ژماره‌ 475

Page 1

‫ریکالم‬

‫‪www.awene.com‬‬

‫رۆژنامه‌یه‌كی‌ سیاسیی‌ گشتییه‬ ‫کۆمپانیای ئاوێن ‌ه ده‌ریده‌کات‬

‫ژماره‌ (‪)475‬‬ ‫سێشەممە ‪2015/4/21‬‬

‫‪18‬‬

‫سه‌دان مه‌ال ‌‬ ‫ی كورد سودمه‌ندی‌ یه‌كه‌م ئاسته‌نگه‌كانی‌ به‌رده‌م‬ ‫ی‬ ‫ی زیره‌كرتو له‌به‌رزبونه‌وه‌ ‌‬ ‫له‌شافیع ‌‬ ‫ی مێدیا‬ ‫پیشه‌ییبون ‌‬ ‫دۆالر حكومه‌تی‌‬ ‫مه‌زنرت بون‬ ‫ی كوردستان‬ ‫له‌هه‌رێم ‌‬ ‫به‌غدایه‌‬

‫ته‌نكه‌ر ‌ه نه‌وته‌كان‬ ‫سەرۆکی‬ ‫هێشتا‬ ‫هەرێم بەیاسا‬ ‫بۆ په‌رله‌مان جێگه‌ی‌ هەڵدەبژێردرێتەوە!‬ ‫پرسیارن‬

‫‪5‬‬

‫جینۆسایدی ئه‌رمه‌نه‌کان‬

‫‪13‬‬

‫‪17‬‬

‫ی له‌كۆبونه‌وه‌ی‌ الیه‌ن ‌ه سیاسیه‌كاندا‪:‬‬ ‫فازڵ میران ‌‬

‫‪7‬‬

‫‪14‬‬

‫قبوڵ ‌ی ناكه‌ین بڵێن نابێت بارزانی ببێته‌و‌ه به‌سه‌رۆك‬ ‫ف���ازڵ میران���ی‌ س���كرتێری‌ پارت��� ‌‬ ‫ی‬ ‫دیموكراتی‌ كوردستان له‌كۆبونه‌وه‌كه‌ی‌‬ ‫دوێنێی‌ الیه‌نه‌ سیاسیه‌كانی‌ كوردستان‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ‌ بارزان���ی‌‪ ،‬جه‌غت���ی‌ ل���ه‌وه‌‬ ‫كردوه‌ته‌وه‌ كه‌ "بارزانی‌ به‌دیلی‌ نییه‌"‪،‬‬ ‫ئ���ه‌‌و به‌ئاماده‌بوان���ی‌ كۆبونه‌وه‌كه‌ی‌‬ ‫راگه‌یاندوه‌ كه‌ "هه‌رچه‌نده‌ عه‌لی‌ باپیر‬ ‫وتویه‌تی‌ بارزانی‌ س���ه‌د به‌دیلی‌ هه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم هیچ به‌دیلێكی‌ نییه‌"‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ ،‬هه‌ولێر‪ :‬س���ه‌رچاوه‌یه‌كی‌‬

‫ئ���اگادار به‌ئاوێن���ه‌ی‌ راگه‌یان���د ك���ه‌ لێدوان له‌س���ه‌ر ئه‌و پرس���ه‌ نادرێت‪،‬‬ ‫له‌كۆبون���ه‌وه‌ی‌ دوێن���ێ ‪4/20‬ی‌ نێوان ئایا ده‌توانرێت به‌بێ ئێمه‌ ئه‌و قسانه‌‬ ‫بارزان���ی‌‌و الیه‌ن���ه‌ سیاس���یه‌كاندا‪ ،‬بكرێت"‪.‬‬ ‫ف���ازڵ میرانی‌ وتویه‌ت���ی‌ "ده‌نگمان‬ ‫هه‌ڵوێستی‌ پارتی‌ سه‌باره‌ت به‌پۆستی‌‬ ‫س���ه‌رۆكی‌ هه‌رێ���م تون���د ب���وه‌‪ ،‬له‌م له‌ن���او خه‌ڵكدا له‌الیه‌ن���ه‌كان زیاتره‌و‬ ‫كۆبونه‌وه‌یه‌دا فازڵ میرانی‌ كه‌ به‌ناوی‌ كورسیشمان له‌په‌رله‌مان له‌الیه‌نه‌كان‬ ‫پارتیه‌وه‌ قس���ه‌ی‌ كردوه‌‪ ،‬رایگه‌یاندوه‌ زۆرت���ره‌‪ ،‬به‌بێ‌ هیچ ك���ه‌س‌و الیه‌نێك‬ ‫كه‌ "قبوڵی‌ ناكه‌ین هه‌ندێك له‌خه‌ڵك‌و وه‌اڵمی‌ ئه‌م قسانه‌ی‌ بداته‌وه‌"‪.‬‬ ‫بارزانی ل���ه‌و كۆبونه‌وه‌یه‌دا به‌الیه‌نه‌‬ ‫الیه‌نه‌كان بڵێن نابێت بارزانی ببێته‌و‌ه‬ ‫به‌س���ه‌رۆك‪ ،‬چونك���ه‌ به‌و ش���ێوه‌یه‌ سیاس���ه‌كانی‌ راگه‌یاندوه‌ كه‌ " له‌كاتی‌‬

‫س���ه‌ردان كردنمدا ب���ۆ ئه‌مه‌ریكا داوا‬ ‫له‌كاربه‌ده‌س���تانی‌ ئ���ه‌و واڵته‌ ده‌كه‌م‬ ‫ك���ه‌ هه‌م���و ش���تێكمان ئاماده‌یه‌ بۆ‬ ‫دامه‌راندنی‌ ده‌وڵه‌ت‌و داواكارم هاوكار‌و‬ ‫پشتیوانمان بن"‪.‬‬ ‫س���ه‌رچاوه‌كه‌ وتی‌ "له‌كۆبونه‌وه‌كه‌دا‬ ‫زۆرب���ه‌ی‌ بابه‌ت���ه‌كان به‌گش���تگیری‬ ‫باسكراو حزبه‌كانیش هه‌ر گشتگیرانه‌‬ ‫قس���ه‌یان كرد به‌تایبه‌تی‌ س���ه‌باره‌ت‬ ‫به‌پۆستی‌ سه‌رۆكی‌ هه‌رێم"‪.‬‬

‫بارزانی‬

‫له‌كۆ ‌ی ‪ 25‬هه‌زار كۆمپانیا‬ ‫به‌هۆی‌ خراپی ‌ی بژێوییانه‌و‌ه‬ ‫ژماره‌یه‌ك پێشمه‌رگ ‌ه وازده‌هێنن ته‌نها ‪ 10‬هه‌زاریان باج ده‌ده‌ن‬ ‫به‌پێی‌ ئاماره‌كانی‌ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‌ گشت ‌ی‬ ‫باجه‌كان‌و خانوبه‌ره‌ی‌ میری‌ له‌ساڵی‌ ‪2013‬‬ ‫كۆی‌ گش���تی‌ داهاتی‌ باج ‪ 160‬ملیار دینار‬ ‫بوه‌‪ ،‬له‌ساڵی‌ ‪2014‬ش بڕه‌كه‌ بۆ ‪ 212‬ملیار‬ ‫دینار به‌رزبوه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌ری‌ گش���تی‌‬ ‫باجه‌كانی‌ سه‌ر به‌وه‌زاره‌تی‌ دارایی‌ ده‌ڵێت‬ ‫"له‌ك���ۆی‌ ‪ 25‬ه���ه‌زار كۆمپانی���ا ته‌نها ‪10‬‬ ‫هه‌زاریان باج ده‌ده‌ن"‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ ،‬س���لێمانی‌‪ :‬به‌ڕێوه‌به‌ری‌ گشتی‌‬ ‫باج���ه‌كان‌و خانوب���ه‌ره‌ی‌ می���ری‌‪ ،‬زانیار‬ ‫محه‌مه‌د به‌ئاوێنه‌ی‌ راگه‌یاند كه‌ سیستمی‌‬ ‫باج له‌هه‌رێم���ی‌ كوردس���تاندا له‌خزمه‌تی‌‬ ‫بازرگانان���ه‌‪ ،‬ئ���ه‌و وت���ی‌ "ئه‌گ���ه‌ر ئێمه‌‬

‫پێشمه‌رگه‌ له‌جه‌نگی دژ به‌داعش‬ ‫جێگری‌ س����ه‌رۆكی‌ لیژن����ه‌ی‌ كاروباری‌ هه‌یه‌"‪،‬‬ ‫به‌پاس����اوی‌ ئاش����كرانه‌كردنی‌ نهێن ‌‬ ‫ی‬ ‫پێشمه‌رگه‌ له‌په‌رله‌مانی‌ كوردستان دلێر‬ ‫ماوه‌تی‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات كه‌ ژماره‌یه‌كی‌ س����ه‌ربازیی‌‪ ،‬هیچ الیه‌نێك له‌په‌رله‌مان‪،‬‬ ‫زۆری‌ پێش����مه‌رگه‌ به‌پێ����ی‌ وه‌جبه‌كان وه‌زاره‌ت����ی‌ پێش����مه‌رگه‌‌و فه‌رمان����ده‌‬ ‫ناچنه‌وه‌ بۆ به‌ره‌كانی‌ شه‌ڕ‪ ،‬فه‌رمانده‌ی‌ مه‌یدانییه‌كان نه‌یانویس����ت زانیارییه‌كی‌‬ ‫لی����وای‌ یه‌كی‌ وه‌زاره‌تی‌ پێش����مه‌رگه‌ش دروست بده‌ن به‌ئاوێنه‌ له‌باره‌ی‌ ژماره‌ی‌‬ ‫ده‌ڵێ����ت "وازهێنانی‌ پێش����مه‌رگه‌ ترس ئه‌و پێش����مه‌رگانه‌ی‌ وازیانهێناوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫نی����ه‌ له‌داعش‪ ،‬به‌ڵك����و له‌به‌رئه‌وه‌یه‌ كه‌ هیچ الیه‌كیش����یان نكۆڵی‌ ل����ه‌وه‌ نه‌كرد‬ ‫كه‌ له‌ده‌ستپێكردنی‌ ش����ه‌ڕی‌ داعشه‌وه‌‬ ‫بژێوییان زۆر له‌خواره‌وه‌یه‌"‪.‬‬ ‫ی ژماره‌یه‌كی‌ زۆر پێشمه‌رگه‌ وازیانهێناوه‌‪،‬‬ ‫ئاوێن����ه‌‪ ،‬س����لێمانی‌‪ :‬دلێ����ر ماوه‌ت ‌‬ ‫به‌ئاوێن����ه‌ی‌ راگه‌یان����د "ده‌چم����ه‌ هه‌ر هۆكاره‌ك����ه‌ش خراپ����ی‌ بژێویان����ه‌ نه‌ك‬ ‫به‌ره‌ی����ه‌ك هه‌س����تده‌كه‌م ك����ه‌ هه‌م����و شه‌ڕی‌ داعش‪.‬‬ ‫لیوا هیوا عه‌بدواڵ ئه‌حمه‌د‪ ،‬فه‌رمانده‌ی‌‬ ‫وه‌جبه‌ی����ه‌ك ژماره‌یه‌ك كه‌س ناچنه‌وه‌و‬ ‫جێگه‌ی‌ به‌ت����اڵ هه‌یه‌‪ ،‬بۆیه‌ هه‌مو لیواو لی����وای‌ یه‌ك����ی‌ وه‌زاره‌تی‌ پێش����مه‌رگه‌‬ ‫ف����ه‌وج‌و س����ریه‌كان ش����اغرێكی‌ زۆریان به‌ئاوێن����ه‌ی‌ راگه‌یان����د‪" ،‬به‌ته‌ئكی����د‬

‫پێش����مه‌رگه‌ هه‌ی����ه‌ وازیهێن����اوه‌و هه‌ی ‌ه‬ ‫سورتره‌ له‌س����ه‌ر شه‌ڕ‪ ،‬به‌اڵم به‌دڵنیایی‌‬ ‫موچ����ه‌ كارده‌كاته‌ س����ه‌ر بژێویی‌ ژیانی‌‬ ‫پێشمه‌رگه‌‪ ،‬وه‌ك فه‌رمانده‌یه‌كیش ده‌ڵێم‬ ‫كه‌ زۆر كه‌موكوڕیمان هه‌یه‌‌و پێویس����ته‌‬ ‫ڕه‌چاوی‌ بارودۆخمان بكرێت"‪.‬‬ ‫ئه‌و وتی‌ "پێشمه‌رگه‌ له‌چاو ئه‌وه‌ی‌ كه‌‬ ‫دوژمنه‌كه‌مان ئه‌وه‌نده‌ دڕنده‌یه‌‪ ،‬به‌هیچ‬ ‫جۆرێك س����اردبونه‌وه‌ی‌ پێوه‌دیار نیه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم پێشمه‌رگه‌ به‌س����ێ‌ مانگ جارێك‬ ‫موچ����ه‌ وه‌ربگرێ����ت‌و نه‌توانێ����ت كرێی‌‬ ‫خانوه‌كه‌ی‌ بدات‪ ،‬ئه‌مه‌ ئێستا واقیعێكه‌و‬ ‫هاتۆته‌ پێشه‌وه‌"‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪8‬‬

‫"نازانم هێمنی ‌ی ئێستا ‌ی ناو یه‌كێت ‌ی زه‌مینه‌سازی‬ ‫گه‌یشتن ‌ه به‌چاره‌سه‌ر یان هێمن ‌ی پێش گه‌رداوه‌"‬ ‫ئ����ازاد جوندیان����ی‌ ئه‌ندام����ی‌ مه‌كته‌ب ‌‬ ‫ی‬ ‫سیاس����ی‌ یه‌كێتی‌ نیشتمانی‌ كوردستان‬ ‫ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات كه‌ گیانی حزبایه‌تی‬ ‫زۆر زاڵ بوه‌ به‌س����ه‌ر ئه‌دای سیاس����ی‬ ‫حزبه‌كان����دا به‌جۆرێ����ك كه‌ شوناس����ی‬ ‫نیش����تیمانی بۆت����ه‌ پل����ه‌ دو له‌چ����او‬ ‫شوناس����ی حزبی‪ ،‬ئه‌و ده‌ڵێ����ت "نازانم‬ ‫هێوریی‌‌و هێمنیی‌ ئێس����تای‌ ناو یه‌كێتی‌‬ ‫زه‌مینه‌س����ازی گه‌یشتنه‌ به‌چاره‌سه‌رێك‬ ‫یان هێمنی‌و بێده‌نگی پێش گه‌رداوه‌"‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ ،‬س����لێمانی‌‪ :‬ئ����ازاد جوندیانی‌‬ ‫له‌چاوپێكه‌وتنێكی‌ تایب����ه‌ت به‌ئاوێنه‌دا‬ ‫رایگه‌یاند كه‌ كێشمه‌كێش����ی ئێس����تای‬

‫نرخی ڤێال له‌هه‌ولێر گه‌یشتۆت ‌ه ‪ 250‬ده‌فته‌ر دۆالر‬ ‫ ‬ ‫ناونیشان‪ :‬سلێامنی گه‌ڕه‌کی شۆڕش‪ -‬به‌رامبه‌ر ئاماده‌یی شۆڕشی کوڕان‬

‫رێژه‌یه‌ك���ی‌ زۆر ب���اج زیادبكه‌ین له‌س���ه‌ر‬ ‫بازرگان���ان‪ ،‬هیچ بازرگانێك توانای‌ ئه‌وه‌ ‌ی‬ ‫نابێت كاربكات"‪.‬‬ ‫وتیش���ی‌ "رێژه‌ی‌ باج ب���ۆ كۆمپانیاكان‬ ‫‪%15‬ی‌ قازانجه‌كه‌یه‌‌و بۆ كرێ‌ رێژه‌ی‌ ‪‌%9‬و‬ ‫قازانجی‌ شه‌خسیش پله‌به‌نده‌ كه‌ له‌ ‪ %3‬بۆ‬ ‫‪ %15‬سه‌رده‌كه‌وێت"‪.‬‬ ‫ناوب���راو ئاماژه‌ی‌ به‌وه‌ ك���رد كه‌ به‌پێی‌‬ ‫یاس���ا كارپێك���راوه‌كان ه���ه‌ر كه‌س���ێك‬ ‫ده‌ستی‌ به‌مامه‌ڵه‌یه‌كی‌ بازرگانی‌ كرد‌و له‌و‬ ‫مامه‌ڵه‌ی���ه‌ قازانجی‌ كرد ده‌بێت باج بدات‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌هه‌رێمی‌ كوردستان نه‌توانراوه‌ ئه‌و‬ ‫یاسایه‌ به‌س���ه‌ر هه‌مواندا جێبه‌جێبكرێت‪،‬‬

‫ئه‌و "ته‌نها نزیكه‌ی‌ ‪%50‬ی‌ ئه‌و كه‌سانه‌ باج‬ ‫ده‌ده‌ن"‪.‬‬ ‫وتیش���ی‌ "كێش���ه‌یه‌كی‌ ت���ر خ���ۆی‌‬ ‫له‌س���ه‌ندیكای‌ ژمێریاراندا ده‌بینێته‌وه‌ كه‌‬ ‫راستاندن بۆ بودجه‌ی‌ چاودێرانی‌ ژمێریاری‌‬ ‫ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم تا ئێس���تا ‪%99‬ی‌ بودجه‌ی‌‬ ‫كۆمپانی���اكان دورن له‌راس���تی‌‪ ،‬له‌كاتێكدا‬ ‫هه‌ڵس���ه‌نگاندن بۆ كۆمپانیاكان له‌س���ه‌ر‬ ‫قازانج���ه‌‪ ،‬ده‌ركه‌وتن���ی‌ قازانجیش له‌ڕێی‌‬ ‫پێشكه‌شكردنی‌ بودجه‌ی‌ سااڵنه‌وه‌ ده‌بێت‪،‬‬ ‫كه‌ ئه‌وانیش هه‌مو دورن له‌راستی‌"‪.‬‬

‫ ‬ ‫ته‌له‌فۆن‪ 3201274 :‬‬

‫هه‌رێم له‌سه‌ر سیستمی په‌رله‌مانی یان‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی‌و كێشمه‌كێشی په‌یوه‌ست‬ ‫به‌ده‌ستور‪ ،‬به‌قه‌ده‌ر ئه‌وه‌ی ملمالنێیه‌كی‬ ‫ته‌واو عه‌یاری سیاس����ییه‌‪ ،‬مشتومڕێكی‬ ‫ده‌ستووری‌و یاسایی نیه‌ كه‌ له‌بنه‌ڕه‌ته‌وه‌‬ ‫په‌یوه‌س����ت بێت به‌ئ����ه‌رك‌و مافه‌كان‌و‬ ‫به‌كارای����ی‌و ناكارای����ی مه‌رجه‌عیه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و وتی‌ "مه‌سه‌له‌ی مه‌رجه‌عیه‌ت‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌ی ئێستا هه‌یه‌و له‌پۆستی سه‌رۆكی‬ ‫هه‌رێم‌و له‌په‌رله‌ماندا به‌رجه‌سته‌ بوه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫ئه‌بێ ده‌ستور مه‌رجه‌عیه‌ته‌ یاساییه‌كه‌ی‬ ‫بێ����ت‪ ،‬به‌داخ����ه‌وه‌ له‌ئیس����تحقاقێكی‬ ‫ده‌س����توری‌و یاس����اییه‌وه‌ بۆته‌ هۆكاری‬

‫قه‌یرانێكی تر‪ ،‬كه‌ پێویس����ته‌ نه‌هێڵین‬ ‫ببێته‌ كه‌یسێكی قه‌یرانزا"‪.‬‬ ‫وتیشی‌ "تاكی كوردستان‪ ،‬به‌تایبه‌ت‬ ‫قاعی����ده‌ی حزبه‌كان دوچ����اری جۆرێك‬ ‫له‌ش����یزۆفرینیای شوناس بۆته‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌‬ ‫زاده‌ی خۆپه‌نادان����ی ت����اك‌و گروپه‌كانه‌‬ ‫له‌پش����ت شوناس����ی حزبه‌كانییانه‌وه‌‪.‬‬ ‫چونكه‌ هێشتا تاكه‌كان مه‌ترسی ئه‌وه‌یان‬ ‫له‌ال گ����ه‌وره‌و كاریگه‌ره‌ كه‌ بێ په‌ناگای‬ ‫حزبییانه‌ زۆر بابه‌تی ژیانی له‌مه‌ترس����ی‬ ‫یان له‌به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌دایه‌"‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬ ‫کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی ‪ 1000‬دینار‬

‫تیراژ‪4500 :‬‬


‫‪2‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫نرخی ڤێال له‌هه‌ولێر گه‌یشتوه‌ت ‌ه ‪ 250‬ده‌فته‌ر دۆالر‬ ‫نرخ���ی‌ خانوبه‌ره‌و ڤێ�ل�ا له‌هه‌ندێك‬ ‫ش���وێنی‌ هه‌ولێری‌ پایته‌ختدا له‌نێوان‬ ‫‪ 180‬ده‌فت���ه‌ر دۆالر ب���ۆ ‪ 250‬ه���ه‌زار‬ ‫ده‌فت���ه‌ر دۆالردایه‌‪ ،‬به‌پێ���ی‌ لێدوانی‌‬ ‫خ���اوه‌ن نوس���ینگه‌یه‌ك "ماوه‌ی���ه‌ك‬ ‫له‌مه‌وب���ه‌ر ئوتێلێك ب���ه‌ ‪ 1600‬ده‌فته‌ر‬ ‫دۆالر فرۆشراوه‌"‪.‬‬ ‫هان���ا چۆمان���ی‌‪ ،‬ئاوێن���ه‌‪ :‬به‌پێ���ی‬ ‫روماڵێكی‌ مه‌یدانیی‌ ئاوێنه‌ س���ه‌باره‌ت‬ ‫به‌نرخی خانوبه‌ره‌و ڤێالكان له‌هه‌ولێری‬ ‫پایته‌ختی هه‌رێمی كوردس���تان‪ ،‬خانو‬ ‫هه‌ی���ه‌ نرخ���ی زیاتر ل���ه‌ ‪ 180‬ده‌فته‌ر‬ ‫دۆالره‌‪ ،‬هه‌ندێك ڤێالش نرخیان ده‌گاته‌‬ ‫نزیكه‌ی ‪ 250‬ده‌فته‌ر دۆالر‪.‬‬ ‫خاوه‌ن نوسینگه‌یه‌كی كڕین‌و فرۆشتنی‬ ‫خانوبه‌ره‌ له‌هه‌ولێر به‌ئاوێنه‌ی ڕاگه‌یاند‬ ‫كه‌ "نرخی‌ خان���و و ڤێال له‌گه‌ڕه‌كێك‌و‬ ‫له‌ناوچه‌یه‌ك بۆ شوێنێكی تر جیاوازه‌و‬ ‫ئه‌وه‌ش كاریگه‌ری به‌سه‌ر نرخه‌كانه‌وه‌‬ ‫هه‌یه‌ تا ش���وێنه‌كه‌ ل���ه‌ڕوی بازرگانی‌‌و‬ ‫ئارامیه‌وه‌ باشتربێ نرخی‌ گرانتره‌"‪.‬‬ ‫ئه‌و وتی‌ "له‌ش���اری خه‌ونه‌كان ڤێال‬ ‫هه‌یه‌ نرخه‌ك���ه‌ی نزیكه‌ی ‪ 200‬ده‌فته‌ر‬ ‫دۆالره‌ كه‌ له‌سه‌ر روبه‌ری‌ ‪ 600‬مه‌تر تا‬ ‫‪ 1000‬مه‌تر دروستكراوه‌‪ ،‬هه‌یانه‌ ده‌گاته‌‬ ‫‪ 250‬ده‌فته‌ر دۆالر‪ ،‬ش���وێنه‌كه‌ی نزیك‬ ‫فڕۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تیی هه‌ولێره‌"‪.‬‬ ‫وتیشی‌ "شوێنه‌كه‌ نوێیه‌و به‌هێزه‌كانی‌‬ ‫زێره‌ڤان���ی ده‌وره‌داوه‌‪ ،‬ل���ه‌ده‌رگای‬ ‫س���ه‌ره‌كی بڕۆیت���ه‌ ژوره‌وه‌ پێتده‌ڵێن‬ ‫ده‌ڕۆیت���ه‌ مـــاڵی كێ؟ ت���ا ناوه‌كه‌ی‬ ‫نه‌ڵێیت رێگه‌ت ناده‌ن بڕۆیته‌ ژوره‌وه‌‪،‬‬ ‫زۆربه‌شیان به‌رپرسی گه‌وره‌ی‌ هه‌رێمن‬ ‫كه‌ له‌وێ ده‌ژین"‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ئاماژه‌ی‌ ب���ه‌وه‌ش كرد كه‌‬ ‫ماوه‌ی���ه‌ك له‌مه‌وپێش له‌س���ه‌ر رێگای‬ ‫كه‌ركوك‪ ،‬ئوتێلێك فرۆش���را به‌ ‪2500‬‬ ‫ده‌فته‌ر دۆالر به‌‪ 40‬دوكانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و وتی‌‬ ‫"ك���ه‌س نازانێت ئه‌و پاره‌یه‌ هی كێیه‌و‬ ‫له‌كوێ���وه‌ دێت؟ ئه‌وانه‌ی ئه‌و ش���تانه‌‬ ‫ده‌كڕن ئه‌وه‌ هی خۆیانه‌ یان نا"‪.‬‬

‫گوندی ئیتاڵی له‌هه‌ولێر‬

‫له‌‌داقوق ئه‌مریكا هۆشداری‬ ‫یه‌كێتی‌‌و گۆڕان‬ ‫له‌ڕێی په‌رله‌مانه‌وه‌ ده‌یانه‌وێت ده‌داته‌ پێشمه‌رگ ‌ه له‌وه‌ زیاتر‬ ‫به‌ڕه‌كه‌ له‌ژێرپێی پارتی‌ ده‌ربێنن پێشڕه‌وی نه‌كه‌ن‬ ‫فراكس���یۆنه‌كانی‌ گ���ۆڕان‌و یه‌كێت��� ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌په‌رله‌مانی‌ كوردس���تان‪ ،‬به‌پشتیوانی‌‬ ‫زۆرین���ه‌ی‌ ئیس�ل�امیه‌كان له‌هه‌وڵ���دان‬ ‫له‌ڕێگ���ه‌ی‌ ده‌س���تكاریكردن‌و گۆڕینی‌‬ ‫یاسای‌ س���ه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێمه‌وه‌‪ ،‬هه‌م‬ ‫سیستمی‌ سیاسیی‌ بگۆڕن‌و هه‌م پۆستی‌‬ ‫سه‌رۆكی‌ هه‌رێمیش بكه‌نه‌ ته‌شریفاتی‌‪،‬‬ ‫به‌م���ه‌ش به‌ڕه‌ك���ه‌ له‌ژێر پێ���ی‌ پارتی‌‬ ‫ده‌رده‌هێنن‪.‬‬ ‫ه����اوكار حس����ێن‪ ،‬ئاوێن����ه‌‪ :‬پرس����ی‌‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێم كه‌ ئێستا گه‌رمترین‬ ‫باس����ی‌ هه‌رێم����ی‌ كوردس����انه‌‪ ،‬ل����ه‌دو‬ ‫رێگه‌وه‌ ده‌توانرێت چاره‌بكرێت‪ ،‬یه‌كه‌م‬ ‫له‌ڕێگه‌ی‌ ده‌س����توره‌وه‌‪ ،‬دوه‌م له‌ڕێگه‌ی‌‬ ‫ده‌ستكاریكردنی‌ یاس����ای‌ سه‌رۆكایه‌تی‌‬ ‫هه‌رێم‪ .‬ئێستا هه‌موان بێهیوابون له‌وه‌ی‌‬ ‫رێگه‌ی‌ یه‌كه‌م سه‌ربگرێت‪ ،‬بۆیه‌ بیریان‬ ‫له‌رێگه‌ی‌ دوه‌م كردوه‌ته‌وه‌‌و بۆ ئه‌مه‌ش‬ ‫یه‌كێتی‌‌و گۆڕان به‌ره‌یه‌كی هاوبه‌ش����یان‬ ‫به‌پشتیوانی‌ ئیسالمیه‌كان پێكهێناوه‌‪.‬‬ ‫فراكس����یۆنی‌ یه‌كێتی به‌هه‌مانشێوه‌ی‌‬ ‫گۆڕان پێیوایه‌ كه‌ تاكه‌ڕێگه‌ی‌ به‌رده‌می‌‬ ‫بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ مه‌سه‌له‌ی‌ پۆستی‌‬ ‫س����ه‌رۆكی‌ هه‌رێ����م‪ ،‬هه‌موارك����ردن یان‬ ‫گۆڕینی‌ یاسای‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێمه‌‪.‬‬ ‫له‌مباره‌یه‌وه‌ بێگه‌رد تاڵه‌بانی‌ سه‌رۆكی‌‬ ‫فراكس���یۆنی‌ یه‌كێت���ی‌ له‌په‌رله‌مان���ی‌‬ ‫كوردس���تان به‌ئاوێن���ه‌ی‌ راگه‌یان���د‪،‬‬ ‫"ئه‌و پرس���ه‌ ی���ان به‌هه‌مواركردنه‌وه‌ی‌‬ ‫یاس���ای‌ س���ه‌رۆكایه‌تی‌ ده‌بێ���ت ی���ان‬ ‫پێشكه‌شكردنی‌ پرۆژه‌یه‌سایه‌ك ده‌بێت‬ ‫ب���ۆ ش���ێوازی دیاریكردن���ی‌ پۆس���تی‌‬ ‫س���ه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێم"‪ .‬به‌وته‌ی‌ ناوبراو‬

‫یه‌كێتی‌ له‌ئێستادا بیری‌ له‌ڕێگه‌ی‌ دوه‌م‬ ‫كردوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫بێگ����ه‌رد ئ����ه‌وه‌ش ب����اس ده‌كات كه‌‬ ‫ئ����ه‌و الیه‌نانه‌ی‌ له‌س����ه‌ر ئ����ه‌م بابه‌ته‌‬ ‫یه‌كالبونه‌ته‌وه‌‪ ،‬گۆڕان‪ ،‬یه‌كێتی‌‪ ،‬كۆمه‌ڵ‌و‬ ‫یه‌كگرت����ون‪" ،‬جۆرێك له‌لێكگه‌یش����تن‬ ‫هه‌یه‌"‪.‬‬ ‫له‌ب���اره‌ی‌ لێكنزیكبون���ه‌وه‌ی‌ هه‌ردو‬ ‫فراكس���یۆنی‌ گۆڕان‌و یه‌كێتی‌‪ ،‬بێگه‌رد‬ ‫تاڵه‌بانی‌ ده‌ڵێت‪" ،‬بۆچونی‌ سیاس���یی‌‬ ‫هاوبه‌ش���ی‌ ه���ه‌ردوال ره‌نگدان���ه‌وه‌ی‌‬ ‫هه‌ب���وه‌ له‌س���ه‌ر فراكس���یۆنه‌كانیش‬ ‫له‌په‌رله‌م���ان‪ ،‬كۆمه‌ڵێك بابه‌تیش هه‌یه‌‬ ‫كه‌ تێڕوانینی‌ هاوبه‌شمان هه‌یه‌ له‌سه‌ری‌‬ ‫وه‌ك ده‌س���تورو سیس���تمی‌ سیاسیی‌‌و‬ ‫ش���ه‌فافیه‌ت‌و پرس���ی‌ ن���ه‌وت‪ ،‬بۆی���ه‌‬ ‫هه‌ماهه‌نگی‌‌و به‌ره‌وپێشچونێكی‌ باشیش‬ ‫له‌په‌یوه‌ندییه‌كانمان هه‌یه‌"‪.‬‬ ‫هاوكات رابون مه‌عروف‪ ،‬س���ه‌رۆكی‌‬ ‫فراكس���یۆنی‌ گ���ۆڕان له‌په‌له‌مان���ی‌‬ ‫كوردس���تان به‌ئاوێنه‌ی‌ راگه‌یاند‪" ،‬ئێمه‌‬ ‫ئه‌و یاس���ایه‌ی‌ س���ه‌رۆكایه‌تی‌ ئێس���تا‬ ‫ره‌تده‌كه‌ینه‌وه‌‌و پێمانوایه‌ یاس���ایه‌كی‌‬ ‫خراپه‌‪ ،‬ئێستاش س���ه‌رقاڵی‌ گفتوگۆین‬ ‫له‌س���ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی‌ یاس���ایه‌كی‌ نوێ���ی‌‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی‌ ئاماده‌بكه‌ین یاخود ئه‌وه‌ی‌‬ ‫ئێستا هه‌مواربكه‌ینه‌وه‌"‪.‬‬ ‫گۆڕان بۆ ئه‌م هه‌ن���گاوه‌ی‌ ده‌یه‌وێت‬ ‫گفتوگۆكان���ی‌ له‌گ���ه‌ڵ الیه‌نه‌كان���ی‌‬ ‫دیك���ه‌ی‌ ناو په‌رله‌مان ده‌س���تپێبكات‪،‬‬ ‫ئاماژه‌كانی���ش هه‌مو به‌و ئاراس���ته‌یه‌ن‬ ‫كه‌ نزیكتری���ن‌و یه‌كه‌مین الیه‌ن بۆ ئه‌م‬ ‫مه‌به‌سته‌ كه‌ په‌نای‌ بۆ به‌رێت‪ ،‬یه‌كێتی‌‬

‫نیشتمانی‌ كوردس���تانه‌‪ ،‬چونكه‌ ئه‌وان‬ ‫س���ێ‌ س���اڵ له‌مه‌وبه‌ر كه‌ له‌سه‌ر هه‌مو‬ ‫ش���تێك ناكۆكبون‪ ،‬به‌اڵم له‌سه‌ر ئه‌وه‌‬ ‫كۆكبون كه‌ سیستمی‌ سیاسیی‌ له‌هه‌رێم‬ ‫بكرێته‌ په‌رله‌مانی‌‪.‬‬ ‫رابون ده‌ڵێت‪" ،‬ده‌بێت هه‌نگاوه‌كانی‌‬ ‫گفتوگ���ۆ له‌گ���ه‌ڵ الیه‌نه‌كان���ی‌ دیك���ه‌‬ ‫ده‌ستپێبكه‌ین‌و ئێستا هه‌نگاو به‌هه‌نگاو‬ ‫ده‌ستمانپێكردوه‌‪ ،‬بۆیه‌ ده‌بێت هه‌موان‬ ‫پێكه‌وه‌ گفتوگۆی‌ یاسای‌ سه‌رۆكایه‌تی‌‬ ‫هه‌رێم بكه‌ن "‪.‬‬ ‫به‌وته‌ی‌ رابون‪" ،‬ئ����ه‌وه‌ی‌ به‌المانه‌وه‌‬ ‫گرنگه‌ ئه‌وه‌یه‌ یاسایه‌كی‌ سه‌رۆكایه‌تیمان‬ ‫هه‌بێ����ت ك����ه‌ سیس����تمی‌ سیاس����یی‌‬ ‫له‌كوردستان وه‌ك ئه‌وه‌ی‌ به‌غدا لێبكات‪،‬‬ ‫ده‌شمانه‌وێت سه‌رۆكی‌ هه‌رێم له‌په‌رله‌مان‬ ‫هه‌ڵبژێردرێ����ت‌و ده‌سه‌اڵته‌كانیش����ی‌‬ ‫كه‌مبكرێنه‌وه‌و بكرێته‌ ته‌شریفاتی‌"‪.‬‬ ‫له‌الی���ه‌ن خۆی���ه‌وه‌ ش���وان ئه‌حمه‌د‬ ‫ئه‌ندامی‌ فراكسیۆنی‌ پارتی‌ له‌په‌رله‌مان‬ ‫له‌باره‌ی‌ پرسی‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێمه‌وه‌‬ ‫ده‌ڵێت‪" ،‬مه‌سه‌له‌ی‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێم‬ ‫به‌ده‌س���تور چاره‌س���ه‌ر ده‌كرێت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫س���ازانه‌ش كه‌ له‌س���ه‌ری رێكده‌كه‌وین‬ ‫پێویس���ته‌ پێ���وه‌ی‌ پابه‌ندبی���ن‪ .‬بۆیه‌‬ ‫له‌هه‌مو بارێكدا پێویس���تی‌ به‌ته‌وافوقی‌‬ ‫نێوان الیه‌نه‌كانه‌"‪.‬‬ ‫وتیش���ی‌‪" ،‬ئێمه‌ له‌س���ه‌ر ئه‌و پرسه‌‬ ‫چاوه‌ڕوان���ی‌ ئه‌و لیژنه‌ی���ه‌ ده‌كه‌ین كه‌‬ ‫به‌رێكه‌وتنی‌ س���ه‌رجه‌م فراكسیۆنه‌كان‌و‬ ‫به‌پێی‌ پرۆژه‌یاس���ایه‌ك بڕی���اره‌ له‌‪21‬‬ ‫ئه‌ندام پێكبهێنرێت‪ ،‬كه‌ ئێستا یاساكه‌‬ ‫ره‌وانه‌ی‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێم كراوه‌"‪.‬‬

‫به‌پێی زانیارییه‌كانی ئاوێنه‌ ئه‌مریكا‬ ‫هۆش���داری‌ داوه‌ت���ه‌ پێش���مه‌رگه‌‬ ‫له‌ناوچ���ه‌ی‌ داق���وق چیت���ر له‌وه‌‬ ‫زیاتر پێش���ڕه‌وی نه‌كه‌ن‪ ،‬ئه‌گه‌رنا‬ ‫فڕۆكه‌كانی���ان هاوكاری���ان ناكه‌ن‪،‬‬ ‫سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی قه‌زای‌ داقوق‬ ‫ئه‌می���ر خواكه‌رم ده‌ڵێت "به‌فه‌رمی‬ ‫هی���چ به‌ئێم���ه‌ نه‌وت���راوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌وانه‌یه‌ خۆشمان نه‌مانه‌وێت له‌وه‌‬ ‫زیاتر پێش���مه‌رگه‌ بچێته‌ پێشه‌وه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ كێشه‌ی ئێمه‌ كێشه‌ی خاك‌و‬ ‫سنوره‌ نه‌ك گونده‌ عه‌ره‌بییه‌كان"‪.‬‬ ‫ئیحس���ان مه‌ال فوئ���اد‪ ،‬ئاوێنه‌‪:‬‬ ‫ئاوێنه‌ له‌سه‌رچاوه‌یه‌كی به‌رپرسه‌وه‌‬ ‫له‌ناوچه‌ی كه‌ركوك زانیویه‌تی كه‌‬ ‫فڕۆكه‌كانی ئه‌مریكاو هاوپه‌یمانان‬ ‫هۆش���داریان داوه‌ته‌ پێش���مه‌رگه‌‬ ‫ك���ه‌ ئه‌گه‌ر له‌وه‌ زیاتر پێش���ڕه‌وی‬ ‫بكه‌ن ئ���ه‌وا هاوكاریی���ان ناكه‌ن‪،‬‬ ‫چونك���ه‌ ئ���ه‌و ناوچان���ه‌ ناوچه‌ی‬ ‫عه‌ره‌بنشینه‌‪ ،‬سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی‬ ‫قه‌زای‌ داقوقیش ده‌ڵێت "پێموانییه‌‬ ‫نه‌خش���ه‌كه‌ له‌الی���ه‌ن ئه‌مری���كاوه‌‬ ‫بێ���ت‪ ،‬به‌ڵكو نه‌خش���ه‌كه‌ له‌الیه‌ن‬ ‫خۆمانه‌وه‌یه‌ كه‌ س���نوری‌ ئیداری‌‬ ‫قه‌زای‌ داق���وق‌و زه‌وییه‌كانی كورد‬ ‫تاك���وێ ده‌ڕوات‪ ،‬ئێم���ه‌ ت���ا ئه‌و‬ ‫ش���وێنه‌مان له‌هێزی پێش���مه‌رگه‌و‬ ‫هاوپه‌یمانانیش داوا كردوه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫م���ادده‌ی‌ ‪ 140‬ده‌یگرێته‌وه‌ به‌یه‌ك‬ ‫دۆنم زه‌ویش له‌مافی خۆمان خۆش‬ ‫نابین"‪.‬‬

‫ئ���ه‌و س���ه‌رچاوه‌یه‌ ب���ۆ ئاوێن ‌ه‬ ‫ئاش���كرای ك���ردوه‌ هێزێكی‌زۆری‬ ‫داع���ش له‌نزیك قه‌زای‌ داقوق‌و ئه‌و‬ ‫س���نوره‌ بونیان م���اوه‌‪ ،‬به‌تایبه‌ت‬ ‫له‌گوندی‌ به‌ش���یر‪ ،‬ئه‌و به‌رپرسه‌ی‬ ‫قه‌زای‌ داق���وق له‌وباره‌یه‌وه‌‪ ،‬وتی‬ ‫"هێزێكی زۆری داعش له‌و س���نوره‌‬ ‫م���اوه‌‪ ،‬به‌تایب���ه‌ت هێزه‌كانی���ان‬ ‫له‌ناحی���ه‌ی غێ���ده‌و گونده‌كان���ی‬ ‫سوماكه‌ س���وكالو سوماكه‌ عولیاو‬ ‫ئه‌لب���و نه‌ج���م‌و ته‌لرابیعه‌و ‪40-34‬‬ ‫گوندیان له‌ژێر ده‌ستدایه‌"‪.‬‬ ‫به‌وته‌ی‌ خواكه‌ره‌م پێشتر داعش‬ ‫له‌چوار قۆڵی قه‌زای‌ داقوق بونیان‬ ‫هه‌بو‪ ،‬ئێس���تا له‌قۆڵی ش���ه‌قامی‬ ‫س���ه‌ره‌كی داقوق كه‌ركوك‌و قۆڵی‬ ‫س���ه‌عد‌و وه‌حده‌و خالید كۆتاییان‬ ‫پێه���ات‌و قۆڵه‌كان���ی دیكه‌ش الی‬ ‫گونده‌كانی عوزه‌یرییه‌و عه‌تشانه‌و‬ ‫موس���ا كۆی���ی‌و م���ۆڕه‌و گوامات‌و‬ ‫بانش���اخ له‌چه‌ن���د رۆژی پێش���و‬ ‫ئازادك���ران‪ ،‬به‌اڵم داعش هێش���تا‬ ‫هه‌ر جێی مه‌ترس���ی‌و هه‌ڕه‌شه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌تایب���ه‌ت ب���ۆ س���نوری‌ الدێ‬ ‫كوردییه‌كان كه‌ به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك‬ ‫ناتوان���ن زه‌وییه‌كانی���ان بكێڵ���ن‌و‬ ‫ئه‌مس���اڵ بێب���ه‌ش بون ل���ه‌كاری‌‬ ‫جوتیاری‌و كیاڵن‪.‬‬ ‫ئه‌و به‌رپرسه‌ی داقوق ئاشكرای‌‬ ‫ده‌كات س���ه‌رجه‌م چه‌كداران���ی‬ ‫داعش ك���ه‌ له‌س���نوری‌ كاكه‌یی‌و‬ ‫حه‌وتته‌غارییه‌كان م���اون‌و بونیان‬

‫هه‌یه‌‌و نزیك���ه‌ی‌ یه‌ك دو كیلۆمه‌تر‬ ‫له‌پێشمه‌رگه‌وه‌ دورن‪.‬‬ ‫داعش هه‌ر له‌س���ه‌ره‌تای هاتنی‬ ‫بۆ س���نوری‌ ق���ه‌زای‌ داق���وق ‪55‬‬ ‫گوندی عه‌ره‌بنشینی كۆنترۆڵكردو‬ ‫ئێس���تا ‪ 15‬گوندیان كه‌وتونه‌ته‌وه‌‬ ‫ده‌س���ت پێش���مه‌رگه‌‪ ،‬س���ه‌رۆكی‬ ‫ئه‌نجومه‌نی ق���ه‌زای‌ داقوق ده‌ڵێت‬ ‫"ئێمه‌ نه‌خش���ه‌ی ئه‌وه‌مان داناوه‌‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر حه‌ویج���ه‌ ب���و به‌پارێزگا‪،‬‬ ‫ئه‌وا ناحیه‌ی غێ���ده‌و ‪ 30‬گوندی‬ ‫عه‌ره‌ب پێشكه‌ش به‌سونه‌كانی ئه‌و‬ ‫ناوچه‌یه‌ ده‌كه‌ین‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی‌ پێشتر‬ ‫كه‌ به‌ده‌س���ت چه‌ند كێشه‌یه‌كه‌وه‌‬ ‫ده‌ماننااڵند كه‌ سونه‌كان گروپێكیان‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ قاعیده‌و یه‌كێ���ك له‌گه‌ڵ‬ ‫نه‌قش���به‌ندی‌و گروپێكیش له‌گه‌ڵ‬ ‫داعش‌و گروپێك له‌گه‌ڵ به‌عس���دا‬ ‫بون‪ ،‬چیت���ر رزگارم���ان بێت له‌و‬ ‫كێشانه‌"‪.‬‬ ‫پارێ���زگای‌ كه‌ركوك ته‌نها س���ێ‬ ‫قه‌زای‌ (حه‌ویج���ه‌و دوبزو داقوق)‬ ‫ی به‌سه‌ره‌وه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ته‌نها قه‌زای‬ ‫حه‌ویجه‌ كه‌ گه‌وره‌ترین قه‌زای‌ ئه‌و‬ ‫پارێزگایه‌و خاوه‌نی شه‌ش ناحیه‌و‬ ‫ده‌ی���ان گون���ده‌و ‪ 30‬كیلۆمه‌ت���ر‬ ‫ده‌كه‌وێت���ه‌ دوری‌ پارێزگاك���ه‌‪،‬‬ ‫به‌ده‌ستی داعشه‌وه‌یه‌‪ ،‬كه‌ نزیكه‌ی‌‬ ‫‪ 450‬ه���ه‌زار ك���ه‌س له‌زۆرین���ه‌ی‌‬ ‫س���ونه‌و كه‌مینه‌یه‌كی شیعه‌ی تێدا‬ ‫نیشته‌جێیه‌‪.‬‬


‫‌هه‌نوکه‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫‪3‬‬

‫ئازاد جوندیانی‌‪ :‬نازانم هێوریی‌‌و هێمنی ‌ی ئێستای‌ ناو یه‌كێت ‌ی‬ ‫زه‌مینه‌سازی گه‌یشتنه‌ به‌چاره‌سه‌رێك یان هێمنی‌و بێده‌نگی پێش گه‌رداوه‌‬ ‫ئا‪ :‬عه‌لی‌ فه‌تاح‬ ‫"پێش ئه‌وه‌ی وه‌اڵمی پرسیاره‌كانی‬ ‫رۆژنامه‌ی ئاوێنه‌ بده‌مه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌وێ‬ ‫ئه‌وه‌ به‌خوێنه‌ران بڵێم‪ ،‬من به‌ته‌ما‬ ‫نیم له‌م دیداره‌دا هیچ هه‌ڵوێستێكی‬ ‫سیاسی سه‌باره‌ت به‌هیچ كه‌یسێكی‬ ‫سیاسی پیشان بده‌م‪ ،‬وه‌ك چۆن‬ ‫بۆچونه‌كانیشم ته‌عبیر له‌بۆچونی‬ ‫حزبه‌كه‌م ناكات‪ ،‬چونكه‌ راسپێردراو و‬ ‫رێپێدراوی ره‌سمی نیم تا نوێنه‌رایه‌تی‬ ‫بۆچونه‌ سیاسییه‌كانی یه‌كێتی بكه‌م"‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ یه‌كه‌م وته‌ی‌ ئازاد جوندیانییه‌‬ ‫پاش ئه‌وه‌ی‌ ره‌زامه‌ندی‌ پیشاندا‬ ‫بۆ ئاوێنه‌ بدوێت‪ ،‬له‌م گفتوگۆیه‌ی‌‬ ‫ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "مه‌سه‌له‌ی‬ ‫مه‌رجه‌عیه‌ت‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ی ئێستا‬ ‫هه‌یه‌و له‌پۆستی سه‌رۆكی هه‌رێم‌و‬ ‫له‌په‌رله‌ماندا به‌رجه‌سته‌ بوه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌بێ‬ ‫ده‌ستور مه‌رجه‌عیه‌ته‌ یاساییه‌كه‌ی‬ ‫بێت‪ ،‬به‌داخه‌وه‌ له‌ئیستحقاقێكی‬ ‫ده‌ستوری‌و یاساییه‌وه‌ بۆته‌ هۆكاری‬ ‫قه‌یرانێكی تر‌"‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬دۆخی‌ سیاس���ی‌ ئێس���تا ‌‬ ‫ی‬ ‫هه‌رێمی‌ كوردس���تان چۆن ده‌بینیت؟‬ ‫پێتوای���ه‌ س���ه‌ركردایه‌تی‌ سیاس���ی‌‬ ‫ك���ورد لۆژیكیان���ه‌و دور له‌ملمالنێ���ی‌‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندیخوازی‌ حیزبی‌ هه‌ڵسوكه‌وت‬ ‫له‌گه‌ڵ دۆخه‌كه‌ ده‌كه‌ن؟‬ ‫ئازاد جوندیانی‌‪ :‬ب���ۆ ئه‌وه‌ی دۆخی‬ ‫سیاسی كوردس���تان له‌م ساته‌وه‌خته‌‬ ‫هه‌س���تیاره‌دا ش���رۆڤه‌ بكه‌ی���ن‌و‬ ‫لێكیبده‌ینه‌وه‌‪ ،‬وا ئه‌خوازێ به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫پانۆرامایی هه‌ڵیسه‌نگێنین‪ ،‬واتا له‌مه‌ودا‬ ‫ناوخۆیی‌و ئقلیمی‌و ده‌ره‌كیدا‪ .‬ئێس���تا‬ ‫له‌چاو س���اڵێك له‌مه‌وبه‌ر بارودۆخه‌كه‌‬ ‫زۆر هه‌س���تیارتر بوه‌‪ ،‬هه‌ڕه‌شه‌كانیش‬ ‫له‌ئاس���تی ئقلیمیدا دیارترن‪ ،‬هاوشانی‬ ‫ئ���ه‌وه‌ ده‌رفه‌ته‌كانی���ش فراوانت���رن‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ب���اش خۆمان ئام���اده‌ بكه‌ین‪.‬‬

‫ب���ه‌اڵم به‌داخ���ه‌وه‌ گیان���ی حزبایه‌تی‬ ‫زۆر زاڵ بوه‌ به‌س���ه‌ر ئه‌دای سیاس���ی‬ ‫حزب���ه‌كان به‌جۆرێ���ك وای ئه‌بین���م‬ ‫كه‌ شوناس���ی نش���تیمانی (مه‌به‌ستم‬ ‫شوناسی كوردس���تانییه‌) بۆته‌ پله‌ دو‬ ‫له‌چاو شوناس���ی حزب���ی‪ .‬به‌بۆچونی‬ ‫من‪ ،‬ئه‌گه‌ر نه‌ڵێم ئه‌مه‌ ش���ێواندنه‌ ئه‌وا‬ ‫ئه‌توان���م بڵێ���م ئاڵۆزبون���ی ریزبه‌ندی‬ ‫ئه‌وله‌ویاته‌كان���ه‌‪ .‬له‌وه‌ مه‌ترس���یدارتر‬ ‫به‌ب���ڕوای من ئه‌وه‌یه‌ ك���ه‌ ئه‌م حاڵه‌ته‌‬ ‫وایكردوه‌ تاكی كوردس���تان‪ ،‬به‌تایبه‌ت‬ ‫قاعیده‌ی حزب���ه‌كان دوچاری جۆرێك‬ ‫له‌شیزۆفرینیای ش���وناس بۆته‌وه‌‪ .‬لێم‬ ‫بپرس���ی هۆكاری ئه‌وه‌ چیه‌ ئه‌بێ زۆر‬ ‫دورودرێژ قس���ه‌ی له‌سه‌ر بكه‌ین‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ب���ه‌ كورتی ئه‌م���ه‌ زاده‌ی خۆپه‌نادانی‬ ‫تاك‌و گروپه‌كانه‌ له‌پش���ت شوناس���ی‬ ‫حزبه‌كانییان���ه‌وه‌‪ .‬چونك���ه‌ هێش���تا‬ ‫تاكه‌كان مه‌ترسی ئه‌وه‌یان له‌ال گه‌وره‌و‬ ‫كاریگه‌ره‌ كه‌ بێ په‌ناگای حزبییانه‌ زۆر‬ ‫بابه‌تی ژیانی له‌مه‌ترسی یان له‌به‌رده‌م‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌دایه‌‪ .‬ئه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌وه‌ی زۆرتر ئه‌و‬ ‫دۆخه‌ ئاڵۆز ئه‌كا‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌ كه‌ تاكه‌كانی‬ ‫كورده‌واری گیرۆده‌ی چه‌ندین شوناسه‌‪،‬‬ ‫وه‌ك شوناس���ی نه‌ته‌وه‌یی‌و نیشتمانی‪،‬‬ ‫شوناسی حزبی‌و ئایدۆلۆژی‪ ،‬شوناسی‬ ‫عه‌ش���یره‌ت‌و تایفه‌‪ ،‬شوناس���ی شار‪،‬‬ ‫شوناس���ی ئاین‌و مه‌زهه‌ب‪ ،‬شوناس���ی‬ ‫پێگه‌ی چینایه‌ت���ی‌و هیتر‪ .‬ئه‌گه‌ر ئه‌م‬ ‫شوناس���ه‌ به‌پێ���ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی‬ ‫كوردایه‌ت���ی ل���ه‌م قۆناخ���ه‌دا به‌وردی‬ ‫ریزبه‌ن���دی نه‌كرێ���ن‪ ،‬مه‌ترس���یداره‌‪.‬‬ ‫راست‌و رونتر بیڵێم ئه‌بێ ریزبه‌ندییه‌كه‌‬ ‫به‌جۆرێك بێت كه‌ به‌ر له‌هه‌مو ش���تێك‬ ‫نیشتمان‌و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی له‌پێشی‬ ‫پێشه‌وه‌ بێت‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ئایا كورد مه‌رجه‌عی‌ سیاسی‌‬ ‫هه‌یه‌؟ ل���ه‌م دۆخه‌ چاره‌نوسس���ازه‌دا‬ ‫پرۆسه‌ی‌ دروستكردنی‌ بڕیاری‌ سیاسی‌‬ ‫چۆنه‌و پێتوای���ه‌ په‌رله‌مان له‌م بواره‌دا‬ ‫هه‌ست به‌بونی‌ ده‌كرێت؟‬

‫كێشمه‌كێشی ئێستای‬ ‫هه‌رێم له‌سه‌ر‬ ‫سیستمی په‌رله‌مانی‬ ‫یان سه‌رۆكایه‌تی‌و‬ ‫كێشمه‌كێشی په‌یوه‌ست‬ ‫به‌ده‌ستور‪ ،‬به‌قه‌ده‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ی ملمالنێیه‌كی‬ ‫ته‌واو عه‌یاری‬ ‫سیاسییه‌‪ ،‬مشتومڕێكی‬ ‫ده‌ستووری‌و یاسایی نیه‬ ‫ئ���ازاد جوندیانی‌‪ :‬به‌پێی ده‌س���تورو‬ ‫یاس���اكان به‌ڵ���ێ ك���ورد مه‌رجه‌عیه‌ت‬ ‫(لێڤه‌گه‌ڕ)ی هه‌یه‌ (س���ه‌رۆكی هه‌رێم‪،‬‬ ‫په‌رله‌م���ان‌و حكومه‌ت���ی هه‌رێم) به‌اڵم‬ ‫ناكرێ خۆم���ان له‌واقیع بش���ارینه‌وه‌‪،‬‬ ‫وێ���ڕای هه‌بونی ئ���ه‌و مه‌رجه‌عیه‌ته‌ش‬ ‫ب���ه‌رده‌وام گوێم���ان له‌ده‌س���ته‌واژه‌ی‬ ‫(سه‌ركردایه‌تی سیاس���ی كوردستان)‬ ‫ئه‌بێ‪ ،‬كه‌ ده‌س���ته‌واژه‌یه‌كه‌ به‌یاس���ا‬ ‫رێكنه‌خراوه‌‪ ،‬به‌اڵم كاریگه‌ری به‌س���ه‌ر‬ ‫یاسادانانیش���ه‌وه‌ هه‌ی���ه‌‪ .‬ئه‌مه‌ وه‌ك‬ ‫عورفێكی سیاس���ی لێهاتوه‌و كه‌سیش‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و ده‌س���ته‌واژه‌یه‌ سه‌رنجێكی‬ ‫سه‌لبی به‌ش���ێوه‌یه‌كی جدی پێشكه‌ش‬ ‫نه‌كردوه‌‪ ،‬بۆ نمونه‌ له‌هه‌مو خوله‌كانی‬

‫ئازاد جوندیانی‬ ‫په‌رله‌مانی كوردس���تاندا‪ ،‬پێشنیارێك‪،‬‬ ‫ی���ان پرۆژه‌بڕیارێ���ك له‌الی���ه‌ن هی���چ‬ ‫فراكسیۆنێكه‌وه‌ به‌ئه‌وانه‌ی ده‌سه‌اڵت‌و‬ ‫ئۆپۆزس���یۆنی جارانیشه‌وه‌ پێشكه‌ش‬ ‫نه‌ك���راوه‌ له‌ب���اره‌ی ره‌تكردن���ه‌وه‌‬ ‫(س���ه‌ركردایه‌تی سیاسی) هه‌روا له‌نێو‬ ‫خه‌ڵكیش���دا ئیعتبارو ئیعتمادی‌ هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ره‌نگه‌ هۆكاری هه‌وه‌ڵی یان س���ه‌ره‌كی‬ ‫یان ناچ���اری هه‌بونی س���ه‌ركردایه‌تی‬ ‫سیاس���ی كوردس���تان‪ ،‬ئه‌وه‌ب���ێ كه‌‬ ‫راس���تییه‌ سیاس���یه‌كان‌و واقیع���ه‌‬ ‫به‌رجه‌س���ته‌بوه‌كان بیسه‌پاندبێت‪ .‬له‌و‬ ‫ڕوانگه‌یه‌وه‌ پێموایه‌ ئه‌بێ به‌پشتبه‌ستن‬ ‫به‌واقیعییه‌ت���ی ئه‌و ده‌س���ته‌واژه‌و ئه‌و‬ ‫دامه‌زراوه‌ نافه‌رمییه‌ی كوردس���تانه‌وه‌‪،‬‬

‫ژماره‌یه‌ك ‌ی زۆ‌ر پێشمه‌رگ ‌ه وازیانهێناوه‌‬ ‫ئا‪ :‬هاوكار حسێن‬

‫له‌سه‌ر راس���تییه‌ك‪ ،‬النیكه‌م بۆ ئێستا‬ ‫هاوڕابین‪ ،‬كه‌ مه‌رجه‌عیه‌تی كوردستان‬ ‫له‌ڕێی ده‌ستورێكی سازان له‌سه‌ركراودا‬ ‫ببێت���ه‌ دامه‌زراوه‌یه‌كی جێگیری ئه‌وتۆ‬ ‫ك���ه‌ چیتر به‌به‌رده‌وام���ی‌و به‌هه‌ق یان‬ ‫به‌ناه���ه‌ق نه‌خرێته‌ ژێر پرس���یاره‌وه‌‪.‬‬ ‫مه‌گه‌ر هه‌وڵه‌كان بۆ به‌ستنی كۆنگره‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی تا ئه‌ندازه‌یه‌كی زۆر ته‌عبیر نیه‌‬ ‫له‌وه‌ی كه‌ ئه‌بێ مه‌رجه‌عیه‌تی كوردستان‬ ‫تێرتر بكرێت؟ كێشمه‌كێش���ی ئێستای‬ ‫هه‌رێم له‌س���ه‌ر سیس���تمی په‌رله‌مانی‬ ‫ی���ان س���ه‌رۆكایه‌تی‌و كێشمه‌كێش���ی‬ ‫په‌یوه‌ست به‌ده‌ستور‪ ،‬به‌قه‌ده‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫ملمالنێیه‌كی ته‌واو عه‌یاری سیاسییه‌‪،‬‬ ‫مش���تومڕێكی ده‌س���تووری‌و یاس���ایی‬ ‫نیه‌ كه‌ له‌بنه‌ڕه‌ته‌وه‌ په‌یوه‌س���ت بێت‬ ‫به‌ئه‌رك‌و مافه‌كان‌و به‌كارایی‌و ناكارایی‬ ‫مه‌رجه‌عیه‌ت���ه‌وه‌‪ .‬دواجار مه‌س���ه‌له‌ی‬ ‫مه‌رجه‌عی���ه‌ت‪ ،‬وه‌ك ئ���ه‌وه‌ی ئێس���تا‬ ‫هه‌یه‌و له‌پۆس���تی س���ه‌رۆكی هه‌رێم‌و‬ ‫له‌په‌رله‌ماندا به‌رجه‌سته‌ بوه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌بێ‬ ‫ده‌س���تور مه‌رجه‌عیه‌ته‌ یاس���اییه‌كه‌ی‬ ‫بێ���ت‪ ،‬به‌داخ���ه‌وه‌ له‌ئیس���تحقاقێكی‬ ‫ده‌ستوری‌و یاس���اییه‌وه‌ بۆته‌ هۆكاری‬ ‫قه‌یرانێكی تر‪ ،‬كه‌ پێویس���ته‌ نه‌هێڵین‬ ‫ببێته‌ كه‌یسێكی قه‌یرانزا‪ .‬به‌شێوه‌یه‌كی‌‬ ‫رونت���ر بڕوام وایه‌ په‌رله‌م���ان ئه‌توانێ‌‬ ‫ببێته‌ مه‌رجه‌عیه‌تی‌ یاس���ادانان‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫پێموایه‌ له‌قۆناخی‌ ئێستاو به‌رده‌ممان‬ ‫ت���ا دامركان���ه‌وه‌ی‌ پش���ێوییه‌كانی‌‬ ‫ناوچه‌كه‌و عێ���راق‌و تا داڕش���تنه‌وه‌ی‌‬ ‫سیستمی‌ هه‌رێمایه‌تی‌‌و ساغ بونه‌وه‌ی‌‬ ‫ئه‌گه‌ره‌كانی‌ دیزاینكردنه‌وه‌ی‌ ناوچه‌كه‌‬ ‫كوردو كوردس���تان پێویستی‌ به‌هه‌ردو‬ ‫مه‌رجه‌عیه‌ته‌‪ ،‬مه‌رجه‌عیه‌تی‌ یاس���ایی‌‌و‬ ‫هه‌روا مه‌رجه‌عیه‌تی‌ سیاسی‌‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬توركی���او ئێ���ران تاچه‌ند‬ ‫تێبینی‌‪ :‬ئه‌مه‌ به‌شێكی‌ گفتوگۆكه‌یه‌‪،‬‬ ‫له‌هه‌رێ���م كاریگه‌ریان هه‌یه‌؟ ئایا رۆڵی‌‬ ‫سیاسی‌ هه‌رێم نه‌كه‌وتۆته‌ به‌ر شااڵوی‌ ب���ۆ خوێندن���ه‌وه‌ی‌ ك���ۆی‌ گفتوگۆكه‌‬ ‫ی وێبسایتی‌ ئاوینه‌نیوز بكه‌‪:‬‬ ‫سه‌ردان ‌‬ ‫هه‌یمه‌نه‌ی‌ ئه‌وان؟‬ ‫‪www.awene.com‬‬ ‫ئ���ازاد جوندیان���ی‌‪ :‬له‌رۆژهه‌اڵت���ی‬

‫په‌كه‌كه‌‪ :‬هێزێك باوه‌ڕی به‌دیموكراسی‬ ‫بێت باسی شه‌ڕی ناوخۆ ناكات‬ ‫ئا‪ :‬ئاكۆ حه‌مه‌ رابی‌‬

‫هه‌رچه‌نده‌ هێزی‌ پێشمه‌رگه‌ له‌جه‌له‌والوه‌‬ ‫تا كۆبانێ‌ له‌به‌رامبه‌ر داعش براوه‌یه‌و‬ ‫له‌دۆخی‌ به‌رگرییه‌وه‌ چوه‌ته‌ حاڵه‌تی‌‬ ‫هێرشبردن‪ ،‬به‌اڵم رۆژ به‌ڕۆژ بژێوی‬ ‫ژیانیان روی‌ له‌پاشه‌كشه‌یه‌و ئه‌مه‌ش‬ ‫وایكردوه‌ ژماره‌یه‌كی‌ زۆر پێشمه‌رگه‌‬ ‫وازبهێنێت‪ ،‬ته‌نانه‌ت به‌وته‌ی‌‬ ‫په‌رله‌مانتاران‪" ،‬هیچ لیواو فه‌وجێك نیه‌"‬ ‫ئه‌م حاڵه‌ته‌ روی‌ تێنه‌كردبێت‌و یه‌كه‌كانی‌‬ ‫ڕویان له‌ته‌نكیی‌ كردوه‌‪.‬‬ ‫به‌پاس���اوی‌ ئاش���كرانه‌كردنی‌ نهێن���ی‌‬ ‫س���ه‌ربازیی‌‪ ،‬هیچ الیه‌نێ���ك له‌په‌رله‌مان‪،‬‬ ‫وه‌زاره‌ت���ی‌ پێش���مه‌رگه‌‌و فه‌رمان���ده‌‬ ‫مه‌یدانیی���ه‌كان نه‌یانویس���ت زانیارییه‌كی‌‬ ‫دروس���ت بده‌ن به‌ئاوێنه‌ له‌باره‌ی‌ ژماره‌ی‌‬ ‫ئه‌و پێش���مه‌رگانه‌ی‌ وازیانهێن���اوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هی���چ الیه‌كیش���یان نكۆڵی‌ ل���ه‌و‌ه نه‌كرد‬ ‫كه‌ له‌ده‌س���تپێكردنی‌ ش���ه‌ڕی‌ داعش���ه‌وه‌‬ ‫ژماره‌یه‌كی‌ زۆر پێش���مه‌رگه‌ وازیانهێناوه‌‪،‬‬ ‫هۆكاره‌كه‌ش خراپی‌ بژێویانه‌ نه‌ك ش���ه‌ڕی‌‬ ‫داعش‪.‬‬ ‫له‌وباره‌ی���ه‌وه‌ دلێ���ر ماوه‌ت���ی‌‪ ،‬جێگری‌‬ ‫س���ه‌رۆكی‌ لیژنه‌ی‌ كاروباری‌ پێش���مه‌رگه‌‬ ‫له‌په‌رله‌مان���ی‌ كوردس���تان به‌ئاوێن���ه‌ی‌‬ ‫راگه‌یان���د‪" ،‬ژماره‌ك���ه‌ زۆره‌و ورده‌ ورده‌‬ ‫به‌پێی‌ وه‌جبه‌كان ناچن���ه‌وه‌ بۆ به‌ره‌كانی‌‬ ‫ش���ه‌ڕ‪ ،‬ده‌چمه‌ هه‌ر به‌ره‌یه‌ك هه‌ستده‌كه‌م‬ ‫ك���ه‌ هه‌م���و وه‌جبه‌ی���ه‌ك ژماره‌یه‌ك كه‌س‬ ‫ناچنه‌وه‌و جێگه‌ی‌ به‌تاڵ هه‌یه‌‪ ،‬بۆیه‌ هه‌مو‬ ‫لیواو فه‌وج‌و سریه‌كان ش���اغرێكی‌ زۆریان‬ ‫هه‌یه‌"‬ ‫ئ���ه‌و ده‌ڵێ���ت‪" ،‬وازهێنانی‌ پێش���مه‌رگه‌‬ ‫ترس نی���ه‌ له‌داعش‪ ،‬به‌ڵك���و له‌به‌رئه‌وه‌یه‌‬ ‫كه‌ بژێوییان زۆر له‌خواره‌وه‌یه‌‪ ،‬به‌گشتیش‬ ‫حكوم���ه‌ت خه‌مس���ارده‌ له‌جێبه‌جێكردنی‌‬ ‫بڕیاره‌كه‌"‪.‬‬ ‫به‌هه‌مانش���ێوه‌ی‌ دلێر ماوه‌تی‌‪ ،‬مه‌حمود‬ ‫حاج���ی‌ عوم���ه‌ر په‌رله‌مانت���اری‌ گ���ۆڕان‬

‫ناوه‌ڕاست‌و به‌ش���ی عه‌ره‌بی ئه‌فریقیاو‬ ‫پتری���ش‪ ،‬ركاب���ه‌ری ئێ���ران‌و توركیا‬ ‫به‌وه‌س���یله‌ی جیاجی���او له‌م���ه‌وداو‬ ‫ب���واری جیاجیادا ئێس���تا له‌توندترین‬ ‫قۆناخه‌كانیدایه‌‪ ،‬بێگومان پاش���خانی‬ ‫مه‌زهه‌بی‌و پێشینه‌ی چه‌ند سه‌دساڵه‌ی‬ ‫ملمالنێ‌و شه‌ڕوشۆڕو رێكه‌وتنه‌كانیشیان‬ ‫رۆڵێك���ی مه‌عن���ه‌وی‌و س���ایكۆلۆژی‬ ‫ئه‌بین���ن‪ .‬كام واڵت���ی ئ���ه‌م ناوچه‌یه‌‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ی شه‌به‌نگی ملمالنێی ئه‌و دو‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌دایه‌‪ ،‬تا كوردس���تان بكه‌وێته‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و ش���ه‌به‌نگه‌وه‌؟ مه‌ترسی‬ ‫هه‌ره‌ زه‌به‌لالحیش بۆ كورد له‌و راستیه‌‬ ‫تاڵه‌دا كۆبۆته‌وه‌‪ .‬له‌راستیدا كوردستان‬ ‫ناش���توانێ سویس���رای ئه‌م ناوچه‌یه‌‬ ‫بێت‌و خ���ۆی بهاوێت���ه‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫ملمالنێ گه‌وره‌یه‌‪ ،‬كه‌ بۆ كوردو غه‌یری‬ ‫كوردی���ش به‌س���ه‌ر جۆره‌ه���ا ئه‌گه‌رو‬ ‫ئۆپشن كراوه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬دۆخی‌ (سیاس���ی‌‪ ،‬ئابوری‌‪،‬‬ ‫ئیداری‌) ئێس���تای‌ یه‌كێتی‌ نیش���تمانی‌‬ ‫چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنیت؟‬ ‫ئازاد جوندیانی‌‪ :‬س���ه‌باره‌ت به‌هه‌مو‬ ‫ئ���ه‌و پرس���یارانه‌ی له‌ب���اره‌ی دۆخی‬ ‫ناوخ���ۆی یه‌كێت���ی لێم ئه‌پرس���یت‪،‬‬ ‫بمبوره‌ كه‌ وه‌اڵم���ی هیچی ناده‌مه‌وه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ئێس���تا كه‌ من‌و تۆ ئه‌م دیداره‌‬ ‫رۆژنامه‌نوسیه‌ ئه‌نجامئه‌ده‌ین‪ ،‬هێوری‌و‬ ‫هێمنیێك ده‌ركه‌وت���وه‌‪ ،‬كه‌ نازانم ئه‌م‬ ‫هێمنیی���ه‌ زه‌مینه‌س���ازی گه‌یش���تنه‌‬ ‫به‌چاره‌س���ه‌رێك ی���ان وه‌ك قس���ه‌‬ ‫مه‌شهوره‌كه‌ ئه‌یڵێ‪ ،‬هێمنی‌و بێده‌نگی‬ ‫پێش گه‌رداوه‌؟ بۆیه‌ به‌داوای بوردنه‌وه‌‪،‬‬ ‫تكایه‌ ئه‌وپرسیارانه‌ی له‌و باره‌وه‌ بۆت‬ ‫حازرك���ردوم هه‌ڵیانگره‌ بۆ وه‌ختێكیتر‬ ‫یان بۆ كه‌سێكی تر‪.‬‬

‫به‌رپرس ‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی‌ ده‌ره‌وه‌ ‌ی‬ ‫په‌كه‌كه‌ ده‌مهات عه‌گید له‌م گفتوگۆیه‌ ‌ی‬ ‫ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "په‌یامه‌كه‌ ‌ی سه‌رۆك ‌ی‬ ‫هه‌رێم به‌الی‌ ئێمه‌وه‌ رون‌و ئاشكرا نیه‌ ك ‌ه‬ ‫مه‌به‌سته‌كه‌ی چ كه‌س‌و الیه‌نێكه‌و ئامانجی‬ ‫چی بوه‌"‪.‬‬

‫پێشمه‌رگه‌یه‌ک له‌مه‌یدانی جه‌نگدا‬ ‫له‌لیژنه‌ی‌ پێش���مه‌رگه‌ ته‌ئكید له‌وازهێنانی‌‬ ‫ژماره‌یه‌ك���ی‌ زۆری‌ پێش���مه‌رگه‌ ده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ئه‌و هۆكاری‌ دیكه‌ش ش���ك ده‌بات‬ ‫ب���ه‌ده‌ر له‌خراپ���ی‌ بژێوی���ی‌‪ ،‬ئه‌وی���ش‬ ‫"ناعه‌داله‌تی‌‪ ،‬جیاوازییكردن‌و برس���ێتییه‌‪،‬‬ ‫ئێمه‌ به‌دواداچونمان بۆ كردوه‌و له‌سه‌رجه‌م‬ ‫هه‌مو س���نورو فه‌وج‌و لیواكاندا‪ ،‬وازهێنان‬ ‫هه‌ی���ه‌‌و یه‌كه‌كانی���ش ته‌ن���ك بونه‌ته‌وه‌‌و‬ ‫به‌شێكی‌ هه‌ره‌ زۆریشی‌ په‌یوه‌ندی‌ به‌ڕه‌وشی‌‬ ‫ژیانیانه‌وه‌ هه‌یه‌"‪.‬‬ ‫ئه‌وان ده‌ڵێن "ئێستا ده‌مانه‌وێت سه‌رۆكی‌‬ ‫هه‌رێم كه‌ س���ه‌رۆكی‌ هێ���زه‌ چه‌كداره‌كانه‌‬ ‫ببینی���ن‌و بارودۆخێك���ی‌ تایب���ه‌ت بده‌ین‬ ‫به‌ره‌وشی‌ پێشمه‌رگه‌و پێی‌ بڵێین له‌مه‌زیاتر‬ ‫ژیانی‌ پێش���مه‌رگه‌ هه‌ڵیناگرێ���ت‪ ،‬چونكه‌‬ ‫وازهێنان به‌ڕێژه‌یه‌كی‌ زۆر به‌رزبوه‌ته‌وه‌"‪.‬‬ ‫هاوكات لی���وا هیوا عه‌ب���دواڵ ئه‌حمه‌د‪،‬‬ ‫فه‌رمان���ده‌ی‌ لی���وای‌ یه‌ك���ی‌ وه‌زاره‌ت���ی‌‬ ‫پێشمه‌رگه‌ به‌ئاوێنه‌ی‌ راگه‌یاند‪" ،‬به‌ته‌ئكید‬

‫پێشمه‌رگه‌ هه‌یه‌ وازیهێناوه‌و هه‌یه‌ سورتره‌ كه‌من‌و ئه‌وه‌نده‌ زۆر نین‪ ،‬ئێستا به‌هه‌زاران‬ ‫له‌س���ه‌ر ش���ه‌ڕ‪ ،‬به‌اڵم به‌دڵنیای���ی‌ موچه‌ خۆبه‌خ���ش هه‌یه‌ له‌به‌ره‌كانی‌ ش���ه‌ڕ به‌بێ‌‬ ‫كارده‌كاته‌ سه‌ر بژێویی‌ ژیانی‌ پێشمه‌رگه‌‪ ،‬موچه‌ش به‌رگریی‌ له‌كوردستان ده‌كه‌ن"‪.‬‬ ‫رۆژی‌ ‪23‬ی‌ ته‌مم���وزی‌ س���اڵی‌ ‪،2014‬‬ ‫وه‌ك فه‌رمانده‌یه‌كی���ش ده‌ڵێ���م ك���ه‌ زۆر‬ ‫كه‌موكوڕیم���ان هه‌یه‌‌و پێویس���ته‌ ڕه‌چاوی‌ په‌رله‌مانی‌ كوردس���تان بڕیارێكی‌ ‪ 21‬خاڵی‌‬ ‫بارودۆخمان بكرێت‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئێمه‌ بۆ باش���كردنی‌ ره‌وش���ی‌ ژیان‌و پێكهاته‌ی‌‬ ‫رێكخراوه‌یی‌ پێشمه‌رگه‌ ده‌ركرد‪ ،‬به‌اڵم پاش‬ ‫له‌بارودۆخه‌كه‌ تێده‌گه‌ین‪".‬‬ ‫ئه‌و ده‌ڵێت‪" ،‬پێش���مه‌رگه‌ له‌چاو ئه‌وه‌ی‌ تێپه‌ڕبون���ی‌ نزیكه‌ی‌ ‪ 10‬مان���گ‪ ،‬ده‌وترێت‬ ‫كه‌ دوژمنه‌كه‌مان ئه‌وه‌نده‌ دڕنده‌یه‌‪ ،‬به‌هیچ ته‌نها دو خاڵی‌ جێبه‌جێكراوه‌‪.‬‬ ‫ماوه‌تی‌ له‌و باره‌یه‌و‌ه ده‌ڵێت‪" ،‬ئێس���تا‬ ‫جۆرێك ساردبونه‌وه‌ی‌ پێوه‌دیار نیه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫پێش���مه‌رگه‌ به‌س���ێ‌ مانگ جارێك موچه‌ پێش���مه‌رگه‌ یه‌كه‌م وه‌زاره‌ته‌ بۆ وه‌رگرتنی‌‬ ‫وه‌ربگرێ���ت‌و نه‌توانێت كرێ���ی‌ خانوه‌كه‌ی‌ موچه‌و ده‌وامیشیان یه‌كخراوه‌و هێزی‌ هه‌رێم‬ ‫ب���دات‪ ،‬ئه‌مه‌ ئێس���تا واقیعێك���ه‌و هاتۆته‌ به‌به‌رده‌وامی‌ یه‌ك له‌سه‌ر سێی‌ له‌به‌ره‌كانی‌‬ ‫شه‌ڕه‌‌و دو به‌شی‌ له‌ماڵه‌وه‌یه‌"‪.‬‬ ‫پێشه‌وه‌"‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها وته‌بێژی‌ وه‌زاره‌تی‌ پێشمه‌رگه‌ش‬ ‫له‌باره‌ی‌ وازهێنانی‌ پێش���مه‌رگه‌وه‌ جه‌بار‬ ‫ی���اوه‌ر‪ ،‬وته‌بێژی‌ وه‌زاره‌تی‌ پێش���مه‌رگه‌ی‌ دان به‌وه‌دا ده‌نێت كه‌ زۆرینه‌ی‌ بڕگه‌كانی‌ ئه‌و‬ ‫حكومه‌تی‌ هه‌رێم وته‌كانی‌ ئه‌ندامانی‌ لیژنه‌ ‌ی بڕیاره‌ جێبه‌جێنه‌كراوه‌‪ ،‬چونكه‌ "زۆرینه‌ی‌‬ ‫پێش���مه‌رگه‌ی‌ ره‌تنه‌ك���رده‌وه‌و به‌ئاوێن ‌هی‌ ئیمتیازات���ه‌‌و جێبه‌جێنه‌كردنه‌كه‌ش���ی‌‬ ‫راگه‌یان���د‪" ،‬ئه‌وان���ه‌ی‌ وازیانهێن���او‌ه زۆر په‌یوه‌ندی‌ به‌قه‌یرانی‌ داراییه‌وه‌ هه‌یه‌"‪.‬‬

‫ئاوێن���ه‌‪ :‬بۆچ���ی دوران كاڵ���كان ب���ه‌و‬ ‫ش���ێوه‌ تون���ده‌ ره‌خن���ه‌ له‌سیس���ته‌م ‌ی‬ ‫حوكمڕان��� ‌ی هه‌رێمی‌ كوردس���تان ده‌گرێ‌‌و‬ ‫پێیوایه‌ سیس���ته‌می ناوه‌ندگه‌رایی هه‌ولێر‬ ‫سیسته‌مێكی‌ دكتاتۆریانه‌یه‌؟‬ ‫ده‌مه���ات عه‌گید‪ :‬ئێم���ه‌ له‌هه‌مو حزب‌و‬ ‫الیه‌نه‌كان���ی دیكه‌ی كوردس���تان جیاوازتر‬ ‫بی���ر ده‌كه‌ین���ه‌وه‌‪ ،‬بۆی��� ‌ه ئه‌مه‌ ش���تێكی‬ ‫ئاس���اییه‌‪ .‬به‌اڵم به‌داخ���ه‌و‌ه هه‌ندێك كه‌س‬ ‫به‌زمانی هه‌ڕه‌شه‌و شه‌ڕی ناوخۆو براكوژی‬ ‫مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ بۆچونه‌كانی كاڵكان كرد‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م مامه‌ڵه‌یه‌ به‌الی ئێم���ه‌وه‌ هیچ به‌هاو‬ ‫واتایه‌كی راس���تی نه‌ب���و‪ .‬ره‌خن ‌ه جیاوازه‌و‬ ‫ئه‌وان���ه‌ی ئه‌وانیش ده‌یڵێ���ن زۆر جیاوازه‌‪.‬‬ ‫كه‌ی ئێمه‌ باسی شه‌ڕی ناوخۆو براكوژیمان‬ ‫كردوه‌؟ ئه‌گه‌ر هێزێك باوه‌ڕی به‌دیموكراسی‬ ‫هه‌بێت باس���ی شه‌ڕی ناوخۆ ناكات‪ .‬شه‌ڕی‬ ‫ناوخ���ۆ به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك له‌فكرو خه‌یاڵ‌و‬ ‫رۆژه‌ڤ���ی ئێم���ه‌دا نیه‌‪ .‬ئ���ه‌وه‌ی له‌رۆژه‌ڤی‬ ‫ئێمه‌دایه‌ كوردو كوردستانه‌‪ .‬ئه‌و الیانه‌نه‌ش‬ ‫ك���ه‌ هێ���رش ده‌كه‌نه‌ س���ه‌ر دوران كاڵكان‬ ‫ته‌نها قس���ه‌ی بێبنه‌مای به‌رامبه‌ر ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ راس���ته‌ ك��� ‌ه به‌ڕێز كاڵ���كان كوردی‬ ‫نازانێت له‌به‌رئه‌وه‌ی توركه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ چل‬ ‫س���اڵ ‌ه بۆ چركه‌یه‌كیش له‌خه‌بات بۆ كورد‬ ‫دوانه‌كه‌وت���وه‌و له‌زۆر كه‌س‌و الیه‌نیش زیاتر‬ ‫خه‌بات‌و تێكۆش���ینی بۆ كوردو كوردستان‬ ‫كردوه‌‪ .‬ئه‌و به‌یاننامه‌ توندانه‌ش ك ‌ه له‌الیه‌ن‬ ‫پارت���ی‌و وته‌بێژی حكوم���ه‌ت دژی دوران‬ ‫كاڵكان باڵوكرانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ ش���تێكی زۆر بێ‬ ‫مان���او بێ نرخ بون‪ .‬هیچ خزمه‌تێكی كوردو‬ ‫به‌تایبه‌ت باشوری كوردستان ناكه‌ن‪ .‬ئێم ‌ه‬

‫دوران كاڵكان كوردی‬ ‫نازانێت له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫توركه‌‬ ‫وه‌ك باڵوكردنه‌وه‌یه‌كی بێ به‌رپرس���یار لێی‬ ‫ده‌ڕوانین‪ .‬باس���كردنی شه‌ڕی ناوخۆش له‌و‬ ‫به‌یاننامه‌ی���ه‌دا‪ ،‬له‌ژێره‌وه‌ی ئه‌و باڵوكراوه‌ی ‌ه‬ ‫دیار‌ه كه‌ حیس���ابێكی سیاسی هه‌یه‌‪ .‬بۆی ‌ه‬ ‫ده‌یانه‌وێت ئ���ه‌و بۆچونانه‌ی كاڵكان بخه‌ن ‌ه‬ ‫خزمه‌ت به‌رژه‌وه‌ندی‌و سیاسه‌ته‌كانیانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬ئایا هه‌س���تده‌كه‌ن مه‌به‌س���ت‬ ‫له‌په‌یامه‌كه‌ی‌ بارزانی‌ ئێو‌ه بو؟‬ ‫ده‌مه���ات عه‌گید‪ :‬په‌یامه‌كه‌ی‌ س���ه‌رۆك ‌ی‬ ‫هه‌رێم رون‌و ئاش���كرا نیه‌ كه‌ مه‌به‌سته‌كه‌ی‬ ‫چ ك ‌هس‌و الیه‌نێك���ه‌و ئامانجی چی بو‌ه له‌و‬ ‫په‌یامه‌‪ ،‬ئێمه‌ پێمانوایه‌ ئه‌م جۆره‌ په‌یامان ‌ه‬ ‫خزم���ه‌ت به‌یه‌كڕی���زی الیه‌ن���ه‌كان ناكات‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه ده‌خوازین س���ه‌رۆكی هه‌رێم الیه‌نه‌كان‬ ‫له‌یه‌كتر نزیك بكاته‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ی هاوكاری‬ ‫یه‌كتر بكه‌ن‪ ،‬نه‌ك به‌پێچه‌وانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ئایا ئێوه‌ له‌گه‌ڵ مانه‌وه‌ی بارزانین‬ ‫ل ‌ه پۆسته‌كه‌یدا؟‬ ‫ده‌مهات عه‌گید‪ :‬ئێمه‌ ج���ارێ ناخوازین‬ ‫له‌س���ه‌ر ئه‌م پرسه‌ هیچ قس���ه‌یه‌ك بكه‌ین‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم له‌هه‌م���ان كات���دا گه‌لی باش���وری‬ ‫كوردس���تان چ بڕیارێكی دا ئێمه‌ پشتگیری‬ ‫له‌گه‌لی باشور‪ ،‬ده‌كه‌ین‪.‬‬ ‫ی گفتوگۆكه‌یه‌‪،‬‬ ‫تێبینی‌‪ :‬ئه‌مه‌ به‌شێك ‌‬ ‫ی گفتوگۆك ‌ه‬ ‫ی ك���ۆ ‌‬ ‫ب���ۆ خوێندن���ه‌و‌ه ‌‬ ‫سه‌ردانی‌ وێبسایتی‌ ئاوینه‌نیوز بكه‌‪:‬‬ ‫‪www.awene.com‬‬


‫‪4‬‬

‫هەنوکە‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫"ئه‌وانه‌ی‌ سوكایه‌ت ‌ی به‌ئێزدیه‌كان ده‌كه‌ن له‌ئیسالم تێنه‌گه‌یشتون"‬

‫د‪ .‬عه‌لی‌ قه‌ره‌داغی‌‪ :‬پیاوی‌ گه‌نده‌ڵ هیچ كاتێك نایه‌وێت پالن‌و ستراتیجیه‌ت هه‌بێت‬ ‫ئا‪ :‬هاوکار حسێن‬ ‫پڕۆفیسۆر د‪ .‬عه‌لی‌ قه‌ره‌داغی‌‪،‬‬ ‫ئه‌مینداری‌ گشتیی‌ یه‌كێتی‌ جیهانی‌‬ ‫زانایانی‌ موسڵمان‌و پسپۆڕی‌‬ ‫ئابوریی‌ له‌م چاوپێكه‌وتنه‌ی‌‬ ‫ئاوێنه‌دا باسی‌ رۆڵی‌ مام جه‌الل‬ ‫ده‌كات له‌سه‌ر بارودۆخی‌ عێراق‌و‬ ‫كوردستان‪ ،‬له‌باره‌ی‌ پۆستی‌‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێمیشه‌وه‌‪ ،‬داوا‬ ‫له‌سه‌رجه‌م الیه‌نه‌كان ده‌كات كه‌‬ ‫هه‌ڵگری‌ ئه‌جێندای‌ ده‌ره‌كی‌ نه‌بن‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی‌ ئابوریی‌ هه‌رێمیشه‌وه‌‬ ‫ده‌ڵێت‪" ،‬بێ‌ پالنی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ‬ ‫گه‌نده‌ڵی‌‪ ،‬چونكه‌ ئه‌وه‌ی‌ گه‌نده‌ڵ‬ ‫بێت‪ ،‬نایه‌وێت پالن هه‌بێت‪،‬‬ ‫بۆیه‌ پیاوی‌ گه‌نده‌ڵ هیچ كاتێك‬ ‫نایه‌وێت پالن‌و ستراتیجیه‌ت هه‌بێت‬ ‫بۆئه‌وه‌ی‌ كاره‌كه‌ی‌ ئاشكرانه‌بێت"‪.‬‬ ‫ئه‌و روده‌كاته‌ ئه‌و كه‌سایه‌تیه‌‬ ‫ئیسالمیانه‌ی‌ كه‌ باسی‌ ئیشكردن‬ ‫به‌ئێزدییه‌كانیان ده‌كه‌ن به‌بێ‌‬ ‫پاره‌و ده‌ڵێت‪" ،‬به‌راستی‌ ئه‌وه‌‬ ‫نه‌فامییه‌ به‌ئیسالم‌و ئه‌وانه‌ له‌ئیسالم‬ ‫تێنه‌گه‌یشتون"‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬ئه‌و سیس���تمه‌ ئابورییه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌هه‌رێم په‌یڕه‌و كراوه‌‪ ،‬به‌بۆچونی‌ ئێوه‌‬ ‫سه‌ركه‌وتو بوه‌؟‬ ‫عه‌لی‌ قه‌ره‌داغی‌‪ :‬پێموایه‌ كه‌موكوڕی‌‬ ‫زۆری‌ هه‌بوه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌وڵیشی‌ بۆ دراوه‌‬ ‫كه‌ سیس���تمێكی‌ باش بێت‪ .‬پێویسته‌‬ ‫حكومه‌ت پالنێكی‌ س���تراتیجی‌ دابنێت‬ ‫له‌پێنج س���اڵه‌وه‌ تا په‌نجا ساڵ‪ ،‬له‌پاڵ‬ ‫دانان���ی‌ ئه‌رك‌و به‌رپرس���یاریه‌ت‪ .‬هیچ‬ ‫پالنێكی‌ ستراتیژیی‌ كه‌ به‌شی‌ گه‌نده‌ڵی‌‬ ‫تێدا بمێنێته‌وه‌ پێش���ناكه‌وێت‪ ،‬چونكه‌‬ ‫گه‌نده‌ڵی‌ هه‌م���و ئه‌و ده‌س���تكه‌وتانه‌‬ ‫ده‌خوات كه‌ پالنه‌كه‌ ب���ۆت ده‌هێنێته‌‬ ‫به‌ره���ه‌م‪ .‬به‌پێ���ی‌ راپۆرت���ی‌ نه‌ته‌وه‌‬ ‫یه‌كگرت���وه‌كان‪ ،‬عێ���راق پل���ه‌ی‌‬ ‫دوانزه‌یه‌می‌ گرت���وه‌ له‌ریزی‌ خراپترین‬ ‫واڵتانی‌ جیهان ل���ه‌روی‌ گه‌نده‌ڵییه‌وه‌‪.‬‬ ‫گه‌وره‌ترین كێش���ه‌ی‌ واڵتانی‌ جیهانی‌‬ ‫س���ێیه‌م‪ ،‬ب���ێ پالن���ی‌‌و گه‌نده‌ڵییه‌‪.‬‬ ‫پێشموایه‌ بێ‌ پالنیش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ‬ ‫گه‌نده‌ڵی‌‪ ،‬چونكه‌ ئه‌وه‌ی‌ گه‌نده‌ڵ بێت‪،‬‬ ‫نایه‌وێت پالن هه‌بێت‪ ،‬بۆیه‌ هه‌میش���ه‌‬ ‫پیاوی‌ گه‌نده‌ڵ هی���چ كاتێك نایه‌وێت‬ ‫پالن‌و س���تراتیجیه‌ت هه‌بێت بۆئه‌وه‌ی‌‬ ‫كاره‌كه‌ی‌ ئاشكرا نه‌بێت‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬داهاتی‌ هه‌رێ���م به‌ته‌واوی‌‬

‫عه‌لی‌ قه‌ره‌داغی‌‬ ‫پش���تی‌ به‌س���توه‌ به‌فرۆش���ی‌ نه‌وت‪،‬‬ ‫كاریگه‌رییه‌ خراپه‌كانی‌ ئه‌م سیاسه‌ت ‌ه‬ ‫له‌ئاینده‌دا چیه‌؟‬ ‫عه‌لی‌ قه‌ره‌داغ���ی‌‪ :‬بێگومان ده‌بێت‬ ‫ئ���ه‌وه‌ چاره‌س���ه‌ربكرێت‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌‬ ‫كێشه‌نیه‌ كه‌ ده‌وڵه‌ت پشت ببه‌ستێت‬ ‫به‌داهاتی‌ نه‌وت‪ ،‬به‌مه‌رجێك داهاته‌كه‌‬ ‫بگه‌ڕێنێت���ه‌وه‌ ب���ۆ بنیاتنانی‌ ژێرخانی‌‬ ‫ئابوریی‌ واڵت‪ ،‬پاش���ان ب���ۆ هاندانی‌‬ ‫وه‌به‌رهێنانی‌ ده‌ره‌ك���ی‌‪ ،‬به‌تایبه‌ت كه‌‬ ‫په‌یوه‌ن���دی‌ هه‌بێ���ت به‌پیشه‌س���ازیی‌‬ ‫پێشكه‌وتوه‌وه‌‪ .‬مه‌رجێكی‌ دیكه‌ ئه‌وه‌یه‌‬ ‫پاڵپشتی‌ سامانی‌ نیشتمانی‌ بكات وه‌ك‬ ‫كش���توكاڵ‪ ،‬پیش���ه‌یازیی‌‌و بازرگانی‌‌و‬ ‫گه‌ش���تیاری‌‪ .‬تا‪ 10‬ساڵیش به‌مشێوه‌یه‌‬ ‫پش���ت به‌داهات���ی‌ نه‌وت ببه‌س���ترێت‬ ‫كێش���ه‌ی‌ تێدا نیه‌‪ .‬مه‌س���ه‌له‌ی‌ نه‌وت‬ ‫ته‌نها بۆ ئه‌م نه‌وه‌یه‌ نیه‌‪ ،‬به‌ڵكو له‌ڕوی‌‬ ‫ش���ه‌رعییه‌وه‌ بۆ هه‌مو نه‌وه‌كانه‌‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر تۆ هه‌م���وی‌ ده‌ربهێنیت‪ ،‬ئه‌ی‌‬ ‫نه‌وه‌كان���ی‌ دیكه‌ چی‌ بكه‌ن؟ بۆیه‌ ئه‌م‬ ‫سیاس���ه‌ته‌ی‌ ئێمه‌ ئه‌گه‌ر به‌رنامه‌یه‌كی‌‬ ‫بۆ دانه‌نرێت كارێكی‌ راست نیه‌‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬له‌هه‌رێمی‌ كوردستان نه‌وت‬ ‫بوه‌ته‌ نیعمه‌ت یان له‌عنه‌ت؟‬ ‫عه‌ل���ی‌ قه‌ره‌داغی‌‪ :‬ئه‌گه‌ر س���ه‌یری‌‬ ‫مێژوی‌ كوردستان بكه‌یت‪ ،‬ئێمه‌ هه‌رچی‌‬

‫به‌اڵیه‌ك به‌س���ه‌رماندا هاتبێت له‌سه‌ر‬ ‫مه‌سه‌له‌ی‌ كه‌ركوك بوه‌؟ له‌به‌رئه‌وه‌ی‌‬ ‫پترۆڵێكی‌ زۆر باش‌وكه‌م تێچوی‌ هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌نف���ال‌و هه‌ڵه‌بجه‌ش به‌هۆی‌‬ ‫نه‌وت‌و پترۆڵ���ی‌ كه‌ركوكه‌وه‌ بوه‌‪ .‬جا‬ ‫بۆی���ه‌ ب���ه‌ڕاده‌ی‌ ئ���ه‌و قوربانیه‌ی‌ كه‌‬ ‫بۆم���ان داوه‌‪ ،‬پێویس���ته‌ ئاگامان لێی‌‬ ‫بێت‌و پارێزگاریی‌ له‌پترۆڵ بكه‌ین‌و گه‌ل‬ ‫سودمه‌ند بێت لێی‌‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬عه‌قڵیه‌تێك هه‌یه‌ ده‌یه‌وێت‬ ‫هه‌ولێ���ر بكات به‌دوب���ه‌ی‌‪ ،‬به‌م نه‌هجه‌‬ ‫ئابوریه‌ی‌ كه‌ حكومه‌ت پیاده‌ی ده‌كات‬ ‫ئه‌و خه‌ونه‌ به‌دیدێت؟‬ ‫عه‌ل���ی‌ قه‌ره‌داغ���ی‌‪ :‬م���ن دوب���ه‌ی‌‬ ‫به‌پێش���ه‌نگ نازان���م‪ ،‬چونك���ه‌ جگه‌‬ ‫له‌گه‌نده‌ڵی‌‌و شتی‌ ناشیرین‪ ،‬پێشكه‌وتنی‌‬ ‫دوب���ه‌ی‌ ته‌نه���ا باڵه‌خان���ه‌‌و بورجه‌‪.‬‬ ‫ده‌مه‌وێت ئ���ه‌وان (حكومه‌تی‌ هه‌رێم)‬ ‫ژاپۆن یان كۆریای‌ باشور بكه‌نه‌ قدوه‌‬ ‫بۆ پێش���كه‌وتنی‌ خۆیان‪ .‬به‌اڵم دوبه‌ی‌‬ ‫چی‌ تێدایه‌؟ من ده‌مه‌وێت كوردس���تان‬ ‫ته‌ركیز بكاته‌ سه‌ر بنیاتنانی‌ زانستی‌‪.‬‬ ‫پێویس���ته‌ قدوه‌ی‌ ئێمه‌ شوێنێك بێت‬ ‫كه‌ ته‌كنیكی‌ زانس���تی‌‌و پیشه‌س���ازیی‌‬ ‫زانس���تی‌ تێدا پێش���كه‌وتوبێت‪ ،‬نه‌ك‬ ‫ش���وێنێك ته‌نه���ا باڵه‌خان���ه‌ی‌ تێ���دا‬ ‫به‌رزكرابێته‌وه‌ به‌ئاسماندا به‌بێ‌ زانست‌و‬

‫شارستانیه‌ت‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ئێس���تا له‌كوردستان پرس ‌‬ ‫ی‬ ‫س���ه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێم بۆت���ه‌ رۆژه‌ڤ‪،‬‬ ‫پێتباش���ه‌ دوای‌ ‪ 10‬س���اڵ‪ ،‬مه‌س���عود‬ ‫بارزانی‌ له‌پۆسته‌كه‌ی‌ بمێنێته‌وه‌؟‬ ‫عه‌لی‌ قه‌ره‌داغی‌‪ :‬من بۆچونم ئه‌وه‌یه‌‪:‬‬ ‫یه‌كه‌م‪ ،‬سه‌قامگیریی‌ كوردستان پێش‬ ‫هه‌مو ش���تێكه‌‪ .‬دوه‌م‪ ،‬بۆچونی‌ گه‌لی‌‬ ‫كوردس���تان كه‌ الیه‌نه‌ سیاس���ییه‌كان‬ ‫نوێنه‌رایه‌تی���ان ده‌ك���ه‌ن‪ ،‬ئ���ه‌وان‬ ‫ره‌زامه‌ندیان له‌سه‌ری‌ چی‌ هه‌بو به‌المه‌وه‌‬ ‫ش���تێكی‌ راس���ته‌‪ .‬دوه‌م‪ ،‬یه‌كگرتویی‌‬ ‫كوردستان‪ .‬سێیه‌م‪ ،‬هه‌ڵنه‌گرتنی‌ هیچ‬ ‫ئه‌جێندایه‌كی‌ ده‌ره‌كی‌‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ئێوه‌ په‌یوه‌ندییه‌كی‌ گه‌رمتان‬ ‫له‌گه‌ڵ مام جه‌الل هه‌بو‪ ،‬دوركه‌وتنه‌وه‌ی‌‬ ‫ئ���ه‌و چ كاریگه‌رییه‌كی‌ هه‌بو له‌س���ه‌ر‬ ‫عێراق‌و هه‌رێم؟‬ ‫عه‌ل���ی‌ قه‌ره‌داغ���ی‌‪ :‬زۆر كاریگه‌ریی‌‬ ‫هه‌بو‪ ،‬هه‌تا برا س���وننه‌و ش���یعه‌كان‬ ‫ده‌ڵێن مام جه‌الل كێش���ه‌ی‌ چاره‌سه‌ر‬ ‫ده‌ك���رد به‌شه‌خس���ی‌‌و به‌ده‌عوه‌ت���ی‌‬ ‫تایب���ه‌ت‪ ،‬ج���اری‌ واهه‌بوه‌ به‌قس���ه‌ی‌‬ ‫خ���ۆش‪ .‬ده‌وریش���ی‌ زۆر له‌س���ه‌ر‬ ‫یه‌كگرتوی���ی‌ به‌النیكه‌مه‌وه‌ ژماره‌یه‌كی‌‬ ‫زۆر له‌سیاسییه‌كانی‌ كوردستان هه‌بو‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬تێڕوانین‌و پێناس���ه‌ی‌ تۆ بۆ‬

‫من دوبه‌ی‌ به‌پێشه‌نگ‬ ‫نازانم‪ ،‬چونكه‌ جگه‌‬ ‫له‌گه‌نده‌ڵی‌‌و شتی‌‬ ‫ناشیرین‪ ،‬پێشكه‌وتنی‌‬ ‫ته‌نها باڵه‌خانه‌‌و‬ ‫بورجه‌‪ .‬ده‌مه‌وێت‬ ‫حكومه‌تی‌ هه‌رێم‬ ‫ژاپۆن یان كۆریای‌‬ ‫باشور بكه‌نه‌ قدوه‌ بۆ‬ ‫پێشكه‌وتنی‌ خۆیان‬ ‫چه‌كدارانی‌ داعش چیه‌؟‬ ‫ی قه‌ره‌داغی‌‪ :‬ئ���ه‌و چه‌كداران ‌ه‬ ‫عه‌ل��� ‌‬ ‫له‌دو ب���ه‌ش پێكهات���ون‪ ،‬یه‌كه‌میان‪،‬‬ ‫گه‌نج���ه‌ ش���ه‌ڕكه‌ره‌كان ك���ه‌ له‌هه‌مو‬ ‫دنی���اوه‌ هات���ون‌و هه‌ڵخه‌ڵه‌تێن���راون‪،‬‬ ‫كاركردنیشیان وایه‌ كه‌ سه‌ره‌تا ته‌كفیر‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬دواتر س���ه‌روماڵیان به‌حه‌اڵڵ‬ ‫ده‌زان���ن‪ ،‬ئینجا ته‌فجی���ر (ته‌قینه‌وه‌)‬ ‫ده‌س���تپێده‌كه‌ن‪ ،‬بۆی���ه‌ ده‌وترێ���ت‬ ‫له‌ته‌كفیره‌وه‌ بۆ ته‌فجیر‪ .‬ئه‌وان به‌ناوی‌‬ ‫ئیسالمه‌وه‌ ئه‌و ش���تانه‌ ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌راستیدا فكره‌كه‌ دوره‌ له‌ئیسالمه‌وه‌‪.‬‬ ‫دوه‌می���ان س���ه‌ركردایه‌تیه‌كه‌یه‌تی‌ كه‌‬ ‫گومانی‌ زۆر هه‌یه‌ به‌ده‌وریاندا‌و ده‌ستی‌‬ ‫ده‌ره‌كی‌‌و هه‌رێمیان تێ���دا هه‌یه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫گروپه‌ ره‌نگه‌ پرۆژه‌یه‌كی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌‬ ‫ی���ان هه‌رێم���ی‌ س���ودی‌ لێوه‌ربگرێت‪.‬‬ ‫ناڵێم موس���ڵمان نین‪ ،‬به‌اڵم داعش نه‌‬ ‫فكره‌كه‌یان ئیسالمیه‌‪ ،‬نه‌ نوێنه‌رایه‌تی‌‬ ‫ئیسالمیش ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌ڵكو زیانێكی‌ زۆر‬ ‫له‌ئیسالم ده‌ده‌ن له‌ده‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬ده‌وترێت قه‌ته‌ر ده‌س���تی‌‬ ‫هه‌یه‌ له‌پاڵپش���تیكردنی‌ داعش‌و گروپه‌‬ ‫سوننه‌ توندڕه‌وه‌كان‪ ،‬راسته‌؟‬ ‫عه‌لی‌ قه‌ره‌داغی‌‪ :‬به‌پێچه‌وانه‌وه‌ ئه‌مه‌‬ ‫بانگه‌ش���ه‌یه‌كه‌ بۆ قه‌ته‌ر ده‌كرێت‪ ،‬من‬ ‫كه‌ بۆخۆم له‌قه‌ته‌ر ده‌ژیم‪ ،‬به‌راس���تی‌‬

‫زۆر دوره‌ ل���ه‌وه‌ی‌ بچێت پش���تیوانی‌‬ ‫داعش بكات‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ئێزدییه‌كان یه‌كێك بون له‌و‬ ‫خه‌ڵكانه‌ی‌ توشی‌ جۆرێك له‌كوشتوبڕی‌‬ ‫ن���اڕه‌وا بونه‌وه‌‪ ،‬ئێوه‌ چیتان كردوه‌ بۆ‬ ‫به‌جینۆسایدناساندنی‌ كه‌یسه‌كه‌یان؟‬ ‫عه‌ل���ی‌ قه‌ره‌داغ���ی‌‪ :‬گه‌وره‌تری���ن‬ ‫به‌یاننام���ه‌ ده‌رچوبێت ب���ه‌و بۆنه‌یه‌وه‌‬ ‫له‌الی���ه‌ن یه‌كێتی‌ زانایان���ه‌وه‌ بوه‌ كه‌‬ ‫نوێنه‌رایه‌ت���ی‌ ‪ 95‬ه���ه‌زار زانا ده‌كات‌و‬ ‫به‌كۆی‌ ده‌نگ ئیدانه‌ی‌ ئه‌و كاره‌ ده‌كات‬ ‫كه‌ دژی‌ ئێزدییه‌كان ئه‌نجامدرا‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬له‌ناو پارته‌ ئیس�ل�امیه‌كانی‌‬ ‫هه‌رێم���دا هه‌ندێ���ك كه‌س���ایه‌تی‌ هه‌ن‬ ‫به‌ئاشكرا دژایه‌تی‌ ئێزدیه‌كان ده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫ته‌نان���ه‌ت داوا ده‌ك���ه‌ن كه‌ ئیش���یان‬ ‫پێبكرێت به‌ب���ێ‌ كرێ‌‪ ،‬له‌روی‌ دینیه‌وه‌‬ ‫ئه‌مه‌ ره‌وایه‌؟‬ ‫عه‌ل���ی‌ قه‌ره‌داغی‌‪ :‬به‌راس���تی‌ ئه‌وه‌‬ ‫نه‌فامییه‌ به‌ئیس�ل�ام‌و ئه‌وانه‌ له‌ئیسالم‬ ‫تێنه‌گه‌یشتون‪ .‬چونكه‌ هه‌مو مرۆڤێك‬ ‫كه‌خاوه‌ن���ی‌ رۆح بێت‪ ،‬جا هه‌ر دینێك‬ ‫بێت‪ ،‬كه‌ ده‌س���تدرێژیی‌ نه‌كرده‌ سه‌رت‬ ‫دروس���ت نی���ه‌ ده‌س���تدرێژیی‌ بكه‌یته‌‬ ‫س���ه‌ری‌‪ .‬هه‌ركه‌س���ێكیش كاری‌ ب���ۆ‬ ‫كردیت‪ ،‬ده‌بێت پاره‌كه‌ی‌ بدرێتێ‌‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ده‌وترێت پارته‌ ئیسالمیه‌كان‬ ‫رۆڵی‌ خراپیان گێڕاوه‌ له‌به‌الڕێدابردنی‌‬ ‫ئه‌نجام���ی‌ شۆڕش���ه‌ جه‌ماوه‌رییه‌كانی‌‬ ‫"به‌هاری‌ عه‌ره‌بی‌"‪ ،‬بۆچونی‌ تۆ چیه‌؟‬ ‫عه‌ل���ی‌ قه‌ره‌داغ���ی‌‪ :‬ئ���ه‌و گه‌النه‌ی‌‬ ‫شۆڕش���یان كرد له‌ژێر س���ته‌م‌و زۆرو‬ ‫گه‌نده‌ڵییه‌كی‌ زۆردا ژی���ان‪ ،‬بۆ نمونه‌‬ ‫میس���ر ك���ه‌ گه‌له‌كه‌ی‌ هه‌ڵس���تا‪ ،‬خۆ‬ ‫ئیخوانه‌كان هه‌ڵینه‌س���تاندن‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫له‌س���ه‌ره‌تادا به‌ش���داریان نه‌كرد‪ .‬ئه‌و‬ ‫گه‌النه‌ ل���ه‌دژی‌ دیكتاتۆری‌‌و زۆرداریی‌‌و‬ ‫چه‌ندین كێشه‌ی‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌ شۆڕشیان‬ ‫كردو هه‌وڵیاندا سه‌ركه‌وتو بون‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫پیالنگێڕییه‌كی‌ ناوخۆیی‌‌و نێوده‌وڵه‌تیان‬ ‫له‌سه‌ر كراو الیانبردن‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬ئێوه‌ له‌راب���ردودا ره‌خنه‌ی‌‬ ‫ئه‌وه‌تان لێگیرا كه‌ به‌ئاشكرا پشتیوانی‌‬ ‫ب���ۆ ئیخوانه‌كانی‌ میس���ر ده‌رده‌بڕن‪،‬‬ ‫هۆكاره‌كه‌ی‌ چیه‌؟‬ ‫عه‌ل���ی‌ قه‌ره‌داغی‌‪ :‬له‌راس���تیدا وه‌ك‬ ‫یه‌كێتی‌ زانایان له‌گه‌ڵ حه‌ق‌و گه‌ل دایه‌‪،‬‬ ‫گه‌لیش به‌گشتیی‌ له‌سه‌ر حه‌قه‌‪ ،‬ئێمه‌‬ ‫دژی‌ كوده‌تای‌ س���ه‌ربازیی‌ بوین‌و دژی‌‬ ‫كوژرانی‌ ئه‌و خه‌ڵكه‌ بوین كه‌ كوژران‪،‬‬ ‫به‌اڵم باسی‌ پشتیوانی‌ شه‌خسی‌ دكتۆر‬ ‫مورسی‌ ناكه‌ین‪.‬‬

‫سه‌رۆكی‌ كاتیی‌ جڤاتی‌ گشتی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان‪ :‬ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی‌ دارایی عێراق‪:‬‬

‫ئه‌و واڵتانه‌ ‌ی ده‌ستوره‌كانیان‬ ‫هیچ ئیراده‌یه‌ك نیی ‌ه بۆ رێگرتن‬ ‫په‌رله‌مانی ‌ه كه‌مترین كێشه‌یان هه‌ی ‌ه له‌سپیكردنه‌وه‌ ‌ی پاره‌‬ ‫ئا‪ :‬شیروان شه‌ریف‬

‫د‪ .‬ره‌ئوف عوسمان‪ ،‬سه‌رۆكی‌ كات ‌ی‬ ‫جڤات ‌ی گشت ‌ی بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان‌و‬ ‫ئه‌ندام ‌ی پێشوی‌ ئه‌نجومه‌ن ‌ی نوێنه‌ران ‌ی‬ ‫عێراق له‌گفتوگۆیه‌كی‌ ئاوێنه‌دا باس‬ ‫له‌كه‌موكوڕییه‌كانی‌ پرۆژه‌ ده‌ستوری‌ هه‌رێم‬ ‫ده‌كات ده‌ڵێت‪" ،‬كه‌ به‌راوردی‌ ئه‌م پرۆژه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌كه‌یت له‌گه‌ڵ ده‌ستوری‌ عێراق‪ ،‬هه‌ست‬ ‫ده‌كه‌یت ئه‌وه‌ی‌ عێراق پێشكه‌وتوتر‌و‬ ‫دیموكراسیتر‌و په‌رله‌مانیتره‌" باس له‌وه‌ش‬ ‫ده‌كات كه‌ "ئه‌و واڵتانه‌ی‌ ده‌ستوره‌كانیان‬ ‫په‌رله‌مانیه‌ كه‌مترین كێشه‌یان هه‌یه‌"‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و ده‌ڵێ���ت‪" ،‬كاتێك ك���ه‌ یه‌ك كه‌س‬ ‫ده‌بێ���ت به‌خاوه‌ن���ی‌ هه‌م���و ده‌نگ���ه‌كان‪،‬‬ ‫ده‌ش���بێت به‌خاوه‌نی‌ هه‌مو ده‌سه‌اڵته‌كان‪،‬‬ ‫ئه‌م یه‌ك كه‌س ‌ه وه‌ك تاك بۆ ‌ی هه‌یه‌ توش ‌ی‬ ‫هه‌ڵ ‌ه ببێت"‪.‬‬ ‫له‌ب���اره‌ی‌ ده‌س���ه‌اڵته‌كانی‌ س���ه‌رۆك ‌ی‬ ‫هه‌رێم���ه‌وه‌‪ ،‬د‪ .‬ره‌ئوف ده‌ڵێ���ت‪" ،‬البردن ‌ی‬ ‫وه‌زیرێك نابێت له‌ده‌سه‌اڵتی‌ سه‌رۆكی‌ هه‌رێم‬ ‫بێت‪ ،‬به‌ڵكو ده‌بێ���ت له‌په‌رله‌مانه‌و‌ه بێت‌و‬ ‫لێپێچین���ه‌وه‌ی‌ له‌گه‌ڵ بكرێ���ت‪ .‬ده‌ركردن ‌ی‬ ‫لێبوردنی‌ گش���تی‌ یان لێبوردن نابێت به‌و‬

‫ده‌ركردنی‌ لێبوردنی‌‬ ‫گشتی‌نابێت به‌و‬ ‫ره‌هایه‌تیه‌ بێت كه‌‬ ‫له‌ده‌ستوردا هاتوه‬ ‫ره‌هایه‌تی��� ‌ه بێت كه‌ له‌ده‌س���توری‌ هه‌رێمدا‬ ‫هاتوه‌"‪.‬‬ ‫له‌باره‌ ‌ی سیستم ‌ی په‌رله‌مانیه‌وه‌ ك ‌ه گۆڕان‬ ‫پش���تیوانی‌ لێ���ده‌كات‪ ،‬د‪ .‬ره‌ئوف ده‌ڵێت‪،‬‬ ‫"ده‌بێت ئێم���ه‌ س���ۆز ‌ی ده‌ره‌و‌ه بۆخۆمان‬ ‫راكێش���ین‪ ،‬ته‌نه���ا ش���تیش ك���ه‌ بتوانین‬ ‫ئ���ه‌و كاره‌ ‌ی پێبكه‌ین دیموكراس���یه‌تێك ‌ی‬ ‫لیبڕالیانه‌یه‌"‪.‬‬ ‫د‪ .‬ره‌ئ���وف ئام���اژه‌ به‌چه‌ن���د خاڵێك ‌ی‬ ‫الوازی���ی‌ پرۆژه‌ ده‌س���توری‌ هه‌رێم ده‌كات‌و‬ ‫ده‌ڵێت‪ " ،‬له‌م ده‌س���توره‌ی‌ ئێمه‌ هه‌ندێك‬ ‫ده‌ربڕین ده‌بینیت كه‌ ده‌ربرینێكی‌ ئه‌ده‌بییه‌‪،‬‬

‫ده‌س���توره‌ك ‌ه هه‌ڵه‌ ‌ی زمانه‌وانی‌‌و ده‌ربڕین ‌ی‬ ‫تیایه‌‪ .‬له‌ڕوی‌ خاڵبه‌ندییه‌وه‌ الوازی ‌ی تیایه‌‪،‬‬ ‫ل���ه‌رو ‌ی به‌ریه‌ككه‌وتنی‌ بابه‌ت���ه‌كان الواز ‌ی‬ ‫تیایه‌‪ ،‬له‌ڕو ‌ی دێباجه‌ك���ه‌وه‌ الواز ‌ی تیایه‌‪،‬‬ ‫ئ���ه‌م دێباجه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌خوێنیت���ه‌وه‌ ئه‌وه‌ت‬ ‫پێده‌ڵێت كه‌ مێژوی‌ كورد ‪ 100‬ساڵه‌‌و له‌و‌ه‬ ‫زیاتر نه‌چوه‌ته‌ قواڵییه‌وه‌"‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و ب���اس ل���ه‌وه‌ش ده‌كات ك���ه‌ "ئه‌م‬ ‫ده‌س���توره‌ی‌ ئێم��� ‌ه كۆمه‌ڵێ���ك كه‌س��� ‌ی‬ ‫كه‌م نوس���یویه‌تیه‌وه‌‌و به‌ئاراس���ته‌یه‌كیش‬ ‫نوسراوه‌ته‌وه‌ ك ‌ه له‌به‌رژه‌وه‌ندی‌ كۆی‌ خه‌ڵك‬ ‫نیه‌‪ ،‬له‌به‌رژه‌وه‌ند ‌ی تاكه‌"‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی‌ هه‌وڵه‌كانی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕانیش‬ ‫بۆ به‌په‌رله‌مانیكردنی‌ سیس���تم ‌ی سیاسی ‌ی‬ ‫هه‌رێ���م‪ ،‬د‪ .‬ڕه‌وف وت���ی‌‪" ،‬هه‌وڵی‌ گۆڕان‬ ‫بۆ ئه‌وه‌یه‌ ده‌س���توره‌ك ‌ه ببێت ‌ه ده‌ستورێك ‌ی‬ ‫په‌رله‌مان���ی‌‪ ،‬چونكه‌ ئێس���تا ده‌س���تور ‌ی‬ ‫په‌رله‌مان���ی‌ زۆربه‌ی‌ الیه‌ن���ه‌كان ده‌خوازن‬ ‫په‌رله‌مان ‌ی بێت‌و میلله‌تیش به‌و ئاراس���ته‌ی ‌ه‬ ‫رێنوێن ‌ی كراوه‌ كه‌ په‌رله‌مان ‌ی بێت"‪.‬‬

‫ئا‪ :‬ئیحسان مه‌ال فوئاد‬ ‫ئه‌حمه‌دی حاجی ره‌شید ئه‌ندامی‬ ‫لیژنه‌ی‌ دارایی له‌په‌رله‌مانی‌ عێراق‬ ‫رایده‌گه‌یه‌نێت تاوه‌كو مانگی حه‌وت‬ ‫عێراق كێشه‌ی موچه‌ی نییه‌و نابێت‪،‬‬ ‫پاش ئه‌و كاته‌ش قسه‌یه‌كی دیكه‌مان‬ ‫ده‌بێت له‌و باره‌یه‌وه‌‪.‬‬

‫تاوه‌كو مانگی‬ ‫حه‌وتیش عێراق‬ ‫كێشه‌ی موچه‌ی‬ ‫نییه‌و نابێت‬

‫ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات‬ ‫راس���ته‌ عێراق له‌دۆخێكی زۆر ناله‌باردا‬ ‫ده‌ژی‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌نییه‌ نه‌توانێت موچه‌ی‬ ‫فه‌رمانبه‌ران دابین بكات‪ ،‬چونكه‌ عێراق‬ ‫رێژه‌ی‌ هه‌نارده‌ی‌ نه‌وت���ی زیادكردوه‌و‬ ‫نرخه‌كه‌ش���ی به‌رز بوه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬تاوه‌كو‬ ‫مانگی حه‌وتیش عێراق كێشه‌ی موچه‌ی‬ ‫نییه‌و نابێت‪ ،‬پاش ئه‌وكاته‌ قس���ه‌یه‌كی‬ ‫دیكه‌مان ده‌بێت له‌و باره‌یه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌حمه‌دی حاجی ره‌ش���ید وتیش���ی ئه‌وه‌ش خه‌ته‌رناكترین بڕیاره‌ له‌س���ه‌ر‬ ‫"عێراق كۆمه‌ڵێك كێش���ه‌ی تری هه‌یه‌‪ ،‬عێراق بدرێت"‪.‬‬ ‫باسی له‌وه‌ش���كرد كه‌ ده‌بێت عێراق‬ ‫یه‌كێك له‌كێشه‌ هه‌ره‌ س���ه‌ره‌كییه‌كان‬ ‫تێبین���ی‌‪ :‬ئه‌مه‌ به‌ش���ێك ‌ی گفتوگۆكه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌ ئه‌گه‌ر فریا نه‌كه‌وێت‌و كۆمه‌ڵێك نه‌هێڵێت س���پیكردنه‌وه‌ی پ���اره‌ بونی‬ ‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی‌ كۆ ‌ی گفتوگۆكه‌ س���ه‌ردان ‌ی چاكس���ازی له‌چون���ه‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ دراو بمێنێت‌و رێگه‌ی‌ لێ بگیرێت‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ دو‬ ‫نه‌كات‌و یه‌ده‌گ���ی فیدراڵی نه‌پارێزێت‪ ،‬رۆژ پێش ئێستا لیژنه‌ی‌ دارایی‌و ئابوری‌‌و‬ ‫وێبسایت ‌ی ئاوینه‌نیوز بكه‌‪:‬‬ ‫ئه‌وا عێراق ده‌چێته‌ لیس���تی ره‌شه‌وه‌‪ ،‬ده‌س���تپاكی په‌رله‌مانی عێ���راق له‌گه‌ڵ‬ ‫‪www.awene.com‬‬

‫جێگ���ری یه‌كه‌می س���ه‌رۆكی په‌رله‌مان‬ ‫كۆبوینه‌وه‌و بڕیارمان���دا كه‌ لیژنه‌یه‌كی‬ ‫فراوانتر له‌س���ه‌ر ئاستی بااڵ كۆببێته‌وه‌‬ ‫وه‌كو ده‌سته‌ سه‌رۆكایه‌تییه‌كان‌و لیژنه‌‬ ‫په‌یوه‌ندیداره‌كان���ی وه‌ك���و چاودێ���ری‬ ‫دارای���ی‌و ده‌س���تپاكی‌و وه‌زاره‌ته‌كانی‬ ‫بازرگانی‌‌و ته‌ندروستی‌و تاوانی ئابوری‌‌و‬ ‫ئاسایش���ی نیشتمانی‌و كار له‌سه‌ر ئه‌وه‌‬ ‫بكرێت چۆن رێگه‌ بگرین له‌سپیكردنه‌وه‌ی‌‬ ‫پاره‌ كه‌ له‌عێراقدا بونی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫له‌ب���اره‌ی‌ توان���ای‌ رێگریك���ردن‬ ‫له‌س���پیكردنه‌وه‌ی پ���اره‌ له‌عێراق‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ئه‌ندام���ه‌ی لیژنه‌ی‌ دارایی ده‌ڵێت "هیچ‬ ‫ئیراده‌یه‌ك نییه‌ بۆ ئ���ه‌و رێگریكردنه‌‪،‬‬ ‫یاس���ای تایبه‌ت به‌و بواره‌ ده‌ربكرێت‪،‬‬ ‫ب���ۆ نمون���ه‌ یاس���ای بانك���ی ناوه‌ندی‬ ‫هه‌مواربكرێته‌وه‌‪ ،‬یاسای سپیكردنه‌وه‌ی‌‬ ‫پاره‌ كه‌ ده‌رچوه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ بونی ئیراده‌‪،‬‬ ‫ئینجا ده‌توانرێ���ت رێگه‌ی‌ لێ بگیرێت‪،‬‬ ‫چونك���ه‌ هه‌ندێ���ك بۆچ���ون هه‌یه‌ ئه‌و‬ ‫پاره‌یه‌ی له‌عێ���راق ده‌چێته‌ده‌ره‌وه‌ ئایا‬ ‫به‌شێوه‌ی یاس���ایی ده‌برێت یان خۆی‬ ‫ده‌چێت���ه‌ ده‌ره‌وه‌و واقیع���ی ئاب���وری‌‬ ‫عێراقی رێگه‌ نادات به‌وه‌ی ئه‌م پاره‌یه‌‬ ‫وه‌به‌رهێن بكرێت"‪.‬‬


‫په‌رله‌مان‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫‪parlaman.awene@gmail.com‬‬

‫ته‌نكه‌ره‌ نه‌وته‌كان هێشتا‬ ‫بۆ په‌رله‌مان جێگه‌ی‌ پرسیارن‬

‫له‌په‌رله‌مانه‌وه‌‬

‫گۆشه‌یه‌کی تایبه‌ت ‌ه په‌رله‌مانتاران ده‌ینوسن‬

‫كوان ده‌ستورخوازان؟‬

‫ئا‪ :‬هانا چۆمانی‬ ‫رۆیشتنی نه‌وت بۆ ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم له‌رێی‬ ‫تانكه‌ره‌وه‌ بۆ ده‌ره‌وه‌ی سنوره‌كانی هه‌رێمی‬ ‫كوردستان به‌رده‌وامه‌‌و لیژنه‌ی پیسه‌سازی‌و وزه‌ ‌ی‬ ‫په‌رله‌مانیش داوای رونكردنه‌وه‌ له‌ئه‌نجومه‌نی‬ ‫هه‌رێمی بۆ نه‌وت گاز ده‌كات‪ ،‬به‌وپێیه‌ی‌ هیچ‬ ‫زانیارییه‌كیان له‌وباره‌یه‌وه‌ نیه‌‪.‬‬ ‫فایه‌ق مسته‌فا ئه‌ندامی لیژنه‌ی پیشه‌سازی‌و وز‌ه‬ ‫له‌فراكس���یۆنی گۆڕان له‌په‌رله‌مانی كوردس���تان بۆ‬ ‫ئاوێنه‌ وتی‪" ،‬دۆسیه‌ی نه‌وت ته‌نیا یه‌ك پرۆژه‌یاسا‬ ‫نی���ه‌‪ ،‬به‌ڵكو پاكێجێكه‌ كه‌ پێكدێت له‌چه‌ندین به‌ش‬ ‫له‌وانه‌ كه‌ زۆر گرینگه‌ بریتیی ‌ه له‌چۆنیه‌تی فرۆشتن‌و‬ ‫به‌بازاڕكردن له‌الی���ه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمه‌و‌ه ك ‌ه ئایا‬ ‫چۆن به‌بازاڕ ده‌كرێ‌و چۆن ده‌فرۆشرێت‌و له‌سه‌روی‬ ‫هه‌موشیانه‌و‌ه له‌ڕابردودا نه‌وت به‌قاچاغ براو‌ه له‌ڕێی‬ ‫سنوره‌كان‪ ،‬ئێمه‌ ئێستاش نازانین چۆن ده‌فرۆشرێت‌و‬ ‫چه‌ن���دی له‌ڕێی بۆری‌و له‌ڕێی ته‌نك���ه‌ره‌وه‌ ده‌ڕوات‬ ‫بۆده‌ره‌وه‌‪ ،‬بۆیه‌ ئێم���ه‌ داوای رونكردنه‌وه‌ ده‌كه‌ین‬ ‫له‌باره‌ی چۆنیه‌تی فرۆشتن‌و ناردنه‌ ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت‌و‬ ‫به‌قاچاغبردنی بۆ سنوره‌كان"‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هه‌میشه‌ الیه‌نه‌كان باس له‌ناشه‌فافی‬ ‫نه‌وت‌و بردنی به‌ش���ێوه‌یه‌كی قاچ���اغ‌و دیارنه‌بونی‬ ‫داهات���ی نه‌وت���ی هه‌رێم���ی كوردس���تان ده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫به‌اڵم تائێس���تا نه‌توانراوه‌ به‌پێی یاس���ا رێكبخرێت‬ ‫یاخود په‌رله‌مان س���ه‌ركه‌وتو نه‌بوه‌ له‌به‌دواداچونی‬ ‫دۆسیه‌كانی نه‌وت‪ ،‬بۆی ‌ه به‌رده‌وام له‌نێوان حكومه‌ت‌و‬ ‫په‌رله‌مان كێشه‌ دروست ده‌بێـت‪ ،‬ئێستاش لیژنه‌ی‬ ‫پیشه‌سازی‌و وزه‌ له‌په‌رله‌مان داوای‌ بانگهێشتكردن‌و‬ ‫كۆب���وه‌وه‌ ده‌كات له‌ئه‌نجومه‌نی ب���ااڵی هه‌رێمی بۆ‬ ‫نه‌وت‌و گاز‪.‬‬

‫ساالر مه‌حمود‬ ‫سه‌رۆكی‌ لیژنه‌ی‌ كۆمه‌ڵی‌ مه‌ده‌نی‌ له‌په‌رله‌مان‬

‫ره‌وانه‌کردنی نه‌وت له‌ڕێی ته‌نکه‌ره‌وه‌‬ ‫له‌مباره‌ی���ه‌و‌ه په‌رله‌مانتاری فراكس���یۆنی زه‌ردو‬ ‫ئه‌ندام���ی لێژنه‌ی پیشه‌س���ازی‌و وزه‌ علی هالو بۆ‬ ‫ئاوێن���ه‌ ده‌ڵێت‪" ،‬ئێس���تا له‌به‌دواداچونداین بۆ ئه‌و‬ ‫بابه‌ته‌‪ ،‬چونكه‌ زۆر گرینگه‌و ده‌بێت قس���ه‌ی له‌سه‌ر‬ ‫بكرێت‪ ،‬پێش���تریش قس���ه‌و كۆبونه‌وه‌م���ان له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌نجومه‌ن���ی بااڵی هه‌رێمی بۆ ن���ه‌وت‌و گاز كردو‌ه‬ ‫له‌باره‌ی رۆیشتنی نه‌وت له‌سنوره‌كان بۆ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫هه‌رێمی كوردس���تان ك���ه‌ چۆن‌و بۆچ���ی ده‌ڕوات‬ ‫ئه‌وانیش ئام���اژ‌ه به‌وه‌ ده‌ده‌ن كه‌ گوایه‌ بۆریه‌كانی‬ ‫هه‌رێمی كوردستان ته‌حه‌مولی هه‌نارده‌ی پێویست‬ ‫ناكه‌ن بۆ ده‌ره‌وه‌ی كوردس���تان‌و پێویس���ته‌ له‌ڕێی‬

‫تانكه‌ریش���ه‌وه‌ بڕوات تابتوانرێت بڕی نه‌وتی ته‌واو ده‌ده‌ی���ن چیبكه‌ین‌و چۆن مامه‌له‌ بكه‌ین له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫پرسه‌دا"‪.‬‬ ‫بنێردرێته‌ ده‌ره‌وه‌"‪.‬‬ ‫دۆس���یه‌ی ن���ه‌وت دۆس���یه‌یه‌ك ‌ه له‌كوردس���تان‬ ‫ئه‌و ده‌ڵێت‪" ،‬ئێمه‌ داوای رونكردنه‌وه‌مان له‌چه‌ند‬ ‫وه‌زاره‌تێك���ی په‌یوه‌ندیدار كردوه‌ ب���ۆ ئه‌و بابه‌ته‌و هه‌میش���ه‌ جێگه‌ی ناكۆكی‌و نیگه‌رانیی نێوان الیه‌ن ‌ه‬ ‫چۆنیه‌تی رۆیش���تنی نه‌وت له‌ڕێی س���نوره‌كانه‌وه‌‪ ،‬سیاسیه‌كانی هه‌رێم بوه‌و هه‌میشه‌ ره‌خن ‌ه له‌دۆسیه‌ی‬ ‫بۆئه‌وه‌ی باش���تر بتوانی���ن ل���ه‌ورده‌كاری بزانین‌و نه‌وت گیراوه‌ كه‌ ناش���ه‌فاف بوه‌و نه‌وته‌كه‌ی نه‌بۆت ‌ه‬ ‫مایه‌ی‌ خێر ب���ۆ هاواڵتیان‌و ماوه‌ی���ه‌ك له‌مه‌وپێش‬ ‫شه‌فاف بێت"‪.‬‬ ‫به‌پێی‌ زانیارییه‌كان‪ ،‬لیژنه‌ی پیشه‌سازی‌و و وز‌ه په‌رله‌مانی كوردستان بڕیاری دا ده‌سته‌یه‌ك به‌ناوی‬ ‫ئه‌م هه‌فته‌یه‌ له‌په‌رله‌مانی كوردستان كۆبونه‌وه‌یه‌كی ده‌سته‌ی سه‌رپه‌رش���تیاری سندوقی كوردستان بۆ‬ ‫تایبه‌ت ئه‌نجامده‌دات‪ ،‬به‌وت���ه‌ی‌ په‌رله‌مانتاره‌كه‌ ‌ی كۆی داهات‌و خه‌رجی ‌ه نه‌وتی���ه‌كان پێكبهێنێت ك ‌ه‬ ‫پارتی���ش‪" ،‬دوا ‌ی ئه‌و كۆبونه‌وه‌ی���ه‌ بڕیاری خۆمان له‌الیه‌ن خودی‌ په‌رله‌مانه‌و‌ه سه‌رپه‌رشتی ده‌كرێت‪.‬‬

‫له‌په‌رله‌مان شتێك نی ‌ه به‌ناو ‌ی كۆمه‌ك ‌ی میدیا ‌ی ئه‌هلییه‌و‌ه‬ ‫ئا‪ :‬هانا‬ ‫بڕیاربو یاسای ژماره‌ ‪35‬ی‌ ساڵی ‪2007‬ی‌‬ ‫رۆژنامه‌گه‌ری كوردی هه‌مواربكرێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫تاكو ئێستا نه‌كراوه‌‪ ،‬هه‌روه‌ك بڕیاربو په‌رله‌مانی‬ ‫كوردستان له‌ڕێی پرۆژه‌یاسایه‌كه‌وه‌ كۆمه‌كی‬ ‫میدیای ئه‌هلی بكات‪ ،‬به‌اڵم په‌رله‌مانتاران ده‌ڵێن‬ ‫نه‌ك ئه‌وه‌ نه‌بوه‌ته‌ پرۆژه‌یاسا‪ ،‬به‌ڵكو شتێك نیه‌‬ ‫به‌و ناوه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌وباره‌یه‌وه‌ جێگری سه‌رۆكی لیژنه‌ی رۆشنبیری‌و‬ ‫راگه‌یان���دن زانا عبدالرحمن له‌فراكس���یۆنی یه‌كێتی‬ ‫له‌په‌ڕله‌مانی كوردس���تان ب���ۆ ئاوێنه‌ ده‌ڵێت‪" ،‬دوای‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی بیرۆكه‌یه‌ك هه‌بو له‌باره‌ی هه‌مواركردنه‌وه‌ی‬ ‫یاسایی رۆژنامه‌گه‌ری كوردی پێمان وابو له‌به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫رۆژنامه‌نوسان نیه‌و ئه‌وانیش خۆیان گومانیان هه‌بو‬ ‫كه‌ یاس���اكه‌ به‌هه‌رشێوه‌یه‌ك ده‌ستكاری بكرێت ئه‌وا‬ ‫ره‌نگه‌ كاریگه‌ری به‌سه‌ر شێوازو میكانیزمی كاركردنی‬ ‫رۆژنامه‌نوس���انه‌وه‌ هه‌بێ���ت‪ ،‬چونك���ه‌ كوردس���تان‬

‫كۆمه‌ك كردن به‌ پێی یاسا نابێت‌و ده‌بێت‬ ‫له‌رێگه‌ی تره‌وه‌ بكرێت نه‌ك به‌پێی یاسایه‌ك‬ ‫رێكبخرێت‌و ئه‌نجامبدرێت‬ ‫هاوكات په‌رله‌مانتاری بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان‌و ئه‌ندامی‬ ‫له‌ئێس���تا به‌ه���ۆی ته‌كنۆلۆژیاو زۆری س���ایته‌كان‌و‬ ‫سۆشیاڵمیدیاوه‌‪ ،‬پێوستی به‌یاسایه‌كی گشتی هه‌یه‌ لیژنه‌ی رۆشنبیری‌و راگه‌یاندن‪ ،‬عادل عزیز سه‌رجه‌م‬ ‫بۆ راگه‌یان���دن نه‌ك ته‌نها رۆژنام���ه‌ی كاغه‌ز‪ ،‬بۆیه‌ كۆم���ه‌ك‌و پرۆژه‌بڕی���اره‌كان به‌پرس���ی‌ بودج���ه‌وه‌‬ ‫ده‌به‌س���تێته‌وه‌‌و ده‌ڵێت‪" ،‬كۆمه‌ك���ی میدیای ئه‌هلی‬ ‫پرۆژه‌كه‌ یاخود بیرۆكه‌كه‌ راگیراوه‌ له‌ئێستادا"‪.‬‬ ‫س���ه‌باره‌ به‌پرس���ی كۆمه‌ك یان هاوكاری میدیای بنه‌مایه‌ك���ی نیه‌‌و نه‌بوه‌‪ ،‬چونك���ه‌ بودجه‌ نیه‌و هیچ‬ ‫ئه‌هلی‪ ،‬زانا وتی‌ "ئه‌وه‌ ته‌نها بیرۆكه‌ بو‪ ،‬واتا نه‌بوه‌ پرۆژه‌ یاسایه‌ك‌و بڕیارێك نیه‌و بودجه‌ راگیراوه‌‪ ،‬هیچ‬ ‫به‌پرۆژه‌یاسا‪ .‬راس���ته‌ میدیای ئه‌هلی له‌رابردو كاری ش���تێكیش له‌وباره‌یه‌وه‌ ئاماده‌نه‌كراوه‌ له‌په‌رله‌مانی‬ ‫باشی كردوه‌‌و بوه‌ته‌ مینبه‌رێكی گرینگ بۆ گه‌یاندنی كوردستان تا ناوی ئه‌وه‌بێت كۆمه‌كی میدیای ئه‌هلی‬ ‫راو س���ه‌رنج‌و داواكارییه‌كانی خه‌ڵ���ك‪ ،‬بۆیه‌ حه‌قی بكرێت"‪.‬‬ ‫ئه‌و پێیوایه‌ "كۆمه‌ك كردن به‌ پێی یاسا نابێت‌و‬ ‫ئه‌وه‌یان هه‌یه‌ كۆمه‌ك بكرێن‌و یارمه‌تی بدرێن"‪.‬‬

‫ده‌بێت له‌رێگه‌ی تره‌وه‌ بكرێت نه‌ك به‌پێی یاسایه‌ك‬ ‫رێكبخرێت‌و ئه‌نجامبدرێت"‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها فرحا جه‌وهه‌ر په‌رله‌مانتاری فراكسیۆنی‬ ‫زه‌ردو ئه‌ندام���ی لیژن���ه‌ی رۆش���نبیری‌و راگه‌یاندن‬ ‫یاس���ایه‌كی پێویس���ت‌و گش���تگیر له‌كوردس���تان‬ ‫به‌پێویس���ت ده‌زانێت‌و ده‌ڵێت"باش���ترین بژارده‌ش‬ ‫هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاسایی ژماره‌ ‪ 35‬ساڵی ‪ 2007‬كه‌‬ ‫تایبه‌ت بكرێت به‌سه‌رجه‌م ئامرازه‌كان"‪.‬‬ ‫س���ه‌باره‌ت ب���ه‌ كه‌یس���ی پێش���ێلكاری‌و گرتنی‬ ‫رۆژنامه‌نوس���ان له‌الی���ه‌ن ده‌زگا ئه‌منیه‌كانه‌‪ ،‬فرحا‬ ‫ده‌ڵێ���ت "زۆربه‌ی ئ���ه‌و پێش���ێلكاریانه‌ی به‌رامبه‌ر‬ ‫به‌رۆژنامه‌نوسان ده‌كرێت له‌كوردستان هه‌ر په‌یوه‌ندی‬ ‫نیه‌ به‌ڕاگه‌یاندن‌و رۆژنامه‌نوس���ی‪ ،‬به‌ڵكو شتی تره‌و‬ ‫هۆكاری تره‌"‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ تائێس���تا چه‌ندین رۆژنامه‌نوس‬ ‫زیندانیكراون‌و پێش���ێلكاریان به‌رامب���ه‌ر كراوه‌ یان‬ ‫روب���ه‌ڕوی رێگریك���ردن بونه‌ت���ه‌وه‌ له‌الی���ه‌ن هێزه‌‬ ‫ئه‌منیه‌كانه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم حكومه‌ت تائێستا لێپێچینه‌وه‌ی‌‬ ‫له‌گه‌ڵ كه‌م له‌وانه‌دا كردوه‌ كه‌ پێشێلكاری ده‌كه‌ن‪.‬‬

‫هه‌ڵگرتنی جێبه‌جێكردنی مادده‌ی ‪409‬‬ ‫له‌یاسای سزادانی عێراقی ژمار‌ه ‪ 111‬ساڵی ‪1969‬‬ ‫نه‌جیبه‌ له‌تیف‬ ‫هه‌ر له‌كۆن���ه‌وه‌ جیاوازی ڕه‌گ���ه‌زی له‌نێوان‬ ‫مرۆڤه‌كان���دا بون���ی هه‌ب���و‌ه له‌س���ه‌رجه‌م‬ ‫بواره‌كانی ژیاندا به‌ئاڕاس���ته‌ی به‌ركه‌ناركردنی‬ ‫ژن���ان له‌كۆمه‌ڵه‌گ���ه‌دا‪ ،‬ئ���ه‌م جیاوازیكردنه‌ش‬ ‫ناسنامه‌یه‌كی دیاریكراوی نییه‌‪ ,‬به‌ڵكو له‌هه‌مو‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌كان���دا هه‌ر به‌و جۆر‌ه بو‌ه له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫جڵه‌وی ژیان به‌گش���تی‌و حوكمڕانی به‌تایبه‌تی‬ ‫به‌ده‌س���تی پیاوان���ه‌و‌ه ب���وه‌‪ ,‬به‌جۆرێك نه‌ك‬ ‫به‌شداریان به‌ژنان نه‌كردوه‌ له‌دانانی یاساكاندا‪,‬‬ ‫به‌ڵكو له‌ب���واری جێبه‌جێكردنی یاساكانیش���دا‬ ‫به‌س���ه‌ر تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌دا جیاوازی له‌نێوان‬ ‫ژن‌وپیاودا كراوه‌‪ ,‬ئه‌گه‌ر له‌ده‌قی یاساكه‌ش���دا‬ ‫ئ���ه‌و جیاوازیی ‌ه به‌ڕونی هه‌س���تی پێ نه‌كرابێت‬ ‫ئه‌وا له‌پراكتیكدا به‌ئاشكرا په‌یڕه‌وی لێكراو‌ه ‪.‬‬ ‫بۆنمونه‌ یه‌كێك له‌و یاسایانه‌یاسای سزادانی‬ ‫عێراقیی��� ‌ه ك��� ‌ه له‌س���اڵی ‪1969‬وه‌ ده‌رچو‌ه ‪,‬‬ ‫هه‌رچه‌ن���ده‌ به‌وته‌ی یاساناس���ان ئه‌و یاس���ای ‌ه‬ ‫به‌ب���ه‌راورد به‌زه‌مه‌ن���ی ده‌ركردن���ی یاس���اك ‌ه‬

‫‪5‬‬

‫زۆر كۆنه‌ب���ه‌‌اڵم تائێس���تا له‌عێ���راق‌و هه‌رێمی‬ ‫كوردس���تانیش په‌یڕه‌وی لێده‌كرێت له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ بڕگه‌و مادده‌یه‌كی زۆر به‌هێزو گونجاو‌ه‬ ‫(هه‌رچه‌ن���د‌ه هه‌ندێ���ك له‌بڕگ���ه‌و مادده‌كانی‬ ‫هه‌موار كراوه‌ به‌تایبه‌تی له‌هه‌رێمی كوردستان)‬ ‫به‌اڵم دیس���انه‌وه‌ به‌ده‌رنی ‌ه له‌و جیاوازیكردنه‌ی‬ ‫كه‌ له‌سه‌ره‌وه‌ باس���م كرد له‌نێوان ژن‌و پیاودا‪.‬‬ ‫ی عێراقی‬ ‫ی ‪ 409‬له‌یاسای‌ سزادان ‌‬ ‫بۆ نمونه‌ ماد‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫باس له‌و‌ه ده‌كات كه‌ ئه‌گه‌ر پیاوێك خێزانه‌كه‌ ‌‬ ‫ی یان ه���ه‌ر ئافره‌تێكی خزمی نزیكی (أحد‬ ‫خۆ ‌‬ ‫ی ناپاكی هاوس���ه‌رگیری‬ ‫أقاربه‌) بینی له‌حاڵه‌ت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی خۆی‌ بین���ی) و ئافره‌ته‌كه‌ ‌‬ ‫(واته‌ به‌چ���او ‌‬ ‫ی له‌س���ه‌ر سوك ده‌كرێت‬ ‫كوش���ت‪ ،‬ئه‌وا سزاكه‌ ‌‬ ‫ی سزا نادرێت‬ ‫ی ئه‌نقه‌ست له‌سه‌ر ‌‬ ‫وات ‌ه به‌كوشتن ‌‬ ‫ی خراپ و‬ ‫ی ده‌رون��� ‌‬ ‫ی له‌حاڵه‌تێك��� ‌‬ ‫له‌به‌رئ���ه‌وه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ئیس���تفزازیدایه‌‪ ،‬من له‌گ ‌هڵ‌ ئه‌وه‌دام ك ‌ه ناپاك ‌‬ ‫ی ژن بی���كات یان پی���او تاوانه‌و‬ ‫هاوس���ه‌رگیر ‌‬ ‫ی یاس���ایی‌ بۆ بدۆزرێته‌و‌ه‬ ‫پێویس���ته‌ چاره‌سه‌ر ‌‬ ‫به‌شێوه‌یه‌ك س���زای‌ بۆ دیاری بكرێت ك ‌ه كه‌س‬ ‫ی نه‌بێ���ت لێی‌ نزیك ببێت���ه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫جورئه‌ت ‌‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا نیم كه‌ هه‌ر تاكێك جا هاوسه‌ره‌‪،‬‬

‫ی‬ ‫باوك���ه‌‪ ،‬برایه‌‪ ،‬ئامۆزای���ه‌‪ ،‬هه‌ركه‌س هه‌یه‌ بۆ ‌‬ ‫هه‌بێت ژن بكوژێت له‌س���ه‌ر ئ���ه‌و تاوان ‌ه له‌به‌ر‬ ‫ئه‌م هۆكارانه‌‪:‬‬ ‫ی‬ ‫‪ .1‬پێچه‌وانه‌ی‌ ش���ه‌رعی ئیسالمه‌‪ ،‬واته‌ خوا ‌‬ ‫گه‌ور‌ه ڕێگ���ه‌ی‌ به‌مرۆڤ ن���ه‌داوه‌ كه‌س كه‌س‬ ‫بكوژێت له‌سه‌ر هیچ تاوانێك به‌ڵكو ده‌بێت دادگا‬ ‫ئه‌و سزایه‌ بسه‌پێنێت به‌سه‌ر هه‌ر كه‌سێكدا ك ‌ه‬ ‫شایسته‌یه‌‪.‬‬ ‫ی ئیسالمدا‬ ‫‪ .2‬سزای‌ تاوانه‌كان له‌ش���ه‌ریعه‌ت ‌‬ ‫ی‬ ‫ب���ۆ ژن‌و پیاو وه‌ك���و یه‌ك ‌ه به‌تایبه‌تی‌ س���زا ‌‬ ‫ی گه‌وره‌ له‌قورئاندا‬ ‫ناپاكی‌ (زینا) وه‌كو خ���وا ‌‬ ‫ده‌فه‌رموێت‪( :‬الزانیه‌ والزانی فاجلدوا كل واحد‬ ‫منهم���ا مئه‌ جلده‌‪ ،‬والتأخژكم بهما رأف ‌ه فی دین‬ ‫الله) له‌م ئایه‌ته‌دا ‪ 3‬جار جه‌خت له‌و‌ه ده‌كاته‌و‌ه‬ ‫ی‬ ‫كه‌ ده‌بێت س���زاكه‌یان وه‌كو یه‌ك بێت له‌وشه‌ ‌‬ ‫(الزانی��� ‌ه والزانی‪ ،‬كل واح���د‪ ،‬والتأخژكم بهما)‬ ‫كه‌وات ‌ه ناكرێت ئافره‌ته‌كه‌ بكوژرێت و پیاوه‌كه‌ش‬ ‫به‌ئازادی‌ بسوڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ی (زینا)‬ ‫ی تاوانی‌ ناپاكی‌ هاوسه‌ر ‌‬ ‫‪ .3‬سه‌لماندن ‌‬ ‫پێویس���تی‌ ب ‌ه ‪ 4‬ش���اهید‌ه وه‌ك خوای‌ گه‌ور‌ه‬ ‫له‌قورئاندا باسی‌ كردوه‌‪ ،‬دیاره‌ كه‌ هاتنه‌دی‌ ئه‌م‬

‫مه‌رج���ه‌ش زۆر زه‌حمه‌ته‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر س���ه‌لمێنراش‬ ‫س���زاكه‌ی‌ جه‌ڵد‌ه لێدان ‌ه نه‌ك كوشتن‌و بوختان‬ ‫دروست كردن‪.‬‬ ‫‪ .4‬س���وككردنی‌ ئ���ه‌م س���زایه‌ ڕێگه‌ خۆش‬ ‫ی ژنان وات ‌ه ده‌بێت ‌ه بیانویه‌ك‬ ‫ده‌كات بۆ كوشتن ‌‬ ‫ی پیاوه‌وه‌ ك ‌ه له‌س���ه‌ر هه‌ر ش���تێك‬ ‫ب ‌ه ده‌س���ت ‌‬ ‫ی ئه‌و نه‌بو‬ ‫ی به‌ویست ‌‬ ‫ی یان خوش���كه‌ك ‌ه ‌‬ ‫ژنه‌كه‌ ‌‬ ‫بیكوژێت‌و بڵێت ئ���ه‌و تاوانه‌م لێ بینیوه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ی ژنان‬ ‫له‌واقیع���دا ده‌بینین ڕۆژ به‌ڕۆژ كوش���تن ‌‬ ‫ی له‌زیادبوندایه‌‪ ،‬خۆ ئه‌گه‌ر‬ ‫ی شه‌ره‌فپارێزی ‌‬ ‫به‌ناو ‌‬ ‫ی ناپاكیش له‌زیادبوندای��� ‌ه ئه‌وا ده‌كرێت‬ ‫تاوان��� ‌‬ ‫ی یاسا‬ ‫ی بۆ بدۆزرێته‌و‌ه به‌ڕێگه‌ ‌‬ ‫ڕێگه‌چاره‌ی‌ تر ‌‬ ‫س���زا بۆ هه‌ردو ڕه‌گ���ه‌ز دیاریبكرێت نه‌ك ته‌نها‬ ‫ی ژن‪.‬‬ ‫كوشتن ‌‬ ‫ی ئه‌و‬ ‫ی جێبه‌جێكردن ‌‬ ‫‪ .5‬كه‌وات��� ‌ه هه‌ڵگرتن��� ‌‬ ‫ماده‌ی ‌ه له‌جێگ ‌هی‌ خۆیدا بو ك ‌ه له‌هه‌فت ‌هی‌ ڕابردوو‬ ‫ی‬ ‫( ‪ )2015-4-7‬له‌په‌رله‌مانی‌ كوردس���تان ده‌نگ ‌‬ ‫ی‬ ‫بۆ درا‪ ،‬هی���وادارم ئه‌م مادده‌ی��� ‌ه له‌په‌رله‌مان ‌‬ ‫عێراقیش هه‌موار بكرێته‌وه‌ به‌تایبه‌تی‌ ك ‌ه عێراق‬ ‫زۆرێك له‌ڕێكه‌وتننام���ه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كانی‌ واژو‬ ‫كردوه‌و ده‌بێت پابه‌ند بێت پێو‌هی‌‪.‬‬

‫پرسی‌ به‌ده‌ستوریی‌ كردنی‌ سیسته‌می‌ سیاسی‌‬ ‫له‌هه‌رێمی‌ كوردستاندا‪ ،‬پرسێكه‌ كه‌مترین هه‌وادار ‌‬ ‫ی‬ ‫راس���ته‌قینه‌ی‌ هه‌یه‌ له‌ناو حزبه‌ سیاس���یه‌كانی‌‬ ‫كوردس���تاندا‪ .‬له‌به‌رامبه‌ریش���دا چه‌ندین س���اڵه‌‬ ‫مشتومڕی‌ له‌باره‌وه‌ ده‌كرێت‌و وه‌ك كارتی‌ فشارو‬ ‫دروشمی‌ بێناوه‌ڕۆك به‌كار ده‌هێنرێت‪ .‬له‌ ئێستادا‬ ‫به‌ڕونی‌ ده‌ركه‌وتوه‌ هێزه‌ سیاسیه‌كانی‌ كوردستان‬ ‫هێزی‌ ده‌ستورخوازو ده‌ستورویست نین‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫له‌س���ه‌ر یه‌ك بنه‌مای‌ دروس���ت به‌نده‌‪ .‬ئه‌ویش‬ ‫به‌ده‌س���تورییكردنی‌ سیس���ته‌می‌ سیاسیی‌ واته‌‬ ‫دانانی‌ بنه‌مای‌ دامه‌زراوه‌یی‌‌و هاتنه‌ پێش���ه‌وه‌ی‌‬ ‫عه‌قڵ‌و ئیراده‌ی‌ ده‌وڵه‌تی‌‌و قانونی‌ بۆ به‌ڕێوه‌بردن‬ ‫له‌ئاسته‌ سیاسیی‌‌و حكومییه‌كانیشدا‪.‬‬ ‫له‌م میانه‌یه‌دا گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ هه‌نگاوه‌ به‌راییه‌كان‬ ‫به‌مه‌به‌ستی‌ سه‌لماندنی‌ ئه‌م بۆچونه‌ به‌پێویست‬ ‫نازانم‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌ی‌ ئه‌م ئێس���تایه‌ی‌ كه‌ تێیداین‬ ‫باش���ترین ده‌لیل���ه‌ بۆ ئ���ه‌و راس���تیه‌ی‌ كه‌ هه‌ر‬ ‫له‌سه‌ره‌تاوه‌ باسوخواستی‌ ده‌ستور ئه‌وه‌نده‌ی‌ بۆ‬ ‫به‌الڕێدابردنی‌ پرسی‌ ده‌ستوریكردنی‌ هه‌رێم بوه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ بۆ به‌دیهێنانی‌ ئه‌م خواس���ته‌ گشتییه‌ی‌‬ ‫كۆمه‌اڵنی‌ خه‌ڵكی‌ كوردستان نه‌بوه‌‪.‬‬ ‫به‌هه‌م���و كه‌موكوڕیه‌كانی���ه‌وه‌ هه‌رێم خاوه‌نی‌‬ ‫پرۆژه‌ی‌ ده‌س���تورێك بوه‌ كه‌ له‌س���اڵی‌ ‪2009‬وه‌‬ ‫ئاماده‌كراوه‌‪ .‬ئه‌م پرۆژه‌یه‌ له‌گه‌ڵ له‌دایك بونیدا‬ ‫گرێ���ی‌ عوقده‌یی‌ دروس���تكرد‪ ،‬بۆی���ه‌ مایه‌وه‌ تا‬ ‫نزیكبون���ه‌وه‌ی‌ كۆتاییهاتنی‌ ویالیه‌تی‌ س���ه‌رۆكی‌‬ ‫هه‌رێ���م‌و خۆئاماده‌نه‌كردنی���ش ب���ۆ هه‌ڵبژاردنی‌‬ ‫نوێی‌ س���ه‌رۆكی‌ هه‌رێ���م به‌پێی‌ یاس���ای‌ ژماره‌‬ ‫(‪ )1‬ی‌ س���اڵی‌ ‪ 2005‬یاس���ای‌ س���ه‌رۆكایه‌تی‌‬ ‫هه‌رێ���م‪ .‬ئینجا بۆ ده‌ربازب���ون له‌مه‌ جارێكی‌ تر‬ ‫كێشمه‌كێشی‌ ده‌ستورو بابه‌تی‌ خستنه‌ راپرسیی‌‌و‬ ‫هه‌مواركردنه‌وه‌ی‌ هاته‌ ناوانه‌وه‌‪ .‬ئه‌م سیناریۆیه‌‬ ‫به‌وه‌ كۆتاییهات ك���ه‌ یه‌كێتی‌‌و پارتی‌ رێكبكه‌ون‬ ‫له‌س���ه‌ر هه‌مواركردنه‌وه‌ی‌ پرۆژه‌ ئاماده‌كراوه‌كه‌‪،‬‬ ‫له‌به‌رامب���ه‌ردا دو س���اڵ له‌ن���او په‌رله‌م���ان‌و‬ ‫به‌ش���ه‌رعیه‌ت ‌ی په‌رله‌مانی‌ ویالیه‌تی‌ بارزانی‌ درێژ‬ ‫بكرێته‌وه‌‪ .‬ئاكام یاس���ای‌ ژماره‌ (‪)19‬ی‌ س���اڵی‌‬ ‫‪ 2003‬یاس���ای‌ درێژكردنه‌وه‌ی‌ ویالیه‌تی‌ سه‌رۆكی‌‬ ‫هه‌رێم ده‌رچ���و كه‌ له‌ماده‌ی‌ یه‌كه‌م���دا ئاماژه‌ی‌‬ ‫پێ���ده‌كات ك���ه‌ ت���ا ‪ 2015-8-20‬ویالیه‌ته‌ك���ه‌ی‌‬ ‫درێژده‌كرێته‌وه‌و ی���ارای‌ درێژكردنه‌وه‌ نییه‌‪ .‬واته‌‬ ‫به‌یاس���ا ئه‌وه‌ش چه‌س���پا كه‌ بارزانی‌ ئه‌مه‌ دوا‬ ‫ویالیه‌ته‌ له‌و پۆس���ته‌دا ده‌مێنێت���ه‌وه‌‪ .‬له‌ماده‌ی‌‬ ‫دوه‌م���دا هاتوه‌ له‌و ماوه‌ی���ه‌دا واته‌ له‌ماوه‌ی‌ ئه‌و‬ ‫دو س���اڵه‌دا پێویس���ته‌ پرۆژه‌ی‌ ده‌ستور هه‌موار‬ ‫بكرێته‌وه‌ به‌سازان‪ .‬یه‌كێتی‌ نیشتمانی‌ كوردستان‬ ‫له‌هه‌ڵبژاردن���ی‌ ‪ 2013-9-21‬ئه‌نجامی‌ ئه‌م هه‌ڵه‌‬ ‫س���تراتیژیه‌ی‌ خۆی‌ وه‌رگرت له‌الیه‌ن ده‌نگده‌رانی‌‬ ‫كوردس���تانه‌وه‌‪ .‬چونكه‌ میكانیزم���ی‌ تێپه‌ڕاندنی‌‬ ‫یاس���اكه‌و زه‌مه‌نه‌كه‌ی‌ هیچ له‌بار نه‌بو‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫له‌وه‌ش زیاتر گه‌ره‌نتی‌ هه‌مواركردنه‌وه‌ی‌ پرۆژه‌ی‌‬ ‫ده‌ستوریی‌ به‌سته‌وه‌ به‌ده‌سته‌واژه‌ی‌ (سازان)ه‌وه‌‬ ‫واته‌ ئه‌گه‌ر الیه‌نێك رازی‌ نه‌بو ئه‌وا سازان به‌دی‬ ‫نایه‌ت‪ .‬خولی‌ چواره‌می‌ په‌رله‌مانی‌ كوردس���تان‌و‬ ‫س���ه‌رۆكایه‌تیه‌كه‌ی‌ به‌تایبه‌ت���ی‌ ئه‌ركی‌ كاركردن‬ ‫بۆ گرتنه‌به‌ری‌ رێوش���وێنه‌كانی‌ هه‌مواركردنه‌وه‌ی‌‬ ‫پ���رۆژه‌ی‌ ده‌س���توریان كه‌وت���ه‌ ئه‌س���تۆ‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌گه‌ر وه‌ك چاودێرێك ته‌ماش���ای‌ هه‌ڵوێس���ت‌و‬ ‫هه‌ڵسوكه‌وتی‌ س���ه‌رۆكایه‌تی‌ په‌رله‌مان‌و خودی‌‬ ‫په‌رله‌م���ان بكه‌ی���ن‪ ،‬وا ده‌بینی���ن هی���چ باكێك‬ ‫به‌ڕاپه‌ڕاندن‌و رانه‌په‌ڕاندنی‌ ئه‌ركێكی‌ ئاوا گرنگه‌وه‌‬ ‫نه‌بێت‪ .‬به‌ده‌لیل���ی‌ ئه‌وه‌ش ئه‌و ماوه‌ زه‌مه‌نییه‌ی‌‬ ‫له‌به‌رده‌ستدا بو بۆ كاركردن‌و فشارخستنه‌ سه‌ر‬ ‫الیه‌نه‌كان‌و چڕكردنه‌وه‌ی‌ هه‌وڵه‌كان‌و س���ه‌ردانی‌‬ ‫الیه‌ن���ه‌كان له‌كات���ی‌ خۆی���دا هی���چ هه‌نگاوێك‬ ‫نه‌ن���را‪ .‬ت���ا كات‌و ده‌رفه‌تی‌ ئاس���ایی‌ تێپه‌ڕی‌و‬ ‫ئه‌و ماوه‌ی ‌ه له‌به‌رده‌س���تدا نه‌مایه‌وه‌ كار له‌س���ه‌ر‬ ‫هه‌مواركردنه‌وه‌ی‌ ده‌ستور بكرێت‪ .‬واته‌ له‌واده‌ی‌‬ ‫خۆیدا "یاسای‌ پیاچونه‌وه‌ به‌پرۆژه‌ی‌ ده‌ستور"ی‌‬ ‫هه‌رێم ده‌ربكرێت‪.‬‬ ‫به‌شێك له‌په‌رله‌مانتارانی‌ كوردستان هه‌مو ئه‌م‬ ‫به‌رچاوڕونیی‌‌و میكانیزم‌و ش���ێوازه‌كانی‌ كاركردن‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و پرۆژیه‌شمان له‌كاتی‌ خۆیدا خستۆته‌‬ ‫به‌رده‌م س���ه‌رۆكایه‌تی‌ په‌رله‌مان‌و په‌رله‌مانتاران‪.‬‬ ‫چ به‌پرۆژه‌‪ ،‬چ به‌نوس���ین‌و وتار‪ ،‬چ به‌كۆنگره‌ی‌‬ ‫رۆژنامه‌وان���ی‌ بۆ رای‌ گش���تی‌‪ .‬له‌ب���ه‌ر هه‌ندێك‬ ‫ئیعتب���ار ورده‌كاریی‌ ئه‌م بابه‌ت���ه‌ هه‌ڵده‌گرم بۆ‬ ‫كاتی‌ پێویس���تترو بۆ مێ���ژو‪ .‬به‌هه‌رحاڵ مانگی‌‬ ‫‪10‬ی‌ س���اڵی‌ ‪ 2014‬پرۆژه‌یاس���ای‌ پیاچون���ه‌وه‌و‬ ‫ئاماده‌كردنی‌ پرۆژه‌ی‌ ده‌ستور به‌ژماره‌ی‌ یاسایی‌‬ ‫خرایه‌ ب���ه‌رده‌م س���ه‌رۆكایه‌تی‌ په‌رله‌مان‪ .‬به‌اڵم‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ی‌ ئه‌م بابه‌ته‌ په‌یوه‌س���ت بو به‌سازان‌و‬ ‫هاوبه‌شیی‌ هه‌مو الیه‌نه‌كانه‌وه‌‪.‬‬

‫»» ‪19‬‬


‫‪6‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫ویکیلیکس ‪2007‬‬

‫حكومه‌ت ‌ی هه‌رێم زانیاری ‌ی ته‌قینه‌وه‌كانی‬ ‫ك شاردوه‌ته‌وه‌‬ ‫له‌خه‌ڵ ‌‬ ‫ئا‪ :‬هاوكار حسێن‬ ‫به‌وته‌ ‌ی به‌رپرسان ‌ی بااڵی‌ وه‌زاره‌تی‌ ناوخۆ‪،‬‬ ‫حكومه‌تی‌ هه‌رێم زانیاری ‌ی پێشوه‌خته‌ ‌ی‬ ‫هه‌بوه‌ له‌باره‌ی‌ هه‌ندێك له‌و ته‌قینه‌وانه‌ ‌ی‬ ‫له‌چه‌ند ساڵی‌ رابردو له‌هه‌رێم رویانداوه‌و‬ ‫دانیش به‌وه‌دا ده‌نێن ك ‌ه چه‌ندین‬ ‫هه‌وڵی له‌وشێوه‌یه‌یان په‌كخستوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌پاساوی‌ ئه‌وه‌ ‌ی "خه‌ڵك ‌ی نه‌ترسن"‪،‬‬ ‫زانیارییه‌كانیان ئاشكرانه‌كردوه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی‌ به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك ‌ی نهێنی‌ ویكیلیكس‪،‬‬ ‫ك���ه‌ ئاوێن��� ‌ه ده‌قه‌كه‌ی‌ ك���ردوه‌ به‌كوردی‌‪،‬‬ ‫كه‌ریم سنجاری‪ ،‬وه‌زیری‌ ناوخۆ ‌ی حكومه‌ت ‌ی‬ ‫هه‌رێم له‌باره‌ ‌ی ته‌قینه‌وه‌یه‌كی‌ ساڵ ‌ی ‪،2007‬‬ ‫زانیاریی‌ داوه‌ به‌ئه‌مرییكی���ه‌كان‌و ئاماژه‌ ‌ی‬ ‫ب���ه‌وه‌ش ك���ردوه‌ ك���ه‌ "ماوه‌یه‌ك���ی‌ زۆر‌ه‬ ‫وه‌زاره‌تی‌ ناوخ���ۆ ئاگاداربو‌ه كه‌ په‌المار ‌ی‬ ‫له‌وشێوه‌یه‌ نه‌خشه‌ی‌ بۆ كێشراوه‌"‪.‬‬ ‫ئه‌و وته‌ی���ه‌ ‌ی وه‌زیری‌ ناوخ���ۆ له‌میان ‌ی‬ ‫كۆبونه‌وه‌یه‌ك���دا بو‌ه ك ‌ه له‌گ���ه‌ڵ رێكخه‌ر ‌ی‬ ‫هه‌رێمیی‌ ئه‌مری���كا له‌هه‌ولێر ئه‌نجامیداوه‌و‬ ‫تێیدا سنجاری‌ هۆشدارییداو‌ه كه‌ "چاوه‌ڕوان ‌ی‬ ‫هێرش ‌ی زیاتر ده‌كرێت‪ .‬ئه‌و وتیشی‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫كه‌س���ێك بیه‌وێت خۆی‌ بكوژێت‪ ،‬ناتوانیت‬ ‫به‌ری‌ پێبگرێت"‪.‬‬ ‫له‌و به‌ڵگه‌نامه‌یه‌دا كه‌ مێژوه‌كه‌ی‌ بۆ ساڵ ‌ی‬ ‫‪ 2007‬ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و ناوه‌رۆك ‌ی كۆبونه‌وه‌كه‌ ‌ی‬ ‫تێ���دا خراوه‌ته‌ڕو‪ ،‬ل���ه‌زاری‌ س���نجارییه‌و‌ه‬ ‫ئاماژه‌ به‌وه‌ كراوه‌ ك ‌ه "له‌ماوه‌ ‌ی دو س���اڵ ‌ی‬ ‫راب���ردودا‪ ،‬حكومه‌تی‌ هه‌رێم س���ێ‌ هه‌وڵ ‌ی‬ ‫دیكه‌ی‌ ته‌قینه‌وه‌ ‌ی ئۆتۆمبیلی‌ په‌كخستوه‌‪،‬‬ ‫پێ���ش ئ���ه‌وه‌ی‌ بتوانن ئه‌نجامی���ان بده‌ن‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم حكومه‌تی‌ هه‌رێم هیچ ‌ی له‌وباره‌یه‌و‌ه‬ ‫باسنه‌كردوه‌‪ ،‬چونكه‌ نه‌مانویستو‌ه خه‌ڵك ‌ی‬ ‫بترسێنین"‪.‬‬ ‫له‌به‌شێك ‌ی دیكه‌ ‌ی به‌ڵگه‌نامه‌كه‌دا هاتوه‌‪،‬‬ ‫كه‌ریم هۆشداریی‌ ئه‌وه‌ش ‌ی دا كه‌ پشكنین ‌ی‬ ‫هه‌مو ئۆتۆمبیله‌كان له‌خاڵه‌كانی‌ پش���كین ‌ی‬ ‫هه‌رێمی‌ كوردستان زه‌حمه‌ته‌‪" ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ ‌ی‬ ‫هه‌مو رۆژێك ‪ 9‬هه‌زار ئۆتۆمبیل له‌موسڵه‌وه‌و‬ ‫‪ 8‬هه‌زاریش له‌كه‌ركوكه‌و‌ه داخڵی‌ كوردستان‬ ‫ده‌بن"‪.‬‬

‫پشكنینی‌ هه‌مو‬ ‫ئۆتۆمبیله‌كان‬ ‫زه‌حمه‌ته‌ له‌به‌رئه‌وه‌ ‌ی‬ ‫هه‌مو رۆژێك‬ ‫‪ 9‬هه‌زار ئۆتۆمبیل‬ ‫له‌موسڵه‌وه‌و‬ ‫‪ 8‬هه‌زاریش‬ ‫له‌كه‌ركوكه‌وه‌ داخڵ ‌ی‬ ‫كوردستان ده‌بن‬ ‫ته‌قینه‌وه‌ی به‌رده‌م پارێزگای هه‌ولێر ‪2014‬‬ ‫پوخته‌‪:‬‬ ‫وه‌زی���ری‌ ناوخ���ۆی‌ حكومه‌ت��� ‌‬ ‫ی‬ ‫هه‌رێمی‌ كوردس���تان‪ ،‬كه‌ریم سنجاری‌‬ ‫پێیڕاگه‌یاندی���ن ك���ه‌ ته‌قینه‌وه‌ك���ه‌ی‌‬ ‫رۆژی‌ ‪9‬ی‌ ئای���اری‌ به‌رده‌م باڵه‌خانه‌ی‌‬ ‫وه‌زاره‌تی‌ ناوخۆ له‌هه‌ولێر ‪ 14‬كه‌س���ی‌‬ ‫كوشت‌و ‪123‬ی‌ دیكه‌شی‌ برینداركرد‪ ،‬كه‌‬ ‫له‌الیه‌ن گروپی‌ كه‌تائیبی‌ كوردستانه‌وه‌‬ ‫ئه‌نجامدراوه‌ ك���ه‌ لقێكی‌ ئه‌لقاعیده‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و وتیشی‌‪ ،‬ئه‌نجامده‌رانی‌ ته‌قینه‌وه‌كه‌‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ی‌ كوردس���تان نیش���ته‌جێن‪،‬‬ ‫له‌كه‌ركوك‌و موس���ڵ‪ .‬ئه‌و هۆش���داریی‌‬ ‫ئه‌وه‌ش���ی‌ دا ك���ه‌ چاوه‌ڕوانده‌كرێ���ت‬ ‫ته‌قینه‌وه‌ی‌ زیاتر روبدات‪.‬‬

‫ته‌قینه‌وه‌كه‌ی‌ ‪9‬ی‌ ئایار‬ ‫رێكخه‌ری‌ هه‌رێمیی‌ تیمه‌كه‌‪ ،‬جه‌یمس‬ ‫یێڵن ك���ه‌ له‌الیه‌ن س���تافی‌ تیمه‌كه‌وه‌‬ ‫ده‌قی‌ به‌ڵگه‌نامه‌كه‌‪:‬‬ ‫یاوه‌ریی‌ ده‌كرا‪ ،‬رۆژی‌ ‪10‬ی‌ ئایار له‌گه‌ڵ‬ ‫ئای‌ دی‌‪07BAGHDAD1570_a :‬‬ ‫بابه‌ت‪ :‬وه‌زیری‌ ناوخۆی‌ كوردستان باس ‌ی وه‌زیری‌ ناوخۆی‌ هه‌رێمی‌ كوردس���تان‪،‬‬ ‫ته‌قینه‌وه‌كه‌ ‌ی ‪9‬ی‌ ئایار ده‌كات‬ ‫كه‌ریم س���نجاری‌ كۆبۆوه‌‪ .‬س���نجاری‌‬ ‫س���ه‌رچاوه‌‪ :‬تیم��� ‌ی ئاوه‌دانكردن���ه‌و‌هی‌ س���ه‌باره‌ت به‌ته‌قینه‌وه‌كه‌ی‌ رۆژی‌ ‪9‬ی‌‬ ‫هه‌رێمی‌ له‌هه‌ولێر‬ ‫ئایاری‌ به‌رده‌م وه‌زاره‌تی‌ ناوخۆ‪ ،‬باسی‌‬ ‫به‌روار‪13 :‬ی‌ ئایار ‌ی ‪2007‬‬ ‫له‌م خااڵنه‌ی‌ خواره‌وه‌ كرد‪:‬‬ ‫پۆلێن‪ :‬زۆر نهێنی‌‬ ‫‪ -‬ته‌قینه‌وه‌ك���ه‌ له‌كاژێر ‪8‬ی‌ به‌یانی‌‬

‫به‌وت���ه‌ی‌ س���نجاری‌‪ ،‬ژم���اره‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ل���ه‌رۆژی‌ ‪9‬ی‌ ئای���ار روی���دا‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئۆتۆمبیلێك���ی‌ بارهه‌ڵگر ك���ه‌ نزیكه‌ی‌ قوربانیه‌كان بریتی‌ بوه‌ له‌ ‪ 14‬كوژراو‪،‬‬ ‫‪ 800‬كیلۆ (تی‌‪ .‬ئێن‪ .‬تی‌) هه‌ڵگرتبو‪ 123 ،‬برین���دار‪ ،‬ئاماژه‌ی‌ به‌م خااڵنه‌ش‬ ‫هه‌وڵی���دا به‌ربه‌س���ته‌كانی‌ ب���ه‌رده‌م كرد‪:‬‬ ‫ پێنج له‌برین���داره‌كان بارودۆخیان‬‫ده‌روازه‌ی‌ وه‌زاره‌ت���ی‌ ناوخ���ۆ ببڕێت‪.‬‬ ‫وه‌زاره‌ت���ی‌ ناوخ���ۆ ده‌كه‌وێت���ه‌ نزیك ناجێگیره‌‌و به‌مه‌به‌ستی‌ چاره‌سه‌ركردن‬ ‫ره‌وانه‌ی‌ ئێران كراون‪ .‬نزیكه‌ی‌ ‪%90‬ی‌‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‌ گشتیی‌ ئاسایش‪.‬‬ ‫ الیه‌ن���ی‌ ئه‌نجام���ده‌ر كه‌تائیب���ی‌ برینداره‌كانی���ش چاره‌س���ه‌ركراون‌و‬‫كوردس���تان بو‪ ،‬كه‌ ش���انه‌یه‌كی‌ سه‌ر نه‌خۆشخانه‌یان جێهێشتوه‌‪.‬‬ ‫ زۆرین���ه‌ی‌ قوربانی���ه‌كان رێبوارو‬‫به‌ده‌وڵه‌تی‌ ئیس�ل�امی‌ عێراقه‌‌و ناوێكی‌‬ ‫دیك���ه‌ی‌ قاعیده‌ی���ه‌‪ .‬له‌راگه‌یاندنێكی‌ خه‌ڵك���ی‌ دانیش���توی‌ ده‌وروب���ه‌ری‌‬ ‫ئینته‌رنێتدا ئه‌و گروپه‌ به‌رپرسیارێتی‌ ش���وێنی‌ ته‌قینه‌وه‌كه‌ ب���ون‪ .‬زۆرینه‌ی‌‬ ‫وه‌زاره‌تی‌ ناوخۆو كارمه‌ندانی‌ ئاسایش‬ ‫خۆی‌ له‌ته‌قینه‌وه‌كه‌ راگه‌یاند‪.‬‬ ‫ رێكخه‌رانی‌ ته‌قینه‌وه‌كه‌ له‌كه‌ركوك‌و هێش���تا نه‌چوبونه‌س���ه‌ركار‪ ،‬ئه‌گه‌رنا‬‫موسڵ داده‌نیشن‪ ،‬كه‌ ده‌كه‌ونه‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ قوربانییه‌كان زۆر زیاتر ده‌بون‪.‬‬ ‫ بیناكان���ی‌ وه‌زاره‌ت���ی‌ ناوخ���ۆو‬‫هه‌رێمی‌ كوردستان‪ ،‬ئه‌مه‌ش وایكردوه‌‬ ‫ئاسایش كه‌ڵكی‌ به‌كارهێنانیان نه‌ماوه‌‌و‬ ‫ده‌ستگیركردنیان ئه‌سته‌م بێت‪.‬‬ ‫ خاوه‌ندارێت���ی‌ ئۆتۆمبیله‌ك���ه‌ بۆ پێویستیان به‌نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی‌ گشتگیر‬‫كه‌س���ێك ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ كه‌ له‌موس���ڵه‌‪ .‬هه‌یه‌ ب���ۆ په‌نج���ه‌ره‌و كه‌لوپه‌له‌كانی‌‬ ‫ی ن���اوی‌‪ .‬ب���ه‌اڵم په‌یك���ه‌ره‌ی‌ بیاناكان‬ ‫به‌اڵم ش���ۆفێره‌كه‌ هێش���تا ناسنامه‌ ‌‬ ‫زیانیان به‌رنه‌كه‌وتوه‌‪.‬‬ ‫دیارنیه‌‪.‬‬ ‫ ماوه‌یه‌كی‌ درێژه‌ وه‌زاره‌تی‌ ناوخۆ‬‫په‌الماره‌كانی‌ رابردو‬ ‫ئاگاداربوه‌ كه‌ په‌الماری‌ له‌وش���ێوه‌یه‌‬ ‫وه‌زیر باسی‌ له‌پێشینه‌ی‌ هێرشه‌كان‬ ‫نه‌خشه‌ی‌ بۆ كێشراوه‌‪.‬‬ ‫كردو رایگه‌یاند‪:‬‬ ‫قوربانی‌‌و زیانه‌كان‬

‫ سێ‌ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر (‪ ،)2004‬دو‬‫ی‬ ‫ی دیكه‌ رویاندا ك ‌ه ته‌قینه‌وه‌ ‌‬ ‫روداو ‌‬ ‫ی‬ ‫ی وه‌زاره‌ت ‌‬ ‫ئۆتۆمبی���ل ب���ون ل���ه‌ال ‌‬ ‫ی ‪ ،2003‬یه‌كێك‬ ‫ناوخ���ۆ‪ .‬له‌ئه‌یلول��� ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌هێرشه‌كان شكشتیهێنا دوای‌ ئه‌وه‌ ‌‬ ‫ش���ۆفێره‌ك ‌ه له‌الیه‌ن پاسه‌وانه‌كانه‌و‌ه‬ ‫ی‬ ‫به‌فیش���ه‌ك پێك���را پێ���ش ئ���ه‌وه‌ ‌‬ ‫بتوانێت ئۆتۆمبیله‌كه‌ی‌ بته‌قێنێـه‌وه‌‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی ‪ ،2003‬ئۆتۆمبیلێك ‌‬ ‫هه‌ر له‌ئه‌یلول��� ‌‬ ‫ی‬ ‫بۆمبڕێژكراو له‌سه‌ر شه‌قامی‌ ده‌ره‌وه‌ ‌‬ ‫وه‌زاره‌تی‌ ناوخۆ ته‌قییه‌وه‌‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی ئۆتۆمبیل ‌‬ ‫ دوای���ن ته‌قین���ه‌وه‌ ‌‬‫بۆمبڕێژكراو ل ‌ه ‪20‬ی‌ حوزه‌یرانی‌ ‪2005‬‬ ‫ی‬ ‫رویدا‪ ،‬كاتێك هێرش���ێكی‌ خۆكوژ ‌‬ ‫ی پۆلیس‬ ‫ی مه‌ش���قكردن ‌‬ ‫له‌بنكه‌یه‌ك��� ‌‬ ‫له‌هه‌ولێ���ر ئه‌نجام���دراو به‌هۆی���ه‌و‌ه‬ ‫النیكه‌م ‪ 20‬پۆلیس كوژران‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ ه���اوكات له‌م���اوه‌ی‌ دو س���اڵ ‌‬‫راب���ردودا‪ ،‬حكومه‌ت���ی‌ هه‌رێ���م‬ ‫ی‬ ‫س���ێ‌ هه‌وڵ���ی‌ دیك���ه‌ی‌ ته‌قینه‌وه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ئۆتۆمبیلی‌ په‌كخس���تو‌ه پێش ئه‌وه‌ ‌‬ ‫بتوان���ن ئه‌نجامی���ان ب���ده‌ن‪ .‬به‌اڵم‬ ‫حكومه‌تی‌ هه‌رێم هیچی‌ له‌وباره‌یه‌و‌ه‬ ‫باس���نه‌كردوه‌‪ ،‬چونك ‌ه نه‌مانویستو‌ه‬ ‫ی بترسێنین‪.‬‬ ‫خه‌ڵك ‌‬

‫رێوشوێنی‌ ئه‌منی‌ نوێ‌‬ ‫س���نجاری‌ وت���ی‌ له‌س���ه‌ره‌تا ‌‬ ‫ی‬ ‫ته‌قینه‌وه‌ك���ه‌ی‌ ‪9‬ی‌ ئای���ار‪ ،‬وه‌زاره‌تی‌‬ ‫ناوخ���ۆ رێوش���وێنه‌كانی‌ له‌بازگ���ه‌كان‬ ‫توندوتۆڵك���ردوه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تی‌ به‌رامبه‌ر‬ ‫ئه‌و ئۆتۆمبیالنه‌ی‌ له‌موسڵ‌و كه‌ركوكه‌وه‌‬ ‫دێن‪ .‬به‌اڵم هۆش���داریی‌ ئه‌وه‌شی‌ دا كه‌‬ ‫پشكنینی‌ هه‌مو ئۆتۆمبیله‌كان زه‌حمه‌ته‌‪،‬‬ ‫له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی‌ هه‌مو رۆژێ���ك ‪ 9‬هه‌زار‬ ‫ئۆتۆمبی���ل له‌موس���ڵه‌وه‌و ‪ 8‬هه‌زاریش‬ ‫له‌كه‌ركوكه‌وه‌ داخڵی‌ كوردستان ده‌بن‪.‬‬ ‫له‌كۆتاییدا‪ ،‬سنجاری‌ هۆشدارییدا كه‌‬ ‫چاوه‌ڕوانی‌ هێرشی‌ زیاتر ده‌كرێت‪ .‬ئه‌و‬ ‫وتیش���ی‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر كه‌سێك بیه‌وێت خۆی‌‬ ‫بكوژێت‪ ،‬ناتوانیت به‌ری‌ پێبگرێت‪.‬‬ ‫لێدوان بۆ راگه‌یاندنه‌كان‬ ‫له‌دوای‌ كۆبونه‌وه‌كه‌ی‌ له‌گه‌ڵ سنجاری‌‪،‬‬ ‫رێكخه‌ری‌ هه‌رێمی���ی‌ ئه‌مریكا له‌هه‌ولێر‬ ‫لێدوانێك���ی‌ دا بۆ كه‌ناڵه‌ ناوخۆییه‌كان‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و ئیدان���ه‌ی‌ په‌الماره‌ك���ه‌ی‌ ك���ردو‬ ‫سه‌ره‌خۆشی‌ له‌خانه‌واده‌ی‌ كوژراوه‌كان‬ ‫كردو هیوای‌ هه‌رچی‌ زو چاكبونه‌وه‌ی‌ بۆ‬ ‫برینداره‌كانیش خواست‪ .‬وتیشی‌‪ ،‬ئێمه‌‬ ‫شانبه‌ش���انی‌ خه‌ڵكی‌ عێراق ده‌وه‌ستین‬ ‫له‌شه‌ڕكردنیان دژی‌ تیرۆریزم‪.‬‬

‫"كۆی ‌ه بوه‌ته‌ قوربانی‌ ئیداره‌ ‌ی هه‌ولێرو سیاسه‌ت ‌ی سلێمانی‌"‬ ‫ئا‪ :‬شاهۆ ئه‌حمه‌د‬ ‫به‌شێكی‌ زۆری‌ چاالكوانان‌و خه‌ڵكی‌ كۆیه‌‬ ‫نیگه‌رانن له‌وه‌ی‌ كه‌ له‌رابردودا به‌ڵێنی‌ ئه‌وه‌یان‬ ‫پێدراوه‌ شاره‌كه‌یان بكرێته‌ ئیداره‌یه‌كی‌‬ ‫سه‌ربه‌خۆو جێبه‌جێ نه‌كرا‪ ،‬بۆیه‌ ئێستا ئاستی‌‬ ‫داواكه‌یان به‌رزكردوه‌ته‌ بۆ بون به‌پارێزگاو‬ ‫قایمقامی‌ قه‌زاكه‌ش ده‌ڵێت‪" ،‬كۆیه‌ له‌زۆر‬ ‫روه‌وه‌ شایه‌نی‌ ئه‌وه‌یه‌ بكرێته‌ پارێزگا"‪،‬‬ ‫هاوكات ئه‌ندامێكی‌ ئه‌نجومه‌نی‌ پارێزگای‌‬ ‫هه‌ولێریش ده‌ڵێت‪" ،‬كۆیه‌ بوه‌ته‌ قوربانی‌‬ ‫نێوان سلێمانی‌‌و هه‌ولێر"‪.‬‬ ‫چاالك����ی‌ كۆمه‌ڵی‌ مه‌ده‌نی‌ له‌ش����اری‌ كۆیه‌‪،‬‬ ‫مه‌ری����وان جه‌مال له‌باره‌ی‌ به‌پارێزگا بونی‌ كۆیه‌‬ ‫به‌ئاوێنه‌ی‌ راگه‌یاند "زۆر حه‌زده‌كه‌م شاری‌ كۆیه‌‬ ‫بكرێته‌ پارێ����زگا به‌هه‌مو خزمه‌تگوزاریه‌كانیه‌وه‌‬ ‫هه‌ت����ا ئ����ه‌وه‌ی‌ پێمباش����ه‌ بكرێت����ه‌ پایته‌ختی‌‬ ‫هون����ه‌ری‌‪ ،‬به‌اڵم ئایا پێویس����ته‌ كۆی����ه‌ بكرێته‌‬ ‫پارێزگا؟ به‌رای‌ من ئه‌و مه‌س����ه‌له‌یه‌ له‌دو خاڵ‬ ‫كۆده‌بێت����ه‌وه‌ یه‌كه‌می����ان‪ :‬موزایه‌ده‌یه‌‌و دوه‌م‪:‬‬ ‫موجامه‌له‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی‌ هه‌نگاوی‌ ترو ئیشی‌ تر‬ ‫ماوه‌ بۆ كۆیه‌ بكرێت‪ ،‬بۆ نمونه‌ بكرێته‌ ئیداره‌ی‌‬ ‫سه‌ربه‌خۆ‌و زیادكردنی‌ خزمه‌تگوزاری‌"‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات كه‌ تاكو ئێس����تا‬ ‫نه‌توان����راوه‌ كۆیه‌ بكرێته‌ ئیداره‌ی‌ س����ه‌ربه‌خۆ‪،‬‬

‫"ئیتر چۆن هه‌وڵ����ده‌ده‌ن بیكه‌نه‌ پارێزگا‪ ،‬هه‌ر‬ ‫بۆیه‌ من داواكارم س����ه‌رجه‌م كێشه‌و گرفته‌كانی‌‬ ‫كۆیه‌ چاره‌س����ه‌ر بكرێت‪ ،‬ئه‌وس����ا باس����ی‌ بون‬ ‫به‌پارێزگا بكه‌ن"‪.‬‬ ‫هاوكات ئه‌ندامی‌ ئه‌نجومه‌نی‌ پارێزگای‌ هه‌ولێر‬ ‫له‌سه‌ر پش����كی‌ كۆیه‌ ژینۆ محه‌مه‌د به‌ئاوێنه‌ی‌‬ ‫راگه‌یاند "پرس����ی‌ به‌پارێزگاب����ون زۆر ناوچه‌ی‌‬ ‫هه‌رێمی‌ كوردستانی‌ گرتوه‌ته‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها هه‌مو‬ ‫ئ����ه‌و ش����وێنانه‌ی‌ داوای‌ به‌پارێزگابون ده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی‌ بۆ بارودۆخی‌ ئێس����تای‌ كوردس����تان‬ ‫كه‌مێك قورسه‌‪ ،‬به‌اڵم ناكرێت بڵێین داواكانیان‬ ‫ره‌وانییه‌‪ ،‬كۆیه‌ش یه‌كێك بوه‌ له‌و ش����وێنانه‌ی‌‬ ‫داوای‌ به‌پارێزگابون����ی‌ ك����ردوه‌ ئێم����ه‌ش هه‌ر‬ ‫له‌س����ه‌ره‌تاوه‌ له‌گ����ه‌ڵ ئه‌وه‌دا بوی����ن‪ ،‬هه‌ڵبه‌ته‌‬ ‫ده‌بێت له‌ڕوه‌ یاس����اییه‌كه‌وه‌ سه‌رنج بدرێت ئایا‬ ‫ده‌شێت بۆئه‌وه‌ی‌ بكرێته‌ پارێزگا‪ ،‬هه‌وڵه‌كانیش‬ ‫ئه‌گه‌رچی‌ س����ه‌ری‌ نه‌گرتوه‌‪ ،‬ب����ه‌اڵم هه‌نگاوی‌‬ ‫ب����اش بۆ ئ����ه‌و مه‌س����ه‌له‌یه‌ ن����راوه‌‪ ،‬هه‌روه‌كو‬ ‫چۆن په‌رله‌مان پرۆژه‌بڕی����اری‌ له‌باره‌ی‌ ئه‌وه‌وه‌‬ ‫ده‌ركردوه‌ "‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی‌ بون به‌ئیداره‌ی‌ س����ه‌ربه‌خۆ ناوبراو‬ ‫ئام����اژه‌ی‌ به‌وه‌ش كرد ك����ه‌ "ده‌مێك باس له‌وه‌‬ ‫ده‌كرا كه‌ بكرێته‌ ئیداره‌ی‌ س����ه‌ربه‌خۆ سه‌رۆكی‌‬ ‫هه‌رێمیش له‌س����ه‌ردانه‌كه‌ی‌ بۆ كۆی����ه‌ به‌ڵێنی‌‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ دا كه‌ بكرێته‌ ئیداره‌ی‌ سه‌ربه‌خۆ‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌داخ����ه‌وه‌ جێ به‌جێ‌ نه‌ك����را‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ ته‌نها‬

‫باسێك خرایه‌ ناو باس����ان ئه‌گینا هیچ شتێكی‌‬ ‫وا له‌ئارادانیه‌"‪.‬‬ ‫ئ����ه‌و وت����ی‌" كۆیه‌ بوه‌ت����ه‌ قوربان����ی‌ نێوان‬ ‫س����لێمانی‌‌و هه‌ولێر‪ ،‬له‌به‌رئ����ه‌وه‌ی‌ كۆیه‌ له‌روی‌‬ ‫ئیداریه‌وه‌ سه‌ر به‌هه‌ولێره‌ كه‌ئێمه‌ ده‌زانین تاكو‬ ‫ئێس����تا كێ له‌و ناوچه‌یه‌ حكوم ده‌كات‪ ،‬له‌روی‌‬ ‫سیاسیش����ه‌وه‌ زیاتر په‌یوه‌ندی‌ به‌س����لێمانیه‌وه‌‬ ‫هه‌یه‌ ئ����ه‌وه‌ش وای‌ ك����ردوه‌ هه‌ندێ����ك جۆری‌‬ ‫خزمه‌تگوزاری‌ هه‌ی����ه‌ ده‌بێت له‌هه‌ولێره‌وه‌ بۆی‌‬ ‫بكرێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و خزمه‌تگوزاریه‌ی‌ بۆ قه‌زاكانی‌‬ ‫ت����ر كراوه‌ كه‌پارتی‌ حكوم����ڕان بوه‌ هه‌رگیز بۆ‬ ‫كۆی����ه‌ نه‌كراوه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ش یه‌كێكه‌ له‌و هۆكارانه‌ی‌‬ ‫ك����ه‌وا ده‌كات ئێمه‌ داوای‌ به‌پارێزگا بونی‌ كۆیه‌‬ ‫بكه‌ین"‪.‬‬ ‫هاوكات قایمقامی‌ قه‌زای‌ كۆیه‌ شێخ چاپوك‬ ‫عومه‌ر له‌ب����اره‌ی‌ هه‌وڵدان ب����ۆ به‌پارێزگابونی‌‬ ‫كۆیه‌ به‌ئاوێنه‌ی‌ راگه‌یاند " به‌پارێزگابونی‌ كۆیه‌‬ ‫پێویس����تیه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی‌ ده‌سه‌اڵت نه‌هاتوه‌ته‌‬ ‫خ����واره‌وه‌ ب����ۆ قایمقامیه‌ت����ه‌كان‪ ،‬هه‌تا ئه‌وه‌ی‌‬ ‫پارێزگاكانیش ده‌سه‌اڵتیان نیه‌ ئه‌گه‌ر به‌راوردی‌‬ ‫بك����ه‌ی‌ به‌كانتۆنه‌كان����ی‌ ئه‌وروپ����ا‪ .‬كۆیه‌ جگه‌‬ ‫له‌مێژوه‌ك����ه‌ی‌ ده‌مێكه‌ قه‌زا بوه‌‪ ،‬له‌س����ه‌رده‌می‌‬ ‫عوس����مانیه‌كان‌و دوای‌ ئینگلی����ز‌و له‌ده‌وڵه‌ت����ی‌‬ ‫عێراقی����ش هه‌ر ق����ه‌زا بوه‌‪ ،‬ه����ه‌ر بۆیه‌ یه‌كێك‬ ‫له‌كۆنتری����ن قه‌زاكان����ی‌ هه‌رێمی‌ كوردس����تانه‌‪،‬‬ ‫ئێستا وا پێویسته‌ ده‌سه‌اڵتی‌ زیاتری‌ پێبدرێت‬

‫به‌پارێزگابون ‌ی‬ ‫كۆیه‌ پێویستی ‌ه‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ی‌ ده‌سه‌اڵت‬ ‫نه‌هاتوه‌ته‌ خواره‌و‌ه بۆ‬ ‫قایمقامیه‌ته‌كان‪ ،‬هه‌تا‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ پارێزگاكانیش‬ ‫ده‌سه‌اڵتیان نیه‬ ‫بۆئ����ه‌وه‌ی‌ زیات����ر پێویس����ته‌كانی‌ خه‌ڵكی‌ جێ‌‬ ‫به‌جێ‌ بكرێت له‌شاره‌كه‌"‪.‬‬ ‫ئه‌و وتیش����ی‌‪ " ،‬كۆیه‌ له‌زۆر روه‌وه‌ شایه‌نی‌‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ بكرێته‌ پارێ����زگا‪ ،‬بڕیاریش دراوه‌ كۆیه‌‬ ‫بكرێته‌ ئیداره‌ی‌ س����ه‌ربه‌خۆ‪ ،‬ب����ه‌اڵم جێبه‌جێ‌‬ ‫نه‌كراوه‌"‪.‬‬

‫شاری کۆییه‌‬


‫عێراق‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫سودمه‌ندی‌ یه‌كه‌م له‌به‌رزبونه‌وه‌ی‌ دۆالر حكومه‌تی‌ به‌غدایه‌‬

‫‪7‬‬

‫ئا‪ :‬شاهۆ ئه‌حمه‌د‬ ‫به‌وته‌ی‌ شاره‌زایان‪ ،‬بانكی‌ مه‌ركه‌ز ‌‬ ‫ی‬ ‫ناتوانێت یان نایه‌وێت رێگریی‌ بكات‬ ‫له‌به‌رزبونه‌وه‌ی‌ نرخی‌ دۆالر به‌و‬ ‫شێوه‌یه‌ی وه‌كو ساڵی‌ رابردو بێت‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ش تاڕاده‌یه‌ك له‌به‌رژه‌وه‌ندی‌‬ ‫خۆیه‌تی‌‌و ده‌یه‌وێت له‌و رێگه‌یه‌وه‌‬ ‫كورتهێنانی‌ بودجه‌ی‌ واڵتی‌ پێ‬ ‫پڕبكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌وته‌ی‌ په‌رله‌مانتارێ���ك كه‌ بانك ‌‬ ‫ی‬ ‫مه‌ركه‌زی‌ له‌ماده‌ی‌ ‪50‬ی‌ یاسای‌ موازنه‌‬ ‫بۆی‌ هه‌ی���ه‌ كه‌وا رۆژان���ه‌ ‪ 75‬ملیۆن‬ ‫دۆالر بخاته‌ بازاڕه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌بڕیاری‌‬ ‫ئه‌نجومه‌ن���ی‌ وه‌زیران زیات���ر له‌و بڕه‌‬ ‫ده‌خات���ه‌ ب���ازاڕه‌وه‌‪ ،‬په‌رله‌مانتارێكی‌‬ ‫كوردس���تانیش ده‌ڵێت"له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی‌‬ ‫به‌های‌ نه‌وت به‌راورد به‌س���اڵی‌ رابردو‬ ‫دابه‌زیوه‌‪ ،‬به‌وه‌ش عێراق دۆالری‌ كه‌م‬ ‫ده‌ستده‌كه‌وێت‌و له‌بازاڕ كه‌مده‌بێت به‌و‬ ‫جۆره‌ش به‌های‌ دۆالر به‌رزده‌بێته‌وه‌"‪.‬‬ ‫ئه‌ندامی‌ لیژنه‌ی‌ دارایی‌ له‌ئه‌نجومه‌نی‌‬ ‫نوێنه‌ران���ی‌ عێراق ئه‌حم���ه‌دی‌ حاجی‌‬ ‫ره‌شید سه‌باره‌ت به‌به‌رزبونه‌وه‌ی‌ نرخی‌‬ ‫دۆالر به‌ئاوێنه‌ی‌ راگه‌یاند "نرخی‌ دۆالر‬ ‫په‌یوه‌ندی‌ هه‌یه‌ به‌خس���ته‌ڕوی‌ دۆالر‬ ‫له‌الی���ه‌ن بانكی‌ مه‌رك���ه‌زی‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫په‌یوه‌ندی‌ به‌خودی‌ ئاب���وری‌ عێراق‌و‬ ‫رێژه‌ی‌ هه‌نارده‌كردنی‌ نه‌وتی‌ عێراقه‌وه‌‬ ‫هه‌یه‌‌و ئه‌و پاره‌ی���ه‌ی دێته‌ ناو عێراق‬ ‫ده‌چێته‌ ده‌ره‌وه‌"‪.‬‬ ‫ئه‌و وتی‌‪" ،‬بانكی‌ مه‌ركه‌زی‌ له‌ماده‌ی‌‬ ‫‪50‬ی‌ یاس���ای موزانه‌ی‌ عێ���راق بۆی‌ مه‌رك���ه‌زی‌ ناتوانێ���ت رێگریی‌ بكات‬ ‫هه‌یه‌ رۆژانه‌ ‪ 75‬ملی���ۆن دۆالر بخاته‌ له‌به‌رزبون���ه‌وه‌ی‌ نرخ���ی‌ دۆالر ب���ه‌و‬ ‫بازاڕه‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم به‌بڕیاری‌ ئه‌نجومه‌نی‌ ش���ێوه‌یه‌ی وه‌كو س���اڵی‌ راب���ردوی‌‬ ‫وه‌زی���ران له‌ئێس���تادا زیاتر ل���ه‌و بڕه‌ لێبكات‪ ،‬له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی‌ ئابوری‌ عێراق‬ ‫ده‌خات���ه‌ بازاره‌وه‌‪ ،‬ب���ۆ نمونه‌ رۆژێك توش���ی‌ قه‌یرانێكی‌ گه‌ور‌ه بوه‌ به‌وه‌ی‌‬ ‫‪ 119‬ملیۆن دۆالری‌ خس���توه‌ته‌ بازاڕ ته‌نها گرینگی‌ به‌هه‌نارده‌كردنی‌ نه‌وت‬ ‫رۆژێك���ی‌ تر ‪ 140‬ملیۆنی‌ خس���توه‌ته‌ ده‌دات له‌هه‌م���ان كاتدا ئابوری‌ عێراق‬ ‫ب���ازاڕه‌وه‌‪ ،‬بۆیه‌ له‌م���اوه‌ی‌ ‪ 100‬رۆژدا له‌رزۆكه‌"‪.‬‬ ‫به‌وت���ه‌ی‌ ش���اره‌زایان هۆكارێك���ی‌‬ ‫نزیكی‌ ‪ 8‬ملیاری‌ خستوه‌ته‌ بازاره‌وه‌‪،‬‬ ‫وات���ا به‌به‌رده‌وامی‌ مانگانه‌ دو ملیاری‌ دیكه‌ی‌ به‌رزبونه‌وه‌ی‌ دۆالر په‌یوه‌ندی‌‬ ‫هه‌ی���ه‌ به‌رێ���ژه‌ی‌ ئ���ه‌و دۆالره‌ی‌‬ ‫خستوه‌ته‌ بازاره‌وه‌"‬ ‫به‌پێی‌ زانیارییه‌كان بانكی‌ مه‌ركه‌زی‌ له‌عێراق ده‌رده‌چێ���ت‪ ،‬به‌وه‌ش دۆالر‬ ‫ویس���تویه‌تی‌ دۆالری‌ زیات���ر له‌وه‌ش له‌بازاڕدا كه‌مده‌بێته‌وه‌‌و نرخه‌كه‌ش���ی‌‬ ‫بخاته‌ بازاڕه‌وه‌ له‌چاو س���اڵی‌ رابردو‪ ،‬به‌رزده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌م���ه‌ش له‌كاتێكدایه‌‬ ‫ی نرخ���ی‌ نه‌وت عێ���راق كه‌ره‌س���ته‌ هه‌ن���ارده‌ ناكات‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌ه���ۆی‌ ئه‌وه‌ ‌‬ ‫له‌چاو س���اڵی‌ رابردو ب���ه‌ رێژه‌ی‌ ‪ %50‬به‌ڵك���و هه‌مو ش���تێك ه���اورده‌كات‬ ‫دابه‌زی���وه‌‪ ،‬بۆی���ه‌ ئه‌و ب���ڕه‌ دۆالره‌ی‌ ئ���ه‌وه‌ش كاریگه‌ریی‌ نه‌رێنی‌ له‌س���ه‌ر‬ ‫ئابورییه‌كه‌ی‌ جێده‌هێڵێت‌و هه‌اڵوسان‬ ‫خستوه‌ته‌ بازاڕه‌وه‌‪.‬‬ ‫حاج���ی‌ ره‌ش���ید ده‌ڵێ���ت‪" ،‬بانكی‌ دروست ده‌كات‪.‬‬

‫ئه‌گه‌ر بانك ‌‬ ‫ی‬ ‫مه‌ركه‌زی‌ له‌رێگای‌‬ ‫خسته‌ڕوی‌‬ ‫دۆالره‌وه‌ بیه‌وێت‬ ‫نرخی‌ دۆالر‬ ‫به‌رامبه‌ر دینار‬ ‫جێگر بكات ئه‌وا‬ ‫سه‌ركه‌وتو نابێت‬

‫سه‌ربازێک له‌به‌رده‌م بانکی ناوه‌ندی عێراقدا‬ ‫هاوكات س���ه‌رۆكی‌ لیژنه‌ی‌ دارایی‌‌و‬ ‫كاروب���اری‌ ئاب���وری‌ له‌په‌رله‌مان���ی‌‬ ‫كوردس���تان عزت س���ابیر له‌ب���اره‌ی‌‬ ‫به‌رزبونه‌وه‌ی‌ دۆالر به‌ئاوێنه‌ی‌ راگه‌یاند‪،‬‬ ‫"له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی‌ به‌های‌ نه‌وت به‌به‌راورد‬ ‫به‌س���اڵی‌ رابردو دابه‌زی���وه‌‪ ،‬به‌وه‌ش‬ ‫عێراق دۆالری‌ كه‌م ده‌س���تده‌كه‌وێت‌و‬ ‫كه‌متر ده‌خاته‌ ب���ازاڕه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وكاته‌ش‬ ‫به‌های‌ به‌رزده‌بێته‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها جاران‬ ‫له‌رۆژێكدا به‌نزیك���ی‌ ‪ 200‬ملیۆن دۆالر‬ ‫له‌بۆرس���ه‌ی‌ عێراق ده‌فرۆش���را‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئێس���تا ئه‌و بڕه‌ كه‌مبۆت���ه‌وه‌ بۆ ‪100‬‬ ‫ملیۆن دۆالر ئه‌وه‌ش وای‌ كردوه‌ به‌های‌‬ ‫دۆالر به‌رزبێته‌وه‌"‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژه‌ ب���ه‌وه‌ش ده‌كات كه‌‬ ‫"له‌به‌رژه‌وه‌ن���دی‌ حكومه‌ت���ی‌ عێراقه‌‬ ‫به‌های‌ دۆالر به‌رزبۆته‌وه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی‌‬ ‫نه‌وت به‌دۆالر ده‌فرۆشێت ئه‌و دۆالره‌ش‬ ‫ده‌گۆڕێته‌وه‌ به‌دینار بۆئه‌وه‌ی‌ موچه‌ی‌‬

‫پێب���دات‪ ،‬ب���ه‌وه‌ش به‌دۆالرێكی‌ كه‌م‬ ‫دینارێك���ی‌ زۆر ده‌كڕێ���ت‪ ،‬هه‌ربۆی��� ‌ه‬ ‫یه‌كێك له‌و چاره‌سه‌رانه‌ی‌ كه‌ بۆ ئه‌وه‌ی‌‬ ‫كورتهێنانی‌ بودج���ه‌ی‌ پێ پڕبكه‌نه‌وه‌‬ ‫ئه‌و سیاس���ه‌ته‌یه‌ كه‌وا به‌های‌ پاره‌ی‌‬ ‫خۆت دابه‌زێنیت"‪.‬‬ ‫ئه‌و وتیش���ی‌‪" ،‬بانك���ی‌ مه‌ركه‌زی‌‬ ‫چه‌ند دۆالر بخاته‌ ب���ازاڕه‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌‬ ‫نرخی‌ دۆالر داده‌به‌زێت"‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا ئابوریناس‌و مامۆس���تای‌‬ ‫زانك���ۆ‪ ،‬نی���از نه‌جمه‌دی���ن له‌باره‌ی‌‬ ‫به‌رزبون���ه‌وه‌ی‌ نرخ���ی‌ دۆالر‌و‬ ‫زیادخس���ته‌بازاڕی‌ دۆالر له‌الی���ه‌ن‬ ‫بانكی‌ مه‌كه‌زیه‌وه‌ ئ���ه‌وه‌ی‌ بۆ ئاوێنه‌‬ ‫رونكرده‌وه‌ كه‌ " له‌ماوه‌ی‌ درێژخایه‌ندا‬ ‫بانك���ی‌ مه‌ركه‌زی‌ س���ه‌ركه‌وتو نابێت‪،‬‬ ‫چونكه‌ ئه‌و سیسته‌مه‌ خه‌رجیه‌كی‌ زۆر‬ ‫ده‌خاته‌سه‌ر بانكی‌ مه‌ركه‌زی‌‪ ،‬به‌وه‌ی‌‬ ‫ده‌بێ���ت ب���ه‌رده‌وام دۆالری‌ هه‌بێ���ت‌و‬

‫نه‌ك���ه‌ن ئه‌گه‌ر ئه‌وانی���ش پاره‌كانیان‬ ‫ش���تێكیش هه‌ن���ارده‌ی‌ ده‌ره‌وه‌ بكات نه‌هێنن ب���ۆ عێراق ئه‌وا خواس���تیش‬ ‫بۆئه‌وه‌ی‌ دۆالری‌ بۆبێت‪ ،‬ئه‌وه‌ش زۆر له‌س���ه‌ر دینار زیاد ناكات‪ ،‬ئه‌گه‌ریش‬ ‫بانكی‌ مه‌ركه‌زی‌ له‌رێگای‌ خس���ته‌ڕوی‌‬ ‫قورسه‌"‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و ئابورییناس���ه‌ به‌ش���ێكی‌ دۆالره‌وه‌ بیه‌وێت نرخی‌ دۆالر به‌رامبه‌ر‬ ‫دیكه‌ی‌ هۆكاری‌ ب���ه‌رزی‌ نرخی‌ دۆالر دین���ار جێگر بكات ئه‌وا س���ه‌ركه‌وتو‬ ‫ده‌به‌س���تێته‌وه‌ به‌ئاب���وری‌ ئه‌مریكاوه‌ نابێت"‪.‬‬ ‫به‌كاریگه‌ریه‌كان���ی‌‬ ‫س���ه‌باره‌ت‬ ‫ك���ه‌ "ده‌یه‌وێت كه‌مێ���ك دۆالر له‌بازار‬ ‫راكێش���ێته‌وه‌ ب���ه‌وه‌ش نرخه‌ك���ه‌ی‌ به‌رزبونه‌وه‌ی‌ دۆالر ناوب���راو ئاماژه‌ی‌‬ ‫به‌رزده‌بێت���ه‌وه‌‪ ،‬له‌كاتێ���دا له‌ناوخۆی‌ به‌وه‌ كرد كه‌ "بۆ هه‌ندێك باش���ه‌‌و بۆ‬ ‫عێراق‌و ده‌ره‌وه‌ش خواس���ت له‌س���ه‌ر هه‌ندێكیش خراپ ب���ه‌وه‌ی‌ هه‌مو ئه‌و‬ ‫دۆالر زۆره‌و له‌س���ه‌ر دین���ار كه‌م���ه‌‪ ،‬كه‌س���انه‌ی‌ قه‌رزیان ك���ردوه‌ به‌دۆالر‪،‬‬ ‫چونكه‌ واڵتان���ی‌ ده‌ره‌وه‌ كااڵ له‌عێراق توش���ی‌ زه‌ره‌رێك���ی‌ گ���ه‌وره‌ ده‌بن‪،‬‬ ‫ناك���ڕن جگه‌ له‌ن���ه‌وت‪ ،‬هه‌روه‌ها ئه‌و له‌الیه‌كی‌ تره‌وه‌ بۆ حكومه‌تی‌ عێراقی‌‬ ‫خواس���ت ‌ه ناوخۆیه‌ش به‌و شێوه‌یه‌ نیه‌ باش���ه‌ به‌وه‌ی‌ به‌شێك له‌و سه‌روه‌ته‌ی‌‬ ‫نرخی‌ دین���ار به‌رزبێت���ه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها ده‌س���تی‌ ده‌كه‌وێت به‌دۆالره‌‪ ،‬به‌وه‌ش‬ ‫خه‌ڵك ئه‌زمونێكی‌ تاڵیان هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ كورتهێنانی‌ بودجه‌ی‌ پێ چاره‌س���ه‌ر‬ ‫دیناری‌ عێراقی‌‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ش به‌هۆی‌ ده‌كات‪ ،‬به‌مه‌رجێ���ك دینار له‌وه‌ زیاتر‬ ‫ی دانه‌به‌زێت‪ ،‬چونكه‌ متمانه‌ له‌ده‌س���ت‬ ‫ئه‌و ئابوریه‌ خراپ���ه‌ی‌ عێراق هه‌یه‌ت ‌‬ ‫وای‌ كردوه‌ وه‌به‌رهێن���ان ڕو له‌عێراق ده‌دات "‪.‬‬

‫عێزه‌ت دور ‌ی‬ ‫پیاوی هه‌مو وه‌رزه‌کان‬ ‫پرۆفایل‬ ‫ی ‪ 12‬س���ا ‌ڵ له‌هه‌اڵتن‌و خۆحه‌ش���اردان‪،‬‬ ‫دوا ‌‬ ‫چه‌كداره‌ شیعه‌كانی‌ "عه‌س���ائیب ئه‌هل حه‌ق"‬ ‫ی‬ ‫ی كوژرانی‌ "عێزه‌ت دوری‌" س���ه‌ركرده‌ ‌‬ ‫هه‌واڵ ‌‬ ‫ی به‌عس���ییه‌كانیان راگه‌یاند‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه‬ ‫ناودار ‌‬ ‫به‌ش���ێك له‌ناوه‌ن���ده‌كان به‌گومانن له‌راس���ت‌و‬ ‫دروستی‌ هه‌واڵه‌كه‌‪.‬‬ ‫ی عێزه‌ت دوری‌ راس���ت‬ ‫ئه‌گه‌ر هه‌واڵی‌ كوژران ‌‬ ‫ی دواهه‌مین ئه‌و‬ ‫ی به‌ژیان��� ‌‬ ‫بێ���ت‪ ،‬ئه‌وا كۆتای��� ‌‬ ‫گه‌وره‌ س���ه‌ركردان ‌هی‌ به‌عس دێت ك ‌ه هێش���تا‬ ‫ی‬ ‫ی زیندان���دا ماب���ن‪ ،‬دور ‌‬ ‫له‌ژی���ان‌و ده‌ره‌وه‌ ‌‬ ‫ی به‌عس���یه‌كاندا وه‌ك‬ ‫ل���ه‌رۆژگاری‌ حوكمڕان��� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی س���ه‌دام‌و مسته‌كۆڵه‌ی‌ ئاسنین ‌‬ ‫ده‌سته‌ڕاست ‌‬ ‫به‌عس ئاماژه‌ی‌ بۆ ده‌ك���را‪ ،‬ئه‌مه‌ریكیه‌كانیش‬ ‫پ���اش داگیركردنی‌ عێ���راق ‪ 10‬ملیۆن دۆالریان‬ ‫ی هاوكاریان‬ ‫كردبۆوه‌ پاداش���ت بۆ ئه‌و كه‌س ‌ه ‌‬ ‫ده‌كات له‌ده‌ستگیركردن‌و كوش���تنیدا‪ ،‬به‌پێی‬ ‫رۆژنام���ه‌ی ته‌له‌گراف���ی به‌ریتان���ی هه‌وڵدانی‬ ‫ئه‌مه‌ریكیی���ه‌كان بۆ ده‌س���تگیركردنی عێزه‌ت‬ ‫ی هیچی له‌هه‌وڵدانیان بۆ ده‌س���تگیركردنی‬ ‫دور ‌‬ ‫ی‬ ‫سه‌دام حس���ێن كه‌متر نه‌بو‪ ،‬چونكه‌ پیاوێك ‌‬ ‫مه‌ترسیدار‌و شه‌ڕه‌نگێز بو‪.‬‬

‫ی‬ ‫ی ناحیه‌ ‌‬ ‫"دوری‌" س���اڵی ‪ 1942‬له‌گوندێك��� ‌‬ ‫ئه‌لدوری‌ سه‌ر به‌تكریت له‌دایكبوه‌‪ ،‬هه‌مان ئه‌و‬ ‫گونده‌ی كه‌ چه‌ند س���اڵێك له‌مه‌وبه‌ر "سه‌دام‬ ‫حس���ێن"ی له‌چاڵێكدا تێدا ده‌ستگیركرا‪ .‬باب‌و‬ ‫ی عێزه‌ت زۆر هه‌ژار‌و ده‌س���تكورت بون‪،‬‬ ‫باپیران ‌‬ ‫ی‬ ‫ئه‌و هه‌رزه‌كار بو ك ‌ه باب���ی‌ له‌ئه‌لدوره‌و‌ه ماڵ ‌‬ ‫گواس���ته‌و‌ه بۆ به‌غدا تا هاوینان به‌هۆی گڕه‌و‬ ‫گه‌رماو‌ه سه‌هۆڵی زیاتر له‌پایته‌خت بفرۆشن‪.‬‬ ‫ی‬ ‫عێ���زه‌ت دوری‌ ب���ه‌ر له‌كوده‌ت���ای ته‌موز ‌‬ ‫ی‬ ‫‪ ،1968‬س���ه‌دام حسێن ده‌ناس���ێت‌و هاوكار ‌‬ ‫ی ده‌سه‌اڵتی‌ به‌عسیه‌كاندا‪،‬‬ ‫ده‌كات له‌چه‌سپاندن ‌‬ ‫ئه‌م‌و س���ه‌دام س���ه‌ر به‌ناوچ���ه‌و خێڵێك بون‪،‬‬ ‫عێزه‌ت پێنج ساڵ‌ له‌سه‌دام حسێن منداڵتر بو‪،‬‬ ‫ی ئه‌م بۆ سه‌دام حسێن‪،‬‬ ‫ێ ئه‌ندازه‌ ‌‬ ‫دڵس���ۆزی‌ ب ‌‬ ‫ی‬ ‫ی نزی���ك‌و گیان ‌‬ ‫هه‌ردوكیان���ی‌ ك���رد به‌هاوڕێ ‌‬ ‫ی ‪1970‬ه‌و‌ه‬ ‫به‌گیانی‌ یه‌ك‪ ،‬له‌س���ه‌ره‌تای‌ ده‌یه‌ ‌‬ ‫ی رژێمی‌ به‌عس‪ ،‬عێزه‌ت‬ ‫ی روخان ‌‬ ‫تا ساته‌وه‌خت ‌‬ ‫ی یه‌كێ���ك بو له‌ئه‌ندامان���ی‌ بازن ‌ه داخراوو‬ ‫دور ‌‬ ‫ی سه‌دام حسێن‪.‬‬ ‫هه‌ره‌ نزیكه‌ك ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی حه‌فتای‌ س���ه‌ده‌ ‌‬ ‫ی له‌ده‌یه‌ ‌‬ ‫عێ���زه‌ت دور ‌‬ ‫ی وه‌زاره‌تی كش���توكاڵ‌‌و‬ ‫رابردودا‪ ،‬پۆس���ته‌كان ‌‬

‫ی‬ ‫ی عێراق ‌‬ ‫وه‌زاره‌ت���ی‌ پیشه‌س���ازی حكومه‌ت��� ‌‬ ‫پێسپێردراوه‌و له‌ده‌ی ‌هی‌ هه‌شتادا بوه‌ت ‌ه جێگری‬ ‫ی "فه‌رمان���ده‌ی ئه‌نجومه‌نی‬ ‫س���ه‌دام حس���ێن ‌‬ ‫ی حیزبی‌ به‌عس‪.‬‬ ‫سه‌ركردایه‌تی شۆڕش" ‌‬ ‫ی ‪ ،1991‬رۆڵی‌ كارای‌ له‌سه‌ركوتكردن‌و‬ ‫س���اڵ ‌‬ ‫دامركاندنه‌وه‌ی ش���ۆڕش‌و راپه‌ڕینی شیعه‌كانی‬ ‫باش���وری عێراقدا گێ���ڕاو به‌دوای‌ ئه‌وه‌ش���دا‬ ‫ی كه‌مپینی‌ "ئیمان���ی‌" كرد‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫س���ه‌ركردایه‌ت ‌‬ ‫زیات���ر حكومه‌ت���ی‌ به‌عس���ی‌ به‌ره‌و ب���ره‌ودان‬ ‫ی‬ ‫ی "سوننه‌گه‌رایی‌" بردو هه‌ر له‌ئه‌نجام ‌‬ ‫به‌ئیسالم ‌‬ ‫ی ئه‌م كه‌مپینه‌ش���دا بو كه‌ دروشمی‬ ‫كاریگه‌ری ‌‬ ‫ی‬ ‫"الله‌ اكبر" خرای ‌ه س���ه‌ر ئ���ااڵی عێراق‪ .‬دور ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ‪1980‬ه‌وه‌ به‌و‌ه ناس���را بو كه‌ به‌ین ‌‬ ‫له‌ده‌ی ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی س���ۆفیگه‌ری‌‌و هاتوچۆكردن ‌‬ ‫له‌گ ‌ه ‌ڵ ته‌ریقه‌ت ‌‬ ‫ته‌كیه‌و خانه‌قاكاندا گه‌رمه‌‪.‬‬ ‫دوای‌ داگیركردنی عێراق له‌الیه‌ن ئه‌مه‌ریكاو‌ه‬ ‫له‌‪2003‬دا‪ ،‬عێزه‌ت دوری‌ یه‌كێك بو له‌چاالكترین‬ ‫ی‬ ‫ی ئه‌ندامان ‌‬ ‫ی كه‌وت ‌ه رێكخستن ‌‬ ‫ئه‌و به‌عس���یانه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی حیزبی‌ به‌عس‌و سوننه‌كان به‌مه‌به‌ست ‌‬ ‫پێشو ‌‬ ‫ی نوێ���ی‌ عێراق‌و‬ ‫ی حكومه‌ت��� ‌‬ ‫به‌گژداچون���ه‌و‌ه ‌‬ ‫ی ئه‌مه‌ریكا‪ .‬ئه‌و ك ‌ه به‌ڕیش‌و س���مێڵ ‌ه‬ ‫هێزه‌كان ‌‬

‫ی دیارو‬ ‫زه‌ردب���اوو س���ورفلییه‌كه‌ی‌ كه‌س���ێك ‌‬ ‫ناسراوو ئاسه‌واری قه‌ساوه‌تی رۆژگاری‌ منداڵی‌‌و‬ ‫ی به‌س���ه‌رو س���یمایه‌وه‌ دیار بو‪،‬‬ ‫هه‌رزه‌كاری��� ‌‬ ‫ی كاتی‌ به‌نهێن���ی له‌ناوچه‌ بیابانیه‌كانی‬ ‫زۆرب ‌ه ‌‬ ‫ی موسڵ‌‌و تكریت به‌سه‌رده‌برد‪.‬‬ ‫سوریا‌و ده‌وربه‌ر ‌‬ ‫ی ‪" ،2006‬سوپای نه‌قشبه‌ندی" دامه‌زراند‬ ‫س���اڵ ‌‬ ‫ی به‌عس داده‌نرا‪.‬‬ ‫ك ‌ه به‌باڵی‌ س���ه‌ربازی‌ حیزب ‌‬ ‫ی ‪ ،2007‬پاش له‌سێداره‌دانی‌ سه‌دام حسێن‬ ‫ساڵ ‌‬ ‫به‌ئه‌مینداری گشتی حیزبی به‌عس هه‌ڵبژێردرا‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی ك ‌ه س���اڵ ‌‬ ‫دوری‌ ل���ه‌و په‌یام���ه‌ ڤیدیۆییه‌ ‌‬ ‫‪ 2012‬به‌بۆنه‌ی دامه‌زراندنی حیزبی به‌عس���ه‌و‌ه‬ ‫باڵویك���رده‌وه‌‌و پیرو په‌ككه‌وت���ه‌ ده‌رده‌كه‌وت‪،‬‬ ‫رك‌و كینه‌ی به‌رامبه‌ر به‌شیعه‌كان نه‌شارده‌وه‌و‬ ‫ی‬ ‫ی له‌دژ ‌‬ ‫خوازیاری‌ ئه‌وه‌بو كه‌ عێراقیه‌كان به‌توند ‌‬ ‫ی "ئێرانی سه‌فه‌وی" بوه‌ستنه‌وه‌‪ .‬هه‌وڵ‌‌و‬ ‫ئیتیالف ‌‬ ‫ی ئه‌و بۆ ئه‌و‌ه بو كه‌ به‌عس���ییه‌كان‌و‬ ‫كۆشش��� ‌‬ ‫ئیسالمیی ‌ه توندڕه‌وه‌كان له‌یه‌كتر نزیك بكاته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌پێی‌ ئه‌و زانیارانه‌ی‌ كه‌ باڵوده‌كرێنه‌وه‌ ناوبراو‬ ‫په‌یوه‌ندی نزیكی له‌گه‌ڵ‌ "ئه‌بوبه‌كری به‌غدادی"‬ ‫سه‌ركرده‌ی داعش هه‌بوه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها "ئه‌حمه‌د"ی‬ ‫ك���وڕی رۆڵێكی گرنگ‌و گه‌ور‌ه له‌رێكخس���تنی‬ ‫س���وننه‌كان‌و كردنیان به‌گژ حكومه‌تی‌ عێراق‌و‬

‫هێز‌ه شیعه‌كاندا ده‌گێڕێت‪.‬‬ ‫ی جێ���ی‌ س���ه‌رنجه‌‪ ،‬ئ���ه‌م تارمایی ‌ه‬ ‫ئ���ه‌و‌ه ‌‬ ‫ی به‌عس���ه‌و‌ه جاروبار‬ ‫ك��� ‌ه له‌دنی���ای دێوه‌زم ‌ه ‌‬ ‫ی مێژویی‌ له‌گه‌ ‌ڵ دو‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێ���ت‪ ،‬دو وێن��� ‌ه ‌‬ ‫ی كورد‌و هێزه‌ سیاسیه‌كانیدا هه‌ی ‌ه‬ ‫ی گرنگ ‌‬ ‫روداو ‌‬ ‫ك ‌ه له‌یاده‌وه‌ریدا ناسڕێنه‌وه‌‪ ،‬یه‌كێكیان ئاماد‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی راگه‌یاندن ‌‬ ‫ی ئاهه‌نگ��� ‌‬ ‫بونیه‌تی‌ له‌رێوره‌س���م ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ‪ 1970‬به‌ئاماده‌بون ‌‬ ‫ی ئازار ‌‬ ‫ی ‪‌ 11‬‬ ‫رێككه‌وتننام ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی پارتی‌‌و دوه‌میشیان هاتنیه‌ت ‌‬ ‫س���ه‌ركرده‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ‪1983‬دا به‌مه‌به‌ست ‌‬ ‫بۆ س���ورداش له‌س���اڵ ‌‬ ‫ی‬ ‫ئه‌نجامدانی‌ دانوس���تان له‌گه‌ ‌ڵ س���ه‌ركرده‌كان ‌‬ ‫یه‌كێتی‌ نیشتمانی‌ كوردستان‪.‬‬ ‫عێ���زه‌ت دوری‌ ك���وژراو‌ه یان نه‌ك���وژراوه‌؟‬ ‫ئه‌م��� ‌ه ئه‌و پرس���یاره‌ گرنگه‌ی ‌ه ك ‌ه تا ئێس���تا‬ ‫ی‬ ‫ی هه‌واڵ ‌‬ ‫ی باڵوبون���ه‌وه‌ ‌‬ ‫یه‌كالنه‌بوه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬دوا ‌‬ ‫كوژرانی‌‪ ،‬عه‌دیله‌ حه‌مود وه‌زیری ته‌ندروس���تی‬ ‫عێراق رایگه‌یاند كه‌ "تا ئێس���تا الش���ه‌ی ئه‌و‬ ‫كه‌س���ه‌ی گومانده‌كرێت عی���زه‌ت دووری بێت‬ ‫ی‬ ‫نه‌گه‌یش���توه‌ت ‌ه الیان تاپش���كنینی ‪‌ DNA‬‬ ‫بۆ بكرێت‌و دڵنیابن‪ ،‬ك��� ‌ه ئایا ئه‌وه‌ی كوژراو‌ه‬ ‫عیزه‌ت دورییه‌‪ ،‬یان ئه‌و نییه‌"‪.‬‬


‫‪8‬‬

‫ئابوری‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫ئه‌م الپه‌ڕه‌ی ‌ه ب ‌ه سپۆنسه‌ری گروپی کۆمپانیاکانی قه‌یوان چاپ‌و باڵوده‌کرێته‌وه‌‬

‫هه‌ندێك جۆر ‌ی ماس ‌ی خۆماڵی مه‌ترس ‌ی فه‌وتان ‌ی له‌سه‌ره‌‬

‫به‌رپرس ‌ی سامان ‌ی ماسی‌‪ :‬نه‌مانتوانیو‌ه سود له‌ئه‌زمون ‌ی ناوچه‌كان ‌ی باشور‌و ناوه‌ڕاستی‌ عێراق وه‌ربگرین‬ ‫ ئا‪ :‬شیروان شه‌ریف‬ ‫هاوكات له‌گه‌ڵ زیادبونی‌ خواست‬ ‫له‌سه‌ری‌‪ ،‬به‌رهه‌مهێنانی‌ ماسی‌ رو ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌كه‌مبونه‌وه‌ كردوه‌‪ ،‬به‌رپرسێكی‌ ئه‌و‬ ‫بواره‌ش رایده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬ئه‌گه‌رچی‌‬ ‫له‌سااڵنی‌ رابردوه‌وه‌ پالنێكیان بۆ‬ ‫په‌ره‌پێدانی‌ ماسی‌ هه‌بوه‌ بۆ سود‬ ‫وه‌رگرتن له‌شاره‌زایی‌ ناوچه‌كانی‌‬ ‫خواروی‌ عێراق‪ ،‬به‌اڵم گرفته‌ ئه‌منی‌‌و‬ ‫داراییه‌كان رێگربون‪.‬‬ ‫ئاش����نابونی‌ هاواڵتی����ان به‌س����وده‌‬ ‫خۆراكییه‌كان����ی‌ ماس����ی‌ تادێ����ت رو‬ ‫له‌زیادبون ده‌كات‪ ،‬بۆیه‌ سااڵنه‌ خواست‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و به‌رهه‌مه‌ زیادیكردوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌پێچه‌وانه‌ی‌ خواست‪ ،‬قه‌یرانی‌ دارایی‌‌و‬ ‫نه‌بونی‌ به‌رنامه‌ی‌ پێویست په‌ره‌پێدانی‬ ‫ئه‌و كه‌رته‌ی په‌كخستوه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی‌ ئاماره‌كانی‌ به‌ش����ی‌ س����امانی‌‬ ‫ماس����ی‌ له‌وه‌زاره‌تی‌ كش����توكاڵ ساڵی‌‬ ‫راب����ردو له‌هه‌رێمی‌ كوردس����تاندا ‪345‬‬ ‫ح����ه‌وزی‌ مۆڵه‌تپێ����دراوی‌ به‌خێوكردنی‌‬ ‫ماس����ی‌ هه‌بوه‌ كه‌ به‌رهه‌می‌ سااڵنه‌یان‬ ‫گه‌یش����توه‌ته‌ نزیكه‌ی‌ دو ه����ه‌زار‌و ‪200‬‬ ‫ت����ه‌ن ل����ه‌و ژماره‌ی����ه‌ش ‪ 72‬پرۆژه‌یان‬ ‫له‌سنوری‌ پارێزگای‌ سلێمانی‌ بوه‌‪،‬به‌اڵم ‬ ‫به‌درێژایی‌ ساڵی‌ رابردو به‌هۆی‌ قه‌یرانی‌‬ ‫دارایی‌ پرۆژه‌كان به‌ش����ێوه‌یه‌كی‌ به‌رچاو‬ ‫كه‌میانكردوه‌‪.‬‬ ‫توانا ئیس����ماعیل‪ ،‬لێپرسراوی‌ هۆبه‌ی‌‬ ‫س����امانی‌ ماس����ی‌ له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت����ی‌‬ ‫گشتی‌ كش����توكاڵی‌ سلێمانی‌ به‌ئاوێنه‌ی‌‬ ‫راگه‌یاند‪ ،‬كۆی‌ پرۆژه‌كانی‌ حه‌وزی‌ ماسی‌‬ ‫له‌سلێمانی‌ كه‌ مۆڵه‌تیان هه‌یه‌‌و له‌كاردان‬ ‫نزیك ‌هی‌ ‪ 40‬پرۆژه‌ی����ه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌هۆی‌‬ ‫ئ����ه‌وه‌ی‌ هه‌ندێك پ����رۆژه‌ی‌ مۆڵه‌تداری‌‬ ‫تر له‌ئاكامی‌ وش����ككردنی‌ ئاو یان زۆری‌‬ ‫تێچوه‌كه‌یه‌وه‌ راگیراون‪.‬‬ ‫ئاماژه‌ش����یدا‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‬ ‫نزیك���� ‌هی‌ ‪ 25‬ت����ا ‪ 30‬پ����رۆژه‌ی‌ ب����ێ‌‬ ‫مۆڵه‌تیش����یمان هه‌یه‌ ك����ه‌ كارده‌كه‌ن‌و‬ ‫به‌رهه‌میان دێته‌ ناو بازاڕه‌كانه‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌باره‌ت به‌به‌رهه‌می‌ ئه‌و حه‌وزانه‌ش‬ ‫توان����ا رایگه‌یان����د‪ ،‬به‌رهه‌می‌ ماس����ی‌‬ ‫ناوخ����ۆ س����ااڵنه‌ له‌پڕۆژه‌كان����ی‌ كه‌رتی‌‬ ‫تایبه‌ت ده‌گاته‌ نزیك����ه‌ی‌ ‪ 850‬ته‌ن كه‌‬ ‫له‌كۆی‌ ئه‌و پرۆژانه‌ی‌ له‌به‌رده‌س����تدایه‌‬ ‫به‌رهه‌مده‌هێنرێ����ت‪ ،‬هه‌روه‌ه����ا ئ����ه‌و‬ ‫ماس����ییه‌ی‌ له‌م����ه‌رزه‌كان‌و خ����واروو‬ ‫ناوه‌ڕاس����تی‌ عێراقه‌وه‌ هاورده‌ ده‌كرێت‬

‫ی‬ ‫ی ماس ‌‬ ‫به‌رهه‌م ‌‬ ‫ناوخۆ سااڵن ‌ه‬ ‫ی‬ ‫له‌پڕۆژه‌كان ‌‬ ‫كه‌رتی‌ تایبه‌ت‬ ‫ی‬ ‫ده‌گاته‌ نزیك ‌ه ‌‬ ‫‪ 850‬ته‌ن‬

‫سامانی ماسیی خۆماڵی پێداویستیه‌کانی بازاڕ پڕناکاته‌وه‌‬ ‫س����ااڵنه‌ بڕه‌كه‌ی‌ له‌نێوان ‪ 1200‬بۆ ‪1300‬‬ ‫ته‌ن دایه‌‪.‬‬ ‫زانیاریی����ه‌كان ئام����اژه‌ به‌وه‌ده‌ك����ه‌ن‬ ‫كه‌ زۆرترین ماس����ی‌ هاورده‌ له‌ئێرانه‌وه‌‬ ‫ده‌هێنرێت‪ ،‬پاش����انیش له‌توركیاوه‌ كه‌‬ ‫هه‌ریه‌ك له‌جۆره‌كانی‌ كاربی‌‌و سه‌له‌مون‬ ‫له‌دیارترینیانن‪.‬‬ ‫سااڵنی‌ رابردو حكومه‌ت به‌مه‌به‌ستی‌‬ ‫هاندانی‌ به‌رهه‌می‌ ماس����ی‌ ه����اوكاری‌‌و‬ ‫پش����تیوانی‌ پرۆژه‌كانی‌ كه‌رتی‌ تایبه‌تی‌‬ ‫ل����ه‌و بواره‌دا ك����ردوه‌‪ ،‬ب����ه‌اڵم قه‌یرانی‌‬ ‫دارایی‌ ئ����ه‌و هه‌نگاوه‌ی‌ په‌كخس����توه‌‪.‬‬ ‫له‌و باره‌یه‌وه‌ به‌رپرس����ی‌ هۆبه‌ی‌ ماسی‌‌و‬ ‫كش����توكاڵی‌ س����لێمانی‌ رایگه‌یان����د‪ ،‬تا‬ ‫س����اڵی‌ پاری����ش توانیم����ان دو وه‌جبه‌‬ ‫عه‌له‌ف دابه‌ش����بكه‌ین‪ ،‬به‌پاڵپشتی‌ ‪%50‬‬ ‫ك����ه‌ خاوه‌ن پرۆژه‌ نیوه‌ی‌ نرخی‌ تێچوی‌‬ ‫عه‌له‌فه‌كه‌ی‌ له‌س����ه‌ر ده‌ك����ه‌وت‌و ئه‌وی‌‬ ‫تری‌ له‌الیه‌ن حكومه‌ت����ه‌وه‌ دابینده‌كرا‌و‬

‫ته‌نه����ا له‌س����اڵی‌ پ����اردا توانیمان ‪600‬‬ ‫ت����ه‌ن عه‌ل����ه‌ف به‌س����ه‌ر پرۆژه‌كان����دا‬ ‫دابه‌شبكه‌ین‪ ،‬دروستكردنه‌كه‌شی‌ به‌پێی‌‬ ‫ستانداری‌ جیهانی‌ بو به‌جۆرێك عه‌له‌فه‌‬ ‫دروس����تكراوه‌كه‌ له‌ژێ����ر چاودێرییه‌كی‌‬ ‫ته‌واوی‌ خۆماندا بوه‌‪ ،‬هه‌م له‌پێكهاته‌یدا‌و‬ ‫هه‌م له‌روه‌ ته‌ندروستییه‌كه‌یه‌وه‌‪.‬‬ ‫وتیشی‌‪ ،‬جیا له‌وه‌ش سااڵنه‌ توانراوه‌‬ ‫په‌نجه‌ ماس����ی‌ دابه‌شبكرێت به‌سه‌ر ئه‌و‬ ‫پڕۆژان����ه‌ ده‌كه‌ونه‌ س����نوری‌ گه‌رمیان‌و‬ ‫س����لێمانی‌‌و كۆیه‌‌و ته‌نان����ه‌ت كه‌ركوك‪-‬‬ ‫یش‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مساڵ له‌به‌رئه‌وه‌ی‌ بودجه‌‬ ‫نه‌بوه‌‪ ،‬نه‌توانراوه‌ درێژه‌ به‌و به‌رنامه‌یه‌‬ ‫بدرێت‪.‬‬ ‫س����لێمانی‌ ب����ه‌وه‌ له‌ش����اره‌كانی‌ ت����ر‬ ‫جیاده‌كرێت����ه‌وه‌ ك����ه‌ خ����اوه‌ن هه‌ردو‬ ‫ده‌ریاچه‌ی‌ دوكان‌و ده‌ربه‌ندیخانه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫س����ه‌باره‌ت به‌ماس����ی‌‪ ،‬ئاماره‌كان باس‬ ‫له‌كه‌مبونه‌وه‌‌و مه‌ترسی‌ له‌ناوچونی‌ زۆرێك‬

‫له‌ماس����ییه‌ خۆماڵییه‌كان ده‌كه‌ن‪ ،‬توانا‬ ‫ئیس����ماعیل رایگه‌یاند‪ ،‬وه‌كو داتایه‌ك ‌‬ ‫ی‬ ‫ته‌واوه‌ت����ی‌ به‌رهه‌م����ی‌ ده‌ریاچه‌كانمان‬ ‫له‌به‌رده‌س����تدا نیه‌‪ ،‬به‌اڵم ده‌ریاچه‌كان‬ ‫له‌به‌رئ����ه‌وه‌ی‌ راوكردنێكی‌ نادروس����تی‌‬ ‫تیاده‌كرێ����ت له‌كات����ی‌ قه‌ده‌غه‌ك����ردن‌و‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ی‌ كاتی‌ قه‌ده‌غه‌كردنیشدا‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫ئه‌مه‌ زیانێكی‌ زۆری‌ داوه‌ به‌ش����ێوه‌یه‌ك‬ ‫ماسی‌ خۆماڵیمان زۆر زۆر كه‌مبوه‌ته‌وه‌‌و‬ ‫به‌تایبه‌تی‌ له‌ده‌ریاچه‌ی‌ ده‌ربه‌ندیخان كه‌‬ ‫هه‌ندێ ماسیمان خه‌ریكه‌ به‌ره‌و فه‌وتان‬ ‫ده‌ڕوات‪ ،‬ئه‌وه‌ش كێش����ه‌یه‌كی‌ گه‌وره‌ی‌‬ ‫دروس����تكردوه‌ هه‌م ب����ۆ راوچییه‌كان‌و‬ ‫هه‌م بۆ ئه‌وانه‌ش كه‌ خواستیان له‌سه‌ر‬ ‫به‌رهه‌مه‌ ناوخۆییه‌كان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫س����ااڵنه‌ له‌یه‌كی‌ نیسانه‌وه‌ تا كۆتایی‌‬ ‫مانگی‌ حوزه‌یران به‌وه‌رزی‌ قه‌ده‌غه‌كردنی‌‬ ‫راوه‌ماس����ی‌ دیاریده‌كرێت‌و به‌پێی‌ وته‌ی‌‬ ‫ش����اره‌زایانی‌ بواره‌كه‌ وه‌رزی‌ گه‌رادانان‬

‫ده‌كه‌وێته‌ نێوانی‌ ئه‌و دو مانگه‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌رب����اره‌ی‌ هه‌وڵ����ه‌كان ب����ۆ رێگرتن‬ ‫له‌ناوچ����ون‌و‬ ‫له‌مه‌ترس����ییه‌كانی‌‬ ‫كه‌مبون����ه‌وه‌ی‌ ماس����ی‌ خۆماڵ����ی‌ ئه‌و‬ ‫به‌رپرس����ه‌ی‌ كش����توكاڵ وت����ی‌‪ ،‬به‌پێی‌‬ ‫یاس����ای‌ ژم����اره‌‪48‬ی‌ س����اڵی‌ ‪1976‬ی‌‬ ‫هه‌موارك����راو تایب����ه‌ت به‌قه‌ده‌غه‌كردنی‌‬ ‫راوه‌ماس����ی‌ له‌كات����ی‌ وه‌رزی‌ زاوزێ‌‬ ‫مامه‌ڵ����ه‌ ده‌كرێ����ت‪ ،‬كه‌ ئێم����ه‌ الیه‌نی‌‬ ‫سه‌رپه‌رش����تیاری‌ كاره‌كه‌ی����ن‪ ،‬الیه‌نی‌‬ ‫جێبه‌جێكاریش به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‌ پۆلیسی‌‬ ‫پاراستنی‌ دارس����تان‌و ژینگه‌ی‌ هه‌رێمه‌‬ ‫ك����ه‌ هه‌ڵده‌س����تن به‌جێبه‌جێكردنی‌ ئه‌و‬ ‫بڕیاره‌‌و سه‌رپێچیكاران ده‌ستگیرده‌كه‌ن‌و‬ ‫راده‌س����تی‌ دادگایان ده‌ك����ه‌ن‌و به‌پێی‌‬ ‫یاساكه‌ مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كرێت‪.‬‬ ‫سه‌باره‌ت به‌بونی‌ پالنی‌ حكومه‌تیش‬ ‫ب����ۆ كه‌مكردن����ه‌وه‌‌و نه‌هێش����تنی‌ ئ����ه‌و‬ ‫مه‌ترسییه‌ له‌سه‌ر به‌رهه‌می‌ ده‌ریاچه‌كان‬

‫ئه‌وه‌ی‌ وت‪ ،‬ئێم����ه‌ پالنی‌ جێگره‌وه‌مان‬ ‫هه‌بوه‌‌و چه‌ند ساڵێكیش له‌مه‌وپێش ئه‌و‬ ‫پالنه‌مان پێشكه‌ش����كردوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌به‌ر‬ ‫كێش����ه‌ی‌ باری‌ ئه‌منی‌ نه‌مانتوانیوه‌ ئه‌و‬ ‫پالنه‌ جێبه‌جێبكه‌ین‪.‬‬ ‫رونیشیكرده‌وه‌‪ ،‬له‌خواروو ناوه‌ڕاستی‌‬ ‫عێ����راق ئ����ه‌و ماس����یه‌ خۆماڵیان����ه‌‬ ‫به‌ش����ێوه‌یه‌كی‌ ده‌س����تكرد به‌ره����ه‌م‬ ‫ده‌هێنرێت‌و ده‌گه‌یه‌ندرێته‌ په‌نجه‌ماسی‌‌و‬ ‫ده‌سته‌ماس����ی‌‌و دوات����ر ده‌خرێت����ه‌‬ ‫ده‌ریاچه‌كانی‌ خۆیانه‌وه‌‪ ،‬بۆیه‌ ویستومانه‌‬ ‫س����ود له‌ش����اره‌زایی‌‌و ئه‌زمون����ی‌ ئه‌وان‬ ‫وه‌ربگرین چونكه‌ئێمه‌ كێشه‌ی‌ ئه‌وه‌مان‬ ‫هه‌یه‌ كه‌ ئه‌و ته‌كنیك‌و ش����اره‌زاییه‌مان‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌س����ااڵنی‌ راب����ردو به‌هۆی‌‬ ‫كێش����ه‌ی‌ ئه‌منی‌ نه‌مانتوانیوه‌ ئه‌و كاره‌‬ ‫بكه‌ی����ن‌و له‌م دو ساڵه‌ش����دا به‌هۆكاری‌‬ ‫قه‌یران����ی‌ دارایی‌ جارێكی‌ ت����ر نه‌توانرا‬ ‫ئه‌نجامبدرێت‪.‬‬

‫ی من ئه‌و سیسته‌م ‌ه خراپ‬ ‫به‌اڵم به‌بڕوا ‌‬ ‫نیه‌‌و دواكه‌وتوش نیه‌‪ ،‬ئه‌و سیسته‌مه‌ش‬ ‫ی‬ ‫ی رو ‌‬ ‫ب���ۆ پێش ئه‌و قه‌یران��� ‌ه دارایی ‌ه ‌‬ ‫له‌عێ���راق‌و كوردس���تان ك���ردو‌ه هیچ‬ ‫ی نه‌بوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ئێس���تادا‬ ‫كێش���ه‌یه‌ك ‌‬ ‫ی‬ ‫بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت ك ‌ه له‌چه‌ند خاڵێك ‌‬ ‫كه‌م كێشه‌مان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ی زۆر‬ ‫رونیش���یكرده‌وه‌‪" ،‬تا راده‌یه‌ك ‌‬ ‫ی خۆمان رازین ئه‌گه‌ر‬ ‫له‌سیس���تمه‌ك ‌ه ‌‬ ‫به‌مه‌رجێك بتوانین به‌شوێن قه‌رزه‌كان‬ ‫بكه‌وین‪ ،‬ل ‌ه ‪ 25‬هه‌زار كۆمپانیا ته‌نها ‪15‬‬ ‫تا ‪ 16‬هه‌زار كۆمپانیا دۆسیه‌یان هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ی ‪ 10‬هه‌زاریان باج‬ ‫له‌و ژماره‌یه‌ش نزیك ‌ه ‌‬ ‫ی وا توندمان‬ ‫ده‌ده‌ن‪ ،‬چونك ‌ه یاسایه‌ك ‌‬ ‫نی ‌ه ك ‌ه كۆمپانیا‌و بارزگانان ناچاربكات‬ ‫ی باج‬ ‫ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كان��� ‌‬ ‫س���ه‌ردان ‌‬ ‫ی‬ ‫بكه‌ن‪ ،‬زۆر كۆمپانی���ا هه‌ی ‌ه بۆ ماو‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی كردوه‌‌و رۆیشتوه‌‌و به‌جێ ‌‬ ‫ساڵێك كار ‌‬ ‫ێ‬ ‫ی ب���اج ده‌دات‪ ،‬ك ‌‬ ‫ێ ماف ‌‬ ‫هێش���توه‌‪ ،‬ك ‌‬ ‫وایلێده‌كات باج بدات"‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی دوه‌م وه‌ك ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌ر‌ه ‌‬ ‫كێش ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی باس���یكرد‪ ،‬خۆ ‌‬ ‫ی دارای��� ‌‬ ‫وه‌زاره‌ت��� ‌‬ ‫ی ژمێریارانداده‌بینێت���ه‌و‌ه‬ ‫له‌س���ه‌ندیكا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی چاودێران ‌‬ ‫ك ‌ه راس���تاندن بۆ بودج ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ده‌كات‪" ،‬به‌اڵم تائێستا ‪‌ %99‬‬ ‫ژمێریار ‌‬ ‫ی كۆمپانیاكان دورن له‌راستی‌‪،‬‬ ‫بودج ‌ه ‌‬ ‫له‌كاتێكدا هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ كۆمپانیاكان‬ ‫ی قازانجیش‬ ‫له‌سه‌ر قازانجه‌‪ ،‬ده‌ركه‌وتن ‌‬ ‫ی‬ ‫ی بودج��� ‌ه ‌‬ ‫ی پێشكه‌ش���كردن ‌‬ ‫له‌ڕێ��� ‌‬

‫س���ااڵنه‌و‌ه ده‌بێت‪ ،‬ك ‌ه ئه‌وانیش هه‌مو‬ ‫دورن له‌راستی‌"‪.‬‬ ‫وتیش���ی‌‪ ،‬كه‌وات��� ‌ه كێش���ه‌ك ‌ه ته‌نها‬ ‫له‌سیس���ته‌مه‌ك ‌ه نیه‌‪ ،‬به‌ڵك���و ده‌بێت‬ ‫ی‬ ‫ی ده‌ستكار ‌‬ ‫ی په‌یڕه‌وكردنه‌ك ‌ه ‌‬ ‫شێواز ‌‬ ‫بكه‌یت‪ ،‬به‌جۆرێك وا له‌س���ه‌ندیكاكان‬ ‫ی ب���ۆ‬ ‫ی وه‌هم��� ‌‬ ‫بكرێ���ت بودج��� ‌ه ‌‬ ‫ی ب���اج ره‌وان ‌ه نه‌كه‌ن‌و‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت��� ‌‬ ‫ی‬ ‫لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ بكرێت‪ ،‬یاسا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی كۆمپانی���اكان به‌جۆرێك��� ‌‬ ‫تۆم���ار ‌‬ ‫لێبكرێت ك ‌ه كۆمپانیا دانه‌مه‌زرێنرێت تا‬ ‫خاوه‌نه‌كانیان پاكان ‌هی‌ باج نه‌هێنن‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی ئه‌مس���اڵ ‌‬ ‫ی گش���ت ‌‬ ‫ی بودج ‌ه ‌‬ ‫به‌پێ ‌‬ ‫ی باج له‌س���ه‌ر هه‌ندێك‬ ‫عێ���راق رێ���ژ‌ه ‌‬ ‫ی وه‌ك ئوتومبێ���ل‌و‬ ‫له‌به‌رهه‌مه‌كان��� ‌‬ ‫جگ���ه‌ره‌‌و خواردن���ه‌و‌ه كحولییه‌كان‌و‬ ‫ی ئینته‌رنێت‌و مۆبایل زیادده‌كرێت‪.‬‬ ‫یه‌ك ‌ه ‌‬ ‫ی ئای���ا ئه‌و زیادكردن ‌ه‬ ‫ی ئه‌و‌ه ‌‬ ‫ده‌ربار‌ه ‌‬ ‫ی كوردس���تان ده‌گرێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫هه‌رێم ‌‬ ‫ی رایگه‌یاند‪،‬‬ ‫ی دارای ‌‬ ‫ی وه‌زاره‌ت ‌‬ ‫به‌رپرس ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی وه‌زاره‌ت��� ‌‬ ‫پێویس���ت ‌ه ئه‌نجومه‌ن��� ‌‬ ‫ی له‌س���ه‌ر بدات‌و وتیشی‌‪،‬‬ ‫ی بڕیار ‌‬ ‫دارای ‌‬ ‫ی به‌غدا‬ ‫ی بۆده‌چ���م ئ���ه‌و بیرۆكه‌ی ‌ه ‌‬ ‫وا ‌‬ ‫بیرۆكه‌یه‌كی‌ سیاسییه‌ نه‌ك ئابوری‌‪.‬‬ ‫ی به‌زی���ان بۆ‬ ‫ئ���ه‌و زیادكردنه‌كه‌ش��� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی من زیان ‌‬ ‫هه‌رێم ناوبردو وتی‌‪ ،‬به‌بڕوا ‌‬ ‫ی هه‌یه‌‌و سس���تبونێك ده‌خات ‌ه‬ ‫زیات���ر ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هه‌رێم ‌‬ ‫ی بازرگان��� ‌‬ ‫ن���او جموجوڵ��� ‌‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫له‌كۆ ‌ی ‪ 25‬هه‌زار كۆمپانیا ته‌نها ‪ 10‬هه‌زاریان باج ده‌ده‌ن‬ ‫ ئا‪ :‬شیروان‬

‫هه‌ر حكومه‌تێك ئه‌گه‌ر ته‌نها بیر‬ ‫له‌سه‌رچاوه‌‌و داهاتی‌ نه‌وت بكاته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و ده‌رئه‌نجامه‌ی توش ده‌بێت كه‌‬ ‫ئێستا ده‌یبینین‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌ری‌ گشتی‌‬ ‫باجه‌كانی‌ سه‌ر به‌وه‌زاره‌تی‌ دارایی‌‬ ‫به‌مجۆره‌ باس له‌گرنكی‌ باج له‌سیتمی‌‬ ‫دارایی‌ ده‌كات‌و راشیده‌گه‌یه‌نێت‪،‬‬ ‫له‌كۆی‌ ‪ 25‬هه‌زار كۆمپانیا ته‌نها ‪10‬‬ ‫هه‌زاریان باج ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی ئه‌و كه‌لێن‌و گرفتان ‌ه ‌‬ ‫ی دارای ‌‬ ‫قه‌یران ‌‬ ‫ی‬ ‫ی س���ااڵن ‌‬ ‫ده‌رخس���ت ك��� ‌ه به‌درێژای ‌‬ ‫ی ئابورییه‌و‌ه له‌ئارادابون‪،‬‬ ‫رابردو ل���ه‌ڕو ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئه‌و دۆخه‌ش پێویس���ت ‌‬ ‫چاره‌س���ه‌ر ‌‬ ‫ی‬ ‫ی كاركردن ‌‬ ‫ی سیسته‌م‌و ئالیه‌ت ‌‬ ‫به‌گۆڕین ‌‬ ‫دام���ه‌زراو‌ه حكومیی���ه‌كان هه‌ی ‌ه وه‌ك‬ ‫ی‬ ‫ی بواره‌ك ‌ه ئاماژ‌ه ‌‬ ‫ی ش���اره‌زایه‌ك ‌‬ ‫ئه‌و‌ه ‌‬ ‫پێده‌كات‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی ئایا سیس���ته‌م ‌‬ ‫ی ئه‌و‌ه ‌‬ ‫ده‌رب���ار‌ه ‌‬ ‫ی حكومه‌ت ‌ه یان‬ ‫ی هه‌رێم له‌س���ود ‌‬ ‫باج ‌‬ ‫ی‬ ‫ب���ازرگان‌و كۆمپانی���اكان‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌ر ‌‬ ‫ی میری‌‪،‬‬ ‫ی باجه‌كان‌و خانوبه‌ر‌ه ‌‬ ‫گش���ت ‌‬ ‫ی راگه‌یاند‪،‬‬ ‫زانی���ار محه‌مه‌د به‌ئاوێن��� ‌ه ‌‬ ‫ی بازرگانانه‌‪،‬‬ ‫ی باج له‌خزمه‌ت ‌‬ ‫سیس���تم ‌‬ ‫ی چه‌ند‬ ‫ئه‌وانی���ش توانی���ان به‌م���او‌ه ‌‬ ‫ی كه‌م كوردس���تان ئ���اوه‌دان‬ ‫س���اڵێك ‌‬ ‫ی زۆر‬ ‫بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئێم��� ‌ه رێژه‌یه‌ك ‌‬

‫ی بكه‌ین‪.‬‬ ‫ده‌ستكار ‌‬ ‫ی باجیش وتی‌‪،‬‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌ڕێ���ژ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ‪‌ %15‬‬ ‫ب���ۆ كۆمپانی���اكان رێ���ژ‌ه ‌‬ ‫ی ‪‌%9‬و‬ ‫ێ رێژ‌ه ‌‬ ‫قازانجه‌كه‌ی���ه‌‌و بۆ ك���ر ‌‬ ‫ی شه‌خس���یش پله‌به‌ند‌ه ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫قازانج ‌‬ ‫‪ %3‬بۆ ‪ %15‬سه‌رده‌كه‌وێت‪.‬‬

‫ب���اج زیادبكه‌ی���ن له‌س���ه‌ر بازرگانان‪،‬‬ ‫ی نابێت‬ ‫ی ئه‌و‌ه ‌‬ ‫هیچ بازرگانێك توان���ا ‌‬ ‫كاربكات‪.‬‬ ‫ی تریشه‌و‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫وتیش���ی‌‪ ،‬له‌الیه‌ك ‌‬ ‫ی ب���اج زیادبكه‌ی���ن‪ ،‬هیچ‬ ‫ئێم��� ‌ه رێژ‌ه ‌‬ ‫خزمه‌ت به‌حكومه‌ت ناگه‌یه‌نین‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ی ئێستا هه‌ی ‌ه بیكه‌ین‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌و باج ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ‌‬ ‫ی ئاماره‌كان��� ‌‬ ‫به‌پێ ‌‬ ‫ی باج ل ‌ه ‪200‬‬ ‫به‌دو ئه‌وه‌ند‌ه ئه‌وكات داهات ‌‬ ‫ی‬ ‫ی میر ‌‬ ‫ی باجه‌كان‌و خانوب���ه‌ر‌ه ‌‬ ‫ملیار دیناره‌و‌ه ده‌بێت ‌ه ‪ 400‬ملیار دینار‪ ،‬گش���ت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی داهات ‌‬ ‫ی گش���ت ‌‬ ‫ی ‪ 2013‬كۆ ‌‬ ‫ی له‌س���اڵ ‌‬ ‫ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدای��� ‌ه ته‌نها وه‌زاره‌ت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ب ‌ه ‪ 150‬ب���اج ‪ 160‬ملیار دینار بوه‌‪ ،‬له‌س���اڵ ‌‬ ‫په‌روه‌رد‌ه مانگان ‌ه پێویس���ت ‌‬ ‫ملیار دینار موچ ‌ه هه‌یه‌‪ .‬ئاماژه‌ش���یدا‪2014 ،‬ش بڕه‌ك��� ‌ه ب���ۆ ‪ 212‬ملیار دینار‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر باج له‌س���ه‌ر بازرگان���ان زیاد به‌رزبوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ی یاس���ا كارپێك���راوه‌كان هه‌ر‬ ‫به‌پێ ‌‬ ‫ی هه‌رێم‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬ئای���ا ده‌توانین بودج ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی به‌مامه‌ڵه‌یه‌ك ‌‬ ‫رزگاربكه‌ین‪ ،‬بێگومان نه‌خێر له‌كۆتایدا كه‌س���ێك ك ‌ه ده‌س���ت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ك���رد‌و له‌و مامه‌ڵه‌ی ‌ه قازانج ‌‬ ‫بازرگان ‌‬ ‫به‌پێچه‌وانه‌ ده‌شكێته‌وه‌ له‌سه‌رمان‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی وت‪ ،‬كرد ده‌بێت باج بدات‪ ،‬به‌اڵم له‌هه‌رێم ‌‬ ‫زانی���ار محه‌م���ه‌د ئه‌وه‌ش��� ‌‬ ‫هه‌موحكومه‌ته‌كانئه‌گ���ه‌ر ته‌نه���ا بی���ر كوردستان نه‌توانراو‌ه ئه‌و یاسای ‌ه به‌سه‌ر‬ ‫ی نه‌وت بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬هه‌مواندا جێبه‌جێبكرێت‌و له‌وباره‌یه‌و‌ه‬ ‫له‌س���ه‌رچاوه‌‌و داهات ‌‬ ‫ی ته‌نها‬ ‫ئه‌و ده‌رئه‌نجامه‌یان ت���وش ده‌بێت ك ‌ه زانی���ار محه‌مه‌د وت���ی‌‪ ،‬نزیك ‌ه ‌‬ ‫ی ‪%50‬ی‌ ئه‌و كه‌سانه‌ باج ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫ئێس���تا ده‌یبینین‪ ،‬چونك ‌ه سه‌رچاو‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی باج��� ‌‬ ‫ی یاس���ا ‌‬ ‫ی ‪‌ 28‬‬ ‫له‌م���ادد‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی له‌س���ه‌ر داهات ‌‬ ‫ی عێراق ‪‌ %95‬‬ ‫داهات ‌‬ ‫ی ‪1982‬‬ ‫ی س���اڵ ‌‬ ‫ی ده‌رام���ه‌ت ژماره‌‪‌ 113‬‬ ‫ی زۆرین ‌ه ‌‬ ‫نه‌وته‌‪ ،‬ئه‌م���ه‌ش پێچه‌وان ‌ه ‌‬ ‫ی حكوم ‌‬ ‫ئه‌و واڵتانه‌ی ‌ه ك ‌ه نه‌وتیان هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وان هات���وه‌‪ ،‬هی���چ فه‌رمانگه‌یه‌ك ‌‬ ‫ی بكه‌ن‌و‬ ‫ی یه‌كێك له‌فه‌رمانگه‌كان ره‌وان ‌ه ‌‬ ‫ی نی ‌ه مامه‌ڵ ‌ه ‌‬ ‫ی باج هه‌ڵنه‌گرتوه‌‌و بۆ ‌‬ ‫ده‌ستیان له‌سیستم ‌‬ ‫ی ب���اج بكات‪،‬‬ ‫ی بكه‌ن س���ه‌ردان ‌‬ ‫ی خه‌ڵك‌و كۆمپانیاكان ناچار ‌‬ ‫ی پاكان ‌ه ‌‬ ‫ێ هێنان ‌‬ ‫ێ بۆ تێپه‌ڕێنێ���ت به‌ب ‌‬ ‫ی نو ‌‬ ‫ی نوێ‌‌و سیستم ‌‬ ‫سااڵن ‌ه بیرۆك ‌ه ‌‬ ‫ی باج ب���ه‌اڵم ناتوانم بڵێ���م ‪ %100‬یاس���اك ‌ه‬ ‫ی گش���ت ‌‬ ‫باج داده‌نێ���ن له‌كاتێكدا ئێم ‌ه تا ئه‌مڕۆ له‌وباره‌یه‌ش���ه‌و‌ه به‌ڕێوه‌به‌ر ‌‬ ‫ی جێبه‌جێكراوه‌‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی باجه‌كان ده‌ڵێت‪ ،‬هیچ كه‌سێك به‌پێ ‌‬ ‫ی هه‌شتا ‌‬ ‫ی س���ااڵن ‌‬ ‫له‌س���ه‌ر سیسته‌م ‌‬ ‫وتیشی‌‪ ،‬هه‌ندێك باس له‌وه‌ده‌كه‌ن ك ‌ه‬ ‫ی رابردو ده‌ڕۆین‌و نه‌مانتوانیو‌ه خۆ ‌‬ ‫س���ه‌د‌ه ‌‬ ‫ی باج خراپ ‌ه یان دواكه‌وتوه‌‪،‬‬ ‫ی نایه‌ت ب���اج بدات‪ ،‬به‌ڵكو ده‌بێت سیس���تم ‌‬

‫ی‬ ‫ی ‪ 2013‬كۆ ‌‬ ‫ساڵ ‌‬ ‫ی باج‬ ‫گشتی‌ داهات ‌‬ ‫‪ 160‬ملیار دینار‬ ‫ی‬ ‫بوه‌‪ ،‬له‌ساڵ ‌‬ ‫‪2014‬ش بڕه‌ك ‌ه بۆ‬ ‫‪ 212‬ملیار دینار‬ ‫به‌رزبوه‌ته‌وه‬


‫کۆمه‌اڵیه‌تی‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫له‌سه‌ر شه‌قامه‌كانیش به‌رۆكی ژنانی سه‌وزه‌فرۆش به‌رنادرێت‬ ‫ئا‪ :‬ئیحسان مه‌ال فوئاد‬ ‫له‌شه‌قامی مه‌وله‌وی شاری سلێمانی‬ ‫چه‌ند ژنێكی به‌ته‌مه‌ن رۆژان ‌ه‬ ‫جۆره‌ها سه‌وز‌ه ده‌هێنن‌و ده‌یفرۆشن‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌نده‌ كڕیارو موشته‌رییه‌كی‬ ‫زۆریان هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌وته‌ی‌ خۆیان‬ ‫لێره‌ش شاره‌وانی وازیان لێناهێنێت‪،‬‬ ‫یه‌كێك له‌و ژنان ‌ه بۆ ئاوێنه‌ وتی "‬ ‫ماوه‌ی‌ پێشو به‌بڕی ‪ 500‬هه‌زار دینار‬ ‫سه‌وزه‌م به‌قه‌رز هێنابو‪ ،‬بردیان‌و‬ ‫پاش چه‌ند رۆژێك وتیان بیبه‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم كه‌ چوم هه‌موی زه‌رد ببو‬ ‫فڕێمدا"‪.‬‬ ‫ئامینه‌ محه‌م���ه‌د یه‌كێكه‌ له‌و ژنان ‌ه‬ ‫ك ‌ه رۆژان ‌ه له‌و ش���وێن ‌ه كار ده‌كات‌و‬ ‫له‌سه‌ر شۆسته‌ك ‌ه شوێنێكی بۆ خوی‬ ‫دیاریكردوه‌‪،‬باس ل���ه‌كاری‌ ئه‌و ژنان ‌ه‬ ‫ده‌كات‌و ده‌ڵێت "ماوه‌ی‌ س���ێ ساڵ ‌ه‬ ‫له‌م ش���وێنه‌ رێواس‌و تۆڵه‌كه‌و كاردو‬ ‫ده‌فرۆشین"‪.‬‬ ‫كاتێك قس���ه‌ی ده‌ك���رد‪ ،‬جارجار‬ ‫وه‌اڵمی موش���ته‌رییه‌كانی ده‌دایه‌وه‌و‬ ‫سه‌وزه‌و تۆڵه‌كه‌ی‌ ده‌فرۆشت‪ ،‬به‌ده‌م‬ ‫فرۆشتنی سه‌وزه‌كانیه‌و‌ه ده‌یوت "چی‬ ‫بكه‌ین ئ���ه‌م كار‌ه ته‌واوی خێزانه‌كه‌م‬ ‫ده‌ژێنێ���ت‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌ مێرده‌كه‌ش���م‬ ‫كارده‌كات‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئ���ه‌م كار‌ه بۆ من‬ ‫هه‌مو شتێكه‌"‪.‬‬ ‫ئامین���ه‌ ك���ه‌ ش���ه‌ڕواڵێكی بێجی‌و‬ ‫پێاڵوێكی الس���تیكی له‌پ���ێ كردبو‪،‬‬ ‫ده‌وروب���ه‌ری‌ پ���ڕ كردب���و له‌جۆره‌ها‬ ‫سه‌وزه‌ی‌ به‌هاران‪ ،‬به‌گله‌یی بو له‌وه‌ی‬ ‫لێره‌ش نایه‌ڵن كاربكه‌ن‪ ،‬ش���اره‌وانی‬ ‫هه‌مو رۆژێك دێته‌ س���ه‌ریان‪ ،‬وتیشی‬ ‫"شاره‌وانی وازمان لێناهێنێت‪ ،‬ده‌ڵێت‬ ‫لێره‌ مه‌مێنن‪ ،‬ئ���ه‌ی بچین بۆ كوێ‪،‬‬ ‫هه‌تاوه‌ك���و ئ���ه‌م نیوه‌ڕۆی���ه‌ هاتن ‌ه‬

‫ژنان به‌ره‌نجی شانی خۆیان بژێوی خێزانه‌کانیان دابین ده‌که‌ن‬ ‫ئه‌و ژن ‌ه به‌كه‌سایه‌تییه‌كی به‌هێزه‌و‌ه چونكه‌ كوڕه‌ گه‌نجه‌كه‌ش���ی له‌گه‌ڵیدا‬ ‫س���ه‌رمان به‌ش���ه‌ق هه‌ر ش���تێكیان‬ ‫به‌الیه‌ك���دا فڕێدا‪ ،‬هه‌مو ش���ته‌كانیان قسه‌ی ده‌كرد‪ ،‬ئه‌و وتیشی "سوپاس كارو ه���اوكاری‌ دایك���ی ده‌كرد‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ب���ۆ خ���وا كاره‌كه‌ باش���ه‌و بژێویمان وتی "من هه‌فته‌ی س���ێ رۆژ دێم ئه‌م‬ ‫وێرانكرد"‪.‬‬ ‫جگه‌ ل���ه‌و ژنه‌‪ ،‬له‌هه‌مان ش���وێن دابین���ده‌كات‪ ،‬رۆژی وا هه‌ی ‌ه ‪ 40-30‬كاره‌ ده‌كه‌م‪ ،‬به‌اڵم سه‌وزه‌و شتی زۆر‬ ‫هه‌ش���ت ئافره‌ت‌و س���ێ پیاوكاریان هه‌زار دین���ار قازان���ج ده‌كه‌م‪ ،‬خۆم ده‌هێنم‪ ،‬ده‌یفرۆشم‌و ده‌چمه‌وه‌"‪.‬‬ ‫ئێستا ته‌نها خه‌می ئه‌وان مانه‌وه‌یان ‌ه‬ ‫ی قنگرو س���ه‌وزه‌كان به‌ده‌ستی خۆم ده‌هێنم‪،‬‬ ‫ده‌ك���رد‪ ،‬جۆره‌ها س���ه‌وزه‌ ‌‬ ‫رێ���واس‌و چواله‌و كوزه‌ڵ���ه‌و جاتره‌و ب���ه‌اڵم ئه‌وانیتر ده‌یك���ڕن‌و به‌قازانج ل���ه‌و ش���وێنه‌‪ ،‬چونكه‌ ش���وێنێكی‬ ‫كاردو تۆڵه‌كه‌یان دانابو ده‌یانفرۆشت‪ ،‬ده‌یفرۆشنه‌وه‌‪ ،‬ره‌نگ ‌ه ئه‌وان قازانجیان س���تراتیژییه‌ بۆ كاركردن‌و فرۆش���ی‬ ‫زیات���ر‪ ،‬چونك���ه‌ س���ه‌نته‌ری‌ بازاڕو‬ ‫ئه‌و شوێن ‌ه هێنده‌ی له‌تابلۆیه‌ك ده‌چو زیاتر بێت"‪.‬‬ ‫له‌و دیو ئامینه‌وه‌‪ ،‬ژنێكی ته‌مه‌ن ‪ 60‬قه‌ره‌باڵه‌غترین ش���وێنی س���لێمانیی ‌ه‬ ‫له‌كاركردن نه‌ده‌چو‪ ،‬ئه‌وان به‌سه‌وزه‌و‬ ‫جله‌ كوردییه‌كانیان شه‌قامی مه‌وله‌وی ساڵ دانیشتبو هه‌مان كاری ده‌كرد‪ ،‬له‌ئێواران���داو موش���ته‌رییه‌كانیان‬ ‫ب���ه‌اڵم ئه‌و جی���اواز ب���و له‌وانی تر‪ ،‬جیاوازت���ر‌ه له‌دوكانه‌كانی تر‪ ،‬به‌وه‌ی‬ ‫سلێمانیان رازاندبوه‌وه‌‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫شاره‌وانی سلێمانی‪.‬‬ ‫سه‌میعه‌ ك ‌ه جلێكی نیلی گوڵگوڵی‬ ‫له‌به‌ردابو خه‌می دڵی خۆی بۆ ئاوێن ‌ه‬ ‫گێڕایه‌وه‌ كه‌ رۆژانه‌ ش���اره‌وانی دێت ‌ه‬ ‫س���ه‌ریان‪ ،‬وتی "ئه‌مڕۆ هه‌رچی شتی‬ ‫ئێم ‌ه هه‌ی ‌ه به‌رش���ه‌قیانداو خستیان ‌ه‬ ‫سه‌ر ش���ه‌قامه‌كه‌‪ ،‬به‌قاچ چونه‌ سه‌ر‬ ‫ئه‌م چوال��� ‌ه جوانه‌‪ ،‬ئه‌و خه‌ڵك ‌ه بۆی‬ ‫كۆكردین���ه‌وه‌‪ ،‬هه‌ندێ���ك ج���ار دێن‬ ‫س���ه‌وزه‌كانمان ده‌ب ‌هن‌و له‌حه‌وشه‌ی‬ ‫ش���اره‌وانیدا دایده‌نێ���ن‪ ،‬پاش چه‌ند‬ ‫رۆژێك ده‌مانده‌ن���ه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وكات‬ ‫هه‌م���وی به‌كه‌ڵ���ك نه‌ماوه‌و س���یس‬ ‫بونه‌ته‌وه‌و فڕێیان ده‌ده‌ین"‪.‬‬ ‫به‌پێچه‌وانه‌ی ئامینه‌‪ ،‬سه‌میعه‌ ئه‌و‬ ‫سه‌وزه‌و ش���تانه‌ ده‌كڕێت‌و به‌قازانج‬ ‫ده‌یفرۆشێته‌وه‌‪ ،‬به‌توڕه‌یی‌و گله‌ییه‌و‌ه‬ ‫ی‬ ‫وتی "هه‌مو به‌پ���اره‌ ده‌كڕم‪ ،‬ماوه‌ ‌‬ ‫پێشو به‌بڕی ‪ 500‬هه‌زار دینار سه‌وزه‌م‬ ‫به‌ق���ه‌رز هێنابو‪ ،‬بردیان‌و پاش چه‌ند‬ ‫رۆژێك وتیان بیبه‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم كه‌چوم‬ ‫هه‌موی زه‌رد ببو فڕێمدا"‪.‬‬ ‫ئه‌و باسی له‌وه‌كرد شاره‌وانی پێیان‬ ‫ده‌ڵێ���ت بڕۆن له‌م ش���وێن ‌ه مه‌مێنن‪،‬‬ ‫نازانین ب���ۆ كوێ بچی���ن‪ ،‬ئاخر كار‬ ‫نه‌كه‌ین به‌چی بژین‪ ،‬به‌اڵم وه‌س���فی‬ ‫ی پێشوی سلێمانی ده‌كرد‪،‬‬ ‫پارێزگار ‌‬ ‫ئ���ه‌وان تاك���ه‌ فرۆش���یاری‌ خۆراك‌و وتی "پارێزگاری‌ پێش���وی سلێمانی‬ ‫سه‌وزه‌ی‌ فرێشن‪.‬‬ ‫ی بۆ‬ ‫زۆر پی���اوی باش بو نوس���راو ‌‬ ‫سه‌میعه‌ س���ه‌عید ژنێكی دیكه‌ بو كردبوین لێر‌ه كار بكه‌ین‪ ،‬ئێستا ئه‌م‬ ‫له‌سه‌ر شه‌قامی مه‌وله‌وی‪ ،‬ئه‌و بڕێكی پارێزگاره‌ی���ان داناوه‌ ده‌ڵێن مواجه‌ی‬ ‫زۆر چوال���ه‌و گه‌اڵی مێوو رێواس���ی نییه‌و نایه‌ڵن كه‌س بچێته‌ ژوره‌وه‌ بۆ‬ ‫دانابو‪ ،‬هاواری‌ ده‌ك���رد وه‌رن چوال ‌ه الی"‪.‬‬ ‫ی مێرگه‌پ���ان‪ ،‬وه‌ك خۆی‬ ‫به‌تامه‌كه‌ ‌‬ ‫له‌كۆتای���ی قس���ه‌كانیدا ئام���اژه‌ی‬ ‫وتی "چوال���ه‌ی مێرگه‌پان به‌تامتره‌‪ ،‬به‌وه‌ك���رد كه‌ ل���ه‌داره‌ س���وتاوه‌ك ‌ه‬ ‫چونكه‌ ئاوی به‌ف���ری خواردوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ش���وێنیان بۆ داناوی���ن كار بكه‌ین‪،‬‬ ‫ی خۆی ئه‌و ش���وێن ‌ه هه‌موی‬ ‫ب���ه‌اڵم چوال���ه‌ش هه‌یه‌ له‌س���وریاو‌ه به‌وت���ه‌ ‌‬ ‫ده‌یهێن���ن زۆر بێتامه‌"‪ ،‬به‌اڵم ئه‌ویش پیاوی تێدایه‌و ش���وێنی ژنان نییه‌و‬ ‫به‌گله‌ی���ی‌و گازنده‌ب���و له‌به‌رامب���ه‌ر جێگه‌شیان نابێته‌وه‌‪.‬‬

‫هه‌ندێك جار دێن‬ ‫سه‌وزه‌كانمان‬ ‫ده‌به‌ن‌و له‌حه‌وشه‌ی‬ ‫شاره‌وانیدا دایده‌نێن‬ ‫پاش چه‌ند رۆژێك‬ ‫ده‌مانده‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وكات هه‌موی‬ ‫به‌كه‌ڵك نه‌ماوه‌و‬ ‫سیس بونه‌ته‌وه‌و‬ ‫فڕێیان ده‌ده‌ین‬

‫خوێندكارێكی زانكۆ پێش خۆسوتاندنی‪:‬‬

‫ئاواتم ئه‌وه‌ی ‌ه ببم به‌یه‌كێك له‌یه‌كه‌مه‌كانی كۆلێژه‌كه‌م‬ ‫ئا‪ :‬مه‌زهه‌ر که‌ریم‬ ‫هه‌فته‌ی پێشو له‌گه‌ڕه‌كی خه‌باتی‬ ‫شاری سلێمانی كچێكی ته‌مه‌ن ‪25‬‬ ‫ساڵ كه‌ خوێندكاری‌ زانكۆ بوه‌‪،‬‬ ‫پاش كاتژمێر ی ‪ 12:30‬ی نیوه‌شه‌و‬ ‫نه‌وت ده‌كات به‌خۆیداو خۆی‬ ‫ده‌سوتێنێت‪ ،‬یه‌كێك له‌براكانیشی‬ ‫بۆ ئاوێنه‌ ده‌ڵێت "هیچ كێشه‌یه‌كی‬ ‫نه‌بوه‌و پێشتریش هیچم پێ شك‬ ‫نه‌بردوه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت شه‌وێك پێش‬ ‫ئه‌وه‌ی خۆی بسوتێنێت به‌شداری‌‬ ‫له‌ئاهه‌نگی ژنهێنانی مامێكمدا كردوه‌‪،‬‬ ‫هه‌مو هیواو ئاواتی ئه‌وه‌بو ببێت‬ ‫به‌یه‌كێك له‌یه‌كه‌مه‌كانی كۆلێژه‌كه‌ی‌‬ ‫خۆی"‪.‬‬ ‫رێبی����ن س����ه‌اڵحه‌دین ب����رای ئ����ه‌و‬ ‫كچه‌ی خۆی س����وتاندوه‌ ب����ۆ ئاوێن ‌ه‬ ‫باس له‌وه‌ده‌كات خوش����كه‌كه‌ی‌ هیچ‬ ‫كێش����ه‌یه‌كی نه‌بوه‌و پێشتریش هیچی‬ ‫پێ شك نه‌بردوه‌‪.‬‬ ‫كچه‌كه‌ ناوی (رویدا س����ه‌اڵحه‌دین‬ ‫عه‌ب����دول)ه‌و خوێن����دكاری‌ قۆناغ����ی‬ ‫س����ێیه‌می به‌ش����ی كۆمپیوت����ه‌ر بوه‌‬ ‫له‌زانكۆی س����لێمانی‪ ،‬ب����ه‌اڵم له‌گه‌ڵ‬ ‫خۆس����وتاندن‌و گیانله‌ده‌س����تدانیدا‪،‬‬ ‫كۆتای����ی به‌هه‌مو ئ����اوات‌و هیواكانی‬ ‫خۆی هێنا‪ ،‬وه‌ك براكه‌ی وتی "ئاوات‌و‬ ‫هیوای زۆربو‪ ،‬هه‌میشه‌ دڵی خۆش بو‪،‬‬ ‫نازانین بۆ وای به‌سه‌ر خۆی هێنا"‪.‬‬ ‫براكه‌ی‌ ئاماژه‌ به‌وه‌شده‌كات رویدای‬ ‫خوش����كی له‌هیچ رویه‌كه‌وه‌ كێش����ه‌ی‬ ‫نه‌ب����وه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت س����ه‌ردانی هاوڕێ‌و‬ ‫مامۆس����تاكانیم كردو هاوڕێكانیش����ی‬ ‫سه‌ردانیان كردین‌و ته‌واوی گروپه‌كه‌یان‬ ‫هاتن بۆ پرسه‌كه‌ی‌‪ ،‬باسی هیچ كێشه‌و‬ ‫گرفتێكی پێش����وتری خوشكه‌كه‌میان‬ ‫نه‌كردو وتیان هیچ كێشه‌یه‌كی نه‌بوه‌‪.‬‬ ‫به‌وته‌ی‌ براكه‌ی ئه‌و ش����ه‌وه‌ی‌ خۆی‬ ‫س����وتاندوه‌ تاوه‌ك����و كاتژمێر ‪12:23‬‬ ‫له‌گ����ه‌ڵ كچێك����ی خاڵ����ۆزای خۆیدا‬ ‫به‌ڤایبه‌ر قس����ه‌ی ك����ردوه‌‪ ،‬پێی وتوه‌‬ ‫له‌س����ه‌ر خه‌ت بمێنه‌و بوه‌سته‌ ئێستا‬ ‫ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌‪ ،‬ئیدی له‌كاتژمێر ‪12:35‬‬ ‫ئاگری له‌خۆی ب����ه‌رداو ئه‌و روداوه‌ی‌‬ ‫به‌سه‌ر خۆیدا هێنا‪.‬‬

‫ئاوات‌و هیوای‬ ‫زۆربو‪ ،‬هه‌میش ‌ه‬ ‫دڵی خۆش بو‬ ‫نازانین بۆ وای‬ ‫به‌سه‌ر خۆی هێنا‬

‫خۆپیشاندانێکی ناڕه‌زایی ژنان ‬ ‫پاش ئه‌وه‌ی رویدا خۆی ده‌سوتێنێت‪،‬‬ ‫بڕێك نه‌وت به‌دیكراوه‌و هه‌مو جله‌كانی‬ ‫نایلۆن بوه‌‪ ،‬براكه‌ی ده‌یگێڕێته‌وه‌ كه‌‬ ‫هۆكاری‌ مردنه‌كه‌ش����ی س����وتانه‌كه‌ی‌‬ ‫نه‌بوه‌‪ ،‬به‌ڵك����و جیوبی هه‌بو‪ ،‬چونكه‌‬ ‫پاش س����وتانه‌كه‌ی‌ ك����ه‌ بردویانه‌ بۆ‬ ‫نه‌خۆش����خانه‌‪ ،‬ئه‌وانی����ش ره‌وان����ه‌ی‌‬ ‫پزیش����كی دادوه‌ری‌ ده‌ك����ه‌ن‪ ،‬وتیان‬ ‫به‌هۆی سوتانی جله‌كه‌ی‌‌و دوكه‌ڵه‌كه‌وه‌‬ ‫خنكاوه‌ نه‌ك سوتانه‌كه‌ی‌‪.‬‬ ‫كاتێك گڕ له‌خۆی به‌رده‌دات ده‌چێت‬ ‫له‌گه‌راجی خواره‌وه‌ی ماڵه‌وه‌ی خۆیاندا‬ ‫ئه‌و كاره‌ ده‌كات‪ ،‬براكه‌ی‌ وتی "فریای‬ ‫كه‌وتم‌و خ����ۆم كوژاندمه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌ر‬ ‫پاش دو خوله‌ك گیانی له‌ده‌س����تداو‬

‫خنكا"‪.‬‬ ‫رێبین����ی ب����رای روی����دا ب����ه‌رده‌وام‬ ‫ده‌بێ����ت له‌گێڕان����ه‌وه‌ی‌ چیرۆك����ی‬ ‫خۆس����وتاندنه‌كه‌ی‌‌و ده‌ڵێت "پێش����تر‬ ‫هیچم����ان لێ به‌دی نه‌كرد‪ ،‬چونكه‌ من‬ ‫به‌ئۆتۆمبێلی گ����ه‌وره‌ كاری ده‌ره‌وه‌ی‌‬ ‫سنوره‌كان ده‌كه‌م‪19 ،‬ی مانگی پێشو‬ ‫كه‌ له‌مه‌رز هاتمه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و خوش����كه‌م‌و‬ ‫خێزانه‌كه‌م����ان س����ه‌ردانی ناوچ����ه‌ی‬ ‫هه‌ورامانم����ان ك����ردو هی����چ خه‌ف ‌هت‌و‬ ‫كێشه‌یه‌كی نه‌بو‪ ،‬ته‌نانه‌ت وه‌كو ره‌فیق‬ ‫بوه‌ له‌گ����ه‌ڵ منداو هه‌ر كێش����ه‌یه‌كی‬ ‫هه‌بوبێت بۆی باس����كردوم‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫چه‌ندی����ن كوڕی هاوڕێی بانگهێش����تی‬ ‫ماڵه‌وه‌ كردوه‌و زۆر ئاسایی بوه‌"‪.‬‬

‫به‌وته‌ی‌ براك����ه‌ی پاش ئه‌وه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫هاوڕێكانیدا له‌زانكۆ چوه‌ بۆ سه‌یران‪،‬‬ ‫پاش����تریش له‌گه‌ڵ خێزان‌و پوره‌كانم‬ ‫به‌هه‌مانشێوه‌ رۆشتوه‌ بۆ سه‌یران هیچ‬ ‫كێشه‌یه‌كی نه‌بوه‌‪ ،‬ته‌نها له‌ماوه‌ی‌ ئه‌م‬ ‫مانگه‌دا س����ێ جار چوه‌ بۆ سه‌یران‪،‬‬ ‫بۆیه‌ ئێس����تاش خۆم به‌دوای‌ ئه‌وه‌دا‬ ‫ده‌گه‌ڕێ����م هۆكاره‌كه‌ی‌ بدۆزمه‌وه‌ بزانم‬ ‫بۆچی خ����ۆی س����وتاندوه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫شه‌وێك پێش ئه‌وه‌ی خۆی بسوتێنێت‬ ‫به‌شداری‌ له‌ئاهه‌نگی ژنهێنانی مامێكمدا‬ ‫كردوه‌‪ ،‬هیچ كێش����ه‌یه‌كی ده‌رونیشی‬ ‫نه‌ب����وه‌‪ ،‬ده‌یوت"هه‌مو هی����واو ئاواتم‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ ببم به‌یه‌كێ����ك له‌یه‌كه‌مه‌كانی‬ ‫كۆلێژه‌كه‌م"‪.‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬حه‌مه‌سور‬

‫رویدا چیت����ر چ����اوی به‌هاوڕێكانی‬ ‫ناكه‌وێت‌و بۆ هه‌ت����ا هه‌تایه‌ ماڵئاوایی‬ ‫له‌ه����اوڕێ‌و زانكۆو كه‌سوكاره‌كه‌ش����ی‬ ‫ك����رد‪ ،‬ئه‌و چیت����ر نه‌ئاوات����ی هه‌یه‌و‬ ‫نه‌هیوا‪.‬‬ ‫ئێس����تا كێش����ه‌كه‌ له‌دادگای����ه‌و‬ ‫لێكۆڵین����ه‌وه‌ی تێ����دا ده‌كرێت‪ ،‬وه‌ك‬ ‫براك����ه‌ی وت����ی "زۆر حه‌زده‌ك����ه‌م‬ ‫هۆكاره‌كه‌ی����م ب����ۆ ده‌ركه‌وێت بۆ وای‬ ‫له‌خۆی كرد‪ ،‬چونكه‌ ئه‌م خوش����كه‌ی‬ ‫م����ن نه‌ل����ه‌ڕوی مادیی����ه‌وه‌و نه‌له‌ڕوی‬ ‫مه‌عنه‌وی‌و خێزان����ی‌و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌‬ ‫هیچ كێشه‌ی نه‌بوه‌"‪.‬‬ ‫له‌كۆتایی وته‌كانی����دا رێبینی برای‬ ‫ده‌ڵێت "هه‌ر ئه‌و ش����ه‌وه‌ی روداوه‌كه‌‬

‫رویدا‪ ،‬پۆلیس هات‌و وتمان ده‌مانه‌وێت‬ ‫له‌رێگ����ه‌ی‌ دادگاوه‌ بۆم����ان بدۆزنه‌وه‌‬ ‫هۆكاره‌كه‌ی‌ چی بوه‌و مۆبایله‌كه‌ش����ی‬ ‫هه‌ر الی دادگایه‌"‪.‬‬ ‫له‌ماوه‌ی‌ ی����ه‌ك هه‌فته‌دا ئه‌مه‌ دوه‌م‬ ‫روداوی خۆس����وتاندنه‌ كه‌ له‌گه‌ڕه‌كی‬ ‫خه‌باتی ش����اری س����لێمانی رویداوه‌‪،‬‬ ‫روداوی یه‌كه‌م خۆس����وتاندنی ژنێكی‬ ‫ته‌مه‌ن ‪ 83‬ساڵ‌و ئێستاش ئه‌م كیژه‌‬ ‫گه‌نجه‌‪.‬‬ ‫له‌به‌رامبه‌ردا به‌ڕێوه‌به‌ری‌ توندوتیژی‬ ‫دژ به‌ژنان له‌سلێمانی عه‌قید سه‌ركه‌وت‬ ‫بێئاگایی خۆی ل����ه‌و روداوه‌ ده‌ربڕی‌و‬ ‫وتی "دۆس����یه‌كه‌ الی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‬ ‫توندوتیژی سلێمانی به‌شی رۆژهه‌اڵته‌‌و‬ ‫ئه‌وان ده‌زانن"‪.‬‬


‫‌ره‌نگاڵه‬

‫‪rangalayawene@gmail.com‬‬

‫دروستکردنی‬

‫ۆ له‌خواروی په‌یکه‌ره‌که‌ش کۆمه‌ڵێک نۆته‌ی‬ ‫مۆس����یقیی هه‌ن‪ ،‬ئه‌ویش س����رودی "ئه‌ی‬ ‫ۆ ره‌قیب" به‌نۆته‌ی مۆسیقا دروستکراوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫ه‌ هه‌ر موسیکژه‌نێک بچێت ‌ه ئه‌وێ ده‌توانێت‬ ‫ن راسته‌وخۆ ئه‌و سروده‌ بژه‌نێت"‪.‬‬ ‫و‬ ‫ۆ جگه‌ له‌وانه‌ش‪ ،‬له‌الیه‌ک����ی په‌یکه‌ره‌که‌دا‬ ‫ی کۆمه‌ڵێک ئ����ااڵی واڵتانی جیهانیی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ۆ ئه‌وانیش "ئااڵی هه‌مو ئ����ه‌و واڵتانه‌ن که‌‬ ‫ر هاوکاریی پێش����مه‌رگه‌یان ک����ردو ‌ه وه‌ک‬ ‫‪ .‬لۆگۆی����ه‌ک له‌ژێر په‌یکه‌ره‌ک����ه‌دا دانراون‪،‬‬ ‫ی وه‌زاره‌تی پێش����مه‌رگه‌ ناوی نۆ واڵتی بۆ‬ ‫و ناردم که‌ هاوکاریی پێشمه‌رگه‌یان کردوه‌‪،‬‬ ‫‌ه هه‌روه‌ها به‌شێک به‌به‌تاڵیی دانراوه‌ بۆ ئه‌و‬ ‫‌ واڵتانه‌ی له‌داهاتودا هاوکاریی پێشمه‌رگه‌‬ ‫ه‌ ده‌ک ‌هن‌و ئااڵکه‌یان داده‌نرێت"‪.‬‬ ‫له‌کاتی په‌رده‌الدان له‌سه‌ر په‌یکه‌ره‌که‌ش‬ ‫ی نوێنه‌ری سه‌رجه‌م ئه‌و واڵتانه‌‬ ‫ئاماده‌بون‪.‬‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫سارا‪ ..‬چایچییه‌کی تاقان ‌ه‬ ‫"چه‌ندین کچ‌و ژن په‌یوه‌ندیان پێو ‌ه گرتوم‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵمدا کاربکه‌ن"‬ ‫ئا‪ :‬مه‌زهه‌ر که‌ریم‬ ‫هه‌رچه‌نده‌ ئه‌و ژنێکه‌و به‌ته‌نیا ده‌ژی‪،‬‬ ‫به‌اڵم بۆ ژیانی خۆی پێویستی به‌که‌س‬ ‫نییه‌و هه‌مو کاره‌کانی خۆی ڕاده‌په‌ڕێنێت‌و‬ ‫وه‌ک دیارده‌یه‌کی ناوازه‌‪ ،‬سه‌رقاڵی کاری‬ ‫چایچێتییه‌‪.‬‬ ‫س���ارا ژنێکی ته‌مه‌ن ‪ 33‬س���اڵی ش���اری‬ ‫سلێمانیه‌‪ .‬ئه‌و‪ ،‬ماوه‌ی سێ مانگ ‌ه دوکانێکی‬ ‫چایچێتی داناوه‌‪ .‬هه‌رچه‌نده‌ س���ارا پێشتر‬ ‫ژیانی هاوس���ه‌رگیریی پێکهێن���اوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هاوس���ه‌رگیرییه‌که‌ی درێژه‌ی نه‌کێش���اوه‌و‬ ‫جیابوه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬دواجار له‌منداڵه‌کانیش���ی‬ ‫دابڕاوه‌و له‌ته‌مه‌نێکی بچوکه‌و‌ه منداڵه‌کانی‬ ‫له‌ماڵی خه‌زوری ده‌ژین‌و وه‌ک خۆی ده‌ڵێت‬ ‫"ئێستا ئه‌گه‌ر بیانبینم نایان ناسمه‌وه‌"‪.‬‬ ‫کارکردن���ی س���ارا به‌یانی���ان له‌کاتژمێر‪9‬‬ ‫ده‌س���تپێده‌کات‌و تا دره‌نگانێک���ی ئێوار‌ه‬ ‫ب���ه‌رده‌وام ده‌بێ���ت‪ .‬س���ه‌ره‌تا ته‌نها وه‌ک‬ ‫ش���اگردێک له‌چایخانه‌ک���ه‌دا کاریکردوه‌‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم دواتر له‌گ���ه‌ڵ خاوه‌ن���ی دوکانه‌دا‬ ‫بوه‌ته‌ شه‌ریک‌و ئێس���تا خۆی چایخانه‌ک ‌ه‬ ‫به‌ڕێوه‌ده‌بات‪.‬‬ ‫سارا به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند که چایخانه‌که‌ ‌ی‬ ‫بازاڕێک���ی زۆر باش���ی هه‌ی���ه‌و رۆژان��� ‌ه‬ ‫خه‌ڵکانێکی زۆر ڕوی تێده‌ک ‌هن‌و به‌ش���ێک‬ ‫له‌و که‌س���انه‌ش ژنان‌و کچان���ن‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫رایده‌گه‌یه‌نێ���ت که‌ دڵ���ی زۆر به‌کاره‌که‌ی‬

‫وردستان‬

‫خۆش���ه‌‪" ،‬وازی لێ ناهێنم تا ده‌بم به‌نه‌ن ‌ه‬ ‫سارا"‪.‬‬ ‫ئه‌و ژن ‌ه ئه‌و‌ه ئاش���کرا ده‌کات که‌ سه‌ره‌تا‬ ‫ده‌س���تی ک���ردو‌ه به‌کارک���ردن دراوس���ێ‬ ‫دوکانه‌کان���ی زۆر به‌الیان���ه‌وه‌ س���ه‌یربوه‌‪،‬‬ ‫"به‌اڵم دواتر ئاس���ایی بونه‌وه‌و ئێستا چای‬ ‫ده‌س���تی من نه‌بێت‪ ،‬هی شه‌ریکه‌که‌ش���م‬ ‫ناخۆنه‌وه‌"‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "گه‌ر ئه‌م ئیش ‌ه الی خه‌ڵک‬ ‫نامۆبێت‪ ،‬له‌زۆر کاری دیکه‌ باش���تره‌‪ .‬من‬ ‫هاوڕێی خ���ۆم هه‌ی���ه‌ دوای جیابونه‌وه‌ی‬ ‫له‌مێرده‌ک���ه‌ی نه‌یتوانی���وه‌ بژی‪ .‬به‌اڵم من‬ ‫پشتم به‌خۆم به‌ستوه‌و له‌به‌ر عه‌یبه‌و تانه‌و‬ ‫ته‌شه‌ر واز له‌کاره‌که‌م ناهێنم"‪.‬‬ ‫سارا دڵخۆشه‌ که‌ به‌رده‌وام که‌س‌وکاره‌که‌ی‬ ‫وه‌ک براکانی‌و باوکی‌و پورزاکانی سه‌ر‌دانی‬ ‫دوکانه‌که‌ی ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫پێش ئه‌وه‌ی ده‌ستبکات به‌کاری چایچێتیی‪،‬‬ ‫وه‌ک سکرتێری کۆمپانیاو دکتۆر‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫له‌فه‌رمانده‌یی پێشمه‌رگه‌ کاری کردوه‌‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی کاکردنی ل���ه‌و چایخانه‌ی ‌ه ده‌ڵێت‬ ‫"من ک ‌ه لێره‌ کارده‌که‌م ده‌مه‌وێت ئه‌و ڕچه‌ی ‌ه‬ ‫بش���کێنم که‌ ده‌بێت به‌س پیاو له‌ده‌ره‌و‌ه‬ ‫ئیش ب���کات‪ .‬نه‌خێ���ر ئه‌وه‌نیی���ه‌ منیش‬ ‫ده‌توانم شانبه‌ش���انی پی���اوان کاربکه‌م؟‬ ‫هی���وادارم کچانی کورد بێنه‌ پێش���ه‌و‌ه بۆ‬ ‫کارکردن‪ .‬فه‌رمانبه‌رێک���ی ئافره‌ت بۆچی‬ ‫له‌کات���ی ده‌وامدا له‌ناو چه‌ندی���ن پیاودای ‌ه‬ ‫عه‌یب نییه‌‪ ،‬بۆ ده‌بێت کاره‌که‌ی من عه‌یب ‌ه‬

‫پێمدەلێت شاژن‪ ,‬یه‌کێکی دیکه‌ پێمدەڵێت‬ ‫بێت"‪.‬‬ ‫س���ارا له‌ئێس���تادا خاوه‌ن���ی ئوتومبێلی ساراخاتون‪ ,‬یەكێكی تر به‌شێره‌ژن بانگم‬ ‫تایب���ه‌ت به‌خۆیه‌تی‌و له‌خان���وی کرێدای ‌ه ده‌کات"‪.‬‬ ‫س���ارا ئه‌وه‌ش ڕاده‌گه‌یه‌نێ���ت که‌ ئاره‌زوی‬ ‫به‌مانگانه‌ی‪150‬هه‌زار دینار‪.‬‬ ‫له‌ب���اره‌ی ئ���ه‌و دراوس���ێ دوکانان���ه‌ی هه‌یه‌ دوکانه‌ک���ه‌ی گه‌وره‌تر بکات‌و بچێت ‌ه‬ ‫له‌چ���وارده‌وری کارده‌که‌ن‪ ،‬س���ارا ده‌ڵێت ش���وێنێکی قه‌ره‌باڵختریش���ه‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫"دراوس���ێی دوكانەكان زۆر ڕێزم لێده‌گرن‪ ،‬ده‌ڵێ���ت "ت���ا ئێس���تا چه‌ندین ک���چ‌و ژن‬ ‫هەریەك���ەو بەناوێك بانگ���م دەكەن‪ .‬یەك په‌یوه‌ندی���ان پێوه‌کردوم تا بتوانن له‌گه‌ڵم‬

‫‪11‬‬

‫کاربکه‌ن"‪.‬‬ ‫له‌کۆتاییدا ئه‌و ژنه‌ گله‌یی له‌رێکخراوه‌کانی‬ ‫ژنان ده‌کات‌و پێی وای ‌ه ئه‌وان کێش���ه‌کانی‬ ‫ژن���ان گه‌وره‌تر ده‌که‌ن‪ ،‬نه‌ک چاره‌س���ه‌ر‪،‬‬ ‫"کچێ���ک یان ژنێک ده‌به‌ن���ه‌ الی خۆیان‌و‬ ‫ده‌رگای له‌س���ه‌ر داده‌خ���ه‌ن‌و مۆبایلی لێ‬ ‫ده‌س���تێنن‪ ،‬ئایا ئ���ه‌وه‌ ماف���ی ژنانه‌ ک ‌ه‬ ‫رێکخراوه‌کان ده‌یده‌ن؟"‬

‫جه‌میل سابیر‪..‬‬ ‫بۆچی ل ‌ه "ئاوایی بێکه‌سه‌" دا دژایه‌تی ده‌کرا؟‬ ‫یه‌کێک له‌و ئه‌کته‌رانه‌ی س����ااڵنێکی‬ ‫درێژه‌ له‌سه‌ر ش����انۆو تیڤییه‌کانه‌وه‌‬ ‫ناو به‌ن����او ده‌رده‌که‌وێت‪ ،‬هونه‌رمه‌ند‬ ‫جه‌میل سابیره‌‪.‬‬

‫تاقگه‌ی کانی به‌ستێ‬

‫ته‌‌رازوو‬ ‫ئێس���تا كاتی‌ ئه‌وه‌ نیه‌ بیر له‌دابڕان‌و‬ ‫دوركه‌وتنه‌و‌ه بكه‌یت���ه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫ی‬ ‫ی ئاس���ای ‌‬ ‫كه‌س���ان ‌هی‌ ك ‌ه زویربونێك ‌‬ ‫هه‌یه‌ له‌نێوانتان‪.‬‬

‫دوپشک‬ ‫ی ك��� ‌ه دێن ‌ه‬ ‫ه���ه‌وڵ بد‌ه ئ���ه‌و هه‌النه‌ ‌‬ ‫به‌رده‌م���ت بقۆزیته‌و‌ه باش���ترینیان‬ ‫هه‌ڵبژێریت بۆ سودوه‌رگرتن له‌ژیانت‪.‬‬

‫"که‌شکۆڵ" به‌شداری کردوه‌‪ .‬دواتریش‬ ‫له‌ش����انۆگه‌ریی "ئاوایی بێکه‌س����ه‌"‬ ‫رۆڵی گێڕاوه‌و ئه‌و ش����انۆگه‌رییه‌ تا‬ ‫ئێس����تاش له‌یاده‌وه‌ری به‌شێکی زۆر‬ ‫له‌هاواڵتیان����ی کوردس����تاندا ماوه‌‪.‬‬ ‫دواتریش له‌به‌رنام����ه‌ی ته‌له‌فزیۆنی‬ ‫هه‌مه‌ڕه‌ن����گ‌و به‌رنام����ه‌ی به‌رنام����ه‌‬ ‫به‌شداریی کردوه‌‪.‬‬ ‫جگ����ه‌ له‌وانه‌ش کۆمه‌ڵێک ئیش����یی‬ ‫درامی����ی بۆ که‌ناڵی ک����ه‌ی ئێن ئێن‬ ‫ک����ردوه‌و له‌ب����واری سینه‌ماش����دا‬ ‫له‌فیلمێک����دا به‌ناوی "پاش����ماوه‌ی‬ ‫جه‌نگی پێشو" به‌شداری کردوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ باس له‌شانۆگه‌ریی‬ ‫"ئاوای����ی بێکه‌س����ه‌" ده‌کات‌و‬ ‫رایده‌گه‌یه‌نێت که‌ ئ����ه‌و رۆڵه‌ی ئه‌و‬ ‫گێڕاویه‌تی پێشتر بۆ چه‌ند که‌سێکی‬ ‫تر دانرابو‪" ،‬به‌اڵم نه‌یانتوانی ئه‌و رۆڵه‌‬ ‫ببینن‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ منیان ده‌ستنیشان‬ ‫کرد‪ .‬به‌اڵم له‌و ش����انۆگه‌رییه‌دا زۆر‬ ‫دژایه‌تی کرام‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی من له‌وان‬ ‫باشترو سه‌رکه‌وتوتر بوم"‪.‬‬ ‫باس له‌وه‌ش ده‌کات که‌ دژایه‌تییه‌کان‬ ‫به‌ڕاده‌ی����ه‌ک بوه‌ که‌ بڕی����اری داوه‌‬ ‫ش����ته‌کانی بپێچێته‌وه‌و بڕوات‪" ،‬پێم‬ ‫وتن خۆ من نه‌هات����وم دوژمنایه‌تی‬ ‫ئێوه‌ بکه‌م‪ ،‬بۆ وا به‌چاوێکی دوژمنانه‌‬ ‫سه‌یری من ده‌که‌ن‌و دژایه‌تیم ده‌که‌ن‬ ‫له‌سه‌ر شانۆو له‌ده‌ره‌وه‌ش؟ ئه‌وه‌بو‬ ‫نه‌یانهێشت بڕۆم"‪.‬‬

‫ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ برای ئه‌س����تێره‌ی‬ ‫نێو دونیای هونه‌ری کوردیی که‌مال‬ ‫سابیره‌‪ .‬جه‌میل سابیر له‌خێزانێکی‬ ‫ده‌ که‌س����ی‌و ژیانێکی مام ناوه‌ندی‬ ‫له‌گه‌ڕه‌ک����ی مه‌ڵکه‌ن����دی ش����اری‬ ‫سلێمانی له‌ساڵی ‪ 1960‬له‌دایک بوه‌و‬ ‫ئێستا فه‌رمانبه‌ره‌ له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‬ ‫هونه‌ری ش����انۆ‌‪ .‬دوای ته‌واوکردنی‬ ‫قۆناغ����ی ‪3‬ی ناوه‌ن����دی‪ ،‬جگ����ه‌‬ ‫له‌خوێندن����ی هونه‌ر ح����ه‌ز له‌هیچی‬ ‫دیکه‌ ن����اکات‪ ،‬بۆی����ه‌ به‌ڕێده‌که‌وێت‬ ‫ب����ۆ په‌یمان����گای هونه‌ره‌جوانه‌کان‬ ‫له‌شاری به‌غدا‪ ،‬به‌اڵم وه‌ک خۆی بۆ‬ ‫ئاوێنه‌ی گێڕایه‌وه‌‪ ،‬له‌وکاته‌دا خۆی‌و‬ ‫هاوڕێکان����ی داوای ته‌زکیه‌ی حیزبی‬ ‫به‌عس����یان لێ ده‌کرێ����ت‪" ،‬ئێمه‌ش‬ ‫ئه‌و ته‌زکیه‌م����ان نه‌بو‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫به‌عس����ی نه‌بوین‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ دواجار‬ ‫بڕیارماندا بێینه‌وه‌ بۆ سلێمانی"‪.‬‬ ‫یه‌که‌م ده‌رکه‌وتنی هونه‌ریی جه‌میل‬ ‫سابیر‪ ،‬له‌تیپی ش����انۆی پێشڕه‌ودا‬ ‫بوه‌ له‌سااڵنی هه‌شتاکاندا له‌شانۆیی‬ ‫"ماریانا پینیدا‌" دا‪.‬‬ ‫به‌ده‌ر له‌کاری ش����انۆو نواندن‪ ،‬ئه‌و‬ ‫هونه‌مه‌نده‌ له‌و سااڵنه‌دا له‌چاالکیی‬ ‫مامۆس����تای‬ ‫قوتابخانه‌کان����دا‬ ‫مۆس����یقابوه‌و‌ له‌چه‌ندین فیستیڤاڵدا هونه‌رمه‌ند جه‌میل سابیر پێی وایه‌‬ ‫که‌ له‌واڵتی ئێمه‌دا هونه‌ر وه‌ک خۆی‬ ‫به‌شداری کردوه‌‪.‬‬ ‫جه‌می����ل س����ابیر له‌به‌رنام����ه‌ی س����ه‌یرناکرێت‌‪" ،‬یان نایبینن یاخود‬ ‫به‌ناوبانگی����ی س����ااڵنی نه‌وه‌ته‌کان لێی تێناگه‌ن"‪.‬‬

‫که‌‌وان‬ ‫ێ له‌ كه‌س��� ‌ه‬ ‫خۆت‌و هاورێكانت‌و هه‌ند ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ده‌ره‌و‌ه ‌‬ ‫نزیكه‌كان���ت س���ه‌فه‌رێك ‌‬ ‫ی خۆش به‌سه‌ر‬ ‫ش���ار ده‌ك ‌هن‌و كاتێك ‌‬ ‫ده‌به‌ن‪.‬‬

‫گیسک‬ ‫ی كاره‌كه‌ت‬ ‫ره‌نگه‌ ئه‌و بڕیاره‌ی‌ له‌شوێن ‌‬ ‫ی بۆت هه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌درێت س���ود ‌‬ ‫ی داراییت بۆدروس���ت‬ ‫تۆزێك كێش��� ‌ه ‌‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬

‫سه‌‌تڵ‬ ‫هه‌واڵێكی‌ خۆش���ت به‌ده‌ست ده‌گات‬ ‫ی‬ ‫كه‌ زۆر ده‌مێك��� ‌ه چاوه‌ڕێیت‪ ،‬بینین ‌‬ ‫ی هاورێت دڵخۆشت ده‌كات‪.‬‬ ‫كه‌سێك ‌‬

‫نه‌‌هه‌‌نگ‬ ‫گفتوگ���ۆ ده‌كه‌وێت��� ‌ه نێ���وان ت���ۆو‬ ‫كه‌س���ێكی‌ نزیكت‪ ،‬ب���ه‌اڵم له‌وانه‌ی ‌ه‬ ‫ی هه‌بێت‌و له‌یه‌ك تێگه‌یشتن‬ ‫س���ود ‌‬ ‫دروست بێت‪.‬‬


‫‪10‬‬

‫س‬ ‫ی‬ ‫ح‬ ‫ر‬ ‫ی‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫به‌م شێوه‌ی ‌ه قژت بۆ رۆژ ‌ی‬ ‫ئاهه‌نگی‌ ده‌رچونه‌كه‌ت دانێ‌‬

‫‪rangalayawene@gmail.com‬‬

‫ج‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ی‬

‫ی ده‌رچونی‌ زانكۆو په‌یمانگاكانه‌‪،‬‬ ‫ی ئاهه‌نگ ‌‬ ‫وه‌ك ئاشكرایه‌ ئه‌م ماوه‌یه‌ كات ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هه‌ندێ‌ رێنمایی‌ بده‌ی���ن به‌خانمان ده‌رباره‌ ‌‬ ‫هه‌ربۆی ‌ه به‌باش���مان زان��� ‌‬ ‫ی قژی���ان به‌پێی جل‌و ده‌موچاویان‪ .‬ئه‌م رێنماییانه‌ بۆ هه‌ردو‬ ‫رازاندنه‌وه‌ ‌‬ ‫ی كوردی‌‌و به‌دله‌ ده‌بێت‪ .‬ده‌توانن هه‌ردوال سودی‌ لێوه‌رگرن‪.‬‬ ‫جل ‌‬ ‫ سه‌ره‌تا پێویست ‌ه ئه‌و‌ه بزانن ك ‌ه ئه‌و ته‌سریحانه‌ی‌ له‌م رۆژه‌ ده‌كرێت جا‬‫بۆ جله‌ كوردییه‌كه‌ بێت یان به‌دله‌‪ ،‬قژ به‌رده‌درێته‌وه‌ نه‌ك به‌رزبكرێته‌و‌ه‬ ‫یان هه‌ڵگیرێ‪.‬‬ ‫ی دروستكراو(سه‌ناعی)‬ ‫ی خانمان قژیان كه‌م ‌ه هه‌ربۆیه‌ پێویسته‌ قژ ‌‬ ‫ زۆربه‌ ‌‬‫به‌كاربێنن ئه‌وكات ده‌توانین به‌دڵی‌ خۆیان ته‌سریحه‌یان بۆ بكه‌ین‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی بو ئه‌و‌ه پێویست ‌ه به‌ش ‌‬ ‫ی درێژ یان هێلكه‌ی ‌‬ ‫ ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كه‌ ده‌موچاو ‌‬‫نه‌فشی‌ قژه‌كه‌ به‌رێته‌ دواوه‌‪.‬‬ ‫ی نه‌فش���ی‌ قژه‌ك ‌ه له‌س���ه‌ره‌و‌ه‬ ‫ ئه‌گ���ه‌ر ده‌موچ���او ورد بو ئه‌و‌ه به‌ش��� ‌‬‫دایبنێ‪.‬‬ ‫ ب���ۆ ئه‌وانه‌ی‌ ده‌موچاویان الوازه‌‪ .‬باش���تروای ‌ه قژیان بهێنن ‌ه پێش���ه‌و‌ه‬‫ی ده‌موچاوه‌ك ‌ه‬ ‫ی الواز ‌‬ ‫ی قژه‌ك ‌ه ڤێركه‌ن بۆ ئه‌وه‌ ‌‬ ‫ی ئه‌مالوئه‌وال ‌‬ ‫واتا به‌ش��� ‌‬ ‫بشارێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ ئه‌گه‌ر جله‌كان ساده‌بو ئه‌و‌ه ده‌توانین ته‌سریحه‌كه‌ی‌ قه‌ره‌باڵغ بكه‌ین‌و‬‫م���ورو یاخود گوڵ به‌كار بهێنین بۆی‌ هه‌روه‌ها ده‌توانین تاجی‌ بچوكیش‬ ‫به‌كاربهێنین‪.‬‬ ‫ ئه‌گه‌ر جله‌كان قه‌ره‌باڵغ بو ئه‌و‌ه پێویس���ت به‌هیچ ش���تێك ناكات بۆ‬‫قژه‌كه‌ دایبنێیت له‌گوڵ‌و مورو‪.‬‬ ‫ هه‌میش��� ‌ه بی���ر ل���ه‌وه‌ بك���ه‌ره‌و‌ه یان جله‌ك���ه‌ت قه‌ره‌باڵ���غ بێت یان‬‫ی قه‌ره‌باڵغ یاخود ساده‌ بێت جوان‬ ‫ته‌س���ریحه‌كه‌ت‪ ،‬هیچ كاتێك هه‌ردوك ‌‬ ‫نییه‌ پێكه‌وه‌‪.‬‬ ‫ ئه‌گه‌ر ته‌سریحه‌كه‌ت قه‌ره‌باڵغ بو جوانتروایه‌ موكیاجه‌كه‌ت ساده‌بێت‌و‬‫به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌‪.‬‬

‫‌ره‌نگاڵه‬

‫له‌هۆڵه‌نداوه‌ گه‌ڕایه‌و ‌ه بۆ د‬ ‫په‌یکه‌ری پێشمه‌رگه‌‬ ‫هونه‌رمه‌ندێکی په‌یکه‌رتاش له‌ماوه‌ی سێ‬ ‫مانگدا له‌س����ه‌ر ئه‌رکی خۆی په‌یکه‌رێکی‬ ‫گه‌وره‌ بۆ پێش����مه‌رگه‌ دروس����تده‌کات که‌‬ ‫چه‌ندین سیمبوڵی له‌خۆ گرتوه‌‪.‬‬ ‫هونه‌رمه‌ندی په‌یکه‌رتاش پش����کۆ گورجی‬ ‫له‌ب����اره‌ی په‌یکه‌ره‌که‌ی����ه‌و ‌ه به‌ئاوێن����ه‌ی‬ ‫راگه‌یاند "سێ مانگ خه‌ریکی ئه‌و کاره‌بوم‌و‬ ‫له‌هۆڵه‌نداوه‌ تایبه‌ت به‌دروستکردنی ئه‌وه‌‬ ‫گه‌ڕامه‌وه‌‪ .‬س����ه‌رجه‌م تێچون‌و ئه‌رکی‬ ‫دروس����تکردنه‌که‌ی له‌سه‌ر خۆم‬ ‫بوه‌"‪.‬‬ ‫په‌یکه‌ره‌ک ‌ه له‌پارکی باداوه‌ی‬ ‫ش����اری هه‌ولێر‌ دانراوه‌‪ ،‬له‌و‬ ‫باره‌یه‌و‌ه په‌یکه‌رتاشه‌که‌ ده‌ڵێت‬ ‫"خ����ۆم ئ����ه‌و گه‌ڕه‌ک����ه‌م هه‌ڵبژارد‬ ‫به‌هۆی ئه‌وه‌ی گه‌ڕه‌کێکی هه‌ژارنشینه‌و‬ ‫پێش����مه‌رگه‌ش هه‌میش����ه‌ش له‌ک����وڕی‬ ‫هه‌ژاره‌وه‌ ده‌ستپێده‌کات"‪.‬‬ ‫په‌یکه‌ره‌ک���� ‌ه قه‌باره‌یه‌کی گه‌وره‌ی هه‌یه‌و‬

‫به‌رزییه‌که‌ی حه‌وت مه‌ترو پانییه‌که‌ی نۆ‬ ‫مه‌تره‌و مه‌تریاڵه‌که‌ی ئاسنه‌‌‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی ورده‌کاریی په‌یکه‌ره‌که‌وه‌‪ ،‬پشکۆ‬ ‫گورجی ده‌ڵێت "ئه‌و چوار پێش����مه‌رگه‌یه‌‬ ‫ک����ه‌ ده‌رده‌ک����ه‌ون له‌په‌یکه‌ره‌که‌دا هێمان‬ ‫ب����ۆ چ����وار پارچه‌که‌ی کوردس����تان‌و دو‬ ‫له‌پێش����مه‌رگه‌کان ژنن وه‌ک هێمایه‌ک بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی ژن له‌خه‌باتی کوردستاندا جێگه‌یه‌کی‬ ‫به‌رچاوی هه‌ی����ه‌‪ .‬قه‌ڵه‌مه‌که‌ش هێمایه‌ بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی ک ‌ه مێژو ده‌نوسێته‌وه‌و له‌سه‌ر‬ ‫قه‌ڵه‌مه‌که‌ش نوسراوه‌ پێشمه‌رگه‌‪.‬‬ ‫له‌به‌رده‌مه‌که‌ش����یدا کتێبێک����ی‬ ‫گ����ه‌وره‌ی پێنج مه‌ت����ری هه‌یه‌و‬ ‫له‌سه‌ر کتێبه‌ک ‌ه‬ ‫نو س����ر ا و ه‌‬ ‫"پێش����مه‌رگه‌‬ ‫پا ر ێ����ز ه‌ر ی‬ ‫ئا ش����تیی‬ ‫جیهانه‌"‪.‬‬

‫ی‬ ‫تارا عومەر‪ ،‬خاوەنی‌ ئارایشتگای‌ اللەل ‌‬ ‫ی ئاشت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی خانمان لەگەرەک ‌‬ ‫بۆ جوانکردن ‌‬

‫له‌دهۆکه‌و ‌ه‬ ‫بۆ بۆیاخچێتی هاتونه‌ت ‌ه سلێامنی‬

‫بەرزترین تاڤگەی هەرێمی كو‬ ‫لەقەزای چۆمانە‬ ‫ئا‪ :‬ئاكۆ حەمەد رابی‬

‫به‌رزترین تاقگه‌ی هه‌رێمی کوردستان‬ ‫ده‌که‌وێته‌ قه‌زای چۆمان به‌ناوی‬ ‫"کانی به‌ستێ"و به‌رزییه‌که‌ی ده‌گاته‌‬ ‫‪ 25‬مه‌تر‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌ری گه‌شتوگوزاری‬ ‫چۆمانیش رایده‌گه‌یه‌نێت که‌‬ ‫ئه‌و هاوینه‌هه‌واره‌ پێویستی‬ ‫به‌خزمه‌تگوزاری زیاتره‌ چونکه‌ تا‬ ‫ئێستا رێگاکه‌ی خۆڵه‌و ئوتومبێل‬ ‫به‌زه‌حمه‌ت ده‌گاته‌ نزیکی تاڤگه‌که‌‪.‬‬

‫ئا‪ :‬مه‌زهه‌ر‬ ‫له‌ناوجه‌رگه‌ی شاری سلێمانی‌‌و‬ ‫له‌به‌رده‌رکی سه‌رادا‪ ،‬له‌نێو چه‌ندین‬ ‫گه‌نجی بێکاردا‪ ،‬دو منداڵی کچی‬ ‫بچوک به‌دی ده‌کرێن که‌ هه‌ردوکیان‬ ‫پێکه‌وه‌ کاری بۆیاخچێتیی پێاڵو‬ ‫ده‌ک ‌هن‌و وه‌ک خۆیان ده‌ڵێن‬ ‫به‌داهاته‌که‌یان هاوکاری دایک‌و‬ ‫باوکیان ده‌که‌ن‪.‬‬

‫کاوڕ‬ ‫ی‬ ‫پێویس���تت ب��� ‌ه ه���اوكاری‌ دارای ‌‬ ‫ی ئێس���تات چونك ‌ه‬ ‫هه‌ی ‌ه له‌م دۆخه‌ ‌‬ ‫به‌ه���اوكاری‌ نه‌بێ���ت ده‌رناچی���ت‬ ‫له‌كێشه‌كه‌ت‪.‬‬

‫ئه‌و دو منداڵ ‌ه ته‌مه‌ن ‪ 11‬و ‪ 12‬سااڵنه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه ژیانێکی ته‌واو جیاواز له‌مندااڵنی تر‬ ‫ده‌ژین‪ ،‬خه‌ڵکی شاری دهۆکن‌و له‌گه‌ڵ‬ ‫خێزانه‌که‌یان���دا له‌هۆتێلێکی ش���اری‬ ‫سلێمانی ده‌ژین‪.‬‬ ‫باوکی ئه‌و دو منداڵه‌‪ ،‬که‌ هاوش���ێوه‌ی‬ ‫خۆیان باوکیش���یان هاوڕێ���ن‪ ،‬ڕۆژان ‌ه‬ ‫له‌کاتژمێ���ر ‪8‬ی به‌یانییه‌وه‌ ده‌یانهێنن ‌ه‬ ‫به‌رده‌رک���ی س���ه‌راو ئێ���واران له‌گه‌ڵ‬ ‫خۆیاندا ده‌یانبه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫یه‌کێ���ک له‌و مندااڵن ‌ه ئه‌وه‌ی بۆ ئاوێن ‌ه‬

‫گا‬

‫ڕونک���رده‌و‌ه ک��� ‌ه ئ���ه‌وان له‌ڕێی ئه‌و‬ ‫پاره‌یه‌ی ده‌ستیان ده‌که‌وێت یارمه‌تی‬ ‫ماڵ���ه‌وه‌و دای���ک‌و باوکی���ان ده‌ده‌ن‌و‬ ‫به‌و هۆیه‌شه‌و‌ه ده‌س���تیان هه‌ڵگرتو‌ه‬ ‫له‌خوێندن‌و ته‌واو بۆ ئه‌و کاره‌ خۆیان‬ ‫ته‌رخانکردوه‌‪.‬‬ ‫یه‌کێک له‌و هاواڵتیان���ه‌ی زۆر جار بۆ‬ ‫پێ�ڵ�او بۆیاخکردن ده‌چێت��� ‌ه الی ئه‌و‬ ‫دو منداڵ���ه‌‪ ،‬ئیس���ماعیل عه‌ل���ی یه‌و‬ ‫به‌ئاوێن���ه‌ی راگه‌یاند ک���ه‌ هه‌ر کاتێک‬ ‫بیه‌وێت پێ�ڵ�او بۆیاخب���کات ده‌چێت ‌ه‬

‫دوانه‌‬

‫هه‌ندێ‌ كاری زیاده‌ت هه‌ی ‌ه ك ‌ه پێویست ‌ه منداڵه‌كانت زۆر هۆگرت بون‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫ی ك���ه‌ ماوه‌یه‌ك ‌ه به‌پێی‬ ‫ی ئه‌وه‌ ‌‬ ‫ئه‌نجامیان بده‌یت‪ ،‬ره‌نگ ‌ه وا پێویس���ت به‌هۆ ‌‬ ‫ی ناوماڵ بكه‌یت‪ .‬پێویست بایه‌خیان پێده‌ده‌یت‪.‬‬ ‫ێ كار ‌‬ ‫بكات كه‌ هه‌ند ‌‬

‫الی ئه‌و دو منداڵه‌‪" ،‬ئه‌و ئیش���ه‌ی ئه‌م‬ ‫مندااڵن ‌ه ده‌یک���ه‌ن به‌گونجاوتر ده‌زانم‬ ‫وه‌ک ئه‌و مندااڵنه‌ی له‌شه‌قام‌و شوێن ‌ه‬ ‫گشتییه‌کاندا سواڵ ده‌که‌ن"‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و دو منداڵ��� ‌ه به‌درێژای���ی رۆژ له‌و‬ ‫شه‌قامه‌دان‌و پیشه‌کانیان له‌باوکیانه‌و‌ه‬ ‫وه‌رگرتوه‌و به‌هه‌مان شێو‌ه باوکیشیان‬ ‫بۆیاخچیی پێاڵوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌شه‌قامێکی‬ ‫جیاوازت���ر‪ .‬هه‌ر له‌ش���ه‌قامێکی نزیک‬ ‫ش���وێنی کارکردنی���ان له‌ب���ری ماڵ‪،‬‬ ‫له‌ئوتێلێکدا ده‌مێننه‌وه‌و نیشته‌جێن‪.‬‬

‫قرژاڵ‬

‫هەڵكەوت����ە‬ ‫بەه����ۆی‬ ‫جوگرافیەكەییه‌که‌ی����ه‌وه‌ كوردس����تان‬ ‫خاوەنی دەیان ش����وێنی گەشتیاریی‬ ‫گرن����گ‌و سەرنجڕاكێش����ه‌‪ .‬بەاڵم تاكو‬ ‫ئێستا ناوچە گەشتیارییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردس����تان‪ ،‬بایەخێك����ی وەهای����ان‬ ‫پێنەدراوە بەجۆرێك كە ببێتە مایەی‬ ‫دڵخۆشی گەشتیاران‪.‬‬ ‫یەكێ����ك ل����ەو ناوچان����ەی هەرێم����ی‬ ‫كوردستان كە خاوەنی چەندین ناوچەی‬ ‫گەش����تیاری سەرنجراكێشە‪ ،‬دەڤەری‬ ‫س����ۆرانە بەهەر چ����وار قەزاكەیەوە‪.‬‬ ‫لەنمونەی ئەو ناوچە گەشتیاریانەش‪،‬‬ ‫گەل����ی عەلی بەگ‪ ،‬بێخاڵ‌و جوندیان‌و‬ ‫چەندی����ن هاوینەهەواری دیكەش����ی‬ ‫لێیە‪.‬‬ ‫تاڤگەی كانی بەس����تێیە ل����ە قەزای‬ ‫چۆمانیش یه‌کێک����ی دیکه‌یه‌ له‌ناوچه‌‬ ‫گه‌ش����تیارییه‌کان‌و ئ����ه‌و تاڤگەی����ە‬ ‫كەوتۆت����ە گوندی وەڵ����زەی ناحیەی‬ ‫قەسرێی قەزای چۆمان‌و بەدوری ‪155‬‬ ‫ك����م دەكەوێتە باك����وری خۆرهەاڵتی‬ ‫شاری هەولێر‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری گەش����توگوزاری چۆمان‪،‬‬

‫شێر‬

‫ی ده‌رونیت‌و جه‌سته‌یت زۆر باشه‌‪،‬‬ ‫ی زۆرت له‌بوار‌ه وزه‌ ‌‬ ‫ی خوێندن���ه‌وه‌ ‌‬ ‫به‌ه���ۆ ‌‬ ‫جیاجی���اكان توانیوت���ه‌ س���ود ل���ه‌و هه‌ر ئه‌م���ه‌ش وای‌ لێكردوی‌ كه‌ زیاتر‬ ‫ی كاته‌كانت به‌خۆشی‌‌و سه‌یران به‌سه‌ر‬ ‫خوێندنه‌وان���ه‌ وه‌ربگری���ت ب���ۆ بوار ‌‬ ‫به‌ریت‪.‬‬ ‫ژیانت‪.‬‬

‫هونەر ئەحمەد لەبارەی ئەو تاڤگەیە‬ ‫بەئاوێنەی راگەیاند "بەرزی تاڤگەكە‬ ‫‪ 25‬مەترەو بەمەش بەبەرزترین تاڤگە‬ ‫دادەنرێت لەهەرێمی كوردستانداو زۆر‬ ‫ناوازەو شتێكی دەگمەنە"‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری گەش����توگوزاری چۆمان‬ ‫ئەوەش����ی رونكردەوە كە بونی وەها‬ ‫ش����وێنێكی گەش����تیاریی‌و دیمەن����ە‬ ‫دڵرفێنە سروشتیەكەی‪ ،‬بۆتە هۆكاری‬ ‫راكێشانی سەدان گەشتیار‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫گەشتیارانی ناوخۆ بەردەوام سەردانی‬ ‫ئەو ناوچە گەش����توگوزاریە دەكەن‪،‬‬ ‫"چونكە جگە لەبونی ئەو تاڤگە جوان‌و‬ ‫سەرنجراكێشە‪ ،‬ئەوە لەوەرزی بەهاران‬ ‫بەگش����تی ئەو ناوچەی����ە دیمەنێكی‬ ‫سروشتی زۆر جوان‌و تایبەتی هەیەو‬ ‫ك����ۆی ناوچەكە بۆخۆی ش����وێنێكی‬ ‫گەشتیاری دڵڕفێن‌و سەرنجراكێشە"‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری گەش����توگوزاری چۆمان‬ ‫باس����ی لەوەش����كرد كە تاكو ئیستا‬ ‫لەهیچ بوارێك‪ ،‬هی����چ كارێك بۆ ئەم‬ ‫تاڤگەیە نەكراوە‪ ،‬تەنیا دانانی نەبێت‬ ‫لەرێبەری گەشتوگوزاری كوردستان‪،‬‬ ‫"پێویستە خزمەتگوزاری گەشتیاریی‌و‬ ‫ڕێگەك����ەی چ����اك بكرێ����ت‪ ،‬چونكە‬ ‫تاكو ئێس����تاش ڕێگاكەی خۆڵەو زۆر‬ ‫بەزەحم����ەت ئۆتۆمبێل دەگاتە نزیكی‬ ‫تاڤگەكە"‪.‬‬ ‫هونەر جەختی لەسەر ئەوەش كردەوە‬ ‫ك����ە وەك گەش����توگوزاری چۆم����ان‪،‬‬ ‫لەپالنی پێنج س����اڵەی داهاتویاندایه‌‪،‬‬ ‫ئەنجامدان����ی خزمەتگوزاری جۆراجۆر‬ ‫بۆ تاڤگەی كانی بەستێ بکه‌ن‪" ،‬بەاڵم‬ ‫جێبەجێكردنەكەی دەكەوێتە س����ەر‬ ‫باش بون‌و چارەس����ەركردنی قه‌یرانی‬ ‫دارایی هەرێمی كوردستان"‪.‬‬

‫فه‌‌ریک‬ ‫هه‌وڵی‌ ئ���ه‌وه‌ ده‌ده‌یت ك��� ‌ه رابردو‌ه‬ ‫ی‬ ‫ناخۆش���ه‌كانت له‌یاد بكه‌یت‌و ژیان ‌‬ ‫ی‬ ‫تازه‌ دروس���ت بكه‌یت له‌گه‌ڵ خه‌ڵك ‌‬ ‫تر‪.‬‬


‫‪12‬‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫‪birura.awene@gmail.com‬‬

‫بیروڕا‬

‫تێڕوانینێکی فەلسەفیانە بۆئازادی‬ ‫گاڵتەکردن به‌لیبرالیزم‬ ‫د‪ .‬سالم ئیبراهیم‬

‫(‪)3‬‬ ‫باس���م‬ ‫پێش���ودا‬ ‫لەبەش���ی‬ ‫لەپرنسیپی"سەروەری یاسا"وەک یەکێک‬ ‫لەپرنس���یپە بنەڕەتییەکان���ی لیبرالیزم‪،‬‬ ‫ک���رد‪ ،‬ل���ەوە دوام یاس���ا لەڕوانین���ی‬ ‫لیبرلیزم���دا بونێک���ی بابەتییانەی هه‌یەو‬ ‫لەڕوی پرنسیپەوە ژێرخانی هه‌مو بڕیارو‬ ‫هه‌ڵس���وکەوتە رەس���مییەکانی دەوڵەت‌و‬ ‫دەزگاکان‌و ئۆرگانەکانە‪ .‬سەروەریی یاسا‬ ‫مانای ئەوەی هه‌مو تاکەکەسەکان لەخاڵی‬ ‫دەستپێکردنداو لەسەرەتای سەرەتاکاندا‬ ‫یەکس���ان بن‪ ،‬یەکس���ان ب���ن لەبەردەم‬ ‫دەوڵەت‌و لەبەردەم دەزگا ڕەسمییەکانی‬ ‫ن���او کۆمەڵ���گاداو لەب���ەردەم ج���ۆرە‬ ‫جیاوازەکانی پەیوەندییە ڕەسمییەکاندا‪.‬‬ ‫مەبەس���ت لە"سەروەری یاس���ا" ئەوەیە‬ ‫پەیوەندییەکان���ی دەس���ەاڵت لەس���ەر‬ ‫بنەمای یاس���ا ڕێکبخرێن‌و یاساکانیش بۆ‬ ‫هه‌موان وەک یەکبن‪ ،‬ن���ەک ئەوەی ئەو‬ ‫پەیوەندییانە پابەستبن بەحەزو ویست‌و‬ ‫توانای ئەم یان ئەو ھێزی کۆمەاڵیەتیی‪،‬‬ ‫ئ���ەم یان ئ���ەو تاکەکەس‌و کەس���ایەتی‬ ‫تایبەتەوە‪ .‬مانایەکی دیکەی س���ەروەریی‬ ‫یاس���ا ئەوەیە خەڵک بەبێ گوێدانە دین‌و‬ ‫رەگەزو ناوچەو خێزان‌و بنەماڵەو گروپی‬ ‫ئەتنی���ی‌و کولتوری���ی‌و حەزو ئ���ارەزوی‬ ‫سێکس���یی‪ ،‬هه‌مویان لەڕوی یاساییەوەو‬ ‫لەبەردەمی یاسادا یەکسانبن‪ .‬بەپێی ئەم‬ ‫پرنیسپە ئەوەی کێشەکان‌و ملمالنێکان‌و‬ ‫ناکۆکییەکانی ناو کۆمەڵگاو نێوان گروپ‌و‬ ‫تاکەکەسەکان‌و دەزگاکان بەالدا دەخات‬ ‫یاسایە‪ ،‬یاس���ایەکە کە بۆ هه‌موان وەک‬ ‫یەکەو هه‌اڵوێردنی تێدانییە‪.‬‬ ‫یەکێک���ی ت���ر لەچەمک���ە گرن���گ‌و‬ ‫بنەڕەتییەکانی لیبرالیزم بریتییە لەچەمکی‬ ‫"کۆمەڵ���گای مەدەنی���ی"‪ ،‬باوەڕب���ون‬ ‫بەڕۆڵی "کۆمەڵ���گای مەدەنیی" لەژیانی‬ ‫کۆمەاڵیەتی���ی‌و سیاس���یی کۆمەڵ���گادا‪،‬‬ ‫باوەڕێکی بەھێ���زی لیبرالیزم���ەو لەزۆر‬ ‫سەرەوە ئەو ڕۆڵەی لیبرالیزم بەکۆمەڵگای‬ ‫مەدەنیی دەیبەخشێت‌و ئەو سەربەخۆیی‌و‬ ‫ئازادیی���ەی ب���ۆ ئ���ەم کۆمەڵگای���ەی‬ ‫داوادەکات‪ ،‬ل���ەزۆر لەئایدیۆلۆژی���ا‬ ‫سیاس���ییەکانی ت���ری جیادەکات���ەوە‪.‬‬ ‫لەدی���دی لیبرالیزم���دا "کۆمەڵ���گای‬ ‫مەدەنیی" ھێزێک���ی کۆمەاڵیەتیی گرنگە‬ ‫کە ڕۆڵ دەبینێت لەش���ێوازی ڕێکخستن‌و‬ ‫بەڕێوەبردنی پەیوەندییەکانی دەسەاڵتدا‪.‬‬ ‫کۆمەڵ���گای مەدەن���ی ھێزێک���ە ڕۆڵ���ی‬ ‫دروستکردنی هاوس���ەنگیی لەکۆمەڵگادا‬ ‫دەگێڕێت‪ ،‬بەشێکیش���ە لەو هاوسەنگییە‬ ‫گرنگەی کە پێویس���تە لەنێوان دەوڵەت‌و‬ ‫کۆمەڵ���گاو دەس���ەاڵتداران‌و تاکەکەس‌و‬ ‫دەزگاو گروپە کۆمەاڵیەتییە جیاوازەکاندا‬ ‫دروس���تببێت‪ .‬هاوس���ەنگییەک بتوانێت‬ ‫ڕێزی پرنسیپەکانی "ئازادیی"و "تاکەکسی‬ ‫سەربەخۆ"و "س���ەروەریی یاسا" بگرێت‪،‬‬ ‫بەش���ێک بێ���ت لەژینگەی دروس���تبون‌و‬ ‫بەھێزبونی ئەو پرنسیپانەش‪ .‬لەم دیدەدا‬ ‫کۆمەڵ���گا پێدراوێکی سروش���تیی نییە‪،‬‬ ‫بەڵک���و هه‌ندەس���ەیەکی کۆمەاڵیەتیی‌و‬ ‫سیاس���یی تایبەت دروس���تیدەکات‪ ،‬لەم‬ ‫هه‌ندەس���ەیەدا کۆمەڵ���گا لەژمارەیەکی‬ ‫گەورە لەتاکەکەسی جیاواز دروستدەبێت‬ ‫کە خۆیان لەناو چەندان گروپ‌و ئۆرگان‌و‬ ‫تاقمی جیاوازدا ڕێکدەخەن‌و لەڕێگای ئەم‬ ‫خۆڕێکخستنەش���ەوە هه‌م ئەو ش���تانەی‬ ‫بەگرنگ���ی دەزان���ن دەخەن���ە بەرچاوی‬ ‫هه‌م���وان‪ ،‬ه���ه‌م بەرگری���ی لەمافەکان‌و‬ ‫داواکارییەکان���ی خۆیان دەکەن‪ .‬بەمەش‬ ‫هه‌م سنورێک بۆ دەسەاڵتەکانی دەوڵەت‬ ‫دادەنێ���ن‪ ،‬ه���ه‌م دەوڵەت‌و ه���ه‌م ھێزە‬ ‫کۆمەاڵیەتییە جیاوازەکان لەویست‌و حەزو‬ ‫خەون‌و پێداویس���تیی‌و چاوەڕوانییەکانی‬ ‫خۆی���ان ئاگاداردەکاتەوە‪ .‬بەم ش���ێوەیە‬ ‫"کۆمەڵ���گای مەدەنی���ی" بەش���ێکە‬ ‫لەفەلس���ەفەی سیاس���یی لیبرالی���زم کە‬ ‫لەسەر دۆزینەوەی هاوسەنگییەکی ماقوڵ‬ ‫کاردەکات لەنێوان دەوڵەت‌و تاکەکەس‌و‬ ‫گروپ���ە کۆمەاڵیەتیی���ە جیاوازەکان���دا‪.‬‬ ‫کۆمەڵ���گای مەدەنی���ی ب���ەو ئ���ۆرگان‌و‬ ‫ڕێکخراو و گروپە سەربەخۆو خۆبەخش‌و‬ ‫ناحکومییان���ە دەگوترێ���ت ک���ە لەنێوان‬ ‫دەوڵەت‌و تاکەکەسدا دروستدەبن‪ .‬هه‌مو‬ ‫ئەو ئۆرگانانەی کە بەشێک نین لەخێزان‌و‬ ‫لەدەوڵ���ەت‪ .‬بەب���اوەڕی لیبرالەکان ئەم‬ ‫ئۆرگان���ە س���ەربەخۆو ئازادان���ە خۆیان‬

‫ئەو دیدەی پێیوایە‬ ‫زیادکردنی ئازادیی‬ ‫تاکەکەس لەقازانجی‬ ‫خۆشگوزەرانی‬ ‫تاکەکەس خۆیدایە‬ ‫ئەو بۆچونەیە‬ ‫کە پێیوایە جگە‬ ‫لەتاکەکەس خۆی‬ ‫ھیچ کەسێکی تر‬ ‫نازانێت‪ ،‬ئایا قازانج‌و‬ ‫خۆشگوزەرانیی‌و‬ ‫ژیانی باش‬ ‫بەنیسبەت ئەو‬ ‫تاکەکەسەوە چییەو‬ ‫کامەیە‬ ‫دەتوانن بەشێکی زۆری کێشەکانی خۆیان‬ ‫چارەسەربکەن‌و پێویست ناکات دەوڵەت‬ ‫یان پارتە سیاس���ییەکان دەستبخەنە ناو‬ ‫کێش���ەکانیانەوە‪ .‬چونکە ئەم ئۆرگانانە‬ ‫خۆیان تاکەکەس���ەکانی خۆیان‌و خۆیان‬ ‫کێش���ەکانی خۆیان باش���تر دەناسن تا‬ ‫ئۆرگان���ە بیرۆکراس���ییەکانی دەوڵەت‌و‬ ‫خۆش���یان لەوان چاالکت���رو کاریگەرترن‬ ‫کێش���ەکانیاندا‪.‬‬ ‫لەچارەس���ەرکردنی‬ ‫چەمکی "کۆمەڵگای مەدەنیی" بەش���ێکە‬ ‫لەوێناکردن���ی نەزمێک���ی کۆمەاڵیەتی���ی‬ ‫تایب���ەت کە هه‌مو پەتەکانی لەدەس���تی‬ ‫دەوڵەت‌و دەسەاڵتداراندا نییە‪ .‬ئەم نەزمە‬ ‫کۆمەاڵیەتیی���ە بەش���ێوەیەکی خۆبەخۆو‬ ‫ھێم���ن‌و لەڕێ���گای کاری پێکەوەی���ی‌و‬ ‫هه‌ڵس���وکەوتی ھێ���زە جی���اوازەکان‬ ‫لەگەڵیەکدا‪ ،‬دروس���تدەبێت‌و پێویس���تی‬ ‫ب���ەوە نییە دەوڵ���ەت دەس���تبخاتە ناو‬ ‫چۆنیەتی ئیشکردن‌و پەیوەندییەکانیەوە‪.‬‬ ‫من لەبەشی پێشودا باسی ئەوەم کرد‬ ‫لەلیبرالیزم���دا تاکەکەس خ���ۆی بەهای‬ ‫هه‌رەب���ەرزو نرخدارەو ناش���بێت بەھیچ‬ ‫جۆرێک وەک ئامرازێ���ک بەکاربھێنرێت‬ ‫لەپێن���اوی بەهایەک���دا گوای���ە بەرزترو‬ ‫بەنرخت���رە لەبەهای تاکەک���ەس خۆی‪.‬‬ ‫ب���ۆ نمونە بەکارھێنان���ی تاکەکەس وەک‬ ‫ئامرازێک بۆ بەهاکانی "قازانجی گشتیی"و‬ ‫"نەتەوە"و "خودا" ھتد‪ ..‬بۆئەوەی ژیان‌و‬ ‫دۆخ���ی تاکەکەس���یش دەوڵەمەن���دو پڕ‬ ‫ڕەفاھیەت‌و خۆشگوزەرانی بێت‪" ،‬ئازادیی‬ ‫تاکەکەس" یەکێکە لەپێش���مەرجە هه‌رە‬ ‫س���ەرەکییەکان‪ .‬ئ���ەم ئازادییەش بڕێک‬ ‫لەدەرکەوت���ە پراکتیکییەکان���ی خ���ۆی‬ ‫لەناو کۆمەڵ���گای مەدەنیدا دەدۆزێتەوە‪،‬‬ ‫کۆمەڵگای مەدەن���ی ڕوبەری تاکەکەس‌و‬ ‫گروپە ئازادو سەربەخۆکانە‪ .‬گەورەکردنی‬ ‫ڕوب���ەری ئ���ەم ئازادیی���ەش یەکێک���ە‬ ‫لەمەبەستە سەرەکییەکانی لیبرالیزم‪ ،‬ئەم‬ ‫گەورەکردنەش تا ئەو ش���وێنە دەتوانێت‬ ‫ب���ڕوات کە ئازادیی ئەم تاکەکەس��� ‌ه وای‬ ‫لێنەی���ەت لەس���ەر حیس���ابی ئازادی���ی‬ ‫کەس���ێکی دیکە بێت‪ .‬واتە ئەوەی سنور‬ ‫بۆ ئازادی���ی دادەنێت‪ ،‬ئازادیی خۆیەتی‪.‬‬ ‫ئ���ەو بۆچونەش کە ئەم دیدە ئاراس���تە‬ ‫دەکات‪ ،‬واتە ئەوەی ئەو دیدەی پێیوایە‬ ‫زیادکردنی ئازادیی تاکەکەس لەقازانجی‬ ‫خۆش���گوزەرانی تاکەکەس خۆیدایە‪ ،‬ئەو‬ ‫بۆچونەیە ک���ە پێیوایە جگە لەتاکەکەس‬ ‫خۆی‪ ،‬ھیچ کەس���ێکی ت���ر نازانێت‪ ،‬ئایا‬ ‫قازان���ج‌و خۆش���گوزەرانیی‌و ژیانی باش‬ ‫بەنیس���بەت ئ���ەو تاکەکەس���ەوە چییەو‬ ‫کامەیە‪.‬‬

‫»» ‪19‬‬

‫زانکۆی سابیس‪ ،‬هەولێر‬ ‫ئازادی چیی���ە؟ هەڵبژاردن یان بڕیاری‬ ‫ئازادانە چۆنە؟ ئای���ا مرۆڤ بونەوەرێکی‬ ‫ئازادە؟ ئ���ەم بڕوابونە بەئازادی لەکوێوە‬ ‫سەریهەڵداوە؟ بۆچی لۆمە یان سەرزەنشتی‬ ‫خەڵک دەکەی���ن کاتێک کە بڕیاری هەڵە‬ ‫دەدەن یان کاری ناشیاو ئەنجامدەدەن؟‬ ‫دەرئەنجامی ژیانێکی نائازاد چۆنە؟بۆچی‬ ‫هەس���تی پەش���یمانی‪ ،‬لەهەندێک بڕیارو‬ ‫بژاردەکانماندا‪ ،‬داماندەگرێت؟‬ ‫ئای���ا ئازادبوی���ت لەهەڵبژاردن���ی‬ ‫هاوسەرەکەت؟ ئایا ئازادیت لەبڕیارەکانت؟‬ ‫تا چەند ئازادیت لەهەڵبژاردنی جلەکانت‬ ‫بۆ س���ەر کار؟ جلی س���ور یان ڕەش بۆ‬ ‫نەورۆز؟ س���ۆالڤ یان بێخاڵ بۆ سەیران؟‬ ‫ماس���ت یان هەنگوین ب���ۆ بەیانیان؟ چا‬ ‫یان قاوە بۆ می���وان؟ گوێز یان پاقلە بۆ‬ ‫ش���ەوان؟ ڕاس���ت یان چەپ؟ شانێڵ یان‬ ‫دیزڵ بۆ خۆشەویستەکەت؟‬ ‫ئەگ���ەر پێش���تر ب���ڕوات واب���و ک���ە‬ ‫لەهەڵبژاردنەکانت ئازادیت‌و ئازادانە بڕیار‬ ‫لەم بارودۆخانە دەدەیت‪ ،‬ڕەنگە پێویست‬ ‫بکات پێداچونەوەیەک بۆ ئەم تێڕوانینانە‬ ‫بکەیت‪.‬‬ ‫ئ���ازادی یەکێک���ە لەپرس���ە ه���ەرە‬ ‫گرنگەکانی بواری فەلسەفەو دەرونناسی‌و‬ ‫زانس���تی دەمار‪ ،‬هەروەها بابەتێکی زۆر‬ ‫گەرم���ی کۆمەاڵیەتی‌و سیاس���ییە لەنێو‬ ‫گەالن���ی جیهان���دا‪ .‬ئ���ەوەی لەدونی���ای‬ ‫سیاس���ەتدا ئاماژەی ب���ۆ دەکرێت وەک‬ ‫ئ���ازادی‪ ،‬زیاتر دەکەوێت���ە قاڵبی ئازادی‬ ‫کردار‪ ،‬وەک ئازادی جوڵە‪ ،‬خاوەندارێتی‪،‬‬ ‫بازرگانیک���ردن‪ ،‬دەنگ���دان ی���ان گەڕان‬ ‫بەدوای ئاسودەیی‪ .‬بەاڵم ئەو تێگەیشتن‬ ‫یان مەفهومەی فەیلەس���وفەکان پێیەوە‬ ‫سەرقاڵن زیاتر ڕیشەییەو دەکەوێتە قاڵبی‬ ‫ئازادی هەڵبژاردن یان بڕیاردان کە ڕەنگە‬ ‫دواتر کرداری بەدواوەبێت‪.‬‬ ‫ئازادی‪ :‬ڕۆیش���تن یان بڕیاردان لەسەر‬ ‫ڕۆش���تن بۆ س���ینەما بێ بەربەست یان‬ ‫بێ زۆرەملێیی‪ .‬باوتری���ن تیۆری ئازادی‬ ‫تی���ۆری توانایی���ە‪ ،‬ب���ەاڵم ئای���ا ئازادی‬ ‫بریتی���ە لەتوانای بڕیاردان ی���ان توانای‬ ‫جێبەجێکردن���ی کارێ���ک بێ بەربەس���ت‬ ‫ی���ان بێ زۆرەملێی���ی؟ ئاژەڵیش زۆر کار‬ ‫جێبەج���ێ دەکات بێ بەربەس���ت یان بێ‬ ‫زۆرەملێیی‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەش���دا ئازاد‬ ‫نی���ە‪ .‬ئازادی خەس���ڵەتێکە دراوەتە پاڵ‬ ‫مرۆڤ‪ .‬زۆربەشمان بەرگە ناگرین لەئاست‬ ‫بڕوابون بەو خەسڵەتە‪ ،‬کەچی ڕەنگە ئەو‬ ‫خەسڵەتە پڕ بەهایە تەنها لەبڕوای ئێمەی‬ ‫مرۆڤدا هەبێت!‬ ‫بۆ ئەوەی لەئ���ازادی تێبگەین‌و بزانین‬ ‫مرۆڤی ئازاد چۆنە‪ ،‬پێویستە بزانین بڕیار‬ ‫یان کاری ئازاد چۆنە‪.‬‬ ‫تۆماس هۆب���س‌و دێیڤید هیوم بڕوایان‬ ‫وای���ە مرۆڤ���ی ئ���ازاد ئەو کەس���ەیە کە‬ ‫دەتوانێت بەرجەس���تەی ئ���ارەزو‪ ،‬بڕیارو‬ ‫بژاردەکانی بکات بێ بەربەستی دەرەکی‪.‬‬ ‫بەواتایێک���ی دی‪ ،‬الی هۆب���س‌و هی���وم‪،‬‬ ‫ئ���ازادی بریتیی���ە لەغیابی بەربەس���تی‬ ‫دەرەک���ی‪ ،‬لەجێبەجێکردن یان جێبەجێ‬ ‫نەکردنی بڕیارو بژاردەکانماندا‪.‬‬ ‫ئیمانی���وەڵ کانت ب���ڕوای وایە مرۆڤ‬ ‫لەکار یان بژاردەکانیدا ئازادە بەمەرجێک‬ ‫تەنها خۆی هۆکاریان بێت‌و لەم ڕوەشەوە‬ ‫لەژێر کاریگەری هیچ هۆکارێکی دەرەکی‬ ‫نەبێت‪ .‬بەواتایه‌ک���ی دی‪ ،‬مرۆڤ لەبڕیار‬ ‫یان بژاردەکانیدا ئازادە بەمەرجێك خودی‬ ‫خ���ۆی س���ەرچاوەی ڕەس���ەنییان بێت‪.‬‬ ‫چونکە دەکرێت ئێمە هۆکاری کارێک یان‬ ‫بژاردەیەک بی���ن‪ ،‬بەاڵم لێی ئازاد نەبین‪.‬‬ ‫ڕەنگ���ە هۆکارێکی دەرەکی وای لێکردبین‬ ‫ببی���ن بەهۆکاری ئ���ەو کارە‪ ،‬ی���ان ئەو‬ ‫بژاردەیەی کە ئێمە هۆکارەکەین‪.‬‬ ‫ل���ەڕوکاردا‪ ،‬پێدەچێت ئ���ازادی بریتی‬ ‫بێت لەتوانای هەڵبژاردنی پێچەوانەی ئەو‬ ‫بڕی���ارەی کە دەیدەی���ت کاتێک ڕوبەڕوی‬ ‫دو ی���ان زیاتر ل���ە دو ب���ژاردەی جیاواز‬ ‫دەبیت���ەوە‪ .‬هەرچەن���دە مرۆڤ���ی ئازاد‪،‬‬ ‫بەسیفەتی ئازادبونی‪ ،‬ئەم توانایەی لەژێر‬ ‫بارودۆخی گونج���اودا‪ ،‬هەیە‪ ،‬بەاڵم کانت‬ ‫بڕوای وایە کە ئازادی لەئەساس���دا بریتی‬ ‫نیە ل���ەم توانایە‪ .‬وات���ە ناکرێت ئازادی‬ ‫تەنها ل���ەم توانایەدا بچ���وك بکرێتەوە‪،‬‬

‫جگە لەزانین‪ ،‬پڕ‬ ‫بەهاترین توانای‬ ‫فیکری‪ ،‬ئازادییە‪،‬‬ ‫بۆیە مرۆڤ هێندە‬ ‫شەیدای ئازادییە‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕەنگە وێڵیی‬ ‫مرۆڤ بەدوای‬ ‫ئازادیدا گەڕانبێت‬ ‫بەدوای شتێک کە‬ ‫تەنها لەخەیاڵ‌و‬ ‫بڕوای مرۆڤەکاندا‬ ‫هەبێت‌و دوا جار‬ ‫هەمو کارو بڕیارو‬ ‫بژاردەکانمان‬ ‫دەرەنجامی‬ ‫پێویستی یاساکانی‬ ‫سروشت بن‬

‫لەبەرئ���ەوەی دروس���تبونی ئارەزوەکانی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬ی���ان ڕودان‌و وروژانی���ان لەکاتی‬ ‫بڕیاردان لەژێ���ر کۆنترۆڵی ئێمەی مرۆڤدا‬ ‫نی���ە‪ ،‬بۆیە نیچە نکوڵ���ی لەبونی ئازادی‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫دوەم‪ ،‬بڕیاری ئازاد پێویستی بەو جۆرە‬ ‫کۆنترۆڵە هەیە کە لەخاڵی یەکەم ئاماژەی‬ ‫پێک���را‪ .‬لەبەرئەوەی بڕی���ارو بژاردەکانی‬ ‫مرۆڤ لەژێر کاریگەری سروش���تی خودی‬ ‫مرۆڤەکاندای���ەو ئێم���ەی مرۆڤی���ش ن���ە‬ ‫بەرپرس���ین‌و نە کۆنتڕۆڵمان هەیە بەسەر‬ ‫سروش���تماندا‪ ،‬چونکە سروش���تی مرۆڤ‬ ‫دەرئەنجام���ی ئەزمونی ژیان���ی دەرونی‌و‬ ‫هزری‌و هەس���تی مرۆڤەکانە لەگەڵ چەند‬ ‫فاکتەرێک���ی بۆماوەی���ی‪ ،‬ک���ە هیچیان‬ ‫کۆنترۆڵی ڕاستەوخۆی مرۆڤی بەسەرەوە‬ ‫نیی���ە‪ ،‬بۆیە نیچە پێیوای���ە ئازادی تەنها‬ ‫فانتازیاو ئ���ارەزوی ڕۆح���ی مرۆڤەکانە‪.‬‬ ‫نیچە پێیوایە ئێمە ئازادین لەبڕیارەکانمان‬ ‫تەنها ئەگ���ەر ئێمە خۆمان هۆکاری بونی‬ ‫خۆمانبین‪ ،‬چونکە تەنها ئەوکاتە خۆمان‬ ‫دەتوانین سروشتی خۆمان دیاری بکەین‌و‬ ‫بەرپرس بین‌و کۆنترۆڵمان هەبێت بەسەر‬ ‫سروشتی خۆماندا‪ ،‬ئەو کۆنترۆڵەی کە وا‬ ‫لەبڕیارو بژاردەکانمان دەکات ئازاد بن‪.‬‬ ‫سێیەم‪ ،‬ئەو ئازادیەی ئێمە باسی لێوە‬ ‫دەکەین توانایەکی مرۆییە‪ ،‬بۆئەوەی ئەو‬ ‫ئازادیە مرۆییە هەبێ���ت‪ ،‬دەبێت خودێک‬ ‫هەبێت ئ���ەم کارە ئازادان���ە ئەنجامبدات‬ ‫ی���ان ئەو بڕی���ارە ئازادانە ب���دات‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەم جۆرە باس���کردنەی خ���ودو ڕەفتار‬ ‫ئاماژە ب���ەوە دەکات کە خود یەکەیەکی‬ ‫جیاوازە لەخەس���ڵەت‌و ڕەفتارو ڕەوشت‌و‬ ‫کارو کردەوەو بڕی���ارو بژاردەکانی‪ .‬نیچە‬ ‫پێیوای���ە خود یەکەیەک���ی جیانەکراوەیە‬ ‫لەڕەفتارو خەسڵەت‌و بڕیارەکانی‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەمان���ەن بون بەخود دەبەخش���ن‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەغیابی ئەمان���ەدا خود نابێت‪ ،‬یان نیە‪.‬‬ ‫لەبەرئ���ەوەی ئەو خودەی کە پێویس���تە‬ ‫هەبێت بۆ ئەوەی ئ���ازادی هەبێت‪ ،‬بونی‬ ‫نییە‪ ،‬بۆیە ئازادی نییە‪.‬‬

‫هەرچەندە ئەم توانایە بەشێکە لەئازادی‪.‬‬ ‫کانت پێیوایە مرۆڤ لەبڕیارەکانی ئازادە‪،‬‬ ‫کاتێ���ک ک���ە ڕەگوڕیش���ەی بڕیارەکانی‬ ‫لەخودی خۆیەوە سەرچاوە دەگرن‌و ئەم‬ ‫سەرچاوەیەش س���ەرچاوەیەکی پێشوتر‬ ‫دیاری نەکراو یان بڕیارلەسەرنەدراو بێت‬ ‫لەالیەن کەس���ێک یان شتێک لەدەرەوەی‬ ‫خ���ودی ژیانی هزری م���رۆڤ‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫س���ەرچاوە گرتنەی بڕی���ار‪ ،‬لەناو خودی‬ ‫مرۆڤەکاندا تەنه���ا یەکێکە لەمەرجاکانی‬ ‫کانت بۆ بڕیاری ئازاد‪.‬‬ ‫تێڕوانینی کانت بۆ ئازادی تێڕوانینێکی‬ ‫ترانسێندێنتااڵنەیە‪ .‬کانت پێیوایە مرۆڤ‬ ‫ئازادە لەبڕیارو بژاردەکانیدا‪ ،‬بەمەرجێک‬ ‫دروس���تبونی ئەم بڕی���ارو بژاردانە لەژێر‬ ‫کاریگەری سروش���تی خودی مرۆڤەکاندا‬ ‫نەبێت‪ .‬بەواتایەک���ی دی‪ ،‬کانت پێیوایە‬ ‫ئ���ازادی بریتییە لەس���ەربەخۆیی توانای‬ ‫بڕیاردان یان هەڵبژاردن – سەربەخۆیی ئەم‬ ‫توانایە لەکاریگەری ئارەزوەکانمان لەسەر‬ ‫بڕی���ارو بژاردەکانماندا‪ ،‬یا س���ەربەخۆیی‬ ‫ئەم توانای���ە لەبەزەڕوڕیەتکردنی بڕیارو‬ ‫بژاردەکانمان لەالیەن ئارەزوەکانمان یان‬ ‫لەالیەن خودی سروشتی خۆمان‪.‬‬ ‫قوڵیی‌و قوڕس���ی‌و ئاڵ���ۆزی مەفهومی‬ ‫ئ���ازادی بەش���ێکی زۆری ڕوناکبی���رو‬ ‫فەیلەسوفانی جیهانی توشی سەرلێشێوان‌و‬ ‫گومڕایی کردوە‪ .‬یەکێک لەم فەیلەسوفانە‬ ‫فرێدری���ک نیچەی���ە‪ .‬تێڕوانینەکانی نیچە‬ ‫لەس���ەر ئ���ازادی بەتێپەڕبون���ی کات‬ ‫گۆڕان���کاری‌و جۆرێک لەدەبەریەك ڕاچون‬ ‫یا دژ بەیەک بونیان بەخۆوە بینیوە‪ .‬نیچە‬ ‫لەالیەک نکوڵی لەبون���ی ئازادی دەکات‌و‬ ‫الی نیچ���ە‪ ،‬ئ���ازادی توانایەک���ی‬ ‫پێیوایە هیچ ش���تێک بەن���اوی ئازادیەوە‬ ‫نی���ە‪ .‬لەالیێکی دیکەش���ەوە دان بەبونی ش���اراوە نی���ە‪ .‬بەواتایەک���ی دی‪ ،‬نیچە‬ ‫مرۆڤی ئازاددا دەنێت‪ .‬نیچە لەبەر س���ێ پێیوایە ئ���ازادی توانای���ەک نیە ئێمەی‬ ‫هۆکاربونێکی مێتافیزیکی یان نۆومیناڵی م���رۆڤ پێش���وتر هەمانبێ���ت‪ .‬نیچ���ە‬ ‫ئ���ازادی دەبەس���تێتەوە بەس���ەرکەوتن‬ ‫ئازادی ڕەتدەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئامانجەکانم���ان‌و‬ ‫یەک���ەم‪ ،‬هەمو ئەو بڕی���ارو بژاردانەی لەبەدەس���تهێنانی‬ ‫ئێمە ئاگاییان���ە دەیانکەین‪ ،‬لەبەر چەند زاڵبون بەس���ەر کێش���ەو تەنگوچەڵەمەو‬ ‫ه���ۆکارو ئ���ارەزو و بەهایه‌کەوەن‪ .‬مرۆڤ بەربەست لەپرۆسەی بونیاتنانی خودێکی‬ ‫بۆئ���ەوەی لەبڕیارەکانی���دا ئ���ازاد بێت‪ ،‬باش���تر لەوەی پێش���وتر‪ ،‬بەردەوامبون‬ ‫پێویس���تی بەجۆرێک ل���ە کۆنتڕۆڵ هەیە لەباش���ترکردنی خ���ودو بەردەوامب���ون‬ ‫لەس���ەر هۆکار‪ ،‬پاڵنەر ی���ان هەمو ئەو لەدانان‌و بەدەستهێنانی ئامانجی گەورەترو‬ ‫فاکتەرانەی کە دەبن بەهۆی دروستبونی بااڵتر‪ ،‬برەودان بەپرۆس���ەی گەشەپێدانی‬ ‫ئ���ەو بڕیارانە‪ .‬یەکێک ل���ەو فاکتەرانەش خودو س���ڵنەکردنەوە لەبەرەنگاربونەوەی‬ ‫ئارەزوەکانی مرۆڤن‪ .‬مەبەست لەم جۆرە مەترسی‌و سەرکەشی لەم پێناوەدا‪ .‬نیچە‬ ‫ئارەزوە ئەمەیە‪ :‬ئەو ئارەزوەی کە دروست پێیوای���ە مرۆڤ تەنها بەس���ەرکەوتن لەم‬ ‫دەبێت وەک دوا دەرئەنجامی پرۆس���ەی پڕۆس���ەیەدا دەتوانێت ئازادی بەدەس���ت‬ ‫بیرکردن���ەوەو هەڵس���ەنگاندنی ب���اری بهێنێت‪ .‬بەواتایه‌کی دی‪ ،‬ئازادی ش���تێک‬ ‫ئاکاری‌و دادپەروەری کارێک یان باش���ی‌و نی���ە ئێمەی مرۆڤ پێش���وتر هەمانبێت‌و‬ ‫خراپی بڕیارێک یان بژاردەیەک بۆ خۆمان بەشێک بێت لەتواناکانمان‪ ،‬بەڵکو شتێکە‬ ‫یان بۆ کۆمەڵگا‪ .‬هۆکاری دروستبونی ئەو دەس���تمان دەکەوێت تەنه���ا لەداهێنان‌و‬ ‫ئارەزوانە‪ ،‬بەو شێوەیەی کە هەن‪ ،‬چەند بەرجەس���تەکردنی ئامانج‌و زاڵبون بەسەر‬ ‫پرۆسەیەکی پێشینەی دەرونی‌و ئەزمونی تەنگوچەڵەمەو س���ەرکەوتن لەپرۆس���ەی‬ ‫پێشینەی هەستی‌و هزری مرۆڤەکانە‪ ،‬کە باش���ترکردنی خودو بەردەوامبونی کاراو‬ ‫هیچیان لەژێ���ر کۆنترۆڵی مرۆڤەکاندانیەو سەرکەوتوانە لەم بوارانەدا‪.‬‬

‫قوڵیی‌و قوڕسی‌و‬ ‫ئاڵۆزی مەفهومی‬ ‫ئازادی بەشێکی‬ ‫زۆری ڕوناکبیرو‬ ‫فەیلەسوفانی‬ ‫جیهانی توشی‬ ‫سەرلێشێوان‌و‬ ‫گومڕایی کردوە‬

‫واتە بەالی نیچەوە‪ ،‬مرۆڤ ئازاد نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو دەبێت هەوڵبدات بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫ئ���ازادی‪ ،‬ئەگ���ەر دەیەوێ���ت مرۆڤێک���ی‬ ‫ئازادبێت‪ .‬مرۆڤ تەنها لەڕێگەی کارایی‌و‬ ‫چاالکی‌و بوێری‌و س���ەرکەوتن لەپرۆسەی‬ ‫بەرجەستەکردنی ئارەزو و بەدەستهێنانی‬ ‫ئامانجەکان���ی ڕۆح دەتوانێ���ت ئ���ازادی‬ ‫بەدەست بهێنێت‪.‬‬ ‫تێڕوانینەکانی نیچە بۆ ئازادی‪ ،‬س���ودە‬ ‫کرداریەکانی ئازادی بۆ تاک دەردەخات‪،‬‬ ‫بەاڵم هیچ یەکێک لەو مەرجانەی نیچە بۆ‬ ‫ئازادی بەپێویس���تیان دەزانێت (پێکانی‬ ‫ئامانج‌و بەرجەس���تەکردنی ئارەزوەکانی‬ ‫ڕۆح)‪ ،‬بون���ی ئ���ازادی وەک توانایەک���ی‬ ‫مێتافیزیکی نۆومیناڵ دەرناخات‪ .‬دەکرێت‬ ‫مرۆڤ لەدانان‌و بەدەستهێنانی ئامانجەکانی‪،‬‬ ‫یان لەپرۆسەی باش���ترکردنی خود‪ ،‬یان‬ ‫لەزاڵبون بەسەر تەنگوچەڵەمەکانی‪ ،‬یان‬ ‫لەبەرجەس���تەکردنی ئامانجەکان���ی ڕۆح‪،‬‬ ‫س���ەرکەوتوبێت‪ ،‬بەاڵم ئازادیش نەبێت‪،‬‬ ‫چونک���ە دەکرێت هەمو ئەو بڕیارانەی لەو‬ ‫پرۆس���ەیەدا دەدرێن‪ ،‬ئەنجامی یاساکانی‬ ‫سروشت بن یان پێشتر لەالیەن خوداوەند‬ ‫دی���اری کرابن‪ ،‬ی���ان چەن���د فاکتەرێک‬ ‫پاڵنەری���ان بوبێ���ت کە ڕودانی���ان لەژێر‬ ‫کۆنترۆڵی ئێمەی مرۆڤدا نەبێت‪.‬‬ ‫یەکێک لەمەرجەکان���ی بڕیاری ئازادانە‬ ‫ئەوەیە کە بکەرەکە ئاگاییانە بڕیارەکەی‬ ‫بدات‪ ،‬واتە ڕێکلەکاتی بڕیاردانەکە‪ ،‬ئاگای‬ ‫لەبڕیاردانەکە هەبێت‪ .‬بەاڵم تاقیکردنەوە‬ ‫س���ەردەمیەکانی زانستی دەمارو ئاگایی‪،‬‬ ‫س���ەلماندویانە کە م���رۆڤ پێش ئەوەی‬ ‫ئاگابێتەوە لەوەی کە بژاردەیەکی کردوە‬ ‫یان بڕیارێکی داوە‪ ،‬ئەو بەشانەی مێشک‬ ‫کە تایبەتن بەناوەرۆکی بڕیارەکە دە چرکە‬ ‫پێش ئەوەی کەسەکە ئاگای لەوەبێت کە‬ ‫بڕیارێک���ی داوە ی���ان بژاردەیەکی کردوە‬ ‫چاالک دەبن‪ ،‬بەشێوەیەک کە چاالکییەکە‬ ‫پێش���بینی بڕیار ی���ان بژاردەکە دەکات‪.‬‬ ‫لەوان���ە تاقیکردن���ەوە بەناوبانگەکان���ی‬ ‫لیبی���ت‌و هێی���س‪ .‬دەرەنجام���ی ئ���ەو‬ ‫تاقیکردنەوانە گومانی زیاتر دەخەنە سەر‬ ‫بونی ئازادی‪ ،‬هەرچەندە زانایانی زانستی‬ ‫دەم���ار هاودەنگ نین لەس���ەرئەوەی کە‬ ‫ئایا ئەو چاالکیەی مێش���ک پێش ئاگایی‬ ‫بون لەبڕیار‪ ،‬تەنها ئامادەکاری مێش���کە‬ ‫بۆ دەرکردنی بڕیارەک���ە‪ ،‬یان هەر خۆی‬ ‫بڕیارەکەیە‪.‬‬ ‫یەکێک لەخەس���ڵەتەکانی فەلسەفەی‬ ‫کان���ت جیاکردنەوەی جیهانی فەنۆمیناڵە‬ ‫لەجیهان���ی نۆومیناڵ‪ :‬جیهانی فەنۆمیناڵ‬ ‫وات���ە دونیای ڕواڵ���ەت‪ ،‬ئەو ش���تانەی‬ ‫لەهەس���ت‌و بیروب���ڕوای مرۆڤ���دا هەن‪.‬‬ ‫جیهانی نۆومیناڵ واتە جیهانی ڕاس���تی‪،‬‬ ‫ئ���ەو دونیایەی ک���ە بونی پەیوەس���ت‌و‬ ‫بەندنییە بەهەس���ت‌و بیروب���ڕوای مرۆڤ‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەمە مانای ئەوە ناگەیەنێت کە ئەو‬ ‫شتانەی لەدونیای ڕواڵەتدا هەن لەدونیای‬ ‫ڕاس���تیدا نەب���ن‪ .‬هەرچەن���دە دونی���ای‬ ‫ڕواڵەت هەڵ���ەی تێدان‪ ،‬بەاڵم زۆرش���ت‬ ‫کە لەهەس���ت و بیروبڕوای مرۆڤدا هەن‪،‬‬ ‫لەدونیای ڕاستیش���دا ه���ەن‪ ،‬بەمەرجێک‬ ‫دونیایەک هەبێت کەبونێکی س���ەربەخۆی‬ ‫ناپەیوەستی هەبێت بەهەست‌و بیروبڕوای‬ ‫مرۆڤ‪ .‬ئ���ەم بڕوابونەی مرۆڤ بەئازادی‪،‬‬ ‫س���ەرچاوەی لەئەزمونی بڕیارو بژاردەی‬ ‫ئازاد لەدونیای ڕواڵەتەوە‪ ،‬گرتوە‪ .‬ئێمەی‬ ‫م���رۆڤ لەبەر ئ���ەم ئەزمون���ەی دونیای‬ ‫ڕواڵەتەیە کە پێمان وایە ئازادین لەبڕیارو‬ ‫بژاردەکانماندا‪.‬‬ ‫جگە لەزانی���ن‪ ،‬پڕ بەهاتری���ن توانای‬ ‫فیک���ری‪ ،‬ئازادییە‪ ،‬بۆیە م���رۆڤ هێندە‬ ‫ش���ەیدای ئازادییە‪ ،‬ب���ەاڵم ڕەنگە وێڵیی‬ ‫مرۆڤ بەدوای ئازادیدا گەڕانبێت بەدوای‬ ‫ش���تێک ک���ە تەنه���ا لەخەی���اڵ‌و بڕوای‬ ‫مرۆڤەکاندا هەبێ���ت‌و دوا جار هەمو کارو‬ ‫بڕیارو بژاردەکانمان دەرەنجامی پێویستی‬ ‫یاساکانی سروشت بن‪ ،‬یان تەنها کاریگەری‬ ‫بڕیارەکانی خوادەوەندبن‪ ،‬وەک تەنها یان‬ ‫یەکێک لە ه���ۆکارەکان‪ ،‬یان دەرەنجامی‬ ‫سروشتی خودی مرۆڤەکان بن‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‬

‫‪David Hume. An Enquiry Con‬‬‫‪cerning Human Understanding.‬‬ ‫‪.1748‬‬ ‫‪Friedrich Nietzsche. Twilight of‬‬ ‫‪.the Idols. 1889‬‬ ‫‪Friedrich Nietzsche. Beyond‬‬ ‫‪.Good and Evil. 1886‬‬ ‫‪Friedrich Nietzsche. The Happy‬‬ ‫‪.Science. 1882‬‬ ‫‪Immanuel Kant. Critique of Pure‬‬ ‫‪.Reason. 1781‬‬ ‫‪William Molesworth. The Eng‬‬‫‪lish Works of Thomas Hobbes of‬‬ ‫‪.Malmesbury. 1839‬‬


‫بیروڕا‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫‪birura.awene@gmail.com‬‬

‫ئەنفال پرسێکی نەناسراو‬ ‫الی گەنجانی دوا ‌ی شەڕەکان!‬ ‫پێشڕەو حەمید‬ ‫لەدوای ‪ ٢٧‬س���اڵ لەجینۆسیادکردنی‬ ‫خەڵکی کوردس���تان‌و لەدوای ‪ ٢٤‬ساڵ‬ ‫ڕزگارب���ون لەچنگ���ی بەعس���یەکانی‬ ‫عێراق‌و حوکم���ی خۆجێیەتی کوردی‪،‬‬ ‫دەکرێ بپرسین "ئەنفال" چ ڕەھەندێکی‬ ‫فیک���ری‌و کۆمەاڵیەت���ی‌و ڕامی���اری‌و‬ ‫رۆش���نبیری لەھەناوی کۆمەڵگای ئێمە‬ ‫بەجێھیش���توەو دەس���ەاڵتی ک���وردی‬ ‫ل���ەو پێن���اوەدا چی ک���ردوە بۆئەوەی‬ ‫پاشماوەکانی ئەنفال لەودۆخە دەرونیە‬ ‫ناجێگی���رە رزگارب���کات؟ پرۆس���ەی‬ ‫ئەنفالکردنی خەڵکی کوردستان چ ماناو‬ ‫دەاللەتێکی سیاسی‌و ئینسانی‌و میژویی‬ ‫الی ن���ەوەی نوێ یان گەنجی ئێس���تا‬ ‫دروس���تکردوەو گەنجانی دوای شەڕی‬ ‫ناوخ���ۆ‪ ،‬چۆن لەئەنفال دەگەن‌و ئەنفال‬ ‫چۆن دەخوێننەوە؟‬ ‫ئەنف���ال چ بیرەوەرییەک���ی الی ئەم‬ ‫گەنجە بەجێھێش���توەو چۆن لەو ئازارە‬ ‫تێدەگات کە ئێس���تاش لەنێو جەستەی‬ ‫کۆمەڵگای کوردی���دا بەتێپەڕبونی کات‬ ‫زیاتر بەس���وێ دەبێ���ت؟ ئایا مەغزاو‬

‫دەاللەت���ی ئ���ەو کۆمەڵکوژی���ە تاچەند‬ ‫بەشێوەیەکی تەندروس���تانە بەگەنجی‬ ‫کوردی گەیش���توەو دەسەاڵتی کوردی‬ ‫چۆن ئ���ەو تاوانە گەورەیەی س���ەدەی‬ ‫بیس���تی ڕابردوی ش���رۆڤەکردوەو چۆن‬ ‫کــۆدەنگییەکی الی گەنجان خوڵقاندوە‬ ‫بەوەی ک���ە ئەنفالکردن پرۆس���ەیەکی‬ ‫نامرۆڤانەو شوڤینسیتایانەی بەعسیەکان‬ ‫ب����وە بۆس����ڕینەوەی ناس����نامەی بونی‬ ‫نەتەوەی کورد؟‬ ‫زۆرێک لەگەنجان لەو ئازارە تێناگەن‬ ‫ک����ە " ئەنفال " لەنێو دڵی نەتەوەیەکدا‬ ‫دروس����تیان کردوەو زۆجاریش بێباکانە‬ ‫بەسەر ئەو پرسەدا بازدەدەن‌و ئامادەییان‬ ‫نیە لەوە تێبگەن کە ئەنفالکردنی خەڵکی‬ ‫کوردستان بۆچی‌و لەپێناوی چیدا کرا‪،‬‬ ‫کە ئەوەش یەکێکە لەو ھەنگاوانەی دەبو‬ ‫دەسەاڵتی کوردی بەشێوەیەکی جیددی‬ ‫کاری بۆ بکردایەو بیکردایە بەپرسێکی‬ ‫نەتەوەیی گەورەو وەھاش بیناس����اندایە‬ ‫کە کوردێک نەبێت نەزانێ ئەنفال چیەو‬ ‫ئەنف����ال ل����ەوە تـێپەڕێنێت ک����ە تەنھا‬ ‫لەس����اڵیادیدا بەبیری خەڵک‌و گەنجانی‬ ‫بھێنیتەوە‪ ,‬دەسەاڵتی کوردی‌و دەزگا‬ ‫پەیوەندیدارەکانی بەرپرس����ی یەکەمن‬

‫لەوەی کە بۆچی بەشێکی زۆری گەنجان‬ ‫ئەنفال ناناس����ن‌و بۆچی لێی تێناگەن‌و‬ ‫بۆچی ھەرباسوخواستێک لەسەر ئەنفال‬ ‫ڕایان ناگرێ����ت‌و غیابن لە قس����ەکردن‬ ‫لەسەری !‬ ‫ئەگ����ەر پرس����یارێکی ت����ر روبەڕوی‬ ‫ئەم دەس����ەاڵتە بکەین����ەوە لەیادی ‪٢٧‬‬ ‫س����اڵەی تاوان����ی ئەنفالکردنی خەڵکی‬ ‫کوردس����تاندا‪ ،‬ئاخ����ۆ تائێس����تا چەند‬ ‫ئەنفالچی����ی دادگای ک����راون لەکاتێکدا‬ ‫زۆربەیان خودی دەسەاڵت پەنای داون‌و‬ ‫دیوەخانانەی����ان بۆ س����ەرف دەکات؟‬ ‫ئاخ����ۆ تائیس����تا لەڕوفاتی ئ����ەو‪١٨٢‬‬ ‫ھەزار ئەنفالکراوان����ە چەندی����ان م����اون‬ ‫تابیانگەڕێنێتەوە بۆ خاکی نیش����تمان‬ ‫جگ����ە لەو چەند ڕوفاتە پیرۆزانە نەبێت‬ ‫کە گەڕێندرانەوە ب����ۆ ناوچەی بارزان‌و‬ ‫گەرمی����ان‌و دوکان کە ژمارەیان لەھەزار‬ ‫ڕوفات تێنەدەپەڕی؟ ئایا تائێستا چەند‬ ‫توێ����ژەرەوەی کۆمەاڵیەت����ی‌و دەرونی‬ ‫ل����ەو دامەزراوانەدا کاردەک����ەن کە بۆ‬ ‫لێکۆڵینەوەو ئەنفالناس����یی دامەزراون؟‬ ‫ئاخ����ۆ تائێس����تا دامەزراوەیەکمان بەو‬ ‫ناوانەوە لەسەرتاس����ەری کوردس����تاندا‬ ‫هه‌یه‌؟‬

‫سەرۆکی هەرێم بەیاسا‬ ‫هەڵدەبژێردرێتەوە!‬

‫زۆرێک لەگەنجان لەو‬ ‫ئازارە تێناگەن کە "‬ ‫ئەنفال " لەنێو دڵی‬ ‫نەتەوەیەکدا دروستیان‬ ‫کردوەو زۆجاریش‬ ‫بێباکانە بەسەر ئەو‬ ‫پرسەدا بازدەدەن‌و‬ ‫ئامادەییان نیە لەوە‬ ‫تێبگەن کە ئەنفالکردنی‬ ‫خەڵکی کوردستان بۆچی‌و‬ ‫لەپێناوی چیدا کرا‬

‫مەال كرێكارو مەال علی باپیر چۆن دروستبون؟!‬ ‫ئەمەش باش����ترین میكانیزم‌و باشترین‬ ‫رێگابو ك����ە ئەوان پەیڕەوی����ان لێكرد‪،‬‬ ‫هەر بەوەندەش نەوەس����تان وردە وردە‬ ‫نامیلك����ەی ئەو كەس����انەیان دەهێنایە‬ ‫س����ەر زمان����ی ك����وردی ك����ە لەمێژوی‬ ‫بزوتنەوە ئیس��ل�امییە سیاس����ییەكاندا‬ ‫توندوتیژ بونەو بەتوندی دیموكراس����ی‌و‬ ‫بیری نەتەوەییان رەتكردۆتەوە‪ ،‬گەنجی‬ ‫ئەم هەرێمە لەدوای راپەڕینەوە حەسەن‬ ‫فوئاد سدیق‬ ‫بەناو س����ەید قوت����ب‌و عەبدولس����ەالم‬ ‫ف����ەرەج‌و م����ەودودی‌و زۆران����ی دیكەی‬ ‫ت����ا راپەڕینە مەزنەكەی س����ەرەتای لەمجۆرەیان ناسی‪ ،‬ئەویش بەهۆی ئەو‬ ‫بەهاری ‪ 1991‬نەهاتە ئ����اراوە‪ ،‬خەڵك مەالیانەوە بو‪،‬كە هەمو مزگەوتەكانیان‬ ‫نە م����ەال كرێكارو نە مەال عەلی باپیری كردبوە گۆڕەپانی كێبركێی ئیس��ل�امی‬ ‫نەدەناس����ی‪،‬خەڵك بەگشتی لەرابردوی سیاس����ی‌و تەنانەت لەس����ەر شۆستەی‬ ‫ئەوانیش����ی نەدەزانی‪،‬تەنان����ەت خەڵك شەقامەكانیش����ەوە گوت����اری رۆژان����ی‬ ‫دوای راپەڕینەكەش بەدوای ش����وناس‌و هەین����ی‌و ت����ەواوی گوتارەكانی دیكەی‬ ‫رابردوی ئەوانەوە نەچون‪ ،‬ئاخۆ دەبێت خۆیان كە تۆماریان كردبو‪ ،‬بەش����ێوەی‬ ‫ئەوانە هەڵگ����ری چ پەیامێ����ك بوبن؟ سیدی لەسەر شۆستەی شەقامەكانەوە‬ ‫بۆچی ئاوەها بەزویی لەدەستكەوتەكانی دەفرۆشران‪ ،‬لەكاتێكدا هەمو بزوتنەوە‬ ‫راپەڕین(مەبەس����تم لەدەس����تكەوتە ئیس��ل�امییەكانی ئ����ەم هەرێم����ە هیچ‬ ‫نەتەوەییەكان����ە) كەوتن����ە تەقە؟بۆچی گرنگییەكیان بەنوس����ینەكانی محەمەد‬ ‫بەرەنگاری دیموكراس����ی بونەوە؟بۆچی عەب����دەو جەمالەدین����ی ئەفغان����ی‌و‬ ‫دەیانویس����ت ه����زری ناس����یۆنالیزم عەبدولرەحمان����ی كەواكیب����ی‌و زۆرانی‬ ‫لەبەرچاوو لەزیهنی تاكی كورد س����وك دیكە نەدەداـ تا ئێس����تاش یەك كتێبی‬ ‫بك����ەن؟ بۆچ����ی ئەوەن����دە بەپەلەبون ئەو سێ رۆش����نفیكرەی باسمكردن بە‬ ‫لەچەكداركردن����ی ئەن����دام‌و الیەنگرانی ك����وردی نەكراون‪ ،‬بەاڵم چەندین كتێبی‬ ‫بزوتنەوەكەیان؟ خەڵك‌و تەنانەت حیزبە ئیبن تەیمییەو غەزالی‌و سەید قوتب‌و‪...‬‬ ‫نەتەوەییەكانیش نە ئەو پرس����یارانەیان هت����د بەكوردیك����راون‌و وا لەكتێبخانە‬ ‫كرد‪ ،‬نە لەخەیاڵی ئەوەش بون سنورێك كوردییەكان دانراون بۆ فرۆشتن‪.‬‬ ‫هیتل����ەر وا بەس����وك‌و س����انایی‬ ‫ب����ۆ هەژمونێكی سیاس����ی لەمجۆرە كە‬ ‫مەترس����یدار بو دابنێن‪ ،‬ئیت����ر نە ئەو نەهات����ە س����ەرتەختی س����ەرۆكایەتی‪،‬‬ ‫پرس����یارانە كران‌و نە شیكردنەوەیەكی لەسەرەتای سااڵنی بیس����تەوە بەهۆی‬ ‫زانس����تیش بۆ بزوتنەوەیەكی سەرەڕۆی گوتارە پڕ حەماس����ییەكانی گەیش����تە‬ ‫س����ەرۆكایەتیكردنی ئەو حیزبە؛حیزبی‬ ‫لەمجۆرە كرا‪.‬‬ ‫ئەو دو پیاوە‪ ،‬دەیانزانی س����اڵەهای كرێ����كاری نەتەوەی����ی سۆسیالیس����تی‬ ‫س����اڵە ئ����ەوە خەڵك����ی كوردس����تانن ئەڵمانیا)‪ ،‬بەهاتنی هیتلەرو گه‌رمكردنی‬ ‫ناتوان����ن لەژێ����ر حوكمڕان����ی بەع����س دڵ‌و ئەقڵ����ی ئەو خەڵك����ە رۆژ لەدوای‬ ‫دەنگ هەڵبڕن‪،‬ئاخ����ر نەتەوەیەك بوین رۆژ زیات����ر گەش����ەیدەكرد‪ ،‬تا وایلێهات‬ ‫ساڵەهایە نەمانتوانیوە بەدڵی خۆشمان لەساڵی ‪ 1933‬لەهەڵبژاردنێكی گشتی‌و‬ ‫قس����ە بكەین‪ ،‬بۆیە دوای راپەڕین هەمو چارەنوسسازدا‪ ،‬ئەم حیزبە نازییە توانی‬ ‫خەڵك����ی كوردس����تان تینوی قس����ەی ‪44%‬ی دەنگ����ەكان وەدەس����تبهێنێت‪،‬‬ ‫شۆڕشگێڕانەو تینوی قسەی جیاواز بون‪ ،‬ك����ە ئەمە نه‌ک ه����ه‌ر لەهەڵبژاردنەكەدا‬ ‫تینوی فیكرو رێبازی فیكری‌و سیاس����ی یەك����ەم ب����و‪ ،‬بەڵكو بەش����ێوەیەك بو‬ ‫بون‪،‬تامەزرۆی كەسێك بون گوتارێكی ك����ە بەقەد ئەو س����ێ حیزب����ەی دەنگ‬ ‫حەماس����ییان پێش����كەش بكات‪ ،‬هەمو هێناب����و‪ ،‬كە لەپۆلینكردن����دا لەدواوەی‬ ‫خەڵك دەكواڵ بەاڵم رێكنەخرابون‪ ،‬بۆیە ئەو ب����ون‪ ،‬ئەم����ەش رەنگدانەوەی ئەو‬ ‫ئەم دو برادەرە دەس����تیان بەگوتاردانی دۆخە تێكەوتوە ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫حەماس����ی كرد‪ ،‬نەتەوەیەك بەدرێژایی سیاسییە بو‪،‬كە ڕوی لەئەڵمانیا كردبو‪،‬‬ ‫مێژو س����ەركوتكرابێت (النیكەم لەگەڵ بۆی����ە خەڵ����ك بەناچاری چارەنوس����ی‬ ‫س����ەرهەڵدانی شۆڕش����ەكانەوە‪ ،‬هەمو خۆیان دایە دەس����ت ئەو هیتلەرەی كە‬ ‫ئ����ازادی‌و هەمو ماف����ە نەتەوەییەكانی بەدروشمەكانیدا رێگاچارەی گونجاوی بۆ‬ ‫لێ س����ەنرابێتەوە) بێگومان بەگوتاری چارەسەركردنی هەمو گرفتەكان پێبو‪،‬‬ ‫حەماسی گەرمدەبێت‌و روانگەی هزری‌و ببو بەرزگاركەرو فریادرەسی ئەڵمانیا‪،‬‬ ‫سیاسی گۆڕانكاری بەسەردادێت‪ ،‬ئەمە چونكە دروشمەكانی لەهەمو حیزبەكانی‬ ‫وایكرد‪ ،‬دەنگی مەال كرێكارو مەال عەلی دیك����ە رادیكااڵنەتر بو‪ ،‬ب����ەاڵم كە لەو‬ ‫لەمینبەری مزگەوتەكانەوە س����ەرچاوە هەڵبژاردنە بردییەوەو دەس����ەاڵتەكەی‬ ‫بگرێت‌و لەوێوە بۆناو خەڵك بگوازرێتەوە‪ ،‬كەوتە دەست‪ ،‬ئەو هەمو مەرامە پیس‌و‬

‫نەتەوەیەك‬ ‫بەدرێژایی مێژو‬ ‫سەركوتكرابێت‬ ‫بێگومان بەگوتاری‬ ‫حەماسی‬ ‫گەرمدەبێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫وایكرد‪ ،‬دەنگی‬ ‫مەال كرێكارو مەال‬ ‫عەلی لەمینبەری‬ ‫مزگەوتەكانەوە‬ ‫سەرچاوە بگرێت‌و‬ ‫لەوێوە بۆناو خەڵك‬ ‫بگوازرێتەوە‬

‫بۆگەنەی لەناخی����ا پەنگی خواردبۆوەو‬ ‫بەدروشمی بریقەدار پێچابویەوە‪ ،‬بەسەر‬ ‫ئەڵمانیاو تەواوی مرۆڤایەتی هەڵڕشت‌و‬ ‫دونیای وێران كرد‪.‬‬ ‫لێرەوە دەكرێ پرسیاری ئەوە بكەین‬ ‫باش����ە بەرهەم‌و ئەنجامی ئ����ەو گوتارە‬ ‫حەماس����یانە چی بون؟ هەڵبەت هەر‬ ‫نەرمە ئاوڕێك بدەین����ەوە‪ ،‬ئەوەمان بۆ‬ ‫دەردەكەوێ����ت‪ ،‬ئەم دو پیاوە بەتایبەت‬ ‫م����ەال عەلی باپی����ر ه����ۆكاری یەكەمی‬ ‫داگیرس����اندنی ش����ەڕی ناوخۆ بو‪ ،‬واتە‬ ‫بەرلەوەی پارت����ی‌و یەكێتی بەگژ یەكدا‬ ‫بچن‪ ،‬بزوتنەوەی ئیس��ل�امی ش����ەڕێكی‬ ‫س����ەختی لەگ����ەڵ یەكێتی نیش����تمانی‬ ‫دامەزراند‪ ،‬هۆكاری یەكەمی شەڕەكەش‬ ‫بۆ خ����ودی عەلی باپی����ر دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوە قس����ەی من نییە بەڵكو قس����ەی‬ ‫راب����ەری بزوتن����ەوەی ئیس��ل�امی‬ ‫مامۆس����تا م����ەال عل����ی عەبدولعەزیزە‪،‬‬ ‫ل����ە دیمانەیەكی بەن����دە لەگەڵیدا زۆر‬ ‫نهێن����ی دركان����دوەو منی����ش لەكتێبی‬ ‫گەردەلولی سیاس����ەتدا باڵومكردۆتەوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەیش����ەوە‪ ،‬ئ����ەو خەونەی‬ ‫كە عەل����ی باپیر بۆ راب����ەری ئەوكاتی‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی گێڕاوەتەوە‪ ،‬رێك‬ ‫ئەوەمان پێدەڵێ����ت جیابونەوەی عەلی‬ ‫باپی����ر لەبزوتنەوە لەمێژوی ئیس��ل�امدا‬

‫‪13‬‬

‫روینەداوە بەیعەت بەكەس����ێك بكەیت‌و‬ ‫دوایی����ش لەبزوتنەوەك����ەی‌و لەبراكەی‬ ‫هەڵبگەڕێیت����ەوە ‪ ،‬ئینج����ا م����ن نازانم‬ ‫بۆچ����ی تەنیا عەلی باپی����ر لەم واڵتەی‬ ‫ئێمە خەون دەبینێ‪ ،‬خەون بەپێغەمبەر‬ ‫خ����ەون بەخ����ودا‪ ،‬خ����ەون بەهەم����و‬ ‫شتێكەوە دەبینێ‪.‬جاران دەیوت خەونم‬ ‫بەپێغەمبەر بینیوە‪ ،‬كە بۆی چوە سەر‬ ‫ئێستا دەڵێت خەونم بەخودا بینیوە!‬ ‫س����ەیركە مەال كرێكار لەس����اڵی‬ ‫‪ 1987‬لەپاكس����تان بو‪ ،‬لەوێوە هاتەوە‬ ‫بۆ ن����او بزوتنەوەی ئیس��ل�امی‌و عەلی‬ ‫باپیری����ش (وەك مەال عەل����ی رابەری‬ ‫بزوتن����ەوەی ئیس��ل�امی وتویەت����ی زۆر‬ ‫حەزی ب����ە كوێخایەتی ك����ردوە) خۆی‬ ‫گەیاندۆتە رابەری بزوتنەوەی ئیسالمی‌و‬ ‫بەهۆی گێڕانەوەی خەونێكەوە ش����وێنی‬ ‫ش����یاوی خ����ۆی لەن����او بزوتنەوەكەدا‬ ‫مسۆگەر كردوە‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی فیكریی هەمیش����ە بریتی‬ ‫بوە لەهەڵكشان‌و داكشان‪ ،‬بەرزبونەوەو‬ ‫غلۆربون����ەوە‪ ،‬كارو كاردانەوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫فكرێك بۆ ماوەیەكی زۆر بااڵدەستدەبێت‪،‬‬ ‫دواتر دژەكەی دێتە ئاراوە‪ ،‬ئەمە لەگەڵ‬ ‫هەمو فەیلەسوفەكان هەر لەفەیلەسوفە‬ ‫سەرەتاییەكانەوە كە تالیس یەكەمیانە‬ ‫ت����ا ئەوانەی ئەمڕۆ لەژیاندان بەردەوام‬ ‫ئ����ەو هەڵبەزو داب����ەزو هەڵكش����ان‌و‬ ‫داكش����انەی تێیكەوت����وەو ڕوی����داوە‪،‬‬ ‫لەبواری سیاسەتیش����دا هەمیشە هەمان‬ ‫رێچكەو كاردانەوە دروس����تبوە‪،‬تەنانەت‬ ‫لەبەرامبەر سەرۆكە بەناوبانگەكانیشدا‬ ‫ئەمانەی باس����مكردن دوبارەو س����ێبارە‬ ‫رودەدەن����ەوە‪ ،‬دیگ����ۆل نمونەیەك����ی‬ ‫بچوك����ە لەنێ����و ئەم جیهان����ە ئاڵۆزەی‬ ‫سیاسەتدا‪...‬‬ ‫لەم ڕوانگ����ەوە ئەو دۆخەی ئێس����تا‬ ‫ئیس��ل�امی پێ����دا تێدەپەڕێت‪ ،‬پێش����تر‬ ‫بەس����ەر ئایینی كریس����تیانیش هاتوە‪،‬‬ ‫هەت����ا مارتن لۆس����ەر لەس����اڵی ‪1517‬‬ ‫دوبارە (كریس����تیان) یەتی تەفس����یر‬ ‫كردەوەو (پرۆتستانت)ـی لەناو هەمان‬ ‫ئایین����ی كریس����تیاندا رزگار كرد‪ ،‬بۆیە‬ ‫بۆ جیهانی ئیس��ل�امیی ئێمەش كارێكی‬ ‫زۆر قورس نییە دوبارە ئایین تەفس����یر‬ ‫بكرێتەوەو كردنەوەیەكی تازە دروس����ت‬ ‫بكەین كە زیاتر لە بەرژەوەندی خەڵك‬ ‫بێت‌و خەڵكی����ش بەگرنگی بزانیت‪.‬ئاخر‬ ‫ئایین بەرلەوەی جیهاد بێت ئاكارە‪ .‬خۆ‬ ‫لەقوتابخانەك����ەی ئەندەلوس(غەرناتا)‬ ‫ئیبن روش����دو ئیبن سیناو زۆرانی دیكە‬ ‫بەو ئاراس����تەیە كاریانكرد‪،‬جگە لەچوار‬ ‫مەزهەب����ە سەرەكییەكە(ش����افیعی‪،‬‬ ‫حەنەفی‪ ،‬مالیكی‪ ،‬حەنبەلی)هەمو ئەو‬ ‫مەزهەبان����ەی دیكەی وەكو موعتەزیلەو‬ ‫ئەش����عەری‌و ‪.....‬هت����د جۆرێك����ن لەم‬ ‫تێڕوانینە ‪..‬‬

‫»» ‪19‬‬

‫رێبین هه‌ردی‬ ‫ویالیەتی س���ەرۆکی هەرێم بۆ چوار ساڵەو‬ ‫دەشێ بۆ جاری دوەمیش هەڵبژێرێتەوە‬ ‫یاسای ژمارەی ‪١‬ی س���اڵی ‪ .٢٠٠٥‬مادەی‬ ‫سێهەم‬ ‫یاسای س���ەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان‪/‬‬ ‫عێراق‬ ‫لەیاسای س���ەرۆکایەتی هەرێمدا کە ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٥‬دەرچ���وە بەرونی هاتوە کە ویالیەتی‬ ‫سەرۆکی هەرێم چوار ساڵەو دەکرێت جارێکی‬ ‫تری���ش هەڵبژێردرێتەوە‪ .‬ل���ە ‪ ٣٠‬حوزەیرانی‬ ‫‪ ٢٠١٣‬داو لەروداوێک���ی چاوەڕواننەک���راو و‬ ‫کتوپردا کە هیچ رێوش���وێنیکی یاسایش���ی‬ ‫نەبو‪ ،‬دو س���اڵی تر بۆ ویالیەتی س���ەرۆکی‬ ‫هەرێم زیادکراو بەمەش بۆ ماوەی‪ ١٠‬س���اڵی‬ ‫رێکە‪ ،‬بەڕێز مەس���عود بەرزانی سەرۆکایەتی‬ ‫هەرێم���ی کوردس���تانیان لەئەس���تۆ گرتوە‪.‬‬ ‫لەمانگی هەش���تدا ئەم وادەی دو س���اڵەش‬ ‫کۆتایی پێدێت‌و بەمەش لەم دۆخە ناس���کەدا‬ ‫پرسی سەرۆکایەتی هەرێم جاریکی دی زیندو‬ ‫بۆتەوەو بوه‌تە هۆی دەرکەوتنی بیروبۆچونی‬ ‫یەکجار جیاواز لەیەک‪.‬‬ ‫هەندێک لەهاوڕێیان ئەم پرسە دەبەستنەوە‬ ‫بەمەسەلەی یاس���او ئەو رێگریە یاساییانەوە‬ ‫ک���ە لەبەردەم س���ەرۆکی هەرێم���دا هەن بۆ‬ ‫ئەوەی جارێکی تر ئەو پۆستە وەربگرێتەوە‪.‬‬ ‫بە ب���ڕوای ئەم هاوڕێیانە گەر لەرێوش���وێنی‬ ‫یاساییدا بمێنینەوە‪ ،‬ئەوا دەبێت پاش ئەم دو‬ ‫ساڵە ویالیەتی سەرۆکی هەرێم نەک کۆتایی‬ ‫پێبێت‪ ،‬بەڵک���و بەهیچ ش���ێوەیەکیش بۆی‬ ‫ت���ازە نەکرێتەوە‪ .‬چونک���ە لەمادەی یەکەمی‬ ‫یاس���ای درێژکردنەوەی ویالیەتی س���ەرۆکی‬ ‫هەرێ���م بەدەقێکی ڕون‌و ئاش���کرا کە قابیلی‬ ‫تەفس���یری جیاواز نیە‪ ،‬هات���وە (ویالیەتی‬ ‫س���ەرۆکی هەرێم کە لە (‪ )2013/8/20‬تەواو‬ ‫دەبێت ‪ ،‬ب���ەردەوام دەبێت‌و درێژ دەکرێتەوە‬ ‫ت���ا ‪ 2015/8/19‬ئیتر ب���ۆ دوەم جار یارای‬ ‫درێژکردنەوەی نیە) (یاس���ای ژمارەی ‪١٩‬ی‬ ‫س���اڵی ‪ .)٢٠١٣‬هەر ئەم مادەیە پێشوەخت‬ ‫رێگەی لەوە گرتوە کە جارێکی تر مەسەلەی‬ ‫درێژکردنەوە بهێنرێتە ئ���اراوە‪ .‬بەبڕوای ئەم‬ ‫هاوڕێیانە ئەم مەس���ەلەیە لەڕوی یاساییەوە‬ ‫ڕون���ەو هیچ رێگەیەک نە بۆ درێژکردنەوەو نە‬ ‫بۆ کاندیدبونەوەی سەرۆکی هەرێم نیە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەم پرس���ە وەک لەڕوکەش���دا‬ ‫دەردەکەوێ���ت هێن���دە ل���ەڕوی یاس���اییەو‌ه‬ ‫ب���ڕاوەو داخ���راو نی���ە‪ .‬چونک���ە پەرلەمان‪،‬‬ ‫تەنه���ا جێگەی دانانی یاس���اکان نیە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫جێگ���ەی دەس���تکاریکردن‌و گۆڕین���ی ئ���ەو‬ ‫یاسایانەش���ە‪ .‬واتە برادەاران زۆر بەئاس���انی‬ ‫دەتوانن کۆببن���ەوەو بەپێ���ی رێنماییەکانی‬ ‫یاس���ادانان لەپەرلەمان���دا کام یاس���ایان‬ ‫دەوێ���ت بیهێننە ئاراوەو دەس���تکاری بکەن‌و‬ ‫بیگ���ۆڕن‌و بگرە هەر پوچەڵیش���ی بکەنەوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە پێموایە قسەکردن لەسەر یاسایی‬ ‫ب���ون‌و نەبون���ی درێژکردنەوە یان س���ێبارە‬ ‫کاندیدکردنەوە بارزانی بۆ ئەو پۆستە کارێکی‬ ‫بێهودەیە‪ .‬دەکرێت برادەران زۆر بەئاس���انی‬ ‫لەدانیش���نێکی ئاس���ایی پەرلەماندا‪ ،‬دەنگی‬ ‫پێویس���ت بۆ دەس���تکاریکردنی هەم یاسای‬ ‫دریژکردنەوەی ویالیەتی سەرۆک‌و هەم یاسای‬ ‫س���ەرۆکایەتی هەرێم ئامادە بکەن‌و بەوجۆرە‬ ‫بیگۆڕن ک���ە دەیانەوێ���ت‪ .‬بەتایبەتی کە چ‬ ‫لەیاس���ای س���ەرۆکایەتی هەرێم‌و چ لەیاسای‬ ‫دریژکردنەوەی ویالیەتی سەرۆکی هەرێم هیچ‬ ‫م���ادە یان بڕگەیەکی وایان دانانەوە کە رێگە‬ ‫لەوە بگرن کە یاس���اکە بەئاسانی دەستکاری‬ ‫بکرێت‪ .‬ئەو برادەرانه‌ی یاسای دریژکردنەوەی‬ ‫ویالیەتی س���ەرۆکی هەرێمیان داڕشت‪ ،‬دەبو‬ ‫خەیاڵی���ان الی ئەوە بوایە کە ناتوانن مادەی‬ ‫یەکەمی ئەم یاس���ایە مس���ۆگەر بکەن‪ ،‬بەوە‬ ‫نەبێت مادەیەک بۆ یاساکە زیاد بکەن کە ئەم‬ ‫یاس���ایە قابیلی دەستکاریکردن نیە بەدەنگی‬ ‫دو لەس���ەر سێی ئەندامانی پەرلەمان نەبێت‪.‬‬ ‫وەڵحال مادەی وا لەم یاس���ایەدا نیە‪ .‬مادەی‬ ‫یەکەمی ئەم یاسایە کە دەڵێت ناکرێت ماوەی‬ ‫سەرۆکایەتی لەم ماوەیە زیاتر دریژبکرێتەوە‪،‬‬ ‫بەخۆڕایی هاتوەو هیچ نرخێکی یاسایی نیە‪.‬‬ ‫چونکە هەر ئەو پەرلەمانەی ئەم یاس���ایەی‬ ‫داناوە‪ ،‬بەئاسانی دەتوانیت بەڕێژەیەکی کەمی‬ ‫دەنگدان مادەکە پەک بخات‌و لەهەمو ماناکانی‬ ‫بەتاڵی بکاتەوە‪ .‬س���ەرۆکی هەرێم چ ماوەی‬ ‫سەرۆکایەتی بۆ دریژبکرێتەوەو چ بۆ ویالیەتی‬ ‫س���ێهەم هەڵبژێردرێتەوە‪ ،‬دور لەرێوشوێنی‬ ‫یاس���ایی نابێت‌و بێ هێچ گومانیک بەیاس���او‬ ‫رێوشوێنی یاس���ایی دەکرێت‪ .‬یاسا لەبەردەم‬ ‫س���ەرۆکی هەرێمدا داخراو نی���ەو رێگەی زۆر‬ ‫هەیە بۆ ئەوەی زۆر بەئاسانی‌و بەرێوشوێنی‬

‫بەکورتی بەهۆی‬ ‫الوازی پەیوەندی‌و‬ ‫هاوهەڵویستی‬ ‫حیزبەکانی‬ ‫دییەوە‪ ،‬رێگە‬ ‫لەبەردەم پارتیدا‬ ‫کراوەیە بۆ ئەوەی‬ ‫بەشێوەیەکی‬ ‫یاسایی جارێکی‬ ‫دی سەرۆکی هەرێم‬ ‫کاندید بکاتەوە بۆ‬ ‫سەرۆکایەتی هەرێم‬ ‫یاس���ایی ماوەکەی یان بۆ دریژبکرێتەوە یان‬ ‫دوبارە کاندید بکرێتەوە‪.‬‬ ‫هەڤااڵن���ی پارتی���ش ب���ۆ داکۆکیک���ردن‬ ‫لەکاندیدبونەوەی س���ەرۆکی هەرێم بۆ جاری‬ ‫س���ێیەم‌و چوارەم نە پەنا ب���ۆ کودتاو نە بۆ‬ ‫شەڕی ناوخۆو نە بۆ هیچ کارێکی دور لەعورفی‬ ‫سیاس���ی دەبەن‪ ،‬بەڵکو هەم���و هەوڵەکەیان‬ ‫ل���ەوەدا چڕدەکەن���ەوە هەمو ئ���ەو زەمینەو‬ ‫رێوش���وێنە یاس���اییانە ئامادەبکەن کە رێگە‬ ‫بەوە دەدات بەش���ێوەیەکی یاسایی سەرۆکی‬ ‫هەرێم بۆ جاری سێیەم‌و چوارەم هەڵبژێرنەوە‪.‬‬ ‫پەنابردن بۆ تیپەڕاندنی دەستورو رازیکردنی‬ ‫الیەنەکان یەکێکە لەو رێگە یاس���اییانەی کە‬ ‫پەن���ای بۆ دەب���ەن‪ .‬گەر ئەمەش مس���ۆگەر‬ ‫نەک���ەن‪ ،‬هەوڵ���ی دوەمی���ان کۆکردنەوەی‬ ‫ئ���ەو دەنگانەیە کە رێگە بەدەس���تکاری یان‬ ‫گۆڕین ی���ان تەنانەت البردنی ئەو یاس���ایانە‬ ‫دەدات کە رێگە لەم کاندیدبونەوەیە دەگرن‪.‬‬ ‫لەمەشدا هەڤااڵنی پارتی دەرفەتی مناوەرەو‬ ‫دانوستانیان زۆر زیاتر لەوە هەیە کە هەندێک‬ ‫کەس دەیزانن‪ .‬پارت���ی جگە لەوەی کە ‪٣٨‬‬ ‫کورس���ی پەرلەم���ان‌و دەنگی کۆت���او چەند‬ ‫کورسی حیزبە بچوکەکانیان لەگەڵدایە‪ ،‬هێندە‬ ‫جومگە گرنگەکانی حکومەتیان بەدەستەوەیە‬ ‫ک���ە بتوانن بەئاس���انی تەماعی ئ���ەو هێزو‬ ‫الیانان���ە تێربکەن ک���ە ئام���ادەن لەبەردەم‬ ‫هەندێک دەستکەوتی دەسەاڵتدا هەڵویستیان‬ ‫بگۆڕن‌و دەنگ ب���ەو پرۆژەیە بدەن کە رێگە‬ ‫بەکانیدکردنەوەی س���ەرۆکی هەرێم بۆ جاری‬ ‫سێیەم دەدات‪.‬‬ ‫لێ���رەوە پێموایە ئەو بۆچون���ەی کە پێی‬ ‫وایە پارتی بەتەنیا ماوەتەوەو لەگۆش���ەیەکدا‬ ‫گی���ری ک���ردوە‪ ،‬زۆر ورد نەبێ���ت‌و لەئەرزی‬ ‫واقیع���دا پێچەوانەکەی راس���تە‪ .‬حیزبەکانی‬ ‫دی چ بەرەی ئۆپزسێۆنی جاران‌و چ یەکێتی‬ ‫لەدۆخیکی هێندە بێ بڕوایی بەیەکدا بەس���ەر‬ ‫دەبەن کە هەمو ش���تەکان دەڵێن زۆر دورن‬ ‫ل���ەوەی بتوانن پێک���ەوە یەک هەڵوێس���تی‬ ‫چونیەکی نەگۆڕیان هەبێت‪ .‬هەڵوێستێک کە‬ ‫هەڤااڵن���ی پارتی ناچار ب���کات رێز لەیەکێک‬ ‫لەپرنسیپە س���ەرەکیەکانی دیموکراسی بگرن‬ ‫کە دەستاودەس���تکردنی دەس���ەاڵت‌و رێگە‬ ‫نەدانە بە دروس���تبونی کولتوری سەرکردەی‬ ‫هەمیشەیی‪.‬‬ ‫بەکورت���ی بەه���ۆی الوازی پەیوەن���دی‌و‬ ‫هاوهەڵویس���تی حیزبەکانی دیی���ەوە‪ ،‬رێگە‬ ‫لەب���ەردەم پارتی���دا کراوەی���ە ب���ۆ ئەوەی‬ ‫بەش���ێوەیەکی یاسایی جارێکی دی سەرۆکی‬ ‫هەرێم کاندید بکاتەوە بۆ سەرۆکایەتی هەرێم‪،‬‬ ‫بەاڵم لەڕوی پرنس���یپەکانی دیموکراس���یەوە‬ ‫رێگەیەکی یاسایی دەبێت هاوشێوەی گۆڕینی‬ ‫دەستوری سوری کە رێگەی بەبەشار ئەسەد‬ ‫دا لە تەمەنی ‪ ٣٤‬س���اڵیدا ببێتە سەرکۆماری‬ ‫والتی سوریا‪ .‬سەرۆکی هەریم بەیاسا کورسی‬ ‫س���ەرۆکایەتی وەردەگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم یاسایەک‬ ‫کە پەکی دیموکاس���ی دەخ���ات‪ ،‬نەک ڕێزی‬ ‫لێبگرێت‌و برەوی پێبدات‪.‬‬


‫‪14‬‬

‫بیرورا‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫ئاسته‌نگه‌كانی‌ به‌رده‌م پیشه‌ییبون ‌ی مێدیا‬ ‫له‌هه‌رێم ‌ی كوردستان‬

‫مه‌م بورهان قانع‬ ‫سبه‌ینێ‌ (‪ 117 ،)2015/4/22‬ساڵ‬ ‫تێپه‌ڕده‌بێت به‌سه‌ر ده‌رچونی‌ یه‌كه‌مین‬ ‫ژم���اره‌ی‌ رۆژنام���ه‌ی‌ كوردییدا به‌ناوی‌‬ ‫"كوردستان"‪ ،‬كه‌ له‌قاهیره‌ی‌ پایته‌ختی‌‬ ‫میس���ر و له‌س���ه‌ر ده‌س���تی‌ "میقداد‬ ‫مه‌دحه‌ت به‌درخ‪+‬ان"و "عه‌بدولڕه‌حمان‬ ‫به‌درخ���ان"ی‌ برای���دا ده‌رچ���وه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫وتاره‌‪ ،‬ش���یكارییه‌ بۆ دۆخی‌ ئه‌مڕۆی‌‬ ‫مێدیای‌ كوردیی‌‪ ،‬دوای‌ ئه‌و ‪ 117‬ساڵه‌‬ ‫له‌ته‌مه‌ن���ی‌ رۆژنامه‌وانی���ی‌ كوردی���ی‌‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌ت���ی‌ ل���ه‌ڕوی‌ ئاس���ته‌نگه‌كانی‌‬ ‫به‌رده‌م پیش���ه‌ییبونی‌ مێدیا له‌هه‌رێمی‌‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌تا ده‌كرێ���ت له‌گوته‌یه‌ك���ی‌‬ ‫رۆژنامه‌نوسیی‌ ناسراوی‌ لوبنانی‌ "فوئاد‬ ‫مه‌ته‌ڕ"‪ ،‬رۆبچینه‌ نێو باس���ه‌كه‌وه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫ده‌ڵێت‪" :‬مێدیای‌ عه‌ره‌بیی‌ به‌ده‌س���ت‬ ‫كۆی‌ ئه‌و گرفتان���ه‌وه‌ ده‌ناڵێنێت‪ ،‬كه‌‬ ‫واڵتانی‌ عه‌ره‌بیی‌ پێیه‌وه‌ گیرۆده‌ن"‪.‬‬ ‫ده‌كرێت ئه‌م گوته‌یه‌ ته‌رجه‌مه‌ بكه‌ین‬ ‫ب���ۆ مێدیای‌ كوردیی‌ له‌ ‪ 117‬س���اڵه‌ی‌‬ ‫ته‌مه‌نیداو گرێی بده‌ینه‌وه‌ به‌سیاسه‌تی‌‬ ‫كوردییه‌وه‌ به‌درێژایی‌ قۆناغه‌ یه‌كله‌دوای‬ ‫یه‌كه‌كانی‌ بزوتنه‌وه‌ رزگاریخوازییه‌كان‪،‬‬ ‫هه‌تا ده‌گاته‌ راپه‌ڕین‌و ‪ 24‬ساڵ ئه‌زمونی‌‬ ‫حكومڕانی‌ له‌م هه‌رێمه‌ی‌ كوردس���تان‌و‬ ‫هاوڕابی���ن له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ی‌"مێدی���ای‌‬ ‫كوردیی‌ به‌ده‌ست كۆی‌ ئه‌و گرفتانه‌وه‌‬ ‫ده‌ناڵێنێ���ت‪ ،‬كه‌ هه‌رێمی‌ كوردس���تان‬ ‫پێیه‌وه‌ گیرۆده‌یه‌"‪.‬‬ ‫به‌رله‌وه‌ی‌ قسه‌ له‌سه‌ر ئاسته‌نگه‌كانی‌‬ ‫به‌رده‌م پیش���ه‌ییبونی‌ مێدی���ا بكه‌ین‬ ‫له‌هه‌رێم���ی‌ كوردس���تاندا‪ ،‬ده‌كرێ���ت‬ ‫پێناس���ه‌یه‌ك بخوازی���ن س���ه‌باره‌ت‬ ‫به‌"پیش���ه‌ییبونی‌ مێدیای���ی‌"و ئ���ه‌م‬ ‫پێناسه‌یه‌ بخه‌ینه‌ڕو‪:‬‬ ‫"پیش���ه‌ییبونی‌ مێدیای���ی‌‪ ،‬مان���ای‌‬ ‫پابه‌ندبون���ی‌ مێدی���او مێدیاكاران���ه‌‬ ‫به‌ك���ۆی‌ پره‌نس���یپ‌و بنه‌ماكان���ی‌‬ ‫پیش���ه‌ی‌ رۆژنامه‌وانی���ی‌‌و ئێتیك���ی‌‬ ‫رۆژنامه‌وانییه‌وه‌"‪.‬‬ ‫تاكو مێدیا پابه‌ندی‌ كۆی‌ بنه‌ماكانی‌‬ ‫كاری‌ رۆژنامه‌وانی���ی‌‌و هه‌روه‌ه���ا‬ ‫پره‌نس���یپه‌كانی‌ ئێتیكی‌ رۆژنامه‌وانیی‌‬ ‫نه‌بێ���ت‪ ،‬ناكرێ���ت به‌"مێدیایه‌ك���ی‌‬ ‫پیشه‌یی‌‪-‬پڕۆفێشناڵ"و مێدیاكارانیشی‌‪،‬‬ ‫به‌مێدیاكاری‌ پیش���ه‌یی‌ (پڕۆفێشناڵ)‬ ‫هه‌ژماربكرێن‪.‬‬ ‫كه‌واته‌‪ ،‬هه‌قه‌ ئه‌م پرسیاره‌ بكه‌ین‪:‬‬ ‫كامانه‌ن گرنگترین ئه‌و ئاسته‌نگانه‌ی‌‬ ‫ده‌بن���ه‌ رێگ���ر له‌پیش���ه‌ییبونی‌ مێدیا‬ ‫(هه‌ڵبه‌ته‌ پیش���ه‌ییبونی‌ مێدیاكاریش‬ ‫ده‌گرێته‌وه‌) له‌هه‌رێمی‌ كوردستان؟‬ ‫به‌كورتی‌‪ ،‬گرنگترین ئه‌و ئاسته‌نگانه‌‬ ‫ئه‌مانه‌ن‪:‬‬ ‫یه‌كه‌م‪ /‬به‌سیاس���یبونی‌ مێدیا‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئاسته‌نگێك بۆ پیشه‌ییبونی‌ مێدیا‪:‬‬ ‫ده‌كرێ���ت پێش���وه‌خته‌ س���ێ‌‬ ‫چه‌مك ل���ه‌م ب���واره‌دا رونبكرێته‌وه‌و‬ ‫جیاوازییه‌كانیشیان به‌كورتی‌ بخه‌ینه‌ڕو‪،‬‬ ‫ئه‌وانیش‪:‬‬ ‫ مێدی���ای‌ سیاس���یی‌‪ :‬جۆرێك���ه‌‬‫له‌جۆره‌كان���ی‌ مێدی���ای‌ تایبه‌تمه‌ن���د‪،‬‬ ‫كه‌ زیاتر ئ���ه‌و بابه‌تانه‌ باڵوده‌كاته‌وه‌و‬ ‫روماڵیان ده‌كات‪ ،‬كه‌ زۆرترین ره‌هه‌ندی‌‬ ‫سیاس���ییان هه‌ی���ه‌‪ ،‬ی���ان له‌دیدگای‌‬ ‫سیاسه‌ته‌وه‌ روماڵیان ده‌كات‪.‬‬ ‫ سیاس���ه‌تی‌ مێدیای���ی‌‪ :‬ئ���ه‌و‬‫سیاس���ه‌ته‌یه‌‪ ،‬كه‌ خاوه‌نی‌ كه‌ناڵێك‪،‬‬ ‫به‌هاوكاری‌ به‌ڕێوه‌به‌ر (یان سه‌رنوسه‌ر)‬ ‫ی‌ كه‌ناڵه‌كه‌ دایده‌نێت‪ ،‬یاخود ئه‌نجومه‌ن‬ ‫(ب���ۆرد)ی‌ كه‌ناڵێ���ك دایده‌ڕێژێ���ت‌و‬ ‫ده‌بێته‌ ناسنامه‌ی‌ كه‌ناڵه‌كه‌‪ ،‬سه‌باره‌ت‬ ‫به‌چۆنێتی���ی‌ روماڵكردن���ی‌ پرس���ه‌‬ ‫جیاجی���اكان‌و كۆی‌ ئ���ه‌و زانیارییانه‌ی‌‬ ‫"به‌های‌ هه‌واڵیی‌‪"News Valus -‬یان‬ ‫هه‌یه‌و باڵویانده‌كه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫ به‌سیاسیكردنی‌ مێدیا‪ :‬ئه‌و پرۆسه‌یه‌‬‫كه‌ له‌الیه‌ن نێوه‌ندی‌ سیاس���ه‌ته‌وه‌ (چ‬ ‫ده‌س���ه‌اڵت بێت‪ ،‬یان ئۆپۆزس���یۆن‪،‬‬ ‫یاخود سه‌رمایه‌دارێك ‪-‬كه‌ به‌رژه‌وه‌ندیی‌‬

‫سیاس���یی‌ هه‌ی���ه‌‪ )-‬ده‌ستنیش���ان ‌‬ ‫ی‬ ‫ئاراسته‌و سیاسه‌تی‌ كه‌ناڵێكی‌ مێدیایی‌‬ ‫ده‌كرێ���ت‪ .‬وات���ا‪ :‬ئه‌جێن���دای‌ كاره‌‬ ‫رۆژنامه‌وانییه‌كانی‌ كه‌ناڵه‌ مێدیاییه‌كه‌‪،‬‬ ‫له‌دی���دی‌ سیاس���ییه‌وه‌ ده‌بێـ���ت‌و‬ ‫كه‌ناڵه‌كه‌ به‌شێك ده‌بێت له‌ڕاپه‌ڕاندنی‌‬ ‫په‌یامێك‪ ،‬یان گوتارێكی‌ سیاسیی‌ (چ‬ ‫راسته‌وخۆ بێت‪ ،‬وه‌ك مێدیای‌ حزبیی‌‌و‬ ‫كاره‌كته‌رانی‌ سیاسیی‌‪ ،‬چ ناڕاسته‌وخۆ‬ ‫كه‌ له‌الی���ه‌ن س���ه‌رمایه‌دارگه‌لێكه‌وه‌‬‫ده‌ربچێ���ت‌و ئه‌جێندایه‌كی‌ سیاس���یی‌‬ ‫هه‌بێ���ت‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر بۆ قۆناغێكی‌‬ ‫دیاریكراویش بێت‪.)-‬‬ ‫له‌ه���ه‌ركام ل���ه‌و ئاراس���تانه‌ی‌‬ ‫س���ه‌ره‌وه‌دا‪ ،‬كه‌م���وزۆر كاریگه‌رییان‬ ‫به‌سه‌ر ناپیشه‌ییبونی‌ مێدیاوه‌ ده‌بێت‪،‬‬ ‫وه‌ك���و ئ���ه‌وه‌ی‌ مێدیای‌ سیاس���یی‌‪،‬‬ ‫كه‌ جۆرێك���ی‌ مێدی���ای‌ تایبه‌تمه‌نده‌و‬ ‫به‌ش���ێكی‌ زۆری‌ كه‌ناڵه‌كان���ی‌ مێدی���ا‬ ‫له‌هه‌رێمی‌ كوردس���تاندا پێكده‌هێنێت‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ی���ش وایكردوه‌ به‌ه���ۆی‌ نه‌بونی‌‬ ‫سیاسه‌تێكی‌ مێدیایی‌ پیشه‌یی‌‌و هاوكات‬ ‫به‌سیاسیكردنیان‪ ،‬نه‌توانن پیشه‌ییانه‌‬ ‫په‌یام���ه‌ مێدیاییه‌كانی���ان راپه‌ڕێنن‪.‬‬ ‫به‌اڵم‪ ،‬بێگومان ناكرێت هه‌مو كه‌ناڵێكی‌‬ ‫مێدیایی‌ سیاسیی‌‪ ،‬به‌ناوه‌ندێكی‌ مێدیایی‌‬ ‫ناپڕۆفێش���ناڵ (ناپیشه‌یی‌) ناوببرێن‪،‬‬ ‫وه‌كچ���ۆن هه‌ردو الیه‌نی‌ "سیاس���ه‌تی‌‬ ‫مێدیای���ی‌"و "به‌سیاس���یبونی‌ مێدیا"‪،‬‬ ‫ده‌ستنیشانی‌ ئه‌و ناپیشه‌ییه‌ ده‌ك ‌هن‌و‬ ‫له‌داڕشتنه‌وه‌ی‌"سیاسه‌تی‌ مێدیایی‌"دا‪،‬‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر ئه‌جێندایه‌ك���ی‌ سیاس���یی‌‬ ‫له‌پشته‌وه‌بێت‪ ،‬كه‌ناڵه‌كه‌ له‌پیشه‌ییبون‬ ‫له‌پڕۆسێس���ی‌‬ ‫خاڵیده‌كرێت���ه‌وه‌و‬ ‫"به‌سیاسیبونیی‌ مێدیا"یشدا‪ ،‬بێ‌ هیچ‬ ‫پێش مه‌رجێك‪ ،‬هه‌میشه‌ كه‌ناڵه‌كه‌ له‌‬ ‫پیشه‌ییبون خاڵیده‌كرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌باره‌ت به‌"سیاسه‌تی‌ مێدیایی‌"یش‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ی���ش كاریگه‌ریی‌ ده‌بێت به‌س���ه‌ر‬ ‫ناپیش���ه‌ییبونی‌ مێدی���اوه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تی‌‬ ‫ل���ه‌و س���ۆنگه‌یه‌وه‌ ك���ه‌ داڕێژه‌ران���ی‌‬ ‫ئه‌م سیاس���ه‌ته‌ مێدیایی���ه‌‪ ،‬ره‌چاوی‌‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی���ی‌ سیاس���یی‌ دیاریك���راو‬ ‫(له‌ب���ری‌ به‌رژه‌وه‌ندی���ی‌‌و خه‌م���ی‌‬ ‫مێدیایی‌) بكه‌ن‌و له‌پشتی‌ داڕشتنه‌وه‌ی‌‬ ‫سیاسه‌ته‌ مێدیاییه‌كه‌وه‌‪ ،‬ئه‌جێندایه‌كی‌‬ ‫سیاس���یی‌ بونی‌ هه‌بێت‪ .‬هه‌روه‌كچۆن‬ ‫ناكرێ���ت بڵێین‪ :‬هه‌مو سیاس���ه‌تێكی‌‬ ‫مێدیای���ی‌‪ ،‬هۆكاره‌ بۆ ناپیش���ه‌ییبونی‌‬ ‫كه‌ناڵه‌ مێدیاییه‌كان‪ ،‬وه‌كچۆن ده‌ش���ێ‌‬ ‫سیاسه‌تگه‌لێكی‌ مێدیایی‌ بۆ كه‌ناڵه‌كانی‌‬ ‫مێدی���ا دابڕێژرێ���ن‌و لێیی���ه‌وه‌ په‌یام‌و‬ ‫گوتارو زانیارییه‌كان په‌خش‌و ئاڕاسته‌‬ ‫بكرێن‪ ،‬بێئه‌وه‌ی‌ مێدیا له‌ناپیشه‌ییبون‬ ‫خاڵیبكرێت���ه‌وه‌ (بێگوم���ان ئه‌گ���ه‌ر‬ ‫به‌سیاسیی‌ نه‌كرابێت)‪.‬‬ ‫به‌اڵم‪ ،‬س���ه‌باره‌ت به‌"به‌سیاسیبونی‌‬ ‫مێدی���ا"‪ ،‬هه‌رگی���ز له‌س���ایه‌ی‌ ئ���ه‌م‬ ‫به‌سیاس���یبونه‌دا‪ ،‬مێدی���ا ناتوانێ���ت‬ ‫پیشه‌ییانه‌ كاری‌ مێدیایی‌ راپه‌ڕێنێت‪،‬‬ ‫وه‌كچۆن ئه‌م "به‌سیاس���یبون"ه‌‪ ،‬مێدیا‬ ‫له‌ئه‌رك���ه‌ بنه‌ڕه‌تیی‌‌و پیش���ه‌ییه‌كانی‌‬ ‫خاڵیده‌كات���ه‌وه‌و به‌ش���ێك ده‌بێ���ت‬ ‫له‌ئه‌جێن���دای‌ سیاس���یی‌‌و مه‌رام���ی‌‬ ‫سیاسیش له‌پشتی‌ بون‌و په‌خشییه‌وه‌‬ ‫هه‌یه‌و ئه‌مه‌یش وایك���ردوه‌ له‌دیدێكی‌‬ ‫سیاسیی‌‌و ئایدۆلۆژیی‌‪ ،‬یان روانینێكی‌‬ ‫سیاس���ییانه‌وه‌‪ ،‬روماڵی‌ رۆژنامه‌وانیی‌‬ ‫بكات (كه‌ هه‌میش���ه‌ ناك���ۆك ده‌بێت‬ ‫له‌گه‌ڵ پره‌نسیپه‌كانی‌ پیشه‌ییبوندا)‪.‬‬ ‫دوه‌م‪ /‬ب���ون‌و نه‌بونی‌ قانون‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئاسته‌نگێك بۆ پیشه‌ییبونی‌ مێدیا‪:‬‬ ‫له‌هه‌رێمی‌ كوردس���تاندا‪ ،‬تائێس���تا‬ ‫"قانون"ێكم���ان نییه‌ كۆی‌ كه‌ناڵه‌كانی‌‬ ‫مێدیا (به‌الیه‌نی‌ نوسینی‌ رۆژنامه‌وانیی‌‌و‬ ‫الیه‌نی‌ ته‌كنیكییه‌وه‌) رێكبخات‌و ئه‌وه‌ی‌‬ ‫هه‌یه‌ ته‌نه���ا "یاس���ای‌ رۆژنامه‌گه‌ریی‌‬ ‫ژماره‌ ‪35‬ی‌ س���اڵی‌ ‪2007‬ی‌ پارله‌مانی‌‬ ‫كوردس���تان"ه‌‪ .‬وات���ا له‌هه‌رێم���ی‌‬ ‫كوردستاندا‪:‬‬ ‫ بۆشایی‌ قانونیمان له‌روی‌ رێكخستنی‌‬‫كاری‌ مێدیاییه‌وه‌ (به‌كۆی‌ كه‌ناڵه‌كانی‌‬ ‫نوسراو‪ ،‬بیس���تراو‪ ،‬بینراو و ئۆنالین)‬ ‫هه‌یه‌و ئ���ه‌م بۆش���اییه‌ قانونییه‌یش‪،‬‬ ‫یه‌كێك���ه‌ له‌فاكته‌ره‌كان���ی‌ ب���ه‌رده‌م‬ ‫ناپیش���ه‌ییبونی‌ مێدی���او پابه‌ندنه‌بون‬ ‫به‌چوارچێوه‌یه‌كی‌ قانونییه‌وه‌ له‌روماڵی‌‬ ‫باڵوكردن���ه‌وه‌دا‪.‬‬ ‫رۆژنامه‌وانی���ی‌‌و‬ ‫هه‌روه‌كچ���ۆن قان���ون چوارچێوه‌كانی‌‬ ‫پیشه‌ییبونیش رێكده‌خات (سه‌ره‌ڕای‌‬ ‫ئه‌رك‌و ماف���ه‌كان)‪ ،‬به‌تایبه‌تی‌ له‌باری‌‬ ‫بونی‌ یاساگه‌لێكی‌ دیموكراس‌و كراوه‌دا‪،‬‬

‫ی‬ ‫بۆ به‌پیشه‌ییبون ‌‬ ‫ی‬ ‫مێدیا له‌هه‌رێم ‌‬ ‫كوردستان‬ ‫ی‬ ‫خاڵیكردنه‌و‌ه ‌‬ ‫مێدیا له‌سیاسه‌ت‌و‬ ‫ی مێدیا‬ ‫له‌بری‌ ئه‌و‌ه ‌‬ ‫به‌سیاسیبكرێت‌و‬ ‫ی‬ ‫ئه‌جێندا ‌‬ ‫سیاسیی‌ هه‌بێت‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ده‌بێت به‌پیشه‌ی ‌‬ ‫بكرێت‌و مێدیا‬ ‫نه‌كرێته‌ ناوه‌ندو‬ ‫ئۆرگان‌و كه‌ناڵێك‬ ‫ی‬ ‫بۆ "ته‌سفیی ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫حسابات" ‌‬ ‫هێز‌ه سیاسیی‌‌و‬ ‫كاره‌كته‌رو‬ ‫ئایدیۆلۆژیا‬ ‫سیاسییه‌كان‬ ‫كه‌ زامنی‌ ئازادیی‌ باڵوكردنه‌وه‌ بكات‪.‬‬ ‫ بون���ی‌ قان���ون ك���ه‌ هه‌ڵگ���ر ‌‬‫ی‬ ‫ده‌سته‌واژه‌گه‌لێكی‌ الس���تیكیی‌ بێت‌و‬ ‫چوارچێوه‌كان���ی‌ باڵوكردنه‌وه‌و ئازادیی‌‬ ‫راده‌ربڕین���ی‌ تێ���دا تۆكمه‌كرابێ���ت‌و‬ ‫ئازادی���ی‌ باڵوكردن���ه‌وه‌ی‌ كۆتوبه‌ن���د‬ ‫كردبێ���ت (به‌وج���ۆره‌ی‌ ك���ه‌ له‌هه‌ر‬ ‫سیس���تمێكی‌ دیموكراس‌و و لیبراڵدا‪،‬‬ ‫رێگاپێن���ه‌دراوه‌)‪ ،‬ده‌بینی���ن ئه‌مه‌یش‬ ‫فاكت���ه‌ره‌ ب���ۆ ناپیش���ه‌ییبونی‌ كاری‌‬ ‫مێدیایی‌ (س���ه‌ره‌ڕای‌ كۆتوبه‌ندكردنی‌‬ ‫مێدیا)‪ .‬هه‌روه‌كچ���ۆن كۆتوبه‌ندكردنی‌‬ ‫ه���ه‌ر كه‌ناڵێك���ی‌ مێدیایی���ش‪ ،‬مێدیا‬ ‫له‌پیش���ه‌ییبونی‌ ل���ه‌ڕوی‌ "بابه‌تیبون‪،‬‬ ‫راس���تگۆیی‌‪ ،‬بێالیه‌نی���ی‌‪ ،‬دادبینیی‌"‬ ‫خاڵیده‌كات���ه‌وه‌‪ ،‬ك���ه‌ له‌چه‌مك���ه‌‬ ‫بنه‌ڕه‌تییه‌كانی‌ پیشه‌ییبونن‪.‬‬ ‫له‌هه‌رێم���ی‌ كوردس���تاندا‪ ،‬یاس���ای‌‬ ‫رۆژنامه‌گه‌ریی‌ ژماره‌ ‪35‬ی‌ ساڵی‌ ‪2007‬ی‌‬ ‫پارله‌مانی‌ كوردس���تان‪ ،‬كه‌ له‌س���اڵی‌‬ ‫‪2008‬وه‌ چوه‌ته‌ بواری‌ جێبه‌جێكردنه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها "یاس���ای‌ مافی‌ ده‌ستكه‌وتنی‌‬ ‫زانیاری���ی‌ له‌هه‌رێم���ی‌ كوردس���تان‪-‬‬ ‫عی���راق" كه‌ یاس���ای‌ ژم���اره‌ (‪)11‬ی‌‬ ‫ساڵی‌ ‪2013‬ی‌ پارله‌مانی‌ كوردستانه‌و‬ ‫تا ئاماده‌كردنی‌ ئه‌م باس���ه‌‪ ،‬هێش���تا‬ ‫نه‌چوه‌ته‌ ب���واری‌ جێبه‌جێكردنه‌وه‌‪...‬‬ ‫ك���ۆی‌ ئ���ه‌م دو یاس���ایه‌‪ ،‬به‌ه���ۆی‌‬ ‫ده‌س���ته‌واژه‌گه‌لێكی‌ الس���تیكییه‌وه‌‪،‬‬ ‫مافی‌ ده‌ستكه‌وتنی‌ زانیاریی‌‌و دواتریش‬ ‫روماڵ‌و باڵوكردنه‌وه‌یان سنورداركردوه‌و‬ ‫ئه‌مه‌ی���ش فاكته‌رێك���ه‌ ل���ه‌وه‌ی‌ مێدیا‬ ‫نه‌توانێت بابه‌تیی‌‌و بێالیه‌ن‌و راستگۆو‬ ‫پیشه‌یی‌ بێت‪.‬‬ ‫ی‬ ‫سێیه‌م‪ /‬پابه‌ندنه‌بون به‌پره‌نسیپه‌كان ‌‬ ‫ئێتیكی‌ رۆژنامه‌وانیی‌‪ ،‬ئاس���ته‌نگێكی‌‬ ‫دیكه‌ی‌ پیشه‌ییه‌‪:‬‬ ‫پابه‌ندبون���ی‌ ه���ه‌ر كه‌ناڵێك���ی‌‬ ‫ی ئێتیكی‌‬ ‫مێدیای���ی‌ به‌پره‌نس���یپه‌كان ‌‬ ‫رۆژنامه‌وانیی���ه‌وه‌‪ ،‬خاڵ���ی‌ بنه‌ڕه‌تی‌‌و‬ ‫زامنكه‌ری‌ پیشه‌ییبونی‌ هه‌ر كه‌ناڵێكی‌‬ ‫مێدیای���ه‌‪ ،‬له‌ه���ه‌ر جێگایه‌ك���دا بێت‌و‬ ‫پێچه‌وانه‌كه‌یشی‌ راسته‌‪.‬‬ ‫زۆرن ئ���ه‌و كه‌ن���اڵ‌و دام���ه‌زراوه‌‬ ‫مێدیاییان���ه‌ی‌ بنه‌ماو پره‌نس���یپه‌كانی‌‬ ‫ئێتیك���ی‌ رۆژنامه‌وانیی���ان كردوه‌ت���ه‌‬ ‫په‌یماننام���ه‌ی‌ كاری‌ رۆژنامه‌وانیی���ان‪،‬‬

‫ب���ه‌اڵم له‌ب���اری‌ جێبه‌جێنه‌ك���ردن‌و هه‌یه‌‪ ،‬به‌تێكه‌ڵكردن‌و پابه‌ندبونیانه‌و‌ه به‌خشیوه‌ به‌كه‌ناڵه‌ مێدیاییه‌كه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫وابكات كه‌ناڵه‌كه‌ سازش بكات له‌سه‌ر‬ ‫هێش���تنه‌وه‌یدا به‌پره‌نسیپ‌و بنه‌ما زانستییه‌كان‪.‬‬ ‫پابه‌ندنه‌بونی���ان‌و‬ ‫پێنج���ه‌م‪ /‬ره‌نگدان���ه‌وه‌ی‌ "میزاج"و باڵوكردنه‌وه‌ی‌ هه‌واڵ‌و زانیارییگه‌لێك‌و‬ ‫وه‌ك���و مه‌ره‌كه‌بی‌ س���ه‌ر كاغه‌ز‪ ،‬ئه‌مه‌‬ ‫وایكردوه‌ كه‌ناڵ���ه‌ مێدیاییه‌كان‪ ،‬خاڵی‌ بڕوای‌ كه‌س���یی‌‪ ،‬وه‌ك ئاس���ته‌نگێكی‌ بۆچونگه‌لێك‪ ،‬كه‌ به‌زیان بشكێنه‌وه‌ بۆ‬ ‫سه‌ر كۆمپانیاكه‌‪ .‬واتا‪ :‬به‌هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌‬ ‫ببنه‌وه‌ له‌ئێتیك���ی‌ رۆژنامه‌وانیی‌‌و هه‌ر به‌رده‌م پیشه‌ییبون‪:‬‬ ‫پیش���ه‌ی‌ رۆژنامه‌نوس���یی‌‪ ،‬بنه‌ماو پێدانی‌ ری���كاڵم به‌قانون رێكنه‌خراوه‌‪،‬‬ ‫خاڵیبونه‌وه‌یه‌كی���ش له‌ئێتیك‪ ،‬مانای‌‬ ‫پره‌نسیپی‌ قانونیی‌‌و ئێتیكی‌‌و هونه‌ریی‌‌و هه‌ژمون���ی‌ الیه‌ن���ی‌ كۆمپانی���او ئ���ه‌و‬ ‫خاڵیبونه‌وه‌یه‌ له‌پیشه‌ییبون‪.‬‬ ‫له‌هه‌رێمی‌ كوردس���تاندا‪ ،‬تائێس���تا زانس���تیی‌ خۆی‌ هه‌یه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم كاتێك الیه‌نانه‌یش���ی‌ ك���ه‌ زۆرتری���ن ریكاڵم‬ ‫ی به‌دامه‌زراویی‌ ناكرێت ده‌به‌خش���ن ‌ه كه‌ناڵێك���ی‌ مێدیای���ی‌‪،‬‬ ‫ی رۆژنامه‌وانیی‌ بۆ كه‌ناڵێكی‌ مێدیای ‌‬ ‫په‌یماننامه‌ی‌ ئێتیك ‌‬ ‫پیشه‌ی‌ رۆژنامه‌وانیی‌ دانه‌ڕێژراوه‌‪ ،‬كه‌ (وه‌كچ���ۆن له‌هه‌رێم���ی‌ كوردس���تاندا كاریگه‌ریی‌ خراپی‌ به‌جێهێشتوه‌ له‌روی‌‬ ‫هه‌موان (یان النیكه‌م زۆرینه‌) له‌سه‌ری‌ زۆرین���ه‌ی‌ كه‌ناڵ���ه‌ مێدیاییه‌كانم���ان ئه‌دای‌ پیش���ه‌یی‌ كه‌ناڵه‌كه‌و هه‌روه‌ها‬ ‫هاوڕاب���ن‪ ،‬هه‌روه‌كچۆن هه‌ندێ‌ كه‌ناڵی‌ به‌دامه‌زراوه‌ی���ی‌ نه‌ك���راون)‪ ،‬ئه‌م���ه‌ سازشی‌ كه‌ناڵه‌كه‌و بێده‌نگی‌ كه‌ناڵه‌كه‌‬ ‫مێدیایی‌‪" ،‬ئێتیك���ی‌ رۆژنامه‌وانیی‌"یان وایكردو‌ه مێدیا ده‌سته‌وه‌س���تان بێت به‌رانبه‌ر به‌خه‌وش���ه‌كانی‌ كۆمپانیاكه‌‪.‬‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم به‌كرده‌یی‌‌و له‌ڕاپه‌ڕاندنی‌ له‌به‌رده‌م پیشه‌ییبوندا‪ ،‬كه‌ له‌مه‌یشدا‪ ،‬سه‌ره‌ڕای‌ ره‌نگدانه‌وه‌ی‌ هه‌ژمونی‌ الیه‌نی‌‬ ‫ی كه‌سی‌ یه‌كه‌م‪ ،‬یان سه‌رۆك ریكاڵمكه‌ر به‌س���ه‌ر كه‌ناڵه‌كه‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌‬ ‫پیش���ه‌كه‌یاندا‪ ،‬ره‌نگینه‌داوه‌ت���ه‌وه‌و "میزاج" ‌‬ ‫بگره‌ پێش���ێلیش كراوه‌ (كه‌ به‌شێكی‌ به‌ش���ێك‪ ،‬یاخود هه‌واڵس���ازێك‪ ،‬یان سه‌ره‌ڕای‌ زاڵبونی‌ ئاڕاسته‌ی‌ سیاسیی‌‌و‬ ‫بۆ زاڵبونی‌ الیه‌نه‌كانی‌ هه‌ردو به‌ش���ی‌ په‌یامنێرێك‪ ...‬هتد‪ ،‬رۆڵ‌و كاریگه‌ریی‌ هه‌ژمونی‌ سیاسیی‌ به‌سه‌ر هه‌ندێ‌ له‌و‬ ‫یه‌كه‌م‌و دوه‌می‌ ئه‌م باسه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬ده‌بێت به‌سه‌ر باڵوكردنه‌وه‌ی‌ به‌خشینی‌ كه‌نااڵنه‌یشدا كه‌ سه‌ربه‌خۆیی‌ داراییان‬ ‫"ڤیزا" به‌ئاڕاسته‌كردن‌و باڵوكردنه‌وه‌ی‌ هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم زۆربه‌ی‌ جار‪ ،‬به‌رژه‌وه‌ندیی‌‬ ‫كه‌ پێشتر رونمكردنه‌وه‌)‪.‬‬ ‫گرنگتری���ن پره‌نس���یپه‌كانی‌ ئێتیكی‌ به‌شێكی‌ هه‌واڵ‌و زانیاریی‌‌و بۆچونه‌كان‪ .‬ئابوریی‌‌و سیاسیی‌ خاوه‌نی‌ كه‌ناڵه‌كه‌‪،‬‬ ‫رۆژنامه‌وانیی‌‪ ،‬ب���ۆ نمونه‌ هه‌روه‌كچۆن وه‌كچ���ۆن له‌هه‌ر كه‌ناڵێك���ی‌ مێدیایی‌ یان به‌شداربوانی‌ پشكه‌كانی‌ كه‌ناڵه‌كه‌‪،‬‬ ‫سه‌رنوس���ه‌رانی‌ رۆژنام���ه‌ رۆژانه‌كانی‌ تۆكم���ه‌و دامه‌زراوه‌یی���دا‪ ،‬چه‌ندی���ن وایكردوه‌ به‌هایه‌ك بۆ ئه‌و "سه‌ربه‌خۆییه‌‬ ‫ئه‌مری���كاو ئاژانس���ه‌ زه‌به‌الحه‌كان���ی‌ "ده‌رگاوان‪-‬ح���ارس البواب���ه‌" ه���ه‌ن‪ ،‬داراییه‌" نه‌مێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫جیهان‌و مێدیای‌ به‌شێكی‌ زۆری‌ واڵتانی‌ ك���ه‌ ئه‌مانه‌ی���ش ه���ه‌م جه‌ختده‌كه‌ن‬ ‫وه‌ك���و ئه‌مری���كا‪ ،‬كه‌ن���ه‌دا‪ ،‬بریتانیا‪ ،‬له‌پابه‌ندب���ون به‌سیاس���ه‌تی‌ مێدیایی‌‬ ‫ئه‌نجام‌و راسپارده‌‪:‬‬ ‫فه‌ڕه‌نس���ا‪ ،‬ژاپۆن‪ ،‬س���وید‪ ،‬ئه‌ڵمانیاو كه‌ناڵه‌ك���ه‌و هه‌روه‌ه���ا ره‌چاوكردن���ی‌‬ ‫ده‌گه‌ینه‌ ئه‌م ئه‌نجام‌و راس���پاردانه‌ی‌‬ ‫زۆرینه‌ی‌ واڵتانی‌ خۆرئاواو به‌ش���ێكی‌ پره‌نس���یپه‌كانی‌‪ :‬قانونیی‌‌و ئێتیكیی‌‌و خواره‌وه‌‪:‬‬ ‫واڵتانی‌ خۆرهه‌اڵتیش له‌سه‌ری‌ هاوڕان زانس���تیی‌‌و هونه‌ری���ی‌‌و پیش���ه‌یی‌‬ ‫یه‌كه‌م‪ /‬ئه‌نجام‪:‬‬ ‫(هه‌رچه‌ن���ده‌ له‌م واڵتان���ه‌ی‌ دواییدا‪ ،‬له‌باڵوكردنه‌وه‌دا‪ ،‬به‌اڵم له‌باری‌ نه‌بونی‌‬ ‫ له‌هه‌رێمی‌ كوردستاندا‪ ،‬كه‌ناڵێكی‌‬‫به‌ته‌واوه‌تی‌ جێبه‌جێنه‌كراون)‪ ،‬خۆیان ئ���ه‌م "ده‌رگاوان"نان���ه‌و بون���ی‌ ته‌نها مێدیای���ی‌ پڕۆفێش���ناڵ (پیش���ه‌یی‌)‬ ‫له‌مانه‌دا ده‌بیننه‌وه‌‪:‬‬ ‫ده‌رگاوانێك (كه‌ زۆربه‌ی‌ جار میزاجی‌ م���ان نیی���ه‌‪ ،‬ك���ه‌ پابه‌ن���دی‌ ك���ۆی‌‬ ‫"راس���تگۆیی‌‪،‬‬ ‫بێالیه‌نی���ی‌‪ ،‬بااڵده‌ست ده‌بێت بۆ بڕیاردان) وایكردوه‌ پره‌نسیپه‌كانی‌ پیشه‌ییبون بێت‌و كۆی‌‬ ‫به‌رپرسیارێتیی‌‪ ،‬بابه‌تیی‌‪ ،‬دادوه‌ریی‌‪ ،‬به‌"میزاج" زانیاریی‌‌و بابه‌ت‌و بۆچونه‌كان ئه‌و ئاسته‌نگانه‌یش���ی‌ تێپه‌ڕاندبێت كه‌‬ ‫وردبینیی‌‪ ،‬ئازادیی‌ رۆژنامه‌وانیی‌"‪.‬‬ ‫باڵوبكرێنه‌وه‌و زۆربه‌ی‌ جاریش له‌پشتی‌ له‌س���ه‌ره‌وه‌ به‌ش���ێكیانم رونكرده‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌كچۆن له‌هه‌رێمی‌ كوردستاندا‪ ،‬ئه‌م "میزاج"ی‌ بونه‌دا‪ ،‬پره‌نسیپه‌كانی‌ س���ه‌ره‌ڕای‌ ئه‌وه‌ی‌ ئه‌گ���ه‌ر تاك تاك‬ ‫زۆربه‌ی‌ هه‌ره‌ زۆری‌ كه‌ناڵ‌و دامه‌زراوه‌ ئێتیك‌و قانون‌و زانس���تیی‌‌و هونه‌ریی‌‌و مێدی���اكاری‌ پیشه‌ییش���مان هه‌بێ���ت‪،‬‬ ‫مێدیاییه‌كانمان‪ ،‬به‌ته‌واوه‌تی‌ پابه‌ندی‌ پیشه‌ییبون غائیب ده‌بن‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم به‌ریه‌ككه‌وتن���ی‌ مێدیاكارێكی‌‬ ‫كۆی‌ ئه‌و پره‌نس���یپانه‌ نه‌ب���ون (كه‌‬ ‫پیش���ه‌یی‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ كه‌ناڵێكی‌ مێدیایی‌‬ ‫به‌شێكی‌ بۆ ئه‌و هۆكارانه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‬ ‫ناپیشه‌ییدا‪ ،‬مێدیاكاره‌ پیشه‌ییه‌كه‌یشی‌‬ ‫كه‌ له‌به‌ش���ی‌ یه‌ك���ه‌م‌و دوه‌م���ی‌ ئه‌م‬ ‫یه‌كس���انكردوه‌ته‌وه‌ به‌مێدیاكارێك���ی‌‬ ‫باس���ه‌دا رونمكردنه‌وه‌و به‌شێكیش بۆ‬ ‫ناپیش���ه‌یی‌‪ ،‬یان له‌باشترین حاڵه‌تدا‪،‬‬ ‫خودی‌ مێدیاكاران‌و ئاس���تی‌ مێدیاییان‬ ‫ده‌ستبه‌رداربونی‌ مێدیاكاره‌ پیشه‌ییه‌كه‌‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌)‪.‬‬ ‫له‌كارك���ردن ل���ه‌و كه‌ناڵ���ه‌ی‌ پێیوایه‌‬ ‫چ���واره‌م‪ /‬الوازی���ی‌ زانس���تیی‌‌و‬ ‫ناپیشه‌ییه‌‪.‬‬ ‫دوه‌م‪ /‬راسپارده‌‪:‬‬ ‫ئه‌كادیمی���ی‌‪ ،‬ئاس���ته‌نگێكی‌ دیك���ه‌ی‌‬ ‫بۆ به‌پیش���ه‌ییبونی‌ مێدیا له‌هه‌رێمی‌‬ ‫پیشه‌ییبونی‌ مێدیایه‌‪:‬‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬ئه‌م راسپاردانه‌ ده‌خه‌مه‌‬ ‫رۆژنامه‌وانی���ی‌ چه‌ن���ده‌ هون���ه‌ره‌‪،‬‬ ‫رو‪:‬‬ ‫هێنده‌ی���ش زانس���ته‌و ره‌چاوكردن���ی‌‬ ‫‪ .1‬خاڵیكردنه‌وه‌ی‌ مێدیا له‌سیاسه‌ت‌و‬ ‫پره‌نس���یپ‌و بنه‌م���ا زانس���تییه‌كان‬ ‫له‌بری‌ ئه‌وه‌ی‌ مێدیا به‌سیاس���یبكرێت‌و‬ ‫له‌ڕاییكردنی‌ ژانره‌ رۆژنامه‌وانییه‌كاندا‪،‬‬ ‫ئه‌جێندای‌ سیاس���یی‌ هه‌بێت‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫بنه‌ماو پره‌نسیپی‌ پیش���ه‌ییبونی‌ هه‌ر‬ ‫به‌پیش���ه‌یی‌ بكرێت‌و مێدی���ا نه‌كرێته‌‬ ‫مێدیاكارێ���ك‌و كه‌ناڵێك���ی‌ مێدیاییه‌‪.‬‬ ‫ناوه‌ن���دو ئ���ۆرگان‌و كه‌ناڵێ���ك ب���ۆ‬ ‫ده‌بێ���ت ئه‌وه‌ی���ش بزانی���ن‪ ،‬به‌ته‌نها‬ ‫"ته‌سفییه‌ی‌ حسابات"ی‌ هێزه‌ سیاسیی‌‌و‬ ‫بونی‌ بڕوانامه‌یه‌كی‌ به‌رزی‌ ئه‌كادیمیی‌‬ ‫كاره‌كته‌رو ئایدیۆلۆژیا سیاسییه‌كان‪.‬‬ ‫له‌بواری‌ مێدیاییدا‪ ،‬ته‌نها پێوه‌ر نییه‌ بۆ‬ ‫‪ .2‬ده‌ركردن���ی‌ قانون���ی‌ تایب���ه‌ت‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ ئه‌و مێدیاكاره‌‪ ،‬یان ئه‌و كه‌ناڵه‌‬ ‫به‌مێدیا‪ ،‬به‌جۆرێ‌ ك���ۆی‌ ناوه‌نده‌كانی‌‬ ‫مێدیایی���ه‌‪ ،‬پێی بوترێ���ت‪ :‬مێدیاكارو‬ ‫مێدیا له‌هه‌رێمی‌ كوردستاندا رێكبخات‪،‬‬ ‫كه‌ناڵگه‌لێك���ن‪ ،‬ك���ه‌ له‌س���ه‌ر بنه‌مای‌‬ ‫به‌مه‌رجێك زامنی‌ ئازادیی‌ باڵوكردنه‌وه‌‬ ‫زانستیی‌ كارده‌كه‌ن‪ ،‬هه‌روه‌كچۆن ئه‌م‬ ‫ب���كات‌و كۆتوبه‌ن���دو ئاس���ته‌نگه‌كانی‌‬ ‫به‌زانس���تیبونه‌‪ ،‬ده‌بێت ره‌نگبداته‌وه‌‪.‬‬ ‫ب���ه‌رده‌م ئازادی���ی‌ كاری‌ رۆژنامه‌وانیی‌‬ ‫له‌ڕوی‌‪:‬‬ ‫الببات‪.‬‬ ‫ میت���ۆدی‌ خوێندن‌و زانس���تیمان‬‫‪ .3‬ده‌ركردنی‌ په‌یماننامه‌ی‌ ئێتیكی‌‬ ‫له‌زانك���ۆو په‌یمانگه‌كانی‌ كوردس���تان‬ ‫رۆژنامه‌وانان���ی‌ ك���ورد له‌هه‌رێم���ی‌‬ ‫(ب���واری‌ راگه‌یان���دن‌و رۆنامه‌وانی���ی‌)‬ ‫كوردستان‪ ،‬به‌مه‌رجێك هه‌موان پێیه‌وه‌‬ ‫له‌ئاس���تێكی‌ نزمدای���ه‌؛ ل���ه‌ڕوی‌‬ ‫پابه‌ندبن‌و هه‌روه‌ها هۆشیاركردنه‌وه‌ی‌‬ ‫فێرك���ردن‌و‬ ‫په‌روه‌رده‌ك���ردن‌و‬ ‫رۆژنامه‌وانانی‌ كورد سه‌باره‌ت به‌بنه‌ماو‬ ‫دروس���تكردنی‌ كاره‌كته‌ری‌ مێدیاكاری‌‬ ‫پره‌نسیپه‌كانی‌ ئێتیكی‌ رۆژنامه‌وانیی‌‪.‬‬ ‫ئه‌كادیمیی‌‌و زانستییه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ .4‬به‌ره‌و پێشبردنی‌ ئاستی‌ زانستیی‌‬ ‫ ئاستی‌ زانس���تیی‌ به‌شێكی‌ زۆری‌‬‫به‌ش���ه‌كانی‌ راگه‌یاندن‌و رۆژنامه‌وانیی‌‬ ‫مامۆستایانی‌ ئه‌م بواره‌ (به‌ڕه‌چاوكردنی‌‬ ‫له‌زانك���ۆو په‌یمانگه‌كان���ی‌ هه‌رێم���ی‌‬ ‫توانای‌ زانستیی‌ هه‌ندێكیان)‪ ،‬فاكته‌ربوه‌‬ ‫كوردستان‌و هه‌روه‌ها هێنانی‌ پسپۆڕانی‌‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی‌ نه‌توانرێت ئاستی‌ زانستیی‌‬ ‫ئه‌كادیمیی‌ به‌ناوبانگ بۆ په‌روه‌رده‌كردن‌و‬ ‫خوێندكاران‌و ده‌رچوانی‌ ئه‌م به‌ش���انه‌‬ ‫په‌ره‌پێدانی‌ توانای‌ زانستیی‌ ده‌رچوانی‌‬ ‫له‌ب���واری‌ زانس���تییدا به‌رزبكرێنه‌وه‌‪،‬‬ ‫شه‌ش���ه‌م‪ /‬ناس���ه‌ربه‌خۆیی‌ دارایی‌‪ ،‬ئه‌م به‌ش���انه‌ له‌هه‌رێمی‌ كوردس���تان‌و‬ ‫وه‌كچۆن به‌ش���ێكی‌ ئه‌و مامۆستایانه‌‪،‬‬ ‫ئه‌زمونی‌ پراكتیكییان له‌بواری‌ مێدیادا ئاس���ته‌نگێكی‌ دیكه‌ی‌ پیش���ه‌ییبونی‌ بینینی‌ خولی‌ زانس���تیی‌‌و مێدیایی‌ بۆ‬ ‫نییه‌و ئه‌مه‌یش یه‌كێك���ی‌ دیكه‌یه‌ له‌م مێدیایه‌‪:‬‬ ‫مامۆس���تایانی‌ ئ���ه‌م به‌ش���ان ‌ه له‌واڵته‌‬ ‫زۆربه‌ی‌ تیۆریس���ه‌نانی‌ بواری‌ مێدیا‪ ،‬پێش���كه‌وتوه‌كانی‌ جیهان‌و هاتنه‌وه‌یان‬ ‫خه‌وشه‌‪.‬‬ ‫ ئاس���تی‌ خوێن���دن‌و گ���ه‌ڕان‌و هاوڕان له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ی‌ "سه‌ربه‌خۆیی‌ به‌توانای‌ زانستییه‌وه‌‪.‬‬‫جێگیركردنی‌ پایه‌كانی‌ زانس���تیبون‌و دارایی‌"‪ ،‬زامن���ی‌ ئازادیی‌ رۆژنامه‌وانیی‌‬ ‫‪ .5‬رێگریك���ردن ل���ه‌وه‌ی‌ "می���زاج"‬ ‫ره‌نگدانه‌وه‌ی‌ له‌ب���واری‌ پراكتیكییدا‪ ،‬بۆ ه���ه‌ر كه‌ناڵێك���ی‌ مێدیایی‌ ده‌كات‌و جڵه‌وگی���ری‌ رۆژنام���ه‌وان ب���كات‬ ‫له‌الی���ه‌ن ده‌رچوان���ی‌ ئه‌م به‌ش���انه‌ی‌ هه‌ر كه‌ناڵێكی‌ مێدیاییش له‌پیشه‌ییبون له‌ڕاپه‌ڕاندنی‌ پیشه‌كه‌ی دا‪.‬‬ ‫زانكۆو په‌یمانگه‌كان‪ ،‬نه‌بوه‌ته‌ خه‌مێكی‌ نزیكده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ .6‬ده‌ركردن���ی‌ یاس���ایه‌كی‌ تایبه‌ت‬ ‫كه‌م���ن ئ���ه‌و كه‌نااڵن���ه‌ی‌ راگه‌یاندن به‌"ریكاڵم"‪ ،‬به‌جۆرێ‌ مافی‌ چونییه‌كیی‌‬ ‫پیشه‌یی‌‌و زانستیی‌‌و ئه‌مه‌یش وایكردوه‌‬ ‫ل���ه‌زۆر حاڵه‌تدا‪ ،‬جیاوازیی‌ ریش���ه‌یی‌ له‌هه‌رێم���ی‌ كوردس���تاندا‪ ،‬ك���ه‌ بدات���ه‌ كه‌ناڵه‌كان���ی‌ مێدی���ا‪ ،‬تاك���و‬ ‫نه‌بێت له‌نێوان خ���اوه‌ن بڕوانامه‌كانی‌ "س���ه‌ربه‌خۆیی‌ دارایی‌"ی���ان هه‌ی���ه‌و له‌ریكاڵم س���ودمه‌ند ببن‪ .‬س���ه‌ره‌ڕای‌‬ ‫ئه‌وانه‌یشی‌ "س���ه‌ربه‌خۆیی‌ دارایی‌"یان ئه‌وه‌ی‌ پێویس���ته‌ یاس���ایه‌ك هه‌بێت‬ ‫ئه‌م بواره‌و بێ بڕوانامه‌كاندا‪.‬‬ ‫ نه‌بونی‌ هه‌ستی‌ رۆژنامه‌وانیی‌ (الحس هه‌بێ���ت‪ ،‬به‌ه���ۆی‌ فش���اری‌ البه‌الوه‌و ب���ۆ كۆمه‌ككردن���ی‌ كه‌ناڵه‌كانی‌ مێدیا‬‫الصحفی) ل���ه‌الی‌ رۆژنامه‌وانانمان‪ ،‬كه‌ هه‌روه‌ه���ا به‌هۆی‌ كڕین���ی‌ ریكالمێكی‌ (به‌له‌ئه‌س���تۆگرتنی‌ بڕێكی‌ خه‌رجیی‌‬ ‫تێكه‌ڵه‌ بێت له‌هه‌س���تی‌ رۆژنامه‌وانیی‌‌و زۆر له‌كۆمپانیایه‌ك���ی‌ دیاریكراو‪ ،‬ئه‌مه‌ كه‌ناڵ���ه‌كان)‪ ،‬بێ‌ مه‌رجی‌ سیاس���یی‌‌و‬ ‫توانایان بۆ بۆنكردنی‌ رۆژنامه‌وانیی‌ ئه‌و وایك���ردوه‌ هه‌ژمونی‌ ئ���ه‌و كۆمپانیا‪ ،‬ده‌كرێ‌ مه‌رجه‌كان پیشه‌یی‌‌و زانستیی‌‌و‬ ‫بابه‌ت‌و روداوانه‌ی‌ "به‌های‌ هه‌واڵیی‌"یان یان ئ���ه‌و الیه‌نه‌ی‌ زۆرتری���ن ریكاڵمی‌ هونه‌ریی‌‌و قانونیی‌ بن‪.‬‬

‫ی‬ ‫سه‌ره‌ڕای‌ ئه‌وه‌ ‌‬ ‫ئه‌گه‌ر تاك‬ ‫ی‬ ‫تاك مێدیاكار ‌‬ ‫پیشه‌ییشمان‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ی‬ ‫به‌ریه‌ككه‌وتن ‌‬ ‫ی‬ ‫مێدیاكارێك ‌‬ ‫پیشه‌یی‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫ی‬ ‫كه‌ناڵێكی‌ مێدیای ‌‬ ‫ناپیشه‌ییدا‪،‬‬ ‫مێدیاكار‌ه‬ ‫ی‬ ‫پیشه‌ییه‌كه‌یش ‌‬ ‫یه‌كسانكردوه‌ته‌و‌ه‬ ‫ی‬ ‫به‌مێدیاكارێك ‌‬ ‫ناپیشه‌یی‬


‫ته‌ندروستی ‪tandrostyawene@gmail.com‬‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫‪15‬‬

‫نه‌شته‌ر‬ ‫د‪.‬گۆران عەبدواڵ دەینوسێت‬

‫ی ده‌ست نیشانه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫سڕبون ‌‬ ‫له‌یه‌كرتازانی‌ بڕبڕه‌كانی‌ مله‌‬ ‫ترازان���ی‌ بڕبڕه‌كان كه‌ زیاتر به‌وش���ه‌ ‌ی‬ ‫فه‌ق���ه‌رات باڵوه‌ له‌ن���او خه‌ڵكی‌‪ ،‬به‌اڵم له‌‬ ‫روه‌ زانس���تیه‌كه‌یه‌وه‌ كاتێك به‌شێك له‌و‬ ‫دیسكه‌ په‌س���تان ده‌خاته‌ سه‌ر ده‌ماره‌كه‌‬ ‫له‌م كات���ه‌ش ئازار دروس���ت ده‌بێت ئه‌م‬ ‫ئازاره‌ش دواتر ده‌گوێزرێته‌وه‌ بۆ په‌له‌كانی‌‬ ‫خواره‌وه‌ كه‌له‌كان‌و به‌شی‌ پشته‌وه‌ی‌ ڕان‌و‬ ‫دواتریش بۆ ق���اچ‪ ،‬به‌م حاڵه‌ته‌ ده‌وترێت‬ ‫ترازانی‌ بڕبڕه‌كان‪ .‬ئازاره‌كه‌ له‌و ش���وێنه‌‬ ‫هه‌یه‌ كه‌ ترازانه‌كه‌ی‌ هه‌یه‌‪ ،‬واتا هه‌ركاتێك‬ ‫له‌ش���وێنێك بڕبڕه‌كان په‌ستانیان خسته‌‬ ‫س���ه‌ر ده‌ماره‌كان به‌و ش���وێنه‌ ده‌وترێت‬ ‫له‌یه‌كترازان‪ .‬ئه‌م نه‌خۆش���ییه‌ له‌به‌ش���ی‌‬

‫ئه‌و هه‌اڵنه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫كه‌ پێستت نارشین ده‌كه‌ن‬

‫س���ه‌ره‌تا پێویسته‌ خانمان ئه‌وه‌ بزانن‬ ‫هه‌ندێ‌ خ���و هه‌یه‌ ك���ه‌ ئه‌نجامی‌ ده‌ده‌ن‬ ‫ده‌بێته‌ هۆی‌ ناش���یرین كردنی‌ روخسارو‬ ‫پێستیان هه‌ر بۆیه‌ پێویسته‌ دوربكه‌ونه‌وه‌‬ ‫له‌م هه‌اڵنه‌ی‌ خواره‌وه‌‪:‬‬ ‫یه‌كێك له‌و هه‌اڵنه‌ی‌ كه‌ خانمان ده‌یكه‌ن‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ كه‌ كاتێك مویه‌ك له‌ژێر پێسته‌كه‌‬ ‫ده‌مێنیته‌وه‌ سه‌رده‌رناهێنێت ئه‌مان هه‌وڵ‬ ‫ده‌ده‌ن به‌ده‌س���ت ده‌ری‌ بهێنن‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫هه‌ڵه‌ی���ه‌و چونكه‌ ده‌بێته‌ هۆی‌ هه‌وكردنی‌‬ ‫پێست‪.‬‬ ‫‪ .1‬هی���چ كاتێك هه‌وڵ م���ه‌ده‌ زیپكه‌ی‌‬ ‫ده‌موچ���اوت بته‌قێنی‌ چونك���ه‌ له‌وكاته‌‬ ‫ده‌بێت���ه‌ ه���ۆی‌ توش���بونی‌ ش���وێنی‌ تر‬ ‫به‌زیپكه‌و هه‌روه‌ها ده‌ركه‌وتنی‌ شوێنه‌واری‬ ‫ئه‌و زیپكانه‌‪.‬‬ ‫‪ .2‬هه‌وڵمه‌ده‌ ئه‌و ره‌ش���یانه‌ی‌ س���ه‌ر‬ ‫پێستی‌ لوتت به‌نینۆك ده‌ربكه‌یت چونكه‌‬

‫ی دایك‬ ‫ی شیر ‌‬ ‫چه‌ند رێنامییه‌ك بۆ زیادبون ‌‬

‫له‌وانه‌ی���ه‌ ئه‌و كونانه‌ زیات���ر گه‌وره‌ ببن‌و‬ ‫ش���وێنه‌وار به‌جێبێڵن‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ ده‌كرێت‬ ‫به‌مه‌س���اجی‌ هه‌ڵ���م یان هه‌ن���دێ‌ كرێمی‌‬ ‫پاككه‌ره‌وه‌ پێستت‌و ئه‌و ره‌شیانه‌ی‌ سه‌ر‬ ‫لوتت پاكبكه‌یته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ .3‬پێویس���ت به‌وه‌ناكات رۆژانه‌ چه‌ند‬ ‫جارێك ده‌موچاوت به‌س���ابون بش���ۆیت‬ ‫چونك���ه‌ ئ���ه‌وه‌ ده‌بێته‌ هۆی‌ وش���كبونی‌‬ ‫پێس���ت‌و بێبه‌ش بونی‌ له‌زه‌یتی‌ سروشتی‌‬ ‫كه‌ ده‌بێته‌ هۆی‌ ش���ێداركردنی‌ پێس���ت‪.‬‬ ‫باش���تروایه‌ رۆژان���ه‌ دوج���ار به‌یان���ی‌‌و‬ ‫ش���ه‌وان پێش نوستن ده‌موچاو به‌سابون‬ ‫بشۆردرێت‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئاگاداری ئه‌وه‌به‌ كه‌ هه‌ندێ‌ جار ئه‌و‬ ‫ماس���كانه‌ی‌ به‌كارده‌هێنرێت بۆ ده‌موچاو‬ ‫نابێت له‌ده‌وروبه‌ری‌ چ���او بدرێت چونكه‌‬ ‫ده‌بێته‌ هۆی‌ هه‌س���تیاری‌‌و چرچبونی‌ ئه‌و‬ ‫پێستانه‌ی‌ ده‌روبه‌ری‌ چاو‪.‬‬

‫ئا‪ :‬نه‌سرین عه‌بدواڵ‬ ‫زۆرن ئه‌و دایكانه‌ی‌ كه‌ ده‌ڵین‬ ‫شیری‌ خۆمان به‌شی‌ منداڵه‌كانمان‬ ‫ناكات‌و په‌ناده‌به‌نه‌ به‌ر شیری‌ قوتو‪.‬‬ ‫به‌اڵم شاره‌زایانی‌ بواری‌ شیری‌‬ ‫دایك ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌ هه‌ندێ‌‬ ‫رێنمایی‌ پێویسته‌ دایكان بیزانن بۆ‬ ‫زیادبونی‌ شیری‌ خۆیان‪ .‬دوركه‌ونته‌وه‌‬ ‫له‌به‌كارهێنانی‌ شیری‌ قوتو‪.‬‬ ‫‪ .1‬پێویس���ته‌ دای���كان زیاتر بایه‌خ‬ ‫به‌خواردنی‌ خۆیان بده‌ن‌و دوركه‌ونه‌وه‌‬ ‫له‌رێجی���م ك���ردن له‌ماوه‌ی‌ ش���یردان‪،‬‬ ‫به‌اڵم ده‌كرێت بۆ پاراس���تنی‌ كێشیان‬ ‫دوركه‌ون���ه‌وه‌ له‌خواردنی‌ ش���یرینی‌‌و‬ ‫چ���ه‌وری‌‪ .‬هه‌روه‌ه���ا ش���له‌مه‌نی‌ زۆر‬ ‫بخۆن به‌تایبه‌تی‌ ئاو رۆژانه‌ ‪ 8‬په‌رداخ‬ ‫بخۆنه‌وه‌‪.‬‬

‫ی كه‌می‌‬ ‫راڕایی ده‌بێت ‌ه هۆ ‌‬ ‫ڤیتامین‌و كانزاكان‬

‫راڕایی‌ كه‌ حاڵه‌تێكی ده‌رونی‌‌و مه‌زاجیه‌‬ ‫ته‌نه���ا كاریگ���ه‌ری‌ ده‌رونی‌ نی���ه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫چه‌ندی���ن گرفت���ی‌ جه‌سته‌یش���ی‌ هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م نه‌خۆش���ییه‌ یه‌كێكه‌ ل���ه‌و حاڵه‌ته‌‬ ‫ده‌رونیان���ه‌ی ك���ه‌ ده‌بێته‌ ه���ۆی‌ كه‌می‌‬ ‫ڤیتامی���ن‌و كان���زاكان له‌له‌ش���دا به‌مه‌ش‬ ‫چه‌ندین كێش���ه‌ی‌ ته‌ندروس���تی‌ دروست‬ ‫ده‌كات‪ ،‬دیارترین ڤیتامین كه‌ له‌ئه‌نجامی‌‬ ‫راڕایی‌ دروس���ت ده‌بێت بریتیه‌ له‌ڤیتامین‬ ‫‪ B6‬كه‌ ئه‌میش هۆكاره‌ بۆ ش���ه‌ق بون‌و‬ ‫هه‌وكردنی‌ ناوده‌م‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا راڕایی‌ ده‌بێت���ه‌ هۆی‌ كه‌می‌‬ ‫ڤیتامین‪ B5‬كه‌ كاریگه‌ری‌ هه‌یه‌ له‌س���ه‌ر‬ ‫په‌س���تانی‌ ده‌ماره‌كانی‌ ددان كه‌ كه‌سه‌كه‌‬ ‫له‌كاتی‌ خه‌وتن زۆر په‌ستان ده‌خاته‌ سه‌ر‬ ‫ددانه‌كان‪ .‬ئه‌م���ه‌ جگه‌ له‌وه‌ی‌ كه‌ ده‌بێته‌‬

‫بڕبڕه‌كانی‌ ملیش روده‌دات ئه‌ویش به‌هۆی‌‬ ‫وه‌رزش نه‌كردن‌و الوازبونی‌ ماسولكه‌كان ‌ی‬ ‫ئه‌و ناوچه‌یه‌‪ .‬هه‌روه‌ها نیش���انه‌كانی‌ ئه‌م‬ ‫نه‌خۆشییه‌ بریتیه‌ له‌ئازاری‌ ئه‌و شوێنه‌ی‌‬ ‫په‌ستانه‌كه‌ی‌ لێیه‌‪ ،‬مێروله‌كردنی‌ قاچه‌ك‌و‬ ‫كاتێكی���ش ترازان���ه‌كان له‌بڕبڕه‌كانی‌ مل‬ ‫ده‌بێت ده‌س���ته‌كان س���ڕ ده‌بن‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫ئازاره‌كه‌ی‌ زی���اد ده‌كات له‌كاتی‌ چاالكی‌‌و‬ ‫كۆك���ه‌و دانیش���تن‌و چه‌مان���ه‌وه‌ چونكه‌‬ ‫له‌وكات���ه‌ په‌س���تانه‌كه‌ زیات���ر ده‌بێ���ت‪.‬‬ ‫له‌هۆكاره‌كانی‌ توشبون به‌له‌یه‌ك ترازانی‌‬ ‫بڕبڕه‌كان‪ ،‬هه‌ڵگرتنی‌ ش���تی‌ قورس یان‬ ‫جوڵه‌ی‌ هه‌ڵه‌‌و چونه‌ ته‌مه‌نه‌وه‌یه‌‪.‬‬

‫هۆی‌ كه‌می‌ كانزاكان له‌له‌ش���دا به‌تایبه‌تی‌‬ ‫كالس���یۆم‌و زین���ك كه‌ ده‌بێت���ه‌ هۆ ‌ی‬ ‫ده‌ركه‌وتنی‌ په‌ڵه‌ی‌ س���پی‌ له‌سه‌ر نینۆك‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌بێته‌ هۆی‌ كه‌می‌ مه‌گنس���یۆم‬ ‫له‌له‌ش���دا كه‌ له‌ئه‌نجامدا كه‌سه‌كه‌ توشی‌‬ ‫س���كچون‌و رش���انه‌وه‌ ده‌بێت‪ .‬ئه‌مه‌ جگه‌‬ ‫له‌وه‌ی‌ كه‌ هۆكاره‌ بۆكه‌مبونه‌وه‌ی‌ هه‌ریه‌ك‬ ‫له‌ڤیتامی���ن ‪ A . E. C.‬كه‌ به‌كه‌مبونی‌‬ ‫هه‌ریه‌ك له‌مانه‌ چه‌ندین نه‌خۆشی‌ دروست‬ ‫ده‌ك���ه‌ن وه‌ك هه‌وكردنی‌ قوڕگ‌و س���نگ‌و‬ ‫خوێنبه‌ربونی‌ پوك‪.‬‬ ‫له‌مباره‌یه‌وه‌ كومه‌ڵ���ه‌ی‌ ئه‌مه‌ریكی‌ بۆ‬ ‫پزیش���كیه‌ ده‌رونیی���ه‌كان‪ ،‬ئام���اژه‌ به‌وه‌‬ ‫ده‌كات ده‌كرێ���ت راڕای���ی‌ خۆم���ان كه‌م‬ ‫بكه‌ینه‌وه‌ ئه‌ویش به‌ڕاهێنان‌و وه‌رزشكردن‌و‬ ‫ئه‌نجامدانی‌ یۆگا‪.‬‬

‫‪ .2‬به‌به‌رده‌وامی‌ ش���یری‌ خۆت بده‌‬ ‫به‌منداڵه‌كه‌ت‌و له‌ماوه‌ی‌ ‪ 24‬كاتژمێردا‬ ‫نزیكه‌ی‌ ‪ 10‬جار شیری‌ خۆتی‌ بده‌رێ‪.‬‬ ‫‪ .3‬چاودێ���ری‌ منداڵه‌ك���ه‌ت بك���ه‌‬ ‫كاتێك ش���یر ده‌خ���وات‪ ،‬له‌س���ه‌ره‌تا‬ ‫چه‌ن���د به‌خێرای���ی‌ ده‌یخ���وات‌و دواتر‬ ‫خاوده‌بێت���ه‌وه‌‌و ته‌م���ه‌ڵ ده‌بێت‪ .‬له‌م‬ ‫كاته‌ هه‌وڵبده‌ ش���وێنه‌كه‌ی‌ بگۆڕیت‌و‬ ‫بیخه‌یته‌ سه‌ر مه‌مكه‌كه‌ی‌ ترت‪ .‬له‌هه‌مو‬ ‫شیردانێك باش���تروایه‌ هه‌ردو مه‌مكت‬ ‫بده‌ی‌ به‌منداڵه‌كه‌ت بۆ ئه‌وه‌ی‌ ش���یری‌‬ ‫زیاتر بێته‌ مه‌مكه‌كه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ .4‬به‌هێواشی‌ شێالن بۆ مه‌مكت بكه‌‬ ‫چونكه‌ شێالن ده‌بێته‌ هۆی‌ زیادبونی‌‬ ‫شیر له‌مه‌مك‪.‬‬ ‫‪ .5‬له‌س���ه‌ره‌تای‌ له‌دایكبون���ی‌‬ ‫منداڵه‌كه‌ت ش���یری‌ قوت���وی‌ مه‌ده‌رێ‌‬ ‫چونكه‌ دواتر شیره‌كه‌ی‌ خۆت ناگرێت‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ی‌ ش���یره‌قوتۆكه‌ ئاس���انتره‌‬

‫به‌الیه‌وه‌ بۆ مژین‪.‬‬ ‫‪ .6‬هه‌ندێ‌ جار پزیش���كی‌ خێزانی‌‌و‬ ‫پسپۆری‌ بواری‌ ش���یری‌ دایك هه‌ندێ‌‬ ‫ڤیتامین‌و چاره‌سه‌ر بۆ دایكان ده‌نوسێت‬ ‫بۆ زیادكردنی‌ ش���یر‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ باشتر‬ ‫وایه‌ گوێ‌ له‌ئامۆژگارێكانی‌ پزیشكه‌كه‌ت‬ ‫بگریت‌و چاوه‌ڕێ بكه‌یت تاوه‌كو س���ود‬ ‫له‌و ڤیتامینان���ه‌ وه‌رده‌گریت‪ .‬چونكه‌‬ ‫مه‌رج نیه‌ راسته‌وخۆ سودیان هه‌بێت‌و‬ ‫كاتێكی‌ ده‌وێت‪.‬‬ ‫‪ .7‬ئه‌گ���ه‌ر به‌نیازبوی���ت بچیت���ه‌‬ ‫ش���وێنێك‌و منداڵه‌ك���ه‌ت له‌گه‌ڵ خۆت‬ ‫نه‌به‌یت ئه‌وه‌ ده‌توانیت ش���یری خۆت‬ ‫به‌مه‌مكه‌مژه‌ ك���ه‌ له‌بازاڕ به‌ئاس���انی‌‬ ‫ده‌ستت ده‌كه‌وێت ده‌ركه‌یت‌و بیخه‌یته‌‬ ‫بتڵێكه‌وه‌ هه‌ركات پێویس���تی‌ بو له‌ناو‬ ‫ئاوی‌ گه‌رم نه‌ك له‌سه‌ر ئاگر بۆی‌ گه‌رم‬ ‫بكه‌یته‌وه‌ بیده‌یتێ‌‪ .‬ئه‌م شیره‌ ده‌توانی‌‬ ‫تاوه‌كو ‪ 22‬كاتژمێر هه‌ڵیبگریت‪.‬‬

‫ڕەگە مێژوییەکانی‬ ‫سیستمی تەندروستی‬ ‫‪٣‬‬ ‫لەس���ەرەتای سەدەی بیس���ت بریتانیا‬ ‫دەس���تەبژێرێکی داب���ڕاو ل���ە کۆمەڵ���گا‬ ‫دروستدەکات بۆ بەڕێوەبەردنی سیستمی‬ ‫تەندروستی لەعێراق‌و کوردستاندا‪ .‬دەکرێت‬ ‫ئەم دەستەبژێرە ناوی لێ بنێین (سیاسی‪-‬‬ ‫پزیشک)‪ .‬بریتانیا هەر لەسەرەوتاوە هەوڵی‬ ‫ئەوەی دا ئەم دەستەبژێرە لە خۆی بچێت‬ ‫(لەش���ێوازی جل پۆشین‌و هەڵسوکەوت)‬ ‫وەکو ئەو قس���ە بکات (زمانی خوێندنی‬ ‫پزیشكی کرد بەئینگلیزی) و ژێردەستەو‬ ‫دواکەوت���وی بڕیارو ڕاس���پاردەکانی ئەو‬ ‫بێت‪ .‬ئەم دەس���تەبژێرە لەسەرتاس���ەری‬ ‫مێژوی عێراق‌و کوردس���تاندا ڕەگەکانیان‬ ‫دادەکەوت���ن‌و ئەمڕۆش���ی لەگەڵ���دا بێت‬ ‫کاریگەریی���ان هەیە لەس���ەر سیس���تمی‬ ‫تەندروس���تی‪ .‬دەستەبژێرەکە باکگراوندی‬ ‫پزیش���کیی خۆی بۆ مەبەس���تی سیاسی‬ ‫بەکاردەهێنێت‌و وش���ەی پزیش���ک وەکو‬ ‫چەترێ���ک ب���ۆ تێپەڕاندن���ی کۆمەڵێ���ک‬ ‫سیاسەتی دژ بەکۆمەڵگا بەکاهێنا‪.‬‬ ‫دوای کۆتاییهاتن���ی فەرمانڕەوای���ی‬ ‫بریتانی���اکان‌و دوای ئ���ەوان پادش���ایی‌و‬ ‫دوای ئەوی���ش حوکمی عەس���کەرتاری‌و‬ ‫دیکتاتۆری���ه‌ت‪ ،‬ئەم دەس���تەبژێرە توانی‬ ‫س���ەرباری هەمو هەڵب���ەزو دابەزەکانی‬ ‫مێ���ژوی عێراق‪ ،‬رۆڵی خ���ۆی بپارێزێت و‬ ‫بەردەوام بێت لەحکومکردنی سیس���تمی‬ ‫تەندروس���تی‪ .‬دوای کودەت���ای ‪ ١٩٦٣‬و‬ ‫‪ ١٩٦٨‬ئ���ەم دەس���تەبژێرە بەتەواوەت���ی‬ ‫دەست بەس���ەر سیس���تمی تەندروستی‬ ‫عێراق���دا دەگرێت‪ .‬س���ەرەتا پزیش���کێک‬ ‫بەن���اوی د‪.‬ش���امل الس���امرائی جڵەوی‬ ‫وەزارەتی تەندروس���تی عێ���راق دەگرێتە‬ ‫دەس���ت‪ .‬جگ���ە لە(دالەک���ەی) پێ���ش‬ ‫ناوەکەی‪ ،‬شامل السامرائی هیچ شتێکی تر‬ ‫بەتەندروستیەوە نایبەستێتەوە‪ .‬لەڕاستیدا‬ ‫ئەو ناسیونالیس���تێکی کەلەڕەقی عەرەب‬ ‫بو کە دوای ئ���ەوەی بۆ ماوەیەکی کورت‬ ‫دەبێت���ە وەزیری تەندروس���تی‪ ،‬دەکرێتە‬ ‫وەزیری یەکگرتنی نێوان عێراق‌و میس���رو‬ ‫س���وریا بۆ دامەزراندنی کۆماری عەرەبی‬ ‫یەکگرتو‪ .‬واتە بەکورتی وش���ەی پزیشک‬ ‫لێرەدا تەنها سیمبولێکە بۆ پێشکەوتویی‬ ‫کەسەکەو شیوابونی ئەو بۆ پۆست‌و پلەی‬ ‫سیاسی‌و هیچیتر‪.‬‬ ‫دوای د‪ .‬شامل السامرائی‪ ،‬لەساڵی ‪١٩٦٨‬‬ ‫تاوەکو ‪ ،١٩٧٧‬پزیشکێکی تر بەناوی د‪.‬‬ ‫عزت مصگفی دەبێتە وەزیری تەندروستی‪.‬‬ ‫ئەمیش وەکو ئەوەی پێش���و‪ ،‬پلەی بااڵی‬ ‫لەحیزبی بەعس هەبو و ئەندامی ئەوەی پێ‬ ‫دەوترا سەرکردایەتی قەومی‌و نیشتیمانی‬ ‫حیزبی بەعس بو‪ .‬لەکەس���ایەتی‌و مێژوی‬ ‫عیزت مصگفی دەکرێت هەمو کێش���ەکانی‬ ‫سیستمی تەندروس���تی بخوێنینەوە‪ .‬ئەم‬ ‫پی���اوە توانی س���ود لەو پ���ارەو بودجە‬ ‫زۆرەو ل���ە پ���ڕ بەدەس���تهاتوە ببینێ���ت‬ ‫ک���ە دوای ب���ە نیش���تیمانیکردنی نەوت‬ ‫لەس���اڵی ‪١٩٧٢‬و بەرزبونەوەی نرخەکەی‬ ‫لەب���ازاڕە جیهانیەکان���دا ڕوی���دا‪ .‬بەب���ێ‬ ‫ئەوەی کێش���ە تەندروس���تیەکانی خەڵک‬ ‫بەهەن���د وەرگرێت‪ ،‬عزت مس���ته‌فا وەکو‬ ‫هەمو سیاس���یەکانی پاش خۆی یەکسەر‬ ‫دەستدەداتە دروستکردنی نەخۆشخانەی‬ ‫گەورە لەهەمو شارەکانی عێراق‌و هێنانی‬ ‫تەکنەلۆژیای پێشکەوتو‪ .‬ئەمەی لەکاتێکدا‬ ‫کرد ک���ە نیوەی عێراقیەکان بەپێی پەتی‬ ‫دەس���وڕانەوەو نەخۆش���یگەلێکی وەک���و‬ ‫مەالریاو کۆلێ���راو بەلهارزیاو مردنی دایک‬ ‫لەکاتی منداڵبون‪...‬هتد لەعێراقدا بونیان‬ ‫هەبو‪ .‬کێشەگەلێک کە دەکرا بەگرنگیدانی‬ ‫زیاتر بەخزمەتی تەندروستی سەرەتایی‌و‬ ‫هۆش���یاری تەندروس���تی‌و بەبودجەیەکی‬ ‫کەمت���ر چ���ارە بکرێن‪ .‬ب���ەاڵم هەمو ئەو‬ ‫کێشانەی پشتگوێخس���ت‌و بۆ دەرکردنی‬ ‫ناوبانگ بۆ حیزبی بەعس دەستیدایە ئەو‬ ‫ج���ۆرە پرۆژانەی کە دەکرا لەمیدیاکانەوە‬ ‫ش���انازیان پێ���وە بکرێت‪ .‬ب���ەاڵم هەمو‬ ‫ئەوانە دادی ن���ەداو لەئاکامی ناکۆکیەک‬ ‫لەگەڵ س���ەدام لەوەزارەتی تەندروس���تی‬ ‫الدەبرێ���ت‌و پزیش���کێکی دیک���ە بەناوی‬ ‫د‪ .‬ری���اض ابراهیم دادەنرێت لەجێگاکەی‪.‬‬ ‫لەزنجیرەی داهاتودا چیرۆکی ئەم وەزیرە‬ ‫باس دەکەین کە چۆن س���ەدام بەدەستی‬ ‫خۆی دەیکوژێت‪.‬‬ ‫لەوتارەکان���ی داهاتودا بەردەوام دەبین‬ ‫لەگێڕانەوەی چیرۆکی ئەم دەس���تەبژێرە‪.‬‬ ‫بەدەگمەن نەبێت‪ ،‬هەمو مێژوی سیستمی‬ ‫تەندروس���تی لەکوردس���تان‌وعێراقدا ئەم‬ ‫دەس���تەبژێرە بەڕێ���وەی ب���ردوە‪ .‬بەبێ‬ ‫تێگەیش���تن لێی���ان‪ ،‬ئەس���تەمە بتوانین‬ ‫بەتەواوەتی لەسیس���تمی تەندروس���تی‌و‬ ‫کێشەکانی بگەین‪.‬‬


‫‪16‬‬

‫‪xwendn.awene@gmail.com‬‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫خوێندن‬

‫توێژه‌رێکی کۆمه‌اڵیه‌تیی پرۆژه‌یه‌کی نوێ له‌قوتابخانه‌یه‌کدا جێبه‌جێ ده‌کات‬ ‫خه‌اڵت‌و ئافه‌رین ده‌به‌خشرێته‌ قوتابیی ‌ه سه‌رکه‌وتوه‌کان‬ ‫ئا‪ :‬رێنوار نه‌جم‬ ‫توێژه‌رێکی کۆمه‌اڵیه‌تی پرۆژه‌یه‌کی‬ ‫نوێ له‌قوتابخانه‌یه‌کی بنه‌ڕه‌تی‬ ‫شاری سلێمانی جێبه‌جێ ده‌کات‌ که‌‬ ‫بۆ زیاتر هاندان‌و به‌ره‌و پێشبردنی‬ ‫ئاستی زانستیی قوتابییه‌کانه‌و‬ ‫بڕیاریشه‌ له‌ساڵی ئاینده‌وه‌ کاربکرێت‬ ‫بۆ گشتاندنی پرۆژه‌که‌ به‌سه‌ر‬ ‫سه‌رجه‌م قوتابخانه‌کانی سلێمانیدا‪.‬‬ ‫مامۆس���تا هادی ئەمی���ن تویژەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی لەقوتابخانەی ئاسودەی‬ ‫بنەڕەتی له‌شاری سلێمانی‪ ،‬پرۆژەیەكی‬ ‫پیش���نیاركردوە بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی‬ ‫قوتابخانەكەی���ان‌و ئه‌وانی���ش دوای‬ ‫زه‌مینه‌سازی‪ ،‬پرۆژه‌که‌یان خستوه‌ته‌‬ ‫بواری جێبه‌جێ کردنه‌وه‌‪.‬‬ ‫پرۆژه‌که‌ له‌ژێر ناونیشانی "پڕۆژەی‬ ‫کۆکردنەوەی ئافەرین بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫خەاڵت لەالیەن قوتابیانەوە"یه‌و بریتییه‌‬ ‫له‌پێدانی خه‌اڵت به‌و قوتابیانه‌ی له‌وانه‌‬ ‫جیاوازه‌کاندا هه‌وڵ‌و کۆشش ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫مامۆس���تا هادی ئه‌می���ن‪ ،‬خاوه‌نی‬ ‫بیرۆکه‌ی پرۆژه‌که‌ به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند‬ ‫ک���ه‌ پڕۆژه‌ک���ه‌ له‌س���ه‌ره‌تای مانگی‬ ‫ش���وباتی ئه‌مس���اڵه‌وه‌ ده‌س���تی پێ‬ ‫کردوه‌و ت���ا ئێس���تا چه‌ندین خه‌اڵت‬ ‫به‌سه‌ر قوتابیاندا دابه‌شکراوه‌‪.‬‬ ‫به‌پێ���ی میکانیزم���ی پرۆژه‌ک���ه‌‬ ‫مامۆستایان رۆژانه‌ له‌ڕێی له‌زگه‌یه‌کی‬ ‫ڕه‌نگاوڕه‌نگ���ه‌وه‌ هێم���ای "ئافه‌رین"‬ ‫ده‌ده‌ن له‌ده‌فت���ه‌ری قوتابیی���ه‌کان‌و‬ ‫له‌کۆتایی مانگدا له‌ڕێی کۆکردنه‌وه‌ی‬ ‫له‌زگه‌کان���ه‌وه‌‪ ،‬خ���ه‌اڵت به‌س���ه‌ر‬ ‫قوتابییه‌کاندا دابه‌ش ده‌کرێت‪.‬‬ ‫مامۆس���تا ه���ادی رایده‌گه‌یه‌نێ���ت‬ ‫ک���ه‌ پرۆژه‌که‌ی���ان کارده‌کات ب���ۆ‬ ‫"گه‌ش���ەپێدانی ئاس���تی (زیرەکی‪،‬‬ ‫کەس���ێتی‪ ،‬توانا‪ ،‬رەفت���ار‪ ،‬بەهرە)‬ ‫ی قوتابی���ان‪ ،‬لەڕێ���ی هاندانیان بۆ‬ ‫بەدەس���تهێنانی ئافەرین‌و وەرگرتنی‬ ‫خەاڵت بەپێی ئاستی هەوڵدان‌و رێژەی‬ ‫ئافەرینەکانی خۆیان"‪.‬‬

‫ئه‌و پرۆژه‌یه‌ تائێستا‬ ‫ته‌نها له‌یه‌ک قوتابخانه‌‬ ‫کاری پێده‌کرێت‌‪،‬‬ ‫بڕیاریشه‌ له‌وه‌رزی‬ ‫داهاتوی خوێندنه‌وه‌‬ ‫ئه‌و پڕۆژ‌ه‌ له‌سه‌رجه‌م‬ ‫قوتابخانه‌کانی شاری‬ ‫سلێمانی په‌یڕه‌و‬ ‫بکرێت‬ ‫قوتابییه‌ک له‌قوتابخانه‌ی ئاسوده‌ له‌کاتی خه‌اڵتکردندا‬ ‫هه‌روه‌ها ئامانجێکی دیکه‌ی پرۆژه‌که‌ ل���ه‌وه‌رزی داهات���وی خوێندنه‌وه‌ ئه‌و‬ ‫"هاندان‌و ئاراستەکردن‌و گەشەپێدانی پڕۆژه‌یه‌ له‌س���ه‌رجه‌م قوتابخانه‌کانی‬ ‫قوتابییه‌ لە(قوتابخانەو ماڵ) لەالیەن ش���اری س���لێمانی په‌ی���ڕه‌و بکرێت‪،‬‬ ‫(مامۆستایان‪ ،‬دایک‌و باوک) بۆئەوەی "به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت���ی پ���ه‌روه‌رده‌ م���ن‌و‬ ‫قوتابی بەش���ێوەیەکی دڵخۆش���انەو به‌ڕێوه‌به‌ره‌که‌م���ان بان���گ ده‌کات بۆ‬ ‫ئارەزومەندانە هەوڵبدات بۆ وانەکان‌و ئه‌وه‌ی به‌ڕێوه‌ب���ه‌ره‌کان کۆبکرێنه‌وه‌و‬ ‫له‌ش���ێوازو میکانیزم���ی کارکردن���ی‬ ‫پابەندی هونەرەکانی ژیان بێت"‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و توێ���ژه‌ره‌ رایده‌گه‌یه‌نێت که‌ پرۆژه‌که‌ زانیارییان پێ بده‌ین"‪.‬‬ ‫یه‌کێکی ت���ر له‌ئامانج���ی پرۆژه‌که‌‬ ‫پرۆژه‌ک���ه‌ کۆمه‌ڵێ���ک میکانیزیم���ی‬ ‫وردی هه‌یه‌و ئه‌وان بۆ مامۆس���تاکانی بریتیی���ه‌ ل���ه‌ "هاندان‌و پ���ەروەردەو‬ ‫ڕونده‌که‌ن���ه‌وه که‌‌ چ���ۆن ئیش بکه‌ن گەش���ەپێدانی قوتابی���ان لەڕێگ���ەی‬ ‫له‌گه‌ڵ پڕۆژه‌که‌دا‪ ،‬هه‌روه‌ها کۆمه‌ڵێک ئاراستەکردنی (مامۆستایان‪ ،‬دایک‌و‬ ‫ڕێنمایی هه‌یه‌ بۆ دایک‌و باوکان چۆن باوکان)ـەوە‪ ،‬تابتوانن بەش���ێوەیەکی‬ ‫پەروەردەییان���ە‬ ‫له‌ماڵه‌وه‌ له‌گه‌ڵ منداڵه‌کانیان مامه‌له‌ ئاش���تیخوازانەو‬ ‫هەڵسوکەوت لەگەڵ قوتابیان بکەن‪،‬‬ ‫بکه‌ن‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و پرۆژه‌ی���ه‌ تائێس���تا ته‌نه���ا پرۆژەکە دایکوباوکان و مامۆس���تایان‬ ‫له‌قوتابخانه‌ی ئاس���وده‌ی بنه‌ڕه‌تیدا ئاراستەدەکات لەسەر بنەمای (ئەگەر‬ ‫کاری پێده‌کرێ���ت‌‪ ،‬بڕیاریش���ه‌ لەمنداڵ یان قوتاب���ی تێبگەیت‪ ،‬لێی‬

‫توڕە نابیت)"‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا پرۆژه‌ک���ه‌ "کاردەکات‬ ‫لەس���ەرئەوەی ک���ە (قوتابی���ان‪،‬‬ ‫مامۆس���تایان‪ ،‬دای���ک‌و ب���اوکان)‬ ‫تێبەگەیەنێت لەوەی کە گەش���ەکردن‬ ‫ی���ەک هەن���گاو نییەو (س���ویچێکی‬ ‫داگیرسان‌و کوژاندنەوە نییە)‪ ،‬بەڵکو‬ ‫پێکدێت لەکۆمەڵێ���ک وردە هەنگاو‪،‬‬ ‫وەک چ���ۆن (ڕوەک ی���ان الش���ەی‬ ‫م���رۆڤ) وردەوردە گەش���ەدەکات‪،‬‬ ‫الیەن���ی عەقل���ی‌و رەفتاریی مرۆڤیش‬ ‫وردە وردە گەشەدەکات‪ ،‬بەمەرجێک‬ ‫هان بدرێت‌و ژینگەی شیاوی بۆ دابین‬ ‫بکرێت‌و مامەڵەی تەندروستی لەگەڵ‬ ‫بکرێت"‪.‬‬ ‫هه‌م���و مامۆس���تاکان به‌لۆگ���ۆ‬ ‫"ئافه‌ری���ن"ی خ���ۆی هه‌ی���ه‌و کاتێک‬ ‫ده‌زانێت قوتابییه‌که‌ به‌راورد به‌خۆی‬

‫ئاس���تی به‌ره‌وپێش چ���وه‌‪ ،‬بۆ نمون ‌ه‬ ‫له‌تاقیکردنه‌وه‌یه‌ک���دا س���ێ له‌پێن���ج‬ ‫ده‌هێنێت‌و دوات���ر نمره‌که‌ی بۆ چوار‬ ‫یاخود زیاتر به‌رزده‌کاته‌وه‌‪ ،‬مامۆستاکه‌‬ ‫له‌به‌رامب���ه‌ر هه‌وڵی ئ���ه‌و قوتابییه‌دا‬ ‫"ئافه‌رین"ی پێ ده‌به‌خش���ێت‪ .‬یاخود‬ ‫کاتێک چاالکییه‌ک ده‌کات له‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫وانه‌کانی به‌هه‌مان ش���ێوه‌ "ئافه‌رین"‬ ‫وه‌رده‌گرێت‪.‬‬ ‫له‌ب���اره‌ی میکانیزیم���ی پێدان���ی‬ ‫خه‌اڵته‌کانه‌وه‌‪ ،‬مامۆستا هادی ده‌ڵێت‬ ‫"له‌ن���او قوتابخانه‌ک���ه‌دا خه‌اڵته‌کان‬ ‫دان���راون‌و ب���ه‌رده‌وام له‌به‌رچ���اوی‬ ‫قوتابییه‌کان���ه‌و تێیدانوس���راوه‌ ک���ه‌‬ ‫به‌چه‌ن���د "ئافه‌ری���ن" ئ���ه‌و خه‌اڵتانه‌‬ ‫به‌ده‌س���ت دێن‪ ،‬تا ببێته‌ هاندانێک بۆ‬ ‫قوتابیان"‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ پێدانی ه���ه‌ر "ئافه‌رین"ێک‬

‫به‌قوتابیی���ه‌کان‪ ،‬کۆده‌کرێن���ه‌وه‌و که‌‬ ‫ئافه‌رینه‌که‌ی بوه‌ ‪ 50‬ده‌بێته‌ خه‌اڵت‌و‬ ‫تا ژماره‌ی ئافه‌رین���ه‌کان زیاتر بێت‪،‬‬ ‫به‌های خه‌اڵته‌که‌ زیاتر به‌رزده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و خه‌اڵتان���ه‌ی له‌ئه‌نجام���دا‬ ‫به‌قوتابیی���ه‌کان ده‌درێ���ن‪ ،‬بریتی���ن‬ ‫له‌هه‌ندێ���ک که‌ل‌وپه‌ل���ی په‌یوه‌س���ت‬ ‫به‌ب���واری پ���ه‌روه‌رده‌وه‌ن‌و "زیات���ر‬ ‫خه‌اڵته‌کان سیمبولین"‪.‬‬ ‫له‌ب���اره‌ی چۆنیه‌ت���ی دابینکردنی‬ ‫بڕی پ���اره‌ی تێچوی ئه‌و خه‌اڵتانه‌وه‌‪،‬‬ ‫مامۆس���تا ه���ادی رایده‌گه‌یه‌نێت که‌‬ ‫"تێچونه‌ک���ه‌ی له‌پاره‌ی فرۆش���گای‬ ‫خوێندگاکه‌وه‌ (حانوت) دابین ده‌کرێت‪.‬‬ ‫هه‌ر فرۆشگای قوتابخانه‌یه‌ک ‪%25‬ی‬ ‫پاره‌ک���ه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ په‌روه‌رده‌و‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌مێنیت���ه‌وه‌ بۆ قوتابخانه‌که‌‬ ‫خه‌رج ده‌کرێت"‪.‬‬

‫ریکالم‬


‫کتێب‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫پرۆفیسۆر مسته‌فا زه‌ڵمی‌‪:‬‬

‫‪17‬‬

‫سه‌دان مه‌الی‌ كورد له‌شافیعی‌ زیره‌كترو مه‌زنتر بون‬ ‫ ئا‪ :‬بارام سوبحی‌‬ ‫"ئه‌گه‌ر میلله‌تی‌ عه‌ره‌ب به‌تایبه‌ت‌و‬ ‫ی ژیری‌ نه‌بوایه‌ن‪،‬‬ ‫ی دژ ‌‬ ‫ئیسالم به‌گشت ‌‬ ‫ئێستا له‌جێگ ‌هی‌ ئه‌مریكا ده‌بون‪.‬‬ ‫زۆرێك له‌موسڵمانان تائێستا‬ ‫له‌موسڵمانێتی‌ نه‌گه‌یشتون‌و نازانن‬ ‫نوێژ‌و رۆژو حه‌ج بۆچییه"‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫به‌شێكه‌ له‌یاداشته‌كانی‌ مسته‌فا‬ ‫زه‌ڵمی‌‪.‬‬ ‫ی‬ ‫پرۆفیسۆر مس���ته‌فا ئیبراهیم زه‌ڵم ‌‬ ‫ی‬ ‫ی به‌ناونیشان ‌‬ ‫(‪ )91‬ساڵ‪ ،‬یاداشته‌كان ‌‬ ‫ی دو به‌رگدا‬ ‫ی ژیان���م" له‌دوتوێ ‌‬ ‫"كاروان ‌‬ ‫ی‬ ‫ێ بڕوانام ‌ه ‌‬ ‫باڵوكردۆت���ه‌وه‌‪ .‬ئه‌و س��� ‌‬ ‫ی به‌ده‌ستهێناوه‌‌و‬ ‫ماس���ته‌رو دو دكتۆرا ‌‬ ‫ی شه‌س���ت كتێب���ه‌‪ ،‬یه‌كێ���ك‬ ‫خاوه‌ن��� ‌‬ ‫ی (أصول‬ ‫ی به‌ناونیش���ان ‌‬ ‫له‌كتێبه‌كان��� ‌‬ ‫ی نس������یجه‌ الجدید)‬ ‫الفق ‌ه االس���ل��امی‌ ف ‌‬ ‫ی (‪ )1989‬ب��� ‌ه دو ب���ه‌رگ‬ ‫له‌س���اڵ ‌‬ ‫نوس���یوه‌و (‪ )22‬جار چاپكراوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ئه‌م كتێب ‌ه له‌ئێس���تادا وه‌كو مه‌نهه‌ج ‌‬ ‫ی عێراق‌و‬ ‫ی قانون له‌زانكۆكان ‌‬ ‫كۆلێژه‌كان ‌‬ ‫ئوردن‌و یه‌مه‌ن‌و ئه‌نده‌نوس���یاو مالیزیا‬ ‫ده‌خوێنرێت‪.‬‬ ‫ناوب���راو له‌یاداش���ته‌كانیدا‪ ،‬جگ��� ‌ه‬ ‫ی‬ ‫له‌باس���كردن له‌قۆناغ��� ‌ه جیاوازه‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی خۆ ‌‬ ‫ژیانی‌‪ ،‬ئاماژ‌ه به‌په‌یوه‌ندییه‌كان ‌‬ ‫له‌گه‌ڵ عه‌بدولكه‌ریم قاسم‌و عه‌بدولسه‌الم‬ ‫ی ‪14‬ی ته‌موزی ‪1958‬‬ ‫عارف‌و شۆڕش��� ‌‬ ‫ده‌كات‪ ،‬هه‌روه‌ها باس له‌ئاش���نابون‌و‬ ‫ی به‌ج���ه‌الل تاڵه‌بانی‌‌و‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫د‪.‬فوئاد مه‌عسوم ده‌كات‪ .‬پاشان بار ‌‬ ‫ی‬ ‫ی س���ه‌رده‌م ‌‬ ‫ی له‌بار‌ه ‌‬ ‫ی خۆ ‌‬ ‫س���ه‌رنج ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئیسالم ‌‬ ‫پاشایه‌تی‌‌و كۆماری‌‌و خوێندن ‌‬ ‫له‌حوجره‌كانی‌ كوردستان ده‌رده‌بڕێت‪.‬‬

‫هه‌مو ئه‌و‬ ‫مامۆستایانه‌ی‌‬ ‫كه‌ بازرگانییان‬ ‫به‌ئاینه‌وه‌ ده‌كرد‬ ‫له‌ژێر مێزه‌رو جبه‌دا‬ ‫به‌ڕیشه‌وه‌ وایان‬ ‫له‌خه‌ڵكه‌كه‌ كردبو‬ ‫كه‌ به‌و جۆره‌ بڕوایان‬ ‫پێبكه‌ن بۆیه‌ له‌دوا‬ ‫ساڵی‌ مه‌الیه‌تیم‬ ‫ڕیشم تاشی‬

‫ی‬ ‫ی (‪ )1951‬له‌سلێمان ‌‬ ‫ی له‌ساڵ ‌‬ ‫زه‌ڵم ‌‬ ‫ی میراته‌و‌ه ده‌نوسێت‌و‬ ‫كتێبێك له‌بار‌ه ‌‬ ‫ێ له‌مه‌الكان ده‌نێرێت‪،‬‬ ‫ی بۆ هه‌ند ‌‬ ‫وێن ‌ه ‌‬ ‫ی ده‌ڵێن "كتێبه‌كه‌ت زۆر‬ ‫مه‌الكانیش پێ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئه‌وه‌ی ‌ه به‌كورد ‌‬ ‫جوان���ه‌‪ ،‬به‌اڵم عه‌یب ‌‬ ‫داتناوه‌"‪.‬‬ ‫ی محه‌مه‌د‬ ‫ی قاز ‌‬ ‫ناسین ‌‬ ‫زه‌ڵم���ی‌‪ ،‬كاتێك بۆ خوێندن ده‌چێت ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ێ سه‌ردان ‌‬ ‫ی رۆژهه‌اڵت‪ ،‬له‌و ‌‬ ‫كوردستان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی مهاباد ده‌كات‌و به‌پێش���ه‌وا ‌‬ ‫ش���ار ‌‬ ‫ی محه‌مه‌د‬ ‫ی كوردس���تان ق���از ‌‬ ‫كۆمار ‌‬ ‫ی قازییه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئاش���نا ده‌بێ���ت‪ .‬له‌ب���ار‌ه ‌‬ ‫ێ جار چومه‌ت��� ‌ه ماڵیان‪..‬‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬س��� ‌‬ ‫ی تێگه‌یشتو‬ ‫خوێنده‌وارو رۆش���نبیرێك ‌‬ ‫ی مه‌الدا‬ ‫بو‪ ،‬ب���ۆ یه‌كه‌مجار له‌كتێبخان ‌ه ‌‬ ‫ی فارسی‌‌و عه‌ره‌بی‌‌و‬ ‫بینیم جگ ‌ه له‌كتێب ‌‬ ‫ی فه‌ره‌نس���ی‌‌و‬ ‫ی ت���ر ‌‬ ‫ئاین���ی‌‪ ،‬كتێب��� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی تیابو دیار‌ه ئه‌و زمانانه‌ش��� ‌‬ ‫ئینگلیز ‌‬ ‫ی زۆر‬ ‫ده‌زان���ی‌‪ ،‬دیارب���و له‌بیروباوه‌ڕێك ‌‬ ‫ی‬ ‫فراوان���دا ده‌ژیا چونك��� ‌ه ئه‌وكات ‌ه ال ‌‬ ‫ی‬ ‫ی مه‌الیان كه‌سێك گۆڤارێك ‌‬ ‫مه‌الو كۆڕ ‌‬ ‫بخوێندایه‌ته‌وه‌ به‌كافر داده‌نرا‪.‬‬ ‫نه‌ورۆز حه‌رام نیه‌‬ ‫ی ك ‌ه تائێستاش‬ ‫نوسه‌ر‪ ،‬نیگه‌ران ‌ه له‌و‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئاگر ‌‬ ‫ی هه‌ندێك كه‌س كردنه‌و‌ه ‌‬ ‫له‌ال ‌‬ ‫ی كوردییه‌و‬ ‫ی ساڵ ‌‬ ‫ی سه‌ر ‌‬ ‫نه‌ورۆز ك ‌ه "یاد ‌‬ ‫ی كورده‌"‪ ،‬ب ‌ه "كفرو‬ ‫ی نه‌ته‌وایه‌ت ‌‬ ‫جه‌ژن��� ‌‬ ‫ی‬ ‫ئاگرپه‌رس���تی‌" داده‌نرێ���ت‪ ،‬ه���ۆكار ‌‬ ‫ئه‌م���ه‌ش ده‌گێڕێت���ه‌و‌ه ب���ۆ "نه‌زانین‌و‬ ‫تێنه‌گه‌یش���تن له‌به‌راوردكردن له‌نێوان‬ ‫ئاگركردنه‌وه‌و ئایینی‌ ئیسالمدا"‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی له‌یاد ‌‬ ‫نه‌ورۆزێك ك ‌ه تائێستا زه‌ڵم ‌‬ ‫ی (‪)1945‬‬ ‫ی س���اڵ ‌‬ ‫ن���اكات‪ ،‬ن���ه‌ورۆز ‌‬ ‫ب���و‪ ،‬چونك ‌ه بۆ ئه‌و ن���ه‌ورۆز‌ه زه‌ڵمی‌‌و‬ ‫ی دیك ‌ه له‌الیه‌ن‬ ‫ی ئاین ‌‬ ‫چوار مامۆس���تا ‌‬ ‫پیره‌مێ���رده‌و‌ه بانگێهش���تده‌كرێن بۆ‬ ‫ی ن���ه‌ورۆز‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م‬ ‫ی ئاگر ‌‬ ‫كردنه‌و‌ه ‌‬ ‫ی تاوانب���ار نه‌كرێن‬ ‫مه‌الیان��� ‌ه بۆ ئه‌و‌ه ‌‬ ‫به‌"ئاگرپه‌رس���ت‌و كافر" نه‌ڕۆیش���تون‪،‬‬ ‫ی‬ ‫بۆی��� ‌ه ده‌ڵێت "هه‌تا ئه‌م���رم خه‌فه‌ت ‌‬ ‫ئه‌وه‌م له‌دڵ ده‌رناچێ‌"‪.‬‬ ‫مه‌الكانی‌ كورد له‌شافیعی‌ زیره‌كترن‬ ‫ی‬ ‫ی زه‌ڵمی‌‪ ،‬له‌به‌ر دواكه‌وتوی ‌‬ ‫به‌بۆچون ‌‬ ‫ی له‌ناو كوردا‪ ،‬تائێس���تا‬ ‫ی ئاین ‌‬ ‫خوێندن ‌‬ ‫ی موجته‌هی���د‬ ‫ی ئاین��� ‌‬ ‫مامۆس���تایه‌ك ‌‬ ‫ی‬ ‫ی وه‌ك���و ئیمام��� ‌‬ ‫ی كه‌س���ان ‌‬ ‫له‌وێن��� ‌ه ‌‬ ‫ی هه‌ڵنه‌كه‌وتوه‌‪،‬‬ ‫ی یان حه‌نه‌ف ‌‬ ‫ش���افیع ‌‬ ‫جه‌خت له‌وه‌ش ده‌كاته‌و‌ه به‌سه‌دان مه‌ال‬ ‫ی‬ ‫ی مه‌زنتر بون‪ ،‬كاتێك كۆچ ‌‬ ‫له‌شافیع ‌‬ ‫دواییان كرد وه‌ك چرایه‌ك ده‌كوژانه‌وه‌‪،‬‬ ‫چونك ‌ه هیچ روناكیه‌كیان بۆ گه‌له‌كه‌یان‬ ‫ی ئیسالم به‌جێنه‌ده‌هێشت‪.‬‬ ‫یان بۆ ئاین ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌وباره‌یه‌و‌ه ده‌نوس���ێت "مامۆستایان ‌‬ ‫ێ به‌هێزترو‬ ‫ێ گه‌ل ‌‬ ‫ی كوردستان گه‌ل ‌‬ ‫ئاین ‌‬ ‫ی‬ ‫به‌تواناترب���ون له‌و ئیمامانه‌‪ ،‬بۆ ئه‌و‌ه ‌‬ ‫ێ بب���ن به‌موجته‌هیدێ���ك‌و‬ ‫هه‌ریه‌ك��� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی فتواكه‌و مه‌زهه‌به‌ك ‌ه ‌‬ ‫كورده‌كان دوا ‌‬ ‫بك���ه‌ون‪ ،‬به‌اڵم ئ���ه‌وان هیچیان نه‌كرد‬ ‫ێ چاره‌سه‌ر‬ ‫گوای ‌ه ئیمامه‌كان هیچیان به‌ب ‌‬ ‫ی‬ ‫نه‌هێش���تۆته‌وه‌‪ ...‬دیار‌ه س���اویلكه‌ی ‌‬ ‫ی نه‌یهێش���تو‌ه هیچ‬ ‫ی خۆ ‌‬ ‫كوردو دڵپاك ‌‬ ‫وه‌خ���ت پێش بكه‌وێت ن��� ‌ه له‌ئایندا ن ‌ه‬ ‫له‌سیاسه‌تدا"‪.‬‬ ‫عه‌قڵ به‌كارناهێنرێت‬ ‫ی‬ ‫زه‌ڵمی‌‪ ،‬ئام���اژ‌ه به‌وه‌ده‌كات قورئان ‌‬ ‫ی به‌و‌ه‬ ‫پیرۆز له‌(‪ )49‬ئایه‌ت���دا فه‌رمان ‌‬ ‫ی (عه‌قڵ) به‌كاربهێنرێت‪،‬‬ ‫داو‌ه ك ‌ه ژیر ‌‬ ‫ی عه‌قڵن‪،‬‬ ‫به‌اڵم پێیوای ‌ه موسڵمانان دژ ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌وباره‌یه‌و‌ه ده‌ڵێ���ت‪ :‬ئه‌گه‌ر میلله‌ت ‌‬ ‫ی‬ ‫عه‌ره‌ب به‌تایبه‌ت‌و ئیس�ل�ام به‌گش���ت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی نه‌بوایه‌ن‪ ،‬ئێستا له‌جێگ ‌ه ‌‬ ‫ی ژیر ‌‬ ‫دژ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی بۆشای ‌‬ ‫ئه‌مریكا ئه‌بون له‌داگیركردن ‌‬ ‫ئاسماندا"‪.‬‬ ‫ی له‌گه‌ڵ‬ ‫ی خۆ ‌‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌ئه‌زمون ‌‬ ‫ئیس�ل�امدا‪ ،‬ده‌نوسێت‪ :‬زیاتر له‌شه‌ست‬ ‫ی ئیس�ل�امدا‬ ‫س���اڵ ‌ه له‌گه‌ڵ ش���ه‌ریعه‌ت ‌‬ ‫ده‌ژی���م‪ ،‬زیات���ر له‌چ���ل س���اڵ له‌گه‌ڵ‬ ‫ی هه‌مو واڵتان ده‌ژیم‪ ،‬زیاتر ل ‌ه‬ ‫یاس���ا ‌‬ ‫(‪ )25‬س���اڵ ‌ه ب���ه‌راورد ده‌كه‌م له‌نێوان‬ ‫ی ئیسالمدا‪ ،‬ئێستاش‬ ‫یاساو ش���ه‌ریعه‌ت ‌‬ ‫ی ج���وان‌و رون نه‌ب���و‌ه‬ ‫بیروباوه‌ڕێك��� ‌‬ ‫له‌یاس���او‌ه وه‌رمگرتبێت‪ ،‬ك��� ‌ه جوانتر‬ ‫ی‬ ‫ی ك ‌ه ش���ه‌ریعه‌ت ‌‬ ‫یان رونتر بێت له‌و‌ه ‌‬ ‫ئیسالم باسی‌ كردوه‌"‪.‬‬

‫ی مه‌الیه‌تی‌‬ ‫وه‌رگرتنی‌ ئیجاز‌ه ‌‬ ‫ی زانست ‌ه‬ ‫ی فێربون ‌‬ ‫زه‌ڵمی‌‪ ،‬به‌مه‌به‌ست ‌‬ ‫ی‬ ‫ی مۆڵه‌ت��� ‌‬ ‫ش���ه‌رعیه‌كان‌و وه‌رگرتن��� ‌‬ ‫ی (‪ )12‬ساڵ گوندو‬ ‫مه‌الیه‌تی‌‪ ،‬بۆ ماو‌ه ‌‬ ‫ی عێراق‌و‬ ‫ی كوردستان ‌‬ ‫شارو شارۆچكه‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫ئێران گه‌ڕاوه‌‪ ،‬له‌م میانه‌یه‌شدا دوچار ‌‬ ‫چه‌ندی���ن نه‌هامه‌تی‌‌و كێش���ه‌و گرفت‬ ‫ی له‌و سه‌رده‌مه‌دا ك ‌ه‬ ‫بۆته‌وه‌‪ ،‬به‌تایبه‌ت ‌‬ ‫ی بوه‌و‬ ‫ی جیهان ‌‬ ‫ی دوه‌مین جه‌نگ ‌‬ ‫گه‌رم ‌ه ‌‬ ‫ی بڕستی‌ له‌ناوچه‌كه‌ بڕیوه‌‪.‬‬ ‫برسێت ‌‬ ‫ی‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ل ‌ه (‪ )1946/3/15‬له‌مزگه‌وت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی كۆی��� ‌ه ئیج���از‌ه ‌‬ ‫ی گ���ه‌ور‌ه ‌‬ ‫م���ه‌ال ‌‬ ‫ی وه‌رگرتوه‌‪ ،‬دوات���ر له‌چه‌ند‬ ‫مه‌الیه‌ت��� ‌‬ ‫ی كردوه‌‪.‬‬ ‫ی مه‌الیه‌ت��� ‌‬ ‫ناوچه‌ی���ه‌ك كار ‌‬ ‫ی نزیكبونه‌و‌ه‬ ‫به‌اڵم ل���ه‌م ماوه‌یه‌دا له‌بر ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌پیش���ه‌ك ‌هی‌‌و هاوپیشه‌كانی‌‪ ،‬دوچار ‌‬ ‫ی ده‌بێ���ت‪ .‬له‌وباره‌یه‌و‌ه ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫بێزار ‌‬ ‫ی ك ‌ه بازرگانییان‬ ‫هه‌مو ئه‌و مامۆستایان ‌ه ‌‬ ‫به‌ئاین���ه‌و‌ه ده‌كرد له‌ژێر مێزه‌رو جبه‌دا‬ ‫به‌ڕیش���ه‌و‌ه وای���ان له‌خه‌ڵكه‌ك ‌ه كردبو‬ ‫ك ‌ه به‌و جۆر‌ه بڕوای���ان پێبكه‌ن‪ .‬بۆی ‌ه‬ ‫ی مه‌الیه‌تیم‬ ‫ی (‪ )1955‬ك ‌ه دواساڵ ‌‬ ‫له‌ساڵ ‌‬ ‫نوێژكردن‌و جگه‌ره‌كێشان‬ ‫بو ڕیش���م تاشی‌‪ ..‬په‌یمانم داو‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫نوس���ه‌ر‪ ،‬زۆر به‌ڕاش���كاوان ‌ه ده‌ڵێت‬ ‫ی ده‌مخه‌ن ‌ه گۆڕه‌و‌ه‬ ‫خوا هه‌تا ئه‌و رۆژ‌ه ‌‬ ‫ی خه‌ڵك "ده‌توان���م بڵێم زۆرێك له‌موس���ڵمانان‬ ‫ریش بتاشم‪ ،‬چونك ‌ه بۆت ‌ه هۆ ‌‬ ‫ی نه‌گه‌یشتون‬ ‫تائێس���تا له‌موس���ڵمانێت ‌‬ ‫هه‌ڵخه‌ڵتاندن‪.‬‬

‫ی‬ ‫زه‌ڵمی‌ له‌ساڵ ‌‬ ‫ی‬ ‫(‪ )1951‬له‌سلێمان ‌‬ ‫ی‬ ‫كتێبێك له‌بار‌ه ‌‬ ‫میراته‌و‌ه‬ ‫ده‌نوسێت‌و‬ ‫ێ‬ ‫وێن ‌هی‌ بۆ هه‌ند ‌‬ ‫له‌مه‌الكان‬ ‫ده‌نێرێت‪،‬‬ ‫ی‬ ‫مه‌الكانیش پێ ‌‬ ‫ده‌ڵێن "كتێبه‌كه‌ت‬ ‫زۆر جوانه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫عه‌یبی‌ ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫به‌كوردی‌ داتناوه‬

‫بكه‌"‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی عارف‪ ،‬زه‌ڵم ‌‬ ‫ی كه‌سایه‌ت ‌‬ ‫ده‌ربار‌ه ‌‬ ‫ی ده‌كرد‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌ڵێ���ت‪ :‬نوێ���ژو رۆژو ‌‬ ‫ی له‌سنور‬ ‫ره‌گه‌زپه‌رستی‌‌و شۆڤێنێتیه‌ك ‌ه ‌‬ ‫تێپه‌ڕیبو‪.‬‬

‫تائێس���تاش نازان���ن نوێ���ژو رۆژو و‬ ‫ح���ه‌ج بۆچیی���ه‌؟ له‌به‌رئ���ه‌و‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫ی‬ ‫ی موس���ڵمانێك به‌راورد بك ‌ه ‌‬ ‫كرده‌و‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫ی گاورێ���ك دا ده‌بین ‌‬ ‫له‌گه‌ڵ كرده‌و‌ه ‌‬ ‫هه‌ندێج���ار جاوازیی���ان زۆر كه‌م���ه‌‪،‬‬ ‫ی ئه‌و موس���ڵمان ‌ه‬ ‫ئه‌وی���ش له‌به‌رئه‌و‌ه ‌‬ ‫ی رۆژو‬ ‫ی نوێژده‌كات‌و بۆچ ‌‬ ‫نازانێت بۆچ ‌‬ ‫چوارده‌ی‌ ته‌موزو غه‌زای‌ به‌در‬ ‫ی ده‌چێت بۆ حه‌ج‪ .‬دیار‌ه‬ ‫ده‌گرێت‌و بۆچ ‌‬ ‫له‌كاتی‌ شۆڕش���ی‌ (‪ 14‬ی ته‌مموزی‬ ‫ئه‌م جۆر‌ه موسڵمان ‌ه له‌دایك‌و باوكیه‌و‌ه ‪ )1958‬زه‌ڵمی‌ كراوه‌ته‌ چاودێر له‌سه‌ر‬ ‫فێر ‌‬ ‫ی ئه‌م ش���تان ‌ه بوه‌‪ ،‬هه‌روه‌ك چۆن به‌ش���ی‌ ك���وردی‌ ئێس���تگه‌ی‌ به‌غدا‪،‬‬ ‫یه‌كێك فێر ‌‬ ‫ی جگه‌ره‌كێش���ان ده‌بێت‌و له‌باره‌ی‌ ئه‌و شۆڕش���ه‌وه‌ ده‌نوسێت‪:‬‬ ‫ی پێوه‌ده‌گرێت‌و دوای ‌‬ ‫عاده‌ت ‌‬ ‫ی ناتوانێت رۆژی‌ (‪14‬ی ته‌م���وز) هه‌س���تمكرد‬ ‫ێ هه‌ڵبگرێ���ت‪ ،‬وات ‌ه له‌بر ‌‬ ‫ی ل‌‬ ‫ده‌س���ت ‌‬ ‫ی به‌در دژی‌‬ ‫ی به‌ش���داریم كردوه‌ له‌غه‌زا ‌‬ ‫ئه‌و‌ه ‌‬ ‫ی عیب���اده‌ت بێت بۆت��� ‌ه عاده‌ت بتپه‌رس���ته‌كان! به‌اڵم به‌داخه‌وه‌ ئه‌م‬ ‫نوێژكردنه‌ك ‌هی‌"‪.‬‬ ‫هه‌سته‌ هه‌موی‌ (‪ )24‬سه‌عات به‌رده‌وام‬ ‫نه‌بو"‪.‬‬ ‫ته‌سه‌وف رێبازی‌ موسڵمانانه‌‬ ‫ناوب���راو‪ ،‬ئ���ه‌وه‌ش ره‌تده‌كات���ه‌وه‌‬ ‫ی دیك ‌ه ‌‬ ‫له‌به‌ش���ێك ‌‬ ‫ی یاداشته‌كانیدا‪ ،‬رۆژێ���ك ل���ه‌رۆژان حیزب���ی‌ بوبێت‌و‬ ‫ی ده‌نوس���ێت‪ :‬رێباز ‌‬ ‫زه‌ڵم ‌‬ ‫ی ته‌سه‌وف ده‌ڵێت‪ :‬له‌ماوه‌ی‌ ژیانمدا نه‌بوم به‌هیچ‬ ‫ده‌بێت هه‌مو مرۆڤێك له‌سه‌ر ‌‬ ‫ی بڕوات‪ ،‬حیزبێك‌و خۆم نه‌خستۆته‌ ژێر ده‌ستی‌‬ ‫چونك ‌ه بریتی ‌ه له‌و‌ه ‌‬ ‫ی ك ‌ه مرۆڤ هه‌رده‌م هیچ سیاس���یه‌كه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم په‌یوه‌ندیم‬ ‫ی خوا زیاتر بگرێت له‌الیه‌ن ‌‬ ‫الیه‌ن ‌‬ ‫ی دونیا‪ ،‬بوه‌ به‌و كه‌س���انه‌وه‌ كه‌ بڕوام هه‌بوه‌‬ ‫ته‌سه‌وف ‌‬ ‫ی راسته‌قین ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه مرۆڤ پێی���ان كه‌ ئامانجه‌كانیان بۆ س���ودی‌‬ ‫واز له‌دونی���ا بهێنێ���ت ب���ۆ ره‌زامه‌ند ‌‬ ‫ی گه‌لی‌ عێراقه‌و له‌س���ه‌ر ئ���ه‌و بنه‌مایه‌‬ ‫ئاخیره‌تی‌‪ ...‬ش���ێخایه‌تی‌‌و ته‌س���ه‌وف به‌شداری‌ شۆڕش���ی‌ چوارده‌ی‌ ته‌موزم‬ ‫راس���ت ‌ه له‌ئیس�ل�امدا‪ ،‬به‌اڵم نه‌ك به‌و كرد"‪.‬‬ ‫ێ ش���ێخ شێخایه‌تی‌‌و‬ ‫ی ك ‌ه هه‌ند ‌‬ ‫جۆر‌ه ‌‬ ‫نوری‌ سه‌عید كورد بو‬ ‫ی ده‌ك���رد به‌ده‌س���تمایه‌‪،‬‬ ‫ته‌س���ه‌وف ‌‬ ‫ن���وری‌ س���ه‌عید‪ ،‬كه‌ له‌س���ه‌رده‌می‌‬ ‫به‌بۆنه‌یه‌وه‌ به‌خۆشترین ژیان بژین‪.‬‬ ‫پاشایه‌تیدا چه‌ندینجار بوه‌ته‌ سه‌رۆك‬ ‫وه‌زیران‪ ،‬به‌وت���ه‌ی‌ زه‌ڵمی‌ كورد بوه‌و‬ ‫ئیمامه‌تی‌ له‌سوپادا‬ ‫ی ژیانیدا عه‌ره‌ب نه‌ب���وه‌‪ ،‬ب���ۆ به‌ڵگاندنی‌ ئه‌م‬ ‫ی دیك ‌ه ‌‬ ‫ی له‌قۆناغێك��� ‌‬ ‫زه‌ڵم ‌‬ ‫ی ده‌بێت‌و قسه‌یه‌شی‌ ده‌نوس���ێت‪ :‬نوری‌ سه‌عید‬ ‫ی مه‌الی ‌‬ ‫ی پیش ‌ه ‌‬ ‫ده‌ستبه‌ردار ‌‬ ‫ی به‌پێچه‌وانه‌ی‌ ئه‌وه‌ی‌ كه‌ به‌خزمه‌تكاری‌‬ ‫ی عێراق‪ ،‬له‌س���اڵ ‌‬ ‫روده‌كات ‌ه س���وپا ‌‬ ‫(‪ )1955‬وه‌ك���و "ئیم���ام" له‌س���وپادا ئینگلیز ن���اوی‌ ده‌ركردب���و‪ ،‬پیاوێكی‌‬ ‫ی (‪ )1972‬له‌و نیش���تمیانپه‌روه‌ر بو‪ .‬هه‌ندێك ده‌ڵێن‬ ‫داده‌مه‌زرێت‌و تا س���اڵ ‌‬ ‫پیش���ه‌ی ‌ه ده‌مێنێته‌وه‌‪ .‬له‌م كاره‌شیدا كوردی‌ توركیا بوه‌‪ ،‬به‌اڵم خوشكه‌زاكه‌ی‌‬ ‫ی ك���ه‌ ناوی‌ موقه‌ده‌م س���ه‌اڵح بو وتی‌‪:‬‬ ‫ی سیاس ‌‬ ‫ئاشنا ده‌بێت ب ‌ه دو كاراكته‌ر ‌‬ ‫ی عێراق ئه‌وانی���ش عه‌بدولكه‌ریم خاڵم كوردی‌ الی‌ مه‌نده‌لییه‌‪.‬‬ ‫گرنگ ‌‬ ‫قاس���م‌و عه‌بدولس���ه‌الم ع���ارف ده‌بن‪،‬‬ ‫ی ئه‌و قاهیره‌‪ :‬ناسینی‌ مه‌عسوم‌و تاڵه‌بانی‌‬ ‫چونك ‌ه ع���ارف ئه‌و كات��� ‌ه ئامر ‌‬ ‫دوای‌ ئ���ه‌وه‌ی‌ به‌تاقیكردن���ه‌وه‌ی‌‬ ‫فه‌وجه‌ بوه‌ ك ‌ه زه‌ڵمی‌ تێدابوه‌‪.‬‬ ‫ی ده‌ره‌ك���ی‌ قۆناغه‌كان���ی‌ ناوه‌ن���دی‌‌و‬ ‫ی (‪ ،)1957‬عارف به‌زه‌ڵم ‌‬ ‫له‌س���اڵ ‌‬ ‫ێ تۆ ل ‌ه ئه‌فس���ه‌ر‌ه ئاماده‌یی‌ ده‌بڕێت‪ ،‬له‌س���اڵی‌ (‪)1960‬‬ ‫ده‌ڵێ���ت‪ :‬وادابن��� ‌‬ ‫ی له‌به‌ش���ی‌ ئێوارانی‌ كۆلێجی‌ یاس���ای‌‬ ‫ئازادیخوازه‌كانی‌‪ ،‬ئێم ‌ه ده‌مانه‌وێت رژێم ‌‬ ‫ی زانك���ۆی‌ به‌غ���دا وه‌رده‌گیرێ���ت‪.‬‬ ‫ی دابمه‌زرێنی���ن‌و حكومه‌تێك ‌‬ ‫كۆم���ار ‌‬ ‫ی له‌(‪ )1975/9/9‬له‌قاهیره‌ی‌ پایته‌ختی‌‬ ‫ی دروس���ت بكه‌ی���ن‪ ،‬به‌هۆ ‌‬ ‫ئیس�ل�ام ‌‬ ‫ی كه‌س گومان له‌تۆ میس���ر یه‌كه‌م دكت���ۆرا وه‌رده‌گرێت‪،‬‬ ‫ی مه‌الیه‌ت ‌‬ ‫جلوبه‌رگ ‌‬ ‫ناكات‪ ،‬بۆی ‌ه نامه‌و كتێبه‌كان به‌س���ه‌ر ل��� ‌ه (‪ )1976/1/1‬وه‌ك���و مامۆس���تا‬ ‫ئه‌فس���ه‌ر‌ه ئازادیخوازه‌كان���دا دابه‌ش له‌زانكۆی‌ به‌غدا داده‌مه‌زرێت‪.‬‬

‫له‌ساڵی‌ (‪)1993‬‬ ‫سه‌دام حسێن‬ ‫بڕیارده‌دات‬ ‫زه‌ڵمی‌ تا له‌ژیاندا‬ ‫بێت خانه‌نشین‬ ‫نه‌كرێت‪ ،‬ئه‌وه‌ش‬ ‫یه‌كه‌م مامۆستای‌‬ ‫زانكۆكانی‌ عێراق‬ ‫بوه‌ ئه‌و فه‌رمانه‌ی‌‬ ‫بۆ ده‌ربچێت‬

‫دڵس���ۆز ب���و ب���ۆ ك���ورد‪ .‬په‌یوه‌ندی‌‬ ‫هه‌بو به‌ده‌س���ه‌اڵتداری‌ میسره‌وه‌ كات ‌‬ ‫ی‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی‌ ئه‌نوه‌ر سادات"‪.‬‬ ‫له‌ساڵی‌ (‪ )1963‬به‌تاڵه‌بانی‌ ئاشنا‬ ‫ده‌بێ���ت‌و ده‌ڵێ���ت‪ :‬په‌یوه‌ندیمان زۆر‬ ‫خۆش بو‪ ،‬هه‌ركاتێ‌ سه‌ردانی‌ قاهیره‌ی‌‬ ‫بكردایه‌ له‌گه‌ڵ د‪.‬فوئ���اد ده‌چوین بۆ‬ ‫الی‌‪ .‬له‌هه‌شتاكاندا متمانه‌یه‌كی‌ باشی‌‬ ‫به‌م���ن هه‌بو‪ .‬زۆرج���ار نوێنه‌ری‌ خۆی‌‬ ‫ده‌نارد بۆ الم بۆ هه‌ر كارێك پێویست‬ ‫بوایه‌‪.‬‬ ‫ده‌ستورو سیستانی‌‬ ‫ی به‌عس‬ ‫ی رژێم��� ‌‬ ‫ی روخان��� ‌‬ ‫ل���ه‌دوا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی (‪ ،)2003‬كراوه‌ت��� ‌ه ئه‌ندام ‌‬ ‫له‌س���اڵ ‌‬ ‫ی عێراق‪،‬‬ ‫ی ده‌ستور ‌‬ ‫ی نوسینه‌و‌ه ‌‬ ‫لیژن ‌ه ‌‬ ‫ی بۆچون��� ‌ه‬ ‫ی وه‌رگرتن��� ‌‬ ‫به‌مه‌به‌س���ت ‌‬ ‫ی (‪)2003/8/30‬‬ ‫جیاوازه‌كانیش‪ ،‬له‌رۆژ ‌‬ ‫ده‌چن ‌ه نه‌ج���ه‌ف‌و چاوی���ان به‌گه‌ور‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی ش���یعه‌كان ئایه‌ت���واڵ عه‌ل ‌‬ ‫مه‌رجه‌ع ‌‬ ‫ی‬ ‫ی سیستان ‌‬ ‫ی ده‌كه‌وێت‪ ،‬ده‌ربار‌ه ‌‬ ‫سیستان ‌‬ ‫ی زۆر رۆشنبیرو زانای ‌ه‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬كه‌سێك ‌‬ ‫ی ئاینی‌‌و سیاس���یه‌وه‌‪ ،‬خواناسه‌و‬ ‫له‌ڕو ‌‬ ‫راستگۆو مته‌وازیعه‌‪.‬‬ ‫شیعه‌و شیوعی‌ دۆستی‌ كورد نین‬ ‫له‌كاتژمێر شه‌ش���ی‌ پ���اش نیوه‌ڕۆی‌‬ ‫(‪ ،)2001/7/26‬زه‌ڵم���ی‌ ئه‌م بۆچونه‌‬ ‫له‌یاداشته‌كانیدا تۆمارده‌كات‪ :‬شیعه‌كان‬ ‫یان ئیسالمییه‌كان خوانه‌خواسته‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫رۆژێك حكومڕانیان بكه‌وێته‌ ده‌س���ت‪،‬‬ ‫دوژمنایه‌تی‌ یه‌كه‌میان به‌رانبه‌ر به‌كورد‬ ‫ده‌بێ���ت‪ .‬رۆژێك دێت دێت���ه‌ به‌رچاوی‌‬ ‫ك���ورده‌كان ئه‌زان���ن به‌به‌عسیش���ه‌وه‌‪،‬‬ ‫ره‌گه‌زپه‌رس���ته‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌ عه‌ره‌به‌كان‌و‬ ‫ش���یعه‌كان‌و كۆمۆنیس���ته‌كان به‌هه‌مان‬ ‫ش���ێوه‌ نابنه‌ دۆس���تی‌ ك���ورد‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ده‌سه‌اڵت بگرنه‌ ده‌س���ت ماف به‌كورد‬ ‫ناده‌ن‪.‬‬

‫ی زانكۆ‬ ‫له‌(‪ )2007 -1975‬مامۆس���تا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی (‪ )1987‬پل ‌ه ‌‬ ‫ی ن���ۆ ‌‬ ‫ب���وه‌‪ .‬له‌مانگ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی وه‌رگرت���وه‌‪ .‬له‌س���اڵ ‌‬ ‫پرۆفیس���ۆر ‌‬ ‫(‪ )1993‬س���ه‌دام حس���ێن بڕیارده‌دات‬ ‫ی ت���ا له‌ژیاندا بێت خانه‌نش���ین‬ ‫زه‌ڵم ‌‬ ‫ی‬ ‫نه‌كرێ���ت‪ ،‬ئه‌وه‌ش یه‌كه‌م مامۆس���تا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی عێراق ب���و‌ه ئه‌و فه‌رمان ‌ه ‌‬ ‫زانكۆكان ‌‬ ‫ی (‪)2007‬‬ ‫بۆ ده‌ربچێت‪ .‬به‌اڵم له‌س���اڵ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئه‌منی‌‌و هه‌ڵكش���ان ‌‬ ‫ی دۆخ��� ‌‬ ‫به‌هۆ ‌‬ ‫ژن‌و سه‌رۆكایه‌تی‌ حكومه‌ت‬ ‫ته‌مه‌نی‌‪ ،‬خانه‌نشین كراوه‌و له‌به‌غداو‌ه‬ ‫له‌كۆتای���ی‌ یاداش���ته‌كانیدا‪ ،‬زه‌ڵمی‌‬ ‫ی هه‌ولێر‬ ‫رویكردۆت ‌ه كوردستان‌و له‌شار ‌‬ ‫ئاش���كرای‌ ده‌كات ژن ده‌توانێت ببێته‌‬ ‫نیشته‌جێ بوه‌‪.‬‬ ‫له‌كاتی‌ خوێندنی‌ له‌میسر به‌هه‌ریه‌كه‌ س���ه‌رۆكی‌ حكومه‌ت‪ ،‬چونكه‌ "به‌پێی‌‬ ‫له‌ج���ه‌الل تاڵه‌بانی‌‌و فوئاد مه‌عس���وم لێكۆڵینه‌وه‌ زانس���تیه‌كان ده‌ركه‌وتوه‌‬ ‫ئاش���نا ده‌بێت‪ ،‬ده‌رباره‌ی‌ مه‌عس���وم ئافره‌ت له‌پی���او عاقڵت���ره‌‪ ...‬به‌پێی‌‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌ویش له‌میس���ر ده‌یخوێند‌و ئایه‌تی‌ قورئان جیاوازی‌ نییه‌ له‌نێوان‬ ‫به‌رپرس���ی‌ كورده‌كان���ی‌ میس���ر بو‪ ،‬پیاو و ئافره‌تدا له‌وه‌رگرتنی‌ پۆس���ته‌‬ ‫په‌یوه‌ن���دی‌ هه‌ب���و به‌س���ه‌ركردایه‌تی‌ بااڵكان���داو ئافره‌تیش ده‌توانێت ببێت ‌ه‬ ‫ش���ۆڕش‪ ،‬پیاوێك���ی‌ زاناو سیاس���ی‌‌و سه‌رۆكی‌ حكومه‌ت"‪.‬‬


‫‪18‬‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫‪100‬‬

‫ساڵه‌ی‌ جینۆسایدی‌ ئه‌رمه‌ن‬ ‫ئا‪ :‬ئاوێنه‌‬ ‫هه‌ینی‌ داهاتو ‪24‬ی‌ نیسان‪100 ،‬‬ ‫ساڵ‌ به‌سه‌ر كوشتاری‌ ئه‌رمه‌نه‌كاندا‬ ‫تێده‌په‌ڕێت‪ ،‬یه‌ریڤانی‌ پایته‌ختی‌‬ ‫ئه‌رمینیا گه‌وره‌ترین رێوڕه‌سمی‌ سه‌ده‌ی‌‬ ‫جینۆسایده‌كه‌ به‌ئاماده‌بونی‌ ده‌یان‬ ‫سه‌رۆك‌و گه‌وره‌ به‌رپرسی‌ واڵتان‌و‬ ‫كه‌سایه‌تیه‌ جیهانیه‌كان‪ ،‬به‌خۆیه‌وه‌‬ ‫ده‌بینێت‪.‬‬ ‫كوش���تار‌و كۆمه‌ڵكوژیی‌ ئه‌رمه‌نه‌كان‬ ‫به‌ده‌ستی‌ توركه‌ عوسمانیه‌كان له‌سااڵنی‌‬ ‫‪ 1915‬تا ‪ 1923‬به‌یه‌كه‌م جینۆس���ایدی‌‬ ‫س���ه‌ده‌ی‌ بیس���ته‌م داده‌نرێ���ت‪ ،‬ل���ه‌و‬ ‫س���ااڵنه‌دا ك���ه‌ جیهان له‌گڕ‌و بڵێس���ه‌ی‌‬

‫جه‌نگ���ی‌ یه‌كه‌مدا ده‌س���وتا‪ ،‬ه���ه‌زاران‬ ‫هه‌زار ئه‌رمه‌نی‌و مه‌س���یحی‌ كه‌ زۆربه‌یان‬ ‫ژن‌و من���اڵ‌‌و خه‌ڵك���ی‌ س���ڤیل‌و بێتاوان‬ ‫بون‪ ،‬له‌الیه‌ن توركه‌ عوس���مانیه‌كانه‌وه‌‬ ‫قه‌تل‌وعام كران‪.‬‬ ‫ل���ه‌و رۆژگاره‌دا تورك���ه‌ الوه‌كان‬ ‫به‌س���ه‌ركردایه‌تی‌ ئه‌نوه‌رپاشا‌و ته‌ڵعه‌ت‬ ‫پاشا ده‌یانویست رێگه‌ له‌هه‌ره‌سهێنانی‌‬ ‫ئیمپراتۆریه‌ت���ی‌ عوس���مانی‌ بگرن‪ ،‬له‌و‬ ‫پێناوه‌دا سیاس���ه‌تی‌ نه‌ژادپه‌رس���تانه‌ی‌‬ ‫پان توركیزم‌و تورانیه‌تیان په‌یڕه‌و كرد‪،‬‬ ‫كه‌ یه‌كخستنی‌ توركزمانه‌كان له‌ئاسیای‌‬ ‫ناوه‌ڕاس���ته‌وه‌ تا بالكان ئامانجیان بو‪،‬‬ ‫له‌دی���دی‌ ئه‌وانه‌وه‌ ئه‌رم���ه‌ن‌و ئه‌رمینیا‬ ‫له‌ڕوی‌ دیمۆگرافیا‌و نه‌خشه‌ی‌ جوگرافیاوه‌‬ ‫ئاس���ته‌نگی‌ به‌رده‌م ئه‌و یه‌كگرتنه‌ بون‪،‬‬

‫كوش���تاری‌ ئ���ه‌وان له‌س���ااڵنی‌ ‪1911‬و‬ ‫‪1912‬ه‌وه‌ ده‌س���تیپێكردو ل���ه‌‪1915‬دا‬ ‫هه‌ڵگیرسانی‌ جه‌نگی‌ یه‌كه‌م ده‌رفه‌تێكی‌‬ ‫گونجاوت���ری‌ ب���ۆ كوش���تاری‌ ئ���ه‌وان‬ ‫ره‌خس���اند‪ ،‬له‌كۆی‌ ‪ 2‬ملی���ۆن ئه‌رمه‌نی‌‬ ‫نیش���ته‌جێی‌ توركیا‪ ،‬ملیۆن‌و نیوێكیان‬ ‫له‌نێوان سااڵنی‌ ‪ 1915‬تا ‪ 1923‬كوژران‬ ‫یان له‌برسا گیانیان سپارد‪ ،‬ئه‌ودواییان‬ ‫یان روه‌و ئه‌رمه‌نس���تان‌و ئێران‌و سوریا‌و‬ ‫باش���وری‌ كوردس���تان هه‌اڵت���ن ی���ان‬ ‫راگوێزران‪.‬‬ ‫جینۆس���ایدكردنی‌‬ ‫میكانیزم���ی‌‬ ‫ئه‌رمه‌ن���ه‌كان به‌رنامه‌ بۆداڕێ���ژراو بو‪،‬‬ ‫یه‌كه‌مین قۆناغی‌ له‌‪24‬ی‌ نیسانی‌ ‪1915‬دا‬ ‫به‌كوشتنی‌ ‪ 700‬كه‌س���ایه‌تی‌ رۆشنبیری‌‬ ‫ئه‌رمه‌ن���ی‌ نیش���ته‌جێی‌ ئه‌س���ته‌نبول‬

‫ی كوردستان‬ ‫ئه‌رمه‌نه‌كان خوازیارن په‌رله‌مان ‌‬ ‫ی بناسێت‬ ‫جینۆسایدكردنیان به‌ره‌سم ‌‬

‫دو په‌رله‌مانت���اری‌ ئه‌رمه‌ن���ی‌ داوا‬ ‫له‌په‌رله‌مانی‌ كوردس���تان ده‌كه‌ن كه‌ وه‌ك‬ ‫زۆرێك له‌په‌رله‌مانی‌ واڵته‌ دیموكراسیه‌كانی‌‬ ‫جیهان‪ ،‬له‌پێن���او رێگه‌گرت���ن له‌ئه‌گه‌ری‌‬ ‫دوباره‌بون���ه‌وه‌ی‌ كوش���تار به‌رامب���ه‌ر‬ ‫به‌كه‌مایه‌تیه‌كان‌و به‌هێزكردنی‌ په‌یوه‌ندی‌‬ ‫ئه‌رمینی���ا‌و كوردس���تان‪ ،‬جینۆس���ایدی‌‬ ‫ئه‌رمه‌نه‌كان به‌فه‌رمی‌ بناسێنێت‪.‬‬ ‫یروانت نیس���ان مارك���ۆس‪ ،‬په‌رله‌مانی‌‬ ‫فراكس���یۆنی‌ ئه‌رمه‌ن���ی‌ له‌په‌رله‌مان���ی‌‬ ‫كوردس���تان به‌ئاوێن���ه‌ی‌ راگه‌یان���د ك���ه‌‬ ‫له‌س���ه‌ده‌مین س���اڵیادی‌ جینۆس���ایدی‌‬ ‫ئه‌رمه‌نیه‌كاندا پرۆژه‌یاس���ایه‌كیان ئاماده‌‬ ‫كردوه‌ كه‌ ‪ 39‬په‌رله‌مانتار واژۆیان له‌سه‌ر‬ ‫كردوه‌‌و به‌نیازن له‌چه‌ن���د رۆژی‌ داهاتودا‬ ‫پێشكه‌شی‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ په‌رله‌مانی‌ بكه‌ن‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی‌ كوشتاری‌ ئه‌رمه‌نه‌كان به‌ڕه‌سمی‌‬ ‫بناسێت‪.‬‬ ‫ئه‌و وتی‌ "وابڕیاره‌ ش���ه‌وی‌ ‪ 23‬له‌سه‌ر‬

‫‪24‬ی‌ نیس���ان‪ ،‬له‌كه‌نیس���ه‌ ئه‌رمه‌نیه‌كانی‌‬ ‫ده���ۆك‌و زاخۆ رێوڕه‌س���می‌ س���اڵیاد ‌ی‬ ‫جینۆس���ایدی‌ ئه‌رمه‌ن���ه‌كان بكرێت���ه‌وه‌و‬ ‫مۆنیومێنتی‌ جینۆس���ایدی‌ سه‌د ساڵه‌ش‬ ‫له‌حه‌وش���ه‌ی‌ كه‌نیس���ه‌ی‌ ئه‌رمه‌ن���ه‌كان‬ ‫له‌دهۆك دابنرێت"‪.‬‬ ‫یروان���ت ئاماژه‌ی‌ به‌وه‌ ك���رد كه‌ خۆی‌‬ ‫یه‌كێكه‌ له‌پاشماوه‌ی‌ قه‌تڵوعام كراوه‌كانی‌‬ ‫ئه‌رمه‌ن‪ ،‬ئه‌و وتی‌ "باپیرم ته‌مه‌نی‌ ‪ 9‬سااڵن‬ ‫ب���وه‌ كه‌ له‌توركیاوه‌ به‌ته‌نه���ا رویكردۆته‌‬ ‫زاخۆو بنه‌ماڵه‌یه‌كی‌ جوامێری‌ ئه‌و ش���اره‌‬ ‫داڵده‌یان داوه‌"‪.‬‬ ‫وتیش���ی‌ "باپیرم به‌ته‌نیا ئ���اواره‌ بوه‌‌و‬ ‫نه‌یزانیوه‌ باوك‌و دایك‌و براو كه‌س���وكاری‌‬ ‫چیی���ان لێبه‌س���ه‌رهاتوه‌‪ ،‬تورك���ه‌كان‬ ‫كوش���تیانن یان له‌ش���ه‌ونخونی‌‌و برسێتی‬ ‫رێ���گای‌ دوردا گیانی���ان س���پاردوه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ونبونه‌ی‌ ونبون ئیت���ر جارێكیتر هه‌رگیز‬ ‫نه‌بینراونه‌ته‌وه‌"‪.‬‬

‫ئه‌رمه‌نه‌كان زۆربه‌ی���ان له‌دهۆك‌و زاخۆ‬ ‫نیش���ته‌جێن‌و چ���وار كه‌نیس���ه‌یان له‌وێ‌‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ ،‬كۆنترین كه‌نیس���ه‌یان له‌زاخۆیه‌‌و‬ ‫گه‌وره‌ترین كه‌نیسه‌شیان له‌دهۆكه‌‪ ،‬ئێستا‬ ‫ئه‌وان خه‌ریكی‌ دروستكردنی‌ كه‌نیسه‌یه‌كی‌‬ ‫گه‌وره‌ترن له‌ش���اری‌ هه‌ولێ���ر‪ ،‬كه‌ دوای‌‬ ‫روداوه‌كانی‌ ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی‌ رابردو زیاتر‬ ‫له‌ ‪ 150‬خێزانی‌ ئه‌رمه‌نی‌ له‌موسڵ‌‌و به‌غداوه‌‬ ‫رویانكردوه‌ته‌ هه‌ولێر‌و له‌وێ‌ ده‌ژین‪.‬‬ ‫ئارام شاهین داود باكۆیان‪ ،‬په‌رله‌مانتاری‌‬ ‫پێش����وی‌ ئه‌رمه‌نی����ه‌كان له‌په‌رله‌مان����ی‌‬ ‫كوردستان‪ ،‬سه‌رس����وڕمانی‌ خۆی‌ به‌رامبه‌ر‬ ‫ب����ه‌وه‌ ده‌رده‌بڕێ����ت كه‌ بۆچی‌ تا ئێس����تا‬ ‫په‌رله‌مان����ی‌ كوردس����تان جینۆس����ایدی‌‬ ‫ئه‌رمه‌نه‌كانی‌ به‌ڕه‌سمی‌ نه‌ناساندوه‌ له‌كاتێكدا‬ ‫‪ 22‬واڵت به‌فه‌رمی‌ ناس����اندویانه‌‪ ،‬ئه‌و وتی‌‬ ‫"نازانم ه����ۆكاری‌ چییه‌‪ ،‬ره‌نگه‌ هۆكاره‌كه‌ی‌‬ ‫بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ په‌یوه‌ندی‌ توندوتۆڵی‌ هه‌رێمی‌‬ ‫كوردستان به‌توركیاوه‌!"‬

‫ده‌س���تیپێكرد‪ .‬دواتر به‌كوش���تاری‌ ‪60‬‬ ‫هه‌زار س���ه‌ربازی‌ ئه‌رمه‌نی‌ نێو سوپا ‌‬ ‫ی‬ ‫عوس���مانی‌ له‌الیه‌ن هاوپیش���ه‌كانیانه‌وه‌‬ ‫درێژه‌ی‌ پێدرا‪ .‬پاش���ان دورخستنه‌وه‌و‬ ‫راگواس���تنی‌ ژن‌و منداڵ‌‌و به‌سااڵچوانی‌‬ ‫ئ���ه‌وان روه‌و س���وریا ده‌س���تیپێكردو‬ ‫هه‌زارانیان له‌برس���ا‌و نه‌خۆشیدا گیانیان‬ ‫سپارد‪.‬‬ ‫ئه‌رمه‌نه‌كان هه‌رگیز ئه‌وه‌ له‌بیر ناكه‌ن‬ ‫كه‌ ئ���ه‌وان پاش���ماوه‌ی‌ كۆمه‌ڵكوژین‪،‬‬ ‫هه‌میش���ه‌ ئه‌وه‌یان له‌بیره‌ كه‌ توركه‌كان‬ ‫له‌ناوبردنی‌ ره‌چه‌ڵه‌كی‌ ئه‌وانیان كردبوه‌‬ ‫ئامانج‪ ،‬ئ���ه‌و كۆمه‌ڵكوژییه‌ی‌ كه‌ له‌‪24‬ی‌‬ ‫نیس���انی‌ ‪1915‬دا ده‌س���تیپێكردو چه‌ند‬ ‫س���اڵێكی‌ خایاند‪ ،‬هه‌میشه‌ له‌یاده‌وه‌ری‌‬ ‫مێژویی‌ ئه‌واندا زیندوه‌‪.‬‬

‫سه‌ره‌ڕای‌ ئه‌وه‌ی‌ زۆرێك له‌ئه‌رمه‌نه‌كان‬ ‫پێیانوایه‌ كورده‌كانی‌ س���واره‌ی‌ حه‌میدیه‌‬ ‫به‌ش���داریان له‌كوش���تاری‌ ئه‌رمه‌نه‌كاندا‬ ‫كردوه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم جوامێریی‌ ئه‌و كوردانه‌ش‬ ‫نادیده‌ ناگرن كه‌ له‌و رۆژگاره‌ ره‌ش���انه‌دا‬ ‫ئه‌رمه‌نه‌كانیان پاراست‪.‬‬ ‫یروانت وتی‌ "هه‌میشه‌ ئێمه‌ ئه‌وه‌شمان‬ ‫له‌بی���ره‌ ك���ه‌ كوردس���تان باوه‌ش���ی‌ بۆ‬ ‫كردینه‌وه‌‌و باب‌و باپیرانمان دیسان لێره‌وه‌‬ ‫خۆیان پێگه‌یاند"‪.‬‬ ‫ناوبراو س���ۆزو خۆشه‌ویس���تی‌ خۆیان‬ ‫به‌رامب���ه‌ر به‌ده‌وڵه‌ت���ی‌ ئه‌رمینی���اش‬ ‫ده‌رده‌بڕێت‪ ،‬ئه‌و وت���ی‌ "ئێمه‌ ئه‌رمه‌نین‌و‬ ‫دڵس���ۆزی‌‌و خۆشه‌ویس���تیه‌كی‌ زۆرم���ان‬ ‫ب���ۆ ئه‌رمینیا هه‌ی���ه‌‌و به‌ش���ێك له‌خزم‌و‬ ‫كه‌سوكارمان له‌وێن"‪.‬‬ ‫وتیش���ی‌ "ئێمه‌ كار بۆ ئه‌وه‌ ده‌كه‌ین كه‌‬ ‫په‌یوه‌ن���دی‌ نێوان كوردس���تان‌و ئه‌رمینیا‬ ‫به‌هێزتر بكه‌ین"‪.‬‬

‫ی كوردستان‌و كوشتاری‌ ئه‌رمه‌نه‌كان‬ ‫رۆژنامه‌ ‌‬ ‫س����به‌ینێ‌ ‪22‬ی‌ نیس����ان ساڵیاد ‌‬ ‫ی‬ ‫ده‌رچون����ی‌ یه‌كه‌می����ن رۆژنام����ه‌ی‌‬ ‫كوردییه‌‪ ،‬رۆژی‌ هه‌ینی‌ ‪24‬ی‌ نیسانیش‬ ‫س����اڵیادی‌ كوش����تاری‌ ئه‌رمه‌نه‌كان‪،‬‬ ‫یه‌كه‌می����ن رۆژنام����ه‌ی‌ ك����وردی كه‌‬ ‫"كوردستان"ه‌ باس له‌و كورده‌ نه‌فام‌و‬ ‫نه‌زانانه‌ ده‌كات كه‌ ده‌ستیان چوه‌ته‌‬ ‫خوێنی‌ ئه‌رمه‌نه‌كان‪.‬‬ ‫میق����داد مه‌دح����ه‌ت به‌درخ����ان‬ ‫رۆژنام����ه‌ی‌‬ ‫له‌س����ه‌روتاره‌كانی‌‬ ‫"كوردس����تان"دا هۆش����داری‌ ده‌دات‬ ‫له‌مه‌ترسی‌ تێوه‌گالنی‌ كورد له‌كوشتاری‌‬ ‫ئه‌رمه‌نه‌كانه‌وه‌‪ ،‬له‌س����ه‌روتاری‌ ژماره‌‬ ‫‪8‬ی‌ رۆژنامه‌ی‌ كوردستاندا ده‌نوسێت‬ ‫"ده‌زانم هه‌ندێك له‌كورد به‌شدارییان‬ ‫له‌كوش����تاری‌ ئه‌رمه‌ندا ك����ردوه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫كوردان����ه‌ی‌ تاوانێك����ی‌ وا گه‌وره‌یان‬ ‫ئه‌نجامداوه‌ ده‌ره‌نجام����ی‌ نه‌زانییانه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وانه‌ نازانن كه‌ كوش����تنی‌ ئه‌رمه‌ن‬

‫فیدراس����یۆنی‌ الوانی‌ ئه‌رمه‌نی‌ رۆژئاوای‌ ویالیه‌ته‌ یه‌كگرتوه‌كانی‌ ئه‌مه‌ریكا‬ ‫‪ AYF‬كه‌مپینی ‪100‬رۆژ‌ چاالكی‌ (‪ )100Days of Action‬تا س����ه‌ده‌مین‬ ‫ساڵیادی‌ جینۆس����ایدی‌ راگه‌یاند‪ ،‬كه‌ له‌‪14‬ی‌ كانونی‌ دوه‌مه‌وه‌ چاالكیه‌كانی‌‬ ‫ده‌س����تیپێكرد تا ‪24‬ی‌ نیسان‪ .‬دیاس����پۆرای‌ ئه‌رمه‌نی‌ به‌درێژایی‌ ئه‌و ‪100‬‬ ‫رۆژه‌‪ ،‬له‌سه‌رتاس����ه‌ری‌ جیه����ان ه����ه‌ر رۆژه‌و چاالكییه‌كی����ان ئه‌نجامداوه‌ تا‬ ‫سه‌رنجی‌ رای‌ گش����تی‌ جیهان رابكێشن بۆ جینۆس����ایدكردنی‌ ئه‌رمه‌نه‌كان‪،‬‬ ‫له‌ڕێگه‌ی‌ ئه‌نجامدانی‌ چاوپێكه‌وتن له‌گ ‌هڵ‌ میدیاكان‪ ،‬لۆبییه‌ سیاس����یه‌كان‪،‬‬ ‫دامه‌زراندنی‌ ژوری‌ دیالۆگ‪ ،‬سازكردن‌و پێشكه‌شكردنی‌ به‌رنامه‌ی‌ كولتوری‌‌و‬ ‫چاالكییه‌كانی‌ تر‪.‬‬

‫كیم كارداشیان‌و پاپا فرانسیس‬

‫ئه‌رمه‌ن له‌جیهان‌و‬ ‫‌كوردستان‬

‫ئه‌رمه‌نیی���ه‌كان ك���ه‌ له‌بازرگان���ی‌‌و‬ ‫ب���واری‌ ئابوری���دا كاراو ن���اودارن‪،‬‬ ‫به‌ره‌چه‌ڵه‌ك ده‌چنه‌وه‌ س���ه‌ر نه‌ته‌وه‌‬ ‫هندۆئه‌وروپی���ه‌كان‪ ،‬خاوه‌نی‌ ئه‌لفبا‌و‬ ‫كه‌نیس���ه‌یه‌كی‌ ئه‌رسۆزكسی‌ تایبه‌ت‬ ‫به‌خۆیانن‪ ،‬ده‌وڵه‌ت���ی‌ ئه‌رمینیا تاكه‌‬ ‫ده‌وڵه‌ت���ی‌ ئه‌وانه‌ (جگ���ه‌ له‌كۆماری‌‬ ‫ناگۆرن���ۆ قه‌ره‌ب���اخ‪ ،‬ك���ه‌ كۆمارێكی‌‬ ‫بچكۆالنه‌ی‌ ناو سنوری‌ ئازه‌ربایجانه‌‌و‬ ‫هیچ واڵتێك دانی پێدانه‌ناوه‌)‪ ،‬ده‌وڵه‌تی‌‬ ‫ئه‌رمینی���ا ك���ه‌ ده‌كه‌وێت���ه‌ چیاكانی‌‬ ‫قه‌فقاس���یا‪ ،‬له‌گه‌ڵ‌ واڵتان���ی‌ توركیا‌و‬ ‫گورجستان‌و ئازه‌ربایجان هاوسنوره‌‌و‬ ‫تا ڕوخانی‌ یه‌كێتی‌ س���ۆڤیه‌ت یه‌كێك‬ ‫بو له‌كۆماره‌كانی‌‪ ،‬ژماره‌ی‌ دانیشتوانی‌‬ ‫ئه‌رمینی���ا نزیكه‌ی‌ ‪ 4‬ملیۆن كه‌س���ن‪.‬‬ ‫ئه‌و ئه‌رمه‌نیانه‌ش كه‌ له‌تاو ش���ااڵوی‌‬ ‫یه‌ك���ه‌م كۆمه‌ڵكوژی‌‌و جینۆس���ایدی‌‬ ‫س���ه‌ده‌ی‌ بیسته‌م له‌س���ااڵنی‌ جه‌نگی‌‬ ‫یه‌كه‌می‌ جیهانی���دا له‌توركیاوه‌ به‌ره‌و‬ ‫واڵتانی‌ دیكه‌ی‌ رۆژهه‌اڵتی‌ ناوه‌ڕاست‬ ‫هه‌اڵتن‌و پاش���ان به‌زۆرب���ه‌ی‌ واڵتانی‌‬ ‫جیهاندا په‌رته‌وازه‌ بون‪ ،‬ژماره‌یان به‌‬ ‫‪ 8‬ملیۆن كه‌س مه‌زه‌نده‌ ده‌كرێت‪ ،‬كه‌‬ ‫زۆربه‌یان له‌واڵتانی‌ روسیا‌و فه‌ره‌نسا‌و‬ ‫ئه‌مه‌ری���كان‌و خاوه‌نی‌ لۆبییه‌كی‌ كاراو‬ ‫كاریگه‌رن‪.‬‬ ‫ئه‌رمه‌نیی���ه‌كان بچوكترین نه‌ته‌وه‌ی‌‬ ‫هه‌رێم���ی‌ كوردس���تانن‪ ،‬ئ���ه‌وان كه‌‬ ‫خاوه‌ن���ی‌ حی���زب‌و رێكخس���تنێكی‌‬ ‫سیاس���ی‌ تایب���ه‌ت به‌خۆی���ان نین‪،‬‬ ‫كورس���ییه‌كی‌ له‌په‌رله‌ماندا بۆ دابین‬ ‫ك���راوه‌‪ ،‬ئه‌رمه‌نیی���ه‌كان وێڕای‌ كه‌می‌‬ ‫ژماره‌شیان‪ ،‬هیچ ش���تێكیان هێنده‌ی‌‬ ‫پاراستنی زمان‌و شوناسی نه‌ته‌وه‌ییان‬ ‫به‌الوه‌ گرن���گ نییه‌‪ ،‬ئ���ه‌وان له‌دوای‌‬ ‫ئاواره‌ی���ی‌‌و په‌رت���ه‌وازه‌ بونیان���ه‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕویان له‌هه‌ر كوێیه‌كی‌ دونیا كردبێت‬ ‫هه‌رزو له‌پێناو پاراس���تنی‌ شوناس���ی‌‬ ‫نه‌ته‌وه‌ییاندا كه‌وتونه‌ته‌ رێكخس���تنی‌‬ ‫ژیانی تایبه‌تی‌‌و گشتییان‌و قوتابخانه‌و‬ ‫یانه‌ی‌ وه‌رزش���ی‌‌و رۆشنبیریی تایبه‌ت‬ ‫به‌خۆیان دامه‌زراندوه‌‪.‬‬

‫‪ 100‬رۆژ تا ‪100‬ـه‌مین‬ ‫ساڵیادی‌ جینۆساید‬

‫وه‌ك كوشتنی‌ موس����ڵمان ناڕه‌وایه‌‪،‬‬ ‫به‌ش����ێكی‌ ئ����ه‌و تاوان����ه‌ ده‌كه‌وێت ‌ه‬ ‫ئه‌س����تۆی‌ پیاوانی‌ ئایینی‌ كورد كه‌‬ ‫له‌س����ه‌ریان بو نه‌زانانی‌ كورد ئاگادار‬ ‫بكه‌نه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی‌ خوێنی‌ بێگوناهانی‌‬ ‫ئه‌رمه‌ن نه‌ڕژن"‪.‬‬ ‫له‌ژم����اره‌ ‪11‬دا‪ ،‬سه‌رنوس����ه‌ری‌‬ ‫رۆژنام����ه‌ی‌ كوردس����تان خوازی����اری‌‬ ‫هاوكاری‌ كوردو ئه‌رمه‌نه‌‌و ده‌نوسێت‬ ‫"بڕوانن ئه‌رمه‌ن����ه‌كان چه‌ند جوامێر‌و‬ ‫به‌هیمه‌ت����ن‪ ،‬ئه‌وانی����ش وه‌ك كورد‬ ‫زۆرلێك����راون‪ ،‬به‌اڵم له‌پێناوی‌ ئازادی‌‬ ‫خۆیاندا خۆیان ده‌ك����ه‌ن به‌قوربانی‌‪.‬‬ ‫كوردی‌ نه‌فام‌و ن����ه‌زان ئه‌وه‌ نازانن‌و‬ ‫ئه‌رمه‌ن ده‌كوژن‪ ،‬ش����ه‌رمه‌زارییه‌كی‌‬ ‫گه‌وره‌یه‌ كوشتنیان‪ ،‬پێویسته‌ كورد‬ ‫خ����ۆی‌ له‌ئه‌نجامدانی‌ ئ����ه‌و تاوانانه‌‬ ‫ب����ه‌دور بگرن‌و له‌بری‌ ئ����ه‌وه‌ ده‌بێت‬ ‫به‌هانای‌ ئه‌رمه‌نه‌وه‌ بچن"‪.‬‬

‫له‌س���ه‌روه‌ختی‌ خ���ۆ ئاماده‌كردن��� ‌ی‬ ‫ئه‌رمینیادا بۆ س���ازكردنی‌ رێوره‌سمی‌‬ ‫ی‬ ‫ی جینۆساید ‌‬ ‫ی سه‌ده‌مین ساڵیاد ‌‬ ‫به‌شكۆ ‌‬ ‫ئه‌رمه‌نه‌كان‪ ،‬سه‌ردانی‌ كیم كارداشیان‬ ‫ب���ۆ ئه‌رمینی���ا‌و ناوبردنی‌ كوش���تاری‌‬ ‫ئه‌رمه‌نه‌كان به‌جینۆساید له‌الیه‌ن پاپا‬ ‫فرانسیسه‌وه‌‪ ،‬ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كی‌ گه‌وره‌ی‌‬ ‫له‌ئاستی‌ نێوده‌وڵه‌تیدا به‌م سه‌ده‌یه‌مین‬ ‫ساڵیادی‌ جینۆسایده‌ به‌خشی‌‪.‬‬ ‫گه‌شتی‌ چه‌ند رۆژ له‌مه‌وبه‌ری‌ جوته‌‬ ‫خوش���ك كی���م‌و كلۆئه‌ كارداش���یان‌و‬ ‫هاوس���ه‌ره‌كه‌ی‌ كیم‪" ،‬كانیا ویس���ت"‬ ‫ب���ۆ یه‌ریڤان كه‌ میدیاكان���ی‌ ئه‌و واڵته‌‬ ‫به‌"زاواك���ه‌ی‌ ئه‌رمینیا" ناوی���ان برد‪،‬‬ ‫پێشوازییه‌كی‌ گه‌وره‌ی‌ له‌ئاستی‌ فه‌رمی‌‌و‬ ‫شه‌قامی‌ ئه‌رمینیادا لێكه‌وته‌وه‌‪ .‬له‌گه‌ڵ‌‬ ‫گه‌یش���تنی‌ به‌یه‌ریڤان‌و دانانی‌ چه‌پكه‌‬ ‫گوڵ‌ له‌س���ه‌ر مۆنیمێنتی‌ كوژراوه‌كان‪،‬‬ ‫كیم كارداش���یان كه‌ ب���اوك‌و باپیرانی‌‬ ‫ئه‌رمه‌نین‪ ،‬له‌تویت���ه‌ری‌ تایبه‌تی‌ خۆی‬ ‫ئام���اژه‌ی‌ به‌مه‌س���ه‌له‌ی‌ ‪ 100‬س���اڵه‌ی‌‬ ‫جینۆس���ایدی‌ ئه‌رمه‌نی���ه‌كان ك���ردو‬ ‫رایگه‌یاند كه‌ هه‌رگیز فه‌رامۆشی‌ ناكه‌ین‬ ‫‪.Never Forget‬‬ ‫"ریچ���ارد گیراگیس���یان" توێ���ژه‌ر‬ ‫له‌س���ه‌نته‌ری‌ لێكۆڵین���ه‌وه‌ی‌ ئه‌رمینیا‬ ‫سه‌باره‌ت به‌م س���ه‌ردانه‌ی‌ كارداشیان‬ ‫به‌ ‪BBC‬ی‌ راگه‌یاند كه‌ "رۆڵی‌ گه‌شتی‌‬ ‫كارداشیان‌و هاوسه‌ره‌كه‌ی‌ له‌خستنه‌ڕوی‌‬ ‫مه‌س���ه‌له‌ی‌ س���اڵیادی‌ كوش���تاری‌‬ ‫ئه‌رمه‌نه‌كاندا له‌ئاس���تی‌ نێوده‌وڵه‌تیدا‪،‬‬ ‫له‌هه‌مو كاره‌كانی‌ حكومه‌ت گرنگترو پڕ‬ ‫بایه‌ختر بو"‪.‬‬

‫ئه‌و وت���ی‌ "هه‌ینی‌ داهات���و‪ ،‬میوان ‌ی‬ ‫ده‌ره‌وه‌م���ان زۆر ده‌بێ���ت‪ ،‬ب���ه‌اڵم‬ ‫ئاماده‌بونی‌ كارداشیان روماڵی‌ میدیایی‌‬ ‫جیهانی‌‌و بایه‌خدانیان به‌م مه‌س���ه‌له‌یه‌‬ ‫سێ‌ ئه‌وه‌نده‌ زیاتر كرد"‪.‬‬ ‫گه‌ش���ته‌كه‌ی‌ كارداشیان بۆ ئه‌رمینیا‬ ‫ده‌نگدانه‌وه‌یه‌ك���ی‌ گه‌وره‌ی‌ له‌تۆڕه‌كانی‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌ت���ی‌ فه‌یس���بوك‌و میدیاكانی‌‬ ‫جیهاندا لێكه‌وته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها "پاپا فرانس���یس"ی‌ رابه‌ری‌‬ ‫كاس���ۆلیكه‌كانی‌ جیه���ان‪ ،‬هه‌فت���ه‌ی‌‬ ‫رابردو به‌ئاماده‌بونی‌ س���ه‌رۆك كۆماری‌‬ ‫ئه‌رمینیا له‌رێوڕه‌سمێكدا كه‌ له‌ڤاتیكان‬ ‫بۆ س���ه‌ده‌مین س���اڵیادی‌ كوش���تاری‌‬ ‫ئه‌رمه‌ن���ه‌كان س���ازكرا‪ ،‬رایگه‌یاند كه‌‬ ‫"ئه‌م كاره‌س���اته‌ بۆ زۆرێ���ك یه‌كه‌مین‬ ‫جینۆس���ایدو كۆمه‌ڵك���وژی‌ س���ه‌ده‌ی‌‬ ‫بیسته‌مه‌"‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م لێدوان���ه‌ی‌ پاپا ب���وه‌ مایه‌ی‌‬ ‫توڕه‌بون���ی‌ توركی���ا‌و ده‌نگدان���ه‌وه‌ی‌‬ ‫گه‌وره‌ی‌ له‌ئاس���تی‌ میدیاكانی‌ جیهاندا‬ ‫لێكه‌وته‌وه‌‪ ،‬كه‌ بۆ یه‌كه‌مجار بو پاپای‌‬ ‫ڤاتی���كان به‌ڕه‌س���می‌ ئه‌و كوش���تاره‌‬ ‫به‌جینۆساید ناوببات‪.‬‬

‫مبانبه‌خشن‬ ‫ئه‌رمه‌نه‌كان‬

‫له‌یاده‌وه‌ری‌ به‌كۆمه‌ڵی‌ ئه‌رمه‌نیه‌كاندا‬ ‫س����ه‌باره‌ت به‌و كاره‌س����اته‌ی‌ سه‌ره‌تای‌‬ ‫سه‌ده‌ی‌ بیسته‌م به‌سه‌ریان هات‪ ،‬كورد‬ ‫هاوش����انی‌ تورك رۆڵی‌ بكوژ ده‌بینێت‪،‬‬ ‫هه‌ربۆیه‌ پێویس����ته‌ ك����ورد وه‌ك تورك‬ ‫نكوڵ����ی‌ له‌و روداوه‌ مێژووییه‌ نه‌كات كه‌‬ ‫‪ 100‬ساڵ‌ له‌مه‌وبه‌ر به‌سه‌ر ئه‌رمه‌نه‌كاندا‬ ‫ه����ات‌و به‌رپرس����یاریه‌تی‌ كوش����تارێك‬ ‫له‌ئه‌س����تۆ ناگرێت ك����ه‌ ئه‌نجامیانداوه‌‪،‬‬ ‫نه‌وه‌كان����ی‌ ئه‌وانه‌ی‌ قه‌تڵوع����ام كران‌و‬ ‫له‌سه‌ر زێدی‌ ره‌سه‌نی‌ خۆیان ریشه‌كێش‬ ‫كران‪ ،‬شایس����ته‌ی‌ پۆزش بۆ هێنانه‌وه‌و‬ ‫داوای‌ لێبوردنن‪.‬‬ ‫ك����ورد بۆچ����ی‌ هه‌مان هه‌ڵ����ه‌ بكات‬ ‫له‌كاتێكدا ك����ه‌ په‌یوه‌ندی‌ دێرینی‌ نێوان‬ ‫كوردو ئه‌رمه‌ن‪ ،‬جێی‌ به‌راورد كردن نییه‌‬ ‫له‌گ ‌هڵ‌ په‌یوه‌ندی‌ نێوان تورك‌و ئه‌رمه‌ن؟‬ ‫بۆچی‌ په‌رله‌مانی‌ كوردستان كوشتاری‌‬

‫ئه‌رمه‌نه‌كان له‌سه‌رده‌می‌ ئیمپراتۆریه‌تی‌‬ ‫عوسمانیدا به‌جینۆساید نه‌ناسێنێت؟‬ ‫كێ‌ ده‌توانێت ئه‌و راس����تییه‌ مێژوییه‌‬ ‫نادی����ده‌ بگرێت كه‌ ك����وردو ئه‌رمه‌نیش‬ ‫گران به‌ده‌س����ت زه‌بروزه‌نگ����ی‌ توركه‌وه‌‬ ‫چه‌ش����تویانه‌‌و هه‌ردوكیش����یان ل����ه‌و‬ ‫رۆژگاره‌دا ك����ران به‌قوربانی‌ گه‌مه‌یه‌كی‌‬ ‫گ����ه‌وره‌ی‌ نێوده‌وڵه‌تی����ی‪ ،‬كاتێ����ك كه‌‬ ‫عوس����مانیه‌كان كوردی����ان به‌كارهێناو‬ ‫روس����ه‌كانیش ئه‌رم����ه‌ن‌و س����ه‌ره‌نجام‬ ‫ده‌ستیان چوه‌ خوێنی‌ یه‌كدی‌‪.‬‬ ‫پێویسته‌ دان به‌و راس����تییه‌دا بنێین‬ ‫كه‌ دوای‌ تێپه‌ڕینی‌ ‪ 100‬س����اڵ‌ به‌س����ه‌ر‬ ‫ئه‌و روداوه‌دا‪ ،‬سیاس����ه‌تی‌ س����ڕینه‌وه‌ی‌‬ ‫ئاس����ه‌واری‌ مێژویی‌‌و كولتوری‌ هه‌زاران‬ ‫س����اڵه‌ی‌ ئه‌رمه‌نی����ه‌كان‌و ریش����ه‌كێش‬ ‫كردنیان له‌زێدی‌ خۆیان‪ ،‬جینۆس����ایده‌و‬ ‫شایسته‌ی‌ لێبوردنه‌‪.‬‬


‫تایبه‌ت‬

‫)‪ )475‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/4/21‬‬

‫ب‬ ‫اڵ‬

‫و‬ ‫ک‬ ‫را‬

‫كوان ده‌ستورخوازان؟‪...‬پاشماوه‌‬ ‫په‌رله‌ماانتاران���ی‌ خ���اوه‌ن پرۆژه‌ك���ه‌‬ ‫رازیبون به‌و پێش���نیاره‌ی‌ سه‌رۆكایه‌ت ‌ی‬ ‫په‌رله‌مانی‌ كوردستان‪ ،‬كه‌ ئه‌م پرۆژه‌یه‌‬ ‫ببێته‌ بنه‌م���او ببێته‌ هی‌ هه‌موان‪ .‬ئاكام‬ ‫ل���ه‌‪ 2014-12-10‬ب���ه‌واژۆی‌ ‪ 61‬ئه‌ندامی‌‬ ‫په‌رله‌م���ان‌و به‌واژۆی‌ س���ه‌رۆك‌و جێگرو‬ ‫س���كرتێری‌ په‌رله‌مانیش���ه‌وه‌ پرۆژه‌ك���ه‌‬ ‫پێشكه‌ش���ی‌ په‌رله‌مان كرا‪ .‬له‌ ‪-12-16‬‬ ‫‪ 2014‬خوێندن���ه‌و‌هی‌ یه‌كه‌م���ی‌ بۆ كراو‬ ‫ئاراس���ته‌ی‌ لیژن ‌ه په‌یوه‌ندیداره‌كان كرا‪.‬‬ ‫به‌اڵم له‌لیژنه‌ی‌ یاسایی‌ مایه‌وه‌‪ .‬له‌ماوه‌ی‌‬ ‫یاسایی‌ خۆیدا راپۆرتی‌ له‌باره‌وه‌ ئاماده‌‬ ‫نه‌ك���را‪ ،‬بۆئه‌وه‌ی‌ زو بێت���ه‌وه‌ ناو هۆڵی‌‬ ‫په‌رله‌مان بۆ گفتوگۆو په‌س���ه‌ندكردنی‌‪.‬‬ ‫له‌كاتێكدا به‌پێی‌ په‌یڕه‌وی‌ ناوخۆ ده‌بێت‬ ‫له‌ماوه‌ی‌ كه‌متر له‌دو هه‌فته‌ لیژنه‌ كاری‌‬ ‫خۆی‌ ته‌واو بكات‪ .‬ك ‌ه نه‌كرا سه‌رۆكایه‌تی‌‬ ‫نه‌خ���ۆی‌ سه‌رپه‌رش���تی‌ كۆبونه‌وه‌كانی‌‬ ‫لیژنه‌ی‌ كرد‪ ،‬نه‌ فش���اری‌ ك���رد ماوه‌كه‌‬ ‫له‌ده‌س���ت نه‌چێت‪ .‬له‌و مان���ۆڕو میانه‌دا‬ ‫زه‌مه‌ن كورت بوه‌وه‌‪ .‬بۆ مێژو ده‌بێت ئه‌و‬ ‫راستیه‌ بوترێت كه‌ س���ه‌رۆكایه‌تی‌ تینی‌‬ ‫شاراوه‌ی‌ بۆ هات‪ ،‬بۆیه‌ سه‌ره‌تای‌ مانگی‌‬ ‫چوار باش���یانكرد چونه‌ الی‌ س���ه‌رۆكی‌‬ ‫هه‌رێ���م به‌مه‌به‌س���تی‌ رازیكردنی‌ ئه‌وانی‌‬ ‫ترو دروستكردنی‌ كۆده‌نگی‌ بۆ واژۆكردن‬ ‫له‌س���ه‌ر راپۆرتی‌ لیژنه‌ی‌ یاسایی‌‪ .‬ئه‌وه‌‬ ‫ب���و رۆژی‌ ‪ 2015-4-8‬راپۆرت���ی‌ لیژنه‌ی‌‬ ‫یاس���ایی‌ ته‌واو ك���را‪ .‬هه‌رچه‌نده‌ له‌هه‌ر‬ ‫‪ 11‬یازده‌ ئه‌ندامه‌كه‌ی‌ لیژنه‌ی‌ یاس���ایی‌‬ ‫‪8‬هه‌شت ئه‌ندامیان به‌تێبینییه‌وه‌ واژۆی‌‬ ‫راپۆرته‌كه‌یان ك���ردوه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش یه‌كێك‬ ‫له‌ه���ۆكاره‌ س���ه‌ره‌كیه‌كانی‌ بریت���ی‌ بو‬ ‫له‌گۆڕینی‌ به‌ش���ێك له‌بڕگه‌ س���ه‌ره‌كی‌و‬ ‫جه‌وهه‌ریه‌كانی‌ ئه‌سڵی‌ پرۆژه‌یاساكه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫له‌الیه‌ن ‪ 61‬ئه‌ندامه‌كه‌ی‌ په‌رله‌مانه‌وه‌ واژۆ‬ ‫كراب���و‪ .‬له‌زۆربه‌ی‌ ماده‌ میحوه‌رییه‌كانی‌‬ ‫پرۆژه‌یاساكه‌دا ده‌سته‌واژه‌ی‌ پیاچونه‌وه‌‬

‫به‌پ���رۆژه‌ی‌ ده‌س���تور هات���وه‌‪ .‬ب���ه‌اڵم‬ ‫له‌راپۆرته‌ك���ه‌دا الدراب���و‪ ،‬به‌تایبه‌تیش‬ ‫له‌ماده‌ی‌ یه‌كه‌م‌و ماده‌ی‌ دوه‌م كه‌ رۆحی‌‬ ‫پرۆژه‌ك ‌هی‌ پێكده‌هێنا‪.‬‬ ‫رۆژی‌ ‪ 2015-4-13‬به‌گفتوگۆیه‌ك���ی‌‬ ‫گه‌رم‌و مش���تومڕێكی‌ زۆر به‌تێگه‌یش���تن‬ ‫له‌داماڵین���ی‌ ئه‌س���ڵی‌ پرۆژه‌یاس���اكه‌‬ ‫له‌مه‌هامی‌ خۆی‌‪ ،‬یاس���اكه‌ به‌ده‌نگی‌ ‪77‬‬ ‫ئه‌ندامی‌ په‌رله‌مان په‌سه‌ندكرا كه‌ به‌نده‌‬ ‫ده‌نگی‌ به‌ڵێم بۆ نه‌داوه‌‪.‬‬ ‫به‌پشت به‌ستن به‌یاسای‌ (ئاماده‌كردنی‌‬ ‫پرۆژه‌ی‌ ده‌س���تور بۆ راپرسی‌)‪ .‬به‌هۆی‌‬ ‫كات���ه‌وه‌ ناتوانرێ���ت پرۆژه‌ی‌ ده‌س���تور‬ ‫هه‌م���وار بكرێته‌وه‌‪ .‬چونك���ه‌ ده‌بو ئه‌و‬ ‫حس���ابه‌ زوتر بكرایه‌ ت���ا پێش ‪-8-19‬‬ ‫‪ .1 ( .2015‬پرۆسه‌كانی‌ په‌سه‌ندكردنی‌‬ ‫ئه‌م یاس���ایه‌و ‪ .2‬دروس���تكردنی‌ لیژنه‌‬ ‫‪ 21‬كه‌س���یه‌كه‌و ‪ .3‬وه‌رگرتن��� ‌ی تێبینی‌‬ ‫الیه‌نه‌كان له‌سه‌ر پرۆژه‌كه‌و ‪ .4‬گه‌یشتن‬ ‫به‌سازان له‌س���ه‌ریان و ‪ .5‬دانانی‌ رۆژێك‬ ‫ب���ۆ راپرس���ی‌ له‌الی���ه‌ن س���ه‌رۆكایه‌تی‌‬ ‫هه‌رێم‌و س���ه‌رۆكایه‌تی‌ په‌رله‌مان‌و ئینجا‬ ‫‪ .6‬ئاماده‌كارییه‌كان���ی‌ كۆمس���یۆنیش)‬ ‫هه‌مو ئه‌مان���ه‌و چه‌ندین هه‌نگاوی‌ تریش‬ ‫له‌به‌رچ���او بگیرای���ه‌و ت���ه‌واو بكرای���ه‌‪.‬‬ ‫خاڵێكی‌ تر كه‌ پێویس���تی‌ رونكردنه‌وه‌و‬ ‫هه‌ڵوه‌س���ته‌ له‌سه‌ركردنه‌ده‌س���ته‌واژه‌ی‌‬ ‫( ئاماده‌كردن)ه‌‪ ،‬بۆ پرۆژه‌ی‌ ده‌س���تور‬ ‫ك���ه‌ خرای���ه‌ جێ���گای‌ ده‌س���ته‌واژه‌ی‌‬ ‫(پیاچونه‌وه‌)‪ .‬هه‌رێ���م خاوه‌نی‌ پرۆژه‌ی‌‬ ‫ده‌س���توری‌ ئاماده‌كراوه‌ كه‌ پێویس���تی‌‬ ‫به‌ پیاچونه‌وه‌ی���ه‌‪ ،‬واته‌ هه‌مواركردنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئینجا بخرێته‌ ریفراندۆمه‌وه‌‪ .‬ئیزافه‌كردنی‌‬ ‫وش���ه‌ی‌ ئاماده‌كردن‌و الدانی‌ پیاچونه‌وه‌‬ ‫ئ���ه‌و مه‌به‌س���ته‌ی‌ ده‌رخس���ت كه‌ هه‌مو‬ ‫ڕیس���ه‌كه‌ بكرێت���ه‌وه‌ به‌خوری���ی‌‌و وه‌ك‬ ‫خودی‌ سه‌رۆكی‌ په‌رله‌مان له‌ده‌می‌ هاته‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌و وتی‌( ده‌ش���ێ‌ له‌سه‌ر بنه‌مای‌‬

‫ئ���ه‌م یاس���ای‌ ئاماده‌كردن���ی‌ پ���رۆژه‌ی‌‬ ‫ده‌س���توره‌ پرۆژه‌یه‌كی‌ نوێی‌ ده‌س���تور‬ ‫بنوس���رێته‌وه‌و ئاماده‌ بكرێ���ت)‪ .‬به‌پێی‌‬ ‫ئه‌و یاس���ایه‌ی‌ ئێس���تا له‌به‌رده‌ستدایه‌‬ ‫له‌ئاینده‌دا ئه‌م گرفته‌ش���مان بۆ راس���ت‬ ‫ده‌بێت���ه‌وه‌و كێ‌ ناڵێ���ت خولێكی‌ تریش‬ ‫ئه‌م بابه‌ت ‌ی ده‌ستوره‌ ده‌بێته‌ كه‌ره‌سته‌ی‌‬ ‫ده‌س���تكه‌وتی‌ سیاسیی‌‌و ده‌س���تبادانی‌‬ ‫یه‌كت���ری‌ له‌به‌رامب���ه‌ر ده‌س���تكه‌وتی‌‬ ‫سیاسیدا‪.‬‬ ‫ئاكام ده‌چمه‌وه‌ س���ه‌ر ئه‌و راس���تیه‌ی‌‬ ‫ئ���ه‌م هه‌مو ج���ه‌ده‌ل‌و كێشمه‌كێش���ه‌ی‌‬ ‫ك���ه‌ هه‌بوه‌و هه‌ی���ه‌ له‌په‌رله‌ماندا دواجار‬ ‫حزبه‌ سیاس���یه‌كان ئه‌م پرۆسه‌یه‌ ئیداره‌‬ ‫ده‌ده‌ن‌و حه‌س���می‌ ده‌ك���ه‌ن‪ .‬به‌داخه‌وه‌‬ ‫عه‌قڵیه‌ت���ی‌ زاڵ له‌ن���او حزب���ی‌ كوردیدا‬ ‫ده‌ستورویس���ت‌و ده‌س���تورخواز نی���ن‪.‬‬ ‫ئه‌گینا ش���ه‌ڕه‌ دره‌نگوه‌خته‌كان له‌پێناو‬ ‫هه‌بونی‌ ده‌ستوردا ئه‌گه‌ر له‌كاتی‌ خۆیدا‬ ‫بكرانایه‌‪ ،‬ده‌رخه‌ری‌ ویس���تی‌ ده‌ستوریی‌‬ ‫به‌ده‌س���توریكردنی‌ هه‌رێ���م ده‌بون‪ .‬بێ‌‬ ‫حیكمه‌تی���ش نییه‌ س���ااڵنێكه‌ ل���ه‌دوای‌‬ ‫س���اڵی‌ ‪1992‬ه‌وه‌ ناویس���ترێت هه‌رێ���م‬ ‫خاوه‌نی‌ دامه‌زراوه‌یی‌ ده‌س���توریی‌ بێت‌و‬ ‫پره‌نس���یپی‌ (الفصل بین السلطات) وه‌ك‬ ‫یه‌كێك له‌بنه‌ماكانی‌ دیموكراسی‌ و رژێمی‌‬ ‫دیموكراسی‌ بێته‌ كایه‌وه‌‪ .‬كه‌ له‌سه‌رده‌می‌‬ ‫جمهوریه‌تی‌ رۆمانی���ه‌وه‌ ده‌ركه‌وته‌ هه‌ره‌‬ ‫ئیجابیه‌كانی‌ رون بونه‌ته‌وه‌‪ .‬له‌سه‌ر بنه‌مای‌‬ ‫هه‌بونی‌ ده‌ستوریش دادگای‌ ده‌ستوریی‌‬ ‫له‌هه‌رێم���دا دابمه‌زرێت‪ .‬گه‌ر ده‌س���تور‬ ‫هه‌بێت پره‌نس���یپی‌ ده‌ستاوده‌ستكردنی‌‬ ‫ده‌سه‌اڵت‌و ش���ه‌فافیه‌ت له‌به‌ڕێوه‌بردن‌و‬ ‫فه‌زای‌ ئازادییه‌كان‌و س���ه‌روه‌ریی‌ یاس���ا‬ ‫باشتر ده‌چه‌سپێت‪ .‬نه‌بونی‌ ده‌ستوریش‬ ‫ده‌رگا بۆ دۆخی‌ ش���ێواوی‌ وه‌ك ئێستای‌‬ ‫به‌ڕێوه‌ب���ردن هه‌میش���ه‌ به‌كراوه‌ی���ی‌‬ ‫ده‌هێڵێته‌وه‌‪.‬‬

‫گاڵتەکردن به‌لیبرالیزم‪ ...‬پاشماوه‌‬ ‫تاکەکەس���ەکان خۆیان دەزانن چییان‬ ‫دەوێت‌و بەچی خۆشگوزەران‌و بەختەوەر‬ ‫دەبن‪ ،‬نەک ئەوەی لەدەرەوەڕا کەس���ێک‬ ‫یان ھێزێ���ک‪ ،‬دەوڵەت یان دین‪ ،‬کۆمەڵگا‬ ‫یان هه‌ر ئۆرگانێکی باوکئاسا‪ ،‬پێیانبڵێت‪.‬‬ ‫هاوکات لیبرالەکان باوەڕیان بەوەنییە کە‬ ‫تاکەک���ەس هه‌میش���ە لەهه‌ڵبژاردنەکانی‬ ‫خۆیدا ڕاستەو هه‌میشە هه‌ڵبژاردنی دروست‬ ‫ئەنجامدەدات‪ ،‬پێیانوانییە تاکەکەس هه‌ڵە‬ ‫ناکات‪ ،‬یان هه‌ڵبژاردنەکانی زیان بەخۆی‌و‬ ‫ڕەنگ���ە بەدەوروبەره‌کەش���ی ناگەیەنێت‪،‬‬

‫لیبرالیزم ئەم ش���تانە دەزانێت‌و لەمێژوی‬ ‫لیبرالیزم���دا تیوریس���تێک نادۆزین���ەوە‬ ‫ئەوەندە "س���ەتحی" بێت ئەم ڕاس���تییە‬ ‫سادانە نەزانێت‪ .‬ئەوەی لیبرالیزم بەرگری‬ ‫لێدەکات دو ش���تە‪ :‬یەکەمی���ان فێربونە‬ ‫لەڕێگای هه‌ڵەکردن���ەوە‪ ،‬مرۆڤ لەڕێگای‬ ‫هه‌ڵەکانیی���ەوە دەتوانێ���ت فێرببێ���ت‪.‬‬ ‫دوەمیان ئەوەی���ە هه‌مووئەوانەی بەناوی‬ ‫تاکەکەس���ەوە دەدوێن‌و لەباتی ئەو بڕیار‬ ‫لەسەر ئەوە ئەدەن چی بۆ ئەو تاکەکەسە‬ ‫باش���ە یان خراپە‪ ،‬ئەوانە مەترسیدارترن‬

‫تا ئ���ەوەی تاکەکان خۆی���ان بڕیاربدەن‌و‬ ‫هه‌ڵەبکەن‪ .‬لیبرالیزم گومانێکی گەورەی‬ ‫لەوان���ە هه‌یە کەس���انێک هه‌ب���ن بتوانن‬ ‫نوێنەرایەت���ی ویس���ت‌و خواس���تەکانی‬ ‫تاکەک���ەس لەتاکەک���ەس خۆی باش���تر‬ ‫بک���ەن‪ .‬بیرۆکەی کۆمەڵ���گای مەدەنیی‬ ‫لەلیبرالیزمدا ئەم دیدە بۆ تاکەکەس‌و بۆ‬ ‫نوێنەرایەتیکردنی تاکەکەس ئاراس���تەی‬ ‫دەکات‪ .‬بێگوم���ان هه‌مو ئ���ەم ڕوانینانە‬ ‫قابیل���ی ڕەخنەکردن‪ ،‬ب���ەاڵم ڕەخنەیەک‬ ‫کورتنەبێتەوە بۆ جنێو و دروشم‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫و‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫ین‬

‫و‬ ‫ێ‬

‫مەال كرێكارو مەال علی باپیر‪ ...‬پاشماوه‌‬ ‫ئ���ەو دیاردەیەی كە عەل���ی باپیرو‬ ‫دڵش���اد گەرمیان���ی‌و م���ەال كرێكاری‬ ‫بەرهەمهێناوە‪ ،‬بریتی بوە لەقۆرخكردنی‬ ‫دەسەاڵت‌و ئابوری‪ ،‬چونكە دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی لەهەرێمی كوردستان لەماوەی‬ ‫ئەو(‪ )24‬س���اڵەی راب���ردودا‪ ،‬هەوڵی‬ ‫جی���دی بۆ ئەوە نەدا ك���ە ریفۆرمێكی‬ ‫ریش���ەیی لەئابوری‌و سیاسیدا بكات‪،‬‬ ‫هەڵبەت تا ئەو ریفۆرمەش نەیەتە دی‪،‬‬ ‫مەحاڵ���ە ئەم هەرێمە ببێتە هەرێمێكی‬ ‫ب���اش‌و پێش���كەوتوو س���ەركەوتو‪،‬‬ ‫دەسەاڵتەكەش قەت نابێتە دەسەاڵتی‬ ‫خەڵك‪ ،‬چونكە ئ���ەوە تەنیا ریفۆرمی‬ ‫ئابوری‌و سیاس���ییە دەبێت���ە بنەماو‬ ‫داینەم���ۆی پێش���كەوتنی دەوڵ���ەت‌و‬ ‫خەڵك(خەڵك بەمانا بەرفراوانەكەی)‪،‬‬ ‫دەنا لەكاتی جێبەجێكردنی ریفۆرمێكی‬ ‫لەوج���ۆرە‪ ،‬زۆربەی دزە زەبەلالحەكان‬ ‫زەرەرمەن���دی گ���ەورە دەب���ن‌و ئیدی‬ ‫ناتوانن س���امانی خەڵك���ی بێدەرەتان‬ ‫وەكو گا هەڵبلوشن‪.‬‬ ‫زۆر واڵتم���ان لەبەرچاوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەو ریفۆرم���ەوە‪ ،‬واڵت‌و میللەتەكەیان‬ ‫لەئاس���تێكی دواكەوت���ودا‪ ،‬گەیان���دە‬ ‫ئاس���تێكی بەرزو بااڵ‪ ،‬باشترین نمونە‬ ‫لەواڵتە بچوكەكان سەنگافورەیە‪،‬لەواڵتە‬ ‫زەبەلالحەكانیش چین‪ -‬ە‪.‬ئێس���تا دو‬ ‫واڵت هەنگاوی زۆر گەورەو كاریگەریان‬ ‫بڕیوە‪ .‬ئەگەر س���ەركردایەتی سیاسی‬ ‫لەهەرێم���ی كوردس���تان ریفۆرم���ی‬ ‫لەوجۆرەی وەكو سەنگافورەی بكردایە‪،‬‬ ‫بێگومان چرای عەلی باپیرو وێنەكانی‬ ‫هاوش���ێوەی ئەو‪ ،‬زوبەزو دەكوژایەوەو‬ ‫قەت نەیاندەتوانی لەبچوكترین ناكۆكی‬ ‫نێ���وان دو حیزب���ی سیاس���یدا رۆڵی‬ ‫كوێخایەتی ببینن‪ ،‬چونكە وەك رابەری‬ ‫بزوتنەوەی ئیس�ل�امی وتویەتی‪:‬عەلی‬ ‫باپیر زۆر حەزی لەكوێخایەتییەو خۆی‬ ‫رەپێش���دەكات‪ ،‬بەاڵم ئەگەر واڵتێكی‬ ‫سیستەماتیكی‌و پێشكەوتومان هەبوایە‪،‬‬ ‫ئەوجۆرە كەسانە هەرگیز نەیاندەتوانی‬ ‫قسە لەسەر سیاسەت‌و كۆمەڵگا بكەن‪،‬‬ ‫ئاخر عەل���ی باپیرێك‪ ،‬لەیادكردنەوەی‬ ‫مەرگەساتترین‌و كارەساتترین روداودا‪،‬‬ ‫ئامادەبێ���ت دژایەت���ی‌و كینەی خۆی‬ ‫بەسەر هەس���ت‌و ئیحساسی بەالیەنی‬ ‫كەم(‪)5‬ملیۆن كوردی ئەم كوردستانی‬ ‫باشورە بڕژێنێ‪ ،‬ئاخر سبەی دەسەاڵتی‬

‫بكەوێت���ە دەس���ت لەچاوتروكانێكدا‪،‬‬ ‫هەم���و میللەت���ت ب���ۆ دەدات���ە بەر‬ ‫ش���ەق‪ .‬لەرۆژێكدا هەمو خزم‌و كەسی‬ ‫ئەنفالك���راوان‪ ،‬ك���ە جەرگی���ان داخ‬ ‫داخك���راوەو چاوەڕوانی مژدەیەكن‪ ،‬تۆ‬ ‫لەوكاتە جەس���ارەت بكەیت‪ ،‬روبەڕوی‬ ‫هەست‌و س���ۆزو بیروباوەڕی ئەم هەمو‬ ‫خەڵك���ە لێقەوم���اوە ببیتەوە‪ ،‬باش���ە‬ ‫بەیانی دەس���ەاڵتت هەبێ���ت‪ ،‬دەبێت‬ ‫چارەنوس���ی ئەم میللەتە چی بەسەر‬ ‫بێت‪ .‬وەنەبێت من لەگەڵ وشە بەوشەی‬ ‫ئەم سرودە بم‪ ،‬بەاڵم دەیان ساڵە ئەم‬ ‫سرودە بۆتە وێردی س���ەرزاری هەمو‬ ‫كوردێك تەنانەت لەپارچەكانی دیكەی‬ ‫كوردستانیش‪ ،‬س���ەدان الوی كوردی‬ ‫ئەم كوردستانە بەهۆی ئەم سرودەوە‬ ‫خراونەتە زیندان‌و ئەش���كەنجەدراون‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر پێویس���ت بێ���ت س���رودێكی‬ ‫مۆدێرنتر ك���ە لەگەڵ بنەماكان‌و هێزی‬ ‫دەوڵەتبونمان���دا بگونجێ���ت دابنرێت‪،‬‬ ‫ئەوە پێویستی بەلیژنەی پسپۆر هەیە‬ ‫تا بڕیاری لێدەدرێت‪ ،‬ناكرێ كەسوكاری‬ ‫ئەنفالك���راوان‪ ،‬ك���ە خۆی���ان دڵی���ان‬ ‫بریندارە‪ ،‬هەس���تیان بریندارە‪ ،‬تۆیش‬ ‫بێیت هەس���ت‌و دڵی���ان ئەوەندەی تر‬ ‫برینداربكەیت‪ .‬ئەمە لەواڵتێكی مەدەنی‌و‬ ‫دیموكرات بوایە‪ ،‬دەبو پەلكێشی دادگا‬ ‫بكرابای���ەو مۆڵ���ەت لەحیزبەكەیش���ی‬ ‫وەربگیرابایەوه‌‪ ،‬چونكە مەترس���ییەكە‬ ‫ل���ەوەدا نییە كە ئەمڕۆ دڵ‌و هەس���تی‬ ‫كەس���وكاری ئەنفالكراوان���ی برین���دار‬ ‫كردوە‪ ،‬مەترس���ییەكە لەوەدایە سبەی‬ ‫دەسەاڵتی بكەوێتە دەست‪ ،‬نەتەوەیەك‬ ‫دەكەوێتە بەر مەترس���ییەوە‪ .‬ئێس���تا‬ ‫لەواڵتێكی دیموكرات���ی وەكو ئەڵمانیا‬ ‫دروستبونی حیزبێكی نازی قەدەخەیە‪،‬‬ ‫تەنانەت ل���ەو ئەڵمانیا دیموكراتییەدا‪،‬‬ ‫رێگە ن���ادرێ خەڵكی واڵتەكەیان ناوی‬ ‫هیتل���ەر لەمنداڵەكانیان بنێن‪ ،‬چونكە‬ ‫نایانەوێ كارەساتێكی وەها گەورە كە‬ ‫بەس���ەر خەڵكی ئەڵمانیاو ئەوروپایدا‬ ‫هێن���اوە‪ ،‬لەزیهن���ی خەڵكەكەیان���دا‬ ‫زیندوبێت���ەوە‪ ،‬بەڵك���و دەیانەوێ هەر‬ ‫لەبیربكرێ���ت‪ .‬عەلی باپیرو حیزبەكەی‬ ‫ئامادەبون لەگرتنی محەمەدمورس���ی‬ ‫خۆپیش���اندان لەهەرێمی كوردس���تان‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم بەرامبەر سرودێكی وەكو‬ ‫ئ���ەی رەقیب(گوایه‌ لەب���ەر یەك دو‬

‫وش���ە) هەس���تی یەك نەتەوە بریندار‬ ‫دەك���ەن‪ .‬عەلی باپی���ر بەرلەوەی ئەو‬ ‫هەڵوێستە ناش���یرینە وەربگرێ‪ ،‬دەبو‬ ‫بیری ل���ەو وتەیە ب�ڵ�اوە بكردایەتەوە‬ ‫ك���ە دەڵێت(یجوز للش���اعر ماال یجوز‬ ‫لغیره)‪ ،‬ئاخر ئەوە ش���یعرە‪ ،‬شیعریش‬ ‫بەر لەهەمو شتێك وێنەیە‪ ،‬فانتازیایە‪،‬‬ ‫زمانە‪ ،‬ئیس���تاتیكایە‪ ،‬ئیقاعە‪ ،‬ئینجا‬ ‫ناوەرۆكە‪،‬ب���ەاڵم م���ن دڵنی���ام عەلی‬ ‫باپی���ر بەالی هی���چ كام لەوانە ناچێت‬ ‫كە باس���مكرد‪ ،‬چونكە بەشێكیان یان‬ ‫بەح���ەرام دەزانێ‪ ،‬یان بەدروس���تیان‬ ‫نازانێ‪.‬‬ ‫ئەم هەڵوێس���تە سیاس���ییە(نەك‬ ‫ئایینیی���ە)ی عەلی باپیر‪ ،‬پێویس���تی‬ ‫بەپیاوێكی وەكو (داڤید هیوم)ە‪ ،‬هەم‬ ‫خەڵك لەو خەوە قوڵە بەئاگابهێنێتەوە‬ ‫كە سەدان ساڵە تێیكەوتوە‪ ،‬هەم ئەو‬ ‫س���ەركردە سیاس���ییانەی وەكو عەلی‬ ‫باپیریش كە گاڵتە بەئەقڵ‌و هەس���تی‬ ‫نەتەوەیەك دەكات‪،‬سنورێكی توندیان‬ ‫بۆ بكێش���ێت‪،‬ئاخر ئ���ەوە عەلی باپیر‬ ‫ب���و‪ ،‬دەینوسی(ناس���یۆنالیزم‪،‬دژی‬ ‫ئیسالمەو پێچەوانەی ژیری‌و –منگق‪-‬‬ ‫یش���ە‪ .‬لێرە ئ���ەو قس���ەیەی نەجیب‬ ‫مەحفوز زۆر راس���تە كە دەڵێت‪:‬هەمو‬ ‫دیكتاتۆرەكان لەس���ەرەتاوە مەڕبون‪،‬‬ ‫بەاڵم بێئاگای���ی چەپڵەو پێداهەڵگوتن‬ ‫ئەوانی كرد بەگورگ‪ ،‬مەكسیم گۆركی‪-‬‬ ‫ش دەڵێ���ت‪ :‬هاواڵت���ی بێ مێش���ك‌و‬ ‫ب���ێ گوێ‪ ،‬هەنگوینی دەس���ەاڵتە‪.‬ئەم‬ ‫قس���ەیە ئەگەر راس���ت نەبێت عەلی‬ ‫باپی���ر ناتوانێ پەالم���اری كۆمەڵگای‬ ‫كوردی بدات‌و بڵێ لەئەخالق‌و عەقیدەو‬ ‫كۆمەاڵیەتیی‌و عیبادەتەوە لەئیس�ل�ام‬ ‫دوركەوتونەتەوە‪،‬هەر ناونانی وش���ەی‬ ‫ئەمی���ر خ���ۆی لەخۆی���دا كۆمەڵێ���ك‬ ‫پرس���یاری جیددی دروستدەكات‪ ،‬كە‬ ‫هەڵوەستەیەكی جیددیشی پێویستە‪.‬‬ ‫بۆیە لەكۆتایی���دا هەر ئەوەندە دەڵێم‪،‬‬ ‫ئێمە پێویس���تیمان بەكەسێكی وەكو‬ ‫چارلی چاپلن‪ -‬ە كە دەڵێت‪ :‬بۆئەوەی‬ ‫بتوانم تەنیا یەك چركە بزە بخەمە سەر‬ ‫لێوی بینەران‪،‬خ���ۆم چەندین كاتژمێر‬ ‫گریاوم‪ ،‬بەاڵم دەپرس���م ئ���ەو رۆژەی‬ ‫عەل���ی باپیر یەك نەت���ەوەی گریاندو‬ ‫دڵی یەك نەتەوەی بریندار كرد‪ ،‬چەند‬ ‫كاتژمێر لەژورەكەیدا پێكەنیوە؟‬

‫ونبون‬ ‫ی (هێمن محدالدین رش��� ‌ه سوور) هه‌ركه‌س دۆزیه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ‬ ‫* ناس���نامه‌یه‌ك ‌ی ژوری بازرگان ‌ی سلێمان ‌ی ونبو‌ه به‌ناو ‌‬ ‫ی ئاوێنه‌‪.‬‬ ‫پرسگ ‌ه ‌‬


‫‪Awene‬‬

‫خاوه‌نی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای ئاوێنه‌‬ ‫سه‌رنوسه‌ر‪ :‬سه‌ردار محه‌مه‌د‬

‫ترس ل ‌ه بارزانی یان له‌میدیا؟‬ ‫ره‌وا بورهان‬ ‫کۆبوه‌وه‌کانی بارزانی چۆڵن له‌ که‌س���ی یه‌که‌می حیزبه‌کان‌و زۆرینه‌یان له‌جێگه‌ی‬ ‫که‌س���ی یه‌که‌م ته‌نها ئه‌ندامانی مه‌کته‌بی سیاس���ی حیزبه‌کانیان ده‌نێرن‪ ،‬ئه‌وه‌ش‬ ‫وایک���ردوه‌ کۆبونه‌وه‌کان ته‌نها بۆ گه‌یاندنی په‌یام���ی بارزانی بێت بۆ الیه‌نه‌کان‌و‬ ‫ئه‌وانیش ته‌نها گوێگرێکی نێو دیوه‌خانه‌که‌ی "سه‌رۆک" بن‪.‬‬ ‫له‌ چه‌ند مانگی رابردودا س���ه‌رکرده‌ی هێزه‌ سیاس���یه‌کان هیچیان ئاماده‌ نه‌بوون‬ ‫پێکه‌وه‌ بارزانی ببین���ن‪ ،‬هه‌ر کۆبونه‌وه‌یه‌کیش کرابێ���ت به‌ته‌نها له‌گه‌ڵ بارزانیدا‬ ‫ئه‌نجامیان���داوه‌‪ ،‬ئ���ه‌وان پێیانوایه‌ هه‌ر قس���ه‌یه‌ک بکه‌ن‪ ،‬س���ه‌رکرده‌ی هێزه‌که‌ی‬ ‫به‌رامبه‌ر بۆ میدیا دزه‌ی پێده‌کات‪ ،‬بۆیه‌ له‌و کۆبونه‌وانه‌شدا که‌ به‌یه‌که‌وه‌ ده‌یکه‌ن‬ ‫هه‌ر وه‌ک ئه‌وه‌ وایه‌ نه‌یانکردبێت‪ .‬چونکه‌ هیچیان ناتوانن‌و ئاماده‌نین له‌به‌رچاوی‬ ‫ئه‌وه‌ی دیکه‌یاندا قسه‌ی دڵی خۆیان به‌بارزانی بڵێن‪.‬‬ ‫ل���ه‌م چه‌ند کۆبونه‌وان���ه‌ی دوایی له‌گه‌ڵ بارزانیدا‪ ،‬چه‌ند جارێک ئه‌و س���ه‌رکردانه‌‬ ‫نیگه‌ران���ی خۆیان گه‌یاندۆته‌ با‌رزانی له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ زانی���اری ناو کۆبونه‌وه‌‬ ‫تایبه‌ته‌کانی���ان دزه‌ی پێکراوه‌‪ ،‬ئه‌وان له‌به‌ر میدیا ئاماده‌ نین قس���ه‌کانی خۆیان‬ ‫ب���ۆ بارزانی بکه‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌ رونی له‌کۆبونه‌وه‌ی هه‌ر س���ێ س���ه‌رکرده‌ بااڵکه‌ی‬ ‫یه‌کگرتوو کۆمه‌ڵ‌و گۆڕان ده‌رکه‌وت‪ ،‬که‌ دواتر ئه‌و قسانه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فا به‌‬ ‫با‌رزانی وتبو‪ ،‬دزه‌ی پێکرا به‌ میدیاکان‪.‬‬ ‫به‌ش���ێکی دیکه‌ی کێش���ه‌ی کۆبونه‌وه‌ی الیه‌نه‌ سیاسیه‌کان له‌گه‌ڵ با‌رزانی ئه‌وه‌یه‌‬ ‫که‌ ئه‌و که‌س���انه‌ی له‌الی���ه‌ن حیزبه‌کانه‌وه‌ ده‌نێردرێن ب���ۆ کۆبونه‌وه‌کان‪ ،‬خاوه‌نی‬ ‫بری���ار نین‌و ناتوانن هیچ بۆ چونێک پێشکه‌ش���بک ‌هن‌و به‌ب���ێ گه‌رانه‌وه‌ بۆ بریاری‬ ‫حیزبه‌که‌یان‌و له‌ به‌رده‌م بارزانیش���دا ناتوانن قسه‌ی خۆیان بکه‌ن‪ ،‬ئه‌وان هێنده‌ی‌‬ ‫له‌په‌یامب���ه‌ر‌و نامه‌به‌ری بارزانی ده‌چن‪ ،‬هێن���ده‌ له‌گه‌یه‌نه‌ری بۆچونی حیزبه‌که‌ی‬ ‫خۆیان ناچن‪ .‬هه‌ر ئه‌مه‌ش وایكردوه‌ زۆرجار له‌به‌رامبه‌ر هه‌ڵوێس���تی‌ پێداگرنانه‌ی‌‬ ‫پارتی‌ له‌س���ه‌ر خواسته‌كانی‌ خۆی‌‪ ،‬بۆچونێكی‌ راش���كاوانه‌و بوێرانه‌ له‌به‌رامبه‌ری‌‬ ‫به‌دینه‌كرێت‪.‬‬ ‫ئه‌مرۆ کوردس���تان‌و ناوچه‌که‌ له‌به‌رده‌م کۆمه‌ڵێک گۆڕانکاری‌و مه‌ترس���ی نوێدایه‌‪،‬‬ ‫سه‌رکرده‌ی الیه‌نه‌ سیاس���یه‌کان‪ ،‬هه‌ر یه‌که‌و له‌ هه‌وارێک دانیشت‌و هیچ شوێنێک‬ ‫کۆیانناکاته‌وه‌‌و هه‌ریه‌که‌ش���یان له‌ ئاوازێک ده‌خوێنن‪ ،‬هه‌ر هه‌موش���یان باس���ی‬ ‫یه‌کڕیزی کورد‌و نێوماڵی کوردی ده‌که‌ن‪ ،‬به‌اڵم هیچیان له‌پێناو یه‌کڕیزیدا ئاماده‌نین‬ ‫دابنیش���ن‪ ،‬ته‌نانه‌ت نامه‌که‌ی بارزانیش رو له‌ هه‌موو الیه‌ک‌و روو له‌که‌سیش نییه‌‪،‬‬ ‫چونکه‌ هیچ س���ه‌رکرده‌یه‌ک ئاماده‌نییه‌ وه‌اڵمی نامه‌ک���ه‌ی بداته‌وه‌‪ ،‬گه‌ر وانه‌بوایه‌‬ ‫له‌کۆبونه‌وه‌ی دوێنێدا ئه‌ندامانی مه‌کته‌بی سیاسی حیزبه‌کانیان نه‌ده‌نارد‌و خۆیان‬ ‫ده‌رۆیشتن‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی هه‌س���تی پێده‌کرێت بێده‌نگیه‌ک هه‌ی���ه‌‪ ،‬بێده‌نگیه‌ک ل���ه‌و کۆبونه‌وانه‌دا‬ ‫ک���ه‌ نازانرێ���ت و رون نییه‌ ب���ۆ خه‌ڵکی‪ ،‬هۆکاره‌که‌ی‌ترس���ه یان هه‌س���تكردنه‌‬ ‫به‌به‌رپرس���یارێتی‌؟ چونکه‌ له‌و کۆبونه‌وانه‌‌دا که‌س���انێکی به‌هێ���ز ئاماده‌نین که‌‬ ‫پاڵپش���تی هه‌مو حیزبه‌که‌یان هه‌بێت‪ ،‬بۆیه‌ له‌سه‌رجه‌م ئه‌و کۆبونه‌وانه‌دا بێده‌نگی‬ ‫هه‌ڵده‌بژێرن‌و ئه‌وه‌ی که‌ ته‌نها قسه‌ ده‌کات بارزانی‌و پارته‌که‌یه‌تی‪ ،‬له‌ کۆبونه‌وه‌ی‬ ‫دوێنێ���ی الیه‌نه‌ سیاسیه‌کانیش���دا‪ ،‬زۆرینه‌ی کۆبونه‌وه‌ک���ه‌ كاراكته‌ره‌كانی‌ پارتی‬ ‫قس���ه‌كه‌ر ب���ون‌و نوێنه‌رانی‌ الیه‌نه‌ سیاس���ییه‌كانیش به‌تایبه‌تی‌ س���ێ الیه‌نه‌كه‌ی‌‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی‌ پێشو‪ ،‬رۆڵی‌ په‌یامنێریی‌‌و گوێگرێكی‌ عاقڵیان بینیوه‌‪.‬‬ ‫ئێستا له‌گه‌ڵ نزیکبونه‌وه‌ی کۆتایی هاتنی ویالیه‌تی سه‌رۆکی ماوه‌ بۆ درێژ کراوه‌‪،‬‬ ‫له‌هه‌مو کات پێویستره‌ که‌ سه‌رکرده‌ی هه‌ر چوار حیزبه‌ سه‌ره‌کیه‌که‌ی کوردستان‬ ‫له‌گه‌ڵ بارزانیدا کۆببنه‌وه‌ هه‌ڵوێستی خۆیان سه‌باره‌ت به‌پرسه‌ گرنگه‌کان به‌ناوبراو‬ ‫بڵێن‌‪ ،‬ناکرێت ته‌نها له‌به‌ر دزه‌ پێنه‌کردنی قسه‌کانیان له‌و کۆبونه‌دا ته‌نها بێده‌نگی‬ ‫هه‌ڵبژێرن‌و ئاماده‌ نه‌بن‪ ،‬جگه‌ له‌ کۆبونه‌وه‌ی دوو قۆڵی هیچ جۆره‌ کۆبونه‌وه‌یه‌کی‬ ‫دیکه‌ له‌گه‌ڵ بارزانیدا ئه‌نجام بده‌ن‪..‬‬

‫کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوه‌گه‌رمیانی‪ ،‬سەردەشت عوسمان‪ ،‬سۆرانی مامە حەمە‪ ،‬عەبدولستار تاھیر‬

‫جینۆسایدی ئه‌رمه‌نه‌کان له‌کوێ رویدا‬ ‫ده‌ریای ره‌ش‬

‫ئه‌سته‌نبول‬

‫ده‌ریای ناوه‌ڕاست‬ ‫سنوره‌کانی ئێستا‬

‫سنوره‌کانی رابردو‬

‫که‌مپه‌کانی ده‌ستبه‌سه‌ری‬

‫ئاراسته‌ی به‌ره‌و مه‌رگ‪:‬‬ ‫هیچ ئاسه‌وارێکی ئاشکراو روون‬ ‫نییه‌ که‌ بزانرێت ئه‌رمه‌نیه‌کان به‌ره‌و‬ ‫کوێ راپێچ کراون‬

‫قه‌باره‌ی کۆمه‌ڵکوژییه‌کان‌‪:‬‬ ‫هێما سوره‌کان ئاماژه‌ن بۆ که‌م‌و‬ ‫زۆری کۆمه‌ڵکوژیه‌که‌ که‌ ملیۆن‌و‬ ‫نیوێک ئه‌رمه‌نی بون ‌ه قوربانی‪.‬‬

‫ریکالم‬


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.