ریکالم
www.awene.com
ژماره ()445 سێشەممە 2014/9/16
وهزیری دارایی:
ناردنی بودجه له‌الیه‌ن بهغداوه ته‌نها هه‌واڵ ه
12 »» 17 »»2
قوتابخانە ئەهلییەکان ماڵی منداڵ ه دەوڵەمەندەکان
ی سیاسیی گشتییه رۆژنامه‌یه‌ك
16
کۆمپانیای ئاوێنه ده‌ریده‌کات
موچهو ماف
»» 4
نوێنه‌رانی كورد له‌به‌غدا له‌بری ماف موچه‌یان وهرگرتوه
بهره ی دژ به‌ده‌وڵه‌ت ی ئیسالمی
12 »» 17 »»5
ی دژ ی چۆڵی توركیاو ئێران لهبهره جێگه به‌داعشدا
وهزیری پێشمه‌رگه 29 :پێشمه‌رگه‌ی ونبو هه‌ن له‌شه‌ڕ ی داعشدا‌و تا ئێستا چاره‌نوسیان نادیاره مس���ته‌فای س���هید ق���ادر وهزیری به‌وه‌ی بۆچی ش���ه‌نگال وا به‌خێرایی كاروباری پێش���مه‌رگه جه‌غت له‌سه‌ر كه‌وته ده‌س���ت داع���ش‌و به‌فه‌رمانی ئهوه ده‌كات كه ئیتر ش���ه‌ڕی ئه‌مڕۆ كێ‌‌و بۆچی پێش���مه‌رگه پاشه‌كشه‌ی به‌میتۆدو چه‌كه‌كانی دوێنێ ناكرێت ،كرد ،ئهو وتی "چاوه‌ڕوانی ئه‌نجامی ئ���هو ده‌ڵێت "له‌ش���ه‌ڕی داعش���دا ئهو لێكۆڵینه‌وانه بكه‌ن". وتیشی "له‌سه‌ر ئهو مه‌سه‌له‌یه چه‌ند 29پێش���مه‌رگه‌ی ونب���و ه���هنو تا ئێستا چاره‌نوس���یان دیارنیه‌و هیچ فه‌رمانده‌یه‌كی هێزی پێشمه‌رگه سزا ئه‌نجامێكیشمان ده‌ست نه‌كه‌وتوه" .دراون‌و ژماره‌یه‌ك���ی دیك���ه‌ش دوای تایبه‌ت به‌ئاوێنه :مسته‌فای سه‌ید لێكۆڵینه‌وه‌كان سزا ده‌درێن". وهزیری پێش���مه‌رگه جه‌غتی لهوه ی پێشمه‌رگه‌ی قادر وهزیری كاروبار حكومه‌ت���ی هه‌رێم���ی كوردس���تان ك���ردهوه ك���ه هه‌مو ئ���هو هێزانه‌ی له‌چاوپێكه‌وتنێكی تایبه‌ت به‌ئاوێنه‌دا ئێستا به‌شداریی شه‌ڕی دژی داعش رایگه‌یان���د ك���ه "ئه‌گه‌رچ���ی كورد ده‌ك���ه‌ن ئهو چه‌كان���ه به‌كارده‌هێنن له‌ش���ه‌ڕی داعش���دا زیانی گه‌وره‌ی كه له‌الی���ه‌ن واڵتان���ی رۆژئ���اواوه به‌رك���ه‌وت ،به‌اڵم له‌ڕوی سیاس���یو ره‌وان���هی كوردس���تان ده‌كرێن .ئهو میدیایی‌و س���ه‌ربازیه‌وه پش���تیوانی وتی "به‌رنامه‌م���ان ههیهو هه‌نگاوی نێوده‌وڵه‌تی به‌ده‌ستهێناوه ،ده‌كرێ سه‌ره‌تایش���مان ده‌س���تپێكردوه بۆ به‌س���ودی كورد بش���كێته‌وه ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه بهپیشهییو نیشتمانی‌‌و دامه‌زراوه‌یی بكه‌ین". به‌باشی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكرێت". وتیش���ی "له‌راپه‌ڕاندن���ی كارو ئ���هو وتی "س���ه‌رنجی خۆمم هه‌یه به‌رنام���هو س���ه‌باره‌ت به‌چۆنیه‌تی ئیداره‌كردنی به‌ئه‌نجامگه‌یاندن���ی به‌ره‌كانی شه‌ڕ به‌مشێوه‌یه‌ی ئێستا ،پالنه‌كانمدا هه‌س���ت به‌پش���تیوانی به‌اڵم هه‌لومه‌رجه‌ك���هو هێزه‌كه وای هه‌موالیه‌ك ده‌كه‌م تا ئێستا". خواستوه". ناوبراو ئه‌وه‌ش���ی روونكرده‌وه كه پێشمه‌رگه له‌کاتی روبهڕوبونهوهی داعش لێكۆڵین���هوه به‌رده‌وامه س���ه‌باره‌ت
3
سهرۆكی ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی هه‌رێمی كوردستان:
تا ئێستا سه‌رۆك ی حكومه‌ت‌و جێگره‌كه ی سامان ی خۆیان ئاشكرا نه‌كردوه
نێچیرڤان بارزانیو قوباد تاڵه‌بانی س����هرۆكی ده‌س����ته‌ی ده‌س����تپاك ی هه‌رێمی كوردس����تان حاكم ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر ئاماژه ب����هوه ده‌كات كه تا ئێس����تا نێچیرڤان بارزانی سهرۆكی حكومه‌ت‌و قوباد تاڵه‌بانی جێگری، ئهو فۆرمه‌ی����ان نه‌گه‌ڕاندوه‌ته‌وه كه له‌الیه‌ن ده‌س����ته‌ی ده‌س����تپاكییه‌وه به‌مه‌به‌ستی ئاشكراكردنی سهروهتو سامانه‌كه‌یان بۆیان ناردون. ئاوێن����ه ،هه‌ولێ����ر :حاكم ئه‌حمه‌د ئه‌ن����وه‌ر به‌ئاوێن����هی راگه‌یان����د كه
زیات����ر ل����ه‌دو مانگ����ه فۆرمه‌كه‌یان ئه‌گه‌ر س����ێ مانگه‌ك����ه‌ش تێپه‌ڕێ‌‌و دراوه‌تێ به‌مه‌به‌ستی ئاشكراكردنی پڕینه‌كه‌نه‌وه ،نوس����راوی فه‌رمییان سه‌رو هتو س����امانه‌كه‌یان ،به‌اڵم تا ئاڕاسته ده‌كرێت". وتیشی "له‌كۆی 22كاربه‌ده‌ست‌و ئێستا نه‌یانگه‌ڕاندوه‌ته‌وه له‌كاتێكدا كه به‌پێی یاس����ا ته‌نها س����ێ مانگ وهزیری كابینه‌ی ئێستای حكومه‌تی دیاریك����راوه بۆ ئ����هوهی فۆرمه‌كان هه‌رێم ،پانزه وه‌زیریان فۆرمه‌كه‌یان به‌پڕكراوی بگه‌ڕێننه‌وه‌و س����ه‌روه‌ت‌و گه‌ڕاندوه‌ته‌وه‌و س����ه‌روه‌ت‌و سامانی خۆی����ان ئاش����كراكردوه ،ب����ه‌اڵم 7 سامانی خۆیان ئاشكرا بكه‌ن. حاكم ئه‌حمه‌د وتی "دو سێ هه‌فته وهزیری����ان (به‌س����ه‌رۆك وهزی����رو كاتیان له‌به‌رده‌مدا ماوه ،تا ئێس����تا جێگره‌كه‌ی����هوه) هێش����تا م����اون ناوبه‌ن����او ئاگادارمانكردونه‌ت����هوهو فۆرمی تایب����هت به‌ئاش����كراكردنی
سهروهتو سامانه‌كه‌یان پڕبكه‌نه‌وه‌و بیگه‌ڕێنن����هوه ب����ۆ ده‌س����ته ی ده‌ستپاكیی". به‌ئاش����كراكردنی س����ه‌باره‌ت سهروهتو س����امانی ئهو به‌رپرس‌و فۆرمه‌كه‌ی����ان وهزیران����هی پڕكردوه‌ت����هوه ،حاكم ئه‌حمه‌د وتی "ئێمه ناتوانین س����ه‌روه‌ت‌و سامانی كاربه‌ده‌ستان ئاش����كرابكه‌ین ،به‌اڵم هانیان ئه‌ده‌ین ك����ه خۆیان بۆ ڕای گشتی باڵوبكه‌نه‌وه".
فۆتۆ:
حاكم قادر:
له‌دیاریكردن ی وه‌زیره‌كان ی یه‌كێتی ،پرس به‌مه‌كته‌ب ی سیاسی نهكراوه حاكم ق���ادر ئاماژه ب���هوه ده‌كات ك ه ی لهم ی یه‌كێت ی وه‌زیره‌كان له‌دیاریكردن كابینه‌یه‌ی ئێستای حكومه‌تی هه‌رێمدا، ی سیاس���یو پ���رس‌و ڕا به‌مه‌كته‌ب��� ی ی سهركردایهتیو ئهنجومهن ئهنجومهن ناوه‌ندییش نه‌ك���راوه ،ئهو ده‌ڵێت "بۆ ی دادپه‌روه‌ریی لهم حزب ه سۆشیال ئهوه دیموكرات���ه‌دا زیاتر پێش���ێل نه‌كه‌ین، پێویس���ته ئه‌م جۆره پرس���انه بخرێن ه ی ی سیاسیو ئهنجومهن به‌رده‌م مه‌كته‌ب ی ناوه‌ند‌و سهركردایهتیو ڕای ئهنجومهن ئۆرگانه‌كانیان لهبارهوه وه‌ربگیرێت". ی ئاوێنه ،تایبه‌ت :حاكم قادر كارگێڕ ی ی نیشتمان مه‌كته‌بی سیاس���ی یه‌كێت ی ژیرانه‌‌و یه‌كێتییانه‌یان لهبارهوه ی بڕیار كوردستان ،له‌نامه‌یه‌كدا ك ه ئاڕاسته ی ی بدرێت بۆ خزمه‌تی سیاس���هتو رێباز ی گشتیو ئه‌ندامان ی سكرتێر جێگران ی تا ببنه كاندید‌و وهزیری هه‌مو ی كردوهو یه‌كێت ی سیاس���ی حزبه‌ك ه مه‌كته‌ب ی ده‌س���ت ئاوێن��� ه كه‌وتوه ،یه‌كێتیه‌كان نه‌ك"... كۆپییه‌ك ی ئام���اژه ب���ه‌وه‌ش ده‌كات "به‌پێ��� ی ئاماژه ب���هوه ده‌كات كه ب���ێ ئهوه ی ی بێ���ت ،كه س���لێمان ی وه‌ربگیرێت تایبه‌تمه‌ندی��� ی سیاس��� ی مه‌كته‌ب��� ڕا ی ی رۆش���نبیرییه ،ده‌بو وه‌زیر ی ( )2014/6/10بروس���كه‌یه‌كیان پایته‌خت رۆژ ی بوایه، ی خه‌ڵكی س���لێمان ی رۆشنبیری پێگه‌یش���توه له‌س���هر دیاریكردن��� ی نه‌ك دهۆك" ی پێنج وه‌زاره‌ته‌ك هی پش���ك كاندیدان یه‌كێت���ی ،ئهو ده‌ڵێت "پێویس���ت ه ئه‌م پرسان ه دور له‌مه‌حسوبیه‌ت‌و مه‌نسوبیه‌ت
ئایا داعش نه‌وه‌ی خه‌واریجن یان كوڕی شه‌رعیی سه‌له‌فیزم؟ ناونیشان :سلێمانی گه‌ڕه‌کی شۆڕش -به‌رامبه‌ر ئاماده‌یی شۆڕشی کوڕان
ته‌له‌فۆن 3201274 :
AFP
کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
3
13 تیراژ 4500 :
2
تایبه‌ت
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
وه‌زیر ی دارایی :ناردن ی بودج ه له‌الیه‌ن بهغداوه ته‌نها هه‌واڵه ئا :هاوكار حسێن ی هه‌رێم ی حكومه‌ت وهزیری دارای ئاشكرایده‌كات ك ه تا ئێستا هیچ ی ره‌سمی له‌الیه‌ن بهغداوه شتێك به‌ده‌ست نه‌گه‌یشتو‌ه سه‌باره‌ت به‌ناردنی به‌شه بودجه‌ی هه‌رێم‌و ئهو ده‌نگۆیانه‌شی باس له‌و مه‌سه‌له‌ی ه ی هه‌واڵ" وه‌سف ده‌كه‌ن به "قسه ده‌كات.
رێب����از محهمهد وهزی����ری دارای ی حكومه‌ت����ی هه‌رێ����م ،به‌ئاوێن����هی راگه‌یاند" ،من هیچ شتێكی ره‌سمیم به‌ده‌س����ت نه‌گه‌یش����توه ،هه‌م����وی قس����هی هه‌واڵ����ه ،وه‌ك وه‌زاره‌تی دارایی پێویسته له‌به‌غداوه به‌ره‌سمی ئاگاداربكرێین ك����ه ئه‌وه‌نده‌تان بۆ ده‌نێرین". ناوبراو گه‌ش����بینیی خۆی نیشاندا به‌وه‌ی ك����ه به‌غ����دا له‌ئاینده‌یه‌كی نزیك����دا به‌ش���� ه بودج����هی هه‌رێم
بنێرێت‌و وتی" ،هیوای زۆر هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی بمانده‌نێ". به‌وت����هی رێباز بڕی����اره وه‌فدێكی هه‌رێم لهم چه‌ن����د رۆژه‌ی داهاتودا به‌مه‌به‌س����تی یه‌كالكردن����هوهی ئهو پرسه‌و دۆس����یه‌كانی دیكه‌ی نێوان بهغداو هه‌ولێر ،سه‌ردانی به‌رپرسانی به‌غدا بكه‌ن. ئ����هم وتان����هی وهزی����ری دارایی له‌به‌ڵگه‌نام����هی له‌كاتێكدای����ه رێككه‌وتنی سیاس����یی نێوان پارته
سیاسییه‌كانی به‌شدار له‌حكومه‌تی نیش����تمانی عێراق����دا ك����ه 20خاڵ له‌خۆی ده‌گرێت‌و رۆژی 7ی ئه‌یلولی 2014ده‌رچوه ،له‌یه‌كێك له‌خاڵه‌كاندا ب����اس لهوه كراوه ك����ه " وه‌ك رێگا خۆش����كردنێك بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێش����هو ناكۆكییه‌كان����ی نێ����وان حكومه‌ت����ی به‌غ����داو حكومه‌ت����ی هه‌رێم ،حكومه‌تی فیدڕاڵی پابه‌نده راس����ته‌وخۆ ل����ه‌دوای پێكهێنانی، پێش����ینه‌یه‌ك پاره ره‌وانه‌ی هه‌رێم
بكات ،حكومه‌تی هه‌رێمیش پابه‌نده راسته‌وخۆ بڕی نه‌وتی به‌رهه‌مهێنراو له‌كێڵگه‌كانی كوردس����تان راده‌ستی وه‌زاره‌تی نه‌وت بكات". ئهو ماوه‌یه‌ش ك����ه دیاریكراوه بۆ جێبه‌جێكردن����ی ئهو خاڵ����ه ،ته‌نها یه‌ك مانگ����ه ،تا ئه‌م����ڕۆش 9رۆژ تێپه‌ڕی����وهو وه‌ك وهزیری داراییش باس����ی ده‌كات ،هێشتا هیچ شتێكی ره‌س����می له‌وباره‌یه‌وه هه‌نگاوی بۆ نه‌نراوه.
فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد :كۆنفرانسه‌كه ی پاریس په‌یوه‌ندی به‌كورده‌و ه نییه
ئهوه ی دهربارهی رۆڵی كورد باسده‌كرێت هه‌مو ی زیاده‌ڕۆییه ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد
ێ له‌و كۆنفرانسه‌دا كه دوێن ی چه‌ندین واڵتی جیهان به‌به‌شداری ی له‌پاریس به‌ڕێوه‌چو ،بایه‌خێك ی ئه‌وتۆ به‌كورد نه‌درا له‌چوارچێوه ئهو ستراتیژه‌ی كه راگه‌یه‌نرا بۆ ی ی مه‌ترسییه‌كان به‌ره‌نگاربونه‌وه تیرۆریزم‌و داعش ،ئه‌ندامێكی ئهنجومهنی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتیش پێیوایه" ،كۆنفرانسه‌ك ه زۆر ی په‌یوه‌ندیی به‌كورده‌وه نییه ،ئهوه ی رۆڵی باسیشده‌كرێت ده‌رباره ی كوردو هه‌رێمی كوردستان هه‌مو زیاده‌ڕۆییه".
ئه‌ندامی ئهنجومهنی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێت����ی ،فه‌ری����د ئه‌سه‌س����ه‌رد به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند" ،كۆنفرانسه‌كه دروست هه‌ماهه‌نگییه بۆ له‌ناوبردنی داع����ش ،ده‌رده‌كه‌وێت رێكخه‌ران‌و به‌شدارانی كۆنفرانسه‌كه مه‌به‌ستیانه ئاش����تیو ئارام����ی بگێڕرێته‌وه بۆ عێ����راق ،ب����ۆ ئ����هوهی تیرۆریزم نه‌توانێت كێش����ه ب����ۆ ناوچهكهو جیه����ان دروس����تبكات ،بۆیه لهم چوارچێوه‌یه‌دا كۆنفرانس����ه‌كه زۆر په‌یوه‌ندیی به‌كورده‌وه نییه ،به‌ڵكو په‌یوه‌ندیی به‌ئاسایشی جیهانه‌وه ههیهو ده‌یانه‌وێت هاوپه‌یمانییه‌كی جیهانی دروستبكرێت بۆ گێڕانه‌وه‌ی ئاسایش‌و ئارامیی بۆ عێراق".
له‌مه‌رزی باشماخ ده‌ست به‌سه‌ر 116ئامێری په‌یوه‌ندیكردندا ده‌گیرێت له‌مه‌رزی باش���ماخی نێوده‌وڵه‌تی ده‌س���ت به‌سه‌ر 116ئامێری په‌یوه‌ندیكردنی (هۆكی تۆك���ی)دا ده‌گی���رێ ،هه‌م���و ئامێره‌كانیش له‌نێوان وه‌زاره‌تی پێش���مه‌رگه‌‌و ئاس���ایش‌و به‌رپرسی به‌ش���ه‌كانی ده‌روازه‌ی باشماخدا دابه‌ش ده‌كرێن. ئاوێنه ،س���لێمانی :به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری گومرگی باش���ماخی نێوده‌وڵه‌تی مه‌حم���ود ئه‌حمه‌د له‌لێدوانێكدا ب���ۆ ئاوێنه ئاماژه بهوه ده‌كات دوای ئه‌وه‌ی ده‌س���ت به‌سه‌ر ئهو ئامێرانه‌دا گیراوه ،خاوه‌نه‌كه‌ی وتویه‌ت���ی "نه‌مزانیوه قه‌ده‌غه‌ی���ه بۆیه له‌الیه‌ن���ی په‌یوه‌ندیداره‌وه نوس���راوی هێناوه وتویه‌تی ده‌یبه‌خش���مه هێ���زی پێش���مه‌رگه ،ئێمه‌ش به‌نوس���راوی فه‌رمی كاره‌كه‌مان ڕایی كردوه". له‌الیه‌كی ترهوه به‌رپرسی ده‌روازه‌ی مه‌رزی
باش���ماخی نێوده‌وڵه‌تی رۆس���تم مه‌حمود ئاماژه بهوه ده‌كات ،ئهو هاواڵتیه له‌دڵسۆزیی خۆیه‌وه ئامێره‌كانی نه‌به‌خشیوه ،به‌ڵكو دوای ئه‌وه‌ی ده‌ستی به‌س���ه‌ردا گیراوه ،وتویه‌تی ده‌یبه‌خش���مه هێزی پێش���مه‌رگه .هه‌روه‌ها ئهو به‌رپرسه‌ی ده‌روازه‌ی باشماخ ئه‌وه‌شی ئاشكراكرد ئهو ئامێرانه به‌نوسراوی فه‌رمی 50بۆ ئاس���ایش بوه66 ،ی ب���ۆ وه‌زه‌راتی پێش���مه‌رگه بوه ،ئهو ره‌تیش���یكرده‌وه كه 5ئامێ���ری به‌س���هر پاس���ه‌وانه‌كانی خۆیدا دابه‌ش���كردبێت‌و وتی "من داوام له‌وه‌زاره‌تی پێش���مه‌رگه ك���ردوه 5دانه‌ی بدات���ه ئێمه بۆ په‌یوه‌ندیكردنی به‌رپرس���ی به‌ش���ه‌كانی مه‌رزه‌كه ،ن���ه‌ك پاس���ه‌وانه‌كانم ،ئه‌وانیش ره‌زامه‌ندیی���ان ده‌ربڕیوه ب���ۆ زانیاریتان تا ئێستاش ئهو ئامێرانه‌م وه‌رنه‌گرتوه".
ده‌ستبه‌س����ه‌راگرتنی پ����اش ناوچه‌یه‌كی فراوانی عێراق له‌الیه‌ن داعش����هوه ،هه‌رێمی كوردستانیش كه‌وته به‌ر مه‌ترس����ییه‌كی گهوره، ئه‌سه‌سه‌رد له‌وباره‌یه‌وه ئاماژه بهوه ده‌كات كه "كوردستان مه‌ڵبه‌ندێكی گرنگی روبه‌ڕوبون����هوهی تیرۆره، ئێس����تا جگه له‌كورد هه‌وڵده‌درێت حكومه‌تی نوێی عێراق رۆڵێكی كارا له‌وباره‌یه‌وه بگێڕێت ،هه‌روه‌ها بیر لهوه بكرێت����هوه رۆڵێكی گه‌وره‌ش به‌س����وننه‌كان بدرێت ،ئه‌وه‌ی كه باس����ده‌كرێت ده‌رب����اره‌ی رۆڵ����ی كوردو هه‌رێمی كوردستان هه‌موی زیاده‌ڕۆیی����ه ،چونكه هه‌مو عێراق به‌كوردستانیشه‌وه به‌بێ كۆمه‌كی
لیستی خزمه‌ت :گۆڕانمان هه‌ڵنه‌خه‌ڵه‌تاندوه ئا :ئاوێنه سهرۆكی لیستی خزمه‌ت دان به‌وه‌دا ده‌نێت كه له‌ماوه‌ی كاركردنی پێكه‌وه‌ییاندا له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان سودیان له‌یه‌كتر وهرگرتوه ،به‌اڵم ره‌تیده‌كاته‌وه گۆڕانیان هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندبێت، باس له‌وه‌ش ده‌كات كه ئه‌گه‌ر له‌جیاتی گۆڕان بونایه ،له‌پۆستی پارێزگار خۆش ده‌بون. مه‌هدی مه‌حمود ،س����هرۆكی لیس����تی خزم����هت ره‌تیده‌كاته‌وه ئه‌وان بزوتنه‌وه ی گۆڕانی����ان هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندبێ����ت‌و به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند" ،ئهوه هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندن نیه ،چونكه ئێم����ه تا هه‌ڵبژاردنه‌كان (30ی نیس����انی ،)2014ئۆپۆزس����یۆن بوی����ن‌و س����ودمان له‌یه‌كتر بینی����وهو ل����ه‌روی كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و سیاس����ییه‌وه هه‌ردوال سودیان وهرگرتوه، ب����ه‌اڵم ئه‌وان ه����هر خۆیان ب����ون له‌دوای
:The Wall Street Journal
كوردستان‌و سكۆتله‌ند جیاده‌بنه‌وه؟ عێ����راق‌و به‌ریتانی����ا ك����ه هه‌ردوكیان ی 3هه‌زار میل له‌یه‌كه‌و‌ه ته‌نه����ا نزیكه ی دورن ،ب����ه‌اڵم هه‌ردوكی����ان روب����هرو ی ژێر هه‌مان قه‌یران����ی مانه‌وه‌ی گه‌لێك ده‌سه‌اڵتی خۆیان ده‌بنه‌وه :كوردستان‌و سكۆتله‌ند. سكۆتله‌ندیه‌كان لهم هه‌فته‌یه‌دا ده‌چن ه به‌رده‌م س����ندوقی ده‌نگ����دان به‌مانه‌و‌ه ی به‌ریتانیا، یان جیابونه‌و‌ه له‌شانشین چه‌ن����د مانگێكیش له‌مه‌وبه‌ر كورده‌كان په‌یمانی����ان پێ����درا ك����ه رێگه‌پێدراون ب����ۆ ئه‌وه‌ی بڕیاربده‌ن له‌س����هر مانهوه له‌عێراقدا یان جیابونه‌و‌ه لێی. ی لێكچو ته‌نان����هت ئه‌گه‌ر ه����ه‌ردو گه‌ل له‌گ����هڵ ده‌وڵه‌ته‌كانی ئێستاش����یاندا بمێنن����هوه ،ئ����ه‌وا گه‌ل����ی ك����وردو ی س����كۆتیه‌كان سورن له‌س����هر ئهوه كه ده‌س����ه‌اڵتی زیاتر له‌روی سیاسیو ئابوریه‌و‌ه به‌ده‌ستبهێنن .ئاراسته‌كه‌ش ل����هم روهوه ل����ه‌دو ده‌ی����هی رابردودا
به‌رون����ی ده‌ركه‌وت����وه .ك����ورده‌كان ی ی 1992هوه خاوه‌نی په‌رله‌مان له‌ساڵ ی خۆیان����ن ،س����كۆتیه‌كانیش له‌س����اڵ 1999هوه .هه‌ردوالش����یان پێش����تر خاوه‌نی ده‌سه‌اڵتی خۆیان بون به‌سه‌ر كه‌رته‌كانی په‌روه‌رده ،ته‌ندروس����تی، ی سیستم‌و یاس����ادا .هه‌روه‌ها مێژویه‌ك هاوبه‌شیش هه‌ی ه له‌نێوانیان ك ه بریتی ه ی جیا له‌دراوسێكه‌یان له‌بونی ناسنامه بۆ چه‌ندین سه‌ده. چه‌ندین جیاوازییش له‌نێوان كورده‌كان‌و ی س����كۆتیه‌كاندا هه‌ی����ه ،هه‌ر ل����هرو ئیتنیكیه‌وه تا ده‌گات به‌جلوبه‌رگیان. ی هه‌ریه‌كه‌ی����ان رێچكه‌یه‌ك����ی جیاواز گرتوه‌ته‌به‌ر بۆ گه‌یش����تن به‌م ئامانج ه ی ی ،1999به‌رێگه‌یه‌ك سیاسییه .له‌ساڵ رێكخراو س����كۆتیه‌كان ریفراندۆمێكیان ی كرد بۆ جیابونه‌و‌ه له‌له‌نده‌ن ،به‌تایبه‌ت له‌روی دروستكردنی په‌رله‌مانی خۆیان‌و خزمه‌تگوزاریی����ه كۆمهاڵیهتی����ه‌كان،
بیانی ،ناتوانێت به‌رپه‌رچی تیرۆر بداته‌وه". له‌ب����اره‌ی رۆڵ����ی ك����ورد له‌كۆنفراس����ه‌كه‌دا ،ئهو ئه‌ندامه‌ی ئهنجومهنی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی ده‌ڵێت "ده‌توانین بۆ چه‌ند ئاستێك دابه‌ش����ی بكه‌ین ،ئاس����تی یه‌كه‌م ئهو هاوپه‌یمانییه نێوده‌وڵه‌تییه‌یه كه راسته‌وخۆ پش����تگیریی عێراق ده‌كات بۆ روبهڕوبونهوهی تیرۆرو ئه‌مان����ه رۆڵی س����ه‌ره‌كی ده‌بینن له‌كۆنفرانسه‌كه ،ئاستی دوه‌م ئهو الیه‌نانه‌ی����ه كه له‌عێراق����دا ئه‌ركی به‌رپه‌رچدان����هوهی تیرۆری����ان پێ سپێرراوه ،ئاستی سێیه‌م واڵتانی ناوچه‌كه‌یه ك����ه ده‌توانن رۆڵێكی
كارا بگێ����ڕن له‌دانانی س����نورێك بۆ گه‌ش����ه‌كردنی تیرۆری����زم ،لهم چوارچێوه‌ی����ه‌دا كورد له‌ئاس����تی دوه‌م����دا ده‌توانێ����ت رۆڵ����ی خۆی ببینێ����ت ،به‌هاوكاری����ی ش����یعهو سوننهو حكومه‌تی نوێی عێراق". ئه‌سه‌س����ه‌رد ئام����اژه به‌گرنگیی كۆنفرانس����ه‌كه ده‌كات ب����ۆ كوردو پێیوای����ه س����ودی زۆر ده‌بێت بۆ كوردس����تان ،چونكه كوردس����تان له‌ژێ����ر هه‌ڕه‌ش����هی داعش����دایه‌و ئامانجی كۆنفرانسه‌كه الوازكردن‌و له‌ناوبردن����ی داعش����ه ،ئه‌م����ه‌ش كاریگه‌ری����ی زۆر گه‌وره‌ی له‌س����هر ئاسایش����ی نه‌ته‌وه‌ی كوردستان‌و هه‌مو عێراق هه‌یه.
ی ك����ورده‌كان به‌رێگ����هی سیاس����هت برسیكردن له‌الیه‌ن بهغداوه تێپه‌ڕیون، ی ی 1991سه‌دام س����ه‌رچاوه‌كان س����اڵ ی له‌كورده‌كان وشككرد، سامان‌و داهات له‌به‌رامبه‌ردا كورده‌كان ده‌س����تیانكرد ی به‌داڕشتنی پێكهاته‌و بنه‌مای ده‌سه‌اڵت خۆبه‌ڕێوه‌بردن. ی هه‌ردو گه‌ل له‌مێژه تامه‌زرۆی ده‌سه‌اڵت ی سه‌ربه‌خۆن ،س����كۆته‌كان كه تا ساڵ 1707س����ه‌ربه‌خۆبون‌و ل����هوه ب����ه‌دوا خرانه‌و‌ه سه‌ر به‌ریتانیا ،كورده‌كانیش ی ی روخان س����ه‌ده‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌رو له‌دوا ی ی عوسمانی ،به‌ڵێنی ده‌وڵه‌ت ئیمپراتۆر ی س����ه‌ربه‌خۆیان پێدرا .له‌هه‌ندێك رو ی دیك����هوه ئ����هم دو گه‌ل���� ه له‌یه‌كت����ر ی ده‌چ����ن ،له‌وان ه ناوچه ش����اخاویه‌كان باكوریان ،س����هرچاوه سروشتیه زۆرو ی ی سه‌ده زه‌وه‌نده‌كه‌یان ،قاره‌مانه‌كان ی ناوه‌ڕاس����تیان وه‌ك س����ه‌اڵحه‌دین ئه‌یوبی‌‌و ولیه‌م واڵس.
هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی په‌رله‌مانی كوردس����تانه‌وه رایانگه‌یاند كه خه‌ڵك ئازاده به‌سه‌ربه‌ست ی ده‌چێته ناو حكومه‌ته‌وه". پاس����اوی به‌رده‌وامی لیس����تی خزمه‌ت كه لیس����تی هاوبه‌شی كۆمه‌ڵی ئیسالمی‌‌و یه‌كگرتوی ئیسالمیه‌و خاوه‌نی 4كورسی ئهنجومهنی پارێزگای س����لێمانیه ،ئه‌وه‌یه ئه‌گه‌ر بچنه پاڵ گۆڕان هێشتا كورسیه‌ك ده‌مێنێ����ت ب����ۆ ئ����هوهی نیزام����ی 1+50 ته‌واوببێت ،به‌اڵم رۆژی یه‌كش����ه‌ممه باس لهوه كرا كه پارتی ئاماده‌یی نیش����انداوه ده‌نگ بدات به‌كاندیدی گۆڕان بۆ پۆستی پارێزگاری سلێمانی ،به‌اڵم لهم حاڵه‌ته‌شدا مه‌هدی ده‌ڵێ����ت" ،ئه‌وكاته یه‌كێتی له‌ناو س����احه‌كه‌دا نامێنێ����ت ،بۆی����ه نامانه‌وێت لیستێك س����ه‌ربخه‌ین به‌س����هر لیستێكی تردا". ئهو ئاماژه‌ی به‌وه‌ش ك����رد كه "گۆڕان به‌س باس����ی پارێزگار ده‌كات ،كه‌س نیه خۆی بۆ سهرۆكی ئهنجومهن هه‌ڵببژێرێت،
بۆی����ه ئ����هم دۆخ����ه كاتێ����ك چاكده‌بێت ك����ه یهكێتیو گ����ۆڕان له‌و قول����هی قاف ه بێنه‌خواره‌وه". ه����اوكات له‌باره‌ی ئ����هوهی كێ مافی وه‌رگرتن����ی پۆس����تی پارێ����زگاری هه‌یه، س����هرۆكی لیس����تی خزم����هت رایگه‌یاند، "به‌پێ����ی ئ����هو ده‌نگان����هی هێناویه‌ت����ی، ئاساییه پۆس����تی پارێزگار بۆ بزوتنه‌وه‌ی گ����ۆڕان ،چونكه لیس����تی یه‌كه‌مه ،به‌اڵم ئه‌مه ده‌بێت به‌میكانیزمێك رێكبخرێت كه یه‌كێتی هاوكار نیه له‌گه‌ڵتدا". مه‌هدی مه‌حمود ب����اس له‌وه‌ش ده‌كات ئه‌گه‌ر ئ����ه‌وان بونایه له‌جیات����ی گۆڕان، له‌پۆستی پارێزگار خۆش ده‌بون‌و ده‌ڵێت "هه‌رگیز وامان نه‌ده‌كرد ،به‌ڵكو ده‌مانوت داوای پارێ����زگار ده‌كه‌ی����ن ،نامانده‌ن����ێ س����هرۆكی ئه‌نجومه‌نم����ان بده‌نێ ،چونكه ئه‌وه‌ن����ده چاالكی‌‌و ئه‌وه‌ن����ده جوان خۆم نمایش����ده‌كه‌م ،له 4ساڵی داهاتو نه‌ك 12 كورسی ببێته 18كورسی".
دوشەممەی رابردو ()2014/9/8 سەرکردایەتی سیاسی کورد لەگردی زەرگەت����ەی ش����اری س����لێمانی‌و لەمەک����ۆی س����ەرەکی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ماوەی زیاتر لە 6کاتژمێر کۆبون����ەوەو لەئەنجام����دا بڕیاریاندا بەش����داریی حکومەت����ی عێ����راق‌و کابینەكه‌ی حه‌یده‌ر عەبادی بکەن، بەمەرجێ����ک لەم����اوەی 3مانگ����دا داواکارییەکانی ک����ورد بچنە بواری جێبەجێکردن.
"داوا ی به‌پشكداركردن ی كۆمپانیا گه‌وره‌كان ده‌كرێت"
ئه‌ندامێكی ئهنجومهنی ژوری بازرگانی‌و پیشهس���ازی س���لێمانی ئاماژه بهوه ده‌كات كه حكومه‌ت���ی هه‌رێم نزیكه‌ی 4ملی���ارو 100ملی���ۆن دۆالری داوه به‌قه‌رز به‌بانكه‌كان‌و داوا ی پێكهێنان ی لیژنه‌ی���ه‌ك ده‌كات ب���ۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی ئ���هو قه‌رزان ه كه ئێس���تا له‌هه‌مو كات زیاتر حكومه‌ت پێویستی پێیه‌تی ،ئهو ده‌ڵێت "با ئهو كۆمپانیایانه‌ی قه‌رزیان له‌حكوم���هت وهرگرتوه ناچاربكرێن ك ه كۆمپانیاكانی���ان بك���ه‌ن به‌كۆمپانیای پشكدار". ئاوێنه ،س���لێمانی" :بهختیار مه‌حمود م���ه‌ال ئه‌می���ن" ئه‌ندام���ی ئهنجومهنی ژوری بازرگانی‌و پیشه‌سازی سلێمانی به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند ك ه پێویسته قس ه له‌سه‌ر ئهو بڕه پاره زۆره بكه‌ین له‌كاتی خۆی���دا حكومه‌تی هه‌رێ���م به‌ئامانجی پێشخس���تنی واڵت بۆ گه‌ش���ه‌پێدان‌و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی كوردس���تان به‌قه‌رز به‌كۆمپانی���ا ئه‌هلییه‌كان���ی داون ،ئهو وتی "ئێمه داواكارین ئهو كۆمپانیایانه‌ی قه‌رزی���ان له‌حكوم���هت وه‌رگرت���وه ناچاربكرێن ك���ه كۆمپانیاكانیان بكه‌ن به‌كۆمپانیای پش���كدار ،ت���ا ده‌رفه‌ت ی یه‌كس���ان له‌به‌رده‌م هه‌مو ب���ازرگان‌و هاواڵتییه‌كدا بكرێته‌وه‌‌و بازاڕ ته‌نها بۆ چه‌ند كۆمپانیایه‌ك���ی دیاریكراو قۆرخ نه‌كرێت". وتیشی "كارێك ی بهمجۆره جگ ه لهوه ی خستنه‌گه‌ڕی سه‌رمایه ی نیشتمانی كارا ده‌كات ،هه‌ست ی هاواڵتیبون‌و نیشتمانی ی له‌هه‌مو تاكێكی كوردستانیشدا به‌هێزتر ده‌كات ك ه بتوانێت له‌پڕۆژه‌‌و كۆمپانیا گه‌وره‌كاندا پشكدار‌و سودمه‌ند بێت". به‌ختی���ار مه‌حمود جه‌غتی له‌س���هر ئ���ه‌وه‌ش كردهوه كه "پش���كداركردن ی كۆمپانی���ا گ���ه‌وره‌كان" رێگ���ه ب���ۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی ئ���هو قه‌رزانه‌ی له‌الیان ه به‌زوترین كات له‌كۆمپانیاكان ده‌ستبه‌ر ده‌كات‌و بازاڕی كاغه‌ز‌ه دراوییه‌كانیش چاالكت���ر ده‌كا‌و گه‌ش���ه به‌ئاب���وری كوردستانیش ده‌دات.
رێكخه‌ری شه‌ڕی دژ به‌داعش كێیه؟ ئا :ئاوێنه "ژه‌نراڵ جۆن ئاالن" رێكخه‌ری شه‌ڕی دژ به‌داعشه كه له‌ناو سه‌رۆك عه‌شره‌ته سوننه‌كانی عێراق‌و پیاوماقواڵتی ئه‌فغانستاندا كه‌سێكی ناسراوه ،ئه‌م ژه‌نراڵه ته‌مه‌ن 61ساڵه دامه‌زرێنه‌ری سه‌حوه‌كانه ،بریت ماكگۆركیش یاریده‌ده‌ریه‌تی كه هه‌فته‌ی رابردوو به‌شداری له‌كۆبونه‌وه‌ی پێنج حیزبه كوردییه كرد له‌سلێمانی به‌مه‌به‌ستی به‌شداریكردن له‌حكومه‌تی نوێی عێراق. "ژه‌نراڵ جۆن ئاالن" پێشتر چه‌ندین كاری گرنگی س����ه‌ربازی له‌كیش����وه‌ری ئاس����یاو زه‌ریای باس����فیك‌و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا پێس����پێردراوه ،ئ����هو رۆڵێكی گ����ه‌وره‌ی له‌جه‌نگ����ی 1991و 2003ی دژ به‌عێراق����دا بینیوه ،ساڵی 2011فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ری����كا بووه له‌ئه‌فغانس����تان‌و س����اڵی 2012ب����ووه به‌فه‌رمانده‌ی بااڵی هێزه‌كانی په‌یمانی ناتۆ. ژه‌ن����راڵ جۆن ئاالن ،ل����ه‌كاری ئه‌كادیمی‌‌و
ژه‌نراڵ جۆن ئاالن مخابه‌رات����یو دیبلۆماسیش����دا كه‌س����ێك ی كارامه‌و ش����اره‌زایه ،ئهو له‌ناو سوننه‌كانی عێراقدا كاراكته‌رێكی ناس����راوه كه له‌نێوان س����ااڵنی 2006و 2008توان����ی له‌ڕێگ����هی دروس����تكردنی رایه‌ڵێ����ك په‌یوه‌ندیی����هوه له‌گه‌ڵ سه‌رۆك عه‌ش����ره‌ته‌كانیان زه‌مینه بۆ دامه‌زراندنی س����ه‌حوه‌كان خۆش بكات، ك����ه چوون به‌گ����ژ چه‌كداران����ی رێكخراوی قاعی����ده‌داو توانیان له‌ناوچه س����ونییه‌كان ده‌ریانپه‌ڕێنن.
ژه‌نراڵ لهم ئه‌ركه‌یدا ،له‌ژێر فه‌رمانی وه‌زیر ی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ری����كا "ج����ۆن كیری"دایه، ن����ه‌ك پنتاگۆن ،ب����ۆ ئه‌وه‌ی س����یمایه‌كی سیاسیو دیبلۆماس����ی ببه‌خشن به‌م كاره نه‌ك س����ه‌ربازی .یاریده‌ده‌ری ژه‌نراڵیش، "بریت ماكگ����ۆرك" یاری����ده‌ده‌ری وهزیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ری����كا بۆ كاروباری عێراقه، ئهو پیاوه‌ی كه هه‌فته‌ی رابردوو به‌شداری له‌كۆبونه‌وه‌ی پێنج حیزبه كوردییه‌كه كرد له‌مه‌كۆی سه‌ره‌كی گۆڕان له‌سلێمانی.
هه‌نوکه
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
3
وهزیری پێشمه‌رگه :سه‌رنجی خۆم هه‌ی ه سه‌باره‌ت به‌چۆنیه‌تی ئیداره‌كردنی به‌ره‌كانی شه‌ڕ به‌مشێوه‌یه‌ی ئێستا ئا :ئاوێنه مسته‌فای سه‌ید قادر ،وهزیری كاروباری پێشمه‌رگه لهم چاوپێكه‌وتنه‌ی ئاوێنه‌دا زۆر به‌كورتی وه‌اڵمه‌كان ده‌داته‌وه ،ئهو به‌بێ ئه‌وه‌ی بچێته ورده‌كارییه‌وه ئاماژه بهوه ده‌دات كه لێكۆڵینه‌وه به‌رده‌وامه سه‌باره‌ت به‌وه‌ی بۆچی شه‌نگال وا به‌خێرایی كه‌وته ده‌ست داعش‌و به‌فه‌رمانی كێ‌‌و بۆچی پێشمه‌رگه پاشه‌كشه‌ی كردو ،ده‌ڵێت "چاوه‌ڕوانی ئه‌نجامی ئهو لێكۆڵینه‌وانه بكه‌ن". ئاوێنه :رۆڵ‌و ده‌س���كه‌وتی كورد له‌و ئیتیالف���ی نێوده‌وڵه‌تییه‌دا چی ده‌بێت كه له‌دژی داعش پێكهێنراوه؟ مس���ته‌فا س���هید ق���ادر :ئه‌گه‌رچی كورد له‌ش���ه‌ڕی داعشدا زیانی گه‌وره‌ی به‌رك���ه‌وت به‌تایبه‌تی ل���هو ناوچانه‌ی داعش ده‌س���تی به‌س���ه‌ردا گرت ،به‌اڵم له‌ڕوی سیاسیو میدیایی‌و سه‌ربازیه‌وه پشتیوانیی نێوده‌وڵه‌تی به‌ده‌ستهێناوه، ده‌كرێ به‌سودی كورد بشكێته‌وه ئه‌گه‌ر به‌باشی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكرێت. ئاوێنه :به‌اڵم ئایا نیگه‌ران نین له‌وه‌ی ناردن���ی چ���هكو چه‌كداركردنی كورد له‌الیه‌ن واڵتانی ئهوروپاو ئه‌مه‌ریكاوه، سه‌ره‌نجام به‌م حاڵه‌وه كه كوردستانی تێكه‌وت���وه ،ته‌نه���ا به‌مه‌به‌س���تی به‌كارهێنانی كوردو خزمه‌تكردنی بێت به‌پڕۆژه‌یه‌كی ناوچه‌ی���یو نێوده‌وڵه‌تی دیاریكراو؟ مس���ته‌فا س���هید ق���ادر :بۆچی وای لێكبده‌ینه‌وه؟ خۆ هه‌مویان پشتیوانیی له‌هه‌رێم���ی كوردس���تان‌و پاراس���تنی ده‌كه‌ن.
مسته‌فا سه‌ید قادر ئاوێن���ه :به‌ڕێزت���ان ئاماژه‌تان بهوه داوه كه ئهو چه‌كانه‌ی هاتون وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه به‌حساب‌و كتاب وه‌ریگرتون، ئه‌ی به‌كارهێنانی چۆن‌و له‌الیه‌ن كێوه ده‌بێت؟ ئایا هێزه‌كانی 70و 80ده‌توانن سودمه‌ندبن لێی؟ مس���ته‌فا س���هید ق���ادر :هه‌مو ئهو هێزانه‌ی ئێس���تا به‌ش���داریی ش���ه‌ڕی دژی داع���ش ده‌ك���ه‌ن ئ���هم چه‌كان���ه به‌كارده‌هێنن. ئاوێنه :باس لهوه ده‌كرێت كه ئه‌مه‌ریكا له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دایه هێزی پێش���مه‌رگه بكات���ه س���وپایه‌كی دامه‌زراوه‌یی ،ئایا یهكێتیو پارتی ئام���اده‌ن هه‌نگاوێكی به‌وجۆره بنێن؟ مسته‌فا سه‌ید قادر :خۆمان ده‌مانه‌وێ بیكه‌ین���ه س���وپایه‌كی دامه‌زراوه‌ی���یو له‌كارنامه‌ی ئه‌م حكومه‌ته‌ش���دا هاتوه‌و
تا ئێس���تا هی���چ ڕێگرییه‌ك���م نه‌دیوه، به‌ڵكو هه‌مو الیه‌ك پش���تیوانیی خۆیان بۆ ئه‌م مه‌به‌سته ده‌ربڕیوه. ئاوێن���ه :وه‌ك به‌ڕێزت���ان ده‌زان���ن شه‌ڕه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی داعش ،زۆرێك له‌كه‌موكورتییه‌كانی هێزی پێشمه‌رگه‌ی ده‌رخست :هێزێكی پیشه‌یی‌و راهێنراو نیی���ه ،ناڕێكه‌و ف���ره مه‌رجه‌عی هه‌یه، به‌ڕوكه‌ش یه‌كیگرتوه‌ت���هوهو له‌كرۆكدا به‌حزب���ی ك���راوه‌‌و یه‌كگرتنه‌وه‌ك���هی كارتۆنی���ه ،خاوه‌ن���ی چ���هكو تفاقی پێویس���ت‌و رێكخ���راو نیی���ه ،پالنتان چییه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م هێزه بهپیشهییو نیشتمانیی بكه‌ن تا به‌رگه‌ی ئه‌م جۆره شه‌ڕو مه‌ترسیانه بگرێت له‌داهاتودا؟ مسته‌فا سه‌ید قادر :به‌رنامه‌مان ههیهو هه‌نگاوی سه‌ره‌تاییشمان ده‌ستپێكردوه له‌مساڵدا دیاری ده‌دات.
ئاوێن���ه :باش���ه ئ���هو ئه‌كادیمیای س���ه‌ربازیی‌و كۆلیجی ئه‌فس���ه‌رییانه‌ی ه���ه‌ن له‌كوردس���تان به‌درێژای���ی ئه‌م سااڵنه‌ی رابردو چییان كردوهو چییان به‌رهه‌مهێن���اوه ك���ه له‌دۆخێكی وه‌ك ئێس���تادا ،هه‌ر مه‌كته‌ب سیاسییه‌كانی یه‌كێت���یو پارتی وه‌ك ج���اری جاران بێن���هوه قیاده‌ی به‌ره‌كان‌و ش���ه‌ڕه‌كان بكه‌ن؟ مس���ته‌فا س���هید ق���ادر :كۆمه‌ڵێك ئه‌فس���هرو فه‌رمان���ده‌ی باش���یان په‌روه‌رده كردوهو به‌رهه‌مهێناوه ،به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی تا ئێستا نه‌توانراوه بكرێته هێزێك���ی دامه‌زراوه‌یی‌و نیش���تمانیی‌و پێداویس���تیه‌كانی به‌باشی بۆ جێبه‌جێ نهكراوه ،ماویه‌تی خۆی به‌ته‌نها ڕوبه‌ڕوی ئه‌ركێك���ی وا قورس‌و گ���ران ببێته‌وه، له‌الیه‌كی دیكه‌شه‌وه ئاساییه سه‌ركرده‌و
به‌ڵێ ئیتر شه‌ڕی ئه‌مڕۆ به‌میتۆدو چه‌كه‌كانی دوێنێ ناكرێت فه‌رمان���ده ش���اره‌زاو به‌ئه‌زمونه‌كان���ی شه‌ڕی شاخ‌و پێشمه‌رگایه‌تی به‌شداریی‌و فه‌رمانده‌یی ش���ه‌ڕێكی وا به‌رباڵو بكه‌ن كه مه‌ترس���ی دروس���تكردوه له‌س���هر هه‌رێمی كوردستان‌و خه‌ڵكه‌كه‌ی. ئاوێنه :پێتان وا نییه كه ئیتر شه‌ڕی ئه‌مڕۆ به‌میت���ۆدو چه‌كه‌كان���ی دوێنێ ناكرێت ،پالنتان چییه بۆ نوێكردنه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه؟ مس���ته‌فا س���هید قادر :به‌ڵێ وایه‌و پالنمان هه‌یه ب���ۆ نوێكردنه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه له‌هه‌مو ڕویه‌كه‌وه. ئاوێنه :ئایا له‌چۆنیه‌تی ئیداره‌كردنی به‌ره‌كانی ش���ه‌ڕ به‌مش���ێوه‌یه‌ی ئێستا رازیت؟ مسته‌فا س���هید قادر :سه‌رنجی خۆم هه‌یه ،ب���ه‌اڵم هه‌لومه‌رجه‌كه‌و هێزه‌كه وای خواستوه.
ئاوێنه :به‌پێی ئهو لێكۆڵینه‌وانه‌ی ك ه كردوتانه بۆچی ش���ه‌نگال وا به‌خێرایی كه‌وته ده‌ست داعش‌و به‌فه‌رمانی كێ‌‌و بۆچی پێشمه‌رگه پاشه‌كشه‌ی كرد؟ مسته‌فا س���هید قادر :وا لێكۆڵینه‌وه ده‌كرێ���ت با چاوه‌ڕوان���ی ئه‌نجامه‌كه‌ی بكه‌ین. ئاوێنه :تا ئێس���تا كه‌س له‌سه‌ر ئهو مه‌س���ه‌له‌یه له‌فه‌رمانده‌كان���ی هێ���زی پێشمه‌رگه سزادراون؟ مسته‌فا سه‌ید قادر :به‌ڵێ سزادراون‌و ده‌درێن. ئاوێن���ه :به‌ب���ڕوای ئێ���وه هاتن���ی هێزه‌كانی په‌كه‌كه بۆ شه‌نگال‌و ناوچه ئێزیدیی نش���ینه‌كان مه‌ترس���ی ئه‌وه‌ی لێناكرێت له‌داهاتودا ش���هڕو ملمالنێی نێوان پارتیو په‌كه‌كه‌ی لێبكه‌وێته‌وه؟ مس���ته‌فا س���هید ق���ادر :بۆچ���ی پێچه‌وانه‌كه‌ی نه‌بێت؟ ئاوێنه :تا ئێس���تا چه‌ند پێشمه‌رگه له‌الی���ه‌ن داعش���هوه به‌دی���ل گیراون‌و چاره‌نوس���یان چییه ،ئای���ا هیچ جۆره په‌یوه‌ندییه‌كت���ان له‌ڕێگ���هی كه‌ناڵ���ی جیاوه بۆ ئازادكردنیان ئه‌نجامداوه ،بۆ نمونه له‌ڕێگه‌ی دڵشاد گه‌رمیانیه‌وه؟ مسته‌فا سه‌ید قادر 29 :ونبو هه‌یه، تا ئێس���تا چاره‌نوسیان دیار نیهو هیچ ئه‌نجامێكیشمان ده‌ستنه‌كه‌وتوه ،كاك دڵشاد گه‌رمیانی ده‌یه‌وێت هه‌وڵێكی وا بدات. ئاوێنه :دوا پرسیار ،له‌راپه‌ڕاندنی كارو به‌ئه‌نجامگه‌یاندنی بهرنامهو پالنه‌كانتدا چ جۆره به‌ربه‌س���ت‌و گرفتێكت له‌الیه‌ن یهكێتیو پارتییه‌وه بۆ دروستبوه؟ مس���ته‌فا س���هید ق���ادر :هه‌س���ت به‌پش���تیوانیی هه‌مو الیه‌ك ده‌كه‌م تا ئێستا.
لێدوانه‌كانی عادل موراد ملمالنێكانی ناو یه‌كێتی توندتر ده‌كاته‌وه
حاكم قادر :وه‌زیره‌كانی یه‌كێتی به‌مه‌حسوبیه‌ت‌و مه‌نسوبیه‌ت دانراون ئا :ئاسۆ سه‌راوی
لێدوانه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی عادل موراد سكرتێری ئهنجومهنی ناوه‌ندی یه‌كێتی سه‌باره‌ت به‌د.بهرههم ،ناكۆكی نێوان هه‌واداران‌و نه‌یارانی بهرههم ساڵح گه‌رمتر ده‌كات ،ئه‌مه له‌كاتێكدایه ك ه حاكم قادر له‌نامه‌یه‌كیدا بۆ جێگرانی سكرتێری گشتیو مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی ناڕه‌زایی ده‌رده‌بڕێت به‌رامبه‌ر به‌دانانی وه‌زیره‌كانی یهكێتیو ده‌ڵێت "له‌وباره‌و‌ه رای مه‌كته‌بی سیاسیو ئهنجومهنی سهركردایهتیو ئهنجومهنی ناوه‌ند‌و ئۆرگان ه گرنگه‌كان وه‌رنه‌گیراوه". دوای ئ���هوهی ع���ادل م���وراد له‌چاوپێكه‌وتنێكی���دا ئام���اژه‌ی بهوه كرد ك ه "ب���ا د.بهرههم ب���ڕوا یه‌كێتی به‌جێبهێڵێت‌و جیاببێته‌وه" ،ژماره‌یه‌ك كادێ���ری یه‌كێتی نزی���ك له‌د.بهرههم به‌توندیی ره‌خنه‌یان له‌عادل موراد گرت، توانا ئه‌حمه‌د سكرتێری رۆژنامه‌وانیی پێش���وی د.بهرههم له‌په‌یجی تایبه‌تی خۆی له‌تۆڕی كۆمهاڵیهتی فه‌یس���بوك وتارێكی باڵوك���ردهوه به‌ناوی "مورادی ع���ادل م���وراد"و داوای ده‌مكوتكردنی ع���ادل م���وراد ده‌كات ،ئ���هو ده‌ڵێت "ده‌مكوتكردن���ی ع���ادل م���وراد لهم س���اته‌وه‌خت ه پێویس���تیه‌كی ناوخۆی یه‌كێتیه ،به‌تایبه‌تی له‌الیه‌ن ئه‌ندامان‌و الیه‌نگران���ی یه‌كێتی���هوه چونك��� ه ئهو بێمۆڕاڵیه‌ی له‌پشت قس���ه‌كانی عادل موراد وه‌س���تاوه ،پێویس���تی به‌وه‌ی ه ده‌مكوتبكرێت". له‌به‌رامبه‌ریش���دا ،ره‌خنه‌یه‌ك���ی تون���د له‌به‌ش���ێك له‌كادێران���ی بااڵی یه‌كێتییه‌و‌ه ئاراس���ته‌ی ئ���هم كادێران ه كرا ،ئارێز عه‌بدواڵ ئه‌ندامی ئهنجومهنی س���ه‌ركردایه‌تی یهكێتیو په‌رله‌مانتاری په‌رله‌مان���ی عێ���راق له‌وه‌اڵم���ی ئ���هو
قس���انه‌ی توانا ئه‌حم���ه‌ددا له‌وتارێكدا به‌ن���اوی "سیاس���ه‌تی ده‌مداخس���تن" ده‌ڵێت "پ���اش چاوپێكه‌وتنێكی به‌رێز كاك عادل موراد‌و قس���ه‌كردنی له‌سه‌ر دكتۆر بهرههم س���اڵح ،سات ل ه دوای س���ات موری���دو كۆیله‌ی به‌رپرس���ان ده‌ستیان به‌هێرش���كردن بۆ سه‌ر كاك عادل موراد ده‌ستپێكردوه .عادل موراد یه‌كێك��� ه له‌دامه‌زرێنه‌ران���ی یهكێتیو پێشتریش به‌شداریی له‌شۆڕشدا كردوه، بڕواش���ناكه‌م تا ئێستاشی له‌گه‌ڵ بێت به‌هه‌مو ئهو پۆس���ت‌و پایانه‌ی هه‌یه‌تی هێنده‌ی توانا ئه‌حمه‌د‌و الوه‌ند نه‌وزادو ئه‌وان���هی ره‌خنه‌ده‌گ���رن له‌یه‌كێت���ی س���ودمه‌ندبوبێتن چجای به‌رپرس���انی بااڵی مه‌كته‌بی سیاسی". هه‌روه‌ها هێمن مام رهش له‌وتارێكیدا به‌ن���اوی "مۆرانه‌كان���ی ن���او یه‌كێتی" ده‌ڵێ���ت "ئه‌وان���هی تا دوێن���ێ ببون ه هۆكاری داته‌پین���ی ئیعالمی یهكێتیو ئۆرگانه‌كانی ،نانیان به‌ماستاوچیاتی‌و پیاهه‌ڵگوت���ن په‌ی���دا ده‌ك���رد ،هه‌مو ش���تێكن به‌س یه‌كێت���ی نین به‌موچه‌و ئیمتیاز نه‌بێت". پێش���بینی ده‌كرێ���ت ناكۆكییه‌كانی یه‌كێت���ی هاوكات له‌گ���ه ڵ نزیكبونه‌و‌ه له‌واده‌ی به‌س���تنی كۆنگ���رهی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستاندا ،هه‌رچی زیاتره توندبێته‌وه‌‌و هه‌ر ئێس���تاش به‌ئاشكرا ئه‌م ه به‌دۆخی ن���او یه‌كێتییه‌و‌ه دیاره، به‌تایبه‌ت���ی ك��� ه جۆرێ���ك له‌ناڕه‌زایی له‌به‌ش���ێك له‌ئه‌ندامان���ی مه‌كته‌ب���ی سیاس���یو ئهنجومهنی س���ه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی���دا به‌دیده‌كرێت ك��� ه پێیانوای ه ێ گهڕانهوه بۆ باڵێك���ی ناو یه‌كێتی به‌ب پرس‌و را ك���ردن به‌ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسی ،هه‌مو بڕیاره‌كان ده‌دات. به‌پێی نامه‌یه‌ك ك ه دوای راگه‌یاندنی ناوی وه‌زیره‌كانی یهكێتیو به‌شدارییان له‌حكومه‌تی هه‌رێم ،حاكم قادر ئاڕاسته‌ی جێگرانی س���كرتێری گشتیو مه‌كته‌بی
بۆ ئه‌وه‌ی دادپه‌روه‌ریی لهم حزبه سۆشیال دیموكراته‌دا زیاتر پێشێل نه‌كه‌ین، پێویست ه ئه‌م جۆره پرسان ه بخرێن ه به‌رده‌م مه‌كته‌ب ی سیاسیو ئهنجومهنی سهركردایهتیو رای ئهنجومهنی ناوه‌ند‌و ئۆرگانه‌كانیان لهبارهوه وه‌ربگیرێت سیاسی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستانی ك���ردوه ،ناڕه‌زایی ئهوه ده‌رده‌بڕێت ك ه كه‌س نازانێ���ت "وه‌زیرانی یه‌كێتی لهم كابینه‌ی���ه‌دا له‌الی���ه‌ن كێ‌‌و له‌س���هر چ بنه‌مایه‌ك دانراون‌و وه‌زاره‌ته‌كان به‌سه‌ر مه‌ڵبه‌ن���دو پارێزگاكاندا به‌م ش���ێوه‌ی ه دابه‌شكراون". له‌نامه‌ك���ه‌دا حاك���م قادر له‌ش���ه‌ش خاڵدا س���ه‌رنجه‌كانی خۆی خستۆته‌رو ێ "بۆ له‌كۆتایی نامه‌كه‌ش���دا ده‌نوس��� ئه‌وه‌ی دادپه‌روه‌ریی لهم حزب ه سۆشیال دیموكرات���ه‌دا زیاتر پێش���ێل نه‌كه‌ین،
پێویس���ت ه ئه‌م جۆره پرس���ان ه بخرێن ه ی سیاسیو ئهنجومهنی به‌رده‌م مه‌كته‌ب سهركردایهتیو رای ئهنجومهنی ناوه‌ند‌و ئۆرگانه‌كانیان لهبارهوه وه‌ربگیرێت". حاكم ق���ادر له‌نامه‌كه‌یدا ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه پ���رس‌و رای���ان پێنهكراوه له‌دیاریكردنی وه‌زیره‌كانداو ته‌نها ئهوه نه‌بێت ك ه 2014/6/10بروسكه‌یه‌كیان پێگه‌یش���توهو پێن���ج وه‌زیره‌ك��� ه دیاریكراون. حاك���م ق���ادر له‌نامه‌كه‌ی���دا ب���اس ل���هوه ده‌كات له‌به‌رئه‌وه‌ی س���لێمانی به‌پایته‌خت���ی رۆش���نبیریی ناس���راوه ی خه‌ڵكی ده‌ب���و وهزی���ری رۆش���نبیری سلێمانی بوایه ،نه‌ك پارێزگای دهۆك، ره‌خن ه ل���ه‌وه‌ش ده‌گرێت ك ه هیچ كام له‌وه‌زیره‌كان���ی ئه‌م حزب ه سۆش���یال دیموكرات��� ه ژن نین ،ب���اس له‌و هه‌مو (س���ی ڤی)یانه‌ش ده‌كات ك ه نێرراون بۆ وه‌رگرتنی پۆس���ت ،ب���ه‌اڵم كاریان له‌س���هر نهكراوه هه‌رچه‌ن���ده خاوه‌نی پس���پۆڕیی جیاجیا‌و بڕوانامه‌ی به‌رز‌و ش���ارهزاییو شایس���ته‌ن .له‌دوا خاڵی نامه‌كه‌ش���یدا داواكار‌ه ئهو پۆستانه‌ی ك��� ه م���اون وه‌ك بری���كاری وه‌زاره‌ت‌و راوێ���ژكار‌و به‌ڕێوه‌به‌ر‌ه گش���تیه‌كان‌و پۆس���ته‌كانی دیك ه به‌ئالیه‌تی گفتوگۆ‌و ێ هه‌ڵسه‌نگاندن پاڵێوراوانیان بۆ دابنر ی سیاسیو نه‌ك به‌بێ ئاگاداریی مه‌كته‌ب س���ه‌كردایه‌تی‌و ئهنجومهن���ی ناوه‌ند‌و نه‌خوێندنه‌وه‌ی داواكاریی كادره‌كانمان‌و سه‌پاندنی ئه‌وانه‌ی مه‌به‌ستن. له‌كۆتایی نامه‌كه‌ش���یدا ت���كا ده‌كا‌و ێ "بۆ ئ���هوهی دادپه‌روه‌ریی ده‌نوس��� ل���هم حزب��� ه سۆش���یال دیموكراته‌دا زیات���ر پێش���ێل نه‌كه‌ین ،پێویس���ت ه ئه‌م جۆره پرس���ان ه بخرێن��� ه به‌رده‌م ی سیاس���یو ئهنجومهن���ی مه‌كته‌ب��� سهركردایهتیو رای ئهنجومهنی ناوه‌ند‌و ئۆرگانه‌كانیان له‌ب���اره‌و‌ه وه‌ربگیرێت‌و دور له‌مه‌حس���وبیه‌ت‌و مه‌نس���وبیه‌ت
کۆپییه‌کی نامه‌که‌ی حاكم قادر
بڕیاری ژیرانه‌‌و یه‌كێتییانه‌یان لهبارهوه بدرێت بۆ خزمه‌تی سیاس���هتو رێبازی یه‌كێتی تا ببن ه كاندید‌و وهزیری هه‌مو یه‌كێتیه‌كان نه‌ك." ... پێشتر حاكم قادر كارگێڕی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی یه‌كێك بو له‌كاندیده‌كان بۆ وه‌رگرتنی پۆستی جێگری سه‌رۆك وهزی���ران له‌كابینه‌ی هه‌ش���ته‌م ،به‌اڵم
دوای ملمالنێیه‌ك���ی زۆر س���ه‌ره‌نجام قوباد تاڵه‌بانی بۆ ئهو پۆست ه دیاریكرا، هه‌رچه‌ن���ده به‌پێی بڕی���اری مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی ،ده‌بو ئهو كه‌سه‌ی ك ه پۆسته‌ك ه وه‌رده‌گرێت پل ه حزبییه‌كه‌ی له"ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاس���ی" كه‌متر نه‌بێت ،به‌درێژایی سااڵنی رابردوش كار به‌و پره‌نسیپه كراوه.
4
هەنوکە
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
نوێنه‌رانی كورد له‌به‌غدا ،له‌بری ماف موچه‌یان وهرگرتوه ئا :محهمهد ره‌ئوف له‌دوای روخانی رژێمی به‌عسه‌وه له 9ی نیسانی ،2003كورد ده‌یان پۆستی هه‌ستیارو گرنگی له‌ده‌ستدا بوه ،ئه‌وان هی ئهو پۆستانه‌یان پێسپێرراوه سهروهتو سامان‌و داهاتێكی گه‌وره‌یان ده‌ستكه‌وتوه، له‌به‌رامبه‌ریشدا زۆربه‌ی خه‌ڵكی كوردستان پێیانوایه كه "ئهو نوێنه‌رانه له‌هه‌وڵی جێبه‌جێكردنی داواكانی خه‌ڵكی كوردستان‌و مافه چاره‌نوسسازه‌كانی نه‌بون". یه‌كه‌م :نوێنه‌رانی موچ ه له‌به‌غدا أ -سه‌رۆك كۆمار: سه‌رۆك كۆماری عێراق كه به‌رزترین پۆس����ته له‌عێراق����دا مانگان����ه (120 ملیۆن دینار) وه‌رده‌گرێت ،بۆ ساڵێك ده‌كاته ( 1ملیارو 440ملیۆن دینار)، بۆ چوار ساڵ ( 5ملیارو 760ملیۆن دین����ار) ،بۆ دو خولی س����ه‌رۆكایه‌تی كۆمار كه بۆ كورد بوه ،تاڵه‌بانی (11 ملیارو 520ملیۆن دینار)ی وهرگرتوه وات����ا ( 9ملی����ۆن‌و 442هه‌زار دۆالر) كه ( 94هه‌زار ده‌فته‌ر دۆالر) ده‌كات، به‌اڵم س����ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی (تاڵه‌بانی) دو خول له‌دوای 2006هوه س����ه‌رۆك كۆمار ب����وه هاوكات له 2005بۆ 2006 له‌س����هردهمی كابینه‌ك����هی ئیبراهیم جهعفهریش سه‌رۆك كۆمار بوه ،واتا بۆ ماوهی 7س����اڵ س����ه‌رۆك كۆمار بوه ،كه كۆی موچه‌كه‌ی ده‌كاته (12 ملیارو 960ملیۆن دینار). ئه‌م����ه له‌كاتێكدای����ه ك����ه موچه‌ی مانگان����هی باراك ئۆبامای س����هرۆكی ویالیه‌ت����ه یه‌كگرتوه‌كان����ی ئه‌مه‌ریكا ( 34ه����ه‌زار دۆالر)ه ،وات����ا موچه‌ی س����ه‌رۆك كۆماری عێ����راق كه (98 ه����ه‌زارو 360دۆالر) ده‌كات ،س����ێ ج����ار له‌موچه‌ی س����هرۆكی ئه‌مه‌ریكا زیاتره ،هاوكات موچ����هی مانگانه‌ی سهرۆكی فه‌ره‌نسا ( 29هه‌زار دۆالر) ه كه موچه‌ی سه‌رۆك كۆماری عێراق سێ جار زیاتره له‌سه‌رۆكی فه‌ره‌نسا، هاوكات موچه‌ی مانگانه‌ی راوێژكاری ئه‌ڵمانی����ا ( 23ه����ه‌زارو دۆالر)ه كه موچه‌ی سه‌رۆك كۆماری عێراق چوار جار زیاتره .هاوكات موچه‌ی سه‌رۆك كۆماری توركی����ا ( 13هه‌زار دۆالره) موچه‌ی س����هرۆكی عێ����راق نزیكه‌ی ( 8جار) زیاتره له‌موچه‌ی سهرۆكی توركی����ا .هاوكات موچه‌ی س����هرۆكی روسیا ( 9ههزارو 583دۆالره). ب -سهرۆكی ئهنجومهنی نوێنه‌ران‌و جێگره‌كانی: موچ����هی مانگان����هی س����هرۆكی ئهنجومهن����ی نوێنه‌ران����ی عێراق (90 ملیۆن دیناره)و جێگری یه‌كه‌م (70 ملی����ۆن دین����اره)و جێگ����ری دوه‌می سهرۆكی ئهنجومهنی نوێنه‌رانی عێراق كه كورد بوهو ب����ۆ دو خول (عارف ته‌یف����ور) ب����و ،مانگ����ی ( 60ملیۆن دین����ار) وه‌رده‌گرێت ،س����ااڵنه (720 ملیۆن دین����ار)ی وهرگرتوه ،بۆ چوار س����اڵ ( 2ملیارو 880ملیۆن دینار)، بۆ دو خ����ول كه له‌ده‌س����تی كورددا بوه ،واتا هه‌ش����ت س����اڵ ( 5ملیارو 760ملیۆن دینار)ه ،واتا ( 4ملیۆن‌و 721ه����ه‌زار دۆالر)ی وهرگرتوه ،واتا جێگری دوه‌می سهرۆكی ئهنجومهنی نوێن����ه‌ران له‌ماوه‌ی دو خولدا به‌ته‌نها خۆی زیاتر له( 5ملیۆن دۆالر) به‌س موچ����هی وهرگرتوه كه ده‌كاته (500 ده‌فته‌ر دۆالر). هاوكات له‌خولی یه‌كه‌می په‌رله‌ماندا ك����ه به‌ناوی (كۆمهڵهی نیش����تیمانی عێ����راق) بو ب����ۆ ماوهی س����اڵێك د. فوئاد مهعس����وم س����هرۆكی بوه ،كه موچه‌كه‌ی ( 90ملیۆن دینار) بوه بۆ ساڵێك ده‌یكرده ( 1ملیارو 80ملیۆن دینار). ه����هر په‌رله‌مانتارێك����ی عێراقیش مانگان����ه ( 35ملی����ۆن دین����ار)ی وه‌رگرت����وه ،له‌س����اڵی 2005ك����ورد ( )58په‌رله‌مانتاری ههبوهو له‌خولی دوه‌می����ش ل����ه2010دا ك����ورد ()57 په‌رله‌مانتاری هه‌بوه بۆ ئهو دو خوله ك����ه ده‌كات����ه ( )115په‌رله‌مانتار كه كۆی موچ����هی مانگێكیان ( 4ملیارو 25ملی����ۆن دینار)هو بۆ س����اڵێكیش ده‌كاته ( 48ملیارو 300ملیۆن دینار) و بۆ هه‌شت ساڵه‌كه دو خول ده‌كاته ( 386ملیارو 400ملیۆن) دینار. له‌خول����ی پێشتریش����دا كورد (76 په‌رله‌مانتار)ی هه‌بوه كه موچه‌كه‌یان
تا ئه‌مڕۆش بودجه‌ی پێشمه‌رگ ه له‌به‌غداوه نه‌دراوه، له‌كاتێكدا پۆستی سهرۆكی ئه‌ركانی سوپا كوردهو هه‌مو جموجوڵێكی سه‌ربازیی به‌ده‌ست ه فه‌رمانده‌ی هێزه ئاسمانیه‌كانی عێراق كوردهو هه‌مو جموجوڵێكی سه‌ربازیی عێراقی به‌ده‌سته بۆ مانگێ����گ ده‌كاته ( 2ملیارو 660 ملیۆن) دینارو بۆ س����اڵێكیش ده‌كاته ( 31ملیارو 920ملیۆن دینار). له‌به‌رامب����ه‌ردا موچ����هی مانگانه‌ی په‌رله‌مانتارێكی هۆڵه‌ندی ( 7ههزارو 311یۆرۆ)یه ك����ه نزیكه‌ی ()%50ی بۆ باج ده‌چێ����ت ،واتا ( )3655یۆرۆ وه‌رده‌گرێت ك����ه مانگانه ده‌كاته (4 ه����ه‌زارو 874دۆالر) .ده‌كات����ه (5 ملیۆن 946هه‌زار دین����ار) ،هاوكات ئه‌ندامێكی په‌رله‌مانی س����وید مانگانه كۆی موچه‌ك����هی ( 58هه‌زار كرۆنی س����ویدیه) ك����ه ( 25ه����ه‌زار كرۆن) ی ده‌داته ب����اج‌و كۆی ئهو موچه‌یه‌ی ب����ۆی ده‌مێنێته‌وه ( 33هه‌زار كرۆن) ه وات����ا ( 4ه����ه‌زارو 900دۆالر) واتا ( 5ملی����ۆن‌و 978هه‌زار) دینار ،واتا موچ����هی په‌رله‌مانتارێكی عێراقی كه ( 35ملی����ۆن دین����ار) زیات����ر له(30 ملی����ۆن دین����ار)ی له‌په‌رله‌مانتارێكی هۆڵه‌نداو سوید زیاتره. ج -سه‌رۆك وه‌زیران‌و جێگره‌كانی: موچه‌ی مانگانه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ( 90ملیۆن دینار)هو جێگرانی س����ه‌رۆك وهزیران مانگانه یه‌كی (70 ملی����ۆن دینار) بوه كه ل����ه‌دو خولی راب����ردودا له‌كابینه‌ی یه‌كه‌می مالیكی بۆ چوار س����اڵ (د.بهرههم س����اڵح) بوهو له‌كابین����هی دوه‌می مالیكیدا بۆ چوار س����اڵ (د.رۆژ نوری شاوهیس) بوه ،پێش����تریش له‌حكومه‌تی كاتیی به‌س����ه‌رۆكایه‌تی ئه‌یاد عه‌الوی كورد (د.بهرههم س����اڵح) جێگری سه‌رۆك وهزی����ران بوهو له‌كابین����هی ئیبراهیم جه‌عفه‌ری (د .رۆژ نوری ش����اوهیس) بوه ،واتا بۆ س����اڵێك ئ����هو جێگرانه ( 840ملیۆن دینار)و بۆ چوار س����اڵ ( 3ملی����ارو 360ملی����ۆن دینار) بۆ هه‌شت س����اڵ ( 6ملیارو 740ملیۆن دینار) به‌اڵم هه‌ریه‌ك له‌به‌رهه‌م ساڵح 5س����اڵ جێگری س����ه‌رۆك وه‌زیرانی عێ����راق بوهو ك����ۆی موچه‌كه‌ی بۆ 5 س����اڵ كردویه‌تی����ه ( 4ملی����ارو 200 ملیۆن) دینارو د.رۆژ نوری شاوهیس كه 5س����اڵ جێگری سه‌رۆك وهزیران بوه ده‌كات����ه ( 4ملیارو 200ملیۆن) دین����ارو ب����ۆ 10س����اڵی هه‌ردوكیان ده‌كاته ( 8ملیارو 400ملیۆن) دینار ته‌نها موچه‌یان وهرگرتوه. وه‌زیرێك����ی س����یادی مانگانه (60 ملیۆن دین����اره) وهزی����ری ده‌ره‌وه‌ی عێراق (هوش����یار زێباری) له‌س����اڵی 2004وه وهزیری ده‌ره‌وه‌یه واتا له‌چوار كابینه‌دا به‌شداریكردوه بۆ ماوهی 10 ساڵ واتا بۆ س����اڵێك مانگانه (720
ملیۆن دینار) بۆ چوار ساڵ ( 2ملیارو 880ملی����ۆن) دین����ارو دو خول ك ه هه‌شت ساڵه ( 5ملیارو 760ملیۆن) دینارو بۆ 10س����اڵی وهزیری دهرهوه ( 7ملی����ارو 200ملیۆن دینار) ته‌نها موچه‌ی وهرگرتوه. س����ه‌باره‌ت به‌وه‌زیره‌كانی دیكه‌ش كه وهزی����ری خزمه‌تگوزاریین مانگی ( 50ملی����ۆن) دین����اری وه‌رگرت����وه، له‌دو خولی رابردودا كورد س����ه‌ره‌ڕای وهزیری دهرهوه وه‌ك وهزیری سیادی له‌كابینه‌ی یه‌كه‌می نوری مالیكی چوار وهزیری هه‌ب����وه ئه‌وانیش (د.لهتیف رهش����ید ،وهزیری س����ه‌‌رچاوه‌‌ی ئاو، فه‌‌وزی حه‌‌ریری ،وهزیری پیشه‌‌سازیی، بهی����ان دزه‌‌یی ،وهزیری ش����ارهوانی، نه‌‌رمین عوس����مان ،وهزی����ری ژینگه) له‌كابینه‌ی دوه‌می نوری مالیكی كورد س����ێ وهزیری خزمه‌تگوزاریی هه‌بوه، ئه‌وانیش (دیندار دۆس����كی وهزیری كۆچ‌و كۆچبه‌ران ،خه‌ی����رواڵ وهزیری بازرگانی ،عه‌بدولمه‌جید حه‌مه‌ئه‌مین وهزی����ری ته‌ندروس����تی) له‌ه����ه‌ردو خوله‌ك����ه‌دا ( 9وهزی����ر) ده‌كات كه مانگانه ( 450ملیۆن دینار) موچه‌یان وه‌رگرت����وهو س����ااڵنه ( 5ملیارو 400 ملیۆن) دینارو بۆ هه‌ش����ت س����اڵه‌كه ( 43ملی����ارو 200ملیۆن دینار) ته‌نها موچه‌یان وهرگرتوه. ئه‌م����ه له‌كاتێك����دا له‌خوله‌كان����ی پێشوتریش����دا چه‌ندین وهزیری دیكه هه‌ب����ون له‌س����هردهمی ئهنجومهن����ی حوكم 2003كورد س����ه‌ره‌ڕای وهزیری دهرهوه چ����وار وهزی����ری هه‌ب����وه ئه‌وانیش (نه‌‌س����رین بهرواری وهزیری ش����اره‌‌وانیه‌‌كان ،د.لهتیف رهش����ید وهزیری س����هرچاوهكانی ئاو ،محهمهد تۆفیق ره‌‌حیم وهزیری پیشهس����ازیی، عه‌‌بدولڕه‌‌حمان سدیق كهریم وهزیری ژینگ����ه) ،ئه‌گ����هر موچه‌كه‌ی����ان بۆ س����اڵێكیش بوبێت ئه‌وا مانگی (200 ملی����ۆن دینار)ی����ان وه‌رگرت����وهو بۆ ساڵێكیش ( 2ملیارو 400ملیۆن) دینار موچه‌یان وه‌رگرت����وه ،له‌كابینه‌كه‌ی عه‌الوی حكومه‌تی كاتیی 2004كورد س����ه‌ره‌ڕای وهزیری ده‌ره‌وه‌ی س����ێ وهزیری دیكه‌ی هه‌بوه ئه‌وانیش (د. لهتیف رهش����ید ،نه‌‌س����رین بهرواری، بهختیار ئهمین وهزیری مافی مرۆڤ) كه به‌هه‌رسێكیان مانگانه ( 150ملیۆن دینار)و بۆ ساڵێكیش ( 1ملیارو 800 ملیۆن دینار)یان وهرگرتوه. له‌كابینه‌كه‌ی ئیبراهیم جه‌عفه‌رییشدا ل����ه 2005ك����ورد س����ه‌ره‌ڕای وهزیری دهرهوه 6 ،وهزی����ری هه‌بوه ئه‌وانیش (د.لهتیف ره‌‌شید وهزیری سه‌‌رچاوه‌‌ی ئاو ،د.بهرههم ساڵح وهزیری پالندانان، عه‌‌بدولباس����ت كهریم مهولود وهزیری بازرگان����ی ،د جوان فوئاد مهعس����وم وهزیری گه‌یان����دن ،د.هادی ئیدریس وهزیری كاروباری كۆمهاڵیهتی ،نه‌‌رمین عوسمان وهزیری كاروباری ژنان) كه به‌هه‌ر شه‌شیان مانگانه ( 300ملیۆن دینار) بۆ ساڵێكیش ( 3ملیارو 600 ملیۆن دینار)یان وهرگرتوه. له‌به‌رامب����ه‌ردا ،موچ����هی مانگانه‌ی وه‌زیرێكی سویدی كه ( )121000كرۆنی سویدیه‌و ( )65000كرۆنی باج ده‌یبات ( )56000كرۆن����ی ب����ۆ ده‌مێنێته‌وه‌و مانگانه كه ده‌كات����ه ( )9700دۆالر، ب����ه‌اڵم موچ����هی وه‌زیرێك����ی عێراق ك����ه ( 50ملی����ۆن دین����ار)هو ده‌كاته (40ه����ه‌زارو 983دۆالر) ،واتا (32 هه‌زار دۆالر)ی له‌وه‌زیرێكی س����ویدی زیاتره. موچه‌ی نوێنه‌رانی ك����ورد له‌به‌غدا ( 625ملی����ارو 320ملی����ۆن دینار)و ( 512ملیۆن‌و 557هه‌زار دۆالر)
ئیفادو چه‌ندین جۆری دیكه‌ی موچهو ئیمتیاز به‌و به‌رپرسه بااڵیانه‌ی كورد له‌به‌غدا ك����ه ده‌كاته زیات����ر له(400 ملیار دینار). واتا به‌كۆی ئهو موچانه‌ی نوێنه‌رانی كورد له‌به‌غدا وه‌ریانگرتوه‌و ژماره‌یان ناگاته ( 500كه‌س) زیاتر له(ترلیۆن دینار)ی����ان ته‌نه����ا وه‌ك موچ����ه وهرگرتوه. كه پۆسته‌كان له‌پێش ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان زیاتر له( 190په‌رله‌مانتار) و ( 30وه‌زیر)و ( 40بریكاری وه‌زیر) و ( 3خول����ی س����ه‌رۆك كۆمار)و (4 خولی جێگری س����ه‌رۆك وه‌زیر)و (3 خولی جێگری س����هرۆكی په‌رله‌مان)و ( 5ئه‌ندامی ئهنجومهنی حوكم) زیاتر له( 100به‌رێوه‌به‌ری گشتیو ئه‌ندامانی ده‌س����ته‌و سهرۆكی ده‌س����ته) له‌گه‌ڵ ( 50پۆس����تی ئه‌منی����یو فه‌رمانده‌ی سه‌ربازیی)و له‌دوای 2003وه تا 2014 زیاتر له( 425نوێنهری كورد) له‌به‌غدا بون‌و زیاتر له(ی����ه‌ك ترلیۆن دینار) ته‌نها موچه‌یان وهرگرتوه.
موچه‌ی مانگانه‌ی باراك ئۆبامای سهرۆكی ویالیه‌ته یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مه‌ریكا (34 هه‌زار دۆالر)ه موچه‌ی سه‌رۆك كۆماری عێراق كه ( 98ههزارو 360 دۆالر) ده‌كات، سێ جار له‌موچه‌ی سهرۆكی ئه‌مه‌ریكا زیاتره
دوه‌م :ده‌ستكه‌وتی نوێنه‌رانی كورد له‌به‌غدا: ده‌س����تكه‌وتی نوێنه‌ران����ی ك����ورد له‌به‌غدا له‌ماوه‌ی 11ساڵی رابردوداو له‌دوای پرۆس����هی ئ����ازادی عێراقهوه ك����ه چه‌ندین پۆس����تی هه‌س����تیارو بااڵیان له‌ده‌س����تدا ب����وهو له‌چاو ئهو موچه‌ی����هی وه‌ریانگرت����وه ،بۆ نمونه تا ئێس����تا ( 875ملی����ار دینار) بۆ قه‌ره‌بوی هاورده‌و ئاواره‌كانی ماده‌ی 140خه‌رجك����راوه ،كه ئهو موچه‌یه‌ی نوێنه‌رانی كورد له‌به‌غدا وه‌ریانگرتوه زیات����ر له(ترلیۆنێ����ك دین����اره) واتا زیاتر له( 100ملی����ار دینار)ی زیاتره ل����هو بودجه‌ی����هی بۆ م����اده‌ی 140 ته‌رخانكراوه. ئهو موچه زه‌به‌الح����هی نوێنه‌رانی ك����ورد ك����ه له‌به‌غ����دا وه‌ریانگرتوه له‌كاتێكدای����ه كه ده‌س����تكه‌وته‌كانی ك����ورد رۆژ ل����ه‌دوای رۆژ ن����ه‌ك هه‌ر د -موچه‌ی دیكه: له‌گه‌ڵ ئهو پۆس����تانه‌ی س����ه‌ره‌و‌ه چاره‌س����ه‌رنه‌كراون به‌ڵك����و ئاڵۆزترو ئه‌ندامان����ی ئهنجومهن����ی حوكم����ی خراپتر بون: عێراق ك����ه 5كه‌س بون‌و مانگی 100 یه‌كه‌م :خاكی كوردستانیی ملی����ۆن دیناری����ان هه‌ب����وه ئه‌وانیش له‌ڕوی گه‌ڕان����هوهی خاكی ناوچه (جه‌الل تاڵه‌بانی ،مه‌سعود بارزانی، س����ه‌الحه‌یدن به‌هادی����ن ،د.مه‌حمود جێناكۆك����ه‌كان ب����ۆ س����هر هه‌رێمی عوس����مان ،دارا نوره‌دی����ن) ك����ه بۆ كوردس����تان ،نه‌ك هه‌ر م����اده‌ی 140 مانگێ����ك ده‌كاته ( 500ملیۆن دینار) جێبه‌ج����ێ نهكراوه ،به‌ڵكو بس����تێك بۆ ساڵێكیش ده‌كاته ( 6ملیار دینار) له‌خاك����ی هه‌رێم به‌ه����ۆی نوێنه‌رانی كورده‌وه نه‌گه‌ڕێنراوه‌ته‌وه بۆ س����هر . ئه‌مه سه‌ره‌ڕای پۆس����تی بریكاری هه‌رێمی كوردس����تان ،پرس����ی ناوچه وه‌زیرو به‌رێوه‌به‌ری گشتیو سهرۆكی كوردس����تانیه‌كان له‌رێ����ی نوێنه‌رانی ده‌س����ته‌و فه‌رمانده‌ییه سه‌ربازیه‌كان كورده‌وه نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه سه‌ر هه‌رێمی كه سوپاس����االری عێراق‌و فه‌رمانده‌ی كوردستان ،له‌كاتێكدا حه‌نان فه‌تالوی هێزی ئاسمانی عێراق له‌خۆده‌گرێت ،په‌رله‌مانتاری ده‌وڵه‌تی یاسا رایگه‌یاند، له‌گه‌ڵ چه‌ندین ئیمتیازی دیكه بۆ ئهو هه‌ر خۆی به‌ته‌نها نه‌یهێشتوه ماده‌ی پۆستان له‌ئۆتۆمبیل‌و شوقه‌و زه‌وی‌و 140جێبه‌جێ بكرێت.
ساڵی 2009له %17ی كۆی بودجه‌ی عێراق بو به‌اڵم دواتر ویس����تیان ئهو ب����ڕه كه‌مبكه‌نه‌وه به‌ه����ۆی ناڕه‌زایی نوێن����ه‌ره عه‌ره‌به‌كان����هوه ب����ۆ %13 به‌اڵم دواتر به‌ه����ۆی بڕینی بودجه‌ی س����یادیی‌و حاكیمه‌وه بودجه‌ی هه‌رێم كه‌مكرایه‌وه بۆ ،%10تا كار گه‌یشته بڕینی ته‌واوه‌تی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێ����م ،له‌كاتێكدا جێگ����ری وهزیری دارایی عێراق كوردهو جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانیش كه موچه‌ی بڕیوه كورده.
له‌دوای 2003وه تا 2014زیاتر له( 425نوێنهری كورد) له‌به‌غدا بون‌و زیاتر له(یه‌ك ترلیۆن دینار) موچه‌یان وهرگرتوه دوه‌م :پرسی بودجه پرس����ی بودجه ،بودجه‌ی هه‌رێمی كوردستان كه له‌سه‌رده‌می حكومه‌تی كاتیی عێراق‌و ئه‌یاد عه‌الوی بڕیاردرا، %17ی بودج����هی عێ����راق بدرێ����ت به‌هه‌رێمی كوردستان ئهو بودجه‌یه تا
سێیه‌م :له‌ڕوی هێزی سه‌ربازییه‌وه ل����ه‌ڕوی هێ����زی س����ه‌ربازییه‌وه، ت����ا ئه‌م����ڕۆش بودجه‌ی پێش����مه‌رگه له‌به‌غ����داوه ن����ه‌دراوه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی چه‌ندینجار هه‌ڕه‌ش����هی هێ����ز كراوه، له‌كاتێكدا پۆستی سهرۆكی ئه‌ركانی س����وپا كوردهو هه‌م����و جموجوڵێكی س����ه‌ربازیی به‌ده‌س����ته ،فه‌رمانده‌ی هێزه ئاس����مانیه‌كانی عێراق كوردهو هه‌مو جموجوڵێكی سه‌ربازیی عێراقی به‌ده‌س����ته ،ه����اوكات رێ����ژه‌ی كورد له‌س����وپای عێراقی له‌ئێس����تادا %3 كه‌متره. چواره‌م :نه‌وت‌و گرێبه‌سته نه‌وتیه‌كان كێشه‌ی نه‌وت‌و گرێبه‌سته نه‌وتیه‌كانی هه‌رێم ،به‌ته‌واوی ئاڵۆزبوه‌و نوێنه‌رانی كورد هیچیان بۆ ئهو پرسه نه‌كردوه‌و ش����ه‌ڕه‌كه گوازراوه‌ت����هوه ب����ۆ نێوان هه‌ولێرو به‌غدا ن����ه‌ك نوێنهری كورد له‌به‌غداو حكومه‌تی عێراق له‌به‌غدا. به‌وپێیه‌ش نوێنه‌رانی كورد له‌نێوان موچهو مافه‌كانی كورددا موچه‌كانیان هه‌ڵب����ژاردوه‌و له‌به‌رامب����هر مافه‌كانی كورددا بێده‌نگ بون.
کوردستانی
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
ئه‌ندامان ی وه‌فد ی دانوستانكار سودمه‌ندی یه‌كه‌می پۆسته‌كانی به‌غدان
5
ئا :هاوكار حسێن له‌سه‌ره‌تای حه‌فتاكانی سه‌ده‌ی رابردودا، سه‌ركردایه‌تی كورد كاری به‌و پره‌نسیبه كرد که ئهو كه‌سانه‌ی به‌نیازی وه‌رگرتنی پۆست‌و پله‌و پایه‌ن له‌به‌غدا ،رێگه‌یان پێنه‌درێت ببنه ئه‌ندامی وه‌فدی دانوستان له‌گه‌ڵ حكومه‌تی ناوه‌ندی عێراق، تا رێگه‌بگیرێت له‌سازشكردن له‌سه‌ر داواكاریه‌كانی كورد ،به‌اڵم ئه‌م مه‌رجه تا پێش ده‌ستپێكردنی گفتوگۆكان بڕیكردوه‌و ئیدی په‌راوێزخراوه ،ئه‌وسا‌و ئێستاش پره‌نسیپه‌كه پێچه‌وانه بوه‌ته‌وه‌و هه‌میشه ئه‌ندامانی وه‌فده‌كان سودمه‌ندی یه‌كه‌م بون له‌پۆسته‌كانی حكومه‌تی به‌غدا. زۆرینه‌ی ئه‌ندامانی شاندی دانوستانكاری ك����ورد له2003هوه تا ئێس����تا ،كه‌س����ان ی سودمه‌ندبون له‌وه‌رگرتنی پۆسته بااڵكانی بهغداو له‌كابینه یه‌ك ل����ه‌دوای یه‌كه‌كانی حكومه‌ت����ی ناوه‌ندیدا وهزی����رو پله‌وپایه‌ی به‌رزیان وهرگرتوه ،ره‌نگه ئه‌مه‌ش هۆكاری سه‌ره‌كی ئهوه بوبێت كه له‌كاتی گرژبونی په‌یوه‌ندیه‌كان����ی نێوان هه‌ولێ����رو به‌غدا، زۆرجار هه‌ڵوێس����تی خۆی����ان ده‌رنه‌بڕیوه به‌پاساوی ئه‌وه‌ی نوێنه‌رایه‌تی هه‌مو گه‌لی عێراق ده‌كه‌ن. كورد له‌دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی س����اڵی ،2014بڕیاریدا جارێكی دیكه به‌شداربێته‌وه له‌پێكهێنان����ی حكومه‌تی به‌غ����داو بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش وه‌فدێكی دانوستانی پێكهێنا كه پێكهاتبون له‌هه‌ریه‌ك له هوشیار زێباری (پارتی) ،فریاد رواندزی (یه‌كێتی) ،جه‌الل جه‌وهه‌ر (گۆڕان) ،زانا رۆستایی (كۆمه‌ڵی ئیسالمی)و نه‌جیب باڵه‌ته‌یی (یه‌كگرتو)، ك����ه دواجار دوان له‌مانه پۆس����تی بااڵیان پێ����دراوه له‌به‌غداو رۆژ نوری ش����اوه‌یس‌و فوئاد مهعس����ومیش كه له‌دانوستانه‌كانی راب����ردودا هه‌میش����ه ئاماده‌ی����ان ههبوهو پۆس����تی بااڵی����ان وه‌رگرت����وه له‌به‌غ����دا، جارێكی دیكه سودمه‌ندبونه‌وه ،به‌جۆرێك یه‌كه‌میان دیاریكراوه بۆ وه‌رگرتنی پۆستی وهزیری دارایی‌‌و دوه‌میشیان وه‌ك سهرۆكی كۆماری عێراق هه‌ڵبژێردرا. بڕی����اره هوش����یار زێب����اری بكرێت����ه جێگری س����ه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق‌و فریاد رواندزی����ش وه‌ك وهزی����ری رۆش����نبیریی له‌الیه‌ن په‌رله‌مان����هوه متمانه‌ی پێدراوه، ب����ه‌اڵم هێش����تا له‌الی����ه‌ن حزبه‌كه‌ی����هوه بڕی����اری یه‌كالكه‌ره‌وه نه‌دراوه .حاكم قادر
هوشیار زێباریو فریاد ره‌واندزی که پۆستیان له به‌غدا وهرگرتوه ئه‌ندام����ی كارگێڕی مه‌كته‌بی سیاس����ی ی یه‌كێتی نیشمانی كوردستان له‌وباره‌یه‌وه به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند" ،مه‌كته‌بی سیاس����یی هیچ بڕیارێكی نه‌داوه بۆ ساخكردنه‌وه‌و بۆ بڕیاردان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كێ ده‌بێته وه‌زیر له‌به‌غدا". هاوكات فری����اد رواندزی كه وه‌ك خۆی ده‌ڵێ����ت ئاگادارنه‌ب����وه كاتێ����ك له‌الیه‌ن حه‌یده‌ر عه‌بادییه‌وه ن����اوی وه‌ك وهزیری رۆش����نبیریی له‌ن����او په‌رله‌مان����ی عێراقدا خوێنراوه‌ته‌وه ،ئهو به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه "من خۆم خۆم كاندی����د نه‌كردوه ،به‌ڵكو له‌الیه‌ن حزبه‌كانه‌وه دیاریكراوه". وه‌ف����دی دانوس����تانكاری ك����ورد ب����ۆ پێكهێنان����ی كابین����هی نوێ����ی حكومه‌تی به‌غدا له‌ساڵی ،2010پێكهاتبو له‌هه‌ریه‌ك له‌رۆژ نوری شاوهیس ،سهرۆكی وه‌فده‌كه‌‌و هوش����یار زێباریو س����امی شۆڕش له‌سه‌ر لیس����تی پارتی دیموكراتی كوردس����تان، فوئاد مهعس����وم‌و خالید ش����وانی له‌سه‌ر لیستی یه‌كێتی. به‌پێ����ی زانیارییه‌كان����ی ئاوێنه یه‌كێك له‌خاڵه‌كان����ی په‌یڕه‌وی ناوخۆی ئیئتیالفی كوردستانی له‌ساڵی ،2010بریتیبو له‌وه‌ی ك����ه نابێت ئهو كه‌س����هی ئه‌ندامی وه‌فدی
دانوستانه ،هیچ پۆستێك وه‌ربگرن له‌به‌غدا. له‌وباره‌یه‌وه لهتیف شێخ مسته‌فا ،ئه‌ندام ی پێش����وی ئهنجومهنی نوێنه‌ران����ی عێراق به‌ئاوێن����هی راگه‌یاند" ،خودی مه‌س����عود بارزانیو هه‌مو الیه‌نه‌كان ته‌ئكیدیان لهوه كردهوه ك����ه نابێت ئه‌ندامان����ی وه‌فده‌كه هیچ پۆس����تێك وه‌ربگرن له‌به‌غدا" ،به‌اڵم به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌م خاڵه‌وه ،چوار له‌و پێنج ئه‌ندام����هی وه‌فده‌كه پۆس����تیان وه‌رگرت به‌جۆرێك فوئاد مهعس����وم ،بوه سهرۆكی فراكس����یۆنی ك����ورد له‌‌پارله‌‌مانی عێراق‌و خالید ش����وانی ب����ۆ ئه‌ندام����ی په‌رله‌مانی عێراق ،رۆژ نوری ش����اوهیس ،بۆ جێگری س����ه‌رۆك وهزیران و هوش����یار زێباری بۆ وهزیری كاروباری دهرهوه. هاوكات له‌س����هردهمی ن����وری مالیكیدا له‌كابینه‌كه‌ی (مایسی ،)2006ئه‌ندامانی دانوستانكاری یهكێتیو پارتی كه هه‌ریه‌ك له‌به‌رهه‌م ساڵح ،فوئاد مهعسوم ،هوشیار زێب����اری‌‌و رۆژ ن����وری ش����اوهیس ب����ون، هه‌موی����ان له‌كابینه‌كه‌دا پۆس����تی بااڵیان پێ����درا به‌مش����ێوه‌یه ،فوئاد مهعس����وم، سهرۆكی فراكس����یۆنی كورد له‌‌پارله‌‌مانی عێ����راق ،رۆژ ش����اوهیس ،نوێنهری كورد لهئهنجومهنی سیاسی ئاسایشی نیشتمانی عێراقدا ،بهرههم ساڵح ،جێگری سهرۆكی
ئهنجومهن����ی وهزیران ،هوش����یار زێباری، وهزیری كاروباری دهرهوه. له‌س����هردهمی كابینه‌ك����هی ئیبراهی����م جهعفهریش����دا (نیس����انی ،)2005فوئاد مهعسوم ،وه‌ك سهرۆكی فراكسیۆنی كورد له‌‌پارله‌‌مانی عێراق و رۆژ شاوهیس ،وه‌ك جێگری س����هرۆكی ئهنجومهن����ی وهزیران و هوش����یار زێباری ،وهزی����ری كاروباری دهرهوهو د .بهره����هم س����اڵح ،وهزی����ری پالندانان بون. له‌سه‌رده‌می ئه‌یاد عه‌الویدا (حوزه‌یرانی ،)2004دیس����انه‌وه هه‌مان ئهو كه‌سانه ی پێش����و له‌هه‌ردو حزب پش����كی ش����ێریان له‌پۆس����ته ب����ااڵو وه‌زارییه‌كان����ی به‌غ����دا هه‌ب����وه ،رۆژ ن����وری ش����اوهیس بوه‌ت����ه جێگ����ری س����ه‌‌ركۆماری عیراق ،هوش����یار زێباری ،وهزیری كاروباری دهرهوه ،فوئاد مهعسوم ،سهرۆكی كۆمهڵهی نیشتمانیی عیراق‌و د .بهرههم ساڵح ،جێگری سهرۆكی ئهنجومهنی وهزیران بوه. ئه‌م����ه یه‌كه‌مین جار نه‌ب����وه كه كورد مه‌رج����ی له‌وش����ێوه‌یه دابنێت‌و پاش����ان جێبه‌جێنه‌كراوه ،به‌ڵكو به‌پێی سه‌رچاوه مێژوییه‌كان ،له‌كاتی دانوستانه‌كانی نێوان مه‌ال مسته‌فای بارزانیو حكومه‌تی باعس،
بۆچونێك هه‌بوه بۆ ئه‌وه‌ی ئهو كوردانه ی ده‌بنه ئه‌ندامی دانوستانكار نابێت پۆستی وه‌زاریی����ان پێبدرێ����ت له‌به‌غ����دا ،تا به‌م هۆی����هوه رێگه‌بگیرێت له‌نه‌رم����ی نواندن یاخود سازشكردن له‌س����هر خواسته‌كانی كورد ،به‌اڵم ل����ه‌روی كرداریی����هوه كاری پێنهكراوه. سیاسه‌تمه‌داری دیاری كوردو سهرۆكی ش����اندی دانوستانه‌كانی س����هردهمی مه‌ال مس����ته‌فا بارزانی ،د .مه‌حمود عوس����مان له‌وباره‌یه‌وه به‌ئاوێن����هی راگه‌یاند" ،كاتی خۆی بارزانی بۆچونی وابو كه وا باشتره ئه‌وانه‌ی ده‌بنه وه‌فدی دانوستاندن له‌وانه نه‌بن كه پاشان پۆست وه‌رده‌گرن ،له‌ترسی نه‌رمی‌‌نواندن .به‌اڵم به‌داخه‌وه ئه‌وجاره‌ش جگه له‌من هه‌مو ئه‌وانه‌ی دیكه پۆستیان وه‌رگرت‌و ئهو بڕیاره جێبه‌جێنه‌كرا". ه����اوكات كوردان����ی ب����اس و له‌مێژوی خۆیان����دا ب����ۆ چه‌س����پاندنی مافه‌كانیان له‌چوارچێ����وه‌ی ده‌وڵه‌تی عێراقدا چه‌ندین ج����ار دانوس����تانیان له‌گ����هڵ حكومه‌ت����ه یه‌ك ل����ه‌دوای یه‌كه‌كانی به‌غ����دا كردوه، به‌اڵم له‌زۆربه‌یان����دا داواكارییه‌كانی كورد ی����ان وه‌ك خۆی����ان جێبه‌جێنه‌كراون یان به‌ت����ه‌واوی په‌راوێزخ����راون ،له‌وان����ه‌ش ش����ێخ مه‌حمودی حه‌فید ك����ه حكومه‌تی
هه‌موجار كه گفتوگۆ ده‌ستپێده‌كات، وه‌كو ئهوه وایه له‌نوكه‌وه ده‌ستپێبكا چونكه ئه‌ندامانی شاندی كورد هیچ ئاگادارییه‌كی ته‌واویان له‌سه‌ر ره‌وتی گفتوگۆكانی پێشو نیه كوردستانی له‌سلێمانی له‌سێ ده‌ورانی پچڕ پچڕدا له‌نێ����وان ( )1924-1918پێكهێنا، گفتوگۆكانی سه‌ركردایه‌تی كورد له‌ساڵی 1930له‌گه‌ڵ ئه‌میر غازی وه‌لیعه‌هد‌و دواتر له‌گه‌ڵ نوێنهری مه‌ندوبی سامی به‌ریتانی‌‌و جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ،جه‌عفه‌ر عه‌س����كه‌ری .دانوس����تانه‌كانی ك����وردو حكومه‌ت����ی عه‌بدولكری����م قاس����م له‌دوای س����اڵی 1958هوه ،گفتوگۆكان����ی كوردو حكومه‌ته‌كان����ی عه‌بدولس����ه‌الم ع����ارف‌و عه‌بدولره‌حمان عارف له‌سااڵنی ( 1963بۆ ،)1968پاشان گفتوگۆكانی مه‌المسته‌فای بارزانیو نوێنه‌ره‌كانی له‌گه‌ڵ به‌عسیه‌كانی عێراق له‌نێوان سااڵنی 1969بۆ 1970كه دواتر به‌یاننامه‌ی 11ی ئازاری لێكه‌وته‌وه. نه‌وش����یروان مس����ته‌فا كه له‌به‌ش����ێك ی دیاریك����راو له‌زنجی����ره دانوس����تانه‌كانی ك����وردو به‌غ����دا به‌ش����داربوه ،به‌تایبه‌تی له‌دانوس����تانه‌كانی نێ����وان یه‌كێت����یو حكومه‌ت����ی به‌ع����س له‌س����اڵی ،1983 له‌كتێبی (خوالنه‌وه له‌ناو بازنه‌دا ،الپه‌ڕه )5دا له‌باره‌ی گفتوگۆكانی رابردو ده‌ڵێت، "هه‌موج����ار كه گفتوگۆ ده‌س����تپێده‌كات، وه‌ك����و ئهوه وایه له‌نوكه‌وه ده‌س����تپێبكا، چونكه ئه‌مان (ئه‌ندامانی ش����اندی كورد) هیچ ئاگادارییه‌كی ته‌واویان له‌سه‌ر ره‌وتی گفتوگۆكانی پێشو نیه".
جێگه‌ی چۆڵ ی توركیاو ئێران لهبهره ی دژ به‌داعشدا ئا :ئاوێنه توركیا كه ته‌نها واڵتی موسڵمانی ئه‌ندامی په‌یمانی ناتۆیه ئاماده‌نیی ه له‌هاوپه‌یمانی دژ به‌داعشدا به‌شداریی بكات ،ئێرانیش جگه له‌وه‌ی ئۆباما ناوی له‌وتاری راگه‌یاندنی هاوپه‌یمانی دژ به‌داعشدا نه‌هێنا ،ئاماده‌نییه بچێته هاوپه‌یمانێتییه‌كه‌وه كه ئه‌مه‌ریكا سه‌رۆكایه‌تی بكات. هه‌فت���هی راب���ردو ،ب���اراك ئۆباما بۆ چوارهه‌مین جار وه‌ك س���ه‌رۆك كۆماری واڵته یه‌كگرتوه‌كان له‌ماوه‌ی 24س���اڵی رابردودا فه‌رمانی جه‌نگی به‌رامبه‌ر به‌عێراق راگه‌یاند ،ئه‌مجاره‌یان بۆ لێدانی هێزێكی تون���دڕه‌وی ئیس�ل�امی ك���ه ده‌وڵه‌تێكی فراوانی له‌عێراق‌و س���وریادا دامه‌زراندوه ك���ه روبه‌ڕێكی به‌رین‌و نزیكه‌ی 10ملیۆن ك���هس له‌خۆده‌گرێ���ت ،له‌چوارچێوه‌ی ستراتیجی نوێی ئه‌مه‌ریكادا دژ به‌داعش، كه سێهه‌م هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تییه كه له1990هوه داده‌مه‌زرێت‌و مه‌به‌س���ته‌كه‌ی عێراقه ،س���وپای ئهو واڵته ب���هم زوانه بنكه‌یه‌ك���ی ئاس���مانیی له‌فڕۆكه‌خانه‌ی هه‌ولێر داده‌مه‌زرێنێت. توركیاو ئێران دو واڵتی گرنگی س���هر شانۆی سیاس���ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‌و هاوسێی عێراق‌و له‌ڕوی جوگرافییه‌وه نزیك له‌ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امی ناسراو به‌داعشن، هیچ كامیان به‌ش���داری لهم هاوپه‌یمانی‌‌و به‌ره‌یه‌ی دژ به‌داعشدا ناكه‌ن ،له‌كاتێكدا ئهو دو واڵت���ه ده‌توان���ن رۆڵێكی كاراو به‌هێز ببینن له‌تێكش���كاندنی داعشدا كه توانایه‌كی گه‌وره‌ی له‌ئه‌نجامدانی جه‌نگی كالسیكی‌‌و پارتیزانییشدا هه‌یه. توركیا به‌شداریی ناكات له‌به‌رئه‌وه‌ی، به‌درێژایی س���ێ س���اڵی راب���ردو داعش
دوژمنی سه‌رسه‌ختی هێزه‌كانی هه‌په‌گه‌و په‌كه‌كه ب���وه له‌رۆژئاوای كوردس���تان، توركی���ا له‌ناردنی چه‌ك بۆ كوردس���تان ده‌ترسێت كه بكه‌وێته ده‌ست هێزه‌كانی په‌كه‌ك���هوهو هه‌رێم���ی كوردس���تانیش ل���ه‌ڕوی س���ه‌ربازییه‌وه به‌ه���ۆی ئ���هم هاوپه‌یمانێتیی���هوه به‌هێزترو رێكخراوتر بێت .هه‌روه‌ها به‌به‌ش���داربونی له‌شه‌ڕی دژ به‌داعش ،له‌ئاستی ناوخۆو ده‌ره‌وه‌دا ده‌وڵه‌تی توركیا ده‌كه‌وێته هه‌ڵوێستێكی ناخۆش���هوهو ،له‌ب���ه‌رده‌م ده‌نگده‌رانیدا روگیری ده‌كات كه س���ێ س���اڵه داعشی وه‌ك بزوتنه‌وه‌ی س���وننه‌كان ناس���اندوه كه دژ به‌دیكتاتۆریه‌ت ی ئه‌س���ه‌دو مالیكی ده‌جه‌نگێن. به‌شداریی توركیا له‌به‌ره‌ی دژ به‌داعشدا ل���هو روهوه گرنگ بو ب���ۆ ئه‌مه‌ریكا كه ته‌نها واڵتی موسڵمانی ئه‌ندامی ناتۆیه‌‌و به‌به‌ش���داربونی ش���ه‌رعیه‌تێكی زیاتری ده‌به‌خشی به‌هاوپه‌یمانێتییه‌كه. ئۆبام���ا جگه له‌وه‌ی س���وریای نه‌كرد به‌ئه‌ندام���ی ئ���هم هاوپه‌یمانێتیی���ه، دیس���ان ئێرانیش��� ی له‌هاوكێشه‌كه كرده ده‌ر ،ئه‌مه‌ری���كا ناخوازێ���ت له‌ڕێگ���هی به‌ش���داریكردنی ئێرانه‌وه وێنه‌ی شه‌ڕی سوننهو ش���یعه به‌م جه‌نگه ببه‌خشێت‌و ه���هم ئێرانی���ش نایه‌وێ���ت به‌ش���داریی له‌هاوپه‌یمانییه‌ك���ی نێوده‌وڵه‌ت���ی بكات ك���ه ئه‌مه‌ری���كا س���ه‌رۆكایه‌تی ده‌كات، ههرچهنده چاودێران هه‌ماهه‌نگیی نهێنی له‌نێوان ئه‌مه‌ری���كاو ئێران به‌دور نازانن، له‌به‌رئ���هوهی كه‌س ناتوانێ���ت كۆمه‌كی ئێران لهم مه‌س���ه‌له‌یه‌دا نادیده بگرێت، به‌بێ هاوكاریی ئێ���ران هیچ ئارامییه‌كی راس���ته‌قینه نه‌ك هه‌ر له‌عێ���راق به‌ڵكو له‌هه‌م���و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���تدا به‌دی نایه‌ت ،كه كاریگه‌رییه‌كی گه‌وره‌ی له‌سه‌ر جه‌ن���گ‌و كێش���ه‌كانی س���وریا‌و لوبنان‌و یه‌مه‌ن‌و عێراق هه‌یه.
به‌ره‌ی دژ به‌ده‌وڵه‌تی ئیسالمی ژاپۆن
که‌نه‌دا
عێراق
ئه‌مه‌ریکا
سوریا
کۆریای باشور
واڵتانی به‌ره‌ی دژ به‌ده‌وڵه‌تی ئیسالمی
ئوستورالیا نیوزیله‌ندا دانیمارک ئه‌ڵمانیا به‌ریتانیا ئێرله‌ندا
نه‌رویج فنله‌ندا ئیستۆنیا پۆڵه‌ندا هه‌نگاریا ئه‌لبانیا تورکیا
به‌حره‌ین ئیمارات قه‌ته‌ر عوممان
ئێران
لوبنان میسر ئه‌رده‌ن کوه‌یت عه‌ره‌بستانی سعودی
لوکسمبۆرگ سویسرا فه‌ره‌نسا ئیسپانیا ئیتالیا
ئهو واڵتان هی په‌یوه‌ندیان پێوه كراوه بۆ پێشكه‌شكردنی یارمه‌تی ئهو واڵتانه‌ی نه‌چوونه‌ته پاڵ هاوپه‌یمانیه‌تێكه‌یان
ی یارمه‌تییه‌كان ی پێشكه‌شكردن شێوه كه‌لوپه‌لی سه‌ربازی هێرشی فڕۆكه‌وانی راوێژكاری سه‌ربازی یارمه‌تی مرۆییانه كه‌مپی ئاواره
6
تایبه‌ت
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
ویکیلیکس 2007 حه‌یده‌ر عه‌باد ی ستراتیژیه‌تی شیعه‌كان به‌رامبه‌ر كوردو كه‌ركوك ئاشكرا ده‌كات ئا :هاوكار حسێن حه‌یده‌ر عه‌بادی كه ئێستا سه‌رۆكایه‌تی كابینه‌ی نوێی حكومه‌تی به‌غدا ده‌كات ،راشكاوانه ستراتیژیه‌تی شیعه‌كان به‌رامبه‌ر كوردو خه‌ونی كورد له‌كه‌ركوك ئاشكرا ده‌كات‌و ئاماژه بهوه ده‌كات كه "شیعه نهیویستوه كارئاسانی بۆ ئامانجه‌كانی كورد بكات له‌كه‌ركوك". به‌پێ���ی به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك���ی س���ایتی ویكیلیكس ،كه ئاوێنه ده‌قه‌كه‌ی كردوه به‌ك���وردی ،له‌كۆبونه‌وه‌یه‌كی���دا له‌گه‌ڵ به‌رپرس���انی باڵیۆزخان���هی ئه‌مه‌ریكا له‌عێ���راق ،حه‌یده‌ر عه‌بادی س���ه‌باره‌ت به‌كه‌رك���وك رایگه‌یان���دوه" ،ش���یعه نه‌یویس���توه كارئاسانی بۆ ئامانجه‌كانی كورد ب���كات له‌كه‌ركوك یاخ���ود ببێته به‌ربه‌س���ت" .ئ���هو پێیوابو ك���ه هاتنه س���هر خه‌ت���ی نه‌ت���هوه یه‌كگرتوه‌كان بیركردنه‌وه‌یه‌كی باش بێت. ل���هو به‌ڵگه‌نامه‌یه‌دا ك���ه مێژوه‌كه‌ی بۆ س���اڵی 2007ده‌گه‌ڕێته‌وه ،عه‌بادی، پێیواب���وه "هاوپه‌یمان���ی ش���یعه‌كان دوباره هه‌ڵس���ه‌نگاندنی بۆ هه‌ڵوێستی خۆی كردوه‌ته‌وه‌و هه‌وڵ بۆ یاس���ایه‌ك ده‌دات كه چه‌ندێ���ك بكرێت ،كه‌مترین المه‌ركه‌زی���هت له‌خۆی بگرێ���ت به‌پێی كۆتوبه‌نده ده‌ستورییه‌كان". له‌به‌ڵگه‌نامه‌یه‌كی دیكه‌ی ویكیلیكسدا ك���ه مێژوه‌ك���هی ب���ۆ س���اڵی 2010 ده‌گه‌ڕێت���هوهو تێی���دا هه‌ڵس���ه‌نگاندن بۆ كه‌س���ایه‌تیه‌كانی ن���او هاوپه‌یمانی ده‌وڵه‌تی قانونی س���هر به‌نوری مالیكی كراوه له‌الیه‌ن به‌رپرسانی باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مه‌ری���كاوه .له‌ب���اره‌ی حه‌ی���ده‌ر عه‌بادی���هوه له‌به‌ڵگه‌نامه‌ك���ه‌دا هاتوه، "عه‌بادی یه‌كێكه له‌چه‌ند ئابوریناس���ه مه‌ش���قپێكراوه‌كان له‌ن���او ئهنجومهنی نوێنه‌رانی عێراقدا ،له‌خولی پێش���وتری په‌رله‌مان���دا وه‌ك س���هرۆكی لیژن���هی ئابوری���ی كاریك���ردوه .ئ���هو به‌وپه‌ڕی تواناوه پشتیوانی له‌چاكسازیی ئابوریو هه‌وڵه‌كانی به‌گژداچون���هوهی گه‌نده‌ڵی ده‌كات". ده‌قی به‌ڵگه‌نامه‌كان: ئای دی: باب���هت :پرۆفایل���ی هاوپه‌یمان���ی: هاوپه‌یمانی ده‌وڵه‌تی قانونی مالیكی س���هرچاوه :باڵیۆزخان���هی ئه‌مه‌ریكا له‌به‌غدا به‌روار24 :ی شوباتی 2010 10BAGHDAD499
هاوپه‌یمان ی شیعه‌كان دوباره هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆ هه‌ڵوێستی خۆی كردوه‌ته‌وه‌و هه‌وڵ بۆ یاسایه‌ك ده‌دات كه چه‌ندێك بكرێت ،كه‌مترین المه‌ركه‌زیه‌ت له‌خۆی بگرێت
شیعه نهیویستوه كارئاسانی بۆ ئامانجه‌كانی كورد بكات له‌كه‌ركوك یاخود ببێته به‌ربه‌ست
حه‌یده‌ر عه‌بادی پۆلێن :زۆر نهێنی حه‌یده‌ر عه‌ب���ادی ،كاندی���دی ژماره دوه‌م���ی لیس���ی ده‌وڵه‌ت���ی قانون���ه له‌به‌غ���دا .وته‌بێ���ژی ره‌س���می حزبی ده‌عوه‌یه‌‌و یه‌كێكه له‌چه‌ند ئابوریناس���ه مه‌ش���قپێكراوه‌كان له‌ن���او ئهنجومهنی نوێنه‌ران���ی عێراقدا ،عه‌ب���ادی له‌خولی پێش���وتری په‌رله‌ماندا وه‌ك س���هرۆكی لیژنه‌ی ئابوریی كاریكردوه .ئهو به‌وپه‌ڕی تواناوه پشتیوانی له‌چاكسازیی ئابوریو هه‌وڵه‌كانی به‌گژداچون���هوهی گه‌نده‌ڵی ده‌كات ،به‌اڵم له‌چاوپێكه‌وتنێكدا له‌گه‌ڵ به‌رپرس���انی باڵیۆزخان���هی ئه‌مه‌ریكا له‌رۆژی 9ی شوبات ،دانی به‌وه‌دا نا كه لیژنه‌كه‌ی كارامه‌و به‌هێز نه‌بون بۆ هاتنه سه‌ر خه‌ت له‌كاتێكدا حكومه‌ت قانونێكی پاشكه‌توی ئابوری په‌ره‌پێدا .ههرچهنده عه‌ب���ادی وه‌ك عه‌لی ئه‌دیب به‌هێز نیه، به‌اڵم ره‌نگه پۆس���تێكی وه‌زاریی گرنگ له‌حكومه‌تی داهاتودا وه‌ربگرێت. ئای دی07BAGHDAD1463 : باب���هت :دو س���ه‌ركرده‌ی ده‌ع���وه ده‌ڵێن ریشه‌كێش���كردنی به‌عس سه‌رو سه‌ودایه‌كی بێڕه‌حمانه‌یه س���هرچاوه :باڵیۆزخان���هی ئه‌مه‌ریكا
له‌به‌غدا به‌روار30 :ی نیسانی 2007 پۆلێن :زۆر نهێنی پوخته: له‌چه‌ند گفتوگۆیه‌ك���ی جیادا له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئه‌مه‌ریكا له‌رۆژی 28و 29ی نیس���انی ،2007عه‌لی ئه‌دیب‌و حه‌یده‌ر عه‌بادی ،س���ه‌ركرده‌ی حزب���ی ده‌عوه‌و ئه‌ندامانی ئهنجومهنی نوێنه‌رانی عێراق باس���یان له‌چه‌ند نیش���انه‌یه‌كی كاری پێكه‌وه‌یی سیاسییه‌كانی سوننهو شیعه كرد ،ب���ه‌اڵم ئاماژه‌یان ب���هوه كرد كه چاكس���ازیی له‌قانونی ریشه‌كێشكردنی به‌ع���س س���ه‌خت ده‌بێت لهم���اوهی دو مانگ���ی داهات���ودا جێبه‌ج���ێ بكرێت. ئه‌دیب باس���ی ئه‌زمونی خۆی گێڕایه‌وه له‌كۆنفرانسێكی ئاشته‌واییدا كه هه‌فته‌ی رابردو به‌ش���داریی تێدا كردبو له‌به‌یروت كه سه‌له‌فیه‌كان‌و به‌عسیه‌كانیشی له‌خۆی گرتبو .ه���اوكات ئه‌دیب دانی به‌وه‌دا نا ك���ه هه‌ندێك له‌داواكارییه‌كانی س���وننه میانڕه‌وه‌كان جێگه‌ی په‌سند بون ،له‌وانه ده‌ستبه‌جێ ئازادكردنی ده‌ستگیركراوه بێتاوان���ه‌كان‌و فه‌رمانی لێخۆش���بون بۆ ناڕازییه‌كان‌و ئه‌وانه‌ی تاوانی س���وكیان له‌سه‌ره .حه‌یده‌ر عه‌بادی بۆچونی خۆی
وا نیشاندا كه زبریی له‌نێوان ئه‌ندامان ی ئهنجومهنی نوێنه‌ران���ی عێراق له‌الیه‌نه جی���اوازه‌كان كه‌مبوه‌ته‌وه ،به‌گش���تیی له‌رێگه‌ی كاركردنی پێكه‌وه‌یی له‌س���هر چه‌ن���د پڕۆژه‌یه‌ك���ی وه‌ك دیاریكردنی ئه‌ندامانی كۆمسیۆنی بااڵی سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كان له‌عێراق‌و به‌شێكیش���ی له‌به‌رئ���هوهی س���وننه‌كان ئێس���تا ئه‌لقاعی���ده وه‌ك گه‌وره‌ترین هه‌ڕه‌ش���ه ده‌بینن .عه‌بادی وتیش���ی "سوننه‌كان، به‌تایبه‌ت���ی حزبی ئیس�ل�امی عێراقی، به‌دوای هاوپه‌یمانیدا ده‌گه‌ڕێن ،ئێمه‌ش ئاماده‌ین". ریشه‌كێشكردنی به‌عس سه‌رو سه‌ودایه‌كی بێڕه‌حمانه‌یه له‌گ���هڵ ئه‌وه‌ش���دا له‌ب���اره‌ی ریشه‌كێشكردنی به‌عس ،عه‌بادی پێیوابو ك���ه هیچ الی���ه‌ك له‌ن���او هاوپه‌یمانێتی ش���یعه‌كاندا ئاماده‌نی���ه الیه‌نگری���ی پرۆسه‌ی چاكس���ازییه‌كه بكات ،چونكه شه‌قامی شیعی وایده‌بینن كه پرۆسه‌كه خه‌اڵتی به‌عسیه‌كان ده‌كات .به‌رپرسانی ئه‌مه‌ری���كا ئاماژه‌یان ب���هوه كرد ئه‌گه‌ر س���ه‌ركرده‌كانی هاوپه‌یمانێتی ش���یعه خۆیان باوه‌ڕیان وابێت چاكس���ازییه‌كه له‌جێ���ی خۆیدای���ه ،پێویس���ته ئ���هو
هه‌ڵه تێگه‌یش���تنه‌ی ش���ه‌قامی شیعی راس���تبكه‌نه‌وه .جه‌ختیش���یان كردهوه له‌س���هر گرنگیی ئه‌وه‌ی سیاسییه‌كانی عێراق نیشانی خه‌ڵكی عێراقی بده‌ن كه هه‌وڵده‌ده‌ن پێشكه‌وتن روبدات له‌مه‌سه‌له نه‌ته‌وایه‌تی���ه گرنگه‌كان���دا .هه‌ری���ه‌ك له‌عه‌لی ئه‌دی���بو عه‌ب���ادی جه‌ختیان كردهوه ل���هوهی به‌عس���یه‌كان یه‌كێكن له‌س���هرچاوهكانی توندوتیژیی له‌عێراق، ئاماژه‌یان به‌وه‌شدا كه شیعه به‌كاتێكی س���ه‌ختدا تێپه‌ڕده‌بێت تا پش���تیوانیی له‌یاس���ایه‌ك بكات كه ده‌ش���ێت رێگه به‌گه‌ڕان���هوهی هه‌ندێك له‌به‌عس���یه‌كان بدات بگهڕێنهوه سه‌ر كاره‌كانیان یاخود موچه وه‌ربگرن ،له‌كاتێكدا به‌عسیه‌كانی دیكه (ره‌نگه هه‌ر هه‌مان ئهو كه‌سانه‌ش بن) خه‌ریك���ی ته‌قاندنه‌وه‌ی ئۆتۆمبیلی بۆمبڕێژكراوبن كه به‌هۆیه‌وه ژماره‌یه‌كی زۆری قوربانیانی شیعه‌ی لێكه‌وتۆته‌وه. دۆسیه‌كانی دیكه :ده‌سه‌اڵتی پارێزگاكان ،كه‌ركوك ...هتد عه‌بادی گه‌ش���بینیی خۆی نیش���اندا به‌وه‌ی كه ئهنجومهنی نوێنه‌رانی عێراق یاس���ای نه‌وت‌و گازو یاسای ئهنجومهنی پارێ���زگاكان ده‌رب���كات پێ���ش ئه‌وه‌ی بكه‌وێته پش���وی هاوینه‌وه .وتیش���ی،
حكوم���هت ئێس���تا خه‌ریكی یاس���ای ئهنجومهن���ی پارێزگاكانه‌و چاوه‌ڕوانیش ده‌كرێت سه‌رنجه‌كانی خۆی له‌وباره‌یه‌وه بگه‌یه‌نێته په‌رله‌مانی عێراق .به‌پێی وته‌ی عه‌بادی ،له‌الی���ه‌ن خۆیه‌وه هاوپه‌یمانی ش���یعه‌كان دوباره هه‌ڵس���ه‌نگاندنی بۆ هه‌ڵوێستی خۆی كردوه‌ته‌وه‌و هه‌وڵ بۆ یاس���ایه‌ك ده‌دات كه چه‌ندێك بكرێت، كه‌مترین المه‌ركه‌زی���هت له‌خۆی بگرێت به‌پێ���ی كۆتوبه‌نده ده‌س���تورییه‌كان. ئهو پێش���نیاری كرد ك���ه ئهنجومهنی بااڵی ئیس�ل�امی له‌عێراق هه‌وڵبدات بۆ گرتنه‌به‌ری چه‌ند مه‌رجێكی هه‌ڵبژاردن به‌ده‌ر له‌یاسای هه‌ڵبژاردنی ئهنجومهنی پارێزگاكان (وه‌ك داواكردنی یاسایه‌كی هه‌ڵبژاردنی جیا) له‌پێناو دواخس���تنی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا .سه‌باره‌ت به‌كه‌ركوك، عه‌بادی وتی ،پێیوانیه ئهو مه‌س���ه‌له‌یه له‌س���اڵی 2007چاره‌س���هر بكرێ���ت. وتیش���ی" ،شیعه نهیویستوه كارئاسانی ب���ۆ ئامانجه‌كانی كورد بكات له‌كه‌ركوك یاخود ببێته به‌ربه‌ست" .ئهو پێیوابو كه هاتنه سه‌ر خه‌تی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان بیركردنه‌وه‌یه‌كی باش بێ���ت ،ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد كه ماده‌ی 140یش باس���ی ئه‌م گریمانه‌یه‌ی كردوه.
بۆچون ی نوێنه‌ران ی كورد له‌به‌غدا له‌باره‌ی حه‌یده‌ر عهبادیهوه ئا :شاهۆ ئه‌حمه‌د په‌رله‌مانتارانی كورد له‌ئه‌نجومه‌ن ی نوێنه‌رانی عێراق له‌باره‌ی حه‌یده‌ر عهبادیهوه بۆ چونی جیاوازیان ههیهو به‌شێك پێیان وایه سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق به‌چه‌ند هه‌ڵوێستێك ،نیه‌تپاكی خۆی نیشانداوه بۆ ئه‌وه‌ی كێشه‌كانی كورد چاره‌سه‌ر بكات ،له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌شدا به‌شێكی تر پێیان وایه جیاوازی نێوان مالیكی‌‌و عه‌بادی ته‌نیا ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سه‌اڵته. په‌رله‌مانت����اری پارت����ی له‌ئه‌نجومه‌ن����ی نوێنه‌ران����ی عێ����راق د.ئ����ه‌رده‌الن نوره‌دین له‌وباره‌یه‌وه به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند" به‌چه‌ندین به‌ڵگه بۆتان ده‌سه‌لمێنم كه‌حه‌یده‌ر عه‌بادی ده‌یه‌وێت گۆڕانكاری گهوره بكات هه‌روه‌ها نایه‌وێت له‌س����هر هه‌مان هه‌ڵه‌كانی مالیكی بڕوات ،چه‌ندی����ن ك����رده‌وه‌ی مالیكی ئهو به‌هه‌ڵ����هی ده‌زانێت بۆیه دوباره‌ی ناكاته‌وه هه‌روه‌ها وتویه‌تی ده‌مهه‌وێت ئهو به‌ڵێنانه‌ی وتومه جێ به‌جێی بكه‌م". سه‌باره‌ت به‌به‌ڵگه‌كانیشی ئاماژه‌ی بهوه
كرد كه "ئهو بریاری داوه ئهو كه‌س����انه ی گیراون‌و بێ تاوانن ئازادبكات ،به‌و شێوه‌یه‌ی له‌گه‌ڵ براده‌رانی سوننه رێكه‌وتبو،هه‌روه‌ها به‌ڵێنی ئه‌وه‌ی داوه موچه ی فه‌رمانبه‌ران‌و ئهو س����لفه‌ی هه‌یه س����ه‌رفی بكات ،به‌اڵم ده‌بێت وهزی����ری دارایی ده‌س����تبه‌كاربێت له‌كاتێك����دا وه‌زیره‌كه كوردهو هێش����تا له‌و پۆسته ده‌ستبه‌كار نه‌بوه،هه‌روه‌ها بریاری داوه هێرش بۆ س����هر سوننه‌كان رابگرێت، جگه له‌وه‌ش بریاری داوه له‌هیچ ش����وێنێك وێنه‌ی ئهو هه‌ڵنه‌واسرێت ،هه‌مو ئه‌وانه ئهو نیشان ده‌ده‌ن كه‌ئه‌و ده‌یهه‌وێت عێراقێكی بنی����اد بنێت ،هه‌ر بۆیه ئێمه گه‌ش����بینین ب����هوهی عه‌ب����ادی ده‌توانێ����ت گۆڕانكاری بكات". په‌رله‌مانت����اری یه‌كێت����ی لهئهنجومهنی نوێنه‌رانی عێراق ،ئارێ����ز عه‌بدواڵ له‌باره‌ی حه‌ی����ده‌ر عه‌بادی����هوه ئه‌وه‌ی ب����ۆ ئاوێنه رونك����ردهوه ك����ه ئ����ه‌وان چاوه‌ڕوان����ن‌و ئومێدیش����یان وایه "به‌هاوكاری الیه‌نه‌كان بتوانێت چاره‌س����ه‌ری هه‌م����و قه‌یرانه‌كانی رابردو بكات". ئ����هو وتی" ،حه‌ی����ده‌ر عه‌بادی ده‌زانێت بارودۆخ����ی عێراق به‌ده‌س����ت داعش����هوه
ئێمه وه‌كو كورد ده‌بێت چاوه‌ڕێ‌بكه‌ین ،چونكه سێ مانگ له‌به‌رده‌م سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقدایه بۆ ئه‌وه‌ی كێشه‌كانی كورد چاره‌سه‌ر بكات ئه‌وكاته ده‌رده‌كه‌وێت به‌وه‌ی ئایا ئهو له‌سه‌ر سیاسه‌ته‌كانی رابردو ده‌ڕوات یان هه‌وڵی ئهوه ده‌دات شتێكی نوێ بكات چه‌ند په‌رێش����ان بو،هه‌روه‌ها به‌شێوه‌یه‌ك ی گش����تی ده‌ستاوده‌س����ت كردنی ده‌سه‌اڵت رویداوه‌‌و مالیكی رۆش����توهو ئ����هو هاتوه، ئه‌گ����هر ئهو به‌رده‌وام بێت له‌س����هر هه‌مان سیاس����ه‌تی رابردو كه‌مالیكی گرتبویه‌به‌ر، بێگوم����ان عێراق ب����ه‌ره‌و قه‌یرانی گه‌وره‌تر ده‌ڕوات ،به‌اڵم ئه‌گ����هر په‌ندی وه‌رگرتبێت له‌هه‌ڵه‌كانی رابردو ئه‌وكاته ده‌توانێت هه‌م خۆی سه‌ركه‌وتو بێت هه‌م عێراقیش به‌ره‌و ئاراسته‌یه‌كی باش به‌رێت". ناوبراو ئاماژه‌ی ب����ه‌وه‌ش كرد كه "ئێمه وه‌كو كورد ده‌بێت چاوه‌ڕێ‌بكه‌ین ،چونكه
س����ێ مانگ له‌به‌رده‌م س����ه‌رۆك وه‌زیرانی ماوهی����هی بۆی دانراوه داواكاریه‌كانی كورد عێراقدای����ه بۆ ئ����هوهی كێش����ه‌كانی كورد جێ به‌جێ ن����ه‌كات ئه‌وا ره‌نگه له‌حكومه‌ت چاره‌س����هر بكات ئه‌وكات����ه ده‌رده‌كه‌وێت بكش����ێینه‌وه‌‌و ببینه ئۆپۆزس����یۆن ،ره‌نگه به‌وه‌ی ئایا ئهو له‌سه‌ر سیاسه‌ته‌كانی رابردو فش����ار دروس����ت بكه‌ین ،ره‌نگ����ه په‌نا بۆ ده‌ڕوات یان هه‌وڵی ئهوه ده‌دات ش����تێكی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان به‌رین بۆیه زۆر كاری تر هه‌یه ئێمه ئه‌نجامی بده‌ین". نوێ بكات دور له‌ئه‌وانه‌ی پێشو" . په‌رله‌مانت����اری گ����ۆڕان له‌ئه‌نجومه‌ن����ی ئهو په‌رله‌مانتاره‌ی یه‌كێتی جه‌خت له‌سه‌ر ئ����ه‌وه‌ش ده‌كات����هوه كه ناكرێ����ت حه‌یده‌ر نوێنه‌ران����ی عێ����راق ،له‌باره‌ی س����هرۆكی عه‌بادی له‌ئێس����تا كه‌س����هرۆكی حكومه‌تی حكومه‌تی نوێی عێراق به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند، عێراقه به‌راورد بكرێت به‌و كاته‌ی ئه‌ندام ی "جیاوازی نێوان حه‌ی����ده‌ر عه‌بادی‌‌و نوری ئهنجومهنی نوێنه‌ران ب����وه ،چونكه "ئهوه مالیكی ته‌نیا مه‌سه‌له‌ی ده‌ستاوده‌ستكردنی دو ش����وێنی جیاوازه ،ئه‌گ����هر عه‌باد ی له‌و ده‌س����ه‌اڵته ،ئه‌گینا ئهو عه‌قلیه‌ته‌ی كاری
پێده‌كرێ����ت له‌به‌غ����دا ،ده‌یه‌وێ����ت مه‌ركه‌ز به‌هێزبێ����ت پارێ����زگاكان‌و هه‌رێم الوازبێت، سه‌باره‌ت به‌داواكاریه‌كانی كوردیش سه‌ره‌تا كورد هه‌ندێك له‌و داوایانه ماوهی بۆ داناوه‌و ده‌یه‌وێت بزانێت عه‌بادی له‌ماوه‌ی ئهو سێ مانگ����ه نیه‌تی چیه؟ ئایا هه‌وڵ ده‌دات جێ به‌جێ بكرێـت بۆ نمونه مه‌س����ه‌له‌ی نه‌وت‌و غ����از باس لهوه ده‌كرێت له‌ماوه‌ی هه‌ش����ت مانگدا یاسایه‌كی بۆ ده‌ربچێت له‌مه‌سه‌له‌ی م����اده‌ی 140ئه‌گه‌ر به‌ته‌واوه‌تی جێ به‌جێ بكرێت ماوهی س����اڵێكی بۆ دانراوه ،به‌اڵم ده‌بێت ل����هو مانگ����ه موچ����هی هاواڵتیان بنێرێت". ناوب����راو ئاماژه‌ی به‌وه‌ش ك����رد له‌هه‌مو حاڵه‌تێكدا "س����ه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد هه‌ڵوێس����تی ده‌بێ����ت ئێم����ه‌ش پابه‌ندین به‌بریاری س����ه‌ركردایه‌تی سیاس����ی كورد ،ب����ه‌اڵم له‌گ����هڵ ئه‌وه‌ش����دا هێش����تا كاتی ئهوه م����اوه كورد هه‌ڵوێس����ت وه‌ربگرێت، له‌به‌رئ����هوهی حكومه‌ته‌ك����هی عه‌ب����ادی پشتگیری نێونه‌ته‌وه‌یی یه‌كجار زۆری هه‌یه هه‌تا ئهو پش����تگیریه له‌حه‌ی����ده‌ر عه‌بادی ده‌كه‌یته‌وه زۆری پێده‌چێت ،هه‌ر بۆیه زۆر زه‌حمه‌ته كورد له‌و قۆناغه‌دا بكشێته‌وه".
عێراق
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
پرۆفایل
كورد داوای سه‌رۆكایه‌تی لیژنه‌كانی هه‌رێمه‌كان‌و دهرهوهو یاسای ی ده‌كات
ریكۆرده‌كانی عه‌بادی
ئا :بارام الیه‌نه سیاسیه‌كانی عێراق له‌سه‌ر سه‌رۆكایه‌تی لیژنه‌كانی پارله‌مان ناكۆكیان هه‌یه ،به‌جۆرێك كوردو شیعه داوای سه‌رۆكایه‌تی لیژنه‌ی قانونی ده‌كه‌ن ،هه‌روه‌ها الیه‌نه سوننهو شیعه‌كانیش پێداگری له‌سه‌ر وه‌رگرتنی سه‌رۆكایه‌تی لیژنه‌ی ئاسایش‌و به‌رگری ده‌كه‌ن. پارله‌مانتارێكی كورد ده‌ڵێت "ئێمه داوای سه‌رۆكایه‌تی لیژنه‌كانی هه‌رێمه‌كان‌و په‌یوه‌ندییه‌كانی دهرهوهو كاروباری یاسایی ده‌كه‌ین". به‌پێی په‌یڕه‌وی ناوخۆی پارله‌مان ی عێ����راق ،به‌مه‌به‌س����تی ده‌رچواندنی یاساكان‌و چاودێریكردنی كاروباره‌كانی حكومه‌ت ( )26لیژنه‌ی هه‌میش����ه‌یی پێكده‌هێنرێ����ت ،ه����هر یه‌كێ����ك لهم لیژنان����ه‌ش تایبه‌ت����ن به‌چاودێ����ری كاروباری وه‌زاره‌تێك یان ده‌سته‌یه‌ك، هه‌روه‌ها ژماره‌ی ئه‌ندامانیان ده‌بێت له حه‌ڤده ئه‌ندام زیاتر نه‌بێت ،دوای رێكه‌وتنی الیه‌نه‌كان ،س����ه‌رۆكایه‌تی لیژن����ه‌كان به‌س����هر الیه‌نه‌كان����دا دابه‌ش����ده‌كرێن ،ه����هر لیژنه‌یه‌كیش سه‌رۆك‌و جێگرو بڕیارده‌رێكی ده‌بێت. رۆژی دوش����ه‌ممه‌ی رابردو پارله‌مان ده‌نگی له‌س����هر پێكهێنانی لیژنه‌كان دا ،به‌اڵم به‌هۆی ناكۆكی الیه‌نه‌كانه‌وه سه‌رۆكایه‌تی لیژنه‌كان یه‌كالنه‌كرایه‌وه‌و پێده‌چێت له‌كۆبونه‌وه‌ی ئه‌م هه‌فته‌یه‌ی پارله‌ماندا یه‌كالبكرێنه‌وه. س����ه‌رۆكایه‌تی لیژنه‌كانی پارله‌مان، به‌م جۆره دابه‌شكراون :سه‌رۆكایه‌تی چوارده لیژنه ده‌درێت����ه هاوپه‌یمانی نیش����تیمانی شیعه‌كان به‌هۆی ئه‌وه‌ی زۆرینه‌ی كورس����یه‌كانی پارله‌مانیان هه‌یه ،هه‌روه‌ها لیس����ته كوردییه‌كانی پارله‌مانی عێراق س����ه‌رۆكایه‌تی پێنج لیژنه‌یان به‌رده‌كه‌وێت ،هه‌رچی هێزه س����وننییه‌كانه س����ه‌رۆكایه‌تی چوار
پارله‌مانی عێراق لیژنه‌یان به‌رده‌كه‌وێت ،پێكهاته‌كانی دیك����ه‌ش س����ه‌رۆكایه‌تی لیژنه‌یه‌كیان به‌رده‌كه‌وێت. به‌گوێره‌ی زانیارییه باڵوكراوه‌كان، ت����ا ئێس����تا هه‌ریه‌كه ل����ه لیژنه‌كانی په‌یوه‌ندییه‌كانی دهرهوه ،ئاس����ایش‌و به‌رگری ،یاسایی ،ئابوری ،كشتوكاڵ، په‌روه‌رده ،ته‌ندروستی ،هه‌رێمه‌كان، كار ،ش����ه‌هیدان ،خوێندن����ی ب����ااڵ، ده‌س����تپاكی ،ن����ه‌وت‌و وزه ،ژماره‌ی ئه‌ندامانی����ان ته‌واوب����وهو ته‌نه����ا هه‌ڵبژاردنی ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تیان ماوه .به‌اڵم هه‌ریه‌كه ل����ه لیژنه‌كانی الوان‌و وه‌رزش ،ك����ۆچ‌و كۆچب����ه‌ران، شوێنه‌وارو گه‌ش����توگوزار ،هۆزه‌كان، كاروباری ئه‌ندامان ،ژنان ،تا ئێس����تا هه‌ریه‌كه‌ی شه‌ش تا حه‌وت ئه‌ندامیان هه‌یه. س����ه‌باره‌ت به‌چۆنێتی دابه‌شكردنی ئه‌ندامانی پارله‌مان به‌سه‌ر لیژنه‌كاندا، پارله‌مانتاری هاوپه‌یمانی نیشتیمانی ئیبراهی����م محه‌م����هد به‌حرلعل����وم، ده‌ڵێ����ت "به‌پێی ئاره‌زوو پس����پۆڕی‌‌و
ش����اره‌زاییانه ،به‌اڵم ه����هر لیژنه‌یه‌ك به‌پێی په‌یڕه‌وی ناوخ����ۆی پارله‌مان ده‌بێت ( )17 - 16ئه‌ندامی هه‌بێت". دهربارهی ئهو لیژنانه‌ی كه تا ئێستا ژم����اره‌ی ئه‌ندامی پێویس����تیان نیه، ناوبراو ده‌ڵێت "س����هرۆكی لیسته‌كان ده‌بێ����ت ئه‌ندامه‌كانی����ان به‌س����هر لیژنه‌كاندا دابه‌ش بكه‌ن". به‌ه���ۆی هه‌ڵنه‌بژاردنی س���ه‌رۆك‌و جێگ���ری لیژنه‌كان���هوه ،تا ئێس���تا ی ی به‌كاره‌كان هیچ لیژنه‌یه‌ك ده‌س���ت ی ی نه‌كردوه ،هۆكاری س���ه‌ره‌ك خ���ۆ ئه‌مه‌ش ناكۆكی لیس���ته‌كانه له‌سه‌ر وه‌رگرتنی س���ه‌رۆكایه‌تی لیژنه‌كان، چونك ه به‌وته‌ی پارله‌مانتاران له‌نێوان ی هه‌ی ه سوننهو ش���یعهو كورد ناكۆك ی له‌ب���اره‌ی س���ه‌رۆكایه‌تی لیژنه‌كان ئاس���ایش‌و به‌رگ���ری‌‌و یاس���ایی. هه‌روه‌ها هه‌ندێك له لیژنه‌كانی وه‌كو وه‌زرش‌و ئاواره‌و ك���ۆچ‌و كۆچبه‌ران‌و ش���وێنه‌وارو گه‌ش���توگوزار تا ئێستا ژم���اره‌ی ئه‌ندامانی���ان ته‌واونه‌بوه، پارله‌مانتارانی���ش به‌كۆم���هڵ رو ل ه
پێموایه پارله‌مان لهم خوله‌یدا ی له‌ڕێگه لیژنه‌كانیه‌و‌ه زۆر كاراو كاریگه‌رتر ده‌بێت ل ه خوله‌كانی پێشو
لیژنه‌كان���ی دهرهوهو ئاس���ایش‌و ی به‌رگری‌‌و نه‌زاه���هو دارایی‌‌و كاروبار یاسایی ده‌كه‌ن. به‌حرلعلوم به‌هیوایه ئ���هم لیژنان ه ی رۆڵێكی باش بگێڕن ،له‌ده‌رچواندن چه‌ندین قانونی گرنگ كه تا ئێس���تا په‌س���ه‌ند نه‌ك���راون ،ل���ه نمون���هی ی ئ���هو قانونان���ه‌ش بودج���هو دادگا فیدراڵییه .هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "پێموای ه ی پارله‌م���ان ل���هم خوله‌ی���دا له‌ڕێگه لیژنه‌كانی���هوه زۆر كاراو كاریگه‌رت���ر ی پێشو". ده‌بێت ل ه خوله‌كان هه‌رچی س���ه‌باره‌ت ب���ه‌داواكاری‌‌و ی الیه‌نه كوردییه‌كانه ،وه‌كو خواس���ت ی پارله‌مانت���اری یه‌كێتی نیش���تیمان كوردستان بهختیار جه‌بار شاوهیس رونیده‌كاته‌وه ،الیه‌ن���ه كوردییه‌كان ی ی لیژنه‌كان��� داوای س���ه‌رۆكایه‌ت ی ی یاس���ایی ،په‌یوه‌ندییه‌كان كاروبار ی هه‌رێمه‌كانی���ان دهرهوهو كاروب���ار ی ی "له‌كۆبون���هوه ك���ردوه .وتیش��� داهات���وی پارله‌ماندا ده‌نگ له‌س���هر ی لیژنه‌كان ده‌درێت". سه‌رۆكایه‌ت
ی سه‌ر له‌الیه‌ن خۆیه‌وه پارله‌مانتارێك به‌هێز‌ه س���وننییه‌كان رونیده‌كاته‌وه، ی لیژنه‌ی ئاسایش‌و داوای سه‌رۆكایه‌ت به‌رگری���ان كردوه ،به‌اڵم ش���یعه‌كان ی ناڕازی���ن ،هه‌روه‌ه���ا ك���ورد داوا ی ی یاسای ی لیژنه‌ی كاروبار سه‌رۆكایه‌ت ده‌كات‌و شیعه‌كانیش ناڕازین. ی ی عێراق له‌سه‌ر لیست پارله‌مانتار ی هێزه عێراقی���ه‌كان محهمهد یه‌كێت ی ده‌كات وه‌كو كه‌ربول���ی ،ئاش���كرا ی چوار الیه‌ن ه سوننیه‌كان سه‌رۆكایه‌ت لیژنه‌ی���ان به‌رده‌كه‌وێ���ت ،هه‌روه‌ها س���ه‌رۆكایه‌تی ئهو لیژنه‌یه‌ش���ی بۆ توركمان���ه‌كان دان���راوه ،ده‌درێت��� ه ی ی له‌چوارچێوه ئ���هو توركمانان���ه ی لیسته‌كه‌یاندان .له‌باره‌ی سه‌رۆكایه‌ت ی لیژنه‌كانی���ش ،وت���ی "ئێم��� ه داوا س���ه‌رۆكایه‌تی لیژن���هی ئاس���ایش‌و به‌رگریمان كردوه ،به‌اڵم ش���یعه‌كان ناڕازین ،هه‌روه‌ها الیه‌نه كوردییه‌كانیش ی ی لیژنه‌ی كاروبار داوای سه‌رۆكایه‌ت ی ده‌كه‌ن‌و شیعه‌كانیش سورن یاسای له‌سه‌ر وه‌رگرتنی".
كوردستانی بڕی ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر وهزیری دارای����ی كورد بێت ئ����هو جۆره كارانه ناكات". م����اوهی نۆ مانگه به‌بڕی����اری نوری مالیكی ،گه‌مارۆی ئاب����وری خراوه‌ته س����هر هه‌رێمی كوردس����تان‌و موچهو بودجه‌ی هاواڵتیانی كوردستان بڕاوه. له‌ئێستاش����دا كورد وه‌زاره‌تی دارایی وهرگرتوه ،د.موسه‌ننا ره‌تیده‌كاته‌وه وه‌رگرتن����ی ئ����هو وه‌زاره‌ت����ه كۆتایی به‌كێش����هی بڕین����ی موچ����هو بودجه بهێنێت ،به‌هۆكاری ئه‌وه‌ی "بودجه‌ی هه‌رێم راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندی به‌سه‌رۆك وه‌زیرانه‌وه هه‌یه" .له‌باره‌ی س����ودی ئهو وه‌زاره‌ته‌ش ،ده‌ڵێت "ته‌نها سودی ئه‌وه‌یه له‌مه‌ودوا كورد ئاگاداری توانا داراییه‌كانی عێراق ده‌بێت‌و ناتوانرێت راستیه‌كان له‌كورد بشاردرێته‌وه". له‌باره‌ی پێدان����ی وه‌زاره‌تی دارایی به‌ك����وردو ئه‌گ����ه‌ری چاره‌س����ه‌ربونی كێش����هی بودج����ه له‌نێ����وان هه‌رێم‌و به‌غدا ،پارله‌مانتاره‌كه‌ی گۆڕان ئاماژه ب����ه‌وه‌ده‌كات ئهو كێش����انه‌ی له‌نێوان هه‌رێم‌و به‌غدا ه����ه‌ن ته‌نها په‌یوه‌ندی بهی����ه‌ك وه‌زاره‌ت����هوه نی����ه ،ب����ه‌اڵم "به‌دڵنیایی����هوه بونی وه‌زیرێكی كورد له‌وه‌زاره‌ت����ی دارای����ی كاریگه‌ی خۆی هه‌یه". سه‌باره‌ت به‌وه‌زاره‌ته‌كانی كورد له‌و كابینه‌یه‌داو به‌تایبه‌تی����ش وه‌زاره‌تی دارایی ،نوره‌دی����ن پێیوایه وه‌زاره‌تی دارایی یه‌كێكه له‌وه‌زاره‌ته گرنگه‌كانی عێ����راق‌و ئه‌مج����اره زۆر پێداگیری����ان له‌وه‌رگرتنی ك����ردوه له‌بری وه‌زاره‌تی دهرهوه ،چونك����ه "زۆرب����هی ئ����هو كێشانه‌ی كه په‌یوه‌ندی به‌هاواڵتیان‌و فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی كوردس����تانه‌وه هه‌ی����ه ،له‌ڕێگ����هی وه‌زاره‌ت����ی داراییه‌وه‌یه".
دوای راگه‌یاندنی بڕیاری به‌شداریكردن له‌حكومه‌ت����دا ،رایانگه‌یان����د م����اوهی س����ێ مان����گ چاوه‌ڕوان����ی حه‌یده‌ری عه‌بادی ده‌كه‌ن ،ب����ۆ جێبه‌جێكردنی خواس����ته‌كانیان ،ئه‌گه‌رهات����و ل����هو ماوه‌یه‌شدا كێشه‌كان چاره‌سه‌ر نه‌بون ئه‌وا هه‌ڵوێس����تی دیكه‌ی����ان ده‌بێت، پارله‌مانتارێكی پارتیش ده‌ڵێت ئه‌مه دوا هه‌له‌ده‌یده‌ین به‌حكومه‌تی عێراق. پارله‌مانتاری عێراق له‌س����هر لیستی پارتی ئ����ه‌رده‌اڵن نوره‌دین ،رایگه‌یاند ئهو س����ێ مانگه دوا هه‌ل����ه دراوه‌ته حكومه‌تی عێراق ،له‌وه‌اڵمی ئه‌وه‌شدا ئه‌گه‌ر هاتو لهم ماوه‌یه‌دا كێش����ه‌كان چاره‌س����هر نه‌كران ،نوره‌ده‌ین ده‌ڵێت "ئ����ه‌وا ئێمه بۆ خۆمان رێگه‌ی خۆمان ده‌گرین‌و خۆمان كێش����ه‌كانی خۆمان چاره‌سه‌ر ده‌كه‌ین". له‌ب����اره‌ی پالنی كورد دوای كۆتایی هاتنی ئهو س����ێ مانگ����هی كه كورد بۆ عه‌بادی داناوه ،موس����ه‌ننا ئهمین داواده‌كات كورد به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان به‌ش����داریكردنی خۆی هه‌ڵپه‌سێرێت‌و به‌ش����دارییه‌كی چاالكان����هی نه‌بێت‌و ناردن����ی ناوی وهزی����ره‌كان دوابخات، س����ه‌باره‌ت به‌گرنگی ئهو هه‌نگاوانه‌ش ده‌ڵێ����ت "گرنگ����ی له‌وه‌دای����ه كورد له‌گفتوگ����ۆی به‌رده‌وامدابێ����ت له‌گه‌ڵ عه‌بادی ،تاكو ده‌گه‌ن به‌چاره‌سه‌رێك بۆ كێشه‌كانی نێوانیان".
وه‌زیر ی دارای ی ناتوانێت كێشه‌ی بودج ه ی هه‌رێم چاره‌سه‌ر بكات ئا :محهمهد عه‌بدولستار
ئه‌ندامێكی وه‌فدی دانوستانكاری كورد رایده‌گه‌یه‌نێت جگه له‌به‌شداریكردن له‌حكومه‌تدا ،هیچ بژارده‌یه‌كی دیكه‌ی له‌به‌رده‌مدا نه‌بوه ،به‌پالنی ئه‌مه‌ریكاش وه‌زاره‌تی داراییان پێدراوه‌و ئهمهریكاو ئێرانیش به‌سه‌ر زاره‌كی به‌ڵێنی جێبه‌جێكردنی داواكارییه‌كانی كوردیان داوه. پارله‌مانتارێكی پارتی دیموكراتی كوردستانیش ده‌ڵێت "تاكو ئه‌وكاته‌ی كه كورد له‌عێراق جیاده‌بێته‌وه، پێویسته له‌حكومه‌تی عێراقدا به‌شداربێت". هه‌فت����هی راب����ردو پێن����ج هێ����ز‌ه سیاس����یه‌كه‌ی كوردستان كه خاوه‌نی كورس����ین له‌پارله‌مان����ی عێراق����دا، بڕیاریاندا به‌شداری كابینه‌كه‌ی حه‌یده‌ر عه‌بادی بكه‌ن ،به‌اڵم تائێس����تا له‌سه‌ر داخوازییه‌كانی كوردو ئهو پۆستانه‌ی وه‌ریده‌گ����رن رێكه‌وتن����ی كۆتای����ی نهكراوه .پارله‌مانتارانی كوردیش كه به‌ش����داربون له‌كۆبونه‌وه‌ی متمانه‌دان به‌حكومه‌تی نوێی عێ����راق ،بۆچونی جیاوازییان له‌باره‌ی به‌ش����داریكردنی كورد له‌حكومه‌تی عێراقدا هه‌یه. كوردو فشاره ناوخۆییو نێوده‌وڵه‌تیه‌كان به‌بۆچون����ی پارله‌مانتاران����ی كورد، جگه له‌بارودۆخی ئابوریو س����ه‌ربازی كورد له‌الیه‌ك‌و فشاری واڵتان‌و دۆخی ناوچه‌كه كوردی ناچاركردوه به‌شداری له‌حكومه‌ته‌كه‌ی عه‌بادیدا بكات .وه‌كو ئه‌ندامی وه‌فدی دانوستانكاری كوردو ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق له‌فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ زانا رۆس����تایی ،رونیده‌كاته‌وه بارودۆخی ئێستای هه‌رێمی كوردستان به‌هۆی ئ����هوهی له‌حاڵه‌تی جه‌نگدایه‌و باری ئابوری كوردستان باش نیه ،بۆیه
له‌ئێستادا كورد جگه له‌به‌شداریكردن له‌حكومه‌تدا هیچ بژارده‌یه‌كی باشتری له‌به‌رده‌ست نیه. له‌الی����ه‌ن خۆی����هوه پارله‌مانت����اری عێراق‌و ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان ئارێز عه‌بدواڵ، پێیوای����ه هه‌لومه‌رجی كوردس����تان‌و عێ����راق‌و ناوچه‌كه ،به‌ش����داریكردنی ك����وردی له‌حكومه‌تی نوێ����ی عێراقدا به‌سه‌ر سه‌ركردایه‌تی كورددا سه‌پاند. به‌اڵم پارله‌مانت����اری عێراق‌و ئه‌ندامی س����ه‌ركردایه‌تی یه‌كگرتوی ئیس��ل�امی د.موس����ه‌ننا ئه‌می����ن ،راش����كاوانه ده‌ڵێ����ت "ئێران‌و ئه‌مه‌ری����كا كوردیان به‌به‌ش����داریكردن له‌حكومه‌ت����ی نوێی عێراق ناچاركردوه" .راشیده‌گه‌یه‌نێت ك����ورد جگ����ه له‌به‌ش����داریكردن هیچ رێگه‌یه‌كی دیكه‌ی له‌به‌رده‌م نه‌بوه. ب����ه‌ڕای پارله‌مانت����اری پارت����ی له‌په‌رله‌مانی عێراق ئه‌رده‌اڵن نوره‌دین، تاوه‌كو ئهو كاته‌ی كورد جیاده‌بێته‌وه له‌عێراق ،پێویسته له‌حكومه‌تی عێراقدا به‌شداربێت .له‌وباره‌یه‌وه ده‌ڵێت "تاكو ئه‌وكاته‌ی كه پشتگیری نێوده‌وڵه‌تیمان لێده‌كریت‌و ده‌بینه واڵتێكی سه‌ربه‌خۆ، پێویس����ته به‌شداری حكومه‌تی عێراق بكه‌ین" .ب����ه‌اڵم پارله‌مانتاری عێراق له‌فراكس����یۆنی گۆڕان كاوه محهمهد، به‌شداریكردنی كورد له‌حكومه‌ته‌كه‌ی عه‌بادی����دا بۆ ئ����هوه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه ك����ورد پێگه‌یه‌ك����ی ئاب����وری‌و ئه‌منی به‌هێ����زی نه‌بوه .باس له‌وه‌ش����ده‌كات ئهو سیاس����ه‌ته‌ی مالیكی له‌به‌رامبه‌ر ك����ورد په‌یڕه‌وی كرد به‌بڕینی بودجه‌و موچه‌ی كوردستان ،كاریگه‌ری ته‌واوی هه‌بو له‌س����هر حكوم����هتو هاواڵتیانی هه‌رێم����ی كوردس����تان ،بۆی����ه "ئێمه نه‌مانده‌توان����ی لهوه زیات����ر به‌رگه‌ی بڕینی موچه بگرین". ئه‌مه‌ریكا دارایی به‌خشیه كورد سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌كۆبونه‌وه‌ی
كورد جگ ه له‌به‌شداریكردن هیچ رێگه‌یه‌كی دیكه‌ی له‌به‌رده‌م نه‌بوه متمان����ه‌دا به‌كۆبونه‌وه‌كه‌ی رایگه‌یاند، ك����ورد وهزی����ری دارای����یو جێگ����ر ی سه‌رۆك وه‌زیران‌و وهزیری رۆشنبیری به‌رده‌كه‌وێ����ت ،الیه‌نه كوردییه‌كانیش باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كورد وه‌زاره‌ته‌كانی ك����ۆچ‌و كۆچبه‌ران‌و گه‌ش����ت‌و گوزارو كاروباری ژن����ان وه‌رده‌گرێت ،به‌بڕوای هه‌ندێك له‌چاودێرانیش وه‌زاره‌ته‌كانی ی گرنگ نین‌و پش����كی كورد وه‌زاره‌ت���� له‌ئاس����تی خواس����ت‌و داخوازییه‌كانی كوردا نین. پارله‌مانتاره‌كه‌ی كۆمه‌ڵ ،ئاشكرای ده‌كات پێدان����ی وه‌زاره‌ت����ی دارای����ی به‌كورد‌و وه‌زاره‌تی نه‌وت به‌دۆستێكی كورد ،پالن����ی ئه‌مه‌ریكا بوه .ئه‌وه‌ش به‌مه‌به‌ستی چاره‌س����ه‌ركردنی كێشه داراییه‌كان‌و دۆس����یه‌ی نه‌وت له‌نێوان هه‌رێ����م‌و ناوه‌ندا .به‌اڵم ئارێز عه‌بدواڵ، رایده‌گه‌یه‌نێ����ت هه‌م����و وه‌زاره‌ته‌كان گرنگ����ی خۆی����ان هه‌ی����ه ،به‌تایبه‌تی وه‌زاره‌تی دارای����ی ،چونكه "له‌ماوه‌ی رابردودا وهزی����ری دارایی به‌بڕیارێكی سه‌رزاره‌كی سه‌رۆك وهزیران بودجه‌ی
7
گره‌نتیه‌كانی ئهمهریكاو ئێران له‌ب����اره‌ی بون����ی زه‌مان����هت ب����ۆ جێبه‌جێكردن����ی داواكاریه‌كانی كورد له‌حكومه‌تی عێراق����دا ،پارله‌مانتاری عێ����راق له‌فراكس����یۆنی كۆم����هڵ زانا رۆستایی ،ده‌ڵێت "ته‌نها زه‌مانه‌ت ئهو زه‌مانه‌ته س����ه‌رزاره‌كییه‌ی ئهمهریكاو ئێ����ران‌و نه‌ت����هوه یه‌كگرتوه‌كانه ،كه رایانگه‌یاند ئێمه به‌هه‌مو ش����ێوه‌یه‌ك پشتگیری‌و زه‌مانه‌تی جێبه‌جێكردنی سێ مانگه‌كه‌ی كورد س����ه‌ركردایه‌تی سیاسی كوردستان داواكاریه‌كانتان ده‌كه‌ین".
له‌كاتێكدا س����ێیه‌كی خاكی عێراق له‌ژێر كۆنترۆڵی داعش����دایه ،كه‌چی تا ئێس����تا وهزی����ری به‌رگری نییه ،زیات����ر له‌نیوه‌ی ئه‌ندامان����ی كابینه‌كه‌ش����ی خاوه‌ن����ی دو ره‌گه‌زنام����ه‌ن ،به‌ش����ێك له‌وه‌زیره‌كانیش بۆ رازیكردنی ئه‌مه‌ری����كاو ئێران‌و واڵتانی عه‌ره‌ب����ی دان����راون ،ئه‌م����ه پێكهات����هی كابینه‌كه‌ی حه‌یده‌ر عه‌بادییه. به‌پێچه‌وانه‌ی كابینه‌ی پێش����وه‌وه ،كه پێكهێنانه‌ك����هی م����اوهی هه‌ش����ت مانگی خایاند ،حه‌ی����ده‌ر عه‌بادی هه‌فته‌ی رابردو توان����ی دوای چوار زیاتر له‌چ����وار مانگ له‌به‌ڕێوه‌چون����ی هه‌ڵبژاردن����ی پارله‌مان، پێكهات����هی حكومه‌ته‌كه‌ی به‌بێ ئاماده‌یی وه‌زیره كورده‌كان‌و بونی وه‌زیرانی ناوخۆو به‌رگری‌‌و بونی س����ێ جێگر بۆ س����ه‌رۆك وهزیران راگه‌یاند. چاودێرانی ره‌وش����ی عێراق‌و نوسه‌ران، پێیانوای����ه له‌پێكهێنان����ی حكومه‌ته‌كه‌یدا عه‌ب����ادی هه‌ندێ����ك ریك����ۆردی نوێ����ی تۆمارك����ردوه ،هه‌روه‌ه����ا چه‌ندین گرفت‌و له‌مپه‌ریشی له‌به‌رده‌مدایه ،كه دیارترینیان ئه‌مانه‌ن: یه‌كه‌م :لهم كابینه‌یه‌دا ،جێگری پێشوی سه‌رۆك كۆمار ،سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشوتر، دو جێگ����ری پێش����وی س����ه‌رۆك وهزیران بونه‌ت����ه وه‌زیر ،هه‌روه‌ها ژماره‌یه‌كی دیكه له‌و سه‌ركرده سیاسیانه‌ی له‌دوای روخانی رژێمی به‌عس����هوه بونه‌ته كاربه‌ده‌س����ت، پۆس����تی وه‌زیریان وهرگرتوه ،كه به‌بڕوای چاودێران ئه‌مه بۆ رازیكردن‌و جێكردنه‌وه‌ی ئهو كه‌س����انه‌یه له‌حكومه‌تدا .س����ه‌رباری هه‌م����و ئه‌وانه س����ێ جێگر بۆ س����ه‌رۆك وهزیران دیاریكراوه‌‌و ئه‌وه‌ش به‌حاڵه‌تێكی ده‌گمه‌ن داده‌نرێت. دوه‌م :عه‌بادی ناوی وه‌زیره‌كانی ژینگه‌و رۆش����نبیری راگه‌یاند ،كه‌چی كاندیدی بۆ وه‌زاره‌ته‌كان����ی به‌رگ����ری‌‌و ناوخ����ۆ نه‌بو، كه دو هه‌س����تیارترین پۆس����تی ئه‌منی‌‌و سه‌ربازیین ،ئه‌مه له‌كاتێكدایه ماوهی سێ مانگ زیاتره سێیه‌كی خاكی عێراق له‌ژێر ده‌س����ه‌اڵتی چه‌كدارانی داعشدایه‌‌و به‌شی زۆری س����وپای عێ����راق هه‌ڵوه‌ش����اته‌وه. نوسه‌رێك ده‌نوسێت "پێویستی هه‌نوكه‌یی عێراق رێكخستنه‌وه‌ی هێزه چه‌كداره‌كان‌و گه‌ڕان����هوهی ده‌س����ه‌اڵتی ده‌وڵه‌ت����ه ب����ۆ سه‌رجه‌م پارێزگاكان ،هه‌روه‌ها له‌ناوبردنی داع����ش‌و بنیادنان����هوهی ژێرخانی ئابوری واڵته ،كه‌چی عه‌ب����ادی ناوی وه‌زیره‌كانی ناوخۆو به‌رگری رانه‌گه‌یاند". س���ێیه‌م :ریكۆردێكی نوێ���ی كابینه‌كه‌ی عه‌ب���ادی وه‌زیره‌كانیه‌ت���ی ،چونكه نیوه‌ی ئه‌ندامانی كابینه‌كه‌ی به‌جێگرانی س���ه‌رۆك وه‌زیرانیش���هوه ،ئهو ماوه‌یه ی له‌ده‌ره‌وه‌ی عێراق ژی���اون زیات���ره له‌و ماوهی���هی كه له‌عێ���راق بون ،هه‌ندێك له‌وه‌زیره‌كانیش���ی تا ئێس���تا ش���وێنی مانه‌وه‌یان ش���اره‌كانی عه‌ممان‌و ت���اران‌و ئه‌س���ته‌نبوڵ‌و له‌نده‌ن‌و پایته‌خته‌كانی دیكه‌ی���ه نه‌وه‌كو عێراق ،تا وه‌رگرتنی پۆسته‌كانیان هه‌ندێكیان سااڵنه جارێ���ك یان دو ج���ار گه‌ش���تی به‌غدایان كردوه .ئهو وه‌زیرانه‌شی كه ماوه‌یه‌كی زۆره له‌عێ���راق ده‌ژین ،تا ئێس���تا خێزانه‌كانیان هه‌ر ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت ده‌ژی���ن ،له‌كاتێكدا پێویس���ته وهزی���رو كاربه‌ده‌س���تانی واڵت به‌رخوردی راسته‌وخۆیان له‌گه‌ڵ هاواڵتیاندا هه‌بێ���ت ،ب���ۆ ئ���هوهی هه‌س���ت به‌گرفت‌و كێش���هو پێداویس���تیه‌كانیان بكه‌ن‌و هه‌وڵی چاره‌سه‌ركردنیان بده‌ن. چواره‌م :یه‌كێكه له‌س���یما دیاره‌كانی ئه‌م كابینه‌ی���ه ،نه‌ب���ون یان بون���ی ژماره‌یه‌كی كه‌می ئهو نهوه سیاس���یه نوێیه كه له‌دوای روخانی رژێمی به‌عس���هوه له‌ساڵی ()2003 ده‌ركه‌وتن ،به‌ڵكو له‌بری ئه‌مان ئهو كه‌سانه بونه‌ته وه‌زیر كه له‌عێراق هه‌اڵتبون ،یاخود دوای گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ عێراق له‌ناوچه‌ی سه‌وز نیش���ته‌جێبون‌و نه‌گه‌ڕانه‌وه بۆ ناوچه‌كانی خۆیان‌و ژیانێكی جیاواز له‌هاواڵتیانی عێراق ژیاون. پێنج���هم :له‌دیاریكردن���ی وه‌زیره‌كاندا، هێن���ده‌ی بای���ه‌خ به‌رازیكردن���ی ده‌وڵه‌تان دراوه ،ئهوهنده بایه‌خ به‌داڕشتنی سیاسه‌تی دهرهوه ن���ه‌دراوه به‌ئامانج���ی گێڕان���هوهی پێگ���هی عێ���راق بۆ نێ���و ك���ۆڕو كۆمه‌ڵی نێوده‌وڵه‌ت���یو هه‌رێمایه‌ت���ی ،بۆی���ه ل���هم ئه‌نجومه‌نه‌دا له‌بری به‌دیهێنانی به‌رژه‌وه‌ندی هاواڵتیانی عێراق ،كه‌سانێك كراون به‌وه‌زیر له‌پێن���اوی رازیكردنی ئه‌مه‌ری���كاو ئێران‌و واڵتان���ی عه‌ره‌بی ،واته له‌چوارچێوه‌ی هێزه سیاس���یه‌كانی عێراقدا هاوپه‌یمانیه‌تی هێزه ده‌ره‌كیه‌كانی عێراق دروستكراوه.
8
ئابوری
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
ئه‌م الپه‌ڕه‌ی ه ب ه سپۆنسه‌ری گروپی کۆمپانیاکانی قه‌یوان چاپ‌و باڵوده‌کرێته‌وه
گۆڕانكاری له‌رێنماییه‌كانی هاتنی كرێكاری بیانی ده‌كرێت
ی له‌هه‌رێمدا هه‌ن ی بیان 25هه‌زار كرێكار ئا :ئاسۆ سه‌راوی وهزیری كاروكاروباری كۆمهاڵیهتی رایده‌گه‌یه‌نێ ،گۆڕانكاریی له‌رێنماییه‌كان ی هاتنی كرێكاری بیانی ده‌كه‌ن ،به‌نیازیشن راسته‌وخۆ دانیشتن له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئهو واڵتانه بكه‌ن كه كرێكار بۆ كوردستان ده‌نێرن ،وهزیری ته‌ندروستیش ئاشكرای ده‌كات به‌هۆی ئه‌وه‌ی ئایدزیان هه‌بوه ئه‌مساڵ 8كرێكاریان ره‌وانه‌ی واڵته‌كانیان كردۆته‌وه. به‌سه‌دان كرێكاری بیانی به‌قاچاخ هاتونه‌ته هه‌رێمه‌وه به‌پێ���ی ئاماره‌كان���ی وه‌زاره‌ت���ی كاروكاروب���اری كۆمه‌اڵیه‌ت���ی له‌هه‌رێم���دا كوردس���تاندا زیاتر له25ه���ه‌زار كرێكاری بیانی هه‌ن ،لقی س���لێمانی س���ه‌ندیكای كرێكارانی بیناسازییش ئهوه ده‌خه‌نه رو كه جگه‌له‌و ئامارانه‌ی وه‌زاره‌تی كار‌وكاورباری كۆمهاڵیهتی به‌سه‌دان كرێكاری بیانی تریش هه‌نكه به‌رێگای قاچ���اخ هاتونه‌ته هه‌رێم‌و ناوی���ان تۆم���ار نهكراوه ،پێنجش���ه‌ممه‌ی رابردوش چه‌ند وه‌زاره‌تێكی په‌یوه‌ندیداری وه‌ك (ته‌ندروستی‌‌و ناوخۆ ،پیشه‌سازیی‌‌و كاروكاروباری كۆمهاڵیهتی له‌شاری هه‌ولێر كۆبونه‌وه‌یه‌كیان به‌مه‌به‌س���تی رێكخستنی هاتنی كرێكاری بیانی ئه‌نجامدا. له10رۆژ زیاتر بمێنێته‌وه پشكنینی بۆ ده‌كه‌ن وهزیری ته‌ندروس���تی هه‌رێم د.ڕێكه‌وت حه‌مه‌ره‌شید كه ئاماده‌ی ئهو كۆبونه‌وه‌یه بو به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند كاری ئه‌وان وه‌ك الیه‌نی ته‌ندروس���تی ئه‌وه‌یه هه‌ر كه‌سێك بێته هه‌رێ���م زیاتر ل���ه 10رۆژ بمێنێته‌وه داوای ئیقام���ه ب���كات ئه‌وا ئ���ه‌وان چه‌ند پش���كنینێكی بۆ ده‌كه‌ن"جا ئهو كه‌س���ه كرێكار بێت یان به‌هه‌ر مه‌به‌س���تێك بێته كوردستانپش���كنینی بۆ ده‌كه‌ین ،له‌چه‌ند واڵتێك���ی ئه‌فریق���اش وه‌ك واڵته‌كان���ی سیرایلیۆن‌و گینیا‌و نێجیریا كه نه‌خۆشیی ئیب���ۆالی تێدا باڵوه هاتنی كرێكاری بیانی قه‌ده‌غه‌كراوه" وهزیری ته‌ندروستی هه‌رێم
وهزیری ته‌ندروستی: ئه‌مساڵ هه‌شت كرێكاری بیانی به‌هۆی ئه‌وه‌ی توشی ئایدز بون ره‌وانه‌ی واڵته‌كانیان كراونه‌ته‌وه کۆمه‌ڵێک کرێکاری بیانی له‌ڕۆژێکی پشودا ئاش���كرای ده‌كات له‌سه‌ره‌تای ئه‌مساڵه‌و‌ه 8كرێكاری بیانیی���ان ره‌وانه‌ی واڵته‌كانیان كردۆت���هوه دوای ئه‌وه‌ی بۆیان دهركهوتوه كه توشی نه‌خۆشیی ئایدز بون. هاتنیان راسته‌وخۆ ده‌بێت‌و له‌رێگای واڵتی سێیهمهوه نابێت وهزی���ری كاروكاروب���اری كۆمه‌اڵیه‌ت���ی محهمهد هاودیانی ،له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێنه ئام���اژه ب���هوه ده‌كات كه‌ئێس���تا كار بۆ ئهوه ده‌ك���ه‌ن ئهو واڵتانه دیاری بكه‌ن كه كرێكاری بیانی لێوه بێنن بۆ كوردس���تان، به‌نیازیش���ن یاداش���تنامه‌ی لێكتێگه‌یشتن راس���ته‌وخۆ له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئهو واڵتانه واژۆ بك���ه‌ن ت���ا هاتنیان بۆ كوردس���تان
راسته‌وخۆ بێت‌و له‌رێگای واڵتی سێیهمهوه نه‌بێت ،هه‌روه‌ه���ا جه‌ختی له‌وه‌ش كردوه كه هه‌مو رێگایه‌ك ده‌گرنه به‌ر بۆ رێگرتن له‌هاتنی كرێكاری بیانی به‌شێوه‌ی قاچاخ، به‌پێی ئهو ئاماره‌ش كه له‌الی ئه‌وانه زیاتر له 25ه���ه‌زار كرێكاری بیان���ی له‌هه‌رێمدا ه���هنو 20كۆمپانیاش ك���ه كاری هێنانی كرێكاری بیانی ده‌كه‌ن ،ناوبراو ئه‌وه‌ش���ی خس���ته‌روكۆبونه‌وه‌ی داهاتوی���ان له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌ت���ه په‌یوه‌ندیداره‌كان���ی حكومه‌تی هه‌رێ���م بۆ ئهو مه‌به‌س���ته ده‌بێت كه ئهو واڵتانه دی���اری بكه‌ن كه نابێت كرێكاریان بێته هه‌رێمه‌وه ،ئهو وتیشی "باشترین دو واڵت كه هاتنی كرێكاره‌كانیان بۆ كوردستان زۆر گونجاوه نیپاڵ‌و ئه‌ندۆنیزیایه".
فۆتۆ :ئاوێنه نابێت مانه‌وه‌یان بگاته هه‌شت ساڵ وهزی����ری كاروكاروب����اری كۆمه‌اڵیه‌ت ی هێم����ای به‌وه‌ش����دا له‌ئێس����تادا كار ب����ۆ هه‌مواركردن����هوهی رێنمایی ژماره س����ێی هاتنی كرێ����كاری بیانی ده‌كه‌ن ،هه‌روه‌ها باس����ی له‌وه‌ش كرد ك����ه تابێت مانه‌وه‌ی كرێكاری بیانی له‌كوردس����تان له‌هه‌ش����ت س����اڵ زیاتر بێ����ت "ئه‌گه‌ر ل����هوه زیاتر مایه‌وه ب����ۆی هه‌ی����ه داوای ڕه‌گه‌زنامه‌ی عێراقی بكات،هه‌ربۆی����ه وه‌ها دیاریكراوه كه مانه‌وه‌ی كرێكاری بیانی له‌پێنج ساڵ زیاتر نه‌بێت". له‌ب����اره‌ی ئ����ه‌وه‌ش ،ك����ه كرێ����كاری ناوخۆیی ت����كا ده‌كه‌ن كه رێگریی بكرێت له‌هاتنی كرێ����كاری بیانی به‌هۆی ئه‌وه‌ی
ك����ه كاری����ان ده‌س����تناكه‌وێت ،وه‌زیر ی كاروكاروب����اری كۆمه‌اڵیه‌ت����ی وتی "هه‌ر كۆمپانیایه‌ك كرێكاری پێویست بو ده‌بێت له‌رۆژنامه‌یه‌كی فه‌رمیه‌وه بانگه‌واز بكات، ئه‌گه‌ر كرێكاری ناوخۆی ده‌س����تنه‌كه‌وت، ئهو كات����ه رێگه‌ی پێده‌درێ����ت كرێكاری بیانی بێنێ". له‌الیه‌ن هه‌ندێ له‌كۆمپانیاكانه‌وه غه‌دریان لێده‌كرێت ب����ه‌ده‌ر ل����هو ئاماران����هی وه‌زاره‌ت����ی كاروكاروباری كۆمهاڵیهتی باڵویكردونه‌ته‌وه س����ه‌باره‌ت به‌بون����ی كرێ����كاری بیان����ی، به‌سه‌دانی تریش هه‌ن كه تۆمار نه‌كراون، چونكه به‌رێگای قاچاخ هاتونه‌ته هه‌رێمه‌وه،
س����هرۆكی لق����ی س����لێمانی س����ه‌ندیكای كرێكارانی بیناس����ازیی عوسمان زیندان ی وه‌ها ده‌ڵێت ،ناوبراو له‌و بڕوایه‌دایه هاتنی كرێ����كاری بیانی یه‌كێك����ه له‌هۆكاره‌كانی كه‌مبونه‌وه‌ی كار بۆ كرێكاری ناوخۆ ئهو ناشیشارێته‌وه" ،به‌هۆی ئه‌وه‌ی كرێكاری بیانی ش����اره‌زای رێسا‌و یاس����اكانی ئه‌م واڵته نییه زۆرجار له‌الیه‌ن كۆمپانیاكانه‌وه غه‌دری����ان لێده‌كرێ����ت بۆی����ه پێویس����ته الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار له‌حكومه‌ت به‌باش����ی به‌دواداچ����ون له‌وباره‌یه‌وه ب����كات ،ئێمه له‌گه‌ڵ هاتنی كرێكاری بیانین به‌مه‌رجێك له‌ژێر چاودێریدابن‌و نه‌ش����هێڵرێت له‌الیه‌ن هی����چ كه‌س����ێكه‌وه مافه‌كانیان پێش����ێل بكرێت".
"به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شاره‌وانییه‌كانی گه‌رمیان به‌نایاسایی رێگ ه له‌دابه‌شكردن ی 302دۆنم زه‌وی ده‌گرێت" ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد ماوهی دو ساڵه له‌قه‌زای كفری بڕیاری قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌ی خاوه‌نی302 دۆنم زه‌وی دراوه كه حكومه‌ت به‌نیازه بۆ پرۆژه‌یه‌كی نیشته‌جێبونی بۆ مامۆستایان‌و فه‌رمانبه‌ران‌و دابه‌شكردن به‌كاریبهێنێت ،كه‌چی قایمقام‌و شاره‌وانی كفری رێگرن له‌قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌یان ،به‌وه‌ی خاوه‌ن ئهو 302دۆنمه 500پارچه زه‌وییان به‌رده‌كه‌وێت ،پارێزه‌ری ئهو دۆسێیه‌ش ده‌ڵێت "ئه‌وان به‌نایاسایی رێگه‌یان له‌قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌كه گرتوه‌و داواكارم وه‌زاره‌تی شاره‌وانی‌‌و ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنان چاره‌سه‌ری كێشه‌كه بكه‌ن". خاوه‌نی دو دۆنم له‌و زه‌وییانه‌حه‌سه‌ن عومه‌ر خدر دانیش���توی ق���ه‌زای كفری کفری له‌لێدوانێك���دا ب���ۆ ئاوێن���ه ده‌ڵێت "من ماوه‌ت���هوه دابه‌ش بكرێ���ت ،قایمقامی ئێس���تا دو دۆنمم ل���هو زه‌وییه كڕیوه‌و بكرێینه‌وه". خ���در نیگه‌رانه له‌وه‌ی ك���ه‌‌وه‌زاره‌تی قه‌زای كفری ش���ێركۆ حس���ێنله‌كۆڕێكی گرێبه‌س���تێكی یاس���اییم له‌گه‌ڵ خاوه‌ن موڵكه‌كه‌دا ك���ردوه ،ئهوه بۆ ماوهی دو ش���اره‌وانی‌‌و نیش���ته‌جێبون‌و ده‌سته‌ی جه‌ماوه‌ریی���دا س���ه‌باره‌ت به‌كێش���هی س���اڵ ده‌بێت قایمقامی كفری‌و ئیداره‌ی وه‌به‌رهێنان هیچ كارێك له‌سه‌ر ئهو بابه‌ته دابه‌ش���نه‌كردن ی زه‌وی له‌و ش���اره‌‌وتی گه‌رمی���ان‌و پالندان���ان ئ���هو كێش���ه‌یه ناكه‌ن‌و ده‌ستی تێوه‌رناده‌ن" ،له‌كاتێكدا "به‌پێی ئهو نه‌خش���ه‌یه‌ی كێشراوه ئهو یه‌كالی���ی ناكه‌ن���هوهو دابه‌ش���ی بكه‌ن ،ئ���هوه ئه‌رك���ی ئه‌وان���ه به‌دواداچون بۆ 320دۆن���م زه‌وییه كه موڵكی بنه‌ماڵه‌ی كه بڕیاروایه حكوم���هت بۆ پرۆژه‌یه‌كی ئ���هو كێش���انه بكه‌ن‌و چاره‌س���ه‌ری بۆ ئاغاكان���ه ،جگه له‌ش���وێنی قوتابخانه‌و نه‌خۆشخانه‌و باخچه‌و شۆسته‌و شه‌قام، نیشته‌جێبون یان دابه‌شكردنی به‌پارچه بدۆزنه‌وه". س���ه‌باره‌ت به‌و 320دۆنم زه‌وییه كه نزیكه‌ی 1200پارچه زه‌وی نیشته‌جێبونی زه‌وی به‌كاریبهێنێت ،له‌و كاته‌دا ده‌بێت بۆ ه���هر دۆنمێك به‌پێی یاس���ا قه‌ره‌بو له‌پالندانانی گه‌رمیان دیزاینی ته‌واوبوه‌و لێده‌مێنێته‌وه‌و نزیك���هی 500پارچه‌یان
كه‌له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت���ی نه‌خش���ه‌دانانی گه‌رمی���ان ره‌زامه‌ندی���ی دراوه‌و دیزانی پارچه‌پارچه‌كردن���ی ئ���هو زه‌وییان���ه ته‌واوبوه‌و پاشان به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی ش���ارهوانی گه‌رمیان به‌نوسراوێك داوای باڵوكردن���هوهی ده‌كات له‌رۆژنام���ه‌كان، "كه‌چی پاش ئهو نوس���راوه له‌پشته‌وه نوس���راوێكی تر ده‌نێرن بۆ ش���ارهوانی كفری ده‌ڵێن رایگ���رن ،ئه‌مه‌ش كارێكی زۆر نایاساییه". به‌وته‌ی ئهو پارێزه‌ره به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی شاره‌وانی گه‌رمیان ماوهی نزیكه‌ی 10مانگه رێگ���ره له‌پارچه‌پارچه‌كردن‌و دابه‌ش���كردن‌و قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌ی خاوه‌ن زه‌ویی���ه‌كان ،به‌اڵم "من به‌پێی یاس���ای ژم���اره 5ی س���اڵی 2007داوامك���ردوه به‌ڕێژه‌ی %12قه‌ره‌بوی خاوه‌ن موڵكه‌كه بكرێته‌وه". له‌به‌رامب���ه‌ردا به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری گش���تی ش���ارهوانی گه‌رمی���ان س���هید ج���واد له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێنه ده‌ڵێت "راس���ته 5ی س���اڵی 2007ی زه‌وی‌و زار ده‌بێ���ت ده‌بێ���ت %12قه‌ره‌بوی خ���اوه‌ن موڵك بۆ هه‌ر دۆنمێ���ك زه‌وی %12قه‌ره‌بوی بكرێته‌وه ،ب���ه‌اڵم ئهو 302دۆنم زه‌وییه خاوه‌ن موڵكه‌ك���ه بكرێته‌وه ،ههرچهنده نزیكه‌ی 500پارچه زه‌وی نیشته‌جێبونی ئ���هو 320دۆنم زه‌وییه به‌پارچه پارچهو لێده‌رده‌چێ���ت‌و نزیك���هی 350پارچه‌ی دۆنم فرۆشراوه‌ته ده‌یان هاواڵتی ،ئێستا بده‌ین���ه خاوه‌ن موڵكه‌ك���ه ،به‌اڵم ئه‌مه له‌موڵكی بنه‌ماڵ���هی ئاغاكان ده‌رچوه‌و س���ودی بۆ هاواڵتی���ان نیی���ه ،به‌ڵكو ئێمه لهم���كاره‌دا دێین خ���اوه‌ن موڵك بوه‌ته موڵكی خه‌ڵك. ی دۆس���ێی ئ���هو 302ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌كه‌ین‌و قوڕ ده‌كه‌ین به‌سه‌ر پارێ���زه‌ر دۆن���م زه‌وییه‌س���ه‌ركه‌وت نه‌جمه‌دی���ن خه‌ڵكه‌كه‌دا ،بۆیه‌‌وه‌كو ش���ارهوانی ئه‌م له‌لێدوانێك���دا بۆ ئاوێن���ه رونیده‌كاته‌وه كاره ناكه‌ین‌و پێویستمان پێی نییه".
به‌پێی یاسای ژماره 5ی ساڵی 2007داوامكردوه به‌ڕێژه‌ی %12 قه‌ره‌بوی خاوه‌ن موڵكه‌كه بكرێته‌وه به‌ر خاوه‌ن زه‌وییه‌كه ده‌كه‌وێت". قایمقامی كفری ئاماژه‌ش���ی به‌وه‌كرد كه "ههرچهنده پشكی خاوه‌ن زه‌وییه‌كه مافی یاسایی خۆیانه ،به‌اڵم من دابه‌شی ناكه‌م ،چونكه ئ���هو 500پارچه زه‌وییه زۆره بدرێ���ت به‌خ���اوه‌ن زه‌وییه‌ك���هو ده‌یخه‌مه راپرسییه‌وه ئه‌گه‌ر خه‌ڵك پێی خۆش بو ئه‌وا دابه‌شی ده‌كه‌م". ئ���هو وته‌ی���هی قایمقام���ی كف���ری له‌كاتێكدای���ه كه به‌پێی یاس���ای ژماره
لۆکاڵ
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
به‌له‌مه‌وانه‌كان ی ده‌ریاچه‌ی دوكان بێكار ده‌بن
9
"ساڵ ی پێشو 24هه‌زار گه‌شتیار له‌دوكان ماونه‌ته‌وه ،به‌اڵم ئه‌مساڵ تا ئێستا 15هه‌زار" ئا :ئاسۆ سه‌راوی "ئێوه كه له‌ئاوه‌كه ده‌ڕوانن خۆشی ده‌بینن ،ئێمه‌ش له له‌بێ ئیشیدا هێنده سه‌یری ده‌ریاچه‌كه‌مان كردوه خه‌فه‌تبار بوین" به‌له‌مه‌وانێك له‌ده‌ریاچه‌ی دوكان وه‌های به‌گه‌شتیارێك وت. خۆره‌ك���ه له‌لوتك���هی چیاكه ته‌واو نزیكببوی���هوهو له‌ئاوابون���دا ب���و، به‌چه‌ش���نێك تیش���كه‌كانی به‌س���هر ئاوی زێك���ه‌دا زیوی���ن ده‌هاته‌به‌رچاو چه‌ن���د گه‌ش���تیارێكیش له‌ق���ه‌راغ ئاوه‌ك���ه‌دا خه‌ریكی راوه‌ماس���ی بون به‌قوالب‌و هه‌ندێكی تریش س���ه‌رقاڵی وێنه‌گرت���ن ب���ون ،ئاوه‌ك���ه‌ش ج���ار ناجارێك ش���ه‌پۆلێكی هێواشی ده‌دا، چه‌ن���د گه‌نجێكیش له‌س���هر به‌له‌مێك دانیش���تبون ،ئه‌وان���ه خاوه‌ن���ی ئهو به‌له‌مانه بون كه له‌به‌رامبه‌ر وه‌رگرتنی بڕێك پاره گه‌شتیاران به‌ده‌ریاچه‌كه‌دا ده‌س���وڕێنه‌وه.ئه‌ویش به‌ته‌نها له‌سه‌ر یه‌كێ���ك له‌و ریزه به‌له‌م���هی له‌قه‌راغ ئاوه‌كه‌دا له‌نگه‌ریان گرتبو دانیشتبو، روخس���اری وه‌ه���ا ده‌هاته‌به‌رچاو كه خه‌فه‌تب���اری ش���تێك بێ���ت ،كاتێك ئاماده‌كه‌ری ئه‌م راپۆرته پرس���یاری كارو كه‌س���ابه‌تی لێكرد ،وه‌ك ئه‌وه‌ی زوتر خۆی بۆ پرس���یارێكی له‌و جۆره ئاماده‌كردبێت خێرا هاته قسه‌‌و وتی "كاروكه‌سابه‌تی چی؟ بۆ پاره ماوه تا خه‌ڵك بۆ فڕه‌یه‌كی ناو ئاوه‌كه خه‌رجی ب���كات؟" كاتێك زانی قس���ه‌كانی بۆ رۆژنامه‌یه‌‌و پرسیاری ناوی لێكرا وتی "هه‌ر بنوسه (حه‌مه)". محه‌م���هد روخس���اری له‌گه‌نجێكی ته‌مه‌ن سه‌رو 30ساڵ ده‌چوو ده‌ست‌و قاچه‌كانی پێچه‌وانه‌ی روخساری ته‌واو س���پی بون‌وئه‌وه‌یان نیش���ان ده‌دا كه ده‌مێك ساڵه‌سه‌وداسه‌ری له‌گه‌ڵ ئاودا هه‌یه ،وه‌ك خۆی باسی ده‌كات 12ساڵه له‌زێی دوكان كار ده‌كات‌و كاره‌كه‌شی ب���هو جۆره‌یه له‌به‌رامب���هر وه‌رگرتنی بڕێك پاره گه‌ش���تیاران به‌به‌له‌مه‌كه‌ی
له‌به‌هاراندا گه‌شتیاری كورد زۆرتره له‌هاوینانیشدا عه‌ره‌ب ده‌ریاچه‌ی دوکان به‌ن���او ئاوی زێكه‌دا ده‌س���وڕێنێته‌وه، ئهو به‌حه‌سره‌تێكی زۆره‌وه باسی لهوه ده‌كرد كه هیچ كاتێك هێنده‌ی ئه‌مساڵ بێ ئیش���یی نه‌بوه ،ئ���هو كه قاچێكی له‌س���هر به‌له‌مه‌كه‌‌و ئه‌وه‌كه‌ی تریشی له‌ناو ئاوه‌كه‌دابوده‌ی���وت "پار تۆزێك له‌ئه‌مساڵ باشتربو گه‌شتیاری عه‌ره‌ب زۆرتر بو ،به‌اڵم ئه‌مساڵ ئه‌وانیش زۆر كه‌مبونه‌ته‌وه ،ئاخر كه خه‌ڵك پاره‌ی كه‌مبو یان مه‌عاش���ی پێن���ه‌درا چۆن دڵی خ���ۆش بێت‌و بێت بۆ س���ه‌یران پاره خه‌رج بكات؟" .محهمهد ئاماژه‌ی به‌وه‌ش���دا له‌بێكاریدا ته‌نها نییه هه‌مو هاوڕێ به‌مه‌له‌وانه‌كانی تریشی كه 35 كه‌سێك ده‌بن هه‌مان گرفتیان هه‌یه. مه‌هدی ك���ه یه‌كێك بو له‌هاوڕێكانی هه‌مان گرفتی محه‌م���ه‌دی به‌زیاده‌وه
فۆتۆ :به‌هار که‌ریم باس���كردو وتی "سااڵنی رابردو رۆژانی خۆم���ان ده‌كه‌وتین ،ب���ه‌اڵم دوهه‌فت ه زیاتره كه‌سێكم بار نه‌كردوه" مه‌هدی ئه‌وه‌شی خس���ته‌رو هه‌ندێ جار بهوه دڵخۆش���ی خۆیان ده‌ده‌ن���هوه كه بێ ئیش���یه‌كه ته‌نها ئه‌وانی نه‌گرتۆته‌وه، به‌ڵكو له‌س���ه‌رجه‌م هه‌رێمه‌كه‌دا ئیش‌و كار زۆر كه‌مبۆته‌وه "وه‌اڵتێك ش���هڕو ئاواره‌یه‌ك���ی زۆری تیابێ���ت زۆرینه‌ی خه‌ڵكه‌كه‌ش���ی موچه‌خۆرب���ن‌و چه‌ند مانگێكی���ش موچه‌ی���ان دواكه‌وتبێت، ئیتر چۆن گه‌شتیار رو له‌ئێره ده‌كات‌و پاره خه‌رج ده‌كات". هه‌مو ئهو خاوه‌ن به‌له‌مانه ناسنامه‌ی تایبه‌تی���ان بۆ ك���راوه ،وه‌ك خۆیان باس���ی ده‌كه‌ن به‌پێ���ی رێنماییه‌كانی گه‌ش���توگوزار كار ده‌ك���ه‌ن ،محهمهد
ئه‌وه‌ش���ی خس���ته‌رو ك���ه زۆرێ���ك نزیك هی 24هه‌زار گه‌ش���تیار هاتونه‌ته له‌به‌له‌مه‌كانیان (شه‌ش مه‌تر به‌پێنج دوكان ،ب���ه‌اڵم ئه‌مس���اڵ تائێس���تا مه‌تر‌و نیون)و بۆیان هه‌یه هه‌ر جاره‌ی 15هه‌زارێكه ،سااڵنی رابردو كابینه‌كان 10گه‌ش���تیار بار بكه‌ن ،ب���ه‌اڵم له‌به‌ر هه‌ر به‌رنه‌ده‌كه‌وتن ،به‌اڵم ئێس���تا به‌و س���ه‌المه‌تیی ئه‌وان حه‌وت گه‌ش���تیار جۆره نییه ،هه‌ردو ژماره‌كه‌ش ئه‌وانن زیاتر هه‌ڵناگرنله‌باره‌ی نرخیشه‌وه وتی كه له‌ش���ه‌وێك زیاتر ماونه‌ته‌وه نه‌ك "بۆ حه‌وت نه‌فه‌ر زیاتر له30خوله‌كێك ئه‌وان���هی ب���ۆ س���ه‌یرانكردن هاتون‌و ده‌یانس���وڕێنینه‌وه به35هه‌زار دینار" .رۆیشتون". ناوب���راو ئ���ه‌وه‌ش ده‌خات���هرو كه سه‌باره‌ت به‌جۆری گه‌شتیاره‌كانیشیان ئهو وتی "له‌به‌هاراندا گه‌شتیاری كورد نه‌ك به‌ته‌نه���ا به‌له‌مه‌وانه‌كان ،به‌ڵكو كاری زۆرب���هی چین‌و توێژه‌كانی تری زۆرتره له‌هاوینانیشدا عه‌ره‌ب". به‌ڕێوه‌به‌ری گه‌ش���توگوزاری قه‌زای دوكانی���ش وه‌ك���و هه‌مو كوردس���تان دوكان ئه‌ندازی���ار مه‌ول���ود محه‌م���هد كه‌می كردوه. س���ه‌باره‌ت به‌چۆنێت���ی مۆڵه‌ت���دان ئاماژه بهوه ده‌كات كه ئه‌مساڵ ژماره‌ی گه‌ش���تیاران به‌به‌راورد به‌ساڵی رابردو ب���هو به‌له‌مه‌وانانه‌ی له‌زێی دوكان كار كه‌میك���ردوه بۆ ئ���ه‌وه‌ش ژماره‌یه‌ك ده‌كه‌ن ئه‌ندازیار مهولود باس���ی لهوه ده‌خات���ه‌روو ده‌ڵێت "س���اڵی رابردو كرد كه به‌چه‌ن���د مه‌رجێك مۆڵه‌تیان
پێ���دراوه هه‌ندێ���ك له‌وانه‌جگه‌له‌وه‌ی ده‌بێت پابه‌ندی ئهو نرخه بن كه بۆیان دیاریكراوه ،كه بۆ هه‌ر نه‌فه‌رێك نابێت له‌پێنج هه‌زار دین���ار زیاتر وه‌ربگرن، ده‌شبێت ئهو گه‌شتیاره‌ی هه‌ڵیده‌گرن ته‌مه‌نی له‌س���هرو 18ساڵ بێت‌و جل‌و به‌رگێك���ی تایبه‌تیش له‌ب���هر بكات تا ئه‌گه‌ر خوا نه‌كرده روداوێكیش بو زیانی پێنه‌گات ،به‌اڵم ئ���هوهی ئاماده‌كه‌ری ئه‌م راپۆرته بینی پێچه‌وانه‌ی ئهو دو رێنمایی���ه بو ،له‌وباره‌ی���هوه ئه‌ندازیار مه‌ول���ود وتی "س���ه‌رپێچیه‌كان زیاتر له‌رۆژان���ی پێنجش���ه‌ممه‌‌و هه‌ینی���دا ده‌كرێن ،ئ���هو به‌له‌مه‌وانانه‌ش له‌الیه‌ن لیژنه‌یه‌كه‌وه سه‌رپه‌رشتییان ده‌كرێت، ئ���هو لیژنه‌یه‌ش ل���هو دو رۆژه‌دا زیاتر له‌پشودان".
"سه‌ندیكای رۆژنامه‌نوسان ماوه ی یاسایی ته‌واوبوه‌و په‌كیكه‌وتوه" ئا :محهمهد عه‌بدولستار ی ی رۆژنامه‌نوسان ته‌نها رێكخراوه‌كه ێ مانگ ه ی س كوردستان ،ماوه كۆنگره‌ی چواره‌می دواخستوه. ی ی سه‌ندیكاكه ده‌ڵێن "به‌هۆ به‌رپرسان قه‌یرانی دارایی‌‌و شه‌ڕی داعش‌و ی ی رۆژنامه‌نوسان به‌روماڵكردن سه‌رقاڵ شه‌ڕه‌وه كۆنگره‌كه دواكه‌وتوه"، ی ی رۆژنامه‌نوسان جێگری نه‌قیب كوردستان ده‌ڵێت "له‌ڕابردودا ی سه‌ندیكا زۆر چاالك بو ،كارو پڕۆژه باشی هه‌بو ،به‌اڵم له‌ئێستادا سه‌ندیكا په‌كیكه‌وتوه". ی ی ناوخ���ۆ ی په‌ی���ڕه‌و به‌گوێ���ره ی كوردستان، ی رۆژنامه‌نوسان سه‌ندیكا ی ده‌بو له‌رۆژی ( )2014/7/20كۆنگره چواره‌می سه‌ندیكا ئه‌نجامبدرایه ،به‌اڵم تا ئێستا ئهو كۆنگره‌ی ه ئه‌نجامنه‌دراوه، ی ی ئه‌نجامدانیش��� ته‌نان���هت كات��� دیارینه‌كراوه ،به‌رپرسانی سه‌ندیكاكه‌ش ی ی ئابوریو ئه‌من ی بۆ دۆخ هۆكاره‌كه كوردستان ده‌گێڕێنه‌وه. ی ی سلێمانی سه‌ندیكا ی لق س���كرتێر ی كوردس���تان كاروان رۆژنامه‌نوس���ان ی راگه‌یاند وه‌كو ئه‌ن���وه‌ر ،به‌ئاوێن���ه ی لقه‌كان‌و نوسینگه‌كان نه‌قیب‌و سكرتێر ی ی چواره‌م له‌گ���هڵ ئه‌وه‌دان كۆنگ���ره ی سه‌ندیكا دوانه‌كه‌وێت .هه‌روه‌ها‌وتیش "دواكه‌وتن���ی كۆنگره بۆ چه‌ند مانگێك تاڕاده‌ی���ه‌ك ئاس���اییه ،له‌ئێستاش���دا به‌رده‌وامی���ن له‌ئاماده‌كاریی���ه‌كان بۆ ئه‌نجامدانی كۆنگره‌كه". ی ی هه‌رێم��� له‌قۆناغ���ی دابه‌ش���بون ی كوردس���تان ب���ۆ س���هر ئی���داره ی س���ه‌وزو زه‌رد ،له‌هه‌ولێر س���ه‌ندیكا ی ی یه‌كێت رۆژنامه‌نوس���ان‌و له‌س���لێمان
ی رۆژنامه‌نوس���ان دامه‌زرا ،ب���ه‌اڵم دوا ی ()2003 ی رژێمی به‌عس له‌ساڵ روخان ئ���هو دو رێكخ���راوه یه‌كیانگرت���هوهو ی ل���ه( )2003/12/15 -13كۆنگ���ره ی یه‌كه‌م���ی س���ه‌ندیكا ك���ه به‌كۆنگره ی یه‌كگرتن���هوه ناس���راوه له‌ش���ار هه‌ولێر به‌س���ترا .كۆنگ���رهی دوه‌م ل ه ( )2007/12/29 –27له‌هه‌ولێ���ر ی س���ێیه‌م به‌س���ترا ،هه‌روه‌ها كۆنگره ل���ه( )2011/2/22له‌هه‌ولێر به‌س���تراو ی بڕیاردرا سێ س���اڵ جارێك كۆنگره ی كوردستان ی رۆژنامه‌نوسان سه‌ندیكا ئه‌نجام بدرێت. ی كاروان ئه‌ن���وه‌ر ،هۆكاری دواكه‌وتن كۆنگ���رهی چواره‌م���ی س���ه‌ندیكا ی له‌ئێس���تادا ده‌گێڕێت���هوه ب���ۆ ئهوه ی به‌ش���ێك له‌په‌یامنێرو كامێرامانه‌كان ی ده‌زگاكان���ی راگه‌یان���دن له‌به‌ره‌كان��� ی ی گواس���تنه‌وه ش���ه‌ڕدان‌و س���ه‌رقاڵ ی شه‌ڕی داعش‌و پێشمه‌رگه‌ن، روداوه‌كان ی ی كۆنگره پێویس���ت ئه‌م��� ه جگه‌له‌وه ی به‌بودج ه ههیهو له‌ئێستاش���دا قه‌یران دارایی له‌كوردستاندا هه‌یه. ی ی دواكه‌وتن س���ه‌باره‌ت به‌زیانه‌كان ی كۆنگره‌كه ،ناوبراو ده‌ڵێت "دواكه‌وتن ی ئ���هم كۆنگره‌ی��� ه كاریگه‌ری���ی خراپ له‌س���هر میدیا هه‌یه ،چونكه پێویست ه ی س���ه‌ندیكادا پێداچون���هوه به‌كاره‌كان بكرێت". ی كوردستان سه‌ندیكای رۆژنامه‌نوسان ی تاك��� ه رێكخ���راوه ك��� ه نوێنه‌رایه‌ت��� رۆژنامه‌نوس���انی كوردس���تان ده‌كات‌و ی زیات���ر له‌پێنج هه‌زار ئه‌ندامه، خاوه‌ن ئه‌م سه‌ندیكای ه له‌ساڵی ( )2003بۆت ه ی ی نێوده‌وڵه‌تی ی فیدراس���یۆن ئه‌ندام��� رۆژنامه‌نوسان. ی جێگ���ری نه‌قیب���ی س���ه‌ندیكا ی كوردس���تان ش���وان رۆژنامه‌نوس���ان
ی ی س���اڵ داودی ،ك ه له‌مانگی شه‌ش��� ( )٢٠١٣ئه‌ندامێتی خۆی له‌س���ه‌ندیكا ی رونكرده‌و‌ه هه‌ڵپه‌س���اردوه ،بۆئاوێنه ی رۆژنامه‌نوسان كه له( )٧/٢٤سه‌ندیكا ی یاسایی خۆی ته‌واوكردوه ،بۆی ه ماوه ده‌بو یان كۆنگ���ره ئه‌نجامبدرایه ،یان كاتێك ب���ۆ ئه‌نجامدان���ی دیاریبكرای ه ی درێژبكرایه‌ت���هوه ،ك ه یان ماوه‌ك��� ه ی له‌توانایدای ه بۆ یه‌كج���ار ماوهی خۆ ی ش���ه‌ش درێژبكاته‌و‌ه ئه‌ویش بۆ ماوه مان���گ" ،به‌اڵم ئێس���تا ده‌بینین كه‌س هه‌ر باسیشی ناكات ،بۆی ه من به‌نیازم ی تاكو كۆنگره ئه‌نجام ده‌درێت ،بایكۆت دانیش���ته‌كان بك���ه‌م‌و ئه‌ندامێتی خۆم هه‌ڵپه‌سێرم". داودی ،ب���اس ل���ه‌وه‌ده‌كات چه‌ندین ی ی كاره‌كان��� ی له‌س���هر ئ���ه‌دا تێبنی��� ی س���ه‌ندیكا هه‌ی���ه ،هه‌روه‌ه���ا كار ی له‌كۆمه‌ڵێك پڕۆژه كردوه ك ه "پڕۆژه ی ی كار جه‌وهه‌ری���ن بۆ رێكخس���تنه‌وه ی سه‌ندیكا له‌كوردس���تاندا ،به‌اڵم كار پێنه‌كراوه‌و به‌ش���ێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان ی نابراو ی لێدزراوه‌ت���هوه" .به‌وته خۆ له‌ڕابردودا س���ه‌ندیكا زۆر چاالك بوهو كارو پ���ڕۆژه‌ی باش���ی هه‌ب���و ،به‌اڵم ئارام بامۆكی ،رایده‌گه‌یه‌نێت سه‌رجه‌م ئه‌ندامانی لقی سلێمانی سه‌ندیكا له‌گه‌ڵ له‌ئێستادا "سه‌ندیكا په‌كیكه‌وتوه". ی ی ئه‌وه‌دابون له‌كات‌و شوێنی دیاریكراو ی بۆچون���ی نه‌قیب ب���ۆ وه‌رگرتن��� ی ی كوردستان خۆی���دا كۆنفرانس���ی ئهنجومهن��� ی رۆژنامه‌نوسان سه‌ندیكا ئازاد حه‌مه‌ده‌می���ن ،ئاوێن ه چه‌ندانجار بااڵو كۆنفرانس���ی لقه‌كانی س���ه‌ندیكا ی به‌ناوب���راوه‌وه كرد ،به‌اڵم ببه‌سترایه" ،ههرچهنده ده‌زانین ئه‌مڕۆ په‌یوه‌ن���د ی نه‌دایه‌وه .دۆخ���ی سیاس���یی‌و ئاب���وری هه‌رێمی ی په‌یوه‌ندییه‌كان��� وه‌اڵم��� ی كوردس���تان زۆر ناله‌ب���اره" .هه‌روه‌ها هه‌روه‌ه���ا ئاوێن��� ه هه‌وڵی���دا بۆچون ی وتیش���ی "ده‌مان���ه‌وێ بڵێی���ن به‌هیچ ئه‌ندامانی حزبی ش���یوعی‌‌و بزوتنه‌وه ی شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ دواكه‌وتنی كۆنگره‌و ی كوردس���تان له‌ئه‌نجومه‌ن ئیس�ل�ام س���ه‌ندیكا وه‌ربگرێ���ت ،ب���ه‌اڵم كۆنفرانس���ه‌كاندا نین ،به‌هه‌ر چه‌شنێك ده‌بێ���ت له‌ب���ه‌رده‌م ته‌حه‌دیاته‌كان���دا په‌یوه‌ندییه‌كانیان به‌رده‌ست نه‌بون. ی بوه‌س���تینه‌وه‌و كاری خۆم���ان ت���ه‌واو ی سلێمان له‌الیه‌ن خۆیه‌وه ئه‌ندامی لق بینای لقی سلێمانی سه‌ندیکای رۆژنامه‌نوسان ی كوردستان بكه‌ین". ی رۆژنامه‌نوسان سه‌ندیكا
سه‌ندیكا ی رۆژنامه‌نوسانی كوردستان تاكه رێكخراوه كه نوێنه‌رایه‌تی رۆژنامه‌نوسانی كوردستان ده‌كات‌و خاوه‌نی زیاتر له‌پێنج هه‌زار ئه‌ندامه
ره‌نگاڵه
rangalayawene@gmail.com
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
ئارام شێخ محهمهد: ناوچه‌ی سه‌وزی به‌غدا زیندانێکی موحته‌ره‌مه ئا :ئاوێنه جێگری دوه‌می سه‌رۆکی ئهنجومهنی نوێنه‌رانی عێراق ،ئارام شێخ محهمهد ناوچه‌ی سه‌وزی به‌غدا ک ه زۆرینه‌ی دامه‌زراو‌ه گرنگ‌و سه‌رۆکایه‌تییه‌کانی عێراقی لێیه ،ب ه "زیندانێکی موحته‌ره‌م" ناوی ده‌بات‌و به‌سه‌ربازگه‌یه‌کی گه‌وره‌ی ده‌چوێنێت. له‌چاوپێکه‌وتنێکی گۆڤاری ئاوێنه‌کاندا، ئ���ارام ش���ێخ محهمهد ب���اس له‌ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی���یو ڕابردوی خۆی ده‌کات. هه‌روه‌ها باس له‌هه‌ندێک الیه‌نی کاره‌که‌ی ده‌کات وه‌ک ئه‌ندام���ی ئهنجومهن���ی نوێنه‌ران .ئهو ک ه ماوهی چه‌ند مانگێک ه وه‌ک ئه‌ندام���ی ئه‌نجومه‌ندی نوێنه‌رانی عێراق له‌ش���اری به‌غدا ده‌وام ده‌کات، له‌باره‌ی شوێنی کاره‌که‌یشی که ناوچه‌ی سه‌وزه‌و به‌سه‌المه‌تترین شوێنی به‌غدا ی ی س���ەوز داده‌نرێت ،ده‌ڵێت " ناوچە ی موحتەرەمە ،لەوانەیە بەغدا زیندانێک ی ی س���ەوزای هەندێک وابزانن ناوچەیەک ی خۆش���ەو ئاوو فوارەی سەرنجراکێش ی لێیە .بەپێچەوانەوە لەس���ەربازگەیەک گ���ەورە دەچێت ،هەر چەن���د مەترێک ی سوک‌و دەڕۆیت چەنده‌ها جۆرە چەک ی قورس دەبین���ی ،ئەمە جگ���ە لەوە ی بۆ ی نادیارەوە هاوان ناوبەناو لەشوێن دەهاویژرێ ،هەتا لەو کاتانەدا ئینزارێک هەیە تا کەس نەیەت���ە دەرەوە ،ئەوە ی ناوچەی سەوزە کە هەندێک بارودۆخ ک���ەس وادەزانن ت���ەواو ئارامە ،ئەگەر حاڵەتێک���ی نایاس���اییش روبدات ،ئەوا ی ئەوکاتە ئ���ەو چ���ەک‌و تەقەمه‌نیانە لێیەتی دەبێت���ە دو هێندە .بەاڵم ئێمە وەک پەرلەمانت���ارە کوردەکان ناوبەناو کەش���ێکی خۆش بۆ خۆمان دروس���ت دەکەی���ن بەتایبەت رۆژانی پش���و یان ی هەین���ی کۆدەبینەوە پێکەوە قس���ە خۆش دەکەین نانێک پێکەوە دەخۆین،
ناوچه‌ی سه‌وز له‌به‌غدا مسته‌فا" ،یەکەم دانیشتنی من لەگەڵ ئەوە کاتە خۆشەکانمانە". ه���هر ل���هو دیمانه‌ی���هی گۆڤ���اری کاک نەوش���یروان ساڵی 2008لەرێگای ئاوێنه‌کان���دا ئارام ش���ێخ محهمهد که کاک عەدن���ان عوس���مانەوە بو ،دواتر له‌هه‌ڵبژاردنه‌کانی پێشودا توانی سه‌دو چەند جارێکی تر لەگەڵی دانیشتمەوە په‌نجا هه‌زار ده‌نگ کۆبکاته‌وه له‌سه‌ر دواتر گەیش���تمە ئەو بڕوایە لەگەڵیدا لیس���تی گۆڕان ،باس له‌یه‌که‌م بینینی کار بکەم". ی ده‌کات له‌گ���هڵ نه‌وش���یروان دەتوان���ن ت���ەواوی چاوپێکەوتنەکەو خ���ۆ
چەندین بابەتی دیکەی سەرنجراکێش لەژم���ارە 88ی گۆڤ���اری ئاوێنەکان بخوێننەوە ک���ە ئێس���تا لەبازاڕدایە. گۆڤ���اری ئاوێن���ه‌کان گۆڤارێک���ی هه‌مه‌ڕه‌نگ���ی گش���تییه ،هه‌م���و 15ی مانگێ���ک کۆمپانی���ای ئاوێن���ه باڵویده‌کاته‌وه.
هێشتا نه‌ڕوخاوه "خۆت بده‌ره ده‌ست ئێستا" ده‌چێت ه‌سویسرا ئا :دالیا که‌مال دوای ئەنجامدانی چەند چاالکییەکی ھونەریی لەکوردستان ،کاروان عومەر گەڕایەوە بۆ واڵتی سویسراو لەوێش دەستیکردەوە بەکارو چاالکییە ھونەرییەکانی.
گه‌رماوه‌که‌ی کفری نه‌کراوه. له‌ئێس����تادا ههرچهنده ئ����هو گهرماوه ته‌مه‌ن����ی 300س����اڵه‌و وه‌ک����و خۆی ماوه‌ته‌وه ب����ه‌اڵم به‌وته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری ش����وێنه‌واری گه‌رمیان زۆر مه‌ترس����ی روخان����ی له‌س����ه‌ره‌و هه‌رچه‌ن����ده زو نۆژه‌نبکرێت����هوهو فری����ای بکه‌وی����ن هێش����تا دره‌نگه ،چونک����ه زۆر کۆنه‌و ته‌مه‌نێکی زۆری هه‌یه ،داواشمانکردوه نۆژه‌نبکرێته‌وه ،به‌اڵم ئهو ش����وێنانه موڵک����ی خه‌ڵک����ن‌و ده‌بێ����ت پێ����ش نۆژه‌نکردن����هوهی بکرێ����ت به‌ن����اوی شوێنه‌واره‌وه.
ته‌‌رازوو لێگ����ه‌ڕێ ب����ا كاروب����اره‌كان وه‌ك خۆی����ان ب����ڕۆن‌و خۆت س����ه‌رقاڵی ش����تی ئاڵۆز مه‌كه .به‌هۆی زۆربونی به‌رپرس����یارێتیت ت����ۆزێ كێش����هت ده‌بێت.
11
بۆچ ی قەدەغەکرا؟
فیلمەکەی���ان وروژان���دو دوات���ر زانیار محەمەد ی هێشتا فیلمەکە قەدەغەکرا ،ئەوە ی فیلمێک قەدەغە دەکرێت ،لەس���اتەوەختی مۆنت���اژدا ب���و، ئ���ەوە ی ئەوە بێت فیلمەکە ڕاگەیاندنەکان بەگواستنەوەی درۆ، مەرج نییە ه وروژێن���ەرو بزوێن���ەرە .میدی���ا سایکۆلۆژیای خەڵکیان تێردەکرد، ی نیشانەی ئەوەیە ،کۆمەڵ ماشێنێکە ماشێنێکی قەبەیە بۆ دروستکردن ئەو وێنەیەی کۆمەڵ خوازیاریەتی .ب���ەردەوام فریودەدرێ���ت ،گەم���ە ی میدیا دەتوانێ���ت بینینی فیلمێک بەس���ایکۆلۆژیای دەکرێت ،وێنە ی وەهمی لێ بار دەکرێت. هێند هەس���تیار ب���کات ،کە ئید وێنەیەک���ی ئایدیال���ی وەربگرێت .ئەوەی باس لەو تراژیدیایە ناکرێت، ی کەس کە ل���ەم فیلم���ەدا هەیە ،ترس���ە بەچەش���نێک بەبێ ئ���ەوە فیلمەک���ەی بینیبێ���ت ،قەدەغ���ە لەغەمگینیی ،ترسە لەبێئومێدیی، ی بکرێ���ت .میدیا ،فیلم���ەکان وەک ترسە لەتراژیدیا .مرۆڤی خۆرهەاڵت ی بەختەوەریدا ی ب���ەدرۆوە ب���ەدوا زۆر ش���تی دیکە ،لەژێر گوزارە س���ەرپێیدا بەڕێدەکات .شوناسێک دەگەڕێت ،بەاڵم هەرگیز پێیناگات. ی هەمو کەس لەبەرئەوە دەترس���ێت لەتەنیایی، دەداتە شتێک‌و ئید ئیمانی پێدەهێنێ���ت .گوزارەیەک دەترس���ێت تەماش���ای فیلمێ���ک دەدات���ە بەرهەمێ���ک‌و لەوەبەدوا بکات‌و لەب���ارەی خۆی���ەوە بێت. لەسایکۆلۆژیای گش���ت کەسێکدا ئەوەی لەسەر شەقامەکانی میسر ژن���ان القەبکرێ���ن ،دەنگدانەوەو جێگیر دەبێت. بەڕێکردنی دی���اردەکان ،کارەکان ،ڕەتکردنەوە دروس���تناکات ،بەاڵم ی هەر ئ���ەو وێنەیە لەشاش���ەیەکدا، کتێب���ەکان لەڕێگ���ەی گ���وزارە سەرپێی‌‌و شوناسی حازبەدەستەوە ،لەس���ینەمادا قبوڵناکرێت‌و یاساخ ی دەکرێت .ئەمە کارەساتی دونیای دیاردەیەک���ی گەلەک س���امناک دونی���ای خۆرهەاڵتی���ی ئێمەی���ە .ئێمەی���ەو کارە ن���اوازەکان دەبنە ی "حالوە روح" کە قوربانیی ئەم واقیعە. بێگومان فیلم��� ی کارەسات لەئارادایە ،ڕۆژانە خەڵکان هونەرمەند "هەیف���ا وەهبی" ڕۆڵ تێ���دا دەگێڕێت ،ئەو چارەنوس���ە القەدەکرێن ،ستەمیان لێدەکرێت، دڵڕەقانەیەی توشبو ،ئەوەی ئەمە دەکوژرێ���ن ،ب���ەاڵم بێدەنگی���ی، ی نوێی خۆرهەاڵتە .بەختیار فیلمێک���ە وروژێن���ەرە ،تێکدەرە ،ئاینی سێکس���ییە .هەرکەسێک فیلمەکە عەلی دەیگوت "بێدەنگیی ،هۆکاری ببینێت ،تێدەگات لەو سایکۆلۆژیا دروس���تبونی دیکتاتۆرەکان���ە". ی ی فیلم ی هەمومان دەزانین چیرۆک نەخۆش‌و ناڕاس���تگۆیەی ،وێنە وەهم���ی دەدات���ە بەرهەم���ەکان‌و "حالوە روح" وا لەنێوماندا ،ڕۆژانە ترس���ی هەیە لەنوێگەری���ی ،لەو دوبارەدەبێتەوە ،بەاڵم خامۆشیی‌‌و ی ڕازیبون دوایین گوتەکانی ئێمەن. زیهن���ە ش���ێواوەی بەب���ێ ئەوە ی شتەکان ببینێت‌و ئەزمونیان بکات ،کارەس���ات لەوەدای���ە ،القەکردن بڕوای���ان پێدەکات‌و هس���تیرییانە مرۆڤێک لەواقیع���دا قبوڵدەکرێت، ڕەتیاندەکاتەوە .مێژوی خۆرهەاڵت بەاڵم لەشاش���ەدا ئاس���ایی نییەو ی قبوڵناکرێت .قەیناکە ژنان لەسەر بریتییە لەبڕواکردن بەو ش���تانە نایانبینی���ن .خوراف���ەت وات���ا ش���ەقامەکان القەبکرێ���ن ،گرنگ ئیمانهێنان بەش���تگەلێکی نادیارو ئەوەی���ە نیش���اننەدرێن ،گرن���گ ی ئایدیالی .سەاڵح ئەحمەد دەیگوت ئەوەیە ئ���ەو توحف���ە وەهمییە ن���اوی نەریتەکان���ی کۆمەڵ���ە، "خۆرهەاڵت ژەهراوییە بەباوەڕ". ی ی پارێزراوبێت .ئەو وێنە ساختانە ی دۆخ��� "ح�ل�اوە روح" باس��� ی هەیە لەسایکۆلۆژیای خەڵکدا جێگیربون، کۆمەڵێ���ک دەکات ،ترس��� ل���ەوەی خاتونێ���ک بەتەنیا بژی ،پارێزراوب���ن .قوربانی���ی گ���ەورە ئەوانی دیک���ە دەیانەوێت قۆرخی لەماڵ‌و گ���ەڕەک‌و ش���ارەکانماندا بک���ەن ،داگیری بک���ەن .فیلمەکە هەن ،تاوانی گەورە ئەنجامدەدرێن، ی نەوروژێنەرەو نەسێکسیی ،بەڵکو فیلێک لەژورەکانماندایە ،بەاڵم پێ ی ڕاهاتوین ،دەستوپەنجەمان لەگەڵدا گەل���ەک بەقوڵ���ی کاری لەبارە دڵشکانی ئینس���ان‌و توندوتیژییو نەرمکردوە. چەوس���انەوەو القەک���ردن‌و پارەو لۆژیکیتری���ن کارێ���ک بیکەی���ن، ی قوربانیی���ەوە ک���ردوە .هەقیقەت تەماشاکردنی فیلمەکەیە .بۆ ئەوە ئەو ش���تە س���اختەیەیە ،کۆمەڵ ئەو وەهمە ،ئەو ترس���ە لەبینین‌و ی ئەزمونک���ردن تێکبش���کێنین .ئەو ب���ۆ ئاس���ودەکردن‌و ڕەحەتکردن دەرون���ی خۆی ،دروس���تیدەکات .درۆیەی ن���اوی چاکەی گش���تیو ی نەریتی گشتیو ئەخالقی گشتییە، ئ���ەوەی میدی���اکان باس��� ڕەتبکەینەوە.
نوێترین کاری ئ����ەو ھونەرمەندەی بواری س����ه‌ما ،بریتی����ه له‌دوێ����ت س����ه‌مایه‌ک به‌ناوی (خۆت بده‌ره ده‌س����ت ئێس����تا) له‌پرۆگرام����ی (المپ����ن فیب����هر) به‌واتای گرژب����ون ،دڵه‌ڕاوکێ‌و پەش����ۆکانی پێش ده‌رکەوتنێک لەش����وێنێکی ک����راوەدا ،که بریتیه ل����ه 30کاتژمێر پێشکەش����کردنی کولتوری که دامه‌زراوه‌ی ش����انۆو موزیکی شاری تزوگ پێیهه‌ڵده‌ستێ ،به‌بەشداریی 250هونه‌رمه‌ندی شاری تزوگ له‌سویسرا. کاروان عومه‌ر وه‌ک هونه‌رمه‌ندی سه‌ماکار بانگهێشتکراوە. لەبارەی ناوەرۆکی سەمای (خۆت بدەرە دەست ئێس����تا) کاروان عومەر رایگەیاند "سەماکە بەواتای بیرکردنه‌وەکانت با ڕێگا بگرنەب����ەر یەک لەدوای یەک بێ س����نور، ئازادی����ی وەک دیارییەک بەهەس����تەکانت ببه‌خش����ه ،درک بەچ����وارده‌ورت بک����ه، ئه‌بیستی ،ئه‌بینی ،کام بایه لەکوێوه دێ‌و لەوناوەدا بونی هەی����ه ،بەفراوانی بازنەی جیهاندا هەنگاوبنێ‌و س����ه‌یرکه ،ئێستایه ک بەئاگابونێک����ی پڕپ����ڕی پێببەخش����ه له‌ڕۆژان����ی 13و 14مانگی س����ێپته‌مه‌به‌ر به‌به‌رده‌وام����ی تاوه‌کو رۆژی یەکش����ەممه بەبەرامبەرەکەت". پیشکه‌ش����دەکرێت .ش����ایه‌نی باسکردنه ده‌خایه‌نێت .هه‌ربۆیه ناوی ئاهه‌نگه‌که "30 ئەم نمایش����ه س����ه‌مایه که بۆ دو که‌س ،ئه م ئاهه‌نگه کولتوریه له‌رۆژی ش����ه‌ممه کاتژمێر له‌پێشکه‌شکردنی کولتوریه".
دوپشک خاوه‌نی به‌هره‌و توانای باشی خۆتی‌‌و ده‌توانیت خۆت چاره‌سه‌ری گونجاو ب����ۆ كێش����ه‌كانت‌و ده‌وروبه‌ریش����ت بدۆزیته‌وه.
که‌‌وان تۆڵه‌كردنه‌وه س����ودی نابێت بۆت، ده‌كرێت روح����ی لێبوردنت هه‌بێت. نابێت ئه‌وه‌ش له‌بیربكه‌یت كه ئه‌وانه كه‌سی تۆن‌و پێویسته بیانبوری.
گیسک هه‌ڵه‌ی����ه‌ك دوباره‌مه‌ك����هوه ك����ه له‌راب����ردودا تێیكه‌وتوی����ت‌و زیان ی پێگه‌یاندوی .ئهو كێشه‌یه‌ی له‌گه‌ڵ هاوڕێكه‌ت هه‌ته كۆتایی پێ بێنه.
سه‌‌تڵ كه‌سێك ده‌بینیته‌وه كه زۆر ده‌مێك ه دوریی كه‌وتۆته نێوانتان .هه‌واڵێكی خۆش����ی پێیه بۆت كه زۆر ده‌مێكه چاوه‌ڕێیت.
نه‌‌هه‌‌نگ مه‌رج نیه ئهو قس����انه‌ی بیستوتن به‌رامبه‌ر به‌خۆشه‌ویسته‌كه‌ت راست بن ،بۆیه پێویس����ته به‌دواداچونی وردیان بۆ بكه‌یت.
10
rangalayawene@gmail.com
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
ره‌نگاڵه
جێهێشتن ی کوردستان لەالیەن گەنجان دەستپێدەکاتەوە ئا :هــــانا چۆمانی
جارێکی دیکە کۆچکردن بەرەو دەرەوەی‌‌واڵت لەناو گەنجانی هەرێمی کوردستاندا سەرهەڵدەداتەوەو ئەوانەشی پێشتر گەڕابونەوە بۆ زێدی خۆیان ،جارێکی تر بیر لەوە دەکەنەوە رێگەی دەرەوە بگرنەوەبەر ،ئەوەش دوای ئاڵۆزبونی ڕەوشی ئەمنیی عێراق‌و هەرێمی کوردستان‌و زیادبونی قەیرانەکان. زانی����ار رەس����وڵ مەال ،تەم����ەن 23 س����اڵ‌و دەرچوی پەیمانگای تەکنیکی بۆ ئاوێن����ە دەڵێت "س����ەرەتا هەمو ئاواتم ئەوە ب����و خوێندن تەواوبکەم‌و ژیانێکی خ����ۆش دروس����تبکەم‌و ببم بەخاوەنی کاری خۆم ،بەاڵم ئێس����تا هەمو ئاوات����م ئەوەیە‌واڵت جێبهێڵم‌و بڕۆمە هەندەران ،من‌وامزانی دەنگدان سیاسەت‌و دەس����ەاڵتداران دەگۆڕێت، بەاڵم گەیش����تمە ئەو بڕوایەی ئەویش هیچ س����ودی نیەو تەنیا گۆڕانی دەم‌و چاوەکانە ،سەرەڕای ئەو هەمو داهاتە نەمتوانی هەلی کار بدۆزمەوە" .بۆیە زانیار لەئێستادا بڕیاریداوە کوردستان جێبهێڵێت. ه����اوکات کاروان ب����ارزان ،گەنجێکە دوای 2س����اڵ گەڕانەوەی لەئەوروپا، ماوەی س����اڵێکە ژیانی هاوس����ەریی پێکهێناوە ،بەاڵم ئێس����تا پەشیمانە لەهاتنەوەی بۆ کوردس����تان‌و دەڵێت، "س����اڵی 2012بڕیارم����دا بەیەکجاریی بگەڕێم����ەوە ب����ۆ کوردس����تان ،بەاڵم بڕیارم����داوە لەکەمتری����ن‌و نزیکترین دەرفەت����دا کوردس����تان جێبهێڵ����م‌و بگەڕێمەوە بۆ بریتانیا ،هەندێک پارەم هەبو ژیانی هاوسەرییم پێکهێنا ،بەاڵم ئێستا پەشیمانم لەگەڕانەوەم چونکە س����اڵ‌و نیوێکی تەواوە بۆ رۆژێکیش چییە کارم دەس����تنەکەوتوە ،ئەوەی باسیان لێوە دەکرد لەکوردستان هیچ ئەسڵ‌و ئەساسی نەبو .چەند ساڵێک پێش ئەوەی بگەڕێم����ەوە لەبریتانیا، بەرپرس����انی هەرێ����م کۆبونەوەی����ان بەئێم����ە کردو‌وتی����ان بگەڕێنەوە بۆ
زۆربه‌ی کۆچی گه‌نجانی کورد بۆ ئه‌وروپا به‌شێوه‌ی نایاساییه کوردس����تان خەمی هیچت����ان نەبێت، کەچی ئێس����تا ئەوەی ئێمە دەیبینین دنیایەک بێئومێدیە". لەالیەک����ی دیکەوە ،دڵ����دار بیالل کە گەنجێک����ی تری 21س����اڵە ،دەڵێت: "راس����تە من کارم هەی����ە ،بەاڵم خۆ تەنی����ا کار هەمو ش����تێک نییە ،من دەمەوێـت ل����ەزەت لەژیان وەربگرم‌و ببم بەکەس����ێکی دڵخ����ۆش‌و خاوەن ئاواتەکان����م ،من لەگ����ەڵ 4هاوڕێی تر بڕیارمداوە ئەم‌واڵتە پێشکەش����ی ئ����ەم دەس����ەاڵتە بک����ەم‌و ماڵئاوایی
لێدەکەم". ئاوارە محەم����ەد ،دەرونناس پێیوایە هۆکاری س����ەرەکی بۆ جیهێش����تنی کوردس����تان لەالی����ەن گەنجان����ەوە دەگەڕێت����ەوە ب����ۆ "کەمتەرخەم����ی دەسەاڵت‌و بەرپرسان لەبەدواداچونی کێش����ەو دۆزینەوەی هەل����ی کار بۆ گەنجان ،کاریگەری����ی میدیای ناوخۆ بەهەواڵ����ی خۆش‌و میدی����ای دەرەوە بەنیشاندانی ئەو وێنایەی کە گەنجی خۆره����ەاڵت ئاواتی ب����ۆ دەخوازێت، قەیران دوای قەیران‌و هەواڵی ناخۆش
ئەمان����ە ج����ۆرە دونیایەک دروس����ت دەکەن کە لەگەڵ بیرو هۆشی گەنجدا ناگونجێت ،بۆیە ئەکرێت گەنجان بیر لە‌وەها بڕیارێک بکەنەوە". دوای سەرهەڵدانی ئەو رەوشە ئاڵۆزەی عێ����راق‌و کوردس����تان بەتایبەت����یو زیادبون����ی قەیرانەکان‌و نەبونی هەلی کار‌و دانەمەزراندن‌و چەندین کێش����ەو قەیرانی جۆراوجۆر ،گەنجان بیرۆکەی جێهێشتنی‌‌واڵتیان لەال زیندوبۆتەوە‌و دەیانیش����یان لەخۆئامادەکردنن تاکو بەرەو هەندەران کۆچ بکەن.
ئاریان منداڵ ه ئاواره‌کان ده‌کات به‌هونه‌رمه‌ند گه‌رماوێک ته‌مه‌نی 300ساڵه‌و ه ئا :ترێ شۆڕش
ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد
ئاریان ئه‌بوبه‌کر ئه‌مجاره‌یان که‌ره‌سته‌ی تابلۆکێشانه‌کانی خست ه به‌رده‌ست منداڵه ئاواره‌کان‌و ڕێگه‌یدا ئه‌وان له‌ڕێی ڕه‌نگه‌وه گوزارشت له‌و پرسیار‌ه بێ وه‌اڵمه بکه‌ن که بۆ ئه‌وان له‌ماڵی خۆیان کۆچیانکردو ناتوانن بگهڕێنهوه بۆی! هونه‌رمه‌ندی بواری ش���ێوه‌کاریی ئاریان ئه‌بوبه‌ک���ر ،له‌پرۆژه‌یه‌کی���دا ب���ۆ منداڵ ه ئاواره‌کان���ی ش���ه‌نگال ،به‌ه���اوکاری CRC@25و unicefوه‌زاره‌ت��� ی ڕۆش���نبیریی ،که‌ره‌س���ته‌ی‌وێنه‌کێشانی خس���ت ه به‌رده‌س���تی منداڵه ئاواره‌کان‌و ئه‌وانی���ش به‌ویس���تی خۆی���ان تابلۆیان ده‌کێش���او ره‌نگ ه له‌داهاتوشدا سه‌رجه‌م تابل���ۆی منداڵ���ه‌کان له‌پێش���انگایه‌کدا کۆبکرێنه‌وه. کاره‌ک���هی ئاری���ان له‌پرۆژه‌یه‌ک���ی گشتگیرتردا بو ئه‌ویش پێکهاتبو له‌چه‌ند چاالکییه‌کی شێوه‌کاریی‌و شانۆ‌و گۆرانی‌‌و سه‌ما که ماوه ی هه‌فته‌یه‌ک ی به‌رده‌وام بو له‌خوێندنگه ی به‌دلیس له‌شاری دهۆک ک ه ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ئاواره‌کانی ش���ه‌نگال ی تێدان‌و نزیکه‌ی 250منداڵ به‌شداربون. منداڵ���ه‌کان ب���ۆ م���اوهی هه‌فته‌ی���ه‌ک س���ه‌رقاڵی ئ���هو کاره هونه‌رییان ه بون، له‌کۆتایی هه‌فته‌ک���ه‌دا هه‌مو چاالکیه‌کان نمایشکران. له‌ب���اره‌ی هه‌س���تی منداڵ���ه‌کان له‌کاتی چاالکییه‌که‌دا ئاریان ئه‌بوبه‌کر به‌ئاوێنه‌ی
کاوڕ ده‌رفه‌ت����ی نوێ����ت له‌به‌رده‌س����ته‌و ده‌توانیت خه‌ونه‌كانت به‌دیبێنیت. چیت����ر گومان له‌دڵت����دا مه‌هێڵه‌وه به‌رامبه‌ر به‌خۆشه‌ویسته‌كه‌ت.
شوێنێک که جێگای تێڕامانه‌و به‌بینینی توشی شۆک ده‌بیت، گه‌رماوه‌که‌ی کفرییه که ماوهی زیاتر له 300ساڵه دروستکراوه‌و تا ئێستا نه‌ڕوخاوه‌و وه‌ک خۆی ماوه‌ته‌وه، به‌ڕێوه‌به‌ری شوێنه‌واری گه‌رمیانیش ده‌ڵێت ئهو شوێنانه هێشتا موڵکی خه‌ڵکن‌و ده‌بێت پێش نۆژه‌نکردنه‌وه‌ی بکرێته‌وه به‌ناوی شوێنه‌واره‌وه.
راگه‌یاند "خه‌ون‌و خه‌یاڵی منداڵه‌کان زۆر گوزارشت لێکراو بون له‌وێنه‌کاندا ،زۆرینه ی کاریگه‌ریی���ه‌کان له‌‌وێنه‌کان���دا دیاربون‌و ت منداڵه‌کان به‌په‌رۆش���یهوه ئه‌یانویس��� وێنه‌بکێش���ن‌و گوزارش���ت له‌هه‌س���ت‌و
گا
بۆچونه‌کانیان بکه‌ن ،ئه‌مه قورس���ه ک ه ده‌ک���ردو زۆر دڵخۆش���ییان ده‌رده‌بڕی". من باس ی هه‌ستی منداڵه‌کان بکه‌م به‌اڵم ئاریان ئاماژه‌ی به‌وه‌ش���دا ک ه سه‌رجه‌م ئاشکرا دیاربو که منداڵه‌کان زۆر چێژیان ئ���اواره‌کان‌و منداڵ���ه‌کان پێویس���تیان له‌‌وێنه‌کردن‌و س���ه‌رجه‌م چاالکیه‌کانی تر به‌س���ه‌ردان‌و یارمه‌تیدان‌و دڵخۆشکردن‌و وه‌ر‌ده‌گ���رت‌و ڕۆژان��� ه چاوه‌ڕێی ئێمه‌یان چاالکی‌‌و کاری هونه‌رییه.
دوانه
ی رێ����ز له‌ه����هوڵو ماندوێت���� ی بیر له‌داهاتوت ده‌كه‌یته‌وه ،به‌تایبه‌ت ده‌رب����اره‌ی ترس له‌دۆخ����ی داراییت .خۆشه‌ویسته‌كه‌ت بگره‌و به‌هایه‌كیان كه‌سی تازه ده‌ناسیت كه ئه‌بنه هۆی ب����ۆ دابن����ێ .ئ����هو زۆر ه����اوكارو دڵسۆزته. گۆڕانكاریی له‌ژیانت.
قرژاڵ
گه‌رماوه‌که‌ی کفری یه‌کێکه له‌و شوێن ه کۆن‌و مێژویی‌و ئاسه‌وارییانه‌ی که وه‌ک خۆی ماوه‌ته‌وه‌و نه‌ڕوخاوه ،له‌شێوه‌ی گومه‌زی����یو بازنه‌یی دروس����تکراوه، که ده‌چیته ناویه‌وه س����ه‌ره‌تا به‌گه‌چ ش����وێنی دانیشتن نه‌خش����ێنراوه که جێگه‌ی نزیکه‌ی 50که‌س دهبێتهوه، پاشان له‌سوچێکه‌وه ده‌رگایه‌کی بچوک هه‌ی����ه بۆ چونه ناوه‌وه‌ی بۆ ش����وێنی خۆشۆردن ،هه‌ر که‌سێک شوێنێکی بۆ جیاکراوه‌ته‌وه‌و خۆی تێدا ده‌شوات. به‌ڕێوه‌به‌ری شوێنه‌واری گه‌رمیان شکور حه‌مه‌ی هه‌یه‌ر بۆ ئاوێنه ده‌گێڕێته‌وه که ئهو گهرماوه له‌نزیکی سااڵنی 1700 کان دروستکراوه ،واتا ته‌مه‌نی زیاتره له 300ساڵ‌و وه‌ک‌و خۆی ماوه‌ته‌وه‌و نه‌ڕوخ����اوه ،به‌اڵم مه‌ترس����ی روخان‌و له‌ناوچونی لێده‌کرێت. هه‌رچه‌ن����ده له‌و س����ه‌رده‌مه‌دا زێراب‌و
شێر
كاروباره‌كان له‌خۆت ئاڵۆزمه‌كه‌و هه‌مو تواناكان����ت ده‌ربخ����هو ب����ۆ هه‌م����و شتێك به‌ئاسایی وه‌ربگره‌و به‌رواڵه‌ت كه‌سێكی بسه‌لمێنه كه تۆ ده‌توانیت ی كه‌سه‌كان به‌رپرس����یارێتی هه‌ڵبگری .رۆژێكی زۆر ش����تی نوێت ده‌رباره خۆش به‌سه‌رده‌به‌یت. بۆ دهركهوتوه.
ئاوه‌ڕۆ بونی نه‌بوه ،به‌اڵم به‌وته‌ی ئهو به‌رپرسه‌ی شوێنه‌واری گه‌رمیان هه‌ر ئهو کات به‌ژێر زه‌ویدا له‌شێوه‌ی کارێز به‌قوڵی����ی 3مه‌ت����رو درێژاییه‌کی زۆر کونێک دروس����تکراوه تاوه‌کو ئاوه‌که ده‌گه‌یش����ته ده‌ش����تایی‌و ده‌ڕژایه نێو چه‌مێکه‌وه. له‌ئێس����تادا ئهو گه‌رم����اوه نه‌ڕوخاوه، س����اڵی پ����ار به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری گش����تی رۆش����نبیریی‌و هون����ه‌ری گه‌رمی����ان بڕیاریدابو له‌شێوه‌ی ئاسه‌وار نۆژه‌نی بکاته‌وه‌و بی����کات به‌هۆڵێکی بازنه‌یی بۆ ش����انۆ ،به‌اڵم تا ئێس����تا ئهو کاره
فه‌‌ریک وا خۆت نیش����ان مه‌ده كه به‌رامبه‌ر ب����هو كه‌س����ان هی ك����ه فێڵی����ان لێك����ردوی گ����ۆڕاوی .ورده ورده لێیاندوربكه‌وه‌وه.
12
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ داعشییه‌كان حاکم سابیر دروس���تبونی داع���ش مێژویه‌كی كۆن‌و ئال���ۆزی نییه هه‌رچه‌ن���ده به‌قۆناغ هاتوه بۆیه هه‌مو تاكێكی كورد زانیاری له‌سه‌ریان هه‌یه ،جا كه‌م ی���ان زۆر به‌تایبه‌تی دوای ئ���هوهی ش���اره‌كانی عێراق���ی داگیركرد ی���ان‌وردتر له‌و كاتانه‌ی كه هێرش���یكرده س���هر خاكی كوردس���تان‌و ڕه‌ش���ه‌كوژیی ئێزیدیه‌كانیان له‌شنگال ئه‌نجامدا. ئ���هوهی ڕون نیی���ه داعش خۆرس���ك بوه كه له‌و زه‌مه‌ن���ه دیاریكراوه هه‌لتۆقی ی���ان له‌دایكب���وی رێكخ���راوی تیرۆری���ی قاعیده‌ی���ه؟! ئه‌گه‌ر له‌دایكب���وی قاعیده ب���ن پرس���یار ئه‌وه‌ی���ه ئ���هم له‌دایكبونه نوێیه ده‌یه‌وێت جێ���گا به‌دایكی لێژبكات‌و بچێته شوێنه‌كه‌ی یان له‌دایكبو چاوه‌ڕێی كۆتایی هاتنه به‌مه‌رگی دایكی له‌دوای ئهو مه‌رگه ده‌توانێت ببێت���ه ته‌نها میراتگریی ئ���هم رێكخ���راوه تیرۆرس���تیه جیهانییه؟ بونی به‌میراتگر ی���ان جێگره‌وه‌ی قاعیده په‌یوه‌ن���داره به‌فراوانكردنی ڕوبه‌ری كاری تیرۆرو تۆقان���دن هه‌روه‌ها چاالكییه‌كانیان ده‌خه‌نه ده‌ره‌وه‌ی عێراق‌و شام هه‌مو جیهان ده‌گرێت���هوه؟ له‌هه‌مانكات���دا ده‌بێت كاره تیرۆرییه‌كانیان شوێنی هه‌ستیارتری دونیا بگرێته‌وه كه له‌ن���او‌و قه‌باره گه‌وره‌تربێت
ل���هو كاره تیرۆرییه‌ی كه ڕێكخراوی قاعید ئه‌نجامی���دا له11ی س���پتێمبه‌ری 2001ك ه مه‌ڵبه‌ندی بازرگانیی جیهانیی له‌ئه‌مه‌ریكا كرده ئامانج؟ كرده‌وه‌یه‌كی تیرۆریس���تی له‌ش���ێوه‌ی 11ی س���پتێمبه‌ر له‌الیه‌ن داعشه‌وه پێگه‌ی قاعیده لێژ ده‌كات توندڕه‌وه ئیسالمیه‌كانی جیهان پشت لهقاعیده ده‌كه‌ن هه‌مویان ڕو له‌داعش ده‌ك���ه‌ن ،ئهو كاته داعش له‌ڕوی نف���وز ده‌بێت���ه ڕێكخراوێكی تیرۆریس���تی جیهانی جێگای قاعده ده‌گرێته‌وه. داعش له‌نێوان ناوه‌كه‌ی ئێستای‌‌و بونی به‌ڕێكخراوێكی جیهانی له‌داهاتو كێش���هی بۆ دروس���تده‌بێت له‌نێوان ن���او‌و ڕوبه‌ری كارو چاالكییه‌كانی ،ناوه‌كه‌ی كه ده‌وڵه‌تی ئیسالمه له‌عێراق‌و شام‌و كارو چاالكییه‌كانی له‌هه‌مو جیهان ،كه‌واته پێویس���ت ده‌كات له‌ئێستادا داعش ده‌ست بكات به‌ناو گۆڕین یان ئهو كات گۆڕین���ی ناوه‌كه‌یان ده‌بێته ئه‌مری واق���ع واجب ده‌بێت له‌س���ه‌ریان. لێره‌دا پرس���یارێك دێته پێشه‌وه ،ئایا ئهو ناو گۆڕینه‌ی داعش به‌ر له‌ئه‌نجامدانی ئهو كاره تیرۆریس���تیه‌ی پێش���بینی ده‌كرێت بیكات له‌جیهان؟ ی���ان دوای ئه‌نجامدانی كاره تیرۆریی���ه جیهانیه‌ك���ه ناوی خۆیان ده‌گۆڕن؟ ئهو گۆڕانكاریی���هی له‌ناوی داعش لهوه ده‌چێ���ت كات���ی بوێت ب���ه‌اڵم داعش له‌و
ماوه‌یه له‌عێراقدا چی ده‌كات ڕه‌نگه بتوانین له‌چه‌ن���د الو‌و ڕه‌هه‌ندێكه‌وه خوێندنهوه بۆ داهاتوی داعش بكه‌ین. داعش گروپێكی تون���دڕه‌وی تۆقێنه‌ره هه‌م���و گروپێكی له‌و ش���ێوه‌یه ئه‌وه‌نده‌ی له‌ڕێ���گای تۆقان���دن‌و هێرش���كردن خۆی ده‌ناس���ێنێت ئه‌وه‌ن���ده توانای ش���ه‌ڕی به‌رگریی نییه‌‌وات���ه بۆ ڕێكخراوێكی‌‌وه‌ك داع���ش كارێكی قورس���ه ب���ه‌رده‌وام بێت له‌به‌رگریی‌و شه‌ڕی سه‌نگه‌ر .ئهو شه‌ڕه‌ی به‌شێوه‌ی به‌رگری كردویه‌تی یان له‌داهاتو ده‌ی���كات زۆربه‌ی كه‌وتۆته س���هر ش���انی عه‌ره‌به سوننه‌كانی ئهو ناوچه‌یه له‌زۆربه‌ی جێ���گاكان داع���ش‌وه‌ك رێكخس���تن یان داعشی بیانی‌‌وجودیان نیه. خاڵێك���ی دیكه‌ی گرن���گ ئه‌وه‌یه داعش توان���ای به‌ڕێوه‌بردن‌و ئیداره‌دانی ش���اره گه‌وره‌كانی هه‌یه ب���ۆ ماوه‌یه‌كی دورودرێژ كه چه‌ندین س���اڵ بخایه‌نێ چونكه گرتنی پارێزگایه‌ك ئه‌وه‌نده‌ی به‌ڕێوه‌بردنی قورس نیه ،به‌ڕێوه‌بردن به‌مانای پێشكه‌شكردنی خزمه‌تگوزاری���یو دابینكردنی ئاس���ایش‌و ژیانێكی ئاسایی بۆ هاوالتیان. له‌الیه‌كی دیكه ئه‌گ���هر داعش له‌عێراق له‌ماوه‌یه‌ك���ی دیاریكراو پاشه‌كش���ه بكات به‌تایبه‌ت���ی له‌ش���اره گ���ه‌وره‌كان خ���ۆی له‌ش���ه‌ڕی به‌رگری بدزێته‌وه بچێته‌وه سه‌ر كاری سه‌ره‌كی پێش���تر ی كه هێرشبردن‌و
كرده‌وه‌ی تیرۆریی���ه له‌ڕێی ته‌قاندنه‌وه‌وه. خۆ ئه‌گه‌ر داع���ش ڕه‌وی كرد ناوچه‌كان ی عه‌ره‌ب���ی س���وننه ده‌كه‌وێت���ه ده‌س���ت گروپه‌كان���ی ت���ری ناوچه‌ك���ه به‌تایبه‌تی گروپی نه‌قشبه‌ندییه‌كان كه به‌عسی كۆنن. له‌ڕێگای ئهمهریكاو ئه‌وروپا دانوس���اندن ده‌ست پێده‌كات له‌نێوان حكومه‌تی عێراق‌و گروپه س���وننیه‌كان بۆ ئه‌وه‌ی به‌شداربن له‌به‌ڕێوه‌بردن���ی حكومه‌ت���ی عێ���راق یان به‌الی كه‌م ئهو گروپانه مۆڵه‌تی یاساییان پێده‌درێت بۆ كارو چاالكییه‌كانیان. لێ���ره‌دا ئه‌گه‌رێك���ی تر دێته پێش���هوه ئه‌وی���ش كاتێ���ك داع���ش به‌سروش���تیو به‌به‌رنامه پاشه‌كش���ه نه‌كات ،ئه‌وا له‌سه‌ر ئه‌مه‌ری���كاو ده‌وڵه‌ت���ی عێراق پێویس���ته له‌ڕێ���گای بزوتن���هوهی ش���ه‌عبی‌‌و هۆزه عه‌ره‌به‌كان���ی تری س���وننه كار بكه‌ن بۆ ده‌رپه‌ڕاندن���ی داعش له‌ناوچه‌ك���ه‌دا .له‌و ئه‌گ���ه‌ره عه‌ره‌بی س���وننه ده‌بێته خاوه‌ن ش���ه‌رعییه‌تی زیاتر‌و گرنگی پێدان له‌الیه‌ن حكومه‌تی عێ���راق‌و ئه‌مه‌ری���كاو ئه‌وروپا لێره‌دا به‌رنامه‌یه‌كی به‌هێزتری پێویس���ته له‌س���هر چۆنیه‌ت���ی به‌ش���داریكردنی ئهو عه‌ره‌به س���وننانه‌ی له‌ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی به‌رێوه‌بردن���ی عێراق���ن یان ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی به‌ڕێوه‌بردن���ی ناوچه‌كان���ی خۆیان���ن له‌و بهرنامهو گرنگیپێدانه س���ودمه‌ندی یه‌كه‌م گروپی نه‌قشبه‌ندیه‌‌و بزوتنه‌وه‌ی شه‌عبین
كه ده‌بنه ده‌مڕاست‌و ده‌سه‌اڵتدار له‌زۆربه‌ی ناوچه‌كانی سوننه. له‌كۆتایی���دا ده‌توانین بڵێی���ن به‌رده‌وام كاركردنی عه‌بادی له‌س���هر جێبه‌جێكردنی داواكانی عه‌ره‌بی سوننه له‌حكومه‌ته‌كه‌ی، قورس���ایی ه���ه‌ره زۆر ده‌كه‌وێت���ه س���هر ش���انی كورد چونكه داواكاری س���ه‌ره‌كی كورد گه‌ڕان���هوهی خاكه به‌تایبه‌تی ناوچه دابڕاوه‌كانی كوردس���تان ،بۆ چاره‌كردنی كێش���هی خاك له‌گه‌ڵ سوننه پێویستیمان به‌ناوبژی���وان هه‌یه له‌ن���اوه‌وه‌‌و ده‌ره‌وه‌ی عێراق ك���ه به‌س���تراوه‌ته‌وه به‌ماده‌یه‌كی ده‌ستوریی. له‌ملمالنێ��� ی پێكهێنان ی حكومه‌تی نوێی عێ���راق ده‌رك���ه‌وت ئه‌وان���هی ناوبژیوانیی نێوان ی هه‌رێم‌و الیه‌نه‌كانی عێراقیان ده‌كرد الیه‌نگیریی عه‌ره‌بیی سوننه‌یان كرد له‌سه‌ر حیسابی كورد ،پێموای ه له‌شه‌ڕی ده‌ستور‌و قانونیش هه‌مان هێ���زو الیه‌نه‌كان دێنه‌و‌ه وه‌ك نێوانگی���ر،واته لێره‌و‌ه‌وێنه ی مێز ی گفتوگۆك���ه دی���اره ك ه عه‌ره‌بی س���وننهو ئه‌مه‌ری���كاو ئه‌وروپ���او‌واڵتان��� ی عه‌ره‌بی‌‌و شیع ه له‌الیه‌كی مێزه‌كه‌ن كوردیش له‌الكه ی دیكه‌ی مێزه‌كه ده‌بێت ،بۆی ه پێویسته كورد ئاگاداربێت له‌ده‌ستپێكی داواكان ی عه‌ره‌ب ی سوننهو حكومه‌تی عێراق دوای له‌ناوبردنی داعش گه‌ڕانه‌وه‌ی هێزه‌كان ه بۆ ئهو سنوره ی پێش بهرواری (.)2014/6/10
پێویست ه كورد ئاگاداربێت له‌ده‌ستپێك ی داواكانی عه‌ره‌ب ی سوننهو حكومه‌ت ی عێراق دوا ی له‌ناوبردنی داعش گه‌ڕانه‌وه‌ی هێزه‌كان ه بۆ ئهو سنوره ی پێش به‌روار ی ()2014/6/10
خوێندنه‌وه‌یه‌كی زانستی ،مه‌عریفی ،مێژویی ئیسالمه‌وانیی ه بۆ داعشیزم مه‌حمود خه‌لیل زه‌رگه‌زه‌وی ده‌رچ���وی زانس���تگه ی ئه‌زه���ه‌ری شه‌ریف له‌قاهیره ـ میسر (وم������ا یلقاها اال الذین صبروا‌وما یلقاها اال ذو ح������ظ عظیم /فصل������ت ،)35 :دوا ی ئه‌وه‌ی داعش هات موسڵ‌و ناوچ ه (گوایه) سوننییه‌كانی ئێراقی داگیركردو ،دواتریش روبه‌رێك���ی به‌رچ���اوی خاك���ی باش���وری كوردس���تان (نه‌ك هه‌رێمی كوردس���تان) ی كه‌وته به‌رده‌س���ت ،ته‌نانه‌ت به‌گوێره ی هه‌واڵێك���ی هه‌فته‌نام���هی ئاوێن���ه "كورد لهم���اوهی هه‌فته‌یه‌ك���دا ل���ه %25ی خاك ی باشوری كوردس���تان ی له‌ده‌ستدا" (ئاوێنه، ژم���اره ..)2014/8/12 .440 :لێ���ره‌و له‌وێ خه‌ڵكێك���ی زۆر له‌باره ی ئه‌م گروپ ه تێرۆریس���تییهوه رای خۆی���ان ده‌ربڕی���وه چ به‌نوس���ین ی‌وت���ار له‌رۆژنام���هو گۆڤار‌و س���ایته‌كانداو ،چش به‌دیبه‌ی���ت‌و دیالۆگ ی رادیۆ‌و ته‌له‌ڤزیۆنه‌كان. ب���ه‌اڵم ،ئه‌وه‌ی جێگای س���ه‌رنجی منه، تا ئێس���تا (كاتی نوس���ین ی ئهموتاره)، هیچ كه‌س���ێك نه‌یتوانیوه ،یان نهیویستوه بچێته ناواخ���ن‌و كرۆك ی ئه‌م گروپه‌وه ،جا له‌به‌ر هه‌ر هۆیه‌ك بێ���ت :جه‌هل ،جه‌هل ی موره‌كك���ه‌ب ،ترس ،برس���ێتی ،موڕاعات ی داعشه‌كانی كوردستان ..تاد. ئهموتاره هه‌وڵئه‌دا ،خوێندنه‌وه‌یه‌ك ی‌وردو قوڵ بۆ داعش ب���كات ،بێ له‌به‌رچاوگرتن ی ترس‌و برسێتی‌‌و موڕاعاتی سیاسی .چونكه؛ نوس���هر ی ئه‌م‌وت���اره ،ن��� ه ئه‌ندامی هیچ پارتێك ی سیاس���یی ه تا په‌یوه‌ست (ملتزم) بێت به‌سیاس���هت ی حزبه‌كه‌ی‌‌و ،نه باكیش ی به‌ترس‌و برس���ێتی داعش���ه‌كان (به‌وانه ی كوردستانیش���هوه) هه‌یه .ئ���ه‌ز ،كوردێك ی موسڵمان‌و ،له‌روی هزری رامیاریشه‌و‌ه سه‌ر به‌قوتابخانه‌ی كوردیی سۆسیالیزم-م،وات ه نه بیر ی "قه‌ومیه‌ت"ی رۆژهه‌اڵتی‌‌و نه بیر ی "ناسیۆنالیزم" ی رۆژئاوایی. دوباره‌بونه‌وه ی دراما وه‌ك گوتم ،خوێندهوارو هزرڤانی كورد، تا ئێس���تا له(تناقض������ات)و دژبه‌یه‌كیدان! هێندێ���ك ده‌ڵێن ئه‌م ان��� ه (خه‌واریج)ـن، هێندێكی دیكه‌یان ده‌ڵێن (بوغات "بغاه") ن ،به‌ش���ێكیتریان ده‌ڵێن (قوتتاعوتته‌ریق "قطاع الطری������ق")ن ،بازێكیش���یان ده‌ڵێن (مه‌غ���ۆل‌و ته‌ته‌رو به‌رب���ه‌ڕ)ن ..به‌اڵم نا، هیچیان نین ،خۆزگه هه‌مویان بونایه به‌س ئهوه نه‌ب ێ ك ه ئێس���تا من ده‌یڵێم! ئه‌وان ه خه‌واریج نی���ن (حاش���ا ی خه‌واریجان!)، خه‌واری���ج به‌النیكه‌مه‌وه موس���ڵمان بون، ئه‌وپه‌ڕه‌ك���ه ی له‌ب���هر په‌یوه‌س���تبون ی له‌راده‌به‌ده‌ریان به‌ئیسالمه‌وه ،په‌ڕگیربون‌و له‌هێندێك شت راس���تییان نه‌پێكا .لێره‌دا خاڵ���ی جه‌وهه‌ری���یو ك���رۆك له‌نێ���وان‌و خه‌واریج" ،ئیمام���هت"ه ،هه‌رچ ی ئیمامه‌ت ه پێیوای���ه ده‌ب���ێ ئیمام ی ئه‌كب���هر (وات ه خه‌لیفه ی موس���ڵمانان = سهرۆكی گشت ی موس���ڵمانانی س���هر روی زه‌وی) ده‌ب��� ێ قوڕه‌ش���ی بێت.وات ه‌واجب ه عهرهبو له‌نێو عه‌ره‌بیشدا له‌به‌ره‌بابی قوڕه‌یش بێت ،به‌اڵم خه‌واریجه‌كان ،نه‌ك هه‌ر به‌پێویستی نازانن ك ه عهرهبو له‌نێو عه‌ره‌بیشدا بۆ قوڕه‌یش بێت ،به‌ڵكو ،پێیانوای ه هه‌مو موسڵمانێك، له‌ه���هر گ���ه‌ل‌و نه‌ت���هوهو خێ���ڵ‌‌و تیره‌و
به‌ره‌بابێك بێت ب���ۆ ی هه‌ی ه ببێته ئیمام ی ئه‌كبه‌رو خه‌لیفه‌ی موس���ڵمانان! له‌پاشان، ب���ا به‌راوردێ���ك بكه‌ین له‌نێ���وان ره‌فتارو كاروكرده‌وه‌كان ی هه‌ردوال :ئایه لێكده‌چن؟ بێگومان ئاسمان‌و رێس���مان جیاوازییانه، هه‌زار ره‌حمه‌ت له‌كفن دز! (این الثری من الثریا فمالكم كیف تحكمون؟). ئ���هی ته‌گبی���ر ،باش��� ه ئه‌مان���ه چین؟ له‌س���اده‌ترین وه‌اڵم ی ئه‌م پرسیاره‌دا ،ب ێ دڵه‌ڕاوكێ‌‌و الت‌و جیم ،ده‌ڵێین( :أولئك هم ش������ر البریه /البینه( ،)6:إن هم اال كاالنعام بل هم أضل سبیال /الفرقان( ،)44 :إنهم شر الخلق والخلیقه)! ئه‌مان ه‌وه‌ههابین‌وه‌ههابی. واته :پێڕه‌و ی له‌و هزره خوێناویه ،له‌و دین ه تێرۆریستییه عروبییه ،ژه‌هراوییه ،به‌ده‌ویی س���ه‌حراوییه ،پیترۆدۆالریی���ه ده‌كه‌ن ك ه محه‌ممه‌دی ك���وڕی عه‌بدولوه‌ههاب 1700ز- 1792ز دایمه‌زراندوه. هه‌ركه‌س���ێك (الفتوحات المكیة ،الدرر الس������نی‌ة في الرد عل������ی الوهابی������ه ،فتن‌ة الوهابیین) كه س ێ په‌رتوك ی شێخ ئه‌حمه‌د زه‌ینی ده‌حالن-ن ،خوێندبێته‌وه ،ئه‌وا ئهو ره‌فتارو كرده‌وانه‌ی ئێس���تا ی داعش ی ئاوا دێت��� ه به‌رچاو:وه‌ك كه‌س���ێك درامایه‌ك ی پێش���تر بینیبێ‌‌و بۆ ج���اری دوه‌م‌و ده‌یه‌م سه‌یری بكات .شێخی ده‌حالن ،كه هاوكات موفتیی ئه‌وكات ی مه‌ككه‌و ،هاوزه‌مه‌نی كوڕ ی عه‌بدولوه‌ههاب بوه ،ئه‌گه‌ر به‌زمان ی سه‌رده‌م بدوێین وه‌ك رۆژنامه‌ڤانێكی پڕۆفیش���نا ڵ روماڵی روداوه‌كان ی‌وه‌ههابییه‌كانی كردوهو ب���ۆ ئێمه‌مانانی تۆمارك���ردوه .ئهوه جگ ه له‌یادداشته‌كان ی مسته‌ر هه‌مفه‌ر (مذكرات المس������تر همفر) ،ك��� ه‌وه‌ههابییه‌كان ده‌ڵێن دروس���تكراوه ،به‌اڵم خۆ ناتوانن له‌به‌رده‌م جه‌به‌ڕوت ی شێخی ده‌حالن ده‌م لێكبده‌ن! له‌كاتی خۆیاندا ،وه‌ههابییه‌كانیش وه‌ك داعش���ه‌كان ی ئه‌مڕۆیان ،مه‌رق���ه‌دو مه‌زارو گومه‌زو نزرگه-یان وێ���ران‌و خاپوركردوه. هه‌ر به‌نمون���ه :ده‌رهێنانی گ���ۆڕی دایك ی موس���ڵمانان حه‌زره‌ت ی خه‌دیجه ،یه‌كه‌مین هاوس���هر ی خۆشه‌ویس���ت (درودی خوا ی لێب���ێ) ،هه‌روه‌ها ده‌رهێنانی گۆڕ ی نهوه ی خۆشه‌ویست ،حه‌زره‌تی ئیمام ی حوسێن ی ك���وڕی ئیمام���ی عه‌ل���ی ،له‌كه‌رب���ه‌ال‌و، بێئه‌ده‌بیك���ردن به‌گ���ۆڕی ه���ه‌ردو ئیمام، خه‌لیفه‌ی یه‌كه‌م‌و دوه‌م ی په‌یامبه‌ر ،ئیمام ی ئه‌بوبه‌ك���رو عوم���هر .خۆ ئه‌گه‌ر س���وپا ی میس���ر به‌س���ه‌ركرده‌یه‌تیی برایم پاش���ا ی ك���وڕ ی محه‌ممه‌د عه‌لی پاش���ا ی به‌بنه‌چ ه ك���ورد ،ته‌فروتون���ای نه‌كردب���ان ،ئ���هوه له‌به‌رنامه‌یاندابو گۆڕ ی په‌یامبه‌ری ئیسالم‌و فه‌خری كائین���ات "حه‌زره‌ت��� ی محه‌ممه‌د ئه‌لمسته‌فا"ش ده‌ربێنن‌و ،دواتریش كابه ی ماڵ���ی خوا بڕوخێنن ..ئهو س���وپایه‌ی ك ه ساڵی پار بۆ جارێكیتر میسر ی (ئه‌زهه‌ر) ی له‌وه‌ههابییه‌كانی س���ه‌ده‌ی بیستویه‌ك رزگاركرد! (صدقت یا سیدی یارسول الله: إنه������م خیر أجن������اد االرض..وإنهم فی كنف الله ..إلی یوم الدین /او كما قلت). ش���ێخی ده‌ح�ل�ان له‌ب���اره‌ی گ���ه‌وره‌ی تێرۆریس���تانی ،محه‌مم���ه‌دی ك���وڕ ی عه‌بدولوه‌هه���اب ،ده‌ڵێ���ت( :وكان یضم������ر ی النبوة‌‌ولكنه لم یتس������نه ف ي نفس������ه دعو ل������ه ان یظهرها)،وات���ه :محه‌ممه‌دی كوڕ ی عه‌بدولوه‌ههاب له‌ناخیدا خۆی به‌پێغه‌مبه‌ر ده‌زان���یو بانگه‌ش���هی بۆ ده‌ك���رد ،به‌اڵم ژینگ���هو بارودۆخه‌كه رێگای���ان پێنه‌ده‌دا.
چونك ه –وه‌ك ش���ێخی ده‌ح�ل�ان ده‌ڵێت- به‌به‌رده‌وام���ی ه���ه‌واڵ‌‌و ده‌نگوباس���ی ئهو كه‌س���انه‌ی ده‌خوێن���دهوه كه ب���ه‌درۆ داوا (ادعا‌ء) ی پێغه‌مبه‌رایه‌تییان كردوه،وه‌ك: موس���ه‌یله‌مه ی كه‌ززاب (مسیلم‌ة الكذاب). هه‌روه‌ها ،كوڕی عه‌بدولوه‌ههاب‌وایده‌بینی: ك ه شه‌شسه‌د سا ڵ پێش ی ئهو ،هیچ كه‌سێك موس���ڵمان نه‌بوه ،هه‌روه‌ها ئ���هو ئایه‌ت‌و فه‌رمودان���هی له‌ب���اره‌ی ناموس���ڵمانانه‌و‌ه گوتراون ،به‌س���هر موس���ڵمانانی جێبه‌ج ێ ده‌كرد .ئهوه داعش��� ی ئه‌وس���او ،ئه‌مه‌یش وه‌هابیزم ی ئێستا! مێژو چۆن خۆی دوباره ده‌كات���هوه؟ له‌راس���تیدا رێككه‌وتێكی زۆر س���ه‌یره ،په‌یامبه‌ری ئیس�ل�ام حه‌زره‌ت ی محه‌مم���هده (درودی خ���وای لێب���ێ)، یه‌ك���هم خه‌لیف���هی موس���ڵمانانیش دوا ی ئهو ئه‌بوبه‌كری س���دیق-هو ،دامه‌زرێنه‌ر ی ئایین ی وه‌هابیزمیش نێ���و ی محه‌ممه‌ده‌‌و، خه‌لیفه‌كه‌یش���ی ئه‌بوبه‌كر ی به‌غداییه( .تا سه‌ر بژ ی چاو عاجباتی زیاتر ده‌بینێ). وه‌هابیزم ..یه‌ك ئایین���ه (الوهابیه مل ه واحده) خوا ده‌فه‌رموێ( :فماذا بعد اال الضالل/ یون������س ،)32 :به‌ڵ���ێ ،ه���هر وه‌ك چ���ۆن خۆشه‌ویس���ت‌و ح���ه‌زره‌ت (درودی خوا ی لێب���ێ) ده‌فه‌رموێ (الكفر مل������ ه واحده).. منیش وه‌ك ش���اگردێك ی بچوكی ئیسالم ه ره‌س���ه‌نه‌كه ی ئهو ،ده‌ڵێم( :الوهابیه مل ه واح������ده)،وه‌هابی���زم یه‌ك ئایین���ه.واته: ئێمه ئیش له‌س���هر ناو ناكه‌ین ،چونكه ناو ئام���ڕازه ،به‌ڵكو مامه‌ڵ���ه له‌گه‌ڵ نێوه‌ڕۆك ده‌كه‌ین .هه‌ركه‌سێك دژ ی هه‌مو بیروباوه‌ڕ‌ه گاڵوه‌كان��� ی وه‌هابی���زم نه‌وه‌س���تێته‌و‌ه وه‌ههابییه ،ج���ا كه‌یفی خۆیه‌ت ی نێوه‌كه ی هه‌رچییه‌ك���ه :س���ه‌له‌ف ی مه‌دخه‌لیی���ه، جیهادییه ،قاعیده‌ی���ه ،تاڵیبانه ،ئیخوانه، داعشه ،جه‌بهه ی نوسره‌یه ،بۆكۆ حه‌رامه، ئه‌نسار سوننه‌یه ،ئه‌نسار ئیسالمه ،ئه‌نسار به‌یتولمه‌قدیسه ،جوندولئیسالمه ..تاد. له‌راس���تیدا ،ت���ا دوس���اڵ له‌مه‌وبه‌ر من واتێگه‌یش���تبوم ك ه ئیخوان موس���لیمین ی میس���ر له‌روی فكرو فه‌لس���ه‌فه‌وه خاوه‌ن قوتابخانه‌یه‌كی س���ه‌ربه‌خۆیه‌و دورو نزیك پێوه‌ندی به‌وه‌هابیزمه‌و‌ه نییه ،به‌اڵم كاتێك رۆژنامه‌ڤان‌و گهوره نوس���ه‌ری میس���ری، "حیلمی نمنم" ،په‌رتۆك��� ه به‌نێوبانگه‌كه ی (حس������ن البن������ا ..ال������ذی ال یعرف������ه احد/ حه‌س���ه‌ن به‌نن���ا ..ئ���هو پی���اوه ی كه‌س نایناس���ێ) باڵوكرده‌وه ،بۆم ده‌ركه‌وت ك ه هه‌مو پارت‌و رێكخراوه تێرۆریستییه به‌نێو ئیس�ل�امییه‌كان وه‌ههابیین‌و هه‌ر هه‌مویان رو ی یه‌ك دراون. له‌دین ی‌وه‌ههابییه‌تدا ،جه‌خت له‌دوشت ی جه‌وه���ه‌ری كراوه‌ته‌وه :یه‌كی���ان ،ئهوه ی ئه‌وان پێیده‌ڵێن (ته‌وحید) ،له‌الی ئێمه ی موسڵمانان (= ته‌وحیل/واته ،قوڕشێالن)، ئه‌ویتری���ان ،ئ���هوهی ئ���ه‌وان پێیده‌ڵێ���ن (جیه���اد) ،ل���ه‌الی ئێمه‌ی موس���ڵمانان (= جه‌ههال/وات���ه ،ته‌جهیل ی جه‌ههال). له‌فروعاتیشدا ،وه‌ك بێئه‌ده‌بی‌‌و رێزنه‌گرتن له‌په‌یامب���ه‌ران‌و ی���اران‌و پیاوچ���اكان‌و پێشه‌وایان ی سه‌ر مه‌زه‌ب‌و ..تاد .ئهوه هه‌ر مه‌پرسه!وه‌ك ده‌ڵێن( :فحدث‌وال حرج!). كێن ئهو كوردزمانانه‌ی بونه‌ته داعش؟ ك ه ده‌ڵێم كوردزمان ،مه‌به‌س���تم ه بڵێم (حاش���ا ئه‌وانه كورد نین!) ،چونكه بون
رێككه‌وتێكی زۆر سه‌یره ،په‌یامبه‌ری ئیسالم حه‌زره‌تی محه‌ممه‌ده ،یه‌كه‌م خه‌لیفه‌ی موسڵمانانیش دوای ئهو ئه‌بوبه‌كری سدیقه ،دامه‌زرێنه‌ری ئایینی‌‌وه‌هابیزمیش نێوی محه‌ممه‌ده‌‌و خه‌لیفه‌كه‌یشی غداییه ئه‌بوبه‌كری به به‌داعش ئه‌وپه‌ڕی جاهیلییه‌ته‌و ،ئۆممه‌ت ی كوردی���ش هه‌رگیزاو هه‌رگی���ز جاهیلییه‌ت ی نه‌بینی���وه! جاهیلیی���هت له‌ئه‌ده‌بیات��� ی ئیس�ل�امه‌وانی‌‌و عه‌ره‌بیدا ،ته‌نێ به‌عه‌ره‌ب ه ده‌شته‌كییه‌كان ی ده‌وروبه‌ری نیمچه دورگه ی عه‌ره‌بی ئه‌وسا گوتراوه .كورد ،سه‌دان سا ڵ به‌ر له‌هاتن ی ئایینی ئیسالمی پیرۆز خاوه‌ن مێژوو شارستانییه‌ت ی خۆ ی بوهو ،هه‌رگیزاو هه‌رگیز فره‌په‌رست (مشرك) نه‌بوه ،به‌ڵكو هه‌میش��� ه یه‌كتاپه‌رست (موحد) بوه :یان له‌سه‌ر ئایینی زه‌رده‌شت ی بوه ،یانژی گاورو جوله‌كه (مس���یحی‌‌و یهودی) .مه‌علومیش ه ئه‌وان ه دین ی به‌هه‌ق ی خوای مه‌زنن .به‌ڵێ.. ئهوه ی مایه‌ی نیگه‌رانییه ،س���ه‌رباری ئهو هه‌مو راگه‌یاندنه زۆرو بۆره ی واڵته‌كه‌مان، تا ئێس���تا په‌نجه نه‌خراوه‌ت ه سه‌ر ئه‌وه‌ی: ئهو كوردزمانانه‌ی بونه‌ته داعش كێن‌و سه‌ر به‌چ قوتابخانه‌یه‌ك ی فیكریی‌‌و ،له‌چ ئایین‌و ئایینزایه‌ك���ن؟ ئه‌وه‌ی م���ن زانیبێتم :هیچ كوردێكی ئێزدی ،كوردی شیع ه (=شه‌به‌ك +كاكه‌ی���ی +فه‌یلی) ،كوردی موس���ڵمان ی نا‌وه‌ههابی :واته ،موس���ڵمانی ره‌س���ه‌ن، كوردی ئه‌هل��� ی هه‌ققه (= یارس���ان)..، گاورو جوله‌كه ..ت���اد ،نه‌بونه‌ته داعش‌و، نه‌چ���ون خۆیان ب���ۆ داع���ش‌و وه‌هابیزم ب���ه‌دۆزه‌خ مش���ه‌ڕه‌ف بك���ه‌ن! (إن هم اال كاالنعام بل هم اضل س������بیال /الفرقان.)44: ئه‌وانه‌ی چونه‌ته نێو داعش‌و ش���ه‌ڕیان بۆ ده‌كه‌ن ،هه‌ر هه‌مویان‌وه‌ههابین (به‌زمان ی راگه‌یاندنی ئێس���تا :ئیسالم ی سیاسی) .با سه‌ركرده‌كانیش���یان ئیعازیان بۆ نه‌كردبن، به‌اڵم ،له‌به‌رئه‌وه ی له‌س���هر ئهو دو‌وشه‌ی ه (ته‌وحیل +جه‌ههال) ،غه‌سل ده‌ماغكراون، ئیدی كۆنتڕۆلیان له‌ده‌ست ده‌رچوه .لێره‌دا پرسیارێك هه‌یه :ئایه ،هیچ ئه‌ندامی پارتی، یه‌كێتی���ی ،گۆڕان ،په‌چه‌ده‌كه ،ش���یوعی، زه‌حمه‌تكێشان ،سۆسیالیست ..تاد چونه‌ت ه نێ���و داعش؟ "حه‌مه‌س���ه‌عید حه‌س���ه‌ن"،
له‌زانس���تی رسته‌س���ازیی (علم النحو) ی عه‌ره‌بیشدا رێسا(قاعده) یه‌ك هه‌یه ده‌ڵێ: (العطف یقتضي المغایرة)( ،المجوس)یش به‌واتای (علما‌ء الدین الزرادش������تیین) دێت، ئ���ه ی‌وه‌ههابییه‌كان! ئه‌وان ه ئه‌هلی كیتابن ئه‌هل��� ی كیتاب( .منهم من قصصنا علیك، ومنهم من لم نقصص علیك /غافر( ،)78 :ال ینهاكم الله عن الذین لم یقاتلوكم فی الدین، ولم یخرجوكم من دیاركم ،ان تبروهم‌وتقسطوا الیهم ،ان الله یحب المقس������طین /الممتحنه: .)8وه‌ههابییه‌كان! ئه ی په‌یامبه‌ر ،ئه‌گه‌ر به‌په‌یامبه‌ری خۆت���ان ده‌زانن‌و محه‌ممه‌د ی كوڕ ی عه‌بدولوه‌ههاب-تان پێ له‌ئه‌و مه‌زن‌و ی پیرۆزتر نییه ،نه‌یفه‌رم���وه( :اال من آذ ذمیا فأنا خصمه یوم القیامة /أو كما قال)، ئه‌مه‌یان قسه‌ی خواو پێغه‌مبه‌ر ،كوردینی‌‌و كوردایه‌تیش له‌والوه دانێ كه ده‌ڵێ (له‌دین ده‌بین له‌خوێن نابین :په‌ند ی پێشینان). به‌ڵگه‌یه‌ك��� ی ت���ر له‌س���هر ئ���هوهی ك ه ئێزدیی���ه‌كان درێ���ژه پێده‌ر (امت���داد) ی زه‌رده‌ش���تییه‌كانن ،خه‌ڵكی ئه‌وبه‌ری زێ ی گهوره (زێی بادینان) ،كه‌متر (ڕ)ی قه‌ڵه‌و به‌كاردێن���ن ،بۆ نمون��� ه :به(بزوتنه‌وه ی گ���ۆڕان) ده‌ڵێ���ن( :بزاڤ���ا گ���ۆران)وات ه به(ر)ی الواز .دێمه‌و‌ه س���هر باس���ه‌كه‌م‌و ده‌ڵێم :كاتێك فتوحاتی ئیسالم گه‌ییشت ه كوردس���تان ،خه‌ڵكێك��� ی زۆر ئایینه‌كه‌یان گۆڕی (ولكل جدید لژه!)و بون ه موسڵمان‌و، ئه‌وان���ه ی له‌س���ه‌ره‌تاوه موس���ڵمانبون، پێیانگوت���راوه( :گۆران=گۆڕان).وات���ه: ئه‌وانه ی ئایینه‌كه‌یان گۆڕیوه‌‌و له(ئێزدیات ی = زه‌رده‌ش���تێتی) الیان���داوه ،ئه‌وان���ه، گۆڕانن=گۆڕاون .ئێس���تایش عه‌شره‌تێك ی گه‌وره‌ی كوردستان به‌و نێوه‌یه ،عه‌شره‌ت ی (گ���ۆران)ی نیش���ته‌جێی ده‌وروب���هر ی (ب���ه‌رده‌ڕه‌ش)و (هه‌ورام���ان) .به‌اڵم چ ی بكه‌ین؟ (ومن البلی‌ة شر من ال یرعو ي عن جهلة،وخطاب من ال یفهم!).
له‌باره ی (داعشی كوردی)یهوه له(هه‌ند ێ داعشه شیعر)ه‌كانیدا ،ده‌ڵێت :ئهو گه‌نجه/ كوردان���هی /الی داع���ش /ده‌خه‌بت���ن/ هه‌مویان /خه‌ریجی مزگه‌وتن ،ش���اگردی/ بانگخوازو /خه‌تی���بو /ئیمامی /هه‌رێمن، هه‌مویان /ئه‌ندامی /حیزبه‌یلی /ئیسالمی/ هه‌رێمن ،ئهو گه‌نجه /كوردانه‌ی /ئه‌وه‌ند/ خوێنخ���ۆرن ،په‌روه‌رده‌ی /به‌رده‌س���تی/ رێب���ه‌ری ئیخ���وان‌و /ئه‌می���ری /تیرۆرن. (پاش���كۆی روانگه‌و ره‌خنه‌ی هه‌فته‌نامه ی چاودێ���ر .)2014/8/25 ،پاش���ان ،ئای��� ه جیاواز ی له‌تێڕوانینی داعشه كوردزمانه‌كان بۆ ئێزدییه‌كان‌و ،داعش���ه‌كانی دوا ی 6/10 هه‌یه؟ ئایه به‌شێك له‌داعشه كوردزمانه‌كان له‌ك���ۆڕو س���یمینارو مه‌وعیزه‌كانیان���دا، نه‌یانده‌گوت ئیش به‌ئێزدییه‌كان مه‌كه‌ن تا نا ئێزد ی هه‌بێ (با ئهو نا ئێزدیی ه عهرهبو بێگانه‌ش بێ���ت) ،ئه‌گه‌ر هه‌ر كاریش���تان پێك���ردن ،كرێیه‌كه‌ی���ان تاخی���ر بده‌نێ، (أعط������وا اال‌جیر اجره قبل ان یجف عرقه)و، دواتری���ش كه پاره‌كه‌تان دانێ ریس���وایان بكه‌ن‌و ،س���وكایه‌تییان پێبك���هنو تفێك له‌شه‌یتان بكه‌ن (به‌قس���ه ی ئهو) .بێئاگا ل���هوهی ،له‌روی ئیتیمۆلۆژیی���هوه ،ئهوه ی له‌الی موس���ڵمانان‌و عه‌ره‌ب "ش������یگان" ی پێده‌گوت���رێ ،له‌بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه له"س���اتان" ی عیبریی���هوه وه‌رگی���راوه ،ئ���هوهی ال ی ئێزدییه‌كان "ش������یتان"ـ ه به(ت)ی كوردیی، نه‌ك (گ) ی عه‌ره‌بی! ئهو (ش���یتان)ـه ی ال ی ئێزدییه‌كان ،له‌دو‌وش���هی ره‌س���ه‌ن ی كوردییه‌و‌ه‌وه‌رگیراوه" :شا +ته‌ن"( ،شا)، وات���ه :پاش���ا (=ملك)( .ت���ه‌ن)،واته: جه‌سته‌‌و له‌ش (= جسم) .ته‌ندروست‌وات ه له‌شساخ‌و بێ نه‌خۆشی .مانای (شه‌یتان) ك ه كوردییه‌كی ره‌سه‌نه ،نه‌ك (شه یطان) ك ه عیبرییه‌و به‌عه‌ره‌بیكراوه ،ماناكه‌ی :پاشا ی جه‌س���ته جوانان ،له‌هه‌مو شتێك جوانتر. خواش له‌قورئانی پیرۆز ده‌فه‌رموێ( :الله نور الس������موات‌واالرض /النور .)35 :به‌اڵم وه‌هابیزم مێژوی كورد ته‌زویر ده‌كا‌و چ ی بكه‌ین ئه‌مڕۆ به‌سه‌رپێی‌و سه‌رچیخی، كولتوره‌كه‌ی ئه‌نفال ده‌كات خوێندنهوه بۆ شته‌كان ده‌كرێ‌‌و ،نه‌زانیی‌‌و جه‌هلی موره‌ككه‌ب‌وه‌ك په‌تایه‌ك ی كوشند‌ه ئهوه ی مێژوی كوردستان‌و فتوحاته‌كه ی باڵوبۆت���هوه..( .ومن عالمات الساعة :ان یرفع العلم‌ویثبت الجهل!) ،راس���تت فه‌رمو خوێندبێته‌وه ،ده‌زان ێ له‌كات ی هاتنی ئیسالم ئ���ه ی خۆشه‌ویس���ت ی خواو ئێمه ،ئێس���تا بۆ كوردستان چ خوێنێك رژاوه‌‌و چه‌نده‌ها ده‌مڕاست‌و عه‌قڵ ی موده‌ببیر ی كۆمه‌ڵگه ی ك���هس له‌نێوبراون! ئه‌م قس���هی ه هه‌ریه‌ك كورده‌واری ی فه‌ریك��� ه خوێندهوارو داڵدار ی له‌ئیمام��� ی نه‌وه‌وی���ی له(منهاج)ه‌كه‌ی‌‌و، علوج���ن (داڵداری علوج:وات���ه ،ئه‌وانه ی ئیمام���ی یوس���ف ی ئه‌رده‌بیل���ی له(انوار) گوای���ه دۆكتۆرای���ان هه‌ی���ه) .له‌یه‌كێ���ك ێ مه‌زن‌و ،ش���ێخ محه‌ممه‌د خوزه‌ری به‌گ له‌به‌رنامه ته‌له‌ڤزیۆنییه‌كان ،مامۆستایه‌ك ی له(تاری������خ الدول‌واالمارات االس���ل��امیة)و، ئایین���ی به‌یه‌كێ ل���هم بابه‌تان���ه ی گوت :واقیدی‌‌و "ش���ه‌هیدی قه‌ڵه‌م" ش���ادڕه‌وان (خ���وا رو ی باوكی ئهو كه‌س��� ه رهش بكا مه‌ال جه‌می���ل رۆژبه‌یانی له(فتوح س���واد كه ش���ه‌هاده‌ی داوه به‌ت���ۆ!) ،به‌ڵێ( ،اذا العراق/واڵتگری رهش���ه خاكیی عێراق)و، كان الغراب دلیل ق������وم فیدلهم دار البوار) .ش���ه‌ره‌فخان‌و محه‌مم���هد عه‌ل���ی عه‌ون ی ئێزدی (نه‌ك "یه‌زیدی"وه‌ك ئهو جاهیالن ه (كوردی میسری)و مام هه‌ژار‌و دیسان مه‌ال وا ی ده‌ڵێن) ،نه‌ك هه‌ر ش���یگان په‌رس���ت جه‌میل رۆژبه‌یانی له(ش���ه‌ره‌فنامه)و ،مه‌ال نین ،به‌ڵكو نه‌فره‌ت‌و نه‌حله‌ت (لعنه) له‌و ره‌وف مه‌ال سه‌لیم حه‌وێزی له(كوردستان‌و كه‌سانه‌‌و له‌ش���یگان-یش ده‌كه‌ن ك ه ئه‌وان ئایینی ئیس�ل�ام)و ،ئه‌می���ن زه‌ك ی به‌گ‌و، به‌شیطان په‌رست داده‌نێن .ئه‌وان (ئێزدی) ،گه‌وره‌ی زانایان جه‌ناب��� ی دۆكتۆر جه‌مال به‌جۆرێ���ك له‌ج���ۆره‌كان درێژبوی���هوهو نه‌ب���ه‌زو ..ت���اد دوپاتی���ان لێكردۆته‌وه، درێژه‌پێده‌ر ی ئایینی زه‌رده‌ش���تیین .خوا ك���ه كوردس���تان به‌ش���هڕو خوێن���او ی له‌قورئ���ان ئه‌فه‌رم���وێ( :ان الذین آ‌منوا ،به‌ئیسالمكراوه ،ساده‌ترین به‌ڵگه‌ش :دۆڵ ی والذی������ن ه������ادوا،والصابئی������ن،والنصاری ،كافران (باب‌و باپیران���ی ئێمه‌ی كورد)و، والمجوس،والذین أش������ركوا ..ان الله یفصل دۆڵی ئه‌سحابانه له‌باش���وری كوردستان. ی كل ش������یء به‌اڵم تازه به‌تازه‌و، بینهم یوم القیامه ،ان الله عل ش������هید /الحج .)17 :له‌و ئایه‌ت���ه‌دا ،خوا ی عه‌طف) كردوه، باس ی دینه‌كان ی به(واو »» 19
بیروڕا
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
birura.awene@gmail.com
ئایا داعش نه‌وه‌ی خه‌واریجن یان كوڕ ی شه‌رعیی سه‌له‌فیزم؟ موحسین ئه‌دیب به‌ش���ێك له‌كتێب���ی (خوێندنه‌وه‌یه‌كی ریشه‌ییانه بۆ سه‌له‌فییزم‌و داعشیزم) ب���ه‌رده‌وام س���اناترین شوناس���ێك ك���ه س���ه‌له‌فیزم ب���ۆ گروپه چه‌ك���داره تون���دڕه‌وه ئیس�ل�امییه‌كانی ده‌رده‌هێنن (خه‌واریجبون���ه)؟ پرس���یاره‌كه ئه‌مه‌یه، بۆچی س���ه‌له‌فییه‌كان هه‌م���و گروپه‌كانی داعش‌و قاعیده‌‌و هاوشێوه‌كانیان به‌خه‌واریج ده‌ناس���ێنن؟ گرنگی���ی وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئه‌م پرس���یاره له‌وه‌دایه چه‌ندێك خه‌واریجمان پێده‌ناس���ێنێت زیاتر له‌وه‌ش سه‌له‌فیزم‌و داعش���یزم .بێگومان ه���ۆكار له‌مباره‌یه‌وه زۆرن ،به‌اڵم سه‌ره‌كیترینیان ئه‌مانه‌ن: سود وه‌رگرتنه له‌پڕه‌نسیپێكی ماكیاڤیلی كه له‌كتێب���ی میردا ئام���اژه‌ی پێكردوه‌‌و بریتیی���ه له‌وه‌ی (باش���ترین میكانیزم بۆ به‌رگری له‌خۆكردن هێرش���كردنه) ،لێرهوه بۆ ئ���هوهی خۆی���ان به‌باوكی ش���ه‌رعیی داعش���یزم له‌قه‌ڵه‌م نه‌درێ���ن ،تۆمه‌ته‌كه له‌خۆیان دورده‌خه‌نه‌وه‌‌و ده‌یانگێڕنه‌وه بۆ گروپێك كه چه‌ندین س���هده پێش ئێستا دروستبون ،له‌كاتێكدا به‌هه‌مو پێودانگه‌كان داعش كوڕی شه‌رعیی سه‌له‌فیزمه‌‌و خاڵی هاوبه‌ش���ی نێوانیان زۆر زیاتره له‌و خاڵه هاوبه‌شانه‌ی كه له‌نێوان خه‌واریج‌و داعشدا هه‌ن ،به‌پێچه‌وان���هوه خاڵی دژ‌و پێچه‌وانه له‌نێوان داعش‌و خه‌واریجدا زۆر زۆره ،ئه‌مه دواتر رونده‌كه‌ینه‌وه. به‌خه‌واریج له‌قه‌ڵه‌مدانی داعش له‌الیه‌ن س���ه‌له‌فییه‌كانه‌وه جگه ل���هوهی تۆمه‌تی س���ه‌له‌فیبونی داعش له‌سه‌له‌فییه‌كان دور ده‌خاته‌وه ،هاوكات كاری به‌ر نه‌فره‌تكردن‌و س���یفه‌تی له‌دینده‌رچوی���یو دوات���ر ته‌كفیكردنیان ئاس���ان ده‌كات ،به‌تایبه‌ت كه مێ���ژو‌و ئه‌ده‌بیات‌و مه‌وروس���ی ئاینی (ئه‌وه‌ی له‌ژێر ده‌س���ه‌اڵت‌و له‌سه‌ر داوای ده‌سه‌اڵتی سیاس���یو ئاینی ده‌وڵه‌ته‌كانی خیالفه‌تدا نوسراونه‌ته‌وه) پڕیه‌تی له‌فه‌توا دژی خه‌واریج‌و به‌زه‌ندیق سه‌یركردنیان. ه���اوكات ئه‌یانه‌وێ���ت مه‌س���ه‌له‌كه ئاس���اییبكه‌نه‌وه‌‌و پێمانبڵێ���ن چ���ۆن خه‌واریج���ه‌كان دژی خوله‌فای راش���یدنی وه‌ك عوس���مان‌و عه‌لی‌‌و پاشان مه‌عاویه‌‌و خه‌لیفه‌كان���ی دوای ئه‌وانیش بون‌و دژیان جه‌نگاون ،هه‌روا ئێس���تاش ئاس���اییه كه خه‌واریجه‌كانی ئه‌مڕۆ دژی خه‌لیفه‌‌و وه‌لی ئه‌مری موس���وڵمانانی ئه‌م���ڕۆ (به‌تایبه‌ت ش���ای عه‌ره‌بستانی س���عودییه كه به‌الی سه‌له‌فیه‌كانه‌وه وه‌لی ئه‌مری موسوڵمانانه‌‌و ده‌بێت ئیتاعه بكرێت) ،واته مه‌س���ه‌له‌كه چه‌ندێ���ك به‌خه‌واری���ج بینینی داعش���ه، ئه‌وه‌ن���ده‌ش به‌خه‌لیف���ه بینینی پادش���او سه‌رۆكه‌كانی ئه‌مڕۆی جیهانی ئیسالمییه، به‌تایب���هت ك���ه تایبه‌تمه‌ندیی س���ه‌ره‌كی س���ه‌له‌فیزم بریتیی���ه له‌گوێڕایه‌ڵیكردن‌و بینینی ده‌س���ه‌اڵتدارانی دونیای ئیسالمه وه‌ك وه‌لی ئه‌مری موس���وڵمانان‌و ئه‌مه‌ش ناش���ارنه‌وه ،به‌ڵكو به‌ش���انازییه‌وه باسی ده‌ك���ه‌ن (وه‌ك ئه‌وه‌ی مه‌ال عه‌بدولله‌تیفی یه‌كێ���ك له‌رابه‌ران���ی س���ه‌له‌فیه‌ت له‌كوردس���تان ،گله‌یی له‌خه‌ڵك‌و به‌تایبه‌ت له‌ئیس�ل�امییه‌كان ئه‌وه‌ی���ه كه مه‌س���عود بارزان���ی س���هرۆكی هه‌رێمی كوردس���تان به‌وه‌لی ئه‌مری موسوڵمانان نازانن_ئه‌مه‌ی له‌به‌رنامه‌ی���ه‌ك له‌گ���هڵ ره‌نج���ی كه‌ناڵی روداودا راگه‌یاند_). ترس له‌به‌خۆداچونه‌وه :ئه‌م به‌خه‌واریج له‌قه‌ڵه‌مدانه‌ی داعش‌و دورخس���تنه‌وه‌یان له‌سه‌له‌فیزم ،ترسێكی قوڵی سه‌له‌فییه‌كان له‌پش���تییهوه كارده‌كات ،ك���ه بریتی���ه له‌خواس���تی به‌خۆداچون���هوهو كران���هوه، چونكه ئه‌گه‌ر س���ه‌له‌فیزم دان به‌و تاوانه گه‌وره‌یه‌دا بنێت كه داعش كوڕی شه‌رعیی ئه‌وانه ،كه‌واته ئه‌مه واده‌كات فش���ارێكی ره‌سمی‌‌و ناره‌سمی له‌سه‌ر ئاستی جیهانی ئیس�ل�امی‌‌و جیهان به‌گش���تی له‌سه‌ریان دروس���ت ببێ���ت ،ك���ه موراجه‌عه‌یه‌ك���ی فیكریی‌‌و عه‌قائیدیی خۆیان بكه‌ن ،كه ئه‌مه به‌الی ئه‌وانه‌وه بریتیی���ه له‌خۆكوژییه‌كی حاشاهه‌ڵنه‌گر ،چونكه ئه‌وان جگه له‌وه‌ی مه‌زهه‌به‌كه‌یان بریتیه له‌دۆگمایه‌كی په‌تیی، ه���اوكات هه‌مو به‌خۆداچونه‌ی���ه‌وه‌ك یانی راگه‌یاندن���ی مه‌رگی خۆیان ،ئه‌وان كاریان ئه‌وه‌یه خه‌ڵك تێنه‌فكرێت‌و دۆخه‌كان وه‌ك خۆیان ب���ن‌و پارێزگاریی له‌ب���ان مێژویی بونی ئیس�ل�ام بكه‌ن ،ئێستا چۆن خۆیان ئ���هو داره ده‌بڕنه‌وه كه له‌س���ێبه‌ریدا هه‌م
خه‌واریج ی له‌قه‌ڵه‌مدان داعش له‌الیه‌ن سه‌له‌فییه‌كانه‌و‌ه ی جگ ه لهوه ی تۆمه‌ت سه‌له‌فیبونی داعش له‌سه‌له‌فییه‌كان دور ده‌خاته‌وه، ی هاوكات كار به‌ر نه‌فره‌تكردن‌و ی سیفه‌ت له‌دینده‌رچویی‌‌و دواتر ته‌كفیكردنیان ئاسان ده‌كات خۆیان‌و هه‌میش ئاغاكانیان (ش���او وه‌لی ئه‌مره‌كان!)یان حه‌ساندۆته‌وه. واقیع نه‌بینی :ئه‌م یه‌كسان كردنه‌ی داعش به‌خه‌واریج ،ئامانجێكی دیكه‌ی سه‌ره‌تانی له‌پش���ته‌وه‌یه ،كه بریتییه له‌حسابنه‌كردن ب���ۆ واقیع‌و ئهو دۆخه‌ی ك���ه ئه‌مڕۆ واڵته موس���وڵمانه‌كانی تێدا ده‌ژی ،كه بریتییه له‌غیابی دیموكراس���یو ئازادی راده‌ربڕین‌و حس���ابنه‌كردن بۆ كه‌رام���هتو مافه‌كانی مرۆڤ ..هتد (كه خودی س���ه‌له‌فییه‌كان له‌مڕوه‌وه رۆڵی س���ه‌ره‌كییان ههیهو دواتر ئه‌م���ه رونده‌كه‌ینه‌وه) ،به‌ڕای من چه‌ندێك روانین���ی س���ه‌له‌فیزم بۆ ئیس�ل�ام وه‌ك گوتار كاریگه‌ریی به‌رچاوی له‌دروستبونی داعشیزمدایه ،به‌هه‌مانشێوه‌ش ئهو واقیعه خراپ���هی تاكی موس���وڵمان تێیدا ده‌ژی، رۆڵی به‌رچاوی هه‌یه له‌گه‌رمكردنی بازاڕی داعش‌و گروپه توندڕه‌وه‌كانی تردا. ئه‌وه‌ی خه‌واریج له‌داعش جیاده‌كاته‌وه یه‌ك���هم :ئ���هوهی داع���ش له‌خه‌واریج جیاده‌كات���هوهو ه���اوكات س���ه‌له‌فیبونی ده‌س���ه‌لمێنێت ،بریتیه له‌قوره‌یش���یبون‌و عه‌ره‌بیبونی خه‌لیف���ه ،واته الی خه‌واریج ئاس���اییه خه‌لیفه نه قوره‌یش���ی بێت‌و نه عه‌ره‌بیش ،واته ئه‌كرێت له‌هه‌ر هۆزێكی تری عه‌ره‌بی بێت ،یان سه‌ر به‌هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌كی ت���ری وه‌ك ك���وردو ت���ورك‌و ف���ارس.. بێت ،ئه‌م خاڵ���ه‌ش یه‌كێك���ه له‌ئه‌دگاره جوانه‌كان���ی خه‌واری���ج .به‌پێچه‌وان���هوه داعش كه به‌رمه‌بنای بۆچونی س���وننییه س���ه‌له‌فییه‌كان كار ده‌ك���هنو درێژی���ش ده‌بنه‌وه بۆ قوتابخان���هی ئه‌هلی حه‌دیس له‌مه‌سه‌له‌ی ئیمام هتو خه‌الفه‌تدا ،بڕوایان وایه ك���ه یه‌كێك له‌مه‌رجه‌كان���ی خه‌لیفه قوره‌یشیبونیه‌تی ،له‌مباره‌یه‌وه ئیبن ته‌یمیه كه یه‌كێكه له‌رابه‌ره دیاره‌كانی سه‌له‌فیزم‌و داعشیزم پێیوایه كه قوره‌یشیبونی خه‌لیفه مه‌سه‌له‌یه‌كی به‌ڵگه‌نه‌ویسته كاتێك ده‌ڵێت
ُ ان ه َ " َوأَمَّ���ا َك ْو ُن ْال ِخ َ ْ���شَ ،فڵمَّا َك َ َذا ِم ْن اڵفه‌ِ ِفی ق َری ٍ ْر َ وفه‌ً َم ْن ُقوڵ ًه وص ِب َذلِ َك َمع ُ ص ُ َش ْر ِع ِه َو ِدی ِن ِهَ ،كا َن ِت الُّن ُ الص َحا َبه‌ُ"(.)1 ثوره‌ً ْێذ ُك ُرهَا َّ َم ْأ َ
دوه‌م :هه‌ڵوێس���تیان به‌رامب���هر ئه‌هل ی زیممه :یه‌كێكی تر له‌و خااڵنه‌ی تا ڕاده‌یه‌كی زۆر داع���ش له‌خه‌واری���ج جیاده‌كات���هوهو له‌س���ه‌له‌فیزمیان نزیكده‌كات���هوه ،بریتیه ل���هوهی كه خه‌واریجه‌كان زۆر له‌گه‌ڵ ئه‌لی زیممه‌دا باش بون‌و ئامۆژگاریی خه‌ڵكییان كردوه له‌گه‌ڵیان باش بن ،به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی ئه‌هلی زیمم���ه ،زیممه‌ی پێغه‌مبه‌ره‌كه‌تانن بۆی���ه ده‌بێ���ت بیانپارێ���زن(( .)2یه‌كێك
له‌ماناك���ی ز یمم���ه به‌عه‌ره‌ب���ی كه‌وتن ه ئه‌س���تۆیه ،وات���ه ده‌بێت موس���وڵمانان غه‌ی���ره دینه‌كانی تر بپارێ���زن) ،ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدایه كه داعش نه‌ك ئه‌هلی زیممه‌‌و غه‌یره دینه‌كان ئه‌پارێزن به‌ڵكو كوش���تن‌و بڕین‌و له‌ناوبردن‌و روخاندنی كه‌نیسه‌كانیان به‌ئه‌وپه‌ڕی جیهاد‌و خواپه‌رس���تی ئه‌زانن، ب���ه‌اڵم پرس���یاره‌كه ئه‌وه‌ی���ه داعش ئه‌م مامه‌ڵ���ه دڕندانه‌ی���هی ل���ه‌چ ئه‌ده‌بیات‌و فه‌تواگه‌لێك���هوه هێن���اوه ،له‌مباره‌ی���هوه فیگه‌ره دیاره‌كه‌ی سه‌له‌فیزم ئیبن ته‌یمیه ئه‌ڵێت "إن اإلمام لو هدم كل كنیسه‌ٍ بأرض العنوه
كأرض مصر والس���واد بالعراق ،وبر الشام ونحو ذل���ك ،مجته ًدا فی ذلك ،ومتبعًا ف���ی ذلك لمن یری ذلك ،لم یك���ن ذلك ڤلمًا منه؛ ب���ل تجب طاعته فی ذلك( ،")3هه‌روه‌ها له‌شوێنێكی تردا جه‌خت له‌س���هر هه‌مان مه‌سه‌له ده‌كاته‌وه" :بل إذا كان لهم كنیس���ه بأرض العن���وه ،كالعراق ومصر ی المسلمون مدینه علیها ،فإن لهم أخذ ونحو ذلك فبن تلك الكنیس���ه؛ لئال تترك فی مدائن المسلمین كنیسهٌ بعد عهد "(.)4
س���ێیه‌م :خاڵێكی تری زۆر جه‌وهه‌ری ی كه داعش له‌خه‌واریج ته‌واو دورده‌خاته‌وه‌‌و ده‌یخاته باوه‌شی س���ه‌له‌فیزمه‌وه ،بریتییه ل���هوهی خه‌واریج زیاتر پش���ت به‌قورئان له‌بیروبۆچونه‌كانیان���داو ده‌به‌س���تن حوكمه‌كانیان له‌قورئانه‌وه ده‌رده‌هێنن ،هه‌ر به‌نمونه خه‌واریج بڕوایان به‌حوكمی سزای ره‌جه‌مكردن نییه ،به‌ڵگه‌شیان ئه‌وه‌یه كه له‌قورئان���دا نه‌هات���وه ،له‌كاتێكدا داعش‌و س���ه‌له‌فیه‌كان له‌هه‌ندێ روهوه حه‌دیسیان پێگرنگت���ره له‌قورئ���ان ،ل���هو روهوه كه حه‌دیس ته‌رجه‌مه‌ی راسته‌قینه‌ی قورئانه، ئه‌م���ه جگه له‌وه‌ی هه‌ندێكجار داعش په‌نا ب���ۆ حه‌دیس���ی الوازیش ده‌ب���ه‌ن كاتێك له‌به‌رژه‌وه‌ندییان بێت. بێگوم���ان باس���كردن له‌جیاوازییه‌كانی نێوان داعش‌و خه‌واریج پاكانه‌كردن نییه بۆ خه‌واریج ،به‌ڵكو رونكردنه‌وه‌ی حه‌قیقه‌تێكی مێژوییه‌‌و پوچه‌ڵكردنه‌وه‌ی ئهو بانگه‌ش���ه مه‌به‌س���تداره‌ی س���ه‌له‌فیزمه كه ده‌یه‌وێت له‌رێگای به‌خه‌واریج ناس���اندنی داعشه‌وه، خۆی بێبه‌ری بكات له‌كوڕه ش���ه‌رعیه‌كانی خۆی ،كه له‌ئێس���تادا له‌داعش‌و قاعیده‌‌و هاوشێوه‌كانیاندا خۆی ده‌بینێته‌وه. ه���اوكات ئه‌گه‌ر س���ه‌له‌فیزم دۆس���یه‌ی خه‌واریج هه‌ڵبداته‌وه ،ئ���ه‌وا زیانمه‌ندترین گروپ خۆیان���ن ،چونكه ئه‌گه‌ر خاڵگه‌لێك هه‌ب���ن داع���ش‌و خه‌واری���ج كۆبكه‌ن���هوه ئ���ه‌وا هه‌م���ان ئ���هو خاڵگه‌الن���ه داعش‌و سه‌له‌فیزمیش پێكه‌وه كۆده‌كه‌نه‌وه ،چونكه دوپاتیده‌كه‌مه‌وه داعش كوڕی ش���ه‌رعیی س���ه‌له‌فیزم‌و به‌تایبه‌ت وه‌هابیزمه (وه‌ك ئه‌وه‌ی دواتر ئه‌مه زیاتر رونده‌كه‌مه‌وه). هه‌ر به‌نمونه كلتوری ته‌كفیركردن ،وه‌ك چۆن داعش‌و خه‌واریج پێكه‌وه كۆده‌كاته‌وه، س���ه‌له‌فیه‌ت‌و خه‌واریجی���ش كۆده‌كاته‌وه، راسته ئێس���تا س���ه‌له‌فیزمی عیلمی (كه له‌ده‌زگای ره‌سمیی سه‌له‌فیه‌تی شانشینی عه‌ره‌بس���تانی س���عودیه‌‌و دواكه‌وته‌كانیان له‌واڵتان���ی ت���ردا به‌رجه‌س���ته ده‌بێ���ت) ئیدیعای ئهوه ده‌كه‌ن كه كۆمه‌ڵێك مه‌رج‌و چوارچێوه‌یان دانه‌وه بۆ ته‌كفیركردن ،به‌اڵم له‌راس���تیدا ئهو مه‌رجانه هێنده الستیكی‌‌و ش���لگیرن كه ده‌شێت به‌س���هر زۆر ك هسو گروپدا بیس���ه‌پێنن ،به‌نمونه ئیبن ته‌یمیه نوس���یه‌رییه‌كان (عه‌ل���ه‌وی)و س���ه‌رجه‌م قه‌رامیت���ه باتینییه‌كان نه‌ك به‌كافر به‌ڵكو له‌جوله‌ك���هو مه‌س���یحییه‌كان به‌كافرت���ر ده‌زانێت ،وه‌ك ده‌ڵێت" :هؤال‌و القوم المسمون بالنصیری ه هم وسائر أصناف القرامطه الباطنی ه أكفر
من الیهود والنصاری( ،")4ئیدی وه‌ك ده‌زانین باتینییه‌كان زۆربه‌ی شیعه‌كان ئه‌گه‌ر نه‌ڵێم هه‌موی���ان‌و ئاینزاكان���ی دورزی‌‌و یه‌زیدی‌‌و كاكه‌ی���یو ..هت���د ده‌گرێت���هوه ،بێگومان ئه‌م���ه رای س���ه‌له‌فییه‌كانی ئێستاش���هو ناشیشارنه‌وه ،ئه‌مه جگه لهوه سه‌له‌فیزم مه‌وروسێكی تایبه‌تی ئاینی ته‌به‌نی ئه‌كه‌ن كه پڕۆسه‌ی ته‌كفیركردنیان زۆر ال ئاسان ده‌كات ،به‌تایبه‌ت بۆ ئه‌وانه‌ی كه پێیانوایه بیدعه‌چین یان له‌ئای���ن هه‌ڵگه‌ڕاونه‌ته‌وه، ل���هم ڕوانگه‌یه‌وه چه‌ن���د فه‌توایه‌كی ئیبن ته‌یمی���ه هه‌ی���ه ،كه م���ن لێ���ره‌دا ئاماژه به‌یه‌كێكیان ده‌كه‌م ،ئهوه زۆر رونده‌بێته‌وه كه داعش س���روش ل���هم فه‌توایه‌ی ئیبن ته‌یمی���ه وه‌رده‌گرێت ،تێبینی بكه‌ن ،ئه‌مه فتوای ئهو فیگه‌ره دیاره‌ی س���ه‌له‌فیزمه: "(وس���ائر الصحابه بدؤا (ب���دأوا) بجهاد المرتدین قبل جهاد الكفار من أه���ل الكتاب( ،")5هه‌روه‌ها رابه‌ری نوێی س���ه‌له‌فیزم محه‌مه‌دی كوڕی عه‌بدولوه‌هاب ته‌كفیركردنی وه‌ك چه‌كێك
ب���ۆ دژایه‌تیكردنی نه‌یاره سیاس���یه‌كانی به‌كارهێناوه ،به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی بانگه‌واز ی وه‌هابیزمیان قه‌بوڵنه‌كردوه ،هه‌ر بۆنمونه خه‌ڵكی(حائ���ل)ی كافرك���ردوه ن���ه‌ك له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ندێك ش���تیان كردوه كه به‌عورف‌و نه‌ریت���ی وه‌هابیزم هاوبه‌ش بۆ خوا بڕیاردان���ه ،ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی وه‌ك وه‌هابیه‌كان ده‌وڵه‌تی عوس���مانی توركی‌‌و خه‌ڵكی ش���اری مه‌ككه‌یان كافر نه‌كردوه، وه‌ك له‌كتێبی(ال���درر الس���نیه)دا هاتوه: "فمن لم یكفر المش���ركین من الدول ه التركیه ،وعبّاد القبور كأه���ل مك ه وغیرهم ...فه���و كافر مثلهم"، ههروهك چۆن زاراوه‌ی هه‌ڵگه‌ڕاوه (مورتد) ی دژی نه‌یاره سیاسییه‌كانی به‌كارهێناوه، واته ئه‌وانه له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی ده‌وڵه‌ته‌كه‌یدا (ده‌وڵه‌ت���ی س���عودیه‌ی یه‌ك���هم) بون‌و پاشان لێی هه‌ڵگه‌ڕاونه‌ته‌وه ،له‌مباره‌یه‌وه (حس���ێن كوڕی غن���ام) له‌كتێبی (تاریخ نجد)ئاماژه بهوه ده‌كات كه خه‌ڵكی دۆڵی ده‌واسر بون به‌ئیسالم‌و پاش شه‌ش مانگ هه‌ڵگه‌ڕاونه‌ت���هوه ،بۆی���ه عه‌بدول عه‌زیز سوپایه‌ك ده‌نێرێته سه‌ریان‌و دوای ئه‌وه‌ی لێیان ده‌كوژێت‌و سه‌رش���ۆڕیان ده‌كاته‌وه، ده‌بنه‌وه به‌ئیس�ل�ام! به‌ده‌ق هاتوه" :دخل
َّ وارتد كثیر من أهل وادی الدواس���ر فی اإلس�ل�ام، بعضهم بعد س���ت ه أش���هر ،فجهز عبدالعزیز جیشاً، ّ وصب علیهم العذاب، وأرس���له لقتالهم ،فقدم علیهم وأكثر فیهم القتل ،حتی ذلوا وهانوا ،فطلبوا الدخول فی اإلسالم".
لێره‌وه‌‌و ئ���هم جۆره ئه‌كتان���هی كوڕ ی عه‌بدولوه‌ه���اب‌و ئه‌م ج���ۆره له‌عه‌قڵیه‌ت‌و فه‌توای لهم تایپ���ه ،ئه‌وه‌مان راڤه ده‌كات ك���ه بۆچ���ی داع���ش یه‌كه‌مینج���ارو به‌ر له‌په‌الماردانی رژێمه‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د (كه به‌الی ئه‌وانه‌وه كافر‌و موشریكن) په‌الماری به‌ره‌ی نوس���ره‌یدا چونك���ه (مورته‌ده‌ن)، كه‌واته ئ���هوهی داعش ده‌یكات له‌ناواخنی ئه‌فكاره‌كان���ی ئیبن ته‌یمی���هو وه‌هابیزم‌و س���ه‌له‌فیزمدا زۆر به‌رون���ی ئاماده‌ی���ه. هاوكات بیریش���مان نه‌چێت خاڵێك هه‌یه زۆر گرنگ���هو پێویس���ته رونیبكه‌ین���هوه بریتیی���ه ل���هو روانگه‌یه‌ی ك���ه خه‌واریج لێی���هوه ئه‌ویدی ته‌كفیر ده‌كات ،راس���ته ته‌كفیركردن داعش‌و س���ه‌له‌فیزم له‌الیه‌ك‌و خه‌واری���ج له‌الیه‌كی دیك���ه كۆده‌كاته‌وه، به‌اڵم ئهو س���ۆنگه‌یه‌ی ه���ه‌ردو گروپه‌كه ئه‌وی���دی پێ ته‌كفی���ر ده‌ك���ه‌ن خاڵێكی دیك���هی جیاكه‌ره‌وه‌یانه ،به‌جۆرێك ئه‌گه‌ر سه‌له‌فیزمی عیلمی خه‌ڵك له‌به‌ر دۆگمایی فیكریی���ان‌و پارێزگاریكردن له‌ده‌س���ه‌اڵتی ش���اكانی عه‌ره‌بس���تانی س���عودیه‌‌و وه‌لی ئه‌مره‌كان���ی دیكه (به‌الی س���ه‌له‌فیه‌ته‌وه ش���او س���هرۆكی واڵتانی ئیس�ل�امی وه‌لی ئه‌مری موسوڵمانانن!) خه‌ڵكانێك ته‌كفیر بكه‌ن ،هاوكات داعش���یش له‌به‌ر دۆگمایی فیكرییان‌و حس���ابنه‌كردنیان بۆ ئه‌ویدی‌‌و دواجار كوش���توبڕكردن‌و ده‌سه‌اڵت گرتنه ده‌س���ت هه‌موان ته‌كفیر بكه‌ن ،ئه‌وا مێژو پێمانده‌ڵێت خه‌واریج نه بۆ ده‌سه‌اڵت‌و نه بۆ ده‌س���كه‌وت‌و غه‌نیمه خه‌ڵكیان ته‌كفیر ك���ردوه ،به‌پێچه‌وان���هوه ئ���ه‌وا خۆیان به (الش���راه) ناس���اندوه ،واته بڕوایان وابوه كه ئه‌وان گیانی خۆیان به‌خودا فرۆشتوه، لهم روه‌ش���هوه عه‌لی ك���وڕی ئه‌بو تالیب پێیان ئه‌ڵێ���ت" :طلبوا الح���ق فأخطؤوه(" )6 ،ئه‌وه‌ی سه‌رنجراكێشیش���ه له‌سه‌رده‌می خۆیاندا هیچ هاوه‌ڵێك���ی پێغه‌مبه‌ر‌و هیچ كه‌س���ێك خه‌واریج���ی ته‌كفی���ر نه‌كردوه، ئه‌وه‌ی له‌س���ه‌ریان وتراوه به‌ته‌نها ئه‌وه‌یه كه توندڕهو ب���ون‌و زیاده‌ڕه‌وییان له‌دیندا كردوهو ،ره‌نگه له‌مه‌شدا چه‌ندێك له‌داعش (س���ه‌له‌فی جیهادی) ده‌چن زیاتر له‌وه‌ش له‌س���ه‌له‌فییه‌كان ده‌چ���ن (س���ه‌له‌فیه‌تی عیلم���ی) ك���ه ده‌ش���ێت به‌س���ه‌له‌فیزمی پڕاگماتیی بیناسێنین. بهمجۆره ئهوه رونده‌بێته‌وه كه به‌خه‌واریج له‌قه‌ڵه‌مدانی داعش ،نه‌ك هه‌ر بۆچونێكی زانستیی نییه ،به‌ڵكو چه‌واشه‌كردنی مێژوو راستییه‌كانه. سه‌رچاوه
/1ابن تيمية ،منهاج السنة :ج ،1ال .521 /2مصطفى الش���كعة ،إس�ل�ام بال مذاهب ،ال .122 /3ابن تيمية ،مجموع الفتاوى :ج ،28ال.634 /4هه‌مان سه‌رچاوه ،ج ،35ال.149 /5هه‌مان سه‌رچاوه ،ج ،35ال .159 /6أحم���د أمي���ري ،الخ���وارج والمش���ايخ http://www.aljeeran.net/inp/view. .asp?ID=21856
13
دڵڕەقیی وەک دیاردەیەکی گەردونیی رێبین هەردی دڕندەیی‌و دڵڕەقیی هەمیش����ەو بەردەوام بەش����ێکی دی����اری مێ����ژوی مرۆڤایەت����ی داگیرک����ردوە .نە دڕندەیی مرۆڤ ش����تێکی تازەیەو ن����ە دڵڕەقیەکەی بێ وێنە .ئەوانەی وانەکانی مێ����ژو ئەخوێننەوە ئەو راس����تیە تاڵە ئەزانن .ل����ەزۆر دێر زەمانەوە دڵڕەقیی م����رۆڤ بەرامب����ەر بەم����رۆڤ لەزۆرب����ەی چرکەکانی مێژودا تۆمارکراوە .شێوازەکانی کوش����تن‌و ئەش����کەنجەدان‌و ش����ەڕی مرۆڤ لەگەڵ مرۆڤدا پڕە لەحەکایەتی ترس����ناک‌و دڕندان����ەی ئەوت����ۆ کە دڵڕەقی����ی بێئەندازە گەورەو س����امناک پیش����انئەدات .پەڕەکانی مێژو ئ����ەوە هیچ بەلێش����اوی خوێنی رژاوی س����ەدان ه����ەزارو ملیۆنه‌ها م����رۆڤ رەنگین بوە ،بەڵکو ب����ەو حەکایەتانەش پڕ بۆتەوە کە بەس����ەرهاتی ش����ێوازە هەر دڕندەکانی مرۆڤ لەئەش����کەنجەدان‌و کوشتن‌و ئازاردان ئەگێڕنەوە .لەس����ەربڕین‌و بەتەور کوشتنەوە ب����ۆ س����وتاندن‌و له‌مل����دان ،لەگیوتی����ن‌و بەگازکوش����تنەوە ،بۆ پارچ����ە پارچەکردن. هیچ شتێک تازە نیە .نە دڵڕەقیی‌و دڕندەیی تازەی����ەو نە بێوێنەو دەگمەن .ئەو روانینەی بڕوای وایە دڵڕەقیی‌و دڕندەیی مرۆڤ س����ەر بەجیهانی رابردوەو مرۆڤ لەگەڵ گەشەکردن‌و پێش����کەوتنیدا ،ئینسانیترو میهرەبانتر بوە، بۆچونێک����ی زۆر هەڵەیە ک����ە هەمو پێدراوە مێژویی����ەکان ب����ەدرۆی ئەخەن����ەوە .رەنگە پێچەوان����ەی ئ����ەم بۆچون����ە تەواو راس����ت بێت ،دڕندایەتی ئینس����ان بەپێش����کەوتن‌و گەش����ەکردنی ژیان����ی ئابوریو سیاس����یو کۆمەاڵیەت����یو زانس����تی م����رۆڤ ،دەی����ان‌و س����ەدانجار گەورەتر بوبێت ،ن����ەک کەمتر. پێشکەوتنی مرۆڤ نەک ئینسانی میهرەبانترو هێمنترو ناتوندوتیژ نەکردوە ،بەڵکو دەیانجار دڵڕەقترو توندوتیژتری کردوە .ئادرنۆ جارێک لەرەدکردنەوەی ئەوەی پێش����کەوتن جیهانی میهره‌بانترو ئینساندۆست کردوە ،رستەیەکی راچڵەکێنەری هەیە کە ئەڵێت (ژیانی مرۆڤ پێش����کەوتن نیە لەقۆناغێکی بەربەریەوە بۆ قۆناغێکی ئینس����انی ،بەڵکو گواستنەوەیە لەتیرو کەوانەوە بۆ بۆمبای ئەتۆمیی) .واتە هەمو ئەوەی روی����داوە جگە لەتازەبونەوەی ئامێرەکانی کوشتن‌و ئازاردان هیچی تر نیە، بەراس����تییش کاتێک لەجەنگ����ی جیهانیداو بەدەس����تنان بەیەک دوگمەدا هەزاران کەس بەچەکی ئەتۆمی ئەکوژرێ����ن ،بەبێ ئەوەی ئەنجامدەری کارەکە هەس����ت بەهیچ بکات، ناتوانرێت ئەمە نەک بەئینسانیبونی جەنگ ئەژمار بکرێت ،بەڵکو دڕندانەترین ش����ێوازی توندوتیژیە کە تەنانەت هەس����تی گوناهیش لەئەنجامدان����ی تاوانەکە س����ڕ ئ����ەکات .زۆر پێش ئادرنۆش دامەزرێنەری دەرونشیکاریی س����یگمۆند فرۆید هاوکێش����ەیەکی لەنێوان ژی����ارو ناخۆش����یدا دروس����تکردبو ،بەبڕوای فرۆی����د ق����ەدەری مرۆڤ����ە ک����ە بونیادنانی شارستانی لەسەر حسابی خۆشیی‌و شادیی مرۆڤ ئەبێت .مرۆڤ بۆ ئەوەی شارس����تانی بونیاد بنێت ،ناچارە غەریزەکانی س����ەرکوت ب����کات .هەمو س����ەرکوتکردنێکی غەریزەش دەرئەنجامی ناپەس����ەندو ناخۆشی بۆ مرۆڤ ئەبێت .چونکە ئەم سەرکوتکردنە هەر ئەوە نیە خۆشیی‌و شادیی لەمرۆڤ ئەسێنێت کە تێربونی غەریزەکان دروستی ئەکات ،بەڵکو س����ەرکوتکردن چەندان دەرئەنجامی ئەبێت کە یەکێکی����ان ش����ەڕانگێزیی‌و توندوتیژیە. لەبیری فرۆیددا ناخۆش����یی‌و ش����ەڕانگێزیی قەدەری مرۆڤەو باجی ئەو پێشکەوتنەیە کە مرۆڤ ئەیدات .یەکێک����ی تر لەو بیریارانەی کە زۆر لەس����ەر ئەم مەس����ەلەیە راوەستاوە میش����ێل فۆکۆیە .ئەم بیریارەش نەک هیچ ب����ڕوای بەوە نی����ە کە مرۆڤ لەس����ەردەمی تازەدا ناتوندوتیژترو ئینسانیترو میهرەبانتر بوبێ����ت ،بەڵک����و پێیوایە ئ����ەوەی کە هەیە تەنه����ا گۆڕینی ئام����رازەکان‌و تەکنیکەکانی س����زادان‌و ئازاردانە .ئەوەی جیهانی مۆدێرن ئەیکات نەهێشتنی سزادان‌و ئەشکەنجەدان‌و کۆنتڕۆڵکردن نیە ،بەڵکو ش����ادرنەوەیەتی‌و قەتیس����کردنێتی لەشوینی تایبەتدا .میشێل فۆکۆ باس����ی دۆخێک ئەکات کە س����زادان‌و ئەشکەنجەکردن‌و لەس����ێدارەدان بەئاشکراو لەن����او مەیدانەکان����دا ئەک����ران‌و خەڵکێکی زۆری����ش کۆئەکران����ەوە بۆ ئ����ەوەی دیمەنی س����زادانەکە بەهەمو وردەکاریەکانی ببینن. ئەم نمایشە خۆی بەشێک بو لەتەکنیکەکانی دەس����ەاڵت ،بەاڵم لەگەڵ س����ەردەمی تازەدا بەپێچەوانەوە نمایش����ی س����زادان لەمەیدانە گشتیەکاندا گوزرایەوە بۆ ژورە داخراوەکانی زیندان‌و لەچاوی خەڵکی ش����اررایەوە ،بەاڵم لەناونەچو. بەدەربڕینێک����ی ت����ر لەجیهان����ی ت����ازەدا
داعش تەنها ناوێکە ،بەاڵم نە ئاماژەیە بۆ کلتورێکی تایبەت‌و نە بۆ عەقیدەیەکی دیاریکراو ،نە بۆ ئایدیۆلۆژیایەکی دینیی یان سیاسی تایبەت ،داعش جۆرێکە لەرەفتارو دڵڕەقیی کە لەدینیەکاندا هەیەو لەعەلمانیەکانیشدا توندوتیژییو دڵڕەقیی بەش����ێکی س����ەرەکی ژیانی مۆدێرنی پێکهێن����اوەو نەبونی نامۆیە بەژیانی مرۆڤ‌و نە دۆخێکی تازەشە .بەڵکو زۆرێ����ک لەبیری����اران بۆچونی����ان وا بوە کە دڕندەیی مرۆڤ لەم س����ەردەمەدا گەوره‌ترو بەرفراوانت����ر ب����وە ،چونک����ە پێش����کەوتنی تەکنیکی ئامێر ئامرازی وا کوشندەی بەمرۆڤ بەخش����یوە ک����ە مرۆڤی بەرامب����ەر بەمرۆڤ دڕندەترو ئازاربەخش����تر ک����ردوە .دڕندەیی تەنها خەس����ڵەتی کۆمەڵگا دواکەوتوەکان‌و سەردەمە دێرینەکان نیە ،بەڵکو خەسڵەتێکی بەردەوام����ی کۆمەڵ����گای مرۆڤایەتی بوە کە لەپێشکەوتوترین سیس����تەمە سیاسیەکان‌و دواکەوتوترینیان����دا هەی����ەو ئامادەی����ە. وەک چ����ۆن لەئەش����کەنجەدانی دیلەکان����ی ئەمەریکا لەئەبوغرێ����ب هەیە ،هەرواش الی گرتوخانەکان����ی مالیک����یو لەرەفتارەکان����ی میلیش����یا ش����یعیەکان‌و الی داعش����یەکان هاوشێوەکانی هەیە .توندوتیژییو دڵڕەقیی داعش نە دەگمەن‌و نە بێوێنەیە .داعش تەنها ناوێک����ە ،بەاڵم بۆ رەفتارێ����ک کە بەردەوام لەزیاد لەهێزێکدا بونی هەبوە ..داعش تەنها ناوێکە ،ب����ەاڵم نە ئاماژەیە ب����ۆ کلتورێکی تایبەت‌و نە بۆ عەقیدەیەکی دیاریکراو ،نە بۆ ئایدیۆلۆژیایەکی دینیی یان سیاسی تایبەت، داع����ش جۆرێک����ە لەرەفت����ارو دڵڕەقیی کە لەدینیەکاندا هەیەو لەعەلمانیەکانیشدا ،هەم لەکەلەس����ەری ئەبوبەکری بەغدادیدا هەیەو، هەم لەکەلەسەری بەشار ئەسەددا ،هەم الی عەس����ایبی ئەهلی هەقدا هەیە ،هەم لەهێزە ب����ێ دایک‌و باوکەکەی ناو خۆماندا .ئەوانەی داعش ئەگەڕێننەوە ب����ۆ کلتورێکی تایبەت، بۆ دینێکی تایبەت ،ب����ۆ گروپێکی تایبەت، هەڵەیەکی گەورە ئەکەن کاتێک ئەو پرسیارە لەخۆیان ناکەن ،بۆچی گەر وایە ١٥٠٠ساڵ ئ����ەم کلتورو دی����ن‌و گروپانە ه����ەن ،بەاڵم تەنها لەس����ەرەتاکانی سەدەی بیست‌و یەکدا داعش‌و داعش����یەکان دروس����ت ئەبن .بۆچی گەر کلتورێکی تایبەت لەپشت ئەم هێزانەوە هەیە ،دەرکەوتنی����ان ئەوه‌ندە دوائەکه‌وێت‌و تەنها لەسەرەتای س����ەدەی بیستدا دروست ئەب����ن .ئەوان����ەی داع����ش ئەگەڕێننەوە بۆ ئایەت����ی ناو ئەم دین‌و ئەو مەزهەب ،ناتوانن وەاڵمی ئەو پرس����یارە بدەنەوە کە خۆ ئەم ئایەت‌و مەزهەبان����ە لەدایکبوی ئەمڕۆ نین‌و س����ەدان س����اڵە هەن ،ئەوە چۆنە ئەو هەمو ماوەی����ە نەک داعش����یان دروس����تنەکردوە، بەڵک����و ت����ا رابردویەک����ی نزی����ک بزوتنەوە چەپ����ەکان لەناوچەکان����ی ژێر دەس����ەاڵتی ئ����ەم ئای����ەت‌و مەزهەبان����ەدا ،بەهێزترین‌و گەوره‌تری����ن هێ����ز بون .داع����ش‌و دڵڕەقیی داعش����یەکان دیاردەیەکی ت����ازەو تایبەت نیە نە بەکلتورێ����ک‌و تایفەیەک ،نە بەدین‌و مەزهەبێک����ی تایبەت .بەڵک����و دڵڕەقیەکی گش����تگیرە ک����ە دەرئەنجام����ی دڵڕەقیەکی گەردونییە کە ئەگەرچی بێ هۆی دیاریکراو نی����ە ،بەاڵم هەرگیز نە تایبەتە بەدینێک‌و نە بەکلتورێک‌و نە بەجوگرافیایەک.
▼
14
بیرورا
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
ره‌هه‌ندی سێیه‌م
به‌كارهێنانی ره‌وتی سه‌له‌فی وه‌ك ئامرازێكی حزبی
گۆشه‌یه‌که دو هه‌فته جارێک "نه‌وزاد جه‌مال" ده‌ینوسێت
دەروازەی مێژو کێشەکانە لەوانەیە هیچ ساتەوەختێک وەک ئێستە ئێمەی لەچون���ەژورەوەی مێژودا رانەگرتبێ. ئەگەرچی ئ���ەوەی لەناوچەکەدا دەگوزەرێ وەک روداوگەلێکی رێگوزەریش دەردەکەوێ، ب���ەاڵم مۆرکێک���ی لەداهات���وی ئێمەو کۆی ناوچەک���ەداوە .پێدەچێ ئاڵۆگ���ۆڕە خێراو پێش���هاتە مەترس���یدارەکان ،بەش���ێکبن لەباهۆزێکی ت���ری وەرچەرخانی خۆرهەاڵتی ناوین‌و بەکوردستانیش���ەوە .رەنگە کەسیش بەتەواوەت���ی نەزان���ێ ،ت���ا چەن���دە ئ���ەو ئاڵوگۆڕانە پێشکەوتن‌و باشبونی دۆخەکە یا بەرەودواگەڕانەوەو هەڵگەڕانەوەی مێژو بێ. بەاڵم ئاشکرایە ،وەک چۆن لەساتەوەختە مەترس���یدارەکاندا کۆمەڵێک سیمبول‌و بەها لەناودەچن ،هەندێک بڕی���ارو بیرکردنەوەی چارەنوسس���ازیش لەدایکدەب���ن .ئی���دی چەندە تەنگەژەکان ئاڵوگۆڕ لەهەڵوێس���ت‌و نواڕینەکان���دا دروس���تدەکات ،ئەوەن���دەش ئاراس���تەی روداوو پێش���هاتەکان دەگۆڕێ. لەبەرئ���ەوە ،تەنگەژەکان بەدیوێکدا کانگەی بیرو لێکدان���ەوەی نوێن .هەم���و روداوێکی مەترس���یدار ،ئەگەرچ���ی دانس���قەش نەبێ لەکۆی مێ���ژودا ،خوێندنەوەی جیاوازو نوێ هەڵدەگ���رێ .لەبەرئەوەش���ە س���اتەوەختە مەترسیدارەکان ،بڕیاری گرنگ‌و رێگەچارەی ئەقاڵنی دەخوازن .دیارە لەقەیرانەکانیش���دا گۆڕانکارییە مەزنەکان لەدایکدەبن. بۆیە تەنه���ا قەیران���ەکان بەتەنگمانەوە دێن .یەکەم ،لەبەرئ���ەوەی لێوەی پێناس‌و ناس���نامەی نەتەوەی���یو نیش���تمانیمان دەچەس���پێ‌و دەناس���رێتەوە .واتە ،چیدی ناک���رێ زلهێ���زو سیاس���ەتی نێودەوڵەتی بەس���ەرماندا تێپ���ەڕن .بەدیوێکی تریش���دا رۆڵگێڕی���ی هۆشیارانەش���مان لێچ���اوەڕێ دەکرێ .جگە لەوەی قەیرانەکان دەمانبەنە نێو قواڵیی مێژو ،دەش���مانخەنە سەرتۆپی روداوەکان ،بەتایب���ەت لەرۆژگارێک���دا ک���ە جیهان لەکواڵندایە .هەر بۆیە ،تەنها كێش���ە مەترسیدارەكان فریاماندەکەون .دیارە ئەمە لەتەوس���ەوە نییە .تەنگەژەکان ،بەتایبەتی ئەوان���ەی هەڕەش���ەی بونەکین(لەس���ەر بونم���ان) بەجۆرێ���ک فریادرەس���ێکن. لەواڵتێک���دا ک���ە دامەزراوەکان���ی توان���ای بەدواچون‌و لێپریسینەوەیان لەکاربەدەست‌و س���ەرکردەی سیاس���ییەکانی نییە .هاوکات بوێریی‌و دەس���ەاڵتی لێپێچین���ەوە لەئەرک‌و بەپرسیارێتیان کارا نییە ،خودی روداوەکان ئەو رۆڵ���ە دەبین���ن .لێ���رەوە ،ئافاتەکان ئەوەن���دەی هەژێن���ەرن ،هێن���دەش وەک ماکینەیەک���ی ه���اڕەر جیاکاری���ی بابەت‌و بەرپرس���ەکانە! ئاخ���ر ،لەنیش���تمانێکدا بەدەگمەن بەرپرس���انی ڕاس���ت‌و دڵسۆزانە ئەرکەکان���ی جێبەجێ���کات ،تەنها دەرویەک بۆ دەرخستنی راس���تگۆییان ،دەبێ کێشەو گرفتەکان بێ! رەنگە ئەمە بەجۆرێک ستایش���ی قەیران‌و هەڕەش���ەکان بێت ،بەاڵم کێشە سەختەکان بەدیوێکدا لەبێژەنگدانی کەسێتیە سیاسیو کارگێڕیەکان���ی واڵتە .جگە لەوەی زەمینەی گۆڕینی بیروبۆچونەکانمانە دەرهەق بەوانەی باوەڕو چاوەروانیمان لێی���ان هەبوە .بۆیە، س���ەخڵەتی‌و پەرێش���انییەکان جارێکیت���ر مرۆڤ دەخەنەوە س���ەر سروشتە رەقەکەی خ���ۆی‌و قەیرانەکان دەبن���ە دادگەی رۆژگار بۆ ئاشکراکردنی گەندەڵکاران .تەنگەژەکان فیلتەرێک���ی مێژوی���ی م���رۆڤ‌و کۆمەڵگەو سیاس���ەتەکانیەتی! وەک چۆن مێژو رۆڵی دەستاڕێکی مەزن دەگێڕێ لەهەمبەر کەس‌و روداوەکاندا ،ئاوەهاش قەیران‌و تەنگەژەکان بەهەمان میکانیزم کاردەکەن. دیارە ،پەیوەندییەکی راستەوانە لەنێوان تەنگەژە س���ەختەکان‌و چون���ە نێو مێژوەوە هەیە .ئ���ەو گەالنەی لەمێژوی شارس���تانی مرۆڤایەتی���دا ئامادەییان نەب���وە ،خاوەنی پێگ���ەو رێگەیەک���ی ناس���راویش نەب���ون. لەهەندێ���ک تێزی فەلس���ەفەی مێژودا ،ئەو گەالن���ە بەدەرەمێژو هەژمارک���راون .واتە، لەنێ���و ئاڵوگ���ۆڕە وەرچەرخێنەرەکاندا نە بەئەرێن���یو نە بەنەرێنی رۆڵی���ان دیاربوە. هەڵبەت ،بەدەر لەکەمکردنەوەی جێکەوتی کورد لەنێ���و شارس���تانیەتی مرۆڤایەتیداو بەگش���تی لەزۆربەی جومگە مێژویەکانیدا، رۆڵی ئەوتۆی نەگێڕاوە. ئەو گرفتانەشی کە بەرەوڕوی بونەتەوە؛ هەندێکی ل���ەدەرەوە ب���ۆی هەناردەکراون. زۆرێکیش���ی لەن���اوەڕا بەدەس���تی ن���ادان دروس���تبون .بڕێکیشی بەس���ەریدا هاتون ئەنجامی نادی���ارو پێش���هاتیتر بون .بەاڵم لەهەم���و حاڵەتێک���دا ،لەبەرپرس���یارێتی مرۆڤی ئێمە کەمناکەن���ەوە .بەپێچەوانەوە، بڕی���ارو لێکدان���ەوە هەڵدەگ���رن بەتایبەت ئەگەر بزانین هەمو کێش���ەو روداوێک لەهەر س���ەردەمێکی مێژوی ئێم���ەدا ،بێهاوتاو بێ پێشینە نییە .راس���تە بەشێکی قەیرانەکان زادەی ئاڵوگۆڕەکان���ی ئەم���ڕۆن ،ب���ەاڵم
ئه‌بوبه‌كر عه‌لی
رۆژگارە سەختەکان بەجۆرێک مرۆڤەکان دەگەیەنێتە لێواری نائومێدی‌و بەدیوێکیشدا کەسێتیە ناڕاست‌و نەشیاوەکانیش ریسوا دەکات هەر لەساتەوەختە ملشکێنەکانیشدا دەرگای رزگاربون دەبینرێتەوە رەگوڕیشەیەکی مێژوییان هەیە .ئەگەرچیش بۆچونێ���ک پێیوای���ە ،ه���ەل‌و دەرفەتەکان هەرگی���ز دوبارەنابنەوە ،ب���ەاڵم هێندێکیش لەو باوەڕەدان کە س���اتەوەختە مێژویەکان بەجۆرێک دوبارەدەبنەوە. بەپێی ش���رۆڤەکاری پرۆژەی()GDELT ک���ە داتابەیس���ێکە هەرچ���ی کارەس���ات‌و هەژانە سیاس���یو ئابوریەکانی روداوەکانی جیهان���ی ئەرش���یفکردوە ،نمونەیەکی زاڵ (پاتەرنێک) لەرەوتی مێژودا دەبینرێ .ئەم لێکدانەوە بەرهەم���ی کۆکردنەوەی زانیاری س���ەردەمەکان‌و واڵتانێکە کە بە( )100زمان بەس���ەر ( )300کاتێگۆریدا پۆلێنکراوە .هەر لەشەڕو ئاش���وبەوە تا پرۆس���ەی ئاشتی، ئ���ەوە بەدیکراوە کە هەم���ان بابەت‌و روداو لەبەرگیتردا دوبارەدەبنەوە .ئەو داتایانە کە لەساڵی ()1979وە تا ئێستە تۆمارکراون، بەڵگەن کە لەوێس���تگە جیاوازەکانی مێژودا روداوی هاوشێوە س���ەرهەڵدەدەنەوە .شەڕ لەنێوان روس���یاو ئۆکرانیا ،غ���ەزە ،ئێراق‌و سوریاو کوردستان‌و هتد .هەموی ئەگەرێکی دوبارەن .ب���ەاڵم ،مانایەکیش وەک ئەوەیە ک���ە مێژو هەرچ���ی پیس���ایی‌و ژەهرەکانی ناوخۆیەتی لەقۆناخی جیاوازدا بڕشێنێتەوە! ب���ەڕای "کالێڤ لیتارو"ی داهێنەری پرۆژەی داتابەیس���ەکە ،دەتوانرێ پێشبینی هەمان سیناریۆ لەداهاتودا بکرێتەوە. بەسەرهاتەکانی بەکێشەو هەڕەشەکانەوە تا تەنگەژە یەکبەدواییەکەکان ،گوزەرنامەیەکن بۆ چون���ە ناو مێژوی جیهانەوە .بەهۆیانەوە بوینە بەش���ێکی کارا لەروداوە جیهانیەکان. کوردس���تانیش وەک ش���وێنگەی قەیران���ی درێژخایەن‌و هەمەکی ،بەشێکە لەچارەسەری کێش���ەگەلێک کە س���ەدان س���اڵە مۆرکی ناسەقامگیریی لەناوچەکە داوە .ئیدی هاتنە نێو روداوو کێشە سەختەکان ،بایەخداربونی پێگەو جێکەوتیەتی لەسەر ئاستی سیاسیو ئاب���وری جیه���ان .ناک���رێ وەک رابوردوو کات���ی دابەش���کردن‌و کۆلۆنیالیزەکردن���ی خۆرهەاڵت���ی ناویندا کە هیچ حس���ابێک بۆ گەالنی کوردس���تان نەکرا ،هەمان سیناریۆ دوبارەبێت���ەوەو چارەنوس���ی بخرێتە چنگی نادیارێک���ی ترەوە .کورد دەتوانێ س���ەنگ‌و قورس���ایی لەنێو گەمەی نەبوەوە بهێنێتەوە بون. دیارە ئەمەش کێشەسازکەرو هاوکات بون بەبەشێکیشە لەقەیرانە س���ەرتاپاگیرەکان. بەدەربڕینێک���ی ت���ر؛ ئاراس���تەکردن‌و بەکارهێنان���ی پێش���هاتو روداوەکان‌و نزیکبون���ەوە لەئامانج���ەکان ،ویس���تێکی مێژوی���یو ئەقاڵن���ی دەخ���وازێ .لێرەوە، رۆژگارە س���ەختەکان ،بەجۆرێک مرۆڤەکان دەگەیەنێتە لێواری نائومێدی‌و بەدیوێکیشدا کەسێتیە ناڕاست‌و نەش���یاوەکانیش ریسوا دەکات .هەر لەساتەوەختە ملشکێنەکانیشدا دەرگای رزگارب���ون دەبینرێت���ەوە .بۆی���ە، قەی���ران‌و دەردەکان ،هی���وای بێهیوای���یو ئومێدی���ی ناکامەکان���ە! ئەگەرچی نامەوێ بۆچونەکانم وەک خۆشباوەڕیی یا دڵدانەوە لێکبدرێنەوە ،بەاڵم سەرباری ناخۆشییەکانی ئەمدواییە ،ئەوەندەی ئاس���ۆ دەبینم ،هێندە دوکەڵی شەڕو مەترسیەکان بەرچاوم ناگرن. دیارە مێژوش مامۆستاو بڕیاردەرە.
یاریكردن به‌ئاگر ئاوام ب ه (تۆماس فریدمان) وت ماوه‌یه‌ك ه س���ه‌له‌فیه‌ت له‌حاڵه‌ته‌و‌ه ی خه‌ریك���ه ده‌بێت��� ه دیارده‌یه‌ك��� ی دینی‌‌و ێ له‌ژیان كورده‌واریی‌‌و ،به‌ش��� ئه‌خالق���یو كۆمه‌اڵیه‌ت���یو ،ته‌نانه‌ت ی ی جێ سیاسی كۆمه‌ڵگاكه‌شمان .ئهوه سه‌رنجیش ه تاكو ئێس���تا ئه‌م ته‌وژم‌و ی دیارده‌ی���ه ،وه‌ك پێویس���ت بایه‌خ��� ێ ن���ه‌دراوه‌‌و، ئه‌كادیم���یو فك���ری پ ی ی نه‌خراوه‌ته س��� هرو ،هه‌وڵێك تیشك ی ی زانس���تی بۆ ج���دی بۆ راڤه‌كردنێك له‌ئارادا نیه؟! ل���ه‌روی سیاسیش���هوه بایه‌خپێدان ی به‌سه‌له‌فیه‌ت له‌كوردستاندا ،ئهوهنده ده‌بینرێ���ت‌و هه‌س���تی پ���ێ ده‌كرێت، ی س���ه‌یركردن‌و مامه‌ڵه له‌گ ه ڵ هێن���ده ی كردن���ه له‌گه‌ڵی���دا وه‌ك ئامرازێك��� ملمالنێی حزبی دژ به‌ئیس�ل�امیه‌كان‌و، هه‌وڵ���دان بۆ راده‌س���تكردنی زۆرترین مینب���هرو پێگه ،به‌و ئه‌ن���داز‌ه روانین ه ی ی نیشتمان پرسه‌كه نیه له‌ئاس���ۆیه‌ك ی هه‌رێم‌و، فراوان‌و ،به‌رژه‌وه‌ندی ه بااڵكان ی ئایندهی ملمالنێكان‌و ،به‌عه‌قاڵنیكردن ی بون ه ئیسالمیه‌كه‌‌و ،زیاتر ئاوێزانكردن له‌گه ڵ بونیاده نهتهوهییو سیاس���یو ی نیشتمانیه‌كاندا ،وه‌ك به‌شێ له‌ئه‌رك نیش���تمان‌و نه‌ته‌وه‌س���ازیی‌‌و ،دوباره ی سیاس���یو ی سیس���تم بیناكردنهوه ی كۆمه‌ڵگا .ته‌نانه‌ت به‌دیموكراتیزه‌كردن له‌ناوه‌ند‌ه فكرییه‌كه‌شدا ،هه‌ندێ ده‌نگ هه‌ن بانگه‌ش���ه بۆ ئ���هوه ده‌كه‌ن ك ه ی ی ئیسالمیه‌كان بونی سه‌له‌فیه‌ت له‌بون ێ كوردس���تان نۆرمه‌ڵترو ئاساییترو ب كێشه تره ،دوایه‌مین قس ه لهم باره‌یه‌و‌ه ی ی كاك عه‌ل���ی زه‌ڵمی بو ،له‌كۆڕێك ه هۆڵی ته‌واردا. راگه‌یاندنی���ش ئه‌وه‌ی تاكو ئێس���تا هه‌ستیپێكراوه ،س���ه‌له‌فیگه‌رایی وه‌ك ی ی وروژێن هرو ،گه‌رمكردن پرس‌و بابه‌تێك ی شاش���هو ،هه‌ندێجاری���ش ته‌واوكردن هه‌نگاوو تێڕوانینه‌كانی ده‌س���ته‌بژێر‌ه ی زیاتر گومان سیاس���یه‌كه ،به‌مه‌به‌ست خستنه سه‌ر كۆی حاڵه‌ت ه ئیسالمیه‌كه‌‌و ی س���ه‌رقاڵكردنیان به‌یه‌كتره‌وه ،بایه‌خ ی پێ���داوه؟! ناوه‌ن���ده ئیس�ل�امیه‌ك ه ی یه‌كه‌م كوردستانیش كه لێره‌دا به‌پله مه‌به‌ست له‌ئیسالمیه‌كانه ،تاكو ئێستا، ی هاوبه‌ش‌و، ی چوارچێ���وه‌دار دیدێك��� ی ئازایانه‌یان له‌مه‌ڕ ئه‌م رون‌و ،زانستی بابه‌ت ه نیهو ،وه‌ك پێویس���ت‌و به‌ڕونی‌‌و ی نه‌هاتونه‌ت ه ئاش���كرایی‌و هاوس���ه‌نگی ده‌نگ؟! ئه‌م ش���ه‌رمنیه‌ش به‌پل��� هی یه‌كه‌م، ی ئاگادارب���م ،ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ هێن���ده ترسی به‌كارهێنانی مه‌سه‌له‌كه له‌الیه‌ن ی ده‌سه‌اڵت‌و ،ئهو حزب‌و ێ ناوه‌ند هه‌ند ی له‌پشت كۆمه‌كی ئه‌وانه‌وه‌ن، ناوه‌ندانه دژ به‌ئه‌م���ان‌و ،س���ه‌رقاڵكردنیان‌و ی ناشیرینكردنیان ،به‌اڵم كه‌م جورئه‌ت ی (ئادا)ش لهم فكریو (متواضع) بون ێ رۆڵ نه‌بوه. روهوه ،ب ی ئه‌م هه‌رچۆنێك بێت ده‌خوازم له‌رێ ی ناوه‌ند‌ه ئه‌كادیمی‌‌و وتاره‌وه ،بانگه‌ش ه فك���ری‌‌و ئیس�ل�امیه‌كه ،به‌الیه‌ن��� ه ی ی زانایان‌و ،بزاڤ ئیسالمیه‌كان‌و ،یه‌كێت ی شه‌ریعه‌ت‌و، ته‌س���ه‌وف‌و ،كۆلیژه‌كان نوسه‌ر‌و بیرمه‌ند‌ه ئیسالمیه‌كان بكه‌م، ی ی ئاوڕ له‌دیارده‌ی باڵوبونه‌و‌ه بۆ ئهوه سه‌له‌فیگه‌رایی له‌كوردستاندا بده‌نه‌وه‌‌و، ی به‌دوایدا بچن‌و ،له‌هۆكار و پاڵنه‌ره‌كان ی ی به‌واقیع ئاماده‌بون���یو ،په‌یوه‌ن���د ی ی نهوه ئێستای واڵت‌و ،سایكۆلۆژیه‌ت نوێ‌‌و ،پرۆژ‌هی نیشتمانی‌‌و نهتهوهییو، به‌دیموكراتیزه‌ك���ردن‌و ،لێبكۆڵنه‌وه‌‌و، ی ێ سه‌رنجدان‌و چاودێری رێگا نه‌درێت ب زانس���تیو ،به‌ره‌نجامگی���ری فكریو، ی مه‌نهه‌ج���ی ،ئ���هم ره‌وت��� ه تێڕامان��� ی له‌ن���او كۆمه‌ڵ���گادا ،درێ���ژه به‌ژیان خۆی ب���دات .چونك ه س���ه‌له‌فیگه‌رایی به‌رێبازو باڵ‌‌و ره‌وت ه جیاوازیه‌كانیه‌وه، ی ی به‌هێزبون له‌ئێس���تادا ،له‌س���ۆنگه ی ی ئیس�ل�ام رادیكالی���زم‌و توندڕه‌وی��� چه‌كدار ،ك��� ه په‌یوه‌ندیه‌ك���ی فكریو ی ئه‌خالقیی ،به‌هێزی ،به‌كۆی مه‌نزوم ه ی س���ه‌له‌فیه‌ته‌وه هه‌یه له‌س���هر ئاست ی ناوچه‌ك��� ه و جیهان���دا ،بۆت���ه بابه‌ت ده‌یان ك���ۆڕو كۆنفران���س‌و مێزگرد‌و،
ی زانستی .ئه‌م ه نوس���ین‌و لێكۆڵینه‌وه ی فیكری‌‌و نیشتمانیه ،ك ه تاكو ئه‌ركێك ی ئێستا ناوه‌ند‌ه ئه‌كادیمی‌‌و فكرییه‌كه ی بدات ،ئه‌م ئێم ه نه‌یتوانی���وه ئه‌نجام ی ئه‌نجامنه‌دان���ه‌ش زی���اد له‌هۆكارێك له‌پشته‌وه‌یه له‌وانه‌ش: ی ی زانكۆیی‌و ئه‌كادیم ی ناوه‌ند الوازی ی ی گشتیو ،سه‌یركردن ئێم ه به‌شێوه‌یه‌ك زانكۆ وه‌ك ناوه‌ندێ بۆ فێركردن ،نه‌ك توێژینه‌وه‌‌و ،به‌دواداچونكردن بۆ پرس‌و ی كۆمه‌ڵگا. دیارده‌‌و كێشه‌كان زاڵبونی گیانی فه‌رمانبه‌رێتی بهسهرههست به‌لێپرسراوێتی فكریو زانستی‌‌و نیشتمانی ،الی به‌شێ له‌ناوه‌نده‌كه. كه‌میی لێكۆڵ���ه‌ره‌وه‌‌و توێژهرهوهونوسهرو بیرمه‌ند لهم بواره‌دا. به‌حزبیبون���ی ناوه‌ن���ده زانكۆییوی ی به‌رچاو ئه‌كادیمی���ه‌كان‌و به‌ش���ێك ناوه‌ن���ده فكریه‌كه‌‌و ،ره‌چاوكردنی زیاد له‌پێویستی هه‌ڵوێسته سیاسیو حزبی ه ی بااڵده‌س���ته‌كه ل���هو روه‌وه‌‌و ،نه‌بون��� ی ی سه‌وز‌و ،ترسان له‌وه‌ی به‌قازانج چرا ئیسالمیه‌كان بشكێته‌وه.
وه‌ك شێوازێكی دیاریكراوی تێگه‌یشتن له‌ئاین‌و پابه‌ندیی تاكه‌كه‌سی به‌داواكارییه‌كانی هه‌ڵبژاردنی شێوازێكی دیاریكراوی ژیانی تاكه‌كه‌سی ،لهم ئاسته‌دا ده‌بێت رێز لهبژاردهی هه‌ر تاكێكی سه‌له‌فی بگیرێت ی ی دو ئاست جیاكردنه‌و‌ه سه‌له‌فیگه‌رایی ی تر لهم ێ را ی هه‌ن���د پێش ئ���هوه باره‌وه‌‌و دهربارهی س���ه‌له‌فیگه‌رایی‌و، ی ی مه‌دخه‌ل ی یه‌كه‌میش س���ه‌له‌ف به‌پله (ك ه جێ���گای الواندن���هوهی دو حزب ه ی كوردستان بون) بده‌م ده‌سه‌اڵتداره‌كه حه‌زده‌كه‌م دو ئاس���ت له‌هه‌ڵوێستگرتن ده‌ستنیشانبكه‌م: ی یه‌كه‌م :س���ه‌له‌فیه‌ت وه‌ك شێوازێك ی دیاریكراوی تێگه‌یشتن له‌ئاین‌و پابه‌ندی به‌داواكارییه‌كان���یو، تاكه‌كه‌س���ی ی ی دیاریكراو ی ش���ێوازێك هه‌ڵبژاردن��� ژیانی تاكه‌كه‌سی .لهم ئاسته‌دا ده‌بێت ی ی س���ه‌له‌ف رێز لهبژاردهی هه‌ر تاكێك ی بگیرێت‌و ،هه‌ڵبژاردنی ئهو شێوه ژیانه به‌ئازادی تاكه‌كه‌سی سه‌یر بكرێت. واته كاتێك س���ه‌له‌فیه‌ك ریش درێژ ده‌كات‌و ،سمێڵ ده‌تاشێت‌و ،شه‌ڕواڵ‌‌و ێ پانت���ۆڵ ك���ورت ده‌كات���هوهو ،گ���و ی ناگرێت‌و ،ژنه‌كانیان له‌مۆسیقا‌و گۆران په‌چ ه ده‌پۆشن‌و هه‌ندێجار ده‌ستكێش له‌ده‌س���ت ده‌ك���ه‌ن ،ده‌بێ���ت رێز لهم ی له‌سنوری ژیانی تاكه‌كه‌سی بژاردان ه خۆی���دا بگیرێ���ت‌و ،ئ���ازار نه‌درێت‌و، هه‌س���تی بریندار نه‌كرێت .گه‌رچی ئه‌م ێ هه‌ڵه‌و خه‌سڵه‌ت‌و شێوه ژیانه‌شمان پ ناته‌ندروست‌و سه‌خت بێت. ی دوه‌م :س���ه‌له‌فیه‌ت وه‌ك ئامرازێك به‌كارهێن���راو ،دژ به‌ئه‌م�ل�او الو، پیاده‌كردن���ی ئیرهابی فك���ری‌‌و ،ته‌نها خۆ به‌ڕاس���ت دان���ان‌و هێرش���كردن ه ی س���هر ئه‌وانی دی‌‌و ن���او‌و ناتۆره‌لێنان ی دژ ی فكرێك دینیی���ان‌و ،باڵوكردنه‌وه ی نه‌ته‌وه‌ی���یو دیموكراس���یو مافه‌كان مرۆڤ‌و ،بون به‌ژێرخان بۆ توندڕه‌ویی‌‌و ی چه‌ك���دار .ئه‌م توندوتیژیی ئیس�ل�ام ی ی به‌ئازاد ئاست ه ئهو ئاسته‌یه په‌یوه‌ند تاكه‌كه‌س���یهوه نامێن���ێ‌‌و ،ه���هوڵو پیاده‌كردنی تێگه‌یش���تنه‌كان ده‌چێت ه ی گوتار‌و ره‌وتێكی ناو كۆمه‌ڵگاوه‌‌و، ئاست ی په‌یوه‌س���ت ده‌بێ���ت به‌سیس���تم ی ی ئیس�ل�ام‌و ته‌وژم سیاس���یو ،رۆڵ��� ی ئیسالمی له‌كۆمه‌ڵگدا‌و ،مه‌ترسیه‌كان
ی ئیس�ل�امی‌‌و ،ئاسایش���ی ت���رۆر ی دیموكراس���یو نه‌ته‌وه‌ی���یو ،ئاینده ی ئاشتی كۆمهاڵیهتی .ئه‌مه‌ش خوازیار ره‌خنه‌لێگرت���ن‌و، هاتنه‌ده‌ن���گ‌و، ی فك���ری‌‌و ،هه‌وڵدان ه روبه‌ڕوبون���هوه ی بۆ چه‌واش���ه‌نه‌بونی به‌ش���ێ له‌نه‌و‌ه نوێ‌‌و به‌گشتی كۆمه‌ڵگا‌و ،په‌رده‌الدان ی بون‌و ،ترس���ناكی ئه‌م له‌س���هر مێژو ی تێگه‌یش���تنه ئاینی���هو ،نه‌گونجان��� ی له‌گه‌ڵ پێداویس���تیه‌كانی هه‌ڵسانه‌و‌ه ی نه‌ته‌وایه‌تیمان‌و ،به‌دیموكراتیزه‌كردن ی كۆمه‌ڵ���گاو ،چه‌س���پاندنی مافه‌كان��� ی ی گیان��� م���رۆڤ‌و ،باڵوكردن���هوه ی لێبورده‌ی���یو ،چۆنیه‌ت���ی ئاماده‌بون ئیسالم‌و ،ئیس�ل�امخوازیی نوێ ،وه‌ك ی رۆحی‌‌و ئه‌خالقی‌‌و سیاس���یو هێزێك ی له‌كۆمه‌ڵگادا‌و، كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و فه‌رهه‌نگ ی پێویست ه له‌سه‌ر ئهو رۆڵه شارستانیه ئاس���ته جۆراجۆره‌كاندا بیگێڕن .ئه‌م ئه‌ركه‌ش ئه‌ركی هه‌موانه ،به‌سیاس���یو ی ئه‌كادیم���یو نوس��� هرو كۆمه‌ڵ���گا ی مزگه‌وت‌و زانا‌و، مه‌ده‌نی‌‌و ،مینب���هر ئیس�ل�امی‌‌و س���كیوالره‌وه .چونك��� ه مه‌س���ه‌له‌یه‌ك ه په‌یوه‌سته به‌چاره‌نوسی ی كۆمه‌ڵ���گاو ئاینه‌ك���ه‌ی‌‌و ،دواڕۆژ ی سیس���تمی سیاس���یو به‌یه‌كه‌و‌ه ژیان ی ته‌وژم���ه‌كان‌و ،دۆزه ئاش���تیخوازانه نه‌ته‌وه‌ییه‌كه‌وه. ی سه‌له‌فیگه‌رایی به‌ئامراز سه‌یركردن دژ به‌ئیسالمیه‌كان‌و مه‌ترسیه‌كانی ی پێموای��� ه مه‌س���هل هی به‌كارهێنان ی سه‌له‌فی ه مه‌دخه‌لیه‌كان وه‌ك ئامرازێك ێ دژ به‌ئیسالمیه‌كان ،له‌زاخۆو‌ه ملمالن ی شاراوه نیه. تا كه‌الر‌و كفری ،ش���تێك ێ له‌پا ڵ فش���ار خس���تنه س���هر هه‌ند ی نزی���ك له‌ئیس�ل�امیه‌كان مینب���هر ی زانا‌و مزگه‌وته‌كاندا، له‌س���هر ئاس���ت كارئاس���انیه‌كی به‌رچاو ب���ۆ چاالكوان ه سه‌له‌فیه‌كان ،له‌دامه‌زراندن‌و ،مزگه‌وت به‌كارهێن���ان‌و ،وان���ه وتن���هوهو ،بون ه ێ ده‌كرێت. ی پ مامۆستاو ..هتد هه‌ست ی س���ه‌له‌فیه‌كانیش ل���هم روهوه ئه‌رك بریتی بوه له‌هه‌وڵێكی نیمچ ه به‌رده‌وام بۆ هێرشكردنه س���هر ئیسالمیه‌كان‌و، تۆمه‌تباركردنی���ان به‌بیدع���ه‌كاری‌‌و، ی ئیسالم‌و، ی س���نوره‌كان ره‌چاونه‌كردن ی كاری حزبی ئیسالمی‌‌و به‌حه‌رامدانان ...هتد .به‌ش به‌حاڵی خۆم خۆم لهم ماوه‌دا‌و ،له‌میانه‌ی قس���ه‌كردن له‌سه‌ر ی ی ئیس�ل�امی‌‌و مه‌ترسیه‌كان توندڕه‌وی ب���ۆ س���هر ژی���ان‌و كۆمه‌ڵ���گاو به‌ها ئیس�ل�امیه‌كان ،روبه‌ڕوی ئهو ره‌خنان ه ده‌بوم���هوهو ،بهوه م���ن‌و یه‌كگرتویان ی تۆمه‌تبار ده‌كرد ،كه بڕوامان به‌حوكم خوایی نیهو ،قه‌ناعه‌تمان به‌دیموكراسی هه‌یه ،كه ئه‌وه‌ش الی ئه‌وان یه‌كسان ه ی خ���ودا به‌باوه‌ڕب���ون ب���هوهی ئاین��� ناته‌واوه! ێ ل���هم م���اوهی پێشوش���دا كات��� ی رۆژنامه‌نوس���ی به‌ناوبانگی ئه‌مه‌ریك (تۆماس فریدمان) س���ه‌ردانی هه‌رێم‌و ی كردو ،دیدارێكی دوقۆڵیمان س���لێمان بو ،لێی پرس���یم :داخۆ سه‌له‌فیگه‌رایی له‌واڵته‌كاندا بونی هه‌یه؟ وتم :به‌ڵێ. وتی :كێ پشتیوانییان لێده‌كات؟ ی وت���م :دو پارت��� ه فه‌رمانڕه‌واك��� ه كوردستان (یهكێتیو پارتی). ی وت���ی :ماقول��� ه حزب���ی عه‌لمان��� ی له‌سه‌له‌فیه‌ت بكات؟ پشتیوانی ی ئێمه ماقول ه چونك ه وتم :به‌ڵێ ،ال ناوه‌ڕۆكی عه‌لمانیه‌ت له‌واڵته‌ك هی مندا ی تۆدا له‌گ��� هڵ ناوه‌ڕۆكی له‌واڵته‌ك���ه ی تۆدا عه‌لمانیه‌ت جیاوازه .له‌واڵته‌كه ی ده‌وڵه‌ت ی زۆر ،بێالیه‌نی تا راده‌یه‌ك��� به‌رامبه‌ر ئاین‌و مه‌زهه‌به‌كان ده‌گه‌یه‌نێت. ب���ه‌اڵم له‌واڵته‌ك���هی م���ن‌و خۆرهه‌اڵت به‌گش���تی زۆر كات یه‌كس���ان ه به‌سود ی ی خراپ (اس���تغالل)كردن لێوه‌رگرتن ی حزبی‌و سیاسی. ئاین بۆ مه‌رام ئه‌م���هی ئ���هم براده‌ران���هی ئێمه‌ش ی س���تراتیژیه. ده‌یك���ه‌ن هه‌ڵه‌یه‌ك��� ی چونكه س���ه‌له‌فیه‌ت به‌گشتی ژینگ ه ی ی توندڕه‌وی س���ه‌رهه‌ڵدان‌و گه‌شه‌پێدان ی خۆك���وژی به‌هێز چه‌ك���دار‌و كلت���ور ێ ده‌كات .ئ���هوهی ئێس���تاش بۆ هه‌ند ی حزب���یو سیاس���ی كاتی‌‌و مه‌به‌س���ت كه‌مبایه‌خ ده‌یكه‌ن ،له‌دواڕۆژدا به‌خۆیاندا ده‌ته‌قێت���هوهو به‌م���ه‌ش واڵته‌كه‌مان‌و خۆش���یان ئ���ازار ده‌ده‌ن ،بۆیه ئه‌گه‌ر ی له‌ئاین���ده‌دا خوانه‌خواس���ت ه هه‌واڵ��� ێ ی ب هه‌وڵ���ی خۆكوژیی دژ به‌هاواڵتیان تاوانی ئێمه‌ت بیس���ت هه‌ر له‌ئێستاو‌ه ی ئ���هم فیكرو كلتوره‌یه. بزان ه بهرههم ی ببێت ه چونك��� ه م���رۆڤ پێش ئ���هوه خۆكوژ‌و توندوتیژی ئیسالمی ،مه‌رج ه ی فكری سه‌له‌فیگه‌رایی قبو ڵ مه‌نزوم ه كردبێت. ی لهم لێره‌ش���هوه وا باش���ه نكوڵ��� ی پشتیوانی ه نه‌كرێت ،چونك ه ره‌نگدانه‌و‌ه
پێویسته ملمالن ێ له‌گه‌ڵ ئیسالمیه‌كان بگۆڕێت به‌كێبڕكێ‌‌و كێبڕكێكه‌ش له‌گه‌ڵیان به‌شێوازێك نه‌بێت به‌ره‌و داخرانی فكریو ئه‌خالقیان به‌رێت ی هه‌یه .له‌دانیش���تنێكدا جۆراوج���ۆر ی كه خۆم تێیدا به‌ش���داربوم ئه‌ندامێك ی فه‌رمانڕه‌وا مه‌كته‌بی سیاسی حزبێك ی وت���ی( :ئه‌ره‌وه‌ڵاڵ ئێم ه به‌راش���كاو ی له‌س���ه‌له‌فیه‌كان ده‌كه‌ین‌و، پشتیوانی كارێك���ی قۆڕیش ده‌كه‌ی���ن) هه‌ر ئه‌م ی خۆیدا ئه‌ندام ه جارێ���ك له‌رۆژنامه‌ك ه ی كردبو ،ك��� ه ئێمه‌‌و برا باس���ی ئهوه ی هاوبه‌شمان سه‌له‌فیه‌كانمان ئامانجێك هه‌یه ،ئه‌ویش روبه‌ڕو وه‌ستانه‌وه‌ی ه دژ به‌ئیسالمیه‌كان! بانگه‌وازیش ده‌كه‌م ،ئه‌م سیاس���هت ه كورتبین‌و حزبی‌و ،ش���ێوازه هه‌واڵگری ه ی ب���ۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گ��� ه ڵ دیارده‌یه‌ك ترس���ناك‌و په‌یوه‌س���ت به‌چاره‌نوسی ی بۆ بكرێت‌و، كۆمه‌ڵگاوه ،پێداچونه‌و‌ه ی به‌رژه‌وه‌ندی ه ی بن‌و ،له‌ئاسۆ ده‌ستبه‌ردار ی نیش���تمانیه‌كان‌و ،به‌عه‌قاڵنیكردن��� ئاماده‌بون��� ه ئیس�ل�امیه‌كه‌‌و ،دوب���اره ی ئاماده‌كردنه‌وه‌یه‌ك���ی شارس���تانیان ه ی گرنگ له‌ناسنامه‌‌و ئیسالم وه‌ك به‌شێك ی ی تاكه‌كه‌س���یو كۆمه‌اڵیه‌ت فه‌رهه‌نگ ئێم���ه ،مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ���دا بكرێت .بۆ ئ���هوهی خزم���هت به‌كۆمه‌ڵگاكه‌مان‌و، سیاسه‌تمان‌و ،ئهو ره‌وته‌ش بكه‌ین ،بۆ ی ئه‌وه‌ی له‌ئاینده‌دا نه‌بێت ه س���هرچاوه ی رۆحی‌‌و، زیات���ر وش���ككردنی ژیان��� مه‌ترسی بۆ سه‌ر ئاسایشی كۆمه‌ڵگا‌و، ی گیانی لێبورده‌ی���ی ئاینی‌‌و كوش���تن مه‌زهه‌ب���یو ،ته‌گه‌ره دروس���تكردن بۆ ی ئیس�ل�امی‌‌و، ی میانه‌ڕه‌و باڵوبونه‌و‌ه ی ی دیموكراس���یو مافه‌كان��� به‌هاكان��� مرۆڤ‌و نیشتمانپه‌روه‌رێتی. ی ئه‌گه‌ر ناوند‌ه حزبی‌و سیاس���یه‌كه كوردس���تانیش له‌رابردودا ،نهیویستوه ی ئ���هم ره‌وته‌‌و، بی���ر له‌مه‌ترس���یه‌كان ی یارمه‌تیدانیان بكاته‌وه‌‌و ،خه‌می گهوره ملمالنێكردن بوه له‌گ هڵ ئیسالمیه‌كاندا، ی ده‌بێ���ت به‌س���ودوه‌رگرتن له‌ئه‌زمون ی چه‌ندی���ن واڵت‌و ،ئ���هو بومه‌ل���ه‌رزه ی تر، (داعش) دروس���تیكرد‌و ،زۆر شت له‌بازن��� هی ئه‌م خه‌م���ه حزبیه بچوك‌و نانیش���تمانی‌‌و دیموكراس���یانه‌و‌ه بێت ه ی ملمالنێكردن له‌گ ه ڵ دهرهوهو ،له‌جیات ئیس�ل�امیه‌كاندا به‌هه‌مو ش���ێوه‌یه‌ك‌و، ی په‌نابردن ه به‌ر، ته‌نان���هت ب���ا له‌رێ��� ی داخ���راو‌و توندڕه‌وی���یو فكرێك��� چه‌قبه‌ستوی ئاینیش���هوه بێت ،وه‌ك ی لێپرس���راو، هێزگ���ه‌ل‌و نوخبه‌گه‌لێك ی ئه‌م ی به‌ره‌نگدان���هوه خراپه‌كان پ���ه ی رون بێت ،له‌گه ڵ كاره ب���كات‌و ،لێ��� گه‌وره‌بونی���دا له‌ده‌س���ت ئه‌وانی���ش ی ت���ر دژ به‌وان‌و ده‌رده‌چێ���ت‌و ،خه‌ڵك واڵته‌كه‌ش���مان ،به‌كاریده‌هێن���ن ،هه‌ر ی ێ له‌ئه‌رك بۆی ه پێویس���ت ه وه‌ك به‌ش نیش���تمان‌و نه‌ته‌وه‌س���ازیی‌‌و ،دوباره ی سیاس���یو، ی سیس���تم بیناكردنهوه ی هه‌وڵ���دان ب���ۆ گه‌یش���تن به‌ماف��� چاره‌نوس‌و ،سه‌ربه‌خۆیی ،كار له‌سه‌ر ی زیاتری ئیس�ل�امیه‌كان ئاوێزانكردن��� ی ئه‌وان له‌ئێس���تادا ی ئهوه بكه‌ن .دوا به‌شێكن له‌كێڵگ ه ناسیونالیستیه‌كه‌‌و، ی ی سیاس���یو گه‌مه ی ژیان به‌ش���داری ی ی ده‌ك���هنو ،بڕوایان به‌ماف په‌رله‌مان چاره‌ن���وس‌و س���ه‌ربه‌خۆیی هه‌ی���هو، باس له‌ریفۆرم‌و دیموكراس���یو فره‌یی ده‌كه‌ن.
»» 19
ته‌ندروستی tandrostyawene@gmail.com
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
سێ له‌و كێشانه ی له‌ئه‌نجام ی ماندوبونی كار توشت دێن زۆری����ه‌ك ل����هو ژنانه‌ی ك����ه ده‌یانه‌و ێ له‌بواری كاره‌كانیان متمانه‌یه‌كی باش به‌ده‌ستبێنن‌و س����ه‌ركه‌وتوبن ده‌بینی ئه‌م س����ه‌ركه‌وتنه زۆرج����ار كاریگه‌ریی گه‌وره‌ی له‌س����هر جه‌س����ته‌ی كه‌سه‌كه ده‌رده‌كه‌وێ����ت‌و ئ����هو ماندوبون����هی ئه‌بێت����ه ه����ۆی ده‌ركه‌وتن����ی چه‌ن����د نیشانه‌یه‌كی جه‌سته‌یی .بۆیه زۆرترین ئ����هو كاریگه‌رییه ته‌ندروس����تیانه‌ی كه له‌ئه‌نجامی ئیشكردن‌و كاركردن توشت دێن ئه‌مانه‌ن: 1ـ هه‌ڵوه‌رینی ق����ژ :دڵه‌ڕاوكێ له‌كاتی ئیش����كردن كاریگه‌ریی نه‌رێنیی له‌سه‌ر ره‌گی ق����ژه‌كان هه‌ی����هو ئه‌بێته هۆی هه‌ڵوه‌رینیان .چونكه ئهو دڵه‌ڕاوكێیه ئه‌بێت����ه ه����ۆی ناڕێكی����ی له‌كاركردنی هۆرمۆنه‌كان به‌تایبه‌ت����ی ئه‌دریناڵین. هه‌روه‌ه����ا دڵه‌ڕاوك����ێ كاریگه‌ری����ی له‌سه‌ر جه‌س����ته هه‌یه به‌ش����ێوه‌یه‌ك ناتوانێت س����ود له‌به‌های ئهو خۆراكانه وه‌ربگرێت كه بۆ بێخی قژ پێویس����ته بۆی����ان .بۆ ئ����هم مه‌به‌س����ته به‌بڕوای پس����پۆڕانی ب����واری پزیش����كیی زۆر پێویس����ته كه ئهو كه‌س����انه‌ی له‌پاش ته‌واوبون����ی ئه‌ركه‌كه‌یان‌و گه‌ڕانه‌وه‌یان
كێش����ه ته‌ندروس����تیانه‌ی كه روبه‌رو ی ئافره‌تان ده‌بێت له‌ئه‌نجامی ماندوبون ل����ه‌كار بریتی����ه له‌زیپك����هی عازه‌ب����ه كه زۆرج����ار كه‌س����ه‌كان ته‌مه‌نی ئه‌م زیپكه‌یه‌ش����یان تێپه‌ڕان����دوه .یه‌كێك له‌هۆكاره هه‌ره دیاره‌كانی دروستبونی ئه‌م زیپكه‌یه له‌ژنان بریتیه له‌ماندوبون‌و په‌س����تانی ده‌رونیی ،چونكه ئه‌مانیش ئه‌بنه ه����ۆی زیادبونی هۆرمۆنی پیاوو به‌مه‌ش زیپكه دروست ده‌بێت. -3ئه‌گه‌ری نه‌زۆكیی :یه‌كێكی تر له‌و حاڵه‌ته ته‌ندروس����تیانه‌ی كه ئه‌گه‌ری هه‌یه توش����ی ژن����ان بێ����ت نه‌زۆكیه. توێژینه‌وه نوێی����ه‌كان بۆیانده‌ركه‌وتوه ماندوێتیی له‌شوێنی كاركردن ئه‌گه‌ری ئ����هوهی لێده‌كرێ����ت كه ببێت����ه هۆی دابه‌زین����ی دو هۆرم����ۆن ك����ه رۆڵێكی گرنگیان هه‌یه له‌دروس����تبونی منداڵ. هه‌روه‌ها توێژینه‌وه‌كه ئه‌وه‌ی سه‌لماندوه ك����ه ئه‌گه‌ری ئه‌م حاڵه‌تان����ه له‌و ژنانه زیاتره كه له‌شوێنی قورس كار ئه‌ك هنو هه‌ر كاتێك ژنان هه‌س����ت به‌ماندوێتیی بۆ ماڵه‌وه نزیكه‌ی كاتژمێرێك بخه‌ون .ڤیتامین Bو س����ه‌وزه‌و میوه‌و گۆشت ی نه‌چنه سه‌ر كار چونكه ره‌گی قژه‌كان مێش����كیان بك����ه‌ن رێ����ژه‌ی هۆرمۆنی كۆرتی����زۆڵ له‌مێش����كیان زیاد ده‌بێت‌و هه‌روه‌ه����ا له‌ژه‌مه نانخواردنی به‌یانیش س����وریان تێدای����ه بخورێ����ت‌و به‌هیچ له‌به‌یانیاندا وزه وه‌رئه‌گرن. ی تر له‌و ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی نه‌زۆكیی. به‌رهه‌مه‌كانی ش����یرو ئهو خۆراكانه‌ی ش����ێوه‌یه‌ك ب����ێ نانخواردن����ی به‌یانی -2زیپكه‌ی عازه‌ب����ه :یه‌كێك
خواردنی مۆزێك له‌جه‌ڵته‌ی مێشك ده‌تپارێزێت به‌پێ��� ی توێژینه‌وه‌یه‌ك���ی ئه‌مه‌ریك���ی خواردن���ی رۆژانه ی مۆزێك ئه‌گه‌ر ی توش���بون به‌جه‌ڵته ی مێشك كه‌مده‌كاته‌وه. توێژینه‌وه‌كه باس ی لهوه كردوه مۆز بڕێكی باش پۆتاسیۆم ی تێدایه بۆی ه ئه‌م سوده زۆره ی ههیهو ده‌كرێت هه‌ر میوه‌یه‌ك ی تر پۆتاس���یۆمی تێدا بێت هه‌مان س���ودی ئه‌م��� ی هه‌بێت. توێژینه‌وه‌ك ه ك ه زیاتر له‌س���هر 90هه‌زار ئافره‌ت ئه‌نجامدراو‌ه كه ته‌مه‌نیان له‌نێوان 50بۆ 79ساڵیدا بوه رۆژانه مۆزێكیان خ���واردو‌ه دهركهوتوه به‌رێژه‌یه‌ك ی زۆر ئه‌گه‌ری توش���بونیان
ه‌ته ی تایب کان ه‌ک شیه ۆشه‌ی خۆ گ ه‌ن ه ب
پرسیاری نه‌خۆش‌و وه‌اڵمی پزیشك
ته‌ندروستی منداڵ
نه‌خ���ۆش :ئه‌گ���هر بمه‌وێ���ت منداڵێك ی ته‌ندروستم هه‌بێت ،پێویسته چی بكه‌م؟ دكت���ۆر :ته‌ندروس���تی من���داڵ ده‌كرێت بڵێی���ن له‌قۆناغی س���كپڕیی دایكه‌كه‌وه ده‌س���تپێبكات ،واتا پێویس���ته دایكه‌كه كه س���كی هه‌ب���و خواردنی ته‌ندروس���ت بخوات‌و س���ه‌ردان ی پزیشك بكات ،له‌سێ مانگیی س���ۆنه‌ر بكات تاوه‌كو دڵنیابێت له‌ته‌ندروس���تی ،هه‌روه‌ها خواردنی حه‌بی فۆلیك ئه‌سید تاوه‌كو سێ مانگی یه‌كه‌م زۆر پێویسته. نه‌خۆش :منداڵ به‌ئاس���ایی ببێت یاخود به‌نه‌شته‌رگه‌ریی؟ دكتۆر :س���ه‌ره‌تا دایكه‌كه باشتره ئه‌گه‌ر هیچ كێشه‌یه‌كی نه‌بو با به‌ئاسایی منداڵی ببێت نه‌ك به‌نه‌ش���ته‌ر گه‌ری���ی ،چونكه زۆربه‌ی توێژینه‌وه‌كان ده‌ڵێن ئهو منداڵه‌ی به‌ئاسایی ده‌بێت ته‌ندروستتره له‌منداڵی نه‌ش���ته‌رگه‌ریی ،ئه‌مه جگه له‌وه‌ی كه بۆ دایكه‌كه‌ش زۆر باشتره. نه‌خۆش :س���ه‌ره‌تای بونی من���داڵ چی پێبدرێت؟ دكتۆر :باشترین ش���ت شیری دایكه‌كه‌یه به‌تایبه‌ت���ی یه‌كه‌م ش���یری كه پێیده‌ڵێن ژه‌ك ،ك���ه به‌رگریه‌ك���ی زۆر باش���ه بۆ منداڵه‌كه‌و هه‌روه‌ها تاوه‌كو شه‌ش مانگیی ته‌نها شیری دایك‌و هیچی تر. نه‌خ���ۆش :دوای ش���ه‌ش مانگی���ی چ خواردنێك باشه؟ دكتۆر :سه‌ره‌تا پێویس���ته به‌ئاوی میوه وه‌ك پرته‌قاڵ‌و س���ێوو ش���وتی‌‌و شلیك‌و
ته‌ماته‌‌و ..هتد ده‌س���تپێبكرێت ،پاش���ان ورده ورده سریالك‌و شۆربای پێبدرێت. نه‌خۆش :باش���ترین ش���ۆربا ب���ۆ منداڵ كامه‌یه؟ دكتۆر :پێویس���ته ش���ۆربا زۆربه‌ی ئهو ڤیتامی���ن‌و كانزایان���ه له‌خۆبگرێت كه بۆ منداڵ پێویستن ،واتا شۆرباكه له‌سه‌وزه‌و په‌تات���هو مریش���ك‌و پی���ازو قه‌یس���ی دروستبكرێت ،به‌مه‌رجێك باش بكوڵێت‌و وه‌كو شیری لێبێت‌و بتوانێت قوتی بدات‌و رۆژانه پێیبدرێ���ت ،هه‌روه‌ها لهم قۆناغه ئاو زو بدرێت به‌منداڵ. نه‌خ���ۆش :ك���هی ده‌توان���م منداڵه‌كه‌م دابنیشێنم؟ دكتۆر :پاش ته‌واوكردنی 5مانگیی. نه‌خۆش :منداڵی تازه له‌دایكبو پێویسته چه‌ند كاتژمێر بخه‌وێت؟ دكتۆر :زیاتر له 16كاتژمێرو پێویس���ته هه‌ر دو كاتژمێرێك ش���یر بخوات‌و هه‌ر 3 بۆ 4كاتژمێرێكیش دایبیه‌كه‌ی بگۆڕرێت، هه‌روه‌ه���ا پێویس���ته منداڵ س���ه‌رجه‌م ئ���هو كوتانانه وه‌ربگرێت ك���ه له‌زۆربه‌ی مانگه‌كان هه‌یه. نه‌خۆش :وه‌رزش بۆ منداڵی ساوا باشه؟ دكت���ۆر :به‌ڵێ ،پێویس���ته دایكه‌كه هه‌ر له‌س���اواییه‌وه هه‌ندێ جوڵه‌ی ئاس���ایی به‌ده‌س���ت‌و قاچ���ی منداڵه‌ك���هی بكات‌و باش���تره ئه‌گه‌ر هه‌ن���دێ رێنمایی جوڵه یاخ���ود وه‌رزش���ی ی له‌پزیش���كی مندااڵن وه‌ربگرێت.
به‌جه‌ڵت���هی مێش���ك كه‌مبو‌ه به‌به‌راورد به‌و كه‌س���انه ی ئه‌م میوه‌یه‌یان نه‌خواردوه .له‌الیه‌كی ترهوه رێكخراوی ته‌ندروست ی جیهانیی ئاماژه ی به‌وه‌كردو‌ه ك ه پێویسته ژنان رۆژان ه نزیكه ی 3500ملیگ���رام پۆتاس���یۆم بخۆن ،ب���ه‌اڵم وه‌ك دهركهوتوه ژنان نیوه‌ی ئهو رێژه‌یه كه‌متر ئه‌خۆن .رێكخراوه‌ك ه باس��� ی له‌وه‌كردو‌ه ئهو ژنانه ی ئهو رێژه باش���ه له پۆتاسیۆم ده‌خۆن به‌رێژه ی %27كه‌متر توشی جۆرێك له‌جه‌ڵته‌ی مێشك ده‌بن‌و هه‌روه‌ها %10كه‌متر مردن ی پێشوه‌خت ئه‌كه‌ن.
خۆت رزگارك ه له بۆنی ناخۆشی ده‌م
زمانت به‌پاك كه‌ره‌وه‌كانی تایبه‌ت ی پاك بكه‌ره‌وه به‌خۆ
رۆژان ه ( )8په‌رداخ ئاو بخۆره‌وه
مه‌هێله هیچ خواردنێك له‌نێوان ددانه‌كانت بمێنێته‌وه بۆ ئه‌مه‌ش ده‌زو به‌كاربێنه
پاککردنه‌وه‌ی پوک ی دو جار دكتۆر با ساڵ ددانه‌كانت بپشكنێ
ی ی دوو جار دوا به‌فڵچه ددانه‌كانت رۆژ نانخواردن بشۆ به‌کارهێنانی فڵچه‌یه‌ک بۆ دان که تێکنه‌چوبێت
هه‌روه‌ها
ی ئهو مه‌عجونان ه به‌كاربێن ه كه ماده دژه به‌كتریایان تێدایه
ی پیازو سیرو به‌هارات ێ بۆ خواردن * كاتی گونجاو دابن * ئهو بنێشتانه بجو‌ه ك ه شه‌كریان تێدا نیه
15
نه‌شته‌ر د.گۆران عەبدواڵ دەینوسێت
بیرەوەریەکانی پزیشکێکی ئاوارە ٢ (جیوگرافیاو مێژوی پزیشکیی) ئەو لەنەوەدەکانی سەدەی ڕابوردوەوە، مێژوو جیوگرافیای نەهاتوبوە بەرچاو. لەکتێبە بێکەڵکەکانی خوێندنی ناوەندی زیاتر کە کۆمەڵێک <ڕاستی> ڕەقوتەق‌و بێتام‌و ب���ۆی دەرخوارددرابوو تەنها بۆ تاقیکردن���ەوە لەبەرییانی کردبو ،هیچ ماناو سودێکی لەو وانانە وەرنەگرتبو. ب���ەاڵم لەگ���ەڵ دەس���پێکی کارەکەی وەک���و پزیش���ک لەنەخۆش���خانەکانی بەریتانیادا ،دوب���ارە ئەو دو چەمكەی دۆزی���ەوەو گرنگییان���ی ب���ۆ دەرکەوت وەکو دو ئامرازی ناوەکیی لەپەیوەندی لەگ���ەڵ نەخۆش���یو تەندروس���تیو نەخۆش‌و پزیش���ک‌و سیستەرو نێرسدا. لەکاتێک���دا کە وانەکان���ی جیوگرافیاو مێژوی لەناوەندیدا وەکو حەقیقەتێکی ئەبس���تراکت دەرخ���وارد دەدرا، لەنەخۆش���خانەدا ،بەرجەستەبونی ئەو دو چەمکە وەکو ش���وێن‌و کات لەگەڵ نەخۆشدا بەڕونی دەرکەوت. ئ���ەو بۆی ڕونب���وەوە ،کە ش���وێنی پزیش���ک‌و نێ���رس (سس���تەر) لەگەڵ نەخۆش���دا پێدراوێکی گرنگی ئەوتۆیە کە بڕیار لەس���ەر مان‌و نەمانی نەخۆش دەدات .لەبەرواردکردنێک���ی خێ���رادا لەنێوان چەمکی ش���وێن لەپەیوەس���ت بەپەیوەن���دی نەخ���ۆش بەدیوێک���داو پزیشک‌و نێرس (سیستەر) بەدیوەکەی تردا ،ئەو هەس���تیکرد کە جیوگرافیای نێ���وان ئ���ەو دو دی���وی هاوکێش���ەیە لەکوردس���تان فەرس���ەخێک بەبەراورد بەبەریتانی���ا دورت���رە .ئ���ەو بینی کە لەبەریتانیا نێرس (سستەر) بەرپرسە ن���ەک تەنه���ا لەالیەن���ە پزیش���کیی‌و کلینیکیەکان���ی وەک وەرگرتنی لێدانی دڵ‌و فش���اری خوێن‌و پل���ەی گەرمی‌و وەرگرتن‌و دەرکردنی شلەمەنی ...هتد. بەڵکو بەرپرسیش���ە لەپێدانی خواردن‌و شوش���تن‌و ج���ل گۆڕین‌و قس���ەکردن لەگەڵ نەخۆشدا .ئەو بیری هاتەوە کە لەکوردس���تاندا ئەو کارانە یا ناکرێن یا بەش���ێکیان لەالیەن خزم‌و کەسوکاری نەخۆش خۆیەوە دەکرێن .بۆ نمونە جل گۆڕین‌و ش���تن‌و هاوەڵەیی‌و دڵدانەوەی نەخ���ۆش ،خێزانی نەخۆش���ەکە خۆی دەی���کات ی���ا نای���کات ن���ەک نێرس‌و سیستەر .کەواتە الی خۆمان سستەرو نێرس بەهەنگاوێک لەنەخۆشەوە دورن بەب���ەراورد لەگەڵ نێرس‌و سیس���تەری ئێرە. بەدیوەک���ەی ت���ردا ،ئ���ەو بینی کە پزیشکی ئێرە بەرپرس���ە لەوەرگرتنی خوێن لەنەخ���ۆش‌و کانی���وال دانان... هتد کە چاالکیگەلێکن لەکوردس���تاندا سیستەر یا نێرس دەیانکات .ئەو بیری هاتەوە کە نە خۆی نە هیچ پزیشکێکی تر لەکوردس���تاندا خوێ���ن لەنەخۆش وەرده‌گرێت بۆ ئەنجامدانی پش���کنین‌و تاقیکردن���ەوە .ئەمەش ب���ۆ ئەو بەڵگە بو کە بەبەراورد بەبەریتانیا پزیش���کی الی خۆم���ان هەنگاوێکی ت���ر دورترن لەنەخۆشەوە. ئ���ەو دوب���ارە گرنگیی مێ���ژوی بۆ دەرکەوتەوە کە بینی سیستمی بەریتانیا لەڕێ���ی تەکنەلۆژی���او کۆمپیوت���ەرەوە توانیویەتی قواڵییەکی مێژویی فراوانتر بخاتە بەردەستی پزیش���کان‌و نێرس‌و سیس���تەرەکان ،ب���ەوەی ک���ە هەم���و مێژوی ژیان���ی نەخۆش���ەکە فەراهەم ب���کات‌و بەمەش مامەڵەک���ردن لەگەڵ‌و چارەس���ەرکردنی نەخۆش���یو حاڵەتی نەخۆشەکە ئاس���انتر بکات .ئەو بیری هاتەوە کە وەکو چۆن سیاسیەکانی الی خۆمان مێژو لەدوێنێ‌و پێرێدا دەبینن‌و هیچ خوێندنەوەیەکی جددیان بۆ قواڵییە مێژوییەکان نیەو س���ودی لێوەرناگرن، سیس���تمی پزیش���کیی‌و تەندروستیش بەهەمانش���ێوە لەس���نوری یادەوه‌ریی نزیکی نەخۆشەکە خۆی بۆ حاڵەتەکەی تێناپەڕێت‌و شکس���تدەهێنێت لەبینینی باکگراوەن���دە دورەکان���ی کەس���ەکەو نەخۆشیەکەی. جیوگرافیا (شوێن) مێژو (کات) دو چەمکی لەوە گرنگترن کە لەپەیوەست بەسیس���تمی تەندروس���تیو خزمەتی پزیش���کیی پەراوێز بخرێن .سیس���تمی تەندروس���تی کوردس���تان پێویس���تی بەچاوپێخش���اندنەوەیەکی جیدیی هەیە ب���ۆ گەڕاندنەوەی ئ���ەم دو چەمکە بۆ شوێنی شیاوی خۆیان لەسیستمەکەدا.
16
خوێندن
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
قوتابخانە ئەهلییەکان ،ماڵی منداڵ ه دەوڵەمەندەکان "ئەو قوتابخانانە هەبن یان نەبن ،دیاردەی چینایەتی زۆر بە‌زەقی دیارە" ئا :رێنوار نەجم ساڵ بەساڵ ژمارەی خوێندنگا ئەھلییەکان لەکوردستاندا زیاد دەبێت‌و ئەو خواستە زۆرەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو کوالێتیی خوێندنەی لەخوێندنگا حکومییەکاندا نییە .هه‌رچەندە کردنەوەی ئەو قوتابخانە ئەھلییانە مەترسیی تۆخکردنەوەی دیاردەی چینایەتیی لێدەکرێت ،بەاڵم نوسەرێکی بواری پەروەردە دەڵێت "ئەو قوتابخانانە هەبن یان نەبن ،دیاردەی چینایەتی زۆر بە‌زەقی دیارە". هه‌رچەندە لەدوای س����اڵی 2000ەوە چەند قوتابخان����ەو خوێندنگایەکی ئەھلیی بیانیی کەم لەهه‌رێمی کوردس����تاندا کرانەوە ،بەاڵم لەم سااڵنەی کۆتاییدا ژمارەی ئەو خوێندنگا ئەھلییان����ە ژمارەی����ان ڕوی لەزیادبون کردو خێزانەکان هه‌وڵدەدەن بتوانن منداڵەکانیان لەو قوتابخانانە بخوێن����ن .ئەو قوتابخانانە لەن����او کۆمەڵ����گادا‌وەک ش����وێنی چین����ە دەوڵەمەندەکەی کوردستان سەیردەکرێت، هه‌رچەندە بەھۆی زۆریی قوتابخانەکانیشەوە لەم س����ااڵنەی دواییدا چینی ناوەڕاس����تیش تاڕادەیەک دەتوانن تێیدا بخوێنن. لەهه‌رێم����دا 246پەیمانگاو قوتابخانەی ئەھلی ه����ه‌ن ،کە چل‌و چوار ههزارو س����ێ س����ەدو نەوەت‌و س����ێ قوتابیی‌و خوێندکار تێیاندا دەخوێنن لەباخچەی س����اوایانەوە تا قۆناغی .12 شەیما کە قوتابییەکی یەکێک لەقوتابخانە ئەھلییەکان����ە باس لەچۆنییەت����ی خوێندن دەکات ل����ەو قوتابخانانەو جیاوزییان لەگەڵ قوتابخان����ە حکومییەکاندا ،ئەو کە قۆناغی س����ەرەتایی لەقوتابخان����ە حکومییەکان����دا خوێن����دوەو دواتر چوەت����ە قوتابخانەیەکی ئەھلیی ،دەڵێ����ت "لەقوتابخانە ئەھلییەکان جگ����ە لەوەی فێری چەن����د زمانێک دەبین، سیستمی خوێندنیش بەشێوازێکی جیاوازە. لەوێ مامەڵەی مامۆس����تاکان زۆر باش����ترە لەقوتابخان����ە ئاس����اییەکان .هه‌روەه����ا لەو قوتابخانان����ەی ئێمە تەنها گرنگیی بەالیەنی خوێندن نادرێت ،بەڵکو زۆر ش����تی خۆش‌و سەرنجڕاکێش����ی دیکەش����ی تێدای����ە" .ئەو
رەنگە بونی ئەو قوتابخانە بیانیانە بەجۆرێک لەجۆرەکان فەرامۆشکردنی قوتابخانە ئاساییەکانی لێبکەوێتەوە، به‌اڵم ئهوه زیاتر په‌یوه‌ندی ب ه سیستمی په‌روه‌رده‌وه هه‌یه
قوتابیی����ە ئاماژە بەوەش دەکات هه‌رچەندە نرخ����ی خوێندنەکەی لەس����ەر خێزانەکەی زۆرە ،بەاڵم دایک‌و باوکی س����ورن لەس����ەر ئەوەی لەو قوتابخانەیە بمێنێتەوە. نرخی قوتابخان����ە ئەھلییەکان لەهه‌رێمدا جی����اوازەو لەیەک ملیۆن‌و دو س����ەد هه‌زار دینارەوە دەستپێدەکات‌و بە‌سێ ههزارو چوار سەد دۆالر کۆتایی دێت .نرخەکانیش بەپێی کوالێتیی‌و ناوبانگی قوتابخانەکان دەگۆڕێت. هه‌رچەندە پێشتر ئیدارەی ئەو خوێندنگایانە دەیانتوانی نرخ زیادبکەن لەسەر خوێندکار، بەاڵم لەس����ەرەتای ئەمساڵەوە بڕیاردرا ئەو قوتابخانانە نەتوانن نرخ لەس����ەر قوتابیان زیادبکەن ،بەڵکو هه‌مان ئەو نرخە بێت کە یەکەمجار بەقوتابیی����ەکان دەوترێت .بەاڵم قوتابخان����ەکان ئازادن لەس����ەرەتادا نرخی خوێندنیان دەکەن بەچەند.
له‌نێوان قوتابخانه ئه‌هلیی‌و حکومییه‌کاندا جیاوازیی زۆر هه‌یه هه‌ورامان‌وریا قانیع ،مامۆس����تاو نوسەر لەبواری پەروەردەدا لەبارەی ئەو خوێندنگا ئەھلی����یو بیانیانەوە دەڵێ����ت" :کردنەوەی قوتابخان����ەو خوێندنگ����ە بیانیی����ەکان، ئینگلی����زی ،فەرەنس����ی ،ئەڵمانی ،تورکی، ئەگەر بە‌پێ����ی ڕێنمایی����ە پەروەردەییەکان بێ����ت‌و پرۆگرامەکان����ی دوربێ����ت لەڕۆحی نەتەوەپەرس����تیو ئاین����ی ،دوربێت لەکاری بازرگان����یو گیرف����ان پڕک����ردن ،کارێک����ی باش����ە‌ولەخزمەت قوتابی����ان‌و خوێندکارانی هەرێمدایە". گرنگیی ئەو قوتابخان����ە ئەھلییانە لەالی ئەو نوس����ەرە ئەوەیە "النیک����ەم قوتابیان‌و خوێن����دکاران ،ل����ەو خوێندنگایان����ەدا بەش����ێوەیەکی ب����اش فێ����ری ئ����ەو زمانە بیانیانە دەب����ن .بێگومان فێربونی زمانێکی زیندوی‌وەک ئەو زمانانەی س����ەرەوە (جگە
لەتورکی) ،لەبەرژەوەندی قوتابیانە‌و دواتر دەوڵەمەن����د جیادەکاتەوە ،ل����ەو بارەیەوە دەک����رێ لەزۆر بواری جیاوازدا س����ودی لێ هه‌ورامان وریا دەڵێت" :دروستکردنی جیاوازی ببینن .ئەمە لەکاتێکدایە لەبەش����ێکی زۆری چینایەتی لەکوردس����تاندا ،تەنها لەڕێگەی خوێندن����گا حکومییەکانی خۆماندا ،قوتابی کردنەوەی قوتابخان����ە بیانییەکانەوە نییە، دوای خوێندن����ی 12س����اڵ زمانی بۆ نمونە ئەو قوتابخانان����ە هەبن یان نەبن ،دیاردەی ئینگلیزی ،کەچی توانای بەسەر زمانەکەدا چینایەتی زۆر بە‌زەقی دیارە .دروستکردنی ناشکێت‌وەک پێویست فێری نەبوەو ناتوانێ ڤێ��ل�اکان‌و تەلبەندکردن����ی س����ەیرانگاکان‌و بە‌باشی قس����ەی پێ بکات .لەمڕۆدا زانینی قوتکردن����ەوەی باڵەخان����ە گ����ەورەکان‌و زمانێکی جیهانی بەش����ێوەیەکی ئەکادیمی ،دروستکردنی گەڕەکی فیرعەونەکان‌و دەیان پێویس����تییەکی گەورەی����ە ک����ە بە‌داخەوە دیاردەی دیکە ،ئەوانەن جیاوازی چینایەتی قوتابخانە‌و خوێندنگاکانی ئێمە ،لەو بوارەدا دروست دەکەن ،نەک قوتابخانە بیانییەکان، کەمتەرخ����ەم‌و بێ توانان ،لێ����رەوە بۆ ئەم ئ����ەم قوتابخانانە گەر ئەو دیاردەیەش����یان مەبەس����تە ،بونی قوتابخان����ە بیانییەکان ،تێدابێ����ت ،ئەوا پێموایە لەئاس����تێکی نزم‌و بچوکدای����ە" .هه‌روەه����ا دەڵێ����ت "رەنگ����ە بە‌کارێکی باش‌و گرنگ دەزانم". بەبۆچ����ی هه‌ندێک لەچاودێران کردنەوەی بونی ئ����ەو قوتابخانە بیانیان����ە ،بەجۆرێک ئەو قوتابخانانە دەبێتە ھۆی دروس����تبونی لەج����ۆرەکان فەرامۆش����کردنی قوتابخان����ە جی����اوازی چینایەتی����یو چین����ی ه����ه‌ژارو ئاساییەکانی لێبکەوێتەوە ،بەاڵم مەسەلەی
فۆتۆ :ئاوێنه -ئه‌رشیف فەرامۆش����کردنی قوتابخانە حکومییەکان، زیاتر پەیوەندی بەو سیستمی پەروەردەیەوە هەی����ە کە لەکوردس����تاندا پەیڕەو دەکرێت، سیستمێک مەس����ەلەی فەرامۆشکردن بوە بە‌بەشێک لەپێکهاتەو لەبیرکردنەوەی". بەب����ڕوای دان����ا محەم����ەد بەڕێوەب����ەری پەیمانگاو قوتابخانە ناحکومییەکان لەدیوانی وەزارەتی پەروەردە ،ئەو خوێندنگایە جگە لەسودەکانی خۆی ،س����ودی بۆ قوتابخانە حکومییەکانیش هه‌ی����ە" ،بەکەمکردنەوەی ئ����ەو قوتابیان����ەی ب����اری داراییان باش����ە لەقوتابخان����ە حکومییەکان ،دەرفەتی زیاتر دەدرێ����ت بەقوتابییەکان����ی دیکە .هه‌روەها خەرجیی ئەو قوتابیانەی دەچنە قوتابخانە ئەھلییەکان لەسەر حکومەت کەم دەبێتەوە، چونکە خەرجی ه����هر قوتابییەک لەکەرتی حکومیی لەنێوان 1000بۆ 1500دۆالردایە".
ریکالم
كۆمهاڵیهتی komalayatyawene@gmail.com
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
17
ژن ه گه‌ریالكان: چه‌كداران ی داعش پێیانوای ه ئه‌گه‌ر به‌ده‌ست ی ئێم ه بكوژرێن ،ده‌چن ه دۆزه‌خ ئه‌ی .ئێف .پی و :هاوكار حسێن زۆرینه‌ی ئهو ژنانه‌ی له‌ریزه‌كانی هێزه كوردییه‌كاندا دژ به‌چه‌كدارانی داعش له‌جه‌نگدان ،ئامانجی سه‌ره‌كیان تێكۆشانه له‌پێناو رزگاركردنی ژنانداو باس له‌وه‌ش ده‌كه‌ن له‌كاتی شه‌ڕدا چه‌كدارانی داعش زیاتر له‌مان ده‌ترسن وه‌ك له‌پیاوه‌كان ،چونكه "پێیانوایه ئه‌گه‌ر به‌ده‌ستی ژنه‌كان بكوژرێن ،ده‌چنه دۆزه‌خ". كچ���ه گه‌ریالیه‌كی په‌كه‌ك���ه به‌ناوی تێكۆشین ،له‌سه‌ر به‌رزاییه‌ك له‌باكور ی عێراق راوه‌س���تاوه‌و چه‌كێكی كردوه‌ته ش���انی‌‌و نارنجۆكێكی به‌به‌ر پش���تێنی به‌س���توه ،ئهو "له‌پێن���او رزگاركردنی ژناندا" روب���ه‌روی تاقمه توندڕه‌وه‌كان دهبێتهوه. ژنان شانبه‌شانی پیاوان له‌ریزه‌كانی پارت���ی كرێكاران���ی كوردس���تاندا (په‌كه‌كه) له‌جه‌نگدان بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی چی���ای مه‌خم���ور له‌باك���وری عێراق، له‌ژێر ده‌س���تی چه‌كداران���ی ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امی (داعش) ،كه مامه‌ڵه‌كردنی ئه‌م چه‌كدارانه له‌گه‌ڵ ژناندا وایكردوه ش���ه‌ڕه‌كه ببێته ش���ه‌رێكی تایبه‌ت بۆ ده‌ی���ان له‌و چه‌كداره ژنانه‌ی له‌س���هر چیاكه‌ن. چه‌كدارانی داعش چه‌ندین ناوچه‌یه‌كی فراوانی عێراقیان له‌بن ده‌سته‌‌و به‌شێكی گرنگ له‌خاكی س���وریای دراوسێشیان كۆنترۆڵك���ردوه ،كه له‌ه���ه‌ردو واڵتدا ته‌فسیرێكی بێڕه‌حم‌و توند بۆ یاساكانی ئیسالم ده‌ك هنو په‌یڕه‌و ده‌كه‌ن. تێكۆشین ،ته‌مه‌ن 27ساڵ ،ده‌ڵێت، "خۆی چه‌ندان ژنانی دیكه له‌شه‌ڕدان ل���ه‌دژی ئ���هو گروپ���ه ،ن���ه‌ك ته‌نیا له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌ڕه‌شه‌ن بۆ كورد ،به‌ڵكو له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌وان دژی سه‌ربه‌س���تیی ژنانن". وتیش���ی" ،ئهو گروپ���ه رێگه‌ناده‌ن به‌ژنان���ی ئ���هو ناوچانه‌ی ك���ه له‌ژێر
كاتێك منداڵبوم پێموانه‌بو ببم ه گه‌ریال ،به‌اڵم دواتر دركم بهوه كرد كه نه‌ته‌وه‌كه‌م پێویستی به‌من ه بۆی ه دواجار ئه‌م رێچكه‌یه‌م گرته‌به‌ر ژنه گه‌ریالیه‌کی په‌که‌که ده‌س���تیاندان ،بڕۆنه دهرهوه بۆ بازاڕ‌و ناچاری���ان ده‌ك���ه‌ن له‌چ���ك بك���ه‌ن، بۆیه خه‌باتی ئێمه ل���ه‌دژی داعش بۆ پاراس���تنی ژنانه له‌داعش‌و ئهو جۆره بیركردنه‌وه‌یه‌یان". نزیك���هی 50ژن له‌ریزه‌كانی پارتی كرێكارانی كوردس���تان له‌س���هر چیای مه‌خم���ور هه‌ن ،ك���ه ئ���هم رێكخراوه له‌س���اڵی 1984هوه خه‌باتی راگه‌یاند بۆ حوكم���ی خۆبه‌ڕێوه‌بردن له‌توركیا‌و خراوه‌ته نێو لیستی تیرۆره‌وه له‌الیه‌ن هه‌ندێك له‌واڵتانه‌وه ،له‌وانه ئه‌مه‌ریكا، ب���ه‌اڵم له‌س���اڵی 2012هوه گفتوگۆی ئاشتی ده‌ستپێكردوه. له‌ده‌روازه‌ی چونه‌ن���او مه‌خموره‌وه، وش���هی "ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امی" به‌سه‌ر
خانوه‌یه‌كی یه‌ك نهۆمی كۆنكرێتیه‌وه نوس���رابو ،ب���ه‌اڵم هه‌ر ك���ه په‌كه‌ك ه ده‌ستی به‌س���ه‌رداگرتبو ،ده‌ستبه‌جێ ره‌شیكردبوه‌وه. تێكۆش���ین ئاماژه ب���هوه ده‌كات كه ژنان شانبه‌شانی پیاوان له‌شه‌ڕه‌كه‌دان بۆ ده‌رپه‌ڕاندنی چه‌كداره توندڕه‌وه‌كان. ئ���هو ك���ه هه‌م���ان ئ���هو جلوبه‌رگه كورده‌وارییان���هی له‌به‌رب���و كه له‌به‌ر پیاوه‌كانیش ب���و ،رونیكرده‌وه" ،ئێمه وه‌ك هه‌میش���ه خۆم���ان به‌گروپی 4 كه‌س���ی له‌ژنه‌كان رێكده‌خه‌ین ،منیش فه‌رمان���ده‌ی یه‌كێك ل���هو گروپانه‌م، كاتێكیش ش���ه‌ڕ روده‌دات ئێمه تێكڕا جیاده‌بینه‌وه‌و به‌سه‌ر چه‌ند به‌ره‌یه‌كی جیادا دابه‌ش ده‌بین".
له‌ناو په‌كه‌كه‌و یه‌كینه‌كانی پاراستن ی گ���هل (یه‌په‌گه)و تا ڕاده‌یه‌كیش له‌ناو هێزه‌كانی پێش���مه‌رگه‌ی كوردستانی عێراقیش ،ژن���ان بۆ چه‌ندین س���اڵه هاوش���انی پی���اوان ده‌جه‌نگن ،كاتێك پرس���یاری ئ���هوهی لێكرا ك���ه ئاخۆ هاوس���ه‌رگیریی ك���ردوه ،تێكۆش���ین پێكه‌ن���یو وت���ی" ،زۆرینه‌م���ان لێره هاوسه‌رگیریمان نه‌كردوه ،من ته‌مه‌نم 14س���اڵ بو كاتێ���ك په‌یوه‌ندیمكرد به‌ریزه‌كانی په‌كه‌ك���هوه" .ئهو ئاماژه بهوه ده‌كات كه په‌كه‌كه هاوسه‌رگیریی له‌گه‌ریالكان یاس���اغ نه‌كردوه ،به‌ڵكو به‌ش���ێوه‌یه‌كی گش���تی ئهوه شتێكی نه‌خوازراوه". تێكۆش���ین ئهو تێڕوانین���هی به‌الوه
س���ه‌یره كه چه‌كداره تون���دڕه‌وه‌كان ره‌نگه توش���ی سه‌رسوڕمان بن بهوه ی روب���ه‌روی گه‌ری�ل�ا ژن���ه‌كان ببنه‌وه، "پێموایه داعش له‌ئێمه زیاتر ده‌ترسن وه‌ك له‌پی���اوه‌كان ،چونك���ه ئ���ه‌وان پێیانوای���ه ئه‌گه‌ر به‌ده‌س���تی ژنه‌كان بكوژرێن ،ده‌چنه دۆزه‌خ". له‌كاتێك���دا تێكۆش���ین ب���اس لهوه ده‌كات كه به‌كاڵشینكۆف باشتر شه‌ڕی بۆ ده‌كرێت ،به‌اڵم بۆ س���اریای ته‌مه‌ن 18ساڵ ،ش���ه‌ڕكردن به‌چه‌كی سوك‌و قورس‌و قه‌ناس ،جیاوازیه‌كی ئه‌وتۆی نیه .س���اریا له‌باكوری س���وریا گهوره بوه ،ئێس���تاش دو براو خوش���كێكی له‌دژی داع���ش ده‌جه‌نگ���ن ،ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد كه دایك‌و باوكیشی له‌ناو
ریزه‌كانی په‌كه‌كه‌دا خزمه‌تیانكردوه. س���اریا ده‌ڵێت" ،كاتێك منداڵبوم، پێموانه‌ب���و ببمه گه‌ری�ل�ا ،به‌اڵم دواتر دركم بهوه ك���رد كه نه‌ته‌وه‌كه‌م چه‌ند پێویس���تی به‌منه ،بۆی���ه دواجار ئه‌م رێچكه‌یه‌م گرته‌به‌ر .زۆر گرنگه بۆ ئێمه پێگه‌ی خۆمان بدۆزینه‌وه له‌ش���ه‌ڕدا، شانبه‌شانی پیاوه‌كان". سه‌باره‌ت به‌ش���یمال-ی ته‌مه‌ن 26 س���اڵیش ،ش���ه‌ڕی دژه داعش چه‌نده به‌ده‌مه‌وه‌چونی ئ���هو ژنانه‌یه كه وه‌ك قوربان���ی له‌ژێ���ر چنگی داعش���دان، ئه‌وه‌ن���ده‌ش پرس���ێكی نیش���تمانی كورده. شیمال وتیشی" ،داعش ژنان ده‌كات به‌كۆیله".
ریکالم
18
تایبه‌ت
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
پژاك :ره‌نگه هه‌ندێك ده‌سه‌اڵتخواز له‌كوردستان بیانه‌وێت مۆدێلی دوبه‌ی‌و عه‌ره‌بستان‌و سودان بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆیان هه‌ڵبژێرن ئا :كاروان تۆفیق سیامه‌ند موعینی ،ئه‌ندامی مه‌جلیسی (پژاك) له‌دیدارێكدا سه‌باره‌ت به‌بارودۆخی كوردستان‌و كێشه‌و ئاریشه‌كان چه‌ند بۆچونی هه‌یه كه لێره‌دا ده‌خرێنه‌رو. * مه‌سه‌له‌ی سه‌ربه‌خۆیی ده‌وڵه‌تی كوردی له‌باش���وری كوردستان‌و رۆژئاوا بۆته جێگای باس‌و خواس���تی هێزه‌كان ،ه���ۆكاری ئه‌مه چیه؟ ئای���ا بارودۆخێكی له‌بار بۆ ئهو بابه‌ته خوڵقاوه؟ ه���ه‌ر‌وه‌ك ده‌زانرێ���ت رۆژهه‌اڵت���یناوهڕاس���ت به‌قۆناغ���ی ئاڵوگ���ۆڕدا تێپ���ه‌ڕ ده‌بێت‌و داڕش���تنه‌وه‌ی سیس���تمی پێش���و له‌س���هر ئه‌ساس���ی ده‌وڵه‌ت -نهتهوه به‌ره‌و كۆتایی ده‌چێ���ت‌و له‌ئه‌نجامدا چاره‌س���ه‌ری له‌گه‌ڵ خۆیدا نه‌هێناوه .سیس���ته‌می ده‌وڵه‌ت – نه‌ت���هوه رێگاچ���اره نییه ب���ۆ حه‌لكردنی كێش���ه‌كان له‌ناو كۆمه‌ڵگادا‌و له‌س���هردهمی ئێس���تادا ك���ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���ت به‌ره‌و ئاڵوگ���ۆڕ ده‌چێت ،دامه‌زراندنی سیس���ته‌می خۆبه‌ڕێوه‌ب���ه‌ری دیموكراتی���ك ده‌توانێ���ت رێگه‌چ���اره‌ی زۆرێك له‌كێش���ه‌كانی كۆمه‌ڵگا بێت .دیاره سه‌ربه‌خۆیی هیچ ناكۆكیه‌كی نیه له‌گه‌ڵ خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموكراتیك‌و هاوكات ده‌توانرێت به‌و ش���ێوازه‌ش كار بۆ كۆمه‌ڵگای كوردستان بكرێت .ده‌وڵه‌تی كوردی كۆمپانیا نیه مزایده‌ی پێوه بكرێت‌و هه‌رده‌م كه‌س���ێك له‌ن���او بازن���هی ده‌س���ته‌اڵتدا بخوازێت یان له‌راس���تی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیدا بێت ،نه‌ورۆز‌و ن���ه‌ورۆز مه‌س���ه‌له‌كه ئاكتۆئێ���ل بكات���هوهو خه‌ڵك فریوبدات .چاره‌س���ه‌ری كێش���ه‌كان‌و سه‌ربه‌خۆیی كوردستان بابه‌تێكی هه‌ستیاره كه له‌س���هر ژیان‌و ئاسایش���ی خه‌ڵكێكی زۆر له‌كوردس���تان كاردانه‌وه‌ی ده‌بێت ،بۆیه هه‌ر كه‌س هه‌س���تا ئ���هو باس���ه به‌كه‌یفی خۆی بوروژێنێ���ت ب���ۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان���ی خ���ۆی پێویس���ته ره‌نگدانه‌وه‌ی له‌الی���ه‌ن خه‌ڵكه‌وه هه‌بێت. *كه‌س نییه مه‌خالف���ی ده‌وڵه‌تی كوردی بێت ،به‌اڵم كه‌سیش نییه به‌جدیی‌و به‌ڕه‌سمی كاری بۆ بكات‌و رایبگه‌یه‌نێت؟ كه‌‌وایه چ شتێك رێگره؟ راس���ته ،له‌یه‌كه‌م هه‌نگاودا پێویس���تهبڕوا به‌گه‌ل هه‌بێت‌و ئیراده‌ی گه‌ل ئه‌س���اس بگیرێت‌و له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا پێویسته باری ئابوریو یه‌كس���انی له‌كۆمه‌ڵگادا سه‌قامگیر بكرێت ،به‌و ناعه‌داله‌تیه‌ی ناو باشور ،خه‌ڵك خۆی به‌به‌شدار‌و خاوه‌ندار نازانێت .زهنیه‌تی تاكڕه‌ویی‌و ده‌سته‌اڵتداریی مه‌له‌كی‌و پاشایه‌تی رێگره‌‌و ناتوانێت پش���تیوانیی جه‌ماوه‌ریی بۆ خۆی رابكێشێت. * پرس���یارێكی ساده ئه‌وه‌یه ،راگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی كوردی كارێكی له‌ئیمكان هاتوه یان
حكومه‌تی هه‌رێم تا ئێستا كه‌مته‌رخه‌م بوهو پێویست بو ئاماده‌كاریی بۆ رۆژێكی ئاوا بكردبایه‌‌و بیتوانیایه له‌سه‌ر پێی خۆی ڕابوه‌ستێت
سیامه‌ند موعینی نا و بۆچی؟ ههروهك باس���مانكرد سه‌رده‌می ده‌وڵه‌ت– نه‌ت���هوه ب���هو فۆرمه‌ی ئه‌مڕۆی���ی به‌ره‌و كۆتایی نزیكده‌بێته‌وه ،به‌اڵم ئێمه ش���ێوازی خۆبه‌ڕێوه‌ب���ه‌ری دیموكراتی���ك له‌مه‌رحه‌له‌ی ئێستادا به‌ش���یاو ده‌زانین گه‌ل به‌به‌شداریی خ���ۆی له‌به‌ڕێوه‌بردن���ی كۆمه‌ڵ���گادا بكه‌ن‌و خاوه‌نداریه‌تی لێبكه‌ن .هه‌روه‌ها س���ه‌روه‌تی كۆمه‌ڵ���گا بۆ ئێلیتێك نه‌بێ���ت ،به‌ڵكو هه‌مو كه‌س ل���هو كۆمه‌ڵگایه‌دا به‌ش���ی پێوه‌بێت‌و گه‌نده‌ڵیی‌و ده‌سته‌اڵتداریی مینیماڵ بكرێته‌وه‌‌و گه‌ل به‌گشتی بڕیارده‌ر بێت. * تێڕوانین���ی واڵتان���ی ناوچه‌كه چییه، به‌بۆچونی ت���ۆ ،گوایه توركیاش له‌گه‌ڵیه‌تی، ئێران دژیه‌تی‌و عێراق نیگه‌رانه‌و س���وریه بۆ خۆی گیرۆده‌یه؟ ئ���هوه ده‌ب���ێ ب���اش بزانی���ن‌و هی���چتهوههومێكمان نه‌بێت ك���ه‌‌واڵتانی ناوچه‌كه له‌س���هر ئه‌ساس���ی ده‌وڵ���هت – نه‌ت���هوه دام���ه‌زراون‌و ئێم���ه له‌و بڕوایه‌ش���دا نین كه هیچكامیان به‌دڵخوازدان به‌مافی گه‌له‌كه‌مان دابنێ���ن ،ئ���هو ده‌س���ته‌اڵتدارانه ئه‌وه‌نده‌ی بۆیانك���راوه ب���ه‌دژی ئ���ازادی گه‌له‌كه‌م���ان هه‌وڵدانیان كردوهو له‌داهاتوش���دا ده‌یكه‌ن‌و ته‌نانه‌ت بۆ ئاسته‌نگی دروستكردن له‌به‌رامبه‌ر به‌تێكۆش���انی مافخوازیی گه‌له‌كه‌مان له‌هه‌مو پارچه‌كانی كوردستان له‌شێوازی جۆراوجۆر كه‌ڵكیان‌وه‌رگرتوه .لهم پێناوه‌شدا پێویسته گه‌له‌كه‌مان به‌ئیراده‌ی خۆی‌و له‌سه‌ر ئه‌ساسی یه‌كگرتوی���یو یه‌كده‌نگیی‌و خۆبه‌ڕێكخس���تن كردن ده‌توانێت‌وه‌اڵمی هه‌ره گونجاو بێت. * له‌نێ���وان پارتیو یه‌كێت���ی له‌هه‌رێمی
كوردس���تان ده‌وترێت جی���اوازی‌و راوبۆچون هه‌یه سه‌باره‌ت به‌ده‌وڵه‌تی كوردی كه گوای ه پارتی حه‌ماس���ه‌تی زیات���ری ههیهو یه‌كێتی ده‌ڵێت كه‌س له‌ئێمه دڵسۆزتر نییه ،بۆ ئهو مه‌سه‌له‌یه؟ چه‌ند جار مه‌سعود بارزانی ئهو بابهتهیباسكردوهو ته‌نانه‌ت وه‌ك حه‌ربه‌یه‌ك به‌دژی حكومه‌تی ناوه‌ندی به‌كاریهێناوه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر له‌قواڵیی سیاسه‌ت بابه‌ته‌كه شیبكرێته‌وه ئهوه سوككردنی خواسته‌كانی گه‌له كه كه‌سایه‌تی یان حزبێكی سیاس���ی ئاوا ساكارانه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ پرسێكی ئاوا هه‌ستیاردا بكات .دیاره روانگ���ه‌كان جیاوازن ،هه‌ر ك���هسو حزبێك له‌چوارچێوه‌ی بیرو بۆچونی سیاس���ی خۆی له‌س���هر بابه‌ته‌ك���ه لێكدانه‌وه‌‌و هه‌ڵوێس���تی ده‌بێت. * هه‌ڵوێستی ئێوه‌‌وه‌ك پژاك چییه له‌سه‌ر دروستبونی ده‌وڵه‌تی كوردی؟ كوردس���تانێكی ئ���ازاد‌و كۆمه‌ڵگایه‌ك���یبهئیراده ئاواتی هه‌مو كه‌سێكی ئازادیخوازه، مۆدێلێك كه خه‌ڵك له‌به‌ڕێوه‌بردنی كۆمه‌ڵگادا چاالك بێت‌و خۆی به‌مافدار بزانێت‌و ئیراده‌ی گه‌ل له‌و چوارچێوه‌دا ئه‌ساس بگیرێت ،ئێمه تێكۆش���ان بۆ ئ���هو مۆدێل���ه ده‌كه‌ین ،به‌اڵم ده‌س���ته‌اڵتداری ئێلیتیك‌و چه‌وس���اندنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا به‌هه‌ر ناوێك بێت نه له‌الیه‌ن گه‌له‌وه‌‌و نه له‌الیه‌ن ئێمه‌وه په‌سه‌ند ده‌كرێت. * له‌گه‌ڵ ئه‌م باس���ه ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل به‌ره‌سمی رایگه‌یاند" كه پشتیوانیی له‌ده‌وڵه‌تی كورد ده‌كات" ئه‌مه چۆن ده‌خوێنرێته‌وه؟ دی���اره ئیس���رائیل به‌رژه‌وه‌ندی���ی خۆیلهس���ه‌روی هه‌مو به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان ده‌بینێت،
ئه‌وه‌ش مافی خۆیانه ،به‌اڵم كورد پێویس���ت ه له‌راس���ته‌ی سیاس���ه‌تی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان���ی كوردس���تان پۆلیتیكی خ���ۆی دابڕێژێت‌و له‌و راستییه‌دا هه‌نگاو هه‌ڵدێنێته‌وه. *س���ه‌باره‌ت به‌پرس���ی ریفران���دۆم ب���ۆ سه‌ربه‌خۆیی كه به‌گه‌رمی باسی لێوه‌ده‌كرێت ده‌ڵێن چی؟ ئیراده‌ی گه‌ل له‌سه‌روی هه‌مو پێوانه‌كانه.ریفراندۆم راپرس���یه‌كی دیموكراتیكه كه گه‌ل به‌شداره له‌بڕیاردان. *خه‌ڵك���ی ده‌ڵێ���ن حكومه‌ت���ی هه‌رێمی كوردستان ناتوانێت ئاوو كاره‌باو به‌نزین دابین بكات چۆن ده‌توانێت ده‌وڵه‌ت رابگه‌یه‌نێت؟ ـ ه���ه‌ر‌وه‌ك باس���مانكرد ،گه‌لێك���ی به‌ئی���رادهو زانا رێگه‌ی خ���ۆی ده‌دۆزێته‌وه‌‌و له‌به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی چاره‌نوسی خۆی بێچاره نامێنێته‌وه. * ه���ه‌رای ئیعالمی���ی ئێس���تا له‌س���هر سه‌ربه‌خۆیی چ مه‌به‌ستێكی هه‌یه؟ هه‌ندێ���ك الی���ه‌ن ره‌نگ���ه زۆر بڕوای���انبهئی���راده‌ی خه‌ڵك نه‌بێ���ت‌و زۆر جاران ئهو بابه‌ته ده‌وروژێنن‌و له‌راستیی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆیان ئهو بابه‌ته به‌كاردێنن. * كۆنگره‌یی نه‌ته‌وه‌ی���ی زۆر كه‌س‌وه‌كو الیه‌ن���ی گرین���گ س���ه‌یری ده‌كه‌ن ب���ۆ ئه‌م هه‌لومه‌رجه ،واتا ده‌توانێ���ت رۆڵی گه‌وره‌ی هه‌بێت له‌پشتیوانیی ده‌وڵه‌تی كوردی ،ئه‌گه‌ر وایه بۆ زیندویناكه‌نه‌وه؟ ئێم���ه بڕوام���ان به‌یه‌كگرتوی���ی گهلوبههێزبونی له‌و بژاره‌دا ههبوهو ههیهو ده‌مێكه تێكۆش���ان ده‌كه‌ین ب���ۆ به‌ره‌یه‌كی یه‌كگرتو. پێمانوایه كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی له‌چوارچێوه‌ی
به‌رژه‌وه‌ندی���ی گه‌لدایه‌‌و ده‌توانێ هه‌م له‌باری ناونه‌ته‌وه‌یی���داو هه‌میش له‌ب���واری ناوخۆیی مه‌ودایه‌ك بداته گه‌ل كه بتوانێت به‌ئیراده‌ی خۆی‌و به‌هێزه‌وه له‌به‌رامبه‌ر ده‌سته‌اڵتداران‌و حكومه‌تانی ناوچه‌كه سیاس���ه‌تێكی هاوبه‌ش به‌ڕێوه‌ببات. *پێتانوای���ه پرۆس���هی ئاش���تی باكور، دروس���تكردنی كانتۆنی رۆژئاوای كوردستان‌و ئه‌گه‌ری سه‌ربه‌خۆیی باشور لهم هه‌لومه‌رجه‌دا، كورد بگه‌یه‌نێته سه‌ركه‌وتن؟ سه‌رده‌می داڕشتنه‌وه‌ی په‌یمانی سایكس– بیكۆ‌و په‌یمانی لۆزان گه‌لی ئێمه نه‌یتوانی له‌گه‌ڵ ئهو پڕۆس���ه‌یه هه‌نگاو هه‌ڵبێنێته‌وه‌‌و بینیمان ئیراده‌ی گه‌لی ئێمه ئه‌ساس نه‌گیرا‌و یه‌كێك له‌فاكته‌ره ئه‌ساس���یه‌كانیش نه‌بونی یه‌كگرتویی‌و خۆبه‌ڕێكخستنی گه‌ل بو ،به‌اڵم ئه‌م���ڕۆ گه‌لی ئێم���ه له‌ه���ه‌رده‌م ئاماده‌تره‌‌و كانتۆنه‌كانی���ش مۆدێلێك���ی دیموكراتیكه كه له‌پڕاكتیك���دا س���ه‌ره‌ڕای ئهو هه‌م���و كه‌ند‌و كۆس���په‌ی كه ده‌یخه‌نه س���هر رێگای ،به‌اڵم توانیوێتی ژیانێكی ئینس���انیی‌و ئابڕومه‌ندانه بۆ هه‌مو پێكهاته‌كانی كۆمه‌ڵگا پێكبێنێت. *مه‌ترسی سه‌رهه‌ڵدانی ده‌وڵه‌تێكی كوردی له‌ش���ێوه‌ی س���عودیه ،،ئه‌ریتیریا‌و سودان، تا چه‌ند له‌رێدای���ه له‌داهاتودا؟ كه له‌جیاتی ئه‌وه‌ی بێت���ه مایه‌ی ئازادیو دیموكراس���ی، خه‌ڵكی كوردستان گیرۆده بكات. ئ���هو مۆدێله‌ش ت���ا ئێس���تا نهیتوانیوهكێش���هی گه‌الن چاره‌س���هر بكات ،ته‌نانه‌ت له‌چوارچێ���وه‌ی به‌هۆمۆژێنكردن���ی كۆمه‌ڵگا كاری ك���ردوه ،ك���ه ئ���ه‌وه‌ش كێش���ه‌كانی قوڵتركردوه‌ت���هوه .بۆی���ه كورد پێویس���ته مۆدێلێك���ی س���ه‌رده‌مییانه هه‌ڵببژێرێت كه ئازادیو یه‌كسانی له‌ناو كۆمه‌ڵگادا ده‌سته‌به‌ر ب���كات .ره‌نگ���ه هه‌ندێ���ك ده‌س���ته‌اڵتخواز له‌كوردس���تان بیانهه‌وێت مۆدێل���ی دوبه‌ی‌و عه‌ره‌بس���تان‌و س���ودان بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆی���ان هه‌ڵبژێ���رن ،ب���ه‌اڵم ئ���هو مۆدێله سه‌ركه‌وتونابێت‌و له‌به‌رژه‌وه‌ندیی كوردستاندا نیی���هو له‌درێژخایه‌ن���دا دیكتاتۆری���هتو پاشكه‌وتویی له‌گه‌ڵ خۆی دێنێت. *ب���اری دروس���تكردنی جوگرافی���او جیۆپۆلیتك���ی كوردس���تان له‌ب���ار نی���ه بۆ دروس���تكردنی ده‌وڵه‌ت���ی ك���وردی‌و‌واڵتانی دراوس���ێش له‌كه‌مین���دان ،ئایا ئ���هم هه‌وڵه مه‌ترس���ی ئه‌وه‌ی نیه هه‌رێم���ی فیدڕاڵییش له‌ده‌ستبچێت؟ پێویس���ته ئهوه بڵێین ك���ه گه‌لی ئێمهویستو خواستێكی ره‌وای ههیهو ده‌وڵه‌تانی دراوسێش چیتر ناتوانن نكوڵی له‌و‌واقعیه‌ته بك���ه‌ن ،ته‌نیا چاره‌یان ئه‌وه‌یه كه رێز دابنێن بۆ ئیراده‌ی گه‌له‌كه‌مان ،نكوڵیكردن رێگاچاره نیه. *هه‌ندێك ده‌ڵێن ئێس���تا كۆنفیدڕاڵیی بۆ باشور له‌راگه‌یاندنی ده‌وڵه‌ت باشتره؟
بۆچونی جیاواز هه‌یه بۆ چاره‌س���ه‌ریی،ئێم���ه پێمانوایه سیس���تمی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموكراتیك له‌چوارچێ���وه‌ی كۆنفیدڕالیزمی دیموكراتیكدا رێگاچاره‌یه‌‌و ژیانێكی به‌ڕومه‌ت‌و ئینس���انیی ده‌داته دانیش���توانی كۆمه‌ڵگا‌و ش���ێوازێكی ئێكۆلۆژیك‌و به‌رابه‌ری جنسیه‌ت مسۆگه‌ر ده‌كات. *ئایا چانس���ی پێكه‌وه‌ژیان له‌گه‌ڵ عێراق نه‌ماوه ،بۆی���ه باس له‌ریفران���دۆم‌و ده‌وڵه‌ت ده‌ك���رێ ،یان داعش ئه‌م باس���هی هێناوه‌ته پێشه‌وه؟ ش���یرازه‌ی ده‌س���ته‌اڵتداریی ده‌وڵه‌ت –نه‌ته‌وه‌ی عێراق تێكچوه‌‌و له‌پڕاكتیكدا هێزی به‌ڕێوه‌بردنی حكومه‌تی نیهو سه‌ره‌ڕای هه‌مو كه‌موكورتیه‌كانی كوردس���تان ،كوردس���تان خۆی به‌ڕێوه ده‌بات. * داعش هه‌رچی بێت به‌شێوه‌یه‌كی جدی ش���ه‌ڕی له‌گه‌ڵ حكومه‌تی هه‌رێم نییه ،روی داعش له‌ده‌وڵه‌تی شیعه‌یه؟ ـ داع���ش پێكهاته‌یه‌ك���ی دروس���تكراوه له‌الیه‌ن هه‌ژمونگه‌رایانی ئه‌كته‌ری ناوچهكهو هه‌ر ئه‌كت���ه‌رێ ده‌خوازێت میس���یۆنی خۆی له‌ناوچه‌ك���ه‌دا به‌ره‌وپێ���ش به‌رێ���ت .داعش هێزێكی تیرۆریسته كه به‌دژی هه‌مو هێزێكی پێشكه‌وتوخوازی ناوچه‌كه‌یه‌‌و له‌شه‌ڕی دژی حكومه‌تی هه‌رێمیش زۆرتر له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی (ی.ن.ك) كه‌وتۆته شه‌ڕ .ته‌نانه‌ت هه‌مو كه‌س ده‌زانێت (پ.د.ك) ش���ه‌نگالی بۆ چۆڵكرد‌و به‌ب���ێ پاراس���تن هێش���تییه‌وه‌‌و له‌ئه‌نجامدا بینیمان ئهو تراژیدیایه‌ی لێكه‌وته‌وه .میسیۆنی داعش له‌یه‌كه‌م هه‌نگاودا په‌ره‌پێدانی شه‌ڕی س���وننهو ش���یعه‌یه‌‌و بۆ ئهو ئه‌ركه‌ش له‌هیچ قه‌تڵ‌و عامێك كۆتایی ناكات. * ئه‌گه‌ر ئێس���تا كه ده‌وڵه‌ت���ی ناوه‌ندیی الوازه‌‌و به‌شه‌ڕی داعشه‌وه خه‌ریكه ،فرسه‌تێكی له‌بار نییه بۆ راگه‌یاندنی س���ه‌ربه‌خۆیی ،ئهو فرسه‌ته كه‌ی ده‌بێ؟ ه���ه‌ر‌وه‌ك باس���مانكرد راگه‌یاندن���یدهوڵهتی س���ه‌ربه‌خۆ كۆمه‌ڵێك فاكته‌ر ده‌بێ له‌به‌رچ���او بگیرێت هه‌م له‌ب���واری ناوخۆییو ناونه‌ته‌وه‌یی‌و هه‌میش ئابوریو پاراستنی‌و .. هتد .حكومه‌تی هه‌رێم لهم بژارده‌دا تا ئێستا كه‌مته‌رخه‌م بوهو پێویس���ت بو ئاماده‌كاریی بۆ رۆژێكی ئاوا بكردبایه‌‌و بیتوانیایه له‌س���هر پێی خۆی ڕابوه‌ستێت .ته‌نانه‌ت ده‌بینین بۆ ش���ه‌ڕ له‌دژی داعش له‌جیاتی پشتئه‌س���تور بێ���ت به‌هێ���زی ناوخۆو هێ���زی گه‌له‌كه‌مان، په‌نا ده‌باته به‌ر دوژمنانی س���وێندخوارده‌ی كورد ،پشت به‌كۆماری ئیسالمی ده‌به‌ستێت‌و پش���تیوانیی خه‌ڵك���ی خ���ۆی له‌رۆژهه‌اڵتی كوردس���تان به‌هێن���د ناگرێ���ت .هه‌رچه‌ن���د ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی���ی الوازیش بێت حكومه‌تی هه‌رێـمی كوردس���تان ئاماده نییه حكومه‌تی س���ه‌ربه‌خۆ رابگه‌یه‌نێت ،هه‌رچه‌ند جار‌وباره ئهو بابه‌ته‌ش ده‌وروژێنن.
به‌عه‌مه‌لیاتێكی قه‌یسه‌ریی‌‌و به سكێكی پێشوه‌خت حكومه‌تی عێراق له‌دایكبو
ی حاجی عینایه‌ت عومه‌ر ده‌وڵه‌ت���ی عێ���راق ب���وه به‌س���ێ پارچهو له‌جه‌س���ته‌ی ژنێكی دوگیان ده‌چێ كه هه‌ردو القی په‌ڕیبێت‌و ته‌نها كه‌لله‌س���هرو جه‌س���ته‌ی مابێ ،گه‌ر به‌و عه‌مه‌لیه قه‌یس���ه‌رییه ئه‌مه‌ریكا ك���ردی فریای عێراقی دای���ك نه‌كه‌وتبا ئه‌گه‌ر هه‌بو جه‌سته‌‌و كه‌لله‌سه‌ره‌كه‌ش به‌هیالك بچن‌و عێراق به‌یه‌كجاری هه‌ڵبوه‌ش���ێته‌وه ،نوشداری پرۆس���ه‌كه ئهمهریكاو دكتۆری بێهۆشیه‌كه‌شی ئێ���ران ب���و ،س���ه‌ركردایه‌تی سیاس���ی كورد (به‌تایبه‌ت س���ه‌ركردایه‌تی پارت���یو یه‌كێتی) له‌سه‌ره‌تاوه ده‌یویس���ت خۆی‌‌وه‌ك مامانێكی ش���اره‌زا نمای���ش ب���كاو به‌دونیا بڵ���ێ ئه‌وان ده‌توانن به‌ش���ێوه‌یه‌كی سروش���تی منداڵه‌كه بهێننه دونیاوه ،به‌اڵم عه‌ره‌بی ش���یعهو هه‌ندێ له‌س���وننه به‌ئامۆژگاری���ی ئێ���ران‌و ئه‌مه‌ریكا به‌كوردیان س���ه‌لماند كه بێ ئه‌وان ئهو منداڵه ئه‌كرێت له‌دایك ببێ���ت‌و ده‌رئه‌نجام منداڵێكی ئیفلیج هاته دونیا. كاتژمێر 8ئێواره‌ی رۆژی 2014-9-8و رۆژێك پێش كۆتای���ی واده‌ی پێكهێنان���ی حكومه‌ت پارله‌مانی عێراق ده‌رگای خرایه سه‌رپش���ت بۆ كۆبونه‌وه‌یه‌كی نائاسایی‌و بێ به‌شداریی كورد 180نوێن���هر ئاماده‌بون‌و س���هرۆكی پارله‌مان
وتی نیس���اب ته‌واوه‌‌و دانیش���تن یاس���اییه‌‌و به‌رنام���هی كاری دانیش���نه‌كه‌ی خوێن���دهوه كه بریت���ی ب���و له‌په‌س���ه‌ندكردنی به‌رنامه‌ی كاری حكومه‌ته‌ك���هی عه‌ب���ادیو متمانه‌پێدان به‌كابینه‌ك���ه‌ی‌‌و هه‌ڵبژاردن���ی س���ێ جێگر بۆ س���ه‌رۆك كۆم���ار ،ه���اوكات‌وتوێ���ژی الیه‌نه كوردیه‌كان له‌سلێمانی له‌هۆڵی كۆبونه‌وه‌كانی مه‌كۆی سه‌ره‌كی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان به‌رده‌وامبو ك���ه ئاخۆ به‌ش���داربن له‌حكومه‌ت ی���ان نا؟! نوێنه‌ره‌كان���ی كوردیش له‌به‌غ���دا له‌ده‌ره‌وه‌ی هۆڵی پارله‌مان چاوه‌ڕێی بڕیاری سه‌ركردایه‌تی سیاس���ی كورد بون ،س���ه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد كاتێك زانیی���ان‌وا نزیكه به‌ڕه‌كه له‌ژێر پێیان ده‌ردێت‌و عه‌بادی‌‌و س���هرۆكی پارله‌مان بێ منه‌تن له‌هاوبه‌شیی كورد به‌په‌له به‌یانێكی 6خاڵییان نوس���ییه‌وه‌‌و ناردی���ان بۆ نوێنه‌ره كورده‌كان له‌به‌غدا كه خۆی له‌ش���ه‌ش مه‌رجدا ده‌بینی���هوه ،ئه‌م مه‌رجانه له‌روی یاس���اییه‌وه هی���چ بایه‌خێكیان نه‌بو چونك���ه یه‌ك ته‌ره‌فه بون‌و تا چه‌مچه‌ماڵ زیاتر بڕ ناكه‌ن ،به‌ناچاریی نوێنه‌ره ك���ورده‌كان به‌كزی���یو الوازیی چونه هۆڵی پارله‌مان‌و به‌یانه ش���ه‌ش خاڵییه‌كه‌یان خوێنده‌وه كه تێدا هاتبو -:س���ێ مانگ مۆڵه‌ت ده‌ده‌نه حكومه‌تی ناوه‌ند بۆ جێبه‌جێكردنیان، بێبایه‌خیی ئ���هم به‌یانه له‌وه‌دای���ه كه الیه‌نی به‌رامب���هر عه‌ب���ادی‌واژۆی نه‌ك���ردوه‌‌و ئ���هم دێركه‌وت���ن‌و دودڵی ك���ورد له‌بڕیاردان به‌چونه حكومه‌ت یان نه‌چ���ون ئه‌وه‌نده‌ی دی پێگه‌ی كوردی الوازكرد‌و ئ���هم الوازییه‌ش له‌به‌رنامه‌ی كاری كابینه‌كه‌ی عه‌بادی‌‌و ژماره‌ی كورسیه‌كانی ك���ورد له‌كابینه‌كه‌دا ره‌نگیدایه‌وه ،به‌رنامه‌كه‌ی به‌هیچ شێوه‌یه‌ك باسی له‌ماده‌ی 140و بودجه‌ی هه‌رێم‌و یاس���ای نه‌وت‌و گازو هێزی پێشمه‌رگه نه‌كرد جگه له‌پیاهه‌ڵدانێك به‌پێشمه‌رگه وه‌ك
هێزێكی نا فه‌ڕمی. ژماره‌ی پارله‌مانتاره ك���ورده‌كان له‌خول ی پێش���و 57ئه‌ندام ب���و ئه‌م خول���ه بوه 66 ئه‌ن���دام‌و هێنده‌ی ژماره‌ی س���وننه‌كانه ،كورد ته‌نها س���ێ‌وه‌زاره‌تی پێدراوه به‌اڵم سوننه‌كان نۆ وه‌زاره‌تیان بردوه‌‌و وه‌زاره‌ته‌كانی كوردیش جگه له‌وه‌زاره‌تی دارایی ئهو دو‌وه‌زاره‌ته‌كه بۆ كورد زۆر كه‌م بایه‌خن‌و سه‌رۆك كۆماریش كه به‌ڕێز فوئاد مه‌عسومه‌‌و بێگومان سه‌نگی جه‌الل تاڵه‌بانی نابێت‌و بۆ له‌قاڵبدانی ده‌سه‌اڵته‌كانی س���ێ جێگری بۆ دانراوه ك���ه له‌هه‌مو دونیادا هیچ‌واڵتێك س���ێ جێگری بۆ س���ه‌رۆك كۆمار نیهو س���ێ جێگره‌ك���ه‌ش به‌پێ���ی رابوردویان دوانیان مڵۆزمن بۆ كورد ( نوجێفی ،مالیكی)و سه‌رباری ژماره‌یه‌ك‌وه‌زیر كه به‌خوێنی سه‌ری كورد تینون‌وه‌ك العام���ری (وهزیری ناوخۆ) جه‌عف���ه‌ری (وهزیری دهرهوه) شه‌هرس���تانی (خوێندنی بااڵ) ،جێگری سێهه‌میش بۆ سهرۆكی حكوم���هت كه به‌ر كورد ك���ه‌وت ره‌نگدانه‌وه‌ی س���ه‌نگی كورده لهم حكومه‌ته‌دا ،یه‌كێك له‌و ده‌سكه‌وتانه‌ی كه سه‌ركردایه‌تی كورد پێوه‌ی ده‌نازی دورخس���تنه‌وه‌ی مالیكی بو له‌كاتێكدا ده‌بوایه مه‌رجی كورد بۆ به‌ش���داریی داواكاریه س���ه‌ره‌كیه‌كانی بوای���ه نه‌ك دورخس���تنه‌وه‌ی مالیكی‌‌و هێنانی جامه‌كه‌ی ،كورد كێشه‌ی له‌گه‌ڵ سیستمی حوكم‌و ئهو عه‌قڵیه‌ته هه‌یه كه عێراق به‌ڕێوه ده‌با نه‌ك له‌گه‌ڵ كه‌سه‌كان ،ههرچهنده مالیك���ی دورخرایه‌وه به‌اڵم له‌ده‌رگاوه ده‌ركراو له‌په‌نجه‌ره‌وه هاته‌وه‌‌و سه‌رباری كاریگه‌ریه‌كانی مالیكی له‌س���هر عه‌بادی به‌و پێیه‌ی ناوبراو دو خول سهرۆكی حكومه‌ت بوهو سهرۆكی حزبی ده‌عوه‌یه كه عه‌ب���ادی ئه‌ندامیه‌تی ،به‌داخه‌وه ك���ورد نه‌یتوان���یوهك پێویس���ت بڕیاربدات‌و ده‌یتوانی خۆی لهم به‌ش���داریه بدزێته‌وه‌‌و كار
بۆ جارێكی د ی سه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد سه‌لماندی كه بانگه‌شه بۆ دروستبونی ده‌وڵه‌تی كوردستان جگه له‌هاش‌و هوش‌و سه‌رقاڵكردنی خه‌ڵك چیدی نیه بۆ س���ه‌ربه‌خۆیی‌و ده‌وڵه‌تی كوردستان بكات‌و نه‌هێڵ���ێ جارێكی دی حكومه‌تی نوێ له‌عێراق له‌دایك ببێت. په‌نابردنی س���ه‌ركردایه‌تی سیاس���ی كورد بۆ گرێدان���ی دواكۆبونه‌وه‌ی بڕیاردان له‌س���هر چ���ون ی���ان نه‌چونه ن���او حكومه‌ت���ی به‌غدا له‌مه‌كۆی سه‌ره‌كی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌گردی زه‌رگه‌ت���هو لهم���اوهی زیادك���راوی گه‌مه‌كه‌دا، جگه له‌خۆڵكردن���ه چاوی خه‌ڵك چیدی نه‌بو، سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی له‌و رۆژه‌وه بڕیاری چونه ناو حكومه‌تیاندا كه فوئاد مهعس���ومیان كرده س���ه‌رۆك كۆماری عێراق‌و پێش ئه‌م‌واده‌یه‌ش په‌یمانی ته‌واویان به‌قاس���می سوله‌یمانی دابو كه ئه‌وان له‌گه‌ڵ پێكهێنان ی حكومه‌تی عێراقن‌و
به‌ش���داریی ده‌كه‌ن ،ئه‌مه‌ری���كاش به‌و مه‌رج ه كۆمه‌كی س���ه‌ربازیی خ���ۆی‌و هاوپه‌یمانه‌كانی ب���ۆ كورد ن���ارد‌و هه‌ولێری له‌داعش پاراس���ت كه كورد به‌ش���داریی حكومه‌ت���ی نوێی عێراق بكات‌و ه���هر له‌و س���اته‌وه ره‌زامه‌ندیی پارتی وه‌رگرتبو بۆ به‌ش���داریی له‌حكومه‌تی ئایندهی عێراق‌و ئ���هم كۆبونه‌وه‌یه له‌گ���ردی زه‌رگه‌ته ته‌نه���ا به‌و مه‌به‌س���ته ب���وه ك���ه بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان له‌بڕی���اری چونه ناو حكوم���هت تێوه بگلێن���ن‌و به‌خه‌ڵك بڵێن ك���ه گۆڕانیش له‌گه‌ڵ چونه ن���او حكومه‌تدایه له‌كاتێك���دا بۆچونی نوێنه‌ره‌كان���ی گۆڕان ل���هو كۆبونه‌وه‌یه‌دا زۆر راشكاوانه ئهوه بوه كه به‌یه‌كجاری له‌پڕۆسه‌ی سیاس���ی عێراق بكشێینه‌وه به‌سه‌رۆك كۆمار‌و پارله‌مانتاره‌كانیش���هوه به‌اڵم پارتیو یهكێتیو ئیس�ل�امیه‌كان له‌گ���هڵ چونه ن���او حكومه‌ت بون‌و بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانیش به‌نیازی پاراستنی یه‌كڕیزی���ی كورد ب���هوه رازی ب���ون كه بچنه حكومه‌ت به‌اڵم مه‌رجی سێ مانگ دابنرێت بۆ حكومه‌تی ناوه‌ند‌و گه‌ر مه‌رجه‌كان جێبه‌جێنه‌كرا بكشێنه‌وه. ناوهێنانی هۆش���یار زێب���اری‌‌وه‌ك جێگری س���ێهه‌می سهرۆكی حكوم هتو فریاد ره‌واندزی وه‌ك‌وه‌زیری رۆش���نبیریی له‌الیه‌ن عهبادیهوه س���ه‌لمێنه‌ری ئهو راستیه‌ن كه پارتیو یه‌كێتی هه‌ر له‌س���ه‌ره‌تاوه‌‌و پێش راگه‌یاندنی ئه‌نجامی كۆبونه‌وه‌ی گرده‌ك���هی زه‌رگه‌ته بڕیاری چونه حكومه‌تیان داوه. یه‌كێك له‌هه‌ڵه‌كانی دی كه‌‌وه‌فدی دانوستان توش���ی بون ئهوه ب���و كه دو پۆس���ت دران به‌دو ل���هو ئه‌ندامانه‌ی كه به‌ش���داریی‌‌وه‌فدی دانوس���تان بون ،ئه‌م���ه‌ش هه‌ڵه‌یه‌كه‌‌و عورفی سیاس���ی وامانپێده‌ڵێ كه نابێ���ت لهم جۆره دانوستانه‌دا پۆس���ت بدرێت به‌و كه‌سانه‌ی كه
ئه‌ندامی‌‌وه‌فده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی س���ازش له‌سه‌ر داواكاری���ه‌كان نه‌ك���ه‌ن ،به‌م ش���ێوه‌یه‌‌و له‌ژێر فش���اری نه‌ت���هوه یه‌كگرت���وه‌كان‌و ئهمهریكاو ئێران كورد به‌ش���داریه‌كی ش���ه‌رمنانه‌ی كردو س���ێ مانگی دیاریك���رد بۆ الیه‌ن���ی به‌رامبه‌ر ك���ه ئه‌گ���هر مه‌رجه‌كانیان به‌فه‌ڕم���ی قه‌بوڵ نه‌كه‌ن ده‌كش���ێنه‌وه .به‌ش���داریی ك���ورد به‌م الوازیه له‌حكومه‌تی ناوه‌ند باجی سیاس���ه‌تی ئابوریو سه‌ربازیی هه‌ڵه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس���تانه كه له‌ماوه‌ی راب���وردودا نه‌یتوانی بودج���هی پێویس���ت ب���ۆ به‌ڕێوه‌بردنی هه‌رێم دابی���ن بكات له‌رێ���گای فرۆش���تنی نه‌وته‌وه‌‌و نه‌ش���یتوانیوه له‌ماوه‌ی 23س���اڵی ده‌سه‌اڵتی كوردی���دا هێزێك���ی پێش���مه‌رگه‌ی رێكخراو‌و تۆكم���هو پۆش���ته‌ی پڕچه‌ك‌و تف���اق‌و ئازوقه دروس���تبكات‌و هی���چ هه‌ڵه‌یه‌كی���ش ب���ێ باج نابێت‌و باجی ئه‌م هه‌ڵه‌یه‌ش كۆمه‌اڵنی خه‌ڵك ده‌یدا نه‌ك ده‌س���ه‌اڵتدارانی حزب���یو حكومی له‌كوردس���تان ئه‌وان پۆس���ت‌و پاره‌ی مۆڵیان هه‌ی���هو كارمه‌ندان‌و پێش���مه‌رگه‌ش بێ موچه ده‌وام ده‌كه‌ن ماڵ‌و منداڵیان برسیه. بۆ جارێكی دی س���ه‌ركردایه‌تی سیاس���ی كورد س���ه‌لماندی كه بانگه‌شه بۆ دروستبونی ده‌وڵه‌تی كوردس���تان جگ���ه له‌هاش‌و هوش‌و س���ه‌رقاڵكردنی خه‌ڵك چیدی نیهو ئه‌وان له‌و ئاس���ته‌دا نین هه‌نگاوێكی لهم ج���ۆره بنێن‌و به‌خۆڕای���یو بێبنه‌ما‌و دراس���ه‌كردن ماوهی 9 مانگه خه‌ڵكی كوردستانیان توشی قه‌یرانێكی بێمانای ئابوری كردو ش���ه‌ڕی داعش‌و قه‌یرانه داراییك���ه‌ش كه روبه‌ڕوی كوردس���تان بویه‌وه له‌و رۆژه‌وه ده‌س���تیپێكرد كه سهرۆكی هه‌رێم له‌هۆڵ���ی پارله‌مان���دا بانگه‌ش���هی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی كردو ئه‌وه‌ش ده‌رئه‌نجامه‌كه‌ی بو، گهڕانهوه بۆ به‌غدا.
تایبه‌ت
) )445سێشه‌مم ه 2014/9/16
كاریگه‌ریی جه‌نگی داعش له‌سه‌ر عێراق‌و كوردستان ی م .ئه‌حمه‌د هه‌ورام ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امی عێراق‌و ش���ام ك ه به(داعش) ناسراوه ،هێزێكی تیرۆرست ی نامۆی ه ك ه به‌س���ه‌ده‌ها توندڕهو جیهاد ی له‌واڵتان ی عه‌ره‌ب���یو ئه‌وروپی له‌ڕێگه ی (ئه‌رده‌ن‌و سعودیه‌‌و توركیا)وه هاورده ی خاكی س���وریا‌و عێ���راق ده‌كرێن .ئه‌مان ه له‌كه‌سان ی ئیسالمی توندڕه‌و‌و سه‌له‌فی‌‌و جیه���ادی پێكهاتون‌و هی���چ ئامانجێك ی دیاریكراویان نی ه جگه له‌و كوشتن‌و بڕین‌و ته‌قاندنه‌وه‌‌و رفاندن‌و بارمته‌گرتنی خه‌ڵك ی ئهو ناوچانه‌ی ده‌س���ت ی به‌سه‌را ده‌گرن. زۆرب���هی س���ه‌ركرده‌كان‌و ئه‌میره‌كان��� ی ئ���هم ڕێكخراوه تیرۆرس���تیه (چیچانی‌‌و ئه‌فغانی‌‌و عێراقین) ك ه ئه‌مانه س���ودیان له‌ش���ارهزاییو ئه‌زمون ی هه‌ن���دێ له‌كۆن ه ئه‌فسه‌ری پێش���و ی عێراق‌وه‌رگرتوه ك ه هه‌مو جۆره ڕاهێنان‌و شه‌ڕێكیان دیوه. به‌اڵم زۆرین���ه ی چه‌كداره‌كان ی داعش خه‌ڵكی عه‌ره‌بی سوننه‌ی عێراق‌و سوریاو واڵتان ی عه‌ره‌بی (له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵ ی بیانی) س���ه‌باره‌ت به‌ڕاهێنانی‌‌و مه‌ش���قكردنیان ڕاپ���ۆرت‌و هه‌واڵ��� ی جیاجی���ا هه‌ی ه ك ه له‌هه‌ندێ واڵتی دیاریك���راودا پێیانكراو‌ه شاره‌زا ی هه‌مو جۆره چه‌ك‌و شه‌ڕێكن. داع���ش ڕێكخراوێك���ی تیرۆرس���ت ی نێوده‌وڵه‌ت ی هاوشێوه‌ی قاعیده‌یه ،هه‌ندێ ناوه‌ند داعش به‌مه‌ترس ی تر لهقاعیده ناو ده‌به‌ن. س���ه‌رۆك ئۆباما داعش به(سه‌ره‌تان ی ناوچه‌ك���ه) ناوده‌بات ،ش���اره‌زایه‌كی تر ده‌ڵێ���ت داعش گروپێكی ه���ه‌ره گرنگ ی تیرۆرس���ته له‌جیهان���دا چونك��� ه توان���ا جه‌نگیه‌كانی قاعیده‌‌و توانا ئیدارییه‌كان ی حزب الالی پێكه‌وه له‌یه‌ك داوه. داعش شه‌ڕێكی فره‌الیه‌ن ی به‌رپاكردو‌ه له‌س���وریا له‌یه‌ككاتدا ش���ه‌ڕی (بهره ی نوس���ره ،س���وپا ی ئه‌س���هد ،په‌ی���هده له‌كوردستانی ڕۆژ ئاوا) ده‌كات ،كۆنترۆڵ ی
زۆرب���ه ی ناوچه‌كانی دێ���ره‌زۆر‌و ڕه‌قه‌و ده‌رعای كردوه. له‌سه‌ره‌تا ی ئه‌مس���اڵه‌وه داعش هات ه فه‌لوجه‌‌و ڕوم���ادیو له‌ڕۆژ ی 2014/6/10 هێزه‌كان���ی داعش موس���ڵیان داگیركردو ده‌س���تیان به‌س���هر چ��� هكو ته‌قه‌مه‌ن ی كارپێنه‌كراوی دو فیرقه‌ی سوپا ی عێراق گرت ك ه نرخه‌ك���ه ی ب ه ( )8ملیار دۆالر مه‌زه‌نده ده‌كرێت ،له‌هه‌مانكاتدا ده‌ستیان به‌سه‌ر بیره نه‌وته‌كان ی عه‌ین زال ه گرت‌و ش���اره‌كانی ته‌لعفه‌ر‌و ته‌لكێ���ف زومار‌و ره‌بیعه‌‌و سه‌دی موس���ڵیان كۆنترۆڵكرد. ك���ه زۆری دانیش���توانی ئ���هو ش���اران ه ئاواره ی ناوچه‌كان ی هه‌رێمی كوردس���تان ب���ون ،به‌تایبه‌ت��� ی مه‌س���یحیه‌كان ی ناوچه‌كان ی موسڵ ك ه به‌زۆر تیرۆریستان ئاواره‌یانكردن. هێزه‌كان���ی داع���ش دوای داگیركردن ی موس���ڵ به‌ش���ێكی زۆر ی ناوچه‌كان��� ی پارێزگای س���ه‌اڵحه‌دین‌و دیال���هو ناوچ ه عه‌ره‌بنش���ینه‌كانی پارێزگا ی كه‌ركوكیان كۆنترۆڵكرد زۆرێك له‌خه‌ڵكی ئهو ناوچان ه ئاواره‌بون‌و له‌س���هر بازگه‌ی (سپایكه‌ر) له‌تكریت به‌س���ه‌ده‌ها قوربانی‌‌و هاواڵت ی شیعه‌یان قه‌تل‌و عام كرد. ل���ه 2014/6/29دا ئه‌بوبه‌كر به‌غداد ی ده‌وڵه‌ت ی خه‌الفه‌تی ئیس�ل�امی ڕاگه‌یاند‌و خ���ۆ ی به‌خه‌لیفه‌ی ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�ام ی ناساند (ئه‌م سه‌ركرده‌یه‌ی داعش گومان ی لێده‌كرێ���ت ك��� ه په‌یوه‌ندی ب���ه‌ده‌زگا ی سیخوڕی ی‌واڵتانه‌وه هه‌بێت). هۆی په‌ره‌س���ه‌ندنی هێزه‌كان ی داعش له‌ناوچ ه سوننیه‌نش���ینه‌كاندا له‌ئه‌نجام ی پشتگیری ی عه‌ش���ائیره س���وننییه‌كان‌و دانیش���توانی ئهو ناوچان ه بو كه له‌الیه‌ن حكومه‌تی ن���وری مالیكی په‌راوێزخرابون دژ ی به‌رهه‌ڵس���تییان به‌ن���او ی ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی. به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌ش س���ه‌ركوت ی خه‌ڵك‌و بۆردومان���ی ش���اره‌كانی ڕوم���ادیو فه‌لوجه‌ی���ان ك���ردو چه‌نده‌ها كه‌س���یان لێكوش���تن‌و به‌هه‌زاره‌ها كه‌سیان ئاواره ی هه‌رێمی كوردستان بون ،له‌الیه‌كی ترهوه
به‌شكاندنی داعش كوردستان پێ ده‌نێت ه قۆناغ ی سه‌ركه‌وتنه‌وه‌و مانه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ عێراقدا مانا ی هێشتنه‌وه ی شمشێری ئه‌نفال ه له‌سه‌ر ملی گه‌ل ی كوردستان په‌یڕه‌وكردن���ی سیاس���ه‌تی مه‌زهه‌ب���یو تایفه‌گه‌رای ی بوه هۆی شێواندن ی پرۆسه ی سیاس���ی عێراق .ئه‌وان���ه‌ش كاری كرده سه‌ر پێكهاته‌ی سوپا‌و په‌یوه‌ندی الیه‌ن ه سه‌ره‌كیه‌كانی عێراق. به‌رده‌وامبون���ی ئ���هم بارودۆخ���هو ده‌س���تدرێژی هێزه‌كانی داعش له‌عێراقدا مه‌ترس���ی گ���ه‌وره‌ی له‌س���هر خه‌ڵك��� ی مه‌ده‌ن ی له‌هه‌مو ش���وێنێك ی ئه‌م واڵته‌دا دروستكرد. په‌یڕه‌وی سیاسه‌تی نوری مالیكی هه‌ر نه‌زۆك نه‌بو به‌ڵك���و وێرانكه‌ر ی یه‌كێت ی نیش���تمانی‌‌و پێكهات���ه ی كۆمه‌ڵ���گا بو له‌واڵتێكدا كه فره‌نه‌ته‌وه‌‌و ئاین‌و ئاینزایه‌‌و
ڕه‌وتی جیاوازی ئایدۆلۆژی‌‌و فه‌لس���ه‌ف ی سیاس���ی هه‌ی���ه ،س���وربون ی حكومه‌ت ی مالیكی له‌س���هر مانه‌وه‌ی له‌ده‌س���ه‌اڵت وێڕای ئهو قوربانیانه ی خه‌ڵكی س���ڤیل ڕه‌نگدانه‌وه‌‌و گوێپێنه‌دان‌و سوكایه‌ت ی ئهو حكومه‌ته‌ی ه به‌خوێن ی ئهو خه‌ڵكه بێتاوان ه ك���ه له‌الی���ه‌ن میلیش���یا تایفه‌گه‌رایه‌و‌ه ده‌كوژرێن‌و سه‌رنگون ده‌كرێن كه ڕۆژان ه به‌ده‌ها هاواڵت ی به‌ناوی شه‌هیدی مه‌غدور فڕێده‌درێن ه سه‌ر شه‌قام‌و ناو ڕوباره‌كان, ش���ه‌ڕی نێ���وان ش���یعهو س���ونن ه هه‌ر له‌به‌رده‌وامیدایه ،شاره‌زایانی سیاس ی له‌و باوه‌ڕه‌دان ك ه عێراقی كۆن كۆتایی هاتو چی دیكه‌ش ناگه‌ڕێته‌وه. هیچ كاتێ���ك عێ���راق به‌درێژای ی مێژو له‌بارودۆخێكی لهم شێوه‌یه نه‌بوه ،ئێستا ده‌بینن كه ده‌وڵه‌تی تیرۆرست هه‌یه له‌ناو خاكی عێراق‌و س���وریادا بڕوای به‌سنور‌و هی���چ به‌هایه‌ك���ی مرۆی���یو نێوده‌وڵه‌ت ی نییه. ته‌نها چاره‌س���هر ی عێراق‌و هاوسه‌نگ ی هێزی پێكهاته‌كان ل���ه‌وه‌دا دهبێتهوه ك ه سیستمێك ی فیدراڵی ڕاسته‌قین ه له‌عێراقدا به‌رجه‌ست ه بكرێت به‌ش���ێوه‌یه‌ك كوردو س���وننهو ش���یعه كاروب���ار ی ناوچه‌كه ی خۆیان به‌ڕێوه‌به‌رن. بۆ پرۆس���هی پێكهێنان��� ی حكومه‌ت ی نوێی عێراق پێویس���ت ه له‌س���هر بنه‌ما ی شه‌راكه‌تی راسته‌قین ه بێت‌و ڕێز له‌پێگه‌‌و خواس���ت ی ڕه‌وا ی هه‌م���و پێكهات���ه‌كان بگرێت‌و پرۆس���هی عێراق به‌پێ ی ده‌ستور ڕاستبكرێته‌وه. ئه‌گ���هر حه‌ی���ده‌ر عه‌ب���اد ی نه‌توانێت هه‌ڵه‌كان ی مالیكی ڕاس���تبكاته‌وه ،عێراق وه‌ك ده‌وڵ���هت بون ی له‌ده‌س���ت ئه‌دات‌و پێویس���ت ه عه‌باد ی به‌بێ فشار ی ده‌ره‌ك ی حكومه‌تێ���ك پێكبهێنێت كه به‌رژه‌وه‌ند ی س���وننه‌كان‌و ك���ورده‌كان بپارێزێ���ت، ده‌بێ شه‌راكه‌تی ڕاس���ته‌قینه‌‌و متمانه ی الیه‌نه‌كانی به‌ده‌س���تبهێنێ ههرچهنده تا ماوه‌یه‌ك تیرۆرس���تانی داعش له‌سنور ی ناوچه كوردنشینه‌كان خۆیان مه‌اڵسدابو له‌ن���اكاو‌و به‌پێ��� ی پالنێك���ی دیاریكراو
په‌الماری ش���اره‌كانی شه‌نگال‌و شێخان‌و گوێر‌و مه‌خموریان���داو كۆنترۆڵیانكرد ك ه به‌هه‌زاره‌ه���ا هاواڵتی ئێزی���دی ناچاربون ڕو له‌چیاكانی ش���ه‌نگال‌و شوێنه‌كان ی تر بكه‌ن‌و به‌ده‌ها هه‌زار هاواڵت ی ئهو شاران ه ئ���اواره ی ش���وێن ه ئارامه‌كان���ی هه‌رێم ی كوردستان بون.
19
هێزه ڕه‌ش���ه‌كانی داعش ده‌ستیانكرد به‌هه‌ڵمه‌ت���ی كۆمه‌ڵك���وژی‌‌و رفاندن��� ی سه‌ده‌ها كچ‌و ژنی گه‌نج‌و منداڵی ئێزیدی‌‌و ره‌وانه‌ی ش���وێنی نادیاریان كردن ،ئه‌م كاره دڕندانه‌‌و نائینسانانه‌ی تیرۆرستان ی داعش مێژوی ژینۆسایدی گه‌لی كوردیان دوباره‌كرده‌وه دوا ی ژینۆسایدی ئه‌نفال‌و كیماباران ی هه‌ڵه‌بجه ،ئهو ژینۆسایدانه ی ده‌ره���ه‌ق به‌گه‌لی ك���ورد ئه‌نجامدراون، یه‌كه‌میان به‌ش���ێوه‌یه‌ك ی سیستماتێك‌و به‌رنامه‌داڕێ���ژراو ب���و له‌الی���ه‌ن ڕژێم��� ی فاشس���تی بهغداوه ،ئه‌مجاره‌یان له‌الیه‌ن ڕێكخراوێك���ی تیرۆرس���تی به‌رامب���هر به‌كه‌مینه‌یه‌ك ی ئاینی ك���ورد ئه‌نجامدرا. له‌كاره‌س���اتی كۆمه‌ڵك���وژی یه‌كه‌م���دا كۆمه‌ڵ���گای نێوده‌وڵه‌ت��� ی خه‌مس���ارد‌و بێهه‌ڵوێست بو به‌به‌رچاو ی ئه‌واندا كورد قڕكرا .ب���ه‌اڵم كاره‌س���ات ی كۆمه‌ڵكوژ ی ئێزیدیه‌كان چه‌خماخه‌ی���ه‌ك بو جیهان ی به‌ئاگاهێنای���هوه ب���هوه ك���ه كاریگه‌ری ی به‌س���هر عێ���راق‌و ناوچ���ه ی رۆژهه‌اڵت ی ناوه‌ڕاست هه‌بو ،ئه‌م كاره‌سات ه‌وای كرد واڵتان به‌په‌ل ه به‌هانا ی لێقه‌وماوانه‌و‌ه بێن به‌ناردن��� ی كۆمه‌ك‌و یارمه‌ت���ی مرۆیی بۆ ئاواره‌كان‌و وه‌ش���اندنی گورز ی ئاسمان ی ب���ۆ س���هر مۆڵگه‌كانی داع���ش له‌الیه‌ن فڕۆكه‌كانی ئه‌مه‌ریكاوه. ش���ه‌ڕی داعش‌و كاره‌ساته مرۆییه‌كان ی شه‌نگال چ له‌ئاس���تی ناوخۆو نه‌ته‌وه‌ی ی كورد یوهك یه‌ك نه‌ته‌وه‌ی هاوچاره‌نوس نیشاندا. له‌كاتێكدا حكومه‌تی مالیك ی سه‌رقاڵ ی ئه‌وه‌بێت له‌ش���ه‌ڕی دژه تی���رۆر یارمه‌ت ی هه‌رێمی كوردس���تان بدات كه پێشواز ی له‌ملیۆن‌و نیوێك ئاواره‌ی كردوه ،ده‌بینین
موچهو بودجه ی له‌خه‌ڵكی كوردس���تان بڕیوه ،ئه‌مه مانای گوش���ار خستنه سه‌ر كوردس���تان ب���ۆ ئهوه ی له‌ش���ه‌ڕ ی دژ ی داعش���دا الوازبێت! دوای به‌جێهێش���تنی ناوچ���ه داب���ڕاوه‌كان له‌الیه‌ن س���وپا ی عێراقهوه له‌ش���ه‌ڕی داعش���دا پێشمه‌رگ ه توان���ی ئ���هو ناوچانه كۆنت���رۆڵ بكات‌و پارێزگاریی���ان ب���كات .ئه‌وكات له‌س���هر ئ���ه‌رز ی‌واقع هیچ ش���تێك نامێنێت پێ ی بگوترێت كێش ه ئێستا پێشمه‌رگ ه ڕۆژان ه به‌ره‌نگار ی هێزه‌كان���ی داعش دهبێتهوه له‌پێناو پارێزگار ی ئهو ناوچانه‌‌و چه‌نده‌ها قوربانییان داوه. ئه‌گ���هر حزبه‌كان���ی كوردس���تان له‌پێش���ه‌نگیدا نه‌بن ،ده‌بێت له‌ئاس���ت‌و هه‌س���ت ی به‌رژه‌وه‌ند ی گه‌لدا بن‌و خوێن ی پێش���مه‌رگه‌كانیان له‌به‌رچاوب���ێ ك��� ه له‌ته‌واوی به‌ره‌كان ی جه‌نگی دژ به‌داعشدا تێكه‌ڵ به‌یه‌كتر بون. ش���اندی دانوس���تانی كوردس���تان ك ه له‌نوێنه‌ری پارته سیاسیه‌كان پێكهاتون پێویس���ته به‌رنامه‌كه‌ی���ان به‌ڕه‌هه‌ندێك ی گشتگیرانه ی نیشتمانی بێت بۆ خستنه‌ڕو ی دۆزه چاره‌نوسسازه‌كان‌و مافه ڕه‌واكان ی گه‌ل ی كوردو پاشگه‌زنه‌بونه‌وه لێیان. واڵتانی ئهوروپاو ئه‌مه‌ریكا به‌ئاش���كرا پش���تگیری له‌گه‌ل ی كورد ده‌ك هنو ئاماژه بهوه ده‌ك���ه‌ن كه ك���ورد هاوپه‌یمانێك ی متمانه پێك���راوه له‌بری گه‌الن ش���ه‌ڕ ی داعش ده‌كات. له‌ئه‌نجام���دا به‌ش���كاندنی داع���ش كوردس���تان پ���ێ ده‌نێت���ه قۆناغ��� ی س���ه‌ركه‌وتنه‌وه‌و مانهوه ی له‌گه‌ڵ عێراقدا مانای هێش���تنه‌وه‌ی شمش���ێر ی ئه‌نفال ه له‌س���هر ملی گه‌ل ی كوردستان له‌كاتێكدا ك���ورد له‌ئاش���تیو ئارامی���دا ده‌ژ ی ك ه مێژویه‌كی پرش���نگدار بۆ خ���ۆ ی تۆمار بكات به‌هێنان���ه‌دی ئاواته‌كه‌ی ده‌وڵه‌ت ی سه‌ربه‌خۆیه‌‌و ئااڵكه‌ی له‌س���هر باره‌گا ی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان به‌رزبكرێته‌وه. ئه‌وكات هاوپه‌یمانیه‌تی‌‌و ش���ه‌راكه‌ت ی دیموكراس���یو ئاش���ت ی له‌ڕۆژهه‌اڵت��� ی ناوه‌ڕاست پێكده‌هێنێت.
خوێندنه‌وه‌یه‌كی زانستی ،مه‌عریفی ...پاشماوه ی بیس���تویه‌كدا،وه‌ههابیی ه له‌سه‌د‌ه شه‌مش���ه‌مه كوێره‌كان ده‌یانه‌وێ خۆ ڵ ی كوردستان‌و ی رهش ه خه‌ڵك بكه‌ن ه چاو ی ك���ورد ته‌زویر بكه‌ن‌و ،مێژوه‌ك ه مێژو به‌و ج���ۆره بنوس���نهوه ك���ه خۆیان ی له‌رابردو له‌سه‌ر ده‌یانه‌وێ ،نه‌ك ئهوه ی رویداوه ،ئه‌وه‌ش به‌و ی‌واقیع چ ئه‌رز ی ئاغا ی خۆی���ان له‌به‌رچاو مه‌به‌س���ته وه‌ههابییه‌كانیان له‌س���ه‌عودیه ،شیرین بكه‌ن .لهم بواره‌شدا كه‌مته‌رخه‌منه‌بون‌و درێغیی���ان نه‌كردوه ،به‌ڵك���و چه‌ندین س���یپاره‌و نامیلك���هی پ���ه‌ڕ زه‌ردیان ی ی مێش���ك ده‌ركردو‌ه بۆ ژه‌هراویكردن ی كورد .هه‌ر كاتێكیش ،هه‌ر گه‌نج‌و الو خوێندهوارو زانایه‌ك لێیان بێته ده‌نگ، یه‌كسه‌ر تۆمه‌تباری ده‌كه‌ن به(عیلمانی‌‌و هه‌ڵگه‌ڕاوه‌و كافر)و ،موسڵمانی ساده‌و ساویلكه‌ی ئه‌م‌واڵته‌ی به‌گژه‌و‌ه ده‌نێن! ی ئه‌مه‌یان واو ،له‌الیه‌كیتره‌وه ،له‌مێژو نوێ‌‌و هاوچه‌رخدا ،كورد له‌س���هر هیچ
ی ئه‌زه هرو ،چه‌ندین ی چونه‌ت ه زانس���تگه ی نه‌ته‌وه‌ی ش���تێك كۆده‌ن���گ نه‌بوبین ،له‌س���هر هه‌ر ئه‌و‌وه‌ههابییانه ،جه‌ژن ی ك���ورد (ن���ه‌ورۆز) ،به‌ئاگرپه‌رس���تیو جار به‌گرتنی داون به‌تۆمه‌تی ئه‌وه‌ی: ی ره‌قیب) ی (ئه سرودی نیش���تمانی ی ش���ادڕه‌وان ،كۆده‌نگ بوین ،ش���یرك ده‌زانن‌و ،ه���هر ئه‌وانیش بون جوداخوازن! (وات ه ك���وردن‌و عه‌ره‌ب (دڵدار) ی ی مرواری عه‌الدین س���ه‌جادی -نین) .بۆی ه لێرهوه داوا له‌سه‌ركردایه‌ت تا برایانمان له‌باكوری كوردس���تانیش رش���ته ی ئه‌وق���اف ،به‌ڕێز ی یان كۆك���رده‌وه‌و دواتر س���وتاندیان .سیاس���یو ڤه‌ژی���ر به‌س���رودی نه‌ته‌وه‌ی���یو نیش���تمانی ی مامۆس���تا كه‌م���ال موس���لیم ده‌كه‌م: خۆیانیان زانیوه ،به‌اڵم زۆر به‌داخه‌وه ،هه‌مدیس���ان ،ئهو مزگه‌وت ه گه‌وره‌یه ی گهوره ێ به‌نێ���و ی ئهو نێو‌ه بگ���ۆڕدر ی پارله‌مان به‌ر كوردس���تان‌و هه‌ولێ���ر (مزگه‌وت��� دوای ئه‌وه‌ی س���ه‌رۆك ی ی كورد،وه‌ك :مه‌ال س���اڵح ی گۆڕان‌و له‌نێو گۆڕانیش���دا س���ه‌واف) ،به‌نێوی كه‌سێكه‌و‌ه كراوه ،زانایه‌ك��� بزوتنه‌وه ی ی كۆزه‌پانكه‌یی ،مه‌ال خه‌لیل س���نجاو ی ك ه بڕواناكه‌م س���ه‌ركرده‌یه‌تیی سیاس به‌ر كۆن ه ئیسالمییه‌ك (واته:وه‌ههاب به‌زاراوه‌ی زانستی‌‌و مه‌عریفی) كه‌وتوه ،بیناس���ێ ،ئ���هو زه‌الم���ه (محه‌ممه‌د (موخلیس) ،م���ه‌ال جه‌میل رۆژبه‌یانی، ی ی دۆكتۆر جه‌مال نه‌به‌ز ،یان هه‌ر ناوێك ی هێڵراوه‌‌و ،مه‌حم���ود س���ه‌واف) ،ئیخوانییه‌ك��� ئهو سروده ته‌نێ مۆسیكه‌كه ی ی م���ه‌زن .ئه‌گ���هر ه���هر ماڵبات ی فاش���یو ،ت���ر ی ئه‌وان ش���ۆڤینی‌‌و ،عروبییه‌ك��� ی ئه‌نفالكراوه .بیانو ئه‌وی ت���ر ی قه‌ومچییه‌‌و،خه‌ڵكی موسڵ س���ه‌وافی موس�ڵ�اوییش ناڕازیب���ون، هه‌ردو وش���هی (رقی���ب)و (دین)ـه ،زمانلوسێك ی كوردس���تان، ی ئه‌مڕۆ ئه‌وا با ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان ی ب���وه .وه‌ههابییه‌ت =داعش��� كه‌چی ئهو دو‌وشه‌یه‌و چه‌ندین‌وشه ی پیرۆزو هه‌م (به‌زاراوه‌ی ئێستا :ئیسالمی سیاسی) ،خه‌رجییه‌كانیان به‌دو هێنده بده‌نه‌وه، تری���ش ،هه‌م له‌قورئان��� ی ئ���هو كابرای���هوه هێنراوه‌ت��� ه (ه���هر بیناك ه هی ئه‌وان���ه ،زه‌وییه‌ك ه له‌ئه‌ده‌بیاتی كوردییش بۆ چه‌ند مه‌عنا له‌رێ��� ی كورده) .ناوگۆڕینی مزگه‌وته‌كان ی موڵك به‌كارهاتون (ئێره جێگای باسكردنیان كوردس���تان‌و عێراق‌و ،له‌س���ییه‌كان ی ی زۆر ئاساییه،وه‌ك چۆن دوا ی شتێك ی رابردو ،له‌میسر ،جاسوسی ی بكه‌ی���ن له‌گه ڵ س���هده نیی���ه) ،ب���ه‌اڵم چ��� ی ئه‌حمه‌د حه‌س���ه‌ن ی به‌سه‌ر ئهو خوێندكاره كوردانه‌وه كردوه راپه‌ڕی���ن مزگه‌وت كه‌سانێك ك ه زه‌وقی ئه‌ده‌بی‌‌و تاقه‌ت ی ی الهوت‌و ئیسالمه‌وانی ،ئه‌لبه‌كر ،له‌هه‌ولێر ،گۆڕدرا بۆ مزگه‌وت ی عه‌ره‌بی نییه! .ك ه بۆ خوێندن تێگه‌یشتنیان له‌زمان
به‌كارهێنانی ره‌وتی سه‌له‌ف ی وه‌ك ئامرازێكی حزبی ...پاشماوه پێویس����ته ملمالنێ له‌گه‌ڵ ئیس��ل�امیه‌كان بگۆڕێت به‌كێبڕكێ‌‌و ،كێبڕكێكه‌ش له‌گه‌ڵیان به‌ش����ێوازێك نه‌بێت ،به‌ره‌و داخرانی فكریو ئه‌خالقی����ان به‌رێ����ت ،به‌حوكم����ی ئ����هوهی س����ه‌له‌فیگه‌رایی موزایه‌ده‌ی ئیمان‌و ئاینیان به‌سه‌ردا ده‌كات‌و ،ده‌یه‌وێت لهم رێگه‌وه كار له‌س����هر بنكه‌ی حزبیی ئیسالمیه‌كان بكات، به‌ڵكو له‌رێی دروستكردنی ته‌حه‌دای فكریو سیاس����ی بۆیان‌و ،هه‌وڵدان بۆ لێبردنه‌وه‌یان له‌رێ����ی خزمه‌ت‌و ئ����ازادی‌‌و دادپ����ه‌روه‌ری‌‌و دیموكراسی‌و كرانه‌وه‌ی زیاتره‌وه .له‌دۆخێكی لهم جۆره‌دا جگه له‌وه‌ی خۆیان وه‌ك هێزێكی سیاس����ی قازانج ده‌كه‌ن ،ئیس��ل�امیه‌كانیش ناچ����ار به‌كران����هوهی زیات����رو دوب����اره خۆ بیناكردنه‌وه‌ی فكریو سیاسی ده‌كه‌ن. گرنگیش����ه خه‌ڵكی‌‌و ئێ����وه‌ش بزانن ئه‌م ره‌وت����ه ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی زیانی تاكه‌كه‌س����ی، خه‌ریك����ی چین‌و چیان ده‌وێ����ت؟ وروژاندنی هه‌ن����دێ بابه‌ت����ی وه‌ك����و كلت����وری (أولو المر) له‌س����هر شاش����ه‌كانه‌وه ،به‌ستنه‌وه‌ی به‌س����هرۆكی هه‌رێم‌و ،هه‌وڵدان بۆ پرس����یار
خستنه س����هر ئیس��ل�امیه‌كان لهم رێیه‌وه، جێگای مه‌ترس����ین ن����ه‌ك دڵپێخۆش����بون. چونكه كلت����وری (أولو اڵ‌مر) ره‌تكردنه‌وه‌ی هه‌مو ئه‌وه‌ی ه پێی ده‌وترێت ،دیموكراس����یو، هه‌ڵبژاردن‌و ،ده‌س����تور س����االریی‌‌و ..هتد. ده‌سه‌اڵت قه‌تیس����كردنه له‌ده‌سه‌اڵتی ره‌های میرێك����دا ،به‌هه‌ر ش����ێوه‌یه‌ك ده‌س����ه‌اڵتی گرتبێته ده‌س����ت‌و ،پیاده‌ی بكات؟ ئه‌مه‌ش بوختان نیه بۆ ئه‌وانی هه‌ڵبه‌س����تین ،به‌ڵكو قسه‌ی خۆیانه .بۆ نمونه دوای دیبه‌یته‌كه‌ی ئ����هم دواییه‌ی كه‌ناڵی روداو له‌مه‌ڕ (داعش) و ئاماژه‌كردنێكی خێرای نوسه‌ری ئه‌م وتاره به‌په‌یوه‌ندی له‌پسان نه‌هاتوی نێوان مه‌نزومه‌ی سه‌له‌فی‌‌و ترۆر‌و توندڕه‌ویی ئیسالمی خاوه‌ن نینۆك ،مامۆس����تا مه‌ال عه‌بدولله‌تیف وه‌ك ره‌مزێكی هه‌ره دیاری ئه‌مڕۆی س����ه‌له‌فیگه‌را مه‌دخه‌لیه‌كانی كوردستان ،له‌وه‌اڵمێكیدا بۆ من ك����ه له‌یوتوبدا باڵوبۆت����هوهو ،هه‌ركه‌س بیه‌وێت ده‌توانێت بیبینێت ،ده‌ڵێت( :ابوبكر علی) له‌و دوایی����ه‌دا ،له‌كه‌ناڵی روداو ئێمه‌ی تۆمه‌تباركرد به‌وه‌ی باوه‌ڕمان به‌دیموكراسی
نیه ،وه‌ك ئه‌وه‌ی باوه‌ڕمان به‌روكنێكی دین نه‌بێت ،نه‌وه‌ڵاڵ باوه‌ڕمان پێی نیه ،باوه‌ڕمان بهوه نی����ه ،له‌باتی ش����ه‌ریعه‌تی خوا ،گه‌ل خ����ۆی حوكمی خۆی بكات .به‌ش����انازییه‌وه كافرم به‌دیموكراسی ئێمه دژی دیموكراسین، ئه‌وه‌یه ئیمان بونمان به‌قورئان)؟ ئه‌م قسه‌ش هیچ نامۆییه‌كی بۆ ره‌مزێكی س����ه‌له‌فی تێدا نی����ه ،چونكه هه‌ركه‌س����ێ مه‌نزوم����هی فكری س����ه‌له‌فیه‌كان ش����اره‌زا بێت .ده‌زانێت كه س����ه‌له‌فیگه‌رایی ،باوه‌ڕی به‌مه‌س����ه‌له‌ی نه‌ته‌وایه‌تی‌‌و ،دیموكراس����یو، ئازادیو ،مافه‌كان����ی مرۆڤ‌و ،ئافره‌ت نیهو، جیهان دابه‌ش ده‌كات بۆ (دار االسالم)و (دار الكفر)و (كافر)و (موسڵمان)و له‌سه‌ر ئاستی چه‌مكی نه‌ته‌وه‌ش����دا بڕوای����ان به‌ئوممه‌تی ئیس��ل�ام هه‌یه نه‌ك به‌نه‌ت����هوه به‌ناوه‌رۆكه مۆدێرنه‌كه‌یه‌وه .به‌رنامه‌ی ئه‌وان گێڕانه‌وه‌ی واقی����ع‌و كۆمه‌ڵگای����ه ،بۆ پێ����ش ده‌وڵه‌ت‌و، سیس����تم‌و ،مه‌نزوم����هی سیاس����یو ،قانونی ن����وێ ،به‌س����ودوه‌رگرتن له‌ته‌كنۆلۆژیا ،ئیتر نازانرێت كوێی س����یكوالریزم‌و دیموكراسی‌و،
نه‌ته‌وه‌خوازی����ی ،له‌گ����هڵ تێڕوانینه‌كان����ی ئه‌م ره‌وت����ه‌دا ده‌گونجێت؟ ت����ا هانبدرێت‌و پش����تگیریی لێ بكرێت؟ تۆ بڵێی ئێس����تاو ئاین����ده‌ی ئه‌م كۆمه‌ڵگا‌و نیش����تمانه‌ی ئێمه پێویس����تی به‌م مۆدیله داخراوه ئیسالمیه‌و، تێگه‌یش����تنه حه‌رفی‌‌و ،فیقه����یو ،مێژویی‌و، ناته‌واوه بۆ ئیس��ل�ام‌و په‌یام‌و مه‌به‌سته‌كانی هه‌بێت؟ روبهڕوبونهوهی ئ����هم ره‌وته‌ش پێش هه‌ر شتێ به‌هاندان‌و باڵوكردنه‌وه‌ی بیری میانڕه‌وی ئیس��ل�امی‌‌و ،خوێندنه‌وه‌یه‌كی ئینس����انیانه ب����ۆ ده‌ق‌و وه‌زیفه‌ی ئای����ن هه‌یه .نه‌ك فكره داخراوه‌كه بكرێت به‌ئامرازی روبهڕوبونهوهی میانه‌ره‌وه‌كه (النیكه‌م زۆر له‌و میانه‌ڕه‌وتر) كه هیچ لۆژی����ك‌و بیركردنه‌وه‌یه‌كی عه‌قاڵنی له‌پشته‌وه نیه. پێویس����تی دوب����اره دۆخه‌ك����ه به‌هه‌ڵس����ه‌نگاندنه‌وه‌‌و دوباره خوێندنه‌وه‌‌و، س����ه‌باره‌ت به‌سیاس����ه‌ته‌كانیش هه‌ڵبڕینی دروشمی ( )stopیاخود (ئیست) هه‌یه. َ (ف َه ْل أَنتُم مُّن َته َ ُون)؟
رهش���اد موفتی .ئێستایش،وه‌ههابیی ه كوردزمان���ه‌كان ،ه���هر وازناهێن���ن ی زم���ان‌و له‌ئه‌نفالك���ردن‌و‌وێرانكردن��� ی كوردی ،بۆ نمونه :محهمهد رێنوس��� به(موحه‌ممه‌د) ده‌ئاخڤن‌و ده‌نوس���ن. كورد هه‌رگیز نه‌یگوتوه (موحه‌ممه‌د!)، كورد ده‌نوسێ‌‌و ده‌ڵێ:محهمهد ،حه‌مه‌د، حه‌مه ،ئه‌گه‌ر بڕواشناكه‌ن فه‌رمون له‌و پیره‌ژن‌و پیره‌مێردانه بپرسن كه نازانن ی ی زاڕۆیان وه‌هابی���زم چییه! له‌نێولێنان ی ئه‌قحاح ی عه‌ره‌ب كوردییشدا‌وه‌ك بڵێ ب���ن! له‌كۆتاییدا ده‌ڵێم :خه‌می من ئهو ی داعش ده‌عبای ه نیی ه كه ئێس���تا نێو (=وه‌هابیزم)ـ���هو چه‌ك���داره‌و كورد ئه‌نفال ده‌كا ،پشته‌وان به‌خوا ،ئه‌مڕۆ نا ی كوردستان سبه‌ی ،هێزی پێشمه‌رگ ه ی ته‌فروتونای ده‌كا‌و بۆ محه‌ممه‌دی كوڕ عه‌بدولوه‌ههاب-ی ئاغایان ئاقڵ ده‌كا.. ی من ،داعش��� ه سیاسیو فكریو خه‌م ی كوردستانه! غه‌س���ل ده‌ماغكراوه‌كان
ی په‌یامبه‌را هاوبیران ،یاران ..سا له‌رێ ی چ���ارێ؟ ئاهوڕام���ه‌زدا پش���توپه‌نا ی داعش كوردو ،ئه‌هریمه‌ن پش���توپه‌نا ی (=وه‌هابیزم)ـ���ه‌كان بێ���ت .م���ژده ی كوردستان خوا-ش به‌گه‌ل‌و پێشمه‌رگ ه ده‌ده‌م( :اذن للذین یقاتلون بانهم ظلمو‌ا وان الله علی نصرهم لقدیر /الحج، )39 : ی ی الذین استضعفوا ف (ونرید ان نمن عل * االرض‌ونجعلهم ائمه ونجعلهم الوارثین ونمكن لهم فی االرض /القصص.)6-5 : ب���ۆ داع���ش (=وه‌ههابیی)ـه‌كانیش: (قل هل ننبئكم باالخس������رین اعماال* ی الحیا‌ه الدنی‌ا وهم الذین ضل سعیهم ف یحسبون انهم یحس������نون صنعا* اولئك الذین كف������روا با‌یات ربهم‌ولقائه فحبطت اعمالهم فال نقیم لهم یوم القیام ه وزنا/ الكه������ف .)104-103 :اال هل بلغت .. ی من اتبع اللهم فاش������هد.والس���ل��ام عل ی‌وت������رك الوهابیه مطلق������ا ،قدیم‌ا الهد وحدیثا.
ونبون * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (حكمت حكیم غفور) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه. * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (اسماعیل طه ولی) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه. * ناسنامه‌یه‌كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (مه‌ریوان عبدالرحمان كریم ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه . * ناس���نامه‌یه‌كی هاورده‌و نارده‌نكارانی هه‌رێمی كوردس���تان ونبوه به‌ناوی (ناظم قادر محمد) هه‌ركه‌س دۆزیه‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه.
www com
ne. e w a
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سه‌رنوسه‌ر :سه‌ردار محهمهد
داعش‌و داش كهریم محهمهد داعش ش����ۆكێكی گهوره بو ،ش����ۆكێك كه به‌ر له‌هه‌ر كه‌سێك له‌ڕه‌گ‌و ریشه‌وه پارتیو بارزانییان راچڵه‌كاند ،ههروهك چۆن بارزانی ده‌ستگرتن ی داعش����ی به‌سه‌ر موس����ڵدا به‌خاڵی وه‌رچه‌رخان له‌مێژوی عێراقدا ناوبرد، به‌هه‌مانش����ێوه كه‌وتنی ش����نگال خاڵی وه‌رچه‌رخان بو بۆ كورد ،كوردی پێش كه‌وتنی شنگال هه‌رگیز له‌كوردی دوای كه‌وتنی شنگال ناچێت. داع����ش هه‌ر له‌ڕوی س����ه‌ربازییه‌وه نا ،به‌ڵكو لهوه كوش����نده‌تر له‌ڕوی س����ایكۆلۆجیه‌وه كوردی ش����كاند ،ك����ه هاتنی چه‌ك‌و تفاق����ی ئهوروپاو ئه‌مه‌ریكاش دادی رزگاربون له‌تارمایی ئهو شكسته‌ی نادات. ئه‌گه‌ر س����ه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد عه‌قڵی خۆی نه‌كات به‌ژێر لمه‌وه‌و چاو له‌راس����تی دانه‌خات ،ئه‌وا تێده‌گا كه ش����اهۆكاری شكس����تی كوردو به‌رگه‌نه‌گرتنی له‌به‌رده‌م داعش����دا ،گه‌نده‌ڵییه .ئهو گه‌نده‌ڵییه گه‌وره‌یه‌ی كه سه‌ركردایه‌تی سیاس����ی كوردو ته‌نانه‌ت به‌شێكی گه‌وره‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیش����ی تێكه‌وت����وهو بوه به‌كلتورێك����ی ڕه‌گداكوتاو‌و ئ����هم هه‌رێمه‌ی داخوراندوه. هێزی پێش����مه‌رگه بۆ به‌رگه‌ی ش����ه‌ڕی داعشی نه‌گرت؟ چی لهHPG كه‌متر ب����و؟ جگه له‌نه‌بونی ئی����رادهو ئیداره‌یه‌كی ب����اش؟ بارزانی وه‌ك س����هرۆكی هه‌رێ����م‌و وه‌ك فه‌رمانده‌ی هێزه چه‌ك����داره‌كان به‌پله‌ی یه‌كه‌م به‌رپرسیارێتیی ئه‌م شكس����ته‌ی ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆ ،ئهو زیاد له‌پێویست‌و گه‌وره‌تر له‌وه‌ی كه له‌س����هر ئه‌رزی واقیع بینیم����ان ،هێزو توانای هێزی پێش����مه‌رگه‌ی به‌رامبه‌ر به‌مالیكی‌‌و داعش‌و واڵتانی ده‌رودراوس����ێ نمایش ده‌ك����رد ،كه‌چی ده‌ركه‌وت تا چ ئه‌ندازه‌یه‌ك هێزی راس����ته‌قینه‌‌و كرده‌ن، ده‌ركه‌وت به‌ش����ێكی زۆری ئهو فه‌رماندانه‌ی كه شایسته‌ی له‌خانه‌نشینی واوه‌ترن چه‌ند له‌ئیداره‌كردنی جه‌نگی نوێدا په‌ككه‌وته‌و كڵۆڵن ،ش����ۆكی داعش ده‌ریخس����ت كه به‌پێش����مه‌رگه‌‌و هێزی حزبی به‌رگری له‌كوردستان ناكرێت ،ئه‌م هه‌یكه‌لی به‌ڕێوه‌بردن‌و حكومڕانیه‌ی كوردس����تان فاشیلترین ئه‌زمونی حوكمڕانیی دونیایه ،نه خاوه‌نی ژێرخانی س����ه‌ربازییه‌و هێزێكی پێش����مه‌رگه‌ی پیش����ه‌یی‌‌و نیش����تمانی‌‌و دامه‌زراوه‌ییه كه متمانه‌و توانای به‌رگریكردنی له‌خۆی پێببه‌خش����ێت ،نه خاوه‌نی ژێرخانێكی ئابورییه كه ئاماده‌بێت خۆی بژیه‌نێت. س����ه‌ركردایه‌تی سیاس����ی ك����ورد له‌چون����ه گه‌مه‌كان����ی ناوچه‌ك����هو مانۆڕكردنه‌كانیش����یدا مایه‌پوچ بو ،نه یاریكردن له‌س����هر په‌تی س����وننهو توركی����ا كوردی پاراس����ت ،ن����ه فرۆش����تنی نه‌وتیش داه����ات‌و موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی كوردستانی پێدابینكرا‌و نه ئه‌مه‌ریكاش دۆستایه‌تی كوردی له‌به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی سوننه له‌عێراقدا پێبایه‌ختر بو. ش����ۆكه‌كانی داع����ش ،ده‌ره‌نجام����ی ناش����ه‌فافیی‌‌و نادادپه‌روه‌ری����یو نادیموكراسیبونی هه‌رێمی كوردستانه ،ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵتی كوردی له‌ماوه‌ی ئه‌م بیس����ت س����اڵه‌ی رابردودا ش����ه‌فاف‌و دادپه‌روه‌رو دیموكراسی بوایه‌‌و نوخبه‌ی ده‌س����ه‌اڵتدار ته‌نها خه‌می به‌تااڵنبردنی س����ه‌روه‌ت‌و سامانی ئه‌م واڵته‌یان نه‌بوایه ،رۆژمان به‌م ڕۆژه نه‌ده‌گه‌یش����ت‌و ده‌مانتوانی به‌هێزترو كارامه‌تر مامه‌ڵه‌مان له‌گه‌ڵ مه‌ترس����ییه‌كانی داعش‌و روداوه‌كان بكردایه، نه‌ك ئه‌وه‌ی جارێكیتر ببینه‌وه‌و به‌به‌شێكی بچوك له‌گه‌مه‌یه‌كی گهوره كه له‌ئاستی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس����تدا روئه‌دات‌و له"گه‌مه‌ی نه‌ته‌وه‌كاندا" وه‌ك "داش" به‌كاربهێنرێین‌و بخرێینه خزمه‌تی ستراتیژ‌و ئه‌جنده‌یه‌كی ناوچه‌یی‌‌و نێوده‌وڵه‌تیه‌وه ،به‌بێ ئه‌وه‌ی پێشوه‌خت ده‌ستكه‌وته‌كانمان دیاربێ.
ه له‌ئه‌وروپا نوێنهری ئاوێن شوان حه‌مه ـ نه‌رویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوه‌گه‌رمیانی ،سەردەشت عوسمان ،سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر
تااڵنمان کەن بەرزان هەستیار ئاخر ئێمە لەوەتەی هەین لە تااڵنچییەکەوە..... ئەدرێینە دەست تااڵنچییەکی تر لە کۆشی دەعبایەکەوە هەڵئەدرێینە ئامێزی دەعبایەکی تر تااڵنمان کەن ،منەتتان بە تۆزی سەر نەعلە جێماوەکانی دایکم تااڵنمان کەن....، ئۆباڵ بەگەردنم ئێمە لە زومرەی گوناهکارانین و ئێوە ئەهلی نوور و ئیمان! ئێمە لە بنەچەی خوێنمژانین و ئێوە لە داوێنی فریشتە کەوتوونە خوار! تااڵنمان کەن، مێژووتان شەرمەزار مەکەن ،تااڵنمان کەن ئاخر ئێوە بە کۆڵ و باری فەرهوودەوە لە خۆتان ئەچن بە چنگوپەلی سوورەوە ئەچنەوە سەر باپیرە گەورەتان.....، تااڵنمان کەن
دۆشەکڵەیەکی دڕاویش لە ماڵمانا مەهێڵنەوە بەش���ی ت���ارەت و دەس���تنوێژێکیش ،ئ���او ل���ە تەنکێکانمانا جێمەهێڵن تااڵنمان کەن، سانتی و دایبی کچ و مناڵەکانمان، بەرماڵ وگۆچانی پیر و کەفتەکارەکانمان و ڕیقنەی مریشکەکانیشمان حەاڵڵتانە ! ئێمەی "زندیق" لە کونجی ئیلحادەوە هاوار ئەکەین ... تااڵنمان کەن ! دەرگای ژووری نووستنمان لە گرێژەنە بەرن....، با بەڕووتی بمانبینن ،هەر بە ڕووتییش تااڵنمان کەن تا ڕۆژی" نەفخی سوور" بە ڕووتی بسووڕێینەوە و ئێمەی " اسفل السافلین" بە ڕووتی بچینە بەر قاپیی خودا و ئێوەی نوورانییش غەرقی ڕووباری "شرابا گهورا" بن تااڵنمان کەن، ئێمە بەتااڵنکراویی جوانترین، بەتااڵنکراویی گەرمتر هەناسە ئەدەین!
ئاوگوستی ٢٠١٤
ریکالم