ریکالم
میر خۆی ب ه کورد نازانێت
www.awene.com
رۆژنامه‌یه‌كی سیاسیی گشتییه کۆمپانیای ئاوێن ه ده‌ریده‌کات
ژماره ()449 سێشەممە 2014/10/21
ناكۆكی ی په‌كه‌كه‌و پارتی نایه‌ڵێت الیه‌نه‌كان ی رۆژئاوا بگه‌نه رێككه‌وتن
2
سه‌رۆکی په‌رله‌مان: دور له‌وروژاندن ده‌ستور هه‌موار ده‌کرێته‌وه
4
نهێنی خۆكاندیدنه‌كردنه‌و‌هی تاڵه‌بانی بۆ سه‌رۆك كۆماریی ئاشكراده‌بێت
6
6
به‌شێك له‌به‌رپرسانی داعش له‌جه‌له‌وال‌و داقوق‌و حه‌ویج ه كوردن
3 509ملیۆن دۆالری پرۆژه‌كانی پرتۆ دۆالر دیار نه‌ماوه 8
ی هاتوچۆی داهات سلێامنی 60%بۆ 70% كه‌میكردوه
9
هیزێکی پێشمه‌رگه له‌جه‌له‌وال به‌ش���ێك له‌به‌رپرس���انی ده‌وڵه‌ت��� ی ئیسالمیی ناس���راو به‌داعش له‌سنوری جه‌ل���ه‌والو داقوق‌و حه‌ویج���ه ،كوردن‌و پۆستی ئیداریی‌‌و س���ه‌ربازیی گرنگیان ل���هو ناوچان���ه‌دا پێس���پێرراوه‌‌و له‌ناو داعشدا به"ئه‌نسار" ناوده‌برێن. ئاوێن���ه ،گه‌رمی���ان :به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری پۆلیسی به‌رگریی‌‌و شارستانیی ناحیه‌ی تازه‌خورماتوی سه‌ر به‌پارێزگای كه‌ركوك س���ۆران جه‌الل به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه
به‌شێكی به‌رچاو له‌به‌رپرسه‌كانی داعش ك���وردن‌و خاوه‌نی پله‌ی س���هربازییو پۆس���تی گرنگن له‌قه‌زاكانی حه‌ویجه‌‌و داقوق‌و ناحیه‌ی یه‌نگیجه‌‌و جه‌له‌وال. ناوبراو وتی "هیچ هێزێكی سه‌ربازیی عێراق���یو كوردس���تانی وه‌ك س���وپا‌و پێش���مه‌رگه له‌نێ���و ناحی���هی داقوق بون���ی نیی���ه ،ته‌نها پۆلی���س‌و چه‌ند فه‌رمانگه‌ی���ه‌ك نه‌بێت چه‌ك���داری تێدا نه‌ماوه ،هێزی پێش���مه‌رگه له‌باشوری
ناحیه‌كه جێگیركراون". ئه‌و به‌رپرس���ه ئه‌وه‌ش���ی بۆ ئاوێن ه ئاش���كراكرد كه "به‌رپرسه‌كه‌ی داعش له‌ناحی���هی یه‌نگیج���هی به‌رامب���ه‌ر دوزخورماتو ناوی (به‌هجه‌ته)و كورده‌و خه‌ڵكی ناوچه‌ی گه‌رمیانه ،به‌رپرسه‌كه‌ی داقوقی���ش ناوی (محه‌م���ه‌د نه‌عمانه) له‌عه‌ش���یرتی زه‌ن ،دادوه‌ری داع���ش له‌ق���ه‌زای حه‌ویجه‌ش ن���اوی (ئه‌حمه‌د عاس���ی عه‌لی چۆڵمه‌كی)ی���هو كورده‌و
خه‌ڵكی كه‌ركوكه ،قایمقامه‌كه‌شی ناو ی (ئه‌ب���و عه‌بدوڵاڵی كوردی)یه‌‌و خه‌ڵكی سه‌یدس���ادقه ،به‌رپرس���ه‌كه‌ی ناحیه‌ی سه‌عدییه‌ش ناوی (ئه‌بو عه‌بدوڵاڵ)یه‌‌و كورده كه پێش���تر له‌ناحیه‌ی خورماڵ كاری نه‌وتفرۆش���یی ك���ردوه .حاكمی ش���ه‌رعیی ناحیه‌ی عه‌باسییه‌ش ناوی (پشتیوان عه‌دنان)ه. هه‌روه‌ه���ا عه‌می���د س���ه‌رحه‌د قادر به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی قه‌زاو ناحیه‌كانی
كه‌رك���وك ئه‌و زانیارییان���هی بۆ ئاوێنه ناده‌نه كورده‌كان". له‌ناو ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امیی ناس���راو پشتڕاس���تكرده‌وه‌‌و وت���ی "به‌ڵ���ێ له‌و ی ناحیه‌ی ره‌شاد‌و به‌داعش دو جۆر چه‌كدار هه‌ن ،ئه‌وانه‌ی ناوچانه‌و له‌س���نور ناحیه‌ی مه‌ال عه‌ب���دواڵش كورد هه‌بوه لهدهرهوه هاتون پێیانده‌ڵێن "موهاجیر"و له‌به‌شی س���ه‌ربازیی پله‌دار بوه ،به‌اڵم ئه‌وانه‌ی الی كورده‌وه چونه‌ته نێویانه‌وه پێیانده‌ڵێن "ئه‌نسار". ژماره‌یان نازانین". ئه‌م���ه له‌کاتێکدایه که به‌رپرس���انی وتیش���ی "به‌دڵنیایی���هوه چه‌كداری ی وه‌زاره‌تی ئه‌وق���اف ڕایانگه‌یاندوه 400 ك���وردو ئه‌فغانیی‌‌و چیچانی���یو بیان له‌س���نوری قه‌زای حه‌ویجه هه‌ن ،به‌اڵم گه‌نجی ک���ورد تا ئێس���تا چونه‌ته ناو پۆس���ت‌و به‌رپرس���یارێتیه یه‌كه‌مه‌كان داعشه‌وه‌و 70که‌سیان لێکوژراوه
سه‌عد ی پیره :بارزان ی "دابه‌زین ی نرخ ی نه‌وت ماڵوێرانی ی به‌دوا ی خۆیدا ده‌هێنێت بۆ عێراق" ئاگای له‌راگه‌یه‌نراوه‌كه ی سه‌رۆكایه‌تی ههرێم نه‌بوه
چه‌ند رۆژێكه نرخی نه‌وت له‌بازاڕه‌كان ی جیهاندا دابه‌زینی به‌رده‌وام به‌خۆوه ده‌بینێت‌و ب���ه‌راورد به‌چه‌ند مانگێك له‌مه‌وبه‌ر ه���ه‌ر به‌رمیلێك 30دۆالر دابهزیوه ،ش���اره‌زایه‌كی بواری نه‌وت ده‌ڵێ���ت "ئه‌م دابه‌زین���ه ماڵوێرانیی ب���ه‌دوای خۆی���دا ده‌هێنێ���ت بۆ ئه‌و واڵتانه‌ی به‌ش���ێوه‌یه‌كی س���ه‌ره‌كیی پش���ت به‌ن���ه‌وت ده‌به‌س���تن وه‌ك عێراق". ئاوێن���ه ،س���لێمانی :د.قه‌ی���وان س���یوه‌یلی ش���اره‌زای بواری نه‌وت له‌وتارێكیدا سه‌باره‌ت به‌هۆكاره‌كانی دابه‌زین���ی نرخ���ی ن���ه‌وت ،كه له‌م ژماره‌یه‌ی ئاوێن���ه‌دا باڵوكراوه‌ته‌وه، ئاماژه ب���هوه ده‌كات واڵتێكی وه‌ك کێڵگه‌یه‌کی نه‌وت‌و گاز له‌کوردستان عێراق ك���ه ته‌نها چ���اوی له‌داهاتی فرۆش���ی نه‌وته ،چه‌ند نرخی نه‌وت دابه‌زێت ،به‌هه‌م���ان ئه‌ندازه داهاتی له‌میزانیه‌ی س���ااڵنه‌ی خۆیدا ،نرخی سااڵنه‌ی كه‌م ده‌كات‌و خه‌رجییه‌كانی نه‌وتی به‌سه‌روتر له 100دۆالر بۆ هه‌ر به‌رمیلێك خه‌ماڵندوه كه به‌راورد به له‌داهاته‌كانی گه‌وره‌تر ده‌بێت. له‌م وت���اره‌دا هاتوه ك���ه "عێراق 80دۆالری ئه‌م���ڕۆ بۆ هه‌ر به‌رمیلێك ناونیشان :سلێامنی گه‌ڕه‌کی شۆڕش -به‌رامبه‌ر ئاماده‌یی شۆڕشی کوڕان
س���ه‌عدی ئه‌حم���ه‌د پی���ر ه جه‌ختده‌كات���هوه ك���ه ههم���و ئ���هو كۆمه‌ك���ه س���ه‌ربازییانه‌ی له‌هه‌رێم���هوه ره‌وان���هی كۆبان���ی كراون ،ه���ی یه‌كێتیی بون‌و ئااڵی یه‌كێتیی���ان به‌س���هرهوه بوه ،ئه‌و ده‌ڵێ���ت "بارزانیو س���ه‌رۆكایه‌تی ههرێم ئاگای���ان له‌راگه‌یه‌نراوه‌كه‌ی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێ���م نه‌ب���وه، به‌ڵكو ئهوه له‌س���ه‌رچاوه‌یه‌كه‌وه‌یه بۆ دروس���تكردنی گرژیی له‌نێوان یه‌كێتیی‌‌و پارتی". ئاوێن���ه ،س���لێمانی :ئه‌ندام���ی مه‌كته‌ب���ی سیاس���یی یه‌كێتی���ی ی نیش���تیمانیی كوردستان سه‌عدی ئ���ه‌وا دوچ���اری %20له‌كه‌مهێنان داهات ده‌بێت كه بۆی پڕناكرێته‌وه" پی���ره له‌چاوپێكه‌وتنێكی تایبه‌ت به‌ئاوێنه‌دا رایگه‌یاند كه به‌رپرسه لۆكاڵیی���ه‌كان بارژگری���ی له‌نێوان
8
ته‌له‌فۆن 3201274 :
هێزه‌كان���ی پارت���یو په‌كه‌ك���ه دروس���تده‌كه‌ن ،ئ���هو وت���ی "ئه‌و به‌رپرس���ه لۆكاڵییان���ه نایانه‌وێت ددانی پێدا بنێن كه خۆیان شكاون، هه‌روه‌ها نایانه‌وێت ددانی پێدا بنێن كه خه‌ڵكێكی تر له‌وێیه ،له‌كاتێكدا له‌سه‌ر چیای ش���ه‌نگال یه‌كێتیی، پارتی ،په‌یه‌ده‌و په‌كه‌كه‌ی لێیه". وتیشی "نكوڵیكردنی هه‌ر الیه‌نێك له‌الی���ه‌ن الیه‌كی ت���ره‌وه ،كارێكی نادروس���ته‌و پێویست ناكات .بۆیه ئهوه مه‌سه‌له‌یه‌كی زۆر بنه‌ڕه‌تیی نی���ه ،به‌ڵكو هه‌ندێك به‌رپرس���ی لۆكاڵیین كه ده‌یانه‌وێت ئیعالنه‌كه ئه‌وان بیكه‌ن ،نه‌ك شه‌ڕه‌كه".
ره‌خن ه له‌ره‌خنه‌ی ئیسالمی
13 ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی به‌شانازییه‌و ه كۆیله‌كردن‌و كه‌نیزه‌ككردنی كچان‌و ژنانی ئێزیدیی ڕاگه‌یاند!
3
کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
12
تیراژ4500 :
2
تایبه‌ت
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
ناكۆكیی په‌كه‌كه‌و پارت ی نایه‌ڵێت الیه‌نه‌كان ی رۆژئاوا بگه‌نه رێككه‌وتن ی توركیا ،ئه‌مه‌ریكا كوردی رۆژئاوا به‌هێز ده‌كات ی خواست به‌پێچه‌وانه ئا :ئاوێنه سه‌ره‌ڕای تێپه‌ڕینی نزیكه‌ی هه‌فته‌یه‌ك به‌سه‌ر ده‌ستپێكی گفتوگۆی الیه‌نه‌كان ی ته‌ڤد‌هم‌و ئه‌نه‌كه‌سه‌دا له‌شاری دهۆك، هێشتا ئه‌وان نه‌گه‌یشتونه‌ته رێككه‌وتنی كۆتایی ،سیاسه‌تمه‌دارێكی رۆژئاوای كوردستان‌و ئاگادار له‌ڕه‌وتی گفتوگۆكان ده‌ڵێت "ناكۆكیی په‌كه‌كه‌و پارتی هۆكارێكی سه‌ره‌كییه كه نایه‌ڵێت الیه‌نه‌كانی رۆژئاوا بگه‌نه رێككه‌وتن". عه‌بدولباقی یوس���ف ئه‌ندامی مه‌كته‌ب ی سیاسی پارتی كورد له‌سوریا به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند ك���ه گفتوگۆكانی دهۆك له‌نێوان ئه‌نجومه‌نی نیش���تمانی كورد له‌س���وریا "كه چه‌ن���د پارت‌و الیه‌نێك���ی كوردیرۆژئاوای نزی���ك له‌پارتی له‌خۆده‌گرێت"، له‌گه‌ڵ الی ته‌ڤ���ده‌م "ك���ه په‌ی���ه‌ده‌و چه‌ن���د رێكخراوێك���ی نزی���ك له‌په‌كه‌ك���ه کۆبونه‌وه‌ی الیه‌نه کوردییه‌کانی رۆژئاوای کوردستان به‌سه‌رپه‌رشتی بارزانی له‌دهۆک له‌خۆده‌گرێ���ت" ،زۆر به‌زه‌حم���هت به‌ره‌و س���ێ كانتۆن���هی په‌ی���ه‌ده دایمه‌زراندوه ب���كات ،به‌وپێیه‌ی یه‌په‌گ���ه ته‌نها هێزی پێش ده‌چێت". به‌پێ���ی لێدوانی ناوبراو له‌كۆی س���ێ وه‌ك ئه‌نجومه‌ن��� ی پارێزگاكان���ی هه‌رێمی به‌رگریكردنه له‌رۆژئاواو كورد پێویس���تی خاڵی گرنگ له‌گفتوگۆكان���دا دو خاڵیان كوردس���تانیان لێبێ���ت .خاڵ���ی ه���هره به‌فره هێزیی نییه. زۆرێ���ك له‌چاودێ���ران پێیانوای���ه كه گه‌یشتنه رێككه‌وتنی الیه‌نه‌كان ئاسانتره‌و ئاڵۆزی ئه‌م گفتوگۆیانه‌ش كه گه‌یش���تنه تا ئه‌ندازه‌یه‌ك ره‌زامه‌ندیی هه‌مو الیه‌كی رێككه‌وتن���ی كۆتایی ئه‌س���ته‌م ده‌كات ،گرفتی سه‌ره‌كی ئه‌م گفتوگۆیانه‌ی دهۆك له‌س���هره ،كه ئه‌ویش فره‌یی سیاس���یو "پێكهێنانی هێزێكی هاوبه‌شه له‌ڕۆژئاوای ده‌گه‌ڕێت���هوه بۆ ئهوهی ك���ه الیه‌نه‌كان پێكهێنان���ی ئی���داره‌‌و رێبه‌رایه‌تییه‌ك���ی كوردس���تان" ،ك���ه پێناچێ���ت پهیهده ل���ه‌ڕوی بڕیاردان���هوه س���ه‌ربه‌خۆنین، هاوبه‌ش���ه بۆ رۆژئاوای كوردستان‌و ئه‌و به‌ئاس���انیی رێككه‌وتن له‌سه‌ر ئه‌م خاڵه هه‌ریه‌كه‌و مه‌رجه‌عی خۆیان ههیهو به‌بێ
رۆژئاوای كوردستان له‌ژێر فه‌رمانده‌ییه‌ك ی هاوبه‌ش���دا قبوڵكرد ،به‌اڵم له‌سه‌ر ئه‌رزی واقیع جێبه‌جێی نهكردو ره‌تیانكرده‌وه". هۆكاری ئاماده‌بونی ئێستای په‌یه‌ده‌شی له‌گفتوگۆكانی دهۆكدا گه‌ڕانده‌وه بۆ ئه‌و دۆخه خراپه‌ی ئ���ه‌م الیه‌نه‌ی تێكه‌وتوه، ئه‌و وتی "ئێس���تا رژێمی سوریا هاوكاریی ن���اكات ،توركی���ا هه‌ڕه‌ش���هی لێده‌كات، ئه‌مه‌ریكیه‌كانی���ش ئاگاداریانكردونه‌ته‌وه كه به‌مه‌رجێك هاریكاریی كورد له‌ڕۆژئاوای كوردس���تان ده‌ك���ه‌ن ،فره‌یی سیاس���ی تێدا په‌یڕه‌و بكرێ���ت‌و الیه‌نه‌كانی تریش له‌پرۆس���هی به‌ڕێوه‌بردندا به‌شداربكرێن‌و ماڵی كورد رێكبخرێته‌وه". وتیش���ی "ئه‌مه‌ریكا فش���ار ده‌هێنێت كه پێویس���ته رێكبكه‌وین ،تا ئه‌و كارته له‌ده‌س���ت توركیا ده‌ربهێنرێت كه پهیهده به‌ش���ێكه له‌په‌كه‌كه‌و نابێ���ت هاوكاریی بكرێ���ت ،ئه‌مه‌ری���كا ده‌خوازێ پش���تی كورد بگرێ���ت‌و به‌پێچه‌وانه‌ی خواس���تی توركیا ،كوردی رۆژئ���اوا به‌هێز ده‌كات، ئ���هو هاوكاری���یو بۆردومانانه‌ش���ی كه له‌م چه‌ند رۆژه‌ی راب���ردودا به‌ڕێژه‌یه‌كی گه‌ڕانه‌وه ب���ۆ ئه‌و مه‌رجه‌عانه‌‌و وه‌رگرتنی رێكبكه‌وین". ناوبراو مه‌سه‌له‌ی رۆژئاوای كوردستان به‌رچاو ئه‌نجامی���داوه په‌یوه‌ندیی هه‌بوه ره‌زامه‌ندیی���ان ناتوان���ن پابه‌ندبن به‌هیچ به‌مه‌سه‌له‌یه‌كی زۆر ئاڵۆز وه‌سف ده‌كات ،به‌ده‌س���تپێكی گفت���وگاكان‌و ره‌وت���ی جۆره رێككه‌وتنێكه‌وه. عه‌بدولباقی یوس���ف وتی "له‌ڕۆژئاوای ك���ه زی���اد له‌كاراكته‌رێك���ی ناوخۆی���یو به‌ره‌وپێش���چونی ئه‌و گفتوگۆیانه‌شه‌وه، كوردستان ،په‌كه‌كه‌و پارتیو یه‌كێتییش ده‌ره‌كی تێكه‌ڵ به‌هاوكێش���ه سیاس���یو گواس���تنه‌وه‌ی چه‌كی���ش ب���ۆ كۆبان���ی رۆڵیان هه‌یه ،واڵتانی ده‌وروبه‌ریش وه‌ك سه‌ربازیه‌كانی ده‌بن ،ئه‌و وتی "ههرچهنده له‌دوێنێ���دا ئاماژه‌یه‌كی دڵخۆش���كه‌ره كه توركیاو ئێران‌و س���وریا به‌هه‌مانش���ێوه پهیهده رێككه‌وتننامه‌ی یه‌كه‌می هه‌ولێری گفتوگۆكان به‌ره‌وپێشچونیان به‌خۆیانه‌وه رۆڵی���ان هه‌ی���ه ،ئه‌وان���ه نایه‌ڵ���ن ئێم ه ئیمزا ك���رد ك���ه هێزێك���ی به‌رگریی بۆ بینیوه".
بۆچی هه‌ڵوێستی توركیا به‌رامبه‌ر كۆبان ی گۆڕا؟ ئا :ئاوێنه رێگه‌دان به‌هێزی پێشمه‌رگه بۆئهوهی له‌خاكی واڵته‌كه‌یه‌وه بچنه كۆبانی‌‌و شه‌ڕی چه‌كدارانی داعش بكه‌ن، به‌گۆڕانێكی ڕیشه‌یی وه‌سفده‌كرێت له‌هه‌ڵوێستی توركیا به‌رامبه‌ر كۆبانی‌‌و جه‌نگی دژی داعش. چاودێ���ران‌و ش���رۆڤه‌كاران ،هۆكار ی ئ���ه‌م گۆڕان���ه له‌هه‌ڵوێس���تی ئه‌نكه‌ره ده‌به‌س���تنهوه به‌چه‌ن���د خاڵێك���هوه،
له‌وان���ه‌ش گوش���اره به‌رده‌وامه‌كان���ی ئه‌مه‌ریكا كه‌به‌س���ه‌رچاوه‌یه‌كی سه‌ره‌ك ی دابینكردنی چه‌ك داده‌نرێت بۆ توركیا، هه‌روه‌ه���ا ئه‌و ناڕه‌زاییان���هی له‌ناوخۆی توركیا سه‌ریانهه‌ڵدا به‌هۆی بێهه‌ڵوێستیی به‌رامبه‌ر شه‌ڕی كۆبانی ،پاشان توركیا نایه‌وێت ئه‌و پرۆسه‌ی ئاشتییه‌ی له‌گه‌ڵ په‌كه‌كه رایگهیاندوه ،پوچه‌ڵ ببێته‌وه. ف���ادی هاكورا ،به‌رپرس���ی پ���رۆژه‌ی توركیا له‌خانه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی چاسمان له‌له‌ن���ده‌ن پێیوای���ه" ،توركیا به‌رده‌وام به‌رهه‌ڵس���تیی ده‌ك���رد له‌به‌رامب���ه‌ر
گوش���اره‌كان ب���ۆ هاریكاریكردن له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانێتی���ی نێوده‌وڵه‌تی���ی دژی داعش ،به‌اڵم س���ه‌ره‌نجام راس���تیه‌كان خۆیان سه‌پاند". هه‌روه‌ها ئام���اژه‌ی به‌وه‌ش كردوه كه "توركیا نایه‌وێت دانوستانه‌كانی ئاشتی له‌گه‌ڵ په‌كه‌كه هه‌ڵبوه‌ش���ێته‌وه به‌هۆی ئه‌و په‌ره‌س���ه‌ندنانه‌ی له‌ش���اری كۆبانی روده‌ده‌ن". له‌الیه‌ن خۆیش���یهوه ئارۆن ش���تاین، له‌په‌یمانگ���هی ش���اهانه‌ی له‌ن���ده‌ن بۆ لێكۆڵین���هوهی به‌رگریی‌‌و ئاس���اییش،
به‌س���ایتی تای���م-ی راگه‌یان���دوه" ،ئه‌و بڕیاره نوێیه‌ی توركیا زیاتر ده‌ره‌نجامی په‌راوێزخس���تنی توركیای���ه" ،به‌تایبه‌ت ك���ه له‌چه‌ن���د رۆژی راب���ردودا توركیا شكتس���یهێنا ل���هوهی ببێت���ه ئه‌ن���دام له‌ده‌سته‌ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان. ئ���ارۆن ده‌ڵێ���ت ،ئێس���تا ئه‌مه‌ریكا سیاس���ه‌تێكی تایب���هت پی���اده‌ده‌كات، ئه‌وی���ش ئهوهی���ه كه "له‌گه‌ڵ���م ده‌بیت یان نا ،ئێم���ه ئه‌نجام���ی كۆتاییه‌كه‌ی ده‌بینین".
ی ی داعش له‌رۆژهه‌اڵت ئه‌میر كوردستان ده‌ستگیر ده‌كرێت هێ����زه ئه‌منیه‌كان����ی ئوس����تان ی كوردس����تان رایانگه‌یان����د ك����ه ئه‌می����ری داعش����یان له‌ش����اری س����ه‌قزی رۆژهه‌اڵتی كوردس����تان ده‌ستگیركرد ،كه ده‌یویست له‌دژی كۆماری ئیسالمی ئێران جموجۆڵ بكات. ئاوێن����ه ،كوردنی����وز :به‌پێ����ی هه‌واڵێك كه له‌سایتی كوردنیوزی فارسی باڵوكراوه‌ته‌وه ئه‌م ئه‌میره
له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌س����ێكدا خه‌ریكی پڕوپاگه‌نده‌كردن بون بۆ ده‌وڵه‌ت ی ئیسالمیی ناسراو به‌داعش‌و له‌كاتی ده‌ستگیركردنیاندا چه‌ند بهیاننامهو چه‌كیشیان پێبوه. س����ایته‌كه به‌بێ ئ����هوهی ناوی كه‌سی ده‌ستگیركراو ئاشكرابكات‌و به"ئه‌میر" ناوی ده‌بات ،ئاماژه بهوه ده‌كات كه یه‌كێك بوه له‌په‌یڕه‌وانی گروپه سه‌له‌فیه‌كانی كوردستان.
ریکالم
هه‌نوکه
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
3
میر خۆ ی به‌كورد نازانێت "کاردانه‌وه‌یه به‌رامبه‌ر به‌وه‌ی به‌سه‌ر شه‌نگال هات" ئا :ئاوێنه لێدوانه‌كان ی میر ته‌حسین به‌گ ی میر ی ئێزیدیان له‌عێراق‌و جیهان سه‌باره‌ت بهوه ی ك ه ئێزیدی ی "كورد" نین ،ده‌رهاویشته ی ئه‌و دۆخه‌ی ه ك ه ئێزیدیه‌كان ی تێكه‌وتوه‌و ئه‌وان ی له‌كوردبون دڵساردكردوه‌ته‌وه ،ملمالنێ ی په‌كه‌كه‌و پارتییش ئه‌وان زیاتر كه‌رت‌و په‌رت ده‌كات. میر ته‌حسین به‌گ له‌میانه ی به‌شداریكردن ی له‌به‌رنامه‌یه‌كدا ،له‌شار ی هانۆڤه‌ر ی ئه‌ڵمانیاو‌ه به‌كه‌ناڵ ی ئه‌لعه‌ره‌بی����ه ی راگه‌یاند ك ه "ئێمه ی ئێزید ی نه‌ت����هوهو ئاینێك���� ی جوداین ،كوردو عه‌ره‌ب برامانن"! ئه‌و خۆ ی به‌كورد نه‌زانی ،ئه‌م هه‌ڵوێسته ی ب����ه‌دوا ی ئ����هو زنجی����ره روداوه‌دا دێ����ت ك ه له‌ش����ه‌نگال‌و ناوچه‌كان���� ی موس���� ڵ به‌س����ه‌ر ئێزیدیه‌كاندا هات ،كاتێك چه‌كداران ی ده‌وڵه‌ت ی ئیسالمی ی ناسراو به‌داعش هێرش ی كرده سه‌ر ناوچه‌كانیان‌و پێش����مه‌رگ ه به‌رگرییان نهكردو ژن‌و منداڵ���� ی ئه‌وانی����ان له‌به‌رده‌م داعش����دا به‌ته‌نها به‌جێهێشت. پێش����تریش ئێزیدیه‌كان له‌چه‌ند بۆنه‌یه‌كدا ناڕه‌زای ی خۆیان به‌رامبه‌ر به‌چه‌ند هه‌ڵوێست‌و ج����ۆر ی مامه‌ڵه‌كردنێ����ك ده‌ربڕیب����و ك���� ه له‌كوردس����تاندا به‌رامبه‌ری����ان ئه‌نجامدراب����و، ئێزیدی����ه‌كان ل����هوه ن����اڕاز ی بون ك���� ه چه‌ند جارێ����ك له‌وتار ی ئاینی����ی هه‌ندێك بانگخوازو پی����او ی ئایین����یو ته‌نان����هت دکتۆرێکی وه‌ک عه‌ب����دول واحیدیش س����وكایه‌تییان به‌رامبه‌ر كرابو ،ب����ه‌اڵم حكومه‌ت ی هه‌رێ����م هیچ جۆره لێپێچینه‌وه‌یه‌ك ی به‌رامبه‌ر بهو كه‌سان ه نهكردو له‌الیه‌ن رۆشنبیران‌‌و ریکخراوه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌یش����هوه هیچ جۆره که‌مپه‌ینێک نه‌کرا بۆ ب ه دادگاییکردنی ئه‌و که‌س����انه ،سا ڵ به‌دوا ی س����اڵیش ل����ه1991هوه تا ئێس����تا له‌زۆربه ی داموده‌زگاكان���� ی حكوم����هتو په‌رله‌مان����ی كوردستانیش����دا رۆڵ‌و بونی����ان س����نوردارتر كراوه‌ته‌وه .به‌اڵم س����ه‌ره‌ڕا ی ئه‌وه‌ش زۆربه ی رۆش����نبیران ی ئێزید ی پێیانوای ه هه‌مو ئه‌مان ه ناكات ه ئهوه ی ك ه ئێزید ی پش����ت له‌كوردبون ی خۆ ی بكات. كه‌ریم س����لێمان ئه‌ندام ی جڤات ی ئێزیدییان به‌ئاوێنه ی راگه‌یاند ك ه "هه‌مو كه‌س‌و میریش له‌پێش����یانه‌و‌ه ده‌زانن ئێزی����د ی كوردن ،ئه‌م ه بابه‌تێك ه یه‌كالییبۆته‌وه". س����ه‌باره‌ت به‌ه����ۆكار ی لێدوانه‌ك����ه ی میر له‌م كات����ه‌دا ،ئه‌و وت ی "به‌ب����ڕوا ی من ئه‌گه‌ر میر هه‌ندێ����ك ناڕه‌زایی‌‌و گازنده‌ش���� ی هه‌بێت له‌سه‌ر چه‌ند مه‌س����ه‌له‌یه‌ك به‌تایبه‌ت ی له‌سه‌ر
میر ته‌حسین به‌گ
کاره‌ساتی ئاواره‌بونی ئێزیدییه‌کان
به‌درێژایی سااڵنی رابردو ،ئێزیدییه‌کا ن به‌گشتی سه‌ر به‌پارتی‌‌و یه‌كێتیی بون، به‌اڵم دوای روداوه‌كانی شه‌نگال هه‌واداری په‌كه‌كه‌ش له‌ناویاندا دروستبوه
ئه‌و كاره‌س����اته ی به‌سه‌ر ش����ه‌نگال هات ،ك ه خه‌ڵكیی‌‌و ژن‌و منداڵ ی ئێم ه كه‌وتن ه ده‌س����ت داعش����هوهو دیل ك����ران ،س����ه‌ره‌ڕا ی ئه‌وه‌ش نابێ����ت لێدوان���� ی وا بدرێت ،چونك���� ه هه‌مو كه‌س خه‌ریك ی ش����ه‌ڕن‌و پێشمه‌رگ ه تا ئێستا 100ش����ه‌هید ی داوه بۆ ش����ه‌نگال 500 ،هه‌زار ئێزید ی ئاواره بون له‌كوردس����تان‌و خه‌ڵكییش ته‌خسیرییان نه‌كردوه‌و حكومه‌تی����ش ئه‌رك���� ی سه‌رش����ان ی خۆ ی خست ه ئه‌ستۆ ی سه‌ركردایه‌ت ی سیاس ی كوردو له‌سه‌رده‌م ی پادشایه‌تییه‌و‌ه تا ئێستا مامه‌ڵ ه جێبه‌جێ كردوه". به‌ش����ێك له‌رۆش����نبیران ی ئێزید ی پێیانوای ه ده‌س����ه‌اڵتداران ی هه‌ولێر ی به‌خیانه‌تكار ناوبرد له‌گه ڵ ده‌سه‌اڵتداران ده‌كات ،ئه‌ویش ده‌زانێت ك���� ه ملمالنێ���� ی په‌كه‌كه‌و پارت ی له‌س����ه‌ر ئه‌و ك ه "له‌پش����ت كاره‌سات ی شه‌نگاله‌وه‌ن له‌پێناو ئێم ه كوردی����ن ،ئه‌م قس����انه ی كاردانه‌و‌ه بو به‌رامبه‌ر بهوه ی به‌سه‌ر ئێزیدیه‌كاندا هات". قه‌ڵه‌مڕه‌وی ی ده‌سه‌اڵتیان له‌و ناوچانه ی ئێزید ی ئهوه ی چه‌كیان ده‌ستبكه‌وێت". له‌دوا ی كه‌وتن ی ش����ه‌نگاله‌وه ،ئێزیدیه‌كان كه‌ریم سلێمان له‌مباره‌و‌ه ئاماژه ی بهوه كرد نش����ینن له‌ده‌وروبه‌ر ی موس����ڵ ،ئێزیدیه‌كان به‌ره‌و په‌رتبون ده‌بات ،ئهوانهش���� ی ك ه ئێستا ك ه "هۆش����ه‌نگ برۆكا ،پێشتر راوێژكار ی میر له‌ئه‌ڵمانی����ا ك���� ه به‌س����ه‌ره‌كیترین ش����وێنی له‌ده‌وروبه‌ر ی میرن ك ه ماوه ی چه‌ند مانگێك ه نه‌بو ،ره‌خنه‌ش ی لێده‌گرت ،به‌اڵم ئێستا ئه‌وو ره‌وه‌ن����د ی ئ����ه‌وان داده‌نرێ����ت له‌ئه‌وروپ����ا، له‌ئه‌ڵمانیایه ،زۆربه‌یان له‌و راوێژكارو كه‌سانه‌ن چه‌ند كه‌س����ێك ی تریش له‌میر نزیكبونه‌ته‌وه" ،چه‌ن����د جارێ����ك خۆپیش����اندانیان ك����ردوه، ك���� ه له‌په‌كه‌ك����هوه نزیكن ،ك���� ه دیارترینیان ئه‌و وت ی "راست ه میر ته‌مه‌ن ی گه‌وره‌یه ،به‌اڵم به‌اڵم له‌و خۆپیش����اندانانه ی له‌ئه‌ڵمانیا كران "هۆشه‌نگ برۆكا"یه ،هۆشه‌نگ دوا ی كاره‌سات ی وه‌ك ناس����ین ی من میر زو كاریگه‌ری ی له‌سه‌ر بۆ پش����تیوانیكردن له‌ش����ه‌نگال نه‌یانهێش����ت ش����ه‌نگال له‌وتارێكی����دا ئۆباڵ���� ی روداوه‌كه ی ناكرێت ،ئه‌و ئه‌زمونێك���� ی دورودرێژ ی هه‌یه ،ئ����ااڵ ی كوردس����تان ل����هو خۆپیش����اندانانه‌دا
به‌رزبكرێت����هوه ،ئێس����تا ئاراس����ته‌یه‌ك له‌ناو ئێزیدیه‌كان����دا به‌دیده‌كرێت ب����ۆ ئهوه ی وه‌ك كه‌مایه‌تیه‌ك له‌گه ڵ مه‌س����یحی‌‌و شه‌به‌كه‌كان له‌الیه‌ن واڵتان ی رۆژئاواو‌ه ناوچه‌یه‌ك ی ئارامیان له‌ده‌ش����ت ی موس����ڵ بۆ پێكبهێنرێت ،هاوكات ئاراسته‌یه‌كیش هه‌ی ه بۆ نزیكبونهوه له‌په‌كه‌كه، ك ه ئه‌م حزب ه به‌رده‌وام كار ی له‌س����ه‌ر كردوهو ته‌نان����هت به‌رپرس����ی هێزه‌كان���� ی په‌كه‌كه‌ش له‌چیا ی شه‌نگال ،كه‌سێك ی ئێزیدیه‌‌و ئه‌ندام ی كۆنسه ی سه‌رۆكایه‌ت ی كه‌جه‌كه‌ی ه ك ه ئه‌ویش زه‌ك ی شه‌نگالییه. كه‌ری����م س����لێمان ئاماژه ب����هوه ده‌كات كه به‌درێژای���� ی س����ااڵن ی راب����ردو ،ئێزیدییه‌کان به‌گش����ت ی س����ه‌ر به‌پارتی‌‌و یه‌كێتی����ی بون، ب����ه‌اڵم دوا ی روداوه‌كان ی ش����ه‌نگال هه‌وادار ی په‌كه‌ك����ه‌ش له‌ناویاندا دروس����تبوه ،ئه‌و وت ی "ه����ه‌ر حزبه‌و هه‌وڵ����دهدات ئێزید ی له‌و حزب ی تریان دوربخات����هوه ،هه‌مو حزبه‌كان له‌هه‌وڵ ی ئه‌وه‌دان كاره‌سات ی ئێس����تا ی ئێزیدیه‌كان بۆ به‌رژه‌وه‌ندی ی خۆیان بقۆزنه‌وه".
ته‌مه‌نی 82ساڵه ،له‌ساڵی 1944هوه میری ئێزیدیه‌كانه ،كه دوای مردنی باوكی له‌ته‌مه‌نی یانزه ساڵیدا ئه‌و پۆسته‌ی پێسپێردراو “مایان خاتون”ی دایكی تا ته‌مه‌نی میر گه‌یشته 18ساڵی سه‌رپه‌رشتیی ده‌كرد. میر سه‌رۆكی دنیایی ئێزیدیانه‌‌و نوێنه‌رایه‌تیان ده‌كات له‌هه‌مو كۆڕ‌و كۆبونه‌وه‌كان‌و په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ واڵتان‌و تائیفه‌و خێڵه‌كاندا. میر ته‌حسین جگه له‌زمانی كوردی ،عه‌ره‌بیی‌‌و ئینگلیزیی‌‌و فارسیی ده‌زانێت .ساڵی 1962 بۆ یه‌كه‌مجار چوه‌ت ه ئه‌وروپا‌و بۆ ماوه‌ی ساڵێك له‌به‌ریتانیاو ئه‌ڵمانیا نیشته‌جێ بوه .له‌سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی 1970دا به‌شداریی له‌بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كورددا كردوهو دوای هه‌ره‌سی 1975یش ئاواره‌ی واڵتی ئێران بوه ،پاشان رویكردوه‌ته له‌نده‌ن‌و له‌ساڵی 1976هوه تا ساڵی 1981له‌وێ ماوه‌ته‌وه ،له‌و ساڵه به‌دواوه له‌الیه‌ن رژێمی سه‌دامه‌وه لێبوردنی بۆ ده‌ركراوه‌و گهڕاوهتهوه عێراق. له‌نێو ئێزیدیه‌كاندا میرایه‌تی به‌میراتییه‌‌و ئه‌م پۆسته له‌باوكه‌وه بۆ كوڕ به‌جێده‌مێنێت ،ئێستا حازمی كوڕی به‌جێنشینی میر ته‌حسین داده‌نرێت.
ی ئااڵی یه‌كێتییان بهسهرهوه بوه" "كۆمه‌كه‌كانی كۆبان سه‌عد ی پیره :بارزان ی ئاگای له‌راگه‌یه‌نراوه‌ك هی سه‌رۆكایه‌تی ههرێم نه‌بوه ئا :هاوكار حسێن سه‌عد ی ئه‌حمه‌د پیره ،ئه‌ندامی مه‌كته‌ب ی سیاسی ی یه‌كێتیی نیشتیمانی ی كوردستان ،جه‌ختده‌كاته‌و‌ه ك ه هه‌مو ئه‌و كۆمه‌ك ه سه‌ربازییانه ی له‌هه‌رێمه‌و‌ه ره‌وانه ی كۆبانی كراون، "ه ی یه‌كێت ی بون‌و ئااڵ ی یه‌كێتییان بهسهرهوه بوه" .ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كات ك ه بارزانیو سه‌رۆكایه‌ت ی ههرێم ئاگایان له‌راگه‌یه‌نراوه‌كه‌ی سه‌رۆكایه‌ت ی ههرێم نه‌بوه ،به‌ڵكو ئهوه "له‌سه‌رچاوه‌یه‌كه‌وه‌ی ه بۆ دروستكردن ی گرژی ی له‌نێوان یه‌كێتی‌‌و پارتی". ئاوێن���ه :به‌ڕا ی ت���ۆ ئ���هو یارمه‌تیی ه لۆجس���تیه ی گه‌یه‌نرای ه كۆبانی ،ه ی كێ بو؟ س���ه‌عد ی ئه‌حمه‌د پی���ره :ڕای ناوێت، ئهوه ه ی یه‌كێتی ی نیشتیمانی ی كوردستان بوو له‌الی���ه‌ن یه‌كێتیی���هوه ئاماده‌كرابو ب���ۆ خه‌ڵك ی كۆبان���یو له‌رێگ���ه ی هێزه ئاسمانییه‌كانه‌و‌ه ره‌وان ه كرا ،شته‌كانیش هه‌مو ی ئااڵ ی یه‌كێتییان بهسهرهوه بو. ئاوێنه :ئه ی بۆچ ی سه‌رۆكایه‌ت ی ههرێم ئه‌م هه‌وڵه ی ئێو‌ه به‌موزایه‌د‌ه ده‌زانێت؟ س���ه‌عد ی ئه‌حمه‌د پیره :ئهوه ئیش��� ی
س���ه‌رۆكایه‌ت ی ههرێم نیه ،ن��� ه جه‌ناب ی س���ه‌رۆك ی ههرێم ئاگا ی له‌و بابه‌ته‌ی ه ن ه سه‌رۆكایه‌ت ی ههرێم ،ئهوه رۆژنامه ی باس‌و ئه‌وانه ی له‌پش���ت رۆژنامه ی باس-ه‌وه‌ن هه‌وڵده‌ده‌ن ئه‌و ش���تان ه دروس���تبكه‌ن‌و زۆرجاری���ش هه‌وڵیانداوه ،ب���ه‌اڵم به‌ال ی ئێم���هوه گرنگی ی نیه .ه���ه‌ر الیه‌نێكیش ده‌یه‌وێت ش���ت بنێرێت بۆ كۆبانی ،رێگا هه‌یه ،با بیكه‌ن. ئاوێن���ه :ب���ه‌اڵم نوێن���ه‌ر ی په‌یه‌ده‌ش له‌هه‌رێم باس ی لهوه كردوه ك ه كۆمه‌كه‌ك ه دراب���وو رێگه‌یان نه‌ده‌داو هیچ رێگه‌یه‌ك ی س���ه‌ره‌كییه‌ك ه له‌نێوان یه‌كێتیی‌‌و پارتیدا په‌یه‌ده‌و په‌كه‌ك���ه ی لێیه ،هه‌ریه‌كێكیش ه ی الیه‌نێك ی دیاریكراو نه‌بوه؟ زه‌مینی ی نه‌ب���و .یه‌كێت ی له‌س���ه‌ره‌تاو‌ه بو ،پاشان بۆ خاوكردنه‌وه ی گرژییه‌كان له‌مان ه رۆڵ ی ئیجابی ی ده‌بینن .نكوڵیكردن ی سه‌عد ی ئه‌حمه‌د پیره :نه‌خێر ئه‌وه‌ش له‌رێگه ی په‌رله‌مان‌و كه‌ناڵ ه دیپلۆماسیی‌‌و كۆبونه‌وه‌یه‌ك ی س��� ێ قۆڵی��� ی ده‌كرێت‌و هه‌ر الیه‌نێ���ك له‌الیه‌ن الیه‌ك��� ی تره‌وه، ه ی (باس)ه ،ه ی نوێنه‌ر ی پهیهده نیه .سیاسییه‌كان ی پشتیوانی ی كۆبان ی كردوه ،ئینجا پێنج قۆڵی���ی له‌نێوان الیه‌نه‌كان ،كارێك ی نادروسته‌و پێویست ناكات .بۆی ه هیچ رێگرییه‌كیش نی ه بۆ به‌س���تن ی ئه‌و ئهوه مه‌س���ه‌له‌یه‌ك ی زۆر بنه‌ڕه‌تی ی نیه، بۆی ه ئه‌و لێدوانه‌و ئهوه ی س���ه‌رۆكایه‌ت ی ئیتر موزایه‌ده‌ك ه له‌كوێیه؟ ئاوێنه :له‌و كۆبونه‌وانه ی له‌گه‌ڵ پارت ی كۆبونه‌وانه ،ته‌نه���ا په‌یوه‌ندی ی به‌كاته‌و‌ه به‌ڵكو هه‌ندێك به‌رپرس��� ی لۆكاڵیین ك ه هه‌رێمی���ش له‌س���ه‌رچاوه‌یه‌كه‌وه‌یه ب���ۆ ده‌یانه‌وێت ئیعالنه‌ك ه ئه‌وان بیكه‌ن ،نه‌ك هه‌یه. دروس���تكردن ی گرژی ی له‌نێوان یه‌كێتی‌‌و ئه‌نجامتاندا ،چییان لێ به‌رهه‌مهات؟ ئاوێنه :له‌ئێس���تادا هه‌س���ت به‌جۆر‌ه شه‌ڕه‌كه. سه‌عد ی ئه‌حمه‌د پیره :چه‌ند لیژنه‌یه‌ك پارتی ،ئه‌و سه‌رچاوه‌یه‌ش دیاره. ئاوێن���ه :یه‌كێتیی‌‌و گۆڕان تا ئێس���تا دان���را ب���ۆ چاره‌س���ه‌ركردن ی كێش���ه ی گرژیی���ه‌ك ده‌كرێت له‌نێ���وان په‌كه‌كه‌و ئاوێنه :ئه‌و سه‌رچاوه‌ی ه كێیه؟ س���ه‌عد ی ئه‌حم���ه‌د پی���ره :بۆخۆتان هێرش���ه‌كان ی راگه‌یان���دن‌و ههم���و ئه‌و پارت��� ی له‌ده‌وروبه‌ر ی چیا ی ش���ه‌نگال ،گه‌یش���تون به‌چ ی بۆ رێككه‌وتن له‌س���ه‌ر پرس ی پارێزگار ی سلێمانی؟ كێشانه ی له‌ئاست ی په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت تێڕوانین ی ئێو‌ه له‌مباره‌یه‌و‌ه چییه؟ به‌دوایدا بچن. س���ه‌عد ی ئه‌حمه‌د پی���ره :یه‌كێتیی‌‌و سه‌عد ی ئه‌حمه‌د پیره :ئه‌و بارگرژییان ه ئاوێنه :ئه‌گه‌ر یه‌كێت��� ی ئه‌م توانایه ی هه‌ن ،بۆ ئهوه ی كۆتایی���ان پێبهێنرێت، ه ی به‌رپرس ه لۆكاڵییه‌كان ه دروستده‌كرێن ،گ���ۆڕان پێك���هوه ده‌توانن چاره‌س���ه‌ر ی هه‌یه ،بۆچ ی له‌س���ه‌ره‌تا ی ش���ه‌ڕ ی سه‌ر به‌گشتی ی كۆبونهوه ی باش بون. ئاوێنه :باس له‌كۆبونه‌وه ی س ێ قۆڵی ی نایانه‌وێ���ت ددان ی پێ���دا بنێن ك ه خۆیان ئ���هو مه‌س���ه‌له‌ی ه بكه‌ن‌و هی���چ الیه‌نێك كۆبانی ئه‌م یارمه‌تییه‌ی نه‌ده‌گه‌یاند؟ س���ه‌عد ی ئه‌حمه‌د پیره :ئه‌و ش���تان ه نێوان پارتیو یه‌كێتیی‌‌و گۆڕان ده‌كرێت ،ش���كاون ،هه‌روه‌ها نایانه‌وێت ددان ی پێدا ناتوانێت به‌ته‌نیا چاره‌س���ه‌ر ی كێش���ه ی بنێن ك ه خه‌ڵكێك ی تر له‌وێیه ،له‌كاتێكدا س���لێمان ی ب���كات ،بایی ئ���هوه زه‌مین ه پێویس���تیان به‌یه‌كێ���ك هه‌ب���و ك��� ه ئه‌م ه كه ی ده‌كرێت؟ س���ه‌عد ی ئه‌حمه‌د پی���ره :كۆبونهوه له‌سه‌ر چیا ی شه‌نگال یه‌كێتیی ،پارتی ،له‌ب���ارهو لێكنزیكبونه‌وه‌ی���ه‌ك هه‌ی ه بۆ بیانگه‌یه‌نێ���ت ،چونك��� ه كۆبان ی گه‌مارۆ
بۆ خاوكردنه‌وه‌ی گرژییه‌كان كۆبونه‌وه‌یه‌كی سێ قۆڵیی ده‌كرێت‌و ئینجا پێنج قۆڵیی له‌نێوان الیه‌نه‌كان
گه‌یش���تن به‌رێككه‌وتن .هه‌ر پێنج الیه‌ن ه سیاسییه‌كه‌ش پشویه‌ك ی ئیجابییان هه‌ی ه بۆ چاره‌سه‌ركردن ی كێشه‌كان ،به‌تایبه‌ت ی یه‌كێتیی‌‌و گۆڕان؟ ئاوێنه :ئه ی رۆڵ ی پارت ی له‌م نێوه‌نده‌دا چیه ،هیچ ده‌ستپێشخه‌رییه‌ك ی كردوه؟ س���ه‌عد ی ئه‌حم���ه‌د پی���ره :پارتییش ئه‌ندام��� ی هه‌ی ه ل���هو ئه‌نجومه‌نه ،تا ئه‌م چركه‌ساته‌ش نه‌مانبیستو‌ه هه‌وڵ ی ئهوه ی دابێت رۆڵێك ی سلبی ی ببینێت. ئاوێن���ه :چاوه‌ڕوانده‌ك���را به‌چون��� ی وه‌زی���ره ك���ورده‌كان بۆ به‌غدا ،پرس��� ی بودج ه چاره‌سه‌ر بكرێت ،دوایین زانیار ی لهوبارهیهوه چیه؟ سه‌عد ی ئه‌حمه‌د پیره :چاوه‌ڕوانده‌كرێت زه‌مین ه خۆشبكرێت بۆ چاره‌سه‌ر ،ره‌نگ ه له‌هه‌فت���ه ی داهات���و وه‌ف���د ی ههرێم ی كوردس���تان بچێت بۆ بهغداو ئه‌و كه‌ش‌و هه‌وا سیاس���ییه ی له‌به‌غدا به‌دیده‌كرێت ئه‌رێنییه‌و ئومێد هه‌ی ه بۆ چاره‌سه‌ركردن ی كێشه‌كان. ئاوێنه :كه ی یه‌كێتی ی كۆنگره ی خۆ ی ده‌به‌ستێت؟ س���ه‌عد ی ئه‌حم���ه‌د پی���ره :دوا ی كۆتاییهاتن ی كێش���ه ی داع���ش‌و نه‌مان ی مه‌ترسی ی له‌سه‌ر ههرێم ،یه‌كێتی ی ده‌بێت بیر له‌كۆنگر‌ه بكاته‌وه.
4
هەنوکە
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
سه‌رۆکی په‌رله‌مانی کوردستان:
دەستمانکردوە بەگفتوگۆکردن لەسەر پرسی پڕۆژەی دەستور ئا :ئاوێنه سه‌رۆکی په‌رله‌مانی کوردستان د.یوسف محه‌مه‌د له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "لیژنەی دارایی پەرلەمان‌و لیژنەی دەستپاکیی بەدوای گەندەڵیەکانی بواری خانەنشینیەوەن". ئاوێنه :لەماوەی دەستبەکاربونی ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستان ،کۆمەڵێک کێش���ە روی���ان لەهەرێمی کوردس���تان ک���رد ،ل���ەم ماوەی���ەدا کە کێش���ەکان زۆربون .گرنگترین کارەکانتان چی بون لەپەرلەمان؟ د.یوس���ف :دی���ارە الی هەمو الیەک رون‌و ئاشکرایە ،لەکاتی دەستبەکاربونی دەس���تەی س���ەرۆکایەتی‌و ئەم خولەی پەرلەم���ان کۆمەڵێک���ی زۆر کێش���ەی سیاس���یو ئابورییو س���ەربازیی ڕویان لەهەرێمی کوردستان کرد ،گرنگترینیان بریت���ی ب���و لەبڕینی بودج���ەو موچەی فەرمانبەران���ی هەرێم���ی کوردس���تان لەالی���ەن حکومەتی فیدڕاڵەوە ،کە ئەمە قەیرانێکی گەورەی دارایی لەکوردستان دروس���تکرد .ل���ەڕوی سیاسییش���ەوە بەداخەوە ش���ەڕی تیرۆریستانی داعش هێن���دەی تر بارودۆخەک���ەی ئاڵۆزکرد. لەبەرئەوە دەس���تپێکێکی ئاس���اییمان نەبو ،لەگەڵ ئەوەش���دا کۆمەڵێک کاری باش کراوه ،لەڕوی یاسادانانەوە چەندین یاس���ای گرنگ خوێندن���ەوەی یەکەمیان ب���ۆ ک���راوەو چەندین یاس���او بڕیاریش پەس���ەندکراون .هیوامان وایە لەماوەی ئ���ەم دو مانگ���ەی ئەمساڵیش���دا چەند یاسایەکی تر پەس���ەند بکرێن .لەبواری چاودێرییکردنیشدا پڕۆس���ەی پرسیار‌و گفتوگ���ۆی نێوان پەرلەم���ان‌و حکومەت لەپەرلەمان���داو لەب���ەردەم لیژنەکانیدا باش ئەچێتە پێش���ەوە .دەستمانکردوە بەهەمواری پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان‌و لەم ب���وارەدا لیژنەیەک دەس���تبەکارە. لەب���واری ئیدارییش���دا س���ەرقاڵی ڕێکخس���تنەوەی کاروب���اری کارگێڕیی‌و دارای���ی پەرلەمانی���ن .ئەم���ە جگ���ە لەخستەگەڕی پەیوەندییەکانمان لەگەڵ باڵوێز‌و نوێنەری واڵتان‌و شاندی ڕێکخراوە مرۆییەکان بۆ ئەوەی واقعی ڕوداوەکانیان بۆ باس بکەی���ن .پەرلەمان لەم خولەیدا بەهیممەت���ی پەرلەمانتاران���ی لەن���او چەقی ڕوداوەکاندای���ەو هەموان پێکەوە لەنزیک���ەوە چاودێری���ی ڕوداوەکانم���ان ک���ردوەو بەرەکان���ی پێش���ەوەی هێزی پێشمەرگە لەبادینانەوە بۆ جەلەوال بەبێ جیاوازیی هەمویانمان بەسەرکردوەتەوە، لەو بەسەرکردنەوانەش���دا چ دەس���تەی س���ەرۆکایەتی چ لیژن���ە تایبەتەکان ،چ پەرلەمانتارانی فراکس���یۆنە جیاوازەکان بەشداربون. ئاوێنه :باس���ی پەیوەندییەکانت کرد لەگەڵ کونسوڵ‌و نوێنەری واڵتان لەهەرێمی کوردستان ،ئەوەی سەرنجمان داوە وەک سەرۆکی پەرلەمان لەم ماوە کەمەدا زۆر ش���اندی واڵتان دەبینیت‌و زۆر بایەخ بەو پەیوەندییان���ە دەدەیت ،پەرلەمان وەک دەسەاڵتی یاس���ادانان چ پەیوەندییەکی بەو الیەنە پڕۆتۆکۆلییانەوە هەیە؟ د.یوس���ف :لەدونی���ای ئێس���تادا
دیپلۆماس���یی پەرلەمانی���ی بەش���ێکی گرنگ���ی پەیوەندی���ە نێودەوڵەتی���ەکان پێکدێنێ���ت .ئەمانەوێت لەم بوارەش���دا خزمەت بەگەلی کوردستان بکەین ،جگە لەپەیوەندی لەگەڵ کونس���وڵ‌و باڵوێز‌و نوێن���ەری واڵت���ان ،پەیوەندیەکانم���ان لەگەڵ پەرلەمانی واڵتانی تر ،لەئایندەدا بەرەوپێشچونی فراوانتر بەخۆوە ئەبینین. لەم پێناوەش���دا لیژنەیەکی هەمیشەیی لەپەرلەمان دروستکراوە بەناوی لیژنەی پەیوەندیەکان‌و ڕەوەندی کوردس���تانیی. لێرەوە گرنگیدان بەڕەوەندی کوردستانیی‌و دیاسپۆراو بەس���تنەوەیان بەهەرێمەوە‌و بەرەوپێش���بردنی مەس���ەلەی لۆبیکردن بۆ دۆز‌و کێش���ەکانمان لەئاستی واڵتانی خاوەنبڕیار لەئاستی نێودەوڵەتیی ،جێی بایەخمانە. ئاوێن���ه :لەس���ەر ئاس���تی عێ���راق، دەتانەوێت چۆن پەیوەندییە دیپلۆماتیی‌و یاساییەکان لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق‌و حکومەتی ناوەندی ڕیکبخەن؟ د.یوسف :یەکێک لەکارە گرنگەکانمان لەپەرلەمان���ی کوردس���تان ئەوەی���ە، لەم���اوەی راب���ردودا بەجی���ا هەری���ەک لەسەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، جێگری س���ەرۆکی ئەنجومەن ،سەرۆکی فراکس���یۆنە کوردییەکان ،بەڕێز عەممار حەکیم‌و چەندین ش���اندی ت���ر هاتونەتە پەرلەم���ان‌و لەگەڵی���ان کۆبوینەت���ەوە. دەمانەوێ���ت پەیوەندییەکان���ی نێ���وان هەرێم���ی کوردس���تان‌و ناوەند لەس���ەر بنەمای یاسایی‌و پاراستنی بەرژەوەندیی هاوبەش‌و ڕیزگرتن لەتایبەتمەندییەکانی هەردوال ڕیکبخەین ،بۆ ئەو مەبەس���تەش لەداهات���ودا بەهەمانش���ێوەش ئێم���ە س���ەردانی ئەنجومەن���ی نوێن���ەران‌و حکومەت���ی فیدڕاڵ دەکەی���ن .پێما‌نوایە کە پێویس���تە تا لەچوارچێوەی عێراقدا بین ،پێویس���تە ده‌رگای دیالۆگی نێوان هەردوال بۆ چارەس���ەرکردنی کێشەکان کراوەبن .لە‌وتوێژەکاندا پێویستە هەردوال ڕاش���کاوانە کێش���ەکان ب���اس بکەین‌و بەدوای چارەسەریانەوە بین .ئەمانەوێت پەیوەندیەکی پتەو لەنێوان فراکس���یۆنە کوردستانیەکانی ئەنجومەنی نوێنەران‌و فراکس���یۆنەکانی پەرلەمانی کوردستان‌و ئەندام���ە ک���وردەکان لەلیژنەکانی ئەوێ لەگەڵ لیژنەکانی پەرلەمانی کوردس���تان دروس���تبکەین بۆ هەماهەنگیی لەپرسە نیشتیمانیەکاندا .هەروەها لەگەڵ بەڕێز د.سەلیم جبوری س���ەرۆکی ئەنجومەنی نوێن���ەران ڕێککەوتوین ک���ە لەداهاتودا یاداش���تی لێکتێگەیش���تن‌و هاوکاری���ی نێوانمان واژۆ بکەین. ئاوێن���ه :ئ���ەی لەئاس���تی ناوخۆیی پەرلەمان���دا ،پەیوەندیت���ان لەگ���ەڵ فراکس���یۆنەکان‌و لیژن���ە تایبەکان���ی پەرلەمان چۆنە؟ ئایا لەگەڵ فراکسیۆنی س���ەوز لەپەرلەمان هیچ ساردییەک نییە لەنێوانتاندا؟ د.یوسف :لەگەڵ هەمو فراکسیۆنەکان پەیوەندییەکی باش‌و ئاساییم هەیە ،دیارە هەر جارێک گرژیی‌و ملمالنێی سیاس���ی لەدەرەوەو لەنێوان الیەنە سیاس���ییەکان بەهێز بێت ،بەدڵنیاییەوە ئەو ملمالنێیە دەگوازرێت���ەوە ب���ۆ ن���او پەرلەمانیش، ئەمەش شتێکی ئاساییەو پەرلەمانتاران
نوێن���ەری الیەنەکان���نو هاواڵتی���ان دەنگیانپێ���داون ،ب���ەاڵم م���ن بۆ خۆم بەیەکچاو‌و لەیەک ئاس���تدا سەیری هەمو فراکسیۆنەکان دەکەم ،من سەرۆکی یەک فراکسیۆن نیم ،من سەرۆکی پەرلەمانی کوردس���تانم ،هی هەمو پەرلەمانتاران، لەگەڵ فراکسیۆنی سەوز هیچ ساردییەک نییە ،سەرۆکی فراکس���یۆنەکەیان وەک هەمو سەرۆک فراکسیۆنەکان هاوکارمانە، بەهەمانشێوە زۆرینەی پەرلەمانتارەکانی تری فراکس���یۆنی س���ەوز ،هیواشم وایە لەداهاتودا ئەو پەیوەندییانە باش���تربن لەگ���ەڵ هەمو فراکس���یۆنەکان بەگیانی یەک تیمیی کار بکەین. ئاوێن���ه :وەک س���ەرۆکی پەرلەمان، پەیوەندیتان لەگەڵ بەرپرسانی یەکێتی چۆن���ە؟ لەم���اوەی راب���ردودا نام���ەی پیرۆزباییتان ب���ۆ هاتنەوەی مام جەالل نوس���ی ،پیرۆزبایی تایبەتیتان لەفوئاد مەعسوم س���ەرۆک کۆماری عێراق کرد، لەکاتی س���ەردانی بەرەکانی پێشەوەی هێ���زی پێش���مەرگە س���ەردانی هەندێ بەرپرس���ی تری یەکێتیتان ک���رد ،ئەم پەیوەندییانە چ پەیامێکە بۆ ئەو حزبە، لەکاتێک���دا لەهەم���و ئ���ەو قۆنا‌خانەدا بزوتنەوەی گ���ۆڕان لەمالنێی تونددا بوە لەگەڵ یەکێتی نیشتیمانی کوردستان؟ د.یوس���ف :دەبێ���ت ئ���ەوە بزانن من ئیستا س���ەرۆکی پەرلەمانی کوردستانم، ئێستا من هیچ بەرپرسیارییەکی حزبییم لەناو گۆڕاندا نییە ،هەمو ئەو ش���تانەی س���ەردان‌و پەیوەندییانەی ئێوە باسیان دەک���ەن وەک س���ەرۆکی پەرلەمان���ی کوردس���تان کردومن ،مام جەالل بەدەر لەوەی س���ەرۆک کۆماری پێشوی عێراق بوە ،سەرکردەیەکی دیارو لێهاتوی کوردو ناچەکەش بوە ،بروسکەی بەخێرهاتنەوەم بۆ ن���اردوەو تەنان���ەت پەیوەندییش���م بەبنەماڵ���ەی بەڕێزیانەوە کرد کە ئەگەر پێویستی بکردایە بەشداریی مەراسیمی هاتنەوەکەش���یم دەکرد ،بەڕێز د.فوئاد مەعسومیش بەهەمانشێوە بەدەر لەوەی کەس���ایەتییەکی کوردە ئێستا سەرۆک کۆم���اری عێراقە .س���ەردانی بەرەکانی پێش���ەوەی هێزی پێشمەرگە لەجەلەوالو
لەگەڵ فراکسیۆنی سەوز هیچ ساردییەک نییە ،سەرۆکی فراکسیۆنەکەیان وەک هەمو سەرۆک فراکسیۆنەکان هاوکارمانە، بەهەمانشێوە زۆرینەی پەرلەمانتارەکانی تری فراکسیۆنی سەوز خانەقی���نو بینین���ی بەرپرس���انی تری یەکێتی شتێکی ئاساییە ،دەبێت ئێمەی کورد لەکاتی ش���ەڕ‌و باری نائاس���اییدا کێشەکانی نێوانمان وەالوە بنێین. ئاوێنه :ئەی لەگەڵ بەرپرسانی پارتی، بەتایبەتی مەس���عود بارزانیو نێچیرڤان بارزانی ،پەیوەندیتان چۆنە؟ د.یوس���ف :ئ���ەم دو بەڕێزە ئێس���تا س���ەرۆکی هەرێمی کوردستان‌و سەرۆکی حکومەت���ی هەرێمی کوردس���تانن ،بۆیە پەیوەندییەکانمان باشە‌و لەچوارچێوەی ئ���ەو دام���ەزراوە ڕەس���مییانەدایە ک���ە س���ەرۆکایەتییان ئەکەین .تا ئێستا هیچ گرفتێک نەبوە ،بڕیارە هەمو الیەنەکانی بەشداربوی حکومەت هاوکاری پەرلەمان بن بۆ ئەوەی حکومڕانییەکی باش پێکەوە بکەین‌و خزمەتکاری میللەتەکەمان بین.
ئاوێنه :لەبارەی کاری چاودێرییکردنی حکومەت���ی هەرێم���ی کوردس���تانەوە، بەرنامەت���ان چۆنە؟ ئای���ا وەزیرەکان‌و س���ەرۆک وەزی���ران ئام���ادەن بێن���ە پەرلەم���ان بۆ رونکردنەوەی پێویس���ت‌و لێپرسینەوە؟ د.یوس���ف :لەماوەی ئ���ەم ٥مانگەدا کە هەرێمی کوردس���تان بەبارودۆخێکی ناجێگیردا تێپەڕیوە ،سێ جار سەرۆکی حکوم���ەت‌و هەندێ���ک لە‌وەزی���رەکان، هاتونەت���ە پەرلەمان���ی کوردس���تان‌و لەگەڵ سەرۆکی فراکس���یۆن‌و سەرۆکی لیژنەکان کۆبونەتەوە ،س���ەرۆکی هەرێم جارێک هات���وە ،ئەمە جگە لەوەی لیژنە تایبەت���ەکان چەندی���ن ج���ار وەزیریان بانگکردوە بۆ لیژنەکانیان بۆ پرس���یارو رونکردنەوە‌و گفتوگۆکردن ،لەئایندەشدا وەزی���ری تایبەتمەن���د لەس���ەر گرفت‌و کێش���ەکان دێنە پەرلەمانی کوردستان. لەگەڵ هەمو فراکسیۆنەکانی پەرلەمانی کوردس���تان بڕیارمانداوە سازش لەسەر کەموکورتی���یو کەمتەرخەمیی���ەکان نەکەین. ئاوێنه :لەبارەی پڕۆژەی دەس���توری هەرێمی کوردستان گەیشتونەتە کوێ؟ د.یوس���ف :لەگ���ەڵ فراکس���یۆنە سەره‌کیەکانی پەرلەمان دەستمانکردوە بەگفتوگۆکردن لەس���ەر پرسی پڕۆژەی دەس���تور .ئەمانەوێ بەدور لە‌وروژاندن‌و وەک پرسێکی نیش���تیمانیی لەکەشێکی ئ���ارام‌و دور لەدەمارگرژی���ی ،پڕۆژەکە هەمواربکرێتەوە‌و سازانی لەسەر بکرێت. ئاوێن���ه :لەب���ارەی پڕۆژەی یاس���ای خانەنشینییەوە چیتانکردوە ،بەتایبەتی ڕەخنە ل���ەوە دەگیرێ���ت جیاوازییەکی زۆر لەنێوان موچەی خانەنش���ینیی پلە تایب���ەت‌و خانەنش���ینیی فەرمانب���ەری ئاس���ایی هەیە ،هیچ پڕۆژەیەکتان هەیە بۆ چارەسەرکردنی ئەم گرفتە؟ د.یوس���ف :لیژنەی دارایی پەرلەمان س���ەرقاڵی ئامادەکردنی ڕاپۆرتە لەسەر یاسای خانەنشینیی نوێی عێراق .هەمان لیژن���ەو لیژن���ەی دەس���تپاکیی بەدوای گەندەڵیەکانی بواری خانەنشینییەوەن. بەس���ود‌وەرگرتن لەپس���پۆڕە ناوخۆیی‌و
عێراقیی‌و بیانیەکان کار بۆ ڕێکخستنەوەی خانەنش���ینیی گش���تیی‌و هێنانەکایەی دادی کۆمەاڵیەتی ئەکەین ،هەروەها کار ب���ۆ هێنانەکایەی خانەنش���ینیی کەرتی تایبەت‌و بیمەی بێکاریی‌و تەندروستیی‌و لەکارکەوتن‌و ..تاد ئەکەین. ئاوێنه :لەبارەی خۆرئاوای کوردستان، پەیوەندیت���ان لەگەڵ الیەنە سیاس���ییە جیاوازەکانی ئەوێ چۆنە؟ د.یوسف :پەیوەندییەکی باشمان هەیە، بۆ یەکەمینجار لەپەرلەمانی کوردستان، وەک س���ەرۆکی پەرلەمانی کوردستان، س���ەردانی بارەگای پەیەدەمان لەهەرێم کرد ،هەروەها بەرەس���میی پێشوازییمان لەشاندی بااڵی کەجەکە‌و ،شاندی الیەنە جیاوازەکانی تری خۆرئاوا وەک ئەنجومەنی نیش���تیمانیی ک���رد ،ئێم���ە نامانەوێت دەستێوەردان لەکاروبارەکانیاندا بکەین، بەاڵم هانمانداون س���ود لەئەزمونی ئێمە وەربگ���رن ،ئەو قۆناغە رەش���انەی ئێمە پێی���دا تێپەڕیوین ئ���ەوان پێیدا نەڕۆن، هەوڵبدەن حکومەتی هاوبەشیان هەبێت‌و هەمو الیەنەکان بەپێی س���ەنگی خۆیان بەشداریی تێدا بکەن! ئاوێنه :لەبارەی کۆبانێ هەندێ کەس رەخنەی لەئ���ەدای پەرلەمان گرت ،کە درەنگ بەدەم داواکارییەکانەوە هاتن؟ د.یوسف :ئەو قس���انە زیاتر مەرامی حزبیی‌و شەخس���ییان لەپش���تەوە بو، دوایی���ش هۆکارەکەیمان ب���ۆ دەرکەوت. بەبڕوای من هەندێ میدیا‌و هەندێ کەس ئەم قسانەیان بۆ جواڵنی سۆزی هاواڵتی‌و جەم���اوەر دەکرد ،کاری پەرلەمانیی زۆر جیاوازە ل���ەکاری جێبەجێکاریی ،ئێمە لە ٧-١٣لەدەس���تپێکردنی دانیشتنێکی پەرلەماندا پێش کارەس���اتی ش���ەنگال ئاماژەم���ان بەوەدا دەبێ���ت کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی فری���ای کۆبانێ بکەوێت، بەش���ێوەی پراکتیکی���ی لەکۆبونەوەمان لەگ���ەڵ کونس���وڵ‌و ش���اندی واڵت���ان داوای هاوکارییمان ک���ردوە بۆ کۆبانێ، لەهەفتەی ڕابردو لەگەڵ کونسوڵی تورکیا لەهەرێمی کوردس���تان‌و پێشتر نوێنەری نەت���ەوە یەکگرت���وەکان لەپەیوەندی���ی لەگ���ەڵ ڕێکخ���راوە نێودەوڵەتییەکان، کە ب���ەرەی تی���رۆر لەعێراق‌و س���وریا ی���ەک ب���ەرە‌و هێ���زە ،بۆی���ەش بەرەی دژی تیرۆریش لەباش���وری کوردستان‌و ڕۆژئ���اوا ی���ەک بەرەیە‌و پێویس���تە بەم ش���ێوەیە پێناسەی شەڕوانانی قارەمانی کۆبان���ێو ڕۆژئ���اوا بک���رێ‌و هاوکارییان بک���رێ .لەیەک���ەم ڕۆژی روداوەکانەوە ئێمە بەیاننامەمان دەرکردوە ،تا ئێس���تا ٣بەیاننامەم���ان دەرک���ردوە ،ش���اندی فراکسیۆنەکانمان چوە بۆ کۆبانێ‌و هەر لەو کاتەوە بەفەرمیی مامەڵەمان لەگەڵ ئیدارەک���ەی ئ���ەوێ ک���ردوە ،هاوکاریی ئاوارەکانی کۆبانێمان کردوە ،دواجاریش لەپەرلەم���ان بڕیارم���ان دەرک���رد ب���ۆ پاڵپشتیکردنیان‌و مامەڵەکردنی فەرمیی حکومەت لەگەڵیان .لەئێستاشدا کۆبانێ پێویس���تی بەچ���ەک‌و تەقەمەنی هەیە، ئەگەر دەرفەتی ناردنی هەبێت لەڕێگەی حکومەت���ەوە ،ئێم���ە وەک پەرلەمان���ی کوردس���تان پش���تگیریی دەکەین‌و ئەوە بەکارێک���ی پی���رۆزو نەتەوەیی دەزانین‌و نایەڵین یەک ڕۆژ دوابکەوێت.
دابه‌زین ی نرخی نه‌وت ،لێدان ی زه‌نگ ی مه‌ترسیی ه بۆ عێراق ئا :ئاسۆ سه‌راوی دابه‌زینی نرخی نه‌وتی خاو لێدانی زه‌نگی مه‌ترسییه‌كه بۆ عێراق‌و ئه‌و واڵتانه‌ش كه سهرچاوه سه‌ره‌كییه ئابورییه‌كه‌یان نه‌وته ،بریكاری وه‌زیری دارایی عێراق له‌و بڕوایه‌دایه دابه‌زینه‌كه عێراق توشی گرفت ده‌كات ،به‌اڵم نابێته هۆی هه‌ره‌سهێنانی ئابورییه‌كه‌ی. بۆ عێراق دو جار خراپه له‌هاوینی ئه‌مس���اڵدا نرخی به‌رمیلێك نه‌وتی برێنت له‌نزیكه‌ی $115دا بو ،به‌اڵم له‌ئێس���تادا بۆ كه‌متر له $85دابهزیوه، واته ه���ه‌ر به‌رمیلێك نزیكه‌ی $30نرخی دابهزیوه ،ئه‌م���ه‌ش واڵتانی به‌رهه‌مهێنی نه‌وتی روبه‌روی مه‌ترس���یی كردوهتهوه، هه‌ر بۆیه له‌ئێس���تادا به‌ئامانجی رێگرتن ل���هو دابه‌زینه له‌هه‌وڵ���ی كه‌مكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌مهێن���ان‌و هه‌نارده‌كردن���ی نه‌وتن، به‌وته‌ی بری���كاری وه‌زیری دارایی عێراق
د .فازیل نه‌بی ئه‌گ���ه‌ر دابه‌زینی نرخ ی نه‌وت ب���ۆ واڵتان���ی به‌رهه‌مهێنی نه‌وت جارێ���ك خراپ بێت ئه‌وا ب���ۆ عێراق دو جار خراپه ،چونكه س���ه‌رباری دابه‌زینی نرخه‌كه‌ی هه‌نارده‌كردنیش���ی له2014دا نزیك���هی 1ملی���ۆن به‌رمی���ل كه‌میكرد "ئ���هوهی له‌بودج���ه‌دا باس���كرابو ده‌بو له‌مس���اڵدا عێراق 3ملی���ۆن‌و 400هه‌زار به‌رمی���ل نه‌وت���ی هه‌نارده‌بكردایه ،به‌اڵم 2ملی���ۆن‌و 400هه‌نارده‌كراوه ،ئه‌مه‌ش به‌هۆی ئه‌و كێشانه‌ی له‌ناوخۆی عێراقدا دروس���تبون ،پێش���تر ئه‌گ���ه‌ر نرخیش دابه‌زیبایه به‌هه‌نارده‌كردنی زیاتر قه‌ره‌بو ده‌كرای���هوه ،به‌اڵم ئه‌مس���اڵ بهو جۆره نه‌بو". عێراق چانس���ی هه‌بو كه بودجه‌ی 2014 په‌سند نه‌كرا په‌س���ه‌ندنه‌كردنی بودج���هی 2014ی عێراق تا ئێس���تا ،وه‌ك ئه‌و به‌رپرس���ه ده‌ڵێت "چانسێك بو بۆ عێراق" ،چونكه بودج���هی وه‌به‌رهێنان���ی تێ���دا خه‌رج
نه‌ك���راوه به‌وه‌ش خه‌رجی���ی زۆر كه‌متر بوه ،د.فازیل پێی باش���ه وه‌زیری نوێ ی دارایی عێراق كه كورده ،كار له‌بودجه‌ی 2015دا ب���كات ،به‌جۆرێ���ك دابڕێ���ژرێ له‌گ���هڵ دۆخی دابه‌زین���ی نرخی نه‌وتدا بگونجێ "به‌ڕاس���تیی ده‌بێت له‌بودجه‌ی 2015دا ت���ه‌واو به‌خۆمان���دا بچین���هوهو هی���چ خه‌رجییه‌ك���ی زی���اده نه‌هێڵین، چونك���ه له‌گه‌ڵ ش���كانی نرخ���ی نه‌وت هه‌نارده‌كردنیشمان كه‌میكردوه". دابه‌زین���ی نرخ���ی ن���ه‌وت وه‌ك ئه‌و ده‌ڵێت نه‌ك بۆ عێراق ،به‌ڵكو بۆ هه‌ندێ له‌واڵتان���ی ناوچه‌ك���ه‌ش زیان���ی خۆی هه‌یه ،له‌وانه ئێران ،به‌اڵم به‌دوری زانی كاریگه‌ریی راسته‌وخۆ بكاته سه‌ر واڵتێكی وه‌ك س���عودیه ،چونكه "سعودیه رۆژانه 10ملیۆن به‌رمیل نه‌وت به‌رهه‌مده‌هێنێ‌‌و ده‌یخاته بازاڕه‌كانه‌وه". س���ه‌باره‌ت به‌چاره‌سه‌ری به‌په‌له‌ش بۆ عێراق وه‌ك ئه‌و جه‌ختی له‌سه‌ر دهكاتهوه ده‌بێت به‌رهه‌مهێنانی زیادبكات‌و له‌گه‌ڵ
ههرێم���ی كوردس���تانیش رێكبكه‌وێت تا ن���ه‌وت بگه‌ڕێته‌وه .س���ه‌باره‌ت به‌وه‌ش له‌و رێگایه‌وه نه‌وتی كه‌ركوك هه‌نارد‌هی ش���كانی نرخی نه‌وت ،كاریگه‌ریی نابێت ی بۆ له‌س���ه‌ر ناردن���ی بودج���هی ههرێم كه دهرهوه بكات كه ئێس���تا كێش���ه ماوه‌یه‌كی زۆره بڕراوه‌‌و له‌ئێس���تادا باس دروستبوه". له‌ناردنی دهكرێتهوه ئ���هو وتی "نه‌خێر جارێكی تر نرخ نایه‌ته‌وه خوار $60 د.فازیل نه‌بی ئه‌وه‌ش به‌مه‌حاڵ ده‌زانێ كاریگه‌ریی نابێت چونكه ئهوه له‌به‌رامبه‌ر جارێكی تر نرخی نه‌وت به‌ش���ێوه‌یه‌كی شتێكی تردا ده‌نێررێت". به‌رچاو بشكێته‌وه به‌جۆرێك بگاته خوار ،$60ئه‌و وتی "ئه‌و زه‌مه‌نه به‌س���ه‌رچو "داشكانه‌كه كاتییه" به‌ب���ڕوای په‌رله‌مانتارێك���ی پێش���وی نرخ���ی به‌رمیلێ���ك ن���ه‌وت بێت���هوه بۆ خ���وار ،$60من هه‌میش���ه وتومه $100عێراق د.بایه‌زید حه‌س���ه‌ن كه ئه‌ندامی بۆ نرخ���ی به‌رمیلێك ن���ه‌وت گونجاوه ،لیژنه‌ی نه‌وت‌و وزه بوه ،ش���كانی نرخی هه‌ڵكشان‌و داشكانیش له‌نرخدا ئاساییه‌‌و نه‌وت كاریگه‌ریی له‌سه‌ر بودجه‌ی 2014 روده‌دا ئه‌وه‌ش په‌یوه‌ندیی به‌خواس���تن‌و نابێ���ت ،ب���ه‌اڵم ب���ۆ 2015كاریگه‌ریی خستنه‌ڕوه‌وه هه‌یه ،هه‌میشه‌ش پێشبینی ده‌بێ���ت ،ئ���هو پێش���ی وای���ه یه‌كێك رێكخ���راوی ئۆپیك بۆ نرخی نه‌وت $85له‌هۆكاره س���ه‌ره‌كیه‌كانی شكانی نرخی بوه" .به‌پێی زانیاریه‌كانی ئه‌م به‌رپرسه‌ی نه‌وت په‌یوه‌ندیی به‌زۆریی خس���تنه‌روی وه‌زاره‌ت���ی دارای���ی عێراق له‌ئێس���تادا به‌رهه‌م���ی نه‌وته‌وه هه‌ی���ه له‌بازاڕه‌كاندا واڵتانی ئۆپیك بۆ به‌رگرتن له‌و دابه‌زینه" ،رۆژانه واڵتانی ئۆپیك زیاد له 30ملیۆن له‌هه‌وڵی ئ���ه‌وه‌دان هه‌نارده‌كردنی نه‌وت به‌رمیل نه‌وت ده‌خه‌نه بازاڕه‌وه ،ئه‌وه‌ش كهمبكهنهوه تا هاوس���ه‌نگیی بۆ بازاڕی رێژه‌یه‌كی زۆره".
ده‌بێت له‌بودجه‌ی 2015دا ته‌واو به‌خۆماندا بچینه‌وه‌و هیچ خه‌رجییه‌كی زیاده نه‌هێڵین ،چونكه له‌گه‌ڵ شكانی نرخی نه‌وت هه‌نارده‌كردنیشمان كه‌میكردوه
کوردستانی
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
60ملیارو 919ملیۆن دینار خانه‌نشینی پل ه تایبه‌تیه‌كان
5
به‌هه‌ده‌ردانێکی گهوره له‌بودجه‌ی هه‌رێمدا ئا :محه‌مه‌د ره‌ئوف
موچه‌ی مانگێكی خانه‌نشینی پله تایبه‌ته‌كان به‌شی موچه‌ی مانگێكی زیاتر له 2وه‌زاره‌ت ده‌كات له‌گه‌ڵ ئه‌و قه‌یرانه داراییه‌ی كه هه‌رێمی كوردستانی گرتۆته‌وه‌و حكومه‌ت به‌ئه‌سته‌م توانای دابینكردنی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌یه ،به‌اڵم ژماره‌یه‌كی زۆری خانه‌نشینی پله تایبه‌ته‌كان له‌بودجه‌ی گشتیدا مانگانه موچه‌یه‌كی زه‌به‌الح وه‌رده‌گرن ،كه مانگانه زیاتر له( 5ملیار) دیناره‌و به‌شی موچه‌ی مانگێكی دو وه‌زاره‌تی حكومه‌ت ده‌كات سااڵنه‌ش زیاتر له ( 60ملیار) دینار وه‌رده‌گرن كه به‌شی موچه‌ی مانگێكی 7وه‌زاره‌تی حكومه‌تی ههرێم ده‌كات ،ئه‌مه‌ش بارێگی گرانی بۆ بودجه‌ی گشتی دروستكردوه، هاوكات ژماره‌یه‌كی زۆرتر له‌كادری حزبی له‌چوارچێوه‌ی به‌رێوه‌به‌رێتی رێكخراوه‌كان مانگانه موچه وه‌رده‌گرن به‌بێ ئهوهی ده‌وام بكه‌ن ،ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه وه‌زیرو په‌رله‌مانتارو به‌رێوه‌به‌ره گشتیه‌كان پێش خانه‌نشینبونیشیان موچه‌یه‌كی زه‌به‌الح وه‌رده‌گرن كه ده‌یانجار له‌موچه‌ی فه‌رمانبه‌رێكی ئاسایی زیاتره. بودجه له‌نێوان موچه‌خۆران‌و خانه‌نشیناندا له‌هه‌رێم����ی كوردس����تان بودجه‌یه‌كی زۆر بۆ موچه‌خۆران ده‌ڕوات‌و له‌س����ااڵنی رابردودا به‌س����ه‌دان ك����ه‌س دامه‌زراون‌و حزبه‌كانیش هه‌زاران كه‌سیان له‌ده‌ره‌وه‌ی رێنمایی����ه‌كان دامه‌زران����دوه ،له‌پ����رۆژه یاس����ای بودج����هی 2013دا ( 1ملیۆن‌و 341ه����ه‌زارو )558موچه‌خۆر هه‌ن كه له‌وه‌زاره‌ت����ی دارایی موچ����ه وه‌رده‌گرن‌و ل����هو ژمارهی����ه ته‌نه����ا ( 682ه����ه‌زارو )849كه‌س����یان فه‌رمانب����ه‌رن‌و ئ����ه‌وی تری كه ( 658هه‌زارو )709كه‌س����یان موچه‌خۆرن له‌و ژماره‌یه‌ش ( 229هه‌زارو )682كه‌س����ی خانه‌نش����ینی ئاسایین، به‌اڵم ل����ه‌دوای 22س����اڵ له‌حوكمڕانیی كوردی‌و 8كابینه‌ی یه‌ك له‌داوی یه‌ك‌و دو ئیداره‌ی����یو چوار خول����ی په‌رله‌مانی كوردستان ،ژماره‌یه‌كی زۆری خانه‌نشینی وه‌زی����رو په‌رله‌مانتارو بری����كاری وه‌زیرو به‌رێوه‌به‌ری گش����تی به‌رێ����ژه‌ی %80ی موچه‌كانی����ان خانه‌نش����ینكراون ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش����دا ژماره‌یه‌كی زۆری خانه‌نشینی نایاس����ایی هه‌یه ك����ه زۆرینه‌یان به‌پله‌ی به‌رێوه‌به‌ری گش����تیو وه‌زی����رو بریكاری وه‌زی����ر خانه‌نش����ینكراون ،به‌بێ ئهوهی رۆژێك موماره‌سه‌ی كاره‌كه‌یان كردبێت.
له‌زۆربه‌ی واڵتانی جیهاندا سیستمی خانه‌نشینی وه‌زیرو په‌رله‌مانتاران نیهو دوای ته‌واوكردنی كاری په‌رله‌مانیی یاخود وه‌زیریی دهگهڕێتهوه سه‌ر كاری پێشوی یاخود زۆربه‌یان كاری خۆبه‌خش ده‌كه‌ن
( 12ملیارو 518ملی����ۆن) دیناره .واتا ئه‌و موچ����هی كه بۆ مانگێ����ك ده‌درێت به‌خانه‌نش����ینی په‌رله‌مانتاران به‌ش����ی موچ����هی ( 6ه����ه‌زارو )953كه‌مئه‌ندام ده‌كات كه موچه‌كه‌ی����ان مانگانه (150 هه‌زار) دیناره. موچه‌ی خانه‌نش����ینی بریكاری وه‌زیر كه ( )96كه‌سه كه موچه‌ی خانه‌نشینی مانگان����هی هه‌ریه‌كێكی����ان ( 4ملیۆن) دین����ارهو بۆ مانگێك����ی هه‌مویان (384 ملیۆن) دیناره‌و بۆ ساڵێكیان ( 4ملیارو 308ملیۆن) دیناره. موچ����هی به‌رێوه‌به‌ره گش����تیه‌كان كه ( )506كه‌س����ه كه موچ����هی مانگانه‌ی هه‌ریه‌كێكی����ان ( 3ملی����ۆن) دیناره‌و بۆ مانگێك����ی هه‌مویان ( 1ملی����ارو )518 ملیۆن دیناره‌و بۆ ساڵێكیان ( 18ملیارو 216ملیۆن) دیناره. به‌نمون����ه له‌لیس����تێكدا له‌ئی����داره‌ی س����لێمانی خانه‌نش����ینكردنی 2سه‌رۆك وه‌زی����ران به‌موچ����هی ( 9ملیۆن‌و 750 ه����ه‌زار) دین����ارو 5جێگ����ری س����ه‌رۆك وه‌زیران هه‌ریه‌كی به‌موچه‌ی ( 7ملیۆن‌و 500ه����ه‌زار) دینارو 81وه‌زیر به‌موچه‌ی ( 5ملی����ۆن‌و 827ه����ه‌زار) دینارو 61 بریكاری وه‌زی����ر هه‌ریه‌كه‌یان به‌موچه‌ی خانه‌نشینی پله تایبه‌ت له‌هه‌رێمی كوردس����تان ژماره‌یه‌كی زۆر ( 4ملی����ۆن‌و 100ه����ه‌زار) دینارو 143له‌به‌رێوه‌به‌رێت����ی رێكخراوه‌كانی س����ه‌ر له‌وه‌زی����رو په‌رله‌مانتارو بریكاری وه‌زیرو راوێژكار هه‌ریه‌كی به‌موچه‌ی ( 2ملیۆن‌و به‌وه‌زاره‌ت����ی دارایی موچ����ه وه‌رده‌گرن به‌رێوه‌به‌ره گش����تیه‌كان خانه‌نشینكراون 601هه‌زار) دین����ار به‌هه‌مویان نزیكه‌ی به‌بێ ئهوهی له‌دام‌و ده‌زگاكانی حكومه‌ت كه مانگانه بودجه‌یه‌كی زه‌به‌الح ده‌به‌ن1( ،ملیارو 409ملیۆن) دینار خانه‌نشینی ده‌وام بك����هنو له‌ب����اره‌گای حزبه‌كان����دا ده‌وام ده‌ك����ه‌م ،كه ژمارهی����ان به‌زیاتر كۆی گش����تی ئ����هوهی له‌به‌رده‌س����تدایه وه‌رده‌گرن. له‌م خوله‌ش����دا خانه‌نشینی ئه‌ندامانی له( 12ه����ه‌زار) كه‌س مه‌زه‌نده ده‌كرێت، زیاتر ل����ه( )1098كه‌س به‌پله‌ی تایبه‌ت خانه‌نشینكراون ،كه كۆی گشتی موچه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانیش����ی هاته سه‌ر كه زۆربه‌ی����ان به‌به‌رێوه‌به‌ری گش����تیو مانگێكی����ان ( 5ملی����ارو 76ملی����ۆن) كه 121ئه‌ندامه به‌جۆرێك ( 41ئه‌ندامی به‌رێوه‌ب����ه‌ری جێبه‌جێ����كارو به‌رێوه‌به‌ر دیناره‌و بۆ ساڵێكیش ( 60ملیارو 919هه‌ولێرو 41ئه‌ندامی دهۆك‌و 39ئه‌ندامی پله‌كانی����ان دیاریك����راوه ،خ����ۆ ئه‌گه‌ر سلێمانی) كه موچه‌ی مانگانه‌یان (ملیۆن‌و هه‌ریه‌كه‌ی����ان ( 750ه����ه‌زار) دیناریش ملیۆن) دیناره. به‌جۆرێك له‌س����ێ خول����ی په‌رله‌مانی 500ه����ه‌زار) دیناریان وه‌رده‌گرت له‌گه‌ڵ پێش����ودا ( )2009 ،2005 ،1992زیات����ر ده‌رماڵه‌یه‌ك����ی تایبه‌ت كه (ملیۆن‌و 500 له( )333په‌رله‌مانتار خانه‌نش����ینكراون هه‌زار) دیناره ،واتا به‌موچه‌ی بنه‌ڕه‌تیی‌و كه موچه‌ی مانگانه‌ی هه‌ریه‌كێكیان ( 6ده‌رماڵ����هوه مانگان����ه ( 3ملیۆن) دینار ملیۆن‌و 400هه‌زار) دیناره‌و بۆ مانگێكی وه‌رده‌گرن .ه����اوكات ه����ه‌ر ئه‌ندامێكی هه‌مویان ( 2ملیارو )518ملیۆن دیناره‌و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان به()%80ی كۆی بۆ س����اڵێكیان ( 25ملیارو 574ملیۆن) موچه‌كانیان خانه‌نش����ینكراون ،واتا هه‌ر ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌ن مانگانه ( 2ملیۆن‌و دیناره. له‌گ����هڵ ئ����هوهی ت����ا ئه‌م����ڕۆ حه‌وت 400ه����ه‌زار) دینار خانه‌نش����ینیكراون، كابین����هی حكومه‌ت هه‌بوه به‌اڵم له‌دوای كه ب����ۆ مانگێك����ی ( )121ئه‌ندامه‌كه‌ی ساڵی 1996هوه پرس����ی دو ئیداره‌یی ئه‌نجوم����ه‌ن ( 290ملی����ۆن‌و 400هه‌زار) حكومه‌تێ����ك له‌س����لێمانیو حكومه‌تێك دینار وه‌رده‌گرن ،بۆ ساڵێك ده‌كاته (3 له‌هه‌ولێ����ر تا س����اڵی 2005به‌رده‌وامبو ملی����ارو 484ملیۆن‌و 800هه‌زار) دینار. به‌مه‌ش ژماره‌یه‌كی زۆری وه‌زیرو بریكاری واتا ته‌نها ئه‌و موچه‌یه‌ی به‌خانه‌نش����ینی وه‌زیر هه‌بوه به‌جۆرێك ،كه له‌ئێس����تادا ئه‌ندامان����ی ئه‌نجومه‌ن����ی پارێ����زگاكان هه‌ر وه‌زیرێ����ك موچه‌كه‌ی ( 8ملیۆن‌و ده‌درێ����ت به‌ش����ی موچ����هی مانگێك����ی 200هه‌زار دیناره) له‌گه‌ڵ نه‌سریه‌یه‌ك كه وه‌زاره‌ت����ی پالندانان ده‌كات كه نزیكه‌ی وه‌ربگرن ئ����ه‌وا مانگیی ( 9ملیار) دینار له‌نێوان ( 5ملیۆن بۆ 25ملیۆن) دینار ( 2ملیارو 200ملیۆن دیناره). ئه‌م����ه س����ه‌ره‌ڕای خانه‌نش����ینكردنی موچه‌كه‌یانه‌و بۆ ساڵێكیش ( 108ملیار) وه‌رده‌گرێ����ت ،به‌پێی وت����هی راوێژكاری راگه‌یاندنی كابینه‌ی شه‌شه‌می حكومه‌تی نزیك����هی ( 100هه‌زار) ك����ه‌س به‌پله‌ی موچه‌یانه كه به‌ش����ی موچه‌ی مانگێكی هه‌رێ����م ( )163كه‌س به‌پل����هی وه‌زیر س����هربازییو پله‌كانی دیكه كه مانگانه ( 216هه‌زار) پێشمه‌رگه ده‌كات. خانه‌نشینكراون به‌بڕی %80ی موچه‌كه‌ی ته‌نه����ا موچه‌كه‌ی����ان به(س����ه‌دان ملیار خانه‌نشینی پله تایبه‌ته‌كان به‌ره‌و كه وه‌زیرێكی خانه‌نشینكراو كه موچه‌ی دینار) مه‌زه‌نده ده‌كرێت. كوێ؟ له‌گه‌ڵ ئه‌و خانه‌نشینیه‌ی كه حزبه‌كان مانگانه‌ی هه‌ریه‌كێكیان ( 6ملیۆن‌و 400 له‌گ����هڵ ئ����هوهی له‌زۆرب����هی واڵتانی هه‌زار) دیناره‌و بۆ مانگێكی هه‌مویان ( 1ب����ۆ ئه‌ن����دام‌و الیه‌نگران����ی خۆیانی����ان ملیارو 43ملیۆن) دیناره‌و بۆ ساڵێكیان كردوه ،به‌ش����ێكی زۆری كادرانی حزبیی جیهاندا سیس����تمی خانه‌نشینی وه‌زیرو
موچه‌ی خانه‌نشینی بریكاری وه‌زیر كه ( )96كه‌سه كه موچه‌ی خانه‌نشینی مانگانه‌ی هه‌ریه‌كێكیان ( 4ملیۆن) دیناره‌و بۆ مانگێكی هه‌مویان ( 384ملیۆن) دیناره‌و بۆ ساڵێكیان ( 4ملیارو 308ملیۆن) دیناره
په‌رله‌مانتاران نیهو دوای ته‌واوكردنی كاری په‌رله‌مانیی یاخود وه‌زیریی دهگهڕێتهوه س����ه‌ر كاری پێش����وی یاخود زۆربه‌یان كاری خۆبه‌خش ده‌كه‌ن ،به‌اڵم له‌هه‌ندێك واڵتانی دونیادا چاره‌سه‌ری مامناوه‌ندیی دانراوه بۆیان بۆ نمونه لهواڵتی هۆڵه‌ندا به‌پێی یاس����ایه‌ك ه����ه‌ر په‌رله‌مانتارێك یاخ����ود وه‌زیرێك كاتێ����ك كاری خۆی ت����ه‌واو ده‌كات وه‌ك هه‌ر هاواڵتیه‌كی تر بێكار ده‌بێت سۆش����یال وه‌رده‌گرێت بۆ
یاخود ده‌چێته‌وه سه‌ر كاری پێشوی. به‌اڵم سیستمی خانه‌نشینی په‌رله‌مانتارو وه‌زی����رو پل����ه تایبه‌تی����ه‌كان له‌هه‌رێمی كوردس����تان‌و عێراقدا جی����اواز له‌واڵتانی پێشكه‌وتو س����ااڵنه بودجه‌یه‌كی زه‌به‌الح به‌فی����ڕۆ ده‌ب����ات به‌وپێی����هی له‌هه‌رێمی كوردس����تان ( )982خانه‌نشینی پله‌ی تایبه‌ت هه‌ی����ه له(په‌رله‌مانتارو وه‌زیرو بریكاری وه‌زیرو به‌رێوه‌به‌ره گشتیه‌كان) موچه‌ی خانه‌نشینی مانگانه‌یان ده‌كاته
كۆی گشتی ئهوهی له‌به‌رده‌ستدایه زیاتر له()1098 كه‌س به‌پله‌ی تایبه‌ت خانه‌نشینكراون ،كه كۆی گشتی موچه‌ی مانگێكیان ( 5ملیارو 76ملیۆن) دیناره
م����اوهی ( 38مان����گ) واتا ( 3س����اڵ‌و ( 5ملیارو 76ملیۆن دینار) كه به‌ش����ی 2مانگ) له‌س����اڵی یه‌كه‌م����دا له( )%80موچه‌ی مانگێك����ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌ردو ی موچه‌كه‌ی وه‌رده‌گرێت‌و له‌دو س����اڵی وه‌زاره‌ت����ی (داد موچ����هی مانگێكی 3 دوه‌مدا ()%70ی موچه‌كه‌ی وه‌رده‌گرێت ،ملی����ار دین����ارهو وه‌زاره‌ت����ی پالندانان دواتر ده‌بڕرێت ،چونكه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك موچ����هی مانگێكی 2ملی����ار دیناره) بۆ خانه‌نشینی ناكرێت له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌مه‌نی ساڵێك ده‌كاته ( 60ملیارو 919ملیۆن خانه‌نشینی ( 65س����اڵه) ،ئه‌م یاسایه دینار) .واتا ئه‌و بودجه‌یه‌ی كه له‌ساڵێكدا هاوكاریی‌و ده‌س����تگرۆییه تا ئه‌و وهزیره ده‌درێته خانه‌نشینی پله تایبه‌ته‌كان دو یاخود په‌رله‌مانتار‌ه كارێك ده‌دۆزێته‌وه هێنده‌ی ئه‌و بودجه‌یه كه له‌ساڵی 2013
بۆ ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنان ته‌رخانكراوه ك ه بڕه‌كه‌ی ( 25ملیارو 342ملیۆن دینار) ه����اوكات زیاتر له‌دو ئه‌وه‌نده‌و نیوی ئه‌و بودجه‌یه‌یه كه ب����ۆ وه‌زاره‌تی پالندانان دانراوه كه ( 2ملیارو 511ملیۆن دینار) هو به‌ش����ی موچه‌ی مانگێكی هه‌ر یه‌ك له‌وه‌زاره‌ته‌كان����ی (بارزگان����ی 4ملی����ار دینار ،داد 3ملی����ار دینار ،پالندانان 2 ملی����ار دینار ،ئه‌وق����اف 7ملیار دینار، گواس����تنهوه 8ملیار دینار ،رۆشنبیریی 6ملیار دینار) ده‌كات. ئه‌گ����ه‌ر موچ����هی خانه‌نش����ینانی پله تایب����هت كه‌مبكرێته ب����ۆ هه‌ریه‌كێكیان بكرێت����ه ته‌نها (ملیۆنێ����ك دینار) ئه‌وا ئ����هو بودجه‌ی����هی ك����ه له‌س����اڵێكدا بۆ خانه‌نش����ینانی پله تایبه‌ت ته‌رخانكراوه ( 60ملیارو 919ملیۆن دینار) به‌ش����ی ( 60ه����ه‌زار و )919كه‌س����ی ده‌كرد كه له‌ئێستادا ئه‌و بودجه‌یه ته‌نها بۆ ()982 خانه‌نش����ینی پل����ه تایبه‌ت����ه ،واتا ئه‌و بودجه‌یه‌ی كه له‌س����اڵێكدا خانه‌نشینی پل����ه تایب����هت ده‌یبات به‌ش����ی موچه‌ی ( 397ه����ه‌زار ) كه‌مئه‌ن����دام ده‌كات كه موچ����هی هه‌ریه‌كێكی����ان مانگانه ته‌نها ( 150ه����ه‌زار) دیناره .هاوكات به‌ش����ی موچه‌ی مانگێك����ی ( 121هه‌زارو )838 موچه‌خۆر ده‌كات كه موچه‌ی مانگێكیان ( 500هه‌زار) دینار بێت. بۆی����ه ئ����ه‌م پرس����ه به‌هه‌ده‌ردانێكی گ����ه‌وره‌و ناعه‌داله‌تیه‌ك����ی گه‌وره‌ی����ه له‌بودجه‌داو پێویس����تی به‌رێكخستنه‌وه هه‌ی����ه له‌رێگه‌ی یاس����اوه ،ك����ه به‌پله‌ی یه‌كه‌م له‌ئه‌ستۆی په‌رله‌مانی كوردستان‌و ده‌س����ته‌ی چاودێرییو ده‌س����تپاكیه ،كه كاری جدیی له‌سه‌ر بك هنو پێداچونه‌وه‌ی وردی بۆ بكه‌ن.
6
تایبه‌ت
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
ویکیلیکس 2009 نهێنی خۆكاندیدنه‌كردنه‌وه ی تاڵه‌بان ی بۆ سه‌رۆك كۆماری ی ئاشكراده‌بێت ئا :هاوكار حسێن ی به‌رپرسانی ئه‌مه‌ریكا ره‌خنه له‌رۆڵ نوێنه‌رانی كورد ده‌گرن له‌به‌غدا‌و ی گرژیه‌كاندا زۆربه‌یان پێیانوایه له‌كات ی ره‌مه‌كه‌ش به‌غدا چۆڵده‌كه‌ن ،نوك رو له‌نوێنه‌ره كورده‌كانی پارتیه ك ه ی مه‌سعود پێیانوایه زیاتر نوێنه‌رایه‌ت ی پشت بارزانی ده‌كه‌ن ،هاوكات نهێن ی ئه‌و لێدوانه‌ش ئاشكراده‌كه‌ن كه كات ی ی رایگه‌یاند" ،چیتر خۆ خۆی تاڵه‌بان بۆ سه‌رۆك كۆماری هه‌ڵنابژێرێته‌وه". ی ی س���ایت ی به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك��� به‌پێ��� ویكیلیكس ،ك ه ئاوێنه ده‌قه‌كه‌ی كردوه ی ی باڵیۆزخانه به‌ك���وردی ،به‌پرس���ان ی ئه‌مه‌ری���كا له‌عێراق ب���اس له‌ئاڵۆزی ی پرۆس���هی دانوستانه سیاس���ییه‌كان كورد ده‌گ���رن‌و ده‌ڵێن" ،دانوس���تان ه ی ك���ورد ئاڵ���ۆزن‌و سیاس���ییه‌كان ی ی گرژییه‌كان ی توندبونه‌وه له‌سه‌روبه‌ند ی نێوان كوردو عه‌ره‌ب ،ژماره‌یه‌كی كه‌م كورده‌كان له‌به‌غ���دا ئاماده‌ییان هه‌یه، ی ی پارتی دیموكرات به‌تایبه‌تی نوێنه‌ران كوردس���تان ك ه نوێنه‌رایه‌تی مه‌سعود ی دانوستانه‌كاندا بارزانی ده‌كه‌ن له‌كات له‌گه‌ڵ مالیكی‌‌و حكومه‌تی به‌غدا". ی ل���هو به‌ڵگه‌نامه‌یه‌دا ك���ه مێژوه‌كه ی ی 2009دهگهڕێتهوه ،له‌زار بۆ س���اڵ ی رۆژنامه‌نوس���ه كورده‌كان���هوه ئهوه ئاشكراكردو‌ه كه "سیاسییه‌كانی كورد ی میدی���ا به‌كارده‌هێنن بۆ هه‌ڵبه‌س���تن ی له‌س���ه‌ر قسه‌وقس���ه‌ڵۆك‌و به‌دگومانی نه‌یاره‌كانیان .هه‌روه‌ك ده‌رده‌كه‌وێت ك ه ی هه‌ڵ ه چۆن سیاسییه‌كانی كورد زانیار به‌كاردێنن بۆ كاركردنه‌سه‌ر دانوستان ه سیاسییه‌كان". ی به‌ڵگه‌نامه‌كه‌دا، له‌به‌ش���ێكی دیكه ی ی ئ���هو لێدوان���هی تاڵه‌بان��� باس��� ی ده‌كات ك���ه رایگه‌یان���د ره‌نگ���ه خۆ هه‌ڵنه‌بژێرێت���هوهو "ئه‌م���ه‌ش به‌پێنج ی ده‌كات. ی تاڵه‌بان��� ش���ێوه خزمه‌ت��� ی "به‌نیشاندانی ئه‌م كارته ،تاڵه‌بانی بۆ ێ له‌ن���او یه‌كێتیدا ده‌رده‌كه‌وێ���ت ك ه ك ی به‌ڕاستی هه‌وڵی به‌ده‌ستهێنانی پۆست ی كۆمار دهدات .هه‌روه‌ها س���ه‌رۆكایه‌ت ی ناو ی هه‌مو ئه‌و س���ه‌ركردان ه خواست ی داده‌مركێنێته‌و‌ه ك ه چاالكان ه یه‌كێت��� ی مانۆڕ ده‌كه‌ن بۆئهوهی ببن ه سكرتێر ی داهاتوی یه‌كێتی" .چه‌ند مه‌به‌س���تێك دیكه‌ش ئاشكراده‌كات. ده‌قی به‌ڵگه‌نامه‌كه: ی دی: ئا ی كوردی له‌نێو بابه‌ت :رۆژنامه‌گه‌ری دانوستانه سیاسییه‌كاندا سهرچاوه :باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مه‌ریكا له‌به‌غدا ی 2009 ی مارس كات 23 : پۆلێن :زۆر نهێنی 09BAGHDAD788
پوخته: ی مش���تومڕه نێوخۆییه‌كان���ی یه‌كێت ی كوردس���تان له‌س���ه‌ر نیش���تمان دابه‌ش���كردنی ده‌س���ه‌اڵت ،لێش���اوێك
ئیمزاکردنی رێککه‌وتنێکی نێوان کوردو شیعه ساڵی 2007 ی ی هه‌ڵبژاردن ی ده‌زگا كردوه كه سه‌رۆك پارتی ،جه‌عف���ه‌ر ئیبراهیم رایگهیاندوه ی ی كراوه ك ه یه‌كێتی‌‌و پارتی به‌لیس���ت ی ی 15 جیا به‌ش���داریی ده‌كه‌ن .له‌رۆژ ی رایگه‌یاند، مارس ،رۆژنام���هی هاواڵت ی ی مه‌كته‌بی سیاسی ی پێشو س���كرتێر ی كوردستان ،جه‌وهه‌ر ی دیموكرات پارت ی ی لیستێك نامیق به‌نیازی دروستكردن ی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان��� س���ه‌ربه‌خۆیه داهات���وداو پاش���ان هاوپه‌یمانێتیه‌ك ی نه‌وشیروان مسته‌فادا له‌گه‌ڵ لیسته‌ك ه ی پێكده‌هێنێت .له‌هه‌مان رۆژدا ،گۆڤار ی لڤین ئاماژه‌ی بهوه كردوه كه حكومه‌ت ی ئێ���ران دڵخ���ۆش نی���ه به‌بڕیاره‌كه ی نه‌وشیروان مسته‌فا ،جێگری سكرتێر ی كوردستان ی نیشتمان ی یه‌كێت پێشوو ی بۆ دابه‌زین به‌لیستی جیا ،لهبهرئهوه ی ره‌نگ ه ئه‌م ه زیان به‌به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان ئێ���ران بگه‌یه‌نێ���ت .هی���چ كام ل���ه‌م ی چیرۆكانه راس���ت ده‌رنه‌چ���ون ،به‌پێ ی سهرچاوه كوردیه‌كانمان. وته
ی ی دژبه‌یه‌ك��� ی رۆژنامه‌وان��� له‌راپۆرت��� ی خۆی���دا هێناوه س���ه‌باره‌ت ب���ه‌دوا ی هه‌رێم‌و ی داهات���و به‌هه‌ڵبژاردنه‌كان��� ی خ���ودی مش���تومڕه‌كانیش .پش���و ی په‌رله‌مان ك ه هاوكات��� ه له‌گه‌ڵ جه‌ژن ی ی زۆرین���ه ن���ه‌ورۆزو گه‌ش���ته‌كان ی ی ك���ورد ب���ۆ دهرهوه سیاس���ییه‌كان به‌غ���داو عێراق ،وایك���ردوه نه‌توانرێت ی ئ���ه‌م ده‌نگۆیان ه راس���تیو ناڕاس���ت ێ ی ئهوهی ك ته‌ئكیدبكرێته‌وه .به‌زانین ی ی زانیاریی���ه دزه‌پێكراوه‌كان خاوه‌ن��� رۆژنامه‌كان���نو هه‌روه‌ه���ا لینك��� ه سیاسییه‌كانیان ،ده‌رده‌كه‌وێت كه چۆن ی هه‌ڵ ه سیاس���ییه‌كانی ك���ورد زانیاری به‌كاردێنن بۆ كاركردنه‌سه‌ر دانوستان ه سیاسییه‌كان .له‌هه‌مان كاتدا چاپه‌مه‌نی ه ی كوردییه‌كان زۆرجار نادروستن‌و زۆرینه ی سیاسیین، رۆژنامه‌كان س���ه‌ربه الیه‌ن ی ده‌ره‌نجامه‌كه‌ش بریتی���ه له‌پێكدادان ی بیروبۆچونه سیاس���ییه‌كان‌و ره‌حنه سیاس���ه‌تمه‌داره‌كان له‌هه‌مو الیه‌كه‌و‌ه ی ك��� ه خۆی���ان وه‌ك به‌رهه‌ڵس���تكاران ده‌سه‌اڵتی هاوبه‌ش���ی یه‌كێتی‌‌و پارت ی ئه‌م هه‌مو كورده بۆ كوێ رۆیشتون؟ ده‌نوێنن. ی ی له‌ب���اره ی زانی���ار ده‌س���تكه‌وتن ی ی ناوخۆ بیروبۆچون���ه سیاس���ییه‌كان بڕوا به‌هه‌مو ئه‌و شتان ه مه‌كه ك ه كوردس���تان به‌ش���ێوه‌یه‌كی دی���ار ده‌یانخوێنیته‌وه: ی كاتیش، س���ه‌خت بوه .به‌ش���ێوه‌یه‌ك ی ی یه‌كێتی‌‌و پارتی بۆ پشو راگه‌یاندن���ی ك���وردی به‌رده‌وام���ن په‌رله‌مانتاران ی ناو یه‌كێت له‌روماڵكردنی مشتومڕه‌كان ی ی پارله‌مان ده‌چنه‌و‌ه ههرێم ی مانگان���ه له‌س���ه‌ر ده‌س���ه‌اڵت‌و هه‌ڵبژاردنه‌كان ی ی كوردستان بۆ به‌ش���داربون له‌ئاهه‌نگ ی مارس��� ی 10 داهاتوی ههرێم .له‌رۆژ ی نه‌ورۆز .له‌كۆتاییش���دا هه‌ردو ی جه‌ژن��� ،2009روداو باس��� ی یه‌كێتی ،به‌رهه‌م ساڵح‌و ی ل���هوه كردوه ك ه س���هركرده ی 6كورس ی پێشنیاری پێدان تاڵه‌بان ی جه‌الل تاڵه‌بانی له‌به‌غداوه ده‌گه‌ڕێنه‌وه، یه‌كێت ی كاتی، ی داوه به‌نه‌وش���یروان مس���ته‌فا النیك���ه‌م ئه‌گه‌ر به‌ش���ێوه‌یه‌ك ی 11 له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتودا .رۆژ ی ب���ه‌اڵم زۆرج���ار ده‌گه‌ڕێن���هوه ب���ۆ ی رۆژنام ه باس��� مارس ،رۆژنامه ی ی ئیحتیواكردن ی به‌مه‌به‌س���ت ی لهوه سلێمان
ی له‌سیاسه‌ت كوردیدا هه‌مو ی شتێك دانوستان لهبارهوه ده‌كرێت ی وه‌كو مامه‌ڵه ی كڕین‌و فرۆشتن فه‌ڕش وایه ی ناو سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی. قه‌یرانه‌كان ی له‌الی پارتیش���هوه ،مه‌س���عود بارزان ی له‌گه‌ش���تێكی یه‌ك مانگه‌یه بۆ واڵتان ی شاوه‌یش ئه‌وروپا .هه‌روه‌ها رۆژ نوس ی ی 5مانگ له‌مه‌وبه‌ر نه‌شته‌رگه‌ر نزیكه ب���ۆ ئه‌نجام���دراوه له‌ئه‌ڵمانیا ،هاوكات ی حكومه‌تی ههرێم ،دڵش���اد نوێن���ه‌ر میران له‌ئێس���تادا گهڕاوهتهوه هه‌ولێر ی سێكس���ی)و (پ���اش ئابڕوچونێك��� ی له‌الیه‌ن محه‌مه‌د ئیحس���ان ،به‌رپرس ی پڕكراوه‌ته‌و‌ه ی 140هوه جێگ���ه ماده ی له‌هه‌ولێ���رو ك��� ه زۆرب���هی ژیان��� كه‌رك���وك به‌س���ه‌ربردوه.ته‌له‌فۆنه‌كان ده‌كوژێنرێن���هوهو ئیمه‌یڵه‌كانی���ش
وه‌اڵمنادرێنه‌وه .ته‌نها هۆشیار زێباری، ی عێ���راق ده‌توانێت ی دهرهوه وه‌زی���ر ی ی پارت ی گونجاو راوبۆچون به‌شێوه‌یه‌ك دیموكراتی كوردستان ده‌رببڕێت ،به‌اڵم ی به‌غدایه‌‌و ئه‌ویش ناوبه‌ن���او لهدهرهوه ی خراپی له‌گه‌ڵ س���ه‌رۆك په‌یوه‌ندییه‌ك وه‌زیرانی عێراقدا هه‌یه. تاكتیك ه سیاسییه‌كان: ی رۆژنامه‌ی ئه‌لته‌ئاخی، سه‌رنوسه‌ر ی له‌به‌غ���دا ده‌رده‌چێت كه به‌عه‌ره‌ب��� ی جه‌ختیكرده‌و‌ه له‌وه‌ی سیاس���ییه‌كان ی كورد میدیا به‌كارده‌هێنن بۆ هه‌ڵبه‌ستن قسه‌وقس���ه‌ڵۆك‌و به‌دگومانی له‌س���ه‌ر ی لهوه كرد ك ه نه‌یاره‌كانیان .ئه‌و باس ی نه‌وشیروان مسته‌فا به‌مه‌به‌ست زانیار ی دزه‌پێده‌كات لهبارهی دانوس���تانه‌كان ی ی وا له‌تاڵه‌بان له‌گه‌ڵ تاڵه‌بانی ،بۆئهوه بكات وه‌ك كه‌س���ێكی سه‌رس���ه‌خت‌و ی بێف���ه‌ڕ ده‌ربكه‌وێت .هه‌روه‌ه���ا رۆژ ی تاڵه‌بانی ،ئارام ی مارس ،راوێژكار 15 ی ی ئه‌مه‌ریكا ی به‌به‌رپرس���ان یاروه‌یس ی كوردیدا هه‌مو راگه‌یاند" ،له‌سیاس���هت شتێك دانوستانی لهبارهوه ده‌كرێت"، ی وه‌ك���و مامه‌ڵ���هی كڕین‌و فرۆش���تن ف���ه‌ڕش وای���ه .پێویس���ته س���ه‌ره‌تا س���ه‌رنجی نه‌یاره‌كه‌ت به‌الڕێدا به‌ریت ی راگه‌یاندنه‌وه)، (له‌رێگ���هی گوش���ار له‌ش���ت ه گه‌وره‌كانه‌وه ده‌س���تپێ بكهو ی كات ده‌گه‌یت ه پاش���ان به‌تێپه‌ڕبون��� ی ده‌ته‌وێت. ئه‌و ش���وێنه‌ی ك ه به‌ڕاست ناوبراو ئاماژه‌ی ب���ه‌وه‌ش كرد كه ئه‌و ی راپۆرت��� ه رۆژنامه‌وانیان���هی له‌ب���اره ی كۆسره‌ت ره‌سوڵ ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه ی ی نه‌مان ی باڵوكرانه‌و‌ه به‌هۆ له‌ناو یه‌كێت ی خست ه متمانه‌ی به‌تاڵه‌بانی ،كۆسره‌ت
ی دۆخی به‌رگرییه‌وه‌و ناچاریكرد به‌فریا ی نه‌وش���یروان تاڵهبانیهوه بچێت‌و دژ ی بوه‌س���تێته‌وه .ه���اوكات دیاریكردن ی كۆسره‌ت له‌الیه‌ن تاڵهبانیهوه بۆئهوه دانوستان له‌گه‌ڵ نه‌وش���یرواندا بكات، ی والێكرد ی تاڵه‌بان ه���ه‌ردو نه‌یاره‌ك���ه له‌یه‌كتر دوربكه‌ونه‌وه. ههم���و چیرۆك��� ه رۆژنامه‌وانی���ه‌كان ی ی 15ی مارس ،رۆژنامه هه‌ڵه‌نین .رۆژ ی ی تاڵه‌بانی باس��� ی نوێ��� كوردس���تان لهوه ك���رد ك ه تاڵه‌بان���ی چاویكه‌وتو‌ه ی ی به‌مه‌به‌س���ت ی پارت��� به‌وه‌فدێك��� ی یه‌كێتی‌‌و ی رێككه‌وتننامه تاوتووكردن پارت���ی .له‌راس���تیدا ف���ازڵ میرانی، ی ی پارت س���كرتێری مه‌كتبه‌ی سیاسی ی ئه‌مه‌ری���كا ی ب���ۆ به‌رپرس���ان ئ���هوه ته‌ئكیدك���ردهوه ك��� ه كۆبونه‌وه‌ك��� ه ی یه‌كێتی‌‌و ئه‌نجامدراوه ،رێككه‌وتنه‌ك ه ی ده‌مێنێت���هوهو پارتی���ش وه‌ك خ���ۆ ی نه‌وشیروان مس���ته‌فاش چه‌ند كورس ی ده‌ڕوات .هه‌روه‌ها بهێنێت ،له‌یه‌كێت��� ی ئاسۆ باڵویكرده‌و‌ه كه جه‌الل رۆژنام ه ی دیك��� ه خۆی بۆ ی جارێك��� تاڵه‌بان��� ی عێراق ی كۆمار ی س���ه‌رۆكایه‌ت پۆست ی هه‌ڵنابژێرێته‌وه ،به‌اڵم وه‌ك سكرتێر ی ده‌مێنێته‌وه ،ئه‌مه‌ش له‌الیه‌ن یه‌كێت��� ی په‌یوه‌ندی ه سه‌عدی پیره ،به‌رپرس��� گشتیه‌كانی یه‌كێتیه‌و‌ه ته‌ئكیدكرایه‌و‌ه ی ی 17ی م���ارس .لێدوانه‌ك���ه ل���ه‌رۆژ ی ك ه ره‌نگ ه تاڵه‌بان���ی لهبارهی ئ���هوه ی هه‌ڵنه‌بژێرێته‌وه به‌پێنج ش���ێوه خۆ ی ی تاڵه‌بان���ی ده‌كات .به‌وته خزمه‌ت��� ی پیره ،به‌نیشاندانی ئه‌م كارت ه سه‌عد ی ده‌رده‌كه‌وێت ی بۆ به‌م زوییه ،تاڵه‌بان ی ی هه‌وڵ كه كێ له‌ناو یه‌كێتیدا به‌ڕاست ی ی سه‌رۆكایه‌ت ی پۆس���ت به‌ده‌ستهێنان ی كۆم���ار دهدات .هه‌روه‌ه���ا خواس���ت ی هه‌مو ئه‌و س���ه‌ركردان هی ن���او یه‌كێت داده‌مركێنێت���هوه كه چاالكان ه مناوه‌ر‌ه ی ی ببن ه سكرتێری داهاتو ده‌كه‌ن بۆئهوه یه‌كێتی .ره‌نگه ئه‌وه‌ش ئاش���كرابكات ی ی سونن ه جدیین لهوه كه ئاخۆ عه‌ره‌ب ی س���ه‌رۆكی عێراق وه‌ربگرن‌و پۆس���ت ی دانوستان ده‌ش���ێت پێش���تر ده‌رگا ی ی ئ���هو وه‌زاره‌تانه ئاوااڵبكات لهباره ی بهێنن .هه‌روه‌ها ك ه ده‌خوازن به‌ده‌ست ی گش���تیش ئه‌م كارت ه وه‌ك ده‌نگدانێك وایه ،ده‌رفه‌ت ده‌به‌خش���ێته جه‌ماوه‌ر ی بۆئهوهی پش���تگیری له‌كاندیدبونه‌وه ی هه‌مان ی ،2005تاڵه‌بان بكه‌ن .له‌ساڵ ی ی دهركردو مشتومڕ ی هاوشێوه لێدوان جه‌ماوه‌ریی لێكه‌وته‌وه. كۆمێنت: ی ی رۆژنامه‌گه‌ر ئه‌م كۆمه‌ڵه چیرۆكانه ك���وردی ،ده‌ریده‌خات ك ه دانوس���تان ه سیاس���ییه‌كانی كورد چه‌ن���د ئاڵۆزن. ی هه‌روه‌ها ده‌ریده‌خات كه له‌سه‌روبه‌ند ی نێوان كوردو ی گرژییه‌كان توندبونه‌وه ی كورده‌كان ع���ه‌ره‌ب ،ژماره‌یه‌كی كه‌م ی له‌به‌غدا ئاماده‌یی���ان هه‌یه ،به‌تایبه‌ت ی كوردستان ی دیموكرات نوێنه‌رانی پارت ی مه‌سعود بارزانی ده‌كه‌ن ك ه نوێنه‌رایه‌ت له‌كاتی دانوستانه‌كاندا له‌گه‌ڵ مالیكی‌‌و حكومه‌تی به‌غدا.
توێژه‌رێك ی ئیسرائیلیی: داعش یارمه‌تیده‌ربو بۆ دروستبون ی ده‌وڵه‌ت ی كوردی ئا :ئاوێنه نوسه‌رێكی به‌ناوبانگی ئیسرائیل پێیوایه هێرشه‌كانی داعش بۆسه‌ر ی ی مانگ هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ره‌تا ئاب ،چه‌ند زیانی به‌كورد گه‌یاندبێت، ئه‌وه‌نده‌ش سودی پێگه‌یاندوه، ئه‌مه‌ش وه‌ك یارمه‌تیده‌رێك ی وه‌سفده‌كات بۆ دروستبونی ده‌وڵه‌ت ی سه‌ربه‌خۆ‌و بنیاتنانی قه‌واره‌یه‌ك نه‌ته‌وه‌یی كوردیی‌و "كوردی كرد ی به‌یاریزانێكی‌گرنگ‌و سه‌ربه‌خۆ له‌چاو زۆربه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تیه‌وه".
عوف���را بێنگی���ۆ ،نوس���هرو توێژه‌ر له‌سه‌نته‌ری موشه دایان بۆ لێكۆڵینه‌وه له‌كاروب���اری خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���ت‌و ئه‌فریق���ا له‌بابه‌تێكدا كه باس���ی له‌و ده‌س���تكه‌وتانه ك���ردوه ك���ه ك���ورد له‌عێراق‌و س���وریا له‌دوای سه‌رهه‌ڵدانی داع���ش به‌ده‌س���تیهێناون ،وه‌ك فراوانكردنی قه‌ڵه‌مڕه‌ویی ژێرده‌س���تی خۆی ،پڕكردنه‌وه‌ی ئه‌و بۆشاییه‌ی كه حكومه‌ته‌كانی س���وریا‌و عێراق له‌دوای ش���كانی س���وپاكه‌یان به‌جێیانهێشت، به‌ده‌س���تهێنانی پش���تیوانیی‌‌و سۆزی نێوده‌وڵه‌تیی‌‌و دامه‌زراندنی ئیداره‌یه‌كی
سه‌ربه‌خۆی كوردیی له‌الیه‌ن كورده‌كانی باش���ورو خۆرئ���اوا ،تا ب���هو هۆیهوه خۆرئاوا له‌سوریا" ،هه‌رئه‌مه‌ش وایكرد پردی په‌یوه‌ندی���یو هاوكاریی له‌نێوان داع���ش كورده‌كان له‌س���وریا به‌ئامانج خۆیاندا دروستبكه‌ن .خاڵێكی دیكه‌ی بگرێ���ت ،ه���ه‌روه‌ك چ���ۆن له‌عێراق هاوشێوه ،په‌یوه‌ندیكردنی چه‌كدارانی كورده‌كانیش ده‌س���تیان گرت به‌سه‌ر بیانی���ه به‌هه‌ردو الوه ،ههم بۆ داعش‌و هه‌ندێك ناوچه‌ی پڕ له‌نه‌وت له‌كه‌ركوك‌و ههم ب���ۆ ك���ورده‌كان .هه‌روه‌كو هێزه نه‌ی���اره كورده‌كانی والێكرد یه‌كبگرن‌و موسڵ ،داعشیش په‌الماریدان". له‌به‌ش���ێكی دیكه‌ی نوس���ینه‌كه‌یدا گیانی هاریكاریی تێدا دروستكردن بۆ ئ���هو نوس���هره پێوای���ه ،كاڵبونه‌وه‌ی به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی ئه‌و مه‌ترس���ییانه‌ی س���نوره‌كانی نێوان عێراق‌و س���وریا ،له‌الی���ه‌ن داعش���هوه له‌س���ه‌ریان چه‌ن���د یارمه‌تی چه‌كدارانی داعش���ی دروستبوه. هه‌روه‌ها باسی له‌وه‌ش كردوه كه ئه‌و دابێت له‌هه‌ردو دیوی ئه‌و دو واڵته‌وه، ی زه‌نگی مه‌ترسییه‌ی داعش دروستیكرد ئه‌وه‌ش س���ودی هه‌بوه ب���ۆ كوردان
بوه هۆی ئهوهی گۆڕانێكی ریش���ه‌یی له‌هه‌ڵوێس���تی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌ت ی به‌دیبهێنێت به‌رامبه‌ر حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس���تان‌و ته‌نان���هت خۆرئ���اواش. چونكه دوای كه‌وتنی س���وپای عێراق، حكومه‌ت���ی ههرێم ب���وه تاكه‌هێز كه به‌ره‌نگاری داع���ش ببێته‌وه‌و ئه‌مه‌ش وایك���رد زۆرین���هی واڵتان���ی خۆرئاوا به‌چه‌ندی���ن رێگه پش���تیوانیی بكه‌ن. ل���ه‌وه‌ش گرنگتر گۆڕانی هه‌ڵوێس���تی ئه‌مه‌ریكایه كه‌ئێستا له‌لێدوانه‌كانیاندا جیاوازیی ده‌ك���ه‌ن له‌نێ���وان عێراق‌و كورده‌كاندا.
زه‌نگی مه‌ترسی داعش گۆڕانێكی ریشه‌یی له‌هه‌ڵوێستی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی به‌رامبه‌ر به‌کورد دروستکرد
عێراق
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
ی داعش ی شه‌ڕ دوا
پرۆفایل
شیعه‌كان له‌خورماتو شه‌ڕی سوننه‌و كورد ده‌كه‌ن ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد به‌هۆی هاتنی چه‌ند گروپێكی میلیشیای شیعه‌كان بۆ ناوچه ی داقوق‌و خورماتو ،رۆژانه له‌الیه‌ن ئه‌و گروپانه‌وه خه‌ڵكی سوننه مه‌زه‌ب ده‌كوژرێن‌و شه‌ڕ به‌كوردیش ده‌فرۆشن ،ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی قه‌زای خورماتوش ده‌ڵێت شیعه‌كان به‌نیازن كۆمه‌ڵێك پۆلیسی كورد له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پۆلیسی خورماتو ده‌ربكه‌ن‌و خه‌ڵكی شیعه بخه‌نه شوێنیان ،قایمقامیش ئاماژه بهوه ده‌كات ئه‌وانه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پۆلسی خورماتویان بڕیوه‌و زۆربه‌شیان كوردن. جگ��� ه ل���هوهی له‌ئێس���تادا گروپ ه میلیشیاكانی شیع ه له‌ناوچه‌ی خورماتو‌و داق���وق ده‌س���تیانكردو‌ه به‌بێزاركردن‌و ی كوش���تنی خه‌ڵك ،ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌ن ی خورماتو كه‌مال گلی بۆ ئاوێن ه ق���ه‌زا ئاش���كرای ده‌كات‌و ده‌ڵێت "ئهوهی من بزانم ش���یعه‌كان به‌نی���ازن كۆمه‌ڵێك پۆلیس���ی ك���ورد له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت���ی پۆلیس���ی خورماتو ده‌ربكه‌ن‌و خه‌ڵكی ش���یعه بخه‌ن ه ش���وێنیان ،به‌بیانووی ئهوهی ئه‌و پۆلیس���ان ه تااڵنیان كردوهو چه‌كی���ان ب���ردوه ،وات���ا تۆمه‌تیان بۆ دروس���تده‌كه‌ن بهو مه‌به‌سته‌‌و خۆیان به‌هێز ده‌كه‌ن زیاتر له‌جاران". به‌پێ���ی زانیارییه‌كان���ی ئاوێن ه زیاتر له‌ش���ه‌ش گروپی میلیشیای شیعه‌كان هاتونه‌ت ه خورماتو‌و ده‌وروبه‌ری‌‌و له‌ناو ش���اره‌كه‌دا خه‌ڵك ده‌گ���رن‌و ده‌كوژن، به‌تایب���هت عه‌ره‌بی س���ونن ه ده‌كوژن، ی به‌رپرس���ێكی كوردیش "جار به‌وت���ه جار هه‌ڕه‌شه له‌كوردیش ده‌كه‌ن". ی هاوكات به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی حه‌وزه حه‌مرینی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان مه‌ال كه‌ریم شكور پشتڕاستی دهكاتهوه ك��� ه چه‌ن���د پۆلیس���ێك له‌خورمات���و ی یه‌كێتی ده‌رده‌كرێن ،ئه‌و به‌رپرس���ه ی ی " كاتی خۆی له‌س���ه‌ره‌تا ته‌نها وت منی، ه ئ دۆخی خراپبونی و ش هاتنی داع قاسم سولیمانی‌و قه‌یس خه‌زعه‌لی سه‌رکرده‌ی عه‌سائیب ئه‌لحه‌ق به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت���ی پۆلیس���ی خورماتو ی كێش���هی بۆ دروس���تبو تااڵنكرا ،قس ه یه‌كێت���ی ده‌ڵێت "به‌ڵ���ێ ده‌گه‌ڕێنه‌وه ،هێ���زی ب���ه‌دری ش���یعه‌كان ،له‌قه‌زا له‌سه‌ر هه‌ندێك پۆلیس كه گوای ه ئه‌وان ه چونكه ئه‌وان ئه‌وكات بۆ شه‌ڕ هاتبون‌و خورمات���و به‌خێرای���ی له‌زاڵگه‌یه‌ك���ی به‌تااڵنیان بردوه‌‌و به‌ڵگه‌شیان له‌سه‌ره ،له‌هه‌ر س���نورێك شه‌ڕ بێت ده‌چن ه ئه‌و پێشمه‌رگ ه ده‌د‌هن‌و ناوه‌ستن ،ئه‌مه‌ش ی ناكۆكی‌و شوێنه ،ئێس���تا كه‌میان لێ ماوه‌ته‌وه ،ده‌بێت ه ه���ۆی كه‌وتن���هوه وابزانم ده‌درێنه دادگا". ی گه‌ڕان���هوهی میلیش���یا به‌اڵم ناوبه‌ن���او خه‌ڵك ده‌كوژن‌و لێره‌و ش��� هڕو پێش���مه‌رگه‌یه‌ك‌و دوو به‌دریی له‌ب���اره ش���یعه‌كان ب���ۆ ش���وێنی خۆی���ان‌و له‌وێش كێشه‌مان بۆ دروست ده‌كه‌ن" .بریندار ده‌بن‌و دواتر چه‌ند ئه‌فسه‌رێكی له‌چه‌ند رۆژی پێشوودا دو ئۆتۆمبێلی س���ه‌ربازیی هه‌ردوال كێشه‌ك ه چاره‌سه‌ر ی ده‌رچونیان له‌ناوچه‌كه ،ئه‌و به‌رپرسه
ی كێش هی گهوره كورد ئه‌وه‌یه ئایا ئه‌و گروپانه ناوچ ه كوردستانیی ه كێشه له‌سه‌ره‌كان چۆڵده‌كه‌ن؟
ده‌كه‌ن. ی به‌هه‌مانش���ێوه قایمقام���ی ق���ه‌زا ی دوزخورماتوو شه‌الل عه‌بدول ده‌رباره ئ���هو بابه‌ته بۆ ئاوێن���ه ده‌ڵێت "ئێم ه له‌گ���هڵ ئه‌وه‌داین ئه‌و هه‌ند‌ه پۆلیس��� ه ده‌ربكرێ���ت ،چونكه له‌روداوه‌كانی ئه‌م دواییه‌دا ئه‌وان ه ده‌س���تیانگرت به‌سه‌ر ی پۆلیس‌و هه‌مو مه‌ش���جه‌ب‌و ب���اره‌گا چه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌نییه‌كانیان برد ،ئێس���تا ئه‌نجومه‌ن���ی لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌س���ه‌ر دروس���تكراوه ناڕۆن ،ك���ه هه‌موویان ی ( )27پۆلیسن‌و دزیان كردووه، نزیكه زۆربه‌شیان كوردن". ی میلیشیا شیعه‌كان ك ه ئه‌و گروپانه هاتوونه‌ت��� ه خورماتو‌و س���لێمان به‌گ‌و ئامرلی‌و داقوق‌و گونده‌كانی ده‌وروبه‌ر، پێكدێن له‌هێزی به‌در ،عه‌سائیب ئه‌هل حه‌ق ،سه‌رایا سه‌المی سه‌در ،كه‌تائیب حزبوڵاڵ ،كه‌تائیب خوراسانی ،كه‌تائیب ئه‌بو فه‌زل عه‌باس. له‌ب���ارهی كوش���تن‌و رفاندن���ی ی خه‌ڵ���ك له‌الی���ه‌ن ئه‌و میلیش���یایانه ی "وه‌ك چۆن شیعه‌كانه‌وه ،عه‌بدول وت
له‌به‌غدا له‌نێوان شیعه‌‌و سونن ه خه‌ڵك ده‌كوژن‌و ده‌ڕفێنن‌و ئه‌و كاران ه ده‌كه‌ن، تا ماوه‌یه‌ك پێش ئێس���تا لێره‌ش ئه‌و كارانه‌ی���ان ده‌كرد ،ب���ه‌اڵم ئێمه چه‌ند جارێك له‌گه‌ڵیاندا دانیشتین‌و سنورمان ی بۆ داناون ك ه قبوڵ ناكه‌ین چیتر كار وابكه‌ن". ی ( )1925كراوه ی خورماتو ،ساڵ قه‌زا ی ب ه ناحیه‌و سه‌ر به‌كه‌ركوك بوه .ساڵ ی كفری. ( )1929خراوه‌ت ه س���ه‌ر قه‌زا ی س���اڵی ( )1947خراوه‌ته سه‌ر قه‌زا داقوق .ساڵی ( )1948كراوه‌ت ه قه‌زا. ی ی ( )1976رژێمی به‌عس قه‌زا س���اڵ ی له‌كه‌ركوك دابڕی‌‌و خستی ه خورماتو س���ه‌ر پارێزگای سه‌اڵحه‌دین "تكریت". ی ()2003 - 1976 له‌م���اوهی س���ااڵن ی ته‌عریب له‌م شاره پیاده‌كراوه. پرۆس ه ی ی عوسمانیه‌كاندا ژماره ی حوكم له‌كات دانیش���توانی خورماتو ( )1749كه‌س ی ()1970 ی س���اڵ بووه ،له‌س���ه‌رژمێر ی گه‌یش���تۆت ه ی دانیش���توان دا ،ژماره ( )86742كه‌س. ی جگه‌له‌ناوه‌ن���د دوزخورمات���و قه‌زاك���ه ،كه دانیش���توانه‌كه‌ی له‌هۆزو عه‌ش���یره‌ته‌كانی (داوده‌و زه‌نگه‌ن���هو ل���ه‌ك‌و به‌ی���ات) پێكدێ���ت .هه‌ریه‌ك ی له‌ناحیه‌كانی قادرك���ه‌ره‌م ك ه نزیك ه ی هه‌ش���تا گوند له‌خۆده‌گرێت‌و ناحی ه نه‌وج���ول ( )32گون���د له‌خۆده‌گرێت، ی كوردن ،ئه‌م دوو ناحێی ه هه‌ر هه‌موو ی به‌ته‌واوی گونده‌كانیانه‌وه له‌پرۆس��� ه ی ()1988دا خاپوركران، ئه‌نفالی ساڵ ك ه ژمارهی دانیش���توانیان ()41696 ی ی ئامرل كه‌س بوو .هه‌روه‌ه���ا ناحیه ی ( )31گوند له‌خۆده‌گرێت ،ك ه نزیك ه زۆرینه‌یان س���ه‌ر به‌عه‌شیره‌تی به‌یات‌و ی هه‌ندێك���ی دیكه‌ش���ی له‌عه‌ش���یره‌ت ی سلێمان بێگ له()11 داوده‌ن .ناحی ه ی گون���د پێكهات���ووه ،دانیش���توانه‌ك ه ی توركمان���نو ی به‌یات��� له‌عه‌ش���یره‌ت هه‌ندێكیان خۆی���ان به‌عه‌ره‌ب ده‌زانن، له‌خۆده‌گرێت. ی ی گ���هوره له‌ئێس���تا ته‌نها كێش���ه كورد ئه‌وه‌یه ئای���ا ئه‌و گروپانه ناوچ ه كوردس���تانییه كێش��� ه له‌س���ه‌ره‌كان چۆڵده‌ك���ه‌ن ،قایمقام���ی خورمات���و لهوبارهیهوه ده‌ڵێت "ئه‌وان ده‌ڵێن ئێم ه ده‌ڕۆین‌و پرۆسه‌كانمان كاتییه ،منیش ی خورماتو بڕوام هه‌ی��� ه له‌ده‌وروب���ه‌ر دور ده‌كه‌ونه‌وه ،چونك ه له‌م ش���وێنان ه ی جێگه‌یان نابێته‌وه ،به‌اڵم بۆ ده‌وروبه‌ر كه‌ركوك‌و به‌شیر‌و ئه‌و ناوچان ه نازانم".
به‌شێك له‌عه‌ره‌ب‌و توركمانه‌كان له‌نوسینگه ی كه‌ركوك ی پارله‌مان ناڕازین ئا :بارام سوبحی ژماره‌یه‌ك له‌پارله‌مانتارو نوێنه‌رانی عه‌ره‌ب‌و توركمان كردنه‌وه‌ی نوسینگه‌ی پارله‌مانی كوردستان له‌شاری كه‌ركوك به‌پێچه‌وانه‌ی ده‌ستورو یاسا ده‌زانن ،داواشده‌كه‌ن حكومه‌ت‌و پارله‌مانی عێراق هه‌ڵوێستیان هه‌بێت .له‌به‌رانبه‌ردا به‌رپرسی نوسینگه‌كه ده‌ڵێت "ده‌بوایه ئه‌م نوسینگه‌یه له‌دوای ساڵی 2003 بكرایاته‌وه" ،هه‌روه‌ها كارو ئامانجه‌كانی نوسینگه‌ش بۆ داهاتو ده‌خاته‌ڕو. رۆژی ( )2014/10/16به‌ئاماده‌بون ی س����ه‌رۆكی پارله‌مان����ی كوردس����تان‌و پارێ����زگاری كه‌رك����وك ،ب����ۆ یه‌كه‌مجار نوس����ینگه‌ی پارله‌مان����ی كوردس����تان له‌ش����اری كه‌ركوك كرایه‌وه .كردنه‌وه‌ی ئه‌م نوس����ینگه‌یه‌ش دوای سه‌ردانێكی س����ه‌رۆكی پارله‌مان بۆ ئه‌و شاره هات. ئه‌مه له‌كاتێكدایه تائێس����تا چاره‌نوسی كه‌ركوك له‌نێوان ناوهندو ههرێم یه‌كالیی نه‌كراوه‌ته‌وه ،هه‌روه‌ها هه‌ندێك ناوچه‌ی س����نوری پارێزگاكه‌ش له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی چه‌كداران����ی داعش����دایه ،هێزه‌كان����ی پێش����مه‌رگه‌ش به‌ره‌ڤانی له‌سنوره‌كانی شاره‌كه ده‌كه‌ن.
كردن����هوهی نوس����ینگه‌ی پارله‌مانی كوردس����تان له‌ش����اری كه‌رك����وك، به‌بڕی����اری س����ه‌رۆكایه‌تی پارله‌م����ان‌و ره‌زامه‌ندی هه‌مو الیه‌نه سیاس����یه‌كانی كوردس����تان بوه ،به‌اڵم هه‌ندێك الیه‌نی عه‌ره‌ب����یو توركمانی دژی ئه‌م هه‌نگاوه ده‌وه‌س����تنهوهو به‌كارێك����ی پێچه‌وانه‌ی ده‌ستورو یاسا ناوی ده‌به‌ن. ئه‌ندامی عه‌ره‌بی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك محه‌مه‌د خه‌لیل ،پێیوایه الیه‌نه كوردیی����ه‌كان دۆخی ئه‌منی كه‌ركوكیان قۆس����تۆته‌وه‌و داوا له‌حكومه‌تی عێراق ده‌كات رێگه له‌و نوس����ینگه‌یه بگرێت‌و دایبخات. ل����ه‌دوای كردن����هوهی نوس����ینگه‌ی پارله‌مان ،هه‌ریه‌كه له‌س����ه‌رۆكی به‌ره‌ی توركمان����یو س����ه‌رجه‌م پارله‌مانت����اره توركمانه‌كان����ی ن����او پارله‌مانی عێراق دژایه‌ت����ی خۆی����ان ب����ۆ ئه‌و هه‌ن����گاوه راگه‌یاندو به‌كارێكی هه‌ڵه‌یان ناوبرد. سه‌رۆكی به‌ره‌ی توركمانی پارله‌مانتار ئه‌رشه‌د س����اڵحی ،ده‌ڵێت "كردنه‌وه‌ی نوس����ینگه‌ی پارله‌مان����ی كوردس����تان له‌ش����اری كه‌ركوك پێچه‌وانه‌ی قانون‌و ده‌ستوره ،چونكه پارله‌مانی كوردستان ته‌نها نوێنه‌رایه‌تی دانیشتوانی هه‌رسێ پارێ����زگای س����لێمانیو هه‌ولێرو دهۆك ده‌كات".
ناوبراو ،ره‌خن����ه له‌ئیداره‌ی كه‌ركوك ده‌گرێ����ت كه رێگ����هی به‌كردنه‌وه‌ی ئه‌و نوس����ینگه‌یه داوه ،بۆچونیش����ی وای����ه ئی����داره‌ی كه‌رك����وك بون����ی هێزه‌كانی پێش����مه‌رگه‌ی قۆس����تۆته‌وه‌و له‌ژێ����ر س����ایه‌ی بونی هێزه‌كانی پێش����مه‌رگه‌دا بڕی����اری كردنه‌وه‌ی ئه‌و نوس����ینگه‌یه‌ی داوه ،ك����ه به‌وته‌ی س����اڵحی كردنه‌وه‌ی ئه‌و نوس����ینگه‌یه "خزمه‌ت به‌په‌یوه‌ندی برایانه‌ی نێوان كوردو توركمان ناكات". ه����ه‌ردوای كردنه‌وه‌ی نوس����ینگه‌كه، پارله‌مانتاران����ی توركم����ان له‌پارله‌مانی عێراق به‌یاننامه‌یه‌كیان دهركردو تیایدا رایده‌گه‌یه‌ن����ن كردنه‌وه‌ی نوس����ینگه‌ی پارله‌مان����ی كوردس����تان به‌ه����اوكاری ئی����داره‌ی كه‌رك����وك "س����ه‌رپێچیه‌كی ئاش����كرای ده‌س����توره‌و هه‌نگاوێك����ی تاكالیه‌نه‌یه" .هۆكاره‌كه‌شی ده‌گێڕنه‌وه بۆ ئهوهی تائێستا شاری كه‌ركوك له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی حكومه‌تی عێراقدایه‌و به‌شێك نییه له‌هه‌رێمی كوردستان. ئ����هو پارله‌مانتارانه بۆ چاره‌س����ه‌ری پرس����ی كه‌ركوك ،داواده‌كه‌ن كه‌ركوك بكرێته هه‌رێمێكی س����ه‌ربه‌خۆو ئه‌وه‌ش به‌چاره‌س����ه‌رێكی نمونه‌ی����ی ناوده‌به‌ن‌و ده‌ڵێ����ن "داواكاری����ن حكومه‌تی عێراق هه‌ڵوێس����تی خۆی لهبارهی كردنه‌وه‌ی ئه‌و نوسینگه‌یه‌وه ئاشكرا بكات".
7
له‌الیه‌ن خۆیه‌وه پارله‌مانتاری ده‌وڵه‌تی قانون جاسم محه‌مه‌د جه‌عفه‌ر به‌یاتی، ك����ه یه‌كێكه له‌كه‌س����ایه‌تیه نزیكه‌كانی نوری مالیكی سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشوی عێراق ،باس له‌وه‌ده‌كات كردنه‌وه‌ی ئه‌م نوسینگه‌یه خزمه‌ت به‌خه‌ڵكی شاره‌كه ناكات‌و ده‌ڵێت "هه‌نگاوێكه به‌ئاراسته‌ی هه‌ڵه ،چونكه به‌پێی ده‌ستور كوردستان بۆی نیه له‌كه‌ركوك نوسینگه‌ی پارله‌مان بكاته‌وه .له‌به‌رئه‌وه‌ی تائێستا كه‌ركوك س����ه‌ر به‌حكومه‌تی ناوه‌ندییه‌و ناكرێت ته‌نها پێكهاته‌یه‌ك ویستی خۆی به‌سه‌ر پێكهاته‌كانی تردا بسه‌پێنێت". ناوبراو ،داوا له‌پارله‌مانی كوردس����تان ب����هو هه‌نگاوه‌یدا بچێت����هوهو هه‌نگاوێك نه‌نێت ببێته هۆی "ئاڵۆزبونی ره‌وش����ی پارێزگاك����ه ،له‌كاتێكدا دوچاری هێرش‌و په‌الماری تیرۆریس����تانی داعش‌و گروپه هاوپه‌یمانه تیرۆریسته‌كانی بۆته‌وه". له‌به‌رانب����ه‌ر لێدوان����ی پارله‌مانت����ارو نوێن����هره ع����ه‌ره‌ب‌و توركمانه‌كان����دا، به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری نوس����ینگه‌ی كه‌ركوك����ی پارله‌مان����ی كوردس����تان له‌تیف فاتیح ف����ه‌ره‌ج ،به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یان����د ده‌بوایه ئه‌م نوسینگه‌یه له‌دوای ساڵی ()2003 بكرایه‌ته‌وه ،له‌وكاته‌شه‌وه دیدو پڕۆژه‌و به‌رنامه‌ی خۆی بۆ زۆر بابه‌تی هه‌ستیار س����ه‌باره‌ت ب����ه‌م ناوچه‌ی����ه هه‌بوای����ه.
هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "كردنه‌وه‌ی نوسینگه‌كه له‌ئێس����تادا كارێكی زۆرباش����ه ،ده‌كر ێ له‌ئێستاوه ده‌ست ببرێ بۆ زۆر پڕۆژه‌و بابه‌تی گرنگ". لهبارهی ئه‌و كارانه‌ی ئه‌م نوسینگه‌یه ده‌یه‌وێ����ت ئه‌نجام����ی ب����دات ،ف����ه‌ره‌ج رونیده‌كات����هوه به‌ه����اوكاری ههم����و كه‌ركوكی����ه‌كان ،كار ب����ۆ جێكردنه‌وه‌ی كه‌رك����وك‌و ناوچ����ه دابڕێن����راوه‌كان له‌ده‌س����توری ههرێم ده‌كه‌ن ،هه‌روه‌ها كارده‌كه‌ن بۆ ئاماده‌كردنی پڕۆژه‌یه‌ك بۆ ئهوهی كه‌رك����وك‌و ناوچه دابڕێنراوه‌كان له‌پارله‌مان����ی كوردس����تان نوێنه‌ری����ان هه‌بێ����ت .ئه‌مه جگه‌ل����هوهی ده‌یانه‌وێت پش����كی كه‌ركوك له‌بواره‌كانی خوێندنی ب����ااڵ‌و دامه‌زران����دن له‌هه‌رێ����م‌و ناوه‌ند هه‌بێت. ده‌رب����ارهی ئهوهی ئه‌م نوس����ینگه‌یه تایبه‌ته به‌كه‌ركوك یاخود پێكهاته‌كانی دیكه‌ی ش����اره‌كه ،به‌رپرسی نوسینگه‌ی پارله‌م����ان ده‌ڵێ����ت "ده‌مانه‌وێ����ت ئه‌م نوس����ینگه‌یه بكرێته پ����ردی په‌یوه‌ندی نێوان خه‌ڵك����ی كه‌رك����وك‌و پارله‌مانی كوردستان" .وتیشی "ده‌مانه‌وێت بزانین توركمان‌و ئه‌وان����ی تر چ جۆره پێكه‌وه ژیانێكیان ده‌وێ����ت له‌كه‌ركوك ،تاوه‌كو پڕۆژه‌مان بۆی هه‌بێت‌و كاری له‌س����ه‌ر بكه‌ین".
ی عێراق ژینگ ه
ی ی خێرو خۆش���� ئه‌گ����ه‌ر نه‌وت مای ه ی جیهان ،ئه‌وا ی دیك���� ه بێت بۆ واڵتان ی ی بۆت���� ه هۆ له‌عێراق����دا جگ���� ه لهوه ی ی دیكتاتۆریی هتو نه‌هامه‌ت سه‌رهه‌ڵدان ی ئه‌م ب����ۆ دانیش����توانه‌ك هی ،ژینگ���� ه ی پیسكردوه‌و بهو هۆیهوه عێراق واڵته‌ش ی جیهاندا بۆت ه چواره‌م واڵت ل ه له‌ئاست ی ژینگه‌دا. پیسبون ی ���ی رێكخ����راو ی راپۆرتێك� به‌پێ���� نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان ،له‌جیهاندا عێراق چ����واره‌م واڵت ه له‌ده‌س����ت درێژیكردن ه سه‌ر ژینگه‌و پیسكردنیدا .چونك ه رۆژان ه ی ی سروش����ت ێ له‌غاز ( )600ملی����ۆن پ له‌م واڵته‌دا ده‌سوتێنرێت .مامۆستا ل ه ی به‌غدا د .حامد ی زانكۆ ی زانست كۆلێژ جه‌بار ده‌ڵێت :عێراق س����ااڵن ه چوارد‌ه ی ی به‌هه‌ده‌ردان ی به‌ه����ۆ ملی����ار دۆالر ی به‌فیڕۆ ده‌چێت ..بۆی ه ی سروشت غاز ی ی سروشت پێویست ه وه‌به‌رهێنان ل ه غاز بكرێ����ت ك ه له‌گه‌ڵ نه‌وت دێت ه ده‌ره‌وه‌‌و ی ی نه‌درێت ،چونك ه زیان رێگ ه به‌سوتان ی هه‌یه. ی گهوره ماد ی ی نه‌وت ئاش����كرا ی بوار پس����پۆڕێك ی ده‌كات ته‌نه����ا ل ه كێڵگ���� ه نه‌وتیه‌كان ی یانزه ملیارو نیو مه‌تر به‌س����ره نزیك ه چوارگۆش���� ه غاز ده‌س����وتێ‌‌و به‌هه‌ده‌ر ی ی عێراق بۆ پڕكردنه‌و‌ه ده‌چێت ،كه‌چ ی زیاتر ی سااڵن ه به‌بڕ ی ناوخۆی پێداویست ل ه چوار ملیارو نیو دۆالر غاز ل ه ئێرانه‌و‌ه هاورد‌ه ده‌كات. ی ی پیسبون ی دیك ه ل ه هۆكاره‌كان یه‌كێك ی ی راپۆرته‌ك ه ژینگه ،خۆڵبارانه .به‌پێ ی ( )UNخۆڵباران بوه‌ت���� ه دیارده‌یه‌ك نیمچ ه رۆژانه ،به‌جۆرێك كۆی ئه‌و تۆزو ی س����ااڵن ه ده‌بارێت ه س����ه‌ر واڵت خۆڵ ه ل ه س����ه‌د هه‌زار ته‌ن زیات����ره ،مانگان ه ی ی خۆڵبارانه‌ك ه بۆ هه‌ر مه‌ترێك تێكڕا چوارگۆش���� ه بیس����ت گرامه ،له‌باشورو ی خۆڵبارانه‌ك ه رۆژئاواش مانگان ه ناوه‌ند ده‌گات ه په‌نجا تا نه‌وه‌د مه‌تر دوجا. ی ژینگ ه ی پیسبون ی سێیه‌م سهرچاوه ی ی شار ئاوه ،لهوبارهیهوه به‌رپرس����ان ی به‌غدا ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن رۆژان ه نزیك ه ملیۆنێك‌و ( )200هه‌زار مه‌تر چوارگۆش ه ی ی تر ی پێكهات ه ی قورس (ئه‌و ئاوه ئاو ی تێكه‌ڵده‌بێت ،وه‌كو پاشماوه‌و پاشه‌ڕۆ هاواڵتیان‌و كارگه‌كان‌و نه‌خۆشخانه‌كان) ی ی دیجله‌وه ،پیسبون ده‌ڕژێت ه ناو روبار ی ی ئه‌گه‌ر ئ����هو ئ����اوه‌ش ده‌بێت ه ه����ۆ ی ی ( )600هه‌زار هاواڵت ی نزیك ه توشبون ی شێرپه‌نجه. ب ه نه‌خۆش ی ی هه‌مو ئه‌و پاش����ه‌ڕۆی ه س����ه‌ربار ی به‌غدا ی شار ده‌ڕژێت ه دیجله‌وه ،كه‌چ ی ی هه‌ی ه بۆ چاره‌سه‌ر ته‌نها دو وێستگ ه ی توانایان ()700 ی قورس ك ه ئه‌وپه‌ڕ ئاو ی دو هه‌زار مه‌تر چوارگۆشه‌یه ،به‌اڵم بڕ ی پێده‌گات. ملیۆن‌و ( )200ه����ه‌زار ئاو ێ ی قورس به‌ب ی ئ����او ی زۆر بۆی ه بڕێك چاره‌س����ه‌ركردن ده‌چێت ه دیجله‌وه .ك ه ی به‌غ����دا یه‌ك مه‌تر ی پارێزگار به‌وت���� ه ی قورس په‌نجا مه‌تر چوارگۆش���� ه ئاو ی ژه‌هراویش ی ده‌كات ،ئاو ئاو ژه‌ه����راو ی شێرپه‌نجه‌‌و ی نه‌خۆشیه‌كان ده‌بێت ه هۆ ی ماسی. زیان گه‌یاندن به‌سامان ی ی پیسبون ی گرفته‌كان بۆ چاره‌سه‌ر ی نه‌وت د.عادل ی عێراق ،وه‌زیر ژینگ ه ی پێش����نیار ده‌كات عه‌بدولمه‌ه����د ی ی نه‌وت به‌شێوه‌یه‌ك ده‌رهێنان‌و پااڵوتن باش����تر ئه‌نجام بدرێ����ت‌و وه‌به‌رهێنان ی سروش����تیدا بكرێت، ی غ����از له‌ب����وار ی ی سروشت ی غاز رێگه‌ش له‌س����وتاندن ی هه‌ڕه‌مه‌كی بگرێت. به‌شێوه‌یه‌ك ی ی ئاو ی پیس����بون ب����ۆ چاره‌س����ه‌ر ی دیجله‌ش ،پێیوای ه ده‌بێت به‌كارهێنان ی ی ق����ورس به‌ش����ێوه‌به‌ك كه‌ره‌س����ت ه نادروس����ت به‌تاوان دابنرێت ،هه‌ركات ی گش����تیو تایبه‌ت بینرا خه‌ڵك ،كه‌رت كه‌مته‌رخه‌من ده‌وڵه‌ت شوێنكاره‌كانیان بكه‌وێت‌و لێپێچینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بكات. ی خۆڵباران‌و ی دیارد‌ه بۆ چاره‌سه‌ركردن ی رایده‌گه‌یه‌نێت به‌بیابانب����ون ،مه‌ه����د ی كش����توكاڵ‌‌و ئاودێری ده‌بێ����ت كه‌رت ی خۆش���� ه رێكبخرێ����ت ،هه‌روه‌ها زه‌و ی بكرێت‌و كاربكرێت بۆ دورخس����تنهوه ی ب����ۆ ده‌ریاچه‌و ده‌ریاكان‌و خوێواوه‌ك ه ی زه‌وی‌‌و ژێر تێكه‌ڵكردنیان له‌گ ه ڵ ئاو ی هۆڕه‌كان زه‌ویدا ،گرنگی به‌پاراوكردن بدرێت ك ه روبه‌ره‌كه‌یان ( )30كیلۆمه‌تر دوجای����ه ،هه‌روه‌ه����ا ب����ۆ كۆكردنه‌وه‌و ی ئ����او به‌نداو دروس����ت ئه‌مباركردن���� بكرێت.
8
ئابوری
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
ئه‌م الپه‌ڕه‌ی ه ب ه سپۆنسه‌ری گروپی کۆمپانیاکانی قه‌یوان چاپ‌و باڵوده‌کرێته‌وه
دابه‌زین ی نرخی نه‌وت ی خاو ئه‌م ه هۆكارانه‌یه‌تی د .قه‌یوان سیوه‌یلی نرخی نه‌وتی‌خاو یه‌كێكه له‌فاكته‌ر‌ه ه���هره گرنگه‌كانی ب���ازاڕی وزه ،كه به‌زبانێك���ی س���اده‌ی ئاب���وری نرخی كااڵ له‌كێشمه‌كێش���ی هه‌ردو فاكته‌ری داواكارییو بڕیی له‌نێ���و بازاڕدا دێته ئ���اراوه ،به‌اڵم ن���ه‌وت وه‌كو كااڵیه‌كی ئاب���وری ڕامی���اری ،جیۆپۆلیتیك���ی جی���اوازه‌و كۆمه‌له‌فاكتۆرێك���ی زۆر ه���ۆكارن ب���ۆ دابه‌زی���نو هه‌ڵگه‌ڕانی نرخه‌كه‌ی له‌بازاره‌كانی وزه‌دا. نرخ���ی كۆتای���ی نه‌وت���ی خ���او له‌كۆكردن���هوهی ئه‌م گش���ت نرخانه ده‌خوڵقێت: .1بڕی نرخی له‌دۆخێكی سروشتی دا وات���ه خاوه‌ندارێت���ی واڵت یاخود واڵت له‌گ���هڵ كۆمپانیایه‌ك���ی بیان���ی (گرێبه‌ستی دابه‌شكردنی داهات). .2ب���ڕی پ���ارهی تێچوی گش���ت قۆناغه‌كانی گرێبه‌ستكردن ،دۆزینه‌وه، ده‌رهێنان ،پااڵوتن. .3بڕی تێچوی پارهی گواس���تنهوه تاگه‌یش���تن به‌ده‌س���تی به‌كارب���ه‌ر
له‌گه‌ڵ الوازبونی سێكته‌ری پیشه‌سازیی‌و خستنه بازاڕی نه‌وتی خاو به‌ڕێژه‌یه‌كی زۆر له‌الیه‌ن به‌رهه‌مهێنه‌رانی ئه‌وا نرخی نه‌وت‌و به‌رهه‌مه‌كانی داده‌به‌زێت كه ئه‌م دیارده‌یه وه‌كو مقه‌ستێكی دوسه‌ر وایه له‌ناوه‌خ���ۆی واڵت یاخ���ود دهرهوهی واڵت. .4ب���ڕی تێچوی باج له‌س���ه‌ر ئه‌م سامانه سروشتییه. .5بڕی تێچ���وی به‌بازاڕكردن ،واته س���ودی كۆمپانیاكان ب���ۆ ڕاپه‌ڕاندنی گش���ت قۆناغ���ه‌كان له‌خاڵه‌كان���ی سه‌ره‌وه‌دا. .6كارێك���ه‌ری بارودۆخی وه‌زه‌كانی س���اڵ (س���ه‌رما ،گه‌رما) ،ئابوری و ڕامیاری له‌سه‌ر بازاڕی وزه. ئه‌م سامانه سروشتییه له‌به‌ر گرنگی بۆ پیشه‌س���ازی گشت جیهانی ئابوری به‌خۆیه‌وه گرێداوه كه هه‌ر گۆڕانكاریه‌ك
له‌نرخه‌كه‌ی گۆڕانكاری مه‌زنی ئابوری به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت .كه چ واڵتانی به‌رهه‌مهێن‌و چ واڵتانی س���ودلێوه‌رگر سااڵنه باجی ئه‌م پابه‌ندبونه ده‌ده‌ن. له‌س���اڵه‌كانی 2011و 2012و 2013 نرخی نه‌وتی‌خ���اوی برێنت ()Brent له‌نێوان 100تا $ 120بۆ هه‌ر به‌رمیلێك جێگیر بوبو ،به‌اڵم ئه‌وا ئێستا له$80 بۆ هه‌ربه‌رمیلێك وه‌ستاوه‌ته‌وه. له‌مانگه‌كان���ی ئاوگۆس���ت و سێپته‌مبه‌ری ئه‌م ساڵدا واڵتانی ئۆپێك ڕۆژانه ب���ڕی 30و 31ملیۆن به‌رمیل نه‌وتی خاویان خس���ته نێو بازاره‌كانی جیهان���هوه كه به‌ڕچ���او كردنی باری
ئابوری جیهان بوه هۆی دابه‌زی نرخی نه‌وت له‌بازاڕه‌كاندا ،ئێس���تا له‌جیهانی وزه‌دا دو بوچ���ون هه‌یه ب���ۆ دابه‌زنی نرخی نه‌وت كه خستنه بازاڕی بڕێكی زۆری نه‌وتی‌خاو فش���ار ده‌خاته سه‌ر چونێت���ی و نرخ���ی به‌رهه‌مهێنان���ی نه‌وتی لیته ( )Shale Oilكه تێچوی ئ���ه‌م نه‌وته خ���ۆی له‌س���هرو نرخی نه‌وتی خاوی ئه‌م���ڕۆی برێنت ()80$ دهدات واته ئامانج���ی دابه‌زنی نرخی ن���ه‌وت له‌ئێس���تادا تێكوپێكش���كانی ته‌كنۆلۆجی���ای به‌رهه‌مهێنانی نه‌وتی لیته‌یه له‌جیهان و به‌تایبه‌تی ئه‌مریكا، له‌الیه‌كی تره‌وه دابه‌زینی نرخی نه‌وت
بۆ خوڵقاندنی فشاری ئابوریه بۆ سه‌ر واڵتی ڕوس���یا كه نزیكه‌ی %50گشت داهاتی سااڵنه‌ی له‌ئه‌نجامی فرۆشتنی نه‌وت وگازه‌وه وه‌چنگ ده‌هێنێت ،واته ئای���ا دابه‌زینی نرخی ن���ه‌وت ده‌بێته هۆی چوكدادانی ڕوس���یا بۆ ئه‌مریكا و سیاس���ه‌ته‌كانی؟ .ئهوهی ئاشكرایه كه واڵتی عه‌ره‌بستانی سعودی به‌هۆی توانای خستنه بازاڕی بڕیكی 10ملیۆن به‌رمیلی نه‌وت له‌ڕۆژێكدا جێبه‌جێكه‌ری ئ���هو پیالنانه‌ی س���ه‌ره‌وه‌یه‌‌و مێژوش گه‌واهیده‌دات كه هه‌رده‌م سیاس���ه‌تی عه‌ره‌بسانی سعودی له‌گه‌ڵ سیاسه‌تی ئه‌مریكا هه‌ماهه‌نگی هه‌بوه. به‌گشتی له‌گه‌ڵ الوازبونی سێكته‌ری پیشه‌سازیی‌و خس���تنه بازاڕی نه‌وتی خ���او به‌ڕێژه‌یه‌ك���ی زۆر له‌الی���ه‌ن به‌رهه‌مهێنه‌ران���ی ئ���ه‌وا نرخی نه‌وت‌و به‌رهه‌مه‌كان���ی داده‌به‌زێ���ت ك���ه ئه‌م دیارده‌یه وه‌كو مقه‌س���تێكی دوس���ه‌ر وایه ،ڕاسته دابه‌زینی نرخی ئه‌م كااڵیه باشه بۆ پیشه‌سازی ،به‌اڵم الوازبونی سێكته‌ری پیشه‌سازیش ده‌بێته هۆی كه‌مبون���هی هه‌لی كار واته ماڵوێرانی، به‌هه‌مان ش���ێوه‌ش ماڵوێرانی بۆ ئه‌و واڵتان���ی كه تاكه داهاتیان له‌ئه‌نجامی
فرۆشتنی نه‌وتی‌خاوه یه! وه‌كو واڵتی خۆمان. دابه‌زنی نرخی نه‌وتی‌خاو ماڵوێرانی به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت بۆ ئه‌و واڵتانه‌ی كه چاویان به‌س له‌داهاتی فرۆش���تنی نه‌وت‌و گازه وه‌كو ئێمه لهواڵتی ئێراق، چه‌نده نرخی نه‌وت دابه‌زێت به‌هه‌مان ش���ێوه‌ش داهات���ی س���ااڵنه‌ی ئه‌وان ك���ه‌م ده‌كات ،وات���ه خه‌رجیه‌كانیان له‌داهاته‌كه‌ی���ان گه‌وره‌ت���ر ده‌بێت كه ئه‌مه‌ش له‌ژێر ناوی نه‌گبه‌تیی سامانی ن���ه‌وت گفتوگ���ۆی زۆر هه‌ڵده‌گرێت. واڵتی ئێ���راق له‌میزانیه‌ی س���ااڵنه‌ی خۆیدا نرخی نه‌وتی به‌س���ه‌روتر له100 دۆالر بۆ هه‌ربه‌رمیلێك خه‌ماڵندوه كه له‌گ���هڵ به‌راورد ب���ه 80دۆالری ئه‌مڕۆ بۆ ه���ه‌ر به‌رمیلێ���ك ئ���ه‌وا دوچاری %20له‌كه‌مهێنان���ی داه���ات ده‌بێ���ت كه بۆی پڕ ناكرێت���هوه ،لێره‌دایه كه نه‌وت له‌نیعمه‌ت���هوه ده‌بێته نه‌گبه‌تی بۆ ئاوه‌دان���ی واڵت .واڵته‌كانی ئێران، ڤنزوئێ�ل�ا ،نیجیریا و ئێراق كاتێك بێ كێش���ه‌ن كه نرخی نه‌وت له‌بازاڕه‌كانی جیه���ان له‌س���ه‌روی $120ب���ۆ هه‌ر به‌رمیلێ���ك بێت كه ئه‌مه‌ش به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ نرخی ئه‌مڕۆ زۆر به‌رزه.
509ملیۆن دۆالر ی پرۆژه‌كان ی پترۆ دۆالر دیار نه‌ماوه یه‌كێتی به‌ڵێنده‌ران :به‌دواداچون بۆ دیارنه‌مانی ئه‌و پاره‌یه ده‌كه‌ین
ئا:ئاسۆ سه‌راوی ی ی 509ملیۆن دۆالری پرۆژه‌كان بڕ ی ی ه پترۆ دۆالر ،ك ه زۆرینه ی سنوری سلێمانی‌‌و پرۆژه‌كان گه‌رمیانه ،تائێستا نادیاره وه‌ك ی سه‌رۆكی لقی سلێمانی یه‌كێت به‌ڵێنده‌ران ئاماژه‌ی پێده‌كات "له‌حسابدا نه‌ماوه" ئه‌و ده‌ڵێت "ئێمه به‌دواداچونمان كردوهو ی به‌دواداچونیشی بۆ ده‌كه‌ین ،ئهوه هه‌ی ه تائێستا جارێك ده‌ڵێن دراوه‌ت ه ی موچهو جارێكیش ده‌ڵێن له‌ال وه‌زاره‌تی داراییه ،به‌اڵم ئه‌و پارهی ه تایبه‌ت به‌پرۆژه‌كان چۆن ده‌بێت بۆ ی تر خه‌رج بكرێت". شت
ی ل���هوه ده‌كات به‌ه���ۆی خه‌رجنه‌كردن پاره ب���ۆ پرۆژه‌كانیان ،كێش���ه‌كانیان ی له‌گ���هڵ حكومه‌تی هه‌رێ���م به‌رده‌وام گرفته‌ك���ه‌ش ی هه‌یه‌‌ودروس���تبون ل���ه2013-12-25 ی به‌دیاریكراوی��� ی ئه‌و هه‌مو س���ه‌ریهه‌ڵداوه ،س���ه‌ربار ی ك��� ه له‌راب���ردودا داویان��� ه هه‌وڵ��� ه ی پ���ڕۆژه‌كان ی پاره ب���ۆ خه‌رجكردن��� ی ی 4مانگ ی بۆیانكراو‌ه پێدانه‌وه ئ���هوه كاركردنی پرۆژه‌كانی���ان بوه ،ئه‌ویش به‌نوسراوێك له 2014-4-8دا بوه ئه‌و ی "تائێس���تا جگه‌له‌پێدانه‌وه‌ی ئه‌و وت ماوه‌یه هیچ ش���تێكی تری گرنگمان بۆ نه‌كراوه ،له‌كاتێكدا له‌هه‌مو ش���وێنێك پێمانده‌ڵێن ئێو‌ه له‌س���ه‌ر هه‌قن ده‌بێت كێشه‌كه‌تان بۆ چاره‌سه‌ربكرێت".
ژمارهی پرۆژه‌كان‌و ئه‌و پارانه‌ش كه ی سه‌رهه‌ڵدانی كێشه‌ك ه سه‌ره‌تا ی حكومه‌ته ال ی ی یه‌كێت ی لق���ی س���لێمان س���ه‌رۆك ی ی ئه‌و به‌رپرسه ی زانیارییه‌كان به‌پێ به‌ڵێنده‌رانی كوردس���تان ناجی ش���ێخ عیزه‌دی���ن له‌دیدارێك���ی ئاوێنه‌دا باس به‌ڵێن���ده‌ران له‌ئێس���تادا له‌س���ه‌رجه‌م
به‌شێك له‌به‌ڵێنده‌ران چه‌كی پاره ی پرۆژه‌یان وه‌رگرت���وه ،به‌اڵم ئهوهی گرفته ئ���هو چه‌كان���ه له‌بانكه‌كاندا ناكرێنه پاره ،ئه‌و وتی "به‌ڵێنده‌ران، قه‌رزداری ئه‌و كه‌س���انه‌ن كه كاریان بۆ كردون ،ئێ خۆ ئه‌و كه‌س���انه‌ش له‌جیات���ی پ���اره ئاماده‌نی���ن چه‌ك وه‌ربگ���رن ،پێدان���ی ئ���هو چه‌ك���ه به‌به‌ڵێن���ده‌ران ته‌نها ب���ۆ دڵنیایی ئهوهی���ه كه پاره‌كانی���ان تیاناچێت ئه‌گینا هیچ كێشه‌یه‌ك بۆ به‌ڵێنده‌ران چاره‌سه‌ر ناكات".
زانیارییان���ه پشتڕاس���ت ده‌كاته‌وه‌‌و ئاماژه ب���هوه ده‌كات كه ئه‌و پاره‌یه "له‌حس���ابدا نه‌م���اوه" هه‌رچه‌ن���ده به‌دواداچونی���ان ب���ۆ ك���ردوه به‌اڵم تائێستا چاره‌نوسی نازانن ئه‌و وتی "ئێمه به‌دواداچونمان بۆ دیارنه‌مانی ئ���هو پاره‌یه ك���ردوهو به‌ب���ه‌رده‌وام به‌دواداچونیش���ی ب���ۆ ده‌كه‌ی���ن، ئهوهی هه‌یه تائێستا جارێك ده‌ڵێن دراوه‌ت���ه موچ���هو جارێ���ك ده‌ڵێن له‌الی وه‌زاره‌ت���ی داراییه ،به‌اڵم ئه‌و پاره‌یه تایب���هت به‌چه‌ندین پرۆژه‌كه زۆرینه‌یان ته‌واوبوچۆن ده‌بێتبدرێته ش���تی تر ،له‌كاتێكدا پێش���تر به‌بێ ته‌مویلكردنیش پ���ارهی ئه‌و پرۆژانه ده‌دراو نه‌ده‌وه‌ستا".
كوردس���تان 2900پرۆژ‌ه هه‌ی ه ك ه هه‌زار ی سلێمانیدایه، پرۆژه‌یه‌كیان له‌س���نور ی به‌ڵێنده‌رانیش ك ه ی ئه‌و پارهی���ه بڕ ی سلێمانیدا ی پارێزگا ته‌نها له‌س���نور له‌الی حكومه‌ته نزیكه‌ی‌ترلیۆنێك‌و500 ی "ئێستا باس ملیاردیناره ،ئه‌و وتیش��� ێ له‌ژماره‌یه‌كی تریش ده‌كرێت‌و ده‌وتر ی به‌ڵێنده‌ران حكومه‌ت 4ملی���ار دۆالر قه‌رزاره".ناوب���راو ئ���ه‌وه‌ش ده‌خاته‌رو ی ئ���هو پارانه‌یان جگ���ه له‌وه‌رگرتنه‌وه ی ی قه‌ره‌بو ی حكومه‌ته ،ئه‌وان داوا كه‌ال ئه‌و كاتانه‌ش ده‌ك���ه‌ن ،ك ه پاره‌كه‌یان ی حكومه‌ت گیراو‌ه "ئ���هو داوای ه ل���ه‌ال پارهی پڕۆژه‌ی پترۆ دۆالر دیار ی خۆمان���ه ،ده‌بێت ی یاس���ا ماف به‌پێ نه‌ماوه حكومه‌تیش پێوه‌ی پابه‌ند بێت ،به‌اڵم ئهوهی باس ده‌كرێت له‌ئێستادا بڕی ی ئهوه ێ با پاره‌ك ه وه‌ربگرین دوا ج���ار باس له‌قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌كه‌ش ده‌كه‌ین"509 .ملیۆن دۆالری پارهی پرۆژه‌كانی ژماره‌یه‌ك مایه‌پوچ بون‌و پترۆ دۆالر به‌نادیاریی ماوه‌ته‌وه،كه هه‌ندێكیش وازده‌هێنن زۆرین���هی هی پرۆژه‌كانی س���نوری ی چه‌كی پاره كێشه‌كانیان پێدان هه‌ر به‌ه���ۆی دواكه‌وتن���ی پارهی س���لێمانیو گه‌رمیانه ،سه‌رۆكی لقی چاره‌سه‌ر ناكات ئه‌و ب���اس له‌وه‌ش ده‌كات ههرچهنده س���لێمانی یه‌كێتی به‌ڵێنده‌ران ئه‌و پڕۆژه‌كان وه‌ك پێشتریش به‌ڵێنده‌ران
باسیانكردوه ژماره‌یه‌ك به‌ڵێنده‌ر ی مایه‌پوچ بون ،لهوبارهیهوه ناج ش���ێخ عیزه‌ت ده‌ڵێ���ت "به‌هۆی پێنه‌دان���ی پ���ارهی پ���رۆژه‌كان ی 250كۆمپانی���ا مایه‌پوچ نزیك���ه ب���ون" .ئه‌و ناشیش���ارێته‌و ه هه‌ر ی كه‌مبون���هوهی پرۆژه‌كان‌و به‌هۆ ی پێنه‌دان���ی پاره‌پێی���ان ،ژماره به‌ڵێن���ده‌ران رو له‌كه‌مبون���هو ه ده‌كات "جگ���ه له‌وانه‌ی مایه‌پوچ ب���ون ،ژماره‌یه‌كیش له‌به‌ڵێنده‌ران واز له‌كاره‌كانی���ان ده‌هێن���ن كه ئه‌مه‌ش مه‌ترسیداره". ئ���هو هیواخوازیش��� ه له‌گ���هڵ ره‌وانه‌كردن���ی بودج��� ه له‌الی���ه‌ن حكومه‌ت���ی عێراق���هوه ب���ۆ ی ئه‌وانی���ش هه‌رێ���م كێش���ه‌كان چاره‌سه‌ربێت"پێیان وتوین ئه‌گه‌ر ی له‌به‌غداوه پاره بێت،نه‌ك كێشه ی موچه‌خۆران ،به‌ڵكو كێش���ه‌كان ئێوه‌ش چاره‌سه‌ر ده‌بێت".
لۆکاڵ
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
9
داهات ی هاتوچۆ ی سلێمانی %60بۆ %70كه‌میكردوه
ی نزیك هی 550هه‌زار ده‌بێت ژمارهی ئۆتۆمبیل له‌سلێمان ی ئاواره‌كانه ك ه زیاتر له75هه‌زاریان ه ئا :ئاسۆ سه‌راوی به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی هاتوچۆی پارێزگای سلێمانی ئاماژه بهوه ده‌كات به‌هۆی هاتنی زۆری ئاواره بۆ سلێمانی رێژه‌ی ئۆتۆمبیل به‌رێژه‌یه‌ك زیادیكردوه ،به‌اڵم ئاماره‌كانی مردن به‌هۆی روداوه‌كانی هاتوچۆوه كه‌میانكردوه. به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی هاتوچۆی پارێزگای سلێمانی عه‌مید محه‌مه‌د تاهیر له‌دیدارێك ی ئاوێنه‌دا باس���ی گیروگرفته‌كانیان ده‌كات‌و ئ���ه‌وه‌ش ده‌خاته‌روپێش���تر %50ی داهاتی هاتوچۆ بۆ كێشهو گرفته هاتوچۆییه‌كانیان خه‌رجكراوه ،به‌اڵم له‌ئێس���تادا بهو جۆره نییه ،ئه‌و ده‌ش���ڵێت داهاتی���ان به‌رێژه‌ی له%60بۆ %70كه‌میكردوه. رێژه‌ی ئۆتۆمبیل‌و ژمارهی گیانله‌ده‌ستدان ئه‌و له‌س���ه‌ره‌تای دیداره‌كه‌دا باسی لهوه كرد ،ژمارهی ئۆتۆمبیل له‌س���نوره‌كه‌یاندا به‌شێوه‌یه‌كی چاوه‌ڕوان نه‌كراو زیادیكردوه، به‌شێكیش���ی په‌یوه‌ندی���ی به‌هاتن���ی ئاواره‌كان���هوه ههیهو ئه‌و وت���ی "ژمارهی ئۆتۆمبی���ل له‌س���لێمانی نزیكه‌ی550هه‌زار ده‌بێ���ت ،ك���ه زیاترله75هه‌زاری���ان ه���ی ئاواره‌كان���ه ،به‌داخ���هوه زۆرێ���ك ل���هو ئۆتۆمبیالنه‌ی به‌ئاواره‌كانه كێشه‌ی مه‌رجی توند‌وتۆڵیی���ان هه‌یه ،به‌اڵم بۆ لێپێچینهوه ههم���ان مامه‌ڵ���هی ش���ۆفێرانی خۆمانیان له‌گ���هڵ ده‌كه‌ی���ن" .س���ه‌رباری زیادبونی ئۆتۆمبیل ئهوه به‌هۆی ئه‌و پالنه‌ی دایناوه، رێ���ژه‌ی م���ردن به‌روداوه‌كان���ی هاتوچ���ۆ به‌ب���ه‌راورد به‌راب���ردوزۆر كه‌میكردوه ،ئه‌و به‌نمونه باسی له‌ئاماری ساڵی پێشو كردو وتی "له‌پارێزگای س���لێمانی له‌ماوه‌ی 10 مانگ���ی رابردودا ته‌نها 117كه‌س به‌رودای هاتوچۆ گیانیان له‌ده‌ستداوه ،به‌اڵم له 10 مانگی ساڵی پێش���و 176كه‌س گیانیان له‌ده‌ستداوه" .
كامێره‌كانی چاودێرییو كاریگه‌رییان یه‌كێ���ك له‌ه���ۆكاره س���ه‌ره‌كیه‌كان ی كه‌مكردنه‌وه‌ی ئاماره‌كانی گیانله‌ده‌ستدان، به‌بڕوای ئ���هو بهڕێوهبهره هه‌بونی كامێرای چاودێریی بۆ خێرایی لێخوڕین دهگهڕێتهوه وه‌ك ئه‌و ده‌ڵێت "دیاره شۆفێرانیش پابه‌ندی رێنماییه‌كان بون ،به‌اڵم هه‌بونی كامێره‌كانی چاودێرییش كاریگه‌ریی خۆی هه‌یه له‌سه‌ر كه‌مكردنه‌وه‌ی قوربانییه‌كان ،شه‌قام هه‌یه خێرای���ی لێخوڕین ،60به‌اڵم كامێره‌كانمان 180یان تۆماركردوه .ئێستا جگه له‌كامێره گه‌ڕۆكه‌كانمان 12كامێرای جێگیریش���مان هه‌یه ،خۆشبه‌ختانه تاكه شوێنین له‌هه‌مو عێراقدا كامێره‌ی جێگیرمان هه‌بێت" .ئه‌و سیس���تمی هاتوچ���ۆی له‌س���لێمانی كاری له‌سه‌ر ده‌كرێت سویدیی‌‌و دانیماركیه ،ئهوه ههرچهنده به‌سیس���ته‌مێكی باشی ده‌زانێ، به‌اڵم وه‌ك ئه‌و ده‌ڵێت "بێ كێشه‌ش نییه، پێویسته چاكسازیی تێدا بكرێت ،به‌تایبه‌ت له‌پێدان���ی مۆڵه‌تی گش���تیدا پێویس���تی به‌چاكس���ازیی هه‌یه".ئه‌و جه‌خت له‌وه‌ش ده‌كات���هوه له‌هیچ باردۆخێك���دا ئاماده‌نین ده‌س���ت له‌لپێچینه‌وه‌كانی���ان هه‌ڵبگ���رن، چونك���ه گیان���ی هاواڵتی���ان زۆر گرنگتره له‌چه‌ند هه‌زار دیناری غه‌رامه‌كردن. ئه‌وانه‌ی كامێرایان شكاند ده‌ستگیركراون دوای دانان���ی كامێ���ره جێگیره‌كان��� ی چاودێریی خێرایی لێخوڕین له‌س���لێمانی، له‌چه‌ند ش���وێنێك كامێره‌كان ش���كێنران، به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری هاتوچ���ۆ ئ���هوه ده‌خاته‌رو دوای چاودێریكردنێك���ی وردو به‌هاوكاریی هاواڵتی���ه‌ك توانیویان���ه چه‌ند كه‌س���ێك بهو تۆمه‌ته ده‌س���تگیر بك���هنو ئه‌و وتی "چه‌ن���د رۆژێك له‌مه‌وبه‌ر چه‌ند كه‌س���ێك به‌تۆمه‌تی ش���كاندنی كامێره جێگیره‌كان ده‌س���تگیركراون ،به‌نیازیش���ین كامێره‌ی چاودێریی بۆ ئه‌و كامێره جێگیرانه دابنێین، تا هه‌ر كه‌سێك ویستی زیانیان پێبگه‌یه‌نێ زو ده‌ستگیریان بكه‌ین".
پێشتر %50 ی داهاته‌كان بۆ پرۆژه‌كانمان ده‌گه‌ڕایه‌وه ئێستا به‌وجۆره نییه‌و هه‌موی دهگهڕێتهوه بۆ وه‌زاره‌تی دارایی عه‌مید محه‌مه‌د تاهیر به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی هاتوچۆی سلێمانی فۆتۆ :ئاوێنه هه‌ی��� ه زۆرب���ه ی رۆژ به‌تایب���هت له‌كات ی قه‌ره‌باڵغی���دا زۆر س���ودی‌لێده‌بینن ،بۆ كه‌مكردن���هوه قه‌ره‌باڵغی ی كۆنتڕۆڵكردن ی شاقه‌مه‌كان.
وه‌ك خۆ ی ده‌ڵێ���ت "داهاتمان به‌رێژه ی داهاتیان كه‌میكردوه هه‌رچه‌ن���ده پێش���وتر %50ی داهات ی %60بۆ %70كه‌میك���ردوه ،تۆماركردن ی هاتوچ���ۆ ،ب���ۆ كارو پرۆژه‌كانی���ان ئۆتۆمبیلیش زۆر كه‌میكردوه‌‌و ئه‌مس���اڵ ده‌گه‌ڕایه‌وه،ب���ه‌اڵم له‌ئێس���تادا وه‌ك ئه‌و تائێس���تا 2865تۆماركردنم���ان هه‌بوه، به‌ڕێوه‌ب���هره ئاماژه ی پێ���ده‌كات به‌هۆ ی له‌كاتێكدا س���اڵ ی پێش���و 4535بوه". چون ی دیوان ی چاودێری ی دارایی قه‌یران��� ی داراییه‌و‌ه بهو ج���ۆره نه‌ماوه‌‌و له‌هه‌ن���د ێ كات���دا به‌تایب���هت له‌بۆن���هو لهماوه ی رابردودا دیوان��� ی چاودێری ی ههم���و داهاته‌كانیان ده‌ده‌ن��� ه وه‌زاره‌ت ی جه‌ژنه‌كاندا فڕۆكه ی هاتوچۆ به‌ئاسمان ی دارای���ی ،ئه‌و نایش���ارێتهوه ك ه داهاتیان سلێمانیدا ده‌بینرێ ،عه‌مید محه‌مه‌د تاهیر دارای ی سه‌ردان ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی پۆلیس ی به‌شێوه‌یه‌ك ی چاوه‌ڕوان نه‌كراو دابهزیوه ئهوه ده‌خاته‌رو ك ه ئه‌وان س ێ فڕۆكه‌یان هاتوچۆ ی س���لێمان ی ك���رد لهباره ی ئه‌و
س���ه‌ردانه‌و‌ه عه‌مید محه‌مه‌د تاهیر ئهوه ده‌خاته‌رو ك��� ه هاوكارییه‌ك ی زۆر له‌نێوان ئه‌وان‌و دیوان ی چاودێرییدا هه‌بوه‌‌وئه‌و وت ی "ئێم ه هاوكاری ی دیوان ی چاودێریی دارایی ده‌كه‌ی���نو به‌ته‌واوك���ه‌ر ی كاره‌كانمانیان ده‌زانی���ن ،ه���ه‌ر كه‌موكوڕییه‌كیش���یان به‌دیكرد ئێم��� ه به‌توندی��� ی لێپێچینهوه ده‌كه‌ین‌و به‌ئاش���كراش باس ی ده‌كه‌ین ك ه لێپێچینه‌وه‌مان كردوه".
كانتۆنه‌كانی رۆژئاوا ده‌توانن له‌هه‌رێم ئۆفیس بكه‌نه‌وه ئا :محه‌مه‌د عه‌بدولستار پارله‌مانتارێكی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت له‌مه‌ودوا كانتۆنه‌كانی رۆژئاوای كوردستان ده‌توانن له‌هه‌رێمی كوردستان ئۆفیس بكه‌نه‌وه ،سه‌رۆكی فراكسیۆنی یه‌كگرتوی ئیسالمیش ئاماژه به‌وه‌ده‌كات بڕیاره‌كه‌ی پارله‌مان حكومه‌تی ههرێم پابه‌ند ده‌كات به‌وه‌ی هاوكاری دارایی پێشكه‌ش به‌كانتۆنه‌كان بكات .سكرتێری پارله‌مانیش ده‌ڵێت "ناتوانین هاوكاری سه‌ربازی كانتۆنه‌كان بكه‌ین". دوای سه‌ردانی شاندێكی پارله‌مانی كوردس����تان بۆ س����نوره‌كانی شار ی كۆبانێ����ی رۆژئ����اوای كوردس����تان، پارله‌مانی كوردستان دانیشتنێكی دو رۆژه‌ی ئه‌نجامدا .ل����ه‌دوای ته‌واوبونی كۆبونه‌وه‌كانیش پارله‌مان به‌الغێكی نۆ خاڵی باڵوكرده‌وه‌و داوای له‌حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان كرد به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رم����ی مامه‌ڵه له‌گ����هڵ كانتۆنه‌كانی رۆژئاوای كوردستاندا بكات. ماوه‌ی سێ س����اڵ زیاتره شۆڕشی هاواڵتیان����ی س����وریا دژی رژێم����ی واڵته‌كه‌ی����ان به‌رده‌وام����ه ،ل����ه‌دوای ده‌س����تپێكردنی ئ����هو شۆڕش����ه‌ش كوردس����تانیانی خۆرئاوای كوردستان ناوچه‌كان����ی خۆی����ان رزگارك����رد .بۆ به‌ڕێوه‌بردنی ناوچه‌كانیش كانتۆنه‌كانی جه‌زیره‌و كۆبانی‌‌و عه‌فرینیان راگه‌یاند. له‌دوای په‌الماره‌كانی چه‌كدارانی داعش
بۆ س����ه‌ر ش����اری كۆبانێ ،پارله‌مانی كوردستان بڕیاریدا وه‌كو یه‌كه‌م الیه‌ن دان به‌كانتۆنه‌كان����ی خۆ به‌ڕێوه‌به‌ری كوردستانی رۆژئاوادا بنێت. ئه‌ندام����ی په‌رله‌مان����ی كوردس����تان له‌فراكس����یۆنی یه‌كێتی نیش����تیمانی كوردس����تان فه‌ره����اد س����ه‌نگاوی، رایده‌گه‌یه‌نێت پارله‌م����ان ،حكومه‌تی هه‌رێمی راس����پاردوه مامه‌ڵه‌ی فه‌رمی له‌گ����هڵ كانتۆنه‌كانی خۆرئاوادا بكات. ئ����هو له‌ب����ارهی "مامه‌ڵ����هی فه‌رمی" رونكردنه‌وه‌ی زیات����ر ده‌دات‌و ده‌ڵێت "مامه‌ڵ����هی فه‌رم����ی ،وات����ا له‌مه‌ودوا كانتۆنه‌كان ده‌توانن ئۆفیس له‌هه‌رێمی كوردس����تان بكه‌ن����هوهو هاتوچ����ۆی فه‌رمیشیان هه‌بێت". س����ه‌باره‌ت ب����هو ره‌خنانه‌ش����ی له‌بڕیاره‌ك����هی پارله‌م����ان ده‌گیرێت‌و ده‌وترێ����ت پارله‌مان راش����كاوانه دانی به‌كانتۆنه‌كان����دا نه‌ناوه ،س����ه‌نگاوی له‌وه‌اڵمیاندا ده‌ڵێ����ت "راگه‌یه‌نراوه‌كه رونه ،چونكه مامه‌ڵه‌كردنی ره‌س����می به‌ناڕاس����ته‌خۆ وات����ا دانپێدان����ان". س����ه‌نگاوی وتیش����ی "هه‌مو خه‌ڵكی كوردس����تان به‌ده‌ركردنی ئه‌و خااڵنه دڵخۆش����بون ،بۆی����ه پێده‌چێ����ت له‌ماوه‌یه‌كی كورت����دا بكه‌وێته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه". دوای ده‌رچون����ی راگه‌یه‌نراوه‌ك����هی پارله‌مان ،س����ه‌رۆكی پارت����ی یه‌كێتی دیموكرات "پهیهده" س����اڵح موس����لیم س����ه‌ردانی هه‌رێمی كوردستانی كردو له‌گ����هڵ س����ه‌رۆكی هه‌رێ����م‌و الیه‌ن����ه سیاس����یه‌كانی كوردس����تانی رۆژئاوا ده‌ستیان به‌گفتوگۆ كرد .ئامانجی ئه‌و
حكومه‌تی هه‌رێمی ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانیش كوردستانی بڵێت ئه‌وا پابه‌ند كراوه حكومه‌تی ههرێم هاوكاریی دارایی ناتوانێت هاوكاریی خۆی پێشكه‌ش سه‌ربازیی بهو شێوازه خۆبه‌ڕێوه‌بردنه بكات خۆرئاوا بكات
گفتوگۆیانه‌ش به‌شداریكردنی سه‌رجه‌م پارته‌كانه له‌به‌ڕێوه‌بردنی كوردستان ی رۆژئاوا. س����ه‌رۆكی فراكس����یۆنی یه‌كگرتوی ئیس��ل�امی كوردس����تان له‌په‌رله‌مانی كوردس����تان ئه‌بوبه‌ك����ر هه‌ڵه‌دن����ی، بڕیاره‌ك����هی پارله‌مان����ی كوردس����تان
به"مێژویی" ناوده‌ب����ات‌و ده‌ڵێت "ئه‌و بڕی����اره خزمه‌تێكی گ����هوره به‌دۆزی ره‌وای گه‌لی كوردس����تان له‌رۆژئاوای كوردس����تان‌و له‌كانتۆن����ه‌كان ده‌كات، چونك����ه ل����ه‌ڕوی یاس����اییه‌وه ئ����هوه دانپیانانێكی زمنیه". هه‌ڵه‌دنی س����ه‌رۆكی ئه‌و ش����انده‌ی
پارله‌مان بو ،كه س����ه‌ردانی كۆبانێیان ك����ردو له‌گ����هڵ پارت����ه سیاس����ی ه كوردییه‌كانی رۆژئاواو باكور كۆبونهوه. به‌بڕوای ناوبراو ،ش����ێوازی بڕیاره‌كه‌ی پارله‌م����ان گه‌وره‌ت����ره ل����هوهی ته‌نها بڕیاردان بێت له‌به‌فه‌رمی ناس����اندنی كانتۆن����ه‌كان ،چونك����ه "له‌بڕیاره‌كه‌دا هاتوه "پش����تگیری له‌ئی����راده‌ی گه‌لی رۆژئاوای كوردس����تان ده‌كه‌ین له‌هه‌ر ش����ێوازێكی خۆبه‌ڕێوه‌بردن ،پێویسته له‌سه‌ر حكومه‌تی ههرێم به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بكات ،ئه‌مه جگه‌ل����هوهی كه حكومه‌ت����ی هه‌رێمی كوردس����تانی پابه‌ند كردوه هاوكاری دارایی خۆی پێشكه‌ش به‌ئه‌و شێوازه خۆبه‌ڕێوه‌بردنه بكات". به‌بۆچونی هه‌ڵه‌دنی ،ئه‌و كه‌سانه‌ی بڕیاره‌ك����هی پارله‌م����ان به"ن����اڕون" ناوده‌به‌ن "له‌ڕوی یاساییه‌وه زانیاریان النییه" ،له‌مباره‌ی����هوه رونكردنه‌وه‌ی زیاتر ده‌دات‌و ده‌ڵێ����ت "چونكه ئێمه تائێستا هه‌رێمێكی سه‌ر به‌حكومه‌تی عێراقین ،له‌ڕوی ده‌س����تورییه‌وه ئێمه ناتوانین دانپێدانان����ی فه‌رمی بكه‌ین، ئه‌مه جگه‌له‌وه‌ی له‌به‌الغه‌كه‌دا داوامان له‌حكومه‌ت����ی عێراقیش كردوه كه ئه‌و كانتۆنانه به‌ڕه‌سمی بناسینێت". له‌الی����ه‌ن خۆی����هوه ،س����كرتێری په‌رله‌مانی كوردستان فه‌خره‌دین قادر، بۆ ئاوێنه‌ی رونكرده‌وه راگه‌یه‌نراوه‌كه‌ی پارله‌مان له‌نۆ خاڵ‌و دو بڕیار پێكهاتوه، تیایدا په‌رله‌مانی كوردستان پاڵپشتی له‌ئیراده‌ی گه‌لی رۆژئاوای كوردستان له‌هه‌رش����ێوازێكی خۆبه‌ڕێوه‌ب����ه‌ری ده‌كات ،هه‌روه‌ها به‌پێویستی ده‌زانێت
حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به‌فه‌رمی مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ب����كات .هه‌روه‌ك وتیشی "پێویسته حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس����تان به‌پێ����ی توان����ای دارایی خۆی ،هاوكاری پێویس����ت پێشكه‌ش به‌رۆژئاوای كوردستان بكات". له‌ئێس����تادا ب����اس له‌وه‌ده‌كرێ����ت كانتۆنه‌كان����ی رۆژئاوای كوردس����تان به‌تایبه‌ت����ی كۆبان����ی ،به‌ه����ۆی هێرش����ه به‌ره‌نگاربون����هوهی به‌رده‌وامه‌كانی چه‌كدارانی داعشه‌وه، هێن����ده‌ی پێویس����تیان به‌چ����ه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌نی����ه ،ئه‌وه‌ن����ده پێویس����تیان به‌هاوكاری مادی‌‌و بڕیاری سیاسی نییه. سكرتێری پارله‌مان ههرچهنده جه‌خت له‌وه‌ده‌كاته‌وه كه رۆژئاوای كوردستان پێویستی به‌هاوكاری سه‌ربازی هه‌یه، به‌اڵم ده‌ڵێ����ت "به‌دڵنیایی����هوه ئێمه ه����اوكاری س����ه‌ربازیمان پێناكرێت". هۆكاره‌كه‌ش����ی ده‌گێڕێته‌وه بۆ ئهوهی "هه‌رێمی كوردستان سنورێكی فراوانی له‌گ����هڵ داعش هه‌یه ،رۆژانه ش����ه‌هید دێته‌وه بۆ هه‌رێمی كوردس����تان ،بۆیه هه‌رێمی كوردس����تان خۆی پێویستی به‌چه‌كه‌‌و چه‌كی له‌واڵتانه‌وه بۆ دێت، بۆیه به‌دڵنیاییه‌وه ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانیش بڵێت ئه‌وا حكومه‌تی ههرێم ناتوانێت هاوكاری سه‌ربازی خۆرئاوا بكات". له‌وه‌اڵمی ئه‌وه‌ش����دا كه حكومه‌تی ههرێم له‌و چه‌كانه‌ی له‌الیه‌ن واڵتانه‌وه بۆی ره‌وانه‌كراوه ،هاوكاریی شه‌ڕڤانانی كۆبانێ ب����كات ،قادر وت����ی "هه‌ندێ له‌واڵت����ان ده‌مانچه‌یان ب����ۆ ناردوین، پێیانوایه به‌ده‌مانچه ش����ه‌ڕی ده‌بابه‌و هه‌مه‌رو تانك ده‌كرێت".
ره‌نگاڵه
rangalayawene@gmail.com
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
پۆرتره‌یتی پێشمه‌رگه له‌ئاوێنه‌دا ئا :هانا چۆمانی له‌سه‌ره‌تای ئه‌م مانگه‌دا پێشانگایه‌کی فۆتۆی پۆرتره‌یتی له‌الیه‌ن پێشمه‌رگه‌یه‌کی رۆژهه‌اڵتی کوردستان به‌ناوی محه‌مه‌د ناسڕی له‌هۆڵی ئازادی کرایه‌وه. پێش���انگاکه له‌ژێ���ر ناونیش���انی "من‌و ئاوێنه"دابو ،محه‌مه‌د ناس���ڕی لهبارهی هه‌ڵبژاردنی ئه‌و ن���اوه ده‌ڵێت "ئاوێنه وه‌ک س���ومبولی هه‌قیق���هت ،وه‌ک سومبولی راستگۆیی‌و جوانی ،به‌کورتی وه‌ک س���ومبولی ژیان وای���ه .ژیانیش بریتییه له‌کۆمه‌ڵێك ڕازی گهوره ،خه‌می قوڵ‌و خه‌ونی گهوره .من پێشمه‌رگه وا ده‌بینم .به‌مانایه‌کی دیکه پێش���مه‌رگه ئاوێنه‌یه‌و هه‌ڵگری ئه‌و خه‌سڵه‌تانه‌یه". فۆتۆکانی ناو پێش���انگاکه سه‌رجه‌میان پۆرتره‌یتی پێشمه‌رگه‌کان بون‌و ئه‌وانه بون به‌شداریی شۆڕش���یان کردوه‌و بۆ ئازادیی تێکۆشاون. فۆتۆگرافه‌ره‌که ل���هو باره‌یه‌وه ده‌ڵێت "پیش���اندانی وێنه‌ی کۆمه‌ڵێک مرۆڤی س���اده‌و خاکه‌را ک���ه ههم���و ته‌مه‌نی خۆیان ته‌رخانکردوه بۆ خه‌بات له‌پێناو رزگاریی‌و ئازادیی نه‌ته‌وه‌یه‌كله‌ده‌س���تی س���تهمو چه‌وس���اندنه‌وه .ئه‌م کۆمه‌ڵه که‌س���ه له‌ناو ره‌نج���دا له‌دایکبون‌و هه‌ر له‌ناو ره‌نجیش���دا ژیاون .ره‌نجکێش���ان له‌پێناو دابینبون���ی ژیانێکی ئازادتر". به‌ش���ێکی زۆری فۆتۆکانی���ش ئ���هو پێش���مه‌رگانه بون که ته‌مه‌نیان زۆر بو "هه‌قیقه‌تێک���ی تاڵه ب���ه‌س ده‌بێ بڵێم م���رۆڤ که پیر ده‌بێ په‌راوێز ده‌که‌وێ. له‌بیر ده‌کرێ .ئامانجی سه‌ره‌کیی منیش له‌کردنه‌وه‌ی ئه‌م پیش���انگایه ،ویستم
11
له‌ناخی دڵه‌وه ڕێ���ز له‌زه‌حمه‌ته‌کانیان که‌سه‌‌کاندا سه‌روکارت هه‌یه .رسته‌یه‌کی بگرم‌و هاوکات چیرۆکی ره‌نجکێش���انی زۆر ش���یرین هه‌یه <چاوه‌کان رۆچنه‌ی ئه‌م مرۆڤه بااڵ به‌رزانه له‌ناو شۆڕش���دا گه‌یش���تن به‌رۆح���ی که‌س���ه‌کانه> که واته هه‌رچی زیاتر له‌نیش���انه‌کانی چاو به‌بیر هه‌مو الیه‌ک بێنمه‌وه". ئ���هو فۆتۆگراف���هره ئه‌وه‌ش ئاش���کرا تێبگه‌ین ده‌توانین دڵنیابین له‌وه‌ی که ده‌کات ک���ه ئه‌مه یه‌که‌مین کاری فۆتۆو وێنه‌‌کانمان ،هێزێکی زیاترو قسه‌یه‌کی پێش���ه‌نگایه‌تی ،به‌اڵم پێش���تر له‌چه‌ند زۆرتریان بۆ وتن هه‌بێ". بوارێک���ی دیکه‌دا هه‌وڵیداوه ،تا دواجار فۆتۆگرافه‌ریی هه‌ڵبژاردوه "زیاتر له‌ده س���اڵه زۆربه‌ی کات ته‌نیا بیر له‌مرۆڤ ده‌که‌مه‌وه .هه‌ر مرۆڤێک زه‌ین‌و هه‌ست‌و قابلیه‌تی تایبه‌ت به‌خۆی هه‌یه .گرفتی س���ه‌ره‌کیی من له‌وه‌دا ب���و که بوارێکم ده‌ویست که به‌ساده‌ترین‌و پوختترین‌و خێراتری���ن کات قس���هی خ���ۆم بکه‌م. ب���ه‌اڵم به‌دبه‌ختان���ه ئه‌م ب���واره خۆی له‌من حه‌ش���اردابو .س���ه‌ره‌تا له‌کاغه‌ز ره‌ش���کردنه‌وه‌وه ده‌س���تمپێکرد ،دیم رۆحی من سه‌رگه‌ردانه به‌دوای شتێکی دیکه‌دا ،وازم لێهێنا .پاش���ان له‌بواری به‌رهه‌مهێنانی به‌رنام���هی ته‌له‌فزیۆندا خۆم تاقیک���ردهوه دیتم ئهوهی که من ده‌مهه‌وێ نییه .دواتر ماوه‌یه‌ک له‌بواری دێکۆمێنت���ی ته‌له‌فزیۆن���دا کارمک���رد، چێژێکی تایبه‌تی ل���ه‌کاری دێکۆمێنت ده‌بین���م ،به‌اڵم ف���ه‌زا فه‌راهه‌م نه‌بو بۆ درێژه‌دان". له‌ب���ارهی ئ���هوهی بۆچی س���ه‌رجه‌م وێنه‌کانی به‌شێوه‌ی پۆرتره‌یت گرتوه، محه‌م���ه‌د ناس���ڕی ده‌ڵێ���ت " به‌هۆی هۆگری���ی تایبه‌تی من بۆ روخس���اری مرۆڤ���ه ،وه‌ک ئاڵۆزتری���ن کائی���ن. لەپۆرترەیت���دا گرنگە کە کەس���ایەتی کەسەکە بەش���ێوەیەک دەرکەوێ ،واته فیگه‌رو چیرۆکی ژیانی که‌سه‌که گرێچن بکرێ .له‌کاری پۆرتره‌یتدا له‌گه‌ڵ ناخی
داوا ده‌كرێت رۆماننوسێك زۆربه‌ی کچان ناتوانن ی خۆیان لەفەیسبوک دابنێن به‌فه‌رمی داوای لێبوردن له‌كورد بكات وێنه ئا :په‌رێز ناسڕ تا ئێستاش به‌شێکی زۆری کچانی کورد له‌تۆڕه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کاندا ناتوانن وێنه‌ی خۆیان دابنێن‌و به‌شێکی زۆری ئه‌و کچانه‌ش هۆکاری ئهوه بۆ دواکه‌وتویی کۆمه‌ڵگا ده‌گێڕنه‌وه. فریشته عه‌بدواڵ یاریده‌ده‌ری به‌رێوه‌به‌ری په‌یمان���گای کۆرس���ه‌کانی که‌نه‌دا له‌و باره‌ی���هوه ده‌ڵێت "چونکه فه‌یس���بوک تایبه‌ت���ه به‌که‌س���ێک بۆیه ئاس���اییه به‌کارهێنه‌ره‌ک���هی وێنه‌ی خۆی دابنێ، به‌اڵم من ناتوانم‌و ناشوێرم وێنه‌ی خۆم دابنێم ،چونکه به‌ڕاستی کۆمه‌ڵگاکه‌مان نه‌گه‌یشتۆته ئه‌و ئاسته‌ی که متمانه‌ی ته‌واوی پێبکرێت ،ترس���م هه‌یه له‌وه‌ی که وێنه‌که‌م باڵوبکرێته‌وه‌و له‌دژی خۆم به‌کاریبهێنن" .هه‌روه‌ها ده‌شڵێت "ئهوه ش���تێکی دیاری ن���او کۆمه‌ڵگاکه‌مانه به‌تایب���هت ل���ه ن���او گه‌نجه‌کانمان���دا، هه‌ندێکیان تا ئێس���تا نه‌گه‌یشتونه ئه‌و ئاس���ته‌ی که تێبگه‌ن کچ ئامرازێک نیه ب���ۆ به‌دیهێنان���ی ئامانجه‌کانی ،به‌ڵکو
ته‌‌رازوو ی ی سۆزدارییت له‌مه‌ترسیدایه ،كات بار ی ی تازه نیه هه‌وڵ ی كێشه دروستكردن ئهوه بده كۆنه‌كان چاره‌سه‌ر بكه‌یت.
ک���چ ئامانجێکه له‌ژیانی ،من تا س���ه‌ر ئێسقان نیگه‌رانم له‌و دابو نه‌ریته‌ی که هه‌مانه". یه‌کێکی تر له‌و کچان���هی که نیگه‌رانه ل���هو نه‌بون���ی ئازادییه ب���ۆ کچه‌کان، ئ���اره‌زو محه‌م���ه‌ده ،ئه‌و ک���ه ته‌مه‌نی 24س���اڵه ،ده‌ڵێ���ت "به‌داخ���هوه له‌کوردس���تان که‌‌حوکمی پیاوساالریی به‌س���ه‌ریدا زاڵه،حوکمێ���ک پی���اوان ده‌یگێ���ڕن‌و ژنان ته‌نه���ا جێبه‌جێکارن له‌ویس���ت‌و ئاره‌زوه‌کانیان���دا له‌ب���ری ئهوهی پیالندانه‌ربن له‌س���ه‌ر ویس���ت‌و خواس���ته‌کانیان .فه‌یس���بوک وه‌ک���و تۆڕێکی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و به‌ش���ێک له‌ژیانی زۆرب���هی هاواڵتیان ،له‌م س���ه‌رده‌مه‌دا له‌الیه‌ک وه‌ک ئاسانکاریی بۆ گۆڕینه‌وه‌ی بی���روڕا هه‌روه‌ها ئاش���نابون به‌هاوڕێی ن���وێ توانیویه‌تی ئاس���انکاریی بکات، له‌الیه‌کی���ش بۆته هۆی دروس���تبونی چه‌ندین کێش���هو ته‌نانه‌ت کێش���ه‌کان گه‌یشتونه‌ته ئه‌و ئاس���ته‌ی کاره‌ساتی دڵته‌زێنی���ان لێبکه‌وێت���هوه .هۆکاری ئه‌مه‌ش ئ���هو دابو نه‌ریت���ه کۆنانه‌ی کۆمه‌ڵ���گای ئێمه‌یه ک���ه بوه‌ته مایه‌ی
دوپشک ی شه‌پۆله‌كان له‌ئێس���تادا به‌پێچه‌وانه مه‌له مه‌كه ،له‌گ���هڵ دۆخه‌كان خۆت ی خۆت چاره‌سه‌ر بس���ازێنه‌و كێش���ه بكه.
ئهوهی که کچان ببنه قوربانی.له‌کاتێکدا دانان���ی وێنه مافێکی زۆر س���ه‌ره‌تایی که‌س���ه‌کانه به‌کچ‌و ک���وڕه‌وه .هیوادارم بتوان���رێ فک���ری ئازادی���ی تاکه‌که‌س له‌م���ه‌ودوا زاڵبێت به‌س���ه‌ر ئ���هو دابو نه‌ریت���هی له‌کۆن���هوه بۆمانماوه‌ته‌وه". له‌گه‌ڵ ئهوانهش���دا کچانێ���ک هه‌ن که به‌ئازادان���ه وێن���هی خۆی���ان داده‌نێن. هاوژین ئه‌حم���ه‌د که کچێکی ته‌مه‌ن21 ساڵه لهوبارهیهوه ده‌ڵێت "بۆچی ده‌بێ ههم���و ش���تێ چاولێکه‌رییانه جێبه‌جێ بکه‌ین؟ دانانی وێنه‌ی خۆم له‌فه‌یسبوک زۆر ش���تێکی ئاس���اییه‌و وێنه‌ی خۆمم داناوه". هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "زۆری���ش پێمده‌ڵێن‌و ڕه‌خنه‌ی ئ���ه‌وه‌م لێده‌گ���رن که بۆچی وێن���هی خۆمم داناوه ،ب���ه‌اڵم من گوێ له‌قس���هی خه‌ڵک ناگرم‌و خۆم چیم پێ ڕاست بێت ئهوه ده‌که‌م ،چونکه مرۆڤ ئه‌گه‌ر بیه‌وێ گۆڕانکاریی‌و پێش���که‌وتن له‌کۆمه‌ڵگادا ب���کات ،نابێت گوێ بداته ئ���هو چه‌واش���ه‌کارییانه‌ی ڕوب���ه‌ڕوی ده‌بنه‌وه ،ده‌بێ سه‌ره‌تا ئه‌و گۆڕانکاریی‌و پێشکه‌وتنه له‌خۆیدا جێبه‌جێ بکات".
که‌‌وان ی ب���ه‌ر له‌ه���ه‌ر هه‌نگاوێ���ك وزه خ���ۆت تاقیبك���هوه ،ته‌ندروس���تیت زۆر پشتگوێخس���توه‌و پێویس���تیت به‌چاودێرییه.
ئەو س���وپای بەڕێوە دەبرد ،دەیویست ئا :هانا هێرش بکاتە س���ەر کۆش���کی پاشایی لەبەغ���دا ،دوای ئ���ەوەی پاش���ا دژی به‌هۆی تۆمه‌ت دروستکردن‌و خستنه‌پاڵی تاوانێکی مێژویی به‌رامبه‌ر بڕیاری کوردان وەستایەوە لەسەربڕینی ئاش���ورییەکاندا> .نوس���ه‌ر تاوانێکی به‌کورد ،داوا ده‌کرێت ڕۆماننوسێکی قێزه‌وه‌ن ئه‌خات ه ئه‌ستۆی کورد ئه‌ویش عێراقی داوای لێبوردن له‌گه‌لی کورد تاوانی "کوشتارگەی سیمێڵ"ه ،ئه‌وه‌ش بکات. دور‌ه له‌ڕاستییه‌وه‌وناکرێت هه‌ر که‌سێ ڕۆمانه‌ک���ه "عێڕاقی���ه‌ك له‌پاری���س"ی بێت به‌بێ به‌ڵگه‌ی دروس���ت تاوانێکی رۆماننوس���ی عێراقی���ی "س���ه‌موێل گه‌وره‌ی وه‌ک گوشتارگه‌ی ئاشوریه‌کان ش���ه‌معون"ه ،ک��� ه ب���ه‌م دواییان��� ه بخات ه ئه‌ستۆی کورد". وه‌رگێڕدرای���ه س���ه‌ر زمان���ی کوردی .هه‌رچه‌ن���ده ماوه‌یه‌ک��� ه نامه‌ک���هی تێیدا له‌گفتوگۆی نێوان دو کاره‌کته‌ری ئاڕاسته‌ی ئه‌و ڕۆماننوسه کردوه ،به‌اڵم رۆمانه‌که‌دا کوش���تاری ئاش���ورییه‌کان تاكو ئێستا وه‌اڵمی نه‌داوه‌ته‌وه .له‌به‌ر خاته ئه‌ستۆی کورد .بهو هۆیه‌شه‌و‌ه ئهوهی له‌به‌ریتانیا کلتورێک هه‌یه ئه‌گه‌ر ده نوس���ه‌رێكی كوردی دانیشتوی واڵتی داوایه‌ک ئاراس���ته‌ی که‌س���ێک بکه‌یت به‌ریتانی���ا له‌نامه‌یه‌كی���دا داوای ل���هو ده‌بێ���ت ماوه‌یه‌ک مۆڵه‌ت���ی پێبده‌یت، رۆماننوسه كردوه داوای لێبوردن له‌كورد ئه‌گ���ه‌ر له‌م���اوهی ئ���هو دو هه‌فته‌‌دا بكات ئه‌گه‌رنا له‌دادگای به‌ریتانیا سكااڵ وه‌اڵم���ی نه‌بو ئ���ه‌وا ده‌توانیت ڕێگه‌ی دوه‌م بگریته‌به‌ر ،ئه‌ویش په‌نابردنه بۆ له‌دژی تۆمار ده‌كات. گه‌ش���بیر ئه‌حمه‌د،نوس���هرو شاعیری دادگا. دانیش���توی واڵتی به‌ریتانیا به‌ئاوێنه‌ی ئه‌و نوس���هره كورده ئه‌وه‌شی راگه‌یاند راگه‌یان���د ک���ه دوای خوێندن���هوهی "هه‌رچه‌ن���ده پێش���تر وه‌رگێڕی ڕۆمانه‌که‌و بینینی ئه‌و به‌ش���هی باسی کوردی���ی رۆمانه‌ك���ه داوای ک���ورد ده‌کات ،نامه‌یه‌کی ئاڕاس���ته‌ی لێك���ردوه تاك���و داوای نوس���هره عێراقییه‌که کردوه تا داوای لێب���وردن ب���كات ،به‌اڵم ئه‌و رۆماننوس ه وتویه‌تی لێبوردن له‌گه‌لی کورد بکات. گه‌ش���بیر ده‌ڵێ���ت "له‌رۆمانه‌كه‌دا نه‌ک "ئ���ه‌م گفتوگۆی��� ه به‌ر غه‌در به‌ڵکو هه‌ڵه‌یه‌کی مێژویی کراوه ،ل ه ٥٠س���اڵ ک���راوه له‌به‌ش���ی کۆتایی ڕۆمانه‌که‌دا له‌الپه‌ڕه ناتوانێت ده‌ستکاریی ٣٣٤نوسراو‌ه ‘ئینگلیزه‌کان ده‌یانزانی ب���کات" ،ب���ه‌اڵم چه‌کدارانی کورد له‌ه���ه‌ر کاتێکدا بێت سه‌موێل ش���ه‌معون ده‌س���ت به‌کوش���تاری ئاش���ورییه‌کان که‌سێکی ش���اره‌زای ه ده‌که‌ن .هه‌روه‌ها له‌الپه‌ڕه‌یه‌کن دواتردا له‌ڕاگه‌یاندن‌و پێش���تر گۆڤ���ارو له‌زاری یه‌کێک له‌که‌س���ایه‌تییه‌کانه‌و‌ه له‌ده‌ی���ان ده‌نوس���ێت <ئەفس���ەرێکی تاوانکاری ڕۆژنامه‌ی عه‌ره‌بی‌و بیانی ک���ورد هەبو ن���اوی بەکر س���دیق بو ،کاریک���ردوهو که‌س���ێکی
گیسک ی لێگه‌ڕێ با كه‌س��� ه نزیكه‌كانت كار ی ژیانی خۆت خۆیان بك���ه‌ن ،خه‌ریك ی ب���هو هه‌وڵی زیات���ر بده ،كێش���ه داراییت هه‌یه.
سه‌‌تڵ له‌ب���ه‌رده‌م گرفت���ه‌كان مه‌وه‌س���ته، گورجب���هو هه‌نگاوبن���ێ ،خه‌ریك��� ه ی ئه‌ركه‌كانه‌وه‌و ده‌كه‌ویت��� ه قواڵی��� ناتوانی ده‌ربازبیت.
به‌ئه‌زمون���هو ته‌مه‌ن���ی له‌س���هرو ٦٠ س���اڵه‌وه‌یه ،واته گه‌نجێك نییه بڵێین نه‌یزانیوه ،به‌ڵکو ئه‌و به‌ئه‌نقه‌سه‌ت ئه‌و کوشتارگه‌یه‌ی خستۆته پاڵ کورد". هه‌روه‌ه���ا ئه‌و ک���ورده‌ی دانیش���توی به‌ریتانی���ا ئاماژه ب���ه‌وه‌ش ده‌کات ک ه ئ���ه‌م بابه‌ت ه له‌دادگا ی���ه‌کال دهبێتهوه "چونک ه ده‌یان سه‌رچاوه‌ی ئه‌کادیمیی هه ن ک ه ده‌توانن بیسه‌لمێنن ک ه نوسه‌ر له‌هه‌ڵه‌دای���ه ،وه‌ک كتێبه‌ك���هی باق���ر یاسین (االجتثاث ودكتاتوریة العقید‌ة الواحدة) به‌گش���تی باس���ی له‌ڕوداوی قه‌س���ابخانه‌که‌ی س���یمێڵ ده‌کات .بۆ نوس���ه‌ری ئه‌س���ه‌لمێنم که خوێنه‌ری ک���ورد بێ ئ���اگا نییه‌و ت���اوان له‌ک���ه‌س قبو ڵن���ا کا ت . به‌ڵ���ێ ده‌بێت به‌فه‌ر می���ی داوای لێبوردن ب���کات‌و دان به‌هه‌ڵه‌که‌ی���دا بنێت".
سه‌موێل شه‌معون
نه‌‌هه‌‌نگ خۆشه‌ویس���تیی له‌ده‌رگات ده‌دات‌و ی ێ دێت ه پێش���ت ،ئهوه ی نو خه‌ون له‌سه‌ر تۆ پێویس���ته بیكه‌یت زیاتر گوێگرتنه له‌به‌رامبه‌ره‌كه‌ت.
10
rangalayawene@gmail.com
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
ره‌نگاڵه
گه‌شتی ئاوێنه بۆ ئه‌ماره‌تی مۆناكۆو بینینی ئه‌ستێره جیهانیه‌كانی دونیای تۆپی پێ
ئه‌ندرێس ئینێستا بۆ ئاوێنه :غه‌مگینم بۆ خه‌ڵكی عێراق ئا :ئاوێنه ئاوێنه هه‌مو ساڵێك میوانی به‌رده‌وامی میهره‌جانی گۆڵدن فوتی جیهانییه له‌مۆناكۆ له‌فه‌ڕه‌نسا ،ئاوێنه كه ئه‌م ده‌ستكه‌وته‌ی میراتی رۆژنامه‌ی ئاوێنه‌سپۆرته بۆی ماوه‌ته‌وه‌و ئێستا به‌فه‌رمی ئاوێنه ئه‌نجامی گۆڵدن فوتی جیهانییه‌و تاكه نوێنه‌ره له‌سه‌رئاستی عێراق‌و كوردستان.
کاوڕ ێ په‌یڕه‌و ده‌كه‌یت‌و ی نو ئه‌مڕۆ پالنێك ی باش���ت ب���ۆ ده‌ره‌خس���ێت، هه‌ل ی س���ه‌ر خۆشه‌ویسته‌كه‌ت كاره‌كان سوك بكهو یارمه‌تی بده.
به‌رپرسی تۆپی پێی یانه‌ی به‌رشه‌لۆن ه له‌میوانه‌كانی تری ئه‌و میهره‌جانه بو. بونی تاك���ه ركابه‌رێك ك���ه ئه‌ندرێس ئینێس���تا له‌كۆی 10ركابه‌ره‌كه‌ی ئه‌م وهرزهی گۆڵدن فوت كه به‌هێزترینیان رۆناڵ���دۆی ری���اڵ مه‌دری���دو ریبێری‌و هێنری‌و پێرل���ۆ بو ،ئاماژه‌یه‌كی گرنگ ب���و كه ئه‌و براوه‌ی ئه‌م ور‌زه‌ی گۆڵدن فوته. دیاریكردنی ئه‌ندرێس ئینێس���تا وه‌ك باش���ترینی گۆڵ���دن ف���وت روانین بو ل���هو رابردوه گه‌وره‌یه‌ی ئ���ه‌م یاریزانه له‌به‌رش���ه‌لۆنه‌و ئیس���پانیا بۆخ���ۆی نه‌خش���اندوه ،ئ���هو مۆندی���ال‌و یانه پاڵه‌وانه‌كان خول‌و جامی ئیس���پانیاو مۆندیالی یانه‌كان‌و چه‌ندان ده‌ستكه‌تی تاك���ی كۆمه‌ڵ���ی ت���ری بردوه‌ت���هوه، خه‌اڵته‌كه‌ش���هیچ یاریزانێ���ك ناتوانێت دوساڵ له‌سه‌ریه‌ك بیباته‌وه ،له‌مێژویدا ته‌نها یه‌كجار ده‌یباته‌وه بۆیه س���ه‌یری مێ���ژوی یاریكردن���ی ده‌كرێ���ت‌و یه‌ك
له‌كاتژمێرێك���ی له‌یانه‌كه‌ی وه‌رگرتبو، بۆیه ده‌ب���و به‌خێرایی خه‌اڵته‌كه‌ی پێ بدرێ���ت‌و بگه‌ڕێته‌وه بۆ به‌رش���ه‌لۆنه، داره‌وان ل���هو مێ���زه نزیكبوی���هوه كه ئینێستاو هاوسه‌ره‌كه‌ی‌و پافی له‌سه‌ر دانیش���تبون ،له‌و ساته‌دا گۆڵچیه‌كه‌ی پێش���وی به‌لجیكا ئاماژه‌ی بۆ داره‌وان كردو به‌ئینێستای وت ئهوه له‌عێراقه‌وه هاتوه ،ئینێس���تاش دوای س�ڵ�اوكردن ل���ه‌داره‌وان پێ���ی وت "دڵگران���م بهو بارودۆخ���هی كه ئێس���تا عێراقی پێدا تێپه‌ڕده‌بێ���ت" داره‌وانی���ش وه‌اڵم���ی دای���هوهو وتی " ئینێس���تا کەس حەز بەوە ناکات کە واڵتەکەی ئاوای لێبێت بەاڵم چی بکەین ئەمە ویستی خودای گەورەیە ،زۆر حەزم دەکرد پرس���یاری دیک���ەی لێبکەم ،ب���ەاڵم زیاتر لە 25 کامێراو رۆژنامەنوس وەستابون". ناكات���ای ژاپۆنی كه مێژوی تۆپی پێی واڵتی ژاپۆن ش���انازی پێ���وه‌ده‌كات، له‌ژوی رۆژنامه‌نوس���ی تایبه‌تی له‌گه‌ڵ
وه‌رزی بۆ ئه‌ژمار ناكرێت ،مه‌رجیش���ه یاریزانه‌كان له‌سه‌رو 28ساڵ بن. بونی ئه‌ندرێس ئینێستا له‌ئاهه‌نگه‌كه‌دا داره‌وان���ی ناچاركرد لێینزیك ببێته‌وه‌و وه‌ك ته‌واوی كامێراكانی تری نێو هۆڵه‌كه وێنه‌ی بگرێت ،ئینێستا مۆڵه‌تی كه‌متر
داره‌وان كه‌وتبوه گفتوگۆو به‌داره‌وانی وتبو "رام وابو هێنری ده‌بێته باشترینی گۆڵدن فوت ،به‌اڵم ئه‌ندرێس ئینێستاش شایسته‌یه". مهیره‌جانی گۆڵدن فوت به‌ئاهه‌نگێكی ئااڵو وااڵ ده‌ستیپێكردو به‌هه‌مانشێوه‌ش
گا
دوانه
ی كاره‌كان���ت ی واد‌ه ی زیاتر زیات���ر پابه‌ن���د ناچ���ار ده‌بیت ب���ۆ ماوه‌یه‌ك��� ی ئه‌و ب���ه ،هه‌مو چاوه‌كان روی���ان له‌تۆیه، ی قه‌ره‌بو كاربكه‌ی���ت بۆ ئ���هوه ی ی س���ۆزداریت به‌دۆخێك ی داراییه‌و‌ه په‌یوه‌ندی��� زیانان��� ه بكه‌یته‌و‌ه ك ه له‌رو نامۆدا ده‌ڕوات. توشت بون.
كۆتایی هات ،ستافی گۆڵدن فوت زۆر رێزی ئاوێنه‌یان گ���رت به‌تایبه‌تی باخ باخ���ای س���كرتێری گۆڵدن ف���وت كه به‌ن���اوی رێكخراوه‌كه‌یانه‌وه ستایش���ی هاتن���ی داره‌وان���ی ك���ردو نیگه‌رانیش ب���و له‌نه‌هاتن���ی هی���وا م���ه‌ال قادری هاوڕێی‌و به‌ڕێزه‌وه سوپاس���یان كردو به‌داره‌وانیشیان راگه‌یاند كه هیوادارن هه‌موساڵێك له‌گه‌ڵمانبن‌و به‌رده‌وامبن. چون���ی رۆژنامه‌نوس���ێكی كورد وه‌ك نوێنه‌ری ئاوێنه بۆ میهره‌جانی گۆڵدن فوت له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆیی تا راده‌یه‌ك بوه جێ���گای بایه‌خی ماس میدیاكان، زۆرێك له‌كه‌ناڵه‌كان شه‌وان راسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ داره‌وان حاجی نوێنه‌ری ئاوێنه ده‌دوان‌و په‌یوه‌ندی���ی راس���ته‌وخۆیان له‌گه‌ڵ���ی هه‌بو ،هه‌ندێ كه‌ناڵی تریش ل���ه‌دورو نزی���ك ل���ه‌م روداوه گرنگه نه‌دوان ،ئه‌مه‌ش بۆ گۆڕه‌پانی وه‌رزشی كوردستان به‌تایبه‌تی رۆژنامه‌نوسانی وه‌رزش���یی به‌سروش���تیی ده‌بینرێت به‌له‌به‌رچاوگرتن���ی ئ���هو جیاوازی���ه زۆره‌ی بیروڕاو به‌رژه‌وه‌ندیی تایبهتیو هه‌ندێ���ك جاریش حزبیی كه ئێس���تا نێوماڵی رۆژنامه‌نوس���انی وه‌رزش���یی ته‌نیوه ،ماڵه گه‌وره‌كه‌شیان كه لیژنه‌ی
قرژاڵ
ر ۆ ژ نا مه‌نو س���ا نی وه‌رزشییه حزبایه‌تیی جه‌سته‌ی خواردوه. دواجار ئهوهی ئاوێن ه كردی له‌سه‌ر میراتی رۆژنامه‌ی ئاوێن ه س���پۆرت ك ه نزیكه‌ی شه‌ش ساڵ له‌كوردستان یه‌ك���ه‌م رۆژنامه‌ی وه‌رزش���یی ب���و ،كارێك���ی ك���ه‌م وێنه‌بو، هه‌رچه‌ن���ده ب���ێ كه‌موكوڕیی نه‌بو ،ئاوێن ه سپۆرتیش راست ه یه‌كێك بو ل���هو رۆاڵنه‌ی ئاوێن ه ك ه ئه‌و ده‌م��� ه به‌هۆی قه‌یرانی دارایی���هوه گیانی له‌ده‌س���تدا، به‌اڵم سیفه‌تی ئه‌م وه‌ك مرۆڤ نیی ه ك ه به‌مردنی كۆتایی بێت، هیوادارین ئاوێن ه ئاوڕێكی جدیی له‌زیندوكردنه‌وه‌ی ئه‌و رۆژنامه‌ی ه بدات ،یان له‌رۆژنامه‌ی ئاوێنه‌دا ش���وێنی تایبه‌تی ب���ه‌وه‌رزش ببه‌خشێت ،چونك ه وه‌رزش تاك ه به‌ش��� ه هه‌مو چینه‌كان ئاره‌زوی ده‌كه‌ن ،به‌هونه‌رمه‌ندان‌و سیاسی به‌پیرو گه‌نج‌و منداڵ‌و كچ‌و كوڕ بێ جیاوازی.
شێر
ی ناخۆش‌و ی له‌هه‌وڵ ه س���ۆزدارییه‌كانت مێشكت له‌هه‌مو یاده‌وه‌ری پارێزگاری ی ی خراپ به‌دوربگره‌‌و گرینگی ی هه‌س���ت ی هاوڕێكانت به‌نهێن بكه ،زۆر شت ال ی ئێستا بده .ته‌ندروستیت ی به‌روداوه‌كان ی دۆخ بهێڵ���هوه ،ماوه‌یه‌ك ئ���اگادار باش ده‌بێ. داراییت به.
فۆتۆکان :ئاوێنه
به‌پێ���ی رێكه‌وتنه‌كه‌م���ان ههم���و س���اڵێك دونوێنه‌ری ئاوێنه له‌مۆناكۆ ئاماده‌ده‌بێ���ت ،ئ���ه‌م وه‌رزه‌ش هه‌ردو رۆژنامه‌ن���وس هی���وا م���ه‌ال ق���ادر سه‌رنوسه‌ری پێشوی ئاوێنه سپۆرت‌و داره‌وان حاجی حامید دیاریكران بۆ ئه‌و مه‌راس���یمه ،هیوا له‌الیه‌ن قونسوڵیه‌ی فه‌ره‌نس���اوه ره‌تكرای���هوهو ڤی���زای پێن���ه‌درا ،به‌اڵم داره‌وان حاجی حامید به‌وپێیه‌ی خۆی خوێندکاره له‌ش���اری لیۆن���ی فه‌ره‌نس���ا ،توان���ی له‌یه‌كه‌م میهره‌جان���ی گۆڵدن فوتدا ئاماده‌بێت‌و چ���اوی به‌چه‌ندین یاریزان���ی جیهانیی بكه‌وێت‌و له‌نزیكه‌وه‌بیاندوێنێت. دره‌وان س���ێ رۆژ له‌مۆناك���ۆ مایه‌وه له‌سه‌ر ش���ه‌ره‌فی گۆڵدن فوت ،رۆژی یه‌ك���ه‌م چ���اوی به‌هه‌ری���ه‌ك له‌هاكان ش���كوری توركی خاوه‌ن���ی خێراترین گۆڵی مۆندیال‌و پاف گۆڵچی پێش���وی هه‌ڵبژارده‌ی به‌لجیكاو ناكاتای یاریزانی پێش���وی هه‌ڵب���ژارده‌ی ژاپۆن‌و رۆجێ می�ل�ای یاریزان���ی مێ���ژوی نێجیریای له‌نزیكه‌وه بین���یو چه‌ند گفتوگۆیه‌كی تایبه‌تی له‌گه‌ڵ كردن. كاردان���هوهی پ���اف زۆرترب���و له‌كه‌س���ایه‌تیه‌كانی تر ب���ۆ داره‌وان‌و ئه‌و خۆی باسی ئه‌مه ده‌كات‌و ده‌ڵێت "میشێل پاف زۆر به‌باشی له‌بارودۆخی كوردس���تان‌و عێراق شاره‌زابو ،كاتێك خۆم���م پێناس���اند زۆر رێ���زی گرتم‌و به‌تایبه‌تی وێنه‌ی له‌گه‌ڵ گرتم ،وتیشی س�ڵ�او رێزو خۆشه‌ویس���تم بۆ خه‌ڵكی عێراق‌و كوردس���تان هه‌ی���ه ،وتم زۆرم پێخۆشە لەداهاتودا سەردانی کوردستان بکەیت ،وتی زۆر باش���ە لەپەیوەندیدا دەبین بەپێی کات���ەکان هەوڵدەدەم، ب���ەاڵم لەئێس���تا زۆر قورس���ە بەاڵم لەداهاتودا بۆ نا ،بەگەرمی سوپاس���ی بافم کرد ،دواتر هه‌ر به‌بۆنه‌ی ئه‌مه‌وه توانیم له‌گه‌ڵ ئه‌ندرێس ئینێستا بدوێم كه بوه باشترین یاریزانی ئه‌م وهرزهی گۆڵدن فوت". داره‌وان كه یه‌كه‌م كورده‌و یه‌كه‌مجاره له‌بۆنه‌یه‌كی نێوده‌وڵه‌وتیی ئاماده‌بێت زۆرێ���ك له‌یاریزان���ه جیهانی���ه‌كان له‌نزیكه‌وه ببینێ توانی ده‌رفه‌تی ئهوه بقۆزێته‌وه له‌گه‌ڵ هاكان شكور بدوێت، له‌مب���اره‌وه داره‌وان ده‌ڵێت "هاكان كه له‌نزیكه‌وه منی بینی‌و له‌سه‌ر باجه‌كه‌م ناوی عێراق نوس���رابو خۆش���حاڵ بو قس���ه‌م بۆ بكات ،كاتێك���ش زانی كه ك���وردم به‌ك���وردی س�ڵ�اوی لێكردم، به‌هاكانم وت كێ خه‌اڵتی گۆڵدن فوت ده‌باته‌وه ،پێكه‌نی‌و وت���ی (ئاوێنه)، به‌اڵم ئه‌وتێری هێنری به‌شایسته زانی بۆ ئه‌و نازناوه". كاتژمێ���ر ن���ۆی ش���ه‌وی رۆژی 13ی مانگ له‌هۆڵی سپۆرتینگ له‌ئه‌ماره‌تی مۆناكۆ زۆربه‌ی ئه‌س���تێره‌كانی جیهان به‌ئاماده‌بونی نوێن���ه‌ری 52ئاژانس‌و رۆژنامه‌ی جیهانی���ی له‌وانه‌ش ئاوێنه میهره‌جان���ی كۆتای���یو دیاریكردن���ی باش���ترینی ئه‌م وهرزهی گۆڵدن فوت به‌ڕێوه‌چو. ئ���هو یاریزانه نوێیانه جگ���ه له‌وانه‌ی پێش���تر باس���كران ئاماده‌ی ئاهه‌نگی ش���ه‌وی كۆتایی بون ،لویس س���اهای فه‌ره‌نس���ی بو ،هه‌روه‌ه���ا ده‌ركه‌وتنی ئه‌ندرێس ئینێستای یاریزانی ئیسپانیاو هاوس���ه‌ره‌كه‌ی له‌گه‌ڵ زوب���ی زارێتای
فه‌‌ریک ی زۆرت بۆ هه‌مو سه‌ركه‌وتنێك نه‌یار ی باش ه دروست ده‌بێت ،ئه‌م ه فرسه‌تێك بۆ ئهوهی ئه‌و خه‌ڵكان ه بناسیت.
12
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
birura.awene@gmail.com
بیروڕا
ده‌وڵه‌ت ی ئیسالمیی خه‌الفه‌ت به‌شانازییه‌و‌ه كۆیله‌كردن‌و كه‌نیزه‌ككردن ی كچان‌و ژنان ی ئێزیدیی
دیسانەوە ڕاسیزم فەیلەس����وفی فەرەنس����ی میش����ێل فۆک����ۆ یەکێک����ە ل����ەو نوس����ەرانەی زۆر بەوردی����ی لەس����ەر دی����اردەی ڕاس����یزم وەس����تاوە .الی ئەم پی����اوە ڕاس����یزم پەیوەندییەکی گەورەی بەتەکنۆلۆژی����ای دەس����ەاڵتەوە ،بەش����ێوازی حوکمڕانی����یو بەچۆنیەتی ئیش����کردنی ڕژێمە سیاس����ییە مۆدێرنەکانەوە هه‌یە ،کە لەهه‌وڵی ئ����ەوەدان بتوان����ن لەڕێ����گای دەزگاکان‌و ئایدیۆلۆژییەکان‌و پراکتیکەکانی دەس����ەاڵتەوە مرۆڤ دەس����تەمۆ بکەن‌و دونی����ای ناوەکیی‌و شێوازی بیکردنەوەو چۆنیەتی بەرخوردکردنی ئاراستە بکەن .فۆکۆ بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ قسە لەدیاردەی ناس����یۆنالیزم ناکات‌و نەتەوە یەک����ەی س����ەرەکیی ش����یکردنەوەکانی نییە، بۆچونەکان����ی پەیوەندیی����ان بەدی����اردەی دروس����تبونی دەوڵەتکۆمەڵ����گای مۆدێرنەوە هه‌ی����ە ،کە تیایاندا مەس����ەلەی دروس����تبونی “دانیش����توان”و چۆنیەت����ی “ئی����دارەدان”و “بەڕێوەبردن”و “پاراس����تنی تەندروستیی”ئەم دانیش����توانە مەسەلەی س����ەرەکییە ،هاوکات مەس����ەلەی دروس����تکردنی “کەس����ایەتیی”و بیناکردنی “خود”و پێشنیارکردن‌و سەپاندنی جۆرێکی تایبەت لە “خودس����ازیی” بەش����ێکی ت����ری فیکری ئ����ەم پیاوەیە .بەاڵم ھێش����تا چەمکی “دانیش����توان” الی فۆکۆ لەزۆر ڕوەوە یەکسانە بەچەمکی “نەتەوە” الی زۆربەی ئەو تیوریستانەی کە باس لەمەسەلەی دروستبونی دەوڵەت‌و کۆمەڵگای مۆدێرن دەکەن .لەهه‌ردو دیدەکەدا چوارچێوەی س����ەرەکیی ش����ێوازی حوکمڕانیی مۆدێ����رن ،دەوڵەت����ی نەتەوەیەو یەکەی س����ەرەکیی ناو ئ����ەو چوارچێوەیەش “نەتەوە” یان”دانیشتوان”ە. فۆکۆ ک����ە ب����اس لەڕاس����یزم دەکات باس لەهه‌ندێک پێش����داوەریی ناعەقاڵنییانە ناکات کە دەش����ێت گروپێک بەرامبەر بەگروپێکی تر هه‌یبێت ،مەسەلەکە ئەوە نییە کەسێک کەسێکی ت����ر بەگەمژەو نەزان‌و پی����س‌و پڵۆخ ناوببات، یان پێیوابێت نەتەوەکانی درواسێی نەتەوەی “بێمانا”و “بێنرخ”و “ھیچوپوچ”و “بێکولتور”و “دڕندە”ن .ڕاستە ئەمانە دەرکەوتی ڕاسیزمن لەئاستی گوتاری ڕۆژانەدا ،لەئاستی بەخشینی مانادا بەهه‌ندێک پەیوەندیی‌و شێوازیی بینین‌و وێناکردن .بەاڵم ڕاس����یزم کورتناکرێتەوە بۆ ئەم پێش����داوەرییە ناعەقاڵنی����یو خورافییانە. ه����اوکات ڕاس����یزم الی ئ����ەم فەیلەس����وفە کورتنابێت����ەوە ب����ۆ ش����ێوازێک لەهه‌اڵوێردنی کۆمەاڵیەتیی‌و سیاس����یی ،تەنه����ا مۆتیڤێکی ئایدیۆلۆژیی ناو ئەم یان ئەو ڕوانینی سیاسیی نییە ،الی فۆکۆ ڕاسیزم شێوازێکی تایبەتە لە “حوکمڕانییکردنی دانیش����توان” ،ئەوەی فۆکۆ ن����اوی دەنێت “گۆڤەرمێنتالیت����ی ” nGover .mentalityناوێ����ک زەحمەتە بەرامبەرێکی لەزمان����ی کوردی����دا ب����ۆ بدۆزین����ەوە ،بەڵکو دەش����ێت وەک “عەقاڵنیەتی حوکمڕانیکردن” ن����اوی ببەین .بەم مانایە ڕاس����یزم الی فۆکۆ بەشێکە لەو عەقڵیەتی حوکمڕانییەی لەدونیای مۆدێرندا دروس����ت دەبێت .شێوازێکی تایبەتی بیرکردنەوەی����ە لەچۆنیەت����ی پیادەکردن����ی دەس����ەاڵت ک����ە تیای����دا لۆژیکی دەس����ەاڵت بەرگریکردن لە ناوچەیەک����ی جوگرافیی ،یان زیادکردنی دەسەاڵتی پادش����او سەرکردەکان نییە .ئەوە نییە دەس����ەاڵت بیرە نەوتێک یان دوان زیاتری هه‌بێ����ت ،ئەم یان ئەوکۆنتراکتی گەورە بۆ خۆی یان بۆ نەوەکانی دەس����تەبەر ب����کات .بەڵک����و بیرکردنەوەی����ە لەچۆنیەتی زەمینەسازیکردن‌و گەشەدان بە”تەندروستیی دانیش����توان”و “دابینکردن����ی رەفاھی����ەت”. ڕەهه‌ندێکی گرنگی بیرۆکەی گۆڤەرمێنتالیتیی بریتییە لەبەرهه‌مھێنانی کۆمەڵێک”هه‌قیقەت” لەالیەن دەس����ەاڵتەوە ،بەرهه‌مھێنانی جۆرێکی تایبەت لەمەعریفەو زانیاریی‌و وێناکردن ،وەک بەش����ێک لەتەکنیکی حوکمڕانیک����ردن .لەم جۆرە دەس����ەاڵتەدا مەعریفەو وێنەو هه‌قیقەت تەکنیکی گرنگیی حوکمڕانیکردنن. دانانی ڕاسیزم لەپەیوەندیدا بەم شێوازەی حوکمڕانییەوە وا لەفۆکۆ دەکات پەیوەندییەکی پتەو لەنێوان لەدایکبونی زانستی دەرونناسیی‌و بەھێزبونی ڕاس����یزم لەنیوەی دوهه‌می سەدەی نۆزدەهه‌م����دا ببینێ����ت .ئەگ����ەر ڕاس����یزم لەس����ەر بیرۆکەی جیاکردنەوەی “ئاس����ایی” لە”نائاس����ایی”و “رەس����ەن” لە “ناڕەسەن”، “تەندروست” لە “ناتەدروست” دروستببوبێت، ئەوا زانس����تی دەرونناسی ڕۆڵی گەورە لەوەدا دەبینێ����ت بەکۆمەڵگا بڵێت “کێ” کەس����ێکی “نائاسایی”و “ناڕەسن”و “ناتەندروستە”و چۆن‌و بەچ شێوەیەکیش کۆمەڵگا دەتوانێت خۆی لەو کەس����انە بپارێزێت .ل����ەم ڕوانینەدا بیرۆکەی “نائاس����ایی”و “ناڕەس����ەن”و “ناتەندروست” بەبیرۆکەی مەترس����ییو هه‌ڕەشەوە گرێدراوەو کەسی “نەناسراو”و “بیانیی”و “ناڕەسەن” ،وەک کەسی مەترس����یدار دروست‌و نمایش دەکرێت. بیرۆکەی پاراس����تنی کۆمەڵگا لە”نائاسایی”و “ناڕەس����ەن”و “ناتەندروست” ،واتە پاراستنی
هه‌قیقەتی ناو دین ئەمڕۆکە یەکێکە لەتەکنیکە سەرەکییەکانی دروستکردنی جیاکارییەکی ڕاسیستیانە لەنێوان مرۆڤەکاندا جیاکردنەوەی “مرۆڤی پاکژ” لە “مرۆڤی بۆگەن” بەشێکە لەکایەی دین لەدونیای ئێمەدا کۆمەڵگا لەکەس‌و نەژادەکانی تر کە بەش����ێک ل����ە “ئێمە”و “خۆم����ان” نی����ن ،وەک فۆکۆ دەڵێت ،بەش����ێکە لەلۆژیکی ئەو دەسەاڵتەی لەدونیای مۆدێرندا دروس����ت دەبێت ،ئەمەش دۆخێکە زەحمەتبو بەبێ لەدایکبونی زانس����تی دەرونناس����یی بێتەکایەوە .دەس����ەاڵت لێرەدا “دانیش����توان” یان “نەتەوە” وەک یەکەیەکی بایۆلۆژیی وێنا دەکات ،وەک “جەس����تەیەکی زین����دو” کە دەش����ێت “نەخ����ۆش” بکەوێت. ڕاسیزم بەشێکە لەتەکنیکەکانی دەسەاڵت بۆ پاراستنی کۆمەڵگا لەو “نەخۆشییە” وێناکراوو داھێنراوو دروستکراوانە. بەبۆچون����ی فۆک����ۆ ڕاس����یزم لەس����ەدەی نۆزدەهه‌م����دا زیاتر وەک گوت����ار ئامادە بوە، بەاڵم لەسااڵنی سی سەدەی بیستەمدا ،لەالیەن ماشێنە جیاوازەکانی دەوڵەتی مۆدێرنەوە ئەم گوت����ارە وەردەگیرێت‌و دەکرێت بەبەش����ێکی گرنگی تەکنۆلۆژیای دەسەاڵت خۆی .ڕاسیزم لەدی����دی فۆکۆدا تەنها دەستنیش����انی جۆری پەیوەندی����ی مرۆڤ بە “ئەوانیت����ری” جیاوازو لەخود نەچو ن����اکات ،بەڵکو دەستنیش����انی پەیوەندی مرۆڤبە خۆش����ییەوە دەکات .واتە ڕاسیزم وەک چۆن تەکنۆلۆژیای دروستکردنی “ئەویتر”ێک����ی خ����راپ‌و نەخۆش‌و ناس����ازە، لەهه‌مانکات����دا بەش����ێکە لەتەکنۆلۆژی����ای دروس����تکردنی خود خۆش����ی .لەپەیوەندیدا بەئەوانیترەوە لۆژیکی هه‌یمەنەکردن بەس����ەر ئەو ئەویت����رەدا زاڵ‌و بااڵدەس����تە ،لەکاتێکدا لەپەیوەندی����دا بەخ����ود خۆی����ەوە لۆژیک����ی پاکڕاگرت����نو پاکژکاریی‌و ڕێگرتن لەتێکەڵبونی بەئەوانیتر بااڵدەس����تە .ڕاسیزم لەوکاتەدا کە “ئەوانیتر” وەک بونەوەری پیس‌و ناقۆاڵ وێناو دروس����ت دەکات ،لەهه‌مانکات����دا دەخوازێ����ت خود خ����ۆی وەک بونەوەرێکی پاکژو بێخەوش دروست بکات. لەم ئاس����تی دروس����تکردنی دانیش����تواندا ئەم تەکنیکە مانای هه‌وڵدان بۆ ڕێکخس����تن‌و داڕشتن‌و دروس����تکردنی دانیشتوانێکی پاکژو پاککراوە لەرەگەزە نائاس����ایی‌و ناسروشتیی‌و نەخ����ۆش‌و پی����س‌و نەگونج����اوو بیانییەکان. ئ����ەم تەکنیک����ی پاکژڕاگرتنەی دانیش����توان، الی فۆکۆ ،ش����ێوەی جەن����گ دەگرێتە خۆی، جەنگی کۆمەڵگا لەگەڵ هه‌مو ئەو ڕەگەزانەدا کە نائاس����ایی‌و ناعەقاڵنیی‌و ناڕەسەنن ،لەناو کۆمەڵگاو دانیشتوان خۆیدا .لەدیدی فۆکۆدا ئ����ەم گوتارە جەنگیی����ە گوتارێکی کاتی نییە بەبەردەوام����ی لەناو “لەش����ی کۆمەاڵیەتیی”دا ئامادەیە .پیادەکردنی “پاکسازیی” لەناو ئەو لەشە کۆمەاڵیەتییەداو پاککردنەوەی لەکەس‌و گروپ‌و نەژادە نامۆو نائاساییەکان ،تەکنیکێکی گرنگی حوکمڕانییە. بەبۆچون����ی من ئ����ەوەی ئەم����ڕۆ لەدونیای ئێمەدا ڕۆڵێکی ھێجگار گەورە لەسەروەرکردنی ئەم لۆژیکە تایبەتەی حوکمڕانییەدا دەبینێت، سیاس����ەتی بەرهه‌مھێنان����ی هه‌قیقەت����ە لەناو دی����نو لەناو سیاس����ەتدا .هه‌قیقەتی ناو دین ئەمڕۆکە یەکێکە لەتەکنیکە س����ەرەکییەکانی دروس����تکردنی جیاکارییەک����ی ڕاسیس����تیانە لەنێوان مرۆڤەکان����دا ،جیاکردنەوەی “مرۆڤی پاکژ” لە “مرۆڤی بۆگەن” بەش����ێکە لەکایەی دی����ن لەدونیای ئێمەدا .وەک چۆن هه‌قیقەتی ن����او سیاس����ەت خۆش����ی بەهه‌مان ئاراس����تە کاردەکات‌و ههم����ان جیاکاریی ڕاسیس����تییانە بەرهه‌مدەھێنێت.
وه‌كو یه‌كێك له‌ئه‌حكامه‌كانی شه‌ریعه‌ت ڕاگه‌یاند!
نیاز سه‌عید عه‌لی پاش كشانه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه له‌شاری شه‌نگال ،ڕۆژی ()3/8/2014و داگیركردن ی ئه‌و ش���اره له‌الی���ه‌ن هێزه‌كان���ی ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی خه‌الفه‌ت ؛ هاواڵتیانی ئه‌و شاره كه زۆرین���هی ڕه‌هایان ،له‌ڕوی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه كوردو له‌ڕوی ئایینییه‌وه ئێزیدیین، كه‌وتن���ه به‌رده‌می چه‌ندی���ن په‌الماردان‌و شااڵوی نامرۆڤانه‌و دڕندانه‌ی چه‌كداره‌كانی ئه‌وده‌وڵه‌ت���ه؛ چ به‌ڕاون���ان‌و تیرۆرك���ردن، چ به‌گرت���نو ئه‌ش���كه‌نجه‌دان ،ی���ان به‌سه‌ربڕین‌وكوش���تنی به‌كۆم هڵ ،هه‌روه‌ها الپه‌ره‌یه‌کی ناوه‌وه‌ی گۆڤاری دابق به‌زه‌وتكردنی موڵك‌وماڵ ،له‌گه‌ڵ تااڵنكردن‌و ڕفاندن���ی مناڵ‌‌و ژن‌و كچه‌كانیان ،پاش���ان ئینگلیزی���ی ده‌رئه‌چێ���ت ،له‌ژماره()4ی���دا به‌كه‌نیزه‌ككردنی���ان‌و به‌خش���ینیان‌وه‌ك ك���ه ڕۆژی ( )12-10-2014باڵوكرایه‌وه؛ دیاری‌‌و ڕێپێ���دان به‌مامه‌ڵه‌كردن پێیانه‌وه؛ وتارێك���ی باڵوكردۆت���هوه به‌ناونیش���انی وه‌ك���و كااڵیه‌ك له‌بازاڕی فرۆش���تن‌وكڕیندا( ،بوژانه‌وه ی كۆیله‌كردن پێش س���ه‌عاته‌كه سه‌ره‌ڕای ته‌قاندنه‌وه‌و خاپوركردنی مه‌زارو THE REVIVAL OF SLAVERY ;- ،( BEFORE THE HOURوتاره‌ك���ه شوێنه ئایینییه پیرۆزه‌كانیان. له‌ن���او ههم���و ئ���هو ڕه‌فت���اره نامرۆیی‌و ن���اوی هیچ نوس���ه‌رێكی به‌س���هرهوه نیه، قێزه‌ونانه‌ی كه چه‌كداره‌كانی ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی به‌شێوازی داڕشتن‌و ده‌ربڕینه‌كه‌یدا؛ پێئه‌چێ ئه‌بوبه‌كری به‌غدادیی پێی هه‌ستان ،بێجگه ئ هو‌وت���اره ،له‌الی���ه‌ن ده‌س���ته‌یه‌كی ب���ااڵ، له‌تیرۆرو سه‌ربڕین‌و كوشتنه به‌كۆمه‌ڵه‌كان؛ له‌فوقه‌هاو لێپرسراوان‌و ڕاوێژكاران ی الیه‌نی ڕه‌فتارێكی���ان له‌هه‌م���و كرده‌وه‌كان���ی تر ،په‌یوه‌ندیدار به‌كاروباری ئه‌حكامی شه‌رعیی دڕندانه‌ت���رو تراژیدیترو مه‌رگه‌س���اتتر بو ،ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی خه‌الفه‌ته‌وه نوسرابێت، نام���ۆ بو به‌هه‌م���و به‌ه���او دابو نه‌ریتێكی ئه‌م‌وتاره گوزارشت له‌هه‌ڵوێست‌و تێڕوانین‌و مرۆڤدۆستیی‌و ژیاندۆستیی ،ئه‌ویش بریتیبو جیهانبینی ئایدیۆلۆژیی ئه‌و ده‌وڵه‌ته ئه‌كا، له‌كرده‌وه‌ی به‌كه‌نیزه‌ككردنی ژنان‌و كچانی س���ه‌باره‌ت به‌كۆیله‌كردن‌و به‌كه‌نیزه‌ككردنی كچان‌و ژنانی تااڵنكراوی ئێزیدیی. ئێزیدیی. كه‌نیزه‌ككردن‌و گه‌ڕانه‌وه بۆ ئه‌حكامی شه‌ریعه‌ت ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امیی خه‌الف���هت ،ڕۆژی ( )29-6-2014له‌الی���ه‌ن (داع���ش)هوه ڕاگه‌یه‌ن���درا ،ئه‌م ده‌وڵه‌ته به‌ناوی گه‌ڕانه‌وه بۆ جێبه‌جێكردن���ی یه‌كێك له‌ئه‌حكامه‌كانی ش���ه‌ریعه‌تی ئاینیی ئیس�ل�ام؛ كه بریتییه له‌په‌یڕه‌ویك���ردن‌و به‌سه‌رداس���ه‌پاندنی كرده‌وه‌ی به‌كه‌نیزه‌كك���ردن‌و مامه‌ڵه‌كردنی فرۆش���تن‌و كڕین ،به‌س���ه‌ر ژن���ان‌و كچانی كافران���دا؛ یه‌كس���ه‌ر له‌گه‌ڵ په‌الم���اردان‌و داگیركردنی ش���اری ش���ه‌نگال‌و گونده‌كانی ده‌وروبه‌ری���دا ،ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له‌كچان‌و ژنان���ی ئایین���ی ئێزیدیی���ان ده‌س���تگیرو تااڵنكردكرد ،خۆیان‌وته‌ن���ی له‌چوارچێوه‌ی ئه‌حكامی شه‌ریعه‌تی ئایینی ئیسالمدا؛وه‌كو ده‌س���كه‌وت‌و غه‌نیمه‌ی���ه‌ك له‌قه‌ڵه‌میاندان، ل���هو ڕوانگه‌ی���هوه كردیانن���ه كه‌نی���زه‌ك‌و ڕێژه‌یه‌كیان‌وه‌كو دیاری‌‌و غه‌نیمه‌ی ده‌سكه‌وتی شه‌ڕ؛به‌خشییه به‌شێك له‌و چه‌كدارانه‌ی كه خۆیان‌وته‌نی به‌شدارییان كردوه ،له‌فه‌تحی ش���ه‌نگال‌و خس���تنه‌ژێر ڕكێفی ئه‌و شاره، بۆ ژێر س���ایه‌ی ده‌وڵه‌ته‌كه‌یان ،ڕێژه‌یه‌كی تریش���یان به‌دیاری نارد بۆ ده‌سه‌اڵتدارانی ب���ااڵی ده‌وڵه‌ت���ی ئیس�ل�امیی خه‌الفه‌ت، له‌هه‌مانكاتدا مافی به‌ش���ه‌رعیی فرۆش���تن‌و كڕینی ئه‌و كچ‌و ژنه كه‌نیزه‌ككراوانه‌ش���یان به‌خشی به‌موسوڵمانان. ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امیی خه‌الفه‌ت ،كه ئه‌و تاوانه گه‌وره‌و بێ‌‌وێنه‌یه‌یان ئه‌نجامدا ،گوێیان نه‌دا به‌هیچ ڕه‌خنه‌و كاردانه‌وه‌و هه‌ڵوێستێكی دژو پێچه‌وانه ،هیچ ئه‌نجام‌و كاریگه‌رییه‌كی دژوارو خراپ���ی ده‌رونی���یو جه‌س���ته‌یی‌و یاسایی‌و ئایینیی‌‌و كه‌لتوریی‌و كۆمه‌اڵیه‌تیی ئه‌و پرۆس���ه‌یه‌یان له‌به‌رچاونه‌گرت،ویژدان‌و ناخ‌و هه‌ستوس���ۆزی مرۆییان خس���ته‌الوه‌و كاریان پێنه‌كرد ،به‌ڵكو خراپتر له‌پرۆسه‌ی به‌دن���اوی ئه‌نف���ال مامه‌ڵه‌یانك���رد؛ ئ���هو پرۆس���هی ئه‌نفاله‌ی كه‌تیایدا ده‌یان هه‌زار له‌كچ���ان‌و ژنانی ك���ورد ،یه‌كج���ار مردن‌و زینده‌به‌چاڵك���ران ،له‌گه‌ڵ خۆیان���دا ئازارو خه‌مه‌كانی���ان برده ژێ���ر گڵ‌‌و به‌یه‌كجاریی خامۆش ب���ون ،به‌اڵم كچان‌و ژنانی ئێزیدیی به‌كه‌نیزه‌كك���راو ،له‌سه‌رده‌س���تی پیاوانی ئه‌بوبه‌ك���ری به‌غدادی���ی؛ به‌زیندویی هه‌مو چركه‌ساتێكیان ،هیواو خواستی مردنیان ال زیاتر ئه‌كا ،ئازارو خه‌مه‌كانیشیان گهورهترو قوڵت���رو هه‌ژێنتر ئ���ه‌كا ،به‌دڵنیایی هه‌مان ئازارو خ���ه‌م؛ به‌رۆك���ی ئه‌ندامانی خێزان‌و كه‌سوكاره‌كانیشیانی گرتوه. شانازییكردن به‌كۆیله‌كردن‌و به‌كه‌نیزه‌ككردنی كچان‌و ژنان گۆڤاری (دابق)* كه باڵوكراوه‌ی فه‌رمیی ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امیی خه‌الفه‌ت���هو به‌زمانی
یه‌كێك له‌ڕێگ ه سه‌ره‌كییه‌كان ،كه له‌الیه‌ن (داعش) ی دوێنێ‌‌و ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی خه‌الفه‌تی ئه‌مڕۆوه گیراوه‌ته‌به‌ر بۆ تێركردنی غه‌ریزه‌ی سێكس؛ بریتییه له‌جیهادی نیكاح ،ئه‌م جیهادی نیكاحه له‌الیه‌ن بانگخوازو فه‌قیهی ڕێبازی سه‌له‌فیی جیهادییه‌وه؛ فه‌توای بۆ ده‌ركراوه‌و به‌كارێكی شه‌رعیی له‌قه‌ڵه‌مدراوه له‌ده‌س���پێكی وتاره‌ك���ه‌دا ،فوقه‌هاكانی ئه‌و ده‌وڵه‌ته؛ ئایینی ئێزیدیی به‌موش���ریك ئه‌ناس���ێنن ،واته به‌كافر ناساندنی‌‌و تیایدا هاتوه؛ (دوای غه‌زوكردنی ناوچه‌ی سنجار له‌ویالیه‌ت���ی نه‌ینه‌وا ،ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امیی ڕوب���ه‌ڕوی گه‌لی یه‌زیدییه‌كان ب���وه‌وه ،كه كه‌مینه‌یه‌كی موش���ریكن‌و چه‌ندین سه‌ده‌یه له‌عێراق‌و ش���امدا بونیان هه‌ی���ه ،مانه‌وه‌ی به‌رده‌وامی���ان هه‌ت���ا ئه‌مڕۆ مه‌س���ه‌له‌یه‌كه ئه‌بێ موسوڵمانان پرسیاری له‌سه‌ر بكه‌ن، له‌به‌رئ���هوهی له‌ڕۆژی قیامه‌تدا لهبارهی ئه‌و مانه‌وه‌یه‌ی یه‌زیدییه‌كان ،لێپرس���رینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ ئه‌ك���رێ ،به‌له‌به‌رچاوگرتنی ئهوهی كه خ���وا ( )1400س���اڵ پێش ئێس���تا؛ ئایه‌تی (س���ه‌یف)ی دابه‌زاندوه .ش���ایه‌نی باس���ه به‌گوێ���ره‌ی ئایه‌تی (س���ه‌یف) كه له‌وتاره‌كه‌دا ئاماژه‌یپێك���راوه ،خوا فه‌رمان به‌كوشتنی موش���ریكه‌كان ئه‌كا ،ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امیی خه‌الفه‌تیش وه‌كو پیاده‌كه‌ری ڕێبازی س���ه‌له‌فیی جیهادیی؛ فیقهی‌‌واقیع‌و
به‌رگی گۆڤاری دابق ته‌ئویلی قورئان‌و ئیجتیه���ادو ڕه‌چاوكردن ی به‌رژه‌وه‌ندی���ی گش���تی له‌جێبه‌جێكردن���ی ئه‌حكام���ی ش���ه‌ریعه‌تدا ڕه‌تئه‌كات���هوهو له‌به‌رچ���اوی ناگرێت ،له‌هه‌مانكاتدا هۆكاری خستنه‌گه‌ڕو به‌كارهێنانی ئایه‌ته‌كان‌و كات‌و ش���وێن‌و میكانیزمه‌و ئامانج���ی ئایه‌ته‌كان نادیده ئ���ه‌كات ،له‌به‌رامبه‌ردا ته‌نها باوه‌ڕی به‌تێگه‌یشتن‌و جێبه‌جێكردن‌و په‌یڕه‌وکردنی ده‌قاوده‌قییانه‌ی قورئان به‌گوێره‌ی‌وه‌كخۆیی پیته‌كانی ده‌قه‌كان. ده‌وڵه‌تی تازه ڕاگه‌یه‌ندراو ،له‌س���ه‌ر ئه‌م بنه‌مایه به‌چه‌شنی سه‌رده‌می خستنه‌گه‌ڕی ئایه‌تی (س���ه‌یف)ی ( )1400س���اڵ پێش ئێس���تا،وه‌كو موش���ریك؛ مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ئێزیدیی���ه‌كان كرد ،له‌م���ڕۆوه له‌بڕگه‌یه‌كی تری‌‌وتاره‌ك���ه‌دا جه‌خت له‌و مامه‌ڵه‌یه ئه‌كاو تیایدا هاتوه؛(ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی بهو چه‌شنه مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌م گروپه‌دا كرد كه‌زۆرینه‌ی فوقه‌ه���ا فرمانیانداوه به‌مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ موشریكه‌كاندا ،به‌پێچه‌وانه‌ی مامه‌له‌له‌گه‌ڵ نه‌س���رانیی‌و جوه‌كاندا ،ئهوهی كه تایبه‌ته به‌یه‌زیدیی���ه‌كان ،پێدانی س���ه‌رانه “ده‌فعی جزیه” نایانگرێت���هوه ،هه‌روه‌ها ئه‌تواندرێ ژنه‌كانیان به‌كۆیله‌بكرێن). له‌سۆنگه‌ی به‌موشریككردنی ئێزیدییه‌كان؛ له‌گه‌ڵ په‌الماردان‌و داگیركردنی ش���ه‌نگال‌و گونده‌كان���ی ده‌وروبه‌ری ،ك���ه ئێزیدییه‌كان تیایدا نیشته‌جێن ،چه‌كدارانی ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی ئه‌بوبه‌ك���ری به‌غدادی���ی ت���ازه خه‌لیف���ه، ژماره‌یه‌كی ئێج���گار زۆری ژن���ان‌و كچانی ئێزیدیی���ان ده‌س���تگیرو تااڵنكردكرد؛ پاش تااڵنكردنیان‌وه‌ك���و كۆیله‌مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ كردن‌و كردیانن به‌كه‌نیزه‌ك بۆ چه‌كداره‌كان‌و ده‌سه‌اڵتداره‌كانیان ،شایه‌نی باسه پرۆسه‌ی به‌كۆیله‌ك���ردن‌و به‌كه‌نیزه‌ككردن���ی كچان‌و ژنانی ئێزیدیی ،له‌وتاره‌كه‌دا به‌م ش���ێوه‌یه دوپات‌و جه‌ختی له‌س���ه‌ركراوه‌ته‌وه؛ (دوای ده‌س���تگیركردنیان ،ژنان���ی یه‌زیدی���یو مناڵه‌كانیان به‌گوێره‌ی ش���ه‌ریعه‌ت له‌نێوان چه‌كداره‌كانی ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی ئه‌وانه‌ی كه به‌ش���داریییان له‌پرۆس���ه‌كانی س���نجار كرد دابه‌ش���كران ،دوای ئ���هوهی كه یه‌ك له‌س���ه‌ر پێنجی كۆیله‌كراوان نێ���ردران بۆ ده‌سه‌اڵتدارانی ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی) ،پاشان له‌بڕگه‌ی دواتردا،وه‌كو ش���انازییه‌كی گهوره باس���ی به‌كۆیله‌ك���ردن‌و به‌كه‌نیزه‌ككردن���ی كچ���ان‌و ژنان���ی ئێزیدی���یو مناڵه‌كانی���ان كراوه ،تیای���دا هاتوه؛ (ئ���ه‌م كۆیله‌كردنه به‌رفراوان���ه ب���ۆ خێزانی موش���ریكه‌كان، پێئه‌چ���ێ یه‌كه‌م هه‌وڵ بێ���ت كه له‌قۆناغی دوای پش���تكردنه جێبه‌جێكردن���ی ئه‌حكام���ی ش���ه‌ریعه‌ت ئه‌نجامدرابێ���ت)، دوات���ر له‌بڕگه‌یه‌كی تری‌‌وتاره‌ك���ه‌دا ئاماژه به‌فرۆش���تنی كچان‌و ژنان���ی ئێزیدیی ئه‌كا له‌الی���ه‌ن چه‌كداره‌كانیان���هوه به‌مج���ۆره؛ (كۆیله‌كراوان له‌خێزانه یه‌زیدییه‌كان ،ئێستا له‌الیه‌ن س���ه‌ربازانی ده‌وڵه‌تی ئیسالمییه‌وه فرۆش���راون،وه‌ك چۆن له‌ڕاب���ردودا له‌الیه‌ن هاوه‌اڵن���هوه ڕه‌زای خوایان له‌س���ه‌ر بێت، موشریكه‌كان ئه‌فرۆشران). فوقه‌هاكانی ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی خه‌الفه‌ت، ك���ه ئه‌م‌وتاره‌یان نوس���یوه ،ه���ه‌ر به‌وه‌وه نه‌وه‌س���تاون ك���ه داكۆكی له‌ش���ه‌رعییه‌تی ئایینی���ی پرۆس���هی به‌كۆیله‌ك���ردن‌و به‌كه‌نیزه‌ككردن���ی كچان‌و ژنان���ی ئێزیدیی بك���ه‌ن؛ به‌ڵك���و حوكم���ی هه‌ڵگه‌ڕان���هوه له‌ئیسالم به‌سه‌ر هه‌ر موسوڵمانێكدا ئه‌ده‌ن كه دژی ئه‌و پرۆس���ه‌یه بێت‌و ڕه‌تیبكاته‌وه، ئ���هو حوكم���ی هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌یه له‌ئیس�ل�ام به‌م ش���ێوه‌یه‌یه؛ (پێویس���ته هه‌ر یه‌كێك بزانێ���ت كه كۆیله‌كردنی خێزانی كافره‌كان‌و بردنی ژنه‌كانی���ان‌وه‌كو كه‌نیزه‌ك ،بریتییه
له‌به‌شێكی ڕه‌سه‌ن له‌شه‌ریعه‌ت ،هه‌ر یه‌كێك ڕه‌تیكرده‌وه ،ی���ان گاڵته‌ی پێك���رد ،ئه‌وا چه‌ندین ئایه‌ت‌و فه‌رموده ی په‌یامبه‌ر درودی خوای له‌س���ه‌ر بێت ڕه‌تئه‌كاته‌وه ،به‌وه‌ش له‌ئیسالم هه‌ڵئه‌گه‌ڕێته‌وه). به‌كۆیله‌كردن پێش سه‌عاته‌كه! بون���ی وش���هی (پێ���ش س���ه‌عاته‌كه) له‌ناونیش���انی وتاره‌كه‌دا ،هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه جێگ���هی س���ه‌رنجه ،به‌تایبه‌ت���ی گرێدانی به‌پرۆسه‌ی به‌كۆیله‌كردن‌و به‌كه‌نیزه‌ككردنی كچ���ان‌و ژنان���ی ئێزیدی���ی ،له‌وتاره‌ك���ه‌دا ئه‌نجامدان���ی پرۆس���هی ده‌س���تگیركردن‌و به‌كۆیله‌ك���ردن‌و به‌كه‌نیزه‌ككردن���ی كچان‌و ژنانی ئێزیدیی ،له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی خه‌الفه‌ت���هوه ؛به‌گوێره‌ی ئایینی ئیس�ل�ام، به‌یه‌كێ���ك له‌نیش���انه‌كانی (س���ه‌عاته‌كه) ئه‌ژماركراوه،وشه‌ی (سه‌عاته‌كه)ش له‌ئایینی ئیس�ل�امدا ،به‌واتای كۆتای���ی هاتنی ژیان‌و (هه‌س���تانی قیامه‌ت) دێت( ،سه‌عاته‌كه)، یان (هه‌ستانی قیامه‌ت) له‌ئایینی ئیسالمدا گرێ���دراوه به‌ده‌ركه‌وتنی چه‌ندین نیش���انه، ده‌وڵه‌تی خه‌الفه‌تی ئیس�ل�امیی پێیوایه كه (س���ه‌عاته‌كه) ،یان (هه‌س���تانی قیامه‌ت) نزیكبۆته‌وه ،له‌دیدو تێگه‌یش���تنی ئه‌واندا، یه‌كێك له‌نیشانه‌كان بۆ ئه‌و نزیكبونه‌وه‌یه، ئه‌وه‌یه كه ئه‌وان پرۆسه‌ی ده‌ستگیركردن‌و به‌كۆیله‌ك���ردن‌و به‌كه‌نیزه‌ككردن���ی كچان‌و ژنانی ئێزیدیی���ان ئه‌نجامداوه ،له‌وتاره‌كه‌دا ب���ه‌م ج���ۆره تیش���كیان خستۆته‌س���ه‌ر ده‌ركه‌وتنی ئه‌و نیش���انه‌یه‌و تیایدا هاتوه؛ (ئێمه له‌داستانه گه‌وره‌كه نزیك ئه‌بینه‌وه، كه گه‌وره‌ترین جه‌نگی پێش سه‌عاته‌كه‌یه‌و به‌فه‌رمان���ی خوایه‌و ك���هی بیه‌وێت ئه‌بێت، گرنگ���ه كه ئام���اژه به‌كۆیله‌ك���ردن بكه‌ین ك���ه به‌یه‌كێك له‌نیش���انه‌كانی س���ه‌عاته‌كه ده‌ستنیش���انكراوه) ،هه‌روه‌ها له‌بڕگه‌یه‌كی تردا هات���وه كه؛ (یه‌كێك له‌نیش���انه‌كانی س���ه‌عاته‌كه بریتییه‌له‌زۆربون���ی غه‌زاكان‌و هێنانی كه‌نیزه‌ك لهواڵتی كفر). كاریگه‌ریی غه‌ریزه‌ی سێكس الی (داعش)و ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی خه‌الفه‌ت یه‌كێك له‌و مه‌سه‌له‌گرنگانه‌ی كه(داعش) ی دوێنێ‌‌و ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امیی خه‌الفه‌تی ئه‌م���رۆ ،به‌هه‌ند‌وه‌ریانگرت���وهو كاری���ان له‌س���ه‌ر ده‌رئه‌نج���ام‌و كاریگه‌رییه‌كان���ی ك���ردوه ،له‌هه‌مانكاتدا‌وه‌ك���و خاڵێك���ی الوازی���ی چه‌كداره‌كانیان قۆس���تویانه‌ته‌وه، هه‌روه‌ها كردویانه‌ته فاكته‌رێكی س���ه‌ره‌كی هاندان‌و پاڵپێوه‌نه‌رێكی بنه‌ره‌تیی‌وروژێنه‌ر الی چه‌كداره‌كانی���ان ،ت���ا ببێته‌ه���ۆی دروس���تبون‌و به‌هێزبون���ی خولی���او حه‌زی ش���هڕو ب���ڕواو ئی���راده‌ی خۆبه‌ختك���ردن؛ بریتییه‌له‌غه‌ری���زه‌ی س���ێكس‌و چۆنیه‌ت���ی تێرك���ردن‌و دامركاندنه‌وه‌ی ئ���هو غه‌ریزه‌یه الی چه‌كداره‌كانیان ،بۆ ئه‌و مه‌به‌س���ته هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌و له‌كاتی پرۆس���هی بانگه‌وازو پرۆس���هی په‌روه‌رده‌كردنی ئه‌ندامه‌كانیاندا؛ ئهوه ئه‌خه‌نه مێش���كیانه‌وه كه پاداش���تی ئه‌و په‌یوه‌ندیك���ردن‌و هاتنه‌ڕیزو به‌یعه‌تدانه به‌ئه‌وان ،بریتییه‌له‌گه‌یش���تن به‌به‌هه‌ش���ت، یه‌كێك له‌ده‌سكه‌وته‌كانیش���ی له‌به‌هه‌شتدا بریتییه‌له‌‌وه‌رگرتن���ی حه‌فت���او دو حۆریی، ئه‌گه‌ر یه‌كێكیش زۆر په‌له‌یه‌تی بۆ گه‌یشتن به‌به‌هه‌شت‌و‌وه‌رگرتنی حه‌فتاو دو حۆرییه‌كه؛ ئه‌وا به‌ده‌ست خۆیه‌تیی‌و ئه‌توانێت زو پێی ب���گات ،ئه‌ویش به‌خۆبه‌ختك���ردن له‌ڕێگه‌ی ئه‌نجامدانی كرده‌وه‌یه‌كی خۆكوژیی؛ له‌دژی كافرو هه‌ڵگه‌ڕاوه‌كان.
»» 19
بیروڕا
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
birura.awene@gmail.com
ره‌خنه له‌ره‌خنه ی ئیسالم ی سه‌باره‌ت به‌توندڕه‌وی ی ئاینیی‌‌و داعش ئه‌بوبه‌كر عه‌لی سه‌رهه‌ڵدان‌و ده‌سه‌اڵتپه‌یداكردنی (داعش) بهو ج����ۆره به‌رف����راوان‌و كاریگ����هره ،وه‌ك توندڕه‌وتری����نو خوێناویتری����ن ده‌ركه‌وت����هی سه‌له‌فیه‌تی جیهادیی سه‌رده‌م ،هه‌ر بارودۆخه سیاس����یو س����هربازییو هه‌رێمایه‌تیه‌ك����هی ناوچه‌كه‌‌و خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‌و تا راده‌یه‌ك جیهانیش����ی نه‌برده قۆناغێكی نوێوه ،به‌ڵكو ج����ۆرێ له‌ش����ۆك‌و ته‌حه‌دێ����ی ب����ۆ ناوه‌نده ئیسالمییه میللی‌‌و سیاس����یو زانستیه‌كه‌ش دروس����تكرد .به‌اڵم پێش ئهوهی بچینه سه‌ر باس����ی ره‌خن����هی ئیس��ل�امیی له‌توندڕه‌ویی ئاینیی����ش ،ده‌بێت وه‌بیر بێنینه‌وه كه مێژوی ره‌خنه‌گرت����ن له‌توندڕه‌وی����ی به‌ئه‌ن����دازه‌ی خ����ودی مێژوی ئه‌م ته‌وژمه‌ی����ه .واته له‌هه‌ر ك����وێ توندڕه‌وی����ی له‌ناو ماڵی ئیس��ل�امیدا س����ه‌ریهه‌ڵدابێت ،له‌ئاس����تی جۆراوج����ۆردا، ره‌خن����هی لێگی����راوه‌‌و ،كاردان����هوه به‌رویدا خوڵقاوه. شه‌ڕی ئێستاش له‌گه‌ڵ داعش له‌سه‌ر زه‌وی به‌كرده‌وه ،له‌زۆر ره‌هه‌ندیدا ش����ه‌ڕێكه له‌ناو خودی ماڵی ئیسالمی خۆیدا .واته شه‌ڕی دو تایپی ئیسالمییه‌و ،ره‌نگه له‌دو تایپیش زیاتر بێت[ .]1ئهوهی ئێستا له‌سه‌نگه‌ری داعشدایه، جگه له‌ده‌ركه‌وته س����هربازییو سیاسییه‌كه‌ی ئیس��ل�امی میللی ،چه‌ند باڵێكی تری ته‌وژمی ئیس��ل�امییه .ته‌نانه‌ت ئێس����تا له‌ناو خودی ماڵی توندڕه‌ویی ئیسالمییشدا كه‌رتبون چێ ب����وهو ،به‌گژیه‌كداهات����ن له‌ئارادایه ،هه‌ربۆیه ده‌بینی����ن جگ����ه له‌هێ����زه ئیس��ل�امییه‌كانی س����وریا ،به‌ره‌ی نوسره‌ش كه سه‌ر به‌هه‌مان ماڵ����ی دایكی (داعش) ،وات����ه (قاعیده)یه، له‌چه‌ندی����ن ش����وێندا له‌گه‌ڵ داعش به‌ش����ه‌ڕ هات����وه ،خودی رێكخ����راوی دایكی����ش واته (قاعیده)و ته‌نانه‌ت به‌شێ له‌تیۆرداڕێژه‌رانی سه‌له‌فیه‌تی جیهادییش (له‌وێنه‌ی مه‌قده‌سی) یه‌خ����ه له(داعش) هه‌ڵده‌ته‌كێن����نو ،خۆیان له‌كرده‌وه‌كان����ی بێبه‌ری����ی ده‌ك����ه‌ن؟! وه‌ك بڵێ����ی به‌پێوه‌ره‌كان����ی خ����ودی قوتابخانه‌ی س����ه‌له‌فیه‌تی جیهادیی‌‌و توندڕه‌ویی باویش، (داع����ش) توندڕهوو ل����ه‌ڕێ الداوه .به‌واتێی ئهوهی هه‌مو س����نوره‌كانی توندڕه‌ویی باوی تێپه‌ڕاندوه‌‌و ،گه‌یش����تۆته ئاستێكی ترسناكی وا ،ته‌نان����هت تیۆرداڕێژه‌ران����ی جیهادگه‌رایی نوێش ،هه‌وڵبده‌ن پرس����یاری بخه‌نه س����هرو ره‌وایه‌تی ئیسالمیی له‌كرده‌وه‌كان دابڕنن[.]2 ره‌نگه ده‌ركه‌وتنی (داعش)یش به‌م جۆره، خاڵی كۆتایی پێگه‌یشتن‌و گه‌یشتن به‌لوتكه‌ی ئه‌م قۆناغه‌ی توندڕه‌ویی ئیسالمیی بێت .كه ئه‌گ����ه‌ر ئه‌م بۆچونه‌ش پشتڕاس����تبكرێته‌وه، ئه‌وا له‌خاڵی ت����ا ڕاده‌یه‌ك یه‌كالییكردنه‌وه‌ی ملمالنێكان له‌گه‌ڵ توندڕه‌وییدا نزیكده‌بینه‌وه. چونك����ه دوێی گه‌یش����تنه لوتك����ه ،بوار بۆ س����ه‌ركه‌وتنی زیات����ر نامێنێ����ت‌و ،چاوه‌ڕێی به‌ره‌وخواربون����هوهو لێژبون����هوه ده‌كرێ����ت. له‌لوتك����ه‌دا گالن‌و شكس����تخواردنیش، ده‌بێته س����ه‌رچاوه‌ی جۆرێ له‌نائومێدیی بۆ پاش����ماوه‌كانی توندڕه‌وی����ی .چونكه خه‌ونی به‌لوتكه گه‌یشتن ئه‌زمونكراوه‌‌و ،به‌وه‌ش به‌شێ له‌ره‌هه‌نده‌كانی یوتۆپیبون����ی لێداده‌ڕنرێت‌و تا راده‌ی����ه‌ك ل����ه‌روه رۆمانس����یه‌كه‌ی روت دهبێتهوه .ههرچهنده ئه‌مه ئهوه ناسڕێته‌وه، كه له‌لوتكه‌دا گالن ،جۆرێ له‌ناسۆر دروست ده‌كات‌و ،خه‌ون����ی به‌لوتكه گه‌یش����تنهوهو، به‌ره‌م����ز دانانی لوتكه‌نش����ینانی پێش����و بۆ هه‌ندێ ،ده‌بێت به‌ئه‌گه‌رێكی پێشبینیكراو. ئێس����تا ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌كی گشتیی بێینه س����ه‌ر ره‌خن����هی ئیس��ل�امیی له‌توندڕه‌ویی ئیسالمیی‌‌و داعش ،ده‌كرێت به‌وه‌ستان له‌سه‌ر به‌شێ له‌و بهیاننامهو ،خوێندنه‌وه‌‌و ،وه‌سف‌و هه‌ڵوێستانه‌ی له‌زیاد له‌ك هسو ناوهندو هێزو واڵتێكه‌وه خراونه‌ت����هرو [( ]3كه ئێمه لێره‌دا ته‌نه����ا ئاماژه‌ی گش����تی ده‌كه‌ی����نو توانێی ده‌ستپێڕاگه‌یش����تن‌و خس����تنه‌روی هه‌مومان) نییه ،ده‌ستنیش����انی هه‌ندێ ئاست‌و شێوازی ره‌خنه‌كه‌‌و ،كێش����هو كه‌موكوڕییه‌كانیش����ی بكه‌ین. به‌حوكم����ی ئهوهی كه ره‌خن����ه له‌ره‌خنه، پێداویس����تییه‌كی قوڵكردن����هوهی عه‌قڵ����ی ره‌خنه‌گران����هو ،ره‌هه‌ن����دی نوێپێ����دان‌و، پێشنیاركردنی ئه‌ركی نوێیه بۆی. دی����اره توندڕه‌وی����ی ئیس��ل�امیی‌‌و داعش له‌روی س����هربازییو مه‌یدانیه‌وه ،هه‌ڕه‌ش����هو مه‌ترس����یه‌كی هاوبه‌شی ناو ماڵی ئیسالمیی‌‌و ئه‌وان����ی دیش����ه ،به‌حوكم����ی ئ����هوهی هه‌موان له‌ژێر یه‌ك ناونیش����انی هاوبه‌ش����دا كۆده‌كاته‌وه‌‌و ،ئیس��ل�امیبونی به‌یعه‌ت نه‌دراو به‌می����ری تون����دڕه‌وه‌كان هیچ حه‌س����انه‌یه‌ك به‌هیچ هێزو كه‌س����ێك نابه‌خشێت‌و ،به‌وه‌ش ده‌س����ت له‌هیچ نه‌یارێكیان ناپارێزن ،چونكه
بۆ ئه‌وان هێنده‌ی هه‌ڵوێست به‌رامبه‌ر ئه‌وان‌و دیدو كارو داخوازییه‌كانی����ان گرنگه ،هێنده ناس����نامه‌ی فكریی‌‌و ته‌نانه‌ت ئاینییش گرنگ نیی����ه .ئه‌وانه‌ی ش����اره‌زێی بنه‌م����ا فكریی‌‌و ئایدۆلۆژیاكان����ی س����ه‌له‌فیه‌تی جیهادیی����ن، ده‌زانن یه‌كێ له‌و بنه‌مایانه ئه‌وه‌یه كه{جیهاد دژ به‌هه‌ڵگ����ه‌ڕاوه‌كان له‌دین (ئه‌وانه‌ی وه‌كو ئه‌وان له‌دین تێنه‌گه‌یشتون‌و ،پیاده‌ی ناكه‌ن) پاداشتی لێی خوا له‌جیهاد دژ به‌خوانه‌ناسان زۆر زیاتره}! به‌اڵم له‌روی فكریی‌‌و ئایدۆلۆژییه‌وه به‌پله‌ی یه‌ك����ه‌م ته‌حه‌دای����ه بۆ نێو ماڵی ئیس��ل�امی به‌هه‌ردو ناوه‌نده زانستییو سیاسییه‌كه‌یه‌وه، چونكه توندڕهوییو (داعش) ،نه‌ك هه‌ر الفی خاوه‌ندارێت����ی هه‌مان س����ه‌رچاوه‌ی فكریی‌‌و، زمان����ی ده‌ربڕی����نو ره‌وایه‌تی ئیس��ل�امیی، ئیس��ل�امییه‌كانمی دی‌‌و ،ناوه‌نده ئیسالمییه زانس����تییه‌كه لێ����دهدات ،به‌ڵكو پێش����یوایه ئه‌وان نوێنه‌رایه‌تی روی راس����ته‌كه‌ی ئیسالم ده‌كه‌ن‌و ،ئه‌وان����ی دی به‌گومڕا‌و له‌رێ الده‌ر ده‌ناسێنن. به‌مه‌ش له‌هه‌ندێ روهوه نێوه‌ڕۆك‌و په‌یام‌و وه‌زیفه‌ی خودی ئیسالم‌و ته‌وژمی ئیسالمییش ده‌كه‌وێته ژێر پرسیاره‌وه‌‌و ،پێویستی بهدوباره خۆپێناسه‌كردنه‌وه‌‌و ،ناساندنی به‌رامبه‌ر وه‌ك ئهوهی هه‌یه ده‌كات[.]4 گ����ه‌ر كات����ی خۆش����ی دانێ����ی چین����ی (كۆنفۆش����یۆس) وتبێت����ی س����ه‌ره‌تێی هه‌مو چاكس����ازییه‌ك له‌دۆخی بااڵده‌س����تی پاش����اگه‌ردانیدا ،له‌دوباره پێناسه‌كردنه‌وه‌ی چه‌مكه‌كان‌و ش����ته‌كانه‌وه ده‌س����تپێده‌كات، ئه‌وا دۆخی ئێستێی خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‌و، النیكه‌م به‌شێ له‌و ،له‌سایه‌ی بونی هه‌ڕه‌شه‌ی (داع����ش)و توندڕه‌ویی ئیس��ل�امییدا ،دۆخی پاشاگه‌ردانییه‌كی راس����ته‌قینه‌‌و تێكه‌اڵوبونی ئ����ه‌وراق‌و ،ش����پرزه‌ییه‌كی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی����ه. هه‌ر بۆیه ره‌خنه‌ی ئیس��ل�امیی له(داعش)و به‌گشتیی توندڕه‌ویی ئیسالمی ی نابێت له‌سه‌ر ئاستی ئیدانه‌كردنی ره‌فتاری مه‌یدانیی داعش بوه‌س����تێت‌و بهوه كۆتایی پ����ێ بێت .یاخود هه‌وڵبدات له‌رێ����ی بێبه‌ریكردنی ئه‌م گروپه‌و توندڕه‌ویی به‌گش����تیی له‌ئیس��ل�ام به‌ده‌رچو له‌بازن����هی ئیمان له‌قه‌ڵه‌مدانیان ،وا نیش����ان ب����دات ،كه ئهوهی له‌ئه‌س����تۆی ئ����ه‌ودا بوه، ئه‌نجامیداوه. به‌ڵكو به‌گه‌یش����تنه لوتكه‌ی توندڕهوییو، قوڵبون����هوهی قه‌یرانه‌ك����ه ب����ۆ ئه‌م ئاس����ته مه‌ترس����یداره‌ی ده‌یبینی����ن ،ده‌بێت ره‌خنه‌ی ئیسالمییش بچێته قۆناغێكی تر‌و ،ره‌هه‌ندێكی قوڵتر به‌خۆی����هوه بگرێت‌و ،به‌كرده‌وه بچێته خزمه‌ت دوباره پێناسه‌كردنه‌وه‌ی چه‌مكه‌كان له‌روانگ����هی مه‌به‌س����ته ب����ااڵكان‌و ،رۆح����ی ئیس��ل�ام‌و ش����ه‌ریعه‌ته‌كه‌ی‌‌و ،وه‌زیفه‌ی ئاین له‌س����ه‌رده‌می مۆدێرنه‌‌و ،پێداویس����تیه‌كانی سه‌ربه‌رزیی‌‌و خۆش����گوزه‌رانیی‌‌و ،په‌ره‌پێدان‌و دوباره خۆبنیاتنانه‌وه‌ی گه‌النی موس����ڵمان‌و، به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ی ده‌ستپێشخه‌ریی ژیاریی‌‌و شارس����تانێتی ،كه له‌به‌ر زیاتر له‌هۆكارێكی مێژویی‌و ،خودی‌‌و ده‌ره‌كی ،له‌ده‌ستیانداوه. بۆ ئهوهی له‌س����ه‌ر ئاس����تی ژێرخ����ان نه‌ك سه‌رخان ،بیر له‌داعیشیزم بكرێته‌وه‌‌و ،هه‌وڵی وشككردن یاخود النیكه‌م الوازكردنی سهرچاوه فكریی����ه‌كان‌و ،كه‌ره‌س����ته‌كانی س����ازدان‌و (ته‌جنید)كردن����ی بدرێ����ت .چونك����ه له‌گه‌ڵ له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌و راس����تییه‌ی كه كێشه‌ی توندڕه‌وی����یو (داعش) هێن����ده‌ی به‌واقیعی سیاس����یو ئابورییو كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و شكس����تی پرۆژه‌ی ده‌وڵه‌ت‌و ،كێشهو قه‌یرانه نوێكان‌و، ش����هڕو ش����ۆڕو ملمالنێكان ،لێكده‌درێته‌وه، بهو ئه‌ن����دازه به‌ئیس��ل�ام‌و چه‌مكه‌كانی راڤه ناكرێت ،به‌اڵم ئه‌و راستییه‌ی سهرهوه ،ئهوه ناش����ارێتهوه كه ته‌وزیفكردنی (ئیسالم)یش له‌به‌رگی (فقه)و ،مێژو ،تێگه‌یشتنێكی دابڕاو‌و نامه‌نهه‌جی‌‌و (زه‌ب����ت) نه‌كراو بۆ ده‌قه‌كانی، ئه‌گه‌رێكی راسته‌قینه‌یه‌‌و ،ده‌بێت حسابی بۆ بكرێت‌و كاری له‌س����ه‌ر بكرێ����ت‌و تا ئه‌وپه‌ڕی ئهوهی ده‌توانرێت رێگێی لێبگیرێت. ه����ه‌ر بۆیه به‌ش به‌حاڵ����ی خۆم ،هه‌روه‌ك له‌چه‌ندین نوسین‌و چاوپێكه‌وتنی میدیاییشدا وتومه ،هه‌وڵدانی ئیس��ل�امیی بۆ ده‌ركردن‌و ره‌تكردن����هوهی (داع����ش)و ،به‌گش����تیی توندڕه‌ویی ئیس��ل�امیی ،له‌رێی به‌كارهێنانی ئامرازێك����ی ملمالنێی خ����ودی ئه‌وانه‌وه ،كه ته‌كفی����رو ده‌ركردنه له‌ئیس��ل�ام ،به‌راس����ت نازانم. به‌ڵكو له‌جه‌وهه‌ردا جۆرێ له‌لێپرس����راوێتی له‌ئه‌س����تۆ نه‌گرتن‌و ،هه‌ژاری����ی له‌راڤه‌كردن‌و تێگه‌یش����تنی له‌گ����هڵ خۆی����دا هه‌ڵگرت����وه. به‌كارهێنان����ی (ته‌كفیر) وه‌ك ش����ێوازێك بۆ روبه‌ڕوبون����هوهی (داع����ش) ه����ه‌ر له‌یه‌كه‌م هه‌ن����گاوه‌وه به‌سازش����كردنێكی مه‌نهه‌جیی له‌قه‌ڵ����ه‌م ده‌درێت‌و ،زۆر سودیش����ی نابێت. به‌كارهێنان����هوهی ههم����ان ش����ێواز‌و رێبازی بیركردنه‌وه‌ی توندڕه‌ویی ئیس��ل�امیی له‌پێناو داڕنینیان له‌ره‌وایه‌تی ئیس��ل�امیی ،یه‌كێ له‌و خااڵنه‌یه كه ده‌بێت له‌ره‌خنه‌ی ئیسالمیی بۆ داعش ،له‌سه‌ری بوه‌س����تین ،له‌و سۆنگه‌وه، كه ئ����ه‌م ئامراز‌و ش����ێوازه هی ئ����هوه نییه له‌ده‌س����تی توندڕه‌ویی ئاینی بس����ه‌نرێته‌وه‌و بدرێ����ت به‌به‌رامبه‌ره‌كان����یو دژ به‌خ����ۆی
به‌كاریبهێنین����هوه ،به‌ڵكو ده‌بێت هه‌وڵبدرێت به‌ده‌ست كه‌سه‌وه نه‌مێنێت .به‌حوكمی ئهوهی یه‌كێ له‌سه‌رچاوه‌‌و ژێرخانه‌كانی توندڕهوییو، ئامرازێك����ی به‌هێ����زی ده‌س����تی( ،ته‌كفیر) كردن����ی به‌رامب����هرو ره‌وایه‌تی ئیس��ل�امیی لێس����ه‌ندنه‌وه‌یه‌تی .چونكه ئه‌گه‌ر ره‌وایه‌تی به‌مان����هوهی ئ����ه‌م ئام����رازه‌‌و ،كارپێكردنی درا ،به‌تایبه‌تی����ش له‌س����ه‌ر ئاس����تی گروپ‌و پێكهات����ه‌كان‌و ملمالنێی سیاس����ی نێوانیان، یا دژ به‌توندڕه‌ویی خۆش����ی بێت ،ئه‌وا وه‌ك س����ه‌رچاوه‌و ئامرازێكی یه‌ده‌گ����ی به‌رده‌وامی دوب����اره به‌رهه‌مهێنان����هوهو به‌كارهێنانه‌وه‌ی توندڕهوییو ترۆر له‌كات‌و ش����وێنی جیاوازدا، ده‌مێنێته‌وه به‌حوكمی سروشتی ئامرازه‌كه‌ش زیات����ر توندڕه‌ویی خ����ۆی به‌كاریده‌هێنێت‌و، له‌رێ����ی (تأوی����ل)ی ناته‌ندروستیش����هوه ده‌توانێت ،چه‌واش����ه‌كاریی پێ بكات[ .]5بۆیه چاره‌سه‌رو ره‌خنه‌ی راس����ته‌قینه له‌م روهوه له‌وه‌دایه هه‌وڵی كۆتاییهێن����ان به‌عه‌قڵیه‌تی ته‌كفیر بدرێت ،با دژ به‌توندڕه‌ویی خۆش����ی بێت .چونكه هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی دان به‌م بنه‌ماو ئامرازه دانرا‌و ،ملمالنێكه خرایه بواری ئهوهی دژ به‌یه‌كێ ره‌وایه‌‌و ده‌بێت چۆن به‌كاربێت‌و، كێ به‌كاریبێنێ����ت؟ به‌قازانجی ئایدیۆلۆژیی‌‌و میتۆدی فقهی����ی توندڕه‌ویی ده‌ش����كێته‌وه. هه‌روه‌ها هه‌ندێ له‌رژێمه‌كان زۆر به‌س����انایی دژ به‌به‌ش����ێ له‌نه‌ی����اره سیاس����یه‌كانیان‌و، به‌تایبه‌تیش ته‌وژمی ئیسالمیی به‌كاریده‌هێنن. كه بۆ نمونه له‌ئێستادا رژێم له‌میسردا سودی
له‌هه‌ندێ روهوه نێوه‌ڕۆك‌و په‌یام‌و وه‌زیفه‌ی خودی ئیسالم‌و ته‌وژمی ئیسالمییش ده‌كه‌وێت ه ژێر پرسیاره‌وه‌‌و پێویستی بهدوباره خۆپێناسه‌كردنه‌وه‌‌و ناساندنی به‌رامبه‌ر وه‌ك ئهوهی هه‌ی ه ده‌كات لێوه‌رده‌گرێت‌و ،له‌رێی به‌تیرۆریست ناساندن‌و ته‌كفیركردنی سیاسی نه‌یاره سیاسییه‌كانیه‌وه هه‌وڵ����ی به‌كارهێنانێك����ی خراپ����ی (ئاین) له‌ملمالنێ سیاسیه‌كاندا دهدات. مه‌ترسیه‌كی تری په‌نابردن بۆ (ته‌كفیر)و (به‌ناموس����ڵمان دانان����ی) تون����دڕه‌وه‌كان له‌وه‌دایه ،كه كێش����ه‌كه ده‌كات به‌كێش����هی (عه‌قیده)و (دین) نه‌ك س����تهمو زۆرداریی، راس����ته ده‌بێت ره‌وایه‌تی دینی له‌ئاراسته‌ی كارك����ردن‌و ره‌فتاری خوێن����اوی توندڕه‌ویی ئاین����ی بس����ه‌نرێته‌وه ،ئه‌م����ه كارێك����ی پێویس����ت‌و داواك����راوه ،ب����ه‌اڵم ،دابه‌زاندنی كێش����هو ملمالنێی نێوان ئیسالمی توندڕهوو میانه‌ڕه‌وی ئیس��ل�امیی بۆ ئاستی(عه‌قیده) راس����ت نی����هو ده‌بێ����ت بچێت����ه چوارچێوه سروش����تییه‌كه‌ی خۆیه‌وه ،كه ئه‌ویش فكرو ره‌فتاری س����ته‌مكارانه‌یه ،هه‌ر بۆیه هه‌روه‌ك له‌چاوپێكه‌وتنێكی رۆژنامه‌وانییدا ئاماژه‌م پێ كردبو ،له‌مه‌س����ه‌له‌ی (داعش)دا ئهوه گرنگ نیه موسڵمانن یاخود نا ،به‌ڵكو ئهوه گرنگه كه بزانرێت له‌فكردا سه‌رلێشێواو‌وله‌ره‌فتاردا س����تهمكارو ده‌ستدرێژیكارن .ئهوهی له‌مێژوو ئێستاش����دا بۆت����ه س����ه‌رچاوه‌ی كێش����هو توندڕهوییو خراپ ته‌وزیفكردنی ئاین ،خودی (ئیمان)و موسڵمانێتی نه‌بوه‌‌و نییه ،چونكه گ����ه‌ر بیركردنه‌وه‌یه‌كی له‌و جۆره‌مان هه‌بێت، ده‌بێت ئیسالم‌و موس����ڵمانێتی به‌توندڕه‌ویی یه‌كس����ان بكه‌ین ،كه ئ����ه‌وه‌ش جگه له‌وه‌ی هه‌ڵه‌یه‌ك����ی مه‌نهه‌جیی‌‌و چاولێنه‌پۆش����راوه، تاوانێك����ه ده‌ره����ه‌ق به‌ئیس��ل�ام‌و زۆرینه‌ی موسڵمانان ،له‌هه‌مانكاتدا گه‌وره‌ترین خزمه‌ت به‌توندڕه‌ویی ده‌كات.
ه����ه‌ر بۆی����ه كێش����ه‌كه له(عه‌قی����ده) دا نیه ،به‌ڵك����و له‌چۆنیه‌ت����ی ته‌وزیفكردن ی عه‌قی����ده‌‌و ،پێناس����ه‌كردنی‌‌و ،دیاریكردن����ی س����نوره‌كانی‌‌و ئاس����تی ی‌تێكه‌اڵوكردنیه‌تی به‌ملمالنێ سیاس����ییه‌كان‌و ،به‌رجه‌سته‌كردنی له‌كاراكته‌ره‌كانیدا .كه هه‌مو ئه‌وه‌ش په‌یوه‌سته به(فكر)هوه( ،فكر) واته جۆری تێگهیشتنو دیاریكردنی مه‌به‌س����ت له‌ده‌ق‌و دابه‌زاندنی بۆ سه‌ر واقیع ،هه‌روه‌ها پردی په‌یوه‌ندیی نێوان، ده‌ق‌و ،عه‌قی����ده‌‌و ،واقیعی له‌ئارادا بوه .هه‌ر بۆیه كێشه‌ی توندڕه‌وه‌كان له(ئیمان) به‌خوا‌و پێغه‌مب����ه‌ران‌و عیباده‌ته‌كان����دا نییه ،به‌ڵكو له‌خراپ تێگه‌یش����تن‌و ته‌وزیفكردنی ئایندایه. له‌مه‌نهه‌جیه‌ت����ی بیركردن����هوهو ،گه‌ڕان����هوه بۆ ده‌ق‌و ،تێگه‌یش����تن لێی‌‌و ،س����ه‌یركردنی ژی����ان‌و له‌خۆگرتن����ی واقیع‌و س����ه‌رده‌مدایه. له‌والوه ئێمه بۆ ئ����هوهی دژ به‌توندوتیژیی‌و ده‌س����تدرێژیی‌‌و شه‌ڕفرۆش����یی به‌ئیس��ل�ام پاس����اودراو‌و هه‌ڕه‌ش����ه‌كانی بوه‌س����تینه‌وه، پێویس����تمان به‌وه‌ده‌رنانیان له‌بازنه‌ی ئیماندا نییه .چونك����ه مافی به‌رگ����ری له‌خۆكردن‌و ره‌تكردنه‌وه‌ی س����ته‌می س����تهمكارو ،روبه‌ڕو وه‌س����تانه‌وه‌ی ده‌س����تدرێژیی‌‌و دوژمنكاریی، په‌یوه‌ندی����ی به‌ناس����نامه‌ی (عه‌قی����د)هی ك����هسو گ����روپ‌و هێزه‌كانه‌وه نیی����ه .به‌ڵكو په‌یوه‌س����ته به‌خودی ره‌فتاری سته‌مكارانه‌‌و ده‌ستدرێژییه‌كه‌وه .ده‌س����تدرێژیی له‌روانگه ئیس��ل�امییه‌كه‌وه موس����ڵمانێك بیكات ،یان ناموس����ڵمانێ ،جیاوازیی نییه ،به‌ڵكو ره‌نگه ه����ی موس����ڵمانه‌كه س����ه‌ختترو قێزه‌ونت����ر بێ����ت ،چونكه به‌ناوی ئیس��ل�ام‌و پیرۆزییه‌وه ده‌یكات‌و ،به‌مه‌ش له‌پاڵ تاوانكاریی به‌رامبه‌ر س����ته‌ملێكراو‌و ده‌س����تدرێژیی له‌سه‌ركراوان، ت����اوان ده‌رهه‌ق به‌ئیس��ل�ام‌و به‌هاكانیش����ی ده‌كات .موس����ڵمانێتی بۆ هیچ س����تهمكارو ده‌س����تدرێژیی كارێ نابێت به‌حه‌سانه .ئه‌م مه‌س����ه‌له له‌قورئ����ان‌و فه‌رموده‌ش����دا هێنده رونه پێویستی به‌له‌سه‌ر وه‌ستانی زۆر نییه. گه‌رچی بهداخهوه تاكو ئێس����تاش ته‌مومژی زۆر له‌تێگه‌یشتنی موس����ڵماناندا له‌م روهوه به‌دی ده‌كرێت‌و ،توندڕه‌ویی به‌س����ودی خۆی قۆستویه‌تیه‌وه. قورئان له‌س����وره‌تی (ش����ورا)دا مافی بێ ئه‌مالو لێی به‌رگری له‌خۆكردن به‌رامبه‌ر سته‌م‌و ده‌ستدرێژیی ده‌س����ه‌لمێنێت‌و ،ده‌فه‌رموێت :
���ر َ [ َوالَّ ِذ َ ون] ���ی ُه��� ْم ێن َت ِص ُ ی���ن إِ َذا أَ َصا َبهُ��� ُم ْال َب ْغ ُ
[]6
واته :خه‌سڵه‌تێكی موسڵمانان ئه‌وه‌یه ،كات ێ دوچ����اری په‌المارو ده‌س����تدرێژیی‌‌و ناهه‌قیی ده‌بنه‌وه ،پش����تی یه‌كتر ده‌گ����رن‌و به‌رگریی ده‌س����ته‌جه‌معیی ده‌كه‌ن‌و ،خۆ به‌ده‌س����ته‌وه ناده‌ن‌و ،مل كه‌چ ناكه‌ن .لێره‌دا ناس����نامه‌ی ده‌ستدرێژیكار به‌مه‌رج نه‌گیراوه .مه‌سه‌له‌كه له‌سوره‌تی (حجرات)یشدا له‌مه رونتره .له‌م سوره‌ته‌دا خوێی گهوره باس له‌دۆخی شه‌ڕی ناوخۆی نێوان دو پێكهاتهو گروپی موسڵمان ده‌كات‌و ،میكانیزمی چاره‌س����ه‌ری كێشه‌كه‌و جۆری روبه‌ڕوبونه‌وه‌ی موسڵمانانی دهرهوهی ش����ه‌ڕه‌كه ده‌ستنیش����ان ده‌كات ،به‌سیفه‌تی ئ����هوهی لێپرس����راوێتیان له‌ئه‌س����تۆدایه‌‌و، هه‌ڵوێس����تی ته‌ماش����اكاریی‌‌و بێباكییان لێ قب����وڵ ناكرێ����ت .ه����ه‌روه‌ك ده‌فه‌رموێ����ت:
َ ���ان ِم َن ْالم ْ ُۆ ِم ِن َ ین ْاق َت َتلُوا َفأَ ْصلِ ُحوا َب ْی َن ُه َما [ َوإِن طا ِئ َف َت ِ ْ ْ َ ُ ���ری َف َقا ِتلُوا الَِّتی َت ْب ِغی خ آل ا ی ڵ ع ا م ه َا د ح إ ت غ َف���إِن َب ِ ْ َ َ ُ َ َحتَّی َت ِفی َو إڵی أَمْڕ هَّ اللِ َف ِ���إن َفا ْ وت َفأَ ْصلِ ُحوا َب ْی َن ُه َما ِ ب ْال َع ْدل َوأَ ْق ِسطوا إ َّن هَّ ُح ُّب ْالم ُْق ِس َ طین][.]7 اللَ ی ِ ِ ِ ِ
واته :كاتێ دو گروپی موس����ڵمان به‌شه‌ڕ هات����ن ،ناوبژییان بكه‌ن ،ئه‌گ����ه‌ر یه‌كێكیان ناهه‌قیی به‌رامبه‌ر ئه‌وی تر كرد ،ئه‌وا شه‌ڕی له‌گه‌ڵ����دا بكه‌ن تا ئه‌و كاته‌ی دهگهڕێتهوه بۆ فه‌رمانی خودا (كه وازهێنانه له‌ده‌ستدرێژیی) كاتێك گه‌ڕای����هوه ،ئاش����ته‌واییان له‌نێواندا به‌دادپه‌روه‌ری����یو یه‌كس����انی بك����ه‌ن ،خودا دادپه‌روه‌رو یه‌كسانیخوازانی خۆشده‌وێت. ئهوهی لێره‌دا‌و له‌په‌یوه‌ندیی به‌م ئایه‌ته‌وه مه‌به‌س����تمانه ،ئهوهی����ه ،كاتێ����ك گروپێكی موسڵمان (كه خودا ناسنامه‌ی موسڵمانێتی لێنه‌س����ه‌ندۆته‌وه) م����ل ب����ۆ چاره‌س����ه‌ری ئاش����تیو عادیالنه نادات‌و ،له‌سه‌ر ناهه‌قیی‌‌و ده‌س����تدرێژییه‌كانی بۆ س����ه‌ر گروپه‌كه‌ی تر ب����ه‌رده‌وام ده‌بێت ،خودا ئه‌ركی س����ه‌رجه‌م موس����ڵمانان ده‌كات به‌وه‌ی بچنه ش����ه‌ڕه‌وه له‌گه‌ڵی����دا تا م����ل به‌چاره‌س����ه‌ری عادیالنه دهدات. چه‌نده‌ها فه‌رموده‌ی تریشمان له‌م باره‌وه هه‌یه كه پێویس����ت ناكات لێ����ره‌دا بچینه‌وه سه‌ریان. له‌رویه‌ك���ی ت���ره‌وه پێداگریی من له‌س���ه‌ر هێش���تنه‌وه‌یان له‌بازن���هی (ئیم���ان)دا لهوه س���ه‌رچاوه ده‌گرێ���ت ،كه خۆیان ب���هو جۆره ده‌ناسێنن‌و له‌بنه‌ڕه‌تیشدا زاده‌ی باڵه په‌ڕگیر‌و توندڕه‌وه‌ك���هی ته‌وژم���ی ئیس�ل�امیین .له‌پاڵ ئه‌مه‌دا بۆ ئه‌وه‌ش���ه كه ناوه‌نده ئیسالمییه‌كه لێپرسراوێتی له‌ئه‌ستۆبگرێت‌و ،هه‌ست بكات كه توندڕه‌ویی كێش���هو ته‌حه‌دایه‌كی راسته‌قینه‌ی به‌رده‌میه‌تی‌‌و ،له‌رێ���ی هه‌وڵی نكوڵیلێكردنی، یاخود به‌ناوی خۆیه‌وه تاساندن‌و باسلێنه‌كردنی، یان لێس���ه‌ندنه‌وه‌ی ناس���نامه‌ی موسڵمانێتی، خۆی له‌م لێپرسراوێتییه گه‌وره‌یه نه‌دزێته‌وه.
»» 19
13
ئیسالم وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك بۆ دیموكراسی رێبین هه‌ردی له‌دوای دروس����تبونی داعش����هوه ئه‌و ده‌نگان����ه به‌رزبونه‌ته‌وه كه ئیس��ل�ام‌وه‌ك دینێك ئه‌ناس����ێنن كه له‌خوێن‌و كوش����تار زیات����ر هیچ����ی ت����ر به‌رهه‌مناهێنێ����ت. بۆچونی ئه‌م كه‌س����انه ئه‌وه‌یه ئه‌م دینه، دینێك����ی تا س����ه‌ر ئێس����قان كۆنه‌خوازو خوێنڕێژه‌و كه‌س����انێك پهروهرده ئه‌كات ك����ه به‌رقێكی گه‌وره‌وه ته‌ماش����ای هه‌مو ئ����هو كۆمه‌ڵگایانه ئه‌كه‌ن به‌ڕێوره‌س����می ئیس��ل�امیی ناچن به‌ڕێوه .ئیس��ل�امیه‌كان ی����ه‌ك پرۆژه‌یان هه‌یه ،یان‌وه‌ك ئێمه مل ب����ۆ حوكمه‌كانی خ����ودا ئه‌ده‌یت ،یان مل بۆ شمش����ێره‌كانی ده‌س����تمان .به‌رنامه‌ی سیاس����ی ئه‌م هێزه كۆنتڕۆڵكردنی هه‌مو كۆمه‌ڵ����گا‌و ناچاركردنێت����ی به‌ب����اوه‌ڕ‌و عه‌قیده‌ی ئیس��ل�امیی .ده‌ركه‌وتنی هێزه تیرۆریس����ته‌كانی‌وه‌ك قاعی����ده‌‌و داعش‌و بۆكۆ ح����ه‌رام‌و هاوش����ێوه‌كانیان هه‌لێكی زێڕین����ی به‌م كه‌س����انه داوه ب����ۆ ئهوهی داكۆكی له‌م بۆچونه بكه‌ن‌و زۆر دڵڕه‌قانه گاڵته‌‌و سوكایه‌تی به‌تێكسته پیرۆزه‌كانی دینێ����ك بكه‌ن كه ملیۆنه‌ها مرۆڤ بڕوایان پێیه‌‌و ڕێزی ئه‌گرن. به‌كورتی بۆچونی ئه‌م كه‌س����انه ئه‌وه‌یه ئیس��ل�ام دینێكی به‌رپرسیاره له‌كۆی ئه‌و گرفته گه‌ورانه‌ی كۆمه‌ڵگا ئیس��ل�امیه‌كان پێوه‌ی ئه‌ناڵێنن كه له‌چه‌ند س����ه‌ردێڕێكی گشتیدا كۆیان ئه‌كه‌ینه‌وه: )١ئیس��ل�امیه‌كان دژی ههم����و مافێكی ئافره‌ت����ان‌و به‌رپرس����یاری س����ه‌ره‌كین له‌كۆی ئه‌و مه‌ینه‌تییان����هی ئافره‌تان له‌م كۆمه‌ڵگایانه‌دا دوچاریان ئه‌بێت. )٢ئیسالمیه‌كان دژی هه‌مو ئازادییه‌كی فه‌ردیی‌و شه‌خسین‌و ته‌نانه‌ت ده‌ستكاریی شێوازی جلوبه‌رگ‌و ته‌نانه‌ت خواردنیشمان ئه‌كه‌ن. )٣ئیسالمیه‌كان دژ به‌ئازادیی بیروڕان‌و هه‌ر كه‌س له‌گه‌ڵ بۆچوبی ئه‌واندا نه‌بێت، ڕه‌وانه‌ی مه‌رگی ئه‌كه‌ن. )٤ئیسالمیه‌كان بڕوایان به‌دیموكراسی نیهو گه‌ر به‌ناچارییش په‌نای بۆ به‌رن بۆ ئه‌وه‌یه كه ده‌ستیان به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشت، ههم����و پای����هو بنه‌ماكانی دیموكراس����ی له‌ناوبه‌رن‌و بۆ هه‌تایه حوكمڕانیی خۆیان بچه‌سپێنن. ره‌نگه ئه‌م چوار سه‌ردێڕه دیارترین ئه‌و ره‌خنانه بێت كه دژ به‌دینی ئیس��ل�ام ڕیز ئه‌كرێ����ت‌و‌وه‌ك دینێكی تۆتالیتار‌و ناحه‌ز وێنا ئه‌كرێ����ت .ئه‌زمونی تاڵیبان‌و داعش‌و قاعی����ده‌‌و بۆك����ۆ حه‌رامی����ش نمونه‌یه‌كی كۆنكرێتیی به‌ده‌ست ئه‌م بۆچونه‌وه داوه، بۆ ئهوهی به‌شێلگیرییه‌كی زۆره‌وه دژ به‌م دینه قسه بكه‌ن. لێره‌دا‌وه‌المی ئه‌م قسانه بهوه ناده‌مه‌وه كه ئهوه راس����ت نیه دینی ئیس��ل�ام ته‌نها داعش‌و هاوشێوه‌كانی دروست ئه‌كات .هه‌ر گه‌ر دور له‌كوێربونی ئایدیۆلۆژیی سه‌یری چ����وارده‌وری خۆم����ان بكه‌ین ،ه����ه‌زاران موسوڵمانی مولته‌زیم به‌م دینه‌وه ئه‌بینین كه نه داعش����نو نه تون����دڕه‌ون‌و نه دژی ئافره‌تیش����نو نه پڕۆژه‌ی سه‌ركوتكردنی هی����چ كه‌س����ێكیان پێی����ه .له‌س����ه‌رۆك په‌رله‌مانی كوردس����تانه‌وه كه ئینسانێكی زۆر مولته‌زیمه به‌دینه‌وه ،بۆ كه‌سایه‌تیه‌كی به‌ڕێز‌و پێش����ه‌نگی‌وه‌ك مامۆستا جه‌مال عه‌بدول كه دیس����ان مرۆڤێكی موله‌تزیمه ب����ه‌م دین����هوه ،ت����ا ئه‌بوبه‌ك����ر عه‌ل����یو ئه‌بوبه‌كر هه‌ڵه‌دنی كه له‌كادره دیاره‌كانی یه‌كگرتوی ئیس��ل�امیین ،چه‌ند نمونه‌یه‌كی یه‌كج����ار كه‌من بۆ تێگه‌یش����تن له‌وه‌ی كه ئه‌و تێگه‌یشتنه چه‌ند هه‌ڵه‌یه كه پێیوایه له‌دینی ئیسالمه‌وه هه‌ر داعش‌و توندڕهوو مرۆڤه په‌ڕگیره‌كان له‌دای����ك ئه‌بن .ئه‌مه ئ����هو خاڵه‌یه ك����ه چه‌ندانجار به‌ش����ێوه‌ی جیاواز باس����مكردوه‌‌و دوباره‌ی ناكه‌مه‌وه. ئه‌وه‌ش دوباره‌ناكه‌م����هوه كه ئه‌و وێنه‌یه راست نیه كه ئه‌و سه‌ردێڕانه‌ی باسمانكرد، ئیس��ل�ام (نه‌ك فۆرمێكی ئیس��ل�ام) لێی به‌رپرسیاره .چونكه گه‌ر ئه‌مه راست بێت، واته له‌و شوێنانه‌ی ئیسالم نیه هیچ یه‌ك له‌م كێش����انه ئاماده‌نین .ده‌ی هه‌ر كه‌س تۆزێك ش����اره‌زای مێژو بێت‌و چاوی خۆی به‌زۆر نه‌به‌س����تێت ،ئه‌زانێت ئه‌م كێشانه له‌زۆر ش����وێنی دیش ئاماده‌ییان هه‌یه كه نه ئیسالمی تێدایه‌‌و نه موسوڵمان .هه‌مو ئه‌مانه‌‌واز لێدێنم‌و ئه‌مجاره له‌روانگه‌یه‌كی تره‌وه وتوێژ له‌گه‌ڵ سه‌ردێڕی چوارهه‌مدا ئه‌ك����ه‌م ك����ه پێیوای����ه ئیس��ل�امیه‌كان دیموكراس����ی به‌كاردێنن بۆ ئهوهی بگه‌نه
ده‌بێت ئاماده‌ییمان بۆ وتوێژێكی عه‌قاڵنیی هه‌بێت كه تیایدا توانای گوێگرتنمان له‌یه‌كتر هه‌بێت .به‌بێ ئاماده‌گیی وتوێژ‌و توانای گوێگرتن له‌یه‌كدی‌‌و گۆڕینه‌وه‌ی ئه‌رگۆمێنتی عه‌قاڵنیی بۆ بۆچونه‌كانمان ،زه‌حمه‌ته توانای دروستكردنی پێكه‌وه ژیانی ئاشتییانه‌ی مرۆڤه‌كان له‌ئارادابێت حوكم‌و هه‌ر كاتێكیش گه‌یش����تنه حوكم، هه‌مو پایه‌كانی دیموكراس����ی له‌ناوئه‌به‌ن. دیاره ئه‌م ترسه ،ترسێكی راسته‌قینه‌یه‌‌و له‌جێگ����هی خۆیدای����هو مێژویه‌كیش����ی له‌ئه‌زمونی دیموكراسیدا هه‌یه. وه‌ك له‌شوێنێكی تردا گوتومه هه‌میشه ئه‌و گومان����ه له‌دیموكراس����یدا هه‌یه ،كه هێزگه‌لێ����ك بهێنێت����ه س����ه‌ر حوك����م كه له‌كات����ی حوكمڕانییدا هه‌مو ده‌س����ه‌اڵتی خۆیان بۆ له‌ناوبردنی رێس����او گه‌مه‌كانی دیموكراس����ی به‌كاربێنن .مه‌ترسی ئهوهی دیموكراس����ی هێزگه‌لێ����ك بهێنێته س����ه‌ر حوكم ك����ه ته‌واو دژ به‌دیموكراس����ی بن‌و هه‌مو رێس����او ش����ێوازه‌كانی له‌ناوبه‌رن، یه‌كێكه له‌و مه‌ترسیانه‌ی له‌پاش ده‌سه‌اڵت گرتنه‌ده‌ستی نازیه‌كانه‌وه له‌ئه‌ڵمانیا هه‌مو فكری دیموكراس����ی به‌خۆی����هوه خه‌ریك كردوه .نازی����ه‌كان له‌ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی دیموكراس����یانه هاتنه س����ه‌ر حوكم‌و كه ده‌ستیشیان به‌حوكم گه‌یشت ،ترسناكترین ئه‌زمونی تۆتالیتاریان له‌مێژودا دامه‌زراند. كارل پۆپه‌ر له‌یه‌كێك له‌وتاره‌كانیدا (كه نوس����ه‌ری ئه‌م دێڕانه كردوێتی به‌كوردی) به‌درێژی����ی ئ����ه‌م ئه‌گه‌ره‌‌و ش����ێوازه‌كانی رێگرت����ن لێ����ی ش����یده‌كاته‌وه .له‌وتاری "لێكب����وردن‌و به‌رپرس����یارێتی فكریی"دا پۆپه‌ر قسه له‌سه‌ر سێ بنه‌مای سه‌ره‌كی ده‌كات كه ده‌بێت دیموكراسی‌‌و لێكبوردن له‌سه‌ری دابمه‌زرێت". بنه‌مای یه‌ك����ه‌م چاندنی ئ����هو كلتور‌و تێگه‌یش����تنه‌یه ك����ه ب����ڕوای به‌ئه‌گ����ه‌ری هه‌ڵه‌ب����ون هه‌یه" .ده‌ش����ێت تۆ راس����ت بكه‌یت‌و م����ن هه‌ڵه‌بم" به‌ب����ێ وه‌رگرتنی ئه‌م پێش����گریمانه‌یه ،ئه‌س����ته‌مه رێگریی له‌دروس����تبونی ئه‌و هێزانه بكرێت كه دژ به‌دیموكراسین. بنه‌م����ای دوه����ه‌م ئه‌وه‌یه ك����ه ده‌بێت ئاماده‌ییم����ان ب����ۆ‌وتوێژێك����ی عه‌قاڵنیی هه‌بێت ك����ه تیایدا توان����ای گوێگرتنمان له‌یه‌كت����ر هه‌بێت .به‌بێ ئاماده‌گیی‌‌وتوێژ‌و توانای گوێگرتن له‌یه‌ك����دی‌‌و گۆڕینه‌وه‌ی ئه‌رگۆمێنتی عه‌قاڵنیی بۆ بۆچونه‌كانمان، زه‌حمه‌ت����ه توانای دروس����تكردنی پێكه‌وه ژیانی ئاشتییانه‌ی مرۆڤه‌كان له‌ئارادابێت. بنه‌مای س����ێهه‌میش بریتی����ه له‌بڕوابون به‌وه‌ی ك����ه‌‌وتوێژی نێوانمان ره‌نگه زیاتر له‌هه‌قیقه‌ت نزیكمان بكات����هوه ،ته‌نانه‌ت گه‌ر پێكیش����هوه رێكنه‌كه‌وی����ن .بڕوابون به‌وه‌ی ئه‌گ����ه‌ری نزیكبونهوه له‌هه‌قیقه‌ت، له‌و كاتانه‌دا گهورهترو راستتره كه پێكه‌وه له‌وتوێژدای����ن ،زیاتر ل����هو دۆخه نزیكمان دهخاتهوه كه فه‌زایه‌ك دروستبكه‌ین كه‌متر ئه‌گه‌ری دروس����تبونی هێزی نادیموكراتیی تێدا بێت .فه‌زای نادیموكرات ،هه‌میش����ه ئه‌گه‌ری دروستبونی هێزی نادیموكرات‌و دژ به‌رێساكانی دیموكراسی تێدا گه‌وره‌تره.
»» 19
14
بیرورا
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
دور گۆشه‌یه‌که سه‌ردار عه‌زیز ده‌ینوسێت
نزیک
سه‌رۆكه‌كان بۆ كۆبانی ..ئۆردوگان‌وه‌ك نمونه؟
سه‌رهه‌ڵدانی کۆمه‌ڵگای چینایه‌تی له‌رێ���گای دی���دارو چاوپێکه‌وت���نو بنه‌مایه‌کی به‌رگریی نیه .نه‌بونی ئامرازی چاودێریکردنه‌وه ،چ وه‌ك چاودێریکه‌رێکی به‌رگریی یان���ی ملکه‌چیی .بۆ نمونه ئه‌م بێالیه‌ن یان به‌شدار ،زیاترو زیاتر هه‌ست قه‌یرانه ئابورییانه‌ی ئه‌م دواییه هێنده‌ی ده‌ک���ه‌م ،که له‌کوردس���تان پێکهاته‌یه‌ك تر ئه‌م بونه‌وه‌ره‌ی ملکه‌چکرد. جارێ���ک ئه‌ندامێک���ی ئه‌نجومه‌ن���ی هه‌یه که ل���ه‌روی س���ودمه‌ندی ئابوری‌و به‌رکه‌وتنی پش���که‌وه به‌ئاستێکی هێنده پارێزگای سه‌اڵحه‌دین باسی بااڵده‌ستیی به‌رز ب���ااڵن که ده‌توانین له‌کوردس���تان به‌ع���س‌و ج���ۆری بژێ���وی ئابوری���ی بۆ قسه له‌سه‌ر دروستبونی دو چین بکه‌ین ،ده‌كردم .ئهوهی مایه‌ی سه‌رنج بو به‌الی چینێک که ده‌ژی ،له‌به‌رامبه‌ردا چینێکی منه‌وه ئه‌وه‌بو که وتی :خه‌ڵكی س���وننه بااڵ که ج���ۆری ژیان ئاراس���ته ئه‌کات .به‌گش���تی به‌که‌میی ده‌وڵه‌مه‌ندن ،چونکه هه‌بون���ی هێنده توانا بۆ ئاراس���ته‌كردنی به‌عس دابینک���ه‌ری موچهو بژێوییان بو، ج���ۆری ژیان وه‌ها ده‌کات که ئێمه به‌ره‌و بۆیه کاتێک ک���ه به‌عس نه‌ما ئه‌وا ئه‌وان ئهوه بڕۆین که قس���ه له‌سه‌ر دروستبونی به‌زۆریی خێرا ه���ه‌ژار بون .ئه‌م ئه‌زمونه چینێک بکه‌ی���ن .چه‌مکی چی���ن به‌مانا پێمانده‌ڵێت که‌س���ی موچه‌خۆر هه‌میشه کۆمه‌ڵناسیه‌كه‌ی به‌سه‌ر چه‌ندین ئاستدا له‌مه‌ترس���ی ئه‌وه‌دایه که هه‌ژاربێت ،که ده‌ش���کێته‌وه .ئای���ا ئه‌وان���هی که بون هه‌ژاربکرێ���ت .بونی له‌ق���ه‌راخ هه‌ژارییدا به‌چینێک له‌ئه‌نجامی هه‌وڵی تاکه‌که‌س���ی وه‌ها ده‌کات ،ک���ه ئه‌م بونه‌وه‌ره ،له‌روی یان بۆماوه‌یی بون به‌ئه‌ندامی ئه‌و چینه؟ تواناو هه‌ڵسوکه‌وتی سیاسی‌و چاالکبونی یان له‌دی���دی ماکس ڤیب���هرهوه بریتیه هاواڵتیانه‌و دیموکراسیانه‌وه زۆر الوازبێت. له‌بون���ی ده‌رفه‌ت (ب���ۆ ئه‌ندامانی چینی هه‌ر ئ���ه‌م الوازیه‌یه ک���ه خه‌ڵکانی خوار بااڵ) یان نه‌بون���ی ده‌رفه‌ت یان بێبه‌ریی چین���ی بااڵ ناکاته چین .به‌م پێیه ئه‌گه‌ر ب���ون له‌ده‌رفه‌ت له‌الیه‌ن چینی خوار یان چینی بااڵ هه‌بێت ئه‌وا چینی به‌رامبه‌ری مامناوه‌ند .ی���ان له‌ئه‌نجامی به‌كاربردنی بونی نیه چونکه چینی نابااڵ ڕاسته‌وخۆ هێزو ده‌س���ه‌اڵت به‌مانا فراوانه‌كه‌ی ،بون ژیان‌و بژێوی په‌یوه‌سته به‌هه‌ڵسوکه‌وتی به‌خاوه‌ن سه‌رمایه .که‌واته ئه‌ندامی چین چینی بااڵوه. ئێمه له‌سه‌ره‌تای به‌ئاگابونداین له‌رۆڵ‌و ئه‌و که‌سه‌یه که توانای یان خاوه‌ندارێتی بۆ هێزو ده‌س���ه‌اڵت له‌ئه‌وان���ی تر زیاتره کاریگه‌ریی ئه‌م چینه .ده‌بینین له‌جێگای له‌ئه‌نجام���دا خاوه‌ن توان���ای که‌ڵه‌كردنی جیاواز له‌کوردستان به‌شێوازی ناڕاسته‌وخۆ س���امانی زیاتر .ئه‌م پرۆسه‌یه دو ده‌مه‌و به‌رگریی هه‌یه له‌به‌رامبه‌ر بااڵده‌ستیی ئه‌م یه‌كتر ته‌واوک���ه‌رن .به‌مانایه‌کی تر ،هێز چینه‌دا ،له‌رێگای خۆپیشاندان ،ناڕه‌زایی ده‌بێته مایه‌ی بونی سه‌رمایه ،له‌هه‌مانکاتدا ده‌ربڕین‌و ،شێوازه‌كانی تر .به‌اڵم به‌گشتی س���ه‌رمایه ده‌بێته مایه‌ی بونی هێز .ئه‌م ئاگایی به‌رامبه‌ر ڕه‌هه‌ندی ئابوری الوازه. پێکه‌وه‌گرێدانه‌ی نێوان هێزو س���ه‌رمایه ئه‌م الوازیه له‌ئاگاییدا وه‌ها ده‌کات ئه‌گه‌ر وه‌ها ده‌کات که خاوه‌ن سه‌رمایه هه‌میشه ئێمه له‌دۆخێک���ی چینایه‌تیدا بژین ،یان به‌دوای ئه‌وه‌دابێت که چۆن سه‌رچاوه‌کانی به‌ره‌و دۆخ���ی چینایه‌ت���ی بڕۆین ،به‌اڵم س���ه‌رمایه کۆنت���رۆل ب���کات .له‌هه‌رێمی به‌بێ ئ���هوهی به‌ئاگابین له‌بونی دۆخێکی کوردستان سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌كی سه‌رمایه وه‌ها .به‌مانایه‌كی تر ژیانێکی چینایه‌تی حکومه‌ته ،له‌گه‌ڵ س���امانه گشتیه‌کاندا ،به‌بێ ئاگای���ی چینایه‌تی .ده‌كرێت بڵێین وه‌ك خاک‌و س���امانی سروشتی ،له‌گه‌ڵ که له‌دونی���ادا ئه‌م دۆخه تا ئاس���تێکی ده‌رفه‌تی بازرگانی .ئه‌مه وه‌ها ده‌کات که زۆر به‌رده‌وام بو به‌تایبه‌ت ههتا قه‌یرانی چینی هاتوه‌کایه هه‌میشه چاوی له‌وه‌بێت دارای���ی س���اڵی .٢٠٠٨ئه‌م پرۆس���ه‌یه که چ���ۆن له‌ئاس���تێکدا بمێنێت���هوه که له‌ژێر سایه‌ی سیس���ته‌می نیولیبرالیزمدا ده‌ستی بگاته ئه‌م سه‌رچاوانه .لێره‌وه‌یه به‌ڕێوه‌ده‌چ���و .هه‌رێ���م ب���ه‌ده‌ر نیه له‌م که چینی خاوه‌ن س���ه‌رمایه زیاتر بریتیه پرۆسه‌یه .گه‌ر له‌سێینه‌ی ماڵ ،مزگه‌وت، له‌و که‌س���انه‌ی که بااڵت���رن له‌حکومه‌ت ،مۆڵ بنواڕین ده‌بینین که مرۆڤێک له‌هاتنه زۆرج���ار له‌ده‌ره‌وه‌ی حکوم���هت له‌پێناو ئارادایه که پارێزه‌ره ،به‌رخۆره ،له‌هه‌مو کۆنترۆڵکردنی حکومه‌ت .به‌اڵم ئایا به‌چ جێگایه‌ک���ی تر زیاتر بایه‌خ به‌ماڵی خۆی ئامانجێک ئ���ه‌م چینه س���امان که‌ڵه‌که دهدات .لێ���ره‌وه خه‌س���ڵه‌ته‌کانی مرۆڤی ده‌کات .ئه‌گه‌ر ئامانجی س���ه‌رمایه‌داریی ژیر س���ایه‌ی سیسته‌می س���ه‌رمایه‌داریی که‌ڵه‌که‌کردن���ه له‌پێن���او که‌ڵه‌که‌کردندا ،ههرێم دێته ئاراوه .خۆم‌و خواو شته‌کانم. ئه‌وا ئامانجی چینی سه‌رمایه‌داری ههرێم لێ���ره‌دا ئهوهی دروس���تبوه ت���اک نیه، بریتی���ه له‌که‌ڵه‌كه‌‌ك���ردن له‌پێناو مانهوه ئیماندارنی���ه ،هاواڵتی نی���ه .به‌مانایه‌كی له‌پێگه‌ی بااڵدا .لێره‌وه په‌یوه‌ندیه جوت تر ،ئه‌م بونه‌وه‌ره خه‌می پانتایی گشتی ئاراسته‌ییه‌که‌ی نێوان ئابوری‌و سیاسه‌ت نیه ،خه‌می ئه‌ویتری نیه ،خه‌می چۆنێتی دێته ئاراوه .له‌کاتێک���دا ئابوری له‌پێناو گوزه‌رانی سیس���ته‌می ئابوری نیه .دیاره سیاسه‌تدا ،له‌هه‌مانکاتدا سیاسه‌ت به‌بێ گ���وزه‌ران یان به‌ڕێوه‌چونی سیس���ته‌می ئابوری نابێت .ئ���ه‌م تێکه‌ڵبونه ،دایکی ئابوریی کاریگه‌ریی هه‌یه له‌س���ه‌ر ژینگه، قه‌یرانه‌کانه .به‌اڵم ئێمه قس���ه له‌س���ه‌ر رێژه‌ی ئازار ،ئازادیی ،چێژو زۆر ڕه‌هه‌ندی چینێک ده‌که‌ین؛ بهو مانایه قسه له‌سه‌ر تری گرنگی ژیان. ئه‌گ���ه‌ر ئ���ه‌م خه‌س���ڵه‌ته نێگه‌تیڤانه خه‌ڵکانێک���ی به‌رفراوان ک���ه له‌تۆڕێکی په‌یوه‌ندی���دان له‌پێن���او س���ود وه‌رگرتن خه‌س���ڵه‌ته‌كانی چینی ب���ااڵن که هه‌مو له‌س���ه‌رچاوه‌ن بۆ داکۆکیک���ردن له‌یه‌كتر ش���تێک وه‌ك ده‌رف���هت ده‌بینی���ن ب���ۆ له‌به‌رامب���ه‌ر نه‌یاره‌كانی���ان .به‌مانایه‌كی س���ودی تایبه‌ت ،ئه‌وا الساییکردنه‌وه یان تر هێڵێک���ی په‌یوه‌ندی���ی به‌رژه‌وه‌ندیان ه بێئاگاییانه هه‌ڵس���ان به‌هه‌م���ان ڕه‌فتار هه‌ی���ه له‌نێ���وان ههم���و ئه‌ندامانی ئه‌م له‌الیه‌ن زۆرینه‌وه ،مایه‌ی کوشتنی هه‌مو چینه بۆ پاراس���تنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیان .ج���ۆره به‌رگریه‌كه له‌به‌رامبه‌ر گه‌ش���هی ئه‌مه به‌مان���ای ئهوه نیه که رکه‌به‌ی نیه چین���ی بااڵدا .بۆ ئ���هوهی به‌رگریی بێته له‌نێ���وان ئه‌ندامانی ئ���ه‌م چینه‌دا .به‌اڵم ئاراوه ،ده‌بێت ژیانێکی تر بگوزه‌رێت. س���ه‌رباری بونی رکه‌به‌ری گرێبه‌ستێکی پێکه‌وه‌ی���ی (واژۆ نه‌ك���راو) هه‌ی���ه ب���ۆ پاراس���تنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی یه‌كتر .ئه‌م چین���ه مه‌ترس���یه‌كه‌ی له‌وه‌دایه ،به‌هۆی خه‌س���ڵه‌تی ئاب���وری ههرێم���هوه ،ک���ه چینی خوار خ���ۆی ده‌ژێنێت .بونی ژیان به‌مایه‌ی قه‌یران ده‌كرێت قس���ه له‌س���ه‌ر بایو پۆله‌تیک بکه‌ین .مه‌به‌س���تمان چیه که ئه‌م چینه کار له‌س���ه‌ر ژیان ده‌كات. چینی بااڵ له‌رێگای کوش���تنی کایه‌کانی تر ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی کایه‌کانی ژێر ده‌س���تی، وه‌ه���ا ده‌کات که ئه‌ندامان���ی چینه‌کانی تر ژیان له‌س���ه‌ر چاالک���ی ئابوری ئه‌وان بێت( .ئه‌م���ه جۆرێک���ی به‌به‌كاربردنی که‌ڵه‌كردن���ی به‌رای���ی ،الی مارکس ،یان که‌ڵه‌که‌ك���ردن له‌رێ���گای بێبه‌ریکردنه‌وه الی هارڤی) ژیانێک که پێویس���ت بکات هه‌میش���ه پێی بدرێت .به‌زمانێکی رونتر بدوێی���ن ،ک���ه زۆرینه‌ی خه‌ڵك���ی ته‌نها خاوه‌ن موچه‌ی���ه وه‌ک داهات ،موچه‌ش ڕاس���ته‌وخۆ له‌ده‌س���تی چینی بااڵدایه، ئ���ه‌وا ج���ۆری ژیانی چین���ی موچه‌خۆر له‌ده‌ست هه‌ڵس���وکه‌وتی چینی بااڵدایه. چونکه که‌سی خاوه‌ن موچه خاوه‌ن هیچ
ئه‌گه‌ر ئامانجی سه‌رمایه‌داریی که‌ڵه‌که‌کردنه له‌پێناو که‌ڵه‌که‌کردندا ،ئه‌وا ئامانجی چینی سه‌رمایه‌داری ههرێم بریتیه له‌که‌ڵه‌كه‌‌كردن له‌پێناو مانهوه له‌پێگه‌ی بااڵدا
ئاسۆ عه‌بدولله‌تیف "ئ���ۆردوگان" ئێس���تا خه‌ون���ی س���ه‌ركردایه‌تیكردنی جیهانی ئیسالمی هه‌یه ،ئه‌مه رای به‌ش���ێك له‌چه‌په‌كانی ناو توركیاو ته‌نانه‌ت "پارتی خزمه‌تی" بزوتنه‌وه‌ی فه‌تحولاڵ گوله‌نیشه ،پێشتر ته‌نها خه‌ونی به‌نوێكردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی عوسمانلی نوێوه ده‌بینی‌و تا راده‌یه‌ك بۆی چوه س���هرو ركابه‌ره‌كانی بههێزو فێڵی سیاسی پاكتاوكرد. ئه‌و ته‌نانه‌ت ده‌نگی زۆرێك له‌ئه‌نتی ئیس�ل�امی‌و كچان���ی سه‌رش���ه‌قام‌و ناو باڕه‌كانیش���ی بۆ الی خۆی راكێش���ا، سیاسه‌تی ئه‌م كاراكته‌ره به‌جۆرێك بو، له‌غه‌ززه‌‌و بۆرماو میسرو هه‌ر‌واڵتێك كه بۆنی خه‌الفه‌تی روخاوی ئیسالمی پێوه بوایه هه‌ڵوێس���تی وه‌رده‌گرت‌و له‌گه‌ڵ خانمه بااڵپۆشه‌كه‌یدا وه‌ك موزایه‌ده‌ی سیاسی‌و ئایدۆلۆجی سه‌فه‌ری بۆ ئه‌كرد‌و ئه‌گری���ا به‌دیار فرمێس���كی منااڵنه‌وه، به‌اڵم كه مه‌رگه‌س���اته‌كه‌ی ناو جیهانی ئیسالمی هاته ناو سنوری ده‌ستكردی كوردس���تانی گ���هوره به‌تایبه‌ت���ی بۆ
"كۆبانی"و هاوسنوری واڵته‌كه‌ی ،ئیدی نه‌زعه‌ی ناسیۆنالیزمی توندڕه‌وی تورك‌و ده‌مارگی���ری‌و نه‌ژادپه‌رس���تی‌وایك���رد ئۆردوغان دوچاری ئیحراجیه‌كی گهوره بێت���هوه ،ئیحراجیه‌ك نه‌یتوانی منااڵنی چ���او به‌فرمێس���كی كوبان���ی ببینێت، كه ئ���ه‌م ناوچه‌یه به‌بنه‌ماڵ���هو تیره‌و عه‌ش���یره‌ت تێكه‌ڵن له‌گه‌ڵ ناوچه‌كانی "روحاو ئۆرفه" ئه‌و هه‌مو غهدرو تاوانه‌ی ده‌ره���ه‌ق كرا ،كه‌چی ئ���ه‌م كاراكته‌ره ئیس�ل�امیه‌‌وتی هه‌ڵوێس���توهرگرتن بۆ "كۆبانی"و یارمه‌تیدانی���ان كاری ئێمه نیهو ئهوه س���ه‌روه‌ری ده‌وڵه‌تێكی تره، نه‌ك هه‌ر هاوكاری نه‌نارد بۆ ئه‌و كورده، موس���وڵمانه ،ه���ه‌ژاره ،بێناس���نامه، برین���داره خوێنلێچۆراوان���هی رۆژئاواو كۆبان���ی ،به‌ڵك���و بویه فریادره‌س���ی داع���ش‌و یارمه‌تیدانیان تا باش���تر ئه‌م گه‌له‌موس���وڵمانه قڕ بكرێ���ت ،پێدانی چه‌ك‌و ده‌بابه‌و یارمه‌تی لۆجس���تی بۆ داعش له‌الی���ه‌ن توركه‌وه ت���ا كوبانی بكه‌وێ���ت‌و جینۆس���اید بكرێ���ت،وه‌ك قه‌تڵوعامی دێرسیم‌و هه‌ڵه‌بجه‌و شه‌نگال، ئۆردوغان���ی داڕنی له‌هه‌م���و به‌هایه‌كی مرۆیی‌و ئاینی ،ئه‌م نۆرم‌و به‌هایه ئیدی مرۆڤ له‌سه‌رۆكێكی كاریزمیه‌وه ئه‌كات به‌سه‌رۆكی گروپێكی ماسۆشی ،دروست له‌سه‌رۆكێكی دیموكراته‌وه ئه‌یگۆڕێت بۆ سه‌رۆكێكی به‌رژه‌وه‌ندخوازو هه‌لپه‌رست، ئیدی دیدێكی فیكری نامێنێته‌وه بۆ ئه‌و پارته‌ی كه ناوی دادو گه‌شه‌پێدانه‌و 10 ساله‌بانگه‌ش���هی كرانه‌وه‌و ئاشته‌وایی‌و مرۆڤدۆستی ده‌كات.
س���ه‌رۆكه‌كان زۆرن ب���ه‌اڵم كه‌میان ئه‌بنه ره‌م���ز كه به‌هه‌ڵوێس���ته‌كانیان مێژو بگۆرن " ماندێلال" ته‌نها 4س���اڵ س���ه‌رۆك ب���و 1994ت���ا 1997به‌اڵم به‌حوكم���ی خه‌باتی راس���تگۆیانه‌و 27 س���اڵ زیندان‌و چاندنی خۆشه‌ویس���تی له‌ناو خه‌ڵكدا بویه س���ه‌رۆكی ئه‌به‌دی، بویه سیمبولێك بۆ ئاشتی‌و نه‌هێشتنی جیاوازی���ه چینایه‌تی���ه‌كان Nelson Rolihlahla Mandelaجگه له‌خه‌اڵتی نۆب���ڵ زیاتر له 250خه‌اڵت���ی جیهانی‌و ناوخۆیی وه‌رگرت ته‌نها به‌هه‌ڵوێس���ته مرۆی���یو نیش���تیمانیه‌كانی ،ئه‌گه‌رچی له‌زنجی گوندێكی بچوكی هه‌ژارنش���ینی ره‌شپێس���تدا له‌دایك ب���و كه نه باوكی سه‌رۆك بو نه دایك ،لێ بویه سه‌رۆكی كاریزم���ی ،ته‌نانه‌ت كۆمه‌ڵه‌ی گش���تی نه‌ت���هوه یه‌كگرت���وه‌كان 18ی یۆلیۆی هه‌مو ساڵێكی كرده رۆژی نێوده‌وڵه‌تی ماندێ�ل�ا ك���ه رۆژی له‌دایكبونه‌كه‌یه‌تی ،1918/7/18ئایا " ئۆردوغان له‌كوێی ب���ه‌رزی هه‌ڵوێس���ته‌كانی ماندێل�ل�ادا ئه‌وه‌ستێت؟ هه‌ر س���ه‌رۆكی به‌س نی���ه تا مرۆڤ خ���ۆی بكات���ه پاڵ���ه‌وان ،به"فی���دل ئه‌لیخان���درۆ كاسترۆ"ش���یان ده‌وت سه‌رۆكی كوبا ،س���ه‌ركرده‌یه‌كی چه‌پ‌و ماركس���یو هاورێی " چێ گیڤارا" به‌اڵم چونكه خۆشه‌ویس���تی كورسی ،ئازاری گه‌له‌ك���هی له‌بی���ر برده‌وه ،كورس���ی س���ه‌رۆكایه‌تی كاس���ی كرد ،نه‌یتوانی بێته سیمبول ،له‌ساڵی 1959وه هاتۆته س���ه‌ر حوكم له‌كوبا ،نه‌خۆشی ته‌نگی
پ���ێ هه‌ڵچن���ی ئینجا له‌س���اڵی 2008 پ���اش 19مانگ نه‌خۆش���ی س���ه‌خت‌و 47س���اڵ س���ه‌رۆكایه‌تی ،ده‌سه‌اڵتی راده‌ستی براكه‌ی "رائول كاسترۆ" كرد، ئی���دی ههتا ماوه ئه‌م پیره سیاس���یه دیكتات���ۆره‌‌وه‌ك س���ه‌رۆكی كاریزم���ی ناناسرێت‌و مێژوش ناینوسێته‌وه ،به‌اڵم "ئه‌رنستۆ تش���ێ جیڤارا " خۆ سه‌رۆك نه‌بو ،ته‌نها 37س���اڵ ژی���ا 1928 ،تا 1967پله‌ی‌وه‌زیریش���ی‌وه‌رگرت‌و ره‌دی ك���ردهوه ،چونكه باوه‌ری به‌كورس���ی نه‌بو ،خاكیانه شۆرشگێڕێكی چه‌پگه‌را بو ،كه‌چی بویه س���ه‌رۆك‌و س���ومبولی راسته‌قینه،و ئێستا زنجیره‌كه‌ی له‌ملی س���ه‌دان هه‌زار گه‌نج‌و میدالیاكه‌ی له‌ناو دڵی ملیۆناندایه ،كاتێك لێیان پرس���ی ئی���دی ش���ۆرش ت���ه‌واو نه‌بو؟وتی" نا كاتێك ش���ۆرش ته‌واو ده‌بێت منااڵنی هه‌ژاری دونی���ا به‌یانیان به‌دڵی خۆیان كوپێك ش���یری گه‌رم بخۆنه‌وه" به‌اڵم هێش���تا الی ئۆردوغان منااڵنی كوبانی شایه‌نی نه‌ك ش���یری گه‌رم نین به‌ڵكو شایه‌نی ژیانیش نین؟ ره‌نگه دواجار هه‌ر ئه‌م هه‌ڵوێستانه‌ی ئۆردوغان به‌رانب���ه‌ر كوبانی‌و رۆژئاواو منااڵن���ی ك���ورد له‌باك���ورو رۆژئ���اوا، س���ه‌رۆكی زیندانیك���راوی "په‌كه‌ك���ه" له‌ئیمرال���ی ك���ه زیات���ر له 15س���اڵه له‌زیندانی تاكه‌كه‌سیه له‌توركیاو ئازاری گه‌له‌كه‌ی ئه‌نوس���ێته‌وه بكاته كاریزما‌و س���ه‌ركرده‌یه‌كی جیهانی‌وه‌ك"جیڤارا"و ئۆردوغانی���ش به‌ده‌ره‌نجام���ی "ڤی���دل كاسترۆ" بگه‌یه‌نێت.
قه‌ره‌هه‌نجیر شاهی شاهان
ئیكسون موبیل به‌ئیمپڕاتۆره شاراوه‌ك هی جیهان
عه‌بدولواحید گوانی قه‌ره‌هه‌نجی���ر له‌ڕاب���ردودا پانتاییه‌ك ی جوگرافیی گۆش���ه‌گیرو فه‌رامۆشكراو كه ته‌نی���ا گوندێكی له‌قوڕ دروس���تكراو بو، خه‌ڵكه‌كه‌ی به‌درێژایی مێژو له‌سه‌ر ده‌ست‌و په‌نجه‌ی خۆیان نانه سكیان په‌یداكردوه، هه‌ر چه‌ند ساڵ جارێكیش كه‌وتونه‌ته به‌ر په‌الماری عه‌ره‌بی داگیركه‌ری شۆڤێنیه‌وه، به‌اڵم جیۆس���تراتیژی ئه‌مڕۆ پێناسه‌یه‌كی دیكه‌ی هه‌یه بۆ قه‌ره‌هه‌نجیر. ئێس���تا قه‌ره‌هه‌نجیر ش���اهی شاهانه، می���ری میرانه ،تاجی س���ه‌ری هه‌موانه، چونكه له‌هه‌ناوی قه‌ره‌هه‌نجیردا نه‌وه‌یه‌ك له‌دای���ك ب���وه ك���ه قورس���اییه‌كه‌ی 25 ملی���ارد به‌رمیل یه‌ده‌گ���ی نه‌وتی خاوه، قه‌ره‌هه‌نجی���ر به‌گرانایی خۆی میوانداریی شاهێك ده‌كات كه توانای له‌ڕاده‌به‌ده‌ری هه‌ی���ه له‌گۆڕین���ی حكومه‌ت���ه‌كان‌و س���ه‌راوژێركردنی س���ه‌رۆكه‌كان ،میوانی گ���ران ق���ه‌دری قه‌ره‌هه‌نجیر ئیكس���ون موبیل���ه ،ئ���هو كۆمپانی���ا زه‌به‌الح���هی ئه‌مه‌ریكا كه گه‌اڵی پش���كه‌كانی ده‌چێته گیرفان���ی بڕیار به‌ده‌س���ته‌كان‌و زلهێزان، ئه‌گ���ه‌ر بڵێم ئێس���تا ئیكس���ون موبیل حوكمی جیه���ان ده‌كات لێم زویر مه‌بن، ئه‌وه‌تا نوس���ه‌ری به‌ناوبانگی ئه‌مه‌ریكی ( )steve collله‌كتێبه پڕ فرۆشه‌كه‌ی به‌ناوی ( )privat empairئیكسون موبیل به‌ئیمپڕاتۆره ش���اراوه‌كه‌ی جیهان داده‌نێت كه وه‌كو ده‌وڵه‌تێكی سه‌ربه‌خۆ له‌ناو ده‌وڵه‌تی ئه‌مه‌ریكا خاوه‌ن هه‌زاره‌ها نهێنیی گه‌وره‌یه له‌بواری به‌گژداچونه‌وه‌ی هه‌ر هێزێك كه ببێته مه‌ترس���ی له‌س���ه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه ستراتیژیه‌كانی. ساڵی 2001سه‌رۆكی هیند (مامنوهان س���ینگ) به‌جۆرج بوشی گوت به‌ئیكسون موبی���ل بڵێ با كۆمپانیای نیش���تیمانیی هین���دی بكاته یاوه‌ری خ���ۆی له‌گه‌ڕان‌و دۆزینه‌وه‌ی ن���ه‌وت‌و گاز له‌كه‌ناراوه‌كانی روس���یا ،س���ه‌رۆك بوش گوت���ی :كه‌س ناتوان���ێ به‌ئیكس���ون موبی���ل بڵێ چی ب���كات‌و چی نه‌كات .كه ن���ه‌وت له‌عێراق دۆزرای���هوه ههم���وان به‌ئاگاب���ون ،ته‌نیا خانه‌خوێ نه‌بێ ،روسه‌كان فایلی نه‌وتیان هه‌بوو ئه‌مه‌ریكیه‌كان له‌ڕێگای كه‌س���ێك به‌ن���اوی (ریجیس���تر) دۆس���یه‌ی نه‌وتی
ده‌ستكه‌وتبو هه‌روا ئینگلیز‌و ئه‌ڵمانه‌كان‌و هۆڵه‌ندی‌‌و فه‌ڕه‌نس���ی ...هتد ،له‌رێگای گه‌ڕیده‌‌و قه‌شه ته‌بش���یرییه‌كانه‌وه فایلی نه‌وتیان رێكخس���تبو .بێئ���اگا كه ئێمه‌ی كورد بوین له‌بری ده‌وڵه‌ت‌و سیس���ته‌می حوكمڕانی���ی لێكۆڵین���هوهو دوا س���اتی ستراتیژیی كۆمه‌ڵێك عه‌شیره‌ت‌و قه‌بیله‌و ئاغاگه‌رای���ی بون هه‌ر ی���ه‌ك به‌جۆرێك غ���واڵم‌و له‌ژێ���ر چه‌پۆكی ده‌س���ه‌اڵتێكی غه‌ی���ره كورد بون ،ئ���ه‌وان (كورده‌كان) به‌س���ته‌زمان نه‌یانده‌زانی زلهێزانی دونیا له‌ش���ه‌رق‌و غه‌رب���هوه گیانبازیی ده‌كه‌ن ب���ۆ ئهوهی جێ پێی���ه‌ك له‌هه‌ناو ئه‌واندا بكه‌نه‌وه ،بۆیه زێڕی ڕه‌ش��� ی سه‌رده‌م كه له‌هه‌ناوی ك���ورده‌وه ده‌رچو بۆ هه‌مویان ب���و به‌خ���ۆراك‌و خۆش���گوزه‌رانیی ،بۆ كوردیش بو به‌زه‌قنه‌بوت ،به‌اڵم ئێس���تا نه‌وه‌ی���ه‌ك له‌گۆڕه‌پاندایه ك���ه هیچ نه‌بێ له‌ناو مشتومڕی‌‌وزه‌ی جیهانییدا خه‌ریكن ببنه خاوه‌ن قسه ،ئه‌وانه‌ی ئه‌مڕۆ له‌گه‌ڵ ئه‌وان���هی دوێنێ به‌قه‌د زه‌وی‌‌و ئاس���مان جیاوازیی���ان هه‌ی���ه ،ئاش���تی هه‌ورامی كاره‌كته‌ری سه‌ره‌كی ئه‌و نه‌وه تازه‌یه‌یه، به‌اڵم ئه‌و به‌ته‌نیا نیی���ه ،ئه‌گه‌ر به‌ته‌نیا بوایه ئه‌وا كورد خۆی ده‌یانكرد به‌په‌ندی زه‌مان���هو ك���ۆاڵن به‌كۆاڵنی ش���اره‌كانی كوردس���تان منداڵ بازاڕییان پێ ده‌كرد، به‌اڵم ئه‌و ش���ێری له‌پش���ته ،ش���ێره‌كان له‌بارزانه‌وه له‌دایكبون‌و له‌پێناو گه‌یشتن به‌ئه‌وڕۆ سه‌د س���اڵه ئه‌مسه‌رو ئه‌وسه‌ری دونیا ده‌گه‌ڕێن. ئ���ه‌وان ئیكس���ون موبیلی���ان له‌به‌س���راوه په‌لكێش���ی قه‌ره‌هه‌نجی���ر ك���رد ،په‌لكێش���كردنێكی به‌خۆش���ییو ئاره‌زومه‌ندانه ،ئیكسون موبیل له‌باشوری عێ���راق ده‌مێكه خه‌ریكی پیشه‌س���ازیی‌‌و بازرگانی���ی نه‌وته ،ب���ه‌اڵم هه‌ڵۆ ئازاكانی هه‌ولێر بۆ به‌چۆكداهێنانی مالیكی‌‌و به‌غدا ( )smsێكیان بۆ ئیكسون موبیل نارد، زۆر ك���ورت ته‌نیا له‌دو‌وش���ه پێكهاتبو) ق���هره +هه‌نجی���ر) به‌اڵم به‌م دو ش���ه‌یه به‌غدای���ان هه‌ژاند ،پێكهات���هی ئه‌و ناوه بو ك���ه كورده‌كان خس���تیانه به‌ر چاوی ئیكسون موبیل ،ئیكس���ون موبیل وه‌ك هه‌ڵۆ له‌به‌سراوه فڕی هه‌ڵێناو ته‌نها له‌سه‌ر به‌غدا یه‌ك جار له‌شه‌قه‌ی باڵیداو به‌هێمنی له‌قه‌ره‌هه‌نجی���ر نیش���ته‌وه ،قه‌ره‌هه‌نجیر ئ���هو لوقمه چه‌وره‌ی ك���ه به‌هه‌مو كه‌س ناخورێت ,هه‌ر بۆیه‌ش چه‌ند ساڵێك بو ده‌یان كۆمپانیای جیهانیی داوایانكردبو, به‌اڵم دۆسیه‌كانیان له‌س���ه‌ریان نوسرابو (ب���ۆ هه‌ڵگرتن) له‌چاوه‌ڕوانیی رازیكردنی ئیسكون موبیلدا. قه‌ره‌هه‌نجیر له‌پ���اروه قه‌به قه‌به‌كانی ئاب���وری جیهانه ،به‌اڵم ئێمه قه‌ره‌هه‌نجیر وه‌ك نه‌وت‌و دۆالر‌و ئابوری سه‌یر ناكه‌ین,
ئیكسون موبیل بۆمبێكی تهوقیتكراوه سه‌ركردایه‌تی كورد ئازایانه توان ی دایبنێته‌وه بۆ ئهوه ی له‌هه‌ر كاره‌ساتێكدا ته‌ماعكارێك چاوببڕێت ه خاكه‌كه‌مان به‌ئاسان ی له‌ژێر پێی ده‌ته‌قێته‌وه ئێمه قه‌ره‌هه‌نجیر ده‌به‌خشین له‌به‌رامبه‌ر به‌خش���ینی (روح) به‌جه‌س���ته‌ی س���ێ هه‌زار ماڵه له‌دای���ك نه‌بوه‌كه‌ی ده‌وڵه‌تی كوردی. تا ئێستا له‌س���وریا‌و غه‌ززه‌و رومادی‌‌و فه‌لوج���ه قڕكردن���ی به‌كۆم���هڵ ئه‌نجام ده‌درێ‌‌و هه‌زاران كه‌س كوژراون ،روس���یا پارچه‌یه‌ك���ی له‌ئۆكراین���ا دابڕیوه ،به‌اڵم ئه‌مه‌ریكا ته‌قه‌ی سه‌ری نه‌هات ,له‌كاتی نزیكبونه‌وه‌ی (داع���ش) له‌هه‌ولێر له‌چاو تروكانێك���دا ئۆبام���ا ڕاس���ته‌وخۆ هاته سه‌ر خ هتو به‌ش���ه‌قامی ئه‌مه‌ریك ی گوت ئه‌مه‌ریكییه‌كان له‌هه‌ولێر له‌مه‌ترس���یدان‌و ده‌ب���ێ هه‌نگاوبنێی���ن .باش���ه ئه‌گ���ه‌ر مه‌س���ه‌له( )400-300كارمه‌ن���دو هاواڵتی ئه‌مه‌ریكییه‌كان���ه ك���ه له‌كونس���وڵخانه‌و كۆمپانیاكان كارده‌كه‌ن ،كه زۆر ئاسان بو به‌یه‌ك دو فڕۆكه له‌ماوه‌ی ( )24كاتژمێردا ده‌گواس���ترانه‌وه ،ب���ه‌اڵم مه‌س���ه‌له‌كه پاراس���تنی گیانی ئه‌مه‌ریكییه‌كان نه‌بو، به‌ڵكو مه‌سه‌له س���ه‌ره‌كییه‌كه پاراستنی كاری هاواڵتیی���ه ئه‌مه‌ریكیی���ه‌كان ب���و له‌كوردستان. ڕاس���ته 99%ی كورد هێشتا تام‌و بۆن‌و خێرو به‌رات���ی قه‌ره‌هه‌نجیر نازانێ ،به‌اڵم گ���هوره پیاوانی ب���واری‌‌وزه له‌ئه‌مه‌ریكا له‌كاتی نوس���تندا بۆنێك ده‌ڕش���ێنن كه بۆن���ی قه‌ره‌هه‌نجی���ری لێ���دێ ,حه‌زیان لێیه له‌گ���هڵ خواردنیان���دا تامێك بكه‌ن به‌تامی قه‌ره‌هه‌نجیر ،چونكه س���ه‌رۆكی
كۆمپانیای ئیكس���ون موبیل گوتویه‌تی: خه‌م���ی په‌یداكردنی یه‌ده‌ك���ی نه‌وت بۆ به‌رده‌وامبونی درێژخای���ه‌ن خه‌و له‌چاوم ده‌زڕێنێ ،له‌به‌ر ئهوهی ئیكس���ون موبیل رۆژانه ( )4ملیۆن به‌رمیل به‌رهه‌مدێنێ, ئه‌گ���ه‌ر ی���ه‌ده‌ك نه‌دۆزێت���هوه دوای 20 س���اڵی دیكه په‌كی ده‌كه‌وێ���ت‌و ده‌بێت ده‌س���ته‌وئه‌ژنۆ بوه‌ستێ‌‌و چاره‌نوسی 80 هه‌زار كرێكارو كارمه‌ندی ئه‌و كۆمپانیایه نادیار ده‌مێنێته‌وه ،جگه له‌وه‌ش سه‌دان‌و هه‌زاران كارگه‌و كۆمپانیا كه ئیعتیمادیان له‌س���ه‌ر وزه‌ی نه‌وته داده‌خرێن ،ئابوری واڵت ب���ه‌ره‌و كزی���ی ده‌ڕوات ،ڕێ���ژه‌ی بێكاریی به‌رزده‌بێته‌وه .ئه‌مه‌ش ئاسایش‌و ئاش���تی كۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌مه‌ری���كا ده‌خاته مه‌ترسییه‌وه. ئیكسون موبیل له‌ده‌یان واڵتی جیهان كار ده‌كات ،ئ���هو یه‌ده‌گ���هی كه له‌هه‌مو جیه���ان هه‌یه‌تی بریتیه ل���ه( )25ملیار به‌رمیل نه‌وت ،به‌اڵم قه‌ره‌هه‌نجیر به‌ته‌نها ( )25ملی���ار به‌رمی���ل نه‌وت���ی له‌خۆی عه‌مباركردوه ،واته یه‌ده‌گی قه‌ره‌هه‌نجیر به‌قه‌د یه‌ده‌گی ئیكس���ون موبیله له‌هه‌مو دونیا ،ئه‌مه‌ش پێگه‌ی ئیكس���ون موبیل له‌جیهان ده به‌رانبه‌ر زیاد ده‌كات ,بۆیه ده‌بێت بزانی���ن قه‌ره‌هه‌نجیر ده‌بێته هۆی وه‌ده‌س���تهێنانی ئه‌و فاكته‌ره ده‌ره‌كیه‌ی كه هه‌زاران ساڵه به‌دوایدا عه‌وداڵین. كه‌وات���ه ئیكس���ون موبی���ل بۆمبێكی تهوقیتكراوه سه‌ركردایه‌تی كورد ئازایانه توان���ی دایبنێت���هوه بۆ ئ���هوهی له‌هه‌ر كاره‌س���اتێكدا ته‌ماعكارێ���ك چاوببڕێته خاكه‌كه‌م���ان به‌ئاس���انی له‌ژێ���ر پێ���ی ده‌ته‌قێته‌وه كه ل���ه‌م ڕوه‌وه دو نمونه‌ی به‌هێزمان هه‌ن: یه‌كه‌م :سه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد س���اڵی 2011گرێبه‌ستی قه‌ره‌هه‌نجیری له‌گه‌ڵ ئیكسون موبیل‌واژۆكردو توانی ئ���هو كۆمپانیا زه‌به‌الحه له‌به‌س���ره‌وه ڕابكێشێته كوردستان ،ئه‌وه‌بو مالیكی فه‌رمان���ی به‌س���وپا كرد ناب���ێ بهێڵن ئیكس���ون موبیل بگاته قه‌ره‌هه‌نجیری كێشه له‌سه‌ر ،به‌اڵم كه ئیكسون موبیل له‌به‌سراوه‌‌وه‌ك هه‌ڵۆ به‌سه‌ر ئاسمانی به‌غدا له‌ش���ه‌قه‌ی باڵی���دا كه ئاماژه‌ی نه‌مانی مالیكی بو له‌سه‌ر حوكم ،ئینجا به‌ئه‌سپایی له‌قه‌ره‌هه‌نجیر نیشته‌وه. دوه‌م :ئه‌و كات���هی داعش له‌هه‌ولێر نزیككه‌وته‌وه ،كوێت ئاس���ا سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا ب���ێ چاوه‌ڕوانكردنی بڕیار‌و یاسا‌و ڕێس���ا له‌چركه‌ساتێكدا بڕیاریدا هه‌ڵۆ به‌رزه‌فڕه‌كان���ی ئه‌مه‌ریكا بگه‌نه ئاس���مانی هه‌ولێ���رو داع���ش بكوتن، كه‌واته قه‌ره‌هه‌نجیری كوردستان میری میرانه ،ش���اهی شاهانه ،تاجی سه‌ری هه‌موانه.
ته‌ندروستی tandrostyawene@gmail.com
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
باشرتین رێجیم بۆ دوای له‌دایكبونی كۆرپه‌له‌كه‌ت زۆرین��� هی دایكان پ���اش منداڵبون ی كێش ده‌بن بۆ ئه‌مه‌ش ی زیادبون توش پێویس���ت ه له‌ماوه‌ی كه‌متر له‌س���اڵێك دوای منداڵبون كێش���یان كهمبكهنهوه ی ئه‌و ماوه‌ی ه زۆر قورس��� ه ئه‌گینا دوا ی بتوانن كێش���یان دابه‌زێنن ،بۆی ه به‌پێ ش���اره‌زایانی بواری خۆراك پێویس���ت ه ئ���ه‌م خش���ته‌ی ه جێبه‌جێ بك���ه‌ن بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی كێشیان:
ی نانخواردنی به‌یانی :كوپێك ش���یر كه‌مچه‌وریی +هێلكه‌یه‌ك���ی كواڵو +نیو ی بێشه‌كر ی جۆو چا نان چێشته‌نگاو :میوه‌یه‌ك. ی برژاو نیوه‌ڕۆ :پارچه‌یه‌ك مریش���ك ی سه‌وزه+ یاخود ماسی +قاپێك زه‌اڵته كوپێك شیر یاخود ماستی بێچه‌وریی دوای نی���وه‌ڕۆ :حه‌وت ده‌نگ باده‌م‌و میوه‌یه‌ك ئێواره :قاپێكی بچوكی ماست له‌گه‌ڵ ی سه‌وزه. ی جۆ +قاپێك زه‌اڵته نیو نان تێبینی /پێویست ه ئاو زۆر بخورێته‌وه‌و ێ رێبكرێت. 20خوله‌كیش رۆژانه به‌پ
ه‌ته ی تایب کان ه‌ک شیه ۆشه‌ی خۆ گ ه‌ن ه ب
پرسیاری نه‌خۆش‌و وه‌اڵمی پزیشك
زیاده‌ڕه‌ویی له‌م چوار خۆراكه‌دا مه‌كه:
هه‌وكردنی جگه‌ر جۆری A نه‌خۆش :هه‌وكردن ی جگه‌ری aچیه؟ دكتۆر :نه‌خۆشییه‌كی ڤایرۆسیه‌و توش ی جگه‌ر ده‌بێ���ت له‌رێی ڤایرۆس���یHAV هه‌ند ێ جار خۆی چاك ده‌بێت‌و هه‌ند ێ جار جگه‌ره‌ك ه توشی ته‌شه‌موع ده‌كات‌و ئه‌بێت ه هۆ ی له‌ناوبردنی .ئه‌م نه‌خۆشی ه زیات���ر له‌واڵت���ه ه���ه‌ژارو كه‌مده‌رامه‌ت‌و مامناوه‌ن���ده‌كان‌و ل���هو واڵتان���هی ك ه كاره‌ساتی مرۆییان تێدا روده‌دات هه‌یه. نه‌خۆش :چۆن توشمان ئه‌بێت؟ دكت���ۆر :له‌رێگه ی كه‌س���ێكی توش���بو یاخود خواردن‌و خۆراك ی پیس‌و هه‌روه‌ها ئ���هو خۆراكانه ی به‌باش���ی ناكوڵێنرێن‌و هه‌روه‌ها ئ���هو خۆراكانه‌ی ك��� ه به‌ئاو ی پی���س ده‌ش���ۆررێته‌وه ،هه‌روه‌ها له‌رێ ی پیسایی توشبوه‌كه‌و‌ه توشی كه‌سان ی تر ده‌بێت ،هه‌ندێ جاریش له‌رێی سێكسه‌و‌ه كه‌سه‌كان توش ئه‌بن. نه‌خۆش :نیشانه‌كانی نه‌خۆشیه‌كه؟ دكتۆر :هه‌ندێ جار نیش���انه‌كانی وه‌ك ئه‌نفلۆن���زا وایه‌و هه‌ندێ جار نیش���انه ی ده‌رناكه‌وێ به‌تایبه‌ت ی له‌منداڵ ،به‌گشت ی دوا ی 2ب���ۆ 6هه‌فت��� ه له‌توش���بون به‌ڤایرۆسه‌كه ئه‌م نیشانانه ی ئه‌بێت. ماندوێتیی‌و ش���ه‌كه‌ت ب���ون ،تا ،ئازار ی س���ك ،س���كچون‌و ڕش���انه‌وه ،نه‌مان ی ئاره‌زوی خواردن ،زه‌ردویی له‌پێس���ت‌و
سپێنه ی چاوو چه‌ندین نیشانه ی تر. نه‌خۆش :چاره‌سه‌ر چیه؟ دكت���ۆر :ده‌رمانێكی دیاریك���راو نی ه بۆ چاره‌س���ه‌ركردنی ،زۆربه‌ی جار نزیكه ی 15ب���ۆ 20رۆژ ده‌خایه‌نێت‌و كه‌س���ه‌ك ه چاكده‌بێت���هوه ،هه‌روه‌ه���ا هه‌ن���د ێ رێنمایی ده‌درێت به‌كه‌س���ی توشبو وه‌ك دوركه‌وتن���هوه له‌خواردن��� ی چه‌وری���یو خواردنهوه كهولیه‌كان ،هه‌روه‌ها پێویست ه شیرینیی‌‌و شله‌مه‌ن ی زۆر بخورێته‌وه. نه‌خۆش :خۆپاراستن چۆن ده‌بێت؟ دكتۆر :باشترین خۆپاراستن كوتانه دژ ی ئه‌و نه‌خۆشییه ،پاكو خاوێنییه له‌هه‌مو رویه‌كه‌وه ده‌س���ته‌كان زو زو بشۆررێت، دوركه‌وتنه‌وه له‌خواردن ی سه‌ر عاره‌بانه‌و پیس ،پێویست ه ئه‌و ئاوه ی ده‌خورێته‌و‌ه زۆر پ���اك بێ���ت ،خۆراكه‌كان به‌باش��� ی بكوڵێنرێ���ت‌و ئه‌وان���ه‌ش پێویس���تیان به‌كواڵن نی ه به‌باش ی بشۆررێنه‌وه.
15 ئاژار
رێكخ���راوی ته‌ندروس���تیی جیهانیی هه‌روه‌ها رێكخراوه‌كه باس���ی له‌وه‌ش هۆی زیادبونی كێش به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌و رایده‌گه‌یه‌نێ���ت كه پێویس���ته هه‌ندێ كردوه كه نابێت زۆر ئه‌و خواردنه‌وانه بۆچونانه‌ی كه ده‌ڵێن ئه‌و خواردنه‌وان ه خ���ۆراك‌و خواردن���هوه نه‌خورێ���ن بخورێت كه م���اده‌ی كافاینیان تێدایه ك���ه‌م ش���ه‌كرن‌و كێش زی���اد ناكه‌ن، یاخود به‌رێژه‌یه‌ك���ی زۆر كه‌م بخورێن وه‌ك���و چاو قاوه چونك���ه ئه‌و ماددانه له‌كۆتاییش���دا رێكخراوی ته‌ندروستیی چونك���ه زیانی زۆریان ب���ۆ مرۆڤه‌كان ناهێڵن ماس���ولكه‌و شانه‌كانی جه‌سته ده‌ڵێ���ت نابێ���ت زیاده‌ڕه‌وی���ی بكرێت هه‌ی���ه .یه‌كێك ل���هو خواردنانه‌ی ك ه س���ود له‌ئاو وه‌ربگرن ،هه‌روه‌ها ئه‌بنه له‌زۆر خواردنی میوه وش���ككراوه‌كان رێكخ���راوی ناوب���راو باس���ی ك���ردوه ه���ۆی تێكچون���ی خه‌وو هه‌س���تكردن چونكه ئه‌و میوانه دو هێنده‌ی میوه‌ی گۆشتی دروس���تكراوو له‌قوتونراوه كه به‌ماندویی ،ده‌ك���رێ له‌بری چاو قاوه ئاسایی ش���ه‌كریان تێدایه ،ئه‌مه جگه ئه‌مان���ه زۆر ده‌وڵه‌مه‌ندن به‌چه‌وریی‌‌و چ���ای س���ه‌وزو ئ���او زۆر بخورێته‌وه .له‌و ماده حافیزانه‌ی كه تێیاندایه‌و كه ئه‌گه‌ری توش���بون به‌نه‌خۆش���یه‌كانی هه‌روه‌ها رێكخراوی ته‌ندروستیی باسی ئه‌بێته هۆی ئهوهی خۆراكه‌كه ئه‌نزیمه دڵ‌و خوێنب���ه‌ره‌كان زۆر ئ���ه‌كات ،له‌وه‌ش كردوه كه ده‌بێت زۆر وریابین ته‌ندروس���تیه‌كه‌ی خ���ۆی ونب���كات‌و ده‌كرێ���ت له‌ب���ری ئه‌مان���ه گۆش���تی له‌خواردنه‌وه‌ی خواردنهوه گازیه كه‌م هه‌روه‌ها به‌ها خۆراكیه‌كه‌شی نه‌مێنێت مریشك‌و كه‌ڵه‌ش���ێرو ماسی بخورێت .ش���ه‌كره‌كان چونك���ه ئه‌مانیش ده‌بن ه به‌هۆی ئهوهی ئاوی تێدا نه‌ماوه.
دو هه‌فته جارێك ئیسماعیل عوسمان ده‌ینوسێت
سه‌رنجێک ل ه كۆلیجی پزیشكیی
ی ی پزیش���كی كردن���هوهی كۆلیج��� به‌یه‌كێ���ك له‌و چیرۆك ه هه‌میش���ه‌ییان ه داده‌نرێ���ت ك���ه چه‌ندین س���اڵه‌و هه‌ر ج���ارهو به‌جۆرێك دوب���اره دهبێتهوه، ی له‌گ���هڵ بونی هه‌ر ج���ۆره ده‌نگۆیه‌ك ی ی كۆلیژ له‌و جۆره‌ش���دا ،خوێندكاران ی ده‌ست به‌قاڵه‌قاڵ‌و مانگرتن پزیشكی ده‌كه‌ن. ی ی باڵوبونه‌وه له‌ماوه‌ی پێشودا‌و دوا ی پزیشكیی‌له‌یه‌كێك كردنه‌وه‌ی كۆلیج ی كوردس���تان، ی ههرێم��� له‌زانكۆكان��� ی خوێندكاران���ی ئه‌و كۆلیج���ه مانگرتن خۆی���ان ڕاگه‌یان���د ،له‌ن���او په‌ی���چو ی تۆڕه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانیشدا ئه‌كاونته‌كان چه‌ندی���ن نوس���ین‌و كۆمێنتی���ان باڵوكرده‌وه. ی ئه‌گه‌رچ���ی له‌ئێس���تادا دۆخ��� ی زانكۆكان���ی هه‌رێ���م به‌ئاراس���ته‌یه‌ك زۆر خراپ���دا گوزه‌ر ده‌ك���ه‌ن ،كۆلیج ه پزیشكییه‌كانیش به‌ش���ێكن له‌و دۆخ ه خراپه ،هه‌ر ئه‌وه‌ش‌وایكردو‌ه كه رۆژان ه ی ی ئه‌م ههرێم ه توشی كاره‌سات هاواڵت نه‌خوازراوی‌پزیشكیی‌بن. ده‌كرێ���ت له‌ئێستاش���دا هه‌ندێ���ك ی پزیش���كیی‌‌و له‌زانك���ۆی ئه‌هلی��� ی كوالیتی به‌رز‌و ی به‌ئاس���ت ئه‌ندازیاری ی ی زانستییو پسپۆڕیی مامۆستایان توانا ی دهرهوهی هه‌رێ���م بكرێنه‌وه ،بۆ ئهوه ی حكومه‌ت كۆمه‌ڵێك توانست‌و پیسۆڕی ی ی پزیشكی جیاواز له‌ئاس���تی زانس���ت ێ به‌رهه‌مبێنێ���ت ،ب���ه‌وه‌ش كێبڕك��� له‌نێوان زانك���ۆ ئه‌هلیی‌‌و حكومیه‌كاندا دروستبێت. گش���ت پزیش���كه‌كانیش به‌چه‌ندین ی ی هه‌رێمدا تێپه‌ڕێنرێن ،بۆ ئهوه فلته‌ر ی ههرێم بكه‌ن، ی هاواڵتییان بتوانن خزمه‌ت ی پزیشكیی‌له‌ئێس���تادا چونكه زانس���ت هێن���ده كار له‌چۆنیه‌تی‌‌و ش���اره‌زایی‌‌و ی جی���اواز ده‌كات ،هێنده كار پس���ۆڕی له‌سه‌ر چه‌ندایه‌تی ناكه‌ن. ی پزیش���كیی‌به‌پار‌ه خوێندنی كۆلیج ی له‌زۆرێ���ك له‌زانك���ۆ به‌ناوبانگه‌كان��� ی ی هه‌ی���ه ،س���ه‌ره‌ڕا دونی���ادا بون��� ی ی زۆر كۆلیج ه حكومیه‌كان ،به‌ش���ێك خوێن���دكاران بهپاره ل���هو زانكۆیانه‌دا ی ی پزیشكی ده‌خوێنن ،بۆ نمونه‌له‌كۆلیج ی ی هارڤ���اردی ئه‌مه‌ری���كا ،كۆ زانكۆ ی سێ سه‌د‌و ی پزیشكی تێچونی كۆلیج شه‌ش هه‌زار دۆالره. ی ی خوێندكاران ئه‌و جۆره قاڵه‌قاڵ���ه ی باسی لێوه ده‌كه‌ن ،هیچ ئه‌و پزیشكی مان���او ده‌الله‌تان ه هه‌ڵناگرێت ك ه ئه‌وان ی ئێمه به‌هه‌ده‌ر ده‌یڵێن" ش���ه‌ونوخونی ی ی پێویست ی پزیش���كی ده‌ڕوات ،كۆلیج ی به‌توانست ه نه‌ك پاره ،كۆلیجی ئه‌هلی ی ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانه.".. كۆلیج ی هه‌مو كۆلیجێك ك ه دهكرێتهوه ئاست نمره‌ی خوێندكاران له‌به‌رچاوده‌گرێت، ی كۆلیج���ی پزیش���كییش ك��� ه رێ���ژه نم���ره‌ی نه‌وه‌د به‌ره‌و س���ه‌ر بێت ،هه‌ر خوێندكارێكیش توانیبێتی ئه‌و نمره‌ی ه ی بێنێت شه‌ونخونیی كێشاوه ،ئه‌گه‌رچ ی مامۆستای تایبه‌تیش بێت. به‌گرتن خوێندكارێك ده‌كرێ���ت نه‌یتوانیبێت ی ئ���هو نمره‌ی��� ه بێنێ���ت ك��� ه كۆلیج ی‌وه‌ریده‌گرێت ،به‌اڵم ی حكومی پزیشكی ئه‌كرێ���ت ئه‌وان له‌ب���ری نه‌هێنانی ئه‌و نمره‌یه‌‌و‌وه‌رگرتنیان له‌و كۆلیجه،بهپاره قه‌ره‌بوی ئه‌و حاڵه‌ته‌بكه‌نه‌وه. له‌كاتێك���دا زۆرێ���ك له‌پس���ۆڕیی‌ك ه له‌كۆلیجی‌پزیشكیی حكومیدا ده‌خوێنن، ئاس���تی زانس���تییان زۆر خراپ���هو ی ی خوێندیان���دا هێنده خه‌ریك لهماوه خۆنمایشكردنی جل‌و به‌رگ‌و پۆز لێدانن ی دیك هی زانكۆدا، به‌س���ه‌ر خوێندكاران هێنده خه‌ریكی خوێندن نین. ی په‌رس���تار ب���وم له‌گه‌ڵ ئه‌و كات ه دكتۆرێكی تازه ده‌رچودا كارم ده‌كرد، ی ئهوهی كانۆال بۆ سهرهوه رۆژێك له‌بر دانێت بۆ خ���واره‌و‌هی دانا ،نه‌یده‌زانی ( stichته‌ق���هڵ) لێب���دات ،له‌كاتێكدا ی پزیش���كییه‌و ئ���ه‌م كاره ئه‌ل���ف‌و بێ ده‌بێت هه‌مو كه‌س���ێك له‌هه‌ر كۆلیج‌و ی پزیش���كییدا بێ���ت په‌یمانگایه‌ك��� بیزانێت. ی پزیش���كه‌كان بۆ رێگریكردن قسه ی ی پزیشكیی‌له‌هه‌ست له‌كردنه‌وه‌ی كۆلیج مرۆڤدۆس���تیی ب���ۆ‌واڵت‌و نیش���تیمان ی ی راس���ته‌وخۆ نی���ه ،به‌ڵكو په‌یوه‌ندی ی مادیی���هوه هه‌ی��� ه به‌ده‌س���تكه‌وت ی دكتۆره‌كان له‌ئاینده‌دا ،چونكه به‌شێك هیچ جیاوازییه‌كان له‌گه‌ڵ سه‌رمایه‌دار‌و سیاسییه‌كاندا نییه!
16 مەلەی دژە ڕەوت ..کتێبێکی نوێی پەروەردەیی
خوێندن
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
"بڕیاربه‌ده‌ستان له‌نێو ته‌لبه‌ندێكی دڕكاویی‌و جێگیردا بیرده‌كه‌نه‌و‌ه" ئا :رێنوار نەجم کتێبێکی نوێ لەبارەی کێشەو گرفتەکانی پەروەردەو خوێندن لەھەرێمی کوردستان باڵوکرایەوەو نوسەرەکەشی دەڵێت کە ویستویەتی لەکتێبەکەدا تێڕوانینی باو بۆ پەروەردە لەکوردستاندا کێشەدارو لەق بکات "مه‌ل���هی دژه‌ڕه‌وت ،پ���هروهرده له‌ڕوانگه‌یه‌ک���ی ڕه‌خنه‌گران���هوه" ن���اوی نوێتری���ن کتێب ه ک ه له‌ب���ارهی خوێندنو کێش���هو گرفته‌کانی په‌روه‌رده‌ی هه‌رێمی کوردس���تانه‌وه،باڵوکرا‌وه‌ته‌وه .کتێب��� ه له‌نوس���ینی (عه‌بدولڕه‌حم���ان ئه‌حم���ه‌د دكتۆرایه وه‌ه���اب)ه ک��� ه خوێن���دکاری لهواڵتی که‌نه‌دا‌و چه‌ند س���اڵێک ه له‌بواری په‌روه‌رده‌دا کار ده‌کات‌و ده‌نوسێت. کتێبه‌ک ه به‌سه‌ر 8به‌شدا دابه‌شکراوه‌‌و به‌شێوه‌یه‌کی گشتی باس له‌کێش ه تیۆریی‌و بونیادییه‌کانی پهروهرده ده‌کات‌و نوسەر رده له‌كوردستاندا پڕۆسه‌یه‌كی ته‌واو دیكتاتۆریی‌و ته‌سكبین‌و تاكڕه‌وانه‌یه" دەیەوێ���ت باوەڕە جێگی���رەکان لەبارەی "پڕۆسه‌ی په‌روه پەروەردەوە کێشەدارو لەق بکات. هه‌رچه‌ن���ده له‌زۆرب���هی بۆنه‌کان���دا كێشه‌كانی پهروهرده ته‌نها له‌كه‌موكورتیی تا ئێستاش چاره‌س���ه‌رنه‌کراون" ،له‌پاش یاخود ڕاب���ردو ،عه‌بدولڕه‌حمان ئه‌حمه‌د کاتێ���ک ب���اس دێت ه س���ه‌ر کێش���ه‌کانی پێداویستی ه ماددییه‌كاندا بچوككردنه‌وه‌ی ڕاپه‌رین���هوه سیاس���ه‌تی په‌روه‌رده‌ی���ی پێیوای ه ک ه ئه‌م تایبه‌تمه‌ندییانه كێش���هی پ���هروهرده ڕاس���ته‌وخۆ که‌می���ی بینای پڕۆسه‌ی په‌روه‌رده‌ی ه له‌كۆمه‌ڵێك كردار‌و جه‌ختی له‌س���ه‌ر كێش���هو پێداویستیی ه مێژویی���نو له‌هه‌مانکات���دا به‌رهه‌م���ی خوێندنو مامۆس���تاو کێش��� ه ماددیه‌کان مامه‌ڵ���هو بیركردن���هوهی میكانیك���یو ماددییه‌كانی س���هرهوه كردۆته‌وه ،كه‌چی تێڕوانینی ئێستاش���ن ،زیاتر ڕونیکرده‌و‌ه ده‌خرێنه‌ڕو ،ب���ه‌اڵم له‌م کتێبه‌دا که‌مترین ته‌كنیك���یو بیرۆكراتیكی���دا،وه‌ك بڵێ���ی تا ئێس���تاش نه‌یتوانیو‌ه چاره‌س���ه‌ریان "دامه‌زراندن���ی سیس���ته‌می په‌روه‌رده‌یی ڕوب���ه‌ر ته‌رخانک���راوه بۆ ئه‌و باس���انه ،پڕۆس���هی پهروهرده هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی بكات‌و ناشتوانێت .بیستوچوار ساڵ كه‌م زاده‌ی عه‌قڵ‌‌و بیركردنه‌وه‌ی سیاس���ییو نوس���ه‌ری کتێبه‌ک ه پێیوای��� ه ک ه بینینی به‌مامه‌ڵ��� ه مرۆیی��� ه جۆربه‌جۆره‌كان���هوه نیی ه بۆ چاره‌س���ه‌ركردنی ئه‌م كێش���انه .ئایدیۆلۆجیی سه‌پێنراون‌و هه‌ڵقواڵوی كای ه نیی���هو‌وه‌ك ب���ه‌ردی دامه‌‌و سێڕس���كێن ئایا كاتی ئهوه نه‌هاتو‌ه ئه‌و ده‌روازه‌یه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تیی ه جۆربه‌جۆره‌كانی كوردستان کێشه‌کانی پهروهرده ته‌نها له‌و بوارانه‌دا، بچوککردنه‌وه‌ی کێشه‌کانه .ئه‌و بۆ ئاوێنە نابێت له‌یاس���ا چه‌قبه‌ستوه‌كانی الده‌ین‌‌و كێش���ه‌كانی لێوه ده‌بینین ی���ان فراوانتر نه‌بون‌و نین ،به‌ڵکو له‌س���ه‌ره‌تاو‌ه هه‌وڵی فه‌رمانڕه‌وایانی س���ه‌رده‌می عوس���مانی‌و ده‌ڵێ���ت "له‌بانگه‌ش���ه‌كانی گۆڕانكاریی‌و له‌و هێاڵنه‌ی بۆمانكێش���راون بپه‌ڕینه‌وه .بكه‌ین یان بیگۆڕین؟" له‌یه‌کێ���ک لەالپه‌ڕه‌کان���ی کتێبه‌ک���ه‌دا كۆلۆنیالیزم���ی ئینگلیز‌و ڕژێمه‌كانی دوای چاكس���ازیی په‌روه‌رده‌یی���دا په‌الماردانی كێش���هی س���ه‌ره‌كیی پ���هروهرده ئ���هو به‌رده‌وام���ی كێش���ه‌كانی كه‌می���ی بینای تێڕوانین‌و تێگهیشتنو بۆچون ه فه‌لسه‌فی‌و نوسه‌ر نوسیویه‌تی "پڕۆسه‌ی پهروهردهو ئ���ه‌وان بوه بۆ گۆڕینی پێكهاتهو مامه‌ڵه‌‌و خوێندنو كه‌میی مامۆستاو پێداویستیی ه تییۆریی‌وئ���هو كرداران���ه‌ن ك��� ه ده‌بن��� ه فێركردن له‌كوردستاندا پڕۆسه‌یه‌كی ته‌واو خولیاكانی كۆمه‌ڵگ ه بهو ش���ێوه‌یه‌ی ك ه (ماددیی���ه‌كان!) بنه‌ما ب���ۆ مامه‌ڵ���هو بڕیار‌و سیاس���هت ه دیكتاتۆریی‌و ته‌س���كبین‌و تاكڕه‌وانه‌یه" ،الی ئه‌وان په‌سه‌ند بوه". په‌روه‌رده‌ییی��� ه هه‌روه‌ها ده‌ش���ڵێت "له‌ئێستاشدا ئهوه له‌وه‌اڵم���ی ئ���هو پرس���یاره‌ی ئای���ا ئه‌و ده‌رهاویشته‌ی ئه‌و بۆچونه‌ی ه ك ه پهروهرده په‌روه‌رده‌ییه‌كان". هه‌روه‌ه���ا ئاماژه ب���ه‌وه‌ش ده‌کات ك ه س���یفه‌ت ه نێگه‌تیڤان���هی دراونه‌ت��� ه پاڵ ده‌س���ه‌اڵتداریی بازرگان‌و كه‌سانی خاوه‌ن له‌كای ه سیاسیی‌و ئابورییو كۆمه‌اڵیه‌تیی ه جۆراوج���ۆره‌كان داده‌بڕێ���ت .بینین���ی چه‌ندین ساڵ ه باس له‌و کێشان ه ده‌کرێت‌و پڕۆس���هی پهروهرده ،به‌رهه‌می ئێستان پڕۆژه‌ی ئایدیۆلۆجین ك ه له‌س���ه‌ر هه‌مان
ڕێ���ڕه‌و ده‌ڕۆن‌‌و ،كۆمه‌ڵ ه مه‌به‌س���تێكی ناپه‌روه‌رده‌ی���یو ته‌ن���ك‌و درۆزنان��� ه بۆ پڕۆس���هی په‌روه‌رده‌یی ده‌خه‌ن هڕ‌وودواتر به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌دا ده‌یانسه‌پێنن". له‌به‌شی هه‌ش���تهمو کۆتایی کتێبه‌که‌دا باس له‌پرۆس���هی چاکسازیی له‌سیست هم‌و سیاس���ه‌تی په‌روه‌رده‌یی کراوه‌و ،نوسه‌ر ت "باس‌و خواسی له‌کتێبه‌که‌دا ده‌نوس���ێ گۆڕین ،هاوردن یان چاککردنی سیسته‌م له‌کوردس���تاندا به‌گش���تی یانی گۆڕین‌و چاکس���ازییکردن له‌میکانیزم���ی کاردا نه‌ک گۆڕانکاریی له‌سیاس���ه‌تی گشتیدا". هه‌روه‌ه���ا جی���اوازی ده‌کات له‌نێ���وان سیسته‌می پهروهردهو سیاسه‌تی گشتیی پ���ه‌روه‌رده‌دا‌و پێیوای ه گرنگ سیاس���ه‌تی په‌روه‌رده‌ی ه به‌اڵم له‌کوردستاندا هه‌میش ه باس له‌سیسته‌م ده‌کرێت. لهبارهی کۆنگره‌ی په‌روه‌رده‌یی س���اڵی 2007ک ه بانگه‌ش���هی گۆڕینی سیسته‌می په‌روه‌رده‌ی���ی تێدا ک���را ،عه‌بدولڕه‌حمان ئه‌حمه‌د ئاماژه ب���هوه ده‌کات ههرچهنده له‌هه‌مو‌ورده‌کارییه‌کان���ی ئ���هو کۆنگره‌ی ه ئاگادار نییه ،به‌اڵم "ده‌رهاویش���ته‌ی ئه‌و كۆنگره‌ی ه له‌گۆڕینی ن���اوی قۆناخه‌كانی خوێندنو له‌گۆڕین���ی كتێبه‌كان‌و هه‌ندێ مامه‌ڵه‌ی په‌روه‌رده‌یی ڕوكه‌ش���دا دیاره. مش���تێكیش نمون���هی خه‌روارێكه .دیاره ئه‌و كۆنگره‌ی ه هه‌ر به‌ش���ی ئهوهنده بڕی كردوه". ئ���هو پێیوای ه ک��� ه "بڕیاربه‌ده‌س���تان له‌نێ���و ته‌لبه‌ندێكی دڕكاوی���یو جێگیردا بیرده‌كه‌ن���هوهو ناتوانن به‌ئاس���انی لێی ده‌ربچن .چۆنیه‌‌تی بیركردنه‌وه‌ی ئه‌وانیش ئ���هو پاڵێوه‌ره‌ی ه ك ه ڕێگ��� ه به‌م یان بهو بیروبۆچون‌‌و پڕۆژه‌و كار دهدات بێت ه نێو ئه‌جێندای سیاس���ه‌تی په‌روه‌رده‌یییه‌وه. هه‌ڵب���هت ته‌نها ئ���هو بی���رو پڕۆژانه‌ش تێده‌په‌ڕن كه زیانی بۆ باری هه‌نوكه‌یی‌‌و هه‌ژمونی سیسته‌می سیاسیی‌و كارگێڕیی‌و ئابوریی كوردستان نییه".
كێشه‌ی سه‌ره‌كیی پهروهرده ئه‌و تێڕوانین‌و تێگهیشتنو بۆچون ه فه‌لسه‌فی‌و تیۆریی‌و ئه‌و كردارانه‌ن ك ه ده‌بن ه بنه‌ما بۆ مامه‌ڵه‌‌و بڕیار‌و سیاسه‌ت ه په‌روه‌رده‌ییه‌كان ریکالم
كۆمه‌اڵیه‌تی komalayatyawene@gmail.com
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
17
21خوله‌ك ،له‌ناو ته‌كسیه‌ك ه ی به‌ناز-دا ئا :هاوكار حسێن "هه‌ستێكی زۆر سه‌یرم بۆ دروست بو كاتێك بۆ یه‌كه‌مجار پاره‌م له‌نه‌فه‌رێك وه‌رگرت له‌به‌رامبه‌ر ی به‌ئۆتۆمبیله‌كه‌م گه‌یاندومه‌ت ه ئهوه ی ی سه‌ره‌تا شوێنێك" ،ئه‌م ه ئه‌زمون ی ی ته‌كسیی ه له‌سلێمان ژن ه شۆفێرێك ك ه به‌بڕوابه‌خۆبونه‌و‌ه ده‌ڵێت" ،ئه‌گه‌ر ی هه‌مو نه‌فه‌رێك سه‌رخه‌م ،رزق پیاوه‌كان ده‌بڕم". به‌ن���از محه‌م���ه‌د ئه‌می���ن ،وه‌ك ژن ه ی ئاوێنه‌و‌ه ی ته‌كسی،له‌رێگ ه شۆفێرێك ی باس ی خۆ ی رۆژان��� ه ی ژیان چیرۆك��� ی ده‌كات ،ه���ه‌ر له‌و ده‌ستخۆش���ییان ه ی ی ده‌كرێ���ت ت���ا ئ���هو توانجان ه لێ��� تێیده‌گیرێت. به‌ن���از ،ته‌مه‌ن 38س���اڵ ،پێش���تر ی ی بانك بوه‌و ت���ا قۆناغ فه‌رمانب���ه‌ر ی خوێندوه ،به‌اڵم وه‌ك ی ئاماده‌ی��� 12 ی تایبهتیو ی ده‌ڵێت ،له‌به‌ر هۆكار خۆ بابه‌تی���ی ،نه‌یتوانیو‌ه درێژ‌ه به‌خوێندن ی لهوه ب���دات ،به‌اڵم ب���ه‌رده‌وام بی���ر كردوهتهوه رێگه‌ی���ه‌ك هه‌ڵبژێرێت ك ه ی بۆ بكاته‌وه، ی ئه‌و بۆش���ایی ه قه‌ره‌بو ی وه‌ك ژنێك، ی ته‌كس "بون به‌ش���ۆفێر ده‌شێت ئه‌و رێگه‌ی ه بێت". ئ���ه‌م خانم��� ه ب���ااڵ مامناوه‌ندییه، ی ی ته‌كس���ی ،كاته‌كان ب���ه‌ده‌ر ل���ه‌كار ی ناوماڵ‌و وه‌رزش ی به‌كاروب���ار دیك��� ه ی به‌سه‌رده‌بات .پاش دو رۆژ له‌وه‌رگرتن ی شۆفێریی ،بۆیه‌كه‌مجار ی گشتی مۆڵه‌ت وه‌ك ژنێك به‌خۆی‌‌و ته‌كس���یه‌كه‌یه‌و‌ه ده‌چێته‌سه‌ر شه‌قامه‌كان ،به‌اڵم به‌ته‌نیا ی ی له‌گ���هڵ خۆ نی���ه ،هاوسه‌ره‌كه‌ش��� ده‌بات" ،چونك ه شاره‌زا نه‌بوم‌و ویستم سه‌ره‌تا چاوم بكرێته‌وه". ی یه‌كه‌می���ن نه‌فه‌ر ك ه به‌ناز س���وار ی ده‌كات ،ئافره‌تێك ده‌بێت" ،هه‌ستێك ی زۆر س���ه‌یرم بۆ دروست بو ك ه پاره دامێ ،چونك ه م���ن به‌هه‌مو ژیانم هه‌ر نه‌ف���ه‌ر ب���وم‌و هه‌ر م���ن پ���اره‌م داوه ی ته‌كسی". به‌شۆفێر ی 17س���اڵ ب���وه ك ه ئ���هو ته‌مه‌ن��� ی ی كردوه ،ئێستاش خاوه‌ن هاوسه‌رگیری ی ێ منداڵه‌‌و یه‌كێكیان هاوسه‌رگیری س��� ی نی ه ی ئهوه ك���ردوه ،بۆی ه زۆر خه‌م��� ی ژه‌مه‌كاندا له‌ماڵه‌و‌ه نه‌بێت، ك ه له‌كات ی چونك ه منداڵه‌كانی‌‌و هاوسه‌ره‌كه‌ش��� ی ده‌ده‌ن. زۆر یارمه‌ت ی ژن���ان ك��� ه بیر ره‌نگ��� ه زۆرین��� ه ی به‌ن���از ی له‌وش���ێوه‌ی ه له‌پیش���ه‌یه‌ك
ئه‌گه‌ر پیاوێک ئافره‌تی له‌گه‌ڵ بێت ،ده‌بێت پیاوه‌ک ه بچێت ه کوشنی دواوه‌و ژنه‌ک ه بێت ه پێشهوه
بكه‌نه‌وه ،دو ش���ت بێت به‌مێشكیاندا: یه‌ك���ه‌م ،چ���ۆن له‌ماڵ���هوه رێگ���هی پێده‌درێت؟ خه‌ڵكی چۆن لێیده‌ڕوانن؟ ی الیه: ی هه‌ردوكیان به‌اڵم به‌ن���از وه‌اڵم "من هاوس���ه‌ره‌كه‌م یارمه‌تیده‌رم بوه‌و ی پێم ه"و ی زۆر ی پێداوم‌و متمان ه رێگ ه ی خه‌ڵكی ،چونك ه ێ ناده‌م ه قس��� ه "گو من ده‌مه‌وێت كاربكه‌م". ی به‌ناز جیاده‌كاته‌و‌ه له‌شۆفێر‌ه ئهوه پیاوه‌كان ئهوهی ه ك ه ئه‌و هه‌مو نه‌فه‌رێك ی پیاوان ئه‌گه‌ر س���ه‌رناخات ،به‌تایبه‌ت ئافره‌تی���ان له‌گه‌ڵ نه‌بێت ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر
ی له‌گه‌ڵ بێت ،ده‌توانێت پیاوێك ئافره‌ت ی به‌ن���از بێت، ی ته‌كس���یه‌ك ه س���وار ی دواو‌ه به‌مه‌رجێك" :ده‌بێت له‌كوش���ن دابنیشیت‌و ژنه‌كه‌ت بێته‌پێشه‌وه" ،وه‌ك ی ی به‌ن���از بیه‌وێت نه‌ریت ه باوه‌ك ه ئهوه ناو ته‌كس���ی پیاوان تێكبشكێنێت ك ه هه‌میش ه ژنان ده‌چن ه دواوه‌و پیاوانیش بۆ پێشهوه. چه‌ندین جار وارێككه‌وتو‌ه ك ه كوڕان ی یان پیاوان ده‌س���تیان له‌ته‌كسیه‌ك ه ی به‌ناز راگرتوه ،ب���ه‌اڵم ناوبراو به‌داوا ی ی ب���واردو‌ه لهوه لێبوردنێ���ك خ���ۆ
ی ی ئه‌وه‌ش��� س���ه‌ریانبخات ،ه���ۆكار ی ی ئه‌منیی‌‌و نه‌ریت گێڕایه‌وه ب���ۆ "الیه‌ن ی كۆمه‌ڵگه". باو ئه‌و ژنه ش���ۆفێره ،رۆژان ه 10بۆ 12 ی كاتژمێ���ر ئیش ده‌كات ،هه‌ر خۆش��� ی ی فیته‌ر ئه‌گه‌ر ئۆتۆمبیله‌ك ه ده‌چێت ه ال ی ی هه‌بێ���ت ،زۆرین��� ه كێش���ه‌یه‌ك ی قوتابیو ئه‌وانه‌ن ك ه نه‌فه‌ره‌كانیش��� ی بۆ ده‌كه‌ن ،وه‌ك ی ته‌له‌فۆن به‌تایبه‌ت��� ی ده‌ڵێت ژنان كاتێ���ك له‌گه‌ڵم خۆش��� س���ه‌رده‌كه‌ون هه‌س���ت به‌ئاسوده‌یی‌و متمانه‌یه‌كی زۆر ده‌ك هنو ده‌ستخۆشییم
له‌ئاستێكی زۆر نزمدایه. ی توێژینه‌وه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان، به‌گوێر‌ه ی ی له‌س���ااڵن ی ته‌كس��� ژن ه ش���ۆفێران ی سهدهی رابردودا له‌جیهاندا شه‌سته‌كان ی زۆر زیاتر بوه له‌ئێس���تاو له‌دو ده‌ی ه ی ی دراماتیكی راب���ردودا به‌ش���ێوه‌یه‌ك ی ی هه‌ڵكش���ان ی چوه ،به‌هۆ به‌ره‌و كزی ی توندوتیژییه‌كان. ی تاوان‌و رێژ‌ه كێرڤ ی له‌ئێستادا له‌ئه‌مه‌ریكا ،ته‌نها رێژ‌ه ی ئافره‌تن ،وات ه ی ته‌كس ی شۆفێران %2 ی ته‌كسی، ی 225هه‌زار ش���ۆفێر له‌كۆ ته‌نه���ا 4ه���ه‌زارو 500ی���ان ئافره‌تن. ی ئ���هو ش���ۆفێره ئافره‌تانه‌ش زۆرین ه به‌ناز محه‌مه‌د ی ی پش���تیوانی س���ه‌ندیكاو كۆمپانی���ا ی تایب���هت به‌خۆی���ان هه‌ی���ه ،بۆئهوه ی ی هه‌ر كێشه‌یه‌ك په‌نا ی توشبون لێده‌ك���ه‌ن ،ب���ه‌اڵم نایش���ارێتهوه ك ه له‌كات ی تێده‌گیرێت به‌تایبه‌ت بۆ به‌رن. هه‌ندێكجار توانج ی به‌اڵم ،لێره به‌ناز هه‌س���ت به‌ته‌نیای له‌الیه‌ن پیاو‌ه خاوه‌ن ته‌كس���ییه‌كانه‌و‌ه ی گرفتێك ك ه "هه‌ندێكیان ئیره‌ییم پێده‌ب هنو پێم ده‌كات‌و ده‌ڵێت ،ئه‌گه‌ر توش ی دادو یاس���ام پێده‌كه‌نن ،هه‌ندێكیش���یان پێمده‌ڵێن :بب���م" ،ته‌نی���ا رێگ��� ه ئیش ده‌كه‌ی���ت؟ منیش پێیانده‌ڵێم :نا له‌به‌رده‌مه ،ته‌نانه‌ت هیچ جۆره بیمه‌یه‌ك نی ه ب���ۆ به‌رده‌وامبون���م له‌كاره‌كه‌م". ی پێده‌كه‌م (به‌پێكه‌نینه‌وه)". پیاس ه ی بۆ ژنان ،خۆزگ���ه‌ش ده‌خوازێ���ت رۆژێك بێت، ی ته‌كس ی شۆفێری پیش��� ه ی تایبه‌ت به‌م پیشه‌ی ه هه‌بێت‌و ی ناوچه‌كه‌ش كۆمپانیا ی دیك ه له‌هه‌ندێ���ك واڵتان ی ی تایبه‌ته‌و‌ه ته‌كس��� خه‌ریك ه ده‌بێت��� ه نه‌ریتێكی باو ،وه‌ك ژنان به‌جلوبه‌رگ ی جیاكردنه‌وه‌و ئێران ،ئیمارات ،هیندس���تان‌و لوبنان ،بگێ���ڕن ،وه‌ك هێمایه‌ك به‌اڵم هێش���تا له‌هه‌رێمی كوردس���تان ناسینه‌و‌ه له‌الیه‌ن نه‌فه‌ره‌كانه‌وه.
له‌دو حكومه‌ته‌ك ه ی هه‌ولێرو به‌غدا ته‌نیا دو ژن ه وه‌زیر هه‌ن ی ی بو ئه‌و پۆس���تان ه ی ئهوه ش���ه‌ڕ ئا :شاهۆ ئه‌حمه‌د پی���او خۆیان تێدا ده‌بینن���هوه ئهوه ی وه‌ربگرن ،له‌كاتێكدا ژن هه‌ن زۆرجار ی حكومه‌ت له‌هه‌ردو كابینه نوێیه‌كه له‌پیاوان سه‌ركه‌وتوترن". هه‌رێمی كوردستان‌و عێراق ته‌نیا ی ی هه‌شته‌م ی كابین ه پێش راگه‌یاندن دو ژن وه‌كو وه‌زیر دیاریكراون، ی ی ههرێم ،ژماره‌یه‌ك له‌ژنان حكومه‌ت ی ئه‌وانیش نه‌ورۆز مه‌ولود وه‌زیر ی چاالك له‌گشت بواره‌كاندا ،سه‌ردان ی هه‌رێم‌و به‌یان ی حكومه‌ت شاره‌وان س���هركرده سیاس���ییه‌كانیان ك���رد نوری ،وه‌زیری كاروباری ژنانه ی ی له‌م كابین ه نوێیه‌دا پش���ك بۆئهوه ی له‌به‌غدا ،به‌وه‌ش به‌شێكی زۆر ی بدرێت ه ژنان، ی به‌رپرس���یارێت زیاتر پۆست ه حكومیه‌كان به‌ر پیاوان ی هه‌وڵ���ه‌كان بێئاكام به‌اڵم تێك���ڕا كه‌وت ،رۆژنامه‌نوسێكیش ده‌ڵێت، بون. ی "ئهوهی ئێستا له‌عێراق‌و ههرێم ی به‌وه‌ش لهوبارهیهوه ئێڤار ئاماژه ی كوردستان روده‌دات رهنگدانهوه ی ی داكۆكی كرد ك ه ئه‌وان وه‌كو لیژن ه ئه‌و عه‌قڵیه‌ت ه خێڵه‌كییه‌یه ك ه ی ی پێكهێنان ی ئافره‌ت" ،له‌كات له‌ماف حزبه‌كان وه‌كو پاشخان هه‌یانه". ی ی هه‌ش���ت بوی���ن به‌گروپێك كابین ه ی فش���ار ،به‌اڵم گوێیان بۆ ڕانه‌گرتین‌و ی له‌ماف ی داكۆك ی لیژن ه س���ه‌رۆك ی الیه‌ن��� ه ئافره‌ت له‌په‌رله‌مانی كوردستان ،ئێڤار یاداش���تێكمان ئاراس���ت ه ی سیاسییه‌كانیش كردو زۆرمان هه‌وڵدا، ی به‌ش���داری ی كه‌می ئیبراهیم لهباره ی تر ئافره‌ت ئاف���ره‌ت له‌كابینه‌كان���ی حكوم���هت بهداخهوه وه‌كو كابینه‌كان ی پێ نه‌كرا، ی راگه‌یان���د" ،به‌داخ���هوه وه‌كو پێویست به‌شداری به‌ئاوێن��� ه ی له‌به‌غ���داش ههم���ان عه‌قڵیه‌ته‌‌و هیچ ی ب���ه‌ژن نادرێت ،به‌ش���ێك گرنگی��� ی نیه". ی به‌كلت���ورو كۆمه‌ڵگه‌و‌ه جیاوازی په‌یوه‌ندی��� ئێڤ���ار ،ك��� ه یه‌كێك��� ه ل���هو ژن ه ی ی په‌یوه‌ندی هه‌یه ،به‌ش���ێكی ت���ر ی بوه ی خۆ ی به‌ده‌نگ ی سیاس���یهوه هه‌ی��� ه په‌رله‌مانتاران ه به‌ده‌س���ه‌اڵت ی ی بزوتنه‌و‌ه له‌هه‌رێمی كوردس���تان ،به‌داخیشه‌و‌ه په‌رله‌مانتار له‌سه‌ر لیست ی به‌ش���ێكی ئ���ه‌م تاكو ئێس���تا له‌هه‌رێم ده‌رفه‌ت به‌ژن گ���ۆڕان ،ئۆباڵ��� ن���ه‌دراوه ،ب���ۆ نمون���ه ئێم��� ه یه‌ك به‌ش���دارییه الواز‌هی ژنان دهخاتهوه ی خ���ودی ژن���ان‌و ده‌ڵێت، وه‌زاره‌تی ژنانمان وه‌رگرت ،هیچ كام ئه‌س���تۆ ی ی په‌یوه‌ندی��� ی كه‌میش��� له‌الیه‌ن ه سیاس���یه‌كان ئاماده نه‌بون "به‌ش���ێك ی به‌ژنانه‌و‌ه هه‌ی ه ك ه وه‌كو پێویس���ت ئ���هو وه‌زاره‌ت��� ه وه‌ربگ���رن ،هه‌مو
به‌یان نوری
نه‌ورۆز مه‌ولود
به‌شێك ی كه‌میش ی په‌یوه‌ندی ی به‌ژنانه‌و‌ه هه‌ی ه ك ه وه‌كو پێویست یه‌كگرتو نه‌بوین
له‌پۆست ه حكومیه‌كاندا له %30ی نی ه وه‌كو ئهوه ی له‌په‌رله‌مان هه‌ی ه
یه‌كگرتو نه‌بوین ،بۆ نمون ه له‌په‌رله‌مان پێنه‌كرێت ده‌نگ به‌كابینه‌ك ه ناده‌ین، هه‌مو ژن���ه‌كان ك��� ه 34په‌رله‌مانتار به‌اڵم بهداخهوه له‌كاتێكدا ته‌نیا یه‌ك ی ژنان بوین ،بڕیارمان���دا ئه‌گه‌ر بێت‌و ژنان ژن ب���ۆ وه‌زیر دیاریكرا ،زورب ه ی به‌ش���دارییان په‌شیمانبونه‌وه‌‌و ده‌نگیان به‌كابینه‌ك ه ی حكومی��� له‌پۆس���ت
دا". هاوكات نه‌ورۆز مه‌ول���ود ،وه‌زیر ی ی ی ههرێم��� ی حكومه‌ت��� ش���اره‌وان ی كوردس���تان ك ه تاك ه ژن��� ه وه‌زیر ی هه‌رێمه، ی حكومه‌ت��� ناو كابین��� ه ی ی به‌شداری لهبارهی الوازیی ئاس���ت ی ئافره‌ت له‌پۆست ه بااڵكاندا ،به‌ئاوێن ه راگه‌یاند" ،له‌هه‌مو ش���وێنێك ئافره‌ت ی هه‌ب���وه ،م���ه‌رج نی ه رۆڵی باش��� له‌پۆس���تێكی دیاریكراوبێت ،ئافره‌ت ی ی گشتییه ،ئافره‌تێك هه‌ی ه به‌ڕێوه‌به‌ر ی زۆر زۆر په‌رله‌مانت���ارن ،ئافره‌تێك له‌رێكخراوه‌كان���ن ،ب���ه‌اڵم زۆرم حه‌ز ده‌ك���رد ئافره‌ت���ی زیات���ر هه‌بونای ه ی پیاوان له‌ناو كابینه‌كان، شانبه‌شان هه‌روه‌ها له‌به‌غداش به‌هه‌مانشێوه". ی ب���ه‌وه‌ش كرد ك ه ناوبراو ئاماژه ی ئافره‌ت له‌ناو ئ���هو وه‌كو وه‌زیرێك��� ی ی وه‌زی���ران به‌پێی توانا ئه‌نجومه‌ن ی ی ئ���هو ئه‌رك ه ی توانیویه‌ت��� خ���ۆ ی لێنه‌كات‌و له‌س���ه‌ر ش���انیه‌تی درێغ وتی"له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا ئێم ه هێش���تا ی زۆرمان له‌به‌رده‌س���ت ماوه بۆ كات ی به‌رنامه‌كانم���ان بگه‌یه‌نین ه ئ���هوه ئه‌نجام وه‌كو وهزیره پیاوه‌كان". له‌الی���ه‌ن خۆش���یهوه رۆژنامه‌نوس ی نیاز عه‌ب���دواڵ ره‌خن هی توند له‌ئه‌دا وهزیره پی���اوه‌كان ده‌گرێت له‌هه‌رێم‌و ی ی راگه‌یاند" ،ئهوه بهغداو به‌ئاوێن ه ی ی عێراق‌و ههرێم ی حكومه‌ت��� له‌واقع ی كوردس���تان روده‌دات ،رهنگدانهوه
ئ���هو عه‌قڵیه‌ت���ه سیاس���ییه‌ی ه ك ه ی ی سیاس ی له‌ناوه‌ند چه‌ندین ساڵ ه ژن ی فه‌رامۆش���كردوه ،ه���ه‌ر بۆی ه ئهوه ی ئێستا له‌عێراقدا روده‌دات رهنگدانهوه ئه‌و عه‌قڵیه‌ته‌ی��� ه ك ه حزبه‌كان وه‌كو ی هێشتا ژن پاش���خان هه‌یانه ،بهوه ی ی سیاس ی گرنگ له‌پێگ ه وه‌كو شتێك ی نابینن له‌كاتێكدا چه‌ندین كه‌سایه‌ت ی گرنگ ژن ه���ه‌ن ك ه ده‌كرێ���ت رۆڵ ی ببینن ،ئه‌وه‌تا حكومه‌ت ه پیاوانه‌ك ه ی ههرێم���ی كوردس���تان‌و حكومه‌ت��� ی جگ ه له‌گه‌نده‌ڵی‌‌و خوێنڕشتن‌و عێراق ی ی ناله‌ب���ار به‌تایبه‌ت ی ئه‌منی بارێك��� ی له‌خ���واروی عێ���راق‌و دروس���تبون ی نێ���وان هه‌رێم‌و به‌غدا ،هیچ ناكۆكی ی به‌رهه‌م نه‌هێناوه ،ئه‌گه‌ر ی تر شتێك ی پیاوان بێت ئه‌وا ئهوه س���ه‌ركه‌وتن ی دیاره". ئه‌نجامه‌ك ه ی ب���ه‌وه‌ش ك���رد نی���از ئام���اژه ی هه‌ی ه له‌نێوان په‌رله‌مان‌و كه"جیاوازی ی جێبه‌جێك���ردن ،ئه‌ویش ده‌س���ه‌اڵت ئهوهی ه ئێم ه له‌پۆس���ت ه حكومیه‌كاندا ی له‌په‌رله‌مان ی نی ه وه‌كو ئهوه له %30 هه‌ی���ه ،دی���اره ل���ه‌وه‌ش ده‌رچ���وه ی رێكخراوه‌كان���ی تایب���هت به‌ژنان��� ی بێن��� ه ده‌نگ ،چونك ه حزب���ه‌كان لێ تاكو س���ه‌ركرده‌كانیان بهو شێوه‌ی ه بڕیار بده‌ن ،هه‌ر بهو شێوه‌ی ه ده‌بێت، ی سیاسه‌ت ده‌رفه‌ت پێدان ه لهبهرئهوه ئه‌گ���ه‌ر ئه‌ویش نه‌درێت ئ���ه‌وا هه‌مو شێك داده‌خرێت".
18
تایبه‌ت
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
د.پشتیوان سادق وه‌زیری په‌روه‌رده‌ی هه‌رێمی كوردستان:
له‌مه‌ودوا بهڕێوهبهره گشتییه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای سیڤی‌و لێهاتوی ی داده‌نرێن
به‌شی دوه‌م‌و كۆتایی ئا :نزار گزالی له‌به‌شی دوه‌می ئه‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا له‌گه‌ڵ د.پشتیوان سادق ،وه‌زیری په‌روه‌رده‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ده‌ڵێت "له‌دیراسه‌ی ئه‌وه‌داین كه به‌رێوه‌به‌ری قوتابخانه‌كان چه‌ند ساڵ بێت ،به‌دڵنیایی بۆ ئه‌وانیش ماوه‌یه‌كی دیاریكراو داده‌نرێت". ئاوێنه :كێش����ه‌یه‌ك ك����ه زۆر باس ده‌كرێت دانانی به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانهو خوێندنگاكانه، تا ك����هی كار بهوه ده‌كرێت كه له‌س����لێمانیو گه‌رمیان ،مه‌ڵبه‌ندو كۆمیته‌كان به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان دابنێن‌و له‌هه‌ولێ����رو دهۆكیش لق‌و ناوچه‌كان؟ بۆچی كار به‌سیس����ته‌می هه‌ڵب����ژاردن ناكرێت ب����ۆ دانان����ی به‌ڕێوه‌ب����ه‌ره‌كان‌و ب����ۆ كاتێكی دیاریكراوی����ش بێت ،كه داواكارییو خواس����تی زۆربه‌ی مامۆستایانه؟ د.پش����تیوان :الدانی به‌رێوه‌به‌ر له‌الی ئێمه زۆر زۆر ئاس����انه ،له‌س����ه‌ر بچوكترین كێش����ه ئێمه ده‌توانین راسته‌وخۆ به‌رێوه‌به‌ر البده‌ین، له‌م����اوهی ده‌س����تبه‌كاربونم تا ئه‌م����ڕۆ چه‌ند به‌ڕێوه‌به‌رێكمان الداوه‌و كه‌سیش ده‌ستوه‌ردانی نه‌كردوه .له‌ماوه‌ی ( )2س����اڵ ئێمه بنه‌ما بۆ هه‌مو به‌رپرس����انی ئیداریی خۆمان له‌سنوری وه‌زاره‌تی پ����هروهرده داده‌نێین ،ئه‌و بنه‌مایانه حوكم ده‌ك����ه‌ن له‌دانانی هه‌مو به‌رپرس����ه‌كان له‌به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه تا ده‌گاته به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی. ئاوێن����ه :ئ����هی بۆ ئه‌وانه‌ی كه ئێس����تا له‌و پۆستانه‌دان؟ د.پشتیوان :بێگومان ئه‌و بنه‌مایانه ئهوانهش ده‌گرێته‌وه كه ئێستا له‌و پۆستانه‌دان ،سه‌باره‌ت به‌به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری په‌یمان����گاكان‌و به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری په‌روه‌رده‌ی قه‌زاكان ( 4تا )8ساڵمان داناوه، خۆی چوار س����اڵه به‌اڵم ده‌رفه‌تێكی ده‌ده‌ینێ جارێك����ی دیك����ه‌ش خ����ۆی هه‌ڵببژێرێت����هوه، ب����ۆ به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری قوتابخانه‌كانی����ش ئێس����تا له‌دیراس����ه‌دایه كه به‌ته‌واویی چه‌ند ساڵ بێت، به‌دڵنیایی بۆ ئه‌وانی����ش ماوه‌یه‌كی دیاریكراو داده‌نرێت. ئاوێنه :به‌اڵم له‌نێوان ئه‌وانه‌دا هه‌یه نزیكه‌ی ( 8تا )10به‌ره‌و س����هره له‌و پۆس����ته‌دایه؟ بۆ ئه‌مانه چی ده‌كه‌ن؟ د.پش����تیوان :ئهوه ته‌واو ده‌بێت‌و رێزیشی ده‌گیرێت ،ئه‌گ����ه‌ر باش‌و خ����اوه‌ن توانا بێت كاری باش����تری پێده‌ده‌ی����ن ،ئه‌گه‌ر باش����یش نه‌بێ����ت‌و توان����ای نه‌بێت ئ����ه‌وا كۆتایی به‌پله پێدانی ده‌هێنین. ئاوێن����ه :زۆرێ����ك پێیانوای����ه ك����ه گرفتی پ����ه‌روه‌رده‌و خوێن����دن ئهوهی����ه ك����ه زۆربه‌ی بهڕێوهبهره گش����تییه‌كان كه‌س����انی ناشاره‌زا‌و ناپڕۆفیش����ناڵن‌و حزبایه‌تیی رۆڵ����ی له‌دانانیان بینیوه‌‌و پهروهرده كاری به‌پره‌نس����یپی كه‌سی ش����یاو بۆ ش����وێنی ش����یاو نه‌ك����ردوه ،تۆش پێتوانییه؟ د.پش����تیوان :ئێمه رێ����ز داده‌نێین بۆ هه‌مو ئه‌وانه‌ی تا ئێس����تا به‌ش����ێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان خزمه‌تی����ان ك����ردوه ،یان رۆڵی����ان بینیوه ،با ئێمه زۆر له‌س����ه‌ر رابردو قس����ه‌نه‌كه‌ین ،به‌اڵم دڵنیاتان ده‌كه‌مه‌وه له‌مه‌ودوا ،ئه‌و پۆس����تانه ئه‌گه‌ر هاوش����ێوه‌ی پۆسته سیادیه‌كان بدرێته حزبه‌كانیش ،دیس����ان ئهوه نی����ه كه حزبه‌كه كه‌س����ێك فه‌رز بكات ،ئهوه له‌س����ه‌ر ئه‌ساسی س����یڤی‌و لێهاتویی كه‌سه‌كه ده‌بێت ،ئه‌گه‌ر بۆ حزبه‌كانیش نه‌بو ئه‌وا به‌هه‌مانش����ێوه له‌سه‌ر ئه‌ساسی كێبڕكێ‌و سیڤی باش ده‌بێت بۆ هه‌مو كه‌س����ێك وه‌ك یه‌ك ،تاكه پێوه‌ریش لێهاتویی ده‌بێت ،بڕوانامه‌‌و خزمه‌ت‌و راهێنان‌و به‌شداریی خوله‌كان‌و رێزلێنان‌و تاد ...ده‌كرێنه خاڵ‌و كێ خاڵی باش����تری هه‌بێت ئ����هو هه‌لی وه‌رگرتنی پۆستی ده‌بێت. ئاوێن����ه :كێش����ه‌یه‌كی دیك����ه مه‌س����ه‌له‌ی سه‌رپه‌رشتیاره‌كانه ،كه تا ئێستا به‌سیسته‌می ك����ۆن كار ده‌ك����هنو خاوه‌ن����ی ش����اره‌زایی ئه‌مڕۆی����یو س����ه‌رده‌مییانه نین ،كات����ی ئهوه نه‌هات����وه ده‌س����تكاریی رێس����ای كاركردن����ی سه‌رپه‌رش����تیاره‌كان بكرێت كه بۆ سه‌رده‌می په‌نجاو شه‌سته‌كانی سهدهی رابردو دانراون؟ د.پش����تیوان :من بی����رم چو له‌س����ه‌ره‌تادا ئاماژه‌ی بۆ بكه‌م ،چونك����ه یه‌كێك له‌به‌رنامه س����ه‌ره‌كیه‌كانی ئێم����ه ئهوهی����ه ،ك����ه رۆڵی سه‌رپه‌رش����تیاران كارا بكه‌ین‌و س����ه‌ربه‌خۆیی بده‌ین����ه رۆڵی����ان ،لێ����ره پێویس����تمان به‌دو پرۆژه‌ی����ه ،پرۆژه‌یه‌ك����ی خودی����یو یه‌كێك����ی بابه‌تی����ی ،خودییه‌ك����ه ئ����هوه ده‌بێت خودی سه‌رپه‌رش����تیاره‌كان خۆیان ده‌بێت پرۆژه‌یان هه‌بێت ،بابه‌تییه‌كه‌ش ئه‌وه‌یه كه ئێمه له‌روی دارایی‌و ئیدارییه‌وه زه‌مینه‌یه‌كی یاس����اییان بۆ بڕه‌خسێنین كه سه‌رپه‌رشتیاران رۆڵی خۆیان ببین����ن .بابه‌تی سه‌رپه‌رش����تیاران‌و پێداچونه به‌رۆڵیان له‌به‌رنامه‌ی كۆنگره‌ی ئێمه‌یه ،چونكه پێمانوایه سه‌رپه‌رشتیاری ئاكتیڤ رۆڵی باشی ده‌بێت‌و بۆ هه‌ڵسه‌نگاندن‌و به‌داواداچونی كاری پهروهردهو فێركردن له‌هه‌رێم. ئاوێنه :ئ����هی چ به‌رنامه‌یه‌كت����ان هه‌یه بۆ هه‌ڵس����انگاندنی خودی سه‌رپه‌رش����تیاره‌كان خۆیان ،كه ئاشكرایه ئه‌وانیش وه‌ك سه‌رجه‌م
ده‌مانه‌وێت هه‌مو ئه‌وانه‌ی دیبلۆمیان هه‌یه له‌سنوری وه‌زاره‌تی پهروهردهو مامۆستان، دیبلۆمه‌كانیان له‌روی ئیمتیازه‌وه هاوسه‌نگیی به‌كالۆریۆسی په‌روه‌ده‌یی بكرێت، یان به‌كرده‌یی ده‌چنه كۆلیژی بنیاتی ئێواران‌و ( )4ساڵ به‌ئێواران ده‌خوێنن‌و به‌كالۆریۆس وه‌رده‌گرن پۆس����ته‌كانی دیك����ه به‌ده‌ر نه‌بون له‌واس����ته‌و الیه‌نی حزبیی‌و ..تاد؟ د.پشتیوان :دیسان ئه‌و ئه‌ركه ده‌كه‌وێته‌وه ئه‌س����تۆی وه‌زاره‌ت ،وه‌زاره‌ت ده‌بێت ههم بۆ دانانی سه‌رپه‌رش����تیار‌و ههم بۆ باش����كردن‌و پێداچون����هوهو هه‌ڵس����ه‌نگاندن‌و به‌هێزكردنی توان����ای سه‌رپه‌رش����تیاران له‌روی زانس����تیی‌و ئیدارییه‌وه به‌رنامه‌و پالنی هه‌بێت ،بۆیه ئه‌مه‌ش له‌چوارچێوه‌ی به‌رنامه‌ی كاری ئێمه‌دایه. ئاوێنه :كێشه‌ی تر مه‌سه‌له‌ی خانه‌نشینییه، بۆچ����ی موچ����هی خانه‌نش����ینیی له‌ته‌مه‌نێكی دیاریكراوو س����ااڵنێكی خزمه‌ت����ی دیاریكراودا ناگه‌یه‌نن����ه ئاس����تێك ك����ه هانده‌ربێت بۆ خۆ خانه‌نشینكردنی مامۆستایان ،تا خوێنێ نوێ زیاتر بێته جه‌سته‌ی په‌روه‌رده‌وه؟ د.پشتیوان :ئێس����تا ئێمه ده‌مانه‌وێت هه‌مو ئه‌وانه‌ی دیبلۆمیان هه‌یه له‌س����نوری وه‌زاره‌تی پ����ه‌روه‌رده‌و مامۆس����تان ،دیبلۆمه‌كانی����ان له‌روی ئیمتیازه‌وه هاوس����ه‌نگیی به‌كالۆریۆسی په‌روه‌ده‌ی����ی بكرێت ،ی����ان به‌كرده‌یی ده‌چنه كۆلیژی بنیاتی ئێواران‌و ( )4س����اڵ به‌ئێواران ده‌خوێن����نو به‌كالۆریۆس وه‌رده‌گ����رن ،به‌اڵم ئهوهی الی خۆمان دو ساڵ ده‌خوێنن‌و مامه‌ڵه‌ی به‌كالۆریۆسیان بۆ ده‌كرێت ،ئێمه هه‌وڵده‌ده‌ین به‌پێی به‌رنامه‌یه‌ك بۆ ماوه‌ی چه‌ند س����اڵێك س����ه‌رجه‌م دیبلۆمه‌كان بكرێن����ه به‌كالۆریۆس، ئه‌وانه‌ی دهرهوهی ئه‌م مه‌س����ه‌له س����ه‌رقاڵین ئالیه‌تێك بدۆزینه‌وه مافی ئه‌وان‌و مافی منداڵی كوردی����ش به‌هه‌ده‌ر ن����ه‌ڕوات ،چونكه منداڵی كورد پێویس����تیان به‌گۆڕانكاریی‌و به‌مواكه‌به‌ی پێش����كه‌وتن‌و ته‌كنه‌لۆژیاو سیسته‌مێكی باشی خوێندن هه‌یه ،بۆ مه‌س����ه‌له‌ی خانه‌نشینییش ده‌ك����رێ ئه‌وی����ش بخرێت����ه به‌رنام����هی كارو پێداچونه‌وه‌یه‌ك به‌مه‌س����ه‌له‌كه‌دا بكرێت ،ئێمه له‌گه‌ل هه‌مو بیرۆكه‌یه‌كین كه هانی باشتركردنی پهروهرده بدات له‌هه‌رێمی كوردستان. ئاوێن����ه :ماوه‌یه‌ك����ه رێ����ژه‌ی كردن����هوهی په‌یمانگه‌ی كۆمپیوته‌ر زیادیكردوه ،به‌شێوه‌یه‌ك ده‌گوترێت هه‌ر كه‌سێك پارهی باشی هه‌بێت‌و بازرگانی����ی بكات ب����ا ب����ڕوات په‌یمانگایه‌كی كۆمپیوت����ه‌ر دابمه‌زرێنێ����ت ،ئایا ئ����ه‌م هه‌مو په‌یمانگایانه‌ی كۆمپیوته‌ر پێویستن؟ د.پش����تیوان :ن����ا ره‌نگه پێویس����ت نه‌بن، وه‌كو باسیش����م كرد ئێمه مۆڵه‌تدانم راگرتوه، له‌م����ه‌ودوا ده‌بێت‌و مه‌رج‌و كوالیت����ی به‌رزیان نه‌بێت‌و به‌پێی س����تاندارد‌و مه‌رج‌و یاس����اكانی ئێمه نه‌بێت ناكرێته‌وه ،ئهوهی ئێستاش هه‌یه وه‌كو پێویس����ت نه‌بێت لێپێچین����هوهی له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ین ،خۆی ئه‌مه له‌مه‌س����ه‌له‌ی كردنه‌وه‌ی زانكۆكانی����ش بون����ی هه‌یه .ب����ه‌اڵم له‌مه‌ودوا ئهوهی په‌یوه‌ندیی به‌وه‌زاره‌ته‌كه‌ی ئێمه‌وه بێت به‌ئاسانیی مۆڵه‌تیان پێ نادرێت. ئاوێنه :لێره‌و ل����ه‌وی گله‌یی لهوه ده‌كرێت، كه له‌كاتی دانانی لیژنه بۆ وه‌رگرتنی قوتابیان له‌په‌یمانگه وه‌رزش����یو هونه‌رییه حكومییه‌كان كه له‌دوای پۆل����ی ( )9خوێندكار وه‌رده‌گرن، گوایه جیاوازیی ده‌كرێت‌و واسته‌و واسته‌كاریی رۆڵی هه‌یه! بۆ ئه‌مه چ رێكارێك ده‌گرنه به‌ر؟ د.پش����تیوان :ئ����هو س����اڵ وابڕیارمان����دا به‌نموم����ه ئه‌و لیژنه‌یه‌ی ك����ه له‌په‌یمانگه‌یه‌كی هه‌ولێ����ر قوتابی وه‌رده‌گرێت س����ه‌دا ()75ی مامۆستایانی هه‌ولێر ده‌بن‌و سه‌رۆك ئه‌ندامانی به‌رێژه‌ی س����ه‌دا ( )25هی پارێزگایه‌كی دیكه ده‌بێ����ت .ئه‌گه‌ر وێ����ڕای ئه‌مه‌ش واس����ته‌یه‌ك
كرابێت ئهوه من له‌رێگه‌ی ئێوه‌وه رایده‌گه‌یه‌نم، ئه‌گه‌ر له‌مه‌سه‌له‌ی گواستنه‌وه‌ی مامۆستایان‌و مه‌س����ه‌له‌ی وه‌رگرتن����ی قوتابیان ل����هو جۆره په‌یمانگایان����ه ،ته‌نان����هت وه‌رگرتن����ی قوتابی له‌هه‌ر ش����وێنێك به‌واس����ته ،هه‌ر به‌ڵگه‌یه‌كی له‌و ش����ێوه‌یه هه‌بو من رێز له‌كه‌سه‌كه ده‌گرم‌و پاداشتیشی ده‌كه‌م ،دواتر لێپێچینه‌وه‌ی سه‌دا س����ه‌د له‌گه‌ڵ ئه‌وانه ده‌كه‌ین ك����ه به‌م جۆره كارانه هه‌ڵساون. ئاوێنه :ده‌گوترێت بڕی����اری ئه‌وه‌تان داوه، قوتاب����یو قوتابخانه‌ی چه‌ن����د الدێیه‌ك له‌یه‌ك قوتابخانهو له‌یه‌ك الدێ كۆبكه‌نه‌وه ،به‌ڕای تۆ ئه‌م����ه تا چه‌ند گونجاوه؟ پێتوانییه كێش����هی هاتوچ����ۆ به‌تایبه‌ت له‌وه‌رزی زس����تان بۆ ئه‌م خوێندكارانه دروست بكات؟ د.پش����تیوان :نا باوه‌ڕناكه‌م ،ت����ۆ ده‌بینی گوندێك ( )7خوێندكاری هه‌یه ،یه‌كێكی دیكه ()10و یان زیاتر ،ت����ۆ ناتوانیت بۆ ئه‌و ژماره بچوكانه مامۆستای الیه‌نه پسپۆریه‌كان له‌هه‌مو ئه‌و ش����وێنانه دابین بكرێ����ت .بۆیه تۆ ئه‌گه‌ر وه‌كو حكوم����هت له‌گوندێك����ی گونجاو له‌كۆی ئه‌و الدێیانه‌ی ك����ه لێكنزیكن ،قوتابخانه‌یه‌كی گونجاوو پڕ پێداویس����تیی له‌ڕوی مامۆس����تاو باڵه‌خان����هو ت����اد ..بۆیان دابین بك����هی ئهوه زۆر گرنگتره له‌وه‌ی هه‌ر كه‌س����هو له‌الدێكه‌ی خۆی بێت به‌اڵم مامۆستای پسپۆڕیان نه‌بێت. ب����ۆ مه‌س����ه‌له‌ی هاتوچۆش ئه‌گ����ه‌ر حكومه‌ت ئیمكانیه‌تی هه‌بێت وا باشه پارهی هاتوچۆیان بۆ دابین بكات. ئاوێنه :بۆچ����ی له‌كاتی مۆڵه‌تی دایكایه‌تی، مامۆس����تایان ده‌رماڵ����هو كرێ����ی هاتوچۆیان بۆ س����ه‌رف ناكرێت‌و س����اڵه مۆڵه‌ته‌كه‌ش����یان به‌خزمه‌تی وه‌زیفیی بۆ حساب ناكرێت؟ د.پشتیوان :یه‌كێك له‌گرفته سه‌ره‌كیه‌كانی وه‌زاره‌ت����ی پهروهرده كه ب����ه‌رده‌وام روبه‌روی ده‌بین����هوه ،بابه‌ت����ی مۆڵه‌ته به‌ش����ێوه‌یه‌كی گش����تی ،وه‌ك مۆڵه‌تی دایكایه‌ت����ی ،مۆڵه‌تی خوێندن ،مۆڵه‌ت����ی به‌خێوكارو تاد ..به‌رده‌وام به‌ڕێ����ژه‌ی ( )10ه����ه‌زار ك����ه‌س له‌مۆڵه‌تدایه، به‌ڕاس����تیی ده‌بێت ئه‌م����ه‌ش رێكبخرێت ،من پێموای����ه وه‌زاره‌تی پ����هروهرده مافی زیاتری به‌فه‌رمانبه‌رانی خۆی داوه ،مافه‌كه زیاتر به‌الی ئه‌وانه ن����ه‌ك ئێمه ،به‌نمونه زۆر قوتابخانه‌مان هه‌ن ئه‌و قوتابییه له‌زۆر وانه س����ه‌ره‌كییه‌كان بێب����ه‌ش ده‌بێ����ت ،ئه‌ویش به‌ه����ۆی مۆڵه‌تی مامۆس����تا ،لێره مه‌س����ه‌له‌ی ئه‌و ئیمتیازاتانه كه تۆ باس����یان لێوه ده‌كه‌یت ،ئهوه نه‌ك هه‌ر بۆ مامۆس����تایان به‌ڵكو سه‌رجه‌م فه‌رمانبه‌ران ئ����هو الیه‌ن����ه وه‌زاره‌ت����ی دارای����ی به‌رێنمایی رێكیده‌خات. ئاوێنه :گواستنه‌وه‌ی مامۆستایان له‌شوێنه دوره‌كانه‌وه بۆ ناو شاره‌كان زۆر زه‌حمه‌ت بوه، پالنتان چییه بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م گرفته؟ د.پش����تیوان :یه‌كێ����ك له‌گرفت����ه ه����هره سه‌ره‌كیه‌كان ئه‌وه‌بو كه ده‌ستوه‌ردان‌و واسته زۆر زۆر بو ،بۆیه بڕیارمانداوه به‌ش����ێوه‌یه‌كی یه‌كسان‌و به‌هه‌ق مامۆستا بگوازرێته‌وه ،له‌سه‌ر بنچین����هی س����ااڵنی خزم����هت ،به‌نمونه ()2 مامۆستا له‌ش����وێنێكن ،ناكرێت مامۆستایه‌ك ( )5س����اڵ خزمه‌ت����ی هه‌بێ����ت‌و یه‌كێك ()6 ساڵ‌و ئهوهی ( )5ساڵه‌كه بگوازرێته‌وه‌‌و ()6 ساڵه‌كه له‌ش����وێنی خۆی بمێنێته‌وه .هه‌روه‌ها ئه‌و مامۆس����تایه كه ده‌گوازرێته‌وه بۆ شوێنێك ده‌بێت ئه‌و ش����وێنه به‌كرده‌یی كه‌میی میالكی
هه‌بێت ن����ه‌ك وه‌ك میالكی زی����اد بچێته ئه‌و ش����وێنه .هه‌روه‌ها ده‌مانه‌وێ����ت له‌ماوه‌ی ()2 ساڵ میالكاتی خۆمان رێكبخه‌ین ،ئێستا ئێمه فه‌رمانبه‌رێك����ی زۆرمان هه‌ن ،به‌اڵم كێش����هی كه‌می����ی میالك����ی مامۆس����تامان له‌پۆله‌كانی (9و10و11و )12دا هه‌ی����ه ،له‌بنه‌ڕه‌تی����ی ت����ا راده‌یه‌كی زۆر كێشه‌مان نیه ،له‌ڕوی فه‌رمانبه‌ر فه‌رمانب����ه‌ری زیادم����ان هه‌ن ،ب����ه‌اڵم له‌ڕوی مامۆستای پسپۆڕ نه‌قسێكی گه‌وره‌مان هه‌یه. ئاوێن����ه :س����ه‌باره‌ت به‌مه‌س����ه‌له‌ی زیاده‌ی فه‌رمانبه‌ران وه‌ك خۆش����ت ئاماژه‌ت بۆ كرد، ك����ه ش����وێن هه‌یه له‌ژێ����ر ناوی نوس����ه‌ر (8 تا )9نوس����ه‌ری هه‌یه ،ش����وێن هه‌یه كۆمه‌ڵێك فه‌رمانبه‌ری����ان هه‌یه له‌ژێر ناوی (پاس����ه‌وان‌و به‌رده‌ست) ،به‌رنامه‌تان بۆ ئه‌مانه چیه؟ د.پش����تیوان :خۆی به‌ش����ێوه‌یه‌كی گشتیی ئه‌گ����ه‌ر دۆخ����ی دارایی ههرێم ب����اش بێته‌وه، وه‌زاره‌ت����ی دارای����ی ههرێم موكه‌ل����ه‌ف ده‌بێت كه به‌شێوه‌یه‌كی گش����تیی میالكاتی سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ت����ه‌كان بكات ،به‌نمونه ئێمه كێش����هی كه‌می����ی مامۆس����تامان هه‌ی����هو فه‌رمانبه‌رمان له‌ڕێ����ژه‌ی خۆی زی����اده ،وه‌زاره‌تی دیكه هه‌یه ره‌نگ����ه ده‌رچوانی پ����ه‌روه‌رده‌و مامۆس����تای پسپۆڕی تیادا وه‌ك فه‌رمانبه‌ر هه‌بێت ،وه‌زاره‌ت هه‌ی����ه ره‌نگه پێویس����تی به‌فه‌رمانب����ه‌ر بێت، بۆیه ده‌كرێت حكومه‌ت����ی ههرێم به‌رنامه‌یه‌كی مه‌ركه‌زیی هه‌بێت بۆ رێكخس����تنی مه‌س����ه‌له‌ی فه‌رمانب����ه‌ران ،به‌ته‌نیا وه‌زاره‌ت����ی پهروهرده ناتوانێت سه‌باره‌ت به‌زیاده‌ی فه‌رمانبه‌رانی ئه‌و رێكخستنه بكات. ئاوێن����ه :له‌مانگی یه‌ك����ی 2014هوه پارهی وانه‌بێژیی له‌سلێمانی‌‌و زۆر شوێنی دیكه خه‌رج نه‌ك����راوه ،چی ده‌كه‌ن بۆ ئ����هوهی لهوه زیاتر چاوه‌ڕوان نه‌بن؟ د.پشتیوان :ئه‌وه‌ش په‌یوه‌ندیی به‌بارودۆخی دارایی هه‌رێمه‌وه هه‌ی����ه ،ئه‌وه‌ش زۆربه‌ی ئه‌و پرس����انه‌ی كه ئاماژه‌م بۆ كردن ،به‌ته‌واوبونی ئه‌و قه‌یرانه ،كێشه‌ی زۆر چاره‌سه‌ر ده‌بێت. ئاوێنه :ڕێژه‌ی ده‌رچون����ی پۆلی دوانزه‌كان هه‌میش����ه له‌ئاس����تێكی نزمدایه ك����ه له%15 یو 205تێناپه‌ڕێ����ت ،ئای����ا ده‌توان����ن له‌رێی وه‌اڵمدانه‌وه‌ی پرسیاره‌كان به‌هه‌ڵبژاردن ،ئه‌م ئه‌نجامه به‌رزبكه‌نه‌وه؟ د.پش����تیوان :ئ����هو ڕێژه‌یه بۆچ����ی كه‌مه، چونك����ه هه‌میش����ه پۆل����ی ( )12په‌یوه‌ندیی به‌چاره‌نوس����ی خوێندكاره‌وه هه‌یه ،خوێندكار خۆی ده‌هێڵێته‌وه بۆ ئهوهی له‌خولی دوه‌م یان س����اڵێكی دیكه نمره‌ی زیاتر بهێنێت ،ئه‌مساڵ له‌خولی یه‌كه‌م ته‌نها سه‌دا ( )25خوێندكاران ده‌رچ����ون ،س����ه‌دا ( )75مانهوه ب����ۆ خولی دوه‌م ،ئیدی له‌خول����ی دوه‌م من به‌دواداچونم كرد نیوه‌ی ئ����هو قوتابییانه ه����ه‌ر نه‌چونه‌ته هۆڵی تاقیكردنه‌وه‌كان ،كه‌واته كه‌میی ڕێژه‌ی ده‌رچون په‌یوه‌ندیی به‌دۆخی خودی قوتابیه‌وه هه‌ی����ه ،ئه‌و بۆیه ناچێته هۆڵ����ی تاقیكردنه‌وه بۆ ئ����هوهی س����اڵی ئاین����ده نمره‌ی باش����تر به‌ده‌ستبێنێت .به‌اڵم ئێمه كه دێین ههرچهنده كردارێك����ی قورس����ه پرس����یاره‌كان ده‌كه‌ینه هه‌ڵب����ژاردن ،قوتابی چیتر ش����ته‌كان ئه‌زبه‌ر ناكات‌و مه‌سه‌له‌كه ده‌بێته الیه‌نی فیكریی‌و چیتر پشت به‌ئه‌زبه‌ركردن نابه‌ستێت ،الیه‌نێكی دیكه كه به‌تێڕوانینی قوتابیی����ان وایه به‌تێڕوانینی من نا ئهوهی����ه كه زۆر ج����ار قوتابی ده‌هاته الی ئێمه‌‌و ده‌یگوت من باش����م وه‌اڵمداوه‌ته‌وه به‌اڵم غه‌درم لێكراوه له‌كاتی ته‌س����حیحكردنی ده‌فت����ه‌ری ئه‌زمونه‌كان ،ئیتر ئ����هو بیانوه‌ش نامێنێ����ت‌و گومانه‌كه كه به‌تێڕوانینی من واش نیه به‌اڵم نامێنێت ،هه‌روه‌ها تێچوه داراییه‌كه‌ی كه له‌كۆنترۆڵ‌و پرسیار ته‌سحیحكردن سه‌رف ده‌كرێت ئه‌وه‌ش زۆر زۆر كه‌مده‌كرێته‌وه. ئاوێنه :ئ����هو سیس����تمی هه‌ڵبژاردنه‌ی كه ئام����اژه‌ت ب����ۆ كرد ،ك����هی ده‌كه‌وێت����ه واری جێبه‌جێكردنه‌وه؟ د.پشتیوان :بۆ ئه‌مساڵی خوێندن جێبه‌جێی ده‌كه‌ین. ئاوێن����ه :له‌هه‌مو دونیا ئاراس����ته‌ی خوێندن به‌ره‌و خوێندنی زانستیی ده‌ڕوات ،به‌اڵم ده‌بینین له‌كوردستانی خۆماندا ڕێژه‌ی خوێندنی وێژه‌یی زۆره ،بیرتان لهوه نه‌كردۆته‌وه پێداچونه‌وه‌یه‌ك به‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا بكه‌نه‌وه؟ د.پشتیوان :به‌ڵێ باش بیرمان لێكردۆته‌وه، ئ����ه‌وه‌ش یه‌كێك له‌خه‌له‌له‌كانه .یه‌كه‌م ش����ت ئه‌مه په‌یوه‌ندیی به‌زانكۆكانه‌وه هه‌یه ،ده‌بێت ئه‌و بابه‌ته له‌زانكۆكانه‌وه چاره‌س����ه‌ر بكرێت، به‌نمونه ئێس����تا ئه‌گه‌ر له‌زانكۆكان زیاتر په‌ره به‌الیه‌نه زانستییو به‌شه زانستییه‌كان بدرێت‌و ئه‌و به‌ش����ه زانس����تییانه كه خوێن����دن ته‌واو ده‌ك����ه‌ن ده‌رفه‌تی دامه‌زراندنی����ان زیاتر بێت، ئه‌وا به‌ش����ێوه‌یه‌كی ئۆتۆماتیكی����ی خه‌ڵكه‌كه له‌خوێندن����ی ئاماده‌ی����ی رو ده‌كه‌نه خوێندنی زانستیی ،به‌هه‌مانش����ێوه ئه‌گه‌ر له‌كۆلیژه‌كان پێشینه‌ی وه‌رگرتن یان ژمارهی وه‌رگرتن زیاتر بۆ به‌شه زانستییه‌كان بدرێت ئه‌وا به‌هه‌مانشێوه خه‌ڵكیی له‌ئاماده‌یی بیر له‌خوێندنی زانستیی ده‌كه‌نه‌وه ،من هه‌میش����ه گوتومه ئێمه له‌گه‌ڵ زانكۆ (ئین پوت)و (ئ����اوت پوتی) یه‌كترین، ئێمه ته‌واوك����ه‌ری یه‌كتری����ن ،ده‌بێت به‌هه‌مو الیه‌كمان به‌رنامه‌مان بۆی هه‌بێت. ئاوێن����ه :ئای����ا چاودێری����ی وردت����ان هه‌یه س����ه‌باره‌ت به‌چۆنیه‌ت����ی خه‌رجكردنی ئه‌و بڕه
پارهی %25ب����ۆ %40ی حانوتی قوتابخانه‌كان ك����ه دهگهڕێتهوه بۆ په‌روه‌رده‌كان چی لێدێت، چونكه قس����هی ئ����هوه هه‌یه كه ئ����ه‌م پارانه ده‌خورێن؟ د.پش����تیوان :سه‌باره‌ت بهو مه‌سه‌له‌یه ئێمه بڕیارماندا ئه‌و ب����ڕه پاره‌یه‌ی كه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و ت����ۆ باس����ی لێوه‌ده‌كه‌ی ( )%100بۆ مه‌ش����ق‌و راهێنان����ی مامۆس����تایان س����ه‌رف بكرێت .بۆ ئهوهی هی����چ مه‌جالێك نه‌مێنێت ئ����هو پارانه بخورێن ،هه‌روه‌ها مه‌شق‌و راهێنانیش پێویستی به‌ئیمكانیه‌ته‌و له‌هه‌مو شتێكیش گرنگتره. ئاوێن����ه :پێتانوانییه ئه‌و گۆڕانكارییانه‌ی تا ئێس����تا له‌پرۆگرامی خوێندندا كراون روكه‌ش ب����ون‌و چاكیان نه‌كردایه باش����تر بو بۆ ئهوهی خراپ نه‌بن ،بۆ نمونه پۆلی یه‌كه‌می سه‌ره‌تایی ی����ان ئهوهی ك����ه ل����ه‌ڕوی زانیاریی����هوه نوێ نه‌كراونه‌ته‌وه‌و زانیاریه‌كانیان كۆنه‌و هه‌ڵه‌شی تێدایه؟ د.پشتیوان :خۆی به‌پێش����بینی من ئێستا پرۆگرام����ی خوێندنی هه‌رێمی كوردس����تان تا راده‌یه‌كی زۆر باشه ،به‌اڵم له‌گه‌ڕ گۆڕانكاریه‌كان پێویس����تیان به‌نوێ بونه‌وه هه‌ی����ه .هه‌روه‌ها ت����ۆ ك����ه پرۆگرامێ����ك داده‌نێ����ی له‌وه‌زاره‌تی پهروهرده بۆ هه‌ر بابه‌تێك بێت ،ئاشكرایه كه وه‌زاره‌ته‌كه‌ی ئێمه گه‌وره‌ترین وه‌زاره‌ته هه‌مو خه‌ڵ����ك هه‌ر لێ����ی رازی نابێت .كه‌چی ئهوهی گرنگه تۆ مامۆس����تا باش رابهێنی‌و مامۆستاو س����ه‌لیقه‌و ئاره‌زوی هه‌بێت ب����ۆ ئهوهی له‌گه‌ڵ گۆڕان����كاری مه‌نهه‌جیش بتوانێت به‌باش����ترین شێوه بابه‌ته‌كه بگه‌یه‌نێت ،ئهوهی من تێبینی ده‌كه‌م كه مامۆس����تا هه‌یه ( )10س����اڵه ئه‌و وانه‌ی����ه ده‌ڵێته‌وه ،ئێس����تا پرۆگ����رام گۆڕاوه پێویس����تی بهوه هه‌یه كه خ����ۆی زیاتر ماندو ب����كات تا له‌گه‌ڵ پرۆگرامه نوێكه رادێت .ئیدی زۆرجار ره‌خنه‌و ته‌زاروبه‌كه لێره‌وه س����ه‌رچاوه ده‌گرێت. ئاوێنه :ئه‌گه‌ر ده‌ست بده‌یته جانتای پۆلی یه‌كه‌می سه‌ره‌تایی حه‌وت هه‌شت كیلۆ ده‌بێت، كتێبیان هه‌یه 200بۆ 300الپه‌ڕه‌یه ،ئایا ئه‌مه بۆ ئه‌و ته‌مه‌نه نادروست نییه؟
سه‌باره‌ت به‌توێژه‌ری قوتابخانه‌كان كه‌لێنێكی گه‌وره‌مان هه‌یه، نه‌قسی زۆرمان هه‌ی ه له‌توێژه‌ری ده‌رونیی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی له‌ئێستادا پێویستمان بهوه هه‌ی ه زیاتر ل ه (2تا )3هه‌زار توێژه‌ری ده‌رونزانی‌و كۆمه‌ڵزانی دابنێین د.پشتیوان :به‌ڵێ تێبینی ئه‌وه‌مان كردوهو بیریشمان له‌چاره‌سه‌ركردۆته‌وه ،له‌م باره‌یه‌وه به‌نیازین كتێبێك بكه‌ینه چوار به‌ش ،به‌نمونه ئه‌گ����ه‌ر ( )200الپ����ه‌ڕه بێ����ت ههم����ان كتێب بكه‌ین����ه چوار ( )50الپه‌ڕه‌یی‌و ره‌نگه هه‌ندێك تێچ����وی زیاتر بێ����ت ،چونك����ه له‌به‌رگه‌كه‌ی ده‌نوس����رێت به‌رگی یه‌كه‌م‌و دوه‌م‌و س����ێیه‌م‌و چواره‌م ،به‌م شێوه‌یه مه‌سه‌له‌ی كێش‌و قه‌باره كه‌مده‌كه‌ینه‌وه‌و قوتابیش زیانی به‌رناكه‌وێت. ئاوێنه :بۆچی رێكپۆش����یی له‌قوتابخانه‌كاندا ناكرێت به‌سیس����ته‌مێكی چه‌س����پاو بۆ هه‌مو قۆناغ����ه‌كان له‌ڕێگ����هی ج����ۆری جلوب����ه‌رگ‌و به‌كارهێنانی ره‌نگه‌وه هاوشێوه‌بن ،تا رێگه‌ش بگیرێ����ت له‌مه‌س����ه‌له‌ی رێككه‌وتن����ی چه‌ن����د ئیداره‌ی����ه‌ك له‌گه‌ڵ كۆمپانیایه‌ك����ی دیاریكراو رێكبكه‌ون‌و داوا بكه‌ن خوێندكاره‌كانیان ته‌نها له‌وێ جل بكڕن؟ د.پش����تیوان :ئێمه مه‌من����ون ده‌بین ئه‌گه‌ر یه‌كێك هه‌ستیكرد رێككه‌وتنێك هه‌یه له‌نێوان ئیداره‌ی هه‌ر قوتابخانه‌ی����ه‌ك‌و كۆمپانیایه‌كی دیاریكراو ،با ئاگادارمان بكاته‌وه .مه‌س����ه‌له‌ی رێككه‌وت����ن به‌هه‌م����و ش����ێوه‌یه‌ك قه‌ده‌غه‌یه.
سه‌باره‌ت به‌یه‌ك پۆشییش پێموایه تا راده‌یه‌ك ئه‌م����ه هه‌ی����ه ،ده‌كرێت دیراس����هی زیاتری بۆ بكه‌ین. ئاوێن����ه :بڕیارێ����ك دراوه ك����ه قوتاب����یو خوێندكاری 3س����اڵه‌و 4ساڵه مافی خوێندنی دراوه‌تێ له‌قۆناغ����ی بنه‌ڕه‌تیی ،هه‌یه ته‌مه‌نی زۆر هه‌ڵكشاوه‌و تازه له‌پۆلی حه‌وته ،ئایا ئه‌مه گرفت دروستناكات بۆ قوتابخانه‌كان؟ د.پش����تیوان :ی����ه‌ك له‌كێش����ه‌كان ئه‌وه‌یه خوێندن����ی ههرێم����ی كوردس����تان ته‌نها ()2 بازنه‌ی����ه ،له (1ب����ۆ)9و ( 10ب����ۆ )12ره‌نگه له‌روی ته‌مه‌نه‌وه ئه‌مه پێویستی به‌پێداچونه‌وه هه‌بێت ،به‌ش����ێوه‌یه‌ك پۆلی (1تا )6به‌یه‌كه‌وه بێت به‌ته‌نها‌و ( 7بۆ )9ش به‌یه‌كه‌وه‌بن ره‌نگه ئه‌مه گونجاوتر بێت. ئاوێن����ه :به‌ش����ێك له‌مامۆس����تایان ده‌ڵێن به‌هۆی نه‌بونی س����زاوه ،ڕێ����ژه‌ی بێ ئه‌ده‌بیی له‌الیه‌ن خوێندكارانه‌وه به‌رامبه‌ر به‌مامۆستایان زیادیكردوه ،وه‌ك ده‌وترێت جاران مامۆس����تا له‌خوێندكاری ده‌دا ئێس����تا پێچه‌وانه بۆته‌وه، چاره‌سه‌رتان بۆ ئه‌مه چییه؟ د.پش����تیوان :خۆی چه‌قی كاری پهروهردهو فه‌لس����ه‌فه‌ی وه‌زاره‌تی پهروهرده خزمه‌تكردنی قوتابییه ،هه‌مو ئامانجێكمان ئه‌وه‌یه نه‌وه‌یه‌ك پێبگه‌یه‌نین ئ����هو تایبه‌تماندییانه‌ی هه‌بێت كه پێش����تریش باس����مكرد .به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ه����ه‌ر ئێم����ه وه‌ك����و وه‌زاره‌ت����ی پ����ه‌روه‌رده‌و مامۆستا خۆشه‌ویسته‌كانمان ده‌بێت له‌قۆناغی س����ه‌ره‌تاییه‌وه قوتاب����ی وا فێربكه‌ی����نو وای رابێنی����ن كه چ����ۆن رێزی مامۆس����تاو دایك‌و ب����اوك‌و هاوڕێكانی‌و تاد ده‌گرێ����ت .هه‌روه‌ها له‌س����ه‌ر چه‌ند بنه‌مایه‌كی دیكه‌ش����ی رابێنین وه‌ك چۆنیه‌ت����ی پاراس����تن‌و پارێزگاریكردنی كتێبه‌ك����هی ،هه‌مو ئه‌وان����ه ده‌بێت یه‌كێك بن له‌به‌رنام����ه س����ه‌ره‌كیه‌كانی وه‌زاره‌ته‌كه‌مان، به‌نمونه چه‌ند قوتابی ئه‌و بنه‌مایانه‌ی له‌مێشكدا چه‌س����پێنرابێ هێن����ده زیاتر پابه‌ن����د ده‌بێت، هه‌روه‌ه����ا بابه‌تی ئه‌نجومه‌نی دایك‌و باوك زۆر گرنگ����ه ،ده‌بێت زیاترو زیاتر په‌ره‌ی پێبدرێت، مه‌س����ه‌له‌ی كۆنترۆڵكردنی هه‌ردوال ،كه ئه‌گه‌ر هات‌و مامۆس����تایه‌ك خوانه‌خواس����ته غه‌دری له‌قوتابیی����ه‌ك كرد ،یان قوتابی����ه‌ك به‌رانبه‌ر مامۆس����تا هه‌ڵسوكه‌وتێكی نه‌ش����یاوی نواند، ده‌بێت ئێمه ب����ۆ هه‌مو ئه‌وانه چوارچێوه‌یه‌كی یاسایی بۆ بدۆزینه‌وه ،تا كاری پێبكرێت‌و كاری له‌و شێوه‌یه بنه‌بڕ بكرێن .به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌كی گشتیی ئێمه ملیۆنێك‌و ( )700هه‌زار قوتابیمان هه‌یه )120( ،بیست هه‌زار مامۆستامان هه‌یه، تۆ ئه‌گه‌ر بته‌وێت ی����ان نه‌ته‌وێت له‌یه‌ك ماڵی ( 9تا )12كه‌س����یی كێشه هه‌ر ده‌بێت ،نه‌بادا له‌ش����وێنێكی ئاوا به‌رفراوان����ی وه‌ك وه‌زاره‌تی پهروهرده ،بۆیه ئه‌گه‌ر ڕێژه‌ی كێش����ه‌كانی نێو خوێندن����گاكان وه‌ربگرین زۆر زۆر كه‌مه ،به‌اڵم ده‌بێ����ت كاری زیاتری له‌س����ه‌ر بكه‌ین ،چونكه بابه‌تێكی دو الیه‌نه كه په‌یوه‌ندیی به‌مامۆستاو قوتابییه‌وه هه‌یه ،پێویسته ڕێژه‌كه تا ئه‌وپه‌ڕی كه‌مكردنه‌وه كه‌مبكرێته‌وه. ئاوێنه :مامۆس����تایان پێیانوایه كه كێشه‌ی پێشخس����تن‌و ته‌رقیه‌و ته‌رفی����ع له‌كاتی خۆیدا له‌الی����ه‌ن په‌روه‌رده‌كان����هوه ئه‌نجامنادرێ����نو مامۆس����تا ده‌بێت خۆی دوایانبكه‌وێت ،بۆچی بهو هه‌مو فه‌رمانب����هره زۆره‌وه پهروهرده ئه‌م كاره به‌باشی‌‌و له‌كاتی خۆیدا ئه‌نجام نادات؟ د.پشتیوان :راس����ته ..خۆی به‌شێوه‌یه‌كی گشتیی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان یه‌كێك له‌كێشه‌ی هه‌ره گه‌وره‌كانی مه‌سه‌له‌ی رۆتینه، ئیدی ده‌بێ����ت به‌ئیراده‌یه‌كی به‌هێزه‌وه هه‌وڵی نه‌هێش����تنی بده‌ین ،ئێمه‌ش وه‌ك����و وه‌زاره‌تی پ����هروهرده به‌هه‌م����و هێ����زو توان����ای خۆمان س����ه‌رقاڵی كه‌مكردنه‌وه‌ی ئ����ه‌م بابه‌ته‌ین ،من له‌ماوه‌ی رابردودا یه‌ك دو گشتاندنیش����م كرد بۆ ئ����هوهی ئیش‌و كاری هاواڵتیان رانه‌گیرێت‌و له‌كات����ی ده‌وامدا كۆبون����هوه ئه‌نجام نه‌درێت‌و خه‌ڵك رانه‌گیرێت‌و ت����اد ..بۆیه ده‌بێت كاری زیاتریش����ی ب����ۆ بكه‌ی����ن له‌س����ااڵنی داهاتوو كه‌متریش����ی بكه‌ینه‌وه ،هه‌روه‌ها له‌س����ه‌ره‌تادا ئاماژه‌م ب����ۆ مه‌س����ه‌له‌ی به‌ئه‌لیكترۆنیكردنی وه‌زاره‌ت كرد ،ئه‌گه‌ر ئه‌و كاره به‌سه‌ركه‌وتویی ئه‌نج����ام بدرێ����ت بێگومان ئه‌و مه‌س����ه‌له‌یه‌ش باشتر ده‌بێت. ئاوێنه :توێژه‌ری قوتابخانه‌كان بێده‌سه‌اڵتن‌و رۆڵی����ان زۆر الوازه ،چ����ی ده‌ك����ه‌ن بۆ ئهوهی رۆڵیان ئه‌كتیڤ بكرێت‌و ده‌سه‌اڵتێكی دیارتریان پێبدرێت؟ د.پش����تیوان :ئێمه س����ه‌باره‌ت به‌توێژه‌ری قوتابخان����ه‌كان كه‌لێنێكی گه‌وره‌م����ان هه‌یه، نه‌قس����ی زۆرمان هه‌یه له‌توێ����ژه‌ری ده‌رونیی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی ،چونكه ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت به‌كرده‌یی به‌شێوه‌یه‌كی‌و پێشكه‌وتوو له‌ئاستی ئه‌و كێشهو گرفتانه‌دابی����ن ك����ه له‌قوتابخانه‌كاندا هه‌ن یان رێبگرین له‌دروستبونی كێشهو گرفت ،له‌ئێستادا پێویستمان بهوه هه‌یه زیاتر له (2تا )3هه‌زار توێژه‌ری ده‌رونزان����یو كۆمه‌ڵزانی هه‌یه .دوای ئهوه بۆ مه‌س����ه‌له‌ی كاراكردنی رۆڵیان ده‌بێت خول����ی راهێنانیان بۆ بكه‌ینه‌وه‌و به‌رده‌وام كار له‌س����ه‌ر ئهوه بكرێت كه په‌یوه‌ندییه‌ك له‌نێوان ئیداره‌ی قوتابخانهو قوتابیو مامۆستاو توێژه‌ر دروس����تبكرێت .هه‌مو ئه‌وانه ب����ۆ خوڵقاندنی ژینگه‌ی����ه‌ك كه تیای����دا خوێندنو پ����هروهرده سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ستبهێنێت.
تایبه‌ت
) )449سێشه‌مم ه 2014/10/21
ده‌وڵه‌ت ی ئیسالمیی خه‌الفه‌ت ...پاشماوه ئه‌و كاته‌ی كه ئه‌و ئه‌ندامه په‌روه‌رده‌كراوه، یان هه‌ر یه‌كێكی تر كه ئه‌یه‌وێت په‌یوه‌ندیییان پێوه ب����كاو ببێته چه‌ك����دار الی����ان ،یان هه‌ر كه‌س����ێك كه له‌س����ه‌ر داوای ده‌س����ه‌اڵتدارانی ده‌وڵه‌ته‌كه ،به‌پیر بانگه‌وازی هیجره‌ته‌كه‌یانه‌وه بۆ دارلئیس��ل�ام(ده‌وڵه‌تی ئیسالمی خه‌الفه‌ت) بچێ����ت ،داوایان لێئه‌ك����رێ هاوس����هرو ئه‌گه‌ر بكرێ خوشكه‌كانیش����یان كه شویان نه‌كردوه، یان بێوه‌ژنن ،له‌گه‌ڵ خۆیان����دا بهێنن ،ئه‌ویش بۆ چه‌ند مه‌به‌س����تێك ،یه‌ك����ه‌م؛ بۆ ئهوهی ئه‌و چه‌كداره به‌هۆی هاوسه‌ره‌كه‌یه‌وه دابڕاو بێبه‌ش نه‌بێ����ت له‌س����ێكس ،دوه‌م؛ بۆ ئ����هوهی ئه‌گه‌ر له‌شه‌ڕدا گیانی له‌ده‌ستدا ،هاوسه‌ره‌كه‌ی به‌شو بده‌ن����هوه به‌چه‌كدارێكی تر ،س����ێیه‌م؛ جیهادی نیكاح����ی له‌گه‌ڵ چه‌كداره‌كان����ی تردا پێئه‌نجام ب����ده‌ن ،به‌تایبه‌ت����ی له‌گه‌ڵ ئ����هو چه‌كدارانه‌ی ك����ه هاوس����ه‌ره‌كانیان له‌گه‌ڵ����دا نه‌هاتون ،یان نه‌چونه‌ته قۆناغی هاوس����ه‌رگیرییه‌وه ،چواره‌م؛ خوشكه‌كانیش����یان ب����ۆ ئهوهی����ه ك����ه بكرێنه هاوسه‌ری چه‌كداره‌كانی تر ،یان به‌كاریانبهێنن بۆ جیهادی نیكاح له‌گه‌ڵ چه‌كداره‌كانی تردا. یه‌كێك له‌ڕێگه س����ه‌ره‌كییه‌كان ،كه له‌الیه‌ن (داع����ش)ی دوێن����ێو ده‌وڵه‌ت����ی ئیس��ل�امیی خه‌الفه‌ت����ی ئه‌مڕۆوه گیراوه‌ته‌به‌ر ،بۆ تێركردنی غه‌ریزه‌ی س����ێكس؛ بریتییه له‌جیهادی نیكاح، ئه‌م جیهادی نیكاحه له‌الیه‌ن بانگخوازو فه‌قیهی ڕێب����ازی س����ه‌له‌فیی جیهادیی����هوه؛ فه‌توای بۆ ده‌ركراوه‌و به‌كارێكی ش����ه‌رعیی له‌قه‌ڵه‌مدراوه، پاڵه‌وان‌و جه‌نگاوه‌ری ئه‌م جیهاده؛ ئه‌و ژنانه‌ن كه به‌پشتبه‌ستن به‌فه‌توا ،قایل كراون بۆ ئهوهی ئاماده بن بۆ ئه‌نجامدانی سێكس ،به‌به‌رده‌وامیی له‌گه‌ڵ چه‌كداره‌كان ،ئه‌و قایلبون‌و ئه‌نجامدانه‌ی س����ێكس له‌گه‌ڵ چه‌ك����داره‌كان ،به‌گوێره‌ی ئه‌و فه‌توایان����هی كه بۆ ئه‌و مه‌به‌س����ته ده‌ركراوه، به‌جیهاد بۆ ژنه‌كه ئه‌ژمار ئه‌كرێ،پاداشته‌كه‌ی ئه‌میش بریتییه‌له‌به‌هه‌شت.
له‌جیهادی نیكاحه‌وه بۆ كه‌نیزه‌ككردنی كچان‌و ژنان (داع���ش)ی دوێن���ێو ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امیی خه‌الفه‌ت���ی ئه‌م���رۆ ،له‌چوارچێ���وه‌ی به‌هه‌ندوه‌رگرت���نو دركك���ردن به‌گرنگی���یو پێویستیی دامركانه‌وه‌ی غه‌ریزه‌ی سێكس؛ الی چه‌كداره‌كانیان‌و ڕه‌به‌نیی‌و نه‌ڕه‌خس���انی هه‌لی هاوسه‌رگیریی بۆ ڕێژه‌یه‌كیان ،هه‌روه‌ها له‌الیه‌كی تری���ش پڕنه‌بونه‌وه‌ی ئه‌و كه‌لێن���ه به‌جیهادی نیكاح‌و زۆربونی گوش���اره‌كان ب���ۆ دۆزینه‌وه‌ی ئه‌لته‌ناتیڤیت���ر ،له‌ده‌ره‌وه‌ی هاوس���ه‌رگیریی‌و جیهادی نیكاح؛ ناچاریكردون‌و پاڵی پێوه‌ناون مشوری دابینكردنی میكانیزمه‌یه‌كی تر بخۆن، بۆ پڕكردنه‌وه‌ی كه‌لێنی دامركانه‌وه‌و تێركردنی حه‌زو ئاره‌زوه سێكسییه‌كانی چه‌كداره‌كانیان؛ له‌ده‌ره‌وه‌ی پرۆس���هی هاوسه‌رگیریی‌و جیهادی نیكاح ،بهو چه‌ش���نه‌ی كه خۆیان‌وته‌نی له‌گه‌ڵ شه‌رعدا بگونجێت. (داع���ش)ی دوێن���ێو ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امیی خه‌الفه‌تی ئه‌مرۆ ،بۆ پڕكردنه‌وه‌ی ئه‌و كه‌لێنه؛ میكانیزم���هی به‌كه‌نیزه‌ككردنی كچان‌و ژنانیان هه‌ڵبژارد ،به‌تایبه‌تی پاش داگیركردنی ش���اری موس���ڵ‌‌و نزیكبونه‌وه‌یان له‌ش���اری ش���ه‌نگالی نیش���ته‌جێیانی ئێزیدی���ی ،بۆ ئه‌و مه‌به‌س���ته چاویان بڕیبوه كچ���ان‌و ژنانی ئێزیدییه‌كان كه ژمارهی���ان ئێجگار زۆره ،ئ���هو چاوتێبڕینه بوه یه‌كێك له‌هۆكاره س���ه‌ره‌كییه‌كانی په‌الماردانی شاری ش���ه‌نگال ،هه‌ربۆیه له‌كاتی داگیركردنی ش���ه‌نگال‌و گونده ئێزیدییه‌كان���دا ،له‌ناو هه‌مو غه‌نیمه‌و ده‌سكه‌وته‌كاندا ،گه‌ڕان به‌دوای كچان‌و ژنان���ی ئێزیدییه‌كان���داو به‌تااڵنبردنیان ،پێش ههم���و غه‌نیمه‌و ده‌س���كه‌وته‌كانی تر كه‌وته‌وه، سه‌ره‌نجام ژماره‌یه‌كی بێشوماری كچان‌و ژنانی ئێزیدییان ده‌ستگیرو تااڵنكردو جیایانكردنه‌وه، له‌س���ه‌ر بنه‌م���ای به‌موش���ریككردنیان،وه‌كو كۆیله‌مامه‌ڵی���ان له‌گ���هڵ ك���ردن‌و كردیانن���ه
كه‌نیزه‌ك‌و دابه‌شیانكردن به‌سه‌ر چه‌كداره‌كان‌و ده‌سه‌اڵتدارانی ده‌وڵه‌ته‌كه‌یان. فوقه‌هاكان���ی ئ���ه‌م ده‌وڵه‌ته‌ی ك���ه له‌گه‌ڵ خۆی���دا ،سیس���ته‌می خه‌الفه‌ت���ی ئیس�ل�امیی ڕاگه‌یاند ،له‌دوایین بڕگه‌ی‌‌وتاره‌كه‌یاندا له‌س���ه‌ر به‌كۆیله‌ك���ردن‌و به‌كه‌نیزه‌ككردنی كچان‌و ژنانی ئێزیدیی ،ئام���اژه بهوه ئه‌ك���ه‌ن كه‌‌وازهێنان‌و پشتكردنه پرۆس���هی كۆیله‌كردنی كافران له‌ناو موس���وڵماناندا ،بوه‌ته هۆی ته‌شه‌نه‌س���ه‌ندنی فاحیش���هو تیای���دا هات���وه؛ (له‌كۆتایی���دا ژماره‌یه‌ك له‌فه‌قیهه هاوچه‌رخه‌كان ،پشتكردنه كۆیله‌كردنی���ان به‌ه���ۆكاری ته‌شه‌نه‌س���ه‌ندنی فاحیش���ه زانیوه ،كه مه‌به‌س���ت لێی ناپاكیی هاوس���ه‌ریی‌و زین���او ...هت���ده ،چونك���ه ئه‌لته‌رناتیڤ���ی هاوس���ه‌رگیریی له‌ش���ه‌ریعه‌تدا ڕێپێدراو نیه ،پاش���ان ئه‌و پیاوه‌ی كه ناتوانێت هاوسه‌رگیریی له‌گه‌ڵ ژنێكی ئازاددا بكا ،خۆی له‌ناو كۆمه‌ڵێ���ك هه‌و‌هس‌و ئاره‌زودا ئه‌بینێته‌وه كه به‌ره‌و خراپه‌كردن ئاراس���ته‌ی ئه‌كا ،له‌وه‌ش زیاتر ژمارهی���ه‌ك له‌خێزانی موس���وڵمانان كه خزمه‌تكاری���ان هێناوه بۆ ماڵه‌كانیان ،ڕوبه‌ڕوی فیتن���هی دابڕان���ی مه‌حره‌می���یو به‌دوایدا زینا ئه‌بنه‌وه له‌نێوان پی���او خزمه‌تكاره‌كه‌دا ،به‌الم ئه‌گ���ه‌ر پیاوه‌كه ،خزمه‌تكاره ژنه‌كه‌ی خه‌لیله‌ی خۆی ب���و ،ئ���ه‌وا ئ���هو په‌یوه‌ندیی���ه ئه‌بێته په‌یوه‌ندییه‌كی ش���ه‌رعیی ،ئه‌مه‌ش جارێكی تر كاریگه‌ری���یو ش���وێنه‌واری‌‌وازهێنان له‌جیهادو هه‌وڵ���دان‌و ڕاكه‌ڕاك���ه ب���ۆ هه‌وه‌س���ی دنیایی ده‌رئه‌خا) ،ش���ایه‌نی باسه‌‌وش���هی (خه‌لیله)؛ بهو كچ‌و ژنان���ه ئه‌وترێت كه له‌خانه‌ی كافران‌و دوژمنانی ئیس�ل�امدا ڕیزبه‌ندیی كراون ،بونیان به(خه‌لیل���ه) له‌هه‌نگاوی یه‌كه‌م���دا؛ له‌ڕێگه‌ی تااڵنك���ردن‌و به‌كۆیله‌كردنیانه‌وه‌ی���ه ،پاش���ان به‌خش���ینیان‌وه‌كو دیاری ،یان فرۆشتنیان‌وه‌كو هه‌مو شمه‌ك‌و كااڵیه‌كی تر. ده‌رئه‌نجام پیاوانی موس���وڵمان به‌گش���تیو
پیاوانی ده‌س���ه‌اڵتدارو پاره‌داری موس���وڵمان به‌تایبه‌تی���ی ،به‌ده‌س���تگیركردن‌و تااڵنك���ردن بێت ،یان به‌خ���ه‌اڵت‌و دیاری بێت ،یان به‌كڕین بێ���ت؛ ئه‌یانبه‌ن ب���ۆ ماڵه‌كانی خۆی���ان ،تاكو له‌الیه‌ك‌وه‌كو خزمه‌ت���كار له‌ماڵه‌كانیاندا كاریان پێبك���ه‌ن ،له‌الیه‌ك���ی تریش‌وه‌كو عه‌ش���یقه‌ی پیاوه‌كان ،ببن���ه میكانیزمێك ب���ۆ تێركردن‌و دامركاندنه‌وه‌ی غه‌ریزه‌ی سێكسیی پیاوه‌كان‌و هه‌مو ج���ۆره خزمه‌تكردنێكی ت���ر ،له‌نمونه‌ی شتنی پیاوه‌كه له‌گه‌رماو شێالن‌و ...هتد. به‌گوێ���ره‌ی ئ���ه‌م لێكدانه‌وه‌ی���ه ،پی���اوی موس���وڵمان بۆی هه‌یه چه‌ن���دی بوێ ،ئه‌توانێ ژن���ی (خه‌لیله)ی هه‌بێ له‌ناو ماڵه‌كه‌ی خۆیدا، جێی ئاماژه‌یه پرۆسه‌ی به‌خه‌لیله‌كردنی كچان‌و ژنان ،له‌سه‌رده‌می س���وڵتانه عوسمانییه‌كاندا؛ بوه دیارده‌یه‌كی باو به‌خراپی ته‌شه‌نه‌ی سه‌ند. كاریگه‌ریی كه‌نیزه‌ككردنی ئێزیدییه‌كان له‌سه‌ر ده‌ركردنی بڕیاری ()2170ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایش پرۆس���هی به‌دن���اوی ده‌س���تگیركردن‌و به‌كه‌نیزه‌ككردن���ی كچ���ان‌و ژنان���ی ئێزییدیی‌و جینۆس���ایدی ئێزیدییه‌كان به‌گشتی؛ به‌یه‌كێك له‌تاوان���ه گه‌وره‌كان���ی س���ه‌ده‌ی بیس���تویه‌ك له‌قه‌ڵه‌مئ���ه‌درێ ،له‌هه‌مانكات���دا به‌یه‌كێ���ك له‌هۆكاره سه‌ره‌كییه‌كانی‌‌وروژاندن‌و كاردانه‌وه‌و هه‌ڵوێس���ت‌وه‌رگرتنی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تیی ئه‌ژمارئه‌ك���رێ ،ل���ه‌دژی ده‌وڵه‌تی ئیس�ل�امیی خه‌الفه‌ت‌و ده‌ركردنی بڕیاری ژماره()2170ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تیی ،كه تایبه‌ته به‌به‌ره‌نگاربونه‌وه‌و قه‌اڵچۆكردن‌و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ئه‌و ده‌وڵه‌ته ،له‌هه‌مانكاتدا بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌و قه‌اڵچۆكردنی (به‌ره‌ی نوس���ره)؛ كه به‌فه‌رمیی خۆی‌‌وه‌ك���و لقی ڕێكخراوی قاعیده له‌س���وریا ڕاگه‌یاندوه‌و ناساندوه. كاردان���هوهو له‌درێ���ژه‌ی دوات���ر
ئیسالم وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك ...پاشماوه
هه‌ڵوێس���ت‌وه‌رگرتنه‌كان ،له‌دژی ده‌وڵه‌ته تازه ڕاگه‌یه‌ندراوه‌ك���هی به‌غدادیی ،له‌س���ه‌ره‌تاكان ی مانگ���ی ()9-2014هوه ،چه‌ندی���ن دی���دارو كۆبون���هوهی كاریگ���ه‌ری نێوده‌وڵه‌تی���ی؛ بۆ واته رێگه‌گرت���ن له‌هێزی نادیموكرات هه‌ڵوێس���توهرگرتن ل���ه‌دژی ئ���هو ده‌وڵه‌ته‌و دوات���ر ب���ۆ دروس���تكردنی هاوپه‌یمانێتییه‌كی كه بیه‌وێت رێس���اكانی دیموكراسی بۆ نێوده‌وڵه‌تیی به‌سه‌ركردایه‌تیی ئه‌مه‌ریكا؛ له‌دژی له‌ناوبردنی دیموكراس���ی به‌كاربهێنێت، ئ���ه‌وان‌و له‌دژی (به‌ره‌ی نوس���ره) ،له‌هه‌ریه‌كه ب���هوه ده‌كرێت فه‌زایه‌ك���ی دیموكراتیی له‌ش���اره‌كانی (ج���ده)و (پاری���س)و (وێڵز) وا دروس���تبكه‌ین كه تیای���دا هێزه‌كان س���ازدرا ،شایه‌نی باسه پرۆس���هی جینۆسایدو توانای گوێگرت���ن له‌یه‌كتریان هه‌بێت، به‌كه‌نیزه‌ككردنی كچان‌و ژنانی ئێزیدیی ،ڕۆژی بو ،ته‌نها خۆیان به‌راس���ت نه‌زانن‌و بڕوایان ( )3-8-2014ده‌س���تی پێكردو به‌رده‌وام ئه‌نجومه‌نی ئاسایش���ی نێوده‌وڵه‌تییش؛ ڕۆژی ب���هوه هه‌بێت بونی هێزی دی‌‌و بیروڕای ( ،)15-8-2014بڕی���اری ()2170ی له‌دژی دی زیات���ر كۆمه‌كیان ده‌كات بۆ ئهوهی ده‌وڵه‌ت���ی ئیس�ل�امیی خه‌الف���هتو (ب���ه‌ره‌ی له‌هه‌قیقه‌ت نزیكببنه‌وه. به‌اڵم ئ���هوهی به‌ن���اوی به‌رگریكردن نوس���ره)ده‌ركرد ،پاش ده‌ركردنی ئه‌و بڕیاره‌ی ئه‌نجومه‌ن���ی ئاسایش���ی نێوده‌وڵه‌تی���ی،وه‌ك له‌ئازادی���هوه ئه‌مڕۆ له‌الی���ه‌ن هه‌ندێك ئاماژه‌م پێدا ،هاوش���ان سێ كۆبونه‌وه‌ی گرنگ قه‌ڵه‌مه‌وه روئه‌دات ،نه‌ك جێبه‌جێكردنی بۆ دروستكردنی هاوپه‌یمانێتیی نێوده‌وڵه‌تیی بۆ هیچ ی���ه‌ك له‌م بنه‌مایان���ه نیه ،به‌ڵكو به‌گژداچونه‌وه‌و زه‌بروه‌شاندن‌و هه‌ره‌سپێهێنانی رێك پێچه‌وانه‌كه‌یه‌تی .ئه‌و زمانه توند‌و ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی خه‌الفه‌ت‌و (به‌ره‌ی نوسره) پڕ س���وكایه‌تی‌و هه‌ڕه‌ش���ه‌یه‌ی به‌ناوی سازدرا. ئازادیه‌وه دژ به‌ئیس�ل�امیه‌كان په‌یڕه‌و *گۆڤ���اری (داب���ق) ،گۆڤ���اری ئۆرگانیی‌و فه‌رمی���ی ده‌وڵه‌ت���ی ئیس�ل�امیی خه‌الفه‌ت���ه ،ئه‌كرێ���ت ،ه���ه‌ر هێن���ده‌ی په‌ڕگیریی به‌زمانی ئینگلیزی چاپ‌و باڵوئه‌كرێته‌وه ،چاپی ئیس�ل�امی داخراو‌و توند‌و بێ هیچ به‌ها كاغه‌زیی‌و ئه‌له‌كترۆنیی هه‌یه ،تا ئێس���تا چوار دانانێك���ه بۆ كه‌س���ی به‌رامب���ه‌ر .ئه‌و ژمارهی لێده‌رچوه ،ناوی گۆڤاره‌كه‌یان له‌شه‌ڕی ره‌دكردنه‌وه په‌ڕگیره‌ی النیكه‌می ڕێز بۆ (ب���ورج دابق)ه‌وه‌‌وه‌رگرت���وه؛ ش���ه‌ڕی (بورج به‌رامبه‌ر دانانێ���ت‌و ،النیكه‌می ئه‌گه‌ری دابق)ی���ش ئه‌و ش���ه‌ڕه‌یه ك���ه ڕۆژی ( 18-8-هه‌ڵه‌ب���ون بۆ خ���ۆی دانانێ���ت ،خۆی ،)1516له‌نێوان سوپای ده‌وڵه‌تی عوسمانیی ،كلتورێك دروس���ت ئه‌كات كه فه‌زایه‌كی به‌سه‌ركردایه‌تیی (س���وڵتان سه‌لیمی یه‌كه‌م)و ته‌ندروسته بۆ ئهوهی هێزی نادیموكراتی سوپای (مه‌مالیك) له‌نزیكی شاری (حه‌ڵه‌ب) تێدا له‌دایك بێت .دیموكراسی كلتورێكه ڕویداوه‌و تیایدا ده‌وڵه‌تی عوس���مانیی ،به‌سه‌ر ئه‌بێت دروس���ت بكرێت ،دروستكردنی سوپای (مه‌مالیك)دا س���ه‌ركه‌وتوه‌‌و به‌هۆیه‌وه ئ���ه‌م كه‌لتوره‌ش له‌و ش���ێوازی‌وتوێژ‌و زه‌مین میسر.هی بۆ خۆش بوه بۆ داگیركردنی ش���ام‌و دیالۆگه‌دای���ه ك���ه مرۆڤ���ه‌كان له‌گه‌ڵ
ره‌خنه له‌ره‌خنه ی ئیسالم ی ...پاشماوه له‌الیه‌كی تره‌وه ره‌خنه‌ی ئیسالمیی‌‌و ئیسالم ی میانه‌ڕه‌و ،ناشبێت وابزانێ كه توندڕه‌ویی ته‌نها له‌سه‌له‌فیه‌تی جیهادیی‌‌و(داعش)دا به‌رجه‌سته ده‌بێ����ت ،چونكه بازنه‌ی توندڕه‌ویی زۆر له‌وانه فراوانت����ره ،ته‌نها ئه‌وه‌یه ل����ه‌م روهوه ده‌بێت ریزبه‌ندی����ی بكرێت .له‌بازن����ه ناتوندوتیژه‌كه‌ی توندڕه‌ویی ئیس��ل�امییدا دۆخه‌كه گه‌رچی هاوڕا نیه به‌ت����رۆر‌و توندوتیژیی فیزیكیی‌‌و ،ته‌نانه‌ت دژایه‌تیش����ی ده‌كرێت( ،وه‌ك دژایه‌تی هه‌ندێ له‌س����ه‌له‌فیه‌كان ب����ۆ س����ه‌له‌فیه‌تی جیهادیی) به‌اڵم جۆره‌ها رواڵه‌تی سه‌ختگیریی (تشدد)و (داخراوی����ی فكیری����ی)و (نه‌ریتگه‌رای����ی)و (نالێبورده‌ی����ی) هه‌س����تپێده‌كرێت ،ك����ه به‌شێوه‌یه‌كی تر جه‌سته ئیس��ل�امییه‌كه ئازار ده‌دات‌و ،رێ له‌گه‌ش����انه‌وه‌ی فكریی ده‌گرێت‌و، به‌ش����ێوازی جۆراوجۆریش����هوه له‌به‌ره‌نجامی كۆتایی����دا ده‌چێت����هوه خزم����هت توندڕهوییو ت����رۆری فیزیك����یو جه‌س����ته‌یی .لێره‌ش����هوه گه‌رچ����ی س����ه‌له‌فیه‌تی جیهادی����یو (داعش) لوتك����هی توندڕه‌وی����ی پێكده‌هێن����ن ،ب����ه‌اڵم به‌تاكه فۆرمی توندڕه‌وی����ی دانانرێن .چه‌ندین ئاس����تی ت����ری س����ه‌ختگیریی‌‌و توندڕه‌وییمان له‌ناو ماڵ����ی ئیس��ل�امیی‌‌و ،واقیع����ی جیهانی ئیس��ل�امییدا ،له‌ه����ه‌ردو بازنه‌ی ئیس��ل�امیی‌‌و عه‌لمانیدا ههیهو ،ده‌بێت ،سه‌ره‌تا وه‌ك كێشه بناس����رێن‌و ،دواتر هه‌وڵبدرێت چاره‌س����ه‌ریان ب����ۆ بدۆزرێت����هوه ،س����ه‌له‌فیه‌تی ناجیهادیی‌‌و، تێكه‌اڵوكردن����ی موس����ڵمانێتی به‌ئه‌ندامێت����ی حزب‌و ،س����وربون له‌س����ه‌ر چه‌مكی ده‌وڵه‌تی ئیس��ل�امیی‌‌و ،پیاده‌كردن����ی ش����ه‌ریعه‌ت بهو جۆره‌ی بزاڤی ئیس��ل�امیی ن����وێ داوایكردوه‌‌و، باوه‌ڕ به‌بونی سیستمێكی ئیسالمیی تایبه‌ت‌و، (تحف������ظ) له‌س����ه‌ر دیموكراس����یو ،گوت����اری مافه‌كانی م����رۆڤ‌و ،تێكه‌اڵوكردنی ئیس��ل�ام‌و فكرو فقهی ئیس��ل�امی به‌یه‌كتر‌و ،بونی عه‌قڵی مه‌زهه‌بیی‌و ،تێنه‌گه‌یش����تن له‌مافی چاره‌نوسی گ����ه‌الن ،وه‌ك فۆرمێكی نوێ بۆ ره‌تكردنه‌وه‌ی زوڵم‌و پیاده‌كردنی دادپه‌روه‌ریی ئیس��ل�امیی‌‌و
له‌په‌یوه‌ندی����ی نێوان گه‌النی موس����ڵمان‌و ،زۆر ش����تی تر ،بهو ئه‌ندازه‌ی لێ����ی باڵ‌‌و هێزه‌كانی سه‌ر به‌ته‌وژمی ئیسالمیی‌‌و ناوه‌نده ئیسالمییه زانس����تیو میللییه‌ك����ه ئاماده‌گیی����ان هه‌بێت، به‌ئاس����تێكی ت����ری توندڕه‌وی����ی داده‌نرێن‌و، ده‌وریشی هه‌یه له‌هه‌ڵته‌كاندنی ئه‌و زه‌مینه‌ی، لوتكه‌ی توندڕهوییو ترۆری به‌ئیسالم پاساودراو سودی لێوه‌رده‌گرێت[.]8 هه‌ر بۆیه س����ه‌باره‌ت به‌ره‌خنه‌ی ئیسالمیی‌‌و ئیس��ل�امی میانه‌ڕه‌و ته‌نها ئهوهنده به‌س نییه بڵ����ێ خه‌الفه‌ت ئ����هوه نیه ،ك����ه داعش باس‌و پیاده‌ی ده‌كات‌و ،نه‌چێته س����ه‌ر باسی خودی ئه‌م چه‌مكان����هو ره‌نگدانه‌وه‌كانی����ان له‌دنیێی هاوچه‌رخدا ،بۆ نمونه س����ه‌باره‌ت به‌خه‌الفه‌ت ده‌بێت ره‌خنه‌كان بچنه ئاستی ئهوهی كه ئه‌و مه‌سه‌له‌یه شتێكی دنیاییه‌و ،هیچ (ئیلزام)ێكی دینیی تێدا نیهو ،فۆرمێكی دیاریكراوی مێژویی دین����یو پیرۆزمان به‌ناوی خه‌الفه‌ته‌وه نییه ،تا هه‌ندێ����ك هه‌وڵی بوژاندنه‌وه‌ی بده‌ن ،گه‌ر باس له‌یه‌كێتی نێوان موسڵمانانیش����ه ،ئه‌وا جۆره‌ها میكانیزم����ی نوێی وه‌كو یه‌كێت����ی ئه‌وروپامان هه‌یه ،ده‌توانی����ن له‌رێی ئه‌وه‌وه ئه‌و ئامانجه‌ی پێ بهێنینه دی‌‌و[ ،]9نابێت بهو پاساوه‌و به‌ناوی ئ����ه‌وه‌وه هه‌وڵ����ی دوب����اره به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی فۆرمێك����ی مێژوی����ی به‌س����ه‌رچوی وه‌ك����و (خه‌الفه‌ت) ،كه له‌جه‌وهه‌ردا له‌زۆربه‌ی مێژوی ئیسالمییدا گۆڕا به(س����ه‌ڵته‌نه‌ت)[ ]10بدرێت‌و، له‌هه‌موشی سه‌یر‌و سه‌مه‌ره‌تر ئه‌م هه‌وڵه وه‌ك داخوازییه‌كی ئیس��ل�امیی‌‌و ئه‌ركێك����ی ئاینیی موسڵمانان‌و ،به‌شێ له(عه‌قیده) ،ده‌رخواردی خه‌ڵكی ساده بدرێت‌و ،بخرێته‌رو! به‌اڵم پێش����مه‌رجی ئ����هو یه‌كێتییه هه‌روه‌ك ئه‌زمون����ه جیهانی����یو ناوچه‌یی����ه نوێ����كان س����ه‌لماندویانه ،به‌دیموكراسیكردنی ده‌سه‌اڵت له‌واڵت����ه ئیس��ل�امییه‌كان‌و س����ه‌لماندنی مافی چاره‌نوس����ی گه‌الن����ی موس����ڵمان‌و ،بڕوابونه به‌یه‌كێت����ی ئاره‌زومه‌ندانه‌ی بنیاتنراو له‌س����ه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی����ی راس����ته‌قینه‌ی نێوانیان ،له‌گه‌ڵ
پاراستنی ناسنامه‌و قه‌واره‌ی تایبه‌ت به‌خۆیانه. ده‌وڵه‌تی ئیسالمییش بهو جۆره‌ی له‌په‌نجاكانی سهدهی رابردودا تیۆریزه‌ی بۆ كرا‌و ،له‌هه‌ندێ واڵتدا پیاده‌كرا (له‌وێنه‌ی ئێران‌و سودان) ،هیچ نه‌بو جگه له‌كۆپیكردنه‌وه‌یه‌كی ده‌وڵه‌تی پاش كۆنۆلیالیزمی ناوچه‌كه له‌ژێر ناوی ئیس��ل�امدا. ( ئیسالمیش) سیستمێكی سیاسی دیاریكراوی نی����ه ،ت����ا گروپێك به‌ن����اوی ئ����ه‌وه‌وه هه‌وڵی س����ه‌پاندنی بدات ،ئهوهی بۆ ئیس��ل�ام گرنگه میكانی����زم‌و فۆرم‌و ده‌زگاكان نیه ،به‌ڵكو بون‌و نه‌بونی دادپه‌روه‌ریی‌‌و ،به‌رز ڕاگرتنی كه‌رامه‌تی مرۆڤ‌و ،نه‌بونی س����تهمو زۆرداریی‌‌و ناهه‌قییه، باش����یو خراپی‌‌و ،پێویستبون‌و نه‌بونی هۆكارو میكانی����زم‌و ده‌زگاكان له‌روانگ����هی ئاس����تی خزمه‌تكردنیان بهو ئامانجانه‌وه ده‌ستنیش����ان ده‌كرێن‌و په‌س����ه‌ند یاخ����ود ره‌ت ده‌كرێنه‌وه. شه‌ریعه‌تیش كۆدێكی یاسایی ئاماده‌كراوی نیهو به‌شی زۆریش����ی له‌به‌رگی (فقه)دا ،به‌رهه‌می تێگه‌یش����تنی مه‌حكوم به‌مێژو هه‌لومه‌رجه‌كانی زانایانی موس����ڵمانه‌‌و ،خ����ودی (قورئان)یش گه‌رچی بۆ هه‌مو كات‌و شوێنێكه به‌اڵم هه‌رچی وا له‌قورئاندایه بۆ هه‌مو كات‌و ش����وێنێك نیه، چونكه گه‌ر بهو ج����ۆره تێبگه‌ین‌و له‌ده‌ره‌وه‌ی مه‌به‌س����ته بااڵكانی ئیس��ل�ام‌و ش����ه‌ریعه‌ت‌و، پێداویس����تیه‌كانی واقی����ع‌و فقه����ی (مناط)و (مآل) تێیبگه‌ین ،كاره‌س����ات دروست ده‌بێت‌و به‌ناوی ئیس��ل�ام‌و شه‌ریعه‌ت‌و قورئانه‌وه ،فشار ده‌خرێته س����ه‌ر ژیانی موس����ڵمانان‌و ته‌نگه‌تاو ده‌كرێن‌و ،زیان به‌به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان ده‌گات‌و، ب����ه‌وه‌ش خه‌ڵ����ك هه‌وڵی خۆڕزگارك����ردن له‌و دۆخهو نائومێدبون له‌هه‌ر چاره‌سه‌رێك به‌ناوی ئیس��ل�امه‌وه ده‌ده‌ن .ئه‌مه‌ی له‌پێش����هوه وه‌ك نمونه باسمانكرد ئه‌و ئاسته قوڵه‌یه كه ده‌بێت ره‌خنه‌ی ئیس��ل�امیی له‌توندڕه‌ویی ئیسالمیی‌‌و داعش پێی بگات‌و ،به‌م����ه‌ش ره‌خنه گرتنه‌كه ببێته س����ه‌ره‌تێی دابڕانێكی مه‌نهه‌جیی‌‌و ،پێ نانه ناو قۆناغێكی نوێی ژیانكردنی ئیسالمیی‌‌و، زه‌ب����ر لێدانێك����ی راس����ته‌قینه‌ی س����ه‌رچاوه
په‌راوێز [ ]1بۆ نمونه ته‌وژمی ئیسالمی شیعه مه‌زهه‌ب له‌عێراق ،ته‌وژمی ئیسالمی كوردستان‌و ،به‌شێ له‌ته‌وژم����ی ئیس��ل�امی س����وننه‌‌و( ،ئیخوان) ه‌كانی س����وریا‌و ،به‌ره‌ی ئیسالمیی ئه‌و واڵته‌‌و، ته‌وژمی مه‌شره‌ب ئیسالمی توركیاو ،چه‌ندینی تر له‌م����ڕۆدا به‌ئاس����تی جیاواز له‌س����ه‌نگه‌ری روب����ه‌ڕوو ره‌تكردن����هوهی مۆدیلی(داع����ش)و ده‌ستدرێژییه‌كانیدا. [ ]2هه‌ڵبه‌ت دیوێكی تری ئه‌و دژایه‌تیكردنه په‌یوه‌س����ته به‌ملمالنێ له‌س����ه‌ر مه‌رجه‌عیه‌ت‌و نف����وز‌و به‌پێش����ه‌نگبون‌و ،دان نه‌نانی رێبه‌ری (داع����ش) به‌رێبه‌رێتی نوێ����ی (القاعده) دوای مه‌رگی (بنالدن). [ ]3له‌م روهوه ده‌توانین ئاماژه به‌هه‌ڵوێستی ئه‌زه����هرو ،یه‌كێت����ی زانایان����ی موس����ڵمان‌و، نام����هی( )130زانای موس����ڵمان بۆ رێبه‌رێتی داع����ش‌و ،چه‌ندی����ن بیرمه‌ند‌و هێ����زو گروپی ئیسالمی بده‌ین.
[ ]4به‌سروشتی حاڵ ئه‌م ته‌وژمه له‌توندڕه‌وی ی ئاینی ب����ا له‌ئاس����تێكی دیاریكراویش����دا بێت شه‌پۆلێكی هه‌س����تی نه‌رێنی به‌رابه‌ر (ئاین)و ته‌وژمی ئیس��ل�امیی به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت. ه����ه‌ر بۆیه ئه‌رك����ی ئیس��ل�امییه‌كان‌و ناوه‌نده زانستییه ئیس��ل�امییه‌كه‌یه ،بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی ئه‌م ش����ه‌پۆله چاوه‌ڕوانك����راوه ،ره‌خنه‌كانیان به‌رامب����ه‌ر توندڕه‌وی����ی ئاینی راش����كاوانه‌تر‌و، رونترو رادیكااڵنه‌تر بكه‌ن. [ ]5له‌ب����ارهی زهنیه‌ت����ی توندڕه‌وی����یو ته‌كفیرو ئامرازه‌كانی‌‌و مه‌ترس����یه‌كانی ده‌توانی بگه‌ڕێیت����هوه بۆ {مه‌س����ه‌له‌ی ته‌كفیر ،بێداریی ئیس��ل�امیی له‌نێوان دانپیان����ان‌و توندڕه‌ویی، یوس����ف قه‌رزاوی/حرمه الغلو فی الدین‌و تكفیر المسلمین ،آ‌سامه ابراهیم ،وعاصم عبدالمجید/ قواع����د التكفیر عن����د اهل الس����نه‌و الجماعه، د.محسن عبدالحمید /االسالم‌و التطرف الدینی، مجموعه من المؤلفین /الحركات االسالمیه بین الفتنه والجهاد ،د.احمد طحان ...الخ. [ ]6الشوری.39/ [ ]7الحجرات. 9/ [ ]8له‌م روهوه ده‌توانی بگه‌ڕێیته‌وه بۆ هه‌ندێ له‌كتێبه‌كانی نوس����ه‌ر له‌وێنه‌ی ،ناسیونالیزم‌و ناس����یونالیزمی ك����وردی ،دیدێكی ئیس��ل�امی هاوچه‌رخ /ناسیونالیزم‌و ناسیونالیزمی كوردی، خوێندنه‌وه‌یه‌ك����ی مه‌یدانی ،ئاس����ۆكانی مافی چاره‌ن����وس‌و ده‌وڵه‌تی كوردس����تان /زنجیره‌ی ئیس��ڵ�اح‌و ئیس��ڵ�احخوازی ئیس��ل�امی ك����ه تا ئێستا()3زنجیره‌ی لێ دهرچوه. [ ]9له‌م باره‌وه بگه‌ڕێوه بۆ تێزی دكتۆراكه‌ی یاساناس����ی به‌ناوبانگی رۆژهه‌اڵت ،د.عبدالرزاق س����نهوری ،ك����ه له‌س����اڵی 1926دا له‌پاریس ده‌رباره‌ی سیستمی خه‌الفه‌ت‌و ،ره‌نگدانه‌وه‌كانی له‌واقیعی نوێدا پێشكه‌شی كردبو. [ ]10ده‌توان����ی ل����هو روهوه بگه‌ڕێیته‌وه بۆ (خیالفیت‌و ملكیت)ی ئه‌بو ئه‌علێی مه‌ودودی ك����ه به‌زمانی فارس����ی باڵوبۆت����هوهو پێموایه به‌كوردیش كراوه.
یه‌كتردا په‌یڕه‌وی ئه‌كه‌ن. له‌ن���او فه‌زایه‌ك���ی نادیموكرات���دا هێ���زی نادیموك���رات دروس���تده‌بێت‌و به‌پێچه‌وان���هوه .له‌فه‌زایه‌ك���دا كه ئه‌و هێزان���هی خۆیان به‌عه‌لمان���ی ده‌زانن، نه‌توانن نه‌ریتی دیموكراتی بچه‌سپێنن، ئیس�ل�امیكان چۆن ده‌توانن دیموكرات ب���ن؟ گ���ه‌ر ئ���هو هێزان���هی خۆی���ان به‌عه‌لمانی ده‌زانن له‌كاتی حوكمڕانییدا سه‌دان س���تهمو غهدرو ناداپه‌روه‌ریی‌‌و پێش���ێلكاریی به‌رامبه‌ر به‌ئیسالمیه‌كان بك���ه‌ن ،چۆن ئیس�ل�امیه‌كان كه هاتنه س���ه‌ر حوكم هه‌مان ئه‌و شتانه دوباره ناكه‌نه‌وه؟ گه‌ر به‌ڕاس���تیی لهوه ئه‌ترسین هێزی نادیموكرات له‌رێگه‌ی دیموكراس���یهوه به‌حوكمڕانیی بگات ،ئه‌بێت هه‌ر ئێستا‌و لێره كار بۆ س���ه‌قامگیریی نه‌ریته‌كانی دیموكراس���ی بكه‌ین‌و ڕێ���ز له‌جیاوازیی بگرین‌و ه���ه‌ر كه‌س له‌گه‌ڵم���ان نه‌بو، به‌خراپترین‌و دڵڕه‌قانه‌ترین تۆمه‌ته‌كان تاوانباری نه‌كه‌ین .واته وه‌ك له‌شوێنی تردا‌وتومه پرس���یاری س���ه‌ره‌كی ئهوه نیه فاڵن هێز گ���ه‌ر له‌ئاینده‌دا حوكمی گرته ده‌س���ت دیموك���رات ئه‌بێت یان نا ،به‌ڵكو ئه‌وه‌یه ئێس���تاو لێره كار بۆ ئهوه بكه‌ین نه‌ریتی دیموكراس���ی ببێته نه‌ریتێكی بههێزو دام���ه‌زراو .ئه‌و كاته مه‌ترس���یمان نه له‌ئیس�ل�امییه‌كان ،نه له‌چه‌په‌كان ،نه له‌ڕاسته‌كان ده‌بێت بۆ ئهوهی كه هاتنه سه‌ر حوكم رێساكانی دیموكراس���ی له‌ناوبب���ه‌ن .هه‌وڵ���دان ب���ۆ ئ���هوهی له‌كوردس���تان نه‌ریتێكی دیموكراتی دابمه‌زرێت ،ته‌نها ڕێگه‌یه‌كه بۆ ڕه‌واندنه‌وه‌ی ئه‌و مه‌ترس���ییانه‌ی‌‌وا بزانین به‌ده‌سه‌اڵتگرتنی هێزێك ،هه‌مو هێزه‌كانی دی له‌ناوده‌چن. رێگه‌ی به‌رگرت���ن به‌هێزی دیموكرات به‌سڕینه‌وه‌‌و سوكایه‌تی‌و دوژمانه‌یه‌تیدا ناڕوات ،به‌ڵكو به‌ڕێزی زیاترو كرانه‌وه‌ی زیات���رو به‌دوژم���ن ته‌ماش���ا نه‌كردنی یه‌كتردا ئه‌ڕوات.
ونبون
وه‌زاره‌ت ی رۆشنبیری‌‌و الوان به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی گشت ی راگه‌یاندن‌و چاپ‌و باڵوكردنه‌و‌ه ی نه‌ورۆز _سلیمانی به‌ڕێوبه‌رایه‌ت ی رادیۆ ژماره471 / ڕێكه‌وت 2014/10/20/زاین ی
ئــاگــاداری ی نه‌ورۆز /سلیمان ی به‌رێوبه‌رایه‌ت ی رادیۆ ی ( )2014/5/16وه ی دابڕانت ل ه ده‌وام ی فه‌رم ی له‌به‌روار ی .وه‌رگێر) دوا بۆ به‌رێز (ته‌یمور تاهیر موش���یر) به‌ناونیش���ان ی ( ی ئه‌كه‌یته‌و‌ه ی ( )30ڕۆژدا په‌یوه‌ند ی واڵت ی لهماوه ی ( )7ڕۆژ و ئه‌گه‌ر لهدهرهوه ئاگادارت ده‌كه‌ینه‌و‌ه ئه‌گه‌ر له‌ناو واڵت ی لهماوه ی ساڵ ی ( ) 1960ب ه مستقل له‌وه‌زیف ه ) ئه‌ژمار ده‌كرێت . به‌ده‌وامه‌و‌ه ئه‌وا به‌پێی قانون ی خزمه‌ت ی مه‌ده‌ن ی ( )24 فاروق غفور مجید به‌ڕێوه‌به‌ر وێنه‌یه‌ك بۆ / ی و خۆیه‌ت ی *كارگێر *خوالو
دینییه‌كانی توندڕهوییو ،زه‌مینه‌س����ازكردنه‌وه بۆ دوباره هه‌ڵس����انه‌وه‌‌و ،كه‌وتنه س����ه‌ر رێ ی گه‌شه‌كردنی سروشتیی‌‌و شارستانی .بۆ ئهوهی ئه‌م ئامانجه‌ش بێت����ه دی ،ده‌بێت ئه‌م دۆخهو (داع����ش) بكرێت����ه ده‌رفه‌ت ب����ۆ ره‌خنه‌گرتن له‌كۆی كه‌له‌پوری ئیسالمی مێژویی‌و حه‌ره‌كی نوێ .له‌س����ه‌ر هه‌ردو ئاستی تیۆری‌‌و ئه‌زمون، پێداچون����هوهی به‌هه‌م����و به‌ش����ه له‌كه‌له‌پوری (فقه����ی)و (كه‌الم ی)و (حه‌ره‌ك����ی نوێ) ،كه بونه‌ته به‌ربه‌ست له‌به‌رده‌م رزگاركردنی پرۆسه‌ی نیش����تیمان‌و ده‌وڵه‌تس����ازیی‌‌و ،گه‌ش����انه‌وه‌ی ناس����نامه‌یه‌كی شارس����تانێتی ئیسالمیی نوێ، كه له‌پاڵ رێزگرتن له‌كه‌س����ێتی شارس����تانیدا، توانای له‌خۆگرتنی ده‌ستكه‌وته‌كانی مۆدێرنه‌‌و، خۆگونجان����دن له‌گه‌ڵی����داو ،ناس����نامه‌ی فره ره‌هه‌ن����دو ،ئه‌زمونكردنێك����ی گه‌ش����ه‌كردوتر‌و ئیس��ل�امیتر‌و سه‌رده‌میانه‌تری ژیان‌و سه‌رده‌می هه‌بێت.
19
* ناسنامه‌یه‌کی مافپه‌روه‌رانی کوردستان ،مۆڵه‌تی شۆفێری ،ناسنامه‌یه‌کی ماسته‌ر ک ه له‌زانکۆی مه‌نصور‌ه ل ه میسر دهرچوه له‌گه‌ڵ بڕی 180هه‌زار دینار ونبو‌ه به‌ناوی(سراج ئه‌حمه‌د ابراهیم) هه‌رکه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه. ی وه بۆ پرسگ ه ی ( شێرزاد فرج كریم ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته * ناسنامه‌یه‌کی ژوری بازرگان ی سلێمانی ونبو‌ه به‌ناو ئاوێنه. ی وه بۆ پرسگ ه ی (زید سعد سلمان ) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته * ناسنامه‌یه‌کی ژوری بازرگان ی سلێمانی ونبو‌ه به‌ناو ئاوێن ه . ی ئاوێنه. وه بۆ پرسگ ه ی (كمال عل ی قادر) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته ناسنامه‌یه‌کی ژوری بازرگان ی سلێمانی ونبو‌ه به‌ناو ی وه بۆ پرسگ ه ی (ڕۆژ‌ه رسول شه‌یف) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته * ناسنامه‌یه‌کی ژوری بازرگان ی سلێمانی ونبو‌ه به‌ناو ئاوێنه. ی وه بۆ پرسگ ه ی (س���االر محمد نجیب) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته ناس���نامه‌یه‌کی ژوری بازرگان ی س���لێمانی ونبو‌ه به‌ناو ئاوێنه. ی وه بۆ پرسگ ه ی (رائد عوسمان سمین) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته * ناسنامه‌یه‌کی ژوری بازرگان ی سلێمانی ونبو‌ه به‌ناو ئاوێنه. وه بۆ ی (عبدالخالق ر‌ووف كویخا رشید) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته * ناسنامه‌یه‌کی ژوری بازرگان ی سلێمانی ونبو‌ه به‌ناو ی ئاوێن ه . پرسگ ه وه بۆ ی (گۆران عبدالواحد حمد امین) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته * ناس���نامه‌یه‌کی ژوری بازرگان ی س���لێمانی ونبو‌ه به‌ناو ی ئاوێنه. پرسگ ه ی (محمد احمد عبدالكریم) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه * ناس���نامه‌یه‌ك ی هاورده‌كاران‌و نارده‌نیكاران ی ههرێم ی كوردستان ونبو‌ه به‌ناو ی ئاوێنه. وه بۆ پرسگ ه بیگه‌ڕێنێته
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سه‌رنوسه‌ر :سه‌ردار محه‌مه‌د
داهاتوی هەولێر لەدوڕیانی بەغداو ئەنقەرەدا
ه له‌ئه‌وروپا نوێنه‌ری ئاوێن شوان حه‌مه ـ نه‌رویج 004799004729 hamashwan.awene@yahoo.no
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوه‌گه‌رمیانی ،سەردەشت عوسمان ،سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر
فەهمی بورهان کێش���ەو ملمالنێکانی ناوچەکە ،چیتر پێویس���تیان بەش���رۆڤەو ش���یکاری وردو قوڵ نیە ،پێش���هاتەکانی دوای ١٠ی حوزەیران‌و هاتنی داع���ش‌و پێکهێنانی حکومەتەکەی عەبادی ،پرس���یاری جدیی لەسەر پێگەی داهاتوی کوردستان لەنێوان بەغداو ئەنقەرە دروس���تکرد ،بەوەی ڕێگای هەولێر بۆ چارەس���ەرکردنی کێشەکانی‌و هەڵهاتنی خۆری خەون���ە نەتەوەییەکانی لەئاس���مانی بەغداوە هەڵدێت ،یان ئاس���مانی س���وڵتانەکانی عوس���مانیی لەئەنقەرەرە ئەبێتە کەلی هەڵهاتنی بەختی نوستوی خەڵکی کوردستان، ئەگەر س���ەیری سیاس���ەتی سێ س���اڵی ڕابردوی س���ەرۆکی هەرێم‌و حکومەت‌و کۆی س���ەردانەکانیان ب���ۆ ئەنقەرە هەژمار بکەین ،بەڕونیی ئاش���کرا ئەبێت ،مەیلی پارتیو بناغەی سیاس���ەتی س���تراتیژیان لەسەر ئەنقەرە داڕش���توە ،بەجۆرێک کۆی ئومێدی خەڵک���ی کوردس���تان ،بەجیاوازیی دی���دو تێڕوانینیان���ەوە ،لەبوارەکان���ی ئابورییو ڕۆش���نبیریی‌و سیاسیدا لەس���ەبەتەی تورکیادا دانراوە ،ئەم نەخشەیە بەجۆرێک پشت لەبەغداو ڕو لەئەنقەرە بو ،کە س���ەرۆکی هەرێم بو بەبەش���ێک لەحەملەی بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ پش���تیوانیی لەحکومەتەکەی ئەردۆگان ،لەئاستی شەقامیشدا وێنەیەک الی هاواڵتی کوردی دروس���تکرا ،کە کاروانی دروستبونی خەونی نەتەوەی لەئەنقەرەوە بۆ هەولێر ،کەمتر لەچەند میلێکی ماوە ،بەم ئەندازەیەش سەرۆکایەتی هەرێم لەبەغدا دورکەوتەوە ،ئەم دورکەوتنەوەیە لەکاتی شکس���تی س���وپای عێراق‌و کەوتنی موس���ڵ گەیش���تە لوتکە ،ئەم هەنگاوان���ە جۆرێک لەبێباکیی بارزان���یو پارتەکەی نەک تەنها بەرامبەر بەغدا بەڵکو بەرامبەر دۆس���تە دێرینەکەی کە یەکێتیە دروستکرد ،بێگومان لەکات‌و س���اتی ڕوداوەکاندا ،ئەم جۆرە لەسیاسەتە بەبێ ڕەخنەی جدیی شرۆڤەکارانی سیاسی‌و دۆستە دێرینەکەی کە یەکێتیە تێنەپەڕی. گۆڕینی ستراتیژی دعش لەبەغداوە بۆ هەرێم ،داگیرکردنی شەنگال‌و مەخمورو زومار، پاش���ان دروستبونی مەترسی جدیی لەسەر هەولێری پایتەخت ،مانەوەی تورکیا وەک کاراکتەرێکی تەماشاکەر بۆ کەوتنی هەولێرو بێهەڵوێستیی ئەم واڵتە بەرامبەر بارزانیو تەنها جێهێش���تنی‌و لەبەرامبەردا هاتنە س���ەر خەتی ئێران‌و هاوکاریه‌کانی بۆ ڕێگریی لەهاتنی داعش بۆ هەولێر ،نەک هەر ش���ەقامی کوردیی بەڵکو بارزانیو پارتەکەش���ی توش���ی ش���ۆک کرد ،ئەو نەخشەیەی لەسێ س���اڵی ڕابردودا کاری بۆ ئەکرد له‌کەمتر لەهەفتەیەکدا تێکش���کا ،ئەو نەخش���ەیە ک���ە بەهۆیەوە زیاتر ل���ە ()٩مانگە هەرێمی کوردس���تانی ڕوبەڕوی گەمارۆی ئابوریی کردۆتەوە ،زۆرێک لەکێشەکانی لەگەڵ بەغدا گەیاندبوە بنبەس���ت ،پارتی لەباره‌ی ئاڵۆزبونی پەیوەندیه‌کانی نێوان هەولێرو بەغدا، بەردەوام ئەنقەرەو دەس���ەاڵتدارانی ئاک پارتی کردبوە ئەلتەرناتیڤ ،ئەم تێگەیشتنە تەنه���ا خوێندنەوەیەکی ناوخۆی پارت���ی نەبو ،بۆ ڕوداوەکان���ی هەولێر-بەغدا ،بەقەد ئەوەی گرێدراویی هاوکێشەیەکی گەورەترە لەئاستی هەرێمایەتی‌و ناوچەییدا ،بۆ کۆی کێشەو دەرهاویشتەکانی بەهاری عەرەبیی‌و ئەو خەونە گەورانەی سوڵتانە بچوکەکانی عوس���مانی لەناوچەکەدا هەیانەو (داود ئۆغلۆ) لەزیاد لەبۆن���ەو زیاد لەدەرکەوتنێکدا مانیفێستی کردوە. یەکێتی وەک ڕکابەرێکی س���ەرەکی پارتی ،بەردەوام تێبینیەکانی لەبەرامبەر تێپەڕین بەئەنقەرەدا نەشاردۆتەوە ،کاری جدیی بەئاراستەی هاوسەنگیی هێزەکان لەناوچەکەدا کردوە ،ڕێگای بەرەو بەغدای بۆ چارەسەر پێ باشتر بوە ،بێگومان ئەم تێگەیشتنەی یەکێت���ی بەبێ لێکدانەوەی ڕەهندی مێژوی بەرامب���ەر ئەنقەرە بنیاتنەناوە ،بەوپێیەی ئەنق���ەرە زیاد لە( )٤٠ملی���ۆن مرۆڤی کوردی بێبەش���کردوە لەزمانی دایک‌و دایبڕیون لەمافە س���ەرەتایی‌و مەدەنیەکانی خۆیان ،هەژمونی ئەم تێگەیشتنەی یەکێتی بەسەر لێکدانەوەکانی پارتی له‌کاتی مەترس���یه‌کانی س���ەر هەولێر گەیشتە لوتکە ،لەئاستی شەقامیش���دا پێشوازیی گەورەی لێکرا ،هەنوکە ئەو دیسکۆرسەی یەکێتی‌و ڕێگا بەرەو بەغدا بەئاراس���تەی چارەسەرکردنی ئاریشەکانی نێوان هەولێرو بەغدا ،گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵکراوەو پێده‌چێت بۆ ماوەیەکی نادیاریش گڵۆپی سوری تێپەڕین بەرەو ئەنقەرە کاری خۆی بکات‌و بەهەڵکراویی بمێنێتەوە.
4رۆژ له‌ناو کۆبانی
فۆتۆکانNewsweek :
ریکالم