ریکالم
کاراکته‌ری کاراو کاریگه‌ر
www.awene.com
رۆژنامه‌یه‌كی سیاسیی گشتییه کۆمپانیای ئاوێن ه ده‌ریده‌کات
ژماره ()471 سێشەممە 2015/3/24
تا ئێستا ئاشتی هه‌ورامی فۆرمی ی پڕ ده‌ستپاك نه‌كردوه‌ته‌وه
3
6
په‌که‌که : هه‌روا به‌ئاسانی چه‌ک دانانێین
پێشمه‌رگه ..بۆ قوربانیدان له‌ڕیزی پێشه‌وه‌و بۆ موچه‌ش له‌دوای دواوه‌ن
4
3
کـێ ماوەی سەرۆکایەتی هەرێم درێژ ئەکاتەوە؟
بێ پاره‌یی‌‌و ترس پێشانگاكانی ئوتومبێلی چۆڵكردوه
13
8
سه‌عدی پیره :سه‌ردانی هه‌ندێك له‌هه‌ڤااڵنمان بۆ الی نه‌وشیروان مسته‌فا سه‌ردانی شه‌خسین‌و نوێنه‌رایه‌تی یه‌كێتی ناكه‌ن
باڵ ی ناڕازیی ناو یه‌كێتی :بهبێ چاکسازیی به‌شدار ی هیچ كۆبونه‌وه‌یه‌ك ی مه‌كته‌بی سیاسیو سه‌ركردایه‌ت ی ناكه‌ین سه‌عدی پیره ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاس ی یه‌كێتی نیش���تمانی كوردستان ئاماژه بهوه ده‌كات كه "س���ه‌ردانی هه‌ندێك له‌هه‌ڤااڵنمان بۆ الی نه‌وشیروان مسته‌فا س���ه‌ردانی شه‌خس���ین‌و نوێنه‌رایه‌تی یه‌كێت���ی ناكه‌ن" .باڵ���ی ناڕازیی ناو یه‌كێتی���ش ده‌ڵێ���ن "تا چاكس���ازیی نه‌كرێت به‌شداری كۆبونه‌وه‌ی مه‌كته‌بی سیاسیو ئه‌نجومه‌نی س���ه‌ركردایه‌تی نابین".
تایب���ه‌ت به‌ئاوێن���ه :س���ه‌عدی پی���ره له‌چاوپێكه‌وتنێك���ی تایبه‌ت به‌ئاوێنه‌دا رایگه‌یاند كه ئاگادار نییه ئه‌م س���ه‌ردان‌و په‌یوه‌ندیانه‌ی ئێستا لهالی���ه‌ن ژماره‌ی���ه‌ك له‌ئه‌ندامان���ی مه‌كته‌ب���ی سیاس���یو ئه‌نجومه‌ن���ی س���ه‌ركرادایه‌تی یهكێتییهوه ده‌كرێن بۆ الی نه‌وشیروان مسته‌فا په‌یوه‌ندی به‌كێش���ه ناوخۆییه‌كانی یهكێتییهوه هه‌یه یان نا ،ئه‌و وتی "ئه‌و پرسیاره
ل���هو براده‌رانه بكه‌ن ك���ه هاتوچۆو س���ه‌ردان ده‌كه‌ن ،من خۆم سه‌ردانم نهكردوه ،ئه‌و س���ه‌ردانانه به‌شێكی زۆری شه‌خسین ،نه‌ك حزبی". له‌به‌رامب���ه‌ردا ،د.محه‌مه‌د حاجی ئه‌ندام���ی جڤاتی نیش���تمانی گۆڕان رایگه‌یاند كه گۆڕان‌و نه‌وشیروانیش به‌یه‌كچاو سه‌یری هه‌موو ئاڕاسته‌كانی ناو یه‌كێت���ی ده‌كه‌ن ،ئه‌و وتی "گه‌ر بۆ چاره‌سه‌ری كێشه ناوخۆییه‌كانی
یه‌كێت���ی پرس به‌كاك نه‌وش���یروان به‌خێربێت ،من شه‌رتم له‌سه‌ر كه‌س كرابێت دوو قسه‌ی خێری تیابكات ،نه‌بوه‌‌و شه‌رت له‌كه‌س قبوڵ ناكه‌م"، س���ه‌رچاوه‌یه‌ك له‌باڵی ن���اڕازی ناو ئهوه حاڵه‌تێكی ئاساییه". له‌الیه‌ك���ی دیك���هوه ،س���ه‌باره‌ت یه‌كێتی كه نه‌یویس���ت ناوی ئاشكرا ب���ه‌وه‌ی هێ���رۆ ئیبراهی���م ئه‌حمه‌د بكرێ���ت به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د كه له‌چاوپێكه‌وتن���ی ژم���اره‌ی دوێنێی "تا ئ���هو لیژنان���هی پێكهێنراون بۆ رۆژنام���هی "هاواڵتی"دا رایگه‌یاند بو كارك���ردن‌و ئه‌نجامدانی چاكس���ازی كه "ده‌بێت هه‌ر ئه‌مڕۆ كۆبونه‌وه‌كانی به‌پێی (به‌رنامه‌ی كاری بوژاندنه‌وه‌و س���هركردایهتیو مه‌كته‌بی سیاسی چاره‌سه‌ر كردنی كێشه‌كانی یه‌كێتی) ده‌س���تپێبكاته‌وه ،ئ���ه‌وه‌ی دێ���ت ك���ه ح���ه‌وت ئه‌ندام���ی مه‌كته‌ب���ی
سیاس���یو نۆ ئه‌ندام���ی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی واژۆیان له‌سه‌ر كردوهو به‌ناوی كۆس���ره‌ت ره‌سوڵ‌‌و د.به‌رهه‌مه‌وه پێشكه‌ش���ی مه‌كته‌بی سیاس���ی ك���راوه ،به‌ش���داری هیچ كۆبونه‌وه‌یه‌كی مه‌كته‌بی سیاس���یو ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی ناكه‌ین".
2 ریکالم
ناونیشان :سلێامنی گه‌ڕه‌کی شۆڕش -به‌رامبه‌ر ئاماده‌یی شۆڕشی کوڕان
ته‌له‌فۆن 3201274 :
کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
تیراژ4500 :
2
تایبه‌ت
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
سه‌عدی پیره :سه‌ردانكردنی هه‌ند ێ له‌هه‌ڤااڵنمان بۆ الی نه‌شیروان مسته‌فا سه‌ردانی شه‌خسین نه‌ك حزبی ئا :عه‌لی ی ی مه‌كته‌ب سه‌عدی پیره ئه‌ندام سیاسی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "ئێم ه ی ی مه‌سه‌له ی باس ی سیاس له‌مه‌كته‌ب ی یه‌كگرتنه‌وه‌مان له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه گۆڕان نهكردوه ،قسه‌كردن له‌سه‌ر ئه‌و ێ زۆر زوه". بابه‌ت ه جار ئاوێنه :قسه‌و باسی ئهوه له‌ئارادای ه ی ك��� ه بزوتن���ه‌وه‌ی گ���ۆڕان‌و یه‌كێت��� ی زیاتر ده‌چن، به‌ره‌و لێكنزیبون���هوه ئ���ه‌م نزیكبونه‌وه‌ی���ه تا چ ئاس���تێك ده‌چێته‌پێش؟ سه‌عدی پیره :ده‌مێك ه ئاشتبونه‌وه‌و لێكنزیكبونهوه له‌نێوان ئێمه‌و گۆڕاندا ی ی ك���ه بزوتنه‌وه ی ئهوه هه‌ی���ه ،دوا ی گۆڕانیش هاتنه ناو ده‌س���ه‌اڵت ئید ی لهس���ه‌ر بابه‌تێ���ك نهماوه ك ه یه‌كێت ی جودا جودا مه‌حكوم بكه‌ن، مه‌سه‌له له‌ناو یه‌ك حكومه‌ت‌و یه‌ك په‌رله‌مانین، ده‌بێت ئ���ه‌وه‌ش له‌به‌رچاو بگیرێت ك ه ی دورودرێژی هاوبه‌شمان ئێمه مێژویه‌ك هه‌یه ،بۆی ه ده‌رفه‌تی لێكتێگه‌یشتمان
ئه‌مڕۆ وه‌اڵمی پارێزه‌ره‌كه ی سه‌باح ئه‌تروشی ده‌درێته‌وه ی دو مان���گ‌و 22رۆژه م���اوه رۆژنامه‌نوس (س���ه‌باح ئه‌تروش���ی) له‌ش���اری ده���ۆك به‌یاس���ای تیرۆر ی ئهوهی ده‌س���تگیركراوه ،به‌تۆمه‌ت نوس���ینێكی له‌ت���ۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌یسبوك باڵوكردوه‌ته‌وه‌و بانگه‌شه‌ی بۆ تیرۆر كردوه ،سه‌نته‌ری میترۆش رایده‌گه‌یه‌نێ���ت "ئه‌م���ڕۆ وه‌اڵم���ی ی پارێزه‌ره‌ك��� هی ده‌درێت���هوه بهوه سزاكه‌ی له‌یاسای تیرۆره‌و‌ه بگۆڕێت ی رۆژنامه‌نوسی". بۆ یاسای كار ئیحس���ان م���ه‌ال فوئ���اد ،ئاوێنه: رۆژنامه‌نوس سه‌باح ئه‌تروشتی پێشتر رێكخه‌ری سه‌نته‌ری میترۆو به‌رپرسی ئۆفیس���ی NRTب���وه له‌پارێزگای دهۆك ،به‌هۆی ده‌ستگیركردنه‌كه‌یه‌و‌ه ناڕه‌زایی رۆژنامه‌نوسانی كوردستان لێكه‌وت���هوهو وه‌زاره‌ت���ی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكاش هاتوه‌ت ه س���ه‌رخه‌ت ك ه ئازاد بكرێت. نێوار ئه‌تروشی برای رۆژنامه‌نوسی زیندانیكراو ،ده‌ڵێ���ت "ته‌نها رۆژانی دوشه‌ممه‌و پێنج شه‌ممان ده‌توانن‌و رێگه‌یان پێدراوه س���ه‌ردانی بكه‌ن‌و ئێستا لهس���ه‌ر داوای خۆی خراوه‌ت ه ژورێكی تایبه‌ته‌وه". ه���اوكات پارێ���زه‌ری دۆس���ێی رۆژنامه‌نوس���ی ناوب���راو ب���ۆ میترۆ باس���ی له‌وه‌ك���ردوه ك ه تائێس���تا مادد‌ه یاس���اییه‌كه‌ی نه‌گۆڕاوه‌و هه‌ر به‌یاس���ای به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی تیرۆر ده‌ستبه‌سه‌ركراوه. رۆژنامه‌نوس (س���ه‌باح ئه‌تروشی) له‌رێككه‌وتی 2015/2/2وه لهس���ه‌ر چه‌ن���د قس���ه‌یه‌ك له‌به‌رنامه‌یه‌ك���ی كه‌ناڵی بادینان سات به‌پێی یاسای ی تیرۆر له‌ئاسایشی به‌ره‌نگاربونه‌وه دهۆك ده‌ستبه‌سه‌ركراوه. ی میت���رۆ رێكخ���ه‌ری س���ه‌نته‌ر لهس���لێمانی ره‌حم���ان غه‌ری���ب له‌لێدوانێك���دا بۆ ئاوێن ه وتی "ئه‌مڕۆ ی ده‌چێته دادگاو وه‌اڵمی پارێزه‌ره‌كه ئ���هو داوایه‌ی ده‌ده‌ن���هوه كه داوای كردبو مادد‌ه یاساییه‌كه‌ی له‌تیرۆره‌و‌ه بۆ رۆژنامه‌نوس���ی بگۆڕدرێت ،بۆی ه ئهگهر دادگا ئ���ه‌م كاره بكات ،ئه‌وا ی دۆس���ێك ه ده‌كه‌وێته س���ه‌ر رێگ ه ی ئه‌و راستی خۆی ،چونكه بابه‌ته‌كه په‌یوه‌ندی به‌باڵوكردنه‌وه‌وه هه‌یه".
زیاتره له‌الیه‌نه‌كانیتر. ئاوێن���ه :له‌چه‌ن���د رۆژی راب���ردودا ی ب���اس لهوه ك���را كه به‌ه���رۆز گه‌اڵڵ پرش���ۆژه‌یه‌كی پێش���كه‌ش ك���ردوه به‌مه‌به‌س���تی یه‌كگرتن���ه‌وه‌ی گۆڕان‌و یه‌كێت���ی ،ئای���ا ئه‌گه‌ری هه‌ی���ه ئهوه روبدات؟ ی پی���ره :م���ن نازان���م ئه‌و س���ه‌عد پڕۆژه‌یه چه‌ند راست ه یان راست نییه، من جارێك لهس���ه‌ر ئهوه قسه‌ناكه‌م تا ی یه‌كالیی نه‌بێته‌وه كه ئه‌و پڕۆژه‌ی ه ه كێییه‌و له‌كوێوه هاتووه. ئاوێن���ه :ب���ه‌اڵم یه‌كێت���یو گۆڕان هه‌ڵوێستیان سه‌باره‌ت به‌چه‌ند پرسێك ی كوردس���تانیش له‌به‌غ���داو په‌رله‌مان له‌یه‌ك���هوه نزیكه ،ئه‌م��� ه ده‌رفه‌ت بۆ ی زیاتر ناڕه‌خسێنێت؟ لێكنزیكبونهوه ی سه‌عدی پیره :له‌به‌غدا په‌یوه‌ندیه‌ك ب���اش هه‌ی��� ه له‌نێ���وان گ���ۆڕان‌و ی یه‌كێتییه‌كان ،له‌هه‌ولێر په‌یوه‌ندیه‌ك ی كادرو الیه‌نگران باش هه‌یه ،زۆرب���ه له‌ه���ه‌ردوو ال هاوڕێ‌و هاوس���ه‌نگه‌رن‌و دۆس���تایه‌تی شه‌خس���یان هه‌یه ،بۆی ه پێموای ه ئه‌م بابه‌تان ه ئاس���ایین ،به‌اڵم ئێمه له‌مه‌كته‌بی سیاس���ی باسی ئه‌م
مه‌زوعه‌مان نه‌كردووه ،بۆی ه قسه‌كردن ێ ی یه‌كگرتنه‌وه جار لهس���ه‌ر مه‌وزوع زۆر زوه. ئاوێن���ه :له‌چه‌ن���د رۆژی راب���ردودا ژماره‌یه‌ك له‌ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تی‌‌و ی مه‌كته‌بی سیاس���ی یه‌كێتی سه‌ردان نه‌وش���یروان مسته‌فایان كرد ،ئایا ئه‌م جۆره س���ه‌ردانان ه په‌یوه‌ندی به‌كێش ه ناوخۆییه‌كانی یه‌كێتییه‌وه‌یه؟ ی س���ه‌عدی پیره :من نازانم ئاڕاسته ئه‌م س���ه‌ردان‌و په‌یوه‌ندیانه‌ی ئێس���تا ی په‌یوه‌ن���دی به‌كێش���ه ناوخۆییه‌كان یهكێتییهوه هه‌ی ه یان نا ،ئه‌و پرسیاره لهو براده‌رانه بك ه كه هاتوچۆو سه‌ردان ده‌كه‌ن ،من خۆم سه‌ردانم نهكردوه ،ئه‌و ی شه‌خسین، ی زۆر س���ه‌ردانانه به‌شێك نه‌ك حزبی. ی ئاوێنه :پێتانوانیی ه به‌ره‌و پێشچون په‌یوه‌ندییه‌كان���ی یه‌كێت���یو گ���ۆڕان دواجار به‌قازانجی كورده؟ ی سه‌عدی پیره :به‌دڵنیایی ئاڕاسته ی ئه‌م په‌یوه‌ندیان هی ئێس���تا به‌قازانج ی كورده‌و چهنده لێكنزیك بین مه‌س���ه ی ئهوهنده پێكهوه كارك���ردن به‌رهه‌م زیاتری ده‌بێت.
د.محه‌مه‌د حاجی :گۆڕان‌و كاك نه‌وشیروانیش به‌یه‌كچاو سه‌یری هه‌موو ئاڕاسته‌كانی ناو یه‌كێتی ده‌كه‌ن ئا :عه‌لی فه‌تاح د.محه‌مه‌د حاجی ئه‌ندامی جڤات ی نیشتمانی گۆڕان له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "گه‌ر بۆ چاره‌سه‌ری كێشه ناوخۆییه‌كانی یه‌كێتی پرس به‌كاك نه‌وشیروان كرابێت دوو قسه‌ی خێری تیابكات ،ئهوه حاڵه‌تێكی ئاساییه". ئاوێن���ه :قس���هو ب���اس س���ه‌باره‌ت به‌پێش���كه‌ش كردن���ی پ���ڕۆژه ی یه‌كگرتن���ه‌وه‌ی گۆڕان‌و یه‌كێتی له‌الیه‌ن ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی س���ه‌ركردایه‌تی یهكێتییهوه تا چه‌ند راسته؟ د .محه‌مه‌د حاجی :جگه‌له‌و بابه‌تانه‌ی كه له‌ن���او راگه‌یاندنه‌كان باڵوبونه‌ته‌وه، پڕۆژه‌و قسه‌یتر هه‌یه له‌نێوان یهكێتیو بزوتنه‌وه‌ی گۆڕاندا ،به‌اڵم هیچ شتێكی فه‌رمی له‌ن���او بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان لهو بارهیهوه ب���اس نه‌كراوه .به‌فه‌رمی هیچ ش���تێك له‌ناو بزوتنه‌وه‌ی گۆڕاندا باس نه‌ك���راوه ،له‌وانه‌یه پرس���ی یه‌كگرتنی یهكێتیو گۆڕان حه‌زبێت له‌الیه‌ن هه‌ندێك كه‌سه‌وه ،به‌اڵم ئهگهر ئه‌مه پڕۆژه بێت لهالی یه‌كێتی ،ده‌بێت مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی بی���كات به‌پڕۆژه‌یه‌كی فه‌رمی‌‌و
ته‌به‌نی بكات‌و پێشكه‌ش به‌بزوتنه‌وه ی بكات ،ئه‌وكاته‌ش بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان لهو بارهیهوه قسه‌ی خۆی ده‌بێت. ئاوێن���ه :ئای���ا رابردوی هاوبه‌ش���ی سه‌ركرده‌كانی گۆڕان‌و یه‌كێتی ،زه‌مینه بۆ یه‌كگرتنه‌وه‌یان له‌بار ناكات؟ د .محه‌م���ه‌د حاج���ی :به‌ب���اوه‌ڕی م���ن راب���ردوی چه‌ند س���ه‌ركرده‌یه‌كی ئێس���تای بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان كه له‌ناو یه‌كێتی���دا بون به‌س نییه ب���ۆ ئهوهی به‌ته‌نها ئه‌م���ه بكرێته بنه‌مای لێكنزیك بون���ه‌وه‌ی یهكێتیو گۆڕان ،من پێموایه پێداویستی زیاتری ده‌وێت ،چونكه ئه‌و پرسه پرسێكی گرنگ‌و چاره‌نوسسازه، ئه‌و به‌ڕێزانه‌ی ئێس���تا له‌ناو بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانن‌و كاتی خۆی له‌ناو یه‌كێتیدا بوون جی���اوازی گهوره هه‌بووه ك���ه نه‌توانن له‌ن���او یه‌كێتی���دا به‌رده‌وامب���ن ،جگه ل���ه‌وه‌ی كه ئه‌و خه‌ڵك���هی بزوتنه‌وه‌ی ی له‌ناو گۆڕانیان دروس���تكردووه هه‌موو یه‌كێتیی���هوه نه‌هات���وون ،خ���ۆ ئهگهر جیاوازیه‌كان���ی رابردووی ن���او یه‌كێتی كات���ی خ���ۆی قابیلی چاره‌س���ه‌ركردن بوونای���ه ،هه‌ر ئه‌و كاته ئ���هو به‌ڕێزانه له‌یه‌كێت���ی جیانه‌ده‌بوون���هوهو وازیان له‌یه‌كێت���ی نه‌ده‌هێنا ،جیاوازیه‌كانی ناو یه‌كێت���ی له‌حزوری به‌ڕێ���ز مام جه‌الل
چاره‌س���ه‌ر نه‌كراون ،ئێس���تا له‌غیابی به‌ڕێز مام جه‌الل ئه‌وه‌نده‌یتر كۆبۆته‌وه‌و هه‌ر چاره‌س���ه‌ر نه‌ك���راون ،ه���اوكات چاره‌سه‌ركردنی ئه‌وانه ئیشی ئێمه نییه ئیش���ی س���ه‌نته‌ری بڕیاری ناو یه‌كێتی نیشتمانی كوردستانه. ئاوێن���ه :ئایا لێپرس���راوانی یه‌كێتی پرس���یان به‌ئێوه نهكردوه بۆ چاره‌سه‌ر كردنی ناكۆكییه‌كانیان؟ د .محه‌مه‌د حاجی :نه‌ك بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان به‌ته‌نها ،ره‌نگه یه‌كێتی پرس���ی به‌الیه‌نیتریش كردبێ���ت بۆ نێوانگیری‌‌و چاره‌س���ه‌ری كێش���ه ناوخۆییه‌كان���یو قس���هی خێری���ش ل���هو روهوه كراوه، گه‌ر بۆ ئه‌و مه‌به‌س���ته‌ش پرس به‌كاك نه‌وش���یروان كرابێت دوو قسه‌ی خێری تیابكات ئ���هوه حاڵه‌تێكی ئاس���اییه، به‌اڵم ئهوهی من ئاگاداربم چ سیاسه‌تی فه‌رمی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان‌و چ هه‌ڵوێستی به‌ڕێ���ز كاك نه‌وش���یروان ئه‌وه‌بووه كه یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان حیزبێكی جیاوازه‌و خۆیان سه‌نته‌ری بڕیاردانیان ههیهو خه‌ڵكی سیاسیان هه‌یه ده‌توانن بۆخۆیان كێش���ه‌كانی خۆیان چاره‌سه‌ر بك���ه‌ن ،بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان‌و خودی كاك نه‌وشیروانیش به‌یه‌كچاو سه‌یری هه‌موو ئاڕاسته‌كانی ناو یه‌كێتی ده‌كه‌ن.
که‌رکوک ..داعش له‌هێرشه‌وه بۆ به‌رگریی "به‌رده‌وامیی شه‌ڕی تکریت ،ئازادکردنی ناوچه‌کانی که‌رکوک ئاسانتر ده‌کات"
پێشمه‌رگه‌یه‌ک له‌به‌ره‌کانی جه‌نگ له‌میحوه‌ری که‌رکوک ئا :مه‌زهه‌ر که‌ریم داعش له‌یه‌ک کاتدا له‌چه‌ندین به‌ره‌ی جیاوازه‌وه له‌گه‌ڵ چه‌ندین هێزی جیاوازدا شه‌ڕ ده‌کات .ئه‌وه‌ش وا ده‌کات توندبونه‌وه‌ی شه‌ڕی هه‌ر به‌ره‌یه‌کی نوێی دژ به‌داعش، راسته‌وخۆ کاربکات ه سه‌ر به‌ره‌کانی دیکه‌ی شه‌ڕی ئه‌و رێکخراوه. ل���هدوای ئ���ه‌وه‌ی س���وپای عێراق‌و میلیش���یا ش���یعه‌کان هێرش���ێکی به‌رفراوانیان کرد‌ه سه‌ر شاری تکریت‌و توانی���ان به‌ش���ێکی ئه‌و ش���اره لهژێر ده‌ستی داعش ده‌ربهێنن ،ئه‌و هێرشان ه راس���تهوخۆ کاریگه‌ریی هه‌بو لهس���ه‌ر ب���ه‌ره‌ی ش���ه‌ڕی داع���ش له‌که‌رکوک،
به‌شێوه‌یه‌ک داعش له‌دۆخی هێرشه‌و‌ه چ���وه به‌رگرییکردن���هوهو ئه‌مجاره‌یان پێشمه‌رگه هێرشی ده‌ستپێکرد. به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری پۆلیس���ی ق���ه‌زاو ناحییه‌کانی که‌رکوک ،عه‌مید سه‌رحه‌د قادر لهو بارهیهوه به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "پێ���ش دو مان���گ داع���ش هێزێک���ی به‌هێزی هه‌بو ،له‌دۆخی هێرشبردندابو، مه‌ترس���ییه‌کی زۆر لهس���ه‌ر وێستگه‌ی کاره‌باو وێس���تگه‌ی ئاوو غازی شیمال هه‌بو ،ئێستا ئه‌و مه‌ترسیانه تاڕاده‌یه‌ک باش دورخراوه‌ته‌وه". له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ش���دا ،هێش���تا داعش چه‌ن���د ناوچه‌یه‌کی پارێزگای که‌رکوکی به‌ده‌س���تهوه م���اوه ،له‌وان���ه قه‌زای حه‌ویج���هو نایحه‌ی ڕه‌ش���ادو داقوق‌و زنجیر‌ه چیای حه‌مرین.
عه‌مید سه‌رحه‌د پێی وایه که داعش هێش���تا جێی مه‌ترس���ین‌و ت���ا له‌یه‌ک ش���وێندا چه‌کداران���ی ئ���هو رێکخراوه بونیان مابێت ،مه‌ترسی ناڕه‌وێته‌وه. لهب���اره‌ی ئه‌و چه‌کدارانه‌ی داعش ک ه له‌به‌ره‌کانی جه‌نگی تکریت‌و ناوچه‌کانی دیکه هه‌ڵدێن‌و به‌ره‌و که‌رکوک ده‌ڕۆن، به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی قه‌زاو ناحییه‌کانی که‌رک���وک ده‌ڵێ���ت" ،به‌ڵێ ئ���اگاداری ئهوهی���ن ،هێ���زی باش���ی له‌پۆلیس‌و ئاسایش‌و ده‌زگا ئه‌منییه‌کانی حکومه‌تی هه‌رێم‌و ناوه‌ندی لێیه .ئه‌و چه‌کدارانه‌ی داعش که هه‌ڵدێن هه‌ندێکیان ده‌یانه‌وێت خۆیان ڕاده‌س���ت بک���ه‌ن ،ده‌ڵێن ئێوه گه‌ر بشمانگرن نامانکوژن ،لهوه باشتر داعش ڕه‌میمان بکات". ههروهها ئه‌وه‌ش ئاش���کرا ده‌کات ک ه
هه‌فته‌ی پێش���و چوار که‌سیان گرتوه که یه‌کێکی���ان ئه‌ندام���ی ئه‌نجومه‌نی ناحیه‌ی ڕیازب���وهو به 25ده‌فته‌ر دۆالر هاوکاری داعشی کردوه ،ئه‌وانی تریش بۆری نه‌وتیان شکاندوه‌و نه‌وتیان داوه به‌داعش. فه‌رمان���ده‌ی هێزه‌کان���ی په‌که‌ک��� ه له‌میحوه‌ری که‌رک���وک ،هه‌ڤاڵ عه‌گید به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند ک ه هه‌ندێک ناوچ ه له‌که‌رکوکه‌و‌ه نزیکن‌و هێشتا مه‌ترسیان لهس���ه‌ره‌و لهژێر ده‌س���تی داعشدان، وه‌ک ناوچه‌کانی حه‌ویج���هو ریازو به‌ش���یرو عه‌باش‌و خاکی ڕه‌ش‌و فه‌تح��� ه " ،به‌اڵم ئهگهر هێرشه‌کانی سه‌ر تکریت به‌رده‌وام بێت، ئه‌وا ئه‌و ناوچانه به‌ئاسانی ده‌گیرێته‌وه‌و ئازاد ده‌کرێت ،ئه‌و چه‌کدارانه‌ی داعش
ک ه له‌تکریت بریندار ده‌کرێن ،دێنه ئه‌و ناوچانه‌وه به‌مه‌ستی چاره‌سه‌رکردن". له‌ئێستادا نزیکترین خاڵی چه‌کدارانی داعش له‌ناوه‌ندی شاره‌ی که‌رکوکه40 ، کیلۆمه‌تر دوره. ئه‌ندام���ی لیژنه‌ی ئه‌من���ی پارێزگای که‌رک���وک ،ئه‌حمه‌د عه‌س���که‌ری پێی وای ه ک��� ه چیتر داعش مه‌ترس���ی نین بۆ سه‌ر ش���اری که‌رکوک" ،چه‌کدارانی داعش ده‌س���تیان کردوه به‌جموجۆڵ‌و پێده‌چێ���ت ش���یرازه‌یان تێکچوبێ���ت، هه‌ندێکی���ان هه‌ڵدێن‌و س���ه‌نگه‌ره‌کان جێدێڵن‌و په‌ش���یمانی ده‌رده‌بڕن .ئه‌و هیوایه‌یان نه‌م���اوه خۆیان له‌هێزه‌کانی پێش���مه‌رگ ه بده‌ن .داعش وه‌ک جاران ئه‌و مه‌ترس���یی ه نین له‌سه‌ر که‌رکوک‌و هێزه‌کانی پێشمه‌رگه".
هه‌نوکه
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
چه‌مچه‌ماڵ ..داعش 2پێشمه‌رگه سه‌رده‌بڕدرێت‌و 8كه‌سیش ده‌چن ه نێو داعشهوه ئا :ئاسۆ محه‌مه‌د شوانی رۆژێك پێش نه‌وروزی ئه‌مساڵ رێكخراوی ده‌وڵه‌تی ئیسالمی (داعش) سێ دیلی له 17دیله‌كه‌ی شه‌ڕی ته‌لوه‌ردی كه‌ركوك سه‌ربڕی‌و ئایینده‌ی ئه‌وانی دیكه هێشتا ناڕونه ،خێزانی یه‌كێك لهو دو شه‌هیده‌ش ده‌ڵێت "لهو رۆژه‌وه‌ی كه مێرده‌كه‌م الی داعش بهدیلگیراوه، هه‌مو رۆژێك یه‌كێك له‌خزمه‌كانمان به‌ته‌له‌فۆن قسه‌ی له‌گه‌ڵ دو منداڵه‌كه‌م ده‌كردو خۆی ده‌كرد به‌باوكیان تا ژیر ببنه‌وه". هێرۆ قادر ره‌حی����م خێزانی یه‌كێك له‌ش����ه‌هیده‌كان به‌ناوی (پش����تیوان عوسمان) بۆ ئاوێنه باس له‌وه‌ده‌كات كه خاوه‌ن����ی دو ك����وڕن به‌ناوه‌كانی (ئه‌له‌ند ته‌مه‌ن پێنج س����اڵ‌و ئاروین ته‌مه‌نی س����ێ س����اڵ) ،ئه‌و وتی "لهو كاته‌ی كه پش����تیوانی مێردم له‌ده‌وام بوه له‌به‌ره‌كانی جه‌نگ ،رۆژانه زیاتر له 10ج����ار په‌یوه‌ندیم����ان به‌یه‌كه‌وه ده‌ك����ردو ،پش����تیوان پرس����یاری منداڵه‌كانی ده‌كردو منیش پرسیاری به‌ره‌كانی جه‌نگم لێده‌كرد". به‌وت����هی خێزانه‌كه‌ی ،پش����تیوان ماوه‌ی 11ساڵه پێشمه‌رگه‌یه‌و پله‌ی (نائی����ب عه‌ریف)بوه ،موچه‌كه‌ش����ی
ته‌نه����ا 600ه����ه‌زار دینار ب����وه ،ئه‌و وت����ی "له‌خانوی كرێدا داده‌نیش����ین‌و الیه‌نی مادیم����ان زۆر خراپه ،چونكه س����ه‌رچاوه‌ی داهاتم����ان ته‌نه����ا ئه‌و موچه‌یه‌ی پشتیوان بوه". پێش ئهوهی هه‌واڵی كۆتایی ژیانی پش����تیوانی مێردی پێبگات ،هێرۆی خێزان����یو منداڵه‌كان����ی چاوه‌ڕوان����ی هه‌واڵ����ی ئازادكردن‌و ش����ادبونه‌وه‌ی بون ،ئه‌و ده‌ڵێ����ت "منداڵه‌كانم هه‌مو رۆژێك داوای باوكیان ده‌كرد ،هه‌میشه من‌و منداڵه‌كانم چاوه‌رێی گه‌ڕانه‌وه‌ی پش����تیوان بوین ،نه‌مزانی ماڵم وێران ده‌بێت". هێ����رۆ داوا لهس����ه‌رۆكی هه‌رێ����مو وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه ده‌كات كه هه‌مو هه‌وڵێ����ك بده‌ن بۆ هێنانه‌وه‌ی ته‌رمی پشتیوانی مێردی ،ئه‌و ده‌یه‌وێت هیچ نه‌بێ����ت له‌بری پش����تیوان ،گۆڕه‌كه‌ی لێیانه‌وه نزیك بێت. رزگار حه‌م����ه س����اڵه‌ح یه‌كێك����ی ت����ره له‌ش����ه‌هیده‌كانی هه‌فت����هی راب����ردو ،دڵش����ادی برای ب����ۆ ئاوێنه باس ل����ه‌وه‌ده‌كات ك����ه رزگاری برای سه‌رپه‌رش����تی خێزانه‌كه‌یانی كردوه، ئه‌و وتی "من ب����رای گه‌وره‌یان بوم‌و خێزانم هه‌ی����هو جیابومه‌ته‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌وان����دا ،به‌اڵم ئه‌و له‌گه‌ڵ هه‌رس����ێ خوش����كه‌كه‌مدا ده‌ژی����او به‌خێویانی ده‌ك����رد ،چونك����ه دای����ك‌و باوكمان
لهو رۆژه‌وه‌ی ك ه مێرده‌كه‌م بهدیلگیراوه هه‌مو رۆژێك یه‌كێك له‌خزمه‌كانمان به‌ته‌له‌فۆن قسه‌ی له‌گه‌ڵ دو منداڵه‌كه‌م ده‌كردو خۆی ده‌كرد به‌باوكیان تا ژیر ببنه‌وه
شه‌هیدان پشتیوان عوسمان‌و رزگار حه‌مه ساڵح‌و هیشام نه‌بیل
مۆڵه‌تدا كرێكاری بكات. له‌ژیاندا نهماوه". ههرچهنده ئه‌و دو شه‌هیده‌ی شاری رزگار له‌دایكب����وی س����اڵی 1987و ته‌مه‌نی 28ساڵ‌و سه‌ڵت بوه ،به‌وته‌ی چه‌مچه‌ماڵ ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كی فراوانی براك����هی تاوه‌كو كاتی ش����ه‌هیدبونی لهس����ه‌ر ئاستی كوردس����تان دایه‌وه، نه‌یتوان����ی ژیان����ی هاوس����ه‌رگیری به‌اڵم له‌الیه‌كی تر هه‌ر لهو ش����اره دو گه‌نج كه كارمه‌ندی ئه‌وقافن چونه‌ته پێكبهێنێت. ئه‌و ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد ،موچه‌كه‌ی نێو داعشهوه. به‌رێوه‌ب����ه‌ری ئاسایش����ی رۆژئاوای شه‌هید رزگار مانگانه ته‌نها 500هه‌زار دینار بوه ،به‌ش����ی پێداویستییه‌كانی س����لێمانی عه‌می����د ئه‌حم����ه‌د ن����ادر نهكردوه ،هه‌ر بۆیه ناچار بو له‌كاتی به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "له‌سنوری قه‌زای
په‌كه‌كه :هه‌روا به‌ئاسانی چه‌ك دانانێین
چه‌مچه‌ماڵ هه‌شت كه‌س چونه‌ته ناو داعش����هوه ،به‌اڵم دوانیان كوژراون‌و دوان����ی دیكه‌یان گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌و به‌پێی یاسا مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ كراوه". عه‌مید ئه‌حمه‌د باس����ی له‌وه‌ش كرد كه چوار ك����ه‌س له‌وانه‌ی چونه‌ته ناو داعشهوه زیاتر له‌رێگه‌ی هاوڕێیه‌تی‌و ئینته‌رنێته‌وه بوه. لهو بارهیهوه به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌وقافی چه‌مچه‌ماڵ موژده ره‌وف باس له‌چونی
تا ئێستا وه‌زیر ی سامان ه سروشتییه‌كان فۆرم ی ده‌ستپاك ی پڕ نه‌كردوه‌ته‌وه حاکم ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر سه‌رۆك ی ده‌شته‌ی گشتی ده‌ستپاكی هه‌رێم له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "بنه‌بڕكردن‌و كه‌مكردنه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی ،پێویستی به‌ئیراده‌یه‌كی چاكسازیی ریشه‌ییه".
گه‌ریالکانی په‌که‌که ئا :ئاكۆ حه‌مه‌د رابی به‌رپرسی په‌یوه‌ندیه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی په‌كه‌كه ،ده‌مهات عه‌گید له‌م گفتۆگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "ئازادی ئۆجه‌الن‌و چاره‌سه‌ركردنی پرسی كورد له‌توركیادا پێكهوه گرێدراون". ئاوێن����ه :خوێندنه‌وه‌تان بۆ په‌یامه‌كه‌ی نه‌ورۆزی ئه‌مساڵی ئۆجه‌الن چیه؟ عه‌گید :ئێمه خوازیارن په‌یامی نه‌ورۆزی ئه‌مس����اڵی ئۆجه‌الن قۆناغێك����ی دیكه‌و پێش����كه‌وتوی پرۆسه‌ی ئاشتی لێبه‌رهه‌م بێت ،به‌اڵم ده‌بینی����ن به‌داخه‌وه هه‌ندێك كه‌س‌و الی����ه‌ن خوێندن����ه‌وه‌ی زۆر هه‌ڵه بۆ ئه‌و په‌یامه ده‌ك����ه‌ن .له‌كاتێكدا ئه‌مه په‌یامێكی هه‌روا س����اده نیه ،كه هه‌ندێك خه‌ڵ����ك وا خوێندنه‌وه‌ی����ان ب����ۆ كردوه، ئۆجه‌الن لهو په‌یام����ه‌دا به‌زواڵڵتر داوای كۆتایی هاتنی ش����ه‌ڕی 40ساڵه‌ی نێوان په‌كه‌كه‌و ده‌وڵه‌تی كردوهو داواشی كردوه كه ئه‌گ����ه‌ر ده‌وڵه‌ت هه‌ن����گاو بهاوێژێت‌و لهژێر سایه‌ی په‌رله‌مانیش كۆمسیۆنێكی لێگه‌ڕین����ی هه‌قیقه‌ت دروس����ت بكرێت، ئ����ه‌وكات ده‌توان����م بانگ����ه‌واز له‌په‌كه‌كه بكه‌م كه كۆنگره‌یه‌ك ببه‌س����تن‌و شه‌ڕی چه‌كداری له‌توركیا بوه‌س����تێنن .ئێمه‌ش ده‌خوازین ئه‌و كۆمسیۆنه به زوترین كات پێكبهێنرێت ،چونكه به‌و هۆیهوه پرۆسه‌ی ئاشتی زیاتر به‌ره‌و پێشه‌وه ده‌چێت. ئاوێنه :ئایا ئۆج����ه‌الن له‌په‌یامه‌كه‌یدا داوای چه‌كدانانی له‌په‌كه‌كه كرد؟ عه‌گید :لهو په‌یامه‌دا باس له‌پرس����ێكی
تا ئێستا نزیكه‌ی 140گه‌ریالمان له‌شه‌ڕی دژی داعش شه‌هید بون له‌باشور ی كوردستان جێبه‌جی نه‌كرا ،بۆچی؟ عه‌گید :پێشتر په‌كه‌كه له‌سه‌ر داخوازی گه‌ل‌و هه‌ندێك حزبی سیاس����ی باشوری كوردستان به‌شداری شه‌ڕی دژی داعشیان كرد ،راس����ته پێش����ترو ئێس����تاش ئێمه س����ه‌رنج‌و تێبینی خۆمان هه‌بوه لهس����ه‌ر چۆنیه‌تی شه‌ڕه‌كه‌و فه‌رامۆشكردنی ده‌وری گه‌ریالكان له‌سه‌ركه‌وتنه‌كاندا ،به‌اڵم ئێمه لهب����ه‌ر به‌رژه‌وه‌ن����دی گه‌ل‌و پاراس����تنی خاكی كوردستان‌و بهبێ له‌به‌رچاو گرتنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانمان بڕیاری ئه‌وه‌ماندا كه گه‌ریالكانمان له‌شه‌ڕكردن به‌رده‌وام بن. ئاوێن����ه :كێ رۆڵی ئێ����وه‌ی فه‌رامۆش كردوه؟ عه‌گی����د :به‌ئه‌نقه‌س����ت رۆڵ����ی ئێم����ه له‌قاره‌مانیه‌تی����ه‌كان فه‌رام����ۆش ده‌كراو
لهالی����ه‌ن حزبێك����هوه هه‌وڵ����ده‌درا رۆڵی ئێمه لهس����ه‌ركه‌وتن‌و به‌رخودانه‌كان كه‌م بكرێتهوهو ته‌نان����ه‌ت هه‌وڵده‌درا كه هه‌ر باسیش نه‌كرێت ،ئه‌و میدیانه‌ی باشوری كوردستان كه هه‌وڵده‌ده‌ن ده‌وری گه‌ریال له‌ش����ه‌ڕی دژی داع����ش فه‌رامۆش بكه‌ن، زیاتر به‌رژه‌وه‌ن����دی حزبی ره‌چاو ئه‌كه‌ن ن����ه‌ك به‌رژه‌وه‌ن����دی نه‌ته‌وه‌یی ،ئه‌مه‌ش دواج����ار به‌زیان����ی خۆی����ان‌و حزبه‌كه‌یان ده‌شكێته‌وه. ئاوێنه :ژماره‌ی شه‌هیده‌كانتان له‌شه‌ڕی دژی داع����ش له‌باش����وری كوردس����تان چه‌ندن؟ عه‌گی����د :ت����ا ئێس����تا نزیك����هی 140 گه‌ریالمان له‌ش����ه‌ڕی دژی داعش شه‌هید بون له‌باشوری كوردستان. ئاوێن����ه :بۆچ����ی ئێوه پش����تیوانیتان له‌هه‌ڵبژاردن����ی كانتۆنه‌كانی رۆژئاوا كرد، كه وه‌ك س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم رایگه‌یاند تاك الیه‌نانه بو؟ عه‌گید :ه����ه‌ر كه‌س ئازاده كه ره‌خنه له‌م پرۆسه‌یه بگرێت ،به‌اڵم ئیدی خه‌ڵكی رۆژئاوای كوردس����تان بڕی����اری خۆی داو هه‌ڵبژاردنێك����ی س����ه‌ركه‌وتوی ئه‌نجامدا، ئ����هو به‌یاننامه‌ی����ه‌ش كه س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێ����م باڵویكردۆت����هوه ،كارێكی هه‌ڵه بو ،پێویس����ته ئێمه هه‌موم����ان ڕێز لهو ده‌س����كه‌وته بگرین نه‌ك ته‌داخولی وه‌ها پرۆس����ه‌یه‌ك بكه‌ی����ن ،بۆ نمونه ئێس����تا هه‌ڵبژاردنێك له‌كوردس����تان بكرێت ئێمه ناتوانی����ن ته‌ده‌خول بكه‌ی����ن ،به‌ڵكو ڕێز له‌ئیراده‌ی خه‌ڵك‌و پرۆس����ه‌كه ده‌گرین، نه‌ك بێین دژایه‌تی بكه‌ین.
ئ����هو دو كارمه‌ندیان ب����ۆ نێو داعش بۆ ئاوێن����ه دهگێڕێتهوه ك����ه هه‌ردو كارمه‌نده‌كه‌ی ئه‌وقاف فه‌س����ڵكراون، ئه‌و وتی "یه‌كێك لهو دو كارمه‌نده كه ناوی (ئاراس)و ئه‌ویتر كه گرێبه‌ست بوه ،هێش����تا رون نیی����ه چوبێته ناو داعشهوه ،چونكه لهو كاته‌وه ونبوه‌و دیار نییهو لهس����اڵی 2015فه‌سڵكرا، ب����ه‌اڵم هه‌ردوكی����ان كارگ����وزار بون له‌مزگه‌وته‌كان".
سه‌رۆك ی ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی هه‌رێم:
ئا :ئاوێنه
وه‌ها نه‌كراوه ،چونكه ئه‌م پرسه شه‌رت‌و مه‌رجی خۆی هه‌یه وا به ئاس����انی چه‌ك دانانرێت. ئاوێنه :ئایا په‌كه‌كه له‌پێناو ئازاكردنی ئۆجه‌الن له‌زیندان ،ئاماده‌ی چه‌كدانانه؟ عه‌گی����د :ئ����ازادی ڕێبه‌رمان ش����تێكی گرنگ����ه ،نزیكایه‌تیه‌كی زۆریش����ی هه‌یه له‌گ����هڵ پرۆس����هی ئاش����تی .ئ����ازادی ئۆجه‌الن‌و چاره‌س����ه‌ركردنی پرسی كورد له‌توركیادا پێكهوه گرێ����دراون‌و له‌یه‌كتر جیا ناكرێن����هوه ،چونكه ئهگهر ده‌وڵه‌ت بڵێت پرس����ی كورد چاره‌س����ه‌ر ده‌كه‌م‌و ڕێبه‌ر ئاپۆش ه����ه‌ر له‌زیندان بێت ،ئه‌مه قس����ه‌یه‌كی درۆیه .ئهگهر بشڵێت ڕێبه‌ر ئاپ����ۆ ئازاد ده‌ك���� همو پرس����ی كوردیش چاره‌سه‌ر ناكه‌م ،دیسان ئه‌مه‌ش شتێكی خه‌یاڵیه .چونكه ده‌وڵ����ه‌ت وه‌ها كارێك ناكات. ئاوێنه :بۆچی ئۆجه‌الن له‌په‌یامه‌كه‌یدا ناوی پێشمه‌رگه‌ی نه‌هێنا؟ عه‌گید :ئه‌م په‌یام����ه زیاتر بۆ باكوری كوردس����تان‌و به‌ره‌و پێشچونی پرۆسه‌ی ئاش����تی ب����و له‌توركیادا ،ب����ه‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش����دا ڕێبه‌ر ئاپۆ ش����ه‌ڕی داعش����ی لهیاد نه‌كردوه‌و ئاماژه‌ی به‌س����ه‌ركه‌وتنی به‌رخودانی كۆبانی كردوه .س����ه‌ركه‌وتنی كۆبانێ����ش س����ه‌ركه‌وتنی ه����ه‌ر چ����وار پارچه‌ی كوردستانه نه‌ك ته‌نها رۆژئاوای كوردس����تان ،كوردی����ش به‌كوبانی زیاتر سه‌ری بڵندتر بو. ئاوێن����ه :پێش����تر په‌كه‌ك����ه به‌نیازبو له‌شه‌ڕی دژی داعش له‌باشوری كوردستان گه‌ریالكانی بكێشێته‌وه ،به‌اڵم دواتر ئه‌مه
3
ئاوێنه :ئایا وه‌كو ده‌س���ته ی ده‌ستپاك ی توانیوتان ه رۆڵی خۆتان ببینن؟ حاكم ئه‌حمه‌د :ده‌س���ته‌ی ده‌س���تپاك ی س���اڵێك‌و هه‌ش���ت مانگه دام���ه‌زراوه ،ك ه كوردس���تان به‌دۆخێك ی ناهه‌موار ی قه‌یران ی ئابوری���دا تێپه‌ڕیوه ،به‌تایبه‌ت ی ئه‌مس���اڵ. تا ئێس���تا كه‌متر ل��� ه %50دامودهزگاكان ی خۆمان ته‌واوكاری كردوه ،سه‌باره‌ت بهوه ی پێیده‌ڵێ���ن الیه‌ن���ی خۆپارێزی���ی قۆناغ ی پڕكردنه‌وه‌ی فۆرمه‌كانم���ان ته‌واو كردوه، به‌اڵم الیه‌نێك ی تر كه پشكنینه ،تا ئێستاش گرفتمان ئه‌وه‌یه دوا ی ئه‌و هه‌مواركردنه‌وه ی له‌په‌رله‌مان ئه‌نجامدرا ،به‌مه‌بس���تی دانان ی سه‌الحیه‌ت بۆ دامه‌زراندنی موحه‌قیق هێشتا به‌باشی نه‌خراوه‌ته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه‌و ئیش���ی پێناكرێت ،بۆ نمونه ئێس���تا ئێمه له‌سنوری پارێزگای س���لێمانی به‌و روبه‌ر‌ه گهورهی���هوه ته‌نها یه‌ك موحه‌قیقمان هه‌یه. له‌هه‌ندێك الیه‌ندا چوینه‌ته پێشه‌وه ،به‌اڵم هێش���تا ئیشوكاره‌كان تا ئێس���تا له‌ئاست ی خواستی ئێمه‌دا نییه. ئاوێنه :لهو فۆرمانه‌ی دابه‌شتانكرد به‌سه‌ر كاربه‌ده‌س���تاندا به‌مه‌به‌س���تی ئاگاداربون لهس���ه‌روه‌ت‌و س���امانه‌كانیان ،ئایا هه‌مو ی گه‌ڕاوه‌ته‌وه؟ حاكم ئه‌حمه‌د :ش���تێكی زۆر كه‌م ماوه، %1یا %2ی ماوه بگه‌ڕێته‌وه ،له‌وه‌زیره‌كان دو وه‌زی���ر م���اوه ك���ه ئه‌وانی���ش وه‌زیر ی پێش���مهرگهو س���امانه سروش���تیه‌كانن، به‌رپرسی فه‌رمانگه‌ی ده‌ره‌وه‌ش كه پله‌كه ی وه‌زیره نه‌یگه‌ڕانوه‌ت���هوه ،وا بڕیاره بۆمان بگه‌ڕێننه‌وه ،چونك ه چه‌ند مانگێك به‌س���ه‌ر ماوه‌ی دیاریكراوی گه‌ڕاندنه‌وه‌یان تێپه‌ڕیوه، به‌ب���ێ ئ���ه‌وه‌ی هی���چ رونكردنه‌وه‌یه‌كیان هه‌بێت. ئاوێن���ه :له‌م���اوه‌ی كاركردن���ی ئه‌م دو س���اڵه‌دا تێبین���ی ئه‌وه‌ت���ان ك���ردوه ك ه گه‌نده‌ڵی له‌ئاستێك ی گهورهو فراواندا كراوه له‌كوردستان؟ حاك���م ئه‌حم���ه‌د :گه‌نده‌ڵ���ی له‌كه‌رت ی
گش���تیدا خه‌ڵك ی به‌رپرس ده‌یكات ،ره‌نگ ه فه‌رمانبه‌ر ی ئاسایی هه‌بێت له‌گه‌نده‌ڵییه‌و‌ه تێ���وه‌گال بێت ،ب���ه‌اڵم به‌رپ���رس بڕیار ی به‌ده‌س���ته‌و معامه‌له‌كان ی���ه‌كال ده‌كاته‌وه، چه‌ند كه‌یس���ێكمان هه‌یه دهرباره ی به‌رتیل وه‌رگرتن ،به‌اڵم ئامارێكمان نیی ه سه‌باره‌ت به‌رێژه ی گه‌نده‌ڵ���ی ،چونك ه ئه‌مه تاوانێك ه له‌تاریكی���دا به‌ڕێوه‌ده‌چێت‌و ره‌نگه هه‌مو ی س���كااڵی ل���ه‌دژ تۆمار نه‌كرێت .له‌ش���ه‌ش ح���ه‌وت مانگ ی رابردودا 100س���كااڵمان بۆ هاتوه ،هه‌ندێكی���ان په‌یوه‌ند ی به‌گه‌نده‌ڵ ی ئیداری‌و ئه‌و ش���تانه‌وه‌یه ،به‌اڵم هه‌ندێك ی په‌یوه‌ندی به‌كه‌یس���هوه هه‌ی���ه ،گه‌نده‌ڵ ی واقیعێك ه به‌داخه‌وه له‌كوردستان بون ی هه‌یه، له‌بیریش���مان نه‌چێت ئێم ه له‌چوارچێوه‌ال ی واڵتێكین كه ناو ی عێراقه ،ئێس���تا له‌پله ی هه‌شته‌مینی زۆرترین واڵتان ه ك ه گه‌نده‌ڵیان تێدایه. ئاوێنه :باشه واڵتێك به‌م راده‌ی ه گه‌نده ڵ بێت به‌كوردستانیشه‌وه ،ده‌سته‌یه‌كی وه‌ك ئهوهی ئێوه ده‌ره‌قه‌ت ی دێت؟ حاكم ئه‌حمه‌د :به‌ب ێ ئیراده‌یه‌كی سیاس ی به‌هێ���زو به‌ب ێ به‌رنامه‌یه‌ك��� ی هه‌مه‌الیه‌نه ی نیش���تمانی بۆ چاكس���ازییه‌كی ریش���ه‌یی، ده‌س���ته ی ده‌س���تپاكی‌‌و چاودێری داراییو داواكاری گش���تیش ره‌نگ���ه ئی���ش بكه‌ن‌و كاریگه‌رییه‌كی س���نورداریان هه‌بێت له‌سه‌ر هه‌ندێك كه‌یس ،به‌اڵم ئهگهر قسه‌مان له‌سه‌ر بنه‌بڕك���ردن‌و كهمكردنهوه ی گه‌نده‌ڵ ی بێت، ئه‌وا پێویستی به به‌رنامه‌یه‌كی به‌رفراوان‌و ئیراده‌یه‌كی چاكسازیی ریشه‌ییه. ئاوێنه :به‌اڵم ئه‌و ئیراده‌یه به‌دیده‌كه‌ن بۆ چاكسازی ریشه‌یی له‌هه‌رێمدا؟ حاكم ئه‌حمه‌د :به‌قس��� ه هه‌موی باس��� ی ده‌كات ،به‌اڵم كه باس���ی ده‌كات ش���تێكه‌و بخرێته میكانیزم‌و چوارچێوه‌ی كاركردنه‌و‌ه ش���تێكی ت���ره ،ت���ا ئێس���تا میكانیزم ی گونج���او دی���ار نیی���هو نه‌چوه‌ته ب���وار ی جێبه‌جێكردنه‌وه.
حاکم ئه‌حمه‌د
4
هەنوکە
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
پێشمه‌رگه ..بۆ قوربانیدان له‌ڕیزی پێشه‌وه‌و بۆ موچه‌ش له‌دوای دواوه ئا :محه‌مه‌د ره‌ئوف ی هه‌مو رۆژێك پێشمه‌رگ هی گیان له‌پێناو پاراستنی گه‌ل‌و واڵتدا به‌خت ده‌كات ،له‌بری هه‌مو جیهان ی هۆش ی شه‌ڕه‌نگێزترین هێز له‌دژ تاریك شه‌ڕده‌كات ،كه‌چی به‌اڵم كه‌مترین موچه وه‌رده‌گرێت ،به‌راورد به‌هێزه‌كانی دیكه‌ی هه‌رێم‌و به‌غداو جیهان. قوربانیدانی پێشمه‌رگه هێ���زی پێش���مه‌رگ ه لهئێس���تادا له‌به‌ره‌یه‌كدا ده‌جه‌نگێت ك ه له‌شه‌نگاله‌و‌ه درێژ ده‌بێته‌و‌ه ت���ا دوزو جه‌له‌وال ،ك ه زیات���ر له‌ه���ه‌زار كیلۆمه‌تره .لهس���ه‌ر ئاس���تی ناوچه‌ك���ه‌ش له‌كۆبانیه‌و‌ه تا جه‌له‌وال هێزه كوردیه‌كان له‌بری هه‌موو جیهان سنگیان ناو‌ه به‌گولله‌وه ،هێزی پێشمه‌رگ ه تا ئێستا ( )1152شه‌هیدی داوه ،له‌گ���هڵ ( )5633برین���دار ،ك ه زیاتر له( )350شه‌هیدیان له‌فه‌رماند‌ه دیاره‌كان���ی هێزی پێش���مه‌رگه‌ن ،ك ه به‌شێكیان زۆر دڕندان ه له‌الیه‌ن داعشهوه شه‌هید كراون .تا ئێستا نزیكه‌ی ()50 دیلی پێشمه‌رگ ه الی چه‌كدارانی داعشه، له‌به‌رامبه‌ریشدا داعش هه‌زاران كوژراوو دیلیان هه‌یه ،به‌اڵم ئه‌وان ئاماده نین، دیله‌كان ئاڵوگۆڕ بكه‌ن‌و به‌دڕندانه‌ترین شێوه شه‌هیدیان ده‌كه‌ن. پێش���مه‌رگ ه له‌ناوچ ه رزگاركراوه‌كان ماوه‌ی زیاتر ل��� ه 9مانگ ه له‌جه‌نگێكی س���ه‌ختدایه ،جه‌نگێك ك ه په‌یوه‌س���ت ه كوردس���تانه‌وه، به‌چاره‌نووس���ی سه‌ركه‌وتنی پێش���مه‌رگ ه لهو جه‌نگه‌دا ده‌بێت ه دوو سه‌ركه‌وتن :سه‌ركه‌وتنێك به‌رامب���ه‌ر گه‌وره‌تری���ن رێگخ���راوی تیرۆرس���تی جیهان���یو س���ه‌ركه‌وتنی دووه‌میش گه‌ڕانه‌وه‌ی به‌ش���ێكی زۆری ناوچه جێناكۆكه‌كانه. ئه‌و س���ه‌ركه‌وتن ه مه‌زنان ه له‌ئه‌ستۆی پێش���مه‌رگه‌دایه‌و ئه‌و قوربانی ه گه‌وران ه له‌ئه‌س���تۆی پێش���مه‌رگه‌دایه ،ب���ه‌اڵم له‌بێمافتری���ن‌و هه‌ژارتری���ن توێ���ژی كۆمه‌ڵگ���ه‌ن ،مانگان ه چاوه‌ڕوانی ته‌نها ( 500هه‌زار دین���اری) موچ ه ده‌كه‌ن، له‌كاتێكدا زیاتر له()%60یان كرێچین‌و قه‌رزارن. له‌چه‌ند رۆژی رابردودا ،پێشمه‌رگه‌یه‌ك ی هه‌ولێر به‌هۆی ده‌ستكورتی‌‌و له‌پارێزگا ی3 دواكه‌وتن���ی موچ���هوه بۆ م���اوه ی نا به‌سه‌ری خۆیه‌وه. مانگ ،گولله‌یه‌ك ئه‌و پێش���مه‌رگ ه دیالن���هی ك ه داعش ی كوێره‌وه‌ری‌‌و ش���ه‌هیدیكردن له‌وپه‌ڕ رۆژ‌ڕه‌ش���یدا ژیانی���ان ده‌گ���وزه‌ران، له‌پێش���یانه‌و‌ه (هوجام س���وركی) ك ه
پێشمه‌رگه‌یه‌ک لهکاتی به‌رگریدا له‌كه‌الوه‌یه‌ك���دا ده‌ژی���ا ،ته‌نانه‌ت كار نی���وه‌ی موچه‌ی س���ه‌ربازێكی عێراقی گه‌یش���ت ب���هوه ی لهب���ه‌ر نه‌بوون���ی ،وه‌رده‌گرێ���ت ك ه كه‌متری���ن موچه‌یان به‌رنام ه خێرخوازیه‌كانی ته‌له‌فزیۆنه‌كان ( 950هه‌زار دیناره). پیتاكی���ان بۆ كۆكرده‌وه( .پش���تیوان ئه‌م��� ه له‌كاتێكدای��� ه ك ه له‌یاس���ای عوسمان) ئه‌و پێشمه‌رگه‌یه‌ی ك ه داعش بودجه‌ی ()2015ی عێراق ئه‌و بڕگه‌ی ه به‌دیل���ی ش���ه‌هیدی ك���رد ،خزمه‌كانی چه‌س���پێنرا ك ه مانگان ه بڕی 100ملیار به‌ق���ه‌رزو خێر خانویه‌ك���ی یه‌ك ژورو دینار ب���ۆ پێش���مه‌رگ ه بنێردرێت ،ك ه هه‌یوانی���ان ب���ۆ دروس���تكردوه ،ماڵی به‌پێ���ی بڕگ���هی پێنجه‌می م���ادده‌ی هه‌ریه‌ك ه له‌هیشام‌و رزگاریش له‌وپه‌ری ()9ی یاس���ای بودجه‌ی عێراق ساڵی خراپیدا بو. ( )2015به‌ش���ێوه‌ی فه‌رمان وه‌زاره‌تی ئه‌م دۆخه‌ی پێشمه‌رگ ه بۆ سیاسه‌تی به‌رگری پابه‌ند كراوه ك ه خه‌رجییه‌كانی رابردوی هه‌رێم به‌رامبه‌ر به‌پێش���مه‌رگ ه پێش���مه‌رگ ه له‌خه‌رجییه‌كانی س���یادی ده‌گه‌ڕێت���هوه ك��� ه نه‌یتوانی���وه هێزی وه‌زاره‌تی به‌رگری خه‌رج بكات ،ك ه بۆ پێش���مه‌رگ ه بكات ه هێزێك���ی نیزامی‌و س���اڵی ( )2015ب ه ب���ڕی ( )100ملیار موچه‌و كه‌ره‌س���ته‌ی سه‌ربازی باشیان دینار مانگان ه ده‌س���ت نیش���انكراوه، بۆ دابین بكات. له‌ده‌ره‌وه‌ی پش���كی ل ه %17ی هه‌رێم، ب���ه‌اڵم تا ئێس���تا حكومه‌ت���ی عێراق موچه‌ی پێشمه‌رگه هێزی پێشمه‌رگ ه ل ه ژماره‌یه‌ك هێزی ئ���هو بودجه‌یه‌ی نه‌ن���اردووه ،ك ه كۆی جی���ا پێكدێ���ن ،ك ه موچ���هو بودجه‌و تێچووی مانگانه‌ی هێزی پێش���مه‌رگ ه كه‌ره‌س���هی س���ه‌ربازی هه‌ر یه‌كێكیان نزیك���هی ( 200ملی���ار دین���اره) ك ه جیاوازه ،هه‌ندێك له‌هێزی پاسه‌وانیه‌كان نزیك���هی ( 130ملی���ار دین���اری) بۆ موچه‌یان له‌به‌غداو‌ه بۆ دێت ،هه‌ندێك موچه‌ی���هو ( 70ملی���ار دیناریش���ی) له‌هێ���زه‌كان (زێره‌ڤان���یو پۆلیس���ی ب���ۆ خه‌رجی هێزی پێش���مه‌رگه‌یه .ل ه به‌رگری فریاكه‌وتن) موچ ه له‌وه‌زاره‌تی كاتێكدا هێزی پێشمه‌رگ ه به‌پێی میالك ناوخۆ وه‌رده‌گرن ،ك ه ئه‌مان ه كه‌مترین ( یاس���ای بودجه‌ی ) 2013ی هه‌رێم موچه‌ی���ان ( 950هه‌زار دینار)ه ،به‌اڵم ژم���اره‌ی میالك���ی هێزی پێش���مه‌رگ ه به‌ش���ێكی زۆری هێ���زی پێش���مه‌رگ ه ( 118ه���ه‌زارو )642كه‌س���ه ،به‌اڵم مانگان��� ه ته‌نها ( 490ب���ۆ 500هه‌زار مانگان��� ه ( 429هه‌زار) كه‌س لهس���ه‌ر دینار) وه‌رده‌گرن ،واتا پێشمه‌رگه‌یه‌ك وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگ ه موچ ه وه‌رده‌گرن،
واتا ئ���ه‌وه‌ی به‌فیعلی پێش���مه‌رگه‌ی ه له‌وه‌زاره‌تی پێش���مه‌رگ ه ته‌نها ()%28 ی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌یه. موچه‌ی پێش���مه‌رگ ه به‌ب���ه‌راورد ب ه موچه‌ی زۆرێك له‌سه‌ربازانی جیهان زۆر ی زیاتر ل ه 60 كه‌متره ،ك ه ئێستا له‌بر ده‌وڵه‌ت شه‌ڕی داعش ده‌كات .موچه‌ی سه‌ربازێكی ئه‌مریكی ( ) 8ئه‌وه‌نده‌ی موچه‌ی پێشمه‌رگه‌ی ه ك ه مانگان ه (8250 دۆالر) وه‌رده‌گرێت‌و نزیكه‌ی له %60بۆ خواردن‌و گواستنه‌وه‌و شوێنی نیشته‌جێ بوون‌و ته‌ئمینی پزیشكی باج ده‌ڕوات‌و ی ب���ۆ ده‌مێنێت���هوه، ( 3300دۆالر) پێشمه‌رگ ه مانگان ه ( 500هه‌زار دینار) وه‌رده‌گرێ���ت ك ه ده‌كات ه ( 400دۆالر)، ب���ه‌اڵم كه‌مترین موچه‌ی س���ه‌ربازێكی ئه‌مریك���ی بهبێ هی���چ ده‌رماڵه‌یه‌ك ( 1531دۆالره) ب���ه‌الم به‌پێ���ی پله‌كان جیاوازه بۆ نمون��� ه ژه‌نه‌راڵێك مانگان ه ( 12829دۆالر) وه‌رده‌گرێت ،كاپتنێك ك ه 6س���اڵ خزمه‌ت���ی هه‌بێت (4070 دۆالر) وه‌رده‌گرێت‌و كۆڵۆنێلێك ك ه 15 س���اڵ خزمه‌تی هه‌بێت ( 6567دۆالر) وه‌رده‌گرێت. س���ه‌باره‌ت به‌موچ���هی مانگان���هی س���ه‌ربازێكی ئیس���رائیلی ك ه مانگان ه نزیكه‌ی ( 11هه‌زار شیكل) وه‌رده‌گرێت ك��� ه ده‌كات��� ه ( 2766دۆالر) ،وات���ا سه‌ربازێكی ئیس���رائیلی نزیكه‌ی ()7
ئه‌وه‌ن���ده‌ی پێش���مه‌رگه‌یه‌ك موچ��� ه وه‌رده‌گرێت. سه‌ربازێكی كوه‌یتی ئاسایی مانگان ه ( 600دین���ار)ی كوه‌یت���ی وه‌رده‌گرێت ك ه ده‌كات��� ه ( 2000دۆالر) ،وات ه ()5 ئه‌وه‌ن���ده‌ی موچه‌ی پێش���مه‌رگه‌یه‌ك وه‌رده‌گرێت‌و له‌به‌ره‌ی جه‌نگیش نیه . ره‌وشی پێشمه‌رگه به‌ره‌و كوێ؟ ت���ا ئه‌مرۆش هێزه‌كانی پێش���مه‌رگ ه له‌چاوه‌ڕوانی باشكردنی موچه‌كانیان‌و هاوتاكردن���ی به‌هێزه‌كان���ی دیك���هو یه‌كخس���تنی هێ���زی پێش���مه‌رگه‌ی كوردس���تاندان ،ب���ه‌اڵم چه‌ندین بڕیارو یاسا بۆ ئه‌و پرس ه ده‌رچوو‌ه جێبه‌جێ نه‌كراوه. په‌رله‌مان���ی كوردس���تان به‌بڕیاری ژم���اره ( )19ل���ه2014/7/23دا 21 بڕیاری تایبه‌ت به‌هێزی پێش���مه‌رگه‌ی كوردس���تان ده‌ركرد ،بڕگ���هی یه‌كه‌م‌و دووه‌م‌و س���ێیه‌می تایبه‌ت��� ه به‌موچه‌ی پێش���مهرگهو له‌بڕگ���هی یه‌كه‌مدا داوا ده‌كات موچه‌ی وه‌زاره‌تی پێش���مه‌رگ ه یه‌ك وه‌زاره‌ت بێتو له‌بڕگه‌ی دووه‌مدا داوا ده‌كات ده‌رماڵه‌ی مه‌ترسی بۆ هێزی پێش���مه‌رگ ه خه‌رج بكرێ���تو له‌بڕگه‌ی سێیه‌میش���دا داوا ده‌كات موچ���هی پێش���مه‌رگ ه هاوتای موچه‌ی ئاسایش‌و پێش���مه‌رگ ه بكرێت ،به‌اڵم تا ئێس���تا
له‌چه‌ند رۆژی رابردودا، پێشمه‌رگه‌یه‌ك له‌هه‌ولێر به‌هۆی ده‌ستكورتی‌‌و دواكه‌وتنی موچه‌و‌ه بۆ ماوه ی 3مانگ گولله‌یه‌ك ی نا به‌سه‌ری خۆیه‌وه .ئه‌و پێشمه‌رگ ه دیالنه‌ش كه داعش شه‌هیدیكردن له‌وپه‌ڕ ی كوێره‌وه‌ری‌‌و رۆژ‌ڕه‌شیدا ژیانیان ده‌گوزه‌ران ته‌نها بڕگ���هی یه‌كه‌می جێبه‌جێكراوه، نه‌موچه‌كه‌یان هاوتا كراوه ،نه‌ده‌رماڵه‌ی مه‌ترسیش���یان بۆ خه‌رج ك���راوه ،ك ه ته‌نها م���اوه‌ی ( )6مانگ بۆ بڕیاره‌ك ه دیاری كرا ،به‌اڵم ئهوه 9مانگ به‌سه‌ر بڕیاره‌كه‌دا تێپه‌ریو جێبه‌جێش نه‌كرا. ئه‌م��� ه س���ه‌ڕه‌رای ئ���ه‌وه‌ی له‌بڕگه‌ی چواره‌می���دا داوای یه‌كخس���تنی هێزی پێش���مه‌رگ ه ده‌كات ،ده‌ڵێ���ت ده‌بێت له‌م���اوه‌ی 6مانگدا یه‌كبخرێن ،ئهوه 9 مانگ تێپه‌ڕی‌و یه‌كیش نه‌خرا. كه‌مته‌رخه‌م���ی به‌رپرس���انی هه‌رێم به‌رامب���ه‌ر به‌هێ���زی پێش���مه‌رگ ه لهو ئاڕاسته‌یه‌وه‌ی ه ك ه بودجه‌ی ته‌رخانكراوی به‌غدا بۆ هێزی پێشمه‌رگ ه له‌ده‌ره‌وه‌ی پش���كی ل���ه%17ی هه‌رێم‌و ن���اردن‌و نه‌ناردنی نه‌وته‌وه‌یه‌و په‌یوه‌س���ت نی ه به‌ڕێكه‌وتنی نهوتهوه ،بۆی ه ئه‌م پرس ه ده‌كه‌وێت��� ه ئه‌س���تۆی نوێنه‌رانی كورد له‌به‌غدا ك ه ده‌بێ���ت حكومه‌تی عێراق ناچار بك���ه‌ن مانگان ه بڕی ( 100ملیار ێ دینار)ی تایبه‌ت به‌پێش���مه‌رگ ه بنێر له‌بودج���هی به‌رگ���ری ،بهپێچهوانهوه ی یاس���ای بودجه‌ی به‌غدا پێش���ێلكار كردووه. ی ی ئه‌وه‌یه :تاك ه ی س���ه‌ره‌ك پرسیار هێزی پێشمه‌رگ ه لهو دۆخ ه ناههموارو ش���ه‌ڕ‌ه سه‌خته‌دا بێتو كه‌مترین ماف‌و موچه‌ی هه‌بێت؟
عوسمان ئۆجه‌الن :په‌كه‌كه له‌نه‌ورۆزی ئه‌مساڵدا زیاتر چه‌پ بونی خۆی ده‌رخست ئا :ئاوێنه عوسمان ئۆجه‌الن ،برای سه‌ركرده‌ی زیندانیكراوی په‌كه‌كه‌و ئه‌ندامی پێشوی سه‌رۆكایه‌تی په‌كه‌كه ،له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "باوه‌ڕ ناكه‌م قه‌ندیل ئهوه ره‌تبكاته‌وه كه ئاپۆ بڕیاری له‌سه‌ر ده‌دات، ره‌نگه هه‌ندێكیش پێیانخۆش نه‌بێت كه چه‌ك دابنێنن ،به‌اڵم پێگه‌یان ئهوهنده به‌هێز نییه ئه‌و بڕیاره‌ی ئاپۆ ره‌تبكه‌نه‌وه". ئاوێن���ه :خوێندن���ه‌وه‌ت چی بو بۆ په‌یامه‌كه‌ی ئۆجه‌الن؟ ئۆج���ه‌الن :په‌یامی ئاش���تی توركیا بو ،كورد ده‌مێكی دورو درێژه له‌دژی كۆم���اری توركیا له‌ش���ه‌ڕدایه ،به‌ڕێز ئاپۆ باوه‌ڕی وایه كه ئیتر كاتی ش���ه‌ڕ كۆتایهاتوه ،پێویس���ته پرس���ی كورد به‌رێگه‌ی ئاش���تی چاره‌سه‌ر بكرێت. پێموایه هه‌موان لهس���ه‌ر ئهوه كۆكن ش���ه‌ڕ كۆتایی پێبێت‌و چاره‌سه‌رێكی دیموكراتی پێكبێت ،لهو باوه‌ڕه‌داش���م ك���ه په‌كه‌ك���ه كۆنگره ده‌به‌س���تێت‌و سه‌رده‌مێكی نوێ ده‌ستپێده‌كات. ئاوێنه :ئ���ه‌وه‌ی جێی س���ه‌رنج بو له‌په‌یامه‌كه‌ی ئۆجه‌الن���دا ناوی كورد نه‌هات ،بۆچی؟ ئۆجه‌الن :ئه‌م په‌یامه جه‌غت كردنه‌وه بو له‌بانگه‌وازو په‌یامی 28ی شوبات، واته ده‌خوازێت رێگه‌ی چاره‌س���ه‌ری
فراوان ب���كات ،یه‌بڕوای من بانگه‌وازی 28ی ش���وبات‌و په‌یام���ی نه‌ورۆزیش، په‌یام نه‌بون بۆ چاره‌س���ه‌ری ،به‌ڵكو رێگه بون بۆ چاره‌سه‌ری پرسی كورد، مه‌به‌س���ت ئهوه بو پرس���ی په‌كه‌كه چاره‌س���ه‌ر بكرێت ،كه له‌م قۆناغه‌دا ش���ه‌ڕ رابگرێت‌و چه‌ك دابنێت ،دوای ئهوه زه‌مینه بڕه‌خس���ێت بۆ چارسه‌ر كردنی پرس���ی ك���ورد .به‌ڕێز ئاپۆش ده‌زانێت كه چاره‌سه‌ری پرسی په‌كه‌كه رێگه‌یه بۆ چاره‌سه‌ری پرسی كورد. ئاوێنه :له‌ئاهه‌نگی نه‌ورۆزی ئامه‌ددا، گوت���اره‌كان‌و س���رودو وێنه‌كانی���ش زۆر چه‌پانه ده‌ركه‌وتن ،كه س���رودی ئینته‌رناس���یونال خوێن���دراو وێنه‌ی ماركس‌و ئنجلس‌و لینین پیش���ان درا، باس���ی ئیمپریالیزم‌و كه‌پیتالیزم كرا، ئایا په‌كه‌ك���ه ده‌یه‌وێت بگه‌ڕێته‌وه بۆ بیری چه‌پ؟ ئۆجه‌الن :بزاڤی ئازادی كوردستانی توركیا هێزێكی چ���ه‌پ به‌ڕێوه‌یده‌بات كه په‌كه‌كه‌یه ،ئایدۆلۆژییه‌كه‌ی چه‌په، خوازیاریش���ه بی���رو بۆچون���ی چه‌پ پێش���كه‌وێت ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا ئه‌م نه‌ورۆزه یه‌كه‌مج���ار بو كه ئااڵی كوردس���تان له‌گۆڕه‌پانی ئازادی ئامه‌د شه‌كایه‌وه ،ئه‌مه هه‌نگاوێكی باش بو، پێویس���ته زیاتر هه‌ن���گاوی نه‌ته‌وه‌یی بهاویژرێ���ت ،له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی فك���ری ئیس�ل�امی‌‌و فكری چ���ه‌پ ،ده‌یانه‌وێت هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی الواز بكه‌ن. ئاوێنه :بۆچی په‌كه‌كه ئه‌مساڵ ویستی
زیاتر چه‌پێتی خۆی ده‌ربخات؟ ئۆجه‌الن :په‌كه‌ك���ه هێزێكی چه‌په، ئه‌مساڵ زیاتر چه‌پێتی خۆی ده‌رخست له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن���ی توركی���ا له‌پێش���ه‌وه‌یه‌و په‌كه‌كه ده‌خوازێت كه له‌ناو خه‌ڵك���ی توركیادا پش���تیوانی به‌ده‌س���تبهێنێت ،خوازی���اره خه‌ڵكی توركی���ا له‌هه‌ڵبژاردن���ی حوزه‌یران���ی داهات���ودا ده‌نگ���ی خۆی���ان ب���ده‌ن به‌هه‌ده‌په . ئاوێنه :پێش���بینی ده‌كه‌یت په‌كه‌كه بهبێ گرفت چه‌ك دابنێت‌و ئه‌م بڕیاره لهالی���ه‌ن س���ه‌ركرده‌كانی قه‌ندیل���هوه جێبه‌جێ بكرێت؟ ئۆجه‌الن :شه‌ڕ له‌توركیا زۆر درێژهی كێش���اوه ،له1984هوه تا ،2015زیاتر له 30ساڵه شه‌ڕ له‌سه‌ر خاكی باكوری كوردستان روده‌دات ،له‌م سی ساڵه‌دا خوێ���ن زۆر رژاوه ،ئ���هو ئامانج��� هی كورد ش���ه‌ڕی بۆ كرد ،تا ئه‌ندازه‌یه‌ك به‌دیهات���وه ،خه‌ڵكی كورد بونی خۆی سه‌پاند .ئیتر كورد ناتوانێت وه‌ك رابردو خه‌بات‌و تێكۆش���ان ب���كات ،ئۆجه‌الن وایگ���وت ،پێویس���ته به‌ش���ێوه‌یه‌كی تر تێكۆش���ان ب���ه‌رده‌وام بێتو هێزی سیاس���ی گهورهی خۆی دروستبكات. بڕی���اردان لهس���ه‌ر ش���ه‌ڕی گه‌ریالیی له‌كۆنگ���ره‌ی 1982دا راگه‌یاندرا ،لهو كۆنگره‌یه‌دا هه‌مو به‌ش���داربوان كۆك بون لهس���ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی بڕیاری ش���هڕو راگرتنی له‌ده‌س���تی س���ه‌رۆك ئاپۆدا بێتو ئاپۆ نوێنه‌رایه‌تی ئیراده‌ی هه‌مو
په‌كه‌كه بكات .له‌وساوه تا ئێستا ئه‌و بڕیار ده‌دات‌و باوه‌ڕ ناكه‌م قه‌ندیل ئهوه ره‌تبكات���هوه كه ئاپۆ بڕیاری لهس���ه‌ر ده‌دات ،ره‌نگه هه‌ندێكیش پێیانخۆش نه‌بێت ،به‌اڵم پێگه‌یان ئهوهنده به‌هێز نییه ئه‌و بڕی���اره‌ی ئاپۆ ره‌تبكه‌نه‌وه، ب���ه‌دڵ‌‌و به‌ناب���ه‌دڵ بڕیاره‌ك���هی ئاپۆ جێبه‌جێ ده‌كه‌ن. ئاوێنه :ئایا توركیا له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌دا هه‌نگاو بۆ ئاشتی ده‌نێت؟ ئۆجه‌الن :توركی���ا ناچاره ،ناوچه‌ی رۆژهه‌اڵت���ی ناوه‌ڕاس���ت له‌وپ���ه‌ڕی ئالۆزیدایه ،له‌ره‌وشێكی ئاوادا ناخوازێت كێش���هی ئاڵۆزی توش ببێت له‌ڕێگه‌ی پهكهكهوه .ههرچهنده ئه‌ردۆگان وتی كه له‌توركیا شتێك نیه ناوی كێشه‌ی ك���ورد بێت .ب���ه‌اڵم كاربه‌ده‌س���تێكی حكوم���ه‌ت كه بولنت ئارگینجه وه‌اڵمی ئه‌ردۆگانی دایه‌وه‌و وتی ئه‌و قس���ه‌یه قسه‌ی شه‌خس���ی خۆیهتیو گوزارشت ل���ه‌رای حكومه‌ت ن���اكات .یه‌كه‌مجاره له‌توركیادا كاربه‌ده‌س���تێكی حكومه‌ت به‌وج���ۆره قس���هی س���ه‌رۆك وه‌زیر ره‌تبكاته‌وه. ئاوێنه :چۆن ئۆجه‌الن گه‌یش���توه‌ت ه ی په‌كه‌ك��� ه چه‌ك دابنێت؟ ئه‌و بڕوای ه ئایا هیچ به‌ڵێنێكی���ان پێداو‌ه بۆ ئازاد بون؟ ئۆجه‌الن :ئێس���تا باكورو باش���ور، ی كوردستان ،هه‌مو رۆژهه‌اڵت‌و رۆژئاوا ی به‌ڕێز ی كورد له‌گه ڵ ئازاد كردن خه‌ڵك ئاپۆیه ،توركیا پێویست ه ئه‌و راستیی ه
ئهگهر په‌كه‌ك ه هێزه‌كانی بكشێته‌و‌ه بۆ باشور ی كوردستان پێویست ه به‌ئاگادار ی حكومه‌ت ی هه‌رێم بێت، به‌اڵم هێزه‌كانی به‌ره‌و رۆژئاوا ی كوردستان ببات باشتره ببینێ���ت ئه‌گ���ه‌ر ئاپۆ ئ���ازاد نه‌كرێت ی ی سه‌رده‌كه‌وێت‌و نه‌به‌رژه‌وه‌ند نه‌ئاشت ی تێدایه ،لهو باوه‌ڕه‌شدا له‌م توركیاش ی ئیمرالییه‌و‌ه دو ساڵه‌دا ئاپۆ له‌زیندان ی ماڵ. ببێته ده‌ستبه‌سه‌ر ی ی چه‌كدانان��� ئاوێن���ه :كاریگ���ه‌ر ی ی كوردستان چ په‌كه‌ك ه له‌سه‌ر هه‌رێم ده‌بێت؟ ی كوردس���تان ئۆج���ه‌الن :باش���ور
عوسمان ئۆجه‌الن
ی ی باكور ی به‌تێكۆشان ی گهوره خزمه‌ت ی كوردستان كردوه ،چ پارتیو چ یه‌كێت ی كوردستان ،ههرچهنده له‌چه‌ند نیشتمان ی ناخۆش‌و قۆناغێكدا جارج���ار روداو ی شه‌ڕ رویداوه ،ئهگهر په‌كه‌ك ه هێزه‌كان ی كوردستان، بكش���ێته‌و‌ه بۆ باش���ور ی هه‌رێم ی حكومه‌ت پێویست ه به‌ئاگادار ی ی به‌ره‌و رۆژئاوا بێت ،ب���ه‌اڵم هێزه‌كان كوردستان ببات باشتره.
په‌رله‌مان
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
parlaman.awene@gmail.com
حه‌شدی شه‌عبی له‌دیدی په‌رله‌مانتارانی کوردستانه‌وه
هه‌ندێک به‌مه‌ترسیی‌و هه‌ندێک به‌پێویست ی ده‌زانن ئا :شاهۆ ئەحمەد
پەرلەمانتارێكی كوردستان ئاشكرای دەكات دوای شەڕی داعش توشی شەرێكی تریش دەبین ئەویش لەگەڵ هێزەكانی حەشدی شەعبی ،لەبەر ئەوەی هیچ جیاوازی نییە لەنێوان داعش‌و ئەو هێزە میلیشیایه‌ی شیعە دروستی كردوە ،پەرلەمانتارێكی تریش ئاماژه به‌هاوکاری نێوان هێزه‌کانی پێشمهرگهو حه‌شی شه‌عبی ده‌کات. پەرلەمانت���اری فراكس���ۆنی گ���ۆڕان لەپەرلەمان���ی كوردس���تان ،مەحمود حاج���ی عوم���ەر لەب���ارەی هێزەكانی حەشدی شەعبیەوە بەئاوێنەی راگەیاند "لەروانگەی منەوە حەش���دی شەعبی هی���چ جی���اوازی نییە لەگ���ەڵ داعش. هەر هێزێكی عەرەبی دروس���ت بكرێت لەس���ەروبەندێكی ئاوادا كە لەشەڕداین هەروەها كەوتوینە قەیرانێكەوە لەگەڵ حكومەتی عێراقی زۆر جێگای مەترسین، هەروەها لەدوای ش���ەڕی داعش توشی جۆرێك���ی تر لەش���ەڕ دەبی���ن ،جگە لەوەش لەئێستادا حەشدی شەعبی بۆ نیەت پاكی خۆی���ان حكومەتی عێراق بەتایبەتی باڵی شیعەگەرایی وا نیشان دەدەن كەوا ئەو هێزە كاتیە‌و بۆ روبەرو بونەوەی داعش���ە ،بەاڵم ئەمانە لەروی دین���ەوە ب���ە فتوای عەلی سیس���تانی گەورە مەرجەعی ش���یعەكان دروس���ت ب���وە‌و لەروی س���ەربازیەوەش لەالیەن پاس���دارانی ئێران���ەوە سەرپەرش���تی دەكرێن ،هەر بۆی���ە ئەگەر بەوریایەوە مامەڵ���ە نەكەین مەترس���ی بۆ ئێمەش دەبێت".
ناوب���راو ئاماژەی بەوەش كرد "لەبەر ئ���ەوەی داعش مەترس���ێكی گەورەیە لەناوچەكە دەبێت هەمومان هاوپەیمانی یەكت���ری بی���ن لەروب���ەرو بون���ەوەی بەحەشدی شەعبیشەوە ،بەاڵم ئەوەی جێگای پرس���ارە بۆ ئەوەندە گرینگی بەو هێزە دەدرێت‌و گرینگی بەس���وپای عێراق نادرێت لەكاتێكدا لە20ی ساڵی رابردوەوە تائێس���تا روبەروی چەندین ش���ەڕ بۆت���ەوە راس���تە لەرژێمە یەك ب���ەدوای یەكەكان بەش���ێوەیەك تەیار كراون ،بەاڵم لەدوای روخانی ڕژێمەوە دەتوانرێت ئەو هێزە بەباشترین شێوە رێكبخرێت‌و چاالك بكرێت". س���ەرۆكی فراكس���ۆنی پارت���ی لەپەرلەمانی كوردستان ئومێد خۆشناو لەب���ارەی مەترس���ی هێزی حەش���دی ش���ەعبی ب���ۆ ئاوێنە وتی "دروس���ت بونی هێزی حەشدی شەعبی فەشەلی س���وپای عێراقە كە كێشەو گرفتەكانی عێراق وای كردوە ئەو هێزە دروس���ت بێتو دەسەاڵتی هەبێت بەسەر تەواوی هێزەكان���ی ترو دواجاری���ش لەجیاتی ئارام���یو ئاس���ایش‌و خۆش���گوزەرانی هەمیش���ە نەهامەتی‌و پشێوی دروست دەكات ب���ۆ هەم���و ناوچەكانی عێراق، لەبەر ئەوەی لەژێر هەژمونی گروپێكی دیاری ك���راوی مەزهەبیدایە ،هەر بۆیە ل���ەدوای ت���ەواو بونی ش���ەڕی داعش حەشدی ش���ەعبی دەبێتە یەكێك لەو كێشانەی لەنێوان هەرێم‌و ناوەندا هەیە هەروەها هێزێكی مەترس���یە بۆ س���ەر هەرێمی كوردستان". ناوبراو ئاماژەی ب���ەوەش كرد كەوا پێویستە لەبەرامبەر ئەو هێزە بێدەنگ نەبین هەروەها رێگە نەدەین لەو سنورو ناوچانەی كێش���ە لەسەرن لەدەرەوەی
بەشێوەیەكی نافه‌رمیی پێشمهرگهو حه‌شدی شه‌عبی لەناوچە جیا جیاكاندا هاوكاری یەكتری دەكەن ،بۆ نمونە لەگرتنەوەی بەشیر ئەوان داوایان لەپێشمەرگە كرد هەروەها لەجەلەوال پێشمەرگە داوای یارمەتی لەحەشدی شەعبی كرد هەرێم هەیمەنەیان هەبێت‌و گەش���ەیان پێبدرێ���ت ،لەبەر ئ���ەوەی نابێت ئەو هێزە میلیش���یایە لەو شوێنانە خۆیان بەهێز بكەن. هەر سەبارەت بەمەترسی ئەو هێزانە (حەش���دی ش���ەعبی) پەرلەمانتاری فراكس���ۆنی یەكگرت���و لەپەرلەمان���ی
كوردس���تان بەه���ار عەبدولرەحم���ان بەئاوێنەی راگه‌یاند "بێگومان حەشدی شەعبی هێزێكی میلیش���یایە ،چونكە هەموان دەزانین لەعێراقدا كێ دروستی كردوە هەروەها چۆن پاڵپشت دەكرێت، ئێمە وەكو لیژنەی پێش���مەرگە پێمان باش���ە ه���ەر هێزێك دروس���ت دەبێت پێویستە لەچوارچێوەی یاسا دەبێت‌و نیزامی بێت ،لەئێستاداش هەر الیەنێك دەیەوێت هێز دروست بكات‌و پاڵپشتیی ێ ئەوەی نیزامی بن‌و هەموی بكات بەب پێچەوان���ەی دەس���تورە ،هەرچەن���دە لەئێس���تادا دەیانەوێت بیكەنە هێزێكی یاسایی ،بەاڵم ئەویش دەبێت بەنیزامی بكرێت". س���ەبارەت بەوەی ه���اوكاری هەبوە لەنێوان هێزی پێش���مەرگەو حەش���دی ش���ەعبی ناوب���راو وتی "ئ���ەو جۆرە ه���اوكاری‌و پەیوەندیانە لەچوارچێوەی هاوپەیمانێكی گش���تگیردایە لەس���ەر ئاستی ناوخۆی‌و نێوده‌وڵه‌تیی ئەویش یەكبون���ە لەروبەرو بون���ەوەی تیرۆر، ئەگینا بەشێوەیەكی فه‌رمیی هیچ جۆرە هاوكاریەك‌و پەیوەندیەك لەنێوان ئەو دو هێزە نیە". لەبەرامب���ەر قس���ەكانی ئ���ەو پەرلەمانتارانە كە هێزەكانی حەش���دی شەعبی بە مەترس���ی دەزانن بۆ سەر هەرێمی كوردس���تان ب���ە پێچەوانەوە پەرلەمانت���اری فراكس���ۆنی یەكێت���ی لەپەرلەمانی كوردس���تان دلێر ماوەتی ئ���ەو هێزانە هیچ بەمەترس���ی نازانێت لەمبارەی���ەوە بەئاوێنەی راگەیاند "ئەو هێزانە هی���چ جێگای مەترس���ی نین، لەبەر ئەوەی ئێمە خۆمان پێویستمان بەهێزی تر هەیە ب���ۆ ئەوەی روبەروی داع���ش ببین���ەوە ،هەروەه���ا هێ���زی
پێشمەرگە تەنها یەك باڵەو هەم لەروی پێداویستیەكان‌و هەم لەروی موچەوە‌و ه���ەم ل���ەروی خزمەتگوزاریەكان���ەوە وەكو پێویس���ت بۆی دابی���ن نەكراوە‌و جگە لەوەش خوێنی زۆرمان رش���توە، ئەوانیش (حەشدی شەعبی) لەناوچە عەرەبی���ەكان روبەروی داعش دەبنەوە ه���ەم هەق���ی خۆیان���ە ه���ەم ئێم���ە مامەڵەیەكی باش بكەین مەترسی نین لەسەر هەرێم". ناوبراو ئاماژەی ب���ەوەش كرد كەوا نابێت هیچ هێزێك لەدەرەوەی یاس���او دەس���توردا دروس���ت بكرێ���ت ،بەاڵم دروس���ت بونی هێزێكی نایاس���ایی بۆ حاڵەتێك���ی نائاس���ایی كێش���ە نیەو هەندێك ج���ار سودیش���ی زۆر هەیە، "لەروی مەزهەبیشەوە بۆ ئێمەی كورد ئەو هێزە كێش���ە نییە ،بەاڵم بەرامبەر سوننە مەترسیە ،لەبەر ئەوەی ئەوانە هێزێكی پەرچەكردارن‌و مەزهەبیانە بیر دەكەنەوە هەر بۆی���ە دور لەبنەماكانی شەڕ دەجولێنەوە ,هەروەها پێچەوانەی هەمو مافەكانی مرۆڤ مامەڵە دەكەن‌و هەردوال واتا سونەو شیعە كاردانەوەیان بەرامبەر بەیەكتری هەیە ". ئەو پەرلەمانتارەی یەكێتی ئەوەشی ئاشكرا كرد كەوا بەشێوەیەكی فه‌رمی هیچ ج���ۆرە پەیوەندیی هك‌و هاوكاریەك لەنێوان ئەوان‌و هێزی پێشمەرگەدا نیە، بەاڵم بەشێوەیەكی نافه‌رمیی لەناوچە جیا جیاكاندا هاوكاری یەكتری دەكەن، ب���ۆ نمونە لەگرتنەوەی بەش���یر ئەوان داوایان لەپێش���مەرگە ك���رد هەروەها لەجەلەوال پێش���مەرگە داوای یارمەتی لەحەش���دی ش���ەعبی كرد ،ئەو جۆرە هاوكاریە لەنێوان یەكتری هەبوە تەنها بۆ روبەرو بونەوەی داعش".
كهمكردنهوه ی ده‌سه‌اڵته‌كان ی سه‌رۆكی هه‌رێم ی هه‌موار كردنه‌وه‌ی ده‌ستور ی سه‌ره‌ك خاڵ ئا :شاهۆ ی ی سه‌رۆكایه‌ت ماوه‌ی درێژكراو‌ه ێ مانگی ماوه ،ئێستا هه‌رێم ،ته‌نها س ی زۆربه‌ی الیه‌نه‌كان دژی درێژكردنه‌وه ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمن‌و داوا ماوه ده‌كه‌ن ده‌ستور بگه‌رێته‌وه په‌رله‌مان‌و هه‌موار بكرێته‌وه ،ههروهها ده‌ڵێن ی "ده‌بێت سیستهمی حوكمڕان كوردستان له‌سه‌رۆكایه‌تیه‌و‌ه بگۆڕدرێت بۆ په‌رله‌مانی". پارتی:ئه‌و پرسه پێویستی به‌سازانه ی دیموكراتی كوردستا تا ئێستا پارت ی ده‌س���تور ی هه‌مواركردنه‌وه لهب���اره هه‌ڵوێس���تی خۆیی ئاش���كرا نهكردوه ی لهمبارهیهوه شوان ئه‌حمه‌د په‌رله‌مانتار ی كوردستان فراكسۆنی زه‌رد له‌په‌رله‌مان ی راگه‌یاند "پێویس���ته هه‌مو به‌ئاوێنه الیه‌نه‌كان له‌سه‌ر ئه‌و پرس ه بگه‌نه لێك تێگه‌یش���تن‌و س���ازان بكرێت ههروهها له‌په‌رله‌م���ان بری���ار دراوه لێژنه‌ی���ه‌ك پێكبێت بۆ ئه‌و مه‌س���ه‌له ،ئێس���تاش ی جیاواز هه‌یه". هه‌ندێك بیروبۆچون ناوب���راو ئاماژه‌ی ب���ه‌وه‌ش كرد ئه‌و ی كوردس���تان ی كه له‌په‌رله‌مان لیژن��� ه پێكده‌هێنرێت دانوس���تان له‌گه‌ڵ هه‌مو الیه‌نه‌كان ده‌ك���ه‌ن بۆ ئهوهی هه‌مویان لهس���ه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه یه‌ك هه‌ڵویست ی ب���ن‌و بگه‌نه ته‌وافق ،ئه‌و وتی "گۆڕین ی ی سه‌رۆكایه‌تی بۆ په‌رله‌مان سیسته‌م له‌ئێستا رای جیاوازی له‌سه‌ره ،هه‌ربۆی ه ی ی په‌رله‌مان ئ���ه‌وه‌ش یه‌كالی لیژن��� ه ده‌كاته‌وه". گۆڕان :بارزانی ماوه‌كه‌ی بۆ درێژ بكرێته‌وه ده‌بێته حكومی پاشایی په‌رله‌مانت���اری فراكس���ۆنی گ���ۆڕان ی كوردس���تان ،ئه‌نوه‌ر قادر له‌په‌رله‌مان ی هه‌موار كردنه‌وه‌ی ده‌س���تور لهب���اره ی راگه‌یاند "ئێمه ده‌مانه‌وێت به‌ئاوێن��� ه ده‌س���تور هه‌موار بكرێتهوهو به‌جۆرێك ی ی ب���ۆ بكرێت كه‌حزب پێداچونه‌وه‌یه‌ك نه‌بێ���تو به‌ش���ان‌و باڵ���ی هیچ كه‌س‌و بنه‌ماڵه‌یه‌ك هه‌ڵدا نه‌ڵێت ،به‌ڵكو ده‌بێت
مه‌سعود بارزانی ی بێتو ماف‌و ده‌ستورێكی نیش���تیمان ی هه‌مو كه‌س���ێك دابین بكات، ئ���ازاد ی ههروهها ده‌س���ه‌التی پۆسته‌كان دیار ی بكات وه‌ك���و په‌رله‌م���ان‌و ئه‌نجومه‌ن ی هه‌رێم ههروهها وه‌زیران‌و سه‌رۆكایه‌ت جۆری سیس���ته‌مه‌كه دیاری بكات ك ه ده‌مانه‌وێ���ت دیموكراس���ی بێت ،نه‌ك به‌و ش���ێوه‌یه‌ی له‌پرۆژه‌ی ده‌س���توردا هاتوه". ناوبراو ئاماژه‌ی ب���ه‌وه‌ش كرد كه‌وا مه‌س���عود بارزانی به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك ی كاندی���د بكاته‌وه، ناتوانێ���ت خۆی��� ی یاس���ایه‌‌و له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی پێچه‌وان���ه پێچه‌وان���هی بنه‌ماكانی دیموكراس���ی ه ی ههروهها پێموایه ئهگهر وا بكات ئه‌وپه‌ر دیكتاتۆریه‌‌و جۆرێك ه له‌خۆس���ه‌پاندن‌و ی پاشایه‌تی. ده‌بێت ه حكوم یه‌كێتی :ده‌بێت ده‌سه‌اڵته‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم وه‌كو سه‌رۆكی كۆمار بێت په‌رله‌مانتارێكی یه‌كێتی ئاماژه بهوه ده‌كات كه‌وا پێویس���ته ئه‌و دهستوره هه‌م���وار بكرێت���هوه ده‌س���ه‌اڵته‌كانی
س���ه‌رۆكی هه‌رێم وه‌كو ده‌سه‌اڵته‌كان ی س���ه‌رۆكی كۆمار بێت ،رێ���واز فایه‌ق په‌رله‌مانت���ار له‌فراكس���ۆنی س���ه‌وز له‌په‌رله‌مان���ی كوردس���تان به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یان���د "یه‌كێت���ی كاتێ���ك ل���ه30 حوزه‌یران���ی س���اڵی 2013ده‌نگی دا به‌درێژكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێ���م مه‌به‌س���تی ئ���هوه بو س���ه‌ر لهب���ه‌ری پ���رۆژه‌ی ده‌س���تور هه‌موار بكرێت���هوه ،هه‌روه‌ه���ا له‌په‌رله‌م���ان لیژنه‌یه‌ك���ی بۆ دروس���ت بكرێت ،هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه داوامان كردوه سیستهمی په‌رله‌مان���ی په‌یره‌و بكرێ���ت به‌هه‌مو ورده‌كاریه‌كانیه‌وه". ناوبراو ئام���اژه به‌وه‌ش ده‌كات كه‌وا ئ���ه‌وان به‌ته‌نه���ا داوای كه‌مكردنه‌وه‌ی ده‌س���ه‌اڵته‌كانی س���ه‌رۆكی هه‌رێ���م ناكه‌ن،به‌ڵكو هه‌ر سێ سه‌رۆكایه‌تیه‌كه پێویس���ته سیس���ته‌مێك دیاری بكات ئه‌ویش سیستهمی په‌رله‌مانی،ئه‌و وتی "ئهگهر ده‌ستور هه‌موار بكرێته‌وه ئه‌وا ده‌سه‌اڵته‌كانی س���ه‌رۆكی هه‌رێم وه‌كو ده‌سه‌اڵته‌كانی سه‌رۆكی كۆماری عێراق
ده‌بێت". یه‌كگرتو :ده‌بێت ده‌سه‌اڵته‌كان ی سه‌رۆكی هه‌رێم ته‌شریفاتی بێت یه‌كگرتوی ئیس�ل�امی داوای هه‌موار كردنه‌وه‌ی ده‌ستور ده‌كات‌و ئاماژه بهوه ده‌كات كه‌وا پێویس���ته ده‌سه‌اڵته‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم كه‌مبكرێته‌وه،ئه‌بوبه‌كر ی فراكسۆنی یه‌كگرتو هه‌ڵه‌دنی سه‌رۆك له‌په‌رله‌مان���ی كوردس���تان لهب���اره‌ی ده‌س���توره‌وه به‌ئاوێن���هی راگه‌یان���د "هه‌موار كردنه‌وه‌ی ده‌س���تور پرسێكی نیشتیمانیه‌‌و داخوازی هه‌مو الیه‌نه‌كانه ئه‌و ماوه‌یه‌ش���ی بۆ س���ه‌رۆكی هه‌رێم درێژكرایه‌وه به‌ئاش���كرا ئ���ه‌وه‌ی تێدا هات���وه كه‌وا پێویس���ته ل���هو ماوه‌یه ده‌ستور س���ازانی له‌سه‌ر بكرێت ،هه‌ر بۆیه له‌ئێستادا زۆر گرینگه ئه‌و پرۆژه ده‌س���توره هه‌موار بكرێتهوهو ههروهها سیستهمی سه‌رۆكایه‌تی بگۆڕدرێت بۆ په‌رله‌مان���ی ،له‌به‌ر ئهوهی ئهوه زامنی زیاتری دیموكراسیه". ناوبراو ئاماژه‌ی ب���ه‌وه‌ش كرد كه‌وا ئهگهر الیه‌نه‌كان لهس���ه‌ر ئه‌و پرس���ه
ئهگهر ده‌ستور هه‌موار بكرێته‌وه ئه‌وا ده‌سه‌اڵته‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم وه‌كو ده‌سه‌اڵته‌كانی سه‌رۆكی كۆماری عێراق ده‌بێت گه‌یش���تنه رێكه‌وتن‌و سیسته‌مه‌كه‌ش بێته په‌رله‌مانی ئه‌وا ده‌س���ه‌اڵته‌كانی س���ه‌رۆكی هه‌رێم ل���ه‌ڕوی ئی���داریو ئه‌من���یو دارای���ی ده‌گوازرێت���هوه بۆ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران،هه‌ر بۆیه ئه‌و كاته ده‌سه‌اڵته‌كانی س���ه‌رۆكی هه‌رێم ته‌نها ته‌ش���ریفاتی ده‌بێت ،وتیش���ی "ئێمه قسه‌مان له‌سه‌ر كه‌سه‌كان نیه ،به‌ڵكو باس���ی گۆڕین���ی سیس���ته‌م ده‌كه‌ین‌و پێویسته بكرێته په‌رله‌مانی له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ دیموكراسی ده‌گونجێت ههروهها یادگاری زۆر ناخۆش���مان هه‌یه له‌گه‌ڵ سیستهمی سه‌رۆكایه‌تی". كۆمه‌ڵ :جارێ هیچ قسه‌یه‌كمان نیه ئه‌گه‌رچ���ی عه‌ل���ی باپی���ر كۆمه‌ڵی ئیسالمی پش���تگیری مانه‌وه‌ی بارزانی كرد ،به‌اڵم فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ له‌باره‌ی هه‌م���وار كردن���ه‌وه‌ی ده‌س���تور هیچ هه‌ڵوێستی نیه .لهمبارهیهوه "هه‌ورامان گه‌چێنه‌یی" په‌رله‌مانتاری فراكس���ۆنی كۆمه‌ڵ به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه "تاوه‌كو ئه‌و بابه‌ت���ه له‌په‌رله‌مان باس نه‌كرێت ئێمه هیچ قسه‌یه‌كمان نیه".
5
له‌په‌رله‌مانه‌وه
گۆشه‌یه‌کی تایبه‌ت ه په‌رله‌مانتاران ده‌ینوسن
نابێ ئه‌م تاوانان ه به‌بێده‌نگی بڕۆن سۆران عومه‌ر لهس���ه‌ر تاوانه‌كانی داعش پێویست ه هه‌مو كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی به‌س���ه‌رجه‌م چی���ن‌و توێژه‌كان���هوه بهێنینه س���ه‌ر ش���ه‌قام‌و دونی���ای پێبهه‌ژێنین ،ئهوه كه‌مته‌رخه‌میه ك���ه له‌به‌رامبه‌ر تاوانه وه‌حش���یگه‌ریانه‌كانی داعش هێش���تا له‌ئاستێكی نزمی كاردانه‌وه‌داین. واڵتانێ���ك كه داع���ش بارمته‌یه‌كی لێس���ه‌ربڕیون ،هه‌مو جیهانیان له‌سه‌ر ئه‌و تاوانه ڕاگرتوه ناچار به‌هه‌ڵوێست‌و به‌ده‌مه‌وه‌چونی���ان ك���ردون ،كه‌چ���ی زۆرترین تاوانی داعش به‌رامبه‌ر به‌ئێمه ئه‌نجامدراوه‌و تاوانی دژ به‌مرۆڤایه‌تین، ب���ه‌اڵم بۆخۆمان نه‌مانتوانیوه س���ود له‌كاردانه‌وه‌ی ئ���هو تاوانانه وه‌ربگرین بۆ پشتیوانی‌و پارێزگاری زیاتر. ك���وا كاردانه‌وه‌ی جه‌م���اوه‌ری؟ كوا كاردانه‌وه‌ی زانكۆو ناوه‌نده ڕۆشنبیری‌و ئه‌كادیمی���ه‌كان؟ ك���وا خرۆش���انی جه‌ماوه‌ری له‌ئاس���ت ئه‌و تاوانانه؟ تا ئێستا ته‌نها خانه‌واده‌ی قوربانیه‌كانه جه‌رگیان ب���ڕاوه‌و دڵیان كوڵه‌ی دێت له‌ئازاری ئه‌و تاوانانه ،كێ لهئێس���تادا كه س���اڵی 2015یه توشی جینۆساید بوه؟ ئه‌گ���ه‌ر ئه‌و تاوانان���ه به‌رامبه‌ر هه‌رگه‌لێك���ی ت���ر بكرای���ه به‌مجۆره بێده‌نگییه تێده‌په‌ڕی؟ ئه‌رك���ی په‌رله‌مان���ه ده‌س���ه‌اڵتی جێبه‌جێكردن بجوڵێنێت به‌ئاراس���ته‌ی كاردانه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری به‌رفراوان. ئه‌ركی ڕێكخراوه‌كان���ی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نیه كاره‌كانیان له‌سه‌ر ئه‌م پرسه گرنگه چڕتر بكه‌نه‌وه. په‌رله‌مان هه‌وڵه دبلۆماسیه‌كانی زیاتر بكات تاكو كۆمه‌ڵگ���هی نێوده‌وڵه‌تی به‌رزتر ده‌نگ‌و هاوارمان ببیستن. سه‌ربڕینی پێشمه‌رگ ه به‌دیلگیراوه‌كانی ش���ه‌ڕی به‌رگ���ری له‌خ���اك‌و خه‌ڵكی كوردس���تان به‌ده‌س���تی تیرۆریستانی داعش تاوانێكی تری جه‌نگه كه داعش به‌رامب���ه‌ر به‌پێش���مهرگهو س���ه‌رجه‌م پێكهات���ه ئاین���یو نه‌ته‌وه‌یی���ه‌كان كوردستان ئه‌نجامیداوه له‌كۆمه‌ڵكوژی هاواڵتی���ان و وێرانكردنی ش���وێنه‌واره مێژوییه‌كان‌و كوش���تن‌و س���ه‌ربڕینی به‌كۆمه‌ڵ‌و پاكتاوی ڕه‌گه‌زی‌و ئاینی. ئه‌و تاوانان���هی له‌م كاته‌دا به‌رامبه‌ر به‌گه‌لی كوردس���تان به‌هه‌مو پێكهاته ئاینی و نه‌ته‌وه‌یی���ه‌كان ئه‌نجامدراوه، ئه‌و تاوانانه‌ن كه هه‌مو جیهان له‌سه‌ر بنه‌بڕكردنی كۆكن‌و ته‌واوی تواناكانیان به‌كارده‌هێن���ن ب���ۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی و به‌س���زا گه‌یاندن���ی ئه‌نجامده‌رانی، ب���ه‌اڵم هێش���تا به‌ره‌نگاربون���ه‌وه‌ی تاوان���ه‌كان له‌ئیدانه تێنه‌په‌ڕیوه ،بۆیه پێویس���ته نه‌ته‌وه‌یه‌كگرت���وه‌كان و ئه‌نجومه‌نی ئاسایش پرسی ئه‌و تاوانه مه‌ترسیدارانه‌ی به‌رامبه‌ر به‌گه‌له‌كه‌مان ئه‌نج���ام دراوه‌و س���ه‌رجه‌میان ده‌چنه خان���هی تاوان���ی دژ به‌رمرۆڤایه‌ت���ی، بڕی���اری پێكهێنان���ی دادگایه‌ك���ی تایبه‌ت���ی بۆ بده‌ن ،چونكه تاوانه‌كانی داعش تاوانێكن كه‌مه‌ترس���ی بۆ سه‌ر ئاسایشی جیهان دروست كردوه ،له‌م كاته‌دا له‌هه‌مو كات زیاتر پێویستمان به‌پاراس���تن‌و پارێ���زگاری لێكردن���ی نێوده‌وڵه‌تی هه‌یه. له‌هه‌رێم���ی كوردس���تانیش به‌هه‌ر س���ێ ده‌س���ه‌اڵته‌كه‌وه وه‌ك پێویست نه‌توانراو‌ه له‌ئاستی نێوخۆیی خرۆشانی جه‌ماوه‌ری له‌هه‌مو ئاس���ته‌كان دژ به‌و تاوانان���هی داع���ش به‌كاربهێنرێت بۆ كاریگه‌ری دروس���تكردنی زیاتر له‌سه‌ر ڕای گش���تی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی، تاكو به‌هانا هاتن���ی زیاتریان هه‌بێت بۆ پێشمهرگهو پێداویستیه سهربازیو پزیش���كیه‌كانیان ،ئه‌م شه‌ڕه درێژهی هه‌ی���هو به‌رده‌وامیش���ه ،قوربان���ی زۆرمان���داوه ،بۆیه پێویس���ت ده‌كات كۆمه‌ڵگ���هی نێوده‌وڵه‌ت���ی به‌ئاگابن‌و پێش���بینی ڕودانی كاره‌ساتی مرۆیی‌و تاوانی دژ به‌مرۆڤایه‌تی زیاتر بكه‌ن.
6
تایبه‌ت
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
11كاراكته‌ر ی شانۆی سیاسه‌ت له1991هوه تا 2015 ئا :ئاوێنه دیاریكردنی 11سیاسه‌تمه‌داری كاراو ی سیاسه‌تی هه‌رێمی كاریگه‌ری دنیا كوردستان كارێكی ئاسان نییه، له‌به‌رئه‌وه‌ی ژماره‌ی ئه‌و كاراكته‌رانه‌ی له‌سه‌ر شانۆی سیاسی كاران ،زۆرن. هه‌ربۆیه هه‌ر ده‌ستنیشانكردنێك به‌پله‌ی یه‌كه‌م ده‌چێته خانه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندنی ئاوێنه خۆیه‌وه، به‌اڵم سه‌رباری ئه‌وه‌ش ئه‌م 11 سیاسه‌تمه‌داره‌ی ،ئاوێنه دیاریكردون، كه‌س ناتوانێت به‌ئاسانی به‌سه‌ریاندا تێپه‌ڕێت ،كه له‌هه‌مو جومگه مێژوییه گرنگه‌كانی نه‌ك ته‌نها 24ساڵی رابردودا ،به‌ڵكو هه‌ندێكیان له‌په‌نجا ساڵی رابردوشدا به‌رده‌وام‌و بێ پسانه‌وه له‌پرۆسه‌ی دروستكردنی بڕیاری سیاسیدا كاراو ئاماده بونو سه‌رنجی میدیاكان‌و رای گشتی هه‌رێمی كوردستانیان به‌ره‌و الی خۆیان راكێش كردوه. پێویس���ته ئاماژه ب���ه‌وه‌ش بكرێت كه له 10س���اڵی یه‌كه‌می دوای راپه‌ڕیندا، كه‌سانی وه‌ك "جه‌بار فه‌رمان ،فرانسۆ هه‌ریری‌‌و جه‌وهه‌ر نامیق" كاراو كاریگه‌ر ب���ون .ل���ه 10س���اڵی دوه‌م���ی دوای ی كه‌س���انی راپه‌ڕینیش���دا ،جێ په‌نجه وه‌ك "مه‌سرور بارزانی‌‌و قوباد تاڵه‌بانی" به‌سه‌ر ره‌وتی روداوه‌كانه‌وه دیاره.
مام جه‌الل.. ی كورد ی ی سیاسه‌ت پاتریارك ی 1991كه كوردستان راپه‌ڕی، به‌هار ی فیشخاپوره‌و‌ه هات ه تاڵه‌بانی له‌ڕێگه ی زاخ���ۆوه ،ئه‌و ه���ه‌ر له‌یه‌ك���ه‌م رۆژ گه‌ش���تنیه‌وه به‌كوردس���تان به‌وت���اره ی ی زیاتر ی گوڕ‌و تینێك حه‌ماس���یه‌كان ی ی رژێم ی راپه‌ڕیندا له‌دژ كرد به‌گیان��� ی سه‌دام ،به‌اڵم زۆری نه‌خایاند دیكتاتۆر ی كه كۆڕه‌و ده‌ستیپێكردو دنیا له‌سه‌ر ی ی ئه‌نجامدان خرۆشا ،رژێم پێش���نیار ی چوێس���ه‌دا نارد گفتوگۆی به‌ش���ێخ ب���ۆ ناوبراو ،هه‌ر ك ه گه‌یش���ت ه به‌غدا، ی ماچ سه‌دامی گرت ه باوه‌ش‌و ئه‌مالوال كرد. ی دۆس���تو م���ام ج���ه‌الل له‌دی���د ی دوژمنه‌كانی���هوه ،سیاس���ه‌تمه‌دارێك ی كاراو خ���اوه‌ن به‌هره‌یه ،ئه‌و پاتریارك ی كوردییه ،پاتریاركێك دنیای سیاسه‌ت ی ك ه ئهگهر 180پله له‌هه‌ڵوێس���ته‌كان په‌ش���یمان بێته‌وه با بداته‌وه ،هێشتا جه‌ماوه‌ره‌كه‌ی له‌ده‌س���ت نادات .مام ی جه‌الل 14ساڵ به‌دوای ئه‌و ماچكردنه ی بوه سه‌رۆك س���ه‌دام حس���ێندا ،خۆ ی ی عێ���راق‌و هه‌ر لهس���ه‌رده‌م كۆم���ار س���ه‌رۆكایه‌تی ئه‌ویش���دا بو ك ه سه‌دام له‌سێدار‌ه درا. تاڵه‌بان���ی "ته‌م���ه‌ن 82س���اڵ"، لهس���اته‌وه‌ختی راپهڕینهوه تا ده‌گات ی به‌ئه‌نجامدان���ی یه‌ك���ه‌م هه‌ڵبژاردن��� په‌رله‌م���ان‌و پێكهێنان���ی حكوم���هتو ی ناوخۆو دوئیداره‌یی‌‌و كۆتایهێنان شه‌ڕ به‌و ش���ه‌ڕه‌و یه‌كخس���تنه‌وه‌ی ئیداره‌و ی ی كوردس���تان‌و مۆركردن په‌رله‌مان��� ی هاوپه‌یمانی ستراتیجی‌‌و رێككه‌وتننامه ناوبژیوان���ی نێ���وان به‌غ���داو هه‌ولێر، هه‌واڵورژێن‌و روداوساز بوه. ی مام جه‌الل ك ه تاقه سكرتێری یه‌كێت ی كوردستان ه له‌دامه‌زراندنیه‌و‌ه نیشتمان ی ت���ا ئه‌م���ڕۆ ،تا ئ���هو س���اته‌وه‌خته ی نه‌خۆش���كه‌وت ،جگ��� ه له‌پۆس���ت ی س���كرتێریی ،له‌یه‌ككاتدا چوار پۆست گرنگی دیكه‌ش���ی هه‌بوو" ،س���ه‌رۆك ی ی عێ���راق ب���وو ،فه‌رمانده كۆم���ار ی پێش���مه‌رگه‌ی كوردس���تان بوو، هێز ی ی یه‌كێت ی دارای��� ی یه‌كه‌م لێپرس���راو ی نیشتمانی كوردستان بوو ،لێپرسراو ی زانیاریش بوو". یه‌كه‌می ده‌زگا تاڵه‌بانی له‌هونه‌ری سه‌ركردایه‌تیكردندا كارامه‌و لێهاتوو ،له‌گه‌مه‌و مانۆڕ كردنیشدا شاره‌زاو زۆرزان بو ،دوركه‌وتنه‌وه‌ی ئه‌و له‌سه‌ركردایه‌تیكردنی یه‌كێتی له‌ماوه‌ی ئه‌م دو س���اڵه‌ی راب���ردودا وایكرد كه یه‌كێتی له‌ئاس���تی كوردستان‌و عێراق‌و ناوچه‌كه‌شدا گۆڕه‌پانی گه‌مه‌و ده‌رفه‌تی مانۆڕ كردنی بچ���وك‌و بچوكتر بێته‌وه‌‌و ناكۆكی���ه ناوخۆیه‌كانیش���ی زیات���ر په‌ره‌بسێنێت.
بارزانی.. خۆری ئاوا نابێت تاڵه‌بان���یو بارزان���ی ،دوو ن���اون كه زیاتر له‌په‌نجا س���اڵه دنیای سیاسه‌تی كوردییان لهس���ه‌ر تاپۆ كراوه ،ته‌نانه‌ت ل���هدوای راپهڕینهوه به‌گش���تیو له‌دوای شه‌ڕی ناوخۆشه‌وه به‌تایبه‌تی ،هه‌رێمی كوردستان به‌سه‌ر دو ناوچه‌ی ده‌سه‌اڵت‌و نف���وزدا دابه‌ش ب���وه :ك���ه یه‌كێكیان ده‌سه‌اڵت‌و نفوزی قوتابخانه‌ی بارزانیه‌و ئه‌ویتریشیان تاڵه‌بانییه. مه‌سعود بارزانی كه ئه‌ندام‌و هه‌وادارانی پارتی به"سه‌رۆك" ناویده‌به‌ن ،گۆڤاری ""lepointی فه‌ره‌نسی چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر ئه‌وی به"ئاغاكه‌ی كوردستان" ناوبرد بو. مه‌س���عود بارزان���ی "ته‌م���ه‌ن 69 س���اڵ" له‌م���اوه‌ی زیاتر له 35س���اڵی س���ه‌ركردایه‌تیكردنی پارتیدا ،به‌تایبه‌ته له‌قۆناغه س���ه‌خته‌كانی دوای راپه‌ڕیندا، تواناو كارایی خۆی ل���ه‌زۆر بوارو له‌زۆر بڕگه‌ی مێژوویدا سه‌لماندووه :توانی ئه‌و جه‌م���اوه‌ره‌ی به‌میرات له‌باوكییه‌وه بۆی به‌جێما ت���ه‌ره نه‌كاو ل���ه‌ده‌وری خۆیو ماڵی بارزانی كۆیانبكاته‌وه ،توانی نه‌یاره گ���ه‌وره‌و به‌هێزه‌كانی الواز بكات ،توانی په‌یوه‌ندیه ده‌ره‌كیه‌كانی بخاته خزمه‌ت چه‌س���پاندن‌و س���ه‌پاندنی ده‌س���ه‌اڵتی خۆیه‌وه له‌كوردستان ،توانی سه‌روه‌ت‌و س���امانی هه‌رێمیش كۆنتڕۆل بكاو ماڵی بارزانی‌‌و پارتی پێبه‌هێز بكات. ههرچهنده وه‌ك خۆی زۆرجار شانازی پێ���وه ده‌كات یه‌كه‌م كه‌س ب���و داوای ئه‌نجامدان���ی هه‌ڵبژاردنی كرد لهس���اڵی 1991دا ،ب���ه‌اڵم دوات���ر ب���وه یه‌كێ���ك له‌میره‌كانی شه‌ڕی ناوخۆو ملمالنێیه‌كی س���ه‌خت‌و خوێناوی له‌سه‌ر "ده‌سه‌اڵت‌و پاره" له‌گه‌ڵ ركه‌به‌ره‌كه‌ی كرد. مه‌سه‌له‌یه‌كی ئاڵۆزی دیكه‌ی هه‌رێمی كوردس���تان كه په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆی به"بارزانی"یه‌وه هه‌یه ،پرسی ده‌ستورو درێژكردن���ه‌وه‌ی ماوه‌ی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم یان مافی هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێمه ،كه نزیكه‌ی 10س���اڵه مه‌سعود بارزانی لهس���ه‌ر كورسی س���ه‌رۆكایه‌تی داده‌نیشێت. به‌درێژای���ی 10س���اڵی راب���ردوش، په‌یوه‌ن���دی له‌گ���هڵ ده‌س���ه‌اڵتدارانی شیعه زیاتر له‌وه‌ی دۆس���تانه بوبێت ، دوژمنان���هو پڕ له‌گ���رژیو ئاڵۆزی بوه، ئه‌مه‌ش ده‌رده‌سه‌ری گهورهی بۆ هه‌رێمی كوردستان دروستكردوه.
نه‌وشیروان مسته‌فا.. یه‌كه‌مین گۆڕانخواز تاڵه‌بان���یو بارزان���یو نه‌وش���یروان مس���ته‌فا ،كه هه‌ر س���ێكیان له‌نیوه‌ی یه‌كه‌می سه‌ده‌ی بیس���ته‌مدا هاتونه‌ته دنیاوه ،به‌ر له‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستان پێبنێته نێو سه‌ده‌ی بیست‌و یه‌كه‌مه‌وه، سێ كه‌س���ایه‌تی هه‌ره ناسراوو دیاری نیوه‌ی دوه‌می سه‌ده‌ی بیسته‌م بون. هه‌رچه‌ن���ده ل���هدوای راپه‌ڕین���هوه، نه‌وش���یروان مسته‌فا به‌رده‌وام تێبینی‌‌و س���ه‌رنجی له‌سه‌ر ش���ێوه‌ی ئیداره‌دانی یهكێتیو كارو هه‌ڵوێس���ته‌كانی هه‌بوه، به‌اڵم له‌هه‌مانكاتیشدا رۆڵی كاریگه‌ریی له‌ناو یه‌كێتیدا بینیوه. ئ���هو ك���ه ته‌مه‌ن���ی " 71س���اڵه"و نوس���هرو رۆژنامه‌نوس���ێكی به‌توانایه، باڵوكردنه‌وه‌ی سێ به‌رگی یاداشته‌كانی له‌كۆتایی ده‌یه‌ی 1990دا ،نه‌ریتێكی نوێ بو له‌گێڕانه‌وه‌ی یاداشتی سه‌ركرده‌كاندا به‌و شێوه پڕ له‌ورده‌كارییه. نه‌وشیروان كه له‌دوای روخانی رژێمی به‌عسه‌وه ،رۆڵێكی گرنگی له‌نوسینه‌وه‌ی ده‌س���توری عێراق‌و چه‌س���پاندنی ئه‌و بڕگانه‌ی���دا هه‌بو كه داكۆك���ی له‌مافی كورد ده‌كه‌ن. لهس���اڵی 2005هوه ،ب���وه یه‌كه‌مین س���یمای كاریگه‌ری خوازی���اری ریفۆرم له‌ناو یه‌كێتیدا ،كاتێكیش ئامانجه‌كانی به‌دینه‌ه���ات ،له‌یه‌كێت���ی هات���ه‌ده‌رو
"بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان"ی دامه‌زراند ،ك ه كۆتایی به‌دۆخی چه‌قبه‌ستوی سیاسی كوردس���تان‌و دابه‌ش���كردنی به‌سه‌ر دو هێزی گهورهی یهكێتیو پارتیدا هێنا. له‌چه‌ن���د س���اڵی راب���ردودا ،ه���ه‌ر هه‌ڵوێس���تو لێدوان‌و چاوپێكه‌وتنێكی میدیایی نه‌وش���یروان مسته‌فا بۆ خۆی كۆسره‌ت ره‌سوڵ.. كاریگ���هرو روداوس���از ب���وه ،ته‌نانه‌ت جێگری تاڵه‌بانی‌و بارزانی بێده‌ن���گ بونیش���ی له‌چه‌ن���د كاتێكی كۆسره‌ت ره‌سوڵ ،س���ااڵنێكی پڕ جی���اوازدا ،هه‌ر جێی بای���ه‌خ‌و گرنگی میدیاكان‌و ناوه‌نده سیاس���یه‌كان بوهو له‌هه‌ورازو نش���ێوی به‌ڕێكردوه ،ئه‌و وه‌ك جۆرێ���ك لهسیاس���ه‌تكردنی ئه‌و له‌دی���دی زۆربه‌ی یه‌كێتیه‌كانه‌وه ئه‌و كه‌سه بو كه له‌شه‌ڕی ناوخۆدا ،له‌پاڵ پیاوه لێكدراوه‌ته‌وه. جه‌بار فه‌رمان‌و چه‌ند فه‌رمانده‌یه‌كی دیكه‌ی یه‌كێتی���دا ،توانیان ماكینه‌ی جه‌نگی یه‌كێتی بخه‌نه گه‌ڕو له‌چه‌ندین ش���ه‌ڕدا س���ه‌ركه‌وتن به‌ده‌ستبهێنن‌و له‌چه‌ند شكستیش هه‌ڵیبسێننه‌وه. ئهگهر شه‌ڕ‌و پێشمه‌رگایه‌تی قۆناغی گرنگ���ی یه‌كه‌می ژیانی كۆس���ره‌ت ره‌س���ول بوبێت ل���هدوای راپه‌ڕیندا، ئ���ه‌وا ب���ون به‌س���ه‌رۆكی جكومه‌تی نێچیرڤان بارزانی.. هه‌رێم "ئیداره‌ی س���لێمانی" قۆناغی سۆپه‌رستاری حكومه‌ت ل���ه 24س���اڵی راب���ردودا ،نێچیرڤان دوه‌می گرنگی ژیانی ئه‌و بوه. كۆس���ره‌ت ره‌س���وڵ ،زیاتر بهوه بارزانی كاراكته‌رێكی س���ه‌ره‌كی شانۆی سیاس���ه‌ت بوه ،ئه‌و به‌حوكمی ئهوهی ناسراوه له‌رێسای گه‌مه سیاسیه‌كانی به"نه‌س���ه‌ب" س���ه‌ر به‌ماڵی بارزانیه ،ناو یهكێتیو كوردس���تان‌و كاركردن ه���ه‌ر له‌هه‌ڕه‌تی گه‌نجێتییه‌وه ده‌رفه‌تی لهس���ه‌ر ناكۆكیه‌كان بۆ به‌دیهێنانی هاتنه‌پێش���ه‌وه‌ی ب���ۆ هه‌ڵكه‌وتوه ،كه ئامانجه‌كانی ،لێزان‌و ش���اره‌زا بوه، له‌ته‌مه‌نی 24س���اڵیدا بووه به‌ئه‌ندامی كه زۆرجار لهس���ه‌ر ئه‌وه‌ش ره‌خنه‌ی مه‌كته‌بی سیاس���ی پارت���یو له‌ته‌مه‌نی ئاڕاسته كراوه. دوای هه‌ڵبژاردن���ی بارزان���ی 31ساڵیش���دا بوه به‌جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت���ی هه‌رێ���مو له‌ته‌مه‌ن���ی 34به‌سه‌رۆكی هه‌رێم له2005دا ،كۆسره‌ت ره‌سوڵ بوه جێگری سه‌رۆكی هه‌رێم، ساڵیشدا بوه به‌سه‌رۆكی حكومه‌ت. نێچیرڤان ك���ه رۆڵی كارای له‌جه‌نگی دوای ئهوهی نه‌وش���یروان مسته‌فاش ی پارتی یه‌كێتی به‌جێهێش���ت ،ب���وه جێگری ناوخۆدا بین���یو به‌هه‌ڵۆكان��� داده‌ن���را ،زیات���ر له‌نی���وه‌ی م���اوه‌ی یه‌كه‌می سكرتێری گشتی یه‌كێتی. ناوب���راو که ته‌مه‌نی 63س���اڵه، حكومه‌تی هه‌رێم ،ته‌نها خۆی سه‌رۆك یه‌كێك���ه ل���هو كاراكته‌ران���هی ك���ه وه‌زیران‌و سۆپه‌ر ستار بوه. نێچیرڤان له‌داڕش���تنی سیاس���ه‌تی لهس���ه‌ره‌تای راپه‌ڕین���هوه تا ئه‌مڕۆ نه‌وت‌و دروس���تكردنی په‌یوه‌ندی نێوان رۆڵ���ی دی���ارو گرنگی له‌ن���او هێزی هه‌رێم‌و پارت���ی له‌گه‌ڵ توركیاو ئێراندا ،پێشمه‌رگه‌ی كوردس���تان‌و ئاڕاسته رۆڵ���ی گرن���گ‌و جێی بایه‌خ ب���وه ،كه كردن���ی هاوكێش���هی سیاس���ی خاوه‌ن���ی تۆڕێكی فراوان���ی په‌یوه‌ندیی حیزبه‌كه‌یدا هه‌یه. سیاسیو بازرگانیه له‌ئاستی كوردستان‌و ناوچه‌كه‌شدا. نێچیرڤان بارزانی "ته‌مه‌ن 49س���اڵ" به‌مدواییه ره‌خنه‌ی ئهوهی ئاڕاسته كرا كه له‌بردنه‌سه‌ری به‌ڵێنه‌كانیدا سه‌باره‌ت ی موچه به‌دۆالرو له‌دابینكردنی به‌پێدان به‌ش���ه‌نه‌وتی خه‌ڵكی ب���ه‌دۆالردا وه‌ك له‌كاتی هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردندا رایگه‌یاند، د.به‌رهه‌م.. سه‌ركه‌وتو نه‌بوه. هه‌ڵكشان‌و داكشان د.به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح ،كاتێك ئه‌ستێره‌ی به‌ختی دره‌وشایه‌وه كه دوای ئهوهی ساڵی ،1992له‌یه‌كه‌مین كۆنگ����ره‌ی یه‌كێت����ی نیش����تمانی كوردستاندا به‌ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی هه‌ڵبژێردرا ،ئه‌رك����ی به‌ڕێوه‌بردنی په‌یوه‌ندییه‌كان����ی مه‌كته‌ب����ی هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د.. ویالیه‌ت����ه یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مریكای سیاسه‌تمه‌دارێكی سه‌رسه‌خت پێسپێردرا. هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د كه هاوسه‌ری ئه‌وده‌مه تازه "یه‌كێتی سۆڤیه‌ت" تاڵه‌بانی‌و كچی یه‌كێك له‌سیاسه‌تمه‌دارو هه‌ره‌س����ی هێناب����و ،س����ه‌ره‌تای رۆش���نبیره ناوداره‌كانی كوردس���تانه ،ده‌ركه‌وتن����ی ت����اك جه‌مس����ه‌ری له‌یه‌ك���ه‌م خول���ی په‌رله‌مان���دا ب���وه ئه‌مه‌ری����كا بو له‌دنی����ادا ،د.به‌رهه‌م په‌رله‌مانتار ،هه‌رچه‌ن���ده دواتر ناوبراو تۆڕێ����ك له‌په‌یوه‌ن����دی له‌گ���� هڵ به‌جۆرێ���ك له‌ج���ۆره‌كان نه‌یویس���توه ناوه‌نده‌كان����ی بڕیار له‌واش����نتۆن‌و وا ده‌ركه‌وێ���ت ك���ه راس���تهوخۆ خۆی ئه‌وروپا دروستكرد. دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ كوردس����تان، لهق���ه‌ره‌ی سیاس���ه‌ت ده‌دات ،ب���ه‌اڵم له‌ڕێگه‌ی كردنه‌وه‌ی ته‌له‌فزیۆنی خاك‌و لهس����ه‌ره‌تای س����اڵی 2001هوه ت����ا "كه‌ناڵی كوردسات" یه‌كه‌مین سه‌ته‌الیتی ،2004سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌تی هه‌رێم هه‌رێمی كوردستان‌و گۆڤارو دامه‌زراندنی "ئیداره‌ی س����لێمانی" كردو لهساڵی چه‌ند رێكخراوێك���ی تایبه‌ت به‌مندااڵن‌و 2004یشه‌وه چه‌ند پۆستێكی گرنگی گه‌نجان���هوه ،هه‌رگی���ز لهسیس���هتو له‌به‌غدا پێسپێردرا كه گرنگترینیان جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانی حكومه‌تی سیاسه‌تكردن به‌دور نه‌بوه. ئه‌و له‌پایزی 2009دا بووه لێپرسراوی عێ����راق (نوری مالك����ی) بو ،دوای مه‌ڵبه‌ندی س���لێمانیو به‌دوای ئه‌وه‌شدا هه‌ڵبژاردنی 2009ی كوردستانیش، له‌كۆنگره‌ی سێهه‌می یه‌كێتیدا ،زۆرترین ئه‌رك����ی س����ه‌رۆكایه‌تی حكومه‌تی ده‌نگی به‌شداربووانی به‌ده‌ستده‌هێنا بۆ هه‌رێمی پێسپێردرا. یه‌كێك����ه له‌كاره دیارو گرنگه‌كانی چوونه سه‌ركردایه‌تییه‌وه‌‌و پاشان بووه د.به‌رهه‌م له‌چه‌ند ساڵی رابردودا ،كه "ژنه تاقانه" له‌مه‌كته‌بی سیاسیدا. ل���هدوای نه‌خۆش���كه‌وتنی تاڵه‌بانی شانازی پێوه ده‌كات ،دامه‌زراندنی هاوسه‌ریه‌وه ،هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌دی زانك����ۆی ئه‌مریكی����ه له‌عێ����راق – ته‌م���ه‌ن 67س���اڵ به‌ده‌ستڕۆش���ترین سلێمانی ،كه ئێس����تا سه‌رۆكایه‌تی كه‌سی حیزبه‌كه‌ی داده‌نرێت،كه زۆرێك ئه‌نجومه‌ن����ی باوه‌ڕمه‌ندان����ی ئ����هو پێیانوایه س���ه‌رچاوه‌كانی داراییو هێزه زانكۆیه ده‌كات. د.به‌رهه‌م ماوه‌ی زیاتر له‌ساڵێكه ئه‌منیه كاراكانی یه‌كێتی له‌ده‌ستدایه. هێ���رۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د ك���ه ناوی له‌گه‌ڵ زۆرێك له‌بڕیارو سیاسه‌ته‌كانی بهوه ده‌رك���ردوه كه‌س���ێكی "عیناد"و یه‌كێتیدا نییهو ده‌ستی له‌پۆسته‌كه‌ی سه‌رس���ه‌خته له‌پێداگریی كردن له‌سه‌ر "جێگری دوه‌می س����كرتێری گشتی هه‌ڵوێس���ته‌كانی ،نه‌ك ه���ه‌ر تاقه ژنی یه‌كێتی" كێشاوه‌ته‌وه. ئ����ه‌م پی����اوه ته‌مه‌ن 55س����اڵه مه‌كته‌ب���ی سیاس���ی حیزبه‌كه‌یه‌ت���ی، به‌ڵك���و تاقه ژن���ه به‌وجۆره لهس���ه‌ر نایه‌وێت ته‌نه����ا جێبه‌جێكاری بڕیار شانۆی سیاسه‌تی كوردیدا رۆڵی كارای بێت ،به‌ڵكو خوازیاره بڕیارس����ازی یه‌كێتی بێت. بینیبێت.
24ساڵ ه به‌رده‌وام‌و بێ پسانه‌وه له‌پرۆسه ی دروستكردنی بڕیاری سیاسیدا كاراو ئاماده‌ن
سه‌الحه‌دین به‌هائه‌دین.. ئیسالمییه‌كی میانه‌ڕه‌و س���ه‌الحه‌دین به‌هائه‌دین یه‌كێكه لهو ئه‌میندارو س���كرتێره ده‌گمه‌نانه‌ی كه له‌وپه‌ڕی س���ه‌ركه‌وتن‌و گه‌ش���ه‌كردنی حیزبه‌كه‌یدا ده‌ستی له‌كاركێشایه‌وه. ئه‌م مامۆستایه كه ته‌مه‌نی 65ساڵه، هه‌ر له‌هه‌ڕه‌تی گه‌نجێتییه‌وه به‌ش���داری ك���ردوه له‌رێكخ���راوو بانگه‌وازه‌كان���ی "ئیخ���وان"دا له‌كوردس���تان ،دوای به‌سه‌ربردنی ماوه‌ی 10ساڵ له‌واڵتانی ئێران‌و توركیاو كه‌نداو ،پاش راپه‌ڕینی 1991گه‌ڕاوه‌ت���هوه ب���ۆ كوردس���تان‌و سه‌ركردایه‌تی رێكخستنه‌وه‌ی گه‌نجانی برایانی له‌كوردس���تان كردوه كه دواتر له‌ژێ���ر ن���اوی "یه‌كگرتووی ئیس�ل�امی كوردس���تان" له()1994/2/6دا خۆی راگه‌یاندو به‌یه‌كه‌م ئه‌مینداری گش���تی ئه‌و رێكخراوه هه‌ڵبژێردرا. س���ه‌ڕه‌رای ئ���ه‌وه‌ی س���ه‌الحه‌دین به‌هائه‌دین لهس���ه‌رجه‌م پێنج كۆنگره‌ی حزبه‌كه‌ی���دا هه‌ڵبژێردراوه‌ته‌وه ،به‌اڵم پێش كۆنگره‌ی شه‌شه‌م به‌ویستی خۆی بری���اری دا كه خۆی بۆ ئه‌و پۆس���ته كاندید نه‌كاته‌وه. ناوبراو به‌شداری كردوه له‌دامه‌زراندنی "رابت���هی ئیس�ل�امی ك���ورد"داو دوای روخانی رژێمی به‌عس���یش بوه ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی فه‌رمانڕه‌وایی عێراق. سه‌الحه‌دین به‌هائه‌دین ،كه‌سایه‌تیه‌كی كاراو كاریگه‌ر بوه له‌ماوه‌ی 24س���اڵی رابردوی هه‌رێمی كوردستاندا ،به‌تایبه‌تی له‌سه‌ر ره‌وته ئیسالمییه‌كان.
عه‌لی باپیر.. ئه‌میری بێ ركابه‌ر عه‌ل���ی باپی���ر ل���هدوای راپهڕینهوه كه‌س���ایه‌تیه‌كی ناس���راوای ئیس�ل�امی كوردس���تانه ،ئه‌وده‌م���هی له‌به‌ه���اری 1991دا ك���ه خه‌ڵك���ی كوردس���تان ل���ه‌دژی رژێم���ی به‌عس راپ���ه‌ڕی ،ئه‌و له‌ڕێگه‌ی پاكس���تانه‌وه به‌سه‌رۆكایه‌تی وه‌فدێكی مه‌كته‌بی سیاسی بزوتنه‌وه‌ی ئیس�ل�امی چو ب���ۆ حه‌ج‌و ل���ه‌وێ زانا به‌ناوبانگه‌كانی جیهانی ئیسالمی "شێخ ابن بازو بوره‌هادین ره‌بانی‌‌و مه‌ال عومه‌ر عه‌بدولره‌حمان"ی ناسی. باپیر كه ته‌مه‌نی 54ساڵه‌و گوتاربێژو نوسه‌رێكی ئیسالمی دیاره ،له‌شه‌ڕه‌كانی 1993هوه به‌دوا ك���ه له‌نێوان یهكێتیو بزوتن���ه‌وه‌ی ئیس�ل�امیدا هه‌ڵگیرس���ا، فه‌رمانده‌یی به‌ره‌كانی شه‌ڕی كرد. دوای شكستهێنانیان له‌ناوچه‌ی رانیه‌و پشده‌ر ،باپیر بنكه‌و باره‌گای گواسته‌وه بۆ ناوچه‌كانی خورماڵ‌‌و ئه‌حمه‌دئاوا. س���اڵی ،2001كۆمه‌ڵ���ی ئیس�ل�امی دامه‌زراندو له‌وس���اوه تا ئه‌مڕۆ ئه‌میری بێ ركابه‌ری كۆمه‌ڵه. دوای بۆردوم���ان كردن���ی بنك���هو باره‌گاكانی كۆمه‌ڵ له‌الیه‌ن فڕۆكه‌كانی ئه‌مه‌ریكاوه له‌ن���ه‌ورۆزی 2003دا ،باپیر هێ���زه س���ه‌ربازییه‌كه‌ی له‌خورماڵه‌وه ده‌گوازێت���هوه بۆ داره‌ش���مانه‌ی نزیك قه‌اڵدزێ. له‌ته‌موزی 2003دا له‌الیه‌ن هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكاوه ده‌ستگیر كراو نزیكه‌ی دو
ساڵ خرایه زیندانه‌وه. عه‌لی باپیر كه دواتر بوه په‌رله‌مانتار ی عێراق ،یه‌كێك بوه لهو كه‌سایه‌تیانه‌ی به‌ه���ۆی نزیكی���هوه له‌ناوه‌نده‌كان���ی بڕیاردانی هه‌رێ���مو پێگه‌ی به‌هێزییه‌وه لهنێو ئیسالمیه‌كاندا به‌رده‌وام تیشكی راگه‌یاندنه‌كانی له‌سه‌ر بوه.
كاكه حه‌مه.. قاره‌مانی شه‌ڕی دژ به‌داعش محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود یه‌كێك بوه لهو كه‌س���انه‌ی كه ته‌نها به‌پشتبه‌ستن به‌هێ���زو توان���ای خۆڕس���كی خ���ۆی، توانیویه‌تی ببێت به‌كاراكته‌رێكی دیاری سه‌ر شانۆی سیاسه‌ت. هه‌رچه‌ن���ده ئه‌و نه‌پش���ت ئه‌س���تور ب���وه به‌بنه‌ماڵه‌یه‌ك���ی به‌هێ���زو ن���ه به‌خوێنده‌وارییه‌كی ئاس���ت به‌رز ،به‌اڵم توانیویه‌تی له‌ماوه‌ی 24ساڵی رابردودا له‌نێ���و پاڵپاڵێن���ی دنیای سیاس���ه‌تی كوردیدا ،جێگه‌یه‌ك بۆ خۆی بپچڕێت‌و ببێته س���كرتێری حیزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان ،دواتریش ببێته ئه‌ندامی ه���ه‌ردو په‌رله‌مان���ی عێراق‌و كوردستانیش. ئ���ه‌م پی���اوه ته‌م���ه‌ن 62س���اڵه، كه له‌دوای هه‌ره‌س���هێنانی شۆڕش���ی ئه‌یلول���هوه ،به‌ته‌قاندن���ی یه‌كه‌م گولله روه‌و هێزه‌كانی رژێمی به‌عس ،هه‌واڵی شۆڕشی نوێی كوردس���تانی راگه‌یاند، له‌هه‌مو روداوه سیاسیه‌كانی 24ساڵی راب���ردودا ئاماده بوه ،هه‌ر له‌ش���ه‌ڕی ناوخ���ۆوه بگ���ره تا ده‌گات به‌ش���ه‌ڕی داعش. ئێس���تا زۆرێك وه‌ك قاره‌مانی شه‌ڕی دژ به‌داع���ش له"محه‌م���ه‌دی حاج���ی مه‌حم���ود" ده‌ڕوانن ،ك���ه جگه له‌وه‌ی به‌ش���دارییه‌كی دی���اری لهو ش���ه‌ڕه‌دا كردوه ،لهنێو س���ه‌ركرده‌ی حیزبه‌كانی كوردستانیشدا ،ته‌نها سه‌ركرده بوه كه كوڕێكی شه‌هید بوه.
مه‌ال كرێكار.. تارمایی ئیسالمیه‌كان مه‌ال كرێكار ،له‌سه‌ره‌تای راپهڕینهوه تا ئه‌مڕۆ یه‌كێكه له‌كه‌س���ایه‌تییه هه‌ره ناوداره‌كانی بزاڤی ئیسالمی كوردستان‌و ته‌نانه‌ت ناوچهكهو جیهانیش ،به‌رده‌وام ئ���هو له‌ڕێگه‌ی لێ���دوان‌و هه‌ڵوێس���ته تونده‌كانی���هوه خه‌ڵك���ی به‌خۆی���هوه سه‌رقاڵ ده‌كات. هه‌رچه‌ن���ده م���ه‌ال كرێكار لهس���اڵی 1991هوه ،له‌گ���هڵ خێزانه‌كه‌ی په‌نای بردوه‌ت���ه ب���ه‌ر واڵتی نه‌روی���ج‌و له‌وێ نیشته‌جێ بون ،به‌اڵم زۆری نه‌خایاندوه كه گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ كوردستان‌و له‌ڕێگه‌ی وت���اره ئاگرینیه‌كانی���هوه له‌مزگه‌وتی جیهاد له‌سلێمانی‌‌و بۆنه‌و كۆبونه‌وه‌كانی بزوتن���ه‌وه‌ی ئیس�ل�امیدا ،ب���ڕه‌وی به‌توندڕه‌ویی ئیسالمی داوه‌‌و به‌شداری ش���ه‌ڕی نێوان بزوتنه‌وه‌ی ئیس�ل�امی‌‌و یه‌كێت���ی نیش���تمانی كوردستانیش���ی كردوه. ساڵی 2000له‌سه‌روه‌ختی جیابونه‌وه‌ی كۆمه‌ڵی ئیس�ل�امی له‌بزوتنه‌وه له‌گه‌ڵ توندڕه‌وتری���ن هه‌وادارانی پێش���وتری بزوتنه‌وه‌ی ئیسالمی ،رێكخراوی ئه‌نسار ئیسالمی دامه‌زراندوه‌‌و بوه ئه‌میریان. م���ه‌ال كرێ���كار چه‌ند مانگێ���ك به‌ر له‌هێرش���ی ئه‌مه‌ریكا بۆ س���ه‌ر بنكه‌و باره‌گاكانی ئه‌نس���ار ئیس�ل�ام له‌بیاره، له‌ڕێگه‌ی ئێرانه‌وه رویك���رده ئه‌وروپا‌و دوای ماوه‌یه‌ك زیندانیكردنی له‌ئه‌یلولی 2002دا لهالی���ه‌ن حكومه‌تی هۆڵه‌نداوه، راده‌ستی واڵتی نه‌رویج كرایه‌وه. سه‌ڕه‌رای ئهوهی مه‌ال كرێكاری ته‌مه‌ن 59ساڵ ،س���ااڵنێكی زۆره كوردستانی به‌جێهێش���توه‌و له‌واڵتێك���ی ئ���ارام‌و خۆشگوزه‌ران ده‌ژی ،به‌اڵم له‌هه‌ڵوێست‌و لێدوانه تونده‌كانی ناكه‌وێت‌و به‌رده‌وام س���ه‌رنجی میدیاكانی كوردستان به‌ره‌و الی خۆی راده‌كێشێت.
عێراق
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
دینار دابەزی‌و دۆالر سەركەوت هۆكارەكەی سیاسییە یان ئابوری؟ ئا :مه‌زهه‌ر که‌ریم دابه‌زینی دیناری عێراقی گۆمی ئابوری عێراقی شڵه‌قاندو هه‌موان په‌نجه‌ی تۆمه‌تیان ڕو له‌بانکی ناوه‌ندیی عێراقیی‌و سیاسه‌ته‌کانیه‌تی ،به‌ڕێوه‌به‌ری بانکێکیش رایده‌گه‌یه‌نێت که به‌های دینار "ده‌بوایه له‌وه‌ش که‌متربێت". له‌ماوه‌ی ڕابردودا به‌های دیناری عێراقی به‌رامبه‌ر دۆالری ئه‌مه‌ریکی دابه‌زینی زۆری به‌خۆیه‌وه بیینی، به‌ش���ێوه‌یه‌ک له‌م���اوه‌ی چه‌ن���د رۆژێکی که‌مدا نرخی 100دۆالری ئه‌مه‌ریکیی له 122هه‌زار دیناره‌وه به‌رزبویه‌وه بۆ 129هه‌زار دینار. به‌ش���ێک له‌چاودێران���ی ئابوری ه���ۆکاری ئ���هوه ده‌گه‌ڕێننه‌وه بۆ سیاس���ه‌ته‌کانی بانک���ی ناوه‌ندی عێراقی. ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە لیژنەی دارایی ،ئەحمەدی حاج���ی ڕەش���ید به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند ک���ه له‌لیژن���هی دارایی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانه‌وه بڕیارداوه به‌سنوردارکردنی گۆڕینه‌وه‌ی دۆالر بۆ 75ملیۆن دۆالر له‌رۆژێکدا. ئ���هو ئه‌ندامه‌ی لیژن���هی دارایی ه���ۆکاری به‌رزبون���ه‌وه‌ی دۆالر بۆ ئه‌و بڕیاره ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌و ده‌ڵێت "له‌ئه‌نجامی ئه‌و س���نوردارکردنه، بازاڕ ئه‌و به‌رزبونه‌وه‌ی به‌خۆیه‌وه بینی ،به‌اڵم ئ���هوه کاتییه تا ئه‌و کاته‌ی پێداویستییه‌کانی بازاڕ بۆ دۆالر سنوردار ده‌کرێت ،به‌مه‌رجێک بانکی ناوه‌ندی���ی هه‌ماهه‌نگی ئه‌و بڕیاره بێ���ت ،چونکه هه‌ر کاتێک بانکی ناوه‌ندیی ئاماده‌یی ئهوهی تێدابێ���ت له‌کات���ی به‌رزبو‌نه‌وه‌دا پاره‌یه‌ک���ی زۆر بخات���ه بازاڕه‌وه، ئهوه بااڵنس راده‌گرێت". ئه‌و پێش���ی وایه که له‌دو مانگ تا سێ مانگ دۆخه‌که وه‌ک خۆی لێ دێت���هوه" ،به‌مه‌رجێک ملمالنێ سیاس���ییه‌کان ده‌س���توه‌رنه‌ده‌نه بازاڕه‌وه". هه‌ندێک له‌ش���اره‌زایانی دیکه‌ی ئابوریی���ش پێیان وایه که دیناری عێراقی ئه‌و به‌هایه‌ی هه‌یه‌تی بۆی دروستکراوه‌و راس���ته‌قینه نییه، به‌ڵک���و ده‌بوایه به‌هاک���هی لهوه که‌متریش بوایه. به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری بانکی مه‌نس���وڕ لهس���لێمانی ،ه���اوار ره‌ئ���وف له‌وباره‌ی���هوه به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "لهب���ه‌ر ئهوهی عێراق هه‌میش���ه داهاتێکی باش���ی هه‌بوه به‌دۆالر، له‌رێگه‌ی که‌ناڵه‌کانی فرۆشتنه‌وه ئه‌و دۆالره‌ی خستوه‌ته بازاڕه‌وه، ئ���ه‌وه‌ش بوه‌ت���ه هۆی ئ���ه‌وه‌ی له‌ماوه‌ی ڕابردودا به‌های دینار به‌و
ش���ێوه‌یه‌بێت به‌رامبه‌ر دۆالر .من پێم وای���ه دیناری عێراقی ده‌بوایه به‌هاکه‌ی له‌وه‌ی خۆی که‌متر بێت، چونکه بانکی ناوه‌ندی هه‌میش���ه ده‌ستوه‌رده‌دات بۆ راگرتنی به‌های دینارێک���ی عێراقی‌و به‌رگرییکردن له‌به‌هاکه‌ی". له‌باره‌ی هۆکاره سه‌ره‌کییه‌کانی دابه‌زین����ی به‌های دیناری عێراقی به‌رامبه‌ر دۆالر ،به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌و بانک����ه ئاماژه‌ی به‌س����ێ هۆکاری س����ه‌ره‌کیی دا" ،هۆکاری یه‌که‌م بابه‌تی دابه‌زین����ی نرخی نه‌وته. هۆکاری دوه‌میش که‌مکردنه‌وه‌ی بڕی دۆالره له‌ڕێگه‌ی فرۆش����تنی بانک����ی ناوه‌ن����دی عێراقیی����هوه. سێیه‌م هۆکاریش به‌هه‌مان شێوه په‌یوه‌ن����دی به‌بانک����ی ناوه‌ن����دی عێراقییه‌وه هه‌یه ،ئه‌ویش گۆڕینی میکانیزمی گۆڕینه‌وه‌ی دراوه لهو بانکه". جگه ل����هو هۆکاران����ه ،ناوبراو ئام����اژه به‌ه����ۆکاری سیاس����یی‌و دۆخی شه‌ڕ ده‌کات لهعێراقدا که به‌وه‌ته هۆی ش����کاندنی دیناری عێراقی����ی" ،ئه‌مه به‌ش����ێوه‌یه‌کی گش����تی خه‌ڵ����ک دور ده‌خاته‌وه ل����ه‌وه‌ی ک����ه ئ����هو س����ه‌روه‌ت‌و سامانه‌ی هه‌یانه به‌دیناری عێراقی هه‌ڵیبگ����رن ،ئه‌م����ه‌ش ده‌کات����ه ئهوهی که‌مکردنه‌وه‌ی خواس����ت لهس����ه‌ر دراوی عێراقی‌و دابه‌زینی به‌هاکه‌ی". به‌بڕوای ئه‌ندامه‌که‌ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران����ی عێراق ،کێش����ه‌که‌ی عێ����راق له‌وه‌دای����ه که هه‌میش����ه کێش����ه ئابوریی����ه‌کان خراونه‌ته خزمه‌ت سیاس����ه‌ته‌وه که ده‌بوایه بهپێچهوانهوه بوایه. هه‌روه‌ه����ا رایده‌گه‌یه‌نێ����ت که بڕیاره‌که‌ی لیژنه‌ی دارایی ئێستا تانه‌ی لێدراوه له‌الیه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه. ناوبراو ئاماژه به‌هه‌رده‌ردانێکی زۆر ده‌کات له‌گۆڕینه‌وه‌ی دراودا، "له‌م����اوه‌ی 2006ت����ا .2014 نزیک����هی 308ملی����ار دۆالر پ����اره‌ی عێراق����ی گۆڕاوه‌ت����هوه له‌رێگه‌ی ئاڵوگ����ۆڕی دراوه‌وه که نه‌پێداویس����تی کهرت����ی تایبه‌ت‌و نه‌که‌رتی گشتیی به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌م دۆالره نییه". ئ����هو پێ����ی وای����ه ک����ه ئهگهر ئ����هو دۆالره له‌بانک����ی ناوه‌ندیدا هه‌ڵبگیرای����ه ئه‌وا عێراق توش����ی ئه‌م قه‌یرانه نه‌ده‌بو لهئێس����تادا، "چونک����ه عێ����راق نزیک����هی 120 ملی����ار دۆالر زیان����ی به‌رکه‌وتوه له‌ماوه‌ی 10س����اڵی ڕابردو زیانی پاڵپشتیی دراوی عێراقی کردوه، واته هه‌میش����ه پ����اره‌ی یاوه بۆ پشتیوانی کردن له‌دیناری عێراقی به‌شێوه‌یه‌ک که کۆمه‌ڵێک خه‌ڵک سودیان لهو بابه‌ته کردوه".
7
ب ه 5هێزی جیاوازه‌وه تکریت کۆنترۆڵ ناکرێت "تائێستا زیاتر لە 4000چەكداری حەشدی شەعبی كوژراون"
%95دانیشتوانی تکریت شارەكەیان چۆڵ كردوە ئا :ئیحسان مەال فوئاد ماوەی 21رۆژە هێرشی زیاتر لە30 هەزار سەربازی سوپای عێڕاق‌و حەشدی شەعبی‌و میلیشیا شیعەكان بۆ سەر شاری تكریت دەستپێكردوە، بەاڵم تائێستا نەتوانراوە كۆنترۆڵ بكرێت ،ئەندامێكی ئەنجومەنی قەزای دوزخورماتوی سەر بەپارێزگای سەاڵحەدین دەڵێت "هۆكارێكی كۆنترۆڵنەكردنی تكریت ،تەالرو بینا بەرزەكانی سەردەمی سەدام حسێنە كە هەموی ژێر زەمین‌و شوێنی سەختی تێدایەو ئێستا پڕ لەچەكداری داعش". س���ەرچاوه‌یەكی بەرپرس لەناوچەی داقوق ئاماژە ب���ەوەدەكات كە لەالیەن میلیشیاو چەكدارانی حەشدی شەعبی‌و ئێرانییەكانەوە بەهەمو جۆرە چەكێكی ق���ورس بۆردومان���ی تكری���ت كراوەو دەكرێت ،بەاڵم بۆیان كۆنترۆڵناكرێت‌و تائێستا زیاتر لە 4000هەزار كوژراویان هەیە. ئەو س���ەرچاوەیە باس���ی لەپالنێكی داعش‌و عەشایەرەكانی نێو تكریت كردو وتی "لەس���ەرەتادا داعش‌و عەشیرەتە سونەكانی تكریت‌و دەوروبەری ،هەردو ناحیەی عەل���ەم‌و بەلەدیان چۆڵكرد، تاوەكو هێزە عیراقییەكان‌و حەش���دی ش���ەعبی بچنە ناو تكریتەوە ،كە چونە ن���او ش���ارەكەوە ،لەن���اكاو لێیاندراو چەكدارێك���ی زۆریان لێ كوژراو چەك‌و تەقەمەنی زۆریان بەجێهێش���ت ،بۆیە وەك باس���دەكرێت داعش ئێستا بوەتە خاوەنی چەكی میالنۆش". بەپێ���ی زانیارییەكان���ی ئاوێن���ە كە لەكەسێكی نزیك لەحەشدی شەعبییەوە
بەدەس���تی كەوتوە ،باس لەوەدەكرێت گوای���ە هەمو عەش���یرەتە س���ونەكان چەكی���ان هەڵگرتوەو نایانەوێت تكریت بكەوێتە دەست شیعەكان‌و ئه‌و هێزەی لەو ناوچەیەن. بەهۆی كۆنترۆڵنەكردنی ئەو ش���ارە، هەفتەی پێش���و هێ���زە چەكدارەكانی عێراق‌و هادی ئەلعامری رایانگەیاند كە بۆ ماوەی سێ رۆژ هێرشكردن بۆ سەر تكریت رادەگرن‌و پالنی نوێ دادەڕێژن، بۆ ئەوەی بەتەواوی كۆنترۆڵی بكەن. ه���اوكات ئەندامی ئەنجومەنی قەزای دوزخورمات���وی س���ەر بەپارێ���زگای س���ەاڵحەدین كەمال گلی لەلێدوانێكدا ب���ۆ ئاوێن���ە ب���اس لەهۆكارەكان���ی كۆنترۆڵنەكردنی تكریت دەكات‌و دەڵێت "هۆكارێك���ی كۆنترۆڵنەكردنی تكریت، ت���ەالرو بین���ا بەرزەكانی س���ەردەمی سەدام حسێنە كە ئێستا پڕ لەچەكدارو شوێنی سەختن ،چونكە نیوەی تكریت ل���ەو بیناو تەالرە بەرزان���ە پێكهاتوەو هەموی ژێر زەمینە". لهب���اره‌ی چ���ه‌ک هه‌ڵگرتن���ی ه���ۆزه س���وننه‌کان ،ئ���ەو ئەندامەی ئەنجومەن���ی ق���ەزای دوزخورمات���و ئام���اژە ب���ەوەدەكات ب���ەو ش���ێوەیە نیی���ە گوای���ە هەمو عەش���یرەتەكان‌و خەڵك چەكی���ان هەڵگرت���وە ،بەڵكو %95خەڵكەك���ەی ش���ارەكەیان چۆڵ كردوەو بەجێیانهێش���توە ،دەوروبەری ق���ەزای تكریت ناوەن���دی پارێزگای ش���ارەكەش هەموی ش���وێنی تەختن‌و فڕۆك���ە بۆردومانی نەكات بەئاس���انی س���ەاڵحەدین‌و ش���وێنی لەدایكبون���ی س���ەاڵحەدین ئەیوبی‌و سەدام حسێن، كۆنترۆڵ ناكرێت". له‌شه‌ڕی کۆنترۆڵکردنی شاری تکریتدا دوەم ش���ارە ك���ە لەعیراق���دا لەالیەن 5هێزی جی���اواز به‌ش���داریی ده‌که‌ن ،داعشەوە پاش شاری موسڵ بەماوەیەكی که جگ���ه لهس���وپای عێ���راق بریتین كەم كۆنترۆڵكرا ،ئێستا داعش نایەوێت له‌هێزه‌کانی حه‌ش���دی شه‌عبی‌و ئێران‌و بەئاسانی رادەستی هێزە عیراقییەكان‌و حیزبواڵ‌و چه‌کدارانی هۆزه سوننه‌کان .میلیشیا شیعەكانی بكات.
هۆكاری كۆنترۆڵنەكردنی تكریت نەبونی هێزێكی گەورەی ئاسمانیی‌و بۆردومانكردنیان بۆ ئەوەی ئەو هێزەی داعش بێهێز بكات ههروهها پەیوەندی بەملمالنێی ئێران‌و ئەمریكاوە هەیە
ئه‌ندامه‌ک���هی ئه‌نجومه‌ن���ی ق���ه‌زای دوزخورماتو ئاماژه به‌بونی ژماره‌یه‌کی زۆر چه‌ک���داری بیانی���ی ده‌کات له‌ناو تکریت���دا" ،زانیاریم���ان هەیە ئەوەی لەنێو شارەكەدایە لەچەكدارانی داعش، هەمویان خەڵكی فەڵەستینی‌و تونسی‌و مەغریبی‌و واڵت���ە عەرەبییەكانن‌و لەو شوێنە ماون‌و ژیانی خۆیان خستوەتە س���ەر دەس���تو ش���ارەكە بەئاسانی چۆڵناكەن". لەچەن���د رۆژی رابردودا حەش���دی شەعبی‌و میلیش���یا شیعەكان جارێکی دیکه هێرش���یان کردوه‌وه سه‌ر شاری تکریت ،به‌اڵم بۆی���ان کۆنترۆڵ نه‌کراو به‌وت���هی که‌مال گلی ،لهو هێرش���ه‌دا میلیش���یا ش���یعه‌کان زیانێکی زۆریان به‌رکه‌وت���وهو چه‌کدارێک���ی زۆریان لێ کوژراوه ،له‌نێویاندا به‌رپرس���ی گروپی ملیشیای که‌تائیب ئیمام عه‌لی (عه‌لی موسه‌وی). گلی ب���اس لەژم���ارەی ك���وژراوی حەش���دی ش���ەعبی دەكات‌و دەڵێ���ت "ئەوەی من بزانم‌و پێمان گەیش���تبێت تائێس���تا لەتكریت‌و دەوروبەری زیاتر لە 4000چەكداری حەش���دی ش���ەعبی كوژراوە". هه‌روه‌ه���ا ئاماژەی بەوه‌ش���كرد كە هێزە عیراقییەكان‌و میلیشیاو حەشدی شەعبی بەهەمو جۆرە چەك‌و تۆپێكی قورس بۆردومانی تكریت دەكەن. لەبەرامبەردا بەرپرس���ی س���ەربازی لەمیحوەری كەركوک وەس���تا رەسوڵ باس لەدو ه���ۆكاری كۆنترۆڵنەكردنی تكریت دەكات" ،یەكەم نەبونی هێزێكی گەورەی ئاس���مانیی‌و بۆردومانكردنیان بۆ ئ���ەوەی ئەو هێ���زەی داعش بێهێز بكات .دوەمیان پەیوەندی بەملمالنێی ئێران‌و ئەمریكاوە هەیە".
عه‌زام عه‌لوش ..عاشق ی زۆنگاوه‌كان پرۆفایل
عه‌زام عه‌لوش به‌ڕێوه‌به‌ری پڕۆژه‌كان ی "عه‌ده‌ن����ی نوێ – سروش����تی عێراق"و یه‌كێ����ك له‌دامه‌زرێن����ه‌ران‌و ئه‌ندام����ی ئه‌نجومه‌ن����ی باوه‌ڕمه‌ندان����ی زانك����ۆی ئه‌مه‌ریك����ی لهس����لێمانی ،لهنێو هه‌راو زه‌ن����او ش����ه‌ڕی به‌رده‌وام����ی عێراقدا، توانیویه‌ت����ی گه‌وره‌تری����ن خزم����ه‌ت به‌ژینگه‌ی واڵتی میس����ۆپۆتامیا بكات، له‌ڕێگه‌ی بوژاندنه‌وه‌ی زۆنگاوه‌كانه‌وه. عه‌ل����وش ك����ه گۆڤ����اری "فۆری����ن پۆلس����ی"ی ئه‌مه‌ریكی وه‌ك یه‌كێك ل ه 100كه‌س����ایه‌ته‌ی كاریگ����ه‌ری جیهان ده‌ستنیش����انی كردو لهساڵی 2013دا، خه‌اڵتی گۆلدمانی ژینگه‌ی به‌ده‌ستهێنا، ل����ه‌م س����ااڵنه‌ی دواییدا هه‌م����و هه‌وڵ‌‌و كۆشش����ی خ����ۆی ب����ۆ بوژاندن����ه‌وه‌ی زۆنگاوه‌كان خستوه‌ته گه‌ڕ. ئه‌و 57ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ،له‌شاری كوت
له‌دایكب����وهو گه‌نجێتی خۆی له‌ش����اری ناسریه به‌سه‌ربردوه ،كه به‌شێكی گرنگ له‌زۆنگاوه‌كانی عێ����راق له‌خۆده‌گرێت، باوك����ی ئه‌ندازیاری ئاودێ����ری بوه لهو ناوچه‌یه‌دا. عه‌ل����وش س����اڵی 1978عێراق����ی به‌جێده‌هێڵێت‌و بۆ خوێندن روی ده‌كاته ویالیه‌ته یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مه‌ریكا ،دوای به‌ده‌س����تهێنانی بڕوانامه‌ی ماس����ته‌رو دكتۆرا له‌زانكۆی كالیفۆرنیا ،بۆ ماوه‌ی بیست ساڵ له‌گ هڵ گهوره كۆمپانیایه‌كی ئه‌مه‌ریكی تایبه‌ت به‌جیولۆجی‌‌و ژینگه‌دا كار ده‌كات. دوای روخانی رژێمی به‌عس ،س����اڵی ،2003ده‌گه‌ڕێت����هوه ب����ۆ عێ����راق ،كه له‌ڕێگه‌ی كوه‌یته‌وه ده‌چێته به‌س����ره‌و پاش����ان زۆن����گاوه‌كان ده‌بینێ����ت كه چ كاره‌س����اتێكیان به‌س����ه‌ردا هات����وه لهس����ایه‌ی رژێمی سه‌دام حسێندا ،ئه‌و
رۆژگاره ج����وان‌و سروش����ته دڵڕفێنه‌ی به‌هه‌شتی عه‌ده‌نه‌‌و كه‌شتییه‌كه‌ی نوح ی بیرده‌كه‌وێته‌وه ك����ه به‌منداڵی ده‌هات‌و تێدا گیرس����اوه‌ته‌وه .ئه‌مه جگه له‌وه‌ی له‌جوانی ماسییه ره‌نگاو ره‌نگه‌كان‌و ئه‌و كه زه‌نكاوه‌كان النكی شارس����تانیه‌تی دورگه بچوكانه راده‌ما كه له‌زۆنگاوه‌كاندا سۆمه‌ری بون ،كه بۆ یه‌كه‌مجار له‌مێژودا هه‌ر یه‌كه‌و چه‌ند ماڵێك به‌سه‌ره‌وه بو" ،ئه‌لف‌و بێ"و نوسینیان داهێنا. ه����ه‌زاران س����اڵ ب����و ئ����ه‌م ناوچه‌یه له‌قه‌راغه‌كه‌شیاندا له‌به‌له‌م وه‌ستا بو. عه‌لوش به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره مه‌ڵبه‌ندی ژیان‌و ژیاری مرۆڤ بو ،به‌اڵم ئه‌مه‌ریكیه‌كه‌ی "س����ۆزان عه‌لوش" كه به‌عس له‌كاتی ش����ه‌ڕی عێراق‌و ئێران‌و زانای بواری جیلۆجییه ،س����اڵی 1998دوای راپه‌ڕینی ،1991به‌ش����ێوه‌یه‌كی پڕۆژه‌كانی "عه‌ده‌نی نوێ – سروشتی به‌رنامه‌رێژكراو وش����یككردن بۆ ئهوهی عێ����راق" داده‌مه‌زرێنێ����ت ،ب����ۆ ئهوهی هێزه به‌رهه‌ڵستكاره‌كانی شیعه نه‌یكه‌ن س����ه‌رنجی دنی����ا روه‌و ئه‌و كاره‌س����اته به‌حه‌شارگه‌ی خۆیان. چه‌ن����د س����اڵێكه ع����ه‌زام عه‌لوش‌و ژینگه‌یی����ه رابكێش����ێت ك����ه عێراق����ی تێكه‌وتوه ،ئه‌ویش وشككردن‌و سوتانی هاوس����ه‌ره‌كه‌ی هه‌م����و وه‌ختی خۆیان بۆ س����ه‌رله‌نوێ بوژانه‌وه‌ی زۆنگاوه‌كان %90ی زۆنگاوه‌كانه. عه‌لوش ،ن����اوی به‌هه‌ش����تی عه‌ده‌ن ته‌رخ����ان ك����ردوهو توانیویه‌ت����ی زیاتر هه‌ڵده‌بژێرێت بۆ ئه‌م كاره‌ی ،به‌وپێیه‌ی له‌نی����وه‌ی ئه‌و روبه‌ره‌ی وش����ككرا بو، وه‌ك له‌ئه‌فس����انه‌كانی خه‌ڵك����ی ئ����هو دیس����انه‌وه ببوژێننه‌وه‌‌و پارك‌و شوێنی ناوچه‌یه‌دا ب����اس ده‌كرێت ،زۆنگاوه‌كان گه‌شتیاریی تێدا دروستبكه‌ن.
8
ئابوری
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
ئه‌م الپه‌ڕه‌ی ه ب ه سپۆنسه‌ری گروپی کۆمپانیاکانی قه‌یوان چاپ‌و باڵوده‌کرێته‌وه
بێ پاره‌یی‌‌و ترس ،پێشانگاكانی ئوتومبێلی چۆڵكردوه
خاوه‌نی پێشانگایه‌ك :ته‌نها بانكێك زیاتر له 8ملیار دینار قه‌رزی الی هاواڵتیانه
ئا :شیروان شه‌ریف‌و مه‌زهه‌ر كه‌ریم "سااڵنی رابردو به‌چوار كارمه‌نده‌وه فریا نه‌ده‌كه‌وتین وه‌اڵمی كڕیاران بده‌ینه‌وه‌‌و مامه‌ڵه‌كانیان بۆ بكه‌ین، به‌اڵم ئێستا پرسیاركردن ههیهو كڕین نییه" به‌ڕێوه‌به‌ری فرۆشتنی له‌یه‌كێك له‌كۆمپانیاكان به‌وجۆره باس له‌بازاری ئوتومبێل ده‌كات. خاوه‌نی پێش���انگاكانی فرۆش���تنی ئوتومبێ���ل ب���اس له‌وه‌ده‌ك���ه‌ن له 12 مانگ���ی راب���ردودا مامه‌ڵه‌كانی كڕین‌و فرۆش���تنی ئۆتۆمبێل بۆ خوار له‌نیوه‌‌و هه‌ندێجار بۆ یه‌ك له‌سه‌ر سێ به‌به‌راورد به‌س���ااڵنی رابردو كه‌میك���ردوهو تادێت ب���ه‌ره‌و خراپتر ده‌ڕوات ،ش���اره‌زایه‌كی ئابوری���ش ده‌ڵێ���ت ،كۆتای���ی س���اڵی رابردو هاواڵتی���ان ئومێدێكیان هه‌بو بۆ چاره‌س���ه‌ری ره‌وش���ه‌كه ،به‌اڵم ئێستا هیچ ئومێدێكیان نه‌ماوه‌‌و گه‌یشتونه‌ته ئه‌و بڕوایه‌ی دۆخه‌كه هیچ باش���بونێكی لێچاوه‌ڕوان ناكرێت . به‌ڕێوه‌به‌ری فرۆش���تن له‌كۆمپانیای كارزۆن ،بریكاری س���ه‌ره‌كی كۆمپانیای نیس���ان مۆت���ۆرز ،داس���تان رزگار به‌ئاوێن���هی رایگه‌یاند ،به‌ش���ێوه‌یه‌كی به‌رده‌م پێشانگاکانی ئۆتۆمبێل له‌سلێمانی فۆتۆ :ئاوێنه گش���تی فرۆش���تنی ئوتومبێل له‌مانگی 12بۆ 1راده‌وه‌س���تێت ،به‌اڵم س���اڵی پرسیار ده‌كات ،به‌اڵم كڕیار نیه ،له‌به‌ر نرخی سه‌رجه‌م ئۆتۆمبێله‌كان دابه‌زیون" ،ئێوارانی جاران رێگه نه‌بو به‌س���ه‌یاره پێنج له‌چوار خراپتر ده‌بێت". ش���كار راش���یگه‌یاند ،لهئێس���تادا به‌اڵم دابه‌زینی نرخ هێش���تا نه‌یتوانیوه بڕۆیت ،به‌اڵم ئێس���تا چۆڵ���ه ،كڕیاران راب���ردو له‌مانگه‌كانی نێوان ش���وبات‌و ئهوهی ناوێرێت بیكڕێت". به‌شێكی زۆری خانوی ئه‌م شاره لهژێر ئه‌وه‌شی وت" ،رێنجه‌كانیش دابه‌زیون بازاره گه‌رمه‌كه‌ی جاران بۆ پێشانگاكانی به‌شێوه‌یه‌كی زۆر كه‌مبونه‌ته‌وه". ئازار جارێكی تر به‌هۆی ئه‌و ره‌وش���هی له‌فرۆش���تنی ئۆتۆمبێل به‌ش���ێوه‌ی حیجزی بانكه‌كاندان ،ژماره‌یه‌كی زۆری روی له‌هه‌رێمی كوردستان كرد به‌هه‌مان ئه‌وسا ئوتومبێلی زۆر گرانیش ده‌فرۆشرا ،ئۆتۆمبێ���ل بگه‌ڕێنێت���هوه ،خاوه‌ن���ی ش���ێوه بازاری ئۆتۆمبێل راوه‌س���تا تا به‌اڵم ئوتومبێل���ه هه‌رزانه‌كان هه‌ر فریا پێشانگای ده‌ریا له‌سلێمانی ،ره‌وا باقی قیستیش���دا به‌ه���ۆی ئ���هو گرفتانه‌ی فه‌رمانبه‌رانی���ش موچه‌كانی���ان لهژێر مانگی یانزه .وتیش���ی ،ل���هو مانگه‌دا نه‌ده‌كه‌وتین عه‌رزی بكه‌ین ،به‌اڵم ئێستا به‌ئاوێنه رایگه‌یاند" ،س���ااڵنی رابردو تا له‌دان���ه‌وه‌ی قیس���ته‌كاندا هاتوه‌ت���ه قه‌رزی بانكه‌كاندا ده‌مێننه‌وه .وتیشی، جوڵه‌ی���ه‌ك له‌بازاردا هاته ئاراوه ،به‌اڵم رێنجه‌كه دابه‌زیوه ،ئوتومبێلێك ئهگهر مانگه‌كانی سه‌ره‌تای ساڵی رابردو 130ئاراوه متمان���ه به‌كڕیاران كه‌مبوه‌ته‌وه ،به‌ته‌نها ئه‌و بانك���هی ئه‌وان مامه‌ڵه‌یان دواتر جارێكی تر ك���زی‌‌و كه‌مبونه‌وه‌ی له‌نێ���وان 10هه‌زار ب���ۆ 12هه‌زار بێت تا 140گرێبه‌ستمان له‌ماوه‌ی مانگێكدا بۆی���ه بانكه‌كان���ی تایبه‌ت ب���هو بواره له‌گ���هڵ ده‌كه‌ن هه‌ش���ت ملی���ار دینار له‌وانه‌ی���ه بازاری باش بێ���ت ،ههروهها ده‌نوسی ،به‌اڵم ئێستا له‌مانگێكدا ته‌نها مه‌رجه‌كانی���ان قورس���كردوه ،خاوه‌نی ( 62.5ده‌فت���ه‌ر دۆالر)یان الی خه‌ڵك فرۆشی ئۆتۆمبێل سه‌ریهه‌ڵدایه‌وه. كۆمپانیا‌و پێشانگای شكار بۆ ئوتومبیل ،ههیهو به‌قه‌رز له‌سه‌ریان ماوه‌ته‌وه. ئاماژه‌شیدا ،ده‌توانین بڵێین فرۆشتنی ئه‌گ���ه‌ر له‌نێوان 10بۆ 20هه‌زار تۆزێك 40تا 45گرێبه‌ستمان هه‌یه". ئوتومبێل كه موچه‌خۆران‌و هاواڵتیان وتیشی ،ئوتومبێلی وردو هه‌رزان زیاتر ش���كار تالی���ب به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند، ئۆتۆمبێل به‌ڕێ���ژه‌ی %60كه‌میكردوه ،ب���ازاری هه‌یه ،به‌اڵم ل���هوه زیاتر بێت ده‌فرۆشرێت ،له‌به‌رامبه‌ریشدا ئوتومبێلی له‌راب���ردودا به‌ته‌نه���ا بون���ی تاپۆیه‌ك بۆ كارئاسانی له‌راپه‌ڕاندنی ئیشوكاری به‌پێی به‌دواداچونه‌كانیش���مان الوازی كڕین‌و فرۆشتنیان زه‌حمه‌ته". ی قیست گهورهو نرخ به‌رز ده‌فرۆشرێن ،به‌اڵم زۆر به‌سبو بۆ رایكردنی مامه‌ڵه‌یه‌كی كڕینی رۆژانه هه‌وڵی به‌ده‌س���تهێنانیان ده‌دا، ده‌رباره‌ی فرۆشتن بهشێوه ب���ازار نه‌ك ته‌نه���ا كڕین‌و فرۆش���تنی ئوتومبێ���ل ،به‌ڵك���و ته‌نان���ه‌ت روی به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری فرۆش���تنی كۆمپانی���ای كه‌م .ئه‌و وتی" ،م���ن خۆم كه خاوه‌ن ئوتومبێل ،به‌اڵم ئێستا بانكه‌كان داوای ئێستا هه‌ندێكیان وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌كی له‌بنكه‌‌و س���ه‌نته‌ره‌كانی چاككردنه‌وه‌ی كارزۆن وت���ی" ،س���ااڵنی راب���ردو پێش���انگام دوو تا سێ ئوتومبێل زیاتر تاپ���ۆو كه‌فیلێك ده‌كه‌ن ك���ه موچه‌ی داهات چاوی���ان له‌فرۆش���تنی كردوه، هه‌ندێكی تریش���یان ویس���تی گۆڕینی فرۆش���تنی ئۆتۆمبێ���ل به‌قیس���تمان ناك���ڕم ،له‌كاتێكدا ج���اران له‌دوب هیو مانگانه‌ی باش بێت. ئوتومبێلیش كردوه. وتیشی ،ده‌بێت كه‌فیله‌كه موچه‌كه‌ی به‌ته‌كس���ی روی لێكردون ،مامۆستای الوازبون���ی بازاری كڕین‌و فرۆش���تنی هه‌بو ،به‌اڵم ئه‌مس���اڵ رامانوه‌ستاندوه‌‌و سوریاوه به‌شه‌حن ده‌مانهێنا". له‌پێشانگای ده‌ریا فرۆشتن به‌شێوه‌ی له‌ملی���ۆن‌و نیوێ���ك كه‌مت���ر نه‌بێ���ت ،قۆناغه س���ه‌ره‌تایی ،فه‌ره‌یدون عه‌زیز، ئوتومبێل له‌كاتێكدایه له‌سااڵنی رابردودا هیچ مامه‌ڵه‌یه‌كی قیس���ت ئاراس���ته‌ی ئه‌و بازاره یه‌كێك ب���و له‌بازاره گه‌رم‌و بانكه‌كان ناكه‌ین به‌هۆی ئه‌و كێشانه‌ی قیست نیه ،به‌اڵم خاوه‌نه‌كه‌ی ده‌ڵێت ،ئه‌گ���ه‌ر ب���ه‌دوو كه‌فیلی���ش مامه‌ڵه‌كه به‌ئاوێنه‌ی رایگه‌یاند ،به‌هۆی دواكه‌وتنی پ���ڕ مامه‌ڵه‌كان لهو بارهیهوه داس���تان له‌رابردو به‌هۆی نه‌دانه‌وه‌ی قیس���تهوه "له‌ش���وێنێكی تر هه‌مانب���و المانبرد ،پێشكه‌ش���بكرێت ده‌بێت كه‌فیلی دوه‌م موچ���هو له‌پێناو دابینكردن���ی بژیێوی ژیان‌و پێداویستیه‌كانی ماڵ‌و منداڵه‌كانی وتی" ،لهس���ااڵنی 2011و 2012و 2013روبه‌رومان بوه‌وه" .ئه‌وه‌شی وت ،ساڵی چونكه به‌هۆی ئه‌م بارودۆخه‌وه خه‌ڵك كه‌سی پله یه‌كی قه‌رزاره‌كه بێت. ئاماژه‌ش���یدا" ،به‌ه���ۆی كه‌ڵه‌كه‌بونی ئوتومبیله‌ك���هی له‌جۆری كامری مۆدیل س���ه‌ره‌ڕای ئهوهی دوو فه‌رعمان هه‌بو ،رابردوش سه‌ره‌ڕای ئهوهی پرۆسه‌كه‌یان نه‌یده‌توانی پاره‌ی قیسته‌كه‌ی بداته‌وه ی بۆیه ئه‌و بانكه‌ی ئێمه مامه‌ڵه‌مان له‌گه‌ڵ قه‌رز له‌سه‌ر هاواڵتیان له‌ئاكامی قه‌یرانی 2011فرۆشتوه. س���اڵی وا هه‌بو به‌چ���وار كارمه‌نده‌وه رانه‌وه‌س���تاندوه ،به‌اڵم هیچ كه‌س رو ئه‌و كه خاوه‌ن���ی دوو كچ‌و كورێكه‌‌و دارایی تادێت بازاری ئۆتۆمبێل خراپ‌و فریا نه‌ده‌كه‌وتین ئوتومبێل بفرۆش���ین‌و لێی���ان نهكردوه بۆ كڕین���ی ئۆتۆمبێل ده‌كرد ،مه‌سه‌له‌ی قیستی راگرت". هه‌روه‌ك دیمه‌ن���ی ئێوارانی ناوچه‌ی خراپتریش ده‌بێت .ئ���اوا بڕۆین مانگی هه‌رسێكیان خوێندكارن ،وتی ،به‌هۆی جوابی خه‌ڵك بده‌ینه‌وه‌‌و مامه‌ڵه‌كانیان به‌قیست. له‌گه‌ڵ ئهوهی به‌ش���ێوه‌یه‌كی گشتی پێش���انگاكان رونده‌كات���هوهو وت���ی چوار له‌مانگی س���ێ خراپت���ر ده‌بێت ،ئ���ه‌وه‌ی وه‌ك پێویس���ت نه‌یتوانی���وه ب���ۆ بكه‌ین ،به‌اڵم ئێس���تا خه‌ڵك دێت
ی ی زۆر به‌شێك خانوی ئه‌م شاره ی لهژێر حیجز بانكه‌كاندان ی ی زۆر ژماره‌یه‌ك فه‌رمانبه‌رانیش موچه‌كانیان لهژێر ی بانكه‌كاندا قه‌رز ده‌مێننه‌وه پێداویستییه‌كانی ژیانیان دابین بكات، ته‌نها ئوتومبیله‌كه‌ی شك بردوه. ه���اوكات ،مه‌س���عود ره‌حم���ان ،كه مامۆس���تای قۆناغی ناوه‌ندی-یه وتی، لهب���ه‌ر بژێ���وی ژیان���ی خێزانه‌ك���هیو كرێچیه‌تی كه مانگانه چوار سه‌د هه‌زار ده‌دات بیری له‌وه‌كردوه‌ته‌وه ئوتومبێله تایبه‌تیه‌كه‌ی بفرۆش���تو ته‌كس���یه‌ك بكرێت. ئه‌و رایگه‌یاند ،ئێس���تا ئوتومبێله‌كه‌م له‌پێشانگاكانی فرۆشتن داناوه. الی خۆی���هوه ش���اره‌زای ئاب���وریو مامۆس���تای زانكۆ ،د .نیاز نه‌جمه‌دین به‌ئاوێنه‌ی رایگه‌یاند ،لهساڵی رابردودا هاواڵتیان ئومێدێكیان به‌كۆتایی هاتنی ره‌وشی خراپی ئابوری هه‌بو ،به‌اڵم ئێستا ئهوه به‌دی ناكه‌ن به‌تایبه‌ت كه دۆخه‌كه هیچ باشبونێكی لێ چاوه‌ڕوان ناكرێت، هه‌ربۆیه هاواڵتیان له‌پێناو پڕكردنه‌وه‌ی بژێوی ژیانیان په‌ناده‌به‌نه‌به‌ر فرۆشتی كه‌لوپه‌له‌كانیان جا ئۆتۆمۆبیل بێت یا خانو‌و ئاڵتون یان هه‌ر شتێكی تر. وتیشی ،ره‌وش���ی ئابوری كوردستان به‌ره‌و خراپتر ده‌چێت‌و هیچ باش���یه‌كی لێچاوه‌روان ناكرێت ئهگهر ئه‌م دۆخه‌ی ئێستا به‌رده‌وام بێت.
حکومه‌تی عێراق په‌نا بۆ فرۆشتنی قه‌واڵه‌ی دارایی ده‌بات شاره‌زایه‌ك ی ئابوری :ئه‌و هه‌نگاو‌ه کێشه‌کان دواده‌خات ،به‌اڵم ره‌نگ ه گه‌وره‌تریشیان بکات ئا :شیروان فرۆشتنی قه‌واڵه‌ی دارایی(سه‌نه‌دات) ئه‌و هه‌نگاوه‌یه ك ه حكومه‌تی عێراق ی وه‌ك هه‌وڵێك بۆ كهمكردنهوه ی ی سه‌رشان قورسایی قه‌رزه‌كان ی ده‌یگرێته‌به‌ر ،به‌اڵم شاره‌زایه‌ك ئابوری پێی وایه ،داهات له‌ش هڕو ی دور له‌به‌رهه‌مهێنان بوار ی خه‌رجده‌كرێت بۆی ه چاره‌سه‌رێك ریشه‌یی نیه. ی كۆمپانی���ا ی ق���ه‌رز ب���ۆ دان���هوه ی عێراق ی نهوت حكومه‌ت جیهانییه‌كان��� ی 12 بڕیارده‌دات قه‌واڵه‌داراییه‌کا ن به‌بڕ ملیار دۆالر بفرۆشێت ،لهو باره‌یه‌شه‌و‌ه ی ی نهوت ی وه‌زاره‌ت عاسم جیهاد ،وته‌بێژ ی ئه‌و عێ���راق رایگه‌یاند ،فرۆش���تنه‌و‌ه ی كۆمپانیا ی قه‌رز سه‌نه‌داتان ه بۆ دانه‌و‌ه جیهانییه‌كانی نه‌وته لهعێراق. ی ئ���هو هه‌نگاو‌ه ی كاریگه‌ر دهرباره ی ی ش���اره‌زا ی دارای لهس���ه‌ر قه‌یران��� ی زانكۆ ،ئاس���ۆ ئاب���وریو مامۆس���تا ی راگه‌یان���د، حه‌مه‌س���اڵح به‌ئاوێن��� ه
ی هه‌بێت، ره‌نگ ه ت���ا راده‌یه‌ك كاریگه‌ر ی نه‌وت‌و ی نرخ ی دابه‌زین به‌اڵم به‌ه���ۆ ی یه‌ك ی عێراق ئابورییه‌ك ی ئ���هو به‌هۆ ی نهوت ه رش���ته‌ییه‌و ته‌نه���ا به‌رخ���ۆر قه‌یرانه‌ك��� ه بۆ ماوه‌ی���ه‌ك دواده‌خات، به‌اڵم چاره‌سه‌رێكی ریشه‌یی نییه. ی ی ترهوه به‌هۆ ئاماژه‌شیدا ،له‌رویه‌ك ی زۆر ی داعش���هوه ،ك ه تێچویه‌ك شه‌ڕ ی بۆ ش���ه‌ڕ ده‌ڕوات ،باوه‌ڕ ناكه‌م ئابور ی ی زۆر لهو ده‌ركردن عێراق قازانجێك��� قه‌واڵه داراییانه بكات. قه‌واڵه‌ی دارای���ی به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك ه ك ه ی ده‌كات‌و تیایدا حكومه‌ت پێشكه‌ش��� ی ئ���هوه دوپاتده‌كات���هوه له‌ماوه‌یه‌ك��� ی ئه‌و پاران ه دهگێڕێتهوه دیاریكراودا بر ی ك ه له‌ئه‌س���تۆیدای ه له‌گه‌ڵ ئه‌و سود‌ه ده‌چێت��� ه س���ه‌ر ب���ڕه پاره‌ك���ه ،وات ه ی ی سه‌ر شان ی دارای ی پابه‌ند دواخستن حكومه‌ته. ی ی وه‌زاره‌ت ی وته‌بێ���ژ ی وت��� ه به‌پێ ی كۆمپانی���ا جیهانییه‌كان ن���ه‌وت ،ماف ی ك ه بۆت ه قه‌رز لهس���ه‌ر عێراق بڕه‌ك ه 20ملی���ار دۆالره‌‌و له‌ڕێی���هوه ل���ه‌م ی قه‌رزه‌كان مانگ���ه‌دا یه‌كه‌م وه‌جب��� ه
ی قه‌واڵه‌ی دارایی ده‌درێته‌وه‌‌و بهشێوه ی نهوت ی له‌سه‌ر ش���ێوه مافه‌كانیش��� ی نرخی جیهانی. ده‌بێت به‌پێ ی ی ئهوه مامۆس���تا ئاس ۆ وتی :به‌هۆ ی بۆ ش��� هڕو بۆ ی زۆر پاره‌ك��� ه به‌ش��� ی چ���ه‌ك ده‌ڕوات‌و هی���چ پڕۆژه‌یه‌ك��� ی ی نابێت��� ه زیادبون پێناكرێ���تو هیچ ی ی له‌ن���او ئاب���ور كااڵ‌و خزمهتگ���وزار ی ی به‌رهه‌مێنان عێراقدا ،هیچ بنه‌مایه‌ك ێ به‌رفراوان‌و به‌هێ���ز نابێت ،به‌ڵكو پ��� ی وه‌به‌رهێنان به‌پێچه‌وان���هوه بنه‌ماكان رۆژ ب���ه‌رۆژ له‌ناوده‌چێت‌و به‌ره‌و دواوه ئه‌ڕوات. ی قه‌واڵ��� ه داراییه‌کان چاره‌س���ه‌رێك ی ده‌كات ،به‌اڵم ی ئاب���ور ی قه‌یران كات ی ی ئهوه ی نی ه به‌هۆ ی ریشه‌ی چاره‌سه‌ر ی پێدا، وه‌ك مامۆس���تا ئاس���ۆ ئاماژه ی داهات لهعێراق ی به‌ڕێوه‌بردن ش���ێواز ی پێوه تاراده‌یه‌ك ناشه‌فافیه‌ت‌و گه‌نده‌ڵ ی ی جه‌نگ‌و دابه‌زین ی "به‌هۆ دیاره‌و وت ی نهوتهوه ب���اوه‌ڕ ناكه‌م بتوانێت نرخ عێراق ل���هو قه‌یران ه دارایی ه ده‌ربكات". ئاماژه‌ش���یدا ،قه‌واڵ���هی دارایی ته‌نها ئهوهی ه ك ه كێشه‌ك ه دواده‌خه‌یت ،ره‌نگ ه
كێش���ه‌ك ه گه‌وره‌تریش بێ���ت ،چونك ه ی ش ده‌چێته‌سه‌ر كرێ له‌گه‌ڵیدا س���ودی كۆمپانیا نه‌وتیه‌كان". ی ی قه‌یران ی دروس���تبون ئه‌و ه���ۆكار ی له‌عێ���راق ده‌گه‌ڕێنێت���هوه بۆ دارای��� ی نه‌وت‌و گازو ی كه‌رت ی به‌ڕێوه‌بردن خراپ به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك���ی یاس���اییه ك���ه ی "كێڵگه‌كان خۆیان ئاش���كرابون‌و وت ت���ا راده‌یه‌ك به‌رهه‌می���ان هه‌بو ،به‌اڵم حكوم���ه‌ت ی���ان ه���ه‌ر كۆمپانیه‌كی ی حسێن كه‌رتی تایب���ه‌ت ده‌توانێت بیدات به‌و ی عێراق لهس���ه‌رده‌م حكومه‌ت ی الیه‌ن���هی بره پاره‌یه‌ك���ی الی هه‌یه، ی به‌شێوه‌یه‌ك ی نه‌یتوان شه‌هرس���تان ی ن���ه‌وت به‌ڕێوه‌ببات ،كه به‌پێ���ی ناوه‌رۆكه‌ك���هی له‌ماوه‌ی رێكوپێك كه‌رت ی داهات���ودا پاره‌كه‌ی بدات���هوه له‌گه‌ڵ ی ته‌راخیس��� بۆی��� ه چ���وار جه‌ول��� ه نه‌وتیان كردو له‌ڕێی���هوه كێڵگه‌كانیان سوده‌كانی .س���وده‌که‌ش ده‌بێت %7 ی رۆژئاوایی‌‌و یان زیات���ر بێت ،قه‌واڵه‌ی دارایی دوو ی گ���هوره دا به‌كۆمپانیا پاشان ئه‌و كۆمپانیایانه‌ش فرۆشتیانه‌و‌ه ج���ۆره ،قه‌واڵه‌ی دارای���ی حكومی‌‌و ی چینی‌‌و مالیزی‌‌و روس���یو قه‌واڵه‌ی دارایی كه‌رتی تایبه‌ت ،واته كۆمپانی���ا چۆن حكومه‌ت ده‌توانێ���ت قه‌واڵه‌ی ڤێتنامی". وتیش���ی ،له‌كاتێكدا ئه‌م كۆمپانیان ه دارایی ده‌رب���كات‌و ئه‌ركه داراییه‌كانی ی دزی‌‌و دوابخ���ات ،ئ���اواش كۆمپانیاكان یان ئیش���یانكردوه ،به‌اڵم به‌ه���ۆ ی داهاتو س���امه‌ت لهعێراق بازرگانێك���ی به‌ناوبان���گ ده‌توانێ���ت تااڵنكردن ی به‌رهه‌مهێنیانی���ان قه‌واڵه‌ی دارای���ی ده‌ربكات ،ته‌نانه‌ت نه‌توان���راوه كرێ��� بدرێت ،له‌ئێستاش���دا ته‌نه���ا هه‌نگاو ش���اره‌وانی ش���اره‌كانیش ده‌توان���ن ی كرێكانیان��� ه لهالی���ه‌ن ده‌ریبكه‌ن‌و بیده‌نه قه‌رزاره‌كانیان بۆ دواخس���تن حكومه‌ته‌وه.
قه‌واڵه‌ی دارایی چییه ئهوهی پابه‌ن���دی دارایی مالی خۆیان دوابخه‌ن. هه‌روه‌ه���ا جۆرێك���ی ت���ر قه‌واڵه‌ی دارایی هه‌یه ئه‌وه‌یه كه حكومه‌ت وه‌كو یه‌كێك له‌سه‌رچاوه‌كانی به‌ده‌ستهێنانی پاره س���ودی لێوه‌رده‌گرێت ،كاتێك كه حكوم���ه‌ت له‌بودجه‌دا كورتهێنانی ههیهو ناش���توانێت پاره‌ی تازه چاپ بكات ،بۆیه قه‌واڵه‌ی دارایی داده‌نێت، له‌به‌رامبه‌ردا خه‌ڵ���ك به‌دراوی ناوخۆ ی���ان ده‌ره‌ك���ی ده‌یكڕێ���تو دوای ماوه‌ی���ه‌ك پاره‌كه‌ی ب���ۆ ده‌گه‌ڕێته‌وه له‌گه‌ڵ س���وده‌كه‌ی به‌م���ه‌ش ده‌بێته جۆرێ���ك له‌جۆره‌كان���ی وه‌به‌رهێنان، به‌اڵم ده‌چێته خان���هی وه‌به‌رهێنانی ی ده‌وترێ���ت ناراس���ته‌قینه‌‌و پێ��� وه‌به‌رهێنانی ناچارانه.
کۆمه‌اڵیه‌تی
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
كافتریاكان رو له‌زیادبون ده‌كه‌ن
9
سه‌رۆكی لیژنه هاوبه‌شه‌كانی قایمقامیه‌ت :بێكاری هۆكاره بۆ زیادبونی كۆفی‌و كافتریاكان ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد له‌ئێستادا ژماره‌یه‌كی زۆر كۆفی‌و كافتریا له‌شاری سلێمانی كراوه‌ته‌وه‌و بوه‌ته ماڵی دوه‌می گه‌نجان‌و به‌لێشاو روی تێده‌كه‌ن، سه‌رۆكی لیژنه هاوبه‌شه‌كانی قایمقامیه‌تی سلێمانیش ده‌ڵێت "كافتریاكان زۆر زیادیكردوه‌و به‌هۆی بێكارییه‌وه گه‌نجان روی تێده‌كه‌ن" ،خاوه‌نی كافتریایه‌كیش باس له‌وه‌ده‌كات كه رۆژانه گه‌نجێكی زۆر سه‌ردانیان ده‌كات بۆ كات به‌سه‌ربردن. گه‌نجێ���ك له‌كافتری���ای ش���ه‌وانی یه‌ڵدا له‌گ���هڵ هاوڕێیه‌كیدا دانیش���تبو ،به‌توندی نێرگه‌له‌كه‌ی هه‌ڵده‌مژی ،له‌گه‌ڵ هه‌ڵمژینی نێرگه‌له‌ك���ه‌دا خه‌ریك���ی مۆبایله‌كه‌ی بو، ئه‌و باس���ی له‌وه‌كرد كه رۆژانه دێته ئه‌و ش���وێنه‌و كاته‌كانی به‌س���ه‌ر ده‌بات ،وتی "هه‌ر كه‌س���ێك به‌دوای مندا بگه‌ڕێت لێره ده‌مدۆزێته‌وه ،ئه‌م شوێنه نه‌بێ چی بكه‌م، هیچ كارێك نهماوه بیكه‌ین ،به‌خوا زۆركات ماڵهوه پاره‌م پێده‌ده‌ن". ئ���هو له‌گ���هڵ قس���ه‌كردندا ،ج���ار جار به‌ده‌س���تێكی خه‌ریكی فه‌یسبوكه‌كه‌ی بو، به‌ده‌س���ته‌كه‌ی ت���ری نێرگه‌له‌كه‌ی گرتبو، باس���ی له‌وه‌كرد كه هه‌زاران گه‌نج ئێس���تا خویان داوه‌ته ئه‌م شوێنانه ،ئه‌و كه ناوی دی���اری بو ده‌یوت "گه‌نجێكی زۆر به‌هه‌ژارو ده‌وڵه‌مه‌نده‌وه ش���ه‌وو رۆژ س���ه‌ردانی ئه‌م شوێنانه ده‌كه‌ن‌و سه‌رقاڵی نێرگه‌له‌كێشان‌و یاری‌و ئینته‌رنێت‌و ئه‌و ش���ته خۆش���انه‌ن، به‌اڵم ئه‌گ���ه‌ر كار هه‌بێت ئ���ه‌وكات دوای كارك���ردن ،ب���ۆ كاتێكی ك���ه‌م دێینه ئه‌م شوێنانه". رێب���ه‌ر ك���ه خوێن���دكاری پۆل���ی 11ی ئاماده‌یی���هو هه‌م���و ش���ه‌وێك ده‌چێت���ه كافتریاكان‌و نێرگه‌له ده‌كێش���ێت ،به‌وته‌ی خۆی جه‌وێكی خۆش به‌سه‌رده‌بات ،ده‌ڵێت "ش���ه‌وێك نه‌یه‌م بۆ ئێره ئه‌ڵێی ش���تێكم ونكردوه ،به‌ڕاس���تی جه‌وێكی خۆشه‌و من هیچ كێشه‌ی بێپاره‌ییم نییه ،خێزانه‌كه‌مان تاڕاده‌یه‌ك ده‌وڵه‌مه‌نده". لهب���اره‌ی ئ���ه‌وه‌ی كه‌س له‌م ش���وێنانه ده‌خوێنێته‌وه ،وتی "نه‌خێر ،خوێندنه‌وه‌ی چی ،خه‌ڵك دێته ئه‌م ش���وێنانه بۆ یاری‌و نێرگه‌له‌كێشان‌و كات به‌سه‌ربردن‌و خه‌ریكی فه‌یسبوك ده‌بێت ،ئێره شوێنی رابواردن‌و جه‌و به‌سه‌ربردنه ،كه‌ی مۆدێلی خوێندنه‌وه
ئه‌م شوێنانه نه‌بێ چی بكه‌م ،هیچ كارێك نهماوه بیكه‌ین ،به‌خوا زۆركات ماڵهوه پاره‌م پێده‌ده‌ن
فۆتۆ :ئیحسان
یه‌کێک له‌کافتریاکانی سلێمانی م���اوه ،م���ن له‌كتێبه‌كانی خ���ۆم بێزارم‌و خه‌ڵكی تایبه‌ت���ن‌و موش���ته‌رییه‌كانی من نایانخوێنمه‌وه ،خوا ده‌كات قوتابخانه ته‌واو هه‌میشه‌یین‌و رۆژانه خه‌ڵكێكی زۆر سه‌ردانی ده‌بێت ،ئه‌وكات جه‌وه‌كه خۆشتر ده‌بێت" .ئه‌م ش���وێنه ده‌كات بۆ كات به‌سه‌ر بردن‌و به‌پێ���ی ئامارێك���ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت���ی هه‌ندێكیش دێن نێرگه‌له ده‌كێشن". خاوه‌نی ئه‌و كۆفییه ئاماژه به‌وه‌شده‌كات گه‌شتوگوزاری سلێمانی ته‌نها له‌ناو شاری س���لێمانیدا 118كافتری���ا بون���ی ههیهو كه خه‌ڵك ئێس���تا به‌زۆری كێشه‌ی ههیهو رۆژانه‌ش خه‌ڵك به‌مه‌به‌س���تی كردنه‌وه‌ی ش���وێنی تر نیی���ه روی تێ ب���كات ،بۆیه كۆفی‌و كافتریا رو لهو فه‌رمانگه‌یه ده‌كه‌ن س���ه‌ردانی ئه‌م ش���وێنانه ده‌كه‌ن ،ده‌ڵێت "ئ���ه‌وه‌ی دێته الی ئێمه خه‌ڵكی باش���هو بۆ وه‌رگرتنی مۆڵه‌ت. خاوه‌ن���ی كۆف���یو رێس���تۆرانتی ccجێگه ناده‌م به‌كه‌سێك به‌دڵم نه‌بێت". وه‌ك باس���ده‌كرێت به‌ه���ۆی بێ���كاری‌‌و له‌سلێمانی چیا نه‌جمه‌دین بۆ ئاوێنه باس له‌وه‌ده‌كات ك���ه قه‌یرانی دارایی كاریگه‌ری قه‌یران���ی داراییه‌وه كافتری���او كۆفییه‌كان ئه‌وت���ۆی لهس���ه‌ر ش���وێنه‌كه‌ی ئ���ه‌وان قه‌ره‌باڵه‌غییه‌ك���ی زۆری پێ���وه دی���اره‌و دروستنه‌كردوه ،به‌اڵم تاڕاده‌یه‌ك كاریگه‌ری گه‌نج���ان روی تێده‌كه‌ن ،س���ه‌رۆكی لیژنه خۆی هه‌بوه ،وتیش���ی "ئه‌وانه‌ی دێن ه ئێره هاوبه‌شه‌كانی قایمقامیه‌تی سلێمانی سۆران
عه‌بدولغه‌ف���ور لهو بارهیهوه بۆ ئاوێنه وتی "كافتری���او كۆفیی���ه‌كان زۆر زیادیكردوه، ئه‌م���ه‌ش هۆكاره‌كه‌ی ئهوهی���ه خه‌ڵكێكی زۆر بێكار هه‌یه به‌ه���ۆی قه‌یرانی داراییو ئ���ه‌م دۆخ���هی لهعێراقدا س���ه‌ریهه‌ڵداوه، بۆیه گه‌نجان خوی���ان داوه‌ته كافتریاكان‌و نێرگه‌له‌كێش���ان ،ب���ه‌اڵم ئێمه هه‌میش���ه چاودێریان ده‌كه‌ین". به‌چاودێریكردنی���ان س���ه‌باره‌ت له‌قایمقامیه‌ت���ی لیژنه‌یه‌ك هه‌یه هه‌میش���ه سه‌رپه‌رش���تیان ده‌كات ،س���ه‌رۆكی لیژنه هاوبه‌شه‌كانی قایمقامیه‌تی سلێمانی ده‌ڵێت "به‌پێی رێنمایی ئێمه نابێت كه‌سانی خوار ته‌مه‌ن 18س���اڵ بچنه ئ���هو كافتریایانه‌و ئهگهر ش���تێكی وا بونی هه‌بوبێت ،سزای
ماددیمان داوه به‌سه‌ر خاوه‌نی كافتریاكه‌داو به‌ڵێننامه‌مان پێ پڕكردونه‌ته‌وه ئه‌و كاران ه دوب���اره نه‌بێته‌وه ،جگه ل���ه‌وه‌ی چه‌ندین یاس���او رێنمای���ی دیكه‌مان هه‌ی���ه بۆیان‌و چاودێریان ده‌كه‌ی���ن‌و چه‌ندین كافتریامان به‌هۆی سه‌رپێچییه‌وه داخستوه". سه‌رۆكی لیژنه‌كه‌ی قایمقامیه‌تی سلێمانی ئاماژه به‌وه‌ش���ده‌كات ك���ه مۆڵه‌ت بۆ ئه‌و ش���وێنانه‌ی سه‌ری داخراوو له‌ژوره‌وه بێت، رێگه‌ی پێنادرێت نێرگه‌ل���ه به‌كاربهێنێت‌و بیفرۆشێت. گه‌نجێ���ك ك���ه س���ه‌رقاڵی وه‌رگرتن���ی مۆڵه‌تی كردنه‌وه‌ی كافتری���ا بو له‌به‌رده‌م به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گه‌ش���توگوزاری سلێمانی وت���ی " 20رۆژه دێم‌و ده‌چم تاوه‌كو مۆڵه‌تم
پێبدرێت كافتریاو قاوه‌خانه‌یه‌ك بكه‌مه‌وه، كه‌چی ئێس���تا ده‌ڵێن نێرگه‌له قه‌ده‌غه‌یه، چونكه ش���وێنه‌كه‌ی تۆ س���ه‌ری داخراوه، باش���ه من ئهگهر نێرگه‌له نه‌فرۆشم ئیدی كه‌س روم تێناكات". قایمقامیه‌تی‌س���لێمانی‌‌وبه‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ته‌ندروستی‌‌وبه‌ڕێوبه‌رایه‌تیگه‌ش���توگوزار، په‌یوه‌س���تن به‌پێدانی مۆڵه‌تی كردنه‌وه‌ی كافتری���اكان ،ب���ه‌اڵم به‌وت���هی خاوه‌ن���ی كافتریایه‌ك نرخ���ه‌كان له‌نێوان كافتریاكان خۆیاندا دیاری ده‌كرێت. خاوه‌نی كافتریایه‌ك له‌ش���ه‌قامی سالمی سلێمانی نه‌یوست ناوی باڵوبكرێته‌وه وتی "نرخه‌كان به‌مشێویه دیاریمان كردوه ،چا به‌یه‌ك ههزارو نیس���كافه‌سێ ههزارو قاوه س���ێ ههزارو شیر س���ێ ههزارو شه‌ربه‌تی فرێش چوار ههزارو شه‌ربه‌تی‌كۆكتێل پێنج ههزارو نێرگه‌له‌یه‌ك له‌نێوان هه‌شت بۆ 35 هه‌زار دیناردایه". لهب���اره‌ی زیادكردن���ی كافتریاكان���هوه، به‌ڕێوه‌به‌ری گه‌شتوگوزاری سلێمانی یاسین فه‌قێ سه‌عید بۆ ئاوێنه ده‌ڵێت "ئه‌وه‌نده‌ی من بزان���م ،به‌پێچه‌وان���هوه له‌وه‌ته‌ی ئه‌م بڕیاره هه‌یه له‌سه‌ر قه‌ده‌غه‌كردنی نێرگه‌له، كردن���ه‌وه‌ی كافتری���او كۆفیی���ه‌كان روی له‌كه‌می ك���ردوه ،له‌الیه‌كی ترهوه قه‌یرانی دارایی به‌هه‌مانش���ێوه كاریگه‌ری لهس���ه‌ر كه‌مبونه‌وه‌ی هه‌بوه".
دو خێزان ژن به‌پێشمه‌رگه ناده‌ن
پێشمه‌رگه‌یه‌ك :تكام وای ه تاشه‌هید نه‌بوم با به‌خۆشه‌ویسته‌كه‌م بگه‌م ئا :هانا چۆمانی
دو خێزانێك له‌شاری هه‌ولێر ئاماده‌نین كچه‌كانیان بده‌ن به‌دو گه‌نج به‌هۆی ئهوهی له‌ریزه‌كانی پێشمه‌رگه‌دان ،مه‌رجی پێدانیان وازهێنانه له‌پێشمه‌رگه‌یاتی( ،د ،م، ع ) پیشمه‌رگه‌یه‌كه ده‌لێت "من دو جار چومه‌ته داوای ئه‌و كچه‌ی كه خۆشم ده‌وێت ،به‌اڵم ماڵی باوكی رازی نابن". ئه‌و پێش���مه‌رگه‌یه ئه‌و كاره‌ی ماڵی خۆشه‌ویس���ته‌كه‌ی به‌چیرۆكێك���ی كاریگه‌ر ده‌زانێ���تو بۆ ئاوێنه ده‌ڵێت "ئاس���اییه كچه‌كه‌یان پێنه‌دام ،كه‌چی سوكایه‌تیش���یان پێك���ردم ،چونك���ه بنه‌ماڵه‌ی كچه‌كه س���ه‌ره‌تا رازی بون، به‌اڵم دوای ئهوهی حاڵی پێمشه‌رگه‌یان بینی په‌شیمان بونه‌وه‌و دو مه‌رجیان بۆ من داناوه ،ئنجا ئه‌و كچه‌م پێده‌ده‌ن، یه‌كه‌میان وازهێنان له‌پێشمه‌رگایه‌تی‌و دوه‌م ماڵ���م ببه‌م بۆ ئه‌و ش���اره‌ی كه ماڵی كچه‌كه‌ی لێیه". ئه‌و پێش���مه‌رگه‌یه كه م���اوه‌ی دو رۆژه به‌مۆڵ���ه‌ت له‌به‌ره‌كانی جه‌نگه‌وه گه‌ڕاوه‌ت���هوه ،ه���ۆكاری پێنه‌دان���ی كچه‌كه له‌زاری باوكیه‌وه ده‌گێڕێته‌وه‌و وتی "من ك���چ ناده‌م به‌پێش���مه‌رگه، چونك���ه ئهگهر ش���ه‌هید بی���ت ئه‌وا كچه‌م دیس���انه‌وه ده‌بێت���ه قوربانی"، وتیش���ی "دۆخی ماددی پێش���مه‌رگه زۆر خراپ���هو ناتوانێت ژیانی كچه‌كه‌م خۆش‌و خۆش���به‌خت بكات ،چونكه
ئه‌و پاره كه‌مه‌ی پێش���مه‌رگه به‌ش���ی هیچ ناكات". (د.م) باس له‌وه‌ده‌كات كه به‌ماڵی كچه‌ك���هی وت���وه به‌ڵێن بێ���ت جگه له‌پێش���مه‌رگایه‌تی كاری دیكه بكات، ده‌ڵێ���ت "هه‌رچه‌ن���ده پێموت���ون من ته‌نیا پش���ت به‌پاره‌ی پێشمه‌رگایه‌تی نابه‌س���تم‌و كاری تر ده‌ك���ه‌م ،ئه‌وان وتی���ان چونكه پێش���مه‌رگه‌یت ،بۆیه دڵنیابه كچه‌كه‌مانت پێناده‌ین". (ا ،ا ،ح) پێش���مه‌رگه‌یه‌كی ت���ره له‌یه‌ك���هی 70و هه‌م���ان كێش���هی (م .د) توش���بوه ،ده‌لێ���ت "به‌هۆی پێش���مه‌رگایه‌تییه‌وه ناگه‌م به‌و كچه، ههرچهنده كچه‌كه خۆی رازییه ،به‌اڵم كێشه‌م بۆ دروستده‌كه‌ن‌و دایك‌و باوكی ده‌ڵێن واز له‌پێش���مه‌رگایه‌تی بهێنه، ئه‌وكات كچه‌كه‌ت پێشكه‌ش ده‌كه‌ین". ئه‌و پێشمه‌رگه‌یه دهگێڕێتهوه ماڵی كچه‌ك���ه ده‌لێن ئێمه كێش���ه‌مان نییه ده‌وله‌مه‌ن���د بی���ت یان ه���ه‌ژار ،ته‌نیا ئه‌وه‌یه ئێمه رازی نین كچه‌كه‌مان شو بكات بهپێشمهرگهو راده‌ستی قه‌ده‌ری ناكه‌ین. (ا ،ا ،ح) ته‌مه‌ن���ی 21س���اڵه‌و ئاماده‌نییه واز لهو كچه بهێنێت ،وتی "كچه‌كه به‌هه‌مو شتێكم رازییه ،چونكه ده‌مێكه خۆشه‌ویستی یه‌كترین ،به‌اڵم دایك‌و باوكی رازی نین‌و سێ جاریش ناردومه‌ته داخوازی ،هه‌ر رازی نه‌بون، وتویانه ده‌بێت واز له‌پێش���مه‌رگایه‌تی بهێنی���ت ،منیش ناتوانم ئ���هوه كاره بك���ه‌م ،چونكه م���ن نیش���تمانه‌كه‌م خۆش���ده‌وێت ،ته‌نانه‌ت چه‌ندین جار
باوكیش���م پێی وتوم نابێت بچیت بۆ به‌ركانی جه‌نگ‌و من له‌بری تۆ ده‌چم‌و من پیربوم با من ش���ه‌هید بم ،كه‌چی ئێس���تا ماڵی كچه‌ك���ه خه‌ریكن روح‌و ده‌رون‌و ژیان���ی من ش���ه‌هید ده‌كه‌ن، ناهێلن به‌ئازیزه‌كه‌م بگه‌م". ئه‌و پێشمه‌رگه‌یه به‌نیگه‌رانییه‌وه وتی "نازانم به‌چ حه‌قێك پێم ده‌لێن ده‌بێت واز له‌پێش���مه‌رگایه‌تی بهێنی���ت ،من ناتوانم واز له‌كچه‌كه‌و پێشمه‌رگایه‌تیش بهێن���مو بۆ هه‌ردوكی���ان هه‌وڵده‌ده‌م، بۆی���ه هه‌ر ده‌بێت له‌پێن���او یه‌كێكاندا گیانم به‌خت بكه‌م ،جا هه‌ركامیان بێت گرنگ نییه ،چونكه هه‌ردوكیانم وه‌كو یه‌ك خۆش���ده‌وێت ،بۆیه ت���كام وایه تاشه‌هید نه‌بوم با به‌و كچه بگه‌م". ماوه‌ی نۆ مانگه شه‌ڕی داعش روی له‌هه‌رێمی كوردس���تان ك���ردوهو لهو ماوه‌ی���ه‌دا زیاتر له 1100پێش���مه‌رگه شه‌هید بون ،ئه‌مه جگه له‌وه‌ی قه‌یرانی دارایی بوه‌ته هۆی دواكه‌وتن‌و پێنه‌دانی موچه‌كانی���ان ،بۆی���ه دۆخ���ی ژیانی پێشمه‌رگه له‌خراپترین ئاستدایه. كۆمه‌ڵناس���ێكیش پێیوای���ه به‌هۆی ئ���ه‌وه‌ی دایك‌و باوكه‌كان ئیس���تا زۆر لهوه ده‌ترس���ن ك���ه كچه‌كانیان بهبێ هاوس���ه‌ر بمێننه‌وه ،بۆیه خه‌ڵك ئه‌و متمانه‌ی���هی به‌پێش���مه‌رگه الواز بوه، له‌رابردوش به‌تایبه‌ت كۆمه‌ڵگای كوردی به‌كه‌م سه‌یركردنی ئافره‌تی ته‌القدراو یان ئه‌وانه‌ی مێردی���ان نهماوه ،بونی هه‌بوه. توێ���ژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌ت���یو ده‌رون���ی پێش���ه‌وا عه‌لی لهو بارهیهوه بۆ ئاوێنه
دایك‌و باوكی رازی نین‌و سێ جاریش ناردومه‌ت ه داخوازی ،هه‌ر رازی نه‌بون وتویان ه ده‌بێت واز له‌پێشمه‌رگایه‌تی بهێنیت ده‌ڵێت "به‌ه���ۆی قه‌یرانی داراییو ئه‌م دۆخه ئه‌منییه‌ی هاتوه‌ته پێش���هوه، الیه‌نی ماددی ئێس���تا پله‌ی یه‌كه‌می گرتوه له‌م والته ،به‌تایبه‌ت كێش���هی نیش���ته‌جێبون ،بۆیه مرۆڤ���ه‌كان بیر له‌هه‌مو ش���تێك ده‌كه‌نه‌وه ،له‌وانه‌یه لهئێس���تادا زۆر حاڵه‌ت���ی وه‌ك���و ئه‌و پێش���مه‌رگانه هه‌بێت ،به‌اڵم ته‌نها ئه‌م دو پێش���مه‌رگه‌یه توانیبێتیان ده‌نگی دو پێشمه‌رگه لهکاتی راپه‌ڕاندنی ئه‌رکه‌کانیاندا خۆیان بگه‌یه‌نن".
ره‌نگاڵه
rangalayawene@gmail.com
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
"مرۆڤایەتی له‌دەرگای ئەشكەوتی شانەدەرەوە سەر هەڵدەدات" لێکۆڵینه‌وه‌ی نوێ له‌باره‌ی ئه‌شکه‌وتی شانه‌ده‌ره‌وه ده‌کرێت ئا :ئاكۆ حەمەد رابی
کانی ه بۆ خه‌ی یدیی عش‌و ویی‌و ه ئه‌و
1975 مانی ستی
ی 70
كوردستان خاوەنی چەندین شوێنەواری دێرینی مێژوییە، یەكێك لەو شوێنەوارە دێرینانە كە هەزاران ساڵ به‌ر له‌ئێستا مرۆڤی نیاندەرتاڵی تێدا ژیاوە، ئەشكەوتی شانەدەرە كە دەكەوێتە سنوری قەزای مێرگەسوری سەر به‌پارێزگای هەولێر. لەب���ارەی مێ���ژوی ئەش���كەوتی ش���انەدەر ،عەبدولوەهاب س���لێمان بەڕێوەبەرایەت���ی بەڕێوەب���ەری شوێنەواری سۆران ،لەلێدوانێكدا بۆ ئاوێنە ئاماژەی بەوەدا كە ئەشكەوتی ش���انەدەر به‌یەكێك به‌ش���وێنەوارە دێرین‌و سەرنج راكێشەكانی هەرێمی كوردس���تان دادەنرێت‌و تا ئێس���تا چەندین توێژینەوەی زانستی لەبارەی ئەو شوێنەوارە دێرینە ئەنجامدراون. لەبارەی مێژوی ئەو ئەشكەوتەشەوە بەڕێوەبەری ش���وێنەواری س���ۆران، ئەوەی رونكردەوە كە به‌پێی سەرچاوە لێكۆڵین���ەوەكان، مێژوی���ەكان‌و مێژوەك���ەی دەگەڕێتەوە بۆ 60 -45 هەزار ساڵ پێش زایین. عەبدولوەه���اب س���لێمان ئاماژەی بەوەش���كرد كە له‌مانگی داهاتوەوە لەالیەن تیمێكی تایبەتەوە دیس���ان دەس���ت دەكرێ���ت به‌ئەنجامدان���ی توێژینەوەیەك���ی ت���ر به‌س���ەر ش���انەدەرو هەمو ئەو پاشماوەانەی كە ل���ەو جێگەیەدا ه���ەن ،دەبرێنە تاقیگەیەكی پێشكەتو ،ئەم كارەش به‌الی���ەن چەندی���ن پرۆفیس���ۆرەوە ئەنجامدەدرێت‌و چاوەڕاندەكرێت كە
زانیاری نوێ‌و تازەو نەوتراو لەبارەی ئەو ئەشكەتەوە ئاشكرا بكرێن. بەڕێوەبەری ش���وێنەواری سۆران ئاشکراشی کرد كە پێشتر پاشماوەو نۆ پەیك���ەری مرۆڤ���ی نیاندەرتاڵ لەو ئەش���كەوتە دۆزراونەتەوەو جگە له‌مرۆڤی نیاندەرتاڵیش ،پاشماوەی مرۆڤی هۆمۆفاتینسەكان "راسقامەت" وات���ە مرۆڤ���ی عاقڵ ،لەو ش���وێنە دۆزراوەتەوە .ئەمەش نیش���انەیەكی بەهێزی بونی شارستانیەتی دێرینە لەو شوێنەوارەی كوردستان. به‌ب���ارەی ئ���ەوەش ك���ە ئەكرێت ش���انەدەر بەكۆنتری���ن ئەش���كەوت دابنرێت به‌كوردس���تان ،بەڕێوەبەری ش���وێنەواری سۆران ئاماژەی بەوەدا كە ش���انەدەر یەكێك���ە له‌كۆنترین ئەش���كەوتەكان ،بەاڵم له‌هەموشیان كۆنتر نی���ە" ،چونكە ئەش���كەوتی زەردك‌و هەزارمێردیش لهس���لێمانی مێژویەك���ی زۆر كۆنیان هەیە .بەاڵم ئەوەی شانەدەر لەوان جیادەكاتەوە بون���ی مرۆڤ���ی نیاندەرت���اڵ ب���وە به‌ئەش���كەوتەكەداو ئەو نازناوەشی به‌جیهان���دا پێ���دراوە ك���ە قیبلەی ئەش���كەوتەكانی جیهانە كە مرۆڤی نیاندەرتاڵی تێدا ژیاوە". ناوبراو باسی لەوەشكرد كە ساڵی پەنجاكان رالف سولتی شوێنەوارناسی بەناوبانگ���ی ئەمریك���ی كاری ل���ەو ئەشكەوتە كردوە" ،لێكۆڵینەوەكانی ئەو زۆر به‌نرخن" .ئەو شوێنەوارناسە لهب���ارەی ش���انەدەره‌وه‌‌وتویەت���ی "مرۆڤایەتی له‌دەرگای ئەش���كەوتی شانەدەرەوە سەر هەڵدەدات". بینی���ن‌و بەمەبەس���تی بەس���ەركردنەوەی ئەو ئەشكەوتە،
س���ااڵنە هەزاران گەشتیار سەردانی دەكەن .ب���ەاڵم زۆرجار گلەیی ئەوە دەكرێت كە ئەشكەوتەكە فەرامۆش كراوەو بایەخی پێنەدراوە ،لەم روەوە بەڕێوەبەری ش���وێنەواری س���ۆران وتی "ئێستا هەمو ئەشكەوتەكەمان پەرژی���ن ك���ردوەو 24كاتژمێ���ر پاس���ەوانی بۆ دانراوەو تا بەردەمی ئەشكەوتەكەش پەیژەمان بۆ كردوەو گەشتیار به‌ئاسانی دەتوانێت بگاتە نێ���و ئەش���كەوتەكە .ئەم���ە جگە لەوەی كە كەپرێكمان دروستكردوەو كورس���یمان له‌نزیك ئەش���كەوتەكە داناون بۆ پش���ودانی گەش���تیاران. هاوكات تابلۆیەكیش���مان لەبەردەم ئەش���كەوتەكە به‌هەرس���ێ زمان���ی كوردیو ئینگلیزی‌و عەرەبی نوسیوەو تێی���دا مێ���ژوی ئەش���كەوتەكەمان رونكردۆتەوەو گەش���تیاران دەتوانن به‌مێژوەكەی ئاشنا بن".
سیروان جه‌مال.. له‌به‌رنامه‌ی که‌شکۆڵه‌و ه بۆ شانۆکانی هۆڵه‌ندا
ێ
لهبارەی ئەنجامدانی یاری دۆمینە لهروی شەرعەوە ،مەال یەعقوب گرتکی پێشنوێژ‌و وتاربێ����ژ لهق����ەزای س����ۆران ،به‌ئاوێنەی راگه‌یان����د ک����ه ئەگەرچی لەس����ەردەمی پێغەمبەری ئیس��ل�ام ئەو ج����ۆرە یاریانە نەبونە ،بەاڵم لهڕوی شەرعەوە هەر شتێک له‌‌زک����ری خودا دورت بخات����ەوە ،بەتایبت ئەو ش����تەش کە ئەنجام����ی دەدەیت هیچ س����ودی نەبێت ،ئەوە حەرامە" ،بێگومان دۆمینەش یەکێکە لەو ش����تانەی کە هیچ سودو قازانجی نییەو هەر شتێکیش سودو قازانجی نەبێت ،پێویستە مرۆڤی موسڵمان خۆی لێ بەدوربگرێت".
ته‌‌رازوو زیات���ر دڵ���ی خ���ۆت ب���ۆ خۆشەویس���تەكەت بك���ەرەوەو هاوڕێیەكی باش ب���ە بۆی ،دو شەممه ڕۆژی بەختی تۆیە.
ڕاپه‌ڕینی ساڵی 1991و سه‌رهه‌ڵدانی س���ه‌فه‌ری ده‌ره‌وه‌ی واڵت���ی ک���رد، میدی���ای بینراوی کوردی ،بونه مایه‌ی وه‌ک خۆی ده‌ڵێت ئ���هوه یه‌کێک بوه له‌دایکبون���ی به‌رنامه‌یه‌کی هونه‌ریی‌و له‌قورس���ترین بڕیاره‌کانی ژیانی ،به‌اڵم ته‌نزئامێز ،که تا ئێس���تاو رۆژگارێکی ئه‌و سه‌فه‌رکردنه‌ش���ی به‌ب���ێ هۆکار دورتری���ش له‌یاده‌وه‌ری���ی ئینس���انی نه‌ب���وه" ،من ئه‌و كات���هی كه بریاری س���ه‌فه‌رمدا هه‌س���تم كرد قورسترین کورددا ده‌مێنێته‌وه. ئه‌و به‌رنامه‌یه جگه له"که‌ش���کۆڵ" بڕی���اره ك���ه له‌ژیاندا دابێت���م ،به‌اڵم هیچ به‌رنامه‌یه‌کی دیکه نه‌بو .له‌پشت هۆكاره‌كانی س���ه‌فه‌ری م���ن دو جۆر له‌دایکبونی ئه‌و به‌رنامه‌یه‌شه‌وه چه‌ند بون ،جۆرێكیان تایب���ه‌ت بو به‌خۆم، هونه‌رمه‌ندێ���ک هه‌بون ،ی���ه‌ک له‌وانه جۆره‌ك���هی دیكه‌ش���یان په‌یوه‌ن���دی "س���یروان جه‌مال"ب���و ،ک���ه هێنده به‌بارودۆخی ئه‌و سه‌رده‌مه‌وه هه‌بو". س���یروان جه‌مال لهساڵی 1996هوه له‌به‌رنامه‌ک���ه‌دا قوڵبوی���هوه ،دوات���ر له‌واڵت���ی هۆڵه‌ن���دا ده‌ژی‌و ئه‌ندامێكی به‌سیروانی که‌شکۆڵ ناسرا. س���یروان جه‌مال خه‌له‌ف فه‌ره‌جی چاالك���ی تیپ���ی ش���انۆی (درانگ)ی که‌بابچی ،لهس���اڵی 1957له‌ش���اری هۆڵه‌ندیی���هو كاری دیزایینی دیكۆر بۆ سلێمانی له‌دایكبوه‌و لهساڵی 1976هوه نمایشه‌كانی ئه‌م تیپه ده‌كات‌و ماوه‌ی ده‌س���تی کردوه ب���ه‌کاری هونه‌ریی‌و چه‌ن���د ساڵێکیش���ه ب���ه‌كاری نواندن ئه‌ندامێكی چاالكی تیپی پێش���ڕه‌وی به‌شداری نمایشه‌كانیان ده‌كات. هه‌رچه‌ن���ده ئ���هو هونه‌رمه‌ن���ده شانۆی كوردی بوه. ئ���هو هونه‌رمه‌نده ب���اس له‌یه‌که‌م کوردس���تان‌و به‌رنام���هی که‌ش���کۆڵی رۆژی دوای پێشکه‌شکردنی به‌رنامه‌ی جێهێش���ت ،ب���ه‌اڵم له‌ئه‌وروپ���اش که‌ش���کۆڵ ده‌کات که ل���ه 1992/1/1ده‌س���تبه‌رداری کاری هونه‌ریی نه‌بوه، پێشکه‌ش���کراو ده‌ڵێ���ت" ،بۆبه‌یان���ی "له‌چه‌ندین چاالكی ش���انۆییدا چ وه‌كو كه‌چومه ناو خه‌ڵك حه‌زم كرد بۆچونی ئه‌كت���ه‌ر چ وه‌ك���و دیزاینه‌ری ش���انۆ خه‌ڵك له‌سه‌ر به‌رنامه‌كه بزانم ،بینیم به‌ش���داربوم‌و جگه ل���ه‌وه‌ش له‌بواری به‌رنامه‌ك���ه الی خه‌ڵ���ك زۆر جێگای هونه‌ری ریلیف وات���ه (نه‌حتی بارز) س���ه‌رنجه‌و زۆریان به دڵ���ه هه‌ربۆیه هه‌وڵم���دا ببمه خاوه‌ن���ی ئه‌زمونێكی دواتر به‌رده‌وام ب���وم‌و دواتریش بڕگه ن���وێ لهو بواره‌داو چه‌ندین پێش���انگا ته‌مس���یلیه‌كانم ب���ۆ زیاد ك���ردو ئه‌و له‌هۆڵه‌نداو ده‌ره‌وه‌ی هۆڵه‌ندا پێشكه‌ش هونه‌رمه‌نده خۆشه‌ویستانه به‌شداربون بك���همو له‌هه‌مانكاتدا بوم���ه ئه‌ندامی سه‌ندیكای هونه‌رمه‌ندانی هۆڵه‌ندا". له‌كه‌شكۆڵدا". س���یروان جه‌مال لهساڵی 1991هوه له‌گ���هڵ ئ���ه‌وه‌ی س���یروان جه‌مال یه‌کێک بو له‌کاره‌کته‌ره سه‌ره‌کییه‌کانی ژیانی هاوس���ه‌ری پێكهێناوه‌و خاوه‌نی به‌رنامه‌ی که‌شکۆڵ ،به‌اڵم دوای چه‌ند دو ك���وڕه به‌ناوه‌كان���ی (ب���اوان)و س���اڵێک وازی ل���هو به‌رنامه‌یه هێناو (رێژوان).
دوپشک پاداشتێك وەردەگریت بەرامبەر بەو كارەباش���ەی ئەم ماوەیەی دوای���ی كردوت���ەو لەش���وێنی كارەكەت.
که‌‌وان وتوێژێك���ی س���ەیر لەنێوان تۆ كەس���ێكی نزیك���ت ڕو ده‌دات، هەندێک كێش���ەی خێزانیت بۆ دروست دەبێت.
گیسک كەس���ێكی نزیك���ت پێویس���تی بەچاودێ���ری تۆی���ە ل���ەڕوی تەندروس���تیەوە ،ئاگاداری باری دارایت بە.
سه‌‌تڵ گەش���تەكانت چ���ڕ كردۆتەوە الیەنەكان���ەوە، لەزۆرب���ەی خۆشەویس���تیی زیات���رت ب���ۆ خێزانەكەت هەیە.
11
پرسیارێک‌و چه‌ند وه‌اڵمێک
ئایا یادکردنه‌وه‌ی نه‌ورۆز له‌م دۆخه‌ی ئێستادا گونجاوبو؟ تاژان ج���ه‌الل :ده‌بوایه بارودۆخی کوردستان له‌به‌رچاو بگیرایه‌و به‌و شێوه‌یه یادی نه‌ورۆز نه‌کرایه‌ته‌وه. کوردستان له‌دۆخێکی ناهه‌مواردایه‌و ده‌بێت هه‌مو هاواڵتییه‌ک ئه‌و دۆخه له‌به‌رچاو بگرێ���ت .ده‌بو نه‌ورۆزی ئه‌مساڵ جیاوازیی پێوه دیاربوایه به‌به‌راورد به‌نه‌ورۆزه‌کانی پێش���و، به‌اڵم به‌داخه‌وه هه‌مان ش���ت بو. هه‌ڤاڵ محه‌م���ه‌د :دوژمنانی کورد ده‌یانه‌وێت کورد ته‌نانه‌ت جه‌ژنێکی وه‌ک نه‌ورۆزیش���ی نه‌بێت که یادی بکاته‌وه ،به‌اڵم ئێمه ده‌بێت سوربین له‌سه‌ر ئهوهی له‌هه‌ر دۆخێکدا بین، ئه‌و جه‌ژنه نه‌ته‌وه‌ییه کوردییه یاد بکه‌ین���هوهو تا نه‌وه‌کانی داهاتوش له‌بیری نه‌ک���ه‌ن .به‌یادکردنه‌وه‌ی ن���ه‌ورۆز په‌یامێکی ڕون به‌دوژمنان ده‌گه‌یه‌ن���ن ،ئهوهی���ش ئه‌وه‌یه که ئێوه ههرچهنده بتانه‌وێت خۆمان‌و کلتورمان بس���ڕنه‌وه ،ئ���هوه ته‌نها ئاس���نیس���اردده‌کوتن. ئ���ارام جه‌ب���ار :ناکرێ���ت به‌هۆی هی���چ روداوێک���هوه ،جه‌ژن���ی ن���ه‌ورۆز فه‌رام���ۆش بکرێت ،به‌اڵم ده‌توانی���ن به‌له‌به‌رچاوگرتن���ی دۆخه‌ک���ه ی���ادی بکه‌ین���هوهو ڕه‌چ���اوی دۆخ���ی ده‌رونی که‌س‌و کاری ش���ه‌هیدان بکه‌ی���ن .ئهوهی له‌نه‌ورۆزی ئه‌مس���اڵدا به‌ڕێوه‌چو، کارێکی باش بو ،ک���ه نه‌ورۆزه‌که تایبه‌تکرابو بهپێشمهرگهو به‌رگریی کوردس���تان. ئ���االن جه‌م���ال :نه‌ده‌بوایه له‌گه‌ڵ ئ���هو هه‌م���و ش���ه‌هیده‌ی له‌چه‌ند مانگ���ی ڕاب���رودا کوردس���تان داویه‌ت���ی ،ب���هو ش���ێوه‌یه خه‌ڵک بۆ خۆش���یی ده‌بڕین بچێته س���ه‌ر جاده‌و بڕوات بۆ سه‌یران .ده‌بوایه ڕه‌چاوی که‌س���وکاری ش���ه‌هیدان‌و ئه‌و پێشمه‌رگانه بکرایه که ئێستا لهس���ه‌نگه‌ره‌کاندان‌و به‌رگری���ی له‌ئێمه‌و کوردس���تان ده‌که‌ن. رێناس مه‌ریوان :پێش���مه‌رگه بۆیه به‌رگری���ی له‌کوردس���تان ده‌کات تا هاواڵتیانی کوردس���تان بتوانن به‌خۆش���ی بژین‌و چۆن ده‌یانه‌وێت یادی بۆنه‌کان بکه‌نه‌وه .هه‌مومان ده‌زانی���ن که داعش پێی خۆش���ه به‌ه���ۆی ئ���ه‌وه‌وه ئێم���ه بکه‌وینه دۆخێک���ی نائاس���اییه‌وه‌و ژیانمان ل���ێ تێ���ک بچێ���ت .ب���ه‌اڵم ئێمه به‌یادکردن���ه‌وه‌ی بۆنه‌یه‌ک���ی وه‌ک نه‌ورۆز ده‌توانین به‌رپه‌رچی ئه‌وان بده‌ین���هوه. ماردی���ن ئ���اوات :ههرچهنده خۆم نه‌متوانی به‌ش���داری ئاهه‌نگه‌کانی نه‌ورۆز بکه‌م ،به‌اڵم ده‌ستخۆش���ی له‌هه‌م���و ئه‌و که‌س���انه ده‌که‌م که به‌شداربون ،ئهوه باشترین وه‌اڵمه بۆ دوژمن���ان‌و تاریکپه‌رس���ته‌کان ک���ه ده‌یانه‌وێت ژی���ان له‌خه‌ڵکی کوردس���تانبش���ێوێنن. که‌یوان ئه‌می���ن :هه‌مو هاواڵتیانی کوردس���تان ماف���ی خۆیانه یادی ه���ه‌ر بۆنه‌یه‌ک بکه‌نه‌وه که خۆیان ده‌یانه‌وێ���ت ،ب���ه‌اڵم وه‌ک رێزێک بۆ پێش���مه‌رگه‌کان‌و که‌س‌و کاری شه‌هیدان ،باشتر وایه به‌و شێوه‌یه یاد نه‌کرێته‌وه که س���ااڵنی پێشو هه‌ب���وه ،چونکه ره‌نگه ئهوه ببێته ه���ۆی مایه‌ی ناخۆش���یی بۆ هه‌مو ئه‌و که‌سانه‌ی ئه‌وانیش ده‌یانه‌وێت له‌وێ ب���ن ،ب���ه‌اڵم به‌ه���ۆی ئه‌و دۆخ���ه‌و‌هناتوان���ن.
نه‌‌هه‌‌نگ ئەو كارانەی ت����ۆ دەیكەیت رەنگە هی����چ دەس����ت كەوت����ی دارایی����ت نەبێت ،بەاڵم ئاس����ودەی دەرونیت بۆدەهێنێت.
10
س ی ح ر ی
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
ئەگەر تەمەنت هەیە بەم جۆرە قژت ببڕە
rangalayawene@gmail.com
ج و ا ن ی
شیروان عه‌بدواڵ :سیدی نوێم ئاماده‌یه ،به‌اڵم به‌هۆی شه‌ڕی داعشه‌و ه باڵوی ناکه‌مه‌وه ئا :مه‌زهه‌ر که‌ریم هونه‌رمه‌ندی میللی شیروان عه‌بدواڵ رایده‌گه‌یه‌نێت ک ه سیدیی نوێی گۆرانیی ئاماده‌یه ،به‌اڵم به‌هۆی ئه‌و دۆخه‌ی کوردستانی تێکه‌وتوه‌و له‌به‌ر که‌س‌و کاری شه‌هیدان ،سیدییه‌که‌ی باڵوناکاته‌وه.
قژبڕین بەجۆری فەرەنس����ی یاخود وەل����ەدی جۆرێكی تری بڕینەو كەسانێكی زۆر ئەم جۆرە بڕینە دەكەن .ئەم جۆرە بڕینە بەناوەكەی خۆیەتی واتا كورتە لەشێوەی قژی كوڕانەیە. شێوازی برینی فەرەنسی بەگوێری دەم‌و چاو پشتە ملەكاندەبێت ،ئەم ش����ێوەبرینە ئەوەیە كە پشت ملەكە زۆر كورتەو پێشەوە یاخود سەرەوە درێژترە. بۆ ئەو كەسانەی دەموچاویان درێژە كاتێك ئەم ستایلەیبڕینی بۆ دەكەین نابێت فەرەنسێكەی زۆر بۆ كورت بكەینەوە، واتا پێش����ەوەی زۆر بۆ ك����ورت ناكەینەوە ،هەروەها پش����تە ملەكەش����ی بەش����ێوەی چوارگۆش����ە یاخود حەوتی بۆ كورت دەكەینەوە بۆ ئەوەی زۆر پشتە ملەكە درێژ دەرنەكەوێت. بۆ ئەو كەسانەی دەموچاویان خڕە دەتوانین كورتییهكەیبدەین بەبەش����ی پێش����ەوە ،واتا پێش����ەوەی زیاتر بۆ كورت دەكەین����ەوە بەپێچەوانەی دەموچاوی درێژ ،بەش����ی پش����ت ملەكەش بەشێوەی خڕ یاخود چوارگۆشە دەبڕین .چوارگۆشەی بەشی پشتەوە بۆ دەموچاوی خڕو درێژیش دەبێت. ئەم ج����ۆرە برینە زیاتر بۆ من����داڵ‌و بەتەمەنەكان دەبێتچونكە ك����ەم ئەركە چی لەروی خزمەت‌و ئوتوو شش����تنەوە، بۆ گەنج جوان نییە ب����ۆ هەمو دەموچاوەكان دەبێت بەاڵم بۆ زەعیف جوانترە. ئەم بڕینە زیات����ر بۆ قژی خاوو مامناوەند جوانە ،بۆ لولج����وان نییەو پێویس����تی بەئوتوو خاوكردن����ەوە هەیە چونكە كاتێك قژەكە لول‌و بژ دەبێت بەم بڕینە زیاتر بژ دەبێتەوە.
ره‌نگاڵه
ش���یروان عه‌بدواڵ له‌لێدوانێک���دا به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند ک ه به‌ش���ێک له‌وان���هی له‌م دۆخه‌دا گۆرانی بۆ پێشمه‌رگ ه ده‌ڵێن ،ده‌یانه‌وێت لهو رێگه‌یه‌و‌ه خۆیان بناس���ێنن‌و ده‌ربکه‌ون" ،من گۆرانیی خۆم بۆ پێشمه‌رگه وتوه". لهب���اره‌ی به‌رهه‌می نوێش���هوه ،ش���یروان
عه‌بدواڵ رایده‌گه‌یه‌نیت که سه‌رجه‌م کاره‌ک سیدییه‌کی نوێی کۆتایی هاتوه‌و ئاماده‌یه باڵوکردنه‌وه ،به‌اڵم به‌هۆی به‌هۆی ئه‌و دۆخ کوردستانه‌وه جارێ باڵوی ناکاته‌وه" ،سی نوێم ئاماده‌یه ،به‌اڵم به‌هۆی ش���ه‌ڕی داع توشبونی کوردس���تان به‌شه‌ڕێکی خوێناو که‌س‌و کاری ش���ه‌هیدانه‌و‌ه نه‌م توانیو‌ه به‌رهه‌مه نوێیه‌م باڵوبکه‌مه‌وه". شیروان عه‌بدواڵ عوس���مان لهساڵی 5 له‌گه‌ڕه‌کی کانێس���کانی ش���اری س���لێم له‌دایکبوه‌و لهس���اڵی 1994بۆ 1996ده‌س کردوه به‌گۆرانیی وتن. وه‌ک خ���ۆی ده‌ڵێت تا ئێس���تا خاوه‌نی گۆرانییه ک ه شیعرو ئاوازی خۆیه‌تی.
ی تارا عومەر ،خاوەنی ئارایشتگای اللەل ی ئاشت ی ی خانمان لەگەرەک بۆ جوانکردن
گەنجێكی كورد ئۆتۆمبێلێكی سەرنجراكێش دروستدەكات ئا :ئاكۆ حەمەد رابی كوڕە گەنجێكی كورد له‌شارۆچكەی خەلیفانی سەر به‌قەزای سۆران، دوای نزیكەی ساڵێك هەوڵ‌و ماندو بون ،سەرئەنجام توانی ئۆتۆمبێلێكی سەرنجراكێشی گێڕ ئۆتۆماتیكی خاوەن خێراییەكی زۆر ،بەرهەم بێنێت .ئەو كوڕە گەنجە جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئەگەر هاوكاری پێویستی بكرێت، له‌توانایدایە كە ئۆتۆمبێلی جۆری درعیش دروستبکات. ش���ەماڵ عومەر خەلیفانی ،تەمەن 26 س���اڵ كە پیشەی پۆلیسی فریاكەوتنە ،تا پۆلی 12ی ئامادەیی خوێندوە .ئەو گەنجە له‌ڕێگ���ەی بەرهەمهێنان���ی ئۆتۆمبێلێكەوە توان���ی س���ەرنجی گەنجان���ی ناوچەكەو تەنانەت كوردستانیش بۆ خۆی راكێشێت. لهبارەی دروس���تكردنی ئۆتۆمبێلەكەیەوە، شەماڵ عومەر به‌ئاوێنەی راگەیاند كە ئەو ه���ەر له‌مناڵیەوە خەیاڵ���ی بۆ ئەوە چوەو ئارەزوی كردوە ك���ە بتوانێت ئۆتۆمبێلێك دروس���تبكات" ،سەر ئەنجام‌و دوای هەوڵ‌و كۆشش���ێكی زۆر توانی���م ب���ەو خ���ەون‌و خۆزگەیەی مناڵیم ش���اد بم‌و به‌ماندوبونی
کاوڕ ئاژاوه‌ی����ه‌ک لەژیان����ت هەی����ە كە پەیوەندی بەكارو ب����اری تایبەتی ژیانی خۆتەوە هەی����ەو زۆر زیانت پێدەگەیەنێت.
خۆم ،ئارەزوەكەم بەدی هات". ئەو گەنجە باس لەوەش دەكات كە ئەو هیچ دەزگایەكی نەبوە كە ئەو ئۆتۆمبێلەی دروستكردوە" ،تەنها كۆسەرەو لەحیمێكی س���ادەم الب���وە ،پێموابێ���ت ئەم���ەش سەركەوتنە بۆ من كە توانیومە بەو كەمە دەزگایە كارەكانی خۆم رایی بكەم ،هەمو قۆناغەكانی دروستكردن‌و بەرهەم هێنانی ئۆتۆمبێلەكەشم‌وێنە گرتون. لهب���ارەی ج���ۆری ئ���هو ئوتومبێله‌ی دروس���تی ک���ردوه ،ش���ه‌ماڵ ده‌ڵێ���ت "ئۆتۆمبێلێك���ی زۆر تایبەت���ە ،تەنانەت شێوەكەی له‌ئەمریكاش نیەو دڵنیام ئەگەر كۆمپانیاكان بیبینن لهس���ەر ئەو مۆدێلە، ئۆتۆمبێل بەرهەم دەهێنن‌و دڵنیام بیبینن الیان س���ەیر دەبێت ،كە چ���ۆن توانیومە وەها ئۆتۆمبێلێك دروست بكەم". ئەو ئۆتۆمبێلەی كە ش���ەماڵ دروس���تی كردوە ،هێمای شێری بۆ داناوە" ،بۆیە ئەو هێمایەم بۆ داناوە ،چونكە پێم خۆش���بو ناوێكی دەگمەن‌و ترسێنەر بێت". ئه‌و کوڕه گه‌نجه ئەوەش روندەكاتەوە كە ماوەی یەك ساڵی تەواو خەریكی بوە تاكو توانیویەتی س���ەیارەكە دروستبکات. داواشی له‌حكومەت‌و الیەنە پەیوەندیدارەكان ك���رد كە هاوكاری بكەن بۆ پێدانی ژمارەو
گا
بەناوكردنی ئۆتۆمبێلەكەی. ش���ه‌ماڵ جەختی ل���ەوەش كردەوە كە بەهیچ شێوەیەك ئامادە نیە ئەو سەیارەیە بفرۆشێت ،بەڵكو وەك ده‌ڵێت "بۆ سەفەرو هاتوچ���ۆو رای���ی كردن���ی كارەكانی خۆم سودی لێوەردەگرم". لهب���ارەی تێچوەكەش���ی ده‌ڵێت "هەمو ك���ەل‌و پەلەكانم به‌پ���ارە كڕیون‌و نزیكەی 10هەزار دۆالری تێچوه". ئ���ەو گەنجە به‌بڕوا بەخۆبونێكی زۆرەوە جەخت لەوەش دەكاتەوە كە ئەگەر بێتو ه���اوكاری بكرێت‌و دەزگاو پێداویس���تیو ئامێرو ك���ەل‌و پەلی به‌ت���ەواوی بۆ دابین بكرێ���ت ،ئ���ەوە له‌توانایدای���ە ئۆتۆمبێلی درعی���ش بەرهەم بێنێ���ت" ،به‌جۆرێك كە جگە له‌چەكی میالنۆ ،هیچ چەكێكی دیكە كاری لێنەكات". لهب���ارەی ئەوەش كێ هاوكاری كردوە، ده‌ڵێ���ت "هیچ كەس‌و الیەنێ���ك هاوكاری نەكردوم���ەو به‌هەوڵ‌و ماندوبونی خۆم ئەو كارەم كردوە".
دوانه
لەبەر ئەوەی مێشكت بەتەواوەتی لەماڵەك���ەی خۆت پێش���وازی س���اف كردوە هەربۆیە توانیوتە لەكەس���ێك دەكەی���تو گفتوگۆ كارەكان���ت بەباش���ی بەرێ���وە لەبارەی كارێك���ەوە دەكەن كە پەیوەستە بەتۆوە. ببەیت.
دۆمینە ..خولیای نەوەی کۆن‌و نوێ ئا :ئاکۆ
یاری دۆمینە یەکێکە لەو یاریانەی کە لەکوردستاندا مێژویەکی تاڕادەیەک کۆنی هەیە .له‌‌ئێستاداو به‌سەرنجدان له‌‌چایخانەو گازینۆو کافتریاکان‌و تەنانەت ماڵەکانیشدا ،نەوەی کۆن‌و نوێ ،به‌شێکی کاتەکانیان بەم یاریە بەسەر ئەبەن .هەندێک لەو کەسانەی کە خولیای ئەو یاریەن ،جەخت لەوە دەکەنەوە کە ئەوان جگە لەوەی چێژ لەو یارییە‌وەردەگرن ،هاوکات بەو هۆیەوەش کاتێکی خۆش به‌سەر ئەبەن. رەسول حه‌س����ن ،هاواڵتییەکی تەمەن 67س����اڵەیە ،جەخت لەوە دەکاتەوە کە ئەو له‌‌تەمەنێک����ی بچوکەوە یاری دۆمینە دەکات‌و تا ئێستاشی لەگەڵدابێت بەردەوام له‌‌چایخانەو له‌‌مااڵندا یاری دۆمینە له‌‌گەڵ هاوتەمەنەکان����ی خۆی����دا دەکات .ئ����ەو هاواڵتیە باس لەوەدەکات کە ئەنجامدانی دۆمینەی زۆر پێباشترە لەوەی کە بچێت لهب����ازار بەبێ کار بوەس����تێت" ،چونکە لهکاتی ئەنجامدانی یاری دۆمینە ،هەست دەکەی����ن زۆربەی خەم‌و ناخۆش����یەکانی ژیان لهیاد دەکەین‌و به‌خۆشی‌و پێکەنین‌و هەندێ����ک جاری����ش به‌توڕەب����ون‌و عاجز کافتری����اکان ناکەن ،له‌‌مااڵن����دا ،یاخود بونەوە ،هێدی هێدی پولەکانی نێو لەپی ئێس����تا کە وەرزی بەهارە ،له‌‌دەش����تو دەرەکانی کوردستاندا ،دۆمینە ئەکەن. دەستی یەکتر دەژمێرین". ئاکام محم����د ،کە گەنجێک����ی تەمەن زۆربەی ئەو کەس����انەی کە سەردانی چایخان����ەو کافتری����اکان ئەک����ەن ،جگە 21س����اڵەیە ،باس ل����ەوە دەکات کە ئەو لهپش����ودان ،ه����اوکات ل����ەو جێگەیانەدا لەگ����ەڵ کۆمەڵێ����ک له‌‌گەنجان����ی هاوڕێی س����ەرقاڵی ی����اری ج����ۆراو ج����ۆر دەبن ،له‌‌کافتریاکان����دا ی����اری دۆمین����ە ئەکەن. له‌‌نێویش����یاندا ئ����ەوەی لهالی����ەن نەوەی ئ����اکام به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "لهئێس����تادا کۆن‌و نوێ زیاتر خواستی له‌‌سەرە ،یاری ئەم یاریە لهنێو بەشێکی زۆری گەنجاندا له‌‌برەودایەو هەندێک له‌‌گەنجانیش له‌‌سەر دۆمینەیە. به‌تەنه����ا چایخان����ەو کافتری����اکان پ����ارە یاری دۆمینە دەک����ەن .بەاڵم ئێمە دۆمینەیان تێدا ناکرێت ،بەڵکو بەش����ێک وەک کۆمەڵێک گەنج تەنها بۆ خۆش����یی لەو کەس����انەی کە س����ەردانی چایخانەو خۆمان یاری����ی دۆمینە دەکەین‌و قوماری
قرژاڵ
شێر
پێویس���تی ب���اش كاتێك���ی زۆر بەپەیوەن���دی كاری بەخۆشەویس���تەكەت بەس���ەر بەبیركردن���ەوەی باش���تر هەیە دەبەی���ت ،زۆر بی���روڕای جیاواز بۆ ئەوەی دەس���تكەوتی باشت دەست بكەوێت. دەگۆڕنەوە.
پێوە ناکەین". غەفور شێخە ،کە هاواڵتیەکی تەمەن 40س����اڵەیە ،یەکێکە لەو هاواڵتیانەی کە زۆربەی شەوەکانی به‌دۆمینە بەسەردەبات. ئەو دەڵێت "پێمباشترە یاری به‌پولەکانی دۆمینە بکەم ،نەک گوێ بۆ هەواڵی درۆو دەلەس����ەی سیاس����ەت‌و هاتن‌و نەهاتنی بودج����ە بگ����رم" .غەفور جەخ����ت لەوە دەکاتەوە ک����ە ئەوان چوار برادەرن ،هەر ش����ەوەو له‌‌ماڵی ه����اوڕێ‌و خزمێکیان کۆ ئەبنەوەو به‌قس����ەی خۆش‌و سوعبەتەوە، نزیک����ەی بۆ چوار کاتژمێر خەریکی یاری دۆمینە دەبن.
فه‌‌ریک زۆر كات����ی خ����ۆت ب����ۆ وەرزش‌و خوێندنەوەی كتێب بەسەر دەبەیت، ئەم����ەش وات لێ����دەكات زیاتر دڵ خۆش بیت.
12
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
birura.awene@gmail.com
هه‌رێم‌و جه‌نگ ی ده‌رون ی پرسێك له‌چاوه‌ڕوانی به‌میلل ی كردن‌و دامه‌زراوه‌یكردندا
بیروڕا
گه‌اڵڵه‌یه‌كی پێشنیاركراو ئه‌بوبه‌كر عه‌لی
جه‌نگی ده‌رون���ی ،به‌تایبه‌تیش له‌كات ی جه‌نگ���ی س���ه‌ربازیدا ،رۆڵێك��� ی یه‌كجار ترسناك ده‌گێڕێت ،به‌جۆرێك وه‌ك هه‌ند ێ له‌شاره‌زایانی ئه‌م بواره وتویانه بردنه‌وه ی جه‌نگی ده‌رونی ،نیوه ی هه‌ر سه‌ركه‌وتنێك ی س���ه‌ربازیی پێكده‌هێنێت ،به‌واتا ی ئهوهی، پێش���ئهوه ی جه‌ن���گ ،یاخود هێرش���ێكی س���ه‌رباز ی ده‌س���تپێبكات ،ده‌بێت هه‌و ڵ درابێت نیوه ی جه‌نگه‌كه برابێته‌وه‌‌و ش���ه‌ڕ بۆ بردنه‌وه‌ی نیوه‌كه‌ی ت���ری بكرێت ،جا هه‌روه‌ك سه‌ركه‌وتن ی سه‌ربازی له‌ده‌ره‌وه ی به‌ڕێوه‌بردنێكی زانس���تیو جوان ی جه‌نگ ی ده‌رون���یو بردنه‌وه ی جه‌نگه‌ك���ه ،له‌م رو‌ه مه‌عنه‌وییه‌وه ،ئاس���ان نییه ،ههروهها هیچ شكس���تێكی س���ه‌ربازیش گه‌ر نه‌گۆڕێت‌و نه‌بێت به‌شكس���ت ی ده‌رونی ،به‌شكستێك ی راسته‌قینه له‌قه‌ڵه‌م نادرێت .به‌ڵكو ده‌بێت ه نوچدانێك���ی كات���یو هێن���ده‌ی پێناچێت له‌هه‌ڵمه‌تی دوباره خۆرێكخس���تنه‌وه‌‌و دژ‌ه هێرش���دا ده‌توانرێت ،ت���ه‌رازوی هێزه‌كان به‌قازانج ی خۆ السه‌نگ بكرێنه‌وه‌‌و ،شكست به‌دوژمن بهێنرێت .جه‌نگی ده‌رونی جۆره‌ها ئام���ڕاز ی وه‌ك���و پڕوپاگان���ده‌‌و ،چ���ا‌وڕا‌و (ش���ایعه)و ،ته‌نانه‌ت رێوشوێنی ماددیشی تێدا به‌كارده‌هێنرێت .ك ه بڕوانه‌مان یاخود الوازبون به‌و مه‌س���ه‌له‌ی له‌پێناویدا جه‌نگ به‌رپا كراوه ،ش���كاندنی ئیراده‌‌و روخاندن ی وره‌ی هێزه‌كان���ی دوژم���ن‌و به‌هێزكردن��� ی ب���ه‌ره ی ناوخۆ به‌رامب���ه‌ر جه‌نگی ده‌رون ی ئاراسته‌كراوی به‌رامبه‌ر ،له‌ریزی پێشه‌وه ی ئه‌و ئامانجانه‌وه داده‌نرێن. له‌رویه‌ك���ی ت���ره‌وه ،جه‌نگ���ی ده‌رون ی له‌پێش جه‌نگی سهربازیو كاتی جه‌نگه‌كه‌‌و دوای جه‌نگه‌كه‌ش ئاراسته ده‌كرێت‌و په‌نا ی پێده‌برێ���تو ب���ه‌رده‌وام ده‌بێ���ت .ئهوه ی ده‌گۆڕێ���ت جه‌نگه‌كه نی���ه ،به‌ڵكو هه‌ند ێ له‌ئامانج‌و ئامراز‌و شێوازه‌كان ی به‌ڕێوه‌بردن‌و، ئاراس���ت ه كردنیه‌تی .به‌م���ه‌ش ده‌توانین بڵێین :ئه‌م شێواز‌ه له‌جه‌نگ هه‌میشه‌ییه، هه‌ندێجاریش ده‌بێت���ه جێگره‌وه (بدیل) ی خود ی جه‌نگ ی گه‌رم ،هه‌روه‌ك له‌ئه‌زمون ی جه‌نگی سارد ی ( )50ساڵه‌ی نێوان بلۆك ی س���ه‌رمایه‌داری‌‌و كۆمۆنیستی به‌رێبه‌رایه‌ت ی ئهمریكاو یه‌كیه‌تی سۆڤیه‌تدا بینیمان. له‌به‌ر گرنگ ی ئه‌م ش���ێوازه‌ش له‌جه‌نگ‌و ئه‌و رۆڵ ه ترس���ناكه ی له‌ژیان ی نه‌ته‌وه‌كان‌و هێزه چه‌كداره‌كان���دا ده‌یبینێت ،ده‌وڵه‌ت‌و رێكخ���راوه‌كان بایه‌خ���ی زۆری پێده‌ده‌ن‌و، پس���پۆڕی بۆ پێده‌گه‌یه‌نن‌و ،پاره‌و توانا ی بۆ ته‌رخان ده‌كه‌ن. كوردو جه‌نگ ی ده‌رونی كورد لهمێژوی نوێی خۆیدا هه‌روه‌ك چۆن قوربان ی بێخوست‌و سه‌ركوت‌و كوشت‌و بڕ ی سه‌ربازیی ،ناسیونالیزم ه سه‌رده‌سته‌كان ی ناوچه‌كه بوه ،ه���ه‌ر به‌و جۆره‌ش قوربان ی یه‌ك���ی گ���ه‌وره‌ی جه‌نگ���ی ده‌رون���ی ئه‌و واڵت‌و ده‌س���ه‌اڵتانه بوه ،كه كوردس���تان‌و كوردیان به‌س���ه‌ردا دابه‌ش���كراوه .چونك ه دیكتاتۆرتری���ن‌و وه‌حش���یترین حوكمڕان ی
جیه���ان ،هه‌وڵده‌دات له‌رێ��� ی ره‌وایه‌تیدان به‌ره‌فتاره وه‌حشیگه‌ری‌‌و خوێناویه‌كانیه‌وه، پاساو ی ئه‌و ره‌فتاران ه بداتهوهو ،ناسنامه ی قوربانیه‌كان ده‌ستكار ی بكات‌و بیشێوێنێ، جه‌لالد ی ناس���یونالیزمه بااڵده‌س���ته‌كان ی ده‌وروبه‌ریش به‌درێژایی سه‌ده‌ی بیسته‌م‌و هه‌ندێكیش���یان تاك���و ئێس���تا ،ده‌رهه‌ق به‌كورد ،هه‌مان كاریان كردوهو ده‌یكه‌ن. دۆخ ی ناههموارو ره‌ش‌و ڕوتی كوردو ،ب ێ قه‌واره‌یی‌و پشت‌و په‌نای دنیایش ،كارێك ی كردب���و ئه‌م گه‌ل���ه ،بێ هی���چ ئامرازێكی به‌رگریله‌خۆكردنێكی شایان ی باس ،بكه‌وێت ه ب���ه‌ر په‌الماری ئ���ه‌م هه‌ڵمه‌ت���ه دۆزه‌خی ه ترس���ناكه‌ی ،چه‌ندین ناسیونالیس���ت ،ك ه به‌پاڵپش���تو توان���ا ی كۆمه‌ڵ���ێ ده‌وڵه‌ت ی به‌هێز ،ئه‌م تاوانه‌یان ئه‌نجامده‌دا. راس���ته س���ه‌ره‌ڕای هه‌مو ئ���هو مێژوه، له‌جه‌نگ ی ده‌رونی‌‌و هه‌وڵی به‌مه‌سخكردن ی مرۆڤ‌و كۆمه‌ڵگا ی كوردستانی‌‌و ،روخاندن‌و نابودكردنی���ان ،ئه‌م مرۆڤ‌و كۆمه‌ڵگای ه ب ه به‌ها ی گیان ی سه‌دان ههزارو ،ره‌نج‌و ئازار ی ملیۆنان ی ترو ،وێران بون ی به‌ش���ێكی زۆر ی خاكه‌كه‌ی ،به‌رگه‌یانگ���رت‌و ،النیكه‌م وه‌ك نه‌ته‌وه‌یه‌ك���ی خاوه‌ن ناس���نامه‌ی جیاواز مانه‌وه. به‌اڵم س���ه‌ره‌ڕا ی هه‌مو ئهوه كۆمه‌ڵگا ی كوردی دوچاری جۆره‌ها ،شێوان‌و ،الدان‌و، زه‌بر ی ده‌رونی‌‌و ،نه‌خۆش���ی هات .شۆڕش ه كوردیه‌كانیش له‌به‌ر دۆخی دژوار‌و ،سنوردار ی كه‌ره‌سه‌‌و ،شێوازبه‌ند ی سه‌ركردایه‌تیه‌كه‌ی، له‌بازنه‌یه‌كی سنوردار بترازێت نه‌یانتوانیوه، نه‌ریتێك له‌به‌ڕێوه‌بردن��� ی جه‌نگی ده‌رون ی په‌ره‌پێبده‌ن. ئێس���تا ی هه‌رێمی كوردس���تان‌و شه‌ڕ ی داسه‌پاوی داعش‌و جه‌نگی ده‌رونی شه‌ڕی داس���ه‌پاو ی (داعش)و شاره‌زایی به‌رچاو ی ئه‌م رێكخراوه له‌ئاراس���ته‌كردن ی جه‌نگ���ی ده‌رون���ی دژ به‌پێش���مهرگهو رۆڵه‌كان ی نه‌ته‌وه‌كه‌مان ،جارێكیتر پرس���ی بونو نه‌بون���ی به‌ڕێوه‌بردنێكی ده‌زگاییانه‌‌و خ���اوه‌ن نه‌خش���هی جه‌نگ���ی ده‌رون���ی له‌كوردس���تاندا ،ك���رده‌وه به‌پرس���یارێك ی گرن���گ ،یاخود ب���ا بڵێین ده‌بێ���ت بیكات به‌پرس‌و پرس���یارو ئیشكالیه‌تێكی فكری‌‌و سیاس���یو دامه‌زراوه‌ی���یو س���ه‌ربازیی. پرس���یاریش لێره‌دا ئهوهی ه كه ،ئایا له‌پا ڵ ئه‌و جه‌نگ ه وه‌حشیگه‌رانه‌ی داعش به‌سه‌ر كوردس���تانی باش���وردا س���ه‌پاندویه‌تی، ئێمه خودان س���تراتیژێكی راس���ته‌قینه ی ئاراس���ته‌كردنی جه‌نگ��� ی ده‌رونین؟ داخۆ ئێم ه دامه‌زراوه‌یه‌ك ،یاخود دامه‌زراوگه‌لێك ی تایبه‌تمه‌ندمان له‌م روهوه هه‌یه؟ بۆ ئهوه ی س���ه‌رقاڵ ی لێكدانه‌وه‌ی ش���ێوازی جه‌نگ ی ده‌رون��� ی داعش‌و جۆنیه‌تی روبه‌ڕوبونه‌وه ی بن؟ ههروهها س���تراتیژێكی چوارچێوه‌دار بۆ پاراستن ی به‌ره‌ی ناوخۆی كوردستان‌و، یه‌كڕیزی��� ی نێ���وان هێزه سیاس���ییه‌كان‌و پارێ���زگاری ك���ردن له‌وره‌ی پێش���مهرگهو هاواڵت���ی دایبڕێ���ژن؟ بێگوم���ان ل���هڕو ی پره‌نسیپ‌و تیۆریه‌وه پێویست ه هه‌ر هێزێك ی چه‌كدار‌و ،ده‌زگایه‌ك ی هه‌واڵگری باش���ێك ی
تایبه‌ت به‌جه‌نگی ده‌رونی‌‌و ،روبه‌ڕوبونه‌وه‌‌و چاره‌كردنی پڕوپاگانده‌‌و ش���ایعه‌‌و ،شێواز‌و ئامرازه‌كانی تری دوژمن ی هه‌بێت‌و ،جۆر ی مامه‌ڵه‌كردنیان دیاری بكات. ب���ه‌س ئهوهی ل���ه‌م روهوه په‌یوه‌س���ت ه به‌هه‌رێم‌و ،هێزه‌كانی پێش���مهرگهو ده‌زگا هه‌واڵگریه‌كانی���هوه ،زانیاریه‌ك��� ی وام له‌به‌رده‌ستا نیه ،به‌اڵم به‌سیفه‌ت ی نوسهرو سیاس���ییه‌ك ك���ه ه���ه‌ر له‌نه‌وه‌ده‌كانه‌وه، بایه‌خپێدان���م ب���ه‌م ب���واره‌و‌ه هه‌ب���وهو كتێبێكیش���م لهس���اڵ ی ()1988دا له‌سه‌ر نوسیوه‌‌و باڵوكردۆته‌وه ،هه‌ست به‌شتێك ی جدی‌‌و به‌هێز‌و زانست ی سه‌رده‌مان ه ناكه‌م. ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر ئاستی نوسین ی روتیشه‌و‌ه به‌درێژایی ماوه‌ی رابردوی ش���ه‌ڕ ،كه‌مترین ئ���اوڕ ل���ه‌م كای���ه دراوه‌ته‌وه‌‌و ،ش���تێك ی شایانی باسی له‌سه‌ر نه‌نوسراوه .شه‌قام‌و، دام‌و ده‌زگاكان��� ی راگه‌یان���دن‌و ،دامه‌زراو‌ه په‌روه‌رده‌ی���یو ئاین���یو میللیه‌كان��� ی كۆمه‌ڵگا‌و ،ئاراسته ی مه‌عنه‌وی هێزه‌كان ی پێش���مه‌رگه‌ش ،ئام���اژه نی���ن به‌بون��� ی دامه‌زراوه‌‌و ،توانایه‌كی ئاراس���ته‌كه‌ری لهو جۆره. ه���ه‌ر بۆی ه ئ���ه‌م بابه‌ته ،وات���ه بابه‌ت ی جه‌نگ ی ده‌رونی ،به‌هه‌مو رهههندیهكانیهوه، پێویس���ته ببێت ه ته‌وه‌ره‌‌و ،بابه‌تی قس��� ه له‌سه‌ر كردنێكی جددی‌‌و ،ئاوڕلێدانه‌وه‌یه‌ك ی حكومی‌‌و دامه‌زراوه‌یی‌و ،كاركردن به‌ئاقار ی داڕش���تنی س���ه‌ره‌تایه‌ك ب���ۆ ئاینده‌یه‌ك ی پڕ له‌ش���اره‌زایی تر .له‌م پێناوه‌ش���دا ئه‌م گه‌اڵڵه‌نام���هو پێش���نیارانه‌ی الی خواره‌و‌ه ده‌خه‌مه‌رو: یه‌كه‌م :به‌میللی كردن ی چه‌مك ی جه‌نگ ی ده‌رونی ،واته ناس���اندنی خود ی چه‌مكه‌ك ه به‌جه‌م���اوه‌ر‌و هاواڵت���یو ،باس���كردن له‌مه‌ترسی‌و ئامراز‌و شێوازه‌كانی‌‌و چۆنیه‌ت ی روب���هڕو وه‌س���تانه‌وه‌‌و خۆلێپاراس���تن ی چونكه به‌گوێره‌ی ش���اره‌زایانی ئه‌و بواره، چاوكراوه‌یی هاواڵت���یو كۆمه‌ڵگا به‌رامبه‌ر جه‌نگه‌ك���هو ،ئامڕازه‌كان���یو ،ناس���ین ی شێوازه‌كانی‌‌و ،په‌یبردن به‌مه‌ترسییه‌كانی، هۆكارێك���ی گرنگ��� ی پوچه‌ڵكردن���هوهو شكستپێهێنان ی جه‌نگی ده‌رون ی دوژمنه. بۆ ئه‌م مه‌به‌س���ته‌ش لهس���ه‌ر ئاس���ت ه جۆراوجۆر‌و كایه جیاوازه‌كاندا پێویستمان به‌راگه‌یاندن���ی هه‌ڵمه‌تێكه ك���ه ده‌كرێت لهو چوارچێوه‌دا س���ود له‌م ش���ێوازو كارو هه‌نگاوان ه وه‌ربگیرێت: .1دانان��� ی هه‌فته‌یه‌كی هۆش���یاركردنه‌و‌ه له‌راگه‌یاندنه‌كاندا. .2ئاماده‌كردن��� ی هه‌ندێ نامیلكه ی بچوك ل���ه‌م روه‌وه‌‌و چاپكردن���ی به‌ش���ێوه‌یه‌ك ی به‌رباڵو دابه‌شكردنی. .3دانان ی نه‌خش���ه‌یه‌كی هۆشیاركردنه‌و‌ه ب���ۆ قوتابخانه‌كان‌و س���ه‌رجه‌م دام‌وده‌زگا حكومیه‌كان. .4هۆشیاركردنه‌وه‌ی س���ه‌رجه‌م خه‌تیب‌و مامۆستایانی ئاینی‌‌و دابه‌شكردن ی نامیلكه ی تایبه‌ت له‌م روهوه به‌سه‌ریاندا‌و ،خستنه‌ڕو ی ئه‌م جه‌نگ ه به‌زمانێكی ئاینی ،ك ه ئاسانه‌‌و سه‌رچاوه‌ش زۆره‌و ،به‌ش���ێكی كتێبه‌كه ی منی���ش هه‌مان ئامانج به‌دیده‌هێنن‌و بۆ ئه‌و مه‌به‌ست ه ته‌رخانكراوه.
بابه‌ت ی جه‌نگ ی ده‌رونی ،به‌هه‌مو رهههندیهكانیهوه پێویست ه ببێت ه ته‌وه‌ره‌‌و ،بابه‌ت ی قس ه له‌سه‌ر كردنێك ی جددی‌‌و ئاوڕلێدانه‌وه‌یه‌ك ی حكومی‌‌و دامه‌زراوه‌یی‌و كاركردن به‌ئاقار ی داڕشتن ی سه‌ره‌تایه‌ك بۆ ئاینده‌یه‌كی پڕ له‌شاره‌زایی تر .5روماڵ ی سه‌رجه‌م هێزه‌كانی پێشمهرگهو ئاسایش���ی نێوخ���ۆ له‌چوارچێ���وه ی هه‌ڵمه‌ته‌كه‌دا. .6به‌رهه‌مهێنان��� ی كۆمه‌ڵ���ێ كورته‌فیلم‌و به‌كارهێنانی ش���ێوازه‌كان ی تری ده‌ربڕین ی هونه‌ری له‌م روهوه. .7دیاریكردن��� ی كۆمه‌ڵ���ێ دروش���م بۆ خزمه‌تك���ردن ب���ه‌م ب���واره‌‌و دابه‌زاندن���ی ناوبه‌ناویان له‌الیه‌ن س���ه‌رجه‌م دام‌وده‌زگا نوسراو بیستراو بینراوه‌كانی راگه‌یاندنه‌و‌ه له‌وێنه‌ی: ش���ایعه درۆیه‌‌و ،هه‌رك���ه‌س رێز له‌خۆ یبگرێت باوه‌ڕ ی پێناكات. به‌س���ه‌یرنه‌كردن‌و گ���وێ نه‌گرت���ن ب���ۆپڕوپاگاندهكان���ی دوژم���ن ،پش���تیوان ی له‌پێش���مهرگهو س���ه‌نگه‌ره‌كانی به‌رگ���ر ی ده‌كه‌ین. .8هه‌ڵواس���ین‌و دانانی كۆمه‌ڵی دروشم ی گهوره له‌شاڕێگاكان‌و گۆڕه‌پانه گشتیه‌كان‌و ش���وێن ه هه‌س���تیاره‌كان ك���ه خزم���ه‌ت به‌یه‌كڕی���زی‌‌و وره‌ب���ه‌رزی‌‌و ره‌تدان���هوه ی پڕوپاگانده‌ی دوژمن بكات. له‌وێنه‌ی: • یه‌كڕیزیمان مایه ی سه‌ركه‌وتنمانه. • نه‌ته‌وه‌ی���ه‌ك دڕنده‌ی���ی به‌عس یاخود ئه‌نف���الو كیمیاباران كۆڵ���ی پێنه‌دابێت.. پڕوپاگان���ده‌‌و ش���ایعه‌ی دوژمن���ان یاخود داعش نایترسێنێ. • م���ادام ئامانجم���ان ره‌وای���ه خۆگریمان
سنوری نیه. • ده‌بێت به‌یه‌كڕیزی‌‌و هاوچاره‌نوس���یمان خه‌ون ی ناحه‌زانمان له‌گۆڕ بنێین . • ئێمه ك ه به‌ره‌و س���ه‌ربه‌خۆیی‌و ده‌وڵه‌ت ده‌ڕۆین ،گه‌ڕانه‌وه بۆ دواوه مانای نیه. • ئهوهی چاوه‌ڕێ ی شكست ی ئێمه‌یه ،ده‌بێت ئه‌و خه‌ونه به‌رێت ه ناو گۆڕ . • لێبورده‌ی���یو به‌یه‌ك���هوه ژیان��� ی ئاشتیخوازانه‌مان ،سه‌رچاوه‌ی هێزمانه. • ئێمه ك���ه لهروی ئه‌خالقیه‌و‌ه به‌س���ه‌ر دوژمندا س���ه‌ركه‌وتوین ،به‌ئاسانتر له‌رو ی سه‌ربازیه‌وه به‌سه‌ریدا سه‌رده‌كه‌وین. • سه‌ركه‌وتنمان له‌یه‌كبونماندایه • یه‌كڕیزیمان گیان ی شه‌هیدانمان ئاسوده‌تر ده‌كات ...هتد . ده‌كرێت ه���ه‌ر له‌بنه‌ڕه‌تیش���هوه حكومه‌ت هه‌فته‌یه‌ك به‌ن���اوی (هه‌فت���هی به‌میلل ی كردنی هۆشیار ی به‌رامبه‌ر جه‌نگی ده‌رون ی دوژم���ن) رابگه‌یه‌نێ���تو س���ه‌رجه‌م ئ���هو چاالكیان���هو هه‌رچی تریش پێویس���ت بو، له‌چوارچێوه‌یدا ئه‌نجامبدرێن. دوه‌م /دامه‌زراندن���ی س���ه‌نته‌رێك ی ئاراس���ته‌كردن ی جه‌نگ��� ی ده‌رون��� ی له‌الیه‌ن كه‌س���انی پس���پۆڕ له‌م ب���واره‌‌و، شاره‌زایانی س���هربازیو ،ئه‌منی‌‌و ،میدیا‌و، كۆمه‌ڵناس���ییه‌وه .واباش��� ه ئه‌م ده‌س���ت ه شاره‌زا ی ئیسالمیشی تێدا بێت به‌حوكم ی موس���ڵمان بون���ی زۆرین���ه ی كۆمه‌ڵ���گاو هه‌س���تیاربونی ئ���ه‌م بابه‌ت���هو په‌یوه‌ند ی به‌گوت���ه‌زا ئیس�ل�امیه‌كانه‌وه .به‌تایبه‌تیش له‌مڕۆدا ك ه روبه‌ڕوی داعش بوینه‌ته‌وه. ده‌س���ته‌ش النیكه‌م ئه‌م كارانه‌ی خواره‌و‌ه ئه‌نجامبدات: .1به‌دواداچون‌و (رص����دی) ورده‌كار ی جه‌نگی ده‌رون ی داعش‌و ،واڵتانی ناوچهكهو هێزه په‌یوه‌ندیداره‌كان به‌دۆخی باش���ور ی كوردستان‌و ،به‌گش���تی دۆزی كورده‌وه‌‌و، شیكردنه‌وه‌ی‌‌و ،پۆلێنكردنی. .2داڕشتنی ستراتیژێك بۆ روبه‌ڕوبونه‌وه ی جه‌نگ ی ده‌رونی دوژم���ن‌و به‌رامبه‌ره‌كان‌و، چۆنیه‌تی سازدان ی به‌ره ی ناوخۆو پاراستن ی وره‌‌و ،گه‌شبینی‌‌و ،متمانه ی به‌مه‌سه‌له‌كه‌ی‌‌و دواڕۆژ. .3كۆبونهوه ی خول ی له‌گه‌ڵ دامودهزگاكان ی راگه‌یاندن‌و ،دیاریكردن���ی چوارچێوه‌یه‌ك ی گش���ت ی بۆ كاركردنیان به‌هاوكاری خۆیان، بۆ ئهوه ی هه‌موان له‌م روهوه ،لێپرسراوێت ی له‌ئه‌س���تۆ بگرن‌و كه‌لێن‌و كه‌له‌به‌ر نه‌ده‌ن به‌ده‌ست به‌رامبه‌ره‌وه. .4كاركردن له‌سه‌ر داڕشتنی پروپاگانده‌‌و ته‌نانه‌ت ش���ایعه‌‌و نوكته ی سیاس���یش بۆ هه‌مو قۆناغێك ،به‌و جۆره‌ی هه‌ڵوێس���تو دۆخه‌ك���هو سروش���تی ملمالنێ���كان ده‌یخوازێت. .5س���ازدانی كۆنفرانس���ی زانس���ت ی جۆراوجۆر به‌هاوكاری شاره‌زایان ی ده‌ره‌ك ی له‌ئێستاش���دا ده‌كرێت س���ێ كۆنفرانس���ی زانستی ببه‌سترێت: أ .ده‌ستنیش���انكردنی ئامراز‌و شێوازه‌كان ی جه‌نگ���ی ده‌رون���ی داع���شو چۆنیه‌ت��� ی روبه‌ڕوبونه‌وه‌ی. ب .به‌دامه‌زراوه‌ی���ی كردن���ی پرس���ی
به‌ڕێوه‌بردن��� ی جه‌نگ���ی ده‌رون���یو یه‌كتر ته‌واوكردن ی دام‌وده‌زگا فه‌رمی‌‌و كۆمهاڵیهتیو میللیه‌كان له‌م روهوه. ج .كاریگ���ه‌ری جه‌نگ���ی ده‌رون ی به‌س���ه‌ر كه‌س���ێتی‌‌و كۆمه‌ڵگای كوردیو ،ئاسه‌وار ی قۆناغ���ی راب���ردو ،س���تراتیژی دوب���اره ئاماده‌كردنه‌وه‌و ناسینی له‌م روهوه. .6پێدانی راس���پارده‌‌و رێنوێنی پێویست به‌دام‌وده‌زگاكان���ی راگه‌یان���دن‌و میدی���او وتاربێژه‌كانی مزگه‌وت‌و حزب ه سیاسیه‌كان. .7پێدانی راسپارده‌‌و پێشنیاری پێویست به‌حكوم��� هتو دام‌وده‌زگا س���هربازیو ئه‌منیه‌كان. .8كاركردن له‌گ هڵ پارته سیاس���یه‌كان بۆ هاوكاری یه‌كتركردن له‌م روهوه. .9كاركردن له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی پێشمهرگهو به‌تایبه‌تی���ش به‌ش���ی ئاراس���ته‌كردن ی مه‌عنه‌وی. مه‌سه‌له ی مه‌رجه‌عی هتو پاره‌داركردنی ئه‌م ده‌زگایه‌‌و چۆنیه‌ت ی دامه‌زراندن‌و رێكخستن ی ئیش‌و كاره‌كان ی ده‌كرێن جێگای مش���تومڕ بێت .ب���ه‌اڵم گرنگه ئ���هوه بزانین ك ه زۆر دواخس���تن هه‌ڵناگرێت‌و پێداویس���تییه‌ك ی گرنگی ئه‌م قۆناغه‌یه. بۆ داهات���وش هه‌ر له‌م ب���واره‌دا ده‌كرێت بیر له‌م بژارده‌و هه‌نگاوانه ی الی خواره‌و‌ه بكرێته‌وه: ( )1كردن���هوه ی به‌ش���ێكی تایب���ه‌ت له‌چوارچێوه ی به‌ش���ه‌كان ی ده‌رونناس���یدا تایب���ه‌ت به‌بوار ی جه‌نگ���ی ده‌رونی‌‌و ،گه‌ر ئه‌وه‌ش ئاسان نه‌بێت ده‌كرێت په‌نا ببرێت ه به‌ر: • زیادكردنی بابه‌ته‌كان ی تایبه‌ت به‌م به‌ش ه له‌پرۆگرامه‌كانی به‌شی سایكۆلۆژیدا. • دیاریكردنی پس���پۆڕی لهساڵی كۆتایی كۆلیژدا تایبه‌ت به‌م بواره . ( )2س���ودوه‌رگرتن له‌راوێ���ژكاری بیان��� ی به‌شێوه‌ی نیمچه به‌رده‌وام له‌م روهوه. ( )3ئاراس���ته كردنی كۆمه‌ڵێ قوتابی بۆ تایبه‌تكردن���ی نام���هی ماجس���تێر‌و تێز ی دكتۆراكانی���ان به‌مب���واره ،له‌گه‌ڵ گره‌نت ی ته‌وزیف‌و سودوه‌رگرتن له‌توانایان ،چونك ه بوارێك���ه گره‌نتی پێش���وه‌ختی بۆ قوتابی ده‌وێت. ( )4گونجاندن���ی م���اده ی جه‌نگ ی ده‌رون ی له‌نێ���و پرۆگرامه‌كان���ی خوێندن���دا ،وه‌ك ماده‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆ ،یاخود له‌چوارچێوه ی ماده‌یه‌ك ی نزیك به‌ودا .ك ه زۆر به‌پێویست‌و گرنگ ی ده‌زانم. ( )5گرنگیدان���ی ت���ه‌واو ب���ه‌م م���اده له‌كۆلیژه‌كان���ی راگه‌یان���دن‌و ،بڕین��� ی هه‌ن���دێ خول���ی تایب���ه‌ت به‌م ب���واره‌ش وه‌ك پێش���مه‌رجی داواك���راوی كارك���ردن له‌ده‌زگاكان���ی راگه‌یاندندا ،به‌هه‌مانش���ێوه ماده‌یه‌ك���ی كۆلیژ ی پێگه‌یاندن ی (خه‌تیب) ه‌كان‌و به‌ڵگ��� ه نه‌ویستیش���ه كۆلیژه‌كان ی پێگه‌یاندن ی ئه‌فس���ه‌رانی سوپاو ئاسایش‌و پۆلیس بێت. ( )6دروس���تكردنی بۆردێك���ی نه‌ته‌وه‌یی لهس���ه‌ر ئاست ی هه‌مو كوردس���تان ،وات ه پارچه‌كانی كوردستان‌و كێشه‌ی كورد .بۆ بایه‌خدان به‌بیركردنه‌وه له‌م پرس���ه له‌سه‌ر ئاستی نه‌ته‌وه‌دا.
كوردو قۆناغی به‌خۆداچونه‌وه جه‌وهه‌ر سریشمه‌یی ده‌بێ ئیتر ئه‌م راس���تی ه تاڵه قبوڵ بكه‌ین ك���ه ئێم���هی ك���ورد س���ه‌ركه‌وتو نه‌بوین له‌هه‌نگاو‌ه سیاسیه‌كانمان هه‌ر له‌راپه‌رین‌و قۆناغ���ی دوای روخان���ی رژێمی س���ه‌دام هه‌ڵه ی گه‌وره‌مان كردوه .تاكو سه‌ره‌نجام به‌م ئه‌نجامه‌ی ئێس���تا گه‌یش���توین ,بۆی ه كاتی تێفكرینێكی قوڵ ه له‌سیاسه‌ته‌كانمان له‌رابردو. ده‌س���تكردن به‌دانانی ستراتیژێكی نوێ بۆ داهاتو به‌ڕه‌چاوكردنی بارودۆخی ئێس���تاو گۆڕانكاریه‌كان���ی رۆژهه‌التی ناوه‌راس���تو دونیاو هاتنی دیارده ی نوێی وه‌ك داعش. چڕبونه‌وه‌ی هه‌وڵه‌كانی دوباره داڕشتنه‌وه ی نه‌خش���هی رۆژهه‌الت���ی ناوه‌راس���تو دوباره‌نه‌كردن���هوه ی ئه‌م هه‌ڵه‌یه‌ی ئینگلیز كردی دوای ش���ه‌ڕی جیهان���ی یه‌كه‌م ك ه تاك ه به‌رژه‌وه‌ندی ئابوریو نهوت پاڵنه‌ری دابه‌ش���كردنی رۆژهه‌ال تی ناوه‌راست بوه كه بوه مایه‌ی ماڵوێرانی چه‌ندین س���اڵ ه و به‌ده‌س���ت نه‌هاتنی ئه‌م ئامانجه ئابوریه‌ش بۆ ئینگلیزو زلهێزانی دابه‌ش���كه‌ری دونیای
ئه‌وكات. پاش ئ���هوه ی له‌راپه‌رین به‌هۆی ش���ه‌ڕی ناوخۆ چه‌ندین هه‌لمان له‌ده‌ست دان‌و پاش روخانی رژێمی س���ه‌دامیش له‌ده‌س���تدانی هه‌له‌كان زیاتربون نه‌مانتوانی ده‌ستكه‌وت ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانمان له‌عیراقی نوێ بچه‌سپێنین‌و واڵت ئاوه‌دان بكه‌ینه‌وه,به‌ڵكو رۆژ له‌دوای رۆژ هه‌ڵه ی سیاس���ی گه‌وره‌تر ده‌كه‌ین ك ه گه‌یش���توینه‌ته قۆناغێك ك ه ته‌نها به‌دابین كردنی موچه‌ی كارمه‌ندانیش ڕازین كه‌چی ناتوانین ئه‌مه‌ش بكه‌ین .ئایا شكست لهوه گه‌وره‌ت���ر ده‌بێ چی بێ���ت؟ كوا ده‌وڵه‌تی فیدراڵی‌و كوا ناوچ ه دابڕاوه‌كان‌و كوا ماف ه ئابوریه‌كانی كورد له‌ده‌وڵه‌تێك كه خاوه‌نی پێنج���ه‌م پاش���ه‌كه‌وتی نهوت��� ه له‌جیهان .ئه ی ك���وا دیموكراس���یو مافی مرۆڤ‌و عه‌داله‌تی كۆمهاڵیهتیو خۆش���گوزه‌رانی‌و ره‌فاهی���ه‌ت ئهگهر له‌م بارودۆخه‌ی عیراقی پێ���دا تێپه‌ڕ بوه هه‌ر له‌هه‌ڵوه‌ش���انه‌وه‌ی‌‌و س���ه‌رله‌نوێ بنیاتنان���ه‌وه‌ی .نه‌بونی هیچ موئه‌سه‌س���ه‌یه‌كی س���هربازیو ئی���داری له‌عێ���راق‌و ئ���هو جه‌نگه تائیفی���هی نێوان شیعه‌و س���ونن ه نه‌مانتوانیبێت مافه‌كانمان به‌ده‌س���ت بێنین ئه ی ده‌بێ كه‌ی بتوانین.
ئه‌مه‌و لهس���ه‌ر ئاس���تی ناوخۆش خاوه‌نی ده‌یان گرفتی سیاس���یو ده‌ستوری‌و یاساو ئاب���وریو ئی���داریو كۆمه‌اڵیه‌تی���ن .هه‌ر له‌نه‌بونی وتارێكی سیاسی یه‌كگرتو و رون‌و نه‌بونی ده‌ستورو موئه‌سه‌ساتی ده‌ستوری‌و ئیداره‌یه‌كی پڕ له‌رۆتین‌و گه‌نده‌ڵ و بێپالنی س���تراتیژی‌و نه‌بونی ئابوریه‌كی تۆكم ه ك ه به‌رگه‌ی چه‌ند مانگێ���ك بگرێت له‌نه‌بونی پاره‌ی به‌غداو دروس���تبونی ده‌یان كێشه ی كۆمهاڵیهتیو سه‌رهه‌ڵدانی دیارده‌ی نامۆ ك ه له‌داهاتو زیانی گ���ه‌وره‌ی لێ ده‌كه‌وێته‌وه. ئه‌مان���ه‌ش به‌رئه‌نجام���ی هه‌ڵه‌كانمان��� ه له‌راب���ردو .وه ئێس���تاش به‌رده‌وامی���ن له‌سه‌ری ,له‌واقعی عه‌مه‌لی ده‌ركه‌وت ئه‌م هه‌ڕه‌ش���انه‌ی ده‌مانكرد بۆ س���ه‌ربه‌خۆیی ئاب���وریو راگه‌یاندن���ی ده‌وڵه‌تی كوردیو جیابونه‌وه راس���ت ده‌رنه‌چون,به‌ڵكو تازه به‌ت���ازه ده‌چین���ه ژێرباری گوش���اره‌كانی ناوه‌ند .ته‌نازول ده‌كه‌ین‌و رازی ده‌بین به‌هه‌ر شتێك ته‌نها بۆ ئهوه ی موچه ی یه‌ك مانگ وه‌رگرین .ئه‌مه كاره‌ساتێكی زۆر گهورهی ه له‌مافی چاره‌نوسی نه‌ته‌وه‌یه‌ك بێین ه سه‌ر موچه‌ی مانگێك���ی موچه‌خۆره‌كانی هه‌رێم ئه‌ویشمان پێ نه‌ده‌ن.
ده‌پرس���ین تاكه ی به‌م ش���ێوه‌یه به‌رده‌وام ده‌بی���ن؟ ئای���ا كات���ی ئ���هوه نه‌هات���وه به‌سیاسیه‌ته‌كانماندا بچینه‌وه؟ ئایا دره‌نگ نی���ه بۆ ئ���ه‌وه‌ی به‌پالنێك���ی هه‌مه‌الیه‌ن ه ستراتیژێكی نوێ دابڕێژین؟ ه���ه‌ر كه‌س���ێك به‌چاوێكی سیاس���یانه ی واقیعبینان���ه له‌م قۆناغه‌ی ئێس���تا بڕوانێ هه‌س���ت ده‌كات ئیت���ر ناتوانرێ���ت ب���ه‌م په‌رته‌وازه‌ی���یو بێپالن���یو ناش���ه‌فافی‌و گه‌نده‌ڵییه ترسناكه ی له‌ئارادایه به‌رده‌وام بین .بۆی��� ه ده‌بێ سیاس���یه‌كانمان قۆڵی لێهه‌لماڵ���ن‌و ده‌س���ت بكه‌ن به‌داڕش���تنی س���تراتیژێكی ن���وێ كه ب���ه‌ڕای من ده‌بێ له‌سه‌ر ئه‌م ئاستانه‌ی خواره‌و‌ه بێت. *ئاس���تی یه‌كه‌م /ده‌بێ ده‌س���ت بكرێت به‌چاكسازی ڕیشه‌یی له‌سه‌ر بنه‌مای یاساو عه‌داله‌ت ك ه ئه‌ویش هه‌نگاوی یه‌كه‌می ئه‌م ئاس���ته ئه‌وه‌یه ده‌ستوری هه‌رێم به‌زوترین كات دابڕێژرێته‌و‌ه له‌سه‌ر بنه‌مای نیشتمانی هاوب هش‌و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی گه‌لی كوردستان به‌پێی س���تاندارد‌ه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان‌و له‌به‌ر رۆشنایی ده‌ستوری عیراقی‌و دروستكردنی هاوده‌نگ���ی نیش���تمانی كه تاك���ه ئامانج لێی ده‌س���تورێكی مۆدێرن‌و به‌پێی واقعی
سیاس���یو ئه‌تنیكی‌و له‌سه‌ر بنه‌مای مافی م���رۆڤ و دیموكراس���ی بێ���ت .ك���ه هیچ الیه‌نێ���ك نه‌توانێ خ���ۆی بكات ه خاوه‌نی, به‌ڵكو كۆده‌نگی نیش���تمانی ئه‌م دهستوره به‌پێی رێوش���وێن ه یاساییه‌كان دابرێژرێت‌و به‌ئه‌نجام بگه‌یه‌نرێ به‌ندو ماده‌كانی له‌گه‌ڵ واقیعی ئێس���تاو دیموكراسی‌و فیدراڵی له‌م قۆناغه هاوته‌ری���ب بكرێت‌و به‌زوترین كات موئه‌سه‌س���اتی ده‌ستوری دروست بكرێت‌و سه‌روه‌ری یاس���ا بكرێته ش���یعارو ئامانج به‌فعلی ده‌س���ه‌اڵتداران ملكه‌چی یاسا بن‌و دام���وده‌زگا مه‌ده‌نیه‌كان س���ه‌رله‌نوێ رێك بخرێنه‌و‌ه به‌ش���ێوه‌یه‌ك دیموكراس���ی هتو ده‌نگ���ی خه‌ڵك پێوه‌ری س���ه‌ره‌كی بن بۆ ده‌سه‌اڵت ئه‌م كێشمه‌كێشه‌ی دابه‌ش كردنی پلهو پۆس���تو به‌شبه‌ش���ێنه كۆتایی پێ بهێنرێت و تاكه س���ه‌رچاوه ده‌نگی خه‌ڵك بێت به‌پێی پره‌نس���یپه دیموكراس���یه‌كان ده‌ستاوده‌ستی ده‌سه‌اڵت بكرێت. چیت���ر موئه‌سه‌س���اتی س���هربازیو پێش���مه‌رگایه‌تی مۆرك���ی حزب���ی پێ���وه نه‌ب���ێ هیچ حزبێك ش���انازی بهوه نه‌كات ك���ه پێش���مه‌رگه‌كانی له‌به‌ره‌كانی جه‌نگ س���ه‌ركه‌وتنیان به‌ده‌س���ت هێن���اوه‌و هیچ
حزبێ���ك تۆمه‌تب���ار نه‌كرێ���ت له‌ه���ه‌ر شكس���تێك ل ه به‌ره‌كان���ی جه‌نگ ,به‌ڵكو پێشمهرگهو پاراستنی واڵت له‌چوارچێوه ی موئه‌سه‌سه‌ی سه‌ربازی دابێت تاكه فه‌رمان لهس���ه‌ریان فه‌رمان���ه س���ه‌ربازیه‌كان بێت به‌پێی دیس���پلینی هه‌ر سوپایه‌كی جیهان. س���ه‌ركه‌وتنی ش���انازی بێت بۆ هه‌موان‌و شكستیش���ی هه‌م���وان په‌س���تو دڵگران بكات .ده‌س���تبكرێت به‌چاكسازی كارگێری كه‌س���انی بوده‌ڵه‌و گه‌نده‌ڵ س���زا بدرێن‌و په‌یڕه‌و ی له‌بنه‌مای س���زاو پاداشت بكرێت له كاری ئی���داری .ده‌زگاكان چاكس���ازی تێ���دا بكرێت,چونكه ئه‌م دۆخه‌ی ئێس���تا چیت���ر توان���ای به‌رده‌وامی نی��� ه ئه‌وانه ی چاكس���ازی ده‌كه‌ن له‌هه‌ر حزب‌و الیه‌نێك بن س���ه‌روه‌ریه‌كی مێژویی بۆ خۆیان تۆمار ده‌كه‌ن. *ئاس���تی دوه‌م /ده‌ب���ێ ئێم��� ه دان به‌و راس���تیه‌دا بنێی���ن سیاس���ه‌تی ئابوریمان شكس���تخواردو بوه ئهوهی بانگه‌شه‌مان بۆ ده‌كرد لهس���ه‌ربه‌خۆیی ئابوریو فرۆشتنی نهوتی خۆمان ده‌ركه‌وت تێیدا س���ه‌ركه‌وتو نه‌بوین.
»» 19
بیروڕا
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
birura.awene@gmail.com
سه‌ركردایه‌ت ی (ی.ن.ك) بۆ ناتوانێت وه‌كو ئارام یه‌كێتی به‌ڕێوه‌به‌رن؟ محه‌مه‌د شێخ عه‌بدولكه‌ریم سۆڵه‌یی دوای پیالن���ه نێوده‌وڵه‌تیه‌ك���هی ك���ه له‌ڕێكه‌وتنێك���ی س���ێقۆڵی ل���ه(/6 ئازاری)1975/دا له‌جه‌زائیر به‌رجه‌سته‌كرا، شۆڕشی كوردستان گه‌مارۆدرا ،به‌تیژترین خه‌نجه‌ری ژه‌ه���راوی له‌بڕبڕه‌ی پش���تی گه‌لی كوردو پێش���مهرگهو ش���ۆڕش درا، هێزی پێش���مهرگهو شۆڕشی كوردستان توش���ی لێكت���رازان‌و سه‌رلێش���یوان‌و لێكهه‌لوه‌ش���ان ب���و ،س���ه‌ركردایه‌تی سیاسی ئه‌وسای ئه‌وس���ه‌رده‌م‌و ڕۆژگاره نه‌یانتوانی سیاس���یانه‌و شۆڕش���گێڕانه، به‌ره‌نگاری ئه‌و پیالنه رابوه‌س���تن ده‌ست له‌هێزی پێش���مهرگهو جه‌ماوه‌ری خه‌ڵكی كوردس���تان به‌رنه‌ده‌ن (شۆڕش���گێڕانه) ل���هو دۆخ���ه ناهه‌مواره‌دا باش���ترو زیاتر تێكه‌الوی هێزی پێش���مه‌رگه ببنئ پشت به‌جه‌م���اوه‌ری دڵس���ۆزی كوردس���تان ببه‌ستن‌و نه‌خش���هو پالنی پێشمه‌رگانه‌و شۆڕش���گێڕانه دابرێ���ژن‌و هێزه‌كان���ی پێش���مه‌رگه پێییدا بچن���هوهو پوخته‌ی بك��� هنو به‌پێی هه‌لومه‌رجه‌ك���ه به‌ناوچه رزگاركراوه‌كاندا دابه‌ش���یانبكه‌ن‌و ،كه‌ڵك لهو هه‌مو چه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌نی‌‌و ئازه‌وقه‌یه‌ی ش���ۆڕش وه‌ربگرن‌و شكس���ت به‌و پیالنه س���ێقۆڵییه بهێنن ،له‌كاتێكدا لهو دۆخه‌دا هه‌مو پێشمه‌رگه‌ی كوردستان ئاماده‌بون به‌گیانی خۆیان به‌رگری له‌شۆڕش���ه‌كه‌و ناوچه رزگاركراوه‌كان‌و جه‌ماوه‌ری خه‌ڵكی كوردس���تان بك���ه‌ن ،به‌داخ���هوه له‌گه‌ڵ باڵوبون���ه‌وه‌ی ڕێكه‌وتنه‌ك���هی جه‌زائیردا سه‌ركردایه‌تی سیاس���ی شۆڕش پشتیان ش���كاو دۆش���دامان‌و خۆیان راده‌س���تی دۆخه‌ك���ه كردو هێزی پێش���مهرگهو ئه‌و جه‌ماوه‌ره دڵسۆزه‌ی كه له‌گه‌ڵ شۆڕشدا بون ،ناچارك���ران بهگهڕانهوه بۆ عێراق‌و ته‌س���لیم بونه‌وه‌یان به‌ڕژێمی به‌عس ،یان روبكه‌نه ئێران‌و رازیبون به‌ژیانی ئۆردوگاو یان له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵێ له‌به‌رپرس���ان به‌ره‌و به‌ئه‌مه‌ریكا بڕۆن ،واته پێش���مه‌رگه وه‌كو رانێكی بێ ش���وان‌و بێخاوه‌ن به‌ره‌اڵكرا، زۆر پێش���مه‌رگه له‌داخا خۆیان كوشت‌و به‌س���ه‌دانیش چه‌كه‌كانیان ده‌ش���كاندو فڕێیان ئه‌دان ،لهو دۆخه پڕ مه‌رگه‌ساته‌دا به‌هه‌زاران پێش���مهرگهو كادیر فه‌رمانده‌و به‌رپرسی سیاسیو س���ه‌ربازی ره‌وانه‌ی ناوه‌ڕاس���تو خ���واروی عێ���راق ك���ران‌و هه‌زارانی���ش ب���ه‌ره‌و ئێ���ران‌و ئه‌مه‌ریكا رۆیشتن ،ئهگهر س���ه‌ركردایه‌تی سیاسی ك���وردو شۆڕش���ه‌ك هی ،ته‌نها پش���تیان به‌خۆی���ان‌و میلله‌ته‌كه‌ی���ان ببه‌س���تایه‌‌و چاوه‌ڕوانی واڵتانی ئێ���ران‌و ئه‌مه‌ریكایان نه‌كردایه‌‌و سیاس���یانه هه‌ڵس���وكه‌وتیان
بكردایه شۆڕشه‌كه به‌و ده‌رده‌نه‌ده‌برا. ل���هو ڕۆژگاره تاریك���ه‌دا ،كۆمه‌ڵ��� ی له‌سیاسیانی شۆڕشگێڕ .لێره‌‌و لهو ێ له‌ناو هێزی پێشمهرگهو تێكۆشه‌رانی نه‌به‌زیوی ناوش���ارو ش���ارۆچكه‌كان‌و ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،ه���ه‌ر زو كه‌وتنه خۆی���ان‌و بڕیاری هه‌ڵگیرسانه‌وه‌ی شۆڕشیاندا‌و له كۆتایی س���اڵی حه‌فتاوپێنج‌و له س���اڵی حه‌فتا‌و شه‌ش���ه‌دا ،شۆڕش���ی نوێیان ڕاگه‌یاند‌و به‌عس‌و ڕژێمه فاش���یه‌كه‌یان شپرزه‌كرد‌و ش���ایلۆغانی س���ه‌ركه‌وتنیان لێتێكدان‌و كه‌وتنه پالندانان بۆ كپكردنی بڵێس���هی ش���ۆڕش ،كات���ێ س���ه‌ركردایه‌تی ناوخۆ توش���ی راودونان‌و ش���ااڵوی گرتن بون ، خاڵه ش���ه‌هاب‌و هاوڕێكانی به‌مه‌به‌ستی په‌یوه‌ندیكردن به‌سه‌ركردایه‌تی ده‌ره‌وه‌ی واڵت به‌ره‌و ئێرانی ش���اهه‌ناهی ڕۆیشتن‌و ده‌زگا س���اواكییه‌كانی ئێران له‌به‌ندیخانه توندیك���ردن‌و دواج���ار به‌پێ���ی ئ���هو ڕێكه‌وتن���هی له‌گه‌ڵ س���ه‌دامدا كردبویان ئ���هو س���ه‌ركردانه‌یان راده‌س���تی ڕژێمی به‌عس كرده‌وه‌و به‌و هۆیهوه هه‌مو ئه‌ڵقه‌‌و هێڵه‌كانی ڕێكخس���تی كۆمه‌ڵه په‌رته‌وازه بون .ئا لهو ڕۆژگاره س���ه‌خته‌دا كه هه‌مو ده‌زگا سه‌ركوتكه‌ره‌كانی به‌عس گوشاریان لهس���ه‌ر خه‌ڵكی كوردس���تان زیاتر كردو له‌هه‌مو ش���ه‌قام گه‌ڕه‌ك‌و كۆاڵن‌و گوزه‌ر‌و شاروش���ارۆچكه‌كان‌و دهزگاو فه‌رمانگ���ه حكوم���یو ناحكومییه‌كان���ی خس���ته‌ژێر چاودێ���ری وردی‌‌وتون���د ی ده‌زگا س���ه‌ر كوتكه‌ره‌كانیی���هوه ...ئا ل���هو دۆخه پڕ مه‌ترس���یه‌دا( ،شاس���وار جه‌الل) له‌ناو فه‌رمانگه‌كه‌یه‌وه له‌ناو شاری سلێمانیدا، له‌گ���هڵ ژماره‌یه‌ك له تێكۆش���ه‌ران ،هه‌ر زو كه‌وتنه‌خۆیان بۆ سه‌رپه‌رش���تیكردنی ڕێكخس���تنه‌كانی كۆمه‌ڵ���هو به‌هێمن���یو ورده‌ورده ،هێڵ���ه‌كان‌و س���ه‌ره‌داوی ڕێكخس���تنه‌كانیان دۆزییه‌وه ،كاتێكیش ده‌زگای ئه‌منییه‌كان ویس���تیان شاسوار له‌فه‌رمانگه‌كه‌ی���دا ده‌س���تگیربكه‌ن ، نه‌به‌ردانه خ���ۆی ده‌ربازكرد‌و دوای ئهوه توانی باش���ترو چاكتر به‌نهێنی بۆ ماوه‌ی ساڵێك مانه‌وه‌ی له‌ناو شاری سلێمانیدا، سه‌ركردانه ،سیاسیانه ،له‌گه‌ڵ ،ژماره‌یه‌ك له هاوڕێكانی سه‌ركردایه‌تی كۆمه‌ڵه‌بكه‌ن‌و هه‌مو هێڵ‌و ئه‌ڵقه‌‌و تێكۆشه‌ره دابڕاوه‌كان بگرێن���هوهو ژماره‌ی���ه‌ك تێكۆش���ه‌ر بۆ پێش���مه‌رگایه‌تی ڕه‌وان���هی ناوچه‌كان���ی ده‌ره‌وه‌ی شاربكه‌ن‌و ڕێكخستنێكی تۆكمه دروستبكه‌ن. كاتێكی���ش دۆخه‌ك���ه پێویس���تی بهوه بو شاس���وار له‌ناش���ار نه‌مێن���ێو بچێته ن���او ڕیزه‌كان���ی ده‌س���ته چه‌كداره‌كانی هێ���زی پێش���مه‌رگه ،ئ���هو كات���ه‌ش له ش���ارباژێر‌و قه‌ره‌داخ���هوه لهالی���ه‌ك
یه‌كێت ی خاوه‌ن ی چه‌ندین كومپانیا‌و پرۆژه‌ی جۆراوجۆر ی بازرگانیه ،له‌جیات ی ئهوه ی بۆ خزمه‌ت ی هه‌وادارانی یه‌كێت ی كه‌ڵكی لێوه‌ربگرن ده‌سه‌اڵتدانی یه‌كێت ی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان كه‌وتونه‌ت ه شه‌ڕ ی دابه‌شكردنی
سه‌رپه‌رشتی ده‌س���ته‌كانی پێشمه‌رگه ی ئه‌ك���ردو له‌الیه‌كیت���ره‌وه سه‌رپه‌رش���تی ڕێكخستنه‌كانی ناوش���اره‌كانی ئه‌كرد... ئارام ب���وه ئارامی ناو ئه‌و هه‌مو مااڵنه‌ی ناوشاری س���لێمانیو ئارامی دێهاته‌كانی شارباژێر‌و قه‌ره‌داخ‌و گه‌رمیان سورداش‌و سه‌رچنار. ئارام ئه‌و ئارامه بو كه‌له‌ماوه‌ی سێ ساڵی خه‌باتی ناوشارو پێشمه‌رگایه‌تیدا ،ببێته ئه‌و ئارامه‌ی كه‌سه‌ركردانه سه‌ركردایه‌تی كۆمه‌ڵ���هو به‌ش���ێكی زۆری هێزه‌كان���ی پێشمه‌رگه‌ی (ی.ن.ك)بكات ،له كاتێكا لهو ڕۆژگاره‌دا ،هه‌مو خه‌اڵت‌و پاداشتێكی تێكۆش���ه‌ران ته‌نه���ا ش���ه‌هید ب���ون‌و قوربانی���دان بو ،به‌داخ���هوه دوای ()37 س���اڵ ،به‌سه‌ر ش���ه‌هید بونی ئه‌و ئارامه شاسواره‌دا له‌ئێستادا به‌و هه‌مو سه‌ركرده سیاسیانه‌‌و به‌هه‌مو فه‌رمانده سهربازیو ب���هو هه‌مو دبلۆم���اس‌و حوكمڕانانه ،لهو كاته‌وه‌ی (مام جه‌الل) نه‌خۆش كه‌وتوه، س���ه‌ركردایه‌تی ناتوانن ئه‌م (یه‌كێتی)یه خاوه‌ن جه‌ماوه‌رو كادیرو پێش���مه‌رگه‌و‌و ئه‌ن���دام‌و بنكه‌فراوان���ه به‌رنبه‌ڕێ���وهو سه‌ركردایه‌تیه‌كی هۆشمه‌ندانه‌ی یه‌كێتی بكه‌ن ،بهپێچهوانهوه (یه‌كێتی)یان توشی قه‌یرانی ته‌كه‌تول‌و ده‌س���ته‌گه‌ری كردوه، له‌جیاتی ئهوهی ش���ه‌ڕی پێش���كه‌وتن‌و یه‌كڕی���زی یه‌كێتی ناو یه‌كێت���ی بكه‌ن،
خۆی���ان به‌ش���ه‌ڕی پۆس���ته‌كانی ن���او یهكێتیو پۆس���ته‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم‌و حكومه‌ت���ی ناوه‌ن���دو په‌رله‌مان���ه‌كان‌و ئه‌نجومه‌نی پارێ���زگاكان‌و به‌رژه‌وه‌ندییه تایبه‌تییه‌كانیانه‌وه سه‌رقاڵكردوه ،باشه ئ���هو س���ه‌رده‌مه ب���ۆ ئ���ارام هاوڕێكانی توانیان‌و جڵه‌وی سه‌ركردایه‌تی كۆمهڵهو یه‌كێتی بگرن ،ئه‌ی بۆ له‌مڕۆدا كه‌خاوه‌نی په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت‌و س���امان‌و مومته‌له كات���ی جۆراوج���ۆرن‌و ل���ه‌م كاته‌ی���ا كه به‌سیاس���ه‌تێكی نێوده‌وڵه‌ت���ی (داعش) ی���ان هێناوه‌ته س���ه‌رمان‌و ب���ه‌رده‌رگای پێگرتوین‌و هێزی پێش���مه‌رگه نه‌به‌ردانه له‌به‌رگریدان‌و ڕۆژانه‌ش ده‌یانیان لێده‌بێته قوربان���یو هه‌مو هێزه‌كانی كوردس���تانی باكورو خۆرهه‌اڵت‌و خۆرئاوا له‌گه‌ڵ هێزی پێشمه‌رگه‌دا بونه‌ته هاوسه‌نگه‌ر‌و كوردانه شه‌ڕی تیرۆرستان ئه‌كه‌ن‌و واڵتانی زلهێز لهس���ه‌رمان هاتونه‌ته ده‌نگ‌و پێشمه‌رگه یان كردۆته سمبولی نه‌به‌ردی‌‌و كۆڵنه‌دان، نه‌یاره‌كانمان له‌بۆ س���ه‌دان بۆ شكس���تی یه‌كێتی ،كه‌چی س���ه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی واز له‌ملمالنیكانی���ان ناهێن���ن‌و ده‌س���ت له‌به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان هه‌ڵناگرن‌و حیساب بۆ ره‌ن���ج‌و ماندوبون قوربانیه‌كان ناكه‌ن، به‌ه���ۆی زۆری به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان���هوه به‌هه‌ر هه‌مویان ناتوانن نه‌جێگای (ئارام) نه(مام جه‌الل) پڕكه‌نه‌وه ...ده به‌مێژوی خۆتان‌و یه‌كێتیدا بچنهوه ..ش���ه‌هاب‌و جهعفهرو ئه‌نوه‌ر‌و ئارام‌و جه‌مال تاهیر‌و ئه‌و هه‌مو سه‌ركرده خۆنه‌ویستانه بیرخۆتان بخه‌نه‌وه‌و به‌راوردی سه‌رده‌مه‌كان بكه‌ن‌و یه‌كێتی له‌م قه‌یرانه ئاڵۆزه ده‌ربازبكه‌ن، ئه‌وان گیانی خۆیان به‌خشی ،ده‌با ئێوه‌ش ئه‌و س���امانه زۆره‌ی به‌هۆی یهكێتییهوه پێكه‌وه‌تان ن���اوه بیبه‌خش���نه یه‌كریزی یه‌كێتی ناو یه‌كێتی ..ئای یادتان به‌خێر شه‌هاب‌و جهعفهرو ئه‌نوه‌ر‌و ئارام‌و جه‌مال تاهیر ،خۆزگا نه‌ریت وابوایه ئێستا ئێوه له‌سوچێكه‌وه سه‌یری دۆخی كوردستان‌و (یه‌كێت���ی)و س���ه‌ركردایه‌تیتان بكردایه كه ئ���هو س���ه‌رده‌مه‌ی ئ���ارام له‌پاره‌ی ئابونه پرۆژه‌ی ڕكێش���انی ئاوی له‌پشتی گوربازه‌وه بۆ ناودێ راده‌كێشا بۆ ئهوهی خزمه‌تی ئه‌و خه‌ڵكه ره‌شوڕوت‌و دڵسۆزه‌ی گونده‌كه بكات ،ئێس���تاش سه‌ركردایه‌تی یهكێتیو حكومه‌ته خاوه‌ن نه‌وت‌و چه‌ندین ده‌روازه‌ی گومرگیی���ه .یه‌كێتی خاوه‌نی چه‌ندی���ن كومپانیا‌و پرۆژه‌ی جۆراوجۆری بازرگانی���ه ،ك���ه له‌جیات���ی ئ���ه‌وه‌ی بۆ خزمه‌تی جه‌م���اوه‌ر‌و كادیران‌و ئه‌ندامان‌و هه‌وادارانی یه‌كێت���ی كه‌ڵكی لێوه‌ربگرن، بهپێچهوانهوه ده‌س���ه‌اڵتدانی یه‌كێتی بۆ به‌رژه‌وه‌ن���دی خۆیان كه‌وتونه‌ته ش���ه‌ڕی دابه‌شكردنی.
حه‌شدی شه‌عبی یان سوپای پاسداران عومه‌ر حاجی عینایه‌ت پ���اش روخان���ی رژێمی شاهه‌نش���اهی، ئاخونده‌كان���ی ئێران به‌س���هركردایهتیو رێنمای���ی ئیم���ام خومه‌ین���ی یه‌ك���ه‌م هه‌نگاویان هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ی ئه‌رته‌شی ئێران‌و سازمانی سیخوڕی (ساواك) بوو، له‌بری ئ���ه‌م دوو دام���ه‌زراوه گرنگه دوو دامه‌زراوه‌ی تریان به‌ناوه‌كانی (س���وپای پاس���داران) له‌بری ئه‌رته‌ش واته له‌بری سوپاو س���ازمانی (ئتیالعات)یان له‌بری (ساواك) پێكهێناو سه‌رجه‌م ده‌ره‌جه‌دارو ئه‌فسه‌ره‌كانی ئه‌رت هش‌و ساواك هه‌ڵهاتن بۆ ده‌ره‌وه‌ی ئێران یان ئیعدام كران. س���اڵی 2011بابه‌تێكم نوس���ی كه دواتر ب���ووه به‌ش���ێك له‌كتێبه‌ك���ه‌م به‌ن���اوی (شۆڕشگێڕانی شاخ‌و بازرگانه‌كانی شار) بابه‌ته‌كه به‌ناوی (عێڕاقس���تان لهس���ه‌ر وه‌زنی خوزستان‌و بلوجستان) مه‌به‌ستی سه‌ره‌كیم له‌م نوسینه ئهوه بوو كه عێراق چووه‌ته ژێر هه‌یمه‌نه‌و ئیداره‌ی ئێرانه‌وه‌و ئێس���تا ئێ���ران وه‌ك پارێزگایه‌كی خۆی سه‌یری عێراقی عه‌ره‌بی ده‌كات‌و له‌رێگای ئه‌ندازی���اری هه‌نارده‌كردنی شۆڕش���هوه ك���ه ئیم���ام خومه‌ینی‌‌و دوات���ر ئایه‌تواڵ خامنه‌ئیی���ه ،پالنه‌ك���هی بۆ داڕێ���ژراوه ه���ه‌ردو وه‌زاره‌تی س���وپای پاس���داران‌و ئیتالعات له‌ڕێگای كه‌س���ایه‌تیه‌كانی وه‌ك قاسم س���وله‌یمانی پیاده‌ی ده‌كه‌ن ،پێش پاشه‌كشه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا به 4مانگ، بابه‌تێكی ترم نوس���ی به‌ن���اوی (عێراق له‌ده‌م���ی گورگه‌وه بۆ ده‌می ش���ێر) من وای بۆ چووم كه عێراقیه‌كان (به‌تایبه‌ت
ره‌وتی س���ه‌درو مه‌جلیسی ئه‌عالو حیزبی دع���وه به‌س���ه‌ركردایه‌تی مالیكی) لهژێر فش���اری ئێراندا فش���اره‌كانیان زیادكرد له‌سه‌ر ئه‌مه‌ریكا كه پاشه‌كشه بكات‌و ئه‌و راس���تیه‌یان له‌یادچوو كه ئهوه ئه‌مه‌ریكا بوو رژێمی سه‌دامی روخاند گۆڕه‌پانه‌كه‌ی بۆ ش���یعه‌كان خۆشكرد ،له‌كۆتایی ساڵی 2011دا ئه‌مه‌ریكا پاشه‌كشه‌ی كردو عێراق له‌ده‌می گورگ به‌ربووه‌وه چووه ناو گه‌روی شێره‌وه كه مه‌به‌ستم جمهوری ئیسالمی ئێران ب���وو ،هه‌رواش ده‌رچوو ،ئێس���تا ئێران به‌فیعلی داڕێ���ژه‌رو جێبه‌جێكه‌ری پالنه سیاسیو س���هربازیو ئابوریه‌كانی عێراقهو توانیویه‌ت���ی كۆنتڕۆڵی جومگه ژیاریه‌كانی ده‌وڵه‌تی به‌ناو عێراق بكات، لێدوانه‌كانی عه‌لی یونس���ی (س���ه‌رۆكی پێشووی بااڵی دادوه‌ری سه‌ربازی ئێران‌و وه‌زی���ری پێش���وی ئیتیالع���ات‌و گهوره راوێژكاری ئێس���تای حه‌س���ه‌نی روهانی س���ه‌رۆك كۆم���ار) ئه‌م بۆچون���هی ئێمه پشتڕاستده‌كاته‌وه ،ئه‌و به‌ئاشكرا عێراق به به‌شێك له‌ئیمپراتۆریه‌تی ئێران ده‌زانێ، ئێس���تا هه‌مان ئه‌و پالن���هی كه له‌پاش روخانی رژێمی شا جێبه‌جێكرا ،لهعێراق هه‌نگاوی یه‌كه‌می بۆ نراوه ،سیاس���ه‌تی ئێران بوو كه مالیك���ی جێبه‌جێیكرد كه كورد هه‌وڵی س���ه‌ربه‌خۆیی بدات‌و دواجار ئ���ه‌م قه‌یران���هی لێكه‌وته‌وه‌و ه���ه‌ر ئه‌و سیاس���ه‌ته‌ش بوو دژ به‌سونه‌كان وایكرد كه سونه‌كانی موس���ڵو رومادی‌‌و تكریت هه‌س���ت به‌چه‌وس���انه‌وه‌و پشتگوێخستن بك هنو ده‌رئه‌نجام ببنه كۆمه‌ك‌و هاوكاری داع���شو عێراقی ب���ه‌م ئاس���ته گه‌یاند، پاش هێرش���ی داعش بۆ س���ه‌ر موسڵ‌و
هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ش���ه‌ش فیرقه‌ی سوپا ی عێ���ڕاق له‌ناوچه‌كانی موس���ڵو تكریت‌و هه‌ڵهاتنیان له‌به‌رده‌م هێزه‌كانی داعش���دا ئ���ه‌م هه‌له ب���ۆ ئێران ئاس���انتر بوو ،كه لهروی سه‌ربازیی‌و ئیستخباراتیه‌وه زیاتر ده‌س���بخاته ناو كاروباری سوپای عێراق‌و ده‌زگا ئه‌منیه‌كانی عێراق‌و هه‌دوو ده‌زگاكه ب���ه‌ره‌و الوازی به‌رێت‌و لهب���ری ئه‌م دوو دامه‌زراوه‌یه دامه‌زراوه‌ی دی دابمه‌زرێنێ‌و یه‌كه‌م هه‌نگاویش���ی دامه‌زراندنی هێزێك به‌ناوی حه‌شدی ش���ه‌عبی كه ده‌قاوده‌ق وه‌ك س���وپای پاس���دارانه‌و ئاوێنه‌نمای سوپاكه‌ی پاسدارانی ئێرانه‌و لهروی جل‌و به‌رگ‌و دروش���مو لۆگۆو هه‌ڵس���وكه‌وت‌و ئااڵكانیان���هوه هه‌مان ره‌فت���ارو كرداری سوپای پاس���دار پیاده‌ده‌كه‌ن‌و به‌هه‌مان بوغ���زو كینه‌و گیان���ی تۆڵه‌س���ه‌ندنه‌وه له‌سونه‌و كورد ده‌ڕوانن. بۆیه ئه‌توانین به‌راشكاوی بڵێین كه ئێستا سه‌ركردایه‌تی ئۆپه‌راسیۆنه سه‌ربازیه‌كانی عێڕاق له‌الیه‌ن (حش���دی ش���عبی) یان (سوپای پاس���داران)هوه له‌بری سوپای عێ���ڕاق به‌ڕیوه‌ده‌چێت‌و س���ه‌ركردایه‌تی سیاس���ی كوردیش ده‌بێ باش ده‌رك به‌و راس���تیه بكات كه ش���ه‌ڕێكی نه‌خوازراو چاوه‌ڕێ���ی هێ���زی پێش���مه‌رگه ده‌كات ئه‌ویش شه‌ڕی نێوان (حه‌شدی شه‌عبی) و هێزی پێش���مه‌رگه‌یه كه مه‌ترسیدارتره لهو ش���ه‌ڕه‌ی كه ئێس���تا له‌گه‌ڵ داعشدا به‌رده‌وامه. ماوه‌ته‌وه بڵێین ئه‌و سیاسه‌ته‌ی كه ئێران لهس���ه‌ره‌تای س���ه‌رهه‌ڵدانیه‌وه‌و لهساڵی 1979وه گرتبویه‌ب���ه‌ر به‌هه‌نارده‌كردنی شۆڕش ،وا ئه‌نجامه‌كانی دێته‌دی ،ئێستا
شه‌ڕێكی نه‌خوازراو چاوه‌ڕێی هێز ی پێشمه‌رگه ده‌كات ئه‌ویش شه‌ڕی نێوان (حه‌شد ی شه‌عبی)و هێزی پێشمه‌رگه‌یه ده‌س���ه‌اڵتی ئێ���ران له‌یه‌م���ه‌ن له‌رێگای حوسیه‌كان‌و له‌لوبنان به‌هۆی حیزبوالله‌و حه‌س���ه‌ن نه‌سرولله‌و لهس���وریا له‌رێگای ئه‌سه‌دو س���وپای پاس���دارانی ئێران كه به‌فیعل���ی هاوكاری به‌ش���ار ئه‌س���ه‌دن‌و لهعێراق به‌ه���ۆی زۆرینه‌ی ش���یعه‌كان‌و حه‌شدی شه‌عبی جێبه‌جێده‌كات‌و به‌رونی هه‌س���تی پێده‌كرێت‌و ئه‌توانین بڵێین له‌م چه‌ند واڵته ئهوه ئێرانیه‌كانن كه ده‌ڵێن: ده‌بێ چی بوترێ‌و چی بكرێ ،كێ البدرێ‌و ك���ێ دابنرێت ،كێ حاكم‌و كێ مه‌حكوم، كێ وه‌زیرو كێ گزیر ،كێ سه‌رۆك بێتو كێ ال ببرێت!
13
کـێ ماوەی سەرۆکایەتی هەرێم درێژ ئەکاتەوە؟ رێبین هه‌ردی هەم����وان خۆیان لەپرس����ەکە ئەدزنەوە. کەس ئامادە نیە ن����ە لەمیدیای خۆیداو ن����ە تەنان����ەت لەوتوێژە سیاس����یەکاندا بیهێنێتە پێشێ‌و بیختە بەر باس .ماوەی سەرۆکایەتی هەرێم بەسەرئەچێت ،بەاڵم هیچ هێزێکی سیاسی ئامادە نیە بۆچوونی خۆی لەس����ەر ئ����ەم پرس����ە دەرببڕێت. تەنان����ەت هێ����زە سیاس����یەکان ئامادە نین پێکیش����ەوە وتوێژی لەسەر بکەن. بێ متمانەیەکی سیاس����ی هێندە گەورە لەنێوان هێزە سیاس����ەکاندا هەیە ،کەوا دەکات کەس ئامادە نەبێت بەئاش����کراو بەدەنگ����ی ب����ەرز وتوێژ لەگ����ەڵ یەکدا لەس����ەر هیچ پرسێکی سیاسی هەستیار بکات .هێزە سیاسیەکانی کوردستان کە پێکەوە دائەنیش����ن بۆ ئەوە نیە لەیەک نزیک بنەوەو بۆچونی سیاس����ی خۆیان بەبێ دڵەڕاوکێ دەربڕن ،بەڵکو بەشێکی زۆر لەدانیش����تنەکە ئەبێ����ت بەلێزان����ی ل����ەوەی چ الیەک زیات����ر ئەتوانێت هیچ شتێک نەڵێت کە ش����ایەنی فرۆشتنەوە بێت بەالیەکی تر .هێزە سیاس����یەکانی ئێمە دائەنیش����ن‌و هەمو ب����ەو گومانەوە قسە لەگەڵ یەک ئەکەن کە ئەو قسانەی ئەکرێن ،ئەگێڕێنەوەو بەئاسانی سەودای سیاسی پێئەکرێت. لەبەرئەوە نە لەمیدیاو نە لەکۆبونەوەکاندا کەس ئامادە نیە پرس����ی سەرۆکایەتی هەرێ����م بخات����ە بەرباس ی����ان تەنانەت هەڵویستی خۆی رابگەیەنێت .لەواڵتێکدا ئەژین س����ەودای سیاس����ی زۆر لەپێش ریزگرت����ن لەیاس����او ماف����ی خەڵک����ەوە هەی����ە .چەند مانگێکی کەمی ماوەو ئەو ماوەیەی بۆ درێژکراوەی س����ەرۆکایەتی هەرێ����م کۆتای����ی پیدێت .دی����ارە هەمو ئەزانی����ن ئەو قس����ەیە راس����ت نەبووەو نی����ە ک����ە لەس����ەرەتای تازەکردنەوەی س����ەرۆکایەتی هەرێمدا کرا کە ئەمە دوا تازەکردنەوەیەو جارێکیدی رووناداتەوە. س����ەرۆکی هەریم جارێکی دیش کاندیدی پۆستەکە ئەبێت ،یان راستر جارێکیدی حیزبەک����ەی هەم����و کارێک ئ����ەکات بۆ ئەوەی بەهەر فێڵ‌و بیانویەکی سیاس����ی بووە ،س����ەرۆکایەتی هەرێم بەمەسعود بەرزانی بدرێتەوە .لەئێستاوە سیناریۆکە دیارە" :سەرۆکی هەرێم خۆی هیچ حەز بەس����ەرۆکایەتی ناکات ،بەاڵم چی بکات هەمو خەڵکو هێزە سیاس����یەکان داوای لێئەکەن ئەمکارە ب����کات‌و ئەویش وەک پیشمەرگەیەکی کوردستان ئامادەیە هەر ئەرکێک کە پێی ئەس����پێرێت ،لەپێناوی ک����وردو کوردس����تاندا ئەنجامیب����دات. لەبەرئ����ەوە ب����ۆ ڕازی کردن����ی خەڵک، ناچ����ارە جارێکیدی ئ����ەم ئەرکە گرانە لەئەستۆ بگرێتەوە!". هەم����و بیرمان����ە بیان����ووی س����ەرەکی هەڵبژاردن����ەوەی س����ەرۆکایەتی هەرێم بەروک����ەش ئەوە ب����و لەو دو س����اڵەدا هەوڵئ����ەدات دەس����تور بەه����ەر جۆرێک ب����ووە هەم����وار بکرێت����ەوەو کۆدەنگی هێزە سیاس����یەکانی ب����ۆ کۆبکرێتەوە. سەرەتا خودی س����ەرۆکی هەرێم گوتی رەنگە دو س����اڵیش زۆر بێتو ئەو رەنگە تەنها پێویس����تی بەیەک س����اڵ هەبێت، ب����ەاڵم وا دو س����اڵەکە ت����ەواو بوو ،بێ ئەوەی خۆش����بەختانە هیچ پێشڕەویەک لەمەسەلەی دەس����توردا کرابێت ،ئەڵێم خۆش����بەختانە چونک����ە لەو کەس����انەم بڕوام بەوە هەیە ئەو هێزە سیاس����یانەی لەناو گەمەی سیاس����یدان ،هیچیان لەو ئاستی بەرپریسارێتیە گەورەیەدا نین کە دەستور بۆ هەریمی کوردستان بنوسن، گەر کاری واش بکەن ،دەستوریک ئەبێت پڕ لەتەڵە کە تەنیا دەستی دەسەاڵتدارن بۆ پێش����ێلکاری‌و بەهەدەردانی سامانی کوردستان ئەکاتەوە .هێزە کاریگەرەکانی کوردس����تان لەهیچ بڕگەیەک����ی مێژویدا ئەوەی����ان نەس����ەلماندووە ک����ە ئەتوانن دور لەبەرژەون����دی تایبەتی نەک حیزب، بەڵکو کەسایەتیە سیاسیە بااڵدەستەکان بیربکەن����ەوەو پالندابڕێ����ژن .هەر بوونی ئەم قەیرانە دارایی����ە لەپاش ئەو هەمو س����امانە زۆرەی لەهەرێمی کوردستاندا هەب����وو ،ئاش����کرای ئ����ەکات لەبەردەم بەرپرسیارانێکین النیکەمی ئایندەبینی‌و تەکبیرکردن بۆ داهات����وی نزیک (نەک دوری����ان) نی����ە .هێزگەلێک ب����ێ پەرواو
دەستور رێگەیەکی باش نیە بۆ یەکالکردنەوەی پرسی سەرۆکایەتی هەرێم‌و گەر هێزە سیاسیەکان دەستور بکەنە قوربانی ئەم پرسە هەنوکەییە ،ئەوەندەی تر ئەیسەلمێنن چەند نابەرپرسیارو بێباکن بەرامبەر بەماف‌و بەرژەوه‌ندیەکانی خەڵکی کوردستان بێباک بەرامب����ەر بەئیس����تاو داهاتویی خەڵکو هەرێمی کوردستان .نەتوانیویانە ژێرخانێک����ی ئاب����وری نیمچ����ە بەهێ����ز دروستبکەن ،نەمشوری ئەوەیان خواردوە پاشکەوتێکی بەهێزیان هەبێت بۆ ئەوەی لەکاتی قەیران‌و دۆخی نالەباردا ،بتوانن کاروباری واڵت بەڕێوەب����ەرن .هێزگەلی لەم چەش����نە زۆر دورن ل����ەوەی توانای ئەوەیان هەبێت دەس����تورێک بۆ هەرێمی کوردس����تان بنوس����ن کە پاش����ەڕۆژی نەوەکان����ی داهات����وی کوردس����تانیش دیاریئەکات .لەبەرئەوە بەتەواوی لەگەڵ ئەوەم لەم دۆخەدا کەس بیر لەدەستوری هەرێم نەکاتەوەو دەس����تور نەنوسریت‌و بەجێبهێڵرێ ب����ۆ دۆخێکی تر کە هێزی بەرپرس����یارترو ژینگەی سیاسی ئارامتر لەئارادا بێت .لەبەرئەوە هەس����ت ئەکەم تاکە هەڵوێس����تیکی راست لەم دۆخەدا نەک نوسینی‌و رێکەوتنە لەسەر دەستور، بەڵک����و وازهێنانە لەم بەڵگ����ە گرنگەو بەجێهێش����تنی ب����ۆ دۆخێک����ی لەبارتر. نابێت یەکێ����ک لەرێگەکان����ی چواربارە کردنەوەی کاک مەس����عود بەس����ەرۆکی هەریم بەتێپەراندنی دەستوردا تیپەڕێت. چونک����ە لەبنەڕەت����دا دەس����تورێک هەر لەس����ەرەتاوە رێگە بەم فێڵە سیاس����یە بدات کە هەش����ت س����اڵ س����ەرۆکایەتی بەکەسێک ببهخەش����ێتەوە کە ١٠ساڵە سەرۆکی هەرێمە ،نەدەستورەو نەشایەنی رێزەو نەبەکەڵکی هیچ دێت .فەلسەفەی دەس����تور پابەندکردنی دەس����ەاڵتدارانە بەیاس����او ڕێگری لەخ����راپ بەکارهێنانی دەس����ەاڵت ،ن����ەک بەش����ەرعیکردنی پێش����یلکاری‌و نابەپرس����یاری لەالی����ەن دەس����ەاڵتدارانەوە .دەس����تور رێگەیەکی ب����اش نیە ب����ۆ یەکالکردنەوەی پرس����ی س����ەرۆکایەتی هەرێ����مو گ����ەر هێ����زە سیاس����یەکان دەس����تور بکەنە قوربانی ئەم پرس����ە هەنوکەیی����ە ،ئەوەندەی تر ئەیسەلمێنن چەند نابەرپرسیارو بێباکن بەرامب����ەر بەم����اف‌و بەرژەوه‌ندیەکانی خەڵکی کوردستان. رەنگ����ە ئەمج����ارەش هەوڵی س����ەرەکی هەر ئ����ەوە بێت هەوڵبدری����ت لەرێگەی پەرلەمانەوە ماوەکەی سەرۆکی هەرێم بۆ دو ساڵی تر درێژ بکرێتەوە .ئا لەم ساتەدا سیمای راس����تەقینەی هێزە سیاسیەکان دەرئەکەوێت .ک����ێ ئامادەیە درێژە بەم نەریت����ە نادیموکراتی����ە ب����دات‌و بەناوی دیموکراتیەوە س����ەرۆکێکمان بەس����ەردا بس����ەپێنن کە پێناچێت تا لەژیاندا بێت ئامادە بێت ئەو کورس����یە بەجێبهێڵیت‌و کێش رێگە نادات یان النیکەم دژی ئەوە ئەبێت ئەمە ببێتە نەریتێکی هەمیشەیی‌و بەبیان����وی جیاوازەوە س����ەرۆکەکان بۆ هەمیشە لەسەر کورسی حوکم بن.
14
بیرورا
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
سیستهمی ئابوری هه‌رێمی کوردستان سه‌ردار عه‌زیز سیس���تهمی ئابوری یان���ی به‌رێوه‌چونی ئابوری به‌شێوه‌یه‌کی سیسته‌ماتیک له‌رێگای پرۆس���ه‌یه‌که‌وه .ئه‌م بابه‌ت���ه هه‌وڵێکه بۆ وه‌اڵمدان���ه‌وه‌ی پرس���یارێکی س���اده ،ئایا سیس���تهمی ئاب���وری هه‌رێمی کوردس���تان چیه؟ پاشخان: هه‌رێم���ی کوردس���تان ب���و به‌به‌ش���ێک لهعێراق پاش دروس���تکردنی عێراق .له‌به‌ر بونی ناڕه‌زایی کورد ،کوردس���تان لهمێژوی عێراق���دا لهڕوی ئابوریه‌وه پش���تگوێ خرا، له‌م روهوه زیاتر مۆدێل���ی ناوه‌ندو په‌راوێز ( )centre and peripheryده‌کرێ���ت له‌به‌رچ���او بگیرێت .ناوه‌ن���دو په‌راوێز نه‌ك له‌ئاس���تی جیهاندا به‌ڵکو له‌هه‌ناو ده‌وڵه‌تی عێراقدا .مۆدێرنایز‌‌یش���ن(التحدیث) لێره‌دا پرۆسه‌یه‌كی الوازکه‌ری په‌راوێزو به‌هێزکه‌ری ناوه‌ن���د بو .پ���اش کش���انه‌وه‌ی حکومه‌تی عێراقی لهس���اڵی ١٩٩٢ئاب���وری یارمه‌تی Aidده‌ستیپێکرد .به‌پێی دینیز ناتالی ئه‌م سیسته‌مه زیاتر نیولیبرال بو(ناتالی .)٢٠١٠ له‌پاش ٢٠٠٣قۆناغێکی نوێ لهسیس���تهمی ئابوری عێ���راق هاته ئاراوه ئه‌ویش قۆناغی هاوکاری ئابوری به‌ئامانجی سیاسی ،له‌گه‌ڵ داڕمانی سیس���ته‌م ،هه‌روه‌ه���ا گه‌نده‌ڵبونی حکومهتو کۆمه‌ڵ���گا .ئه‌م قۆناغه ههروهها قۆناغی هه‌وڵ بو بۆ داڕش���تنه‌وه‌ی ئابوری عێراقی به‌ش���ێوازی ئابوریو بازاڕو گرێدانی به‌سیس���تهمی ئاب���وری جیهان���هوه .ئه‌مه له‌وت���اری پۆل برێم���ه‌ردا رون بو له‌عه‌مان لهب���ه‌رواری٢٣ی ته‌م���وزی س���اڵی ٢٠٠٣ که تیای���دا برێمه‌ر وێ���ڕای جه‌ختکردنه‌وه له‌سه‌ر ئاس���ایش‌و س���ه‌پاندنی ده‌سه‌اڵتی حکومه‌ت ،س���ێیه‌م‌و گرنگترین خاڵی بریتی بو له‌بونیادنانه‌وه‌ی ئابوری (فوت‌و ئه‌وانی تر .)٢٠٠٤کوردس���تانیش به‌ش���ێک بو له‌م پرۆس���ه‌یه ،له‌گ���هڵ خه‌س���ڵه‌تی ناوخۆیی تایبه‌تی خۆیدا. ئ���ه‌م بابه‌ت���ه زیات���ر جه‌خ���ت لهس���ه‌ر قۆناغی پاش ٢٠٠٣ده‌کاته‌وه ،له‌کوردستان له‌گه‌ڵ له‌به‌رچاوگرتن���ی تایبه‌تمه‌ندیه‌کان، له‌پێناو گه‌یش���تن به‌وااڵکردنی خه‌س���ڵه‌ته سه‌ره‌كیه‌کانی سیستهمی ئابوریو هه‌وڵدان بۆ پۆلێنکردنی. خه‌سڵه‌ته‌سه‌ره‌تاییه‌کان سیستهمی ئابوری بریتیه له‌بڕی وه‌به‌‌رهێنراو له‌گ���هڵ س���ه‌رچاوه‌كانیاندا له‌گ���هڵ ب���ڕی دابه‌شکراو چۆنێتی دابه‌شکرنیان ،ههروهها له‌گه‌ڵ بڕی به‌رخوراو((.consumption دیاره چونکه قس���ه‌کردن له‌سه‌ر سیستهمی ئاب���وری ڕاس���تهوخۆ په‌یوه‌س���ته به‌دات���ا ئابوریه‌کانه‌وه لهب���اره‌ی داهاتو خه‌رجی‌و چۆنێت���ی خه‌رجی ئه‌وا رێگ���ری یه‌كه‌م له‌م بواره‌دا بریتی���ه له‌نه‌بونی داتا له‌م بواره‌دا. نه‌بون���ی داتا خ���ۆی بۆخ���ۆی ئاماژه‌یه بۆ جۆرێک له‌سیسته‌م .سیسته‌مێک که هێشتا مۆدرێن نه‌بوه ،له‌هه‌مانکات���دا ئاماژه‌یه بۆ گرنگی ن���ه‌دان به‌مه‌عریفه ،له‌گه‌ڵ هه‌وڵ بۆ دورگرتن له‌چاودێری‌و ژمێریاری(.)Audit کاتێک که که‌لتوری پاراستن‌و به‌رهه‌مهێنانی داتا له‌ئ���ارادا نیه ئه‌وا مان���ای وه‌هایه که ئاب���وری جۆرێک���ه له‌ئابوری ترادیش���یون. یه‌کێک لهدهرئهنجام���ه قه‌یراناویه‌کانی ئه‌م ش���ێوازه نامۆدرێن���ه لهههن���اوی مۆدرێندا بریتیه له‌نه‌بونی جی دی پی ( GDPبڕی داهاتی نیش���تمانی پێش لێده‌رکردنی باج). نه‌بون���ی ج���ی دی پی رێگرێک���ی گهورهیه له‌به‌رده‌م بون به‌ئه‌ندامێکی چاالک له‌ئابوری جیهانی���دا .ئه‌م���ه به‌ڕون���ی ده‌رده‌که‌وێت له‌میان���هی دانوس���تانی حکومه‌ت���ی هه‌رێم له‌گه‌ڵ بانکی ئه‌ڵمانی بۆ قه‌رزکردن .واڵتێک یان حکومه‌تێک ته‌نها ده‌توانێت بڕی ٢٠%ی ج���ی دی پی قه‌رزبکات ،ئهگهر نه‌زانی جی دی پی واڵت چهنده ئ���ه‌وا هیچ پێوه‌رێکت نی���ه بۆ ئهوهی بزانیت که ده‌بێت س���نوری
توانای قه‌رزی واڵت چه‌ند بێت. له‌دیدی کارل پۆالنیه‌وه پێش سه‌رهه‌ڵدانی مۆدێرنه ئابوری به‌ش���ێک ب���و لهپه‌یوه‌ندیه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی م���رۆڤ .چاالکی ئابوری- که بریتیه له‌دابه‌شکردنی شمه‌كه که‌مه‌کان- هی���چ نه‌ب���و جگ���ه له‌به‌ش���ێک له‌نه‌ریتی کۆمه‌اڵیه‌تی ،که به‌هۆی جۆری رێکخستنی په‌یوه‌ندی مرۆڤه‌کان���هوه رێکخرابو .له‌گه‌ڵ گه‌شه‌ی مۆدێرنه‌دا -گه‌شه‌ی کۆمه‌ڵگای بازاڕ هاته ئاراوه -کۆمه‌ڵگای���ه‌ك رێکخراوه نه‌ک لهس���ه‌ر بنه‌مای په‌یوه‌ندیه سروشتیه‌كانی مرۆڤ ،به‌ڵكو له‌سه‌ر بنه‌مای خواستی بازاڕ (.)Holzman 2012:91 بۆیه ههرچهنده ئاس���ان نیه که ئابوری هه‌رێمی کوردس���تان به‌ئابوریه‌كی ته‌قلیدی بناس���ێنێرێت ،به‌اڵم له‌هه‌مانکاتدا نه‌بوه‌ته کرۆک���ی ڕێکخس���تنه کۆمه‌اڵیه‌تی���ه‌کان. به‌ڵک���و هێش���تا په‌یوه‌ندی���ه کۆمه‌اڵیه‌تیه ته‌قلیدیه‌کان س���ودمه‌ندن بۆ ده‌ستگه‌یشتن به‌س���ه‌رچاوه‌کانی داهاتو ئاب���وری .ئه‌مه یه‌که‌م بنه‌مای شێواوی سیستهمی ئابوریه. لێره‌وه ده‌توانین بڕۆینه سه‌ر خه‌سڵه‌تێکی تری سیس���تهمی ئابوری هه‌رێ���م ئه‌ویش، مه‌رگ���ی ئینته‌رپرونێ���ره ته‌قلیدیه‌كان���ه لهب���ه‌رده‌م هاتنی لێش���اوی کااڵی هه‌رزان‌و زۆردا .کرانه‌وه‌ی کوردستان به‌ڕوی ئابوری جیهاندا بهبێ بونی بنه‌مایه‌كی ئابوری پته‌وی ناوخۆیی ه���ه‌رزو هه‌رێمی ک���رده نێچیری ئابوری���ه ده‌ره‌كی���ه‌كان :له‌هه‌ردو ئاس���تی ناوچه‌یی‌و جیهانیدا( .ب���ه له‌به‌رچاوگرتنی ڕه‌هه‌ن���دی سیاس���ی ئ���ه‌م کاره به‌تایبه‌ت لهالی���ه‌ن واڵت���ه کااڵ به‌رهه‌مهێنه‌کان���هوه: ئێران‌و تورکیا ،به‌تایبه‌ت) .لێره‌وه به‌که‌رتی تایبه‌تک���ردن ،ک���ه به‌ش���ێوازێکی تایبه‌ت ده‌كرێ���ت ،له‌رێگایه‌وه په‌یوه‌ن���دی له‌گه‌ڵ بازاڕی ناوچه‌یی‌و ده‌ره‌كیدا دێته ئاراوه .ئه‌م تایبه‌تمه‌نده بریتیه له‌سنورداری ئه‌وانه‌ی که مافی ئه‌وه‌یان هه‌ی���ه له‌م که‌رتی تایبه‌ته‌دا به‌ش���داربن .به‌جۆرێ���ک ده‌توانی���ن بڵێین له‌که‌رتی تایبه‌ت تایبه‌ته ،نه‌ك به‌شێک بێت له‌بازاڕی ئازاد .ئهگهر له‌کۆمه‌ڵگای ته‌قلیدیدا بنه‌ما کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان داڕێکه‌ری ئابوری بو، ئه‌وا له‌کۆمه‌ڵگا نیمچ���ه مۆدێرنه‌کان بنه‌ما سیاسیه‌کان بنه‌مای داڕشتنی ئابورین نه‌ک بنه‌ماکانی ئابوری بازاڕ .له‌هه‌مانکاتدا هاتنه ئارای ئابوری خ���اک ،یان به‌کااڵبونی خاک commodificationک���ه له‌ئه‌نجامدا بو به‌ه���ۆی الوازبونی جوتیاران‌و س���ه‌ختبونی ژیانی���ان ،ک���ه ده‌رئه‌نجامه‌ک���هی قڕبونی به‌رهه‌م���ی خۆماڵی بو .ئ���ه‌م دۆخه زیاتر به‌هێزبو که پاش���ان نه‌خۆشی هۆڵه‌ندیشی به‌دواداه���ات .که بو به‌ه���ۆی کۆچی الدێ بۆ ش���ارو هه‌اڵوسانی شاره‌کان‌و هاتنه‌ئارای جۆرێک���ی نوێ له‌ژیان ،له‌خه‌ون ،له‌ئابوری. ده‌كرێت ش���اری هه‌ولێری پایته‌خت نمونه‌ی ئه‌م دیارده‌یه بێت که ده‌كرێت به‌شاری نهوتی نیولیبرال ناوی بنێییین .ش���اری نیولیبرالی نهوت���ی کۆمه‌ڵێ���ک خه‌س���ڵه‌تی تایبه‌تی هه‌یه وه‌ك خێرایی ،هه‌ڵکش���ان ،گه‌وره‌یی، زه‌وق‌و سه‌لیقه‌ی تایبه‌ت ،نمایشی سامان‌و سه‌روه‌ت ،له‌گه‌ڵ الوازی که‌لتورو تائاستێک نه‌مانی که‌لتور یان ده‌رکه‌وتنی که‌لتور وه‌ك دیکۆر .له‌هه‌مانکاتدا شاری نیولبرالی نهوتی پڕیه‌تی له‌ناوی کۆمپانیا ،له‌خه‌ڵكی بیانی، له‌کرێکارو ده‌ستی کاری هه‌رزان ،له‌چینێکی کارنه‌ك���ه‌ر خ���ۆش ژی���او ،له‌بازرگانیکردن به‌سیاسه‌ته‌وه ،له‌مۆڵ .ڕامان له‌هه‌مو ئه‌مانه‌و هه‌وڵدان بۆ پێکه‌وه‌گرێدانی���ان له‌ئه‌نجامدا ش���ارێکی تایبه‌ت دێته ئاراوه که سیخناخه به‌خه‌ونی جودا بۆ ژیان :که ده‌كرێت بکرێته دو به‌شه‌وه ،ئه‌وانه‌ی به‌رده‌وام ڕه‌نج ده‌ده‌ن بۆ ئهوهی س���امان که‌ڵه‌که بکه‌ن ،ئه‌وانه‌ی به‌ئاسانی الیان که‌ڵه‌‌که‌ده‌بێت‌و زۆر خۆیان ماندوده‌كه‌ن که سه‌رفی بکه‌ن .بۆیه شاری نیولیبرالی نهوتی ش���اری خه‌ڵكی ماندو و خه‌ڵکی مه‌سته. میتۆد به‌وه‌رگرتنی حس���ابی ختام���ی بودجه‌ی س���اڵی٢٠١١ی هه‌رێم���ی کوردس���تان وه‌ک که‌یس���ێک‌و هه‌روه‌ه���ا وه‌ك ده‌قێک هه‌وڵ
ده‌ده‌م ب���ڕی داهاتو خه‌رج بو پۆلێن بکه‌م ههتا له‌رێگایه‌وه فس���یکاڵ پۆله‌سی دیاری بکه‌م ،که هاوکاریم ده‌كات ههتا بنه‌ماکانی سیستهمی ئابوری دابڕێژم .ههروهها جۆرێک له‌میت���ۆدی دیکۆنستره‌کش���ن (التفکیکیه) به‌كارده‌ب���ه‌م ب���ۆ دیکۆدکردن���ی داتاکان، ک���ه هه‌رچه‌ن���ده س���ه‌دایه‌كی دێرێدایانه‌ی هه‌یه به‌اڵم زیاتر ش���وێنپێکه‌وتنی تۆماس پێکتی���ه له کتێبی س���ه‌رمایه لهس���ه‌ده‌ی بیستویه‌کدا(. )Piketty, 2014 بودج���ه گرنگتری���ن روداوی ئاب���وری س���ااڵنه‌ی حکومه‌ته ،له‌عێراق‌و کوردستان. بودجه‌دان���ان له‌عێ���راق‌و کوردس���تان به‌شێوازێکی نا سیس���ته‌ماتیکی نازانستی ته‌قلی���دی به‌ڕێوه‌ده‌چێت .به‌اڵم س���ه‌رباری ئه‌مه داڕشته‌ی بودجه تاکه سه‌رچاوه‌یه‌كه که ده‌توانین بڵێین سوڕخواردنی پاره تیادا ده‌ستنیشان ده‌كرێت. که‌موکورتی ئه‌م میتۆده: پالن���ی بودجه یان حس���ابی خیتامی بۆ هه‌مو کوردس���تانه ،به‌م پێیه کوردس���تان وه‌ک ی���ه‌ک یه‌که ته‌ماش���ا ده‌کرێت .به‌اڵم کوردس���تان یه‌ک یه‌که نیه ،به‌ڵکو جۆرێکه له‌سێگمێنتی جیاواز .له‌نوسینی پێشوترمدا له‌سه‌ر هه‌مان بوار کوردستانم وه‌ك دو به‌ش وه‌رگرت که خاوه‌ن دو سیس���تهمی ئابوری جیاوازن ،ئه‌مه ده‌بێت���ه چاپته‌ری کتێبێک لهساڵی ٢٠١٥له‌زانکۆی فرای له‌به‌رلین چاپ ده‌بێت. کرێخۆری (الریعیه) یه‌ک���ه‌م تێڕوانی���ن له‌بودج���ه ئاماژه‌ی ئه‌وه‌م���ان پێ���ده‌دات ک���ه ئاب���وری هه‌رێم ئابوریه‌ک���ی کرێخۆری���ه .ئه‌م���ه‌ش به‌ڕونی لهس���ه‌رچاوه‌ی داهاته‌کانه‌وه‌ی���ه .ئایا ئه‌م به‌ڵگه‌یه به‌س���ه ب���ۆ ئهوهی پێم���ان بڵێت ک���ه ئابوری هه‌رێم ئابوریه‌ك���ی کرێخۆریه؟ ئابوری کرێخۆری بریتیه له‌سه‌رچاوه‌‌گرتنی رێڤینیو (داهات) له‌ده‌ره‌وه ،یان ده‌ره‌وه‌ی سیس���تهمی ئاب���وری واڵت ،به‌جۆرێک که هه‌ڵسوڕانی سیاس���هتو ههروهها سیسته‌م به‌ئاس���تێکی زۆر لهس���ه‌ر ئ���ه‌م داهات���ه به‌س���تراوه ،که به‌کرێ ناوده‌برێت .ده‌وڵه‌ت یان سیس���ته‌م له‌ئاب���وری کرێخۆریدا کاری سه‌ره‌كی دابه‌ش���کردنه ()allocationـه، له‌ئه‌نجامدا سیستهمی سیاسی به‌رهه‌مهاتو زۆر جیاوازه لهسیس���ته‌مه‌کانی تر .یه‌کێک له‌خه‌س���ڵه‌ته‌کانی ئابوری کرێخۆری بریتیه له‌ڕازیک���ردن .ده‌س���ه‌اڵت ه���ه‌‌وڵ ده‌دات که‌خه‌ڵ���ك رازی بکات له‌پێناو س���ه‌پاندنی ده‌سه‌اڵتدا .ئه‌م پرۆسه‌ی ڕازیکردنه بریتیه له‌جۆرێک له‌ئاڵوگۆر (تبادل) .به‌تێڕامانێکی تر له‌بڕی خه‌رجکردن ده‌بینین که زۆرینه‌ی پاره ده‌درێت به‌موچه‌و هاوکاری‌و یارمه‌تی. ب���ه‌اڵم ئای���ا لهدهرئهنجام���دا بوه‌ته هۆی ڕازیک���ردن؟ دۆخی سیاس���ی کوردس���تان ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێت که نه‌خێر .خه‌سڵه‌تێکی تر بریتیه له‌نه‌بونی توانای چاره‌سه‌رکردنی جیاوازیه‌کان یان درێژه‌کێشانی جیاوازیه‌کانی (Klare 2001, Ross 2004, Ross 2006, Basedau 2005, .)Basedau/Lay 2009 به‌هۆی بونی ئۆپۆزسیون‌و ده‌رفه‌تی بونی ئۆپۆزس���یون له‌کایه‌ی سیستهمی سیاسی هه‌رێم���دا ،له‌گه‌ڵ بون���ی ناڕ‌‌ه‌زایی‌و ڕه‌خنه، ده‌كرێ���ت بوترێ���ت ئابوری هه‌رێ���م لهڕوی ئابوری���هوه کرێخۆری���ه ب���ه‌اڵم ده‌رئه‌نجامه سیاس���یه‌که‌ی نه‌پێ���کاوه .هه‌رچه‌ن���ده له‌کاتێکدا خه‌ڵ���ك دژ به‌ئابوری کرێخۆرین؛ به‌اڵم خواس���تیان زیاتر ب���ه‌ره‌و کرێخۆریه، به‌اڵم ناتوانرێت به‌ئاستێکی گشتی کۆمه‌ڵگا بکرێته کرێخ���ۆر ،ی���ان ههرچهنده خه‌ڵك به‌ئاس���تێکی زۆر موچه‌خۆرن به‌اڵم هێشتا ڕه‌زامه‌ندنین .ده‌رئه‌نجامی ئه‌م سیاس���ه‌ته بریتی���ه له‌بێتوانایی له‌گۆڕینی سیس���تهمی ئابوری ،فش���ار له‌سه‌ر سیستهمی سیاسی، به‌ئاستێک که هه‌ردو ئابوریو سیاسی یه‌ک یه‌كتر په‌ک ده‌خه‌ن .کاتێک خه‌ڵک خواستی زیاد ده‌كات ،ده‌نگی هه‌ڵده‌بڕێت ،حکومه‌ت پاره‌ی زیات���ر ده‌خاته پانتایی گش���تیه‌وه به‌مه‌به‌س���تی بێده‌نگک���ردن .له‌کاتێکدا که پاره له‌که‌میی ده‌دات به‌هۆی دابه‌زینی نرخی
حکومه‌تی پشتبه‌ستو به‌ئابوری نهوتی یان سامانی سروشتی بهبێ ده‌زگا ده‌بێته خاوه‌ن ئابوریه‌کی کرێخۆری الواز ،که ته‌نها به‌هاتنه‌ئارای ده‌زگا چاره‌سه‌ر ده‌بێت له‌هه‌مانکاتدا ئابوری نهوتی دژ به‌هاتنه‌ئارای ده‌زگایه .به‌م پێیه ئه‌مه جۆرێکه له‌ئه‌سته‌م نهوت ،حکومه‌ت ده‌س���توبرد په‌نا ده‌بات بۆ قه‌رز ،کاتێک قه‌رز ده‌بێته مایه‌ی الوازبونی زیات���ری ئاب���وری ،له‌به‌ر بونی���ادی الوازی ئاب���وری کرێخۆری ،ئه‌وا حکومه‌ت توش���ی قه‌یرانی سیاس���ی ده‌بێت .ئه‌مه له‌کاتێکدا به‌واقی���ع ده‌بینرێ���ت ،له‌هه‌مانکاتدا هه‌مان ئارگومێنتی Terry Lynn Karlله‌کتێبی دوفاقی فره‌یی :گه‌ش���هی ئابوریو پێترۆ- سته‌یت (The Paradox of Plenty : .)Oil Booms and Petro-states ده‌كرێ���ت بوترێ���ت که دۆخی سیاس���ی ژینگه‌ی سیستهمی ئابوریه .بهبێ له‌باربونی ژینگه‌ی سیاس���ی مه‌حاڵه هه‌ر سیسته‌مێک سه‌رکه‌‌وتن به‌ده‌س���ت بهێنێت .بۆیه ئهگهر ده‌رئه‌نج���ام (د) بێتو ژینگ���ه (ژ) بێتو دۆخی سیاس���ی یان پۆله‌س���ی (پد) بێتو سیس���ته‌م (س) بێ���تو به‌ڕێوه‌چ���ون یان کارکردنی (کب) بێت ئه‌وا: د= کب(ژ،س،پد). ئابوری سۆشیالیستی ئهگهر سیستهمی سۆشیالیستی کۆمه‌ڵه خه‌س���ڵه‌تێکی خۆی هه‌بێت ئ���ه‌وا ده‌كرێت زۆرێ���ک له‌خه‌س���ڵه‌ته‌کانی لهههن���اوی سیس���تهمی ئاب���وری هه‌رێم���دا ببینرێت. ده‌كرێت زۆر بڕی خه‌‌رجکراو بۆ فه‌رمانبه‌ران نیش���انه‌ی گهورهی���ی که‌رتی گش���تی یان حکوم���ی بێت .که‌ئه‌م���ه‌ش بۆ خۆی یانی بااڵده‌ستی حکومهتو ناوه‌ندگه‌رایی ئابوری (س���ێنته‌ڕالیز) ،له‌هه‌مانکات���دا یانی بونی سیس���تهمی کار به‌ئامانجه سیاس���ی نه‌ک ئابوری .به‌اڵم س���ه‌رباری ئه‌مه ئه‌س���ته‌مه بتوانی���ن که سیس���تهمی به‌سۆشیالیس���ت ناوببه‌ین چونکه ته‌نها به‌ش���ێک یان بوارێک سوشیالیستیه که‌ئامنج لێی زیاتر سیاسیه نه‌ک ئابوری. ئه‌م ب���واره سوشیالیس���تیه له‌ئه‌نجامدا چینێک���ی ناوه‌ن���دی ئاب���وری پێکهێن���اوه که خ���اوه‌ن داهاتێک���ی مامناوه‌نده ،به‌اڵم ناتوانرێ���ت وه‌ك چین���ی ناوه‌ن���د له‌قه‌ڵه‌م بدرێ���ت .به‌تایبه‌ت لهڕوی مافی سیاس���یو ئاستی که‌لتوریه‌وه .ئه‌م چینه ده‌رئه‌نجامی سیاس���ه‌تی ئابوری کاربۆنه ی���ان کاربۆن دیمۆکراس���ی ،به‌به‌کاربردن���ی تێزه‌ک���هی تیمۆسی میتچڵ به‌ده‌ستکاریه‌وه .ههرچهنده قه‌یرانی ئابوری پێش هه‌مو چینێک ئه‌م چینه ده‌گرێته‌وه ،بۆیه ئه‌م چینه زیاتر په‌یوه‌سته به‌هه‌ڵبه‌زودابه‌زی ئابوریو له‌ئه‌نجامدا زیاتر په‌یوه‌سته به‌سیس���ته‌مه‌وه (دیپێندینێت).
به‌سیاس���ی بونی ئ���ه‌م چین���ه له‌ئه‌نجامدا س���ه‌رجه‌م که‌رته‌کان���ی خزمهتگ���وزاری نیش���تمانی په‌کخستوه .زیانی هه‌ندێک له‌م بوارانه لهئێس���تادایه‌و زیانی هه‌ندێک کهرت له‌مامناوه‌ن���دو دور مه‌ودایه .خراپی که‌رتی ته‌ندروستی زیانی له‌ئێستادا هه‌یه .خراپی کهرت���ی خوێن���دن کارگ���ه‌ری مامناوه‌ندو دور م���ه‌ودای هه‌یه .ئه‌م ب���واره له‌کاتێکدا ههتا بێت گهورهو به‌رف���راوان‌و زۆر ده‌بێت له‌هه‌مانکاتدا ئیفیشێنس���یو کاریگه‌ری که‌م ده‌بێت .ئه‌م بواره سۆشیالیس���تیه جۆرێک له‌خه‌یاڵی سیاسی هێناوه‌ته ئاراوه که پاره‌و به‌رخ���ۆری بونه‌ته کۆڵه‌که‌‌کانی ژیان .به‌اڵم ههتا بێت ئازادی ئ���ه‌م چینه ده‌پوکێته‌وه. ڕه‌نگه په‌یوه‌س���تی ئابوری سۆشیالیستی‌و نه‌بون���ی ئ���ازادی یان پوکان���ه‌وه‌ی ئازادی بۆ ئه‌م چینه ڕاس���ت بێت ،به‌اڵم به‌هه‌مان تێ���زو دی���دی (،)Hayek 1944 ()Friedman 1962)، (Pipes 2000 ئ���ه‌وان نا ،ک���ه ئاب���وری سۆش���یالیزمی ڕاس���تهوخۆ به‌نه‌بونی ئازادی ده‌به‌ستنه‌وه، به‌ڵکو به‌ته‌س���کبونه‌وه‌ی ئ���ازادی ،به‌بونی ئابوری سۆشیالیزمی یان حکومی ،له‌میانه‌ی بازاڕی ئازاددا. سیستهمی سهرمایهداری یان بونی چینی بااڵ لێره‌دا جیاکاریه‌ك کراوه له‌نێوان ئابوری بازاڕو ئابوری سهرمایهداری .چونکه ئهگهر ئابوری بازاڕ ملمالنێ‌و ئازادیو به‌ده‌ستهێنانی زانیاری ،له‌خه‌س���ڵه‌ته س���ه‌ره‌کیه‌کانیه‌تی. ئه‌وا جۆری سهرمایهداری که له‌سیسته‌‌مێکی نامۆدرێن���دا دێته ئاراوه جی���اوازه .چینی بااڵ خاوه‌نی س���ه‌رچاوه‌ی داه���ات‌و هێنده هێزه ک���ه بتوانێ س���ه‌رچاوه‌کانی داهاتی بپارێزێ���ت ،له‌هه‌مانکاتدا خ���ۆی بپارێزێت له‌به‌رامب���ه‌ر هه‌ر مه‌ترس���یه‌ك بۆ خۆیو بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌کان���ی .ئه‌مه زیات���ر له‌دۆخی که‌ڵه‌که‌‌کردن���ی س���ه‌ره‌تایی مارکس���یه‌وه ( )primitive accumulationنزیک���ه. به‌م پێیه ئایا دۆخی ئابوری سیاسی هه‌رێم، له‌سه‌ره‌تادایه یان له‌قۆناغی گواستنه‌وه‌دایه که بۆخۆی چه‌ند خه‌سڵه‌تێکی هه‌یه ،وه‌ك نه‌گه‌یشتن به‌پێگه‌یش���تن ،به‌پێی ئه‌رستۆ، تێگه‌یش���تن لهسیس���ته‌مێکی وه‌ها سه‌خته چونک���ه هێش���تا نه‌گه‌یش���توه‌ته قۆناغی گه‌یشتن ( .)maturityله‌هه‌مانکاتدا مانای ئه‌وه‌یه که کراوه‌یه به‌س���ه‌ر چه‌ندین ئهگهر یان سیناریودا .له‌الیه‌کی ترهوه یانی هه‌ڵپه له‌گه‌ڵ بونی ده‌رفه‌ت���ی زۆر بۆ که‌ڵه‌کردنی س���ه‌رمایه ،به‌ه���ۆی الوازی یاس���او الوازی حکومهتو به‌هێزی که‌سه‌کان. ئ���ه‌م چین���ه لهههن���دێ خه‌س���ڵه‌تدا لهس���ه‌رمایه‌دار ده‌چێ���ت :به‌بونی دو جۆره ئازادیی���ه پێچه‌وانه‌كه ک���ه له‌که‌پیتالیزمدا هه‌یه .به‌پێی لۆردۆن ()lordon, 2014 چینێک ئ���ازادن له‌ئیس���تغاللکردنی ئه‌وانی ت���ر وه‌ك ئامراز ب���ۆ گه‌یش���تن به‌ئامانج، له‌به‌رامب���ه‌ردا چینێکی ت���ر ئازادانه رێگه به‌خۆی���ان ده‌ده‌ن بۆ ئهوهی له‌الیه‌ن ئه‌وانی ت���ره‌وه به‌کاربهێنرێن .الی ل���ۆردۆن خاڵی به‌یه‌کگه‌یش���تنی ئه‌م دو ج���ۆره له‌ئازادیه له‌که‌س���ی موچه‌خۆردای���ه به‌فه‌ڕه‌نس���ی .salariat ئه‌م چینه به‌هۆی سیاسه‌ته‌وه ده‌توانێت له‌رێگای سیاسه‌ته‌وه حصانه‌ی یاسایی بۆ خۆی دابی���ن ده‌کات‌و له‌هه‌مانکاتدا توانای پێده‌به‌خش���یت که بۆ ده‌ره‌وه په‌لبهاوێت‌و هێ���زو پارێزگاری بۆ خۆی دابین بکات .به‌م پێیه ئه‌م نوخبه‌یه ده‌بێته چینێکی لۆکاڵی جیهانی. سیستهمی نیولیبرالی بازاڕ وه‌ك ناتال���ی ( )٢٠١٠ده‌ڵێت که له‌گه‌ڵ هاتن���ی رێکخراوه‌كانی هاوکاری سیس���ته‌م یان ش���ێوازی نیولیبرالی هاته کوردستان. نیولیبرال به‌کورتی بریتیه له‌بچوککردنه‌وه‌ی حکوم���ه‌ت ،ده‌س���ت وااڵکردن���ی کهرت���ی تایب���ه‌ت ی���ان ته‌نان���ه‌ت حکومداریکردن به‌شێوازو نه‌ریتی که‌رتی تایبه‌ت ،که خۆی له‌پرینس���یپه‌کانی کارگێڕی گش���تی نوێدا ده‌بینێته‌وه .سیس���تهمی ئابوریو سیاسی هه‌رێ���م ناتوانرێت بوترێت که سیس���تهمی
نیولیبراله ،له‌هه‌مانکاتدا ناتوانرێت بوترێت که هیچ���کام له‌خه‌س���ڵه‌ته‌کانی نیولیبرالی تیادانی���ه .کران���ه‌وه‌ی هه‌رێ���م ب���ه‌ڕوی دونیادا ،بونی گرێبه‌‌س���تی پی ئێس س���ی له‌گه‌ڵ کۆمپانیاکانی نه‌وتدا ،دروس���تبونی بۆش���ایی گ���هوره له‌نێ���وان ه���ه‌ژاران‌و ده‌وڵه‌مه‌‌ندان‌و ئاسایبونی ناعه‌داله‌تی ،هه‌مو له‌خه‌س���ڵه‌ته‌کانی ئاب���وری نیولیبرالن ،که ههروهها له‌بونی م���ۆڵ‌و الوازبونی که‌لتورو ته‌شه‌نه‌كردنی مۆڵ نه‌ک ته‌نها وه‌ک شوێنی کڕین به‌ڵکو وه‌ك شوێنی به‌سه‌ربردنی کات‌و ش���وێنی چێژوه‌رگرتن‌و ش���وێنی که‌لتوری هه‌مو نیش���انه دیاره‌کانی ئاب���وریو ژیانی نیولیبرالن. فره‌سیسته‌می یان بێ سیستهمی؟ ئایا ئه‌م تێكه‌ڵه‌یه لهسیس���تهمی جیاواز هۆکاره‌ک���هی چی���ه؟ ئایا ئهوهنده به‌س���ه ک���ه بڵێین سیس���تهمی ئاب���وری هه‌رێمی کوردس���تان ئابوریه‌ك���ی تێکه‌ڵ���ه یان ئه‌م تێکه‌ڵه‌ی���ه خه‌س���ڵه‌ته‌کانی نه‌ڕس���کانی سیس���ته‌مه ،یان به‌ئاوازی پۆلینی هێش���تا به‌ت���ه‌واوی مۆدرێن نه‌بوه ،یان ده‌رئه‌نجامی کورتبینی سیاسیه‌کانه ،یان ئه‌مری واقیعه که به‌شێکی ڕه‌گی مێژویی ههیهو به‌ئاسانی ناتوانرێت به‌س���ه‌ریدا زاڵ بێت ،یان چینی بااڵ ده‌خوازێت دۆخێکی وه‌ها بهێنێته ئاراوه له‌پێناو ئاسانکردنی که‌ڵه‌که‌کردنی سامان‌و بون به‌چینی بااڵ. هه‌مو ئه‌م هۆکارانه پێکه‌وه بونیان هه‌یه لهپش���ت دۆخی سیاس���یو ئابوری هه‌رێمی کوردس���تان .له‌ئه‌نجامدا حکومه‌ت خۆی بۆ خۆی سامانه نه‌ک ده‌زگایه‌کی به‌ڕێوه‌بردن. کاتێک حکومه‌ت س���امانه یان سه‌رچاوه‌ی س���امانه ئه‌وا ئاب���وری ده‌بێت���ه کارگێڕی حکومه‌ت .چون حکومه‌ت به‌ڕێوه‌ببرێت که ببێته قازانج���ی زۆری هه‌ندێک ،ڕازیکردنی هه‌ندێکی تر له‌گه‌ڵ درێژه‌دان به‌و ش���تانه‌ی که لهمێژوی نوێی عێراقدا بونیان هه‌بو وه‌ک بێ‌به‌رامبه‌ری خزمه‌تگوزاریه‌کان .ئایا ئابوری کرێخ���ۆری بۆ ئ���ه‌وه‌ی جۆری سیس���تهمی سیاس���ی خوازراو لهپش���تیه‌وه به‌رده‌وامی هه‌‌بێ���ت ئ���ه‌وا ده‌بێت به‌م ج���ۆره تێکه‌ڵه بێت له‌سیسته‌م ،که به‌ئاستێک تێکه‌ڵه که له‌نه‌بونی سیسته‌‌مدا خۆی ده‌بینێته‌وه. جارێکی تر بهگهڕانهوه بۆ پۆالنی له‌میانه‌ی ئارگومێنتی پارادۆکس���ی سیستهمی بازاڕ، هه‌مو فراوانبونێ���ک رکه‌به‌ری یان نه‌یارێتی بۆخۆی به‌رهه‌م ده‌هێنێت .ئایا سیس���تهمی دروس���تبونی چینی بااڵ ،ده‌بێت به‌جۆرێک بێ���ت که خه‌ڵک نه‌بن���ه نه‌یارێکی وه‌ها که پرۆسه‌كه په‌ک بخه‌ن .به‌اڵم ئه‌م رێگایه بۆ ڕازیکردن خۆی رێگایه‌كه بۆ سنوردارکردن‌و به‌قه‌یرانبونی سیس���تهمی ناسیسته‌می یان فره‌سیسته‌می هه‌رێم. ده‌رئه‌نجام: ده‌وڵه‌ت‌و حکومه‌تی نهوتی ئهگهر ده‌زگای نه‌بێت ئه‌وا ناتوانێت له‌گه‌ڵ پاش���هاته‌کانی داهاتی سامانی سروشتیدا به‌شێوه‌یه‌كی باش مامه‌ڵه بکات .که‌واته س���امانی سروشتی‌و ده‌زگا ده‌بێ���ت پێکه‌وه‌ب���ن ههتا س���امانی سروشتی نه‌بێته مایه‌ی الوازی واڵت به‌ڵکو رێچکه‌یه‌ك بدۆزێت���هوه بۆ بونی به‌فاکته‌ری به‌هێزب���ون .په‌یوه‌ن���دی نێ���وان دهزگاو س���ه‌رکه‌وتن ،یان نه‌بونی دهزگاو شکس���ت به‌باشی الی ئاچه‌مئۆغلۆو جه‌میس له‌کتێبی بۆچی گه‌الن شکس���ت ده‌هێنن باسکراوه. ب���ه‌اڵم له‌هه‌مانکاتدا ئارگومێنتیکی تر هه‌یه که ده‌وڵه‌ت ی���ان حکومه‌تی پشتبه‌س���تو به‌س���امانی سروش���تی حکومه‌تێکی الوازه (Fearon, James D., and David .)D. Laitin. 2003حکومه‌ت���ی الواز بێ ده‌زگایه یان ناتوانێ���ت ده‌زگا بونیادبنێت. به‌م پێیه حکومه‌تی پشتبه‌س���تو به‌ئابوری نهوتی یان س���امانی سروشتی بهبێ ده‌زگا ده‌بێته خ���اوه‌ن ئابوریه‌کی کرێخۆری الواز، که ته‌نه���ا به‌هاتنه‌ئارای ده‌زگا چاره‌س���ه‌ر ده‌بێ���ت ،له‌هه‌مانکاتدا ئاب���وری نهوتی دژ به‌هاتنه‌ئ���ارای ده‌زگای���ه .ب���ه‌م پێیه ئه‌مه جۆرێکه له‌ئه‌سته‌م (موسته‌حیل).
به‌عه‌ره‌بكردن ،به‌سپۆنسه‌ری زانكۆ ئه‌هلیه‌كان وه‌زیری خویندنی بااڵ له‌كوێیت؟
هێمن كه‌ریم به‌عه‌ره‌ب كردنی كوردستان پرۆسه‌یه‌كی دوژمنكارانه‌ی ده‌سه‌اڵتی عه‌ره‌بیه بۆ زه‌وت ك����ردن‌و داگیر كردنی خاكی كوردس����تان‌و گۆڕین����ی ناس����نامه‌ی نه‌ته‌وه‌ی����ی كورد بۆ عه‌ره‌ب. به‌عه‌ره‌بكردنی خ����اك‌و ناوچه‌كانی كورد لهس����ه‌ر ده‌س����تی حكومه‌ته یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كان����ی عیراقدا ده‌چێت����ه چوارچێوه‌ی دیارتری����ن رووداوه‌كانه‌وه بۆ تێگه‌یش����تن له‌مه‌ینه‌ت����ی ك����ورد له‌عیراق����دا ،له‌پ����اڵ
ش����االوه‌كانی ئه‌نفال‌و وێرانكردن‌و ش����اری هه‌ڵه‌بج����هو له‌نێوبردن����ی خه‌ڵكه‌كه‌ی����دا، وه‌نه‌بێ����ت سیاس����ه‌تی به‌عه‌ره‌بكردن وه‌ك سیاس����ه‌تێكی به‌رب��ڵ�او ته‌نه����ا له‌الیه‌ن����ی حزبی به‌عس����هوه په‌یڕه‌وكرابێ����ت ،به‌ڵكو پرۆسه‌ی به‌عه‌ره‌بكردنی كورد به‌به‌رده‌وامی به‌رده‌وام����ی ههیهو ئه‌و س����تراتیژه‌ش ،بۆ ئ����هو رۆژه ده‌گه‌ڕێت����هوه كه‌تێیدا كه‌ركوك وه‌ك یه‌كه‌م س����ه‌نته‌ری پیشه‌سازی نهوتی عی����راق ناوی ده‌كرد ،دوای ئهوهی كێڵگه‌ی نهوتی زه‌به‌الحی كه‌ركوك لهساڵی ()1929 دا دۆزرایه‌وه .ئیدی ههتا كه‌ركوك یه‌كالی نه‌كرێته‌وه پرۆسه‌ی به‌عه‌ره‌بكردن نه‌ك هه‌ر
له‌كه‌ركوك به‌ڵكو له‌هه‌مو ش����اره‌كانی تری كوردستان تائیس����تاش به‌رده‌وامی ههیهو ده‌ش����بێت ،به‌اڵم هه‌رزه‌مه‌نه‌و به‌ش����ێوازو قۆناغێكی نوێ. گۆڕینی زۆره‌ملێی����ی ئینتیمای نه‌ژادی، یه‌كێكه له‌ئامرازه هه‌ربه‌رباڵوه‌كانی حكومه‌تی عێراقی ،ئه‌مه‌ش پاش كۆتایهاتنی جه‌نگی عیراق -ئێران لهس����اڵی 1988دا حكومه‌تی عی����راق كه‌ت����ازه به‌ش����ه‌كه‌تی له‌ك����وره‌ی جه‌نگه‌ك����هوه هاتبوه ده‌ره‌وه‌و به‌قورس����ی ده‌س����تی پێكردو ،قۆلی تاونكاریی‌و ره‌گه‌ز په‌رستی لێهه‌ڵماڵی‌و ،سیاسه‌تی راگواستنی
سه‌رتاس����ه‌ری كوردی په‌یڕه‌و كرد ،ئه‌وه‌بو ش����االوه‌كانی (ئه‌نفال) به‌ڕێوه‌چون‌و بونه مایه‌ی بێ سه‌روشوێن بونی نزیكه‌ی ()100 هه‌زار كورد ،كه‌دواتر ئێس����ك‌و پروسكیان لهو گۆڕه به‌كۆمه‌النه‌دا دۆزرانه‌وه كه‌ناوچه جیاجیاكانی عیراقدا ئاشكرا بون ،هه‌ر لهو ش����ااڵوانه‌دا حكومه‌تی عیراق چوار تا پێنچ هه‌زار گوندی ك����وردی خاپور كردو كورده راگوێزراوه‌كانیشی لهو ئۆردوگایانه‌دا . كتێبـ����ی (قه‌یران����ی كه‌رك����وك ،وات���� ه (ك����وردو كه‌ركوك)..سیاس����ه‌تی ره‌گه‌زیی له‌ناكۆك����یو چاره‌س����ه‌ره ته‌وافوقییه‌كاندا)
ی هه‌ردو نوس����ه‌ر لیام ئه‌نده‌رسن‌و گاریس ستانس����فێڵد ،به‌تێروته‌س����ه‌لی ئه‌و قۆناغه سه‌خته مێژوییانه رون ده‌كاته‌وه ،كه كورد تاوه‌ك����و ئه‌مڕۆ پێیان����دا تێپه‌ڕبوه ،ئه‌ویش له‌میان����ی سیاس����ه‌ته‌كانی به‌عه‌ره‌بكردن‌و گۆڕینی دیمۆگرافییه‌وه ئینجا روخانی رژێمی دیكتاتۆرو هێشتنه‌وه‌ی دۆخه‌كه‌و گرێدراوی كورد به‌م����ادده‌ی ()58ی ده‌س����توره‌وه‌و ئینج����ا خۆدزین����ه‌وه‌ی حكومه‌ت����ی نوێی عیراق ل����ه پابه‌ندبون به‌جێبه‌جێكردنی ئه‌م مادده‌یه‌وه‌و ،پاش����ان گۆڕینی بۆ مادده‌ی ()140ی تایب����ه‌ت به‌ناوچه جێناكۆكه‌كان‌و پشتگوێخس����تنی جێبه‌جێكردنه‌ك����هی،
ئه‌گه‌رچی چه‌ندین س����اڵ به‌سه‌ر تێپه‌ڕبونی قۆناغی جێبه‌جێكردنه‌كه‌یدا ره‌ت بوه ئه‌ویش به‌هۆی چاره‌س����ه‌رنه‌كردنی ناكۆكییه‌كانی موڵكدارێتی كه‌ئه‌مه‌ش����یان هه‌روه‌ك خۆی ماوه‌ت����هوهو تائیس����تاش به‌عه‌ره‌بك����ردن به‌رده‌وام����ه ،ئ����ه‌م به‌رده‌وامیی����ه‌ش نه‌ك له‌كه‌ركوك‌و ناوچه چێناكۆكه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم ،به‌ڵكو له‌ئیستاشدا هه‌ردو سه‌نته‌ری شاری هه‌لێر‌و سلێمانی گرتۆته‌وه ،له‌رێگه‌ی چه‌ندین زانكۆی ئه‌هلی ،به‌بیانوی خوێندن تێیدا عه‌ره‌بیه‌‌و یاسایی حكومه‌تی عێراقه،
»» 19
ته‌ندروستی tandrostyawene@gmail.com
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
ئەم راهێنانە بۆ دەموچاوت بكە
تۆی خانم دەتوانی ئەم راهێنانە بۆ دەموچاوت بكەی له‌ماڵەكەی خۆت بۆ هێشتانەوەی پێستت بەشێوەیەكی جوان راهێنانی یەكەم بۆنەهێش���تنی چرچێكانی ئەم الو ئه‌والی چاوت ،دەس���تەكانت لەئ���ه‌م الو ئەوالی چاوەكان���ت دابن���ی لەوكات���ەی ب���رۆت بەرزدەكەیت���ەوە بۆ س���ەرەوە پێس���تی دەموچاوت بەدەس���تەكانت رابكێشە بۆ خ���وارەوە .ئەم ك���ردارە دە جار لەیەك كاتدا دوبارەی بك���ەرەوە وەك لەوێنەی یەكەم دەیبینیت.
راهێنانی سێیەم بۆ راهێنانی هەمو ماسولكەكانی دەموچاو. دەمت دابخەو چەناگ���ەت بجوڵێنە وەك ئەوە وابێت بنێش���ت بجوی .بەمەرجێك هەرج���ارەو الیەك بۆم���اوەی 30چركە بجوڵێنی���ت ،دواتر هەمان جوڵە بۆالكەی ت���رت بكە .ئ���ەم كردارەرۆژان���ە دوجار بۆماوەی 30چركە بۆهەدوالی چەناگەت بكە .وەك لەوێنەی سێیەم دەیبینیت.
تەنیایی هێندەی جگەره‌و قەڵەوی زیانی هەیە بەپی لێكۆڵینەوەیەكی زانكۆی (بریغام یون���غ) تەنیای���ی بەهەمان ش���ێوەی قەڵەوی���یو جگ���ەرە بۆ م���رۆڤ زیان بەخشە .توێژەرەوەكان دەڵێن پێویستە بای���ەخ بەپەیوەندی���ە كۆمەاڵیەتێكان بدرێ���ت چونكە رۆڵی بۆ تەندروس���تی گشتیی هەیە. بەپێ���ی لێكۆڵین���ەوە ئەمەریكێك���ە ئەگەر تۆ یەكێك بی���ت لەوانەی حەز بەتەنهایی بكەیت ئەوە نیش���انەیەكی مەترس���یدارت هەی���ە بۆ ت���وش بون به‌خەمۆكی‌و نەخۆش���ییە دەرونێكانی ت���ر .لێكۆڵینەوەك���ە ئە نجا مە ك���ە ی بەس���توە بەسێ
چۆن که‌سێک له‌خنکان ڕزگار بکه‌ین خنکان
سه‌رئاوک هو‌تن
هۆکارەکان����ی گی����ان له‌دەس����ت دان له‌خنکان����دا (به‌ئ����او) لەوانەیە بەهۆی دابەزین����ی پلەی گەرمی لەش����ەوە بێت ئەگەر ئاوەکە س����ارد بێ����ت یان بەهۆی وەس����تانی دڵەوە بێت کە به‌شێوەیەکی له‌ن����اکاو ڕو دەدات بەتایب����ەت له‌ئاوی س����ارددا یان بەهۆی داخس����تنی بۆڕی هەواوە به‌ئاو یان داخستنی بۆری هەوا به‌هۆی گ����رژ بونەوەی ماس����ۆلکەکانی قوڕگەوە ڕو دەدات. پێویس����تە ئەوەمان له‌ی����اد نەچێت کە هەر کەس����یك له‌خنکانی ئ����اودا ڕزگار بکرێت ،دواتر پێویس����تی به‌چارەسەری پزیشکی هەر هەیە ،هەرچەندە چاکیش بوبێتەوە .چونکە ئاو کە ئەچێتە بۆڕی هەناس����ەو س����یەکانەوە لەوانەیە دواتر ڕوپۆشەکانی ناوەو بئاوسێنێت‌و ببێتە هۆی داخستنی‌و جارێکی تر بخنکێت . هەنگاوەکان����ی فریاکەوت����ن له‌خنکاندا بریتین لەم چوار هەنگاوەی خوارەوە: یەکەم :کاتێک کەس����ی خن����کاو له‌ئاو دەردەهێنی����ت پێویس����تە پارچە جلێك ی����ان چاکەتی����ك بخرێتە ژێ����ری بەاڵم به‌ش����ێوەیەك کە س����ەری نزم تر بێت
نه‌شته‌ر د.گۆران عەبدواڵ دەینوسێت
ڕەگە مێژویەکانی سیستمی تەندروستی 1
راهێنانی دوەم بۆبەهێ���ز كردن���ی ماس���ولكەكانی دەم‌و چاوت .دەم‌و چاوت بەش���ێوەی تورەبون لێبكە بۆ ماوەی 4چركە بەو ش���ێوەیە بهێڵەرەوە ،دواتر زۆر بەهێواش���ی دەم‌و چ���اوت خاوبكەرەوە .ئەم كردارە 3بۆ 5 جار لەسەر یەك دوبارەی بكەرەوە .وەك لەوێنەی دوەم دەیبینیت.
له‌لەشی بۆ ئەوەی یارمەتی ئەوە بدەین ک����ە ئاو له‌دەمیەوە بێتە دەرەوە ،ئەمە مەترس����ی ئەوە کەمدەکات����ەوە کە ئەو ئاوەی کە له‌گەدەی کەسەکەدایە جارێکی تر بچێتەوە بۆڕی هەواو سیەکانی. دوەم :گرنگ����ی ب����دە به‌دابەزینی پلەی گەرمایی لەش؛ البردنی جله‌تەڕ بوەکانی‌و داپۆشینی به‌بەتانیەك وە ئەگەر هۆشی هەبو ئەتوانێت شلەمەنی گەرم بخوات. س����ێ یەم :ئەگەر نەخۆش����ەکە هۆشی نەبو؛ پێویس����تە بۆڕی ه����ەوا بکرێتەوە به‌ب����ەرز کردن����ەوەی چەناگ����ە ،ئەگەر هەناسەی نەبو ،پێویستە هەناسەی پێ بدڕێت وشێالنی سینگی بۆ بکرێت وەك هەر نەخۆشێك کە هۆشی نیه ،بەڕێژەی دو هەناس����ەو سی ش����ێالنی سینگ وە بەردوام دوبارە بکرێتەوە تا ئەو کاتەی هۆشی بۆ ئەگەڕێتەوە. چ����وارەم :به‌زوتری����ن کات پەیوەن����دی بکرێ����ت به‌فریاکەوتن����ی خێ����را ١٢٢و نەخۆش����ەکە بگەیەنرێتە نەخۆشخانە بۆ ئەوەی چارەسەری پێویستی بۆ بکرێت له‌بەر ئەوەی مەترس����ی لەس����ەر کەسی توشبو دوای ڕزگار کردنیشی دەمێنێت.
سه‌رپشت که‌و‌تن
توێژینەوەی پێش���تر كە باس له‌سودی پەیوەندی���ە كۆمەاڵیەتێكان دەكات بۆ تەندروستی لەش. بەكۆی توێژینەوەكان باس لەوەدەكەن هەس���ت ك���ردن بەتەنهای���ی هێندەی كێش���انی 15جگەرە لەرۆژێكدا زیانی هەیە ب���ۆ تەمەن ،هەروەه���ا ئەگەری مردن له‌خوار تەمەنی 65زیاد دەكات‌و ئەگەر بەراوردی بكەی���ن به‌زیانەكانی قەڵەویی دەبینین تارادەیەك هاوتان. توێژینەوەكە باس���ی ل���ەوەش كردوە هەس���ت كردن بەتەنهای���ی زیاتر لەناو گەنجان باوەو گەشەكردنی تەكنۆلۆجیا هۆكارێكی سەرەكیەو زیادبونی دابرانە پەیوەندیە كۆمەاڵیەتێكان.
15
به‌ب���ێ گەڕانەوە ب���ۆ ڕەگ���ە مێژویەکانی سیستمی تەندروستی کوردستان ،ئەستەمە بتوانین به‌رۆشنیی له‌‌سیستمەکەی ئێستا تێبگەین .بەشێکی گەورەی ئەوەی ئەمڕۆ له‌‌سیستمەکە ڕودەدات بۆ کۆمەڵێک بڕیارو ڕوداوو پێش���هاتی مێ���ژوی دەگەڕێنەوە. هەرچەن���دە دەکرێ���ت زۆر دور له‌‌مێ���ژو بڕوانین بۆ ئەوەی لهسیس���تمەکە تێبگەین بەاڵم بۆ ئەم زنجی���رە وتارە ،خوێندنەوە مێژویەکە لهس���ەرەتای سەدەی بیستەوە دەستپێدەکەین‌و شیکردنەوەکەمان تایبەت ناکەی���ن به‌کوردس���تان به‌تەنه���ا بەڵکو عیراقیش .ئێستاشی لەگەڵدا بێت زۆرێک ل���ەو بڕیارو سیاس���ەتانەی لهسیس���تمی تەندروس���تی ئێم���ەدا جێبەجێدەکرێ���ت سەرچاوەکانیان بۆ سیستمی تەندروستی عێ���راق دەگەڕێتەوە .ئ���ەم زنجیرە وتارە سود له‌‌مۆدێلێکی زانستی وەردەگرێت کە پێی دەوترێت (.)Path dependency ئ���ەم مۆدێله‌‌گریمانەی ئ���ەوە دەکات کە لهکاتی وەرگرتن���ی هەربڕیارێک کۆمەڵێک ئەلتەرناتیڤی جیاواز هەی���ە .هەڵبژاردنی یەکێک ی���ا زیات���ر ل���ەو ئەلتەرناتیڤانە، تاق���ە ڕێگایەک دروس���ت دەکات کە ئیتر هەمو بڕی���ارو دەزگاو سیاس���ەتەکانی تر پێی���دا دەڕۆن .به‌واتایەکی تر سیس���تمی تەندروستی ئێستا زادەی کۆمەڵێک بڕیارن کە له‌‌ڕابوردودا دراون. سیستمی تەندروستی عێراق سیستمێکی هاوردەیە کە به‌ریتانیاکان له ١٩١٧لهعێراقدا به‌زەبری هێز چاندیان .لەگەڵ داگیرکردنی عێراق‌و ڕوخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، به‌ریتانیاکان ژماریەکی زۆری نەخۆشخانەو پزیش���ک‌و نێرس لەگەڵ لەش���کرەکەیان دەهێن���ن بۆ عێ���راق .ل���هدوای ١٩٢٠ەوە ژم���ارەی پزیش���ک‌و نێرس‌و دەرمانس���از لهعێراق���دا زیاد دەکات .ژمارەیەکی کەمی هێزیکاری تەندروس���تی ئەو کاتەدا هەبوو زۆربەیان ل���ه‌‌دەزگای تەندروس���تی کەم‌و پچڕپچ���ڕدا کاریان دەک���رد ،به‌ریتانیاکان ژمارەی پزیش���کان‌و نەخۆش���خانەکانیان زیاد ک���رد .بۆ نمونە خەس���تەخانەیەکی گەڕۆک���ی ٥٠٠قەڕه‌وێڵەیی���ان لەگ���ەڵ ئەس���توڵە دەرییایەکیان هێنا .یەکێک لەو پزیشکانەی لەو نەخۆشخانەیە کاری دەکرد به‌ناوی (سێر هاری سەندرسن پاشا) دواتر دەبێتە پزیشکی تایبەتی خێزانی شاهانەی عێراق‌و کۆلێژی ش���اهانی پزیشکیی عێراق دادەمەزرێنێ���ت .ه���اوکات لەگەڵ هێنانی نەخۆشخانەو پزیشک‌و نێرس ،بریتانیەکان دەزگای تیش���ک‌و پش���کنینی نەخۆشی‌و کوتان دژی تاعون‌و کۆلێرا لەگەڵ خۆیاندا دەهێن���ن .له‌‌هەم���و ئەمان���ە گرنگتر ئەو بەهایان���ە بون کە به‌ریتانیاکان هاوردەیان ک���ردو تا ئەم���رۆش کاریگەریان لەس���ەر شێوازی کارکردنی سیستمەکە هەیە. به‌ریتانیاکان خزمەتی تەندروستیان وەکو ئامرازێکی ئابوریو سیاس���یو کۆمەاڵیەتی بەکارهێنا .جێرترالند بێل (کە به‌ش���اژنی بیابان ناسراوە) له‌‌نامەیەکەیدا بۆ پەرلەمانی بریتانیا لهساڵی ١٩٢٠دەڵێت کە خزمەتی تەندروستی پێویس���تە بۆ ئەوەی ژمارەی خەڵک���ی عێراق زیادبکات‌و بتوانن ئابوریی واڵتەکە بەرەوپێش���ەوە ب���ەرن .هەروەها ئ���ەو دەڵێت ک���ە باش���ترکردنی خزمەتی تەندروس���تیو فراوانکردنی نەخۆشخانەو بنک���ە تەندروس���تیەکان‌و دەرمانخانەکان رۆڵێکی بااڵیان هەیە له‌‌ڕاکێش���انی سۆزی خەڵک���ی عێ���راق ب���ۆ الی به‌ریتانیەکان. ئ���ەم دنیابینی���ە ب���ۆ ئەو کات ش���تێکی تازەو جی���اواز بو له‌‌بینینی تەندروس���تی وەکو کارێکی خێرخ���وازی .هەر ئەمەش ب���و وای ک���رد کە خزمەتی تەندروس���تی لەس���ەرەتادا بخرێت���ە ژێ���ر کۆنترۆڵ���ی وەزارەتی ناوخۆو وەزارەتێکی تایبەتی بۆ دروس���ت نەکرێت (وەزارەتی تەندروستی عێراق لهس���اڵی ١٩٥٢دامەزرا) .هاوکات کۆمس���یاری مەدەن���ی به‌ریتانی���ای ئەو کات لهعێراقدا (ا.ت .ویس���ڵون) دەڵێت، پێویس���تیمان بەوە هەیە کە پزیشکەکان تەنها حەکیم نەب���ن بەڵکو حاکمیش بن. لەمەدا به‌ریتانی���اکان هەوڵی ئەوەیا دەدا کە پزیشکان بەکاربهێنن وەکو ئامرازێکی سیاسیی به‌دەستیانەوە. بەشێکی زۆری ئەو بەهایانەی به‌ریتانیاکان ب���ۆ سیس���تمی تەندروس���تیان دامەزراند ئێس���تاش ب���ون‌و کاریگەری���ان هەی���ە. تەندروستی لهمێژوی کوردستان‌و عێراقدا هەرگیز نەبوە به‌دەزگایەکی سەربەخۆ کە ئەولەوەیەتی لهسیاس���ەتەکانی حکومەتدا هەبێت .بەڵکو وەکو له‌‌وتارەکانی داهاتودا دەبینین هەمیشە لهژێر فشاری کۆمەڵێک فاکتەری سیاسییو ئابوریدا نااڵندویەتی.
16
xwendn.awene@gmail.com
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
ئاوێن ه بڕیاری لیژنه‌ک ه له‌سه‌ر روداوی سه‌رپه‌رشتیاره‌ک ه باڵوده‌کاته‌وه
یه‌کێتی مامۆستایان :ئه‌و سزایه کافی نییهو چاوه‌ڕێی سزای توندترین ئا :رێنوار نه‌جم کاره‌کانی ئه‌و لیژنه‌یه‌ی بۆ روداوی سه‌رپه‌رشتیاره‌که‌و دو مامۆستاکه پێکهێنرا کۆتایی هات‌و لیژنه‌که بڕیاری سزادانی سه‌رپه‌رشتیاره‌که‌ی ده‌رکرد ،به‌اڵم به‌هۆی ئهوهی ده‌بێت داواکاریی گشتیی ڕازی ببێت به‌و بڕیاره ،سزاکه ڕاناگه‌یه‌نن‌‌و ئاوێنه‌ش ئه‌نجامی لیژنه‌که‌و ئه‌و سزایه‌ی دراوه به‌سه‌ر سه‌رپه‌رشتیاره‌که‌دا باڵوده‌کاته‌وه.
به‌کێشه‌کانی خۆیانه‌وه ،کێشه‌ی خوێندکارانیان له‌بیرده‌باته‌وه کارگێ����ڕی لقی س����لێمانی یه‌کێتی کارگێڕه‌ک����هی یه‌کێتی مامۆس����تایان مامۆستایان ،نه‌وشیروان حه‌مه‌غه‌ریب نیگه‌ران����ه له‌وه‌و ده‌ڵێت "ئه‌و س����زای ه به‌ئاوێن����هی راگه‌یان����د ک����ه زۆربه‌ی به‌هیچ ش����ێوه‌یه‌ک کافی نییه ،ئهگهر مامۆس����تایان چاوه‌ڕێی ئه‌نجامی ئه‌و ئ����هو سه‌رپه‌رش����تیاره تۆمه‌ته‌ک����هی لیژنه‌ی����هنو "ئهگهر س����اغببێته‌وه که به‌سه‌ردا ساغببێته‌وه ،ئه‌وا پێویسته ئه‌و سه‌رپه‌رش����تیاره هه‌ڵسابێت به‌و له‌پیش����هی سه‌رپه‌رش����تیاریی دور کاره ،ئه‌وا چاوه‌ڕێین س����زایه‌کی زۆر بخرێته‌وه". ههروهها باس له‌ئه‌گه‌ر هه‌ڵوێستێکی توندین .س����زایه‌کی وا که به‌ئاس����انی تێنه‌به‌په‌ڕێت‌و وه‌ک ش����تێکی ئاسایی مامۆس����تایان ده‌کات به‌رامب����ه‌ر ن����ه‌ڕوات لهژێر هه‌ر ناوو پاس����اوێکدا به‌سه‌رپه‌رش����تیاران" ،قسه‌یه‌ک هه‌یه له‌ن����او مامۆس����تایاندا ،له‌کاتێک����دا بێت". ههروهها ده‌ڵێت" ،چونکه ئه‌و کاره ئه‌گ����ه‌ر ئه‌نجامی ئ����هو لیژنه‌یه به‌دڵی که لێدانی مامۆس����تایه ،هێڵی سوره .مامۆستایان نه‌بێت ،ئه‌وا مامۆستایان ئهگهر سه‌رپه‌رش����تیاره‌که س����زایه‌کی هه‌ڵوێس����ت وه‌ربگرن ،به‌بایکۆتکردنی توند وه‌رنه‌گرێ����ت ئێمه وه‌ک یه‌کێتی بینین����ی سه‌رپه‌رش����تیار .واته ئهگهر مامۆستایان بێده‌نگ نابین‌و هه‌ڵوێست سه‌رپه‌رشتیارێک چوه خوێندنگایه‌ک ئه‌وا مامۆس����تاکان ئام����اده‌ی بینینی وه‌رده‌گرین له‌سه‌ری". لهب����اره‌ی بڕی����اری لیژنه‌ک����هو ئه‌و نابن ،وه‌ک هه‌ڵویستێک به‌رامبه‌ر به‌و سزایه‌ی بۆ سه‌رپه‌رشتیاره‌که دانراوه کاره‌ی سه‌رپه‌رشتیاره‌که به‌رامبه‌ر ئه‌و که ئاوێنه له‌سه‌ره‌وه باڵویکردوه‌ته‌وه ،مامۆستایانه کردویه‌تی".
هێشتا بڕیاری لیژنه‌که کۆتایی نییهو چاوه‌ڕێی داواکاری گشتیی ده‌که‌ن بۆ په‌سه‌ندکردنی ئه‌و سزایه‌ی دراوه به‌سه‌ر سه‌رپه‌رشتیاره‌که‌دا
لەبارەی کێشەکەی خوێندنگا ی کامەران موکرییەوە ل���ەم چەن���د پەیڤەدا قس���ە لەس���ەر پرەنس���یپەکان بەدروست دەزانم‌و ڕاڤە‌و لێکدانەوەی تەندروست‌و دور له‌دەمارگیری دەمانگەیەنێت���ە ئەنجام.ببینە هەتوانی برین���ەکان‌و قس���ە لەسەرکەس���ەکان‌و ش���تەکان ناکەین ،زۆرجار کێش���ەیەکی بچوکی بەرئەنجام���ی کارکردن ،دونیای لێ تێ دەگەیەنرێت‌و دەگمەن گوێبیستی گوتارێک دەبین کە راڤە‌و شیکاربکات بۆ تێکشکانی پرەنسیپەکان ،فاکتەرەکانی س���ەرهەڵدانی گرفت���ەکان دیاری بکات‌و هەن���گاوە ئایندەیی���ەکان ک���ە نەهێڵن هەڵەکان دوبارە ببنەوە ،بخاتەڕو. لێ���رەو لەوێ‌و تەنان���ەت لهنێو خودی سەرپەرش���تیاراندا گوێبیستی هەندێک دەن���گ دەبین کە سەرپەرش���تیار‌وەک ت���اک‌و یەکەی سەرپەرش���تیکردن‌وەک ئۆرگان گرفت���اری دۆگمابون بوە (ئەمە ڕاستییەکی ڕێژەییە نکوڵی لێ ناکرێت)، بەاڵم ڕۆڵی سەرپەرش���تیار لەمیدیاکاندا کەوتوەتە بەر ش���ااڵوێکی ناتەندروست لەالی���ەن خەڵکانێک���ەوە ک���ە لەئەرک‌و گرنگی���ی سەرپەرش���تیار‌و پرۆس���ەی سەرپەرشتیکردن تێ نەگەشتون‌و هیچی لێ نازان���ن ،ئەو ناهەقیان���ەش زۆرجار ڕوانینی ت���اک ڕەهەندانەی���ە بۆتەواوی پرۆسەکە نەک‌وەکو یەکەیەکی گشتگیرو هەمەالیەنە. زۆرگرنگ���ە لهس���ەر ئەو هەڵ���ەو بەد لێکتێگش���تنە بدوێی���ن ک���ە له‌نێ���وان سەرپەرش���تیاراندا مامۆس���تایان‌و هەی���ە ،بۆچ���ی هەندێ���ک له‌قوتابخانە‌و خوێندنگەکان‌و مامۆس���تایان‌و س���تافی کارگێ���ری بەس���ەردان‌و دی���داری
ته‌خته سپی
هه‌رجاره‌و که‌سێک ده‌ینوسێت
یەك چارەسەر هەیە بۆ رێگریكردن له‌قۆپیەی مۆبایل مەریوان سەالح حیلمی
دوای ئهوهی له‌یه‌کێک له‌خوێندگاکانی ش����اری س����لێمانیدا دوای ئ����ه‌وه‌ی سه‌رپه‌رشتیارێک سه‌ردانی خوێندنگای کام����ه‌ران موک����ری ده‌کات ،له‌گه‌ڵ دو مامۆستادا ده‌بێته ده‌مه‌قاڵێیان‌و دواتر سه‌رپه‌رش����تیاره‌ک ه له‌دو مامۆستاکه ده‌دات. ئه‌و روداوه ناڕه‌زایی مامۆس����تایانی ب����هدوای خۆی����دا هێن����او وه‌زاره‌ت����ی پ����ه‌روه‌رده‌ش له‌ش����اری هه‌ولێ����ره‌وه لیژنه‌یه‌کی ڕه‌وانه‌ی س����لێمانی کرد بۆ لێکۆڵینه‌وه ل����ه‌روداوه‌و به‌دواداچونی ڕاستییه‌کان .س����ه‌ره‌نجام دو هه‌فته‌ر به‌ر لهئێس����تا لیژنه‌که گه‌یشته شاری سلێمانی‌‌و ده‌ستبه‌کاربو. لهس����ه‌ره‌تای ئه‌م هه‌فته‌یه‌ش����هوه سه‌رقاڵی مامۆستایان‌و سه‌رپه‌رشتیاران لیژنه‌که کاره‌کان����ی خۆی ته‌واو کردو بڕیاری سزادانی ئه‌و سه‌رپه‌رشتیاره‌ی چاوه‌ڕێی بۆچونی داواکاری گش����تیی ده‌که‌ی����ن ،چونکه ده‌بێت ئه‌و بڕیاره‌ی دا. به‌پێ����ی زانیارییه‌کان����ی ئاوێنه که لیژنه‌که داویه‌تی ،داواکاری گش����تیش لهس����ه‌رچاوه‌یه‌کی نزیک����ی لیژنه‌که‌وه ڕازی ببێت له‌سه‌ری .ئهگهر ڕازی بو، ده‌س����تی که‌وت����وه ،س����زای ئ����هو ئه‌وا فه‌رمانی ئیداری����ی ده‌رده‌که‌ین‌و سه‌رپه‌رش����تیاره به‌پێ����ی بڕی����اری ئه‌گه‌ریش داواکاری گش����تیی تێبینی لیژنه‌ک����ه ئهوهی����ه که "نابێ����ت ئه‌و لهس����ه‌ر هه‌بو ،ئه‌وا ده‌بێ����ت بڕیاری سه‌رپه‌رش����تیاره ت����ا س����اڵی داهاتو لیژنه‌که پێداچونه‌وه‌ی پێدا بکرێت". ب����ه‌اڵم به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری گش����تیی بچێت����ه خوێندنگاکان����هوه" ،ههروهها سزای سه‌رزه‌نشتکردن (توبیخ)ی بۆ په‌روه‌رده‌ی س����لێمانی ره‌تی کرده‌وه ده‌رچوه ،ئه‌ویش ئه‌وه‌یه که س����اڵێک هی����چ زانیاریی����ه‌ک لهب����اره‌ی بڕیاری له "سه‌رموچه‌ی سااڵنه‌و به‌رزکردنه‌وه" لیژنه‌که‌و جۆری ئه‌و س����زایه‌ی دراوه به‌سه‌ر سه‌رپه‌رش����تیاره‌که‌دا ئاشکرا (عه‌الوه‌و ته‌رفیع) دواده‌خرێت". به‌اڵم هێشتا بڕیاری لیژنه‌که کۆتایی بکات" ،ئه‌و زانیاریانه باڵو ناکه‌ینه‌وه نیی����هو چاوه‌ڕێی داواکاری گش����تیی تا داواکاری گش����تیش بۆچونی خۆی ده‌که‌ن بۆ په‌سه‌ندکردنی ئه‌و سزایه‌ی لهبارهوه نه‌ڵێت". له‌به‌رامبه‌ریشدا یه‌کێتی مامۆستایان دراوه به‌سه‌ر سه‌رپه‌رشتیاره‌که‌دا. به‌ڕێوه‌به‌ری گش����تیی پ����ه‌روه‌رده‌ی چاوه‌ڕێ����ی س����زای تون����دن به‌س����ه‌ر س����لێمانی ،نه‌جمه‌دی����ن عه‌ل����ی لهو سه‌رپه‌رش����تیاره‌که ئه‌گ����ه‌ر بێ����تو بارهیهوه به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند که "جارێ تۆمه‌ته‌که‌ی به‌سه‌ردا ساغبوبێته‌وه.
یاسین رەسول عوسمان*
خوێندن
هەندێک بەرپرس ئاستی فیکری‌‌و مەعریفییان زۆر الوازە‌و میزاجیان ڕۆڵ دەگێڕێت ،بۆیە لەیەک کۆبۆنەوەدا دەبینین دژەیەکی لەبڕیارو رێنمایی‌و بەرچاو ڕونییەکادا هەیە سەرپەرشتیاران خۆشحاڵ نین‌و بێزارن؟ به‌‌هەمان شێوە سەرپەرشتیاران ناخوازن س���ەردانی س���تافی هەندێک خوێندنگە بکەن ،قس���ەکردن لەس���ەر ئەم بابەتە هەڵدەگرین بۆ وت���اری ئایندە ،هەنوکە تەنه���ا لەس���ەر ئ���ەو کێش���ە دەدوێن ک���ە لەخویندنگ���ەی کام���ەران موکری ڕوی���دا ،له‌نێوان سه‌رپه‌رش���تیارێک‌و دو مامۆستادا. لەدەس���تپێکدا دەڵێین ئەو کێش���ەیە گوزارشتی رەوشێکی نائاساییە کە ژیان‌و کۆمەڵگەی ئێم���ەی پێدا گوزەر دەکات، خوش���بەختانەش دیاردە نییەو حاڵەتە. لەڕوی پرەنس���یپەوە ئاماژە به‌‌فاکتەرە سەرەکییەکانی سەرهەڵدانی ئەو کێشەو دەیان کێش���ەی تر دەکەی���ن کە ڕۆژانە قامکی لەگەڵدا نەرم دەکرێت‌و چارەسەری دەبێت بێئەوەی هۆسەی میدیایی بەدوادا بێت ،دیارترین فاکتەرەکان ئه‌مانه‌ن: کارک���ردن هەڵەو که‌موک���وڕی تییدارو دەدات ،ئەوان���ەی هەڵەناک���ەن ئەو کەس���انەن ک���ە ناجوڵێ���ن‌و کارناکەن. واتە مامۆس���تاو سەرپەرشتیار هەردوک دەجوڵێن‌و کاردەکەن ،کێش���ەو فشاری دەرونی‌‌و نائاسایی باری ئابوری کاریگەری
نێگەتیڤ ی بوە لەس���ەر س���ایکۆلۆژیای هەموان . دەست‌وەردانی سیاسییو دەمارگیرییبۆ حیزب ،الوازی ئاس���تی ڕۆش���نبیری‌‌و هۆش���یاری تاکە‌واهەست دەکات ئەوەی حزبەکەی‌‌و س���یمبۆل‌و س���ەرکردەکانی دەیکەن‌و دەیڵێن لەسەداس���ەد تەواوە‌و قابیل���ی رەخنەگرتن نیی���ەو وادەزانیت هەرکات رەخنە‌و نارەزایی دەربڕا ،ئیدی کۆمەڵگە کەوتوەتە دژایەتی حیزبەکەی، لەبری ئەوەی له‌نەبونی‌‌و برسێتی خەڵکی تی بگەینهەڵە دەکەین. هاوکات ناتوانین چاوپۆشی لههەندێکمامۆستا بکەین ،بەمەبەستی سیاسییو دەرکەوتن���ی سەرشاش���ەکان ،خۆی���ان دەکەنە سوپەرس���تار‌و سەرقاڵی زەمینە س���ازکردنن بۆ خۆناس���اندن وەک فریاد ڕەس‌و ریش سپی‌‌و نوێنەری مامۆستایان بۆ هەڵبژاردنەکانی ئایندە! قۆستنەوەی برس���ێتی‌‌و بێ موچەیی بۆ دەستکەوتی سیاس���یی ،کارێک���ە پڕە له‌ش���ورەیی، بابای سیاس���یی کێشەکان دەقۆزێتەوەو لێدوانی نابەرپرسیارانە دەدات‌و بەردێک هەڵدەگرێ���ت له‌توانای خۆیو حزبەکەیدا نییە بیهاوێت!
هەڵ���ەو دژەیەک���ی ڕێنمایی���ەپەروەردەیی���ەکان له‌کۆبۆنەوەکان���دا، هەندێ���ک بەرپ���رس ئاس���تی فیکری‌‌و مەعریفیی���ان زۆر الوازە‌و میزاجیان ڕۆڵ دەگێڕێ���ت ،بۆی���ە لەی���ەک کۆبۆنەوەدا دەبینی���ن دژەیەکی لەبڕی���ارو رێنمایی‌و بەرچ���او ڕونیی���ەکادا هەی���ە .یەکێ���ک له‌گرفت���ه بنه‌ڕه‌تییەکان ئەوەیە هەندێک بەرپرس���ی خۆجێیەت���ی کە بەش���داری کۆبۆنەوەکانی وەزارەت دەکەن ،ناتوانن وێنه‌یەکی دروستی پرۆسەی پەروەردەی دەڤەرەکانی���ان نمای���ش بک���ەن ،بۆیە هەندێ���ک بڕیارو راس���پاردە دەردەچیت پەلەکردنی پێوە دیارە ،لەدەڤەرەکانیان ڕوب���ەروی هەندێ���ک پرس���یارو گرفت دەبنەوە کە له‌کۆبۆنەوەکانی س���ەرەوەدا حس���ابیان بۆنەک���ردوەو بیری���ان ل���ێ نەکردوەتەوە بەهۆی الوازی توانای هزرو بیرکردنەوەیان . وەک ئاگ���ر بەربوبێت���ە خەرمانێکوبهخێرایی تیشک دەزگا میدیاییەکان بێ بەزەییانە کێشەکەیان قۆستەوەو روماڵیان کرد ،بەداخەوە هەندێک دەزگای میدیایی کار لەس���ەر رەش���بینکردنی مرۆڤەکان دەکەن.ناوترێت پاش���کۆی هیچ کەسێک
بن ،بەاڵم ب���ێ بەزەییان���ە ڕوماڵکردن ی کێش���ەیەکی ئاس���ایی نێوان دومامۆستا وەک کارەس���ات نمایش���کردنی هەڵەیە. پێویست بو تەندروست مامەڵەی لەگەڵ بکرایە .هەموان تێبینی ئەوە دەکەینکە مرۆڤەکانی کومەڵگەی ئێمە رەش���بینی بااڵپوشیان بوە ،تاکی کورد قسە لەسەر هەموکایەکانی ژی���ان دەکات ،بێ ئاگا‌و بەئاگا هەرچی لێ بپرسیت‌وەاڵمی حازر بەدەس���تی پێیە‌و ڕەش بین���ەو ڕەخنە دەگرێت‌و هیچی بەدڵ نییە. ئ���ەو ش���تەی ن���اوی ڕێکخ���راوییەکێتی مامۆس���تایانە ،بێ ئەوەی بچنە نێ���و‌وردەکاری کێش���ەکە بەیاننامەیان دەرکرد ،نەهامەتیەکە لەوێدایە جیاوازی ناکەن لەنێ���وان بەیاننامەو ڕاگەیەندراو، گەر ڕاگەیەنراوێکیان دەرکردایە باش���تر بو ،چونک���ە ڕاگەیەن���راو پەلەنەکردن‌و چاوەڕێ���ی بەرچاو ڕون���ی تێدایە ،بەاڵم بەیاننام���ە هەڵوێس���ت وه‌رگرتن���ە، لەکاتێکدا مامۆستا‌و سەرپەرشتیارەکەش هەردوکیان ئەندام���ی هەمان رێکخراون، دەب���و ئ���ەم رێکخ���راوە کاری بکردایە لەسەر برس���ی نەبون‌و بێ موچەنەبونی مامۆس���تایان ،مامەڵەیەکی ڕێکخراوەیی پەروەردەیی تەندروس���تی بکردایە ،نەک بەنزی���ن ک���ردن به‌‌ئاگردا .ب���ۆ دەتوانن داهێنان بکەن له‌پ���ارە کۆکردنەوەدا؟!. بۆ ناتوانن ڕێکخراوێکی پیشەیی حەقیقی ب���ن دور لهپش���ک پش���کێنەی حیزبیو تەوجیهاتی حیزبی؟ بەکورتی ئەمە دیدگاو س���ەرنجی منە لەروی پرەنس���یپەوە ،هەر بەڕێزێکی تر ڕوانینی تری هەیە ئازادەو ئەتوانێتکااڵی خۆی بخاتە ڕو. *سەرپەرشتیاری‌پەروەردەیی
لەب����ەرواری ،2015 /2/18كاتژمێر دونیوی دوای نیوەڕۆ لەدەرگای ماڵمان دراو چوم كردمەوە ،تەماشام كرد سێ كوڕی گەنج بون ،یەكێكیانم دەناسی‌و دوانەكەی تریشیان نامۆ نەبون الم ،وتم فەرمون ،چیتان دەوێت؟ هەرسێكیان بەیەكەوە وتیان ئەوپرسیارانەمان بۆ هێناویت بەشكو بۆمان حەل بكەیت. وتم پرس����یاری چی ئ����ادەی كامەیە؟ وتی����ان فەرمو ئەوەتا! س����ەیرم كرد پرسیاری ئەزمونە بەراییەكانی قۆناغی دوانزەیی ئامادەییە (دەرەكی) .وتم ئەم پرس����یارەتان چۆن دەستكەوت؟ یەكێكی����ان وتی بەڵك����و یارمەتیمان بدەی����ت زۆرمان پەلەی����ە ،دوایی پێت دەڵێین ،وتم نا ئەگەر ئێوە راستیم پێ بڵێن ئ����ەوا منیش یارمەتیتان دەدەم‌و بۆت����ان حەل دەك����ەم ،دیاربو زۆریان پەلەبو یەكێكیان وتی كڕیومانە ،منیش وتم له‌كوێ كڕیوتانە؟ یەكێكیان وتی له‌فاڵن مەكت����ەب‌و له‌فاڵن مدیر قاعە. وتم باش����ە ئێوە ك����ە كڕیوتانە بۆچی درەنگ هات����ون واخەریكە دەبێت بە سەعات 3ئەوا سەعاتێكی ماوە ،فریای چ����ی دەكەون؟ وتی فری����ا دەكەوین، ئەمڕۆ مدیر قاع����ە درەنگ هات .وتم بەچی پرسیاری حەل كراو دەگەێننە خوێندكارەكە؟ وت����ی بەمۆبایل .وتم ئەی حس����ابتان بۆ پرس����یاری گروپ كردوە؟ وتی بەڵێ ئەو حسابەش����مان ك����ردوە ئەمڕۆ بەزۆری ی����ەك گروپی دابەشكردوە .وتم باشە ئەوا من ئەگەر بۆم حەل كردن بە چەند دەقیقە بۆی دەخوێننەوە؟ وتی هەر ئاوا بیس����ت دەقیقەیەكمان بەسەو فریا دەكەوین. وتم هی����چ زانیارییەكتان ن����ەدا بەمن منیش بۆت����ان حەل ناكەم .یەكێكیان وتی هەم����و زانیاریەكانم����ان پێدایت بەشكو تۆش یارمەتیمان بدەیت .وتم یارمەتی چیتان بدەم ،وتی پرسیاربكە باوەاڵمت بدەینەوە .وتم باش����ە نرخی ئەم پرسیارە چەندە؟ یەكێكیان وتی نازانم من سی هەزار دینارم داوە .وتم چۆن وا هەرزان دەستت كەوتوە؟ وتی هەرزان نیەو ئەمە ئیشی بۆكراوە مدیر قاعە ئەگەر رۆژی 10پرسیار بفرۆشێ النیكەم پرسیاری بە دو وەرەقە كەمتر نافرۆش����ێ ئێمەش له‌نێ����وان خۆمان پارەكەی دابەش دەكەین .وتم راستم پێ بڵێ ئێوە راستەوخۆ له‌بەڕێوەبەری ه����ۆڵ كڕیوتانە یان نا؟ وتیان نا .وتم ئەی له‌كێ كڕیوتانە؟ وتیان لەدەستی دوەم. لێپرسراوی بەڕێز ..من نازانم سەدی س����ەد ئەو گەنجانە راست دەكەن یان نا؟ بەاڵم مەعقول نیە ،تاقیكردنەوەی ئەزمونە بەراییەكانی قۆناغی ئامادەیی (دەرەكی) سەعات دوی پاش نیوەڕۆ دەستپێبكات ،سەعات دو نیو نوسخەی پرسیار بەدەست گەنجەوە بێتو بۆمنی بهێنن؟ من پێش����تریش نوس����یومەو ئێس����تاش دوبارەی دەكەمەوە ئەگەر پرس����یاری تاقیكردن����ەوەی بەكالۆریا لەهەر رێگەیەكەوە بێت نەیەتە دەرەوە ئ����ەوا هیچ ك����ەس ناتوان����ێ قۆپیەی مۆبای����ل ب����كات؟ تكای����ە فەرمانێكی خێرا دەربكەنو بنوسن ( :تاكۆتایی تاقیكردن����ەوەی ئەو رۆژە پرس����یاری بەكال����ۆری نابێ����ت بێت����ە دەرەوەو بەدەست هیچ كەس����ێكەوە بێت) ئەو كاتە نمونەی پرس����یاری بەدەس����ت گەیش����توی من له‌نیو س����ەعات دوای تاقیكردنەوە دەبێت بە بەڵگەی حاشا هەڵنەگر لەسەر ئەو كەسە .لەالیەكی تریشەوە پێویس����تە كەسانی دڵسۆز بۆ ئەو ش����وێنانە دابنرێنو چاوپۆشی حیزب����ی لەكەس نەكرێت (ئای حیزب چۆن بویت بە تێكدانی پێوەری هەمو شتێك له‌كوردستاندا؟!) ئینجا ئامێری نەهێشتنی شەبەكەی مۆبایل دابنرێ‌و لەسەر هەرسێ هێڵی كۆرەكو ئاسیاو زێن تاقیبكرێتەوەو چونی لێپرسراوانی تاقیكردنەوە بۆ هۆڵ����ەكان له‌پڕدا بۆ چاودێری بونو نەبونی شەبەكە بێت، هەرچەندە بە پێی زانیاری من زۆرێك له‌خوێندن����گاكان ئامێری نەهێش����تنی شەبەكەی مۆبایلیان نیە.
کتێب
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
موباره‌ک به‌گێڕانه‌وه‌ی هه‌یکه‌ل
17
موباره‌ک :خه‌ڵک وا ده‌زانن سه‌رۆکایه‌تی شتێکی گهورهیه ،به‌اڵم له‌ڕاستیدا به‌اڵیه ئا :رێنوار نه‌جم
ژیانی نهێنیی‌و ئه‌ودیوی بۆن ه فه‌رمییه‌کانی سه‌رۆک‌و که‌سایه‌تیی ه سیاسییه‌کان هه‌میش ه سه‌رنجراکێش بوه ،له‌م کتێبه‌دا نوسهرو رۆژنامه‌نوسێکی میسڕی باس له‌پیوه‌ندییه‌کانی خۆی‌و‌سه‌رۆکی پێشوتری ئه‌و واڵته ده‌کات‌و په‌رد‌ه له‌سه‌ر چه‌ندین نهێنی هه‌ڵده‌داته‌وه. نوس���هرو رۆژنامه‌نوس���ی میس���ڕی، محه‌م���ه‌دی حه‌س���نێن هه‌یک���ه‌ل ( 91ساڵ) دوای که‌وتنی ده‌سه‌اڵته‌که‌ی حوس���نی موباره‌ک به‌ماوه‌یه‌کی که‌م، کتێبێکی له‌باره‌ی په‌یوه‌ندی خۆی به‌و سه‌رۆکه‌ی میسڕه‌وه باڵوکرده‌وه لهژێر ناونیشانی "موباره‌ک‌و سه‌رده‌مه‌که‌ی، له‌سه‌کۆوه بۆ گۆڕه‌پان". ئه‌و کتێب��� ه 264الپه‌ڕه‌ییه ،له‌الیه‌ن ه���ه‌ردو وه‌رگێڕ عوم���ه‌ر عه‌لی غه‌فورو س���ه‌باح ئیس���ماعیله‌وه لهساڵی 2012 له‌عه‌ره‌بییه‌وه کراوه به‌کوردی. محه‌مم���ه‌د حوس���نی موب���اره‌ک، ئه‌فسه‌ری هێزه ئاسمانییه‌کانی میسڕ، لهس���اڵی 1975هوه ئه‌نوه‌ر س���اداتی سه‌رۆکی ئه‌وکاتی میسڕ کردیه جێگری خ���ۆی ،کاتێکیش ل���ه6ی ئۆکتۆبه‌ری 1981ئه‌نوه‌ر س���ادات تیرۆر ده‌کرێت، ته‌نه���ا دوای هه‌فته‌ی���ه‌ک موب���اره‌ک ده‌بێته س���ه‌رۆکی گه‌وره‌ترین ده‌وڵه‌تی عه‌ره‌بی���ی ،ل���هو کات���ه‌دا رۆژنام���هی واش���نتۆن پۆست له‌باره‌ی موبارهکهوه ده‌نوسێت "ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌شی واده‌زانن ئه‌و پیاوه ده‌ناس���ن ،له‌راس���تیدا هیچ شتێکی لهبارهوه نازانن". محه‌مه‌د حه‌س���ه‌نێن هه‌یکه‌ل ،وه‌ک که‌س���ێکی نزیک له‌ناوه‌ن���دی بڕیاری سیاسیی میسڕو ئاشنا به‌سه‌رکرده‌کان، له‌سه‌ره‌تای کتێبه‌که‌دا باس له‌یه‌که‌مین دی���دارو بینینیه‌کان���ی ده‌کات له‌گه‌ڵ حوس���نی موباره‌ک ،ئ���هو کاته‌ی ئه‌و هێش���تا ئه‌فس���هرو فه‌رمانده‌ی هێزه ئاسمانییه‌کانی میسڕ بوه. هه‌یکل���ه لهب���اره‌ی په‌یوه‌ندی خۆی بهموبارهکهوه له‌پێش���ه‌کیی کتێبه‌کدا ده‌نوس���ێت "په‌یوه‌ندییه‌کی سنوردارو ساردوس���ڕو زۆرجاریش توندو گرژبو، ره‌نگه درێژترینیان دیدارێکی نێوانمان بێت ک��� ه ش���ه‌ش س���ه‌عاتی خایاند، ک���ه لهس���ه‌عات 8ی به‌یان���ی تا 2ی پاش���نیوه‌ڕۆی ڕۆژی 5ی دیسه‌مبه‌ری
هه‌یکه‌ل
موباره‌ک رۆیشت‌و میسڕی له‌ناوه‌ندی کێڵگه‌یه‌کی پڕ میندا جێهێشت ،1981وات ه دوای دو مانگ له‌سه‌ره‌تای س���ه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ی درێژهی کێش���ا، ئه‌وانی تر دیداری سه‌رپێی بون". هه‌یک���ه‌ل ب���اس لهو س���اته ده‌کات که ئه‌نوه‌ر س���اداتی س���ه‌رۆک به‌دوای ئ���ه‌وه‌دا گه‌ڕاوه که‌س���ێکی نوێ بکات ه جێگری خۆی ،هه‌مو ئه‌و که‌س���انه‌ش ک ه پاڵێوراوی س���ادات بون ،که‌سانی س���ه‌ربازیی ب���ون ،ئه‌و ده‌م س���ادات به‌هه‌یکه‌لی وتوه" ،تۆ ده‌زانی ده‌بێ بۆ په‌نجا س���اڵی داهاتوش سه‌رۆکی ئه‌م واڵت ه پیاوێکی سه‌ربازی بێ". ره‌نگ���ه کاتێ���ک ده‌بینین ل���هدوای موب���اره‌ک ،که‌س���ێکی وه‌ک "محه‌مه‌د مورسی" له‌سه‌رۆکایه‌تیی میسڕدا جێی نابێت���هوهو فه‌رمانده‌یه‌کی س���ه‌ربازیی وه‌ک "عه‌بدول فه‌تاح سیسیی" ده‌بێت ه س���ه‌رۆکی میسڕ ،راس���تیو دروستیی ئ���هو قس���ه‌یه‌ی ئه‌ن���وه‌ر س���اداتمان ب���ۆ ده‌ربکه‌وێ���ت که پێش 40س���اڵ کردویه‌تی. لهو دانیش���تنه‌ی ئه‌نوه‌ر س���ادات‌و محه‌مه‌د حه‌س���ه‌نێن هه‌یکه‌ل لهساڵی ،1975س���ادات بڕیارده‌دات موباره‌ک بکات��� ه جێگ���ری خ���ۆی ،ههرچهنده هه‌یک���ه‌ل به‌وته‌ی خ���ۆی له‌گه‌ڵ ئه‌و بڕیاره‌دا نه‌بوه.
له‌دوای ئهوهی ئه‌نوه‌ر سادات تیرۆر ده‌کرێت حوس���نی موباره‌کی پاڵێوراو‌ه ده‌بێت��� ه ب���ۆ جێگه‌که‌ی .ل���هو کاته‌دا محه‌مه‌د حه‌س���ه‌نێن هه‌یک���ه‌ل‌و چه‌ند هاوڕێیه‌کی نوس���هرو رۆژنامه‌نوس���ی به‌هۆکاری سیاس���یی له‌زینداندا ده‌بن، هه‌یک���ه‌ل ده‌یگڕێته‌و‌ه که پێیان وتراو‌ه ک���ه له‌زیندان���هوه په‌یامێک بنوس���ن‌و پش���تگیریی موباره‌ک بکه‌ن بۆ ئهوهی ببێت ه س���ه‌رۆک ،ئه‌م���ه‌ش ئازادبونیان ئاس���انتر ده‌کات ،به‌اڵم ئه‌وان ره‌تیان کردوهتهوه کارێکی وه‌ها بکه‌ن .دواتر هه‌یک���ه‌ل‌و هاوڕێکانی ئ���ازاد ده‌کرێن‌و موباره‌ک بۆته س���ه‌رۆک‌و له‌کۆش���کی سه‌رۆکایه‌تی پێشوازییان لێ ده‌کات. نوس���ه‌ری کتێبه‌ک���ه به‌درێژی باس لهو دیداره ش���ه‌ش کاتژمێرییه ده‌کات ک���ه لهس���ه‌ره‌تای س���ه‌رۆکایه‌تیی موباره‌ک���دا له‌گه‌ڵی���دا ئه‌نجامی داوه. به‌گێڕان���ه‌وه‌ی هه‌یکه‌ل ل���هو دیداره‌دا موباره‌ک بۆچونێکی نێگه‌تیڤی له‌باره‌ی رۆژنامه‌نوس���ان هه‌ب���وهو وتویه‌ت���ی "رۆژنامه‌نوسان پێیان وای ه هه‌مو شتێک ده‌زانن‌و زۆر س���ه‌رکه‌وتون ،باشتر وای ه راستییه‌که‌یان بۆ خه‌ڵک ئاشکرا ببێت، ئه‌وان گه‌مژه‌ن‌و هیچ نازانن". کاتێکی���ش هه‌یک���ه‌ل ویس���تویه‌تی به‌رگری���ی له‌رۆژنامه‌نوس���ان ب���کات‌و داوای ک���ردوه ڕێ بدرێ���ت ده‌س���تیان بگات ه سه‌رچاوه‌کانی هه‌واڵ‌و زانیاریی، موباره‌ک وتویه‌تی "ئهگهر رۆژنامه‌نوسان زیاتر بزانن ،زیاتر گه‌مه‌م پێ ده‌که‌ن". ه���ه‌ر ل���هو دی���داره‌دا س���ه‌رۆکی میس���ڕ وتویه‌تی" ،خه‌ڵ���ک وا ده‌زانن سه‌رۆکایه‌تی ش���تێکی گهورهیه ،به‌اڵم له‌ڕاستیدا به‌اڵیه". ههروهها س���کااڵی له‌ده‌س���ت زۆری داواکاریی هاواڵتیان ده‌ربڕیوه" ،خه‌ڵک ب���ۆ وان؟ هیچی���ان نیی���ه داواکاریی نه‌وێ ،ده‌ست بهمافهکانیانهوه ده‌گرن‌و ئه‌رکه‌کان له‌بیر ده‌ک���ه‌ن ،نه‌گبه‌تیش له‌وه‌دایه هه‌مو ناکۆکن ،داواکانیان دژ به‌یه‌که ،نازانم سه‌رۆک جه‌مال‌و سه‌رۆک س���ادات چۆن چۆنی به‌رگه‌یان گرتوه، من ته‌نیا چه‌ند مانگێکه سه‌رۆکم گیانم ده‌رچو!" ه���ه‌ر له‌درێژه‌ی ئه‌و س���کااڵکردنه‌دا موب���اره‌ک گه‌یش���تۆت ه ئ���هو ڕاده‌یه‌ی ڕوبه‌ڕوی هه‌یکه‌ل بڵێ���ت "وه‌اڵ ئهگهر له‌زۆری���ی داواکاری‌و ناکۆییه‌کان ماندو بم ،بۆیان جێده‌هێڵم‌و هه‌مو شت به‌هێز‌ه چه‌کداره‌کان ده‌سپێرم ،وازیان لێ دێنم
خه‌ڵک بۆ وان؟ هیچیان نییه داواکاریی نه‌وێ ده‌ست بهمافهکانیانهوه ده‌گرن‌و ئه‌رکه‌کان له‌بیر ده‌که‌ن ،نه‌گبه‌تیش له‌وه‌دایه هه‌مو ناکۆکن داواکانیان دژ به‌یه‌که نازانم سه‌رۆک جه‌مال‌و سه‌رۆک سادات چۆن چۆنی به‌رگه‌یان گرتوه ،من ته‌نیا چه‌ند مانگێکه سه‌رۆکم گیانم ده‌رچو! یه‌کتر بخۆن‌و خۆم قوتار ده‌که‌م". ل���هدوای ئ���هو قس���انه‌ش هه‌یکه‌ل تکای کردوه که س���ه‌رۆک به‌و شێواز‌ه بیرنه‌کاته‌وه. له‌دوای تیرۆرکردنی ئه‌نوه‌ر سادات، موب���اره‌ک زۆر گرنگی���ی به‌دابینکرانی ئاسایش���ی خ���ۆی داوه ،یه‌که‌می���ن کۆبونه‌وه‌ش���ی له‌گ���هڵ به‌رپرس���انی ئاسایشدابوه. بۆ ئه‌و مه‌به‌س���ته‌ش موباره‌ک چه‌ند رێ‌و شوێنیکی گرتوه‌ته به‌ر بۆ ئهوهی هه‌مان چاره‌نوس���ی س���اداتی نه‌بێت. لهو ڕێوش���وێنانه‌ش داخس���تنی هێڵ ه ئاس���امانییه‌کان بوه له‌کات���ی فڕینی فڕۆکه‌ک���هی س���ه‌رۆک به‌درێژایی ئه‌و رێگای���هی ده‌یبڕێ���ت .ههروهها گرتنی ش���ه‌قامه‌کان له‌ه���ه‌ردو الو‌ه له‌کات���ی تێپه‌ڕینی کاروانی ئوتومبێله‌کانی. هه‌یک���ه‌ل له‌کتێبه‌که‌ی���دا ڕوداوێ���ک ده‌گێڕێت���هوه ک��� ه کاتێ���ک کاروان���ی ئوتومبێله‌کان���ی موب���اره‌ک به‌ڕێوه‌بو‌ه به‌ره‌و فرۆکه‌خان���ه ،بینیویه‌تی الیه‌کی دیک���هی ش���ه‌قامه‌ک ه کراوه‌ت���هوهو ئوتومبێل���ی پێ���دا ده‌ڕوات ،ئه‌م���ه‌ش س���ه‌رۆکی توڕه ک���ردوهو دوای کردوه فه‌رمانده‌ی هاتوچ���ۆی ناوچه‌که‌ی بۆ بهێنن تا خ���ۆی لێکۆڵینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا
موباره‌ک ب���کات .فه‌رمان���ده‌ش ههرچهنده بۆی ڕونکردوه‌ته‌وه که ئهوه لهس���ه‌ر داوای زۆری به‌رپرس���انی فڕۆکه‌خانه‌ب���وه بۆ به‌سه‌المه‌تی گه‌یشتنی سه‌رنشینه‌کان بۆ فڕۆکه‌خانه. ئه‌و کات���هی موباره‌ک گوێ���ی لهوه ده‌بێت ،راس���تهوخۆ ده‌ڵێ���ت "کامیان گرنگت���رن :ژیان���ی گه‌ش���تیاره‌کان، ی���ا ژیانی س���ه‌رۆک؟ هی���چ ئامانجێک له‌واڵتی میس���ڕدا نییه له‌ژیانی سه‌رۆک گرنگتربێت". له‌به‌شێکی دیکه‌ی کتێبه‌که‌دا محه‌مه‌د حه‌س���ه‌نێن هه‌یکه‌ل باس له‌کۆمه‌ڵێک بۆچون ده‌کات لهب���اره‌ی موبارهکهوه، له‌یه‌کێ���ک له‌وان���ه‌دا کاتێ���ک ب���اس له‌بۆچونی نوسه‌رێک ده‌کات که گرنگیی داوه به‌ئاماده‌بونی له‌کۆنفرانس���ه‌کانی موباره‌که‌دا ،ده‌نوسێت "ئه‌و نوسه‌ره‌ی ه ئاماده‌ی ده‌یان کۆنفرانس���ی موباره‌ک بوه ،به‌درێژایی ئه‌وه‌نده‌ی گوێی گرتوه، هه‌س���تی نه‌کردو‌ه موباره‌ک کتێبێکی خوێندبێت���هوه ،ی���ا چێ���ژی له‌هونه‌ر وه‌رگرتبێ���ت ،یان دێ���ڕه هۆنراوه‌یه‌کی به‌نمون ه هێنابێت���هوه ،یانیش ئاماژه‌ی به‌شیعر یا به‌په‌خشان کردبێت". له‌کۆتایی کتێبه‌ک���ه‌دا هه‌یکه‌ل باس له‌دوا په‌یوه‌ندی خ���ۆی بهموبارهکهوه
ت ک ه لهس���اڵی 2003دا ڕویداوه، ده‌کا هه‌روه‌ه���ا ب���اس له‌کۆتاییهاتن���ی ده‌س���ه‌اڵته‌که‌ی ده‌کات ک���ه چۆن لهو کاته‌دا په‌یوه‌ندی کردوه به‌ئیسرائیله‌وه‌و سکااڵی لهوه کردوه ئه‌مه‌ریکا لهو سات ه چاره‌نوسسازه‌دا ده‌ستبه‌رداری بوه. له‌گ���هڵ کۆتایی هاتنی ده‌س���ه‌اڵتی موب���ار‌هک‌و دادگاییکردنیش���ی ،به‌اڵم هه‌یک���ه‌ل پێی وای ه که ئه‌و س���ه‌رۆکه، "میس���ڕی له‌ناوه‌ن���دی کێڵگه‌یه‌کی پڕ میندا جێهێشت".
كتێبێك بۆ هەموان
لەبارەی كتێبی "دەربارەی زمان"
جیاوازی زمان���ەوە ،كە هەمویان ڕانانی :مەریوان هەڵەبجەیی بە‌وردی چونەتە ن���او الیەنە‌وردەكانی دنیای پڕ ڕەمز‌و ڕازی زمان‌و لێكدانەوەی ئەم كتێبه که له‌الیه‌ن نوسه‌ری ئێرانی قوڵ بۆ ماناكانی زمان. وتاری یەكەم به‌ناونیش���انی "خراپ محه‌م���ه‌د ڕه‌زا بانتی نوس���راوه‌و ئاکۆ عه‌بدواڵ که‌ریم وه‌رگێڕاوه‌ته سه‌ر زمانی بەكارهێنانی زمان" نوسەر لەسەرەتادا کوردی‌و ناوه‌ندی رۆشنبیریی ئه‌ندێشه لەبارەی كتێبی كۆمەڵناسی بەناوبانگی ئەمریك���ی "كاڵوس مۆلێ���ر" (ڕۆڵ���ی باڵوی کردوهتهوه. سیاس���ەت له‌پەیوەندی���دا) دەدوێت‌و کتێبه‌که پێكهاتوە له‌ش���ه‌ش وتاری لێكدانەوەیەكی قوڵی زمانناس���انە بۆ زۆر گرنگ لەب���ارەی چەند ڕەهەندێكی هەرچوار بەش���ی كتێبەك���ە دەكات كە
هەری���ەك له‌بەش���ەكانی (پەیوەندی ل���ەڕێ الدراو)( ،چین���ی كۆمەاڵیەتی: دیاریك���ەری پەیوەن���دی سیاس���ی)، (پاراس���تنی هەلومەرج���ی هەنوكە)، (قەی���ران له‌بەهێزبون���ی دەوڵەت���دا)، لەخۆگرتوە. لە‌وتاری یەكەمدا شیكارییەكی‌ورد بۆ پەیوەندی لەڕێ الدراو باس لەوە دەكات چۆن هەنێك له‌سیستەمە سیاسییەكان بەهۆی خ���راپ بەكارهێنان���ی زمانەوە خەڵكی خۆی���ان فریودەدەن‌و مامەڵەی ناشیاو لەگەڵ زماندا دەكەن .لەم جۆرە سیس���تەمانەدا زمان كەرەس���تەیەكی هەرزان���ەو چەكێك���ی ت���رە لەپ���اڵ چەكەكانی تردا بۆ خۆشكردنی ئاگری جەنگ‌و لێرەدایە كە دەكرێت زمان‌وەك تەپڵی شەڕ‌و بوقی خرۆشاندنی هەستی ش���ەڕخوازانە تەماش���ا بكرێت .لێرەدا زم���ان لەپاڵ س���ەربازەكانی تردا جلی س���ەربازێكی مەعن���ەوی لەبەردەكرێت دەخرێتە خزمەت جەنگ‌و س���ەپاندنی ج���ۆرە جیاوازەكان���ی دیكاتۆری���ەت‌و حوكمی تاكڕەوان���ەوە .له‌هەمو پەیامە بەرزەكان���ی دادەماڵرێ���تو زمان‌وەك هونەر‌وەك یارییەكی س���تاتیكی وەك ئامرازی ئاڵوگ���ۆڕی كەلتورەكان‌وێران دەكرێت‌و دەكرێت به‌ئامرازێك بۆ دابڕانی كەلت���وریو چاندنی ڕەگەزپەرس���تیو تۆوی فاشیەت.
له‌بەش���ی دوەم���ی ئ���ەم كتێب���ەدا نوس���ەر ش���یكارییەكی وردو زانستی ب���ۆ بەراوردكردنی پەیوەن���دی زمان‌و مرۆڤ‌و پاشان لەوەش سەرنجڕاكێشتر دۆزین���ەوەی هێڵێك���ی كاڵ���ی توانای زمان‌و لێكتێگەیشتنی هەندێك گیاندار بەتایب���ەت "مەیمونی ش���امپازی" یە هاوش���ێوەی توانای زمان الی مرۆڤ‌و ئیش���كردنێكی‌ورد‌و پراكتیكی���ە ل���ەو بازنەی���ەدا‌و ب���اس له‌هەوڵ���ی هەندێك دەرونن���اس‌و ڕاهێنەری ب���واری زمانی ئ���اژەڵ دەكات بۆ دۆزین���ەوەو توانای دواندن‌و ئیشكردن لەو توانا زمانەوانییە‌و ئاماژەدان بەو هەواڵن���ەی كە له‌بواری پراكتیككردن���ی زمان���ی ئاماژەیی كە به‌ش���ێوازی ئەمریكی���ش بەناوبانگ���ە دراوە له‌فێركردنی مەیمونی شامپازیدا‌و پاش���ان قس���ەكردنیكی تایبەت‌و ورد لەسەر تیۆرەكەی داروین كە بۆ باشتر ئاش���نابون پێویستە خوێنەر خۆی ئەم كتێبەكە ب���ە‌وردی بخوێنێتەوە چونكە له‌ڕاس���تیدا تەنیا كتێبێك نییە بۆ ئەو كەسانەی كە حەزیان له بواری زمانە، بەڵكو به‌پێچەوانەوە كتێبێكە دەتوانێت له‌چەندین ب���واری جی���اوازدا زانیاری بەخش بێتو سەرنجی هەر خوێنەرێكی هوشیار بۆخۆی ڕابكێشێت بۆیە پێموایە كتێبێكە بۆ هەموان. بەشی سێیەم لەم كتێبەدا تایبەتكراوە
زمان تایبەتە به‌م���رۆڤ‌و تەنیا مرۆڤ ئ���ەو تایبەتمەندییان���ەی تێدای���ە كە بتوانێت زمانێ���ك فێربێت‌و ئاماژە بەو هەواڵن���ە دەكات كە له‌بواری فێركردنی زمان���دا لەگ���ەڵ ش���امپازیدا دراوە‌و نەگەش���تۆتە هی���چ ئەنجامێك���ی زۆر دروست‌و زانستیش ..پاشان قسەكردن وردبونەوە له‌كێشەكانی فێربونی زمان له‌تەمەن���ی مناڵی���داو الدان���ە زمانی‌و دەنگیی���ەكان‌و ئاڵۆزییەكان���ی بواری فێربونی زمان.
به‌ئاماژەدان به‌دو بۆچونی گرنگ‌و تایبەت لهمێژوی لێكۆڵین���ەوە زمانەوانییەكاندا ئەوانی���ش ئەمانەن :به‌پێ���ی بۆچونی یەكەم ك���ە به‌ڕەفتارییەكان ناس���راون پێیانوای���ە منداڵ بەرهەمهێنراوی ئەو ژینگ���ە كۆمەاڵیەت���یو خێزانییەیە كە تێیدا له‌دایك دەبێت فەرهەنگی‌وش���ەو دەنگسازی‌و ڕستەسازی به‌پێی یاساكانی زمان���ی ئەواڵت���ەی كە تیای���دا له‌دایك دەبێت فەرهەنگە زمانی‌و دەربڕیەنەكانی گەش���ە دەكات‌و ب���ۆی دادەمەزرێ���ت. ئەمان زیاتر جەخت ئەكەنەوە لەس���ەر بەش���ی چوارەم كە كۆتا بەشی ئەم ئەو لێكۆڵینەوانەی كە لەسەر مەیمونی ش���امپازی كراون كە به‌پێ���ی گۆڕینی كتێبەیە به‌ناونیشانی (زمان ،بەرهەمی هەلومەرجی���ان‌و جیاكردنەوەی���ان لەو گەش���ەكردنی م���رۆڤ) لەم بەش���ەدا دونیای���ەی خۆی���ان‌و تێكەڵكردنی���ان نوس���ەر باس له‌مرۆڤ وەك ئاژەڵێكی به‌ژینگ���ەی ئینس���انی ئەكرێت هەنێك ئاخێوەر دەكات .پش���ت به‌لێكۆڵینەوە ڕەفتارە زمانی‌و دەربڕینە دەنگییەكان زانس���تییەكان دەبەستێت‌و شیكاری بۆ وەك مرۆڤ دەربڕن هەڵبەتە له‌بەش���ی بنەما سروش���تییەكانی زم���ان دەكات پێش ئەم بەش���ەدا ئاماژە بەو هەواڵنە له‌نێوان زیندەوەرەكان بەو جۆرەی كە كراوە ك���ە لەب���واری فێركردنی زمانی دەرونناسەكان‌و زمانەوانەكان برەویان قسەكردن‌و ئاماژەی ئەمریكی دا لەگەڵ پێ���داوە‌و لێی���ان كۆڵیوەت���ەوە ،باس مەیمونی ش���امپازی دراوە .هەرچەندە له‌پەیوەندی نێوان زمان‌و ئاژەڵ‌و مرۆڤ كۆی ئەم ش���تانە ڕێژەین لەبەر ئەوەی وەك ئاژەڵێكی ئاخێوەر دەكات. مەسەلەكە لێرەدا مەسەلەی زمانە زمان • ئه‌م وتاره بڕیاربو وه‌ک پێشه‌که‌یه‌ک وەك كایەیەكی بەیەكاداچوی هەزار دیو هەڵگری قس���ەكرنێكی زۆرە‌و بابەتێكە بۆ کتێبی "ده‌رباره‌ی زمان" باڵببێته‌وه، له‌ده‌رفه‌تێکی دیکه‌دا به‌درێژترو وردتر هەمیشە تازە بۆ قسەكردنی تر. بۆچون���ی دوەم ئاماژەیە بەوەی كە له‌باره‌ی ئه‌و کتێبه‌و‌ه ده‌دوێین.
18
تایبه‌ت
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
په‌كه‌كه‌و پارچه‌كانی تری كوردستان ئه‌نوه‌ر حسێن یه‌كه‌م :باشور په‌یوه‌ندییه‌كانی په‌كه‌كه‌و پارتی یه‌كێ���ك له‌به‌رپرس���ه‌كانی په‌كه‌ك��� ه وت���ی" :ئێمه ناخوازین پارت���ی دیموكراتی كوردس���تان ت���ه‌واو بێهێز بێ���ت ،چونك ه له‌بادینان ئیسالمییه‌كان به‌هێز ده‌بن". ئه‌مه قسه‌یه‌كی س���اده‌یه ،به‌اڵم به‌ته‌نها بابه‌ته‌ك��� ه ئه‌م���ه نیی���ه ،به‌ڵك���و به‌دوای دروستبونی په‌كه‌كه ،به‌ریه‌ككه‌وتنی نێوان ئ���ه‌م دو هێزه له‌مدی���و ئه‌ودی���و هه‌بوه‌و هه‌ركامیان ئه‌وی تری به‌مه‌ترس���ی زانیو‌ه لهس���ه‌ر الیه‌كه‌ی تر ،چونكه سنوره‌كانیان نزیكه‌و هاوبه‌شه ،جوگرافیایه‌كی پانوپۆڕی ش���اخاوی جیای���ان ده‌كات���هوهو زۆرینه‌ی كورده‌كان ه���ه‌ردو دیو به‌زاراوه‌ی كرمانجی قسه ده‌كه‌ن. به‌اڵم پاش گۆڕینی س���ه‌نگی هێزه‌كان، پارتی ته‌واو هه‌س���ت به‌مه‌ترس���ی گه‌شه‌ی پێگه‌و نفوزی په‌كه‌ك��� ه ده‌كات .به‌تایبه‌ت له‌دوای راپه‌ڕینی .1991په‌كه‌كه له‌باش���ور باشتر خۆی رێكخست مه‌ترسی زۆرتریشی به‌دوای خۆیدا هێنا .تا گه‌یش���ته ش���ه‌ڕی ناوخۆ. به‌اڵم پێنج خاڵی گرنگ ئه‌م ملمالنێیه‌ی ته‌واو په‌ره پێگرت: یه‌كه‌م /نزیكبونه‌وه‌ی پارتیو حكومه‌تی ئه‌نكه‌ر‌ه له‌چه‌ند ساڵی رابردوداو به‌شداری به‌رپرس���ه‌كانی پارتی له بۆن���هو یاده‌كانی ئه‌كه‌په ،ت���ه‌واو په‌كه‌كه‌ی نیگه‌ران كردوه، به‌وه‌ی كه ئه‌و نزیكبونه‌وه‌یه له‌سه‌ر حسابی په‌كه‌كه‌ی���هو په‌یوه‌ندیی���ه ئابورییه‌كان���ی به‌تایبه‌ت كه‌یس���ی نهوت ،نیگه‌رانی زۆری دروس���تكرد ب���ه‌وه‌ی كه ئه‌كه‌په س���ودی زۆرتری لێوه‌رده‌گرێت. دوه‌م /ده‌ركه‌وتن���ی داع���شو هاتن��� ه خواره‌وه‌ی گه‌ریالكانی هه‌په‌گه له‌قه‌ندیل بۆ شه‌نگال‌و مه‌خمور‌و گوێر بۆ شه‌ڕی داعش. ههرچهنده به ئاگاداری یهكێتیو پارتی بو، به‌اڵم پارتی هه‌س���تی به‌م مه‌ترسییه كرد ك ه ل ه ناوچه‌كه‌دا دروستبوه‌و سۆزو عه‌تفی گه‌نجان���ی بادینان���ی راكێش���اوه‌و رۆڵی ل ه كامپی مه‌خمور زۆرترو زۆرتر بوه ،باسكردن ل ه دروس���تكردنی كانتۆنی شه‌نگال ،ته‌واو پارتی گه‌یانده یه‌قین ك ه په‌كه‌ك ه ده‌یه‌وێت س���نور‌و پێگه‌و ده‌س���ه‌اڵتی پارت���ی بێهێز بكات‌و بۆ یه‌كجاری نه‌چێته ده‌ره‌وه. بۆی ه ئه‌م مه‌سه‌له‌یه پارتی گه‌یانده ئهوهی ك ه هه‌ڕه‌ش���هی جددی ب���كات‌و راگه‌یاندنی حزبی‌و حكومی ده‌ربكات‌و میدیاكانی پارتی هێرشی چڕیان ده‌ستپێكردو به‌پێی قسه‌ی سه‌رچاوه‌یه‌ك :پارتی داوای ل ه به‌رپرسانی یه‌كێتی كردوه كه قس���ه له‌گ���هڵ په‌كه‌ك ه بكه‌ن ،چونك ه گوێ ل ه ئێوه ده‌گرن ،با ئه‌و كارانه ن���ه‌كات ،چونكه قابیلی قبوڵ نییهو كێشه‌و شه‌ڕی لێ په‌یدا ده‌بێت. ئ���هو ش���ه‌وه‌ش ك���ه ئه‌نجومه‌ن���ی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری شه‌نگال پێكهات ،یه‌كێك ل ه دۆس���ته‌كانی په‌كه‌ك ه له‌باشور قس ه له‌گه‌ڵ دو لهس���ه‌ركرده‌كانی یه‌كێت���ی ده‌كات ،ك ه
به‌ڵكو ئه‌وانیش قس��� ه بك هنو په‌كه‌كه واز له‌مه‌س���ه‌له‌ی كانتۆن بهێنێت ،پاش ئهوهی په‌یوه‌ن���دی به‌جه‌میل بایك هاوس���ه‌رۆكی كه‌جه‌ك���ه ده‌كرێ���ت ،رازی ده‌بێت كه واز له‌كانتۆن بهێنێت‌و بۆ رۆژی دواتر كۆنسه‌ی سه‌رۆكایه‌تی كه‌جه‌كه راگه‌یاندنێك ده‌دات، كه ئ���ه‌وان باس���ی كانتۆنی���ان نه‌كردوه‌و پش���تگیری له‌ئه‌نجومه‌ن���ی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری شه‌نگال ده‌كه‌ن. له‌باره‌ی باوه‌ڕی یه‌كێتی ،به‌رپرس���ێكی یه‌كێت���ی وتی" :بۆیه له‌گ���هڵ كانتۆن نین، چونكه گرفتی ب���ه‌دوادا ده‌هات‌و دور نه‌بو په‌كه‌كه دواتر داوای كانتۆنی پش���ده‌ریش بكات". ب���ه‌اڵم ئه‌و مه‌ترس���ییه ،پارتی هێش���تا له‌شوێنی خۆیهتیو بۆچونه‌كانی په‌كه‌كه‌ش ل���ه‌ڕوی س���تراتیژییه‌وه نه‌گ���ۆڕاون‌و ته‌نها تاكتیك���ن‌و دروس���تكردنی (یه‌په‌ش���ه – یه‌كینه‌كان���ی پاراس���تنی ش���ه‌نگال) پ���ڕ مه‌ترسیترینه. س���ێیه‌م /روداوه‌كانی س���وریا له2011و دابه‌زینی گه‌ریال له‌قه‌ندیله‌وه بۆ شاره‌كانی رۆژئاوا ،په‌یوه‌ندییه‌كانی پارتیو په‌كه‌كه‌ی خراپت���ر ك���رد ،چونكه ه���ه‌رزو (په‌یه‌ده) هێزه‌كانی ئاسایش���ی دروس���تكردو یاسای مۆڵه‌ت���ی حزبه‌كان���ی ده‌رك���ردو دوات���ر كانتۆنه‌كانی (كۆبانێ ،جه‌زیره‌‌و عه‌فرین)ی دروستكردو پێویست بو هه‌مو هێزه‌كانی تر پابه‌ندی یاساكانی (په‌یه‌ده)و ته‌ڤده‌م بن. ئه‌وه‌ش پارتی توشی نیگه‌رانی كرد ،ك ه داوایكردوه رۆژئاوا له‌الیه‌ن پهیهدهو ته‌ڤده‌م، الیه‌نگری په‌كه‌كه‌و حزبه‌كانی رۆژئاوای سه‌ر به پارتی (ئه‌نه‌كه‌سه) به‌ڕێوه‌ببرێت. ب���ه‌اڵم په‌كه‌ك���ه ئه‌مه‌ی قب���وڵ نه‌كردو جه‌می���ل بایك لهمبارهیهوه رایگه‌یاند" :ئایا پارت���ی رێ���گا ده‌دات ،له‌دهۆك حزبێك بێ مۆڵ���ه‌ت كارب���كات؟ بێگوم���ان نه‌خێر". وتیش���ی" :كه‌واتا ئه‌مه بۆ حزبه‌كانی سه‌ر به پارتیش له رۆژئاوا راسته" .لهمبارهیهوه هه‌ڵوێس���تی یه‌كێتی ئهوه بو ك ه "پێویست ه ده‌خال���ه‌ت له كاروباری رۆژئ���اوا نه‌كرێت‌و ئه‌وه‌نده‌ی پێویسته هاوكاری بكرێت". یه‌كێك له به‌رپرس���ی حزبه‌كانی رۆژئاواو دۆس���تی یه‌كێتیش جارێك وتی" :ئاسایش له رۆژئاوا رێگا نادات ته‌نانه‌ت رۆژنامه‌كانی ئێمه‌ش بێ ئیزنی ئه‌وان ده‌رباز بن". هه‌رچه‌ن���ده رێككه‌وتن���ی هه‌ولێرو دواتر دهۆك هه‌بو له‌نێوان په‌كه‌كه‌و پارتی .به‌اڵم هیچیان په‌یوه‌ندییه خراپه‌كانی ئه‌وانی چاك نه‌كرد .تا ئه‌م ساته‌ش .هێزه‌كانی دۆستی پارتیو به‌تایبه‌تی پارتی دیموكراتی كورد - سوریا .جێگه‌و پێگه‌ی گرنگی وای نییه ك ه پارتی ده‌یه‌وێت‌و ل��� ه كۆبونه‌وه‌كانی نێوان ته‌ڤده‌م‌و ئه‌نه‌كه‌سه‌ش ئاماده نه‌بو. چواره‌م /كێشه‌و گرفته‌كانی نێوان پارتیو په‌كه‌ك ه له كۆتایی 2013له‌سه‌ر كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌ی���ی ،كێش���هو قه‌یرانه‌كان���ی نێوان هه‌ردوالی قوڵتر كرده‌وه ،هه‌ركامیان الیه‌كه‌ی ت���ر تۆمه‌تبار ده‌كات ،به‌اڵم به‌رپرس���ێكی یه‌كێك له حزبه‌كانی كوردستانی رۆژهه‌اڵت وتی" :ئ���ه‌وان هه‌ردوكیان هۆكاری تێكدانی كۆنگره بون ،چونكه پارتی ده‌یویست خۆی
(پژاك)و دواتری���ش (كۆدار – كۆمه‌ڵگای دیموكراتی ئازادی رۆژهه‌اڵت) قه‌یرانه‌كانی نێوان ئه‌م هێزان���هو په‌كه‌كه‌ی ته‌واو خراپ كرد. بێگومان په‌كه‌كه ،ل ه رێگه‌ی پژاك ،چه‌ند عه‌مه‌لیاتێك���ی چه‌كداری دژی ئێران‌و كاری رێكخس���تنی له ناوچ���ه دوره‌كانی پێگه‌و نفوزی باشی په‌یدا كرد ،ئه‌مه‌ش نیگه‌رانی الی هێزه‌كانی تر دروستكرد. مس���ته‌فا هیجری سكرتێری گشتی حزبی دیموكراتی كوردس���تانی ئێران له‌وباره‌یه‌و‌ه وتی" :ش���تێك نیی ه به‌ناوی پ���ژاك ،جگه له په‌كه‌كه‌و ده‌س���توه‌ردان ل���ه كاروباری رۆژهه‌اڵت". په‌یوه‌ندییه‌كانی په‌كه‌ك ه له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی رۆژهه‌اڵت ،جی���اوازه ،بۆ نمونه (كۆمه‌ڵه)، حزب���ی كۆمۆنیس���تی ئێ���ران ،رێكخراوی كوردس���تان ،كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێش���انی كوردستان‌و بگره سازمانی خه‌بات‌و پارتی ئازادی���ش .كێش���ه‌كانیان كه‌مت���ره له‌گه‌ڵ په‌كه‌كه .ههرچهنده ره‌خن ه ل ه زۆر سیاسه‌تی ئ���ه‌م حزب ه ده‌گ���رن‌و پێیانوای���ه ،ئهوهی په‌كه‌ك ه به‌دوایدا ده‌گه‌ڕێت خوێندنه‌وه‌یه‌كی دروست نییهو هه‌رگیز پژاك ناتوانێت ببێت ه ئه‌ڵته‌رناتیڤی كۆمهڵهو دیموكرات. به‌اڵم نه‌فی ،وجودو رۆڵی پژاكیش ناكه‌ن كه هه‌یه. هه‌رچ���ی كۆمه‌ڵ���هی شۆڕش���گێڕی زه‌حمه‌تكێش���انی كوردس���تانی ئێران ،ك ه عه‌بدوڵاڵی موهته‌دی سكرتێریه‌تی ،خودی موهته‌دی ده‌ڵێت" :ئێمه رازی نابین‌و قایل نین په‌كه‌كه كوێخامان بۆ داتاشێت‌و كاری په‌كه‌كه‌و ش���وێنی خه‌باتی له كوردستانی باكوره ،ش���وێنی خه‌بات���ی ل ه ئامه‌د‌ه نه‌ك سنه‌و مهاباد". موهته‌دی پێیوای���ه" ،په‌كه‌كه ده‌یه‌وێت له هه‌مو پارچه‌كان كۆپ���ی خۆی هه‌بێت‌و ئه‌مه‌ش خوێندنه‌وه‌یه‌كی دروس���ت نییه"، هه‌ربۆیه له دیدارێكدا له باره‌گای (كه‌نه‌كه) له برۆكس���ل ،ره‌مزی كارتاڵ زۆر ره‌خنه‌ی له‌سیاسه‌ته‌كانی هیجری‌و موهته‌دی هه‌بو، ك ه توندن به‌رامبه‌ر په‌كه‌كه‌و پژاك. حزب���ی دیموكراتی كوردس���تانیش ،ك ه باڵێك���ی تری حزب���ی دیموكرات���هو خالید عه‌زیزی سكرتێریه‌تی‌و حزبێكی شۆڕشگێڕی رۆژهه‌اڵت���هو حزبه‌كه‌ی خاوه‌ن���ی كۆماری مهاباده‌و ئێس���تا باره‌گاكانی���ان له كۆیه‌ی كوردستانی عێراقهو حزبه‌كه‌ی ك ه به حزبی (قازی ،قاسملۆ ،شه‌ره‌فكه‌ندی) ناسراوه. بۆچونه‌كانی له‌نێوان ئ���هو الیه‌نانه‌دایه، واتا ن���ه زۆر نه‌رم‌و ن���ه زۆر تونده .به‌اڵم ره‌خنه‌ی جددی له په‌كه‌كه هه‌یه. به‌اڵم حاجی ئه‌حمه‌دی هاوسه‌رۆكی پژاك جارێك ب ه خۆمی وت" :كۆمهڵهو دیموكرات، ته‌واوب���ون‌و خه‌بات ناكه‌ن ،ب���ۆ خۆیان ل ه كۆیه‌و زڕگوێز دانیشتون‌و خه‌ریكی سه‌یران‌و حه‌وان���ه‌وه‌ن‌و پاره له‌حكومه‌ت���ی هه‌رێمی كوردستان وه‌رده‌گرن". حاجی ئه‌حمه‌دی كه زۆر به‌توندی قسه‌ی ده‌ركرد ،وتی" :م���ن ئاوی كۆیه‌و زڕگوێزێ ناخۆم���هوهو ئ���اوی قه‌ندی���ل ده‌خۆمه‌وه‌و خه‌بات���ی ئۆردوگاكانی���ش قب���وڵ ناكه‌م،
باسكردن له‌دروستكردنی كانتۆنی شه‌نگال ته‌واو پارتی گه‌یانده یه‌قین كه په‌كه‌كه ده‌یه‌وێت سنورو پێگه‌و ده‌سه‌اڵتی پارتی بێهێز بكات‌و بۆ یه‌كجاری نه‌چێته ده‌ره‌وه سه‌رۆكی كۆنگره‌كه بێت ،بۆ چه‌ند ساڵێك، به‌اڵم په‌كه‌كه ده‌یویس���ت به ده‌وری بێتو ئاكامیش كۆنگره بێ ئاكام بو". پێنج���ه‌م /رۆڵی ئێران ل��� ه قه‌یرانه‌كانی نێ���وان پارتیو په‌كه‌ك���ه ،كاریگه‌ری زۆری هه‌بو ،به‌وه‌ی ك ه هه‌میشه هاوكاری په‌كه‌ك ه ده‌كات دژی سیاس���ه‌ته‌كانی توركی���ا ل���ه ناوچه‌ك���ه‌داو تاران پێیوای���ه ،پارتی زیاد ل���ه پێویس���ت به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان���ی توركیا ده‌پارێزێت‌و چوه‌ته پش���ت سوننه‌كانه‌وه‌و پش���تی له‌ش���یعه‌كان ك���ردوهو ئه‌م���ه‌ش به‌بۆچون���ی ت���اران واتا دژایه‌ت���ی ئێران‌و سیاسه‌ته‌كانی. له‌مباره‌یه‌شه‌وه تاران ،كارتی په‌كه‌كه‌ی دژی پارت���ی به‌كارهێن���اوه‌و گ���ه‌ر دیقه‌تی میدیاكان���ی ئێرانی���ش بدرێ���ت .زۆر ب��� ه گرنگیی���هوه ب���اس له په‌كه‌ك���هو پهیهدهو شه‌ڕڤانان ده‌كه‌ن‌و زیاد له پێویست گرنگی ب���ه روداوه‌كان ده‌ده‌ن .بۆی���ه بۆچونێ���ك هه‌ی ه بانگه‌ش���ه بۆ ئه‌م سیاسه‌ته ده‌كرێت‌و ده‌ڵێت" :ئێران ،س���وریا ،په‌كه‌كه ،عێراق‌و یه‌كێتی له‌ن���او جه‌مس���ه‌رێكدان ك ه ئێران كاریگ���ه‌ری گهورهی هه‌یه" ،به‌اڵم په‌كه‌كه‌و یه‌كێتی ئه‌مه ره‌تده‌كه‌نه‌وه. دوه‌م :رۆژهه‌اڵت به‌دوای دروس���تبونی (پ���ژاك – پارتی ژیانی ئازادی كوردس���تان) ل���ه رۆژهه‌اڵتی كوردس���تان ،گ���رژیو ئاڵ���ۆزی نێ���وان په‌كه‌كه‌و هێزه شۆڕش���گێڕه‌كانی رۆژهه‌اڵت (كۆمه‌ڵه‌كان)و (دیموكرات���ه‌كان) خراپتر بو. ههرچهنده پێش���تریش ئه‌و په‌یوه‌ندییان ه زۆر ب���اش نه‌بو‌و په‌كه‌كه ب���هوه تۆمه‌تبار ده‌كرا ،كه دۆستی ئێرانه‌و ده‌ستوه‌رده‌دات ه كاروباری رۆژهه‌اڵته‌وه ،به‌اڵم دروس���تبونی
هه‌رچ���ی یهكێتیو پارتی پێ���م بڵێن ئهوه ناكه‌م". حاج���ی ئه‌حمه‌دی كه خۆیش���ی خه‌ڵكی مهاباده‌و پێش���تر له س���ه‌ركردایه‌تی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێراندا بوه ،ئێستا ب���ه ئۆجه‌الن ده‌ڵێت :ئاپۆ‌و هه‌ر ئه‌ویش ب ه رێبه‌ری كورد ده‌زانێت. له‌‌وه‌اڵمی پرسیارێكی مندا ،ك ه كۆمهڵهو دیموك���رات ،خۆیو حزبه‌كه‌ی به‌ره‌س���می ناناسن ،ئه‌حمه‌دی به‌توڕه‌ییه‌و‌ه وتی" :من گوێ به‌و قس���انه ناده‌م ،كه‌سیش ناتوانێت رێگ���ری ل���ه كارو خه‌باتی پ���ژاك بكات. داهاتوش نیش���انی ده‌دات ،كه كێ خاوه‌نی رۆژهه‌اڵته ،ئێمه یان كۆمهڵهو دیموكرات". حاجی ئه‌حمه‌دی كه زوبێر ئایدارو ره‌مزی كارتاڵ له برۆكس���ل ،گله‌ی���ی ئه‌وه‌یان لێی هه‌بو ،ك���ه زۆر ده‌چێت���ه ده‌رو ده‌گه‌ڕێت‌و دیس���پلینی حزبی وه‌ك پێویست جێبه‌جێ ناكات.
په‌كه‌كه ده‌یه‌وێت له‌هه‌مو پارچه‌كان كۆپی خۆی هه‌بێت‌و ئه‌مه‌ش خوێندنه‌وه‌یه‌كی دروست نییه
وتی" :گ���ه‌ر هه‌ڵبژاردنێ���ك له‌رۆژهه‌اڵت بكرێت ،ئێمه ،حزبی ئێمه ،یه‌كه‌م ده‌بین". ئه‌م ملمالنێیانه تائێس���تاش به‌رده‌وامه‌و كاتێك له‌كۆتایی ( )2013كاره‌كانی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی هاته‌پێشه‌وه ،قه‌یرانه‌كانی نێوان په‌كه‌كه‌و پژاك‌و كۆمه‌ڵه‌كان‌و دیموكراته‌كان ده‌رك���ه‌وت ،ته‌نان���ه‌ت گله‌ی���یو گازنده‌ی هه‌مویان گه‌یشته میدیاكانیش. كاتێك سه‌رۆكایه‌تی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی كوردستان له‌هه‌ولێر بڕیاریدا ك ه ( )5كورسی بۆ رۆژهه‌اڵت دان���راوه ..هێزه یه‌كه‌مه‌كانی رۆژهه‌اڵت ،زو هه‌س���تیان به‌مه‌ترسی كردو بڕیاریان���دا ،ناكۆكیی���ه زۆره‌كانیان بخه‌ن ه الوه‌و ل���ه‌م كۆنگره‌یه‌دا یه‌كهه‌ڵوێس���ت بن، چونك���ه هه‌م فش���اریان لهس���ه‌ر بو ،هه‌م هه‌ستیان به‌مه‌ترسی په‌كه‌كه‌ش ده‌كرد.
بۆی���ه س���كرتێری یه‌كه‌م���ی هه‌رپێن���ج حزبه‌كه لهب���اره‌گای س���كرتاریه‌تی حزبی دیموكرات له‌كۆی���ه كۆبونهوه كه پێكهاتبو له(مس���ته‌فا هیجری – س���كرتێری گشتی حزب���ی دیموكرات���ی كوردس���تانی ئێران، عه‌بدوڵاڵی موهته‌دی – سكرتێری كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕی زه‌حمه‌تكێش���انی كوردستان، عومه‌ری ئێلخانیزاد‌ه – سكرتێری كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێش���انی كوردس���تان ،ئیبراهیمی عه‌لیزاد‌ه – سكرتێری رێكخراوی كوردستان _ حزبی كۆمۆنیس���تی ئێ���ران – كۆمه‌ڵه، خالید عه‌زیزی -س���كرتێری گشتی حزبی دیموكراتی كوردستان). ئ���هو كۆبونه‌وه‌یه ،كه یه‌ك���ه‌م كۆبونهوه بو دوای زیاتر له‌بیست ساڵ ،بۆ یه‌كه‌مجار س���كرتێری هه‌ر پێنج حزبه‌كه‌ی رۆژهه‌اڵتی كۆكرده‌وه‌و رێككه‌وتن ك ه یه‌كهه‌ڵوێس���تو یه‌كگوتار ب���ن ،بڕیاریاندا لهو هه‌ڵبژاردنه‌ی ك���ه له‌نێ���وان ئه‌م پێن���ج هێ���زه‌و پژاك، خه‌بات ،پاك‌و پارتی سه‌ربه‌خۆیی ده‌كرێت هه‌رپێنجی���ان ده‌نگ به‌یه‌ك بده‌ن ،تا پژاك كورسی وه‌رنه‌گرێت. پاش ئه‌نجام���ه‌كان ،پژاك ئهوهی به‌فێڵ ناوب���ردو به‌ئه‌نجام���ه‌كان رازی نه‌بو ،به‌اڵم دواتر لهژێر فش���اری په‌كه‌كه‌دا (كۆنگره) یه‌ك كورسی تری دا به‌پژاك له‌رۆژهه‌اڵت. حاجی ئه‌حمه‌دی س���ه‌رۆكی پژاك ،وتی: "ئ���هو هێزان ه به‌ئاش���كرا دوژمنایه‌تی پژاك ده‌كه‌ن"و وتی" :كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی ده‌بێت هی هه‌مو الیه‌ك بێت". س���ه‌باره‌ت به‌وه‌ی فێڵ له‌پژاك‌و خه‌بات‌و پ���اك كراوه ،عه‌لی���زاده وت���ی" :ده‌نگدان كراوه ،هه‌مو الیه‌كیش رازی بون .به‌اڵم ك ه ئه‌نجامه‌كه‌ی به‌دڵ���ی هه‌ندێك الیه‌ن نییه، نابێت ره‌خنه‌ی بكه‌ن". (ك���ۆدار) ك���ه س���اڵی ( )2014له‌الیه‌ن پهكهكهوه بۆ رۆژهه‌اڵت دروستكراوه‌و سه‌ر به(كه‌جه‌كه)یه‌و هاوسه‌رۆكی هه‌ی ه به‌ناوی (رێزان جاوید‌و زی�ل�ان تانیا) .وه‌كو باڵی سیاسی رۆژهه‌اڵت ده‌ناسرێت‌و هه‌ردو هێزی پژاك‌و ك���ۆدار باڵی س���ه‌ربازیان هه‌ی ه ك ه پێیده‌وترێت ( - HRKهێزه‌كانی رۆژهه‌اڵتی كوردستان). ئه‌وكاته‌ش بۆ دیدارێك چومه قه‌ندیل بۆ الی جه‌میل بایك ،پرس���یاری ئه‌وه‌م لێكرد ك ه نزیكه‌ی س���ێ ساڵ ه شه‌ڕی چه‌كداریتان دژی ئێ���ران راگرتوه ،وتی" :نه‌خێر ش���ه‌ڕ نه‌وه‌س���تاوه ،خه‌باتی به‌رگ���ری ده‌كه‌ین". س���ه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه هێزه‌كانی رۆژهه‌اڵت پێیانوایه ،په‌كه‌كه‌و ئێران رێككه‌وتون بۆی ه شه‌ڕ له‌ئارادا نییه ،بایك وتی" :جا په‌كه‌ك ه شه‌ڕی سێ پارچه‌ی باكور ،رۆژئاواو باشور ده‌كات دژی توركی���او داعش ،با كۆمهڵهو دیموكراتیش شه‌ڕی رۆژهه‌اڵت بكه‌ن". ئه‌گه‌رچ���ی په‌یوه‌ندییه‌كان���ی په‌كه‌كه‌و هێزه‌كانی رۆژه���ه‌اڵت زۆرباش نییه ،به‌اڵم هه‌ن���گاوی ن���اوه .س���ه‌ردانه‌كانی هیجری‌و ئێلخانی���زاده ب���ۆ قه‌ندیل‌و س���ه‌ردانه‌كانی وه‌ف���دی كه‌جه‌ك���ه ،هه‌ده‌پ���ه ،كۆنگره‌ی گ���ه‌ل ،كه‌نه‌كه‌‌و پژاك بۆ كۆی���هو زڕگوێز، ده‌روازه‌یه‌ك���ی نوێیه له‌په‌یوه‌ندی باش���ی نێوانیان ،به‌اڵم زۆر ئومێدبه‌خش نییه.
سه‌رۆكی یه‌كێتی ژوره بازرگانیه‌كانی واڵتی سوید:
به‌ئازایه‌ت ی ژن ی كورد سه‌رسامم ئا :ئاوێنه خاتو شارلۆت كالین سه‌رۆكی یه‌كێتی ژوره بازرگانیه‌كانی واڵتی سوید ئاماژه بهوه ده‌كات كه پێویسته كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی گوشارێكی زیاتر بكات بۆ ئازادكردنی ئه‌و ژنه ئێزیدیانه‌ی كه‌وتونه‌ته ده‌ست "تیرۆریستانی داعش"هوه ،ئه‌و ده‌ڵێت "ژنه شه‌ڕڤانانی كورد له‌كوبانی سه‌ری ژنی كوردو ژنانی هه‌مو جیهانیشیان به‌رز كرده‌وه" خاتو ش���ارلۆت كالی���ن به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند كه ٨مارسی ئه‌مساڵ بۆ ئه‌و زۆر جیاواز بوه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌شاری س���لێمانی به‌ش���داری له‌رێپێوانێكی ژناندا كردوه ،به‌مه‌رجێك له‌میدیاكانی جیهانه‌وه باس له‌دۆخی نائارام‌و شه‌ڕی دژ به‌تیرۆر ل���ه‌م هه‌رێمه‌دا ده‌كرێت، ئ���هو وتی "هه‌س���ت به‌نزیكیه‌كی زۆر ده‌كه‌م له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی كوردس���تان، به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ ژنان‌و به‌تایبه‌تتریش
ژنی كوردو ژنانی هه‌مو جیهانیشیان له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی سلێمانی". وتیشی "ئهوهی له‌كاتی هاتنمدا بۆ به‌رز ك���رده‌وه ،ئهوهی ئه‌وان كردیان كوردستان له‌خه‌یاڵی مندا نه‌بو ،ئهوه خۆڕاگرییه‌كی ئه‌فس���انه‌یی‌‌و مێژویی بوه كه به‌سه‌ر شه‌قامه‌كانی سلێمانیدا ب���و ،پێویس���ته هه‌م���و مرۆڤایه‌تی خۆپیش���اندان بك���همو داوای ئازادی شانازی پێوه بكات". وتیش���ی "ژنان���ی ك���ورد نمونه‌ی بكه‌م بۆ ژنانی كورد ،بڕۆم‌و به‌ده‌نگی به‌رز بڵێم من هاوكاری ژنانی ئێزیدیم ،ئازایه‌ت���یو فیداكاری‌‌و تێكۆش���انن، من دژی تیرۆرم ،من ئازادیم ئه‌وێ بۆ ده‌بێت هه‌مو ژنانی زۆرلێكراوی جیهان لێیانه‌وه وانه‌ی ئازادیو ئازایه‌تی فێر ژنانی هاوڕێم ،بۆ ژنانی كورد". خاتو ش���ارلۆت كالی���ن ئاماژه‌ی بن". هه‌روه‌ه���ا جه‌غتی لهس���ه‌ر گرنگی به‌پێویس���تی گوش���اری كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌ت���ی كرد له‌پێن���او ئازادی به‌شداری ژنانی كورد له‌كاری بزنس‌و ژنانی ئێزیدی‌‌و گش���ت ئ���هو ژنانه‌ی س���ه‌ربه‌خۆیی ئابوریشدا كرده‌وه ،كه لهالی "تیرۆریس���تان" دیلن ،ئه‌و وتی پێویس���ته ژنانی ك���ورد له‌داهاتودا "پێویس���تمان به‌حكومه‌ت���ی هه‌رێم‌و لهو بواره‌ش���دا زیاتر ئازایه‌تی‌‌و تواناو عێراقیشه بۆ پشتگیری له‌ئازادی ئه‌و لێهات���وی خۆیان بس���ه‌لمێنن ،وه‌ك ژنانی واڵتانی پێش���كه‌وتوی جیهان ژنانه". ههروهها سه‌رسامی خۆی به‌رامبه‌ر ك���ه زۆربه‌ی حومگه س���ه‌ره‌كیه‌كانی به‌ئازایه‌ت���ی ژن���ی ك���ورد ده‌رب���ڕی ئابوریو سیاس���ه‌تیان به‌هاوبه‌ش���ی به‌تایبه‌ت���ی ئ���هو ژنه ش���ه‌ڕڤانانه‌ی له‌گ هڵ پیاودا به‌ده‌سته‌وه‌یه ،ئه‌و وتی كه له‌كوبانی سه‌رس���ه‌ختانه له‌دژی "من به‌ڵێنم به‌خۆم داوه كه به‌رده‌وام "تیرۆریس���تانی داع���ش جه‌ن���گان‌و ب���م له‌هه‌وڵه‌كانم بۆ ئ���ازادی هه‌موو ی "ژنه ژن���ان له‌پاڵ كاره‌كه‌م���دا كه بزنس‌و شكس���تیان پێهێنان" ،ئه‌و وت ی س���ه‌ری بازرگانیه". ش���ه‌ڕڤانانی كورد له‌كوبان
ئهوهی ژن ه شه‌ڕڤانانی كورد له‌كوبانی كردیان خۆڕاگرییه‌كی ئه‌فسانه‌یی‌‌و مێژویی بو، پێویسته هه‌مو مرۆڤایه‌تی شانازی پێوه بكات خاتو شارلۆت كالین له‌گه‌ڵ چه‌ند ژنێکی کورددا رۆژی 8مارس
تایبه‌ت
) )471سێشه‌مم ه 2015/3/24
په‌یامێك له‌پێناو دادپه‌روه‌ری ب����ۆ /دادوه‌ران ،جێگرانی داواكاری گشتی ،پارێزه‌ران ،مافپه‌روه‌ران به‌ڕێ����زان ....هه‌مومان باش ده‌زانین دادگا ئ����هو گۆڕه‌پان����ه پیرۆزه‌یه كه م����اف خوراو مافی زه‌وتكراوی تیادا وه‌رده‌گرێت����هوهو تاوانكار به س����زای خ����ۆی ده‌گه‌یه‌نرێ����ت ل����ه به‌رامبه‌ر تاوانێك كه ئه‌نجامی دابێت .وه ئه‌م ڕێگاو ش����وێنه له الیه‌ن كه‌س����ێكه‌وه پی����اده ده‌كرێت كه پێ����ی ده‌وترێت (دادوه‌ر) .ئه‌گ����ه‌ر تێڕامانێك بكه‌ین به شێوه‌یه‌كی دروس����ت به دور له خۆهه‌ڵخه‌ندن‌و به‌الڕێدا بردنی پرس����ه ڕون‌و دیارو ئاش����كراكان ده‌گه‌ینه ئه‌و ده‌رئه‌نجام����هی كه دۆخی ئێس����تای ده‌س����ه‌اڵتی دادوه‌ری ك����ه خ����ۆی له(ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری)دا ده‌بینێته‌وه به بارێكی نائاسایی‌و ناهه‌مواردا تێپه‌ڕ ده‌بێت .هۆكاره‌كه‌ش����ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ باڵكێش����انی حیزبیو به‌سیاس����ی كردن����ی ئ����ه‌م ده‌س����ه‌اڵته ئه‌ویش له ڕێگای ده‌س����ه‌اڵتداران‌و بڕیاربه‌ده‌ست له‌ناو هه‌رێم ئه‌مه له‌الیه‌ك ،له الیه‌كی تریش����هوه دادوه‌رانێ����ك كه لهس����ه‌ر بنه‌مای ب����ه حیزبی بونیان ش����وێنی هه‌س����تیاریان هه‌یه ل����ه چاك‌و خراپ بڕیارده‌ران هه‌ر ئه‌وانن. دادوه‌ران‌و جێگرانی داواكاری گش����تی به‌ڕێز ئهوه به‌دی ناكه‌ن!؟ كه جیاكاری له‌ڕاده‌به‌ده‌ر هه‌یه له‌نێوانتان لهس����ه‌ر پێ����وه‌ری حیزبی ب����ون‌و دورو نزیكی له‌به‌رپرس����ان ته‌نانه‌ت پێبه‌خش����ینی شوێنه‌كان له‌به‌رامبه‌ر مل نه‌وی كردن له‌پێن����او به‌دیهێنان����ی به‌رژه‌وه‌ندی‌و گه‌یشتن به كورس����یو بڕیاردان له‌ناو
ئه‌م ده‌سه‌اڵته‌دا بۆ گه‌یشتن به مه‌رامی تایبه‌ت .له‌هه‌ندێكاتیش����دا دادوه‌ری بوێرو دادپه‌روه‌ری ڕاس����تیخواز نه‌ك هه‌ر مافی خۆی به‌ده‌س����ت ناهێنێت، به‌ڵكو ڕوبه‌ڕوی س����زا بوه‌ته‌وه له‌به‌ر دڵسۆزی بۆ كارو پیشه‌كه‌ی‌و چه‌ندین نمونه له‌ڕابردودا هه‌بوه‌و له‌به‌رچاون. پارێزه‌رانی به‌ڕێز :ئایا هه‌س����ت ناكه‌ن پێگه‌ت����ان له‌ده‌س����تداوه؟ بچوكترین ماف كه ڕێز له‌كه‌سێتی پارێزه‌ر وه‌كو ئهوهی كه پێویسته ناگیرێت ئه‌مه‌ش له‌كاتێك����دا پارێ����زه‌ر كۆڵه‌كه‌یه‌كه كه دادوه‌ری لهس����ه‌ر بونی����اد ده‌نرێ����تو به(دادوه‌ری ڕاوه‌س����تاو) داده‌نرێت، ته‌نانه‌ت مافی ئه‌وان����هی كاریان الی پارێ����زه‌ره ل����ه‌ق بوهو به‌ش����ێك له‌م هۆكارانه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ده‌ستكێشانی حیزب����ی بۆ ناو كاروب����اری دادوه‌ران‌و هه‌ن����دێ دادوه‌ری����ش كارئاس����انی بۆ به‌رپرس����ان به‌جێ ده‌گه‌یه‌نن ئه‌مه‌ش ئ����ه‌وه‌ی لێهاتۆت����ه به‌ره����ه‌م كه بێ متمانه‌ی����ی دروس����ت بێ����ت به‌رامبه‌ر پارێزه‌ر‌و پیشه‌كه‌ی. مافپه‌روه‌ران����ی به‌ڕێ����ز :ئه‌وه‌ن����ده‌ی له ناو ئ����ه‌م ده‌س����ه‌اڵته‌دا هه‌ندێ له دادوه‌ران هه‌ڵپه‌هه‌ڵپی ده‌س����تكه‌وتی تایبه‌ت����یو وه‌رگرتنی ماف‌و س����ودی تاكه‌كه‌سی خۆیانن بیر له هه‌نگاونان به‌ره‌و چاكس����ازی به‌ره‌و دادپه‌روه‌ری ڕاس����ته‌قینه نه‌كراوه‌ت����هوه ..تاوه‌كو ئێس����تا كام ل����هو دادوه‌رانه لهس����ه‌ر مافه‌كانتان هاتونه‌ت����ه ده‌نگ‌و ڕێگاو ش����وێنی پێویس����تیان گرتۆته به‌ر بۆ گه‌یشتن بۆ بچوكترین داواكاریه‌كانتان ههرچهنده ڕه‌واش بوبێت ئه‌مه‌ش جگه له په‌راوێز خستنتان‌و بێ ده‌ربه‌ستی
كوردو قۆناغی به‌خۆداچونه‌وه ...پاشماوه
نیش����اندان به‌رامبه‌ر داواو مافه‌كانتان هیچ لێكدانه‌وه‌یه‌كی تر هه‌ڵناگرێت. به‌رێ����زان ..له‌م په‌یام����ه‌م ته‌نها یه‌ك مه‌به‌ستم هه‌یه ئه‌ویش له‌هه‌ست كردنم له به‌ته‌نگه‌وه هاتن بۆ چه‌س����پاندنی دادپ����ه‌روه‌ری له‌م هه‌رێمه‌دا له ڕێگای پیاده‌كردنی یاس����ا به‌و ڕێچكه‌یه‌ی كه پێویس����ته جێی خ����ۆی بگرێت نه‌ك به‌و ش����ێوازه‌ی كه كه‌س����انێك له‌ناو ئه‌م ده‌س����ه‌اڵته‌دا به‌كاری����ان هێناوه ب����ۆ به‌ده‌س����تهێنانی ده‌س����تكه‌وت‌و به‌رژه‌وه‌ن����دی .ه����ه‌ر بۆیه ب����ۆ مێژو پێتان ده‌ڵێم كه هه‌ڵوێس����تان هه‌بێت تا تاكه‌كانی كۆمه‌ڵ له‌م هه‌رێمه‌دا له ژێر سایه‌ی دادپه‌روه‌ریه‌كی ڕاسته‌قینه ئارامبگرن ..دڵنیام له‌وه‌ی كه‌سانێك كه به‌رژه‌وه‌ندی����ان یه‌كانگیر نابێته‌وه له‌گه‌ڵ دادپ����ه‌روه‌ری‌و پیاده‌كردنی به شێوه‌یه‌كی دروست سه‌رباری ئهوهی پشتگیری له‌م په‌یامه‌م ناكه‌ن ،به‌ڵكو ئام����اده‌ن ڕوب����ه‌وڕوی بوه‌س����تنه‌وه‌‌و دژایه‌تیش����ی بكه‌ن .ده‌با س����نورێك بۆ نادادپ����ه‌روه‌ری دابنێین‌و بێ باك ب����ن له به له‌ده‌س����تدانی به‌رژه‌وه‌ندی پلهو پایه‌‌و ده‌س����ه‌اڵت ل����ه به‌رامبه‌ر ئه‌مه متمانه به‌ده‌س����ت بهێنن له الی هاواڵتیان ... به‌ڕێزان ...له ڕوانگه‌ی به‌رپرسیارێتی ئه‌گ����ه‌ر دوێنێت����ان له ژێر ئاس����ۆی نادادپه‌روه‌ری����دا تێپه‌ڕاندوه ده‌با چی دی ئه‌مڕۆ‌و سبه‌ینێتان نه‌بێته په‌ڵه‌ی ڕه‌شی نائومێدی‌و په‌شیمانی ... پارێزه‌ر سۆران محه‌مه‌د غه‌ریب ژوری پارێزه‌رانی سلێمانی
به‌عه‌ره‌بكردن ،به‌سپۆنسه‌ری زانكۆ ئه‌هلیه‌كان ...پاشماوه به‌اڵم باسی ئه‌وه‌ناكه‌ن ،كه‌هه‌ر دو زمانی كوردیو عه‌ره‌بی دوزمان����ی دانپێدراون له‌عیراق����دو یاس����این‌و خوێن����دن ب����هو دوزمانه له‌الیه‌ن خویندكاره‌وه یاساییه‌و ئاساییه. كه‌واته جه‌نابی وه‌زی����ری خوێندنی بااڵ پرۆس����هی به‌عه‌ره‌بكردنی كورد شتێكی تازه‌نی����هو ،به‌ڵك����و ڕه‌گ‌و ڕیش����اڵێكی زۆر كۆن����ی هه‌ی����ه ،له‌گ����هڵ ئه‌وه‌ش����دا ئه‌م پرۆس����ه‌یه ته‌نه����ا له‌كاتی ناكۆكی‌و كێش����ه‌كاندا نه‌ك����راوه‌و به‌وش����ێوه‌یه‌ش هه‌ربه‌رده‌وام نابێت ،پێم سه‌یره چه‌ندین زانكۆ له‌كوردستاندا هه‌ن به‌ناوی زانكۆی ئه‌هلیه‌وه كراونه‌ت����هوه ،به‌اڵم خوێندن‌و نوس����ینی ك����وردی تێی����دا قه‌ده‌خه‌یه به‌شێوه‌یه‌ك (یاساخ) كراوه. ره‌نگ����ه له‌دوای روخان����ی رژێمی به‌عس پێمان وابوبێت كه‌سیاسه‌تی به‌عه‌ره‌بكردن كۆتایییان هاتبێ����ت ،به‌اڵم هه‌رزو لهوه تێگه‌ش����تین ،ك����ه ئهوهی ل����ه‌الی ئێمه خه‌یاڵ����ه له‌الیی عه‌ره‌بی ره‌گز په‌رس����ت به‌تاڵ����ه .تازه‌ترین نمون����ه كه‌به‌داخه‌وه له‌سه‌ر ده‌ستی كوردیش یان (بهبێ ئاگا ی����ان به‌ئاگایانه‌وه) ئه‌وپرۆس����ه‌یه پیاده ده‌كه‌ن ،له‌زانكۆئه‌هلیه‌كان نوسنی زمانی دایك ،حه‌رامده‌كرێت‌و قه‌ده‌خه‌ده‌كرێت، ئهگهر پێمده‌ڵێ����ت كام زانكۆی ئه‌هلی، رێكپێتده‌ڵێ����م قورب����ان ،زۆرینه‌ی����ان‌و به‌تایبه‌تی لهس����لیمانی ئه‌و پرۆس����ه‌یه جێ به‌جێ ده‌كرێت ،هه‌مو بیانوه‌كانیش بۆئه‌وه‌ی ئه‌و پرۆسه‌یه به‌یاسایی بكه‌ن‌و زمانی كوردی تێدا قه‌ده‌غه‌كراوه‌‌و ده‌ڵێن
"ئێمه به‌گوێری یاس����ایی عێراق ده‌رۆین به‌رێدا" ،ئه‌ی یاس����ایی حكومه‌تی هه‌رێم چیه؟ ی����ان بریاری وه‌زارت����ی خوێندنی باالچیه؟ ده‌ڵێن ئێمه ناگرێته‌وه!!!! ئایه به‌راست بریاری ئێوه ئه‌وان ناگرێته‌وه؟! مرۆڤێك����ی خوێنه‌وار پێ����م بڵێت ،پاش ئ����ه‌م هه‌م����و مه‌ینه‌تیه‌ی چه‌ش����تومانه بۆنابێ����ت له‌پاڵ زمان����ی عه‌ره‌بی زمانی كوردیش یاساییبێت له‌زانكۆ ئه‌هلیه‌كان؟ بۆنابێت خوێندكار یان قوتابی ،ئازادبێت كه‌به‌كوری وه‌اڵمی پرسیاره‌كانی بداته‌وه، یان بۆنابێت خوێندكار سه‌رپش����كبكرێت ل����ه‌وه‌ی به‌عه‌ره‌بی یان به‌كوردی وه‌المی پرس����یاره‌كان بداته‌وه ،هه‌ركه‌س حه‌زی له‌زمان����ی عه‌ره‌بی����ه بابه‌عه‌ره‌بی وه‌اڵم بداتهوهو هه‌ركه‌س����یش حه‌زی به‌زمانی دایك����ه كه‌كوردی����ه ،بابه‌ك����وردی جوا بداته‌وه ،یان ئه‌م ماس����ته بێ مو نیه؟ كه‌بێ موش نابێت؟ ئاخه‌ر ناكرێت زمانی كوردۆلۆژی واته كوردناس����ی ،ده‌رزێكی ئه‌ساس����ی نه‌بێت ب����ه‌اڵم زمانی عه‌ره‌بی ده‌رزێكی ئه‌ساسیه! جه‌نابی وه‌زیر لێ����ت ده‌پارێمه‌وه ،خۆت سه‌ردانی زانكۆ ئه‌هلیه‌كان بكه ،تابزانی بۆچ����ی له‌زانك����ۆ ئه‌هلی����ه‌كان ،ب����ه‌س خویندكاره عه‌ره‌ب����ه‌كان له یه‌كه‌مه‌كانی ئه‌و زانكۆیانه‌ن؟ لێت ده‌پارێمه‌وه توخوا، بۆچی له‌ده‌رسی كوردناسی هۆلی خوێندن چۆڵه؟ له‌ده‌رسی عه‌ره‌بی هۆلی خویندن پ����ره‌و (هه‌رخوێندكارێ����ك نه‌یه‌ت����هوه، لیپرسینه‌وه‌ی جدی له‌سه‌رده‌كرێت؟). به‌ڵ����ێ جه‌ناب����ی وه‌زی����ر ،جی����اوازی
19
ئ����ه‌م قۆناغ����هی به‌عه‌ره‌بك����ردن له‌گه‌ڵ قۆناغی پێش����وی ،له‌وه‌دایه كه پێش����تر به‌عه‌ره‌بك����ردن ،زه‌وت كردن����ی خاك‌و هاتنی چه‌ند هۆز‌و عه‌شایری عه‌ره‌ب بوو بۆ ئه‌و ش����وێنانه‌ی كه داگیریان ده‌كرد، به‌اڵم ئیستا ئه‌و پرۆس����ه‌یه زۆر الیه‌نی ت����ری ژیانی مرۆڤی ك����وردی ده‌گرێته‌وه وه‌ك ئایی����ن‌و زمان‌و كه‌ڵتورو دابونه‌ریته كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ،له‌ئێستادا كلتورو ئاین‌و زم����ان ،له‌هه‌موو دونیا له‌مه‌ترس����یدایه، چونك����ه به‌ه����ۆی زۆری ته‌كنه‌لۆژی����او خویندن مرۆڤه‌كان ،بۆ گه‌ران به‌ش����وێن سه‌رچاوه‌كان ،مه‌ترسی له‌دوركه‌وتنه‌وه‌ی زمان‌و كلتوری ده‌كرێت ،بۆیه پرۆسه‌ی به‌عه‌ره‌بكردن له‌م قۆناغه‌دا پێویس����تی به‌بریاری بوێران����هو بێ به‌زه‌ییانه هه‌یه. وه‌ك زۆرین����هی واڵتان����ی دوونیا كه‌له‌م قۆناغ����ه‌دا بری����اری بوێرانه‌ی����ان داوه س����ه‌باره‌ت به‌زمانی دایكی����ان ،كه‌له‌هه‌ر واڵتێ����ك بخوێنیت ده‌بێزمان����ی ئه‌وواڵته فێربیت‌و ب����هو زمان����ه بخوێنیت ،به‌اڵم له‌الیی ئێم����ه كه‌س نازانێت چ مۆدێلێكه بۆخوێن����دن ك����ه زمانی ك����وردی تێیدا یاساغه. له‌م كاته‌دا كه رۆژنیه ته‌رمی پێشمهرگهو ئازیزێكمان نه‌یه‌ته‌وه بۆ نیشتیمان ،به‌اڵم هه‌ر له‌م كاته‌داو له‌م رۆژگاره‌دا هۆڵه‌كانی كوردس����تان به‌رناكه‌ون ،له‌به‌ر ئاهه‌نگی یه‌كترناس����ینی خوێندكاره‌عه‌ره‌ب����ه‌كان، به‌ل����ێ جه‌نابی وه‌زیر ئیس����تاش ئه‌نفال به‌رده‌وامه‌و بفه‌رم����وو مه‌هه‌یڵه له‌رووی فكرو زمانه‌وه ئه‌نفالمان بكه‌ن.
هه‌له‌ك����ه لێره‌وه‌یه كه ده‌س����تمان كرد به‌ده‌رهێنان����ی ن����ه‌وت‌و فرۆش����تنی‌و به‌بازاڕكردنی كه‌چی ده‌قه ده‌ستوریه‌كانی ده‌س����توری فیدراڵی ئه‌م مافه‌ی به ئێمه نه‌داوه هه‌ر بۆیه‌شه كه به‌غدا بودجه‌مان ده‌بڕێ .ناتوانین گوشاری بخه‌ینه سه‌رو ناچاری بكه‌ین ،چونكه ئه‌وان پاڵپشتی ده‌ستورییان هه‌یه.به‌ڕای من ده‌رهێنانی نهوت له‌كوردستان هه‌ڵه بو به‌پێچه‌وانه‌ی ڕای ئه‌وانه‌ی كه ده‌ڵێن ده‌س����تكه‌وتێكی مه‌زن بو له‌به‌ر ئه‌م هۆیانه: یه‌ك����ه‌م :ده‌بوای����ه كورد كه‌ش����فی كانه نه‌وته‌كانی بكردایه به‌اڵم ده‌رینه‌هێنایه، چونك����ه ئێمه ده‌زانین به‌پێی ده‌س����تور هه‌ر ب����ڕه نه‌وتێك ده‌ربهێنن ده‌بێ 83% ب����ۆ حكومه‌تی ناوه‌ند بێت و 17 %ی بۆ هه‌رێم باشه بۆ ئێمه نه‌وته‌پاشه‌كه‌وته‌مان كه موڵكی نه‌وه‌كانی داهاتوشمانه له‌كاتی ئێس����تا ده‌ربهێنی����ن و 83%لێ بده‌ین به‌عه‌ره‌ب .به‌ڵكو ده‌بوایه زلهێزه‌كانمان ه����ان بدای����ه ك����ه پاڵپش����تیمان بكه‌ن له‌سه‌ربه‌خۆیی بۆ ئهوهی له‌م پاشه‌كه‌وته زۆره‌ی نهوتی كوردس����تان سودمه‌ند بن به‌واتایه‌كی تر نهوتی هه‌رێمی كوردستان پاڵی به‌ده‌وڵه‌ته زلهێ����زه‌كان بنابایه بۆ سه‌ربه‌خۆیی كوردس����تان تائه‌م خه‌زێنه گه‌وره‌یه‌ی نهوت له‌ده‌ست نه‌ده‌ن. دوه‌م/ده‌رهێنان����ی نهوت له‌كوردس����تان مه‌ترس����یه‌كی گه‌وره‌بو له‌سه‌ر داهاتوی كه‌ركوك به‌جۆرێك كه كێشه‌ی كه‌ركوك دوابخرێ����ت ب����ۆ داهاتویه‌ك����ی نادی����ارو له‌ده‌ستدانی. ده‌بێ ئێمه واقیعبی����ن بین تاكو له‌گه‌ڵ عێ����راق بمێنینه‌وه ده‌ب����ێ به‌پێی ده‌قه ده‌س����توریه‌كانی فیدراڵی هه‌نگاو بنێین ئ����هو لێدوانه نالۆژیكیان����هی لێره‌وله‌وێ ده‌درێت له‌سه‌ر س����ه‌ربه‌خۆیی ئابوریو فرۆش����تنی ن����ه‌وت به‌ب����ێ به‌غ����دا به‌م قه‌یرانه‌ی گه‌یاندوین هه‌ر كه‌سێك تۆزێك ش����اره‌زایی هه‌بێ‌و ده‌قه ده‌ستوریه‌كانی عێراق����ی خوێندبێت����هوه ،ده‌زانێ ئێمه له‌م قۆناغ����ه ناتوانین بهبێ به‌غدا نهوت بفرۆشین ئه‌مه‌ش به‌واقیعی ده‌ركه‌وت.
بۆی����ه ده‌بێ له‌م روهوه ده‌س����ت بكه‌ین به‌ناردنی ن����ه‌وت له‌رێگه‌ی عێراق‌و هه‌وڵ بده‌ن هیچ گرێبه‌ستێكی تری ده‌رهێنانی ن����ه‌وت نه‌كه‌ین ،چونكه له‌كاتی ئێس����تا له‌به‌رژه‌وه‌ندیمان����دا نیه.به‌ڵكو له‌جیاتی ئهوه نهوتی كه‌ركوك‌و كوردستان پێكهوه ببه‌س����تین‌و به‌هاوبه‌شی له‌رێگه‌ی عێراق بیفرۆش����ین‌و داهاته‌كه‌ی ب����ۆ بوژانه‌وه‌ی ئاب����وریو دروس����تكردنی س����ه‌رچاوه‌ی ت����ری داه����ات ته‌رخ����ان بكه‌ی����ن نه‌ك ته‌خشانوپه‌خشانی بكه‌ین به‌شێكی زۆری بده‌ین به‌موچ����هی بندیواری ده‌نگ .ئه‌م پرۆسه‌یه له‌گه‌ڵ به‌غدا ئاسایی بكرێته‌وه به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ك بێت یاسای نه‌وت‌و گاز ده‌ربچێت له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئێمه‌یه ،چونكه ده‌توانین ئهگهر به شاره‌زایی‌و شه‌فاف‌و به‌پ��ل�ان خه‌رجی بكه‌ی����ن بوژانه‌وه‌یه‌كی ئابوری له‌كوردس����تان دروس����ت بكه‌ین‌و س����ه‌رچاوه‌كانی داه����ات هه‌مه‌الیه‌ن����ه بكه‌ین. *ئاس����تی س����ێیه‌م /ك����ه مه‌به‌س����تی سه‌ره‌كی ئه‌م بابه‌ته‌مه ئه‌وه‌یه كه ئێمه به‌هه‌ڕه‌ش����هی جیابونه‌وه‌و سه‌ربه‌خۆیی ئابوریو فرۆش����تنی ن����ه‌وت بهبێ به‌غدا نه‌مانتوان����ی س����ه‌ربكه‌وین .بۆی����ه له‌م قۆناغ����ه‌دا تاكه كارت����ی به‌هێزی كورد ئه‌وه‌یه زۆر به‌ڕاش����كاوی له‌گه‌ڵ شیعه‌و س����وننه‌و ئهمریكاو الیه‌نه‌كانی تر باس له‌فیدراڵیه‌ت بكرێ����ت ئایا ئهگهر عێراق فیدراڵی����ه چه‌ن����د هه‌رێم����ی فیدراڵیه‌و س����نوری هه‌رێمه‌كان����ی فیدراڵی كوێیه. ئه‌نجومه‌نی ئه‌قالیم بۆ دروست نه‌كراوه؟ ده‌ب����ێ كورد ل����ه‌م قۆناغه ئ����ه‌م كارته به‌هێ����زه به‌كاربهێنێت به‌پێی پاڵپش����ته ده‌س����توریه‌كان ئ����ه‌م داواكاری����ه بكات ن����ه‌ك مفاوه‌زات لهس����ه‌ر ناردنی موچه‌و نه‌ناردنی موچه وه‌زی����ره‌كان بێن‌و بچن له‌راگه‌یاندنه‌كان هات����و و هاواری بڕینی موچ����ه هه‌م����و مافه‌كانی ت����ری له‌بیر بردوینه‌ته‌وه.له‌م قۆناغه نابێ به‌شداری هیچ هێرش����ێكی سه‌ربازی بكرێت له‌گه‌ڵ س����وپای عیراق بۆ ناوچ����ه عه‌ره‌بیه‌كان تاكو ئه‌مه یه‌كالیی نه‌كرێته‌وه واته ده‌بێ
مه‌رجی به‌ش����داریكردن‌و هاوكاریكردنی ناوه‌ن����د لهس����ه‌ر بنه‌م����ای دیاریكردنی هه‌رێم����ه‌كان بێ����ت كه ئایا عی����راق دو هه‌رێ����م ده‌بێ هه‌رێمی ك����وردو عه‌ره‌ب‌و سنوری ئه‌م دو هه‌رێمه كوێیه یان عیراق دابه‌شی چه‌ند هه‌رێمێك ده‌بێ‌و سنوری ئ����ه‌م هه‌رێمانه ده‌بێ دیاری بكرێت .ئه‌م داواكاریه‌ی كورد ده‌بێته هۆی شڵه‌قانی گۆمه‌كه ،چونكه داواكاریه‌كی ده‌ستوریه دونیا پشتیوانیمان لێده‌كات. زۆر به‌داخه‌وه له‌راگه‌یاندنه‌كان ئه‌مه‌مان به‌ر گ����وێ ده‌كه‌وێت كه كورد به‌مه‌رجی ئ����ه‌وه‌ی به‌ش����داری ش����ه‌ڕی رزگاری ناوچه‌كانی عه‌ره‌ب‌و به‌تایبه‌تی موس����ل ده‌كات ك����ه بیره‌نه‌وته‌كانی ئه‌م ناوچانه لهژێر ده‌ستی كورد بمێنێته‌وه ئهگهر ئه‌مه راس����ت بێ داواكاریه‌كی زۆر نالۆژیكیه‌و مه‌ترسیداره ،به‌ڵكو بهبێ ئهوهی باسی كێڵگه نه‌وتیه‌كان بكرێ����ت ده‌بێ داوای دیاریكردنی سنوری هه‌رێمه‌كان بكه‌ین كه داوایه‌كی ده‌س����توریه .ده‌بێ ئه‌نجومه‌نی هه‌رێمه‌كان ئ����ه‌وه‌ی له‌ماده‌ی ( )65ی ده‌ستوردا هاتوه به‌زوترین كات دروست بكرێ����ت ،چونكه تاكه زامن پاراس����تنی مافی هه‌رێمه‌كان له‌م ئه‌نجومه‌نه‌یه .ئیتر ده‌بێ ده‌ست بكه‌ین به‌داواكاری ده‌ستوری كه‌سانی پسپۆڕو شاره‌زا نه‌خشه‌ڕێگه‌ی داهاتو دابڕێژن‌و به‌جدی كاری بۆ بكرێت. چونكه رۆژهه‌التی ناوه‌ڕاس����ت له‌به‌رده‌م س����ه‌رله‌نوێ داڕش����تنه‌وه‌دایه كه‌مترین هه‌ڵ����ه ده‌یان س����اڵی تر كێش����ه‌كه‌مان ب����ه‌ره‌و دواوه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه ،بۆیه ده‌بێ زۆر به وردی هه‌ڵس����وكه‌وت له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌لومه‌رجه هه‌س����تیاره بكه‌ین‌و ئامانجی درێژم����ه‌وداو داهاتو له‌به‌رچاوبگرین نه‌ك ئه‌مه‌ی ئێس����تا له‌سه‌ر ش����انۆی سیاسی به‌ڕێوه ده‌چێت ،بۆ ئه‌م مه‌به‌سته ده‌بێ سه‌ركردایه‌تی سیاسی كوردستان له‌سه‌ر ئه‌م سێ ئاسته به‌تایبه‌تی ئاستی سێیه‌م مشورێكی جدی بخوات‌و كات دره‌نگه به فیرۆدانی له‌به‌رژه‌وه‌ندیمان نیه .ده‌س����ت نه‌كه‌ی����ن به‌م یاریه دۆڕاوێكی مس����ۆگه‌ر ده‌بین.
ریکالم
¢ G*K gDc kG*K Ê<(ÊG Meadia Culture & Arts
ɰȆȗȷȮȲɽɟࡧтɮъȲѱɸࡧтɠЭȲѱȷࡧтɲȄȴȲȆȉࡧȮɼɽɐȷࡧɻɭࡧࡧȲȄȮȵъ̦ࡧйȳшȮɼȆ˿ࡧѱȉ ﺑﺮﻋﺎﻳﺔ رﺋﻴﺲ إﻗﻠﻴﻢ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻣﺴﻌﻮد ﺑﺎرزاﻧﻲ
ۛȕѱϓɼѰȮɽьɱࡧйȆΪɱѱȼэˍࡧɰ؈ɭࡧɻʆࡧɷȮܢࡧؕɦɼѱɸفࡧȑэȗɟࡧЮȉ ﻣﻌﺮض أرﺑﻴﻞ اﻟﺪوﻟﻲ اﻟﻌﺎﺷﺮ ﻟﻠﻜﺘﺎب
ؕɦɼѱɸف ȔȆɠѰȮࡧȴȆȷ 2015 тɲȆȸпɱࡧй12 2ɻɦ ɰȆɮȧѰ̧ɦɼȯȉѱɏࡧтɭȆȷࡧтɠȲȆˍࡧѱɦ
ونبون
2015/4/12 - 2أرﺑﻴﻞ -ﺑﺎرك ﺳﺎﻣﻲ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ
ی (مریوان رشید محمد) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ پرسگ ه ی * ناس���نامه‌یه‌ك ی ژوری بازرگان ی س���لێمان ی ونبو‌ه به‌ناو ئاوێنه.
w w w . e r b i l b o o k f a i r . c o m
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سه‌رنوسه‌ر :سه‌ردار محه‌مه‌د
Awene
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوه‌گه‌رمیانی ،سەردەشت عوسمان ،سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر
كه‌ی لهو خهوه ب ه ئاگا دێنه‌وه؟! کۆبانێ هه‌نگاو به‌ره‌و ئاوه‌دانی ده‌نێت فه‌رمان ڕه‌شاد
ش���اعیری دیاری كورد عه‌بدولاڵ په‌ش���ێو له‌پێش���ه‌كی دیوان ه ش���یعریه‌كه‌یدا نوس���یویه‌تی "ئێم��� ه نه‌ك هه‌ر گه‌وره‌تری���ن نه‌ته‌وه‌ی ب���ێ ده‌وڵه‌تین ،به‌ڵكو گه‌وره‌ترین نه‌ته‌وه‌ی بێ پڕۆژه‌ی ده‌وڵه‌تیشین!". له‌ڕاس���تیدا په‌شێو جوانی ده‌ستنیشان كردووه ،ڕه‌نگ ه تا ڕاده‌یه‌ك ئاسایی بێ به‌هۆی ئه‌و جوگرافیا ئاڵۆزی ئه‌و ناوچه‌یه‌و ئه‌و هه‌موو به‌رژه‌وه‌ندی ه گه‌ورانه‌ی ده‌وڵه‌تان ئێم ه نه‌بوین ه خاوه‌ن س���نوری سه‌ربه‌خۆ ،به‌اڵم هیچ ئاسایی نی ه تۆ هیچ پرۆژه‌یه‌كت پێ نه‌بێ بۆ ئهوهی ده‌وڵه‌تی له‌سه‌ر بنیاتبنێیت .ماوه‌یه‌ك بو لێدوان ه تونده‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم له‌باره‌ی سه‌ربه‌خۆیی ده‌نگدانه‌وه‌ی گهورهی دروست كردبو هه‌م له‌سه‌ر ئاس���تی ناوخۆیی‌و هه‌میش ده‌ره‌كی ،وا پێشبینی ده‌ك���را كورد پڕۆژه‌یه‌كی گهورهی به‌ده‌س���ته‌وه‌ی ه بۆ پرس���ی ده‌وڵه‌ت ،به‌اڵم له‌ڕاستیدا پێشهاته‌كانی داعش‌و بڕینی موچ ه هه‌ردوكیان ئه‌وه‌یان سه‌لماند ئه‌و بانگه‌ش���ه‌یه‌ی دروستكردنی ده‌وڵه‌ت له‌سه‌ر هیچ ستونێكی به‌هێز نه‌وه‌ستاوه، زیاتر له‌كاردانه‌و‌ه ده‌چو وه‌ك ئهوهی پالنی پێشه‌وه‌ختی بۆ ئاماده‌كرابێت .وات ه تاقیكردنه‌وه‌ی داعش‌و بڕینی بودج ه ئهوهی سه‌لماند ئێم ه له‌كوێی سه‌ربه‌خۆیی سیاسیو ئابورین! من وام گومان ده‌برد دوای س���اڵێك لهو دۆخ ه داراییو سیاس���یو س���ه‌ربازی ه ناهه‌مواره‌ی به‌س���ه‌ر كوردستان هات جارێكی تر حیزب ه سیاسیه‌كان به‌تایبه‌ت (پ.د.ك) به‌هه‌مان ریتمی پێش���و قس��� ه ناكه‌نه‌و‌ه لهس���ه‌ر ده‌وڵه‌ت! كه‌چی پێچه‌وانه‌ك���هی ده‌بینم ،ئ���ه‌وان وا له‌خه‌ڵك ده‌گه‌یه‌نن ك��� ه له‌به‌رئه‌و‌ه داعش به‌گ���ژ كورد وه‌نرا تا پرۆژه‌ی ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی شكس���ت پێبهێن���ێ! ئه‌گینا ئێم ه نزیك بووین له‌دروس���تكردنی ده‌وڵه‌ت ،گومان لهوه نی ه ك ه ئامانجێكی داعش له‌هاتنی بۆ كوردس���تان تێكدانی ئه‌و ئه‌زمون ه ئیداریه‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌ی كورد بوو، ك ه خۆش���به‌ختان ه شكستیان خوارد ،به‌اڵم پرس���یار‌ه گرنگه‌ك ه ئهوهی ه ئهگهر ت���ۆ نیازت بنیاتنانی ده‌وڵه‌ت بێ لهو جوگرافی���ا ئالۆز‌ه گومان ده‌به‌ی به‌گوڵ پێشوازیت لێبكه‌ن؟! بڕینی بودجه‌و ،دروستكردنی كێش ه بۆ سنوره‌كانت شتی چاوه‌ڕان كراو نین؟ ئهگهر واڵت ئاماده‌نه‌كرێت بۆ به‌رگه‌گرتنی ئه‌و هه‌ڕه‌ش���ان ه ئه‌ی چۆن ده‌توانێ له‌سه‌رپێی خۆی بوه‌ستێت وه‌ك واقیعێكی سه‌ربه‌خۆ؟! ده‌ب���وو له‌جێی ئ���ه‌وه‌ی خۆیان له‌هۆكاری س���ه‌ره‌كی پاشه‌كش���هی ه بدزنه‌و‌ه به‌ئازای���ی به‌و ڕێگایه‌دا بچنهوه ك ه لێوه‌ی هاتوون بۆ دروس���تكردنی ده‌وڵه‌ت، باش���تر‌ه واز له‌نه‌زه‌ریه‌ی پیالنگێری دوژمنان‌و ناحه‌زان بهێنن ،ئه‌و كلتور‌ه هی عه‌ره‌ب ه هه‌میش ه نه‌زه‌ریه‌ك دروستده‌كه‌ن شكسته‌كانی خۆیانی پێهه‌ڵده‌واسن! سیاس���یه‌كانی ئێمه‌ش خه‌ریك ه ئ���هو هه‌ڵ ه دوباره ده‌كه‌ن���هوه ،تۆ ده‌بێ ئه‌و ڕاستیه‌ت له‌به‌رچاو بێ ك ه دروستكردنی واڵت لهو جیۆپۆلۆتیكه‌ی ئێم ه كارێكی ئاس���ان نیه ،به‌ر له 100س���اڵ له‌ڕێكه‌وتنی سایكس بیكۆ زۆر به‌وردی دیزاینی ئ���هو ناوچه‌ی ه كراوه ،ئه‌م ه جگ ه له‌وه‌ی به‌سروش���تی خۆیان دراوس���ێكانمان ش���ه‌ڕانگێزو ،دژ به‌ماف��� ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی ئێمه‌ن ،تۆ ئه‌گ���ه‌ر پێتوابێ خاوه‌ن پ���ڕۆژه‌ی دروس���تكردنی ده‌وڵه‌تی‌و ئه‌و بنه‌مایانه‌ش���ت له‌به‌رچ���او نه‌گرتبێت به‌ڕاستی ناكرێ ناوی بنێی پڕۆژه! ئ���ه‌وه‌ی لهئێس���تا گرنگ��� ه به‌ئاگاهاتنه‌وه‌ی ه ل���هو خهوه ق���وڵ‌و فه‌نتازیایه‌ی دروستكردنی ده‌وڵه‌ته ،پێویس���ت ده‌كات دان بهوه بنێن ئهوهی پێشتر هه‌ڵ ه بووه‌و ،س���ه‌رله‌نوێ پێویست ه پڕۆژه‌یه‌كی س���تراتیژی هه‌بێت ك ه كوردستانی بێتو ،بناغه‌كانی له‌سه‌ر ئه‌رزی واقیع دابڕێژرێت ،بهپێچهوانهوه خۆبه‌ستنه‌و‌ه به‌و خه‌ونه‌ی پێش���وو ته‌نها له‌به‌رئه‌وه‌ی نه‌ڵێی هه‌ڵه‌م كردووه ئێم ه یه‌ك بست له‌خه‌ونی سه‌ربه‌خۆیی نزیك ناكاته‌وه.
فۆتۆ :هه‌رێم عه‌بدواڵ
ئاواره‌بونی هاواڵتیان له‌سه‌ر ئاستی جیهان به‌هۆی توندوتیژی‌و ملمالنێکانه‌وه