره قه‌ره‌بوكردنه‌و‌ه كه‌س په‌یوه‌ندی پێوه نه‌كردوین‌و له‌سه‌ر ئه‌م راپۆرته‌ی ئێوه دڵنیاب ه كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ین". ئ���هو په‌رله‌مانت���اره رایده‌گه‌یه‌نێت ی داهات���وی لیژنه‌كه‌یان له‌كۆبون���هوه باس���ی ئه‌و دۆس���ێی ه ده‌كه‌ن‌و ده‌ڵێت ی ئ���ه‌وه‌ش "به‌دواداچ���ون‌و پرس���یار ده‌كه‌ی���ن بزانین هیچ نوس���راوو كارو ی ئه‌و پرۆژه‌یه‌ك له‌ئه‌رش���یفدا ده‌ربار‌ه بابه‌ت ه ههیهو هاوڕێكانی پێشوش���مان هاوكارمان���ن‌و په‌یوه‌ندیش���یان پێ���وه ده‌كه‌ین".
لۆکاڵ
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
9
دهستور ی كوردستان كه ی دێته‌وه؟
پارتی :مه‌رج نیی ه دهستور بگه‌ڕێته‌و ه پارله‌مان‌و هه‌مواربكرێته‌وه
ئا :محه‌مه‌د عه‌بدولستار سكرتێری پارله‌مانی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت ،له‌خولی نوێی كۆبونه‌وه‌كانی پارله‌ماندا دهستور ده‌هێنرێته‌وه به‌ر باس ،به‌اڵم پارله‌مانتارێكی پارتی ده‌ڵێت "مه‌رج نیه پڕۆژه‌ی دهستور بێته په‌رله‌مان، چونكه ئه‌مه یاسا نییه‌‌و ده‌ستوره". پارله‌مانتارێكی یه‌كێتیش ده‌ڵێت "ده‌بێت له‌مانگی حه‌وتی ساڵی ئاینده ،ریفراندۆم له‌سه‌ر دهستور ئه‌نجامبدرێت". هه‌رێمی كوردس���تان له‌ساڵی ()1992 بو به‌خاوه‌ن���ی پارله‌مانی خ���ۆی ،به‌اڵم تائێستا نه‌بۆته خاوه‌نی ده‌ستوری تایبه‌ت به‌خۆی ،ملمالن���ێو ناكۆكی نێوان الیه‌نه سیاسیه‌كانیش هۆكاری سه‌ره‌كیه .ساڵێك له‌مه‌وبه‌ری���ش كه ماوه‌ی س���ه‌رۆكایه‌تی مه‌سعود بارزانی بۆ ماوه‌ی دو ساڵ درێژ كرای���هوه ،ناوب���راو له‌په‌یامێكدا داوایكرد به‌زوترین كات الیه‌نه‌كان له‌سه‌ر پڕۆژه‌ی دهستور رێكبكه‌ون. ههرچهنده ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌تی بارزانی ته‌نها ده مانگی ماوه ،به‌اڵم تائێستا هیچ هه‌نگاوێك ب���ۆ هه‌مواركردنه‌وه‌ی پڕۆژه‌ی ده‌س���توری هه‌رێمی كوردستان نه‌نراوه. به‌پێی ئه‌و ده‌ستوره‌ش بارزانی ده‌توانێت بۆ ماوه‌ی دو خولی دیكه واته بۆ ماوه‌ی هه‌شت ساڵی داهاتو سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم بكات. یه‌كگرتو :دهستور كه‌موكورتیی زۆره س���ه‌رۆكی فراكس���یۆنی یه‌كگرت���وی ئیس�ل�امی له‌په‌رله‌مان���ی كوردس���تان ئه‌بوبه‌كر هه‌ڵه‌دنی ،له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێنه رایگه‌یاند به‌پێویس���تی ده‌زانن ده‌س���تور هه‌مواربكرێته‌وه ،چونكه "كه‌موكوڕیی زۆر تێدایه ،ئێمه هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌س���تور به‌ئه‌وله‌ویه‌ت���ی كاره‌كان‌و به‌ئه‌ركێك���ی
ی دهستور ی به‌پێ ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌ت ی بارزان بارزانی ته‌نها ده‌توانێت ده مانگی ماوه، ی دو بۆ ماوه به‌اڵم تائێستا ی دیك ه هیچ هه‌نگاوێك بۆ خول ی هه‌مواركردنه‌وه‌ی سه‌رۆكایه‌ت هه‌رێم بكات دهستور نه‌نراوه
نیشتیمانی ده‌زانین". ب���ۆ تێپه‌ڕاندن���ی قه‌یرانی ده‌س���تور، هه‌ڵه‌دنی سازانی نیشتیمانی‌‌و رێككه‌وتنی نێ���وان الیه‌ن���ه سیاس���یه‌كان به‌گرن���گ ده‌زانێ���ت ،له‌هه‌مانكاتیش���دا داواده‌كات له‌كات���ی هه‌مواركردن���هوهی ده‌س���توردا بۆچونی رۆش���نبیران‌و شاره‌زایانی بواری یاس���ا وه‌ربگیرێت ،بۆ ئهوهی كوردستان ببێته خاوه‌نی ده‌ستورێكی پێشكه‌وتو كه له‌ئاس���تی داخوازیی هاواڵتیانی هه‌رێمی كوردستاندا بێت. به‌وت���هی ش���اره‌زایان‌و پارله‌مانتاران، سیس���تمی سیاسی ئێس���تای كوردستان تێكه‌ڵه‌یه‌كه له‌سیس���تمی سه‌رۆكایه‌تی‌‌و
پارله‌مانی ،بۆیه داواده‌كه‌ن له‌ده‌س���توردا سیس���تمی پارله‌مان���ی جێگی���ر بكرێت. به‌بۆچونی هه‌ڵه‌دنی سیستمی پارله‌مانی "ئازادی راده‌بڕین زیاتر ده‌كات ،سه‌رۆكی هه‌رێمیش به‌رپرس���یار ده‌بێت له‌به‌رامبه‌ر په‌رله‌مانی كوردستان". دۆخی ئه‌منیی رێگره له‌ده‌ستور پارله‌مانت���اری فراكس���یۆنی گ���ۆڕان بێس���تون فای���ه‌ق ،رایده‌گه‌یه‌نێ���ت له‌ئێس���تادا هی���چ هه‌نگاوێكی ك���رداری ب���ۆ هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌س���تور نه‌نراوه، هۆكاره‌كه‌ش���ی ده‌گێڕێت���هوه ب���ۆ ئ���هو دۆخ���ه ئه‌منیه ناجێگیره‌ی س���نوره‌كانی كوردس���تانی گرتۆت���هوه ،ب���هو هۆیه‌وه
تاكالیه‌ن ه وه‌ك ی فراكسیۆن ی سه‌وز ،پڕۆژه ی دهستور هه‌موار پێشكه‌ش ی به‌سه‌رۆكایه‌ت په‌رله‌مان ده‌كه‌ین
لیژنه‌كان���ی پارله‌مان س���ه‌رقاڵی دۆخی ئهمنییو ئاواره‌كانن. به‌وت���هی فایه‌ق ،ههرچهنده تائێس���تا هیچ گفتوگۆیه‌ك له‌سه‌ر پڕۆژه‌ی دهستور نه‌كراوه ،به‌اڵم خاڵی جه‌وهه‌ریی ناكۆكی نێوان الیه‌نه سیاس���یه‌كان "دیاریكردنی سیسته‌می سه‌رۆكایه‌تیه یان په‌رله‌مانیه". لهبارهی هه‌ڵوێس���تی پارته‌كه‌ی لهبارهی ئ���هو خاڵه‌وه ،وتی "ئێمه سیس���ته‌مێكی په‌رله‌مانیی به‌گونجاو ده‌زانین بۆ هه‌رێمی كوردستان". یه‌كێتی :پڕۆژه‌ی هه‌موارمان ئاماده‌یه پارله‌مانت���اری فراكس���یۆنی یه‌كێت���ی گ���ۆران ئ���ازاد ،ب���اس ل���ه‌وه‌ده‌كات
به‌مه‌به‌س���تی هه‌مواركردنه‌وه‌ی دهستور، وه‌كو فراكس���یۆنی یه‌كێتی یاداشتێكیان ئاراسته‌ی س���ه‌رۆكایه‌تی پارله‌مان كردوه تاوه‌ك���و لیژنه‌ی���ه‌ك له‌هه‌م���و الیه‌نه‌كان پێكبهێنێت ،س���ه‌رۆكایه‌تی پارله‌مانیش به‌ڵێن���ی پێ���داون به‌زوتری���ن كات ئه‌و لیژنه‌یه پێكبهێنرێت" ،به‌اڵم تائێستا هیچ نه‌كراوه". له‌وه‌اڵم���ی ئه‌وه‌ش���دا ئه‌گ���ه‌ر هات���و س���ه‌رۆكایه‌تی پارله‌مان ئ���هو لیژنه‌یه‌ی پێكنه‌هێن���ا ،هه‌ڵوێس���تیان چی ده‌بێت، ده‌ڵێ���ت "تاكالیه‌ن���ه وه‌ك فراكس���یۆنی س���ه‌وز ،پ���ڕۆژه‌ی هه‌م���واری ده‌س���تور پێش���كه‌ش به‌س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌م���ان ده‌كه‌ین" .هه‌روه‌ها رونیده‌كاته‌وه ده‌بێت النیكه‌م مانگێك پێش ته‌واوبونی ویالیه‌تی س���ه‌رۆكی هه‌رێ���م ،ریفراندۆم له‌س���ه‌ر ده‌س���توری كوردس���تان ئه‌نجامدرابێت، له‌وباره‌ی���هوه ده‌ڵێت"ده‌بێت ت���ا مانگی حه‌وتی س���اڵی ئاینده ریفراندۆم له‌سه‌ر دهستور ئه‌نجامبدرێت". پارت���ی :له‌گ���هڵ رێككه‌وتن���ی الیه‌نه سیاسیه‌كانین پارله‌مانت���اری پارت���ی دیموكرات���ی كوردس���تان عه‌ل���ی هال���ۆ ،به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند "مه‌رج نیه پڕۆژه‌ی دهستور بێته په‌رله‌مان‌و قسه‌ی له‌سه‌ر بكرێت ،چونكه ئه‌مه یاسا نییه‌‌و ده‌ستوره" .بۆ چاره‌سه‌ری بۆچونی جیاوازی الیه‌نه‌كانیش له‌س���ه‌ر پڕۆژه‌ی ده‌س���تور ،هالۆ پێشنیار ده‌كات لیژنه‌یه‌كی پسپۆڕو شاره‌زا پێكبهێنرێت، ئه‌و لیژنه‌یه‌ش له‌گ���هڵ په‌رله‌مان‌و هه‌مو الیه‌ك قس���ه بكات‌و رێككه‌وتنی سیاسی له‌سه‌ر بكرێت. س���ه‌باره‌ت ب���هوهی پارتی سیس���تمی س���ه‌رۆكایه‌تی ی���ان پارله‌مان���ی به‌باش ده‌زانێ���ت ،هال���ۆ ده‌ڵێت "ه���ه‌ر كامیان خزم���هت به‌خه‌ڵكی كوردس���تان بكات‌و الیه‌ن���ه‌كان له‌س���ه‌ری رێكبك���هون ،ئه‌وا
ئێمه‌ش له‌گه‌ڵ ئه‌و بڕیاره‌دا ده‌بین". س���ه‌رۆكایه‌تی پارله‌مان :هیچ الیه‌نێك خاوه‌نی دهستور نییه له‌ئێس���تادا هه‌م���و چاوه‌كان له‌س���ه‌ر سه‌رۆكایه‌تی پارله‌مانن ،ئه‌م سه‌رۆكایه‌تیه له‌ئه‌ندامێكی گ���ۆڕان‌و كۆم���هڵو پارتی پێكهات���وه ،گ���ۆڕان‌و كۆم���هڵ له‌چ���وار س���اڵی رابردودا ئۆپۆزسیۆن بون‌و داوای هه‌مواركردن���هوهی ده‌س���توریان ده‌كرد، به‌اڵم پارتی رێگربو ،له‌ئێستادا پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه ئه‌م سه‌رۆكایه‌تیه چی ده‌كات؟ س���كرتێری پارله‌مان���ی كوردس���تان فه‌خره‌دین ق���ادر ،به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند دوای ده‌س���تپێكردنه‌وه‌ی دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مانی كوردس���تان (دانیش���تنه‌كان ل��� ه 9/1ده‌س���تپێده‌كه‌نه‌وه) ،یه‌كێ���ك له‌كاره‌كیان تاوتوكردنی پڕۆژه‌ی دهستور ده‌بێت ،بۆ ئه‌و مه‌به‌س���ته‌ش به‌پێویستی ده‌زانێت الیه‌نه‌كان لیژنه‌یه‌ك پێكبهێنن‌و "سازانی نیش���تیمانی له‌س���ه‌ر دهستور بكه‌ن ،چونك���ه ئه‌م بابه‌ت���ه به‌زۆرینه‌و كه‌مینه نابێت". قادر ،داواده‌كات هی���چ الیه‌نێك خۆی نه‌كات به‌خاوه‌نی ده‌س���تورو موزایه‌ده‌ی پێوه‌ن���ه‌كات ،چونك���ه "نابێ���ت پڕۆژه‌ی ده‌س���تور ببێته چه‌پكه گوڵی ده‌س���تی هیچ حزب‌و الیه‌نێك ،هه‌ر الیه‌ن‌و حزبێك‌و كه‌س���ێك خۆی ب���كات به‌خاوه‌نی دواتر توش���ی به‌رپرس���یارێتیه‌ك ده‌بێ���ت كه ده‌بێته ه���ۆی رێكنه‌كه‌وتن���ی الیه‌نه‌كان له‌سه‌ر بابه‌ته‌كه". سكرتێری پارله‌مان پێیوایه دواكه‌وتنی پڕۆژه‌ی ده‌س���تور له‌به‌رژه‌وه‌ندی هه‌رێمی كوردس���تاندا نی���ه ،راش���یده‌گه‌یه‌نێت ئیراده‌یه‌كی باش هه‌یه بۆ ئهوهی پڕۆژه‌ی ده‌س���تور له‌په‌رله‌ماندا په‌س���ه‌ندبكرێت‌و رێكاره یاساییه‌كانی بۆ بكرێت .له‌كۆتایی لێدوانه‌كه‌ی���دا ده‌ڵێ���ت "پێموایه بتوانین له‌كاتی خۆیدا كاری له‌سه‌ر بكه‌ین".
باندێكی له‌شفرۆش ك ه سیانیان خوشكن ده‌ستگیر ده‌كرێن
ی ده‌گێڕێته‌وه ی ده‌ستگیریكردون ورده‌كاریه‌كه یه‌كێك له‌وانه
ئا :ئاسۆ سه‌راوی له‌شه‌وی 19ی ئه‌م مانگه‌‌و له‌یه‌كێك له‌یانه‌كانی خواردنه‌وه‌ی شاری سلێمانی،لیژنه‌یه‌كی، لیژنه هاوبه‌شه‌كانی قایمقامیه‌تی سلێمانی"،به‌شێوه‌یه‌كی سه‌یر"باندێكی له‌شفرۆش ده‌ستگیرده‌كه‌ن ،یه‌كێك له‌ئه‌ندامانی ئه‌و لیژنه‌یه چۆنێتی ده‌ستگیركردنی ئه‌و بانده بۆ ئاوێنه ده‌گێڕێته‌وه ،سه‌رۆكی لیژنه هاوبه‌شه‌كانی قایمقامیه‌تی سلێمانی سۆران عه‌بدولغه‌فور جه‌خت له‌راستیی هه‌واڵه‌كه دهكاتهوهو باس له‌چه‌ند زانیاریه‌كی تریش ده‌كات. له‌وێ ژوان بۆ له‌ش كڕه‌كان داده‌نێن ئه‌ندامێكی لیژنه هاوبه‌ش����ه‌كانی قایمقامیه‌تی س����لێمانی ،كه ئاماده نه‌بو ن����اوی باڵوبكرێته‌وه ،باس له‌و شه‌وه ده‌كات كه ئه‌و بانده‌یان گرتوه، به‌پێی وته‌ی ئه‌و ،پێشتر هه‌واڵیان پێگه‌یش����تبو ك����ه له‌ریس����تۆرانتی ( )....كۆمه‌ڵێ����ك كچه����ه‌ن كه وا خۆیان پیش����انده‌ده‌ن ،ك����ه میوان یاخود كاری خزمه‌تگوزاریی ده‌كه‌ن، به‌اڵم "له‌بنچینه‌دا كاری له‌شفرۆشیی رێس����تۆرانته‌ش ده‌كه‌ن"ئ����هو به‌كارده‌هێن����ن ب����ۆ ناس����ینی ئه‌و كه‌س����انه‌ی ك����ه له‌ش ك����ڕن ،هه‌ر له‌وێشدا به‌ئاگاداریی خاوه‌نی یانه‌كه ژوان له‌گه‌ڵ له‌ش كڕه‌كان داده‌نێن. به‌نهێنی دو كه‌سیان ناردبوه رێستۆرانته‌كه‌وه ئاش����كراكردنی ئ����هو كاره وه‌ك ئه‌ندامه‌ك����هی لیژن����ه هاوبه‌ش����ه‌كه ئاماژه‌ی پێده‌كات ،ئاس����ان نهبوه، هه‌ربۆی����ه ئه‌وان پێش����تر دو كه‌س
به‌نهێن����ی له‌ئه‌ندامان����ی لیژنه‌ك����ه ده‌نێرنه ناو ئه‌و یانه‌یه‌و دوای چون ه ژوره‌وه‌یان وه‌ك دو كه‌س����ی ئاسایی ده‌بینن هه‌ر له‌ناو یانه‌كه‌دا شوێنێك جیاكراوه‌ت����هوه ،كاتێك پرس����یاری ئه‌و ش����وێنه ده‌كه‌ن خاوه‌نی یانه‌كه پێیانده‌ڵێت "ئه‌و ش����وێنه تایبه‌ته‌‌و خواردن����ه‌وه‌ش تێی����دا گرانه‌وه����ه‌ر دانیشتن له‌وێدا به10هه‌زار دیناره". ئه‌وانی����ش رازیده‌ب����ن‌و ده‌چنه ئه‌و ش����وێنه‌‌و راسته‌وخۆ دوكچی گه‌نجی به‌ره‌گه‌ز عاره‌ببه‌جلێكی وروژێنه‌ره‌وه ده‌چنه الیان‌و دوای وتوێژێك،یه‌كێك له‌كچ����ه‌كان به‌ده‌نگێك����ی ن����زم به‌یه‌كێكیان ده‌ڵێت "با كچه‌كه‌ی تر نه‌زانێ ش����ه‌وێك به$400دێمه الت، ئه‌مش����ه‌ویش ناتوان����م مه‌وعیدمان له‌گه‌ڵ كه‌سی تر داناوه ،به‌اڵم ئهوه ژم����ارهی ته‌له‌فونه‌كه‌مه بۆ س����به‌ی شه‌و بۆ كوێ ده‌ڵێیت دێم" .كچه‌كه‌ی تریش����یان هه‌مان قسه به‌كوڕه‌كه‌ی تر ده‌ڵێ����ت ،به‌اڵم ئه‌ویان باس����ی ن����رخ ناكات .به‌و ج����ۆره بۆ ئه‌و دو ی ی لیژنه‌ك ه رونده‌بێته‌و‌ه ئهوه كه‌سه پێیانگه‌یش���توه راست بوه ،هه‌ربۆی ه ی راس���ته‌وخۆ ته‌له‌فون بۆ ئه‌ندامه‌كان ی تر لیژنه‌ك ه ده‌كه‌ن ك��� ه له‌ده‌ره‌وه ی چونه‌ژوره‌و‌ه ده‌كه‌ن، یانه‌ك ه چاوه‌ڕێ ی لیژنه‌ك ه ده‌ڵێت"كاتێك ئه‌و ئه‌ندامه چوین ه ژورهوه هه‌مو راس���تیه‌كانمان ی ی خۆم���ان بینی ،خاوه‌نه‌كه به‌چاو ی ی به‌ناو ی بو مۆڵه‌ته‌كه ی چین ژنێك ی ی خه‌ڵك خۆیهوه وه‌رگرتبوو پیاوێك ی بو ،سه‌ره‌تا س���لێمانیش ش���ه‌ریك وتیان8كچ لێره كار ده‌كه‌ن ،به‌اڵم 7 ئاماده‌بون ك ه پێنجیان به‌ره‌گه‌ز عه‌ره‌ب بون له‌گه‌ڵ چینیه‌ك‌و ئه‌س���یوپیه‌ك، ی س���ه‌رنج بو عه‌ره‌به‌كان ی جێ ئهوه ی س���یانیان خوش���كبون‌و له‌دایكبو ی 1990و1993و 1995بون، س���اڵه‌كان ی ئ���هو كچان ه له‌ئێس���تادا ناس���نامه ی دادگا كراوه". ره‌وانه
عه‌ره‌به‌كان له‌دایكبوی ساڵه‌كانی 1990و 1993و 1995 بون ،له‌ئێستادا ناسنامه‌ی ئه‌و كچانه ره‌وانه‌ی دادگا كراوه ئه‌وانه‌ی گومانیان لهسهره نزیك هی100كچ ده‌بن هه‌ر له‌مساڵدا به‌شێك له‌یانه‌كانی خواردنه‌وه له‌سه‌رچنار‌و شه‌كره‌كه‌‌و قلیاس���انروبه‌روی داخستن بونه‌وه، ئه‌مه‌ش به‌هۆی ئهوهی سه‌رپێچییان له‌رێنماییه‌كانی لیژنه هاوبه‌ش���ه‌كان كردب���و ،ب���هوهی رێگایانداب���و كچ له‌ش���وێنه‌كانیاندا س���ه‌ما بك���هنو گۆرانی بڵێ���ن‌وكاری خزمه‌تگوزاریی بكه‌ن ،دوای ئهوهی ئه‌و ش���وێنانه داخران به‌ش���ێك ل���هو كچانه وه‌ك ئه‌و ئه‌ندامه‌ی لیژنه هاوبه‌ش���ه‌كان باس���ی ده‌كات چونه‌ته‌به‌ش���ێك له‌مۆتێله‌كان‌و به‌كرێیه‌كی زۆر تێیدا ده‌مێننه‌وه،بۆ كاری له‌شفرۆشییش
زیاتر له‌هه‌زار ته‌نها له‌ساڵی سكااڵش له‌بنكه‌ی رابردو به‌هۆی پۆلیسه‌كانی ئه‌و ئه‌و شه‌ڕانه‌ی ناوچانه تۆماركراوه كه له‌یانه‌كانی "بۆیه بڕیاردراوه سه‌رچنارو شه‌كره‌كه‌‌و قلیاسان به‌هیچ جۆرێك رویانداوه 7كه‌س نه‌هێڵین كچله‌و گیانی له‌ده‌ستداوه شوێنه‌دا كار بكات رویان به‌ش���ێك له‌یانه كافتریاكانی تر ك���ردوه ،به‌پێ���ی زانیاریه‌كان ی ئه‌و ئه‌ندامه‌ی لیژنه هاوبه‌ش���ه‌كان، ژماره‌ی ئ���هو كچانه‌ی كه گومانیان له‌س���ه‌ره نزیكه‌ی 100كچێك ده‌بن له10مۆتێلێكی ش���اری س���لێمانیدا ده‌مێننه‌وه. دو شوێنی تریش داخران ئه‌ندامه‌كه‌ی لیژنه هاوبه‌ش���ه‌كان ئه‌وه‌ش���ی نه‌ش���اردهوه ك���ه هه‌ر ل���ه‌م هه‌فته‌یه‌دا دو ش���وێنی تریان داخستوه كه بریتی بون له‌كافتریای (ن)و رێس���تۆرانتی (ز) ل���هو دو شوێنه‌شدا هه‌س���تیان بهوه كردوه كه كاری نه‌شیاو ئه‌نجامده‌درێ ،ئه‌و
وتی "شه‌وێك بۆ پشكنین چوین بۆ یانه‌ی (ن) دوای پش���كنینێكی ورد ژورێكمان دۆزیه‌وه كه شوێنی خه‌وتنی تێدا ئاماده‌كرابوو كۆمه‌ڵێك ده‌سڕی پیسی كیلنكسیش���ی لێفڕێدرابو كه ئاماژه‌بون بۆ ئهوهی له‌و ش���وێنه‌دا كاری نه‌ش���یاو ك���راوه ،له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ش پس���وڵه‌ی سه‌رپێچیمان بۆ خاوه‌نه‌كه‌ی كرد" .لهبارهی داخستنی رێس���تۆرانتی (ز)ئه‌ندامه‌كه‌ی لیژنه هاوبه‌شه‌كان باسی لهوه كرد كه له‌و رێستۆرانه‌شدا به‌ده‌ر له‌رێنمایه‌كان رێ���گا دراوه ك���چ به‌جلوبه‌رگ���ی وروژێن���ه‌ره‌وه كارب���كات "هه‌ربۆیه پسوڵه‌ی س���ه‌رپێچیی بۆ ئه‌وانیش كرا" .ناوبراو ئه‌وه‌ش���ی خسته‌روكه
له‌ئێستادا س���ه‌ردانه‌كانیان كردۆته نهێنی بۆئه‌و یانه‌‌و رێس���تۆرانتانه ی كه گومانی���ان لێده‌كه‌ن ،جگه لهوه هه‌م���و ئ���هو رێس���تۆرانت‌و یانانه ناچارك���راون چه‌ندی���ن كامێ���رای چاودێری���ی له‌هۆڵه‌كانیاندا دابنێن "ئ���هوهی كامێ���ره دانه‌نێ‌توش���ی لێپرسینه‌وه ده‌بێت". ناسنامه‌ی كچه‌كان ره‌وانه‌ی دادگا كراوه س���ه‌رۆكی لیژنه هاوبه‌ش���ه‌كانی قایمقامیه‌ت���ی س���لێمانی س���ۆران عه‌بدولغه‌فور جه‌خت له‌سه‌ر راستیی ئ���هو روداوه ده‌كات���هوه ،لهبارهی چاره‌نوس���ی ئ���هو كچان���ه‌ش ئه‌و باس���ی لهوه كرد ،ك���ه ئه‌وان وه‌ك خۆی���ان بۆیان نییه ده‌س���تگیریان بك���ه‌ن ،هه‌ربۆیه ناس���نامه‌كانیان ره‌وانه‌ی دادگا ده‌كه‌ن "دادگا بڕیار ده‌دات چاره‌نوس���یان چی ده‌بێت". به‌دواداچ���ون ب���ۆ ئیش‌وكاره‌كانی ئ���هو یانانه وه‌ك س���ۆران ئاماژه‌ی پێ���ده‌كات له‌س���ه‌ر داوای خه‌ڵكی ناوچ���ه جیاجی���اكان ب���وه ،وه‌ك ئ���هو ده‌یخات���هرو ته‌نها له‌س���اڵی راب���ردو به‌هۆی ئه‌و ش���ه‌ڕانه‌ی كه له‌یانه‌كانی س���ه‌رچنارو شه‌كره‌كه‌‌و قلیاس���ان رویانداوه 7كه‌س گیانی له‌ده‌ستداوه‌‌و زیاتر له‌هه‌زار سكااڵش ی ئه‌و ناوچانه له‌بنكه‌ی پۆلیسه‌كان تۆماركراوه "بۆیه بڕیاردراوه به‌هیچ جۆرێك نه‌هێڵین كچله‌و شوێنه‌دا كار بكات" .سه‌باره‌ت به‌وه‌ش كه بۆچی له‌هه‌ندێ شوێن رێگا ده‌ده‌ن كچ كار له‌كافتریاكاندا بكات ،ئه‌و وتی "ئێمه به‌ب���ه‌رده‌وام به‌دواداچونم���ان هه‌یه ده‌زانین له‌كوێ گومانی كاری خراپ ده‌كه‌ین‌و له‌كوێش كاركردنی كچان ئاساییه ،بۆیه له‌هه‌ندێ شوێن وه‌ك میوانخان���ه‌كان رێگه دراوه كچانیش كاری خۆیان بكه‌ن".
ره‌نگاڵه
rangalayawene@gmail.com
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
ئیسته‌نبوڵ ..شاری جیاوازییه‌کان رێنوار نەجم ــ ئیسته‌نبوڵ ههرچهنده ئه‌گه‌ر له‌کوردستانه‌و‌ه به‌پاس بڕۆیت ه شاری ئه‌سته‌نبوڵی باکوری تورکیا ،ئه‌وا زیاد له‌شه‌وو رۆژێک له‌پاسدا به‌سه‌ر ده‌به‌یت‌و ته‌واو ماندو ده‌بیت ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ گه‌یشتن به‌و شاره‌و بینینی بسفۆڕو دیمه‌ن ه سه‌رسوڕهێنه‌ره‌کانی ،ئه‌وا هه‌ر به‌زویی ماندویه‌تیت بیرنامێنێت‌و به‌هه‌ڵپ ه ده‌بیت بۆ سه‌ردانکردنی زۆرترین شوێنی ئه‌و شاره. ره‌نگ���ه ئیس���ته‌نبوڵ بۆ دانیش���توانی هه‌رێمی کوردستان شارێکی زۆر غه‌ریب نه‌بێ���ت ،جگ ه له‌په‌یوه‌س���تیی‌مێژوی ئێم���ه به‌و ش���اره‌وه‌و گۆڕغه‌ریب بونی شاعیرێکی وه‌ک نالیی لەوێ ،به‌شێکی زۆری ئه‌و غه‌ریب نه‌بونه‌ش په‌یوه‌ندی به‌سیاسه‌تی "هێزی نه‌رم"ی تورکیاو‌ه هه‌ی���ه .ئێمه له‌ن���او ماڵه‌کانی خۆمان دانیش���توین‌و کلتورو هون���هرو کااڵی تورکیی دێته به‌رچاوو ده‌ستمان. ب���ه‌اڵم ئ���هو ش���اره ک��� ه ژم���ارهی دانیش���توانه‌که‌ی زیاد ل��� ه 14ملیۆن هاواڵتیه ،هێن���د گه‌وره‌یه ،ته‌نانه‌ت بۆ دانیشتوانه‌که‌ی خۆشی چه‌ند به‌شێکی هه‌ر به‌غه‌ریبی ده‌مێنێته‌وه. ئێس���تاو ڕابردو ،دوانه‌یه‌کی گرێدراوو په‌یوه‌س���تن پێکه‌وه ،ره‌نگه به‌شێکی گ���ه‌وره‌ی نهێن���ی س���ه‌رکه‌وتنی ئه‌م ش���اره بێت .ئەمەش وایکردوه ژماره‌ی گه‌ش���تیارانی بیانیی له‌س���اڵی 2013 له‌چ���او س���اڵی پێش���تریدا به‌رێژه‌ی %11.7زیادبکات‌و بگات ه 10.5ملیۆن گه‌ش���تیار ته‌نها بۆ ئه‌سته‌نبوڵ (نه‌ک هه‌مو تورکیا). ل���ه‌وێ مزگه‌وتی س���وڵتان ئه‌حمه‌دی لێیه که مێژوی دروس���تکردنه‌که‌ی بۆ سه‌ره‌تاکانی سه‌ده‌ی 17دهگهڕێتهوه. له‌هه‌مانکاتدا "جه‌واهی���ر مۆڵ"ی لێی ه ک��� ه بازاڕێک��� ه له‌وپ���ه‌ڕی مۆدێرنیداو له‌گه‌وره‌ییدا بێهاوتایه. له‌وێ بین���ای گه‌وره‌ی ئایا س���ۆفیای چه‌ند س���ه‌ده‌یی لێیه .ک��� ه له‌مێژودا
له‌گه‌ڵ بااڵده‌س���تی هه‌ر ئیمپراتۆرێکدا له‌ئیسته‌نبوڵ کردویانە به‌شوێنی پیرۆزی خۆیان‌و دواجاریش وه‌ک مۆزه‌خانه‌یه‌ک گیرس���ایه‌وه .له‌هه‌مانکاتدا ئه‌و شاره خاوه‌نی میترۆو ترامه پێشکه‌وتوه‌کانی س���ه‌رده‌مه‌و به‌چه‌ن���د خوله‌کێکی که‌م ده‌تگه‌یه‌نێت��� ه هه‌ر ش���وێنێکی ک ه تۆ ده‌ته‌وێت. ش���ارێک ک���ه ده‌توانێ���ت له‌هه‌ن���اوی خۆیدا جیاوازییه‌کان کۆبکاته‌وه .ئه‌و، له‌س���ه‌ر هه‌م���و بینایه‌کی خ���ۆی ئااڵ س���وره‌که‌ی خۆی هه‌ڵ���ده‌کات ،به‌اڵم ڕێ له‌چه‌ن���د گه‌نجێک���ی عێراقیی���ش ناگرێ���ت له‌قه‌ره‌باڵغترین ش���ه‌قامیدا،
"مه‌وتنی" بڵێن .له‌سه‌ر ڕاسته‌ڕێی یه‌ک ش���ه‌قام ،به‌ئاشکرا بانگه‌شه بۆ بازاڕی له‌شفرۆشیی ده‌کرێت ،له‌هه‌مانکاتیشدا تۆزێ لەس���ەرو ترەوە ،پیره‌مێردێکی ری���ش درێ���ژ دانیش���تیوه‌و میس���ک‌و که‌ل‌وپه‌لی ئایینی ده‌فرۆشێت. ره‌نگ���ه له‌گ���هڵ ه���ه‌ر ناوهێنانێک���ی ئیس���ته‌نبوڵ له‌ت���ه‌واوی دونی���ادا، راس���ته‌وخۆ ئه‌و س���یفاته‌ی ئه‌م شاره بێت���هوه یاد ک ه تاقانه‌ی���ه تێیدا له‌نێو هه‌م���و ش���اره‌کانی دونی���ادا ،ئه‌ویش گرێدان���ی هه‌ردو کیش���وه‌ری ئاس���یاو ئه‌وروپای���ه ،یاخ���ود به‌ده‌ربڕینێک���ی دیکه ،تاک ه شاری جیهانه بکه‌وێته دو کیشوه‌ری جیاوازه‌وه.
بسفۆڕ ئه‌و رێڕه‌وه ئاوییه‌یه که هه‌ردو ش���اره‌ش دڵفراوانان���ه له‌خۆیگرتون، کیشوه‌ره‌که لێکجیاده‌کاته‌وه‌و ده‌ریای به‌سه‌ردانێکی ئیسته‌نبوڵ هه‌لی بینینی ڕه‌ش‌و ده‌ری���ای مه‌ڕم���ه‌ڕه‌ش به‌یه‌ک هاواڵتی چه‌ندین واڵتی دیکه‌ش���ت بۆ ده‌گه‌یه‌نێت .جگه‌له‌وه‌ی له‌سه‌ر بسفۆر ده‌ڕه‌خس���ێت .چه‌ن���د گه‌ش���تیارێکی چه‌ند پردێک هه‌یه بۆ گواس���تنه‌وه‌ی پرتوگالی���ی له‌لێ���واری که‌ش���تییه‌کدا ئوتومبێل‌و میت���رۆکان ،هاوکات له‌ناو به‌کتێبێکه‌وه دانیش���تون‌و ده‌یانه‌وێت ئاوه‌ک���ه‌دا ده‌یه‌ها که‌ش���تیی گه‌وره‌و زانیاریی له‌س���ه‌ر هه‌ر شوێنێک بزانن بچوک هه‌یه که په‌یتاپه‌یتا گه‌شتیاران ک���ه ده‌یبین���ن .په‌رێش���انبونی چه‌ند له‌شاری ئه‌س���ته‌نبوڵه‌وه به‌ره‌و دورگه ژنێک���ی په‌چه‌داری س���عودیی به‌دوای نزیکه‌کان���ی ئه‌و ش���اره ده‌گوازێته‌وه .منداڵه‌کانیان���دا ک���ه له‌ن���او مۆڵێکدا (له‌یاده‌وه‌ریی ئێم���هی کورددا ،هه‌مو به‌مس���هرو ئه‌وس���ه‌ردا ڕاده‌ک���ه‌ن. دورگه‌یه‌ک���ی تورکی���ا ،ئیمراڵی -مان گۆڕینه‌وه‌ی ماچی خۆشه‌ویستیی کوڕو کچێک که ت���ۆ نازانیت خه‌ڵکی کوێن، بیرده‌خاته‌وه). به‌هۆی زۆری ژماره‌ی ئه‌و گه‌ش���تیار‌ه له‌ناوه‌ندی مه‌یدانێک���ی پڕ له‌خه‌ڵکدا. بیانیانه‌ی ڕوده‌که‌نه ئیس���ته‌نبوڵ‌و ئه‌و ماندوبونی چه‌ن���د کچێکی رۆژهه‌اڵتی
11
ئاسیایی که سه‌رکه‌وتن به‌سه‌ر شوێنی به‌رزدا بۆ گه‌یش���تن به‌قه‌اڵیه‌کی کۆن، بڕستی لێ بڕیون. ئه‌م ش���اره ک ه له‌مێ���ژودا پایته‌ختی ئیمپراتۆره گه‌وره‌کانی وه‌ک ڕۆمانیی‌و بێزه‌نتیی‌‌و التینیی‌و عوس���مانیی بوه، جگ���ه له‌هه‌مو ئ���هو گه‌ش���تیارانه‌ی ک���ه ڕوی تێده‌که‌ن ،ه���اوکات بوه‌ته النه‌ی هه‌زاره‌ها که‌س���ی تر که به‌شی زۆریان بۆ کارک���ردن له‌وێن .له‌بازاڕه میللییه‌کاندا به‌ئاش���کرا هه‌س���ت به‌و بیانیانه ده‌که‌یت که کار ده‌که‌ن .هه‌ر له‌و کوڕه بااڵبه‌رزه کامیرۆنیه‌ی له‌سه‌ر مێزێکی بچوک کاتژمێر ده‌فرۆش���ێت، ت���ا پیاوێکی س���وریی ک���ه خواردنی خێرا به‌نرخێکی هه‌رزان ده‌فرۆش���ێت‌و کچێکی گه‌نجی سه‌نیگالیی که هه‌ندێک ش���تومه‌کیی کلتوری���ی واڵته‌ک���هی له‌سه‌ر شۆس���ته‌یه‌ک داناوه‌و به‌شه‌وان هه‌وڵده‌دات به‌زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌کی به‌ریئانه کڕیار بۆ الی خۆی ڕابکێشێت .هه‌روه‌ها گه‌نجێک���ی ئێرانی���ی ک���ه به‌هۆکاری سیاسیی له‌واڵتی خۆی هه‌ڵهاتوه‌و دو رۆژه نانی نه‌خواردوه. له‌ناو هه‌مو چینه‌کانیش���دا ژماره‌یه‌کی زۆر کوردی کوردس���تانی باکور هه‌یه که ه���ه‌م خۆیان‌و ه���ه‌م تورکه‌کانیش به "کرمانج" ناویانده‌به‌ن .ئه‌وان له‌وێ هه‌مو کارێک ده‌که‌ن‌و بونه‌ته به‌ش���ێک له‌مۆزایکی ئیسته‌نبوڵ. ب���ۆ تێگه‌یش���تن له‌ه���ه‌ر ش���ارێکی جیهان‌و تێیدا ئیسته‌نبوڵیش به‌باش‌و خراپییه‌کانیی���هوه ،ته‌نها خوێندنه‌وه‌و وه‌س���فکردن به‌س نییه ،به‌ڵکو ده‌بێت ئه‌زمون بکرێت ،وه‌ک نوسه‌ری چینیی هه‌ڵگ���ری خه‌اڵت���ی نۆبڵ (م���ۆ یان) دوای میواندارییکردن���ی له‌س���ه‌ره‌تای ئه‌مس���اڵه‌وه له‌الیه‌ن ده‌س���ه‌اڵتدارانی تورکی���اوە ،له‌وته‌یه‌کی���دا وتی" ،بریا زوتر س���ه‌فه‌رم بۆ ئه‌سته‌نبوڵ بكردبا. پێ���ش هاتنم بۆ توركیا چه‌ند كتێبێکم له‌ب���ارهی ئ���ەو واڵت���ه خوێندب���وه‌و وێنه‌یه‌كم له‌زه‌ینمدا بۆ دروس���تكردبو، به‌اڵم ده‌بێ بڵێ���م دیمه‌نه‌كانی توركیا جوانتر له‌و ش���ته‌یه كه له‌كتێبه‌كاندا ده‌گێڕدرێته‌وه".
كوردانی خۆرهه‌اڵت هاوسۆزی شه‌نگالن ئا :هاوكار حسێن ی ی شاره كوردییه‌كان له‌زۆرینه كوردستانی خۆرهه‌اڵت ،هاواڵتیان به‌گه‌رموگوڕیه‌و ه ده‌چن به‌ده‌م ی ی بۆ كۆكردنه‌وه ئه‌و هه‌ڵمه‌ته ی شه‌نگال كۆمه‌ك بۆ ئاواره‌كان به‌ڕێوه‌ده‌چێت‌و ده‌خوازن ئه‌و ی له‌ئێزدیه‌كان مه‌ینه‌تیه‌ی رو كردو ه به‌زوترین كات كۆتایی بێت. ی ی بانه هاوشێوه ی شار له‌ده‌روازه ی دیكه‌ی مه‌ریوان ،سه‌قز، شاره‌كان بۆكان ،سنه ،مه‌هاباد ،دیوانده‌ره‌‌و ی هه‌ڵمه‌ته‌ك ه كرماشان ،له‌و شوێنه به‌ڕێوه‌ده‌چ����و ناوبه‌ناو ئۆتۆمبیلێك ده‌وه‌ستاو سه‌رنشینانی داده‌به‌زین‌و ی بڕێك پاره به‌كه‌لوپ����ه‌ل‌و پێدان���� هاوس����ۆزیی خۆی����ان بۆ ش����ه‌نگال نیشانده‌دا. ئارام عیزه‌ت په‌نا ،ته‌مه‌ن 24ساڵ، ی هاتنه به‌رده‌م له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كه ی كۆمه‌كه‌كه‌و بڕێك پاره‌یان سندوق ی دانا‌و هاوس����ۆزیی ب����ۆ ئاواره‌كان ی ش����ه‌نگا ده‌ربڕی .ئارام به‌ئاوێنه ی راگه‌یاند" ،هیوادارم ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌یه له‌سه‌ر برا ئێزدیه‌كانمانه به‌زوترین كات نه‌مێنێت ،هاوكاریه‌كانیش����مان ی بۆ ئهوهی ه كه ئێمه‌ش خۆمان ژیان
ته‌‌رازوو به‌هۆی گۆڕانكاریه‌ك���ی كتوپڕه‌وه ناچار ئه‌بی���ت زۆرینه‌ی پالنه‌كانت بگۆڕیت .هه‌ڵه تێگه‌یشتنێك هه‌یه له‌گ هڵ هاوڕێكانت.
ئاواره‌ییمان بینیوه ،ده‌زانین چه‌ند ناخۆشه". ی كۆمه‌كه‌ك ه له‌الیه‌ن مانگی س����ور ئێرانیه‌و ه كۆده‌كرێت����هوهو له‌هه‌مو شارێكیش چه‌ند گه‌نجێك به‌شێوه‌ی خۆبه‌خشان ه به‌ش����دارن‌و ئه‌وانه‌ش ك ه هاوكاریی پێش����كه‌ش ده‌كه‌ن، هه‌ر به‌ته‌نیا كورده‌كان نین ،به‌ڵكو به‌شێكیش����یان ف����ارس‌و ت����ورك‌و ع����ه‌ره‌ب‌و نه‌ته‌وه‌كان����ی دیك����هنو ی هه‌ڵمه‌ته‌ك ه دێن‌و له‌كاتی بینین���� ی ده‌كه‌ن. به‌شدار ئه‌بوبه‌كر محه‌مه‌د ئه‌مینی ،ته‌مه‌ن ی 39س����اڵ ،له‌گه‌ڵ چ����وار هاوڕێ ی خۆبه‌خش له‌گه‌ڵ دیكه‌ی بهشێوه ی ئێران ی مانگی س����ور رێكخ����راو ی كارده‌ك����هنو ناوب����راو به‌ئاوێن����ه راگه‌یان����د" ،ئه‌وان����هی به‌ش����دارن له‌پێدان����ی هاوكاری ،فارس����ه‌كان‌و ی ی دیكه ك����ورده‌كان‌و گه‌ش����تیاران بیانین‌و خه‌ڵكی به‌ش����ێوه‌یه‌كی زۆر باش دێن به‌ده‌م هه‌ڵمه‌ته‌كه‌وه". ی له‌وه‌ش كرد ك ه ئه‌م ی باس ئه‌مین ی ئه‌وان له‌به‌رامبه‌ر یارمه‌تی‌‌و كاره هاوكاری "برا كورده‌كانمان ه له‌باشور ی ی بومه‌له‌رزه‌كه ی رودان ك ه له‌كات���� ی به‌م ،مه‌ردان ه هاتن به‌ده‌م ش����ار ی بۆ گه‌یاندن����ی ه����اوكاری‌‌و یارمه‌ت لێقه‌وماوان‌و كوردانی ئه‌و شاره".
دوپشک له‌زۆرین���هی ئیش���ه‌كانت پش���تت ساردبۆته‌وه ،تۆزێك به‌قه‌ناعه‌ته‌و‌ه كاره‌كان���ت بكه ب���ا هه‌ڵه‌ی گه‌وره نه‌كه‌یت.
که‌‌وان زۆر له‌كه‌سانی نزیك له‌خۆت ده‌ست ده‌خه‌نه كاره‌كانت���هوهو به‌هۆیه‌وه كێش���هی خێزانییت بۆ دروس���ت ده‌بێت.
گیسک هێمنتر به‌و باش���تر بی���ر له‌بڕیاره نوێیه‌كه‌ت بكه‌ره‌وه با دواتر خه‌م ی بۆ نه‌خۆیت .ته‌ندروستیت پێویستی به‌چاودێریی هه‌یه.
سه‌‌تڵ جێ ده‌ستت له‌زۆرینه‌ی كاره‌كاندا دی���اره‌و هه‌وڵه‌كان���ت جێگ���هی خۆیان گرتوه ،خۆشه‌ویس���ته‌كه‌ت سه‌رسامته.
نه‌‌هه‌‌نگ پێداگ���ری له‌و بڕی���اره‌ت بكه كه له‌ب���ارهی هاوڕێكانت���هوه داوته، بۆ زۆرینه‌ی ش���ته‌كان ئه‌گه‌ره‌كان پشتیوانتن.
10
rangalayawene@gmail.com
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
ره‌نگاڵه
چوار ژنی کورد منداڵە ئاوارەکان دڵخۆش دەکەن ئا :دالیا کەمال
لەدوای ھاتنی بێشوماری ئاوارەی ناوچە جیاوازەکان بۆ کوردستان، ھەر کەسەو بەشێوازی جۆراوجۆر کۆمەک‌و یارمەتییان پێدەبەخشێت، لەو چوارچێوەیەشدا چوار ژنی کورد کەمپینێکیان رێکخستوەو دەیانەوێت منداڵە ئاوارەکان دڵخۆش بکەن. چ���وار ژنی دیاری ک���ورد لەناوەوه‌و دەرەوەی کوردس���تان کەمپینێکیان لەژێر ناونیشانی "کەمپینی پیرۆزە" رێکخستوە بۆ یارمەتیدانی منداڵی ئەو خێزانانەی ئاوارەبونەتە ش���ارەکانی ھەرێمی کوردستانەوە .ئەو خانمانە ھەریەکە لەتارا جاف ،تەرزه فایەق، الزۆ ئازاد ،الڤە باس���تان-ن‌و رۆژانە کۆمەک کۆدەکەنەوەو خۆیان دابەشی دەکەن بەسەر منداڵە ئاوارەکان. لەب���ارەی ئ���ەو گروپ���ەوە ک���ە کەمپینەک���ەی رێکخس���توە ،تەرزە فایەق ئەندامی گروپەکە بەئاوێنەی راگەیان���د "ئەم���ە کەمپینێک���ی خنجیلەی���ەو ٤ژن بەرێوەیدەب���ەن هەریەکەمان لەش���وێنێکەوە .رەنگە کارکردن بەم جۆرە لەو روانگەیەوە ئاس���انتر بێت کە ڕێکكەوتن لەسەر هەر ش���ێوازێکی کارک���ردن لەنێوان چوار کەس���دا ئاس���انترە .هاوکات پێویس���تە ئەوە بڵێین کە کەسانێک ه���ەن هاوکارمان���ن لەخزمەتکردنی دابینکردنی ئەو پێداویستییانەی کە ئامانجی کەمپینەکەمانە بەبێ ئەوەی ناویانهاتبێت". لەب���ارەی ئەوەی بۆچ���ی مندااڵنیان ھەڵبژاردوە بۆ ھاوکاریکردن ،تەرزە ئاماژەی بەوەدا "ئێمە وەک کەمپینی پیرۆزە بڕیارماندا بەپێشکەشکردنی یاری مندااڵن‌و پێداویس���تی تایبەتی ژنان ،هاوکاری ئ���اوارەکان بکەین. بەگش���تی ک���ە چوین���ە کەمپەکان بینیمان کە ڕێکخ���راوە جیاوازەکان ت���ا ڕادەیەک���ی باش پێداویس���تیە سەرەتاییەکان پێش���کەش دەکەن، بەاڵم ئ���ەوەی ئێمە بەپێویس���تمان زانی ئامادەکردن‌و پێشکەشکردنی یاریی مندااڵنە بو تا دڵیان خۆشیان بکات‌و ئەو دۆخەی خۆیان بەجۆرێک لەبیربچێتەوە .ئەمە س���ەبوریەکیش دەداتە دڵی دایک‌و باوکەکان کاتێک مناڵەکان بەدڵخۆشی دەبینن". ئەم کەمپین���ە هەفتەی���ەک زیاترە دەستیپێکردوەو س���ەرەتا لەکەمپی
ئاوارەکان���ی بەحرک���ە ئیش���ەکانی دەس���تپێکردوەو بەنیازب���ون ل���ەو س���نورانە بمێنینەوە ،ب���ەاڵم دواتر گروپەکە بریاریدا کە لەهەر شوێنێک دەس���تیان بەمناڵێکی ئاوارە بگات یاریی���ەک ی���ان ش���یرینیەک بدەنە دەس���تی" ،لەچ ش���وێنێک دەژی‌و لەکوێوە هات���وە گرنگ نیە ،ئەوەی
ئێم���ە کردومانەتە پێوەر ئەوەیە کە مناڵ بێتو ئاوارە بێت ،ناسنامە الی ئێمە گرنگیی نیە". ت���ا ئێس���تا م���اوەی کۆتاییھاتنی کەمپینەکە ئاش���کرا نییە "بەاڵم تا ئەو کاتەی خەڵکانێک پێویس���تیان بەئێمە بێ���ت‌و خەڵکانێکیش هەبن هاوکاریمان بکەن ئێمەش لەخزمەت
ئەو مرۆڤانەدا دەبین کە پێویستیان بەهاوکاریی‌و هاوسۆزیی ئێمەیە". لەب���ارەی ئ���ەو یارمەتییان���ەی کە دەیدەنە ئەو مندااڵنە ،تەرزە فایەق ئاشکرایکرد "لە کاتی ئامادەبونمان لەکەمپ���ەکان هەرچ���ی یارمەتیەک پێمانبکرێ���ت پێشکەش���ی دەکەین. ئەوەی پێویس���تە لێ���رەدا بوترێت
ئەوەی���ە کە ئ���ەم کەمپین���ە لەچاو دابینکردنە سەرەتاییەکاندا زۆر کەم مەسرەفەو ئێمە کەسمان دەوڵەمەند نین .ئێمە چوار ژنین کە دایکایەتی‌و س���ۆز نەبێت هیچ ش���تێکی تر نیە پاڵنەرم���ان بێت ب���ۆ کارێکی وەھاو بەرپرس���یارێتیەکی لەو جۆرە .ئێمە داوای کۆمەکێ���ک دەکەین کە ڕەنگە
بەپارەی قاوەیەک یان نانخواردنێک بکرێت .پێشکەش���کردنی یاریی بۆ مندااڵن ش���تێکی وەھای تێناچێت. دەب���ێ بتوانی���ن بەچ���اوی منداڵی خۆمان سەیریان بکەین تاکو بتوانین دایکان���ە خەندەیان پێببەخش���ین، منداڵەکان س���ادەن‌و دڵیان بەشتی بچکۆلە خۆش دەبێت".
کامه‌ران بێتاسی :سینه‌مای کوردی له‌ئاستی جیهان ناسراوه ئا :رێبین چاالک سینه‌ماکاری شاری دهۆک کامه‌ران بێتاسی ئاماژه بهوه ده‌کات که سینه‌مای کوردی له‌سه‌ر ئاستی جیهان ناسراوه‌و هه‌نگاوی به‌ره‌و پێشه‌وه ناوه ،هاوکات باس لهوه ده‌کات له‌ئاینده‌دا فیلمی درێژ به‌رهه‌م ده‌هێنێت. ئه‌کته‌رو ده‌رهێن����ه‌ر کامه‌ران ڕه‌مۆ عه‌بدی ناسراو به‌کامه‌ران بێتاسیی خه‌ڵکی ش����اری زاخۆیه‌و له‌گوندی بێتاسیی له‌دایکبوه .ده‌رهێنانی بۆ زیاد ل����ه 70کلیپ کردوه‌و چه‌ندین فیلمی دیکۆمێنتاریی به‌رهه‌مهێناوه. خاوه‌نی چوار کورته فیلمیش����ه که وه‌ک سیناریس����ت‌و ده‌رهێنه‌ر کاری تێدا کردوه. کامه‌ران لهبارهی دۆخی ئێس����تای
کاوڕ كاره‌كان به‌و ش���ێوه‌یه ده‌ڕۆن كه دڵت ده‌یویس���ت ،كه‌مێك سازش له‌بڕیاره‌كانت بكه‌و به‌بێ دودڵیی ڕای خ���ۆت به‌خۆشه‌ویس���ته‌كه‌ت بڵێ.
س����ینه‌مای کوردی����ی گه‌ش����بینه‌و س����ینه‌ماکار به‌ره‌وپێ����ش بچێ����ت، ده‌ڵێ����ت "س����ینه‌ما له‌کوردس����تان چونکه ئه‌و دوان����ه پێکه‌وه جوانن‌و به‌ره‌وپێش ده‌چێت‌و له‌سه‌ر ئاستی ده‌توانن سینه‌ما پێشبخه‌ن". جیهان ناسراوه‌و پێشتریش له‌سه‌ر کامه‌ران بێتاسیی به‌شداریی چه‌ندین ده‌ستی پادشای س����ینه‌ما ،یه‌ڵماز فیستیڤاڵی ناوخۆیی‌و بیانی کردوه گونای ناس����رابو .له‌ئێستادا له‌ڕێی تێیدا چه‌ند خه‌اڵتێکی به‌ده‌ستهێناوه په‌یوه‌ن����دی ده‌رهێنه‌ران����ی کوردو ک����ه دواترین����ان خه‌اڵت����ی لیژنه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه س����ینه‌ماییه‌کان داوه‌ران بو له‌فیستیڤاڵی دوبه‌ی. فیلمه کوردییه‌کان له‌فیستیڤاڵه‌کان کاره‌کانی ڕابردوی ئه‌و هونه‌رمه‌نده وه‌ک فیلمی کوردی نمایشده‌کرێن‌و زیات����ر له‌کورت����ه فیلم����دا خ����ۆی بینیوه‌ته‌وه ،به‌اڵم له‌ئاینده‌دا پالنی خه‌اڵت وه‌رده‌گرن". نوێتری����ن کاری هونه‌ری����ی ئ����هو ،هه‌یه بۆ دروس����تکردنی فیلمی درێژ کورت����ه فیلمێکه له‌ژێر ناونیش����انی "مه‌رج نیی����ه ده‌رهێن����ه‌ر خاوه‌نی (شه‌وێکی درێژ) هه‌روه‌ها سه‌رقاڵی فیلم����ی درێژ بێت .راس����ته فیلمی کاری به‌رهه‌مهێنان����ی فیلمێک����ی درێ����ژ هه‌نگاوێکه بۆ سه‌رخس����تنی دیکۆمێنتاریش����ه له‌س����ه‌ر ژیان����ی ده‌رهێن����ه‌ر .ب����ه‌اڵم ده‌بێت خاوه‌نی سیناریۆیه‌کی باش بیت بۆ فیلمێکی هونه‌رمه‌ندێکی کوردی ناودار. لهبارهی په‌یوه‌ندی نێ����وان بینه‌رو درێژ ،م����ن له‌ئاین����ده‌دا به‌هاوکاری س����ینه‌ماکران ،کام����ه‌ران ده‌ڵێ����ت به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی س����ینه‌مای دهۆک "ده‌بێ����ت په‌یوه‌ندی����ی بین����هرو فیلمی درێژ دروست ده‌که‌م".
گا
دوانه
روبه‌روی كێش���هی دارایی ئه‌بیته‌وه‌و هه‌واڵێك���ی خ���ۆش ده‌بیس���تیت‌و نازانی���ت چۆن روب���ه‌روی ببیته‌وه ،گه‌شبینی به‌هه‌ندێ له‌و خۆشییانه. ی كێشه به‌كه‌س���ێك سه‌رسام ئه‌بیت‌و كارت به‌هۆی ئه‌وانه‌ش���هوه توش تێده‌كات. ده‌بیت له‌گه‌ڵ خۆشه‌ویسته‌كه‌ت.
قرژاڵ
شێر
ی ئه‌م���ڕۆ چاره‌س���ه‌ری گونج���او بۆ مه‌هێڵ���ه س���ۆزو خۆشه‌ویس���ت كاریگه‌ری���ی له‌س���ه‌ر بڕیاره‌كان���ت كێش���ه‌كه‌ت ده‌دۆزیت���هوه ك��� ه هه‌بێ���ت .هه‌مو ش���تێك كاتی خۆی ماوه‌یه‌كه خه‌ریكیت‌و خۆتت پێوه سه‌رقاڵكردوه. دێت په‌له‌مه‌كه.
فه‌‌ریک دۆخ���ی دارایی���ت خه‌ریك���ه باش ئه‌بێ���ت ،به‌الَم هه‌وڵ���ی زیاترو خۆماندوی���ی ئه‌وێت .هه‌ینی رۆژی به‌ختته.
بیروڕا
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
birura.awene@gmail.com
داعش هەوڵدان بۆ دوبارەکردنەوەی ئەزمونی سعودییە بەخۆیانبەخشیوە ،لەڕیش‌و سمێڵ‌و قژبڕینی بەختیار کەریم تایبەتەوە بیگرە بۆ پۆش���ینی جلوبەرگی مامۆس���تای فه‌لس���ه‌فه /زانک���ۆی تایبەت ،هەم باس لەهەندێک کەس���ایەتیی سه‌الحه‌دین دینیی ناو مێژو دەکەن‌و هەم بۆ کۆمەڵێک تێکس���تی دین���ی تایب���ەت دەگەڕێنەوەو هەر لەسەرەتای سەرهەڵدانی داعشەوە هەم ش���ەرعیەتێکی دینی تایبەت بەکارو پاش دەس���تپێکردنی ش���ەڕی ناوخۆی کرده‌وەکانیان ئەبەخش���ن .پێش���یانوایە سوریا ،تا دەستبەس���ەرداگرتنی چەند هەمو ئەو شتانەش���ی ک���ە ئەنجامیئەدەن ناوچەیەکی س���وننی عێ���راق ،چەندین بەپێی یاساو بەهاو خواستە شەرعییەکانی خوێندنەوەو ش���رۆڤەی جی���اواز کراوە ئیسالم ئەنجامیئەدەن واتە هەم بەگوێرەی بۆ رەگوڕیش���ەی داعش .دەیان تیۆری شەرع‌و دین خۆیان بەکوشت ئەدەن‌و هەم پالنگێڕێ هەڵچنراون‌و دەیان الیەن یەکتر بەگوێرەی شەرع‌و دینیش ئەکوژن‌و وێران بەدروستکردن یان پاڵپشتیکیردنی داعش دەکەن .بەکورتی ئەم جۆرە هێزە پێیوایە تۆمەتبار دەکەن .لەوانەیە ئەو پرسیارەی ئەوەی ئەنجامی ئ���ەدات ئەرک‌و واجبێکی کێ داعشی دروس���تکرد ،وەاڵمدانەوەی دینیی���ە ،گوێگرتنێک���ی ڕاس���تگۆیانەو لەئێس���تاو ئایندەشدا ئاس���ان نەبێت، ڕاس���تەقینەیە لەخ���وداو پێغەمەب���ەرو یان ه���ەر وەاڵمێکی ئامادە یان تەنانەت تێکس���تە دینیی���ە موقەدەس���ەکان .بۆیە بەڵگەداری���ش بدرێت���ەوە ،کەس���انێک لەخوێندنەوەی ئەم جۆرە گروپەدا ناکرێت دەبن ک���ە قبوڵی���ان نەبێ���ت‌و وەاڵمی دین بکرێتە دەرەوەی کردەی تێگەیش���تن بەدیل پێش���کەش بک���ەن .بەاڵم ئەوەی لەخۆیان‌و هاوش���ێوەکانیان .بەاڵم ئەوەی جێگەی سەرنجەو کەمی لەسەر وتراوە، گرنگە ئاگام���ان لێیبێ���ت ئەوەیە ئەوەی النیک���ەم لەمیدی���ای کوردی���دا ،پێگەی ئەم جۆرە هێزانە دەیخەن���ەکار دین نییە داعش���ە لەچوارچێ���وەی بزوتنەوەیەکی بەڕەهایی ،دین نیی���ە وەک جەوهەر ،دین گەورەت���ردا لەعێراق‌و س���وریا ،ئەویش نییە وەک ش���تێکی نەگ���ۆڕ ،بەڵکو دینە بزوتنەوەی س���وننەکانە (ی���ان ئەهلی وەک گوتار ،ئ���ەوەی ئامادەیە ”گوتارێکی س���وننە بەگش���تی) .ئایا داعش تەنها دینیی“ە تیایدا کۆمەڵێک وێنەو لێکدانەوەو پاڵپشتی مەعنەوی‌و هەندێک جار مرۆیی بیروبۆچون‌و چەمک‌و پراکتیک‌و ڕەمزی دینی لەس���وننەکان بەدەس���تدەهێنێت؟ یان کۆدەکرێنەوە ،بۆ ئەوەی بتوانن رەوایەتی بەو حیکایەتە گەورەی���ە بدەن کە دونیاو داعش بەش���ێکی دانەبڕاوە لەبزوتنەوەو ڕوداوەکانی پێ تەفس���یر دەکەن‌و شوێن‌و راپەڕینی س���وننەکان ل���ەدژی دو رژێم جێی خۆش���یان لەبەرامبەر ئەو ڕوداوانەو کە ئێران پاڵپش���تی گەورەیانەو زامنی لەن���او دونی���ادا دیاری دەک���ەن .رەگەزە مانەوەیانە؟ هەندێک کەس لەو بڕوایەدان س���ەرەکییەکانی ناو ئەم گوت���ارە دینییە کە داعش دژی هەمو شتێکن .لەڕاستیدا سەلەفییەی ئەمڕۆکە بریتییە لەچەمکەکانی ئەمە پۆزش���هێنانەوەیەکی ناڕاستەوخۆ جیهاد بەمانا س���ەربازییەکەی ،شەهادەت ی���ان نەزانانەیە ب���ۆ تاوانەکانی داعش، وەک پراکتیکی سیاس���یی ژم���ارە یەک ،چونک���ە ک���ە داعش���مان لەهەلومەرجە کۆکردنەوەی ئەو ئایەت‌و حەدیسانەی کە ئایینی -مەزهەبی ،کولتوریی‌و مێژوییەکە باسی شەڕو شۆڕو کوشتن‌و بڕین دەکەن ،داب���ڕی ،هیچ ش���تێک نامێنێتەوە جگە پێناسەکردنەوەیەکی نوێی چەمکی کوفرو لەکۆمەڵێک چەتە کە لەوانەیە ئەمڕۆ یان کافرو دین‌و بێدینی ،پیادەکردنی شەریعەت‌و سبەی لەناوبچن. بەاڵم لەڕاستیدا داعش تەنها گروپێکی دامەزاراندنی دەوڵەتێکی ئیسالمی .ئەوەی ئەم گوتارە ئیسالمییە لەئیسالمی دەوێت چەتە نییەو تا ئایندەیەکی دور داعش‌و ڕوە توندوتیژو جەنگاوەرییەکەی دینە ،ئەو دیاردەی داعشیزم لەگەڵمان دەمێنێتەوە، ڕوەی���ە کە دەتوانێت بەهۆیەوە خۆی لەناو ئەوان دابڕاونین لەمێژوی نزیکەی هەزارەو حیکایەت���ە گەورەک���ەدا وەک بونەوەرێک نیوێکی ئەم ناوچەیەو جیهان ،دابڕاونین چ���االک ئامادەبێ���ت ،هێزو ش���ەرعیەتی لەهاوکێشە سیاسییەکانی ئەم ناوچەیەو تۆڵەکردنەوەو کوشتن‌و بەرپاکردنی جەنگی دابەشبونی تایەفی کە لەئەشکەوتەکانی پێببەخشێت .خاڵی سەرەکی لەم گوتارەدا مێژوەوە وەک دێوەزمە دەهێنرێنەوە بۆ ئەوەیە ئیس�ل�ام دابڕێژێتەوە وەک ئەوەی گیانی خەڵکی ئەم ناوچەیە. داعش بەشێکی دانەبڕاوە لەمەزهەبی دینێک بێت بەچەک وەاڵمی کافرو بێدین‌و ب���ڕوا دینییە جی���اوازەکان بداتەوە .هەمو س���وننە ،لەمێ���ژوی ئ���ەم مەزهەب���ەو ئەم ڕوانین‌و لێکدانەوانە ،ئەم سیاس���ەتە جەنگ���ە پیرۆزەکان���ی لەگ���ەڵ کافرانی تایبەت���ەی تەفس���یرکردنەی ئیس�ل�ام ،دەرەکیی (ناموس���وڵمانەکان)و کافرانی بەش���ێکی هێجگار گرنگ���ی بیرکردنەوەو ناوخۆیی (ش���یعەو هەمو مەزهەبەکانی ئاکارو پاڵن���ەری کارک���ردن‌و جواڵنەوەی ت���ر ک���ە پێچەوان���ەی داعش���ییەکان ئەم هێزەی���ە .ئەم سیاس���ەتە تایبەتەی بیریانکردۆتەوە) ،سەدان نمونەمان هەیە تەفس���یرکردنە وادەکات هەم���و ش���تێک لەس���ەر س���ەرهەڵدانی داعش لەفۆرمی لەئیس�ل�امدا بۆن���ی ڕۆحانیەتی لێبێت ،بۆ ترداو بەن���اوی ترەوە .ه���اوکات داعش نمونە س���ۆفیزم ،یان بۆنی فیکرو ئەدەبی دابڕاو نییە لەو گروپە سوننانەی ئێستای لێبێت ،بۆ نمونە فەلسەفەو ئەو بەشانەی عێراق‌و س���وریاو بەشێکە لەو شۆڕشەی عیلمی ک���ەالم ک���ە لەگ���ەڵ عەقاڵنیەتدا ئەوان بەرامبەر هەژمونی ش���یعەو ئێران تەبایە ،یان بۆنی یەکترقبوڵکردن‌و ڕێگرتن دەیکەن .بەاڵم سیناریۆیەک کە جێگەی لەتوندڕەویی دینی لێبێت ،وەک نائیسالم‌و سەرنجەو لەوانەیە لەم سیناریۆیەدا مێژو دژەئیسالم‌و کوفر وێنا بکات. بەڕاس���تی خۆی دوبارەبکاتەوە ،بریتیە هێزی دەڵێن وەک زۆرێک لەش���ارەزایان لەدوبارەبونەوەی دروستبونی میرنشینی ئەلقاعی���دە و گروپگەلێک���ی وەک داع���ش س���عودییە ،بەاڵم ئەمجارە لەناوەڕاستی ل���ەوەدا نیی���ە ک���ە خاوەنی دیس���پلینی عێراق. ڕێکخراوەی���ی پۆاڵیی���ن‌و ئۆرگانی گەورەو پێش ئەوەی باس���ی ئەم س���یناریۆیە حزبیی پتەوی بێوێنەن ،نا ،بەپێچەوانەوە ،بک���ەم ،دەخ���وازم گومانێک ب���ۆ مێژو هێزی ئەم ج���ۆرە گروپان���ە لەوەدایە کە تۆماربکەم ،لەوانەی���ە بەیارمەتی هێزە هێما ب���ۆ کۆمەڵێک تێگەیش���تنی تایبەت ئیس�ل�امییەکانی ناوخۆی کوردس���تان، دەک���ەن .ئەم���ان ئەوەن���ده‌ی فیک���رەن ،دەوڵەت���ی مۆدێلکراو لەس���ەر ئەزمونی کۆمەڵێ���ک فیکرەی س���ادەو پەڕگیرو بێ س���عودییە پەلبکێش���ێت بۆ کوردستان قواڵی���ی ،ئەوەندە ڕێکخراوو حزب‌و ئۆرگان (ئەوەی س���وننەکان بەباک���وری عێراق نین .ڕاس���تە ئەمانە هەندێک چوارچێوەی ناویدەبەن‌و بەبەشێکی دانەبڕاو لەخاکی ڕێکخراوەییان هەیە ،س���ەرچاوەی داراییان خۆیان���ی دەزانن) .چونکە س���وننەکان، هەی���ە ،هەندێکجار کامپی مەش���قکردنی پێش ئەوانیش ش���یعەکان تێگەیش���تن، س���ەربازییان هەیە ،مان���ەوەی ئەم جۆرە کە چیتر ناتوان���ن وەک عەرەب‌و عێراق گروپە لەدوای تێکش���کاندن‌و وێرانکردنیان بەهەمانشێوەی سەدەی رابوردو حوکمی لەڕوی سەربازیی‌و ئەمنییەوە پابەستی ئەو کورد بکەن ،ش���یعە تا ڕادەیەک دەستی ڕاستییە کە ئەم جۆرە گروپانە ئەوەندەی لەپرۆژەی حوکمکردنی کورد شوشتوە، فیکرەن ،ئایدیالن ،لێکدانەوەیەکی تایبەتی بەاڵم س���وننە پ���اش ئ���ەوەی دڵنیابو ئیس�ل�امن ،هاوارێکن ب���ۆ مۆبیلیزەکردن ،لەوەی کە بەغداو سامەڕای لەدەستچو، کۆمەڵێ���ک باوەڕی کەم‌و س���ادەی دینین هەوڵ���دەدات ل���ەدەرگای ئایین���ەوە ک���ە ب���اس لەدامەزراندن���ی یۆتۆپیایەکی جارێکی تر حوکم���ی کورد بکات ،لەناو ئیس�ل�امی دەکەن ،پێ لەسەر پیادەکردنی کوردستانیش "پیاوچاک"و "موجاهید"ی شەریعەت دادەگرن ،لەسەر دژایەتیکردن‌و بێئیرادەک���ردن‌و دیس���پلینکردنی ئافرەت دڵس���ۆز زۆرن بۆ بونە خزمەتکاری ئەم کاردەک���ەن ،لەهەموش���ی گرنگت���ر پ���ێ پرۆژەیە. سەبارەت بەسیناریۆی دوبارەبونەوەی لەس���ەر جیهاد دژ بەکەسانی ناموسڵمان‌و موس���ڵمانانی ناڕاس���تی وەکو شیعە ،کە دروس���تکردنی دەوڵەت���ی س���عودییە، بەزەندی���ق ناوی���ان دەب���ەن ،دادەگ���رن ،س���ودبەخش دەبێت ئەگ���ەر بەکورتی ئەوەندە هێزی ڕێکخراوو دیسپلینکراو نین .س���ەیرێکی مێ���ژوی دروس���تبونی ئەو ئەمە جگ���ە لەپێداگرتن لەس���ەر فیکرەی دەوڵەتە بکەین کە ئێس���تا بەمیرنشینی شەهادەت‌و ش���ەهیدبون لەپێناوی ئومەو عەرەب���ی س���عودییە ناس���راوە .خێڵی ئیس�ل�امدا وەک هێم���او رەم���زو دەاللەت ئالس���عود ،یەکێک بون ل���ەو خێاڵنەی لەئیمانێک���ی دینی���ی ق���وڵ .ب���ەاڵم ئەو ک���ە بەدرێژایی چەندین س���ەدە لەگەڵ کەسانە کێن کە دەکەونە دوای ئەم جۆرە خێڵەکان���ی ت���ری دورگ���ەی عەرەب���ی بزوتنەوانە؟ بەش���ی دوهەمی ئەم نوسینە تەرخانە بۆ وەاڵمدانەوەی ئەم پرسیارە.
سعودییە لەپاڵ هەناردەکردنی جیهاددا ،ئامانجێکی گەورەتری هەیە وەک دەوڵەتێکی سوننی ترسێکی گەورەی هەیە لەپەلهاویشتنی ئێران لەناوچەکەدا لەپاش داگیرکردنی عێراق لەالیەن ئەمه‌ریکاوە سعودییە لەهەوڵدابو بۆ سنوردارکردنی ئەم پەلهاویشتنەی ئێران لەڕێگەی دروستکردنی دەوڵەتێکی سوننی توندڕەو لەعێراق لەشەڕدا بون .بەاڵم لەسەرەتای سەدەی بیستەمدا گۆڕانکارییەکی گەورە بەسەر هاوکێش���ەی هێزدا ه���ات ،پاش ئەوەی ئالس���عود توانیان ئەو خێڵە جەنگاوەرە بوێ���رو توندوتیژان���ەی بە(ئیخ���وان) ناس���رابون‌و هەم���و خەڵک���ی ناوچەکە لەدڕەندەییان دەترسان ،بکەنە پاڵپشتی خۆیان‌و تەرازوی شەڕ بەالی ئالسعوددا الربکەنەوە .لەبەرامبەر ئەم پاڵپش���تییە گەورەی���ەدا ،ئیخوان���ەکان تەنه���ا یەک داواکاریی���ان هەبو :باڵوکردنەوەی فکری وەهابی���ەت ،کە ئ���ەوان بەدرێژایی مێژو پێوەی پابەندبون‌و لەپێناویدا ش���ەڕیان دەکرد .پاش ئەوەی ئالس���عود بەشێکی زۆری دورگ���ەی عەرەب���ی داگیرک���رد، ئینگلیزەکان کە ئەوکات���ە ناوچەکەیان داگیرکردبو ،نەک ئامادەنەبون روبەڕوی ئالس���عودو س���وپاکەی ببنەوە ،بەڵکو دوژمن���ە سەرس���ەختەکانی ئالس���عود، بنەماڵەی ش���ەریف حوسەین کە پێشتر هاوپەیمان���ی بەریتانیا ب���ون لەجەنگی یەکەم���ی جیهانی���دا ،لەس���عودییە دورخرانەوەو لەش���وێنی تر میرنشینیان بۆ دروس���تکرا ،سەرەتا لەئوردن پاشان لەعێراق .بەه���اوکاری بەریتانیاو دواتر ئەمه‌ریکا ،ئالسعود بناغەڕێژی دەوڵەتێکی ئیس�ل�امی وەهابی کرد ،دەوڵەتێک کە ناوەکەش���ی لەناوی ئ���ەم بنەماڵەیەوە هات���وە .دوات���ر نەوتی ت���ازە دۆزراوە لەس���عودییە ،بوە ئەو فریادڕەسەی کە هەمیشە میرنشینی سعودییە‌و بنەماڵەی ئالس���عودی لەقەیرانەکان رزگارکردوە. بگرە تواناداری کردون بۆ هەناردەکردنی قەیرانەکان���ی ناوخ���ۆ ب���ۆ دەرەوەی سنورەکانی میرنشینەکەیان. جێگ���ەی س���ەرنجە ک���ە ئیخوانەکان لەالی���ەن ئالس���عودەوە وەک گروپێکی چەکدار لەناوب���ران ،لەبەرئەوەی ئەوان بڕوایان بەدەوڵەتی مۆدێرن نەبو ،بەڵکو دەیانویس���ت پەلبه���اون ب���ۆ دەرەوەی س���نورەکان‌و دەستیانکرد بەپەالماردانی ئوردن‌و عێراق‌و کوه‌یت .ئینگلیز ناچاربو یارمەتی ئالسعود بدات بۆ لەناوبردنیان. ب���ەاڵم فک���ری تەکفیری���یو تەوحیدیی وەهابییەکان تا ئێستاش درێژەی هەیە. هاوکات شێوازی شەڕکردنی ئیخوانەکان ئێستا لەالیەن داعشەوە پەیڕەو دەکرێت: باڵوکردنەوەی زۆرترین ترس‌و تۆقاندن‌و سەرس���امکردنی دوژمن تاکە ڕێگەیە بۆ یەکالکردنەوەی شەڕەکان .ئیخوانەکانی ئەوکات‌و داعش���ییەکانی ئێستا ،دەڵێن ئەم شێوازی شەڕکردنەی ئەوان بەشێک ب���وە لەئ���اکاری جەنگ لەس���ەردەمی
"سەلەفی ساڵح"داو بەڵگە مێژوییەکانیش پاڵپشتیی ئەم دیدە دەکەن. بەدرێژای���ی س���ەدەی راب���وردو هەمو مەالیەک���ی هەاڵهاتو لەجەورو س���تەمی واڵتەکەی خۆی روی دەکردە س���عودییە. ت���ا کار گەیش���تە ئ���ەوەی مزگ���ەوت‌و مەدرەس���ەکانی س���عودییە بونە بنکەی فێرکردنی فکری وەهابیەت‌و باڵوکردنەوەی بەهەمو جیهانی ئیس�ل�امیدا .راستە ئەم فک���رە تەکفیریی���ەو هەڵگرانی س���ەرەتا یارمەتی���دەر بون بۆ بونیاتنانی دەوڵەتی سعودییە ،بەاڵم دواتر بونە هەڕەشەیەکی هەمیش���ەیی لەس���ەر دەوڵەت‌و خێزانی شاهانەی س���عودییە .بۆ کەمکردنەوەی ئەم مەترسییە لەسەر ناوخۆی سعودییە، دەوڵەت هەمیشە دەروازەیەک دەدۆزێتەوە، یان قەی���ران لەواڵتێکی تر دەخوڵقێنێت‌و هان���ی وەهابیی���ەکان دەدات بچ���ن ب���ۆ جیهاد .دیاردەیەک کە دەکرێت ناوبنرێت (هەناردەکردنی جیهاد) .لەساڵی 1979 کە یەکێتی سۆڤێتی جاران ئەفگانستانی داگیرکرد ،س���عودییە بەخۆش���حاڵییەوە دەس���تیکرد بەیارمەتیدان‌و چەکدارکردنی هەزاران الوی س���عودی بۆ جیهاد لەدژی کۆمۆنیزمی یەکێتی سۆڤێت‌و رزگارکردنی واڵتێکی ئیسالمی .یەکێک لەو جیهادییە گەنجانە ئوسامە بنالدن بو کە دواتر بوە هەڕەشە لەسەر سعودییە ،چونکە ئوسامەو هاوبیرانی لەناو سعودییە هەڵگری فکری وەهاب���ی تەکفیری ب���ون‌و داوای گۆڕینی رژێمی گەندەڵی سعودییەیان دەکرد. لەئێس���تادا س���وریاو عێ���راق یەکێکن لەو ش���وێنانەی کە س���عودییە گەنجانی وەهاب���ی بەمێگەل بۆ رەوانە دەکات .ئەو گەنجانەی هەمو بیرکردنەوەیەکی جیاواز لەتێگەیش���تنی خۆی���ان بەکوفر دەزانن‌و حوکمیش���یان بۆ کوفر تەنها کوش���تن‌و بڕین���ە .بێگوم���ان هەڵوێس���تی فەرمی سعودییە نکوڵیکردنە لەهاندانی گەنجان بۆ رۆیش���تن ب���ۆ جیهاد ،ب���ەاڵم دڵنیان ئەگ���ەر ئەم گەنجان���ە ک���ە تەیارکراون بەفیکری جیهاد نەڕۆن ئەوا جیهاد لەناو ماڵی س���عودییەو لەدژی خێزانی شاهانە ئەنجام���دەدەن .لەبەرئ���ەوە س���عودییە بەملیارەها دۆالری نەوت‌و حەج رۆدەکاتە گۆڕەپان���ی ش���ەڕی س���وریاو عێ���راق‌و بەسەدان گەنجی دەرچوی مەدرەسەکانی شوش���تنەوەی مێش���ک رەوان���ە دەکات بۆ بەڕێوەبردنی ئەم ش���ەڕانە .ئامانجی سەرەکییش لەمە دورخستنەوەی ئاگری جیهادە لەماڵی خۆی. بەاڵم س���عودییە لەپاڵ هەناردەکردنی جیهاددا ،ئامانجێک���ی گەورەتری هەیە. وەک دەوڵەتێک���ی س���وننی ،ترس���ێکی گەورەی هەی���ە لەپەلهاویش���تنی ئێران لەناوچەکەدا .لەپاش داگیرکردنی عێراق لەالیەن ئەمه‌ریکاوە ،سعودییە لەهەوڵدابو بۆ س���نوردارکردنی ئەم پەلهاویش���تنەی ئێران ،لەڕێگەی دروستکردنی دەوڵەتێکی س���وننی توندڕەو لەعێ���راق .بەاڵم پاش ئەوەی ئەم پرۆژەیە شکستیخوارد ،ئێستا هەوڵدەدرێ���ت پرۆژەک���ە لەپانتاییەک���ی جوگراف���ی جیاوازدا جێبەجێ بکرێت ،کە بریتییە لەناوەڕاس���ت‌و باک���وری عێراق‌و ناوچە سوننییەکانی سوریا. دروس���تبونی دەوڵەتێک���ی لەم جۆرە لەناوجەرگەی عێراقی س���وننیدا ،تەنها بەوەندە ناوەس���تێت کە هەوڵی لکاندنی کوردس���تان ب���دات ،بەوپێی���ەی کورد موس���وڵمانی س���وننەن‌و پێویستە وەک هەمیش���ە ئەوان حوکمیان بکەن ،بەڵکو ئەم دەوڵەتە پاش سەرکەوتنی لەعێراق، ناوچە س���وننییەکانی س���وریا دەکاتە بەش���ێک لەدەوڵەتەک���ەی‌و ئەگ���ەر کرا هەوڵی پەلهاویش���تن بۆ لوبنان‌و ئوردون دەدات .چاالکییەکان���ی داعش راس���تی ئەم ئاراس���تەیەمان نیشاندەدەن .ئەگەر سەرنجی جوگرافیای ئەو ناوچانە بدەین کە داع���ش تێیاندا هەوڵ���ی پتەوکردنی پێگ���ەی خ���ۆی دەدات ،دەبینی���ن ئەو ناوچانەن کە سوننەنش���ینن‌و هاوسنورن لەگەڵ ناوچە کوردنش���ینەکان لەسوریاو عێراق .یەکێک لەو کارانەی داعش ئێستا دەیکات ،بەوتەی خۆیان "پاککردنەوە"ی ئ���ەم ناوچانەیە لەش���یعە ،مەس���یحی، یەزیدی ،تورکم���ان‌و هەمو گروپێکی تر کە س���وننە نین .هاوشێوەی سعودییە، کە هەر لەس���ەرەتای دروس���تبونییەوە دەستیکرد بەوەدەرنان‌و کوشتنی هەمو ئەوانەی س���وننە نەبون ،ب���ەاڵم لێدانی ئالس���عود لەئیخ���وان‌و تەکفیرییەکانی س���ەرەتا ،ب���وە ه���ۆی وەس���تاندنی ئ���ەم هەڵمەت���ە .س���ەبارەت بەداعش، ئەگ���ەر س���ەرکەوتوبون لەبونیاتنان���ی دەوڵەتەکەیان ،ئەوا دەوڵەتێکی سوننی پەتی دەبێ���ت ،کە بەفکرێکی تەکفیری‌و
کورد لەم نێوانەدا دەتوانێت تەنها شەڕی مانەوەی خۆی بکات‌و هەوڵبدات بەپاڵپشتیی ئەمه‌ریکاو ئیسرائیل ببێتە "ئیسرائیلێکی تر" لەناوچەکەدا کورد ئەگەر چاالکانە کاربکات بۆ دروستکردنی روداوو گۆڕینی دۆخی ئێستا ئەوا ئەمه‌ریکا لەگەڵ هەلومەرجی نوێدا بەرژەوەندی دەبێت لەپاڵپشتیکردنی دەوڵەتی کوردی عەرەبساالری بەڕێوە دەبرێت. میدیا عەرەب���یو جیهانییەکان ئاماژە بەهەڕەش���ەی داع���ش دەکەن لەس���ەر سعودییە .لەڕاس���تیدا ئەمە هیچ بنەماو بەڵگەیەکی نییە ،جگە لەقسەی هەندێک لەداعشییەکان‌و پاڵپشتەکانیان لەناوخۆی س���عودییە ،کە باس لەروخاندنی رژێمی ئالس���عود دەکەن ،ب���ەاڵم هەرگیز ئەو توانایەیان نییە .داعش بێ پاڵپش���تیی سعودییە هەڵناکات ،هێزە سوننییەکانی تری���ش کە راس���تەوخۆو ناڕاس���تەوخۆ پاڵپشتیی داعش دەکەن ،بەبێ فەرمانی س���عودییە ئ���ەم کارە ناک���ەن .داعش لەئەگەری سەرکەوتنیشدا ،بێ پاڵپشتی دارای���ی س���عودییە ناتوانێ���ت درێ���ژە بەبەڕێوەبردن���ی دەوڵەتەک���ەی ب���دات. چونکە دەوڵەتی داعش دەوڵەتی جەنگ دەبێت ،هەمیش���ە پێویس���تی بەدارایی زۆری نەوت���ی س���عودییەو موجاهی���دی تەکفیری س���عودی‌و واڵتانی تر دەبێت. لەبەرئ���ەوە ئەو بۆچون���ەی کە دەڵێت سعودییە وەحشێکی دروستکردوەو بەم زوانە دەکەوێتە گیانی خۆی ،دروس���ت نییە .هاوکات ئەو خوێندنەوەیە دروست نییە کە دەڵێت داع���ش ژێرخانی نەوت دەکاتە ئامانج ،لەپێناو بەدەس���تهێنانی داهاتی ناوخۆیی ،یەکەم لەبەرئەوەی ئەم داهاتە زۆر کەمترە لەوەی س���وپایەکی وەک داعشی پێبژی ،دوەم لەبەرئەوەی لێدانی ژێرخانی نەوت لەعێراق ،هەژمونی س���عودییە زیاتر دەکات لەسەر بازرگانی نەوت لەجیهاندا .لەئێستادا دابینکردنی نەوت لەئاس���تێکی نزمدایەو سعودییەش خۆی ئام���ادە دەکات بۆ بەرزکردنەوەی زیاتری نرخی نەوت‌و رێژەی بەرهەمهێنان. تەنه���ا دو س���اڵ لەمەوبەر س���عودییە، ترس���ی هەبو لەگەڕانەوەی عێراق وەک بەرهەمهێنەرو هاوردەکارێکی سەرەکیی نەوت ،بەاڵم س���وپاس بۆ داعش ئێستا سعودییە ئەو ترسەی لەڕەوینەوەدایە. هەم���ان بۆچون دروس���تە س���ەبارەت بەپاڵپش���تی تورکیا بۆ داعش .دەوڵەتی داعش ک���ە ئێس���تا هاوس���نورە لەگەڵ تورکی���ا ،بێ پاڵپش���تی تورکیا ناتوانێت بمێنێتەوە ،زۆربەی موجاهیدەکان لەخاکی تورکیاوە دێن بۆ عێراق‌و سوریا ،هەروەها پاڵپشتییە دارایی‌و سەربازییەکان لەناوو بەناو تورکیادا دەگەن بەداعش .چەندین رۆژنامەنوس باسی کرانەوەی سنورەکانی تورکیا دەکەن بەڕوی داعشدا ،بەڕادەیەک ک���راوەن ک���ە چەکداران���ی داع���ش بۆ خواردن���ی کەباب لەس���وریاوە دەچن بۆ تورکی���او دەگەڕێنەوە ،وەک ئەوەی لەناو چوارچێ���وەی یەک دەوڵەت���دا هاوتۆچۆ
13
بکەن .بێگوم���ان حکومەتەکانی تورکیاو س���عودییە نکوڵ���ی لەهاوکاریکردن���ی داعش دەک���ەن .یەکێک ل���ەو نمونانەی کاربەدەس���تانی س���عودییە دەیهێننەوە وەک بەڵگ���ە ب���ۆ دژایەتیکردنی داعش، بریتییە لەبەخش���ینی ی���ەک ملیار دۆالر بەس���وپای لوبنان ب���ۆ بەرەنگاربونەوەی هەڕەش���ەی داعش .بەاڵم لەڕاستیدا ئەم پاڵپش���تییە داراییە گەورەیە ،ئاراستەی حزبواڵو ئێران کراوە نەک داعش ،چونکە س���اڵی رابوردو کە هەڕەشەی داعش بەم ش���ێوەیەی ئێستا لەس���ەر لوبنان نەبو، س���عودییە بەبەهای س���ێ ملی���ار دۆالر چەکی فەڕەنسی بۆ سوپای لوبنان کڕی. مەبەستی سعودییە لەبەهێزکردنی سوپای لوبنان لەڕێگەی س���وننەکانی لوبنانەوە، بێهێزکردنی حزبواڵی���ە .بەکورتی ئێران‌و هەژمونی شعیە بۆ س���عودییە بەدرێژایی مێ���ژو ،دوژمنێکی گەورەت���ر بون لەهەر هەڕەشەیەکی تر. کەواتە ئەگەر گومانیش هەبێت لەوەی سعودییە راستەوخۆ داعشی دروستکردوە، ئەوا ئەمڕۆ داعش دەستکەالیەکی لەبارە بەدەس���ت س���عودییەوە ،ک���ە دەتوانێت روبەڕوی دەس���تکەالکانی ئێرانی بکاتەوە لەعێ���راق ،س���وریاو لوبن���ان .ه���اوکات داعش‌و کاریگەریی لەسەر کەرتی نەوتی عێ���راق ،بااڵدەس���تییەکی بێوێنە دەدات بەس���عودییەو دەس���تکراوەی دەکات لەبەرزکردنەوەی نرخ���ی نەوت .پرۆژەی دەوڵەتێکی س���عودییە -ئاسا لەناوچەکە، لەوانەیە لەمەودای دوردا هەڕەش���ەیەکی گەورە نەبێت لەس���ەر بەرژەوەندییەکانی ئەمه‌ریکا .ئەگەر زامنکردنی دابینکردنی وزە س���ەرەکیترین بەرژەوەندی ئەمه‌ریکا بێ���ت ل���ەم ناوچەی���ە ،ئەوا س���عودییە بەدرێژایی مێژوی س���ەد س���اڵی رابوردو ئ���ەم بەرژەوەندیی���ەی ئەمه‌ری���کای پاراس���توە ،تەنانەت لەو کاتانەش���دا کە پەیوەندیی���ەکان لەوپ���ەڕی گرژیدا بون. هاوکات بەکورتی ئەگەر داعش سەرکەوت لەدروس���تکردنی دەوڵەتەک���ەی ،ئ���ەوا ئەمه‌ریکا ئەگەر ئیعترافیش���ی پێنەکات، چاوپۆش���ی لێ���دەکات‌و لێدەگەڕێ���ت قەیرانەکانی ناوچەکە بۆ جارێکیش بێت بێ دەس���توەردانی س���ەربازیی ئەمه‌ریکا خۆیان یەکالی���ی بکەنەوە .ئەمه‌ریکایەک ک���ە بتوانێت زیاتر لەس���ەدەیەک لەگەڵ سعودییەکی وەهابی نەک تەنها هەڵبکات، بەڵک���و وەک هاوپەیمانێکی س���تراتیژی مامەڵە بکات ،سەیر نییە ئەگەر دەوڵەتی داعش ش���ایانی هەرسکردن بێت لەالیەن ئەمه‌ریکاوە .ئەمه‌ریکا هیچ س���تراتیژێکی نیی���ە ب���ۆ داع���ش ،چاوەڕێی���ە داعش لەناوبچێت یان س���ەربکەوێت ،ئەوکاتەو بەپێی دەرهاویش���تەکان سیاسەتی خۆی دادەڕێژێت .ه���اوکات خزمەتی گەورە کە دەوڵەتی داع���ش دەتوانێت بەئەمه‌ریکاو س���عودییەی بکات ،بریتیی���ە لەراگرتنی پەلهاویشتنی ئێران ،بگرە گێڕانەوەی بۆ ئەوبەری ئاوەکانی کەنداوی فارس. کورد ل���ەم نێوان���ەدا دەتوانێت تەنها ش���ەڕی مانەوەی خۆی بکات‌و هەوڵبدات بەپاڵپش���تیی ئەمه‌ریکاو ئیسرائیل ببێتە "ئیس���رائیلێکی تر" لەناوچەکەدا .کورد ئەگەر چاالکانە کاربکات بۆ دروستکردنی روداوو گۆڕین���ی دۆخ���ی ئێس���تا ،ئەوا ئەمه‌ری���کا لەگ���ەڵ هەلومەرج���ی نوێدا، بەرژەوەن���دی دەبێت لەپاڵپش���تیکردنی دەوڵەت���ی کوردی .ئەگەر ک���ورد لەمەدا سەرکەوتونەبێت ،ئەوا خەونی لەمێژینەی ئیس�ل�امییەکانی کوردس���تان دێتە دی: "ژیان لەس���ایەی دەوڵەت���ی خەالفەتدا". دەکرێ���ت ئەم بابەت���ە لێکدانەوەی زیاتر هەڵبگرێت‌و پێویست بکات لەبۆنەی تردا زیاتری لەسەر بگوترێت. ئەوەی ئەم وتارە مەبەستیەتی نیشانی بدات ،ئەوەیە کە زۆر روداوی سیاس���ی، ئەگەرچ���ی س���ەرەتا جێگ���ەی رەخنەو بەرەنگاربون���ەوەی نێودەوڵەت���ی بون، بەاڵم دواتر دەوڵەتەکان بەپێی ئاراستەی روداوەکان هەڵوێس���تی خۆیان لەگەڵیدا گونجاندوە .کاتێک شااڵوەکانی کوشتنی ئالس���عود دورگ���ەی عەرەب���ی خەڵتانی خوێن کرد ،هەم���و جیهانی ئەوکات دژی وەس���تانەوەو هەڵوێس���تیان وەرگ���رت، ب���ەاڵم دوای س���ەرکەوتنی ئالس���عود، هەمان جیهان دەس���تیکرد بەپێشبڕکێی دروس���تکردنی پەیوەن���دی سیاس���یو دیپلۆماس���ی لەگەڵ دەوڵەت���ە تازەکەدا. داعش روداوێکی سیاس���ی هاوش���ێوەیە، ئەگ���ەر س���ەربکەوێت ،ئ���ەو ئااڵیەی کە خەلیفە ئیبراهیم (ئەبوبەکر ئه‌لبه‌غدادی) بەڵێنیداوە لەواش���نتن هەڵیبکات ،لەپاڵ ئااڵی ئەمه‌ریکا هەڵدەکرێت‌و فەڕشی سور بۆ خەلیفە رادەخرێت!
له‌م ژماره‌یه‌دا ئاراس فه‌تاح به‌هۆی سه‌رقاڵییه‌وه نه‌یتوانی گۆشه‌ی (له‌نزیکه‌وه) بنوسێت ،داوای لێبوردن له‌خوێنه‌ران ده‌که‌ین
12
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
داعش :سەلەفیزمی چەکدار ٢-١ سەرەتا چۆن س���ەیری داع���ش بكەی���ن؟ بەچ ش���ێوەیەک لەبزوتنەوەی���ەک تێبگەی���ن ک���ە پەنجەیەکی لەحەڵ���ەب‌و پەنجەیەکی لەموسڵ‌و پەنجەیەکی لەشیشان‌و یەکێکی تری لەلەن���دەن‌و ئەویت���ری لەئەمه‌ریکاو ئەڵمانی���او بەلجی���کاو فەرەنس���ەیە.ئەم جانەوەرە فرەدەموچاوە چۆن بناس���ین‌و شیبکەینەوە؟ ئەم خەڵکە جیاوازانە کێن‌و چ جۆرە تاکەکەسێکن؟ چین ئەو شتانەی بەیەکەوە کۆیاندەکاتەوەو وایلێکردون هەر ڕۆژەی لەش���وێنێکی دونیادا دەربکەون؟ ئەم هێزە چ وێنەیەکی بۆ خۆیو بۆ دین‌و بۆ دونیا هەیە؟ لەئەدەبیات���ی تی���وری ن���او زانس���تە کۆمەاڵیەتی���یو سیاس���ییەکاندا هێزگەلی وەک داعش‌وهاوش���ێوەکانی لەژێ���ر ناوی ”س���ەلەفیزمی چەکدار“ یان ”سەلەفیزمی جیهادی“ی���دا کۆکراونەت���ەوە .لەکۆتایی س���ااڵنی هەفتاوە تا ئێس���تا بەس���ەدان کتێ���بو بەه���ەزاران وتاری زانس���تییانە لەس���ەر س���ەلەفیزمی جیهادیی نوسراوە. ئەم نوس���ینە گەڕاندنەوەی���ە بۆ هەندێک لەتێزە س���ەرەکییەکانی ناو ئەو ئەدەبیاتە گەورەی���ە .بەاڵم بەر لەباس���کردنی بڕێک لەو تێزانە با س���ەرەتا مانای چەمکەکان بەوردی دەستنیشان بکەین‌و بزانین باسی چی‌و کام دیاردە دەکەین. سەلەفیەت چییە؟ وەک زۆرێ���ک لەدیاردەکان���ی تری ناو دونی���ای کۆمەاڵیەتی���ی س���ەلەفیه‌تیش دیاردەیەک���ی ئاڵۆزو فرەش���ێوەیە ،بەاڵم دەکرێت سەلەفیزم وەک ئایدیۆلۆژیا مامەڵە بکەین ،ئایدیۆلۆژیایەک پێیوایە ئیس�ل�ام وەک دی���ن لەم���ڕۆدا گۆڕانکاریی زۆر ،کە ئ���ەوان پێیدەڵێن ”بیدعە“ ،وێرانیکردوەو دوریخس���تۆتەوە لەو ”ئیس�ل�امە پاکژە“ی لەس���ەرەتای ئیس�ل�امدا ئامادە بوە .بۆیە بونیادنانەوەی ئەو ئیس�ل�امە ”ڕەسەن“ە لەڕێگای گەڕاندنەوە بۆ ئیسالمی سەرەتایی، بۆ سەلەفی ساڵح ،بەئەرکی ڕاستەقینەی خۆی���ان ئەزانن .بەمانایەکی دیکە پرۆژەی سەلەفیەت پرۆژەی ”بەئیسالمیکردنەوە“ی کۆمەڵگایە بەو تێگەیش���تنەوەی کە ئەوان بۆ ئیسالمیان هەیە. بەاڵم ب���ۆ ئەنجامدانی ئەم س���تراتیژە هەیانە جیهادی���یو توندوتیژییەو پێیوایە لەڕێ���گای پەناب���ردن ب���ۆ توندوتیژییەوە دەکرێت ئ���ەم مەس���ەلەیە ئەنجامبدرێت‌و ئامانجیشیان ئەوەیە سەرجەمی سیستەم سیاسیی‌و کۆمەاڵیەتییەکان بگۆڕن ،هەیانە هەمو بەشدارییەکی سیاسیی بەکوفرو الدان لەدین دەزانێت‌و دەرهێنانی دین لەدەستی سیاسەت بەڕێگای ڕاس���تەقینە دەزانێت، بەاڵم هەشیانە هەمو ڕەخنەگرتن‌و ناڕەزایی دەربڕی���ن و یاخیبونێ���ک لەدەس���ەاڵت‌و دەسەاڵتداران ،کە ئەوان بە ”وەلی ئەمر“ ناوی دەبەن ،وەک الدان لەدین دەبینن. لەدەرەوەی ئەم جیاوازییانەدا سەلەفیەت شێوازێکی تایبەتی دیندارییە کە گوتارێکی تایبەت���ی دەربارەی دین‌و خوداناس���یی‌و ئەخ�ل�اق‌و یاس���ا هەیە".گەڕاندن���ەوە ب���ۆ س���ەلەفی س���اڵح“ ،بۆ ”تێکس���تە بنەڕەتییەکانی ئیس�ل�ام“ ک���ە الی ئەمانە ”قورئ���ان“و ”گوتراوەکان���ی پێغەمبەر“ەو ڕێکخس���تنی ژیان بەپێی خواس���تی ئەو تێکستەو الس���اییکردنەوەی ئەو سەلەفانە خاڵ���ی بنەڕەتی ناو ئەم گوتارە دینییەیە. ئەمە جگە لەگەڕانەوە بۆ هەندێک تقوس‌و س���روتی دینیی ،ش���ێوازی هەڵسوکەوت‌و ج���ۆرە ئەخالقێک کە دەدرێت���ە پاڵ ئەو سەلەفە ساڵحە ،کە زۆرجار نەوەی یەکەمی یاوەرانی پێغەمبەرن .سەلەفیەت بەشێکە لەئیس�ل�امی سوننیی ،س���ەلەفیی شیعی بونی نییە ،ئەمەش گوایە ئیسالمێکە دور لەهەم���و جۆرە تازەکردنەوەیەک کە ئەوان بە ”بیدعە“ ناوی دەبەن. سەلەفیەتی جاران‌و سەلەفیەتی ئێستا مێژوی دروس���تبونی س���ەلەفیەت وەک بزوتن���ەوە دەگەڕێت���ەوە ب���ۆ کۆتای���ی س���ەدەی نۆزدەهەم الی کەسانێکی وەک جەمالەدینی ئەفگانی���یو محه‌مەد عەبدە، بەاڵم بێگومان س���ەلەفیەتی ئەم دو کەسە لەکۆتاییەکانی سەدەی نۆزدەهەمدا تەواو جیاوازە لەسەلەفیەتی ئەمڕۆ .سەلەفیەتی ئێس���تا نەک تەنها دیندارییەکی داخراوترو کۆنەپارێزترو شکڵیترە ،بەڵکو سەرچاوەی ئیلهام‌و بەشێکی زۆری توانا مادییەکانیشی لەس���عودیەوە دێت‌و وەهابیزمی سعودیی ژێرخانە دینیی‌و فیکرییەکەی دەستنیشان دەکات .س���ەلەفیەتی ئەفگانی‌و محەمەد
وەک چۆن لەمارکسیزمدا ملمالنێیەکی گەردونیی لەنێوان بۆرژوازییەت‌و پرۆلیتاریادا ئامادەیە بەهەمانشێوە الی سەلەفییە چەکدارەکانیش هەمان ملمالنێی گەردونیی لەهەمو کون‌و قوژبنێکی دونیادا ئامادەیە ،بەاڵم لەباتی ئەوەی لەنێوان چینەکاندا ئامادەبێت ،لەنێوان ئیسالم‌و دەرەوەی ئیسالمدا ئامادەیە عەب���دە لەدیالۆگێکی ک���راوەدا بو لەگەڵ زانست‌و پێدراوە جیاوازەکانی مۆدێرنەداو ئاکارێکی ڕۆشنبیرییانەی هەبو ،الی ئەوان دین ئەلتەرناتیڤی زانس���ت‌و پێش���کەوتن‌و گەش���ەکردن‌و عەقاڵنیەت نەبو ،لەکاتێکدا س���ەلەفیەتی ئێس���تا ،هی���چ یەکێک لەو ئاکارانەی تێدا نیی���ەو گەڕانەوەیەکی زۆر داخراوو دۆگماییانەیە بۆ چەند تێکستێكی ک���ەم‌و بۆ کۆمەڵێ���ک عوله‌م���ای کەالمی حەنبەلیی‌و کردنی ئەمانەش بەئەلتەرناتیڤی هەمو پێدراوە گرنگەکانی دونیای مۆدێرن. ئ���اکاری س���ەرەکیی ئ���ەم گەڕاندنەوەیە خوێندنەوەیەک���ی حەرفیی‌و ب���ێ قواڵیی تێکس���تە دینییەکان‌و الساییکردنەوەیەکی ت���ەواوی هەڵس���وکەوت‌و ش���ێوەژیان‌و بیرکردنەوەی ئەوانەیە کە ناوی س���ەلەفی س���اڵحی لێدەنێن.کۆمەڵناس���ی ئینگلیزی جی���ل کەپێڵ کە لەس���ەرەتای س���ااڵنی هەشتادا دەست بەلێکۆڵینەوەی دیاردەی س���ەلەفیەت دەکات ،هەمو دیاردەکە وەک دیاردەیەکی دینی ناسیاسیی‌و ناتوندوتیژ دەبینێت ،بەاڵم لەناوەڕاستی نەوەدەکاندا هەست بەگۆڕانی سەلەفیزم بۆ دیاردەیەکی جیهادی���ی گلۆباڵ���ی دەکات‌و بەیەکێ���ک لەدیاردە ترسناکەکانی ناودەبات. سەلەفیزمی جیهادیی ڕەگەکان���ی س���ەلەفیەتی جیهادی���ی چەکدار دەگەڕێتەوە بۆ گروپگەلێکی وەک ”ئەلتەکفی���ر وەئەلهیج���رە“و ”ئەلجەماعە ئەلئیس�ل�امییە“ی میس���ر کە لەس���ااڵنی ١٩٧٠دا لەمیس���ردا دروس���تدەبن ،لەن���او ئ���ەم گروپانەو ل���ەدەرەوەی ئەوانیش���دا گروپێک���ی دیک���ە دروس���ت دەبێ���ت کە ڕادیکاڵترو داخراوترن .ئەوەی ئەلجەماعە ئەلئیس�ل�امییە دروس���تدەکات گەنجێکی سەروی بیست ساڵی مسیرییە کە خوێندن‌و فێربون���ی لەواڵتی س���عودیە تەواوکردوەو لەژێ���ر کاریگەریی وەهابیزمی س���عودییدا بزوتنەوەی س���ەلەفیی مس���یریی دروست دەکات .ئەم جۆرە س���ەلەفیەتە سەرچاوە فیکرییەکانی خۆیان دەبه‌نەوە س���ەر ئیبن ته‌یمیەو ئیبن قەیوم‌و محەمەدی کوڕی ئیبن عەبدولوەهاب .لەدونیای هاوچەرخیش���دا ب���ۆ هەندێ���ک لەبۆچون���ە ڕادیکاڵەکانی س���ەید قوتب دەگەڕێن���ەوە .تەکفیکردنی کۆمەڵ���گاو بەکارهێنان���ی توندوتیژی���ی وەک ئام���رازی س���ەرەکیی پیادەکردن���ی گۆڕانکاری���ی سیاس���یی‌و ئایدیۆلۆژیی ئەو خاڵەی���ە کە ئ���ەم س���ەلەفییە چەکدارانە لەسەرجەمی بزوتنەوە ئیسالمییەکانی تر جیادەکاتەوە .یەکێک لەپێگە ئایدیۆلۆژییە س���ەرەکییەکانی س���ەلەفیەتی جیهادیزم خۆجیاکردنەوەی���ە لەبزوتنەوەی ئیخوانی موس���لیمین‌و ڕازینەبونیان���ە ب���ەو هێڵە سیاس���ییەی ئیخوانەکان پیادەی دەکەن. دوژمنی ڕاستەوخۆی ئەم گروپە سەلەفییە جیهادییان���ە ،لەناوخ���ۆدا حکومەتەکانە،
بەاڵم دواتر گەش���ە دەکات بۆ پەالماردانی هەمو کۆمەڵگاو ئینج���ا دوای ئەوە هەمو دونی���ا .لەمەش���دا بەش���ی ه���ەرە زۆری کاری گروپە س���ەلەفییە جیهادییەکان دژ بەموس���ڵمانەکانی ترە ،شارەزایانی بواری تاکتیکی خۆتەقاندن���ەوە ،ئەوەی خۆیان پێیدەڵێ���ن عەمەلیات���ی ئیستیش���هادیی، لەوەمان ئاگاداردەکەنەوە کە بەشی هەرە زۆری ک���ردەی خۆتەقاندن���ەوەکان دژی موسڵمانانی تر بون ،تەنانەت دژ بەهەمو ئەوانەش کە چەکدار نی���ن ،وەک منداڵ‌و ژن‌و پیرو پەککەوتە .الی ئەم س���ەلەفییە جیهادییان���ە هەمو ئەوان���ەی وەک ئەوان نی���ن ،یان کافرن ،ی���ان دینیان دۆڕاندوە، یاخ���ود ناپاک‌و خائینن‌و دەس���تیان لەناو دەستی شەیتاندایە .ئەم جۆرە بزوتنەوانە ڕوانینێکی ئایدیۆلۆژیی ترسناک بەرامبەر بەدین گەش���ەپێئەدەن‌و وەک شارەزایەکی بواری ئەم بزوتنەوانە دەڵێت ”ئەو س���ێ ناشێ‌و یاساغکردنە سەرەکییەی لەئیسالمدا هەیە ،بەتەواوی پشتگوێ دەخەن :ناشێی کوش���تن ،ناش���ێی خۆکوش���تن‌و ناشێی کوش���تنی کەس���انی مەدەنیی“.ئەم���ەش لەڕێ���گای دروس���تکردنی کەلەپورێک���ی فیکریی‌و تیورییەوە کە هەر س���ێ ناشێکە پێچەوانە دەکاتەوەو لەناشێوە دەیناگۆڕێت بەئەرک‌و واجب.نیش���اندانی جینالۆجیای دروس���تبونی ئەو ش���ێوازە لەبیرکردنەوە، گەرچی کارێکی گرنگ���ە ،بەاڵم دەکەوێتە دەرەوەی مەبەستەکانی ئەم نوسینەوە. سەلەفیزمی جیهادیی وەک دیاردەیەکی گلۆباڵ خاڵێک گرنگە لێ���رەدا جەغتی لێبکەین ئەو ڕاستییەیە کە س���ەلەفیەتی جیهادیی هەر لەسەرەتاوە ڕەهەندێکی نێونەتەوەیی تران���س ناس���یۆنالی گرنگ���ی هەبوە ،چ لەو ش���ەڕانەدا ک���ە لەئەفگانس���تاندا دژ بەسۆڤیەت بەرپاکران ،چ لەوانەدا کە دواتر بەرامبەر بەئەمه‌ریکا خۆی ئەنجامدران ،تا بەوان���ەش دەگات ک���ە دژ بەدەوڵەتەکانی ت���ری وەک پاکس���تان‌و عێراق���ی دوای کەوتنی س���ەدام‌و سوریای بەشار ئەسەد، ئەنجامدران‌و ئەنجامئەدرێن .لەئێستاشداو الی هێزێک���ی وەک داعش ئ���ەم ڕەهەندە تران���س ناس���یۆنالییە زۆر گرنگت���ر بوەو لەهەمو کاتیش زیاتر بەرچاوترە .جیهادی بەگلۆباڵ بو ئەمڕۆکە دیاردەیەکی بەهێزەو لەوانەیە داعش خۆش���ی لەهەمو بزوتنەوە س���ەلەفییە جیهادییەکانی ت���ر گلۆباڵترو توندڕەوت���ر بێت.لەڕاس���تیدا بەهێزی ئەم ڕەهەن���دە جیهانیی‌و ترانس ناس���یۆنالییە یەکێکە لەو خااڵنەی کە دەش���ێت داعش تەنان���ەت لەهێزێک���ی وەک ئەلقاعیدەش جیابکاتەوە .بەشێکی گرنگی بەشداربوانی ئ���ەم بزوتن���ەوە س���ەلەفییە جیهادیی���ە مندااڵنی نەوەی دوهەم‌و نەوەی س���ێهەمی ئەو کۆچبەرانەن ک���ە لەواڵتانی خۆرئاوادا لەدایکبون‌و ل���ەو واڵتان���ەدا چونەتە بەر خوێندن‌و لەوواڵتانەشدا گەورە بون ،یانی ئەمانە منداڵی کۆمەڵ���گا ئەوروپییەکانن‌و زۆربەشیان واڵتێکی ئیس�ل�امی ،تەنانەت رەنگە واڵتی باوک‌و دایکی خۆشیان ،تەنها لەوێنەدا بینیبێت .هەندێکی تر لەئەندامانی ئ���ەم گروپ���ە جیهادیی���ە جیهانییانە ئەو ئەوروپی���یو ئەمه‌ریکیی���ە گەنجانەن کە وازیان لەدین یان بێدینیی خۆیان هێناوەو بون بەئیس�ل�ام .گروپی س���ێهەمیش ئەو کەس���انەن ک���ە ڕاس���تەوخۆ له‌خۆرئاوادا لەدایک یان گ���ەورە نەبون ،بەڵکو یان بۆ ئیش یان بۆ خوێندن یان وەک پەناهەندە چونەتە واڵتێک لەواڵتەکانی خۆرئاوا .دواتر دەگەڕێمەوە س���ەر گرنگیی ئەم ڕەهەندە جیهانی���یو گلۆباڵیی���ە لەنەخش���ناندنی جیهانبینی هێزێکی وەک داعشدا. حیکایەتی گەورەی چەوساندنەوە هیچ بزوتنەوەیەکی س���ەلەفی جیهادیی بونی نییە بەبێ بونی ”حیکایەتێکی گەورە“ کە ڕۆڵی ئ���ەو چوارچێوە س���ەرەکیییەو ئ���ەو جیهانبینییە دەبینێ���ت ،کە بنەمای تەفسیرکردنی هەمو ڕوداوە سیاسییەکانی دونیا پێکدەهێنێت ،کە ئەرکی جیهادییەکان وەک تاکەک���ەس دەستنیش���اندەکات‌و ڕەهەندێکی ئەخالقیی‌و شۆڕش���گێڕانەش بەهەڵس���وکەوتەکانیان دەبەخشێت .ئەو حیکایەت���ە گەورەیەش ،وەک نوس���ەرێک دەڵێ���ت ،بریتیی���ە لە”حیکایەتیی ئازارو پ���ەژارەی بێوێن���ەی ئومەی ئیس�ل�امیی لەدونی���ای ئەمڕۆدا“.ئازارێ���ک کە بەپلەی یەک���ەم خۆرئ���اوا لێیبەرپرس���یارە ئینجا ئەو حاک���م‌و دەوڵەتە "ئیس�ل�امی“یانەی کە لەسێبەری سیاس���ەتەکانی خۆرئاوادا کاردەکەن ،ئینجا هەمو ئەو موسڵمانانەی کە وەک ئەو گروپە جیهادییە بیرناکەنەوە. ل���ەم حیکایەتەدا ئومەیەک���ی دینی هەیە
گوای���ە ب���ەردەوام ئازارئەدرێ���ت‌و ئیهانە دەکرێت‌و کەرامەتی دەشکێنرێت .چەمکی ”ئومە“ لەخەیاڵی سیاسیی ئەم گروپانەدا چەمکێک���ی س���نێتراڵەو وێناکردنی وەک یەکەیەکی بان س���نوریی‌و بان کولتوریی‌و ب���ان نەتەوەیی ئەو پاڵنەرەیە کە کەس���ە جیاوازەکان���ی بەش���ە جیاوازەکان���ی دونی���ا بەیەک���ەوە کۆدەکات���ەوە .ئەوەی دەستنیش���انی ن���اوەرۆک‌و پێکهاتی ئەم ئومەیە دەکات کولتورو ش���وێن‌و نەتەوەو گروپ���ی ئەتنیی نییە ،بەڵکو ئینتیمایەکی دینیی جیهانییە.ئەوەی ش���وێنی سەرنجە وێن���ەی ئەم ئومەی���ە الی گروپێکی وەک داع���ش وێنەیەکی تایبەتی پڕ کێش���ەیە. ئ���ەو ئومەی���ەی داع���ش وێناو نمایش���ی دەکات ،نەک تەنه���ا ئومەیەکی داخراوە، بەڵکو گروپێکی بچوکە ش���وێنی بەش���ی ه���ەرە زۆری موس���ڵمانانی دونی���ای تێدا نابێتەوە ،لەوانەش موس���ڵمانە شیعەکان، س���وفییەکان ،فەیلەسوفان‌و ش���اعیران‌و نوسەرانی ئیس�ل�ام ،هەمو ئەو موسڵمان‌و دیندارە عەلمانی���یو دونیاییانەی کە دین وەک بەشێک لەپەیوەندیی ناوەکیی خۆیان بەخوداوە دەبینن .ئەم ئومەیە کە هێزێکی وەک داع���ش وێن���ای دەکات ،ئومەیەکە ی���ەک ڕوانین���ی بۆ دی���ن هەی���ە ئەویش ڕوانینی داعش خۆیەت���ی ،یەک ئەخالقی دین���ی تێدای���ە ئەویش ئەخالق���ی دینی داعش���ە .ئومە الی ئەم جۆرە هێزانە ئەو کەس���انەیە کە وەک خۆیان دژ بەبەشێکی گ���ەورەی دونی���ای ئەم���ڕۆ لەجەنگدان‌و بەش���ی هەرە زۆری مرۆڤەکانی سەر زەوی بەکافرو شایس���تەی کوش���تن‌و سەربڕین دەزان���ن .بێگومان فیکرەی ئومە ش���تێک نییە س���ەلەفییەکان دایانهێنابێت ،بەڵکو لەبنەڕەتدا جەس���تەیەکی دینییەو ئیسالم وەک دین لەس���ەرەتای س���ەرەتاکانییەوە باوەڕی پێیەتی .بەاڵم ئومە لەتێگەیشتنە ئیسالمییە سەرەتاییەکەدا لەشێکی ڕەمزییە ک���ە موس���ڵمانانی هەمو ش���وێنێک لەناو خۆیدا کۆدەکاتەوە ،ئەم لەش���ە ڕوبەرێکی هاوبەشە لەنێوان موسڵمانەکانداو لەهەمو ئەو جیاوازییانەش گەورەترە کە دەش���ێت موس���ڵمانێک لەویتر دوربخات���ەوە .وەک دەبینین ئەم ڕوانینە بۆ ئومە تەواو جیاوازە لەڕوانینی گروپە سەلەفییەکان بەگشتیی‌و س���ەلەفییە چەکدارەکان بەتایبەتی .ئومە لەتێگەیش���تنە س���ەرەتاییەکەدا شوێنێکە بۆ کۆکردنەوەی جیاوازییەکان بەیەکەوە، لەدوهەمیان���دا ش���وێنێکە بۆ کوش���تن‌و سەربڕینی جیاوازیی ،لەیەکەمدا ئامرازێکە بۆ لێکنزیکبونەوە ،لەدوهەمدا ئامرازێکە بۆ بەرپاکردنی جەنگ. بەرگریی نەک هێرش دروس���تکردنی وێنەی موسڵمان‌و وێنەی ئیسالم وەک قوربانیی ،وەک غەدرلێکراوێکی گلۆباڵیی ،وەک بونەوەرێک هێزە گەورەکانی دونی���ا دژایەتی دەکەن‌و پەالماری ئەدەن، مەس���ەلەیەکی زۆر س���ەرەکییە لەخەیاڵی سیاس���یی ئەم گروپە جیهادییانەدا .وەک چ���ۆن لەمارکس���یزمدا کاپیتالیزم لەهەمو ش���وێنێکی دونیادا ئامادەیەو لەناو هەمو بس���تێکی ئەو دونیایەش���دا ملمالنێیەکی گەردونی���ی لەنێ���وان بۆرژوازیی���ەت‌و پرۆلیتاریادا ئامادەیە ،بەهەمانش���ێوە الی سەلەفییە چەکدارەکانیش هەمان ملمالنێی گەردونیی لەهەمو کون‌و قوژبنێکی دونیادا ئامادەی���ە ،بەاڵم لەباتی ئ���ەوەی لەنێوان چینەکاندا ئامادەبێت ،لەنێوان ئیس�ل�ام‌و دەرەوەی ئیس�ل�امدا ئامادەی���ە .لەهەمو ڕویەک���ەوە جەنگ���ی دژ بەئیس�ل�ام لەم فانتازیا سیاسییەدا جەنگێکی گەردونییە. ئەم ملمالنێ گەردونیی���ەش ملمالنێیەکی نایەکس���انە ،هەوڵدان بۆ ڕاستکردنەوەی ئەم نایەکس���انییە ئەو چوارچێوەیەیە کە ئ���ەم ج���ۆرە گروپانە بەهۆیەوە س���ەیری کێشەو مەس���ەلە س���ەرەکییەکانی دونیا دەکەن‌و هەڵوێستی بەرامبەر وەردەگرن. ل���ەزۆر ڕوەوە لۆژیکی جوڵەی ئەم هێزە داعشییانە ئەوە نییە کە بڵێت من دێم بۆ ئەوەی شوناسەکانی تر لەناوببەم‌و ئەمەی خۆمی بەس���ەردا بس���ەپێنم ،ی���ان بڵێت پێویستە شوناس���ی من تەنها شوناسێکی ن���او دونیا بێت ،بەپێچەوانەوە ئەوەی ئەم هێزە جیهادیی���ە گلۆباڵییانە دەجوڵێنێت، هەس���تکردنە بەوەی ئەو شوناس���ەی کە هەیان���ە ،ئ���ەو ئومەیەی ک���ە تەماهییان لەگەڵ���دا ک���ردوە ،لەهەم���و الیەک���ەوە پەالمارئەدرێت‌و لەهەمو ئاراس���تەیەکەوە لەژێر فشارو پاڵەپەس���تۆو پالن‌و کردەی لەناوبردندایە .بەمانایەکی دیکە لۆژیکی ئەم هێزە سەلەفییە جیهادییانە ،بەشێوەیەکی گشتیی ،لۆژیکی هێرشکردن نییە ،بەڵکو لۆژیک���ی بەرگرییە ،دامەزراندنی ش���تێکی
ئەوەی ئەم جۆرە هێزانە دەیخەنەکار دین نییە بەڕەهایی ،دین نییە وەک جەوهەر دین نییە وەک شتێکی نەگۆڕ بەڵکو دینە وەک گوتار ،ئەوەی ئامادەیە "گوتارێکی دینیی"ە تیایدا کۆمەڵێک وێنەو لێکدانەوەو بیروبۆچون‌و چەمک‌و پراکتیک‌و ڕەمزی دینی کۆدەکرێنەوە کۆنکری���ت‌و قابیل���ی ژیان نیی���ە ،بەڵکو تۆڵەکردنەوەیە ،سیاسەتکردن نییە بەڵکو کردە یان ئەکشنێکی ڕوتە .ئەوەی ئەوان دەجوڵێنێت بەرگریکردنە لەشوناس���ێک‌و تۆڵەکردنەوەی���ە ب���ۆ شوناس���ێک ،ک���ە لەجیهانبین���ی ئەواندا لەب���ەردەم هێرش‌و پەالماردانی بەردەوامدایە .بەاڵم بێگومان لەکوێدا بتوانن‌و بۆیانبکرێت ئەو شوناسەی کە وێنای دەکەن لەڕێ���گای توندوتیژیی‌و فشارو کوش���تن‌و بڕینەوە بەسەر هەمواندا دەسەپێنن. ئ���ەم هێ���زە جیهادییان���ە ،لەهەمو ئەو س���اتانەدا کە باس لەسەپاندنی شوناسی خۆیان بەس���ەر دونیادا دەک���ەن ،دەبنە مایەی پێکەنین‌و ئ���ەوەی دەیڵێن دەبێتە کۆمیدیایەک���ی بێل���ەزەت .نمون���ەی ئەم ج���ۆرە کۆمیدی���ا گەوجان���ەش ل���ەوەدا دەردەکەوێ���ت کاتێک داع���ش باس لەوە دەکات کە ئااڵکەیان لەسەر کۆشکی سپی هەڵدەکەن‌و ئەمه‌ریکا دەگرن‌و شوناس���ی خۆیانی بەس���ەردا دەس���ەپێنن .بەکورتی ئەم هێزانە پەالمارێکی گلۆباڵیی بۆ س���ەر ئیس�ل�ام دەبینن‌و دەیانەوێت بەش���داربن لەبەگژاچونەوەی ئەم پەالمارە گلۆباڵییەدا. وەک دو شارەزای بواری لێکۆڵینەوەی گروپە سەلەفییە چەکدارەکان دەنوسن باشترین ش���تێک یارمەتیمان بدات بۆ تێگەیشتنی هێزە سەلەفییە چەکدارەکان ئەوەیە وەک ”کردەیەکی دیفاعیی بیبینین بۆ پاراستنی ئیسالم بەرابەر دەستدرێژکردن‌و پەالمارو تەجاوزکردنی دونی���ای دەرەکی بەرامبەر بەئیسالم". پەژارە وەک بەهانە الی ئ���ەم هێزە س���ەلەفییە جیهادییانە ئازارو پەژارەی ئیس�ل�ام تا ئەو ش���وێنە مانای هەیەو تا ئەو شوێنە بەکەڵک دێت، ک���ە ببن بەبەهانەیەک بۆ ئەوان بۆ ئەوەی جیهادی چەکداریی بکەن ،بچنە جەنگەوە، لەڕێ���گای توندوتیژیی���ەوە بەگ���ژ دونیادا بچنەوە ،بکوژن‌و ببڕن ،ببن بەس���ەردێڕی هەواڵەکان‌و دونیا لێیانبترسێت .ترساندنی دونیا بەشێکی گرنگی ئاکارو بیرکردنەوەی ئەم هێزانەیە .مەسەلەکەشیان پەیوەندی بەکەمکردن���ەوەی ئ���ازارو پەژارەکان���ی ئیسالم‌و موس���ڵمانەکانەوە نییە ،بێگومان ئەگەر ڕاس���تبێت ش���تێک هەبێ���ت ناوی پ���ەژارەو ئازاری ئیس�ل�ام بێ���ت ،چونکە ئەوەی ئ���ەوان ئەنجامی ئ���ەدەن چەندان ج���ار ئ���ەو ئ���ازارو پەژارەی���ە بەهێزترو گەورەت���رو فراوانت���ر دەکات .ئ���ەوەی بۆ ئەم گروپ���ە جیهادییانە گرنگ���ە گۆڕینی ئەم ئازارو پەژارە دروس���تکراوو وێناکراوە نییە لەواقیعی ژیانی کۆمەڵگاکاندا ،بەڵکو گۆڕین���ی ئەم پەژارەیەی���ە بەئامرازێک بۆ بەخشینی شەرعیەت بەبونی خۆیان وەک هێزێک���ی جیهادیی گلۆباڵی���ی ،بۆ جەنگ لەگەڵ هەموان‌و دژ بەهەموان. لەئوس���امە بنالدن���ەوە ب���ۆ ئەیم���ەن لەزەرقاویی���ەوەو ئەلزەواهیری���ی، ئەلبەغدادی ،هەمویان باوەڕیان بەوەیە کە
ئیس�ل�ام لەبەردەم هێرشێکی ئەمه‌ریکیی، س���ەلیبیی ،خۆرئاوایی ،زایۆنیس���تیدایە، پێش���یانوایە جیهادی سەربازیی توندوتیژ تاقە کاردانەوەو وەاڵمێکی رەوای شەرعی‌و دینیی‌و سیاس���یی‌و ئەخالقییە بەڕوی ئەم هێرش���ەدا .ئ���ەم بۆچونانە مان���ای ئەوە نییە کە دروس���تبونی ئەم جۆرە گروپانە تەنه���ا کاردانەوەیە بەڕوی خۆرئاوادا ،یان کاردانەوەیە بەڕوی سیاس���ەتی دەرەوەی زۆرێک لەواڵتە خۆرئاواییەکاندا .ئەم جۆرە لێکدانەوەی���ە تەنها دیوێکی تێگەیش���تنە ل���ەم گروپ���ە س���ەلەفییە جیهادییانە ،بۆ ئەوەی ل���ەم گروپانە تێبگەین پێویس���تە کورتیاننەکەین���ەوە بۆ کاردانەوە بەرامبەر بەخۆرئاوا ،بەتایبەتی بەرامبەر بەسیاسەتی خۆرئاوا لەدونیای ئیس�ل�امدا .مەسەلەکە تەنه���ا پەیوەس���ت نیی���ە بەکاردانەوەوە بەرامب���ەر بەخۆرئاوا ،بەڵکو پەیوەس���تە بەدروس���تبونی ڕوانینێک���ی ئایدیۆلۆژیی تایبەتەوە کە دونیا بۆ دو بلۆکی گەورەی دژبەی���ەک دابەش دەکات‌و لەنێوان ئەو دو بلۆکەش���دا جەنگێکی گ���ەورەو بەزۆر مانا ئەبەدی ده‌بینێت .پەیوەستە بەئامادەگیی تۆڕێک بۆچون‌و وێنەو زمان‌و بەرخوردەوە ک���ە جەنگک���ردن لەگەڵ دونی���ادا بەتاکە ڕێ���گای گۆڕینی ئ���ەو دونیای���ە دەزانن. لەم ئایدیۆلۆژیا س���ەلەفییە شۆڕشگێڕەدا خۆرئ���اواو ئیس�ل�ام ،یاخ���ود خۆرئ���اواو خۆره���ەاڵت ،وەک دو یەکەی هاوش���ێوە، ب���ەاڵم لەیەکدابڕاوو دژبەی���ەک‌و نەگونجاو تا ئاس���تی دوژمنایەتیکردنێکی بەردەوام، نمایش دەکرێت .لێرەدا جەوهەری خۆرئاوا لەجەوهەری خۆرهەاڵت جیاوازەو ئیسالم‌و سیستمە سیاسییەکانی خۆرئاوا بەیەکەوە کۆنابنەوە .درس���تبونی ئەم ئایدیۆلۆژیایە رەوتێکی مێژویی تایبەتی لەپشتەوەیە کە کۆڵۆنیالیزم‌و بزوتنەوەی دژە-کۆڵۆنیاڵیزم‌و درستبونی دەوڵەتی دەسەاڵتگەریی پۆست کۆڵۆنیالیزم‌و باڵوبونەوەی ناس���یۆنالیزمی ئەتنیی‌و دینیی‌و کولتوریی‌و س���ەرلەنوێ بەهێزبون���ەوەی تائیفیەت���ی دینی���ی لەپشتەوەیە ،ئەمە جگە لەئامادەگی بڕێکی زۆری ئەو ئایدیۆلۆژیا ڕاستڕەوو چەپڕەوانەی کە گاڵتەکردن بەدیموکراسیەت‌و پلورالیزمی سیاس���یی‌و مافەکانی م���رۆڤ‌و لیبرالیزم ئاراستەیان دەکات‌و هەمویان وەک بەشێک لەئایدیۆلۆژیای بۆرژوازیی س���اختەو وەک بەرگریی لەکاپیتالیزم نیشان ئەدات. ڕادیکالیزم���ی س���ەلەفیەتی دین���یو ڕادیکالیزمی چەپگەرایی شۆڕشگێڕ زۆر شتی هاوبەشاین هەیەو زیاد لەخاڵێک بەیەکەوە کۆیاندەکاتەوە .هاوکات ئەم جۆرە گروپە جیهادییان���ە دیدێکیان بۆ سیاس���ەتکردن گەشەپێداوە کە یەکسانیکردوە بەجەنگێکی بێکۆتای���ی لەنێوان ئیم���ان‌و کوفرو باش‌و خراپ‌و ڕاست‌و هەڵەو پاک‌و پیسدا .ئەمە جگ���ە لەتێگەیش���تنێکی زۆر تایب���ەت بۆ دین کە لەپەرەگرافی داهاتودا لەس���ەری دەوەستین. ڕوانین بۆ دین دین یەکێکە لەهۆکارەکانی دروستبونی س���ەله‌فیزمی چەک���دار ،ناکرێ���ت ڕۆڵ���ی ئیس�ل�ام وەک دین‌و وەک هۆکارێکی گرنگ لەدروس���تبونی ئ���ەم هێزان���ەدا نەبینین. بۆی���ە یەکێک ل���ەو ئامرازانەی دەش���ێت ئەم ش���ێوە بزوتنەوانەی پێ لێکبدەینەوە دینە ،لەدۆخی هێزێکی وەک داعشیش���دا ئیس�ل�امە .بەاڵم دین بەچ مانایەک؟ کام دی���ن؟ کام ڕوانین‌و لێکدان���ەوە بۆ دین؟ وەاڵمدانەوەی ئەم پرسیارانە بەشێوەیەکی کۆنکریتی���ی ئەرکێک���ی فیکری���ی گرنگە، هەن���گاوی یەکەمی���ش وازهێنان���ە لەوەی دی���ن وەک جەوه���ەرو کرۆکێک���ی نەگۆڕ ببینین‌و مامەڵ���ە بکەین ،یان دین بگۆڕین بۆ ”ش���ت“ێکی چەس���پاوو هەمیش���ەیی نەگۆڕ ،ئ���ەوەی بەئینگلیزی���ی پێیدەڵێن .reifiecationلەبات���ی ئەمان���ە پێویستمان بەگەشەدان بەڕوانینێک هەیە دینە وەک جۆرێ���ک ڕوانین‌و وەک جۆرێک لەکولتور لەن���او رەوت‌و دۆخێکی مێژویی تایبەت���دا ببینێت کە دەش���ێت بگۆڕێت، هەروەه���ا ئاگادارب���ون ل���ەوەی کە دین بەش���ێوازی جیاواز لەناو یەک کۆمەڵگادا ئامادەیە ،ئەرکی جیاوازو ڕۆڵی جیاوازیش لەژیانی کۆمەاڵیەتی���دا دەبینێت .خاڵێکی تر کە گرنگە بینینی دین���ە لەپەیوەندیدا بەبک���ەرە تایبەتەکان���ەوە ،بەملمالن���ێ سیاسیی‌و کۆمەاڵیەتیی‌و فەرهەنگییەکانی ناو ساتەوەختێکی مێژویی تایبەتەوە. ڕۆڵ���ی دی���ن لەبزوتن���ەوە س���ەلەفییە چەکدارەکان���ەدا ڕۆڵێک���ی گرنگ���ە، ئ���ەم بزوتنەوان���ە ه���ەم زمانێک���ی دینی بەکاردەهێن���ن ،هەم س���یمایەکی دینییان
▼
14
بیرورا
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
ئێزدیەکان.. کوشتە ی دەستی ئیسالمی‌و نائیسالمی ئوسامە گوڵپی کوردی ڕەس����ەن ،لەم ڕۆژەدا لەوە دەچێت زیات����ر لەه����ەر کەس����ێک ب����ۆ ئێزدییەکان بەکاربهێنرێ����ت ،زیاتری����ش ئ����ەو کەس����انە بەکاریدەهێنن کە بۆ خۆیان ئێزدی نین .ئەم دروشمە ،بەر لەوەی هیچ سودێک بەو کەسانە بگەیەنێت کە بەم چەش����نە پەسن دەکرێن، س����ەرەتاییترین مافی����ان لێدەس����تێنێتەوە، ئەویش دەرفەتی پێناس����ەکردنی ڕەچەڵەک‌و ڕەس����ەنایەتی خۆیان :ئێزدییەکان کەمترین دەرفەتیان بۆ ڕەخس����اوە تا ئازادانە بڕیاری لەڕەچەڵەکی خۆیان بدەن. لەبەرامب����ەردا ،بەتایب����ەت کەس����انی ئیس��ل�امی—هەرچەندە کەمت����ر بەئاش����کرا دەیڵێن—بەو دروش����مە زۆر قەڵس����ن ،هەر بۆیە پەن����ا بۆ هەر "بەڵگەی����ەک" دەبەن تا لەکوردبون دایانببڕن ،تەنانەت هێرشدەکرێتە س����ەر باوەڕە س����ەرەکیەکانی ئ����ەو ئایینە نائیس��ل�امیە ،تا بەمجۆرە تەسکترین ڕوبەری کورس����تان بۆ ئەو چەند س����ەد هەزار کەسە بمێنێتەوە! س����ەبارەت بەکوردبون����ی ئێزدی����ان، بەپشتبەستن بەو زانیارییە کەمەی تا ئێستا لەبارەی ئێزدییەوە خراوەتەڕو ،ئەوان باوەڕیان وایە ڕاستەوخۆ لەنەوەی حەزرەتی ئادەمن— بەتەنها حەزرەتی ئادەم—بۆ تەواوی خەڵکی تریش ،بەتێکڕای ئایین‌و نەتەوەکانی ترەوە، نەوەی حەزرەتی ئ����ادەم‌و حەوان ،بۆیە بەم جۆرە ئێ����زدی نە دەتوانن ع����ەرەب بن ،نە ک����ورد ،بەڵکو ئێزدی هەم نەت����ەوەن‌و هەم ئایینیش ،ش����تێک وەک ج����وەکان ،چونکە ئەوانیش کۆمەڵەیه‌ک����ی نەتەوەیی -ئایینین. بەاڵم ئەوەی زانراوە ،زمانیان زمانی کوردیەو نزاو پاڕانەوەش����یان ه����ەر کوردییە ،ناوچە پیرۆزەکانیش����یان دەکەوێتە کوردستانەوە، بۆی����ە دەکرێ����ت وەک کۆمەڵێک����ی ئایینی- نەتەوەیی کوردزمان پێناس����ە بکرێن .لەسەر ئەو بنەمایە ،گەر بڕیاربێت ئێزدی نەتەوەیەک ب����ن جگە لەنەتەوەی ئێ����زدی ،ئەوا کوردن، چونک����ە تێکڕای ژینگ����ەی ئایینیان بەزمانی کوردیی����ە ،بەاڵم ڕاس����تتر ئەوەی����ە بوترێت کۆمەڵەیەکی ئایین����ی -نەتەوەیی کوردزمانی کوردس����تانن ،بەو جۆرەش زۆر ئاساییە گەر خۆی����ان بخوازن ،لەپ����اڵ کەمایەتی ئایینی، خۆی����ان بەکەمایەتیەک����ی ئایینی -نەتەوەیی بناسێنن— جیاواز لەنەتەوەی کورد. لەڕوی ئایینیەوە ،کێشە لەوەدایە هەندێک ئامادەنین ئایینی ئێزدی وەک ئایینێکی جودا لەئایینی ئیس��ل�ام وەربگرن ،بەڵکو پێیانوایە لەئایینی ئیس��ل�ام دابڕاون‌و دەبێت بەجۆرێک لەجۆرەکان بهێنرێنەوە سەر "ڕێگەی ڕاست"! یان لەباش����ترین دۆخدا ،بەئایی����ن لەقەڵەم نادرێ����ت ،چونک����ە ئایینی ئاس����مانیی نین. ڕەنگ����ە هەر ئەوەش وەهای لەداعش کردبێت تەنها دو بژاردەی مەرگ یان موس����وڵمانبون بخاتە بەردەستیان ،لەکاتێکدا مەسیحیەکان بژاردەیەکی تریان هەبو ،ئەویش جزیەدانە! وەک کەس����ێک ک����ە خوێندن����ی زانک����ۆی لەدهۆک تەواوکردوە ،لەو بڕە هاوڕێ ئێزدیەی لەزانکۆ خۆش����بەختانە بونە هاوڕێم ،یان ئەو ئێزدیان����ەی بونە مامۆس����تام ،پاکوخاوێنتر لەمن نەبوبن ،کەمتر نەب����ون ،تەنانەت گەر لەگرتە جواڵوەکانی جینۆسایدی ئێزدییەکانی سەر چیای شەنگال بڕوانرێت ،ئەویش دەمی ڕزگاربونیان لەپاش هەفتەیەک یان زیاتر بەناو ئەو بیابان‌و وشکە ساڵیەدا— بێ ئەوەی ئاوی خواردنەوە هەبێ����ت ،چ بگات بەوەی خۆیان بش����ۆن— دەزانرێت دەنگۆی خۆنەشۆردن بۆ چەند هەفتەیەک‌و خۆشەویس����تی وان بۆ قرێژی زۆر دورە لەڕاستیەوە ،ئەگەر نا دەبو به‌ش����ێوه‌یه‌کی تر لەو دیمەنانە دەرکەوتبان، بەاڵم خۆش����بەختانە دواجار ڕاس����تیەکە بۆ عالەم‌و ئادەم ئاشکرابو! برسێتی‌و تینوێتیو گەرمای تاقەتپڕوکێنی سەر چیای شەنگال ،دنیای هێنایە گۆ ،بەاڵم گەر خەڵکی کوردستان فێڵ لەخۆی نەکات، دەبینرێت دانیش����توانی هەرێمی کوردستان کەمتری����ن هاودەمی‌و هاوخەم����ی بۆ ئازاری ئێزدیان نیشاندا ،بەدڵنیاییەوە دەڵێم گەر ئەو چەند سەد هەزار کەسە موسوڵمان بان ،یان کورد(س����تانی)بونیان وەک هەر کۆمەڵەیکی تر بەتەواوی سەلمێنرابا— بێ هیچ خەوش‌و خالێ����ک— ه����ەم کۆکردن����ەوەی کۆم����ەک بەجۆرێکی تر دەبو ،هەمیش خۆپیشاندان، یان هەر دەکرا لەسەرەتاوە بەو جۆرە نەبنە نێچیری وەها هێرشێکی دڕندانە— نە کورد بەو ساناییە بەجێیدەهێشتن‌و نە داعش -یش بەو خێرایی����ە خوێن‌و م����اڵ‌و منداڵی حەاڵڵ دەکردن! "خۆنەش����ۆردن، تۆمەتەکان����ی شەیتانپەرس����تیو کوردنەبونی (کوردبونی) ئێزدیەکان" لەناو کوردس����تان تا ئێس����تاش باون ،بۆیە گەر هەموان پێکەوە کار لەس����ەر ڕەوینەوەی ئەو هزرە باوانە نەکەن ،دور نییە لەداهاتودا لەنێوخۆی کوردستان ،ئەمڕۆ بێت یان سبەی ئێزدیەکان ڕوبەڕوی چەوساندنەوە بب����ن(ەوە) .ئەمەش ت����ەواو پێچەوانەی ئەو وێنەیە کوردس����تان ،لەئیس����تاو لەداهاتودا، دەیهەوێت پیشانی هەمو گەالنی تری بدات.
چه‌ته‌كانی رێ هه‌ردی مه‌هدی میكه وه‌ك پێنج په‌نجه‌كه :ئه‌س����پێ كوژه‌و دۆش����اومژه له‌ژورێكی تاریكدا خه‌ریكی تااڵنكردن‌و خواردنی قوتی خه‌ڵك بون، توته‌‌و برای توت����هو بااڵبه‌رزه‌ش به‌ناوی خهڵكهوه خۆپیش����اندانێكیان رێكخست‌و ناویاننا "17ی شوبات" ،دواتر دۆشاومژه‌‌و ئه‌س����پێ ك����وژه ئه‌وانی����ان هێنای����ه ناو ژوره‌كه‌‌و كردنیان به‌شه‌ریك ژوره‌كه‌شیان ناون����ا "ماڵی بنكه‌ف����راوان" .له‌و رۆژه‌وه په‌نج����ه‌كان خه‌ریك����ی س����ه‌ركوتكردنی هاواره‌كانن‌و نائومێدكه‌ری خه‌ونه‌كانن. دۆخه‌كه هه‌ڵده‌گ����رێ به‌مه‌حوی لوتكه ده‌ستپێبكه‌ین‌و به‌شێخ ره‌زای مه‌زن قوفڵی بكه‌ین .الی مه‌حوی چه‌ته‌ی رێ (قوتاعی ته‌ریق) باشتره له‌چه‌ته‌ی رێی شه‌ریعه‌ت‌و دین ،ئه‌وه‌تا له‌زمانی هه‌مه‌وه‌ندێكه‌وه بۆ ش����ێخێك ده‌ڵێت":خ����ۆش هاته جواب‌و وتی :تۆ حه‌قته ،وه‌ل����ێ من ..قوتتاعی ته‌ریقم ،نه‌كو قوتتاعی ته‌ریقه‌ت"(دیوانی مه‌حوی،ل،380چ.)3،1381 ل����هو س����ه‌رده‌مه‌ی مه‌حوی هێش����تا دام����وده‌زگای ده‌وڵه‌ت����ی هاوچ����ه‌رخ له‌ناوچه‌كه‌دا ده‌رنه‌كه‌وتبو ،ش����ه‌ریعه‌ت‌و فیقه حوكمی یاس����او شێخانی ته‌ریقه‌ت‌و
مه‌الكانی����ش حوكم����ی په‌رله‌مانت����ارو ده‌سه‌اڵتدارانیان بینیوه ،ئه‌وكات مه‌حوی زیات����ر ل����هو ده‌موچاوان����ه ترس����اوه كه به‌ناوی شه‌رعه‌وه بونه‌ته ئامۆژگاریكه‌ر‌و هاوارك����ه‌ری چاكس����ازدی ت����ا له‌وانه‌ی ك����ه ده‌بنه چه‌ت����ه له‌ب����ه‌رده‌م كاروانی بازرگانێكدا كه پاره‌كه‌ی به‌تااڵن ده‌به‌ن‌و جلوبه‌رگه‌كه‌شی روتده‌كه‌نه‌وه. دروس����ت وایه م����رۆڤ چه‌ت����هی رێ جله‌كانی روتبكاته‌وه باشتره تا چه‌ته‌ی دین‌و سیاس����هت عه‌قڵ����ی روتبكه‌نه‌وه، خه‌ونی بدزن ،هاواری بێپه‌نایان نائومێد بك����ه‌ن ،ببنه ریفۆرخوازی رێ‌و له‌كۆتایی رێدا ببنه‌وه ش����ه‌ریكی دزان .له‌راستیدا ئه‌مان����ه چه‌ت����هی راس����ته‌قینه‌ن ن����ه‌ك ئه‌وان����هی نیوه‌ی ئه‌ده‌بیات����ی میللی-یان داگیركردوه. كێش����هی ئه‌مڕۆی ئه‌و "چاكه‌خوازانه!" ئهوهی����ه ك����ه نازان����ن ریفۆرخوازنی����ن‌و دروش����می ریفۆرمخ����وازدی ده‌كێش����ن، ئه‌وان بیریانچوه‌‌واده‌زانن له‌به‌ر هه‌نگاو‌و هاواری دروش����مه‌كانیان ده‌نگیانهێناوه. له‌راس����تیدا ده‌نگ����ی ئ����ه‌وان ته‌نها هی توڕه‌ی����یو لێخۆش����بونی خه‌ڵكه له‌دزی‌و گه‌نده‌ڵی‌و قبوڵخاس����ه‌كانی پێش����ویان، كۆبون����هوهی خه‌ڵ����ك له"بێكه‌س����ی" خه‌ڵكدای����ه ،ده‌نگیانناداتێ له‌به‌رئه‌وه‌ی
چاكه‌خ����وازن ،به‌ڵكو ده‌نگیان بۆ ئه‌وه‌یه ت����ا جارێكیتر نه‌چنه‌وه كۆش����ی چه‌ته‌‌و گیرفانه بێقه‌ناعه‌ته‌كانی دوێنێیان. چه‌ته‌كان����ی رێ����ی ئێس����تا خه‌وندز‌و به‌الرێداب����ه‌ری هه‌ناس����هی نه‌وه‌یه‌كن كه خۆبه‌خشانه به‌ر له‌چه‌ند ساڵێك (-2000 )2006ب����ه‌ر له‌حزبه‌كان‌و سیاس����یه‌كان كه‌وتن����ه بیركردن����هوهو نوس����ییان، ره‌خنه‌یانگ����رت ،رژان����ه سه‌رش����ه‌قام‌و قوربانیداندا .ئه‌وكات ئه‌م سیاسیه نوێیانه هێشتا هه‌ڵنه‌تۆقیبون له‌ناو حزبه‌كانه‌وه یان قبوڵخاسیان ده‌كرد یان په‌المارده‌ر‌و به‌خائین له‌قه‌ڵه‌م����ده‌ری گه‌نجانێك بون كه ده‌یان����وت "به‌س����ه دزی‌و گه‌نده‌ڵی" هه‌ر ئه‌وانیش له‌گه‌رمیان‌و كوێس����تانه‌وه هاواریانكرد "نامانه‌وێت ئه‌نفال‌و هه‌ڵه‌بجه ببنه ده‌خیله‌ی پاره كۆكردنه‌وه" كه‌چی هه‌ندێك له‌و ریفۆرمیس����تانه به‌یاننامه‌ی به‌ن����اوی حزبه‌كه‌یه‌وه ده‌نوس����یو تیایدا هاتب����و "ده‌بێت ئ����هو خۆپیش����انده‌رانه له‌س����ێداره بدرێ����ن!" ئێس����تا ئه‌وان����ه سینه‌س����اف‌و دڵ����ڕه‌ق‌و گیرفانقوڵی ناو ده‌س����ه‌اڵت‌و ده‌موچ����اوی ریفۆرمن .ئایا به‌راست ئه‌مانه چه‌ته‌كانی رێ نین؟! چه‌ته‌كانی رێ ئه‌وانه نین له‌سه‌ره‌ڕێی كاروانێك����دا بوه‌س����تن‌و چه‌ته‌ئاس����ا روتكه‌ره‌وه‌ی كاروانچیه‌كان بن ،ئه‌وانه‌ن
كه به‌ناوی نیشتمان‌و چاكسازیه‌وه جلی ریفۆرم ده‌پۆش����ن‌و به‌اڵم دوای ماوه‌یه‌ك ئهوهی ده‌یگۆڕن نه سیسته‌م‌و نه سته‌مه، به‌ڵكو جلوبه‌رگ‌و ماسكه‌كانیانه ،ئه‌مانه چه‌ته‌ی كاروانی رێی چاكسازین. ئێس����تا ئیتر خه‌ڵك ناهه‌قی نیه هه‌م له‌ده‌سه‌اڵت بێزاره‌‌و هه‌م له‌ئۆپۆزسیۆنیش، چونكه هه‌ردوالیان باوه‌ڕیان به‌دامه‌زراندنی الیه‌نگران����ی خۆیان‌و دزینی قوتی خه‌ڵك هه‌یه (به‌ناوی بودج����هی حزبه‌كانه‌وه)و هه‌ردوالش����یان س����ورن له‌س����ه‌ر ئهوهی حزبیه‌كی بێبڕوانامه باش����تره له‌سه‌دانی خاوه‌ن بڕوانامهو ته‌كنۆكرات. له‌س����ه‌رده‌می ش����ێخ ره‌زای تاڵه‌بانی- ش����دا دو هێ����ز ملمالنێی ده‌س����ه‌اڵتیان ده‌ك����رد له‌كۆمه‌ڵگه‌دا یه‌كێكیان قازی بو نوێنه‌رایه‌تی ده‌سه‌اڵتی سیاسی ده‌كرد‌و موفتیش كه نوێنه‌رایه‌تی ده‌سه‌اڵتی دینی ده‌كرد به‌اڵم‌وه‌ك ئێستای "ئۆپۆزسیۆن‌و ده‌سه‌اڵت" هه‌ردوالیان به‌ناوی خهڵكهوه خه‌ریك����ی خواردنی مافیان ب����ون ،بۆیه شێخ ره‌زا به‌دێڕه شیعرێك توڕه‌یی خه‌ڵك به‌مش����ێوه‌یه ده‌گوێزێته‌وه":ماڵی قازی له‌مبه‌ره‌و‌و ماڵی موفتیش له‌وبه‌ره ..من فه‌قیرم كه نازانم له‌مبه‌رم یان له‌وبه‌رم". به‌راس����ت ئێستا چاكس����ازیكاران له‌كام به‌رن؟!
ئێستا ئیتر خه‌ڵك ناهه‌قی نیه هه‌م له‌ده‌سه‌اڵت بێزاره‌‌و هه‌م له‌ئۆپۆزسیۆنیش چونكه هه‌ردوالیان باوه‌ڕیان به‌دامه‌زراندنی الیه‌نگرانی خۆیان‌و دزینی قوتی خه‌ڵك هه‌یه
مالیکی لەگەڵ تۆمە عەبادی تۆ گوێت لێبێ دالوەر سۆفی ل���ەوڕۆژەوە بوی���ن بەب���رای عارەب لغاوی دەسەاڵت بەدەست ئەوانەوەیە، تا ئەم���ڕۆ زوخاوە س���کیان کردوین، زەمان���ە زوخاوەس���کیان کات! ه���ەر لەعەبدولکەریم قاسمەوە تا ئەم فەریکە دیکتاتۆرەی چەند ڕۆژێکی ماوە دابەزێ لەس���ەر ئەسکەملی دەس���ەاڵت‌و مۆرو مشەماکە تەس���لیم بەعەبادی ئەفەنی بکا .بۆیە پێویس���تە لەس���ەر ئەندام پەرلەمانەکانم���ان بەهەمو ڕەنگەکانی پرچی ئایش���ێو فاتمەوە زۆر بەئاگابن چاوێکیان بک���ەن بەچوار چاو ،کەواتە ئەبێ���ت زۆر وریابی���ن لەس���ەر ئ���ەو بەرنامەیەی س���ەرۆکی حکومەتی تازە پێشکەش���ی پەرلەمانی ئەکات ،یاخود ئەو شاندانەی کە بۆ دانوستان ئەچنە بەغدا ،ئەگ���ەر بەرنامەیەکی توندوتۆڵ ب���ێ درزو کەلەبەریان پێنەبێت کارمان
گەنە لەبەرئ���ەوەی ،مالیکی‌و عەبادی هەردوکیان بێچوی یەک مراوین ،لەیەک ئاویان خواردۆتەوە لەیەک زۆنگاویشدا مەل���ە ئەکەن ،نمونەی ت���ازە کورەش س���ەرۆک وەزیرانی فتکراوە کە ئەگەر دەس���تی بڕۆیش���تایەو کات دەرفەتی بای���ە ،ئەمەریکای گ���ەورە چاوی لێ س���ور نەکردایەتەوە،عەل���ی کیمیاوی بەشاگرد ڕانەئەگرت ،هەربۆیە پێویستە بڕیاربەدەس���تانی هەرێ���م زۆر وریابن لەفێ���ڵ‌و تەڵەکەی برادەرانی ش���یعە مەزەب. ئەگەر مەس���ەلە ئەزمون بێت ،زیاتر لەنیوسەدەیە ئەم حەش���اماتە لەگەڵ ئەو برایانەی کە هەمیش���ە بەش���ەرتی براگەورەیی برایەتییان قبوڵە ئەزمونمان هەی���ە ،سیاسیەکانیش���مان ئەمەندە دەس���تیان کراوە بەزاخا ڕەنگە ئەگەر ئەم ج���ارە تێبکەوین خۆمان گوناهبار بین ،گەلیش گلەیی لەسیاسەتمەدارانی خۆمان بکات.
ئەزمونم���ان ئەمەن���دە زۆرە لەژمارە نایەت ،نەک لەسیاسەتدا بگرە لەبازاڕو بوارە کۆمەاڵیەتیەکانیشدا هەر خۆیان بەلەپێش���تر ئەزان���ن‌و تا ئێس���تە ئەو عیللەتەیان نەپەڕاندوە. ئەم���ڕۆ ڕۆژی هیمەتە ئەی ئەوانەی ئەب���ن بەدەمڕاس���تمان ئەچنە بەغا بۆ دیاریکردنی چارەنوسمان ،بەوریاییەوە بەوەس���تایی داواکان‌و مافەکانی گەل دەستنیش���ان بکەن ,بەدەستی بەتاڵ مەڕۆن‌و لەوێ دابنیش���ن لێکیبدەنەوە، قوتابخان���ەو خەس���تەخانەو ج���ادە قیرتاوکردنتان لێنەبێ بەدەس���کەوت‌و سەلماندنی ماف ،چارەنوسی میللەت‌و واڵت ئەوان���ە نی���ە تکای���ە ئاگاداربن، هەروەه���ا نامەت���ان بۆ کەش���تیەوانە تازەکەی عێراق ئەوەبێت ،کە جەنابتان هیچتان لەو ئەفەنیەی پێشو زیاتر نیە ئەگ���ەر ئەتانەوێ عێ���راق عێراق بێت ئەوە عەرزو ئ���ەوە گەز ،فەرمون ئەوە مافەکان���ی ئێمەیە ،ئەوه‌ش س���نوری
نیش���تیمانمانە‌و ئ���ەوەش داواکانمانە، پەیم���ان‌و بەڵێنتان ب���دەن تا ئێمەش بەش���داربین لەبونیادنانەوەی عێراقی عەزیما .وەگەر ن���ا ڕێگەی ترو توانای ت���ر زۆرە پارویە نانی تی���ا پەیداببێ، خۆش���تان باش ئەزانن ئێم���ە کێین، ئێم���ە بوی���ن هەتیوەک���ەی عۆجەمان س���ەغڵەتکردبو ،ئەوکات ئێوە ناوتان لەکولەکەی تەڕیشا نەبو. هەروەها پێوێستە خۆشمان بەپەلەو بێدواکەوتن بەرنامەکەمان ئامادە بکەین، ڕای پی���اوی ئاق���ڵ‌و بەئەزمون بەهەند وەربگرن نەک هەرخۆتان بەکوڕە ئازاکە بزانن .زۆری لەسەرنەڕۆین هەموشمان بەڵەیین لەم مەس���ەلەیەدا ،با نەبینە نمونەی ئەو پەندەی کە ئەڵێت (ئەگەر جارێک خەڵەتاندمت خوا بتگرێ ئەگەر دوج���ار خەڵەتاندمت خوا خۆم‌و باوکم بگ���رێ) دەس���ت لەدەس���ت‌و هیمەت وەس���تایی لەئێوە سەرمان بەرزکەنەوە سەرتان هەر بەرزبێت.
قوتابخانەو خەستەخانەو جادە قیرتاوکردنتان لێنەبێ بەدەسکەوت‌و سەلماندنی ماف چارەنوسی میللەت‌و واڵت ئەوانە نیە تکایە ئاگاداربن
مرۆڤ‌و ده‌سه‌اڵت دانــــا زه‌نــــدی ئه‌گه‌ر له‌روانگه ی بۆماوه‌ی ی بایۆلۆجیه‌و‌ه بڕوانین���ه هه‌ڵس���وكه‌وتی م���رۆڤ ،گه‌لێك ره‌فتاری غه‌ریزیی ئاژه‌ڵ ی تیا به‌دیده‌كه‌ین. ئه‌م ه راستیه‌كی رون‌و ئاشكرایه‌و شیكاری ه زانستیه‌كانی زینده‌وه‌رزانی‌‌و كۆمه‌ڵناسیش پشتڕاستی ده‌كه‌نه‌وه. له‌م گوتاره‌مدا ئهوه ی مه‌به‌س���تمه باس ی بكه‌م‌و هه‌ڵوێسته‌ی له‌سه‌ربكه‌م خه‌سڵه‌ت ی غه‌ریزه ی زاڵبون‌و ده‌سه‌اڵت گرتن ه ده‌ست ی ئاژه‌اڵن ه له‌ناو مێگه‌له‌كه‌یداو ئه‌گه‌ر بۆیش ی بلوێت پانتای ی ده‌س���ه‌اڵتی ب���ۆ ناوچه‌كان ی مێگه‌له‌كان��� ی ده‌وروبه‌ریش فراوان ده‌كات. دیاره ئه‌م خسڵه‌تی ده‌سه‌اڵت گرتنه ده‌ست ه له‌الیه‌ن تاكه‌كه‌سێكه‌و‌ه كه به‌هێزترینیانه، زیات���ر له‌ناو ئه‌و ئاژه‌اڵنه‌دا به‌دیده‌كرێت ك ه به‌مێگ���ه‌ل ده‌ژین،وه‌ك س���ه‌گ‌و گورگ‌و.. هتد .ئاش���كرایه مرۆڤیش كه بونه‌وه‌رێك ی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌و به‌كۆمه‌ڵ ده‌ژی به‌ده‌رنیه له‌م خه‌سڵه‌ته. بۆیه هیچ س���ه‌یرنیه له‌هه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌ك ی مرۆڤ���دا گه‌وره‌بێ���ت ی���ان بچ���وك،وات ه له‌خێزانێكه‌وه هه‌تا تیره‌و هۆزو ده‌وڵه‌تێك‌و بگ���ره كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تیش به‌گش���تی له‌گۆی زه‌ویدا ،كه‌س���ێك یان كه‌سانگه‌لێك كه خۆیان به‌لێهاتوو شایسته ده‌زانن هه‌وڵ ی ده‌س���ه‌اڵت گرتنه ده‌س���ت بدهنو داكۆك ی سه‌رسه‌ختانه‌ش له‌پێناویدا بكه‌ن. ه���ه‌روه‌ك ئاشكراش���ه ،ه���ه‌ر ح���ه‌زو ئاره‌زویه‌كیش ك ه غه‌ریزی ی بو بێسنور ده‌بێت‌و به‌رده‌وام پێویستی به‌تێركردن هه‌یه .به‌اڵم ئهوه ی كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی جیاده‌كاته‌و‌ه
له‌كۆمه‌ڵگای ئ���اژه‌ڵ ،هه‌وڵدانی به‌رده‌وام ی مرۆڤه بۆ س���نورداركردنی ح���ه‌زو ئاره‌زو‌ه غه‌ریزیه‌كان���ی .بۆیه ه���ه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌ك ی مرۆیی یاخود هه‌ر مرۆڤێك بهوه ش���وناس ده‌كرێ���ت ك ه ئایا چه‌نده‌و ت���ا چ ڕاده‌یه‌ك له‌ئه‌نجام���ی خه‌باتی مرۆڤان���هی خۆیهوه له‌ره‌چه‌ڵه‌كه ئاژه‌ڵیه‌كه‌ی دوركه‌وتوه‌ته‌وه، واته ت���ا چ ڕاده‌ی���ه‌ك توانیویه‌ت ی به‌هێز ی هۆش‌و هزر‌ه مرۆییه‌ك���هی مرۆڤبونی خۆ ی بسه‌لمێنێت. بۆی���ه ده‌بینی���ن به‌درێژای���ی مێ���ژو ی شارستانیی مرۆیی س���ه‌رجه‌می شه‌ڕه‌كان له‌پێن���او س���ه‌پاندنی ده‌س���ه‌اڵته له‌الیه‌ن گروپێكه‌وه به‌س���ه‌ر گروپێك���ی تر ،یاخود چه‌وس���انه‌وه‌ی مرۆڤ���ه‌كان له‌الیه‌ن مرۆڤ ی تره‌وه ه���ه‌ر بۆ س���ه‌پاندنی ده‌س���ه‌اڵته. ب���ه‌اڵم ئه‌گ���ه‌ر لێكدانه‌وه‌مان ب���ۆ مێژو ی ده‌سه‌اڵتی مرۆڤ ،دور له‌گشتگیر ،پۆلێن ی بكه‌ین به‌س���ه‌ر كۆمه‌ڵگا پێشكه‌وتوه‌كان‌و دواكه‌وتوه‌كان ،جیاوازیه‌ك ی گه‌وره ده‌بینین له‌پرۆس���هی ملمالنێ‌و شه‌ڕی س���ه‌پاندن ی ده‌سه‌اڵتدا .تا چه‌ند كۆمه‌ڵگا پێشكه‌وتوتر بێت ،مافی تاكه‌كان���ی پارێزراوتر ده‌بێت، چونك ه‌وه‌كو پێش���تر ئاماژه‌م���ان بۆ كرد له‌ئه‌نجام���ی پێش���كه‌وتنی ه���زری مرۆیی، سیسته‌م‌و یاسای دادپه‌روه‌ران ه دێته‌كایه‌وه، دیاره ئه‌مه‌ش بۆ س���نورداركردن‌و رێگرتن ه له‌ئ���اره‌زو‌ه غه‌ریزیه‌ك���هی خودی مرۆڤ بۆ پیاده‌كردن ی ده‌سه‌اڵته بێسنورو ره‌هاكه‌ی. به‌ڕای م���ن نزیكترین نمون���ه‌ش بۆ ئه‌م ئاره‌زو‌ه بێسنوره ،داهێنان ی ئایین ه له‌الیه‌ن ئه‌وپه‌ڕی ده‌س���ه‌اڵتی ره‌ه���ا ی بێڕكه‌به‌ر ی هزری گه‌شه‌كردوی مرۆڤه‌وه له‌سه‌رده‌مێك ی مرۆڤی ده‌س���ه‌اڵتدار‌ه به‌سه‌ر مێگه‌له‌كه‌یداو دیاریك���راودا له‌مێژوی شارس���تانی مرۆڤ ،ئه‌مه‌ش له‌پێن���او تێركردن ی به‌رده‌وام ی ئه‌و دی���اره ئ���ه‌م داهێنان���ه‌ش بۆ س���ه‌پاندن ی غه‌ریزه بێسنوره‌یه ك ه ده‌سه‌اڵته .سیمبول ی
داڕشتن ی هه‌ر یاسایه‌ك له‌الیه‌ن مرۆڤهكانهوه بۆ پاراستن ی مافی مرۆڤه‌كان كه‌مكردنه‌وه‌و سنورداركردن ی ده‌سه‌اڵتی بێسنور ی پیاوانی ئایین ی لێدهكهوێتهوه كه پارێزه‌رو پیاده‌كاری ده‌سه‌اڵت ه بێسنوره‌كه‌ی یه‌زدانن له‌سه‌ر گۆی زه‌وی
س���ه‌ره‌ك ی ئه‌م داهێنانه‌ش ك���ه مرۆڤه‌كان مرۆڤایه‌تیدا له‌سه‌رده‌م ه جیاجیاكان ی مێژو ی له‌س���ه‌ری رێككه‌وت���ون‌و ن���اوی ئایینیان شارستانی مرۆڤایه‌تیدا هه‌م له‌خۆرئاواو هه‌م لێن���اوه ،یه‌زدانه ،یه‌زدانی���ش به‌و مانایه ی له‌خۆرهه‌اڵتی ئه‌م گۆی زه‌ویه‌دا. هه‌ربۆ پش���تگیریكردنی ئه‌م بۆچونه‌شم، كه ده‌س���ه‌اڵتێك ی گه‌ردون���ی زۆر به‌هێز ی بێس���نوری بێڕكابه‌ره‌و پیاوان��� ی ئایینیش به‌پێویس���تی ده‌زانم س���ه‌رنج ی خوێنه‌ر ی جێگره‌وه‌و جێبه‌جێكار ی فه‌رمانه‌كان ی ئه‌و ئازیز بۆ خاڵێكی گرنگ رابكێش���م ،ئه‌ویش یه‌زدان���ه‌ن له‌ناو كۆمه‌ڵ���گای مرۆڤایه‌تیدا ،ئه‌مه‌ی���ه؛ هه‌رس���ێ ئایین���ه ئیبراهیمیه‌ك ه به‌مج���ۆره گرێدان���ی ده‌س���ه‌اڵت ی پیاوان ی (جوله‌كه‌‌و مهسیحیو ئیسالم) ك ه خاوه‌ن ی ئایی���ن ب���ۆ پیاده‌كاران���ی فه‌رمانه‌كان��� ی هه‌م���ان ره‌چه‌ڵ���هكو به‌ره‌باب���ن ،خاوه‌ن ی ی���ه‌زدان ،به‌ده‌س���ه‌اڵته بێس���نوره‌كه ی هه‌مان په‌یامیشن س���ه‌باره‌ت به‌په‌یوه‌ند ی خود ی یه‌زدانه‌وه ،ده‌س���ه‌اڵتێك ی یه‌زدانی ی نێوان مرۆڤ‌و ی���ه‌زدان ،هه‌ندێك جیاواز ی بێس���نوریان پێده‌به‌خش���ێت ك ه له‌سه‌رو ی یاسای ش���ه‌رع ی نه‌بێت له‌نێوانیاندا هه‌یه، گش���ت یاس���ایه‌كه‌وه‌ی ه كه مرۆڤه‌كان ی ناو س���ه‌باره‌ت به‌حه‌اڵڵ‌‌و حه‌رامكردنی هه‌ندێك مێگه‌له‌كه دایده‌ڕێژن .كه‌وات ه به‌گوێره‌ی ئه‌م ره‌فتارو هه‌ندێك خ���واردن‌و خواردنه‌وه ك ه لۆژیكه‌ش ،داڕشتن ی هه‌ر یاسایه‌ك له‌الیه‌ن ئه‌م���ه‌ش ره‌نگدانه‌وه‌ی ئ���هو كۆمه‌ڵگایه‌ی ه مرۆڤهكانهوه بۆ پاراستنی مافه ی مرۆڤه‌كان ،كه ئه‌و ئایین ه تیایدا سه‌ریهه‌ڵداوه‌‌و زاده ی كه‌مكردنه‌وه‌و س���نورداركردنی ده‌س���ه‌اڵت ی ئه‌و ژینگه‌یه‌ش���ه ك��� ه ئه‌و ئایین���ه تیایدا بێسنور ی پیاوانی ئایینی لێدهكهوێتهوه ك ه نه‌ش���ونمای ك���ردوه .ئه‌ی باش��� ه بۆچ ی پارێزه‌رو پیاده‌كاری ده‌سه‌اڵت ه بێسنوره‌كه ی به‌درێژای��� ی مێژو ی ئه‌م س��� ێ ئایینه یه‌ك یه‌زدانن له‌س���ه‌ر گ���ۆی زه‌وی ،له‌ئه‌نجام ی ره‌چه‌ڵه‌ك‌و یه‌ك په‌یامه ،ش���وێنكه‌وتوانیان ئه‌مه‌شدا ئه‌م هه‌نگاو‌ه مرۆییانه هۆكارده‌بن دوژمن ی سه‌رس���ه‌خت ی یه‌كترن‌و مێژویه‌ك ی بۆ كه‌مكردنه‌وه‌و سنورداركردن ی ده‌سه‌اڵت ی خوێناویی‌‌و پڕ له‌كوش���تارو قاتوقڕكردنیان ی���ه‌زدان ،بێگوم���ان ئه‌م���ه‌ش بێباوه‌ڕیی‌‌و به‌رامبه‌ر به‌یه‌كتر تۆماركردوه؟! به‌ڕای من گومڕابون ده‌گه‌یه‌نێت ،بۆی ه ده‌بێت له‌الیه‌ن هۆكاری ئه‌مه‌ش ته‌نها‌و ته‌نها ده‌س���ه‌اڵته، پارێزه‌رانی ده‌س���ه‌اڵتی یه‌زدان���هوه جیهاد س���ه‌پاندن ی ده‌س���ه‌اڵت ی هه‌ریه‌كێكی���ان له‌پێناو ی یه‌زدان رابگه‌یه‌نرێت بۆ كوشتن‌و به‌س���ه‌ر ئه‌ویتردا ،به‌رفراوانكردنی سنور ی قه‌تڵوعامكردنی ئه‌و كه‌س‌و كۆمه‌ڵگایانه ی ده‌س���ه‌اڵتی هه‌ریه‌كێكیان له‌س���ه‌ر حساب ی كه دان���ه‌ری یاس���ای مرۆیی���ن‌و له‌رێگه ی س���نور ی ئه‌ویتریان .پاس���او ی گشت ئه‌م ئه‌و سیس���ته‌م‌و یاس���ا مرۆییان���هوه ماف ه خوێنڕش���تن‌و قه‌تڵوعامانه‌ش پاراس���تن‌و سروشتیه‌كانی كۆمه‌ڵگا به‌گشتی‌‌و تاكه‌كان ی پیاده‌كردن���ی وت���هو فه‌رمانه‌كان ی یه‌زدانه، ئهوه ی جێگه ی سه‌رس���وڕمان‌و تێڕامانیش ه به‌تایبه‌تی ده‌پارێزن. گه‌واه���ی ئ���ه‌م بۆچونه‌ش���م مێ���ژو ی ئهوهی��� ه ك ه هه‌رس��� ێ ئایینه‌ك���ه باوه‌ڕیان ده‌س���ه‌اڵتداری سیاس���یو كۆمه‌اڵیه‌ت���یو به‌هه‌م���ان یه‌زدان ههیهو ه���ه‌ر ئه‌و یه‌زدان ه ئیداری���ی ئایینه‌كان���ه له‌ن���او كۆمه‌ڵ���گا ی تاكه‌ش ده‌په‌رستن!
ته‌ندروستی tandrostyawene@gmail.com
سیاسەتی تەندروستی
دکتۆر شێرکۆ سەعید زمناکۆ ده‌ینوسێت
پەرستاران‌و ڕیفۆرم لەسیاسەتی تەندروستیدا ئەنجومەن���ی پەرس���تارانی نێودەوڵەتی زۆر مەبەس���تێتی کە کارامەیی‌و متمانەی پەرس���تاران گەشەپێبدات تا ڕۆڵی کاریگەریان هەبێت لەداڕشتنەوەی سیاسەتی تەندروستی واڵتەکەیاندا هەروەک لەیەکێ���ک لەبەڵگەنامەکانی���دا ئاماژەی بۆ کردوە بەم ش���ێوەیە :لەس���ەردەمی بەجیهانب���ون‌و ریفۆرم لەسیس���تمی تەندروستیدا زۆرێ���ک لەدەوڵەتەکانی جیهانی س���ێیەم‌و پێش���کەوتوەکانیش بەش���ێوەیەکی بەردەوام ڕیفۆرم دەک���ەن لەسیس���تمی چاودێری تەندروس���تییاندا بەمەبەس���تی س���ەرچاوەی بەکارهێنان���ی دیاریکراوی بەردەستیان بەباشترین ش���ێوە لەپێناوی باش���ترکردنی ئاستی تەندروس���تی دانیشتوان. حکومەتەکان پێداچونەوە دەکەن لەسیاس���ەتی تەندروس���تییانداو گۆڕان���کاری دەک���ەن لەپێکهاتەو چۆنیەت���ی بەڕێوەبردن���ی ئ���ەو دامەزراوان���ەی کە خزمەتگوزاریی پێش���کەش دەکەن .لەم بارەیەوە سیاس���ەتی تەندروس���تی گرنگی نوێی بەخۆیەوە بینی. لەبەر بونی ئاڵۆزیی لەسیستمی چاودێری تەندروس���تیو زیادبونی گرفتی پێویس���تییەکان لەسنوری بەردەس���تدا س���ەرچاوەی حکومەت���ەکان بەش���ێوەیەکی زیاترڕێنمای���ی دەکەن بۆ گەش���ە لەسیاس���ەتی تەندروس���تیدا. چاودێری���ی تەندروس���تی بۆت���ە بابەتێک���ی سیاس���ی لەزۆرب���ەی بەشەکانی دونیادا .ئەم ڕاستییەش پاڵپشتیی لێکراوە لەباڵوکراوەکانی ڕێکخراوی تەندروس���تی جیهانی لەپرۆس���ەی ئەم سیاسەتەش���دا پێداگری���ی دەکات‌و دەڵێ���ت : لەپێناو بەرەوپێش���بردنی ئاستی تەندروس���تی هاواڵتیان پێویستە حکومەت���ەکان ریف���ۆرم بک���ەن لەسیاسەتی تەندروستییاندا.
پەرس���تاران دەتوان���ن ڕۆڵێکی کارا ببین���ن لەداڕش���تنەوەی تەندروس���تی سیاس���ەتی واڵتەکەیاندا ،ئەوان بەشێوەیەکی نزی���ک کارلێ���ک دەک���ەن لەگەڵ ئەوانەی س���ودمەندن لەچاودێریی تەندروستی لەزۆرێک لەبوارەکاندا. ئەم���ەش تێگەیش���تنێکی فراوان دەبەخش���ێتە پەرستاران لەبارەی پێویس���تییەکانی تەندروس���تیو دیاریکردن���ی ئ���ەو هۆکاران���ەی ک���ە کاریگەرییان هەیە لەس���ەر بارودۆخی تەندروستی‌و هەروەها ئاش���نان بەکارلێک���ی خەڵ���ک بەرامبەر ستراتیجی خزمەگوزارییە جیاوازەکان. پەرس���تاران چەق���ی تیم���ی خزمەتگوزاری���ی تەندروس���تی تێدەگ���ەن پێکدەهێن���ن‌و لەکارلێک���ی نێ���وان نەخ���ۆش/ کڕی���ارو خێزانەکانی���ان لەگ���ەڵ پێشکەش���کارانی خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان. بەاڵم ئەمە بەتەنها بەس نییە، بۆ ئەوەی پەرستاران کاریگەرییان هەبێت لەداڕش���تنی بڕیارەکاندا، دەبێت زۆر بەڕون���یو لەبناغەوە تێبگەن لەش���ێوازی دروستکردن‌و سیاس���ەتی جێبەجێکردن���ی تەندروستی .بەبێ ئەم تێگەیشتنە لەگەش���ەی سیاسەتدا پەرستاران ناتوانن بەشداربن لەم پرۆسەیەدا، بۆ ئەم مەبەس���تەش ئەنجومەنی پەرستارانی نێودەوڵەتی لەیەکێک لەبەڵگەنامەکانی���دا بەن���اوی( ڕێنماییەکان بۆ داڕش���تنەوەیەکی کارای سیاس���ەتی تەندروس���تی لەس���اڵی )٢٠٠٥ش���یکارییەکی لەبارەی چۆنیەتی دروس���تکردن‌و داڕش���تن‌و گەش���ە لەسیاسەتی تەندروس���تیدا خس���تۆتە بەردەم پەرس���تاران تا زیاتر ئاش���نابن‌و کاربکەن بۆ بەشداریکردنێکی کارا لەدروستکردنی بڕیارو داڕشتنەوەی سیاسەتی تەندروستی.
زان����اكان رایانگه‌یاندوه له‌ئاین����ده‌دا له‌وانه‌یه پۆتۆكس به‌كاربهێنرێت بۆ چاره‌س����ه‌ركردن ی ش����ێرپه‌نجه‌ی گه‌ده ،چونكه ئه‌گ����ه‌ری ئهوه هه‌یه له‌كات����ی به‌كارهێنانی ئه‌و ده‌رزیه ببێته هۆی وه‌ستانی گه‌ش����هی خانه توشبوه‌كان. زان����اكان ئه‌مه‌یان كاتێك ب����ۆ ده‌ركه‌وتوه كه تاقیكردنه‌وه‌كه‌یان له‌س����ه‌ر مشك ئه‌نجامداوه ده‌ركه‌وت����وه به‌كارهێنانی ئ����هو ده‌رزیه بۆته هۆی‌‌وه‌ستانی چاالكیی ئه‌و خانه توشبوانه. پرۆفیس����ۆر تیمۆنتی س����ه‌رۆكی توێژینه‌وه‌كه له‌زانكۆی كۆلۆمبیا باسی له‌وه‌كردوه چاالكیی زۆری ده‌ماره‌كانی گه‌ده ئه‌بێته هۆی گه‌شه‌ی ناسروش����تیی له‌و خانه شێرپه‌نجه‌ییانه .بۆیه په‌كخس����تی ئه‌و ده‌مارانه ك����ه له‌ڕێی ده‌رزی پۆتۆكس����ه‌كه‌وه‌یه ئه‌بێت����ه هۆی‌‌وه‌س����تانی گه‌ش هی خانه‌كه.
شیردانی سروشتیی خه‌مۆكیی كه‌مئه‌كاته‌وه به‌ریتانی����ه‌كان لێكۆڵین����هوه ئهوهی����ان س����ه‌لماندوه ش����یردانی سروش����تیی ئه‌گ����ه‌ری توش����بونی دای����كان به‌خه‌مۆكی����ی دوای منداڵب����ون ل����ه %50كه‌مده‌كاته‌وه.. لێكۆڵینه‌وه‌كه ك����ه له‌رۆژنامه‌یه‌كی تایب����هت به‌ته‌ندروس����تی دای����كان‌و من����داڵ له‌به‌ریتانی����ا باڵوكراوه‌ته‌وه ئام����ۆژگاری دای����كان ده‌كات ك����ه راس����ته‌وخۆ دوای منداڵبون شیری خۆیان بده‌ن به‌منداڵه‌كه‌یان چونكه ئه‌گه‌ری توش����بونیان به‌خه‌مۆكیی دوای منداڵب����ون ب����هو رێ����ژه زۆره كه‌مئه‌كاته‌وه ،توێژینه‌وه‌كه ئه‌مه‌ی گه‌ڕاندوه‌ته‌وه بۆ ئهوهی ش����یردانی سروشتیی ئه‌بێته هۆی خاوكردنه‌وه‌و نه‌هێش����تنی رارای����ی الی دایكه‌كه. ئه‌م����ه جگه له‌وه‌ی كه ئه‌م ش����یره ب����ۆ منداڵه‌كه زۆر به‌س����وده‌‌و هیچ شیرێكی تر ئه‌و سوده نابه‌خشێت.
به‌م خۆراكان ه سكچونه‌كه‌ت مه‌هێڵه نه‌خۆش :نه‌خۆش���یی ش���یزۆفرینیا چیه؟ دكت���ۆر :یه‌كێك���ه له‌نه‌خۆش���یه هۆشمه‌ندیه‌كان كه نه‌خۆش له‌زۆربه‌ی كاته‌كان هۆشمه‌ندیی (بیرو هۆش)ی خۆی له‌ده‌ست ده‌دات. نه‌خۆش :رێژه‌ی توشبون چه‌نده؟ دكتۆر :ه���ه‌ردو ره‌گه‌ز توش���ی ئه‌م نه‌خۆش���یه ده‌بن‌و رێژه‌ی توش���بون %1ه. نه‌خۆش :هۆكاره‌كانی به‌گشتی چین؟ دكتۆر :به‌گش���تی ه���ۆكاری بۆماوه‌‌و ژینگهو پێكهاته‌ی جیاجیای مێش���ك‌و پێكهاته‌ی كیمیایی مێشك. نه‌خۆش :نیشانه‌كانی چین؟ دكتۆر :نیش���انه‌ی باش‌و خراپی هه‌ن له‌باش���ه‌كان‌وه‌ك هه‌لوه‌سه كه‌سه‌كه وا هه‌س���ت ده‌كات ش���ت ئه‌بین���ێ، ئه‌بیس���تێ ،بۆن ده‌كات .هه‌لوه‌س���ه كه‌س���ه‌كه وا هه‌س���ت ده‌كات ك���ه كه‌س���ێك له‌رادوێ ی���ان له‌ته‌له‌فیزۆن قس���ه ئه‌كات‌و‌وا ئه‌زانێت له‌گه‌ڵ ئه‌م راسته‌وخۆ قسه ئه‌كات یان‌وا هه‌ست
پس����پۆڕانی ب����واری خ����ۆراك ب����اس لهوه ده‌كه‌ن كه ده‌كرێت له‌كاتی س����كچون سود له‌م خۆراكان����ه‌‌وه‌ربگریت بۆ كه‌مكردنه‌وه‌و نه‌هێش����تنی .چونكه هه‌ندێ له‌سكچونه‌كان ده‌كرێ����ت به‌بێ به‌كارهێنانی ده‌رمان‌و ته‌نها له‌ڕێ����ی ئه‌م خواردنان����هوه خۆتی لێ رزگار بكه‌یت ..خۆراكه‌كان: مۆز: ئه‌م میوه‌یه بهوه ناس����راوه كه چاره‌سه‌ر ی س����كچون ئه‌كات ،ئه‌و زو ه����ه‌رس ده‌بێت‌و بڕێك����ی ب����اش ریش����اڵی‌‌وه‌ك بكتی����ن‌و ئینولینی تێدایهو ئاو هه‌ڵئه‌مژێت‌و یارمه‌تی جواڵیی پیسایه‌كه ئه‌دات .هه‌روه‌ها یارمه‌تی گه‌ش����هی به‌كتری����ای س����ودبه‌خش ده‌دات
دو هه‌فته جارێك ئیسماعیل عوسمان ده‌ینوسێت
هه‌رێم ی نه‌وت له‌كوێی نه‌خشه ی ته‌ندروستیدا ده‌بێت؟
نه‌خۆشیی شیزۆفرینیا
ئه‌كات له‌مه‌ترس���یدایه .بیرو هۆشیان تێكئه‌چێ���ت .خۆی به‌هه‌ندێ جوڵه‌وه ده‌گرێت .نیش���انه خراپ���ه‌كان وه‌ك نیش���انه‌كانی خه‌مۆكی وایه هه‌ست‌و س���ۆزی ده‌رنابڕێت‌و ده‌موچاوی هیچ ج���ۆره ده‌ربڕینێكی تێ���دا نیه وه‌ك گریان ی���ان زه‌رده‌خه‌نه ،زۆر به‌كه‌می قسه له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی تر ئه‌كه‌ن. نه‌خۆش :چاره‌سه‌ره‌كان چۆن‌و چین؟ دكتۆر :چاره‌سه‌ر به‌ده‌رمان ،چاره‌سه‌ر به‌ت���ه‌زوی كاره‌ب���ا ،چاره‌س���ه‌ری كۆمه‌اڵیه‌ت���یو ده‌رون���ی .هه‌روه‌ه���ا پاڵپش���تی خێزان���ی زۆر گرینگه له‌م بواره. نه‌خۆش :مه‌رجه ئه‌و كه‌س���انه‌ی ئه‌م نه‌خۆشییه‌یان هه‌یه توندوتیژ بن؟ دكت���ۆر :نه‌خێ���ر م���ه‌رج نی���ه به‌اڵم هه‌ش���یانه كه توندوتی���ژن به‌تایبه‌تی له‌گ���هڵ خێزان���ی خۆی���ان .هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ری خۆكوشتن له‌م كه‌سانه زۆره بۆیه هه‌ر كات‌وتیان خۆمان ده‌كوژین یان هه‌وڵیاندا ئه‌وا پێویسته به‌زوترین كات ببرێن بۆ نه‌خۆشخانه.
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
به‌نزین‌و شێرپه‌نجه
ه‌ته ی تایب کان ه‌ک شیه ۆشه‌ی خۆ گ ه‌ن ه ب
پرسیاری نه‌خۆش‌و وه‌اڵمی پزیشك
چاره‌سه‌ری شێرپه‌نجه به‌پۆتۆكس
15 ئاژار
له‌گ����ه‌ده .هه‌روه‌ها س����ودیۆمی تێدایه ك ه یارمه‌تی له‌ش ده‌دات له‌به‌ده‌س����تهێنانه‌وه‌ی ئ����هو بڕه خوێیه‌ی كه له‌كاتی س����كچونه‌كه له‌ده‌ستی داوه. نیشاسته‌ی ئاسایی‌‌وه‌ك برنج‌و په‌تاته: ئه‌م خۆراكان����ه زو هه‌رس ده‌بن‌و هه‌روه‌ها یارمه‌ت����ی خاوبون����هوهی گ����ه‌ده ئ����ه‌ده‌ن‌و ئاوس����انی ك����ه‌م ئه‌كه‌نه‌وه .ب����ه‌اڵم نابێت ئ����هوه له‌بیربكه‌ین له‌كاتی لێنانیدا رۆن زۆر به‌كه‌میی به‌كاربهێنرێت. ماست: زۆربه‌ی ش����یره‌مه‌نیه‌كان سكچون دروست ده‌ك����ه‌ن ،به‌اڵم ماس����ت به‌پێچه‌وانه‌یانه‌وه م����اده‌ی برۆبیوتیكی تێدایه كه كاری گه‌ده
رێكده‌خ����ات‌و یارمه‌ت����ی گه‌ش����هی به‌كتریا سودبه‌خشه‌كانی ریخۆڵه ده‌دات. سێو: توێكڵه‌ك����هی ریش����اڵی تێدایهو زو هه‌رس ده‌بێت .پزیشكه‌كان ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن كه پێویسته ئه‌و كه‌س����انه‌ی سكچونیان هه‌یه توێكڵی سێو بخۆن. هه‌ندێک روه‌ك جۆره روه‌كێك هه‌ی����ه وه‌ك گوڵه به‌یبون‌و نه‌عن����ا ك����ه یارمه‌ت����ی خاوكردن����هوهی ماسولكه‌كانی ریخۆڵه ئه‌ده‌ن‌و باوبژ ناهێڵن‌و كرژبون����ی ریخۆڵ����ه‌كان به‌ئه‌ندازه‌یه‌كی زۆر كه‌مده‌كاته‌وه‌و‌وه‌ك دژه هه‌وكردن‌وایه.
چیرۆكی ئه‌و مرۆڤانه‌ی كه رۆژانه توشی نه‌خۆشیی ش���ێرپه‌نجه ده‌بن له‌هه‌رێم ی كوردس���تاندا روی له‌زیادب���ون كردوه، هۆكاری توش���بونی ئه‌و كه‌سانه‌ش به‌و نه‌خۆش���یه جیاوازه ،به‌اڵم پس���پۆرانی ته‌ندروس���تی پێیانوایه ئه‌م نه‌خۆش���یه په‌یوه‌ندی به‌خۆراك‌و ژینگهو بۆماوه‌وه هه‌یه. هه‌فته‌ی پێشو به‌رپرسی لیژنه‌ی سامانه سروشتیه‌كان له‌په‌رله‌مانی كوردستاندا، له‌تاقیكردنه‌وه‌یه‌ك���ی نوێ���دا ك���ه ئه‌نجامیاندابو ،ئه‌وه‌یان خس���ته به‌رده‌م رای گش���تیو په‌رله‌مانی كوردس���تان، ك���ه ه���ۆكاری به‌رزبون���هوهی ئۆكتانی به‌نزینی ئۆتۆمبیله‌كان له‌رێگای ماده‌ی به‌نزۆیله‌وه‌ی���ه كه هۆكاری س���ه‌ره‌كی ی شێرپه‌نجه‌یه. توشبون زانس���تی پزیش���ك نوێ ته‌ئیكدی لهوه كردوه‌ت���هوه كه خانه‌ی ش���ێرپه‌نجه‌یی نه‌خۆشیه‌ك نیه راسته‌وخۆ‌و ده‌ربكه‌وێت به‌ڵكو له‌منداڵیدا ئه‌م خانانه دروس���ت ده‌ب���ن ،له‌گه‌نجی���دا گه‌ش���ه ده‌كه‌ن‌و له‌پیریی���دا ئه‌و خانه ش���ێرپه‌نجه‌ییانه ده‌رده‌ك���هون ،جگ���ه ل���هو ج���ۆره شێرپه‌نجه‌یه‌ی كه به‌شێوازی بۆماوه‌یی ده‌گوێزرێنه‌وه. ئه‌گه‌ر ئه‌م بابه‌ته له‌هه‌ر‌واڵتێكی دونیادا بێت ده‌بێته مانش���ێتی سه‌ره‌كی زۆرێك له‌رۆژنامه‌‌و گۆڤ���اره‌كان‌و به‌دواداچونی جیدی���ش بۆ ئ���هو مه‌به‌س���ته ده‌كرد، بۆ نمونه ئه‌مس���اڵ رێژه‌ی توش���بونی ش���ێرپه‌نجه له‌قه‌زای روانسه‌ری ئێران زیادیك���ردوه ،لیژنه‌یه‌ك له‌پس���پۆرانی ته‌ندروس���تیو خۆراك دی���اری ده‌كه‌ن‌و تێس���ت له‌س���ه‌ر خه‌ڵكی ئه‌و ناوچه‌یه ده‌كه‌ن بۆ ماوه‌ی چوار ساڵ بۆ ئهوهی هۆكاری ئه‌و زیادبونه ئاشكرا بكه‌ن. به‌پێ ئامارێكی‌‌وه‌زاره‌تی ته‌ندروس���تی ته‌نها له‌س���اڵی 2013كۆی توش���بوانی جۆره جیاوازه‌كانی ش���ێرپه‌نجه 1944 هه‌زار‌و نۆس���ه‌دو چل‌و چوار كه‌س بوه، كۆی حاڵه‌تی ش���ێرپه‌نجه‌ی مه‌مك 405 چوارس���ه‌دو پێن���ج هه‌زار كه‌س���ه كه زۆرترینیان���ه ،ئه‌مه له‌كاتێك���دا به‌پێی ئاماره‌كانی رێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی رێژه‌ی توش���بونی نه‌خۆشی شێرپه‌نجه له‌عێراق���دا به‌گش���تیو له‌كوردس���تاندا به‌تایبه‌تی روی له‌هه‌ڵكشانه. له‌منداڵێك���ی توش���بوی نه‌خۆش���ی ش���ێرپه‌نجه له‌نه‌خۆش���خانه‌ی هی���وام پرسی ،حه‌ز به‌چی ده‌كه‌یت؟ به‌ده‌نگێكی له‌رزۆكه‌وه وتی" چاكببمه‌وه ...بچمه‌وه بۆ قوتابخان���ه" ،ئه‌مه هیوای ته‌نها ئه‌و منداڵه نی���ه به‌ڵكو هی���وای هه‌مو ئه‌و كه‌سانه‌یه كه به‌ده‌ست ئه‌م نه‌خۆشیه‌وه گیرۆده‌بون. نیشتمانێك كه ش���ێرپه‌نجه به‌م رێژه‌یه تێیدا گه‌شه‌یكردوه ،سه‌ره‌ڕای نه‌خۆشیه جیاوازه‌كان���ی دیك���ه ،ئه‌گه‌ر له‌س���ه‌ر نه‌خشه‌ی ته‌ندروس���تی جیهانی دابنێت ئه‌وا یه‌كێك ده‌بێت له‌و‌واڵتانه كه له‌سه‌ر نه‌خش���ه‌دا س���ور ده‌رده‌كه‌وێت ،به‌اڵم ئهوهی تا ئێستا به‌دواداچونی جیدی بۆ ئه‌م دۆخه نه‌كردبێت حكومه‌تی هه‌رێم‌و وه‌زاره‌تی ته‌ندروستیه. ده‌بوایه وه‌زاره‌تی ته‌ندروس���تی له‌سه‌ر ئ���ه‌م پرس���ه هه‌ڵوێس���تهی جیدی���ی بكردایه‌‌و داوای لێپرس���ینه‌وه‌ی له‌الیه‌نه په‌یوه‌ندی���داره‌كان‌و وه‌زیری س���امانه سروش���تیه‌كانی بكردایه ،به‌اڵم له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندی حزبه‌كان���دا ،هه‌مو الیه‌ك قڕوقپی له‌دۆخه مه‌ترسیداره‌كه كردوه. ریس���كی ئه‌م نه‌خۆش���یه له‌نه‌وه‌كانی ئاین���ده‌دا به‌ش���ێوازێكی فروانت���ر ده‌رده‌كه‌وێت ،چونكه به‌شێكی ژینگه‌ی كوردس���تان به‌هۆی به‌كارهێنانی چه‌كه پێشكه‌وتوه تیش���كده‌ره‌كانی رابردود‌وو له‌ئێس���تاش زۆربون���ی ئۆتۆمبی���ل‌و خراپی���ی س���وته‌مه‌نیه‌كانی به‌جۆرێكی لێهاتوه رۆژان���ه هاواڵتیانی ئه‌م هه‌رێمه ژه‌هرخوارد ده‌كرێن. وه‌زاره‌ت���ی ته‌ندروس���تی له‌هه‌رێمدا تا ئێستا‌وه‌زاره‌تی چاره‌سه‌ره ،نه‌یتوانیوه ده‌ستنیشانی هۆكاره‌نی ئه‌م نه‌خۆشیه مه‌ترسیدارانه بكات بۆ ئهوهی هاواڵتیان خۆی���ان ل���هو نه‌خۆش���ییانه بپارێزن‌و رێگرییش له‌گه‌شكردنی ئه‌م نه‌خۆشییانه بكه‌ن. پێویس���ته س���ه‌رجه‌م رێكخ���راوه ته‌ندروس���تیه‌كان ناحكومی���ه‌كان‌و كه‌مپێنێك بۆ رێگریكردن له‌گه‌شه‌كردنی ئه‌م نه‌خۆشیه دروست بكه‌ن ،حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان‌و‌وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی بخه‌نه به‌رده‌م لێپرسینه‌وه‌ی یاسایی.
16
خوێندن
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
زانکۆ ئه‌هلییه‌کان له‌نێوان بازرگانیی‌و زانستدا ئا :رێنوار نەجم سااڵنێکە چەندین زانکۆی ئەهلی لەهەرێمی کوردستاندا کراونەتەوەو بەتەنیشت زانکۆ حکومییەکانەوە خوێندکار وەردەگرن .ئەو زانکۆیانە کرێی سااڵنە لەهەمو خوێندکارێک وەردەگرن‌و بەرپرسێکی زانکۆیەکی ئەهلییش ئاماژە بەوە دەکات کە ئەوان قازانج نەویستن‌و زیاتر گرنگیی بەئاستی زانستیی دەدەن. ئه‌گه‌ر له 10س���اڵ پێش ئێس���تادا له‌هه‌رێم���ی کوردس���تان ته‌نها چه‌ند زانکۆیه‌ک���ی که‌م له‌ش���اره گه‌وره‌کان هه‌بوبێت ،ئه‌وا ئێستا جگه له‌و زانکۆ حکومییانه‌ی له‌ش���اره بچوکه‌کانیش دامه‌زراون ،ه���اوکات ژماره‌یه‌کی زۆر زانکۆی ئه‌هلییش له‌ناوچه جیاوازه‌کان دامه‌زراوه‌و هه‌مویان له‌کێبه‌رکێدان بۆ وه‌رگرتنی زۆرترین خوێندکار. یه‌ک���ه‌م جیاوازی���ی نێ���وان زانکۆ حکومی���یو ئه‌هلیی���ه‌کان له‌وه‌دای���ه ک���ه ئهوهی یه‌که‌می���ان خوێندکار بێ به‌رامب���ه‌ر تێیدا ده‌خوێنێ���ت .به‌اڵم له‌زانکۆ ئه‌هلییه‌کان خوێندکاران ده‌بێت سااڵنه بڕێک پاره بده‌ن به‌زانکۆکه‌یان له‌به‌رامبه‌ر کرێی خوێندنیان. بڕی ئه‌و پاره‌یه‌ی زانکۆ ئه‌هلییه‌کان له‌خوێندکارانی داوا ده‌که‌ن له‌به‌رامبه‌ر خوێندنی���ان ،له‌زانکۆیه‌ک بۆ یه‌کێکی دیک���هو له‌ن���او هه‌م���ان زانکۆش���دا، له‌کۆلێژێک ب���ۆ یه‌کێکی دیکه گۆڕانی به‌سه‌ردا دێت. ب���ۆ نمون���ه له‌زانکۆی کوردس���تان له‌هه‌ولێر ،که له‌س���ه‌ره‌تادا زانکۆیه‌کی حکوم���ی بو ،دواتر بوی���ه زانکۆیه‌کی ئه‌هلی���یو خوێن���دن تێی���دا به‌زمانی ئینگلیزیی���هو له‌س���اڵی 2006هوه کراوه‌ته‌وه ،کرێی س���ااڵنه‌ی خوێندن ل��� ه 6،500دۆالری ئه‌مه‌ریکیی���هوه ده‌ستپێده‌کات تا ده‌گاته 20،000دۆالر بۆ ه���ه‌ر خوێندکارێک که له‌و زانکۆیه ده‌خوێنێت .جی���اوازی ئه‌و نرخانه‌ش په‌یوه‌ندیی به‌هه‌ڵبژاردنی کۆلێژه‌کانه‌وه هه‌ی���ه( ،سیاس���ه‌ت‌و په‌یوه‌ن���دی نێوده‌وڵه‌تی���ی)( ،دارای���یو ئابوری) ل���هو کۆلێژانه‌ن ک���ه له‌که‌مترین کرێی ئه‌و زانکۆیه‌دا دان���راون .له‌به‌رامبه‌ردا کۆلێ���ژی (ده‌رم���ان) زۆرترین کرێی
زانکۆی ئەمەریکیی هەمو کۆلێژەکان بەیەکچاو سەیر دەکات ،هەربۆیە هەمان بڕی پارەی بۆ هەمو کۆلێژەکان داناوە تا خوێندکارانیش وانەزانن کۆلێژێک لەیەکێکی دیکە بۆ ئێمە گرنگترە کاتێک خوێندنی زانکۆکان ده‌بێت بهپاره سااڵنه‌ی ده‌وێت بۆ خوێندن له‌زانکۆی کوردستان. زانک���ۆی ئه‌مه‌ریکی���ی لەعێ���راق- سلێمانی ،که له‌گه‌ڵ زانکۆ ئه‌هلییه‌که‌ی هه‌ولێ���ردا وه‌ک ڕکاب���ه‌ری یه‌کت���ر ده‌رده‌که‌ون ،ئه‌میش به‌هه‌مانش���ێوه خوێندن تێیدا به‌زمان���ی ئینگلیزییه‌و له‌ساڵی 2007ده‌رگای خوێندن تێیدا کراوه‌ت���هوه .له‌م زانکۆی���ه‌دا لەبەری جیاوازی���ی کۆلێژەکان ،کرێی خوێندن به‌پێ���ی ئ���هو نمره‌ی���هی خوێن���دکار له‌تاقیکردنه‌وه‌کان���ی به‌کالۆری پۆلی 12ی خوێندندا به‌ده‌س���تی ده‌هێنێت، ده‌گۆڕێت .له‌وێ کرێی خوێندن له 500 دۆالری ئه‌مه‌ریکییه‌وه ده‌ستپێده‌کات‌و ب��� ه 8،000دۆالر کۆتایی دێت بۆ هه‌ر ساڵێکی خوێندنی یه‌ک خوێندکار. جگه له‌و زانکۆیانه ،چه‌ند زانکۆیه‌کی
دیک���هی ئه‌هلیی���ش هه‌ن .ب���ۆ نمونه زانکۆی گه‌ش���ه‌پێدانی مرۆیی له‌شاری س���لێمانیی ک���ه ناس���راوه به‌زانکۆی قه‌ره‌داغ ،نرخی خوێندن تێیدا له‌چاو ئه‌و دو زانکۆیه‌ی پێش���وتردا که‌متره. نرخی خوێندن له‌م زانکۆیه که زمانی فه‌رم���ی خوێن���دن تێی���دا کوردییه، له‌نێوان یه‌ک ملیۆن‌و نیو تا دو ملیۆن‌و نیو دیناری عێراقییه. ڕێبین ئازاد ،جێگ���ری بەڕێوەبەری گش���تی وەرگرتن لەزانکۆی ئەمه‌ریکی لەعێراق -سلێمانی ،لەبارەی مەرجەکانی وەرگرتن���ی خوێن���دکاران لەزانک���ۆی ئەمەریکی���ی بەئاوێن���ەی ڕاگەیان���د "تێکەڵەی���ەک دروس���تکراوە لەنێوان مەرجەکان���ی وەرگرتن���ی خوێن���دکار لەوەزارەت���ی خوێندنی ب���ااڵو زانکۆی ئەمەریکی���ی .مەرجە س���ەرەکییەکان
توانای زمانی ئینگلیزیی‌و ئەو نمرەیەیە ک���ە خوێن���دکار لەتاقیکردنەوەکانی ویزاری پۆلی 12بەدەستیهێناوە". زانکۆی ئەمەریکی لەعێراق -سلێمانیی لەئێس���تادا 1030فێرخ���واز بەکوردو ع���ەرەب‌و کەم���ە نەتەوایەتییەکانەوە کە لەچەندین واڵتی جیاوازەوە رویان لەو زانکۆی���ە کردوە ،تێیدا دەخوێنن. %83خوێن���دکاری ک���وردن‌و %13ی خوێندکاری عەرەب���ن .هەروەها زیاد لە 100مامۆس���تای هەی���ەو لە%90یان زمانی دایکیان ئینگلیزییە. لەب���ارەی ئ���ەو ب���ڕە پارەی���ەی لەخوێندکارانی وەردەگرن ،ڕێبین ئازاد ئاماژە ب���ەوە دەکات کە لەبنەڕەتەوە مەبەس���ت لەزانکۆکەی���ان بازرگانیی نیی���ە" ،زانکۆیەک���ی تایبەتین بەاڵم قازان���ج نەویس���تین .ئ���ەو پارەیەی
خوێندکار دەیداتە زانکۆکە وەک کرێی سااڵنە ،ئێمە پارەی دیکەشی دەخەینە سەر بۆ ئەوەی خوێندنێکی ئاستبەرز پێشکەش بکەین". زانکۆی ئەمەریکی پێچەوانەی زانکۆ ئەهلییەکان���ی دیکەوە ،ب���ڕی پارەی کرێی خوێندن ،بەجیاوازی کۆلێژەکان ناگۆڕێ���ت" ،زانکۆی ئەمەریکیی هەمو کۆلێژەکان بەیەکچاو س���ەیر دەکات، هەربۆی���ە هەمان بڕی پارەی بۆ هەمو کۆلێ���ژەکان داناوە ،تا خوێندکارانیش وانەزانن کۆلێژێک لەیەکێکی دیکە بۆ ئێمە گرنگترە". سااڵنی پێش���و زانکۆی ئەمەریکیی یارمەتیی دارایی لەحکومەتی هەرێمەوە وەرگرتوە ،بەاڵم ئەمس���اڵ تا ئێس���تا هیچ یارمەتییەکی وەرنەگرتوە. کێش���ەی بەش���ێکی زۆری ئ���ەو
خوێندکاران���ەی لەزانک���ۆ ئەهلییەکان دەخوێنن ،دانەمەزراندنیانە لەدامەزراوە حکومیی���ەکان ل���ەدوای تەواوکردنی زانک���ۆوە .ب���ەاڵم ئەو لێپرس���راوەی زانکۆی ئەمەریکیی ئەوە ڕەتدەکاتەوەو دەڵێ���ت" ،فێرخوازەکانمان زۆرینەیان بەئاراس���تەی کەرتی تایبەتدا دەڕۆن، ش���ێوازی پ���ەروەردەو خوێن���دن لەزانک���ۆی ئەمەریکی���ی ئەوەی���ە کە خوێندکاران گۆشبکرێن کە لەداهاتودا لەکەرت���ی تایبەت���دا ئی���ش بک���ەن. ب���ەاڵم خوێندکارانیش���مان وەک هەر دەرچویەکی زانکۆیەکی دیکە دەتوانن بچن���ە کێبەرکێ���وە ب���ۆ دامەزراندن لەدامەزراوە حکومییەکاندا". هەرچەندە لەهەمو زانکۆ ئەهلییەکان ب���اس لەبەرزیی ئاس���تی زانس���تیی دەکرێت ،ب���ەاڵم لەزۆبەری ریزبەندیی زانک���ۆ جیهانییەکاندا ئ���ەو زانکۆیانە لەکۆتایی ریزبەندییەک���ەدان‌و لەدوای زۆرێ���ک لەزانک���ۆ حکومییەکانەوەن، رێبی���ن ئ���ازاد لەگرنگی���ی ئ���ەو ریزبەندیان���ە کەمدەکات���ەوەو پێیوایە بنەمایەکی راستیان نییە" ،باسکردنی ریزبەندی���ی زانک���ۆکان حەقی خۆی نەدراوەت���ێ ،لەڕاس���تیدا ئەوە web ranknigپێدەوترێ���ت .ریزبەندی���ی ئ���ەو توێژینەوانەی���ە ک���ە لەس���ەر وێبس���ایتی زانکۆکان باڵودەکرێتەوە. هی���چ دەزگایەک نیی���ە بتوانێت هەمو زانکۆکان���ی جیه���ان ریزبەندیی بکات لەسەر ئاستی باش‌و خراپیی .چونکە بەسەدان هەزار زانکۆ هەن لەجیهاندا ئەگەر تۆ بتەوێت ئاس���تی زانکۆیەک هەڵبس���ەنگێنیت دەبێ���ت س���ەردانی بکەی���ت‌و بزانیت چیی���ان هەیە .ئێمە هی���چ کەس���ێک بۆ ئ���ەو مەبەس���تە س���ەردانی نەکردوین .بۆی���ە دڵنیاین ئەوە پێوەرێکی راس���ت نییە بۆ باش‌و خراپیی زانکۆکەمان .ئێمە خۆمان زۆر لەوە بەئاستبەرزتر دەزانین". ب���ۆ وەرگرتنی بۆچون���ی وەزارەتی خوێندن���ی ب���ااڵ لەب���ارەی زانک���ۆ ئەهلییەکان���ەوە ،ئاوێنە پەیوەندیکرد بەدکتۆر جەمال کەم���ال بەڕێوەبەری زانک���ۆ تایبەتمەندەکان���ەوە ،ب���ەاڵم ناوب���راو رایگەیان���د ک���ە وەزی���ری خوێندن���ی ب���ااڵ بەنوس���راوی فەرمی هەمو ج���ۆرە لێدوانێکی رۆژنامەوانیی لێقەدەغەکردون.
ریکالم
كۆمه‌اڵیه‌تی komalayatyawene@gmail.com
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
17
به‌لێكدانه‌وه‌ی ئێرانیه‌كان ،داعش گه‌یشتوه‌ته به‌رده‌ركی سه‌راو قه‌اڵی مناره ئا :هاوكار حسێن ئهوهی له‌هه‌رێمی كوردستان سه‌باره‌ت به‌داعش ده‌وترێت‌و ده‌گوزه‌رێت ،زۆر جیاوازتره له‌وه‌ی به‌خه‌ڵكی ئێران گه‌یشتوه‌و لێكدانه‌وه‌ی بۆ ده‌كرێت، له‌خه‌یاڵی زۆرینه‌ی كه‌سه ئاساییه‌كانی ئه‌واندا ،ئێستا چه‌كدارانی داعش له‌به‌رده‌م هه‌مو ماڵێكی سلێمانی، ههولێرو دهۆكن‌و له‌ناوجه‌رگه‌ی شاره‌كاندا هاتوچۆیانه. جیاوازیی���ه‌كان له‌نێ���وان هه‌رێم��� ی كوردستان‌و س���نوری ره‌س���می خاكی ئێران ،ه���ه‌ر له‌خاڵه س���نورییه‌كانه‌وه ده‌س���تپێده‌كات ،چونكه له‌نێوان 20بۆ 30مه‌ت���ردا هه‌مو ش���ه‌ته‌كان له‌نێوان ئه‌م دو س���نوره‌دا گۆڕانیان به‌س���ه‌ردا دێ���ت .له‌مبه‌ر (هه‌رێمی كوردس���تان)، بینایه‌ك وێنه‌ی تاڵه‌بانی‌‌و بارزانی پێوه هه‌ڵواسراوه‌و چه‌ند كارمه‌ندێكی ئه‌منیی به‌چه‌ك‌و جلوبه‌رگ‌و ستایلی مۆدێرنه‌وه دانیش���تون ،پش���كنینی ناس���نامه‌و پاس���پۆرتی هاموش���ۆكه‌ران ده‌ك���هنو له‌وبه‌ریش���هوه (ئێران) ،بینایه‌كی دیكه ههیهو وێنه‌یه‌كی خامنه‌یی یان خومه‌ینی پێوه‌ی���هو س���ه‌بازه‌كانیش به‌زم���ان‌و كه‌ره‌سته‌و ش���كڵێكی ته‌واو جیاوازه‌وه هه‌مانكار دوباره ده‌كه‌نه‌وه. كاتێ���ك پێمان نایه خاك���ی ئێرانه‌وه‌و به‌ئۆتۆمبیلێك���ی ئێران���ی به‌رێكه‌وتین، ش���ۆفێره‌كه‌ی هه‌رچه‌ن���ده كوردێك���ی رۆژهه‌اڵت ب���وو تا ڕاده‌یه‌ك به‌ئاگابو له‌و ره‌وش���هی له‌هه‌رێمی كوردستان‌و عێراق هه‌یه ،به‌اڵم هه‌ر كه دڵنیابو دانیش���توی هه‌رێمی كوردس���تانین ،هه‌رزو پرسیاری له‌و ش���وێنانه كرد كه چه‌كدارانی داعش روه‌و هه‌رێم ده‌س���تی به‌س���ه‌ردا گرتون، زۆر به‌تام���ه‌زرۆوه گوێی ب���ۆ وه‌اڵمه‌كان راده‌دێرا. له‌هه‌م���و ش���اره‌كانی رۆژهه‌اڵت���ی كوردس���تان ،باس‌و خواس���ی سه‌ره‌كی نێوان خه‌ڵكی ئاس���ایی به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ گه‌ش���تیارانی كوردستانی باشور ،پرسی داع���ش‌و باوردۆخی ئه‌منیی ش���اره‌كانی هه‌رێمی كوردس���تان بو ،ئه‌وان له‌رێگه‌ی مانگ���ه ده‌س���تكرده‌كانه‌وه ب���ه‌رده‌وام بینه‌ری كه‌ناڵه ئاس���مانیه كوردییه‌كانن‌و تا ڕاده‌ی���ه‌ك ئاگاداری ئ���ه‌وه‌ن كه چی روده‌دات ،ب���ه‌اڵم نه‌یانده‌توان���ی خۆیان بگرن له‌پرس���یاركردن له‌ورده‌كارییه‌كانی پێش���ڕه‌ویی‌‌و شه‌ڕی پێش���مه‌رگه له‌گه‌ڵ داعش. م���ام عه‌لی حه‌ی���ده‌ری ،ته‌مه‌ن 73 ساڵ ،به‌ده‌م سه‌یركردنی یه‌كێك له‌كه‌ناڵه
ئێرانییه‌کان دووهێنده‌ی عێراقییه‌کان له داعش تۆقیون كوردیه‌كان���هوه ،دوای به‌خێرهێن���ان‌و هه‌واڵپرس���ین ،دیارب���و په‌ل���هی بو بۆ ئهوهی بزانێت :ئێستا داعش به‌دروستیی گه‌یش���توه‌ته ك���وێ؟ ئه‌و ب���ێ ئهوهی چاوه‌ڕێی وه‌اڵمه‌كه بكات ،ده‌س���تبه‌جێ ئ���هو كاره‌س���ات‌و ده‌رده‌س���ه‌رییه‌ی باس���كرد كه له‌كاتی جه‌نگی 8ساڵه‌ی نێ���وان ئێ���ران‌و عێراقدا توش���ی خۆیو خانه‌واده‌ك���هی هاتوهو له‌م���اڵ‌و حاڵی خۆیان ده‌ربه‌ده‌ربون ،بۆیه به‌نیگه‌رانیه‌وه ه���ه‌ر خۆی وه‌اڵم ی دڵخۆش���كه‌ری خۆی ده‌دایه‌وه“ :له‌ئێم���هوه دوره ،بڕواناكه‌م مه‌ترسی بۆ ئێمه هه‌بێت”. هه‌ت���ا له‌ناوچ���ه كوردیی���ه‌كان دوربكه‌وتینایه‌ته‌وه روه‌و ناوچه عه‌جه‌م نش���ینه‌كان بڕویش���تینایه ،قه‌ب���ارهی ده‌نگۆكان���ی داع���ش‌و مه‌ترس���ییه‌كانی له‌س���ه‌ر هه‌رێم���ی كوردس���تان له‌دیدی خهڵكهوه گه‌وره‌ت���ر ده‌بو .كاتژمێر 2ی نیوه‌ش���هو له‌ب���ه‌رده‌م به‌نزینخانه‌یه‌كی ناوچ���هی مه‌الیه‌ر ،له‌نێ���وان هه‌مه‌دان‌و ئه‌س���فه‌هان ،ئۆتۆمبیله‌كه‌مان وه‌س���تا، ئێمه‌ش بۆ هه‌واگۆڕكێ دابه‌زین‌و خاوه‌ن به‌نزینخانه‌ك���ه هه‌رزو هه‌س���تیكرد ئێمه غه‌ریبه‌ی���ن ،چونكه كاتێك به‌فارس���ی س�ڵ�اومان لێكرد ،ئ���هو بزه‌یه‌ك گرتی‌‌و
پرس���ی :له‌كوێوه هاتون؟ به‌بیس���تن ی وشه‌ی كوردستانی عێراق ،ده‌موده‌ست باس‌و خواسی مه‌ترس���ی نزیكبونه‌وه‌ی داعش���ی وروژان���د ،به‌اڵم الی س���ه‌یربو كه ئێم���ه وه‌ك ئه‌و باس���ه‌كه‌مان به‌و مه‌ترسییه‌و جدییه وه‌رنه‌گرتوه. له‌ئه‌س���فه‌هان چوین���ه ماڵی كوردێك به‌ن���اوی ئاغ���ا فاتی���ح ،ئه‌و س���ااڵنی هه‌شتاكانی س���ه‌ده‌ی رابردو به‌تۆمه‌تی الیه‌نگریی بۆ یه‌كێك له‌حزبه كوردییه‌كانی خۆره���ه‌اڵت ،له‌الیه‌ن ده‌س���ه‌اڵتدارانی كۆماری ئیسالمیه‌وه له‌شاری بانه‌وه بۆ ئه‌سفه‌هان دورخراوه‌ته‌وه‌و هێشتا له‌وێ نیش���ته‌جێیه .فاتیح به‌وردیی ئاگاداری بارودۆخی هه‌رێمی كوردستان‌و جموجوڵی داعش ب���و ،به‌اڵم به‌ته‌واوی ش���اره‌زای جوگرافیای كوردس���تانی باش���ور نه‌بو، بۆیه یه‌كێك له‌و پرس���ه سه‌ره‌كییانه‌ی ب���ه‌رده‌وام له‌م���اوه‌ی مانه‌وه‌مان بۆ دو رۆژ ب���اس ده‌كرا ،ش���وێنی گه‌یش���تن‌و پێشڕه‌وییه‌كانی داعش بون. ئاغا فاتیح ،ته‌مه‌ن 54ساڵ ،سكااڵی ئهوهی ده‌كرد كه هێزه‌كانی پێش���مه‌رگه وه‌ك پێویس���ت رێكنه‌خ���راون ،ئه‌مه‌ش “توان���ا س���ه‌ربازییه‌كانی ئ���هو هێزه‌ی په‌رت���ه‌واز‌هك���ردوه“.
هه‌ر له‌و ش���اره‌داو له‌یه‌كێك له‌شوێن ه گه‌ش���تیارییه‌كاندا ك���ه ن���اوی باخ���ی گوڵهایه ،كچێكی ته‌مه‌ن 30ساڵ به‌ناوی زه‌ه���را له‌پێش���وازییه‌كه‌دا به‌خێرهاتنی كردین‌و كاتێك زان���ی له‌كوێوه هاتوین، رێبه‌رێكی گه‌شتیاریی پێداین بۆ ئهوهی هه‌مو شوێنه‌كانی ناو باخه‌كه بهتهواویو به‌وردیی بگه‌ڕێین. زه‌هرا كه ك���وڕه هاوڕێكه‌ی عێراقیه‌و دانیش���توی به‌غدایه ،ترس���ی گه‌وره‌ی لێنیش���تبو له‌وه‌ی جارێك���ی تر به‌هۆی روداوه‌كانی دوای داعش���هوه ،نه‌توانێت ببینێته‌وه .ئه‌و ،كه به‌ئینگلیزییه‌كی به‌هێز ده‌دوا ،باسی لهوه كرد كه چۆن سه‌ره‌تا ویس���تویه‌تی له‌پێناوی هاوڕێكه‌یدا بێته عێراق‌و ئێس���تا به‌هۆی هاتنی داعشه‌وه له‌و بیرۆكه‌یه‌ی په‌شیمانبوه‌ته‌وه .زه‌هرا زو زو ده‌یپرسی“ ،داعش چه‌ند له‌ئێوه‌وه دوره؟ هه‌ست به‌ترس ناكه‌ن؟ ته‌نانه‌ت له‌كات���ی ماڵئاواییدا هۆش���داریی داینێ ك���ه له‌كاتی گه‌ڕانه‌وه‌ماندا بۆ باش���وری كوردستان ئاگامان له‌خۆمان بێت. پێمانوابو ئه‌س����فه‌هان خاڵی كۆتایی نیگه‌رانیه‌كانی‌‌و ترسی ئێرانیه‌كان بێت له‌داع����ش‌و لهوه زیات����ر دوربكه‌وینه‌وه، ئه‌م باس����ه گرنگیه‌كی ئه‌وتۆی نابێت.
یه‌كێك له‌هاوسه‌فه‌ره‌كه‌مان پێویستی به‌سه‌ردانی پزیشكی چاو هه‌بو. پاش وه‌رگرتنی رێنمایی چوینه سه‌ردانی خانمه پزیشكێك به‌ناوی شادی رجائی كه شوێنه‌كه‌ی له‌ناو یه‌كێك له‌جه‌نجاڵترین شه‌قامه‌كانی ئه‌سفه‌هان بو به‌ناوی خیابانی شێخ به‌هائی .دوای نوسینی چاره‌سه‌ری پزیشكیی بۆ هاوسه‌فه‌ره‌كه‌مان، به‌بزه‌یه‌كه‌وه پرسی" :له‌گه‌ڵ داعش چۆنن؟ ناترسن كه ئاوا لێتان نزیكبوه‌ته‌وه؟" ئێمه‌ش تێمانگه‌یاند كه هێشتا بارودۆخه‌كه به‌وجۆره مه‌ترسیدار نیه كه لێیتێگه‌یشتون. به‌اڵم كاتێك كاتژمێر یه‌ك‌و 35خوله‌ك ی شه‌و گه‌یشتینه ناوه‌ڕاستی شاری قوم، له‌نێ����وان تاران‌و ئه‌س����فه‌هان ،هێش����تا دوكان‌و ب����ازاڕه‌كان جمه‌ی����ان ده‌هات، فرۆش����یاران به‌زمانی عه‌ره‌بی‌‌و فارسی هاواری����ان ده‌ك����رد بۆ س����اغكردنه‌وه‌ی كه‌لوپه‌له‌كانیان .ئێمه له‌خواردنگه‌یه‌كی بچوك الماندا بۆ پش����ودان‌و نانخواردن، به‌اڵم كابرایه‌كی به‌ته‌مه‌ن هاته‌ژوره‌وه‌و راس����ته‌وخۆ لێماننزیكبۆوه‌و دڵنیابو كه فارس����ی نازانین ،بۆیه به‌ئینگلیزییه‌كی پچ����ڕ پچ����ڕ كه‌وته س����ۆراغی ئ����هوهی چ����ی ده‌گوزه‌رێت له‌عێ����راق‌و به‌تایبه‌ت له‌هه‌رێمی كوردستان. ئه‌و پیاوه كه خۆی به‌حه‌سه‌ن ناساند، جه‌س����ته‌یه‌كی الوازی هه‌ب����وو له‌كاتی قس����ه‌كردندا زمانی كه‌مێ����ك ده‌یگرت‌و ده‌ل����ه‌رزی ،هیوای ده‌خواس����ت له‌گه‌ڵ ئێمه بێتو سه‌ردانی شاره‌كانی ههولێرو س����لێمانی ب����كات ،چونك����ه وتی“ ،من له‌ژیانی ئێره‌م زۆر جاڕس����م‌و ده‌مه‌وێت سه‌ربه‌ست بژیم ،به‌اڵم بیستومه داعش گه‌یشتوه‌ته الی ئێوه‌و بارودۆخی عێراق زۆر خراپ بوه“. هه‌ر به‌و ش����هوه رێگه‌كه‌م����ان به‌ره‌و تاران‌و له‌وێش����هوه به‌بێ وه‌ستان به‌ره‌و
كه‌ره‌ج ده‌س����تپێكرد .ب����ۆ رۆژی دواتر له‌ناوچه‌كانی باكوری ئێران كه به‌وته‌ی ئێرانی����ه‌كان به“ش����ومال” ناس����راوه، له‌ناوچ����هی نه‌م����ه‌ك ئاب����رودی نزیك ده‌ریای خه‌زه‌ر گیرس����اینه‌وه .له‌كه‌نار ده‌ریاكه چه‌ندین گه‌شتیارو به‌له‌م‌و چادر هه‌بون ،ئێمه ویس����تمان سواری یه‌كێك له‌به‌له‌م����ه‌كان بین ،ب����ه‌اڵم خاوه‌نه‌كه‌ی حاڵیكردین كه كاته‌ك����هی نه‌گونجاوه، “چونك����ه ده‌ریا نائارامه‌و ش����ه‌پۆله‌كان به‌هێزن ،باش نیه له‌كاتێكی له‌وشێوه‌یه‌دا گه‌ش����ت بكه‌ین به‌ناو ده‌ریاكه‌دا” .به‌اڵم ئێمه هه‌ر س����وربوین له‌سه‌ر داواكه‌مان‌و ئه‌وی����ش به‌ناچاریی هاته ژێر بار .به‌اڵم به‌رله‌وه‌ی ده‌ستپێبكه‌ین ،به‌پرسیارێك توشی سه‌رسوڕمانی كردین“ :چۆن له‌م كات����ه‌دا كه داع����ش لێتاننزیكبوه‌ته‌وه، بیری س����ه‌فه‌رتان ههبوه؟” ،ش����تێكی س����ه‌یربو له‌ناوچه‌یه‌كی دوره ده‌س����تی سه‌ر ده‌یاری خه‌زه‌ر ،كابرایه‌ك كه ته‌نها گوێبیستی هاژه‌ی ئاوه‌و چاویشی ته‌نها شه‌پۆله نائارامه‌كان ده‌بینێت‌و هه‌زاران كیلۆمه‌تر له‌س����نوری عێراق����هوه دوره، چۆن داعش بوه‌ته مه‌راقی‌‌و س����ۆراغی جموجوڵی ده‌كرێت. شه‌وی داهاتو له‌یه‌كێك له‌باڵه‌خانه‌كانی نزیك ده‌ریاك����ه له‌ناوچ����هی زیباكه‌نار ماینه‌وه‌و بۆ كاتژمێرێك بینه‌ری كه‌ناڵه هه‌واڵیه‌كان����ی ئێران بوی����ن ،كه تێكڕا داعش‌و مه‌ترسیه‌كانی له‌سه‌ر ناوچه‌كه، ناوه‌ڕۆكی بابه‌ته‌كانی داگیركردبو .ئیدی له‌وێ هه‌ستمانكرد كه یه‌كێك هۆكاره‌كانی گه‌وره‌یی قه‌باره‌ی مه‌ترسی داعش له‌الی ئێرانی����ه‌كان ،ده‌ش����ێت په‌یوه‌ندی به‌و گوت����اره میدیایی‌‌و دینی‌‌و سیاس����ییه‌وه هه‌بێت كه له‌ناوخۆدا ئاراس����تهی وه‌رگر ده‌كرێت ،چونكه هه‌ر له‌سه‌ره‌تای هاتنی داعش بۆ داگیركردنی چه‌ند ناوچه‌یه‌كی عێراق له10ی حوزه‌یرانی رابردو ،ئێران چاالكانه كه‌وته به‌ره‌ی پش����تیوانیكردن له‌حكومه‌ت����یو به‌غ����داو دژایه‌تیكردنی چه‌كدارانی داعش. ه����ه‌ر هه‌م����ان تێڕوانین‌و ترسیش����ه ی گه‌ش����تیارانی وایكرد ئه‌مس����اڵ ژماره بیانی‌‌و به‌تایبه‌ت ئێرانیه‌كان بۆ هه‌رێمی كوردستان ،به‌شێوه‌یه‌كی دراماتیكی رو له‌دابه‌زین بكات .چونكه پێشتر ده‌سته‌ی گه‌ش����توگوزاریی هه‌رێم رایگه‌یاندبو كه له‌ماوه‌ی 8مانگی یه‌كه‌می ساڵی ،2013 زیات����ر له 2ملیۆن گه‌ش����تیار هاتونه‌ته هه‌رێم ،به‌اڵم پێش����بینی كردبو ئه‌مساڵ به‌ه����ۆی تێكچون����ی ره‌وش����ی ئهمنییو سیاسیی ناوچه‌كانی باكورو ناوه‌ڕاستی عێراق ،ژماره‌ی گه‌ش����تیاران به‌ته‌واوی دابه‌زێت ،كه هه‌رواش ده‌رچو.
420ئاواره‌ی كوردی شه‌به‌ك له‌ناو قوتابخانه‌یه‌كدا جێگیركراون ئا :هاوكار ژماره‌یه‌كی زۆری كوردی شه‌به‌كی ئاواره له‌قوتابخانه‌یه‌كی قه‌زای چوارتای شارباژێر كۆكراونه‌ته‌وه‌‌و داوا ده‌كه‌ن به‌رله‌وه‌ی ده‌وامی خوێندنی قوتابخانه‌كه ده‌ستپێبكات ،شوێنێكی گونجاویان بۆ بدۆزرێته‌وه ،چونكه له‌ئێستادا هه‌ر ژورێكی قوتابخانه‌كه زیاتر له 30كه‌سی تێدایه. ئێوار‌هی 7ی ئابی ئه‌مساڵ ،نزیكه‌ی 90 خێ���زان كه ژماره‌یان 420كه‌س ده‌بێت‌و له‌كوردانی شه‌به‌كه‌ن ،ده‌هێنرێنه قه‌زای چوارتای س���ه‌ر به‌پارێزگای س���لێمانی‌‌و سه‌رجه‌میشیان له‌ناو قوتابخانه‌یه‌كی دو نهۆمیدا نیش���ته‌جێ ده‌كرێن ،ههرچهنده ئ���ه‌وان وه‌ك خۆی���ان ده‌ڵێ���ن ل���ه‌روی خزمه‌تگوزارییه‌وه كێش���ه‌یه‌كی ئه‌وتۆیان نیه ،به‌اڵم گه‌وره‌ترین گرفتیان “مه‌وداو نه‌گونجاوی ش���وێنه‌كه‌یه ،چونكه ئێمه ژماره‌مان زۆره‌و ش���وێنی حه‌وانه‌وه‌مان نیه“ ،ئه‌مه وت���هی محه‌مه‌د كامیله ،كه یه‌كێكه له‌ئاواره‌كانی ناو قوتابخانه‌كه. محه‌م���ه‌د ،ته‌مه‌ن 48س���اڵ ،به‌ته‌نها خۆیو هاوسه‌ره‌كه‌یه‌تی‌‌و منداڵیان نیه. ئه‌و به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د“ ،لێره هیچ كێش���ه‌یه‌كمان نی���هو ل���ه‌روی خواردن‌و خزمه‌تگوزاری���ی ته‌ندروس���تیه‌وه زۆر هاوكاریمان ده‌كرێت ،به‌اڵم شوێنه‌كه‌مان زۆرته‌نگ���ه“. ئ���هو ژوره‌ی محه‌مه‌دی لێبو ،به‌پارچه كاغه‌زێكی بچ���وك له‌س���ه‌ر ده‌رگاكه‌ی نوسرابو“ :ژوری ژماره سێ 6 ،خێزان،
قوتابخانه‌ی چوارتا 31ك���ه‌س” .واتا ته‌نها ل���هو ژوره‌دا ك ه روبه‌رێكی ئاس���ایی هه‌بو 31 ،كه‌س���ی تێداب���و ،ئه‌م���ه‌ش گرفت���ی حه‌وانه‌وه‌و خه‌وتنی بۆ هه‌مویان دروستكردوه“ ،زۆر جار ده‌بێته كێش���ه‌مان له‌س���ه‌ر ئهوهی من���داڵ ده‌گ���ری ،هه‌ندێكی���ان پێكه‌وه ناگونجێن” ،محه‌مه‌د به‌مجۆره باسیكرد. رۆژانه تیمی پزیشك ی گه‌ڕۆك سه‌ردانی قوتابخانه‌ك���ه ده‌كات‌و خزمه‌تگوزاری���ی ته‌ندروستییان پێشكه‌ش ده‌كه‌ن .بیالل محه‌مه‌د ،كارمه‌ندی تیمه‌كه ،به‌ئاوێنه‌ی
راگه‌یاند“ ،ئێمه پزیشكی تایبه‌تمه‌ندمان له‌گه‌ڵدایه‌‌و رۆژانه س���ه‌ردانیان ده‌كه‌ین‌و هه‌رچیه‌كیان پێویست بێت له‌چاره‌سه‌ری پزیشكیی ،پێشكه‌شیان ده‌كه‌ین”. به‌پێ���ی زانیارییه‌كان���ی ئاوێنه ،له‌ناو ئ���هو ئاوارانه‌دا كچێك���ی گه‌نج هه‌یه كه توشی نه‌خۆشی شێرپه‌نجه بوهو ئێستا له‌نه‌خۆش���خانه‌ی هیوای���ه له‌س���لێمانی به‌مه‌به‌س���تی وه‌رگرتن���ی چاره‌س���ه‌ری پزیشكیی. منداڵ���ه‌كان ،ك���ه جۆرێ���ك له‌ترس‌و
نیگه‌رانی به‌روخساریانه‌وه دیاربو ،ته‌نها گۆڕه‌پان���ه روته‌نه‌كه‌ی ن���او قوتابخان ه ش���كده‌به‌ن ب���ۆ گه‌مه‌ك���ردن‌و كات به‌س���ه‌ربردن ،كه به‌هۆی به‌رزیی پله‌ی گه‌رم���اوه نه‌یانده‌توان���ی زۆر بمێننه‌وه‌و زۆربه‌ی���ان خۆیان دابوه به‌ر س���ێبه‌ری دیواری قوتابخانه‌كه. مس���ته‌فا فارس ،ته‌مه‌ن 7ساڵ ،كه نه‌یده‌توان���ی به‌زمانی ك���وردی بدوێت‌و ته‌نها به‌عه‌ره‌بی ده‌دوا ،ترسی خۆی له‌و بارودۆخه نه‌شارده‌وه كه به‌سه‌ریانهاتبو،
ئ���هو به‌ده‌نگێكی ن���زم‌و ش���ه‌رمنانه‌و‌ه وتی“ ،له‌ترس���ی داعش هاتوینه‌ته ئێره‌و هه‌تا ئه‌و چه‌كداران���ه كۆتاییان نه‌یه‌ت، ناگه‌ڕێینه‌وه بۆ ماڵی خۆمان”. كوردانی ش���ه‌به‌ك كه به‌س���ه‌ر زیاتر ل���ه 65گون���دی ناوچه‌كان���ی تلكێف، به‌عشیقه ،به‌رتله ،حه‌مدانیه‌ی پارێزگای موسڵ دابه‌ش���بون ،له‌ئێستادا هه‌مویان ناوچه‌كانیان چۆڵكردوه‌و په‌ڕیوه‌ی شارو ناوچه‌كان���ی هه‌رێمی كوردس���تان بون، ساڵی 1988به‌شێك له‌و كوردانه‌ی به‌ر
شااڵوه‌كانی راگواستن‌و له‌ناوبردنی به‌عس كه‌وتن ،له‌كوردانی شه‌به‌ك بون. ئ���ه‌وان ده‌ڵێن ئێمه له‌ب���ه‌ر دو هۆكار س���ته‌مێكی زۆرمان لێك���راوه“ ،یه‌كه‌م، له‌به‌رئ���هوهی ك���ه ش���یعه‌ین .دوه‌م، له‌به‌رئ���هوهی كوردی���ن” ،ئه‌م���ه وته‌ی ش���ێخ ناتق جه‌وهه‌ر زراری بو كه خۆی به‌سه‌رۆكی عه‌ش���یره‌تی زرار له‌ناحیه‌ی به‌عشیقه ،ناساند. زۆرین���هی ئه‌و ئاواران���ه داوا ده‌كه‌ن، “به‌په‌ل���ه ش���وێنێكی باش���ترمان ب���ۆ دروس���تبكرێت ،چونك���ه ناتوانی���ن به‌وشێوه‌یه ژیان بگوزه‌رێنین ،ماوه‌یه‌كی دیكه‌ش ده‌رگای قوتابخانه بۆ خوێندكاران ده‌كرێته‌وه“. له‌الیه‌ن خۆی���هوه عه‌دنان كاكه‌ڕه‌ش، قایمقام���ی ق���ه‌زای چوارتا باس���ی له‌و پالنه كرد كه هه‌یانه بۆ گواس���تنه‌وه‌ی ئاواره‌كانی چوارتا بۆ شوێنێكی گونجاوترو به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند“ ،له‌گه‌ڵ كردنه‌وه‌ی ده‌وامی قوتابخانه ،به‌ه���اوكاری له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی چوارتا چه‌ند شوێنێكی دیكه‌مان دیاریك���ردوه بۆ ئهوهی ئه‌و ئاوارانه‌ی بۆ بگوازینه‌وه ،به‌اڵم شوێنه‌كان پێویستیان به‌خزمه‌تگوزاری���ی س���ه‌ره‌تایی هه‌یه كه ئێستا له‌حاڵه‌تی چاره‌س���ه‌ركردنی ئه‌و گرفته‌داین”. كاك���ه‌ڕه‌ش ش���وێنی داهات���وی ئه‌و ئاوارانه‌ی بۆ ئاوێنه ئاشكراكردو رایگه‌یاند، “ش���وێنه‌كه پێی ده‌ڵێن توتنه‌كه‌و كاتی خ���ۆی پش���كنینی توتنی تێ���دا كراوه، ده‌كه‌وێته ناو چوارتاوه“ ،ناوبراو به‌ڵێنی ئه‌وه‌ش���یدا كه ئ���هوهی له‌توانایاندا بێت بیكه‌ن بۆ یارمه‌تیدانیان.
18
تایبه‌ت
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
چاره‌نوسی ناوچ ه كوردستانیه‌كان
كورد پرسی خاكه‌كه‌ی ده‌باته‌وه باوه‌شی به‌غدا ئا :محه‌مه‌د ره‌ئوف له‌دوای هاتنی داع���ش‌و كرنترۆڵكردنی به‌شێكی زۆری ناوچه سوننیه‌كانی عێراق، هێزی پێشمه‌رگه كۆنترۆڵی به‌شێكی زۆری ناوچه كوردستانیه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی كرد (ناوچه جێناكۆكه‌كان) به‌اڵم له‌دوای روداوه‌كانی شه‌نگال زۆرینه‌ی خاكی ناوچه كوردستانیه‌كانی له‌ده‌ستدایه‌وه ،ره‌نگه بۆ كورد پرسی چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و ناوچانه یه‌كێ���ك بێت له‌پرس���ه هه‌س���تیاره‌كان، به‌وه‌ی كورد‌وه‌ك دیفاكتۆ مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئ���هو ناوچان���ه‌دا ده‌كات ،یاخود جارێكی تر ده‌یباته س���ه‌ر مێزی گفتوگۆ له‌به‌غدا‌و ده‌یس���پێرێته‌وه به‌قوماری ماده‌ی 140كه له()2007/12/31واده‌كه‌ی به‌سه‌رچوه. ئه‌گه‌ره‌كان به‌و ئاراسته‌یه‌ن كه جارێكی تر كورد چاره‌نوسی ئه‌و ناوچانه ده‌باته‌وه به‌غ���داو به‌ماده‌ی 140ی ده‌س���پێرێته‌وه، ئه‌گه‌رچی له‌دوای روداوه‌كانی داعش���هوه زۆرترین قوربانی له‌پێناودا داوه‌و ته‌نانه‌ت مه‌ترسی بۆ سه‌ر س���ه‌روه‌ریی هه‌رێمیش دروستكردوه. چاره‌نوسی ناوچه كوردستانیه‌كان له‌دوای روخانی رژێمی به‌عس‌و به‌شداری ك���ورد له‌به‌غدا ،كورد س���ه‌ره‌ڕای ئهوهی چاره‌نوسی ناوچه كوردستانیه‌كانی خسته قوماری ده‌نگدانه‌وه ،هه‌ڵه‌یه‌كی ستراتیژیی گه‌وره‌ی كرد كه به‌بێ ئه‌و ناوچانه سنوری حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانی دیاریكردو بۆ خۆی ئ���هو ناوچانه‌ی به‌ته‌واوی دابڕان له‌هه‌رێمی كوردستان ،هه‌روه‌ك له‌بڕگه‌ی (ا) ماده‌ی 53ی ده‌ستوری كاتیی عێراقدا هات���وه :دانئه‌ن���رێ به‌حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس���تاندا كه حكومه‌تی ره‌سمی ئه‌و ناوچانه‌یه كه له‌الیه‌ن ئ���هو حكومه‌ته‌وه ل���ه19ی ئ���ازاری 2003دا به‌ڕێوه‌ئه‌ب���را له‌پارێزگاكانی دهۆك‌و ههولێرو سلێمانی‌‌و كه‌ركوك‌و دیاله‌و نه‌ینه‌وا. به‌وپێی���ه‌ش به‌پێی ده‌س���توری عێراق حكومه‌تی هه‌رێم سنوره‌كه‌ی دیاریكراوه‌و ده‌سه‌اڵته‌كانیشی ته‌نها له‌و سنوره‌یه كه پێ���ش هاتنی هێزه‌كان بۆ عێراق هه‌یبوه. به‌وپێیه‌ی به‌پێی بڕگه‌ی (ا) له‌ماده‌ی 53 حكومه‌ت���ی هه‌رێم بۆی نی���ه حوكمڕانیی ناوچه كوردس���تانیه‌كان بكات‌و س���نوری حكومه‌ت���ی هه‌رێم ته‌نها پێ���ش روخانی به‌عسه. س���ه‌ركردایه‌تی سیاس���ی كوردس���تان داوای جێبه‌جێكردن���ی ده‌س���تور ده‌كات له‌ناویش���یاندا ماده‌ی 140واتا راسته‌وخۆ رازیه به‌چاره‌سه‌ری ماده‌ی 140بۆ ناوچه كوردس���تانیه‌كان ،واتا ت���ه‌واوی هه‌وڵ‌و به‌رگری‌و قوربانیدانی پێشمه‌رگه له‌ناوچه
جێناكۆك���ه‌كان ل���ه‌م دۆخ���ه‌دا به‌رامبه‌ر به‌داع���ش ده‌چێت���ه گیرفان���ی به‌غداوه‌و هیچ مه‌ڵۆی���ه‌ك ناخاته س���ه‌ر خه‌رمانی گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و ناوچانه بۆ س���ه‌ر هه‌رێمی كوردستان.
سه‌ركردایه‌تی سیاسی كوردستان له‌نێوان دیفاكتۆو ماده‌ی 140دا ئ���هو دۆخ���هی ئه‌م���ڕۆ له‌ناوچ���ه كوردس���تانیه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێ���م داوای جێبه‌جێكردنی دروس���تبوه ،به‌تایبه‌تی���ش كه‌رك���وك‌و خانه‌قی���ن‌و ئ���هو ناوچان���هی له‌الی���ه‌ن دهستور ده‌كات پێش���مه‌رگه‌وه كۆنترۆڵك���راون ،دۆخێكی دیفاكتۆ (ئه‌مری واقیع)ی دروستكردوه ،له‌ناویشیاندا ماده‌ی كه نه‌كشانه‌وه‌و هه‌وڵدان بۆ كۆنترۆڵكردنی ئیداریی‌و كارگێڕیی‌و سیاسی ئه‌و ناوچانه 140واتا راسته‌وخۆ دواج���ار ده‌بێته حاڵه‌تێك���ی دیفاكتۆ چ له‌الی عێراق‌و چ له‌الی ئه‌مه‌ریكاو نه‌ته‌وه رازیه به‌چاره‌سه‌ری یه‌كگرتوه‌كانی���ش چونكه ئ���ه‌وان مامه‌ڵه له‌گ���هڵ ئه‌م���ری‌واقیعدا ده‌ك���ه‌ن ،به‌اڵم ماده‌ی 140بۆ ناوچ ه له‌دوای روداوه‌كانی شه‌نگال كورد زۆرینه‌ی ناوچ���ه كوردس���تانیه‌كانی له‌پارێ���زگای كوردستانیه‌كان نه‌ینه‌وا له‌ده‌س���تدا ،ئه‌گه‌ر سه‌ركردایه‌تی سیاسی كوردس���تان بڕیاریداوه ناوچان���ه‌دامامه‌ڵهبكات‌ی واتا ته‌واوی هه‌وڵ‌و دیفاكت���ۆ له‌گه‌ڵ ئ���هو ده‌بێت ناوچه كوردس���تانیه‌كانی سنوری به‌رگری‌و قوربانیدانی پارێ���زگای نه‌ین���ه‌واش بگه‌ڕێنێت���هوه، تلكێف، له‌قه‌زاكانی (شه‌نگال ،ته‌له‌عفه‌ر، پێشمه‌رگه له‌ناوچ ه حه‌مدانیه). كوردستان سیاسی تی ه ركردای ه ئه‌گه‌ر بڕیاری���داوسه بگه‌ڕێته‌وه بهغداو ده‌س���تور جێناكۆكه‌كان له‌م بنه‌م���ای چاره‌س���ه‌ری كێش���ه‌كان بێت بێت دۆخه‌دا به‌رامبه‌ر له‌ناویش���یاندا م���اده‌ی ،140ئه‌وا ئه ه ناوچان ك���ورد رازیبێت چاره‌نوس���ی ئه قۆناغی‌وسێیه‌می به‌داعش ده‌چێت ه بخاته راپرس���یهوه،واتا بۆ ه راپرس���ی نجامدان���ی م���اده‌ی 140یئهچاره‌نوس���ی ئه‌و ناوچانه گیرفانی به‌غداوه‌و هیچ یه‌كالكردنه‌وه به‌اڵم له‌گ���هڵ هه‌مو ئ���هو ره‌خنانه‌ی ك كورده مه‌ڵۆیه‌ك ناخات ه سه‌ر روبه‌روی ماده‌ی 140كرایه‌وه له‌وه‌ی ئاماده‌یه خاكی خۆی بخاته راپرس���یهوه، ناڕونیی جێبه‌جێكردنی دواقۆناغی ماده‌ی خه‌رمانی گه‌ڕانه‌وه‌ی 140كه راپرسیه چۆن‌و به‌چ میكانیزمێك‌ی ئه‌و ناوچان ه بۆ سه‌ر راپرسی ده‌كات؟ وه‌كو ماده‌ی 140بڕگه دوه‌م نوس���یویه‌تی :ئاس���اییكردنه‌وه، ك هه‌رێمی كوردستان سه‌رژمێریی ،كه كۆتایی دێت به‌راپرسیه ك���ه له‌كه‌ركوك‌و ئ���هو ناوچانه‌ی دی ك ه كێشه‌یان لهسهره بۆ دیاریكردنی ویستی هاواڵتیانی. لێره‌دا پرسیاره گه‌وره‌كه ئه‌وه‌یه هه‌روه‌ك له‌ماده‌ی 140بڕگه‌ی دوه‌م نوس���یویه‌تی: ئاساییكردنه‌وه ،سه‌رژمێریی ،كه كۆتایی دێت به‌راپرس���یه‌ك ك���ه له‌كه‌ركوك‌و ئه‌و ناوچانه‌ی دی كه كێش���ه‌یان لهسهره بۆ دیاریكردنی‌ویستی هاواڵتیانی راپرسیه‌كه دی���ار نیه چۆن‌و به‌چ میكانیزمێك ئه‌نجام ئه‌درێ؟
راپرسی چۆن ده‌كرێت؟ راپرس���ی چ���ۆن ده‌كرێ ل���هو ناوچان ه هه‌مو پێكه‌وه ی���ان به‌جیا ته‌نها له‌ناوچه كوردس���تانیه‌كان ده‌كرێت یان له‌ناوچه‌ی جێناكۆك هه‌موی به‌ناحیه‌ی نوخه‌یبیشه‌وه (ناحیه‌ی نوخه‌یب سه‌ر به‌قه‌زای روتبه‌ی پارێزگای رومادیه له‌س���اڵی 1960كراوه
به‌ناحیه‌و س���ه‌ر به‌ق���ه‌زای عه‌ین ته‌مری پارێ���زگای كه‌ربه‌ال بوه ،له‌س���اڵی 1979 له‌چوارچێوه‌ی گۆڕانی دیمۆگرافیدا رژێمی به‌عس خس���تیه س���ه‌ر ق���ه‌زای روتبه‌ی پارێزگای رومادی سوننه‌نش���ین‌و له‌دوای ساڵی 2004یش خرایه چوارچێوه‌ی ناوچه جێناكۆكه‌كانی ماده‌ی 58و دواتر ماده‌ی .)140 ئایا راپرسی له‌و ناوچانه گوند به‌گوند، ناحی���ه به‌ناحیه ،قه‌زا به‌ق���ه‌زا ،پارێزگا به‌پارێ���زگا ده‌كات یاخود هه‌موی به‌یه‌ك پاكێج ده‌كات ،هه‌مو ئه‌وانه‌ی ئێستا له‌وێ دانیش���تون یا ئه‌وانه‌ی له‌سه‌رژمێره‌كانی 1947و 1957ی���ان 1967و 1977دا له‌وێ نیش���ته‌جێبون .ئه‌وانه‌ی له‌دوایین هه‌ڵبژاردن���ی ئه‌نجومه‌ن���ی پارێ���زگا‌و ئه‌نجومه‌ن���ی نوێنه‌ران���دا ده‌نگیان���داوه؟ كێ سه‌رپه‌رش���تیی ئه‌نجامدانی پرۆسه‌ی راپرس���یو ده‌رهێنان���ی ئه‌نجامه‌ك���ه‌ی‌و جێبه‌جێكردن���ی ئه‌نجامه‌ك���هی ئ���ه‌كا؟ حكومه‌تی عێ���راق ی���ان دامه‌زراوه‌یه‌كی بێالیه‌ن؟ .وه‌اڵمی ئه‌م پرس���یارانه له‌كێ وه‌رئه‌گیرێته‌وه؟ ئه‌گه‌ر راپرس���ی له‌سه‌ر ئاستی پارێزگا بكرێ ئه‌وا: یه‌ك���ه‌م :راپرس���ی له‌س���ه‌ر ئاس���تی پارێزگا: ره‌نگه كورد كه‌رك���وك به‌رێته‌وه ،كه ئه‌ویش به‌ت���ه‌واوی زه‌مانه‌ت نیه چونكه له‌ئێس���تادا ئاواره‌یه‌ك���ی زۆری عه‌ره‌ب هاتونه‌ت���ه ئ���هو پارێزگای���ه ،ه���اوكات س���ه‌ره‌ڕای ئ���هوهی كورد له‌ناو ش���اری كه‌ركوك‌و ق���ه‌زای دبس زۆرینه‌یه ،به‌اڵم كورد له‌ق���ه‌زای حه‌ویج���هو ناحیه‌كانی ریاز‌و ره‌ش���اد‌و زاب كه چڕترین ژماره‌ی دانیش���توانی عێراقه زیات���ر له 400هه‌زار دانیش���توانی ههیهو ل���ه%95ی عه‌ره‌به‌و كاریگه‌ریی له‌س���ه‌ر گۆڕان���ی ده‌نگه‌كان ده‌بێت له‌پارێزگای كه‌ركوك. ب���ه‌اڵم ك���ورد ت���ه‌واوی ناوچ���ه كوردس���تانیه‌كانی دیك���ه ده‌دۆڕێنێ���ت به‌وپێیه‌ی أ‌ـ پارێ���زگای نه‌ین���ه‌وا (موس���ڵ) : پارێزگای نه‌ینه‌وا كه ژماره‌ی دانیشتوانی زیاتر له(3ملیۆن‌و 500هه‌زار) كه‌س���هو دوه‌می���ن گ���ه‌وره پارێ���زگای عێراق���ه، نزیك���هی %75ی عه‌ره‌به ،ئه‌وكات ئه‌گه‌ر راپرسی له‌سه‌ر ئاس���تی پارێزگا بكرێت ته‌واوی خاكی كوردس���تانی له‌و ناوچه‌یه ده‌دۆڕێنێت ،چونكه زۆرینه‌ی دانیشتوانی ئه‌و پارێزگایه عه‌ره‌بن. ب ـ پارێزگای دیاله :ئه‌گه‌ر راپرس���ی له‌س���ه‌ر ئاس���تی پارێزگا بكرێت ته‌واوی خاك���ی كوردس���تانی پارێ���زگای دیاله ده‌دۆڕێنێت ،به‌خانه‌قینیش���هوه ،چونكه زیاتر له%70ی پارێزگای دیاله عه‌ره‌به.
ت ـ پارێزگای سه‌اڵحه‌دین :له‌پارێزگای سه‌اڵحه‌دین كه قه‌زای دوزخورماتو خاكی كوردستانیه‌و رێژه‌ی كورد له‌و پارێزگایه ناگاته له ،%10ئه‌وا به‌ئاسانی كورد خاكی كوردستانی ئه‌و پارێزگایه ده‌دۆڕێنێت. پ ـ ه���اوكات له‌پارێزگاكان���ی كوت‌و زیقاری���ش به‌ت���ه‌واوی خاك���ی ك���وردی ده‌دۆڕێنێ���ت .چونكه رێ���ژه‌ی كورد له‌و پارێزگایانه ناگاته .%5 واتا له‌كۆی ش���ه‌ش پارێزگا كه خاكی كوردس���تانی به‌س���ه‌ردا دابه‌ش���كراوه یه‌ك پارێ���زگای ده‌بات���هوه ئه‌ویش زۆر به‌زه‌حمه‌ت. دوه‌م :راپرسی له‌سه‌ر ئاستی قه‌زا: خۆ ئه‌گه‌ر راپرس���ی له‌س���ه‌ر ئاستی قه‌زاكانی ناوچه جێناكۆكه‌كان بكرێت ئه‌وا كورد زۆرینه‌ی خاكه‌كه‌ی ده‌دۆڕێنێت: یه‌كه‌م :پارێزگای كه‌ركوك ،پارێزگای كه‌رك���وك كه له‌چ���وار ق���ه‌زا پێكدێت ئه‌وانیش قه‌زاكانی (ناوه‌ندی كه‌ركوك، دب���س ،داقوق ،حه‌ویج���ه) ،به‌وپێیه‌ش له‌پارێ���زگای كه‌ركوك ك���ورد ده‌توانێت س���ێ قه‌زا بباته‌وه (ناوه‌ندی كه‌ركوك، دب���س ،داقوق) قه‌زایه‌كی���ش بدۆرێنێت (حه‌ویجه). دوه‌م :پارێزگای نه‌ینه‌وا :له‌پارێزگای نه‌ینه‌وا ئه‌گه‌ر راپرس���ی له‌سه‌ر ئاستی ق���ه‌زا بكرێت ك���ورد له‌ك���ۆی قه‌زاكانی (ته‌له‌عف���ه‌ر ،ش���ه‌نگال ،حه‌مدانی���ه، تلكێف ،ش���ێخان ،مه‌خمور) كورد ته‌نها دو قه‌زا ده‌باته‌وه ئه‌وانیش (ش���ێخان‌و مه‌خم���ور) دی���اره ق���ه‌زای مه‌خمور كه به‌عس له‌س���اڵی 1996خس���تیه سه‌ر نه‌ین���ه‌وا ،ب���ه‌اڵم قه‌زاكان���ی ته‌له‌عفه‌رو تلكێف‌و حه‌مدانیه‌و شه‌نگال ده‌دۆڕێنت، واتا له‌كۆی شه‌ش قه‌زا دو قه‌زا ده‌باته‌وه 4قه‌زا ده‌دۆڕێنێت. سێیه‌م :پارێزگای سه‌اڵحه‌دین :ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر ئاس���تی قه‌زا بكرێت ،ئه‌وا كورد ق���ه‌زای دوزخورمات���وش ده‌دۆڕێنێ���ت به‌وپێی���هی زۆرین���هی گون���ده‌كان‌و ناحیه‌كانی سلێمان به‌گ‌و ئامرلی عه‌ره‌ب‌و توركمانن‌و له‌ناو شاری دوزخورماتوشدا كورد زۆرینه نیه. چواره‌م :پارێزگای دیاله :له‌پارێزگای دیال���ه قه‌زاكانی ش���اره‌بان‌و به‌له‌دروز‌و خانه‌قی���ن ده‌دۆڕێنێت ،به‌وپێیه‌ی قه‌زای شاره‌بان زۆرینه‌ی عه‌ره‌به‌و یه‌كالبۆته‌وه به‌اڵم ق���ه‌زای خانه‌قین كه رێژه‌ی كورد له‌ناو ش���اری خانه‌قین زۆرینه‌ی ره‌هایه به‌اڵم ت���ه‌واوی ناحیه‌كانی (س���ه‌عدیه، جه‌ل���ه‌وال ،قه‌ره‌ته‌په ،جه‌باره) زۆرینه‌ی ره‌های عه‌ره‌ب���ن ،بۆیه ئه‌گه‌ر له‌س���ه‌ر بنه‌مای قه‌زا راپرسی بكرێت خانه‌قینیش ده‌دۆڕێنین. پێنجه‌م :پارێ���زگای كوت‌و زیقار :له‌و دو پارێزگای���ه‌ش كه قه‌زای به‌دره هه‌یه زۆرینه‌ی دانیش���توانی عه‌ره‌بنش���ینن‌و رێ���ژه‌ی ك���ورد ناگات���ه %15بۆیه ئه‌و ناوچانه له‌س���ه‌ر هه‌ر بنه‌مایه‌ك راپرسی بكرێت كورد خاكه‌كه‌ی ده‌دۆڕێنێت. واتا له‌ك���ۆی نزیك���هی ( )16قه‌زای ناوچه‌ی كوردس���تانی ئه‌گه‌ر راپرس���ی بكرێت كورد ( )5قه‌زا دهباتهوهو ()11 قه‌زا ده‌دۆڕێنێت. س���ێیه‌م :راپرس���ی له‌س���ه‌ر ئاستی ناحیه: ئه‌گ���ه‌ر راپرس���ی له‌س���ه‌ر بنه‌م���ای ناحیه بكرێ���ت ،ئه‌وكاتیش كورد زۆرێك له‌ناحیه‌كانی ده‌دۆڕێنێت. یه‌ك���ه‌م :پارێزگای كه‌رك���وك :ئه‌گه‌ر راپرسی له‌س���ه‌ر بنه‌مای ناحیه بكرێت له‌كۆی نزیك���هی 12ناحیه‌ی پارێزگای كه‌رك���وك كورد 8ناحی���ه دهباتهوهو 4 ناحیه‌ی ده‌دۆڕێنێت. دوه‌م :پارێزگای نه‌ینه‌وا :له‌پارێزگای نه‌ینه‌وا (موس���ڵ) له‌ك���ۆی نزیكه‌ی 20 ناحی���هی خاكی كوردس���تانی كورد له‌و پارێزگای���ه ( )6ناحیه دهباتهوهو ()14 ناحیه ده‌دۆڕێنێت. س���ێیه‌م :پارێزگای دیاله :له‌پارێزگای دیال���ه له‌كۆی نزیك���هی 8ناحیه‌ی ئه‌و پارێزگایه جگه له‌ناوه‌ندی خانه‌قین كورد هیچ ناحێیه‌كی پارێزگای دیاله ناباته‌وه‌و ده‌یاندۆڕێنێت. چواره‌م :له‌پارێزگای سه‌اڵحه‌دین :كه قه‌زای دوخورماتو ده‌گرێته‌وه‌و 3ناحیه له‌خۆده‌گرێت (ئامرلی ،س���لێمان به‌گ، ق���ادر كه‌ره‌م)واتا ته‌نه���ا ناحیه‌ی قادر كه‌ره‌م دهباتهوهو دو ناحیه ده‌دۆڕێنێت. پێنج���ه‌م :پارێ���زگای ك���وت‌و زیقار: له‌كۆی 3ناحیه‌ی ئه‌و پارێزگایانه كورد هیچ ناباته‌وه‌و هه‌رسێكی ده‌دۆڕێنێت.
ئه‌گه‌ر راپرسی ماده‌ی 140بكرێت كورد ()%48.9ی خاكی كوردستانی دهباتهوهو ()%51.1ی خاكه‌كه‌ی ده‌دۆڕێنێت به‌وپێیه‌ش ئه‌گه‌ر راپرس���ی له‌س���ه‌ر بنه‌مای ناحیه بكرێت ،له‌كۆی 44ناحیه‌ی ناوچه‌ی كوردستانی كورد ( )15ناحیه دهباتهوهو ( )29ناحیه ده‌دۆڕێنێت. خۆ ئه‌گ���ه‌ر له‌س���ه‌ر بنه‌م���ای گوند به‌گوندی ئه‌و ناوچانه بكرێت ،كه زۆرینه‌ی ته‌عریبكراوه ئه‌وا كورد به‌نزیكه‌ی %65ی خاكی ئه‌و ناوچانه ده‌دۆرێنێت. له‌ئێس���تادا ئه‌گه‌ر راپرس���ی له‌س���ه‌ر ئاس���تی پارێزگا بكرێت ،ك���ورد له‌كۆی 6پارێزگا یه‌ك پارێ���زگا ده‌باته‌وه‌‌واتا به‌رێ���ژه‌ی ()%16.6ی پارێزگای ناوچه جێناكۆكه‌كان ،خۆ ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر بنه‌مای قه‌زا راپرسی بكرێت له‌كۆی ( )16قه‌زای ئ���هو ناوچانه كورد ( )5قه‌زا دهباتهوهو ( )11قه‌زا ده‌دۆڕێنێ���ت ،واتا به‌رێژه‌ی ()%31.3ی ق���ه‌زاكان ده‌بات���هوهو ()%68.7ی قه‌زاكان���ی ئ���هو ناوچانه ده‌دۆڕێنێت ،خۆ ئه‌گه‌ر له‌س���ه‌ر بنه‌مای ناحیه راپرسی بكرێت ئه‌وا كورد له‌كۆی ( )44ناحیه‌ی ناوچه كوردس���تانیه‌كان ته‌نه���ا ( )15ناحیه ده‌بات���هوهو ()29 ناحیه ده‌دۆڕێنێت،واتا به‌رێژه‌ی ()%34 ناحیه‌كان دهباتهوهو ()%66ی ناحیه‌كان ده‌دۆڕێنێت. واتا ئه‌گه‌ر ته‌واوی خاكی كوردس���تان له‌ناوچه جێناكۆك���ه‌كان ئه‌ژمار بكرێت كه ( )44330كیلۆمه‌تر چوارگۆش���ه‌یه، كورد ئه‌گه‌ر گه‌وره‌ترین فشارو هه‌وڵبدات ل���هو ژماره‌یه ته‌نها ( )22671كیلۆمه‌تر چوارگۆش���هی خاك���ی كوردس���تانی له‌ده‌س���تده‌دات به‌رێ���ژه‌ی () %51.1و نزیكه‌ی ( )21659كیلۆمه‌تر چوارگۆشه‌ی ده‌باته‌وه به‌رێژه‌ی ()%48.9واتا له‌كۆی روبه‌ری باش���وری كوردستان كه ده‌كاته ( )86269كیلۆمه‌تر چوارگۆشه نزیكه‌ی ()%26.3ی خاكه‌كه‌ی ده‌دۆڕێنێت. ئه‌مه ته‌نها ئ���هو ناوچانه‌ی جێناكۆكه ك���ه ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی س���نوری حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌و كه له‌ماده‌ی ()53 ی ده‌س���توردا هاتوهو س���نوره‌كه‌ی تا 2003/3/19یه ،ب���ه‌اڵم خاكی ناوچه‌ی جێناكۆك روبه‌رێكی له‌ناو سنوری هه‌رێمی كوردستانیشدایه ،چونكه له‌چوارچێوه‌ی ماده‌ی 140قه‌ره‌بوده‌كرێنه‌وه‌‌و به‌س���ه‌ر سێ ناوچه‌دا دابه‌شبون ،ئه‌وانیش: یه‌كه‌م :ناوچه جێناكۆكه‌كانی سنوری پارێ���زگای كه‌ركوك كه م���اده‌ی ()140 ده‌یانگرێت���هوهو قه‌ره‌بوده‌كرێن���هوه (پارێ���زگای كه‌ركوك به‌ت���ه‌واوی قه‌زاو ناحییه‌كانی���هوه له‌گه‌ڵ ق���ه‌زای داقوق، دوزخورماتو ،چه‌مچه‌ماڵ ،كه‌الر ،كفری، تازه‌خورماتو). دوه‌م :ناوچه جێناكۆكه‌كانی س���نوری پارێ���زگای موس���ڵ كه م���اده‌ی()140 ده‌یانگرێت���هوهو قه‌ره‌بوده‌كرێن���هوه (ق���ه‌زای س���نجار‌و ناحییه‌كانی ،قه‌زای شێخان‌و ناحییه‌كانی ،قه‌زای حه‌مدانییه‌و ناحییه‌كانی ،قه‌زای تلكێف‌و ناحییه‌كانی، ناحییه‌ی به‌عشیقه ،ناحییه‌ی قه‌حتانییه، قه‌زای مه‌خمورو ناحییه‌كانی ،ناحییه‌ی زمار ،قه‌زای عه‌قره‌و ناحییه‌كانی). سێیه‌م :ناوچه‌جێناكۆكه‌كانی سنوری پارێ���زگای دیال���ه ك���ه م���اده‌ی()140 ده‌یانگرێت���هوهو قه‌ره‌بوده‌كرێن���هوه (ق���ه‌زای خانه‌قی���ن‌و ناحییه‌كان���ی، جه‌له‌وال ،س���ه‌عدییه ،قه‌زای میقدادییه‌و ناحییه‌كان���ی ،قه‌زای به‌ل���ه‌دروز له‌گه‌ڵ ناحیی���هی مه‌نده‌ل���ی ،ق���ه‌زای به‌دره‌و ناحییه‌ی جه‌س���ان ،ناحیی���هی مه‌یدان، ناحییه‌ی قۆره‌تو).
تایبه‌ت
) )442سێشه‌مم ه 2014/8/26
به‌هه‌ڵ ه تێگه‌یشتون‌و كه‌بابیش به‌مه‌تر ناپێورێ مه‌ریوان سه‌اڵح حیلمی
یه‌كێ���ك له‌گرفته‌كان���ی پ���ه‌روه‌رده له‌كوردستاندا بریتیه له‌كوالێتی خوێندن‌و به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی زانستی خوێندكار، ئه‌م گرفته زیاتر له‌پارێزگاكاندا بۆته خه‌می خێزانه‌كان تاوه‌كو قه‌زاو ناحیه‌و ش���وێنه دوره ده‌س���ته‌كان ،هۆكاری ئه‌م خه‌مه‌ش بۆ دو خاڵ دهگهڕێتهوه :یه‌كه‌میان ئاستی رۆش���نبیریی‌‌و هۆش���یاریی خێزانه‌كانه‌و دوه‌میان ئاس���تی ئابوریی‌‌و بژێوی ژیانی خێزانه‌كان ،ئه‌م دو ه���ۆكاره هه‌ردوكیان ته‌واوكه‌ری یه‌كترین‌و كارلێك ده‌كه‌ن. باش���یو خراپیی خوێندنگ���ه گرفتێكه كه‌س خ���ۆی له‌قه‌ره‌ی باس���كردنی نادا، ئه‌م ب���اش‌و خراپی���ه له‌ه���ه‌ردو قۆناغی بنه‌ڕه‌تی‌‌و ئاماده‌یی���دا هه‌یه ،به‌اڵم زیاتر له‌قۆناغی ئاماده‌ییدا هه‌ستی پێده‌كرێت‌و ده‌بێته باس���ی خێزان���ه‌كان‌و به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌كان‌و سه‌رپه‌رش���تیاران‌و ..هتد. چونكه له‌م قۆناغه‌دا چاره‌نوسی خوێندكار دی���اری ده‌كرێ���ت‌و ئ���هو خوێندنگه‌یه‌ی كه س���ااڵنه زۆرترین خوێن���دكار بنێرێته زانكۆكان‌و له‌ناو زانكۆكانیش���دا زۆرترین خوێندكار بنێردرێته كۆلێژی پزیش���كیی‌‌و ئه‌ندازیاریی ئه‌وا ئه‌و خوێندنگه‌یه ناوبانگ ده‌رده‌كات‌و خه‌ڵك���ی به‌لێش���او منداڵ���ی خۆیان ده‌نێرنه ئه‌م جۆره خوێندنگایانه ،ئه‌م خوێندنگه‌یه به‌رزه‌و ناوبانگی هه‌یه؟ باش���تر چاودێری���ی مناڵه‌كانیان ده‌كه‌ن، ئه‌م���ه وای له‌به‌ڕێوه‌به‌رێك���ی گش���تی له‌وه‌اڵم���دا‌وتی (ئێمه ب���ۆ پۆلی ده‌یه‌م‌و كه‌چی به‌پێچه‌وانه‌وه ئه‌مانی تر ئاس���تی په‌روه‌رده كردوه ك���ه له‌چاوپێكه‌وتنێكدا یانزه‌یه‌می ئاماده‌یی مه‌رجی پۆلی دوانزه‌یه‌م زانستیی‌‌و بژێویی خێزانیان نزمه. 3ـ ئاماده‌ی���ی هه‌ڵك���ه‌وت زۆرتری���ن له‌س���ه‌ر باش���یی ئه‌م خوێندنگایانه بڵێ ده‌سه‌پێنین،واته پرسیاره‌كانمان قورسه‌و (ئه‌مه كه‌وتۆته سه‌ر ئه‌دای كارگێڕیی ئه‌و ناهێڵین خوێندكار به‌ئاسانی ده‌ربچێت بۆ مامۆس���تای به‌ئه‌زمون���ی تێدای���هو ئه‌م خوێندنگه‌یانه ،ئێمه نه‌هاتوین گرنگیه‌كی پۆلی دوانزه ،بۆ نمونه خوش���ك‌و برایه‌ك به‌ئه‌زمونانه س���فرت بۆ ن���اكات به‌حه‌فتا زیاتر بده‌ین به‌ئه‌وان���هو بینای جیاوازیان هه‌بون هه‌ردوكیان زیره‌ك بون كوڕه‌كه‌یان به‌ڵك���و خوێندكاری هه‌ش���تات بۆ ده‌كات بۆ دروستبكه‌ین ،هه‌ندێك خوێندنگه هه‌یه الی ئێمه بو كچه‌كه‌شیان له‌شه‌هید جه‌مال به‌نه‌وه‌د .ئه‌م مامۆستا به‌ڕێزه به‌ئه‌زمونانه وایكردوه ئاستی خوێندكارانیان به‌رزبێت ،تایه‌ر ،كوڕه‌كه به‌هه‌زار حاڵ له‌پۆلی ده‌و كۆبك���ه‌ره‌وه له‌گ���هڵ به‌ڕێوه‌به‌ره‌كه‌ی���ان ئه‌م���ه‌ش‌وای ك���ردوه خوێندكارێكی زۆر یان���زه ده‌رده‌چو ،كه‌چی خوش���كه‌كه‌ی بیانخه‌ره ناوچه‌یه‌كی ش���ه‌عبیه‌وه ناتوانن روبكات���ه ئه‌و خوێندنگایان���ه ،ئێمه له‌مه نمره‌كانی له‌س���هرو نه‌وه‌ده‌وه بو ،دایك‌و مه‌كته‌بێكی تری وه‌كو هه‌ڵكه‌وت دروست ده‌كۆڵین���هوهو هه‌وڵده‌ده‌ین خوێندگاكانی باوك���ی هات���ن‌و وتی���ان خوش���كه‌كه‌ی بكه‌ن .ئه‌گه‌ر‌وا نیه؟ فه‌رمو بیكه‌ن. 4ـ به‌هۆی ئاس���تی به‌رزی رۆشنبیریی‌‌و دیك���ه‌ش وه‌ه���ا لێبكه‌ی���ن) .به‌پێ���ی نمره‌كانی هه‌مو به‌رزه كه‌چی كوڕه‌كه‌مان لێكدان���هوهی ئ���ه‌م بهڕێوهبهره گش���تیه كه زیره‌كتریش���هو س���ه‌عی زیاتر ده‌كات بژێویی خێزانه‌كانه‌وه زۆرترین "مامۆستای ئه‌و خوێندنگا ئاس���ایی‌‌و حكومیانه‌ی كه خه‌ریكه راسب ده‌بێت؟ ئێمه‌ش پێمانوت تایبه‌ت" بۆ خوێندكارانی ئه‌م خوێندنگه‌یه ناوبانگی���ان هه‌ی���ه په‌یوه‌ن���دی به‌ئه‌دای په‌له‌مه‌كه ئاس���تی هه‌ردوكی���ان له‌پۆلی ده‌گیرێ���ت،واته ئه‌گ���ه‌ر خوێندكارێك بۆ به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری خوێندنگهكانهوه هه‌یه بۆیه دوان���زه ده‌رده‌كه‌وێ���ت ،ك���ه هه‌ردوكیان نمون���ه له‌ناوچه‌یه‌ك���ی ش���ه‌عبی‌‌و هه‌ژار ئاس���تیان به‌رزه‌و خه‌ڵك روی تێده‌كه‌ن ،چون���ه پۆل���ی دوان���زه كوڕه‌ك���ه نمره‌ی حه‌ماڵی بكات دوای ده‌وام ،یان مه‌شغوڵی پرس���یار ئه‌مه‌یه بۆچی یه‌كێك یان دوان كۆلێژی پزیشكیی هێنا به‌اڵم خوشكه‌كه‌ی حه‌لقه‌و مۆبای���ل ..بێت ،ئه‌وا له‌ئاماده‌یی له‌و بهڕێوهبهره باش���انه ناخه‌نه یه‌ك دو له‌جه‌مال تایه‌ر به‌دو س���اڵ پۆلی دوانزه‌ی هه‌ڵكه‌وت دوای ده‌وام مامۆستای تایبه‌تی مه‌كته‌بی بێ ئاس���ت‌و گه‌ڕه‌كی شه‌عبی‌‌و ب���ڕی) .به‌كورت���ی به‌پێی قس���هی ئه‌م بۆ دێته ماڵه‌وه‌و خوێندكاره‌كه داده‌بڕێت قه‌ره‌باڵ���خ ،تاوه‌كو بۆم���ان ده‌ربكه‌وێت بهڕێوهبهره له‌پۆلی ده‌و یانزه به‌ته‌واوه‌تی له‌زۆر ش���تی خراپ‌و ئاس���تی زانستیشی ئه‌و شته چیه كه ئاستی خوێندنگه‌یه‌كی ده‌یانگوش���ن‌و به‌هیالكیان ده‌به‌ن تاوه‌كو به‌رزده‌كاته‌وه ،له‌الیه‌كی تریشه‌وه مامۆستا پێ به‌رزده‌كه‌نه‌وه؟ له‌الیه‌كی تریش���هوه قۆناغێ���ك ده‌ب���ڕن ،بۆ ئ���هوهی له‌پۆلی به‌ناوبانگه‌كانی خوێندنگه به‌ناوبانگه‌كان به‌ڕێوه‌به‌رێك���ی پ���ه‌روه‌رده‌ی تری���ش دوان���زه‌دا كه هه‌موی پ���ڕ هیالكیه ،ئه‌م ده‌رسی تایبه‌ت به‌خوێندكارێك ناڵێن كه ل���ه 2014/8/14له‌هۆڵێك���داو له‌به‌رچاوی هیالكیه‌یان ال ئاسان بێت ،مه‌به‌سته‌كانی مس���ته‌وای نه‌بێت ،به‌ڵكو ده‌رسی تایبه‌ت سێ س���ه‌د باوك‌و دایك‌وتی (بۆیه ئه‌م پش���ته‌وه‌ی ئه‌م خوێندنگه‌یه ئه‌وه‌یه كه به‌یه‌كێ���ك ده‌ڵێن حه‌فتاو هه‌ش���تایان بۆ به‌ڕێوه‌به‌ره‌مان گواس���ته‌وه له‌مه‌كته‌بی ..دواجار خوێندكارێكیان بۆ ده‌مێنێته‌وه كه بكات به‌نه‌وه‌د ،من لێمپرس���یون بۆچی؟ نمونه‌ییه‌وه بۆ ئه‌م مه‌كته‌به نمونه‌ییه‌ی تر ،به‌جدیی بخوێنێت‌و سه‌ریان به‌رزبكاته‌وه ،وتویانه ناوبانگی خۆمان له‌كه‌دار ناكه‌ین. چونكه له‌خوێندنگه‌كه‌ی خۆی سه‌ركه‌وتوبو ئه‌وانی تری���ان به‌ناچاری ی نه‌قڵ ده‌كرێن ،ئه‌م له‌كه‌داركردنه راسته ،به‌اڵم راستیه‌كی بۆی���ه كردم���ان به‌مدی���ر ل���ه‌م مه‌كته‌به یان دو ساڵ له‌پۆلێكدا راسبی ده‌كه‌ن بۆ تری���ش هه‌یه ئه‌وه‌یه هیچ لهوه خۆش���تر نمونه‌ییه) ،باش���ه به‌ڕێز ..به‌ڕێوه‌به‌رێك ئ���هوهی به‌حه‌یاتی له‌و خوێندنگه‌یه پۆلی نیه مامۆس���تابیت‌و س���ه‌عی به‌ته‌له‌به‌ی كه له‌مه‌كته‌بێك خوێندكاری سه‌رو نمره‌ی دوانزه نه‌بینێت‌و س���ه‌ریان شۆڕ نه‌كات‌و زی���ره‌ك بكه‌ی���ت ،یه‌ك���ه‌م له‌به‌رئه‌وه‌ی ن���ه‌وه‌د وه‌ربگرێت‌و له‌زانكۆی س���لێمانی حه‌یای مه‌كته‌به‌كه‌یان نه‌بات! من به‌وردی هیالك نابی���ت ،دوه‌م زوتر پرۆگرام ته‌واو به‌پاره‌یه‌كی باش مامۆستا بهێنێت ده‌رس به‌دوای ئه‌م باس���ه‌دا رۆیشتم‌و گه‌یشتمه ده‌كه‌یت‌و زوتر پاره‌ی كاش وه‌رده‌گریت، به‌خوێندكاره‌كان���ی بڵێ���ت‌و رێكخراوێكی ئه‌نجامی ئه‌و پرسیاره‌ی كه بۆچی ئاستی سێیه‌م وه‌كو خۆشیان ده‌ڵێن ناوبانگمان ده‌وڵه‌مه‌ند پاڵپش���تیی ب���كات؟ ئه‌مه چ بۆ نمون���ه ئاماده‌یی هه‌ڵكه‌وت به‌رزه؟ بۆ به‌رزترده‌بێت���هوهو بازاڕم���ان گه‌رمت���ر باش���یه‌كی ئه‌م بهڕێوهبهره ده‌رده‌خات؟ ئه‌م هۆكارانه‌ی خواره‌و‌ه دهگهڕێتهوه1 :ـ ده‌بێت. 5ـ له‌ئاماده‌ی���ی هه‌ڵك���ه‌وت به‌هی���چ باش���ه ئه‌م بهڕێوهبهره س���ه‌ركه‌وتوه بۆ وه‌ك���و به‌ڕێوه‌به‌ره‌كه‌‌وت���ی ئێمه له‌پۆلی ناكه‌ی���ت به‌به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری ئاماده‌ییه‌ك���ی ده‌و یان���زه ناهێڵی���ن به‌ئاس���انی بچن���ه جۆرێك مامۆس���تای ئاف���ره‌ت‌وه‌رناگرن، گه‌ڕه‌كی خه‌ب���ات‌و مه‌جیدبه‌گ‌و‌وڵوبه ،با دوانزه ،ئه‌م هۆیه زۆر راسته ،خوێندكاری خوانه‌خواسته مه‌به‌س���ته‌كه‌ی من خراپ بزانین چۆن ئاس���تی زانستیی خوێندن‌و سه‌عینه‌كه‌رو قۆپیه‌چی‌‌و نمره‌ی 40و 50و نیه له‌سه‌ر ئافره‌ت ،به‌اڵم ئافره‌تێك چه‌ند خوێن���دكار به‌رزده‌كات���هوه؟ حه‌ی���ف بۆ 60له‌م شوێنانه جێیان نابێته‌وه یان زۆر پۆلێك���ی ال بێتو له‌نیوه‌ی س���اڵ منداڵی ببێت‌و خوێن���دكاران به‌جێبهێڵێت ،زیانی هه‌ندێك به‌رپرسی په‌روه‌رده‌یی كه كه‌باب كه‌من. 2ـ ئاماده‌ی���ی هه‌ڵك���ه‌وت كه‌وتۆت���ه ده‌بێت. به‌مه‌ت���ر ده‌پێون‌و چاوی���ان ته‌نها ئه‌نجام 6ـ خوێندكارێ���ك ئه‌گ���ه‌ر ب���ۆ نمونه ده‌بینێت نه‌ك ه���ۆكار .ئێمه له‌م‌وتاره‌دا گه‌ڕه‌كێكه‌وه كه له‌توی مه‌لیك‌و ئیسكان‌و له‌خۆمانه‌وه قسه‌ناكه‌ین ،به‌ڵكو سااڵنێكه به‌ش���ێك له‌ئیبراهیم پاش���او مه‌ڵكه‌ندی‌‌و له‌ش���ارباژێڕ ی���ان پێنجوێن���هوه بێت بۆ به‌دواداچونی‌‌ورد ده‌كه‌ین له‌س���ه‌ر ئهوهی ش���ێخان‌و به‌ش���ێك له‌مه‌جی���د ب���ه‌گ‌و سلێمانی بخوێنێت هه‌واڵی مه‌كته‌بی باش بۆچ���ی خوێندنگه‌ی���ه‌ك ئاس���تی به‌رزه‌و مامۆستایان‌و سلێمانی تازه‌و ..خوێندكار ی ده‌پرس���ێت ،یه‌كێك له‌م باشانه ئاماده‌یی یه‌كێك���ی تر ن���زم؟ بۆ نمون���ه ئاماده‌یی بۆ دێت ،كه ئه‌مانه زۆریان گه‌ڕه‌كی راقین ،هه‌ڵكه‌وت���ه ،ئه‌گ���ه‌ر ئ���ه‌م خوێن���دكاره هه‌ڵكه‌وتی كوڕان له‌س���لێمانی‌‌وه‌رده‌گرین به‌اڵم بۆ نمون���ه له‌به‌كره‌ج���ۆو خه‌بات‌و زیره‌ك‌و س���ه‌عیكه‌ر بێتو نمره‌ی سااڵنی ك���ه مه‌كته‌بێك���ی حكومی���هو ناوبانگی وڵوبه‌‌و بازیان‌و ..غه‌یری خه‌ڵكی ناوچه‌كه پێشوی پێبێت ئه‌وا وه‌رده‌گیرێت ،ئه‌گه‌ر باش���ی ههیهو خه‌ڵك روی تێده‌كات ،من له‌كوێ���وه خوێندكاری بۆ دێت؟ له‌كاتێكدا پێچه‌وانه‌كه‌ی بو ئه‌وا‌وه‌رناگیرێت ،كه‌واته پێشتر سه‌ردانی ئه‌م خوێندنگه‌یه‌م كردو ئهوهی هه‌ڵكه‌وت زۆرینه‌ی ئاستی خێزان هه‌ندێ مه‌كت���ه‌ب خوێندكاری زیره‌ك‌و زو به‌به‌ڕێوه‌به‌رم وت بۆچی ئاستی زانستیی داهاتی به‌رزو ئاستی رۆشنبیریی به‌رزترو وه‌رگری تێ���دا كۆده‌بێته‌وه‌‌و هه‌ندێكی تر
باشه ئه‌م بهڕێوهبهره به‌پێی لێكدانه‌وه ی سه‌ركه‌وتوه ئه‌م بهڕێوهبهره گشتی ه ئه‌و خوێندنگا بۆ ناكه‌یت ئاسایی‌‌و حكومیانه ی به‌به‌ڕێوه‌به‌ری ئاماده‌ییه‌كی گه‌ڕه‌كی ك ه ناوبانگیان خه‌بات‌و مه‌جیدبه‌گ‌و هه‌ی ه په‌یوه‌ند ی به‌ئه‌دای به‌ڕێوه‌به‌ر ی وڵوبه با بزانین چۆن ئاستی خوێندنگهكانهوه هه‌یه بۆیه ئاستیان زانستیی خوێندن‌و به‌رزه‌و خه‌ڵك رو ی خوێندكار به‌رزده‌كاته‌وه؟ تێده‌كه‌ن
سه‌عینه‌كه‌رو دره‌نگ‌وه‌رگر. 7ـ لێپرس���ینه‌وه‌و ئاس���تی خوێندن��� ی خێزان ،ئه‌گه‌ر خێزانێك باوك یان دایكی به‌كالۆریۆس یان ماسته‌رو دكتۆرای هه‌بێت ده‌زانێت چۆن خوێندن به‌مناڵه‌كه‌ی ته‌واو ده‌كات ،ك���ه ئه‌مه له‌گه‌ڕه‌ك���ه راقیه‌كاندا زیات���ره ،له‌ش���ه‌عبیه‌كاندا پێچه‌وانه‌كه‌ی ده‌بینین. 8ـ هۆكاری سه‌رپه‌رشتیار ،من به‌درێژایی نزیكه‌ی 25ساڵ كاركردنم له‌م بواره‌دا زۆر به‌وردی‌‌و به‌چاوی موش���ته‌رییه‌وه سه‌یری سه‌رپه‌رش���تیارم كردوه به‌ده‌گمه‌ن نه‌بێت كه له‌تاك‌و ت���ه‌رای‌‌وه‌كو عه‌تا قه‌ره‌داخی نوسه‌ر‌و شه‌فیق حه‌مه‌ره‌شیدی چاالكوان‌و نوس���هرو ره‌نگه چه‌ند سه‌رپه‌رشتیارێكی كه‌می تریش ،كه مشوری مامۆستای باش بۆ ناوچه ش���ه‌عبیه‌كان‌و ئاست نزمه‌كان ده‌خۆن ،ئه‌گینا زۆرینه‌ی سه‌رپه‌رشتیاران مامۆستای چاكیان لێهه‌ڵبكه‌وێت یه‌كسه‌ر نه‌قڵی مه‌كته‌به به‌ناوبانگه‌كانیان ده‌كه‌ن، ی���ان رێگایان ب���ۆ خۆش ده‌ك���ه‌ن بچنه ئه‌وێ. 9ـ خاڵێكی تر كه زۆر نهێنیه‌و من ناتوانم درێژه‌ی بده‌مێ ئه‌ویش ئه‌وه‌یه مامۆستای مه‌كته‌ب���ه به‌ناوبانگ���ه‌كان له‌س���لێمانی‌‌و هه‌ولێ���ر پرس���یاری به‌كال���ۆری دوان���زه داده‌نێن ،پرس���یاری ئه‌م مامۆستایانه بۆ خوێندكاره‌كان���ی خۆیان س���ودی ده‌بێت له‌شێوازی دانانی پرسیاره‌كاندا ،له‌الیه‌كی تریش���هوه ئه‌م جۆره مامۆستایانه به‌پێی پسپۆڕییان په‌یوه‌ندیان بهیهكهوه ده‌بێت‌و زو زو باس���ی ش���ته گرنگه‌كان ده‌كه‌ن، بۆ ئ���هوهی هه‌ركامیان پرس���یاریان دانا، ئ���هو ش���ته گرنگانه بهێنێت���هوه ،من بۆ به‌دواداچون���ی خ���ۆم داوام له‌ی���ه‌ك دو مامۆستا كردوه پرسیاری گرنگم پێبڵێت، پێیوتوم‌و زۆریش ته‌ریق بومه‌ته‌وه. 10ـ خوێندن���گا به‌ناوبانگه‌كان ئاس���تی ته‌مه‌نی���ان‌وه‌ك���و ئه‌وروپا ت���ا ڕاده‌یه‌ك له‌یه‌كه‌وه نزیكه ،به‌اڵم له‌ئاست نزمه‌كاندا جیاوازی ته‌مه‌نی خوێندكار زۆره ،ئاستی ژنهێنانی خوێندكار له‌به‌ناوبانگه‌كاندا یان نیه یان زۆر كه‌م���ه ،ژنهێنانی خوێندكار له‌ئاس���ت نزمه‌كان���دا هه‌یه ،ب���ه‌اڵم زۆرو به‌رب�ڵ�او نیه .به‌كورتی جی���اوازی ته‌مه‌ن له‌الیه‌ك‌و ژنهێنان‌و ش���وكردن هه‌ردوكیان كاریگ���ه‌ری خ���راپ له‌س���ه‌ر ناوبانگ���ی خوێندنگه دروستده‌كه‌ن. 11ـ خولی هاوین���ه ،له‌خولی هاوینێكدا مامۆس���تایه‌كی به‌ناوبانگ���ی مه‌كته‌بێكی به‌ناوبان���گ به‌خوێندكارێك���ی زیره‌ك���ی وتبو بۆچ���ی نه‌قڵ���ی مه‌كته‌به‌كه‌ی ئێمه نابی���ت؟ خوێندكاره‌كه‌ش‌وتبوی بۆچی؟ مامۆستاكه پێیوتبو (كه‌رو ته‌یاره) چه‌ند جیاوازن مه‌كته‌به‌كه‌ی ئێمه‌و ئێوه ئهوهنده جیاوازن ،به‌كورتی خولی به‌هێزكردنه‌كان ده‌بنه هۆكارێك بۆ راكێشانی خوێندكاری زیره‌ك. 12ـ جێگیركردن ،مامۆستا له‌خوێندنگه به‌ناوبانگه‌كاندا جێگیرن‌و تا خانه‌نش���ین هه‌ر له‌وێ ده‌مێننه‌وه ،به‌اڵم ش���وێنه‌كانی ت���ر‌وه‌ها نین‌و زو زو نه‌قڵ ده‌بن‌و به‌دوای شوێنی نزیكی ماڵی خۆیان ده‌گه‌ڕێن. ئه‌م خااڵنه‌ی باس���كران هیچیان رۆڵی به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری مه‌كته‌بیان تێدا نه‌بو ،ته‌نها مه‌گ���ه‌ر ئ���هوه نه‌بێت ك���ه به‌ڕێوه‌به‌رێك خوێن���دكاری زی���ره‌ك‌وه‌ربگرێ���ت ی���ان خوێندكاری ته‌مبه‌ڵ‌و ئاژاوه‌چی ده‌ربكات یان نه‌قڵ���ی بكات ،ئیت���ر نازانم ئه‌م دو به‌ڕێوه‌به‌ره‌ی په‌روه‌رده چۆن شكس���ت‌و به‌رزكردن���هوهی مه‌كته‌بێ���ك ده‌خه‌ن���ه سه‌ر ش���انی یه‌ك كه‌س كه بهڕێوهبهره، له‌كاتێكدا ئێمه هه‌رگی���ز جورئه‌تی ئهوه ناكه‌ین كه بڵێین ئاستی زانستیی خوێندنی پارێزگای���ه‌ك به‌دانان���ی به‌ڕێوه‌به‌رێك���ی گش���تی په‌روه‌رده‌ی باش به‌رزده‌بێته‌وه، راس���ته ده‌وری هه‌ی���ه ،ب���ه‌اڵم ده‌ورێكی به‌سیت ،بۆ نمونه هۆمه‌ر قه‌ره‌داغی به‌ڕێز له‌سوید به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌یه ،فه‌رمو له‌كوردس���تان بیكه‌ن به‌به‌ڕێوه‌به‌ر ،بزانه به‌هه‌م���و ته‌مه‌نی ده‌توانێ���ت په‌روه‌رده‌ی كوردس���تان ب���كات به‌س���وید؟ بێگومان نه‌خێر.
پۆزشێک لەکەژاڵ نوریەوە بۆ رۆژنامەی ئاوێنەو خوێنەرانی پاش ئەوەی کە وتارێکی من لەرۆژنامەی ئاوێن���ە رێکەوت���ی رۆژی سێش���ەمە -١٩ ، ٢٠١٤-٨لەژم���ارە ٤٤١بەناونیش���انی نامەیەک���ی کراوە بۆ ژنان���ی کورد )ئیدی لەیال یان م���ەالال) باڵوکرای���ەوە ،لەدوای باڵوکردنەوەو دیسانەوە خوێندنەوەی خۆم ئینجا پێمزانی کە من هەڵەم لەنوسینەکەی خۆمدا کردوە بەوەی کە ناشیۆناڵتی مەالال یوسف زام لەبری پاکس���تانی به‌ئەفغانی
19 ئاوێنه شوێنی ئێزیدیه‌كانی بۆ داعش ئاشكراكرد
نوس���یوەو چەند جارێکیش هەمان هەڵەم لەنوسینەکەدا هەیە ،ئەمەوێ هەمو الیەک ئاگاداربکەمەوە کە من سەرەڕای شارەزایی تەواوم لەکەیس���ەکەی‌و بینینی کۆمەڵێک بەرنامەی تەلەفزیۆنییش لەسەر چۆنیەتی تەقەلێکردنەک���ەی‌و گەیاندنی بەدەرەوەو چارەس���ەرکردنی ،ب���ەاڵم بەتێپەڕبون���ی کات بی���رم نەمابو کە ناش���یۆناڵیتیەکەی پاکس���تانیەو بەحوکم���ی دراوس���ێیەتی‌و
هاوبەش���یو لێکچونی کێش���ەکانی هەردو واڵت���ی ناوبراوی���ش ،لەکات���ی نوس���ینی وتارەک���ەدا (لەروی غەفڵەت���ەوە) لەبری پاکس���تان ئەفغانستانم نوس���یوە ،بەاڵم ئەوەی الم س���ەیرە ،ئەوەی���ە کە هەمان هەڵەی من بەسەر رۆژنامەکەشدا تێپەڕیوەو لەکات���ی چاپك���ردن‌و باڵوکردنەوەی���دا تێبینی ئەو هەڵەی���ەی من نەکراوە ،بۆیە م���ن س���ەرەتا داوای لێب���وردن لەئاوێنه‌و
لەژنانی کوردیش ئەکەم بۆ ئەو هەڵەیەو، دیس���ان لەخوێنەرانی ئاوێنەو وتارەکەش مەع���زەرەت دەخوازم‌و هیوادارم ناوەڕۆکی وتارەکەو مەبەس���تەکەی پش���ت نوسینی وتارەکە بەهەن���د وەربگیرێت نەک هەڵەی ناش���یوناڵیتیه كه‌سوپاس بۆ لێبوردەیی‌و دڵفراوانی هەمو الیەک. کەژاڵ نوری 20ئابی 2014
كه‌ریم حه‌مه‌الو هه‌فت����هی رابردو ،مانش����ێته‌كه ی ئاوێن����ه به‌ڕاس����ت‌و چه‌پدا هێرش����ی كرایه س����ه‌ر ،هه‌ندێكیش لێكدانه‌وه‌ی ئ����هوهی بۆ كرد كه "ئاوێنه ش����وێنی ئێزیدیه‌كان بۆ داعش ئاشكرا ده‌كات، ئاوێنه به‌ته‌نگ پیشه‌ییبون‌و پاراستنی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ییشه‌وه نییه"! به‌مج����ۆره لێكدانه‌وه‌یه‌ك����ی له"نوكت����ه" ده‌چێ����ت ،دی����اره ئ����هو به‌ڕێزان����ه هه‌واڵه‌كه‌ی����ان هه‌ڵه‌وگێڕاو خوێندوه‌ته‌وه‌‌و له‌و ڕاستییه تێناگه‌ن كه ئامانج له‌باڵوكردنه‌وه‌ی ئه‌م هه‌واڵه نیش����اندانی قه‌باره‌ی ئه‌و رۆژڕه‌شییه بو ك����ورده ئێزیدییه‌كانی تێكه‌وتوه‌‌و پێویس����ته گه‌یاندنی هاوكاریی مرۆیی به‌وان زۆر چاالكتر‌و خێراتربێت ،ئه‌گینا منداڵێكیش لهوه تێده‌گات كه داعشێك له‌م����اوه‌ی چه‌ن����د رۆژێك����دا بتوانێت س����ه‌راپای كوردس����تان بهه‌ژێنێ����ت‌و هێ����زی پێش����مه‌رگه ب����هو ئه‌ندازه‌یه پاشه‌كشه پێبكات ،ئهوهنده كۆڵه‌وارو بێ ده‌س����ه‌اڵت نییه ب����ۆ دۆزینه‌وه‌ی ئاواره ئێزیدییه‌كان ك����ه هه‌مو دونیا ده‌زانێت به‌چیای شه‌نگاله‌وه‌ن ،پشت به‌زانیاریه‌كانی ئاوێنه ببه‌ستێت! باش����ه ئه‌وانه‌ی ره‌خن����ه له‌ئاوێنه ده‌گرن بۆ ناپرس����ن كێ بو شه‌نگال‌و دانیش����توانه‌كه‌ی له‌به‌رده‌م شمشێره تیژه‌كان����ی ش����ه‌ڕه‌نگێزترین هێ����زی دنیای ئه‌مڕۆدا به‌ته‌نیا به‌جێهێش����ت؟ بۆ ره‌خنه له‌وانه ناگرن كه س����اڵه‌های س����اڵه بازرگانیی به‌خوێنی خه‌ڵكێكی ب����ێ گوناح����هوه ده‌ك����ه‌ن؟ بۆچ����ی له‌كاربه‌ده‌س����تانی ئه‌م واڵته ناپرسن ئه‌مه ئ����هو هێزه بو كه بۆ راگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی كوردی‌‌و پاراستنی پشتتان پێده‌به‌ست؟ ئایا شه‌ڕكردن له‌سه‌ده‌ی بیست‌و یه‌كه‌مدا به‌م رێكخستن‌و چه‌ك‌و ته‌كنیك����هوه ده‌كرێ����ت؟ له‌كوێی دنیا ههبوه حزب هێزی چه‌كدارو چه‌كداری تایبه‌ت به‌خۆی هه‌بێت؟ بۆچی هێزی پێشمه‌رگه نه‌یتوانی له‌زممار‌و شه‌نگال چه‌ند رۆژێك به‌رگریی سه‌رس����ه‌ختانه ب����كات ت����ا ئیش����تیهای داع����ش بۆ فراوانكردنه‌وه‌ی روبه‌ری ده‌سه‌اڵتیان نه‌كرێته‌وه‌و س����وك‌و ئاسان روبه‌رێكی گه‌وره‌و فراوانی كوردس����تان نه‌خه‌نه بنده‌س����تی خۆیانه‌وه‌‌و به‌ره‌و هه‌ولێر
پێش����ڕه‌وی نه‌ك����ه‌ن؟ ئ����هی له‌كوێ ی دونی����ا وه‌زیرت����ان بینی����وه ده‌مانچه بخات����ه ب����ه‌ر پش����تێنه‌كه‌ی‌‌و بچێت ب����ۆ به‌ره‌كانی جه‌ن����گ؟ په‌رله‌مانتار تاق����م‌و تفه‌ن����گ ببه‌س����تێت‌و به‌ره‌ی جه‌ن����گ به‌س����ه‌ربكاته‌وه؟ ئه‌م����ه چ پاشاگه‌ردانییه‌كه كه خه‌ڵكی ئاسایی‌‌و هه‌په‌گه‌و په‌كه‌كه‌و كۆمه‌ڵه‌و دیموكرات (له‌گه‌ڵ رێزێكی زۆر بۆیان) هه‌ریه‌كه‌و به‌جیا هه‌ڵده‌س����تن‌و ده‌س����ت ده‌ده‌نه چ����هكو ده‌ڕۆن بۆ ب����ه‌ره‌ی جه‌نگ؟! ئ����هی كوا هێ����زی پێش����مه‌رگه؟ كوا ئه‌فس����ه‌رانی ده‌رچ����وی ئه‌كادیمی����او كۆلیژه‌كانی سه‌ربازییتان؟ كوا هێزی س����ه‌ربازیی ئاماده‌و مه‌شقپێكراو ،كه شه‌ڕكردن ببێته ئیشی ئه‌م خه‌ڵكه؟! ئه‌ی كه 20س����اڵه سه‌روه‌ت‌و سامانی ئه‌م واڵته به‌س����ه‌ر هه‌زاران كه‌س����ی بێكه‌ڵكدا ته‌خشان‌و په‌خشان ده‌كه‌ن ی نه‌تانتوان����ی هێزێ����ك به‌پێی بۆچ���� ستانداری ئه‌مڕۆی جیهان دابمه‌زرێنن ت����ا به‌رگری����ی له‌كوردس����تان بكه‌ن؟ ئه‌مانه‌و سه‌دان پرسیاری تر سه‌باره‌ت به‌هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان ،كه به‌ش����ێك له‌فه‌رمان����ده پله‌داره‌كانیان كۆنه به‌عسین ،یان خاوه‌نی كۆمپانیای گه‌وره‌ن‌و به‌ش����ێك له‌فه‌رمانده‌كانیان باخه‌وانیی‌‌و خزمه‌تكارییان تا ئێس����تا پێكردون بۆیه "جوان شه‌ڕیان كرد"! ك����ه‌س نقه‌ی لێوه نه‌هات س����ه‌باره‌ت به‌مان����هو ره‌خنه‌ی نه‌گ����رت ،كه‌چی مانش����ێته‌كه‌ی ئاوێنه ك����ه گه‌یاندنی هاواری كه‌سانێكی داماوی به‌جێماوه له‌چیای ش����ه‌نگال ،الی كه‌سانێك بو به‌كێشه ،كێشه‌یه‌ك كه مه‌ترسی گه‌وره بۆ ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی دروستده‌كات! جا نوكته‌یه‌كی تریش له‌وه‌دایه كه ئه‌م مانشێته‌ی له‌دیدێكی مرۆڤدۆستانه‌وه نوس����رابو ،الی هه‌ندێك وا لێكدرایه‌وه كه ئاوێنه بۆ پاره په‌یداكردن گه‌وره‌ی كردوه! وه‌ك ئهوهی مانشێتێكی به‌م ج����ۆره ڕه‌واجی زۆر بێ����ت له‌بازاڕداو پاره‌ی پێ په‌یدا بكرێت! ئافه‌رین شوكور خه‌ڵكی هوشیاره‌‌و تێده‌گات كه ئاوێن����ه چه‌ند تاوانباره له‌ڕێگه‌ی ئه‌و مانش����ێته‌وه هاوكاریی‌‌و زانیارییه‌ك����ی گ����ه‌وره‌ی ئاسایش����ی نه‌ته‌وه‌ی����ی كوردس����تانی به‌داع����ش گه‌یاندو شوێنی ئێزیدیه‌كانی بۆ ئه‌وان ئاش����كراكرد ،دور نیی����ه له‌پای ئهوه ده‌یان ده‌فته‌ر دۆالریشی وه‌رگرتبێت.
پیرۆزه پیرۆزبایی خۆمان ئاڕاس���تهی كاكه کۆسره‌ت‌‌و ڕازاو خان ده‌كه‌ین به‌بۆنه ی گۆڕینه‌وه‌ی ئه‌ڵقه‌ی هاوسه‌رییانه‌وه ،به‌و هیوایه‌ی ژیانێكی پڕ له‌كامه‌رانی‌‌و ئاسوده‌یی بهیهكهوه به‌سه‌ربه‌رن. ستافی كۆمپانیای ئاوێنه
ونبون * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (جمال محمد احمد ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه. * ناس���نامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (سه‌ردار احمد بكر ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه. * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (هونه‌ر خلیل مجید ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه . * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (شكار نوری سعید ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه. * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (اكبر حه‌مه اورحمان) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه. * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (كامه‌ران محمد احمد) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه . * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (كریم حمید عبدالقادر) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه. * پاسپۆرتێک ( )Aونبوه به‌ناوی ( نڤریه كریم عبدالله )) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه.
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سه‌رنوسه‌ر :سه‌ردار محه‌مه‌د
ئەو وێنەیەی پیشان نادرێت
ه له‌ئه‌وروپا نوێنه‌ری ئاوێن شوان حه‌مه ـ نه‌رویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوه‌گه‌رمیانی ،سەردەشت عوسمان ،سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر
کاره‌ساتی ئێزیدییه‌کان
عەدنان عوسمان لەنێو ش���ەپۆلی وێنەکانی ش���ەڕدا ،زومەکانی کامێرا زۆرتر لەسەر کۆمەڵێک بەرپرس���ەو دیارە ه���ەر الیەنەو لەرێگ���ەی کەناڵەکانی���ەوە لەهەوڵی گەورە پیش���اندانیاندان .مەبەس���تی من ئەو وێنانەیە کە راگەیاندنەکان کاری لەسەر دەک���ەن ،نەک ئەو وێنانەی کەس���ەکان خۆیان ئامادەو پەخش���ی ئەکەنەوە. لەم نێوەش���دا وێنە ئەس���ڵیەکە ،وێنە واقعیەکە یا بزرە یا بایەخی پێویستی پێنادرێت. وێنەکە هی جەنگاوەرە ئاساییەکانە ،جەنگاوەرە ئەسڵیەکانە ئەم جەنگاوەرانە (پێش���مەرگە ،پۆلیس ،ئاسایش ،دژە تیرۆر ،خۆبەخش،،، هت���د) کە رەگەزو پێکهێنەرە ئەس���ڵی‌و بناغەیەکانی ش���ەڕەکەن ،لەنێو ئەو ش���ەپۆلی وێنەی بەرپرسانەی باسمکردن ،ونکراون .س���ەردانی بەرپرسەکان ئەرکە ،پێویس���تیە ،ناچاریە ،کەچی دیس���ان ئەمەش وەک جۆرێک لەکارێکی نامۆو ناوازەو تەنانەت مەکرومە پیشاندەدرێت .رۆژ نیە کەناڵێکی حزبی ئاماژە بەبونی بەرپرسە بااڵکانی نەکات لەبەرەکاندا وەک ئەوەی ئەسڵ ئەوەیە ئەوان لەوێ نەبن‌و رۆش���تن‌و بونی���ان لەبەرەکان روداوێکی تایب���ەت‌و مێژویی بێت. جارێ ئەوەی کۆمەڵێک بەرپرس���ی حزبی لەبەرەکان���ن نازانرێت هۆکارەکەی چیە؟ بێمتمانەییە لەبەرپرسە س���ەربازیی‌و فەرماندەکانی پێشمەرگە وەیا بۆ هەماهەنگی‌و هاوپش���تیە؟ بڕیاری کێیەو دەبێت کێ مەرجەع بێت؟ کەس���یش قسەیەک لەسەر دیوە سلبیەکانی ناکات کە لەوانەیە هۆکارێک بێت بۆ زۆریی‌و بۆریی‌و فرە مەرجەعی بەتایبەت لەمەسەلە سەربازیە هەستیارەکاندا .هەرچۆن بێت ئەمانە ئاماژەیەکن لەچەقبەس���تویی عەقڵی س���ەربازی کوردی کە هیچ پێش���ڕەویەکی بەخۆیەوە نەبینیوە لەس���ااڵنی نەوەدەکانەوە تا ئێستا ،ئەگەر جلوبەرگ���ە س���ەربازیەکانی لێدەربێنین .چونکە لەزۆر حاڵەت���دا ئەوە بەدی دەکرێت کە تەنانەت فەرماندە بااڵ س���ەربازیەکانیش لەنەخشەکاندا بەشداری پێناکرێن‌و تەنها جێبەجێکارن بەبێ ئاگاداربونی ورد لەسەر وردەکارییەکان. لەنێو ئەم شەپۆلی تەعزیم‌و ئیبرازکردنەی بەرپرسە حزبیەکاندا کە سەرتاپای پەیوەستە بەمەسەلە ناوخۆیی‌و سیاس���یو تەکەتولیەکانەوە ،وێنەی هەزاران جەن���گاوەر ون‌و کاڵ دەکرێنەوە کە دەی���ان رۆژە ،لەخراپترین کەش‌و هەوادا لەبەرەکان���دان .راگەیاندنی ئێمە تەنها وێنەی جەنگاوەرێک پیش���اندەدەن کە ی ی کاتەکانی بێت .بەاڵم ئەو %٩٠ سەرقاڵی تەقەکردنە کە لەوانەیە ئەمە %١٠ کاتی ئەو جەنگاوەرانەمان کەس نازانێت چۆن دەگوزەرێت .کامێرەمانی ئێمە تەنها وێنەی حەماس���ەتی تەقەکردن‌و تەنانەت خۆ نمایشکردنی دەوێت ،بەاڵم گوزەرانی سەختی پێشمەرگەو جەنگاوەرەکانمان کە رۆژانە لەخراپترین جێگاو رێگادان ،لەبن دیوارو تاشەبەردو سەرشاخ‌و ال پاڵ‌و دەشتی روتی بێسێبەردان ی گەرماو رەش���ەباو تەپوتۆز ،چاوەڕوانی‌و ش���ەونخونی ،ئا ئەم لەپلەکانی ٥٢ وێنان���ە کەمترین کەس باس���یان دەکات‌و پەخش���یان دەکات���ەوەو گرنگییان پێدەدرێت. رای گش���تی زۆر پێویس���تە وێنە ئەس���ڵیەکانی جەنگ ببینێت ،چونکە ئەو وێنانەن کە نیشاندەری نیش���تمانپەروەریی‌و خەمخۆریی‌و دڵسۆزین .ئەوانەن جەنگاوەرو پێش���مەرگە ئەس���یڵ‌و خاکیەکانمان‌و ئەو ژیانەی ئەوان نیشانەی ئەو واقعەیە.
ریکالم