ریکالم
ئه‌ردۆگان‌و ی مێژویی خیانه‌تێك به‌رامبه‌ر به‌كورد
www.awene.com
رۆژنامه‌یه‌كی سیاسیی گشتییه کۆمپانیای ئاوێن ه ده‌ریده‌کات
ژماره ()485 سێشەممە 2015/6/30
چه‌ند سه‌رنجێک ده‌رباره‌ی ده‌ستور
12
الیه‌نه‌کان خۆیان الده‌ده‌ن له‌پرسی به‌عه‌ملانیکردنی ده‌ستور
ئۆنتۆلۆژیا ی كوشنت له‌ڕۆمانی ی دانیال)دا (هه‌وره‌كان
4
13
لەبەردەم دوڕێیاندا
ئه‌وان هی بون ه هه‌وێنی سه‌رخستن ی كۆبونه‌وه‌ك هی 23ی حوزه‌یران
13
17
4
بارزانی به‌مه‌رج ی الیه‌نه‌كان دو ساڵ ی تر ده‌بێته‌وه به‌سه‌رۆكی هه‌رێم ئه‌ندامێك ی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی :كوردستان له‌به‌رده‌م دوڕێیانی دیموكراسیو دیكتاتۆرییه‌تدایه الیه‌نه‌كان����ی كوردس����تان تا ئێس����تا هی����چ رونكردنه‌وه‌یه‌كی����ان س����ه‌باره‌ت به‌په‌یامه‌كه‌ی ش����ه‌وی رابردوی بارزانی رانه‌گه‌یاندوه ،ئه‌وان مه‌رجیان هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی بارزانی بۆ ماوه‌ی دو س����اڵی تر ببێته‌وه به‌س����ه‌رۆكی هه‌رێم ،ئهندامێكی ئه‌نجومه‌ن����ی س����ه‌ركردایه‌تی یه‌كێتیش ده‌ڵێت "كوردس����تان له‌به‌رده‌م دوڕیانی دیموكراس����یو دیكتاتۆرییه‌تدای����ه، پاشه‌كش����ه كردن له‌هه‌موار كردنه‌وه‌ی یاس����ای س����ه‌رۆكایه‌تی كارێك����ی مهترسیداره". تایبه‌ت به‌ئاوێنه :به‌پێی زانیارییه‌كانی ئاوێن����ه بزوتنه‌وه‌ی گ����ۆڕان‌و یهكێتیو كۆمهڵو یه‌كگرتوی ئیس��ل�امی ئاماده‌ن بارزانی به‌چه‌ند مه‌رجێك بۆ ماوه‌ی دو ساڵی تر (تا )2017ببێته‌وه به‌سه‌رۆكی هه‌رێم. مه‌رجی ئه‌م الیه‌نانه بریتییه له‌گره‌نتی كردنی ئه‌وه‌ی ده‌س����تور به‌ش����ێوه‌یه‌ك
هه‌م����وار بكرێت����هوه ك����ه سیس����ته‌می حوكمڕان����ی له‌كوردس����تاندا پهرلهمان ی بێت نه‌ك سهرۆكایهتیو ده‌سه‌اڵته‌كانی س����نوردار بكرێت ،ئه‌نجومه‌نێكی بااڵش له‌پێنج حیزبه سه‌ره‌كیه‌كه پێكبهێنرێت كه له‌پرۆس����هی دروس����تكردنی بڕیاره چاره‌نوسس����ازه‌كاندا به‌ش����دار ب����ن، له‌به‌رامبه‌ردا پارتی ره‌زامه‌ندی لهس����ه‌ر ئ����هوه ده‌ربڕیوه كه بارزان����ی له‌ڕێگه‌ی پهرلهمان����هوه هه‌ڵبژێرێت����هوه ،ب����ه‌اڵم ده‌سه‌اڵته‌كانی ئێستای بمێنێت. ل���ه‌دو رۆژی راب���ردودا‌و ب���ه‌ر له‌باڵوكردن���هوهی په‌یامه‌كه‌ی بارزانی، الیه‌ن���ه سیاس���یه‌كان له‌جموجۆڵێكی سیاسی چڕدا بون بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ركرده‌ی پێن���ج حیزبه‌كه س���ه‌باره‌ت به‌پرس���ی سه‌رۆكایه‌تی بارزانی كۆببنه‌وه ،به‌اڵم تا ئێستا هیچ الیه‌كیان ئاماده نین كه‌سی یه‌ك���ه‌م بنێرن ب���ۆ ئ���هو كۆبونه‌وه‌یه. كۆبونه‌وه‌ك���هی 23ی حوزه‌یران���ی
پهرلهمانی كوردستان لهسهر مه‌سه‌له‌ی هه‌مواری یاسای س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم، په‌یوه‌ندی نێوان پارتی له‌الیه‌ك‌و چوار الیه‌نه‌ك���هی تری له‌الیه‌ك���ی تر ،گرژ‌و ئاڵۆز كردوه. به‌اڵم ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێت����ی نیش����تمانی كوردس����تان ئارێز عه‌ب����دواڵ پێیوای����ه "پاشه‌كش����ه ك����ردن له‌هه‌موار كردنه‌وه‌ی یاسای سه‌رۆكایه‌تی كارێكی مه‌ترس����یداره بۆ س����ه‌ر ئایندهی دیموكراسیو پرۆسه‌ی سیاسی لهههرێمی كوردستان". ئه‌و به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یان����د كه "هه‌رێمی كوردستان له‌به‌رده‌م دوڕیانێكدایه ،دوڕیانی جێگی����ر كردن����ی پایه‌كانی دیموكراس����ی یان پایه‌كانی دیكتاتۆریه‌ت ،س����ه‌پاندنی ئی����راده‌ی الیه‌نێ����ك به‌س����ه‌ر الیه‌نه‌كانی ترداو پێش����ێلكردنی یاساكانی كوردستان مه‌ترسییه‌كی زۆر گه‌وره‌یه".
بارزانی
3
ئهندامێكی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی:
دیندار دۆسکی:
له‌سلێمانی ره‌نگ ه برایه‌کی پێشتر هه‌رچی پرس هه‌ی ه به‌سازان كراوه ،ئێستا بۆچی مه‌سه‌له ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم به‌ته‌نها جیاكراوه‌ته‌وه؟ یه‌کگرتو ته‌نانه‌ت شه‌قێکیشی به‌رنه‌که‌وتبێ
دین����دار دۆس����کی رایده‌گه‌یه‌نێ����ت که س����وره لهس����ه‌ر داواک����هی خۆیو ناگه‌ڕێت����هوه نێو ریزه‌کان����ی یه‌کگرتو، هۆکاره سه‌ره‌کییه‌که‌شی ده‌گه‌ڕێنێته‌وه ب����ۆ به‌ش����داری فراکس����یۆنه‌که‌یان له‌دانیشتنه‌که‌ی سێش����ه‌ممه‌ی پێشوی پهرلهماندا. تایب����ه‌ت به‌ئاوێنه :دیندار دۆس����کی، یه‌کێ����ک له‌دامه‌زرێنه‌ران����ی یه‌کگرتوی ئیس��ل�امی ک����ه له‌هه‌فت����هی پێش����ودا ده‌ستله‌کارکێش����انه‌وه‌ی له‌حیزبه‌ک����هی راگه‌یان����د ئاش����کرای ده‌کات ک����ه یه‌کێ����ک له‌ه����ۆکاره س����ه‌ره‌کییه‌کانی ده‌ستله‌کارکێش����انه‌وه‌ی به‌شداریکردنی فراکسیۆنی یه‌کگرتو بوه له‌دانیشتنه‌که‌ی پهرلهمان����ی 23ی حوزه‌ی����ران" ،چونکه ئه‌وان پابه‌ندی مه‌کته‌بی سیاسی نه‌بون‌و
لهم قۆناغه‌دا بمێنێتهوه باشتره". ئاوێن����ه ،كه‌رك����وك :س����ه‌اڵح ده‌ڵۆ له‌چاوپێكه‌وتنێكی تایب����ه‌ت به‌ئاوێنه‌دا رایكه‌یاند كه په‌یامه‌كه‌ی شه‌وی رابردوی بارزانی به‌هه‌س����تكردن به‌به‌رپرسیارێتی به‌رامبه‌ر به‌قۆناغی ئێستای كوردستان باڵوكردوه‌ت����هوه ،ئه‌و وتی "ئه‌گه‌ر ئێمه دوربكه‌وینه‌وه له‌به‌رژه‌وه‌ندی ته‌س����كی حزب����ی ،هه‌م����و خه‌ڵكی كوردس����تان‌و
س����ه‌اڵح ده‌ڵ����ۆ ئه‌ندام����ی مه‌كته‌بی سیاس����ی پارتی دیموكراتی كوردستان ئاماژه بهوه ده‌كات كه پێش����تر هه‌رچی پرس هه‌یه به‌سازان كراوه ،ئێستا بۆچی مه‌سه‌له‌ی س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم به‌ته‌نها جیاكراوه‌ت����هوه ،ئ����هو ده‌ڵێ����ت "ئێمه‌و دژی ئه‌و سازانه نیشتمانیه‌ن که باسی هه‌مو الیه‌ك ئه‌وانه‌ی كه دڵسۆزن‌و سه‌د لهس����ه‌د بیر له‌به‌رژه‌وه‌ندی به‌رزی گه‌ل ده‌که‌ن". ه����اوکات دۆس����کی رایده‌گه‌یه‌نێت که ده‌كه‌نه‌وه ،پێیانوای����ه جه‌نابی بارزانی ش����اندێکی مه‌کته‌بی سیاسیی یه‌کگرتو چوه‌ت����ه بادین����ان‌و داوایان ل����ێ کردوه ده‌ستله‌کارکێش����انه‌وه‌که‌ی بکێشێته‌وه، "به‌اڵم پێم راگه‌یاندن که س����ورم لهسهر داواکه‌ی خۆم‌و ناگهڕێمهوه نێو حیزب". هه‌روه‌ه����ا ره‌ت����ی ده‌کات����هوه هی����چ له‌مانگ���ی حوزه‌یران���دا هه‌رێم���ی ده‌بێت حكومه‌تی هه‌رێم خۆی موچه‌ی فش����ارێکی پارتیان لهس����ه‌ربوبێت ،ئه‌و ده‌ڵێ����ت "ئێمه ل����ه‌م ده‌ڤ����هره دوجار كوردس���تان كه‌مترین نه‌وتی ره‌وانه‌ی ئه‌م مانگه په‌یدابكات. س���لێمانی ،ئاوێن���ه :ئه‌ندام���ی باره‌گام����ان س����وتێنراوه‌و ئه‌ندامانمان به‌غدا ك���ردوه ،چاوه‌ڕوانیش���ده‌كرێت ش����ه‌هید ک����راوه ،جیاواز لهس����لێمانی به‌غدا بڕێكی زۆر كه‌م پاره بۆ هه‌ولێر فراكسیۆنی گۆڕان لهپهرلهمانی عێراق، ک����ه ڕه‌نگه برایه‌ک����ی یه‌کگرتو ته‌نانه‌ت بنێرێت یاخود ه���ه‌ر نه‌ینێرێت ،ئه‌مه كاوه محه‌م���ه‌د به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند" ، له‌كاتێك���دا موچه‌خۆران���ی هه‌رێ���م لهس���ه‌ره‌تای ئه‌م مانگهوه حكومه‌تی شه‌قێکی به‌رنه‌که‌وتبێت". چاوه‌ڕوان���ن پێش جه‌ژن���ی ره‌مه‌زان هه‌رێ���م نه‌وت���ی راگرتوه‌و ته‌س���لیمی موچه‌ی مانگی ئای���ار وه‌ربگرن ،بۆیه كۆمپانیای س���ۆمۆی نه‌ك���ردوه ،واته
هه‌مو الیه‌كمان كۆكین لهس����ه‌ر ئه‌وه‌ی له‌بارودۆخی ئێس����تادا ئه‌و گۆڕانكارییه لهس����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێ����م كارێكی باش نیی����ه ،چونك����ه به‌ڕاس����تی جه‌ناب����ی سه‌رۆك ئه‌زمونێكی باشی په‌یدا كردوه له‌به‌ڕێوه‌به‌ردنی هه‌رێمی كوردستان". س����ه‌باره‌ت به‌كاردانه‌وه‌ی الیه‌نه‌كانی تریش به‌رامب����ه‌ر به‌په‌یامه‌كه‌ی بارزانی، وتی "ئومێ����د ده‌كه‌ی����ن وه‌اڵمدانه‌وه‌ی
الیه‌ن����ه‌كان باش بێ����ت‌و له‌به‌رژه‌وه‌ندی ب����ااڵی میلله‌ته‌كه‌مان‌و ئ����ه‌م بارودۆخ ه ههس����تیاره‌ی كوردس����تاندا بێ����ت‌و نه‌ته‌وه‌یی����هوه به‌به‌رپرس����یارێتی له‌بارودۆخه‌ك����ه بڕوان����ن‌و له‌ده‌وروبه‌ری مێزی سازان كۆببینه‌وه".
3
حكومه‌تی هه‌رێم ده‌بێت خۆ ی موچه ی مانگ ی ئایار په‌یدابكات
5
لهماوهی 26رۆژی رابردودا 14رۆژیان هیچ بڕه نه‌وتی ته‌سلیم نهكردوه". به‌پێی زانیارییه‌كان ،تێكڕای نه‌وتی هه‌نارده‌كراوی رۆژانه‌ی هه‌رێم بۆ به‌غدا له‌مانگ���ی حوزه‌ی���ران 172 ،ه���ه‌زارو 574به‌رمیل نه‌وت بوه ،له‌مه‌ش���یاندا 22ه���ه‌زارو 573به‌رمی���ل نه‌وت هی هه‌رێم بوه‌و ئه‌وه‌ی دیكه هی كه‌ركوك
بوه ،بۆی���ه چاوه‌ڕوانده‌كرێت به‌غداش كه‌مترین بڕه پ���اره بنێرێت بۆ هه‌رێم لهم مانگه‌دا. لهوبارهیهوه كاوه ده‌ڵێت":بودجه‌ی به‌غ���دا ره‌نگه هه‌ر نه‌یه‌ت ،یان ئه‌وه‌تا بڕێكی زۆر كه‌م بنێرێت".
هه‌ڵوێستی بارزانی له‌دو راگه‌یه‌نراوه‌كانی 2013و 2015دا ناونیشان :سلێامنی ته‌الری زارا -نهۆمی سێه‌م -شوقه‌ی ژماره 32
ته‌له‌فۆن 3201274 :
کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000دینار
7
2 تیراژ4500 :
2
تایبه‌ت
) )485سێشه‌مم ه 2015/6/30
هه‌ڵوێستی بارزانی له‌دو راگه‌یه‌نراوه‌كانی 2013و 2015دا ئا :ئاوێنه لهماوهی ته‌نیا دو ساڵداو لهسهر یه‌ك پرس ،بارزانی دو به‌یاننام ه ی جیا ده‌رده‌كات كه دو هه‌ڵوێست ی نیشانده‌دات ،لهوهی یه‌كه‌میان بارزان وای نیشانده‌دات ك ه سه‌رۆكی هه‌مو ی هه‌رێمی كوردستانهو له‌ده‌ره‌و‌ه ی خۆی كراوهتهوه سه‌رۆك، خواست به‌اڵم له‌دوه‌میاندا كه ،ته‌نانه‌ت ی ئاگاداری به‌یاننامه‌ك ه جێگره‌ك ه ی زۆر بۆ مانهوه نهبوه ،خواستێك له‌پۆسته‌كه‌یدا ده‌خوێنرێته‌وه. دو س���اڵ له‌مه‌وبه‌ر ،له‌كاتێكدا هه‌مو الیه‌ك چاوه‌ڕوانبون مه‌س���عود بارزانی ی ی لهس���ه‌ر درێژكردنه‌و‌ه ی خۆ بۆچون ی دیك ه ی بۆ دو ساڵ ی ویالیه‌ته‌ك ه ماوه ی ی حوزه‌یران��� ی 16 ده‌رببڕێ���ت ،رۆژ ی ی ،2013ناوب���راو راگه‌یه‌نراوێك س���اڵ ی باڵوك���رده‌وه‌و ه���ه‌زارو 630وش���هی ی ناوه‌رۆكه‌ك ه لهس���هرهتاوه تاكۆتای��� ی ناخوازێت لهو جه‌ختكردنه‌و‌ه بو لهوه ی پۆس���ته‌دا بمێنێتهوه ،به‌اڵم ك ه قبوڵ كردوه لهبهرئهوه بوه ك��� ه "له‌به‌رده‌م به‌رپرس���یارێتیی ئه‌خالقی‌و كۆمه‌ڵێك ئ���ه‌رك‌و كاری هاوبه‌ش���ی درێژخایه‌ن" دایه. ێ لهس���ه‌ر هه‌مان ی دوێن به‌اڵم ئێوار‌ه ی ی هه‌رێم ،بارزان ی س���ه‌رۆكایه‌ت پرس���
ی باڵوكرده‌وه، ی 320وشه‌ی راگه‌یه‌نراوێك ی ی له‌وشێو‌ه ئه‌مجاره‌یان نه‌ك خواست ی به‌وش���ه‌یه‌كیش نیش���ان راب���ردو ی هه‌ڕه‌ش��� ه به‌س���ه‌ر نه‌دا ،به‌ڵكو زمان تێكس���ته‌كه‌دا زاڵبوو هۆش���داریی دای ه الیه‌نه‌كان ك ه "ئه‌گه‌ر به‌پێی پڕه‌نسیپی ته‌وافوق‌و سازان نه‌جوواڵنه‌وه ،ئه‌وكات منیش هه‌ڵوێستی خۆم راده‌گه‌یه‌نم". ی ی سه‌ركردایه‌ت عه‌تا سه‌راوی ،ئه‌ندام ی ی راگه‌یه‌نراوه‌ك��� ه ی له‌ب���اره یه‌كێت��� ی راگه‌یاند، ی بارزانیه‌و‌ه به‌ئاوێن ه دوێنێ
ی " كاك مه‌س���عود ت���ه‌واو وه‌ك پارت ی هه‌رێم. قسه‌یكرد ،نه‌ك وه‌ك سه‌رۆك ی هه‌رێ���م ئه‌و ئ���هو وه‌ك س���ه‌رۆكایه‌ت ی ی ده‌ركردوه ،به‌اڵم جێگر به‌یاننامه‌ی ه ی لێ نیه .كه‌وات ه ی هه‌رێم ئاگا سه‌رۆك ی كاك مه‌سعود خۆیه‌تی". وتار ی ی پێشبینیكراو ی هه‌ڵوێس���ت لهباره ی ی وتی" :وه‌ك پێشبین بارزانی ،سه‌راو ی هه‌رێم ی وه‌ك سه‌رۆك ده‌كرێت ،بارزان حكومه‌ت‌و پهرلهمان هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه‌و ی پێشوه‌خت ه ده‌كات". ی هه‌ڵبژاردن داوا
راگه‌یه‌نراوه‌كه‌ی 2013 ـ پارتیو یه‌كێتی لهگهڵ چه‌ند حیزب‌و نه‌ته‌وه‌ی كوردس����تاندا لهناو پهرلهمان بڕیاریان داو ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردس����تان بۆ دو ساڵ درێژ بكرێته‌وه، به‌بێ ئه‌وه‌ی من تێیدا به‌شداربوبم. ـ به‌هه‌م����و س����ه‌راحه‌تێكه‌وه به‌گه‌لی كوردس����تان رابگه‌یێن����م ك����ه من وه‌ك شه‌خس����ی خ����ۆم هی����چ نییه‌تێك����م ب����ۆ خۆكاندیدكردن����هوه نیی����هو ڕێ����ز له‌هه‌موو یاس����اكان ده‌گ����رم‌و ئه‌مانه‌تی س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم����ی كوردس����تان ڕاده‌س����تی هه‌ر به‌ڕێزێكی دیكه ده‌كه‌م كه هه‌ڵده‌بژێردرێت. ـ ئۆپۆزیس����یۆن به‌هیچ شتێك رازی نابن‌و ته‌وافوق له‌ڕوانگه‌و به‌لێكدانه‌وه‌ی ئ����ه‌وان س����ه‌پاندنی بیروڕاكانی خۆیانه كه ئه‌وه‌ش پێچه‌وانه‌ی ڕێس����او عورفه سیاسی‌و دیموكراسییه‌كانه. ـ لێ����ره‌دا دوپات����ی ده‌كه‌م����هوه هیچ كات خولیای كورسی‌و پۆست نه‌بومه. ئه‌مڕۆش نامه‌وێ مێژوی خۆم له‌خه‌بات بۆ رزگاری‌و ئازادی كوردس����تان به‌هیچ شتێكی دیكه بگۆڕمه‌وه ـ مده‌ب����ێ به‌هه‌موم����ان نمونه‌یه‌ك����ی جوانی دیموكراس����ی پێشكه‌ش بكه‌ین، نابێ����ت هیچ كه‌س به‌كورس����ییه‌كه‌یه‌وه بچه‌سپێت‌و نابێت ڕێگه بدرێت سه‌رۆكی هه‌تاهه‌تایی ههبێت له‌كوردستاندا.
راگه‌یه‌نراوه‌كه‌ی 2015 ـ ئ���هوهی رۆژی 2015/6/23 لهپهرلهم���ان ڕوویدا ،مه‌ترس���ییه لهسهر بنهماو پڕه‌نسیپی ته‌وافوق‌و سازان. ـ ته‌نی���ا به‌س���ازان ،پرس���ه نیش���تیمانی‌و س���ه‌ره‌كییه‌كان به پرسی سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێمیشه‌وه قابیلی چاره‌سه‌رن. ـ ئه‌وه‌ی ل���ه‌ڕووی یاس���اییهوه پێویس���ته ،م���ن ل���ه‌الی خۆمه‌وه كردوومه. ـ ئه‌ركێكی نیش���تمانی ده‌كه‌وێته س���ه‌ر هه‌موو الیه‌ن���ه‌كان تا پێش 8/20بگه‌ن���ه ئه‌نجامێ���ك ك���ه، ده‌توانن به‌سازان ڕێكبكه‌ون. ـ ئه‌گه‌ری���ش الیه‌ن���ه‌كان به‌پێی پڕه‌نس���یپی ته‌واف���وق‌و س���ازان نه‌جوواڵن���هوه ،ئ���ه‌وكات منی���ش هه‌ڵوێستی خۆم راده‌گه‌یێنم. ـ داوا ل���ه په‌رله‌مانت���اران‌و حكووم���هتو حزبه سیاس���ییه‌كان ده‌ك���ه‌م ب���ه قووڵی���ی بی���ر ل���ه چاره‌سه‌ركردنی قه‌یرانه داراییه‌كان‌و شه‌ڕی داعش‌و پرسی ژیان‌و بژێویی خه‌ڵك ،به‌تایبه‌تیی پێشمه‌رگه‌كان بكه‌نه‌وه‌‌و بایهخی شایس���ته‌ی پێ بده‌ن.
شڕه‌خۆران ،خۆیان ده‌خزێنن ه ناو ریزه‌كانی پێشمه‌رگه‌و‌ه ئا :هاوكار حسێن شڕه‌خۆریی لهناو ریزه‌كانی پێشمه‌رگه‌دا خه‌ریكه له‌حاڵه‌ته‌وه ده‌بێته دیارده‌و په‌رله‌مانتاران‌و به‌شێك له‌فه‌رمانده سه‌ربازییه‌كانیش ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن ،هێزێك كه ناسنامه‌یان دیارنیه خۆیان ده‌خزێننه ناو هێزه‌كانی پێشمهرگهو كاریان ته‌نها "تااڵنی‌‌و شڕه‌خۆرییه". به‌ش����ێك له‌فه‌رمان����ده مه‌یدان����یو په‌رله‌مانتارانی لیژنه‌ی پێش����مه‌رگه، نایش����ارنه‌وه ك����ه هه‌ڵپه‌ك����ردن ب����ۆ ده‌س����تكه‌وتی شه‌خس����ی ،زۆرج����ار بوه‌ت����ه هۆكارێ����ك بۆ ش����ه‌هیدبونی پێش����مه‌رگه‌كان ،چونكه چه‌كدارانی داعش وه‌ك ته‌ڵه‌یه‌ك له‌دوای خۆیان هه‌ندێك شت جێده‌هێڵێن‌و بۆمبڕێژیان ده‌كه‌ن. وه‌س����تا ره‌س����وڵ ،فه‌رمان����ده‌ی س����ه‌ربازیی‌‌و به‌رپرس����ی میح����وه‌ری باش����وری كه‌ركوكی هێزی پێشمه‌رگه به‌ئاوێن����هی راگه‌یان����د" ،بیس����تومه له‌هه‌ندێ����ك ش����وێن ك����ه به‌ه����ۆی كه‌لوپه‌ل����هوه، ده‌س����تكاریكردنی
پێشمه‌رگه شه‌هید بوه". هاوكات سه‌رۆكی لیژنه‌ی پێشمه‌رگ ه لهپهرلهمانی كوردستانیش باس له‌بونی حاڵه‌تی له‌وشێوه‌یه ده‌كات‌و ده‌ڵێت، "ئهوه به‌رپرسیارێتی سه‌باز خۆیه‌تی، كاتێك بیكه‌یسیه‌ك له‌شوێنێك دانراوه، ده‌شێت ته‌قینه‌وه‌ی له‌ژێردا بێت ،ئیتر بۆچی ده‌ستكاریی ده‌كرێت". له‌پ����اڵ ئ����هو حاڵه‌ت����ه ،چه‌ن����د حاڵه‌تێكی دیكه‌ی وه‌ك مامه‌ڵه‌كردنی بازرگان����ی به‌چ����ه‌ك‌و كه‌ره‌س����ته‌ی سه‌ربازیی لێره‌و له‌وێ لهناو به‌ره‌كانی ش����ه‌ڕ س����ه‌ریهه‌ڵداوه‌‌و به‌رپرسانیش هۆش����داریی ده‌ده‌ن ل����هوهی ئه‌م����ه له‌حاڵه‌ت����هوه بگوازرێته‌وه بۆ دیارده، به‌وت����هی ئه‌وان ئه‌و كه‌س����انه‌ی بره‌و به‌م ره‌فت����اره‌ش ده‌ده‌ن له‌ش����ێوه‌ی باندو گروپدان‌و كاریان ته‌نها "تااڵنی‌‌و شڕه‌خۆرییه". لهوبارهیهوه وه‌ستا ره‌سوڵ ده‌ڵێت، "بهداخهوه ئ���هو حاڵه‌ت���ه قێزه‌ونه ههیهو جار هه‌یه ده‌ست له‌كه‌لوپه‌لی ن���او گونده‌كانیش ده‌درێ���ت ،ئه‌وانه خه‌ڵكێكن له‌بنه‌ڕه‌تدا راووڕوتكه‌رن‌و له‌دوای هێزی پێش���مه‌رگه‌وه خۆیان ماتكردوه‌و كاتێك شوێنێك ده‌گرن،
ئه‌م گروپ���ه دێن‌و تێكه‌ڵده‌بن لهگهڵ پێشمه‌رگه ،تائێستا چه‌ندین كه‌سمان لهسهر ئه‌مه زیندانی كردوه". له‌باره‌ی ناسنامه‌ی ئه‌م كه‌سانه‌وه، ئه‌و فه‌رمانده س����ه‌ربازییه ده‌ڵێت، "ئه‌م كه‌س����انه هیچ ناسنامه‌یه‌كیان نیهو هه‌مو ناوه‌كانی ش����ڕه‌خۆری‌‌و راووڕوت‌و گه‌نده‌ڵی����ان به‌س����ه‌ردا داده‌بڕێت ،كاتێك كه ش����ه‌ڕده‌بێت‌و ته‌قه ده‌ستپێده‌كات خه‌ڵكێكی زۆر دێت بۆ ب����ه‌ره‌كان ،به‌ش����ێكی ئه‌م كه‌سانه كه بۆ ش����ڕه‌وخۆریی دێن، سه‌رقاڵبونی فه‌رمانده سه‌ربازییه‌كان به‌خۆڕێكخس����تنه‌وه‌وه ده‌قۆزنه‌وه‌و خۆیان ده‌كه‌ن به‌گونده‌كانداو تااڵنیی ده‌كه‌ن". "ئه‌و كه‌سانه له‌رێگه‌ی ته‌له‌فۆنه‌وه زانی����اری وه‌رده‌گ����رن ك����ه ره‌نگه هاوڕێی����ان هه‌بێ����ت له‌ن����او هێ����زی پێشمهرگهو ده‌زانن به‌یانی په‌الماری چ ش����وێنێك ده‌درێت‌و دێن ده‌گه‌نه هێڵی دواوه‌ی پێش����مه‌رگه‌و خۆیان ده‌كه‌ن به‌شوێنه رزگاركراوه‌كاندا"، وه‌ستا ره‌سوڵ واده‌ڵێت. هاوكات ئاری هه‌رس���ین ،سه‌رۆكی لیژن���هی پێش���مه‌رگه لهپهرلهمانی
كوردس���تان ،بون���ی حاڵه‌ت���ی مامه‌ڵه‌كردن���ی بازرگان���ی به‌چه‌ك‌و كه‌ره‌سته‌ی سه‌ربازییه‌وه به‌ترسناك ناوده‌ب���ات‌و به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند، "ئێم���ه به‌دواداچون���ی جددییم���ان كردوه‌و لهگهڵ وه‌زیری پێشمه‌رگه‌ش دانیشتوین لهسهر ئه‌و باسه ،چونكه ئهوه پرسێكی ترسناكه ،ئه‌مه شتێك نی���ه ته‌نها لهناو هێزی س���ه‌ربازیی كوردس���تاندا ههبێت ،له‌ن���او هێزی دنیایشدا هه‌یه". ی هه‌روه‌ه����ا مه‌حم����ود حاج���� عوم����ه‌ر ،په‌رله‌مانت����ارو ئه‌ندام����ی ی پێش����مه‌رگه ،باس لهچهند لیژنه ی چه‌ك ی دیارنه‌مان ی دیكه حاڵه‌تێك ی پێشمهرگهو ده‌كات لهناو هێزه‌كان ی راگه‌یاند" :بۆ خۆم ئه‌و به‌ئاوێن����ه ی هاوڕێ‌و دیاردانه‌م بینیوه ك ه چه‌ك هاوس����ه‌نگه‌ره‌كه‌یان بردوه‌و بۆمان ی وه‌رگرتونه‌ته‌وه .تائێستا له‌هه‌وڵ ی ئه‌و ێ چه‌ك ی دو س���� وه‌رگرتنه‌وه پێش����مه‌رگان ه دام ك ه شه‌هیدبون. كه‌سوكاره‌كانیش����یان گله‌ی����یو بێزارییان لهو حاڵه‌تان ه ههبوه". ئه‌و په‌رله‌مانتار‌ه هیواده‌خوازێت ك ه "ئهوه نه‌بێ����ت به‌دیارد‌ه چونك ه
ی پێش����مه‌رگ ه خراپه ، ب����ۆ ناوبانگ هیوادارین پێش����مه‌رگ ه ك ه لهههمو ی توێژێ����ك ماندوترن‌و س����ه‌روماڵ ئێم ه ده‌پارێزن ،خۆیان به‌دوربگرن ی ی ك ه ئیش ی الوه‌ك له‌هه‌ندێك ش����ت ئه‌وان نیه". له‌الیه‌ن خۆیشیه‌و‌ه جه‌بار یاوه‌ر، ی پێش����مه‌رگ ه ی وه‌زاره‌ت وته‌بێ����ژ ی ی راگه‌یان����د" ،ئه‌وانه به‌ئاوێن����ه ی ش����ته‌كانه‌و‌ه ی ده‌س����تكاری به‌هۆ ش����ه‌هیدبون ،چه‌ن����د حاڵه‌تێك����ن، ی ی شه‌هیده‌كان له‌شه‌ڕ ده‌نا زۆربه قاره‌مانانه‌دا شه‌هیدبون ،به‌اڵم جار هه‌ی ه ش����تێك بینراوه‌و پێشمه‌رگ ه ی بۆ بردوه ،ی����ان چه‌كێك ده‌س����ت ی كه‌وتو‌ه ل����هو ناوه‌و ده‌س����تكاری ی ش����ه‌ڕدا كردوه ،ك ه ئه‌مان ه له‌كات ی دوژمن". پێیده‌وترێت ته‌ڵه ی مامه‌ڵه‌كردن به‌چه‌كه‌و‌ه لهباره له‌الیه‌ن چه‌ند كه‌س����ێكه‌وه ،یاوه‌ر ی ره‌س����می‌‌و وت����ی" ،هیچ ش����تێك به‌ڵگه‌م����ان به‌رده‌س����ت نه‌كه‌وتوه‌و ی واهه‌بو ئێم ه هه‌ركاتێ����ك ش����تێك ی فه‌رمانگ����هی یاس����ایی له‌رێگ����ه وه‌زاره‌ت����هوه لێكۆڵینه‌و‌ه ده‌كه‌ین‌و ی تۆمه‌تبار ده‌ده‌ین ه دادگا". كه‌س
كرێكاران ی باكور‌و رۆژئاوا ی كوردستان ده‌بن ه قوربان ی "هه‌ڵه‌ی ئه‌ندازیاریی" له‌سلێمان ی ئا :شیار محه‌مه‌د ی "بگر‌ه جگه‌ره‌یه‌ك بكێشه" دوا وشه‌كان ی توركی ،ئیبراهیم بو لهگهڵ به‌ڵێنده‌ر ی ی سه‌قف ی كرێكاردا ،به‌رله‌وه ئه‌ڤه‌ند ی به‌سه‌ر ئه‌وو به‌نزینخایه‌ك له‌سلێمان ی له‌باكور‌و ی بیناس���از ێ كرێكار س��� ی كوردستاندا دابڕمێت‌و ببێت ه رۆژئاوا ی به‌ڵێنده‌ره‌كه. ی گیانله‌ده‌ستدان هۆ ی ئیبراهی���م دالك���ج ،به‌ڵێنده‌رێك ی س���ه‌ر ی باس���ا ی ناحیه له‌دایكبو ی ی توركیی ه له‌باكور ی س���یرت به‌شار ێ منداڵه. ی س��� كوردس���تان‌و باوك��� ی ی س���ه‌قف ی داڕمان��� ئ���هو به‌ه���ۆ ی دروستكردنیدا به‌نزینخانه‌یه‌ك له‌كات ی ی گیان ی به‌كره‌جۆ له‌سلێمان له‌گه‌ڕه‌ك ی له‌ده‌س���تدا‌و چوار له‌كرێكاره‌كانیش ی ی قاڵب ی ده‌رچون بریندارب���ون به‌هۆ ی باڵه‌خانه‌ك ه له‌كاتێكدا ئه‌وان خه‌ریك ی "بیتۆن" بون. ی مادده تێكردن ی روداوه‌ك ه ی رزگارب���و كرێكارێك��� ی ی قامیشلۆ ئه‌ڤه‌ند فه‌رمان ،ك ه له‌شار ی كوردس���تانه‌و‌ه هات���وه، رۆژئ���اوا
به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند" ،لهس���ه‌ره‌و‌ه ی بیتۆن ی م���ادده ی تێكردن خه‌ریك��� ی بوین بۆ ناو قاڵبه‌ك ه كاتێك ئیبراهیم ی ی پێدام‌و دوا به‌ڵێن���ده‌ر جگه‌ره‌یه‌ك ئهوه به‌چه‌ند خوله‌كێك چوه خوارهوه ی ی خوارهوه ی به‌ش��� بۆ س���ه‌یركردن ی دڵنیاب���ون قاڵبه‌ك��� ه به‌مه‌به‌س���ت ی ی كاره‌كه‌‌و دوا ی به‌ڕێوه‌چون له‌باش��� ئهوه سه‌قفه‌ك ه داڕما". ی ی پێداویستیه‌كان ی دواكه‌وتن به‌هۆ ی روداوه‌ك ه بۆ رزگاركردن بۆ ش���وێن ی دوو كاتژمێر ،وه‌ك ی نزیك���ه ماوه ی ئه‌ڤه‌ند ده‌ڵێت" ،به‌ده‌س���ت" ئهوه ی كه‌وتن ه شوێن دۆزینه‌وه‌ی ئیبراهیم ی داڕماو. ی ژێر سه‌قف ونبو ی ی ئ���هوه ئه‌ڤه‌ن���د به‌رپرس���یارێت ی ی ئه‌ندازیار رویدا ده‌خات ه ئه‌س���تۆ ی پڕۆژه‌ك��� ه "ك��� ه سه‌رپه‌رش���تیار ی ده‌گه‌ڕێت���هوه بۆ خاوه‌ندارێتیه‌ك���ه ی ی فش���ار ی نه‌جمه‌دین" ،له‌كۆتایش���دا به‌ه���ۆ ی كۆمپانیا هاوبه‌شێك ێ ی سه‌رپه‌رشتیار قورس���اییه‌كه‌یه‌و‌ه داڕم���اوه" .به‌ب ت "ئه‌ندازیار ئه‌و ده‌ڵێ ی ئه‌ندازیاره‌ك ه ی ئه‌ڤه‌ند ن���او ی پڕۆژه‌كه‌‌و ئ���هوه پابه‌ند نهبوه به‌نه‌خش���ه ی تێداکردوه بهێنێت. چه‌ن���د گۆڕانكارییه‌ك��� مامه‌ڵه‌کردن���ی له‌ب���اره‌ی ی فش���ار ی زیادبون ئه‌مه‌ش بوه‌ته‌هۆ لهس���ه‌ر قاڵب��� ه ئاماده‌كراوه‌‌ك���هو نه‌خۆش���خان ه لهگ���هڵ برینداره‌کانی
ی ێ چاره‌سه‌ر مایه‌و‌ه تا ئه‌وكاته به‌ب میدیاكان گه‌یش���تن‌و هاوكێشه‌كه‌ش پێچه‌وان ه بوه‌وه".
بینا روخاوه‌که‌ی به‌کره‌جۆ ئ���هو ڕوداوه‌دا ،ئه‌ڤه‌ن���د ده‌ڵێ���ت ی ی فریاكه‌وتن له‌سلێمان "نه‌خۆشخانه ی لهگهڵ به‌خه‌مس���اردییهوه مامه‌ڵه روداوه‌ك��� ه ك���رد ،له‌كاتێك���دا چه‌ند ی براكه‌م ،هۆزان ی پش���ت فه‌قه‌ره‌یه‌ك ش���كابو ،به‌اڵم زیات���ر له‌كاتژمێرێك
ی كرێكاران ی سه‌ندیكا سه‌رچاوه‌یه‌ك ی ی یاسا ی رایگه‌یاند ،به‌پێ له‌سلێمان ی تایبه‌ت به‌كرێكاران پێویس���ت ه 71 ی روداوه‌ك ه لهسهر یه‌كێك له‌قوربانیان سكااڵ پێش���كه‌ش به‌سه‌ندیكا بكه‌ن‌و ی ی خۆیانهوه راده‌س���ت ئه‌وانی���ش ال ی ده‌كه‌ن‌و ی كار لهس���لێمان فه‌رمانگه دواتریش به‌رزده‌كرێته‌و‌ه بۆ دادگا. ی ی مادده رونیش���یكرده‌وه ،به‌پێ��� ی س���زادان له‌هه‌رێ���م ی یاس���ا 411 روداوه‌ك ه به‌كه‌مته‌رخه‌میكردن له‌كار ئه‌ژمارده‌كرێت. ی نزیك ی كه‌س���ان ی وت���ه به‌پێ��� ی ئیبراهیم‌‌و ی روداوه‌كه ،ته‌رم له‌قوربان ی ی به‌ناو ی نزیك هه‌روه‌ه���ا بریندارێك نه‌دیم دالك���ج گواس���تراونه‌ته‌و‌ه بۆ ی توركیا ،به‌اڵم كرێكار‌ه برینداره‌كان تر ،هۆزان فرمان‌و دڵخواز ئیسماعیل ی ی رۆژئاوان له‌نه‌خۆشخانه ك ه كورد ی ماونه‌ته‌و‌ه ی س���لێمان فریاكه‌وتن��� ی چاره‌سه‌ركردن. به‌مه‌به‌ست
ئاوێنه‌ی رووداوه‌کان
"خودێ مرۆ د كوردادا نینه" سه‌ردار محه‌مه‌د س���ه‌ره‌نجام بارزان���ی س���ه‌باره‌ت به‌پرسی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم بێده‌نگ ی خۆی ش���كاند ،ئ���هو ش���ه‌وی رابردو له‌په‌یامێكیدا بۆ "جه‌ماوه‌ری سه‌ربه‌رزی كوردستان" خواس���تی شاراوه‌ی خۆی ب���ۆ جارێكیتر بون���هوه به‌س���ه‌رۆكی هه‌رێ���م یه‌كالیی ك���ردهوه! ئه‌وه‌ی لهو په‌یامه وردبێته‌وه جگه "له‌ده‌ستگرتن به‌كورسی ده‌سه‌اڵته‌وه" چیدیكه‌ی تیا ناخوێنێته‌وه. هه‌مو ئه‌وانه‌ی كه‌مێك سه‌ر له‌ئه‌لف‌و بێی سیاسه‌ت ده‌رده‌كه‌ن ،باش ده‌زانن س���ه‌پاندنی ئه‌م خواس���ته‌ی پارتیو بارزان���ی چ هه‌نگاوێكی مه‌ترس���یداری له‌هه‌ن���اوی خۆی���دا ب���ۆ ئاین���ده‌ی دیموكراس���ی لهم هه‌رێمه‌دا هه‌ڵگرتوه، به‌هه‌م���و پێوه‌رێ���ك "درێژكردن���هوه، نوێكردنه‌وه‌‌و هه‌ڵبژاردنه‌وه"ی بارزانی بۆ س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ،ته‌نها‌و ته‌نها یه‌ك مانا ده‌به‌خشێت كه ئه‌ویش "ئه‌تك كردنی رێساكانی دیموكراسیه". ده‌ستاوده‌س���ت كردنی ده‌س���ه‌اڵت كاری س���ه‌ره‌كی بنه‌مایه‌ك���ی دیموكراسییه ،په‌كخستنی ئه‌و بنه‌مایه له‌ه���ه‌ر ش���وێنێكی ئ���ه‌م دنیای���ه‌دا، تیرۆركردن���ی رۆحی دیموكراس���ییه. ده‌س���تگرتنی بارزانی ب���هو ئه‌ندازه‌یه به‌كورسی ده‌س���ه‌اڵته‌وه دوای 10ساڵ مانهوه لهو پۆسته‌دا ،وێنه‌یه‌كی دزێوو خراپ له‌كوردس���تان پیشانی جیهانی دهرهوه ده‌دات ،له‌كاتێك���دا هه‌رێم���ی كوردس���تان زیاتر له‌هه‌ر ش���تێك لهم سه‌روه‌خته‌دا "كه زۆربه‌ی واڵتان‌و گه‌النی ده‌وروبه‌رمان به‌هۆی رژێمه شه‌ڕه‌نگێزو تۆقێنه‌ره‌كانیانه‌وه له‌دۆزه‌خی ش���هڕو كوش���تاردا ژی���ان به‌س���ه‌رده‌به‌ن"، پێویستی به‌ده‌رخستنی سیمای جوانی ش���ه‌فافیه‌ت‌و ده‌ستاوده‌س���تكردنی ده‌سه‌اڵت‌و دیموكراسیی خۆیه‌تی. یه‌كێ���ك له‌گرفت���ه گه‌وره‌كانی ئه‌م هه‌رێمه ،نوخبه سیاس���یه‌كه‌یه‌تی .ئه‌و نوخبه سیاس���ییه ده‌س���ه‌اڵتخوازه‌ی داب���ه‌ش بون به‌س���ه‌ر چه‌ن���د كه‌س‌و بنه‌ماڵ���هو تاقمێك���دا ك���ه گه‌ره‌كیانه ده‌س���ه‌اڵتی خۆی���ان‌و بنه‌ماڵه‌كانیان ئه‌به‌دی‌‌و جاویدانی بكه‌ن ،ئه‌م نوخبه ده‌س���ه‌اڵتخوازه چییان له‌ده‌س���تبێت ده‌یكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی س���ه‌راپای واڵتێك بخه‌نه خزمه‌تی به‌رژه‌وه‌ندی‌‌و ده‌سه‌اڵتی تاكو تاقانه‌ی خۆیانهوه. په‌یامه‌كه‌ی ش���ه‌وی راب���ردو ئه‌وه‌ی س���ه‌لماند كه بارزانی نایه‌وێت به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك ده‌س���ه‌اڵت ده‌ستاوده‌ست پێبكات ،چونكه جگه له"خۆیو خۆیان" كه‌س���ی تر له‌سه‌روی خۆیو خۆیانهوه نابینێت‌و ناش���بێت ببینرێ���ت .ئه‌گه‌ر بارزانی روب���ه‌ڕوی ناڕه‌زایی نه‌بێته‌وه‌و بۆی بچێته س���ه‌ر ،ئه‌وا ئه‌و مۆدێله‌ی لهناو پارتی���دا په‌یڕه‌و ده‌كرێت كه 70 س���اڵه ئه‌و "پارتی دیموكراته" له‌الیه‌ن ب���اوك‌و كوڕێكه‌وه به‌ڕێ���وه ده‌برێت، ده‌گوازێته‌وه بۆ هه‌مو كوردستان . ره‌نگه باشترین ئاماژه بۆ تێگه‌یشتن ل���ه‌ره‌گ‌و ریش���هی بیركردن���هوهو تێڕوانی���ن‌و س���ایكۆلۆژیای بارزان���ی، خاڵێكی سه‌رنجڕاكێش له‌یاداشته‌كانی سیاسه‌تمه‌داری به‌ئه‌زمون‌و سكرتێری پێشووی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران "عه‌بدواڵی حه‌سه‌ن زاده" بێت، ئه‌و ده‌ڵێت "ساڵی 1975مه‌ال مسته‌فا ده‌ستی له‌مقاوه‌مه‌ت هه‌ڵگرت ،چونكه س���ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی پی���رو نه‌خۆش بو، باوه‌ڕی به‌وه‌ش نه‌ب���و كه‌س بتوانێت جگه له‌خۆی كارێك بكات ،یانی كه‌سی به‌الیقی ئهوه نه‌ده‌زانی كه سه‌ركردایه‌تی شۆڕش���ی پێبس���پێرێت .مه‌ال مسته‌فا پیاوێك بو كه‌س���ی له‌سه‌روی خۆیهوه نه‌ده‌دی ،مه‌شهوره گوتویه‌تی (خودێ مرۆ د كوردادا نینه) كورد پیاویان تیا نییه". ئای���ا مه‌س���عود بارزانی له‌پرس���ی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم���دا به‌هه‌م���ان عه‌قڵییه‌ت‌و مه‌نتیق كار ناكات؟
هه‌نوکه
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
3
ئهندامێكی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی: پێشتر هه‌رچی پرس هه‌ی ه به‌سازان كراوه ،ئێستا بۆچی مه‌سه‌له ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم به‌ته‌نها جیاكراوه‌ته‌وه‌و خراوه‌ت ه قاڵبێكی ترهوه ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد سه‌اڵح ده‌ڵۆ ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی‌و به‌رپرسی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی ناوچه‌كانی كه‌ركوك‌و گه‌رمیان‌و خانه‌قینی پارتی دیموكراتی كوردستان، لهم گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "ئێمه‌و هه‌مو الیه‌ك ئه‌وانه‌ی كه دڵسۆزن‌و سه‌د له‌سه‌د بیر له‌به‌رژه‌وه‌ندی به‌رزی گه‌ل ده‌كه‌نه‌وه ،پێیانوایه جه‌نابی بارزانی لهم قۆناغه‌دا بمێنێتهوه باشتره". ئاوێن����ه :خوێندنه‌وه‌تان بۆ په‌یامه‌كه‌ی بارزانی چییه؟ سه‌اڵح ده‌لۆ :په‌یامه‌كه‌ی كاك مه‌سعود زۆر رونه‌و به‌هه‌ستكردن به‌به‌رپرسیارێتی له‌قۆناغ����ی ئێس����تای میلله‌ته‌كه‌مان كه قۆناغێكی هه‌ستیارو ناسكه ئه‌و په‌یامه‌ی باڵوكردوه‌ته‌وه ،ك����ه بریتییه له‌داواكردن لهههمو الیه‌ك بێنه سه‌ر مێزی دانیشتن‌و هه‌وڵبده‌ن به‌سازان چاره‌سه‌ری گرفته‌كان بكه‌ن. ئاوێنه :بارزانی بۆچی دانیش����تنه‌كه‌ی 6/23ی پهرلهمان����ی به‌مه‌ترس����ی له‌قه‌ڵه‌مداوه؟ س����ه‌اڵح ده‌ل����ۆ :زۆر راس����ت ده‌كات مه‌ترس����ییه ،چونكه پێش����ترو تائێستا هه‌رچ����ی پ����رس‌و بابه‌ته‌كان����ی دیكه‌ی كوردستان هه‌یه له‌پێكهاته‌ی په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت تاخواره‌وه هه‌میش����ه به‌سازان
سه‌اڵح ده‌لۆ كراوه ،ئه‌ی بۆچی مه‌سه‌له‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم به‌ته‌نه����ا جیاكراوه‌ته‌وه‌و خراوه‌ته قاڵبێك����ی ترهوه ،بۆی����ه ده‌بێت ئه‌ویش به‌س����ازان بكرێت‌و ئێمه جگه لهس����ازان رێگایه‌ك����ی ترم����ان نییه ب����ۆ بارودۆخی ئێستا. ئاوێنه :بارزانی مه‌به‌ستی چییه لهوهی كه ده‌ڵێت ت����ا 8/20س����ازان‌و ته‌وافوق نه‌كرێت هه‌ڵوێستی خۆم راده‌گه‌یه‌نم؟ سه‌اڵح ده‌لۆ :به‌ڵێ سه‌رۆكی هه‌رێمیش ده‌بێت هه‌ڵوێس����تی ههبێت ،مادام ئه‌گه‌ر خه‌ڵكێ����ك به‌رده‌وامب����ن له‌رێگایه‌ك كه
رێگایه‌ك����ی ب����اش نییه ،بۆی����ه ده‌بێت هه‌ڵوێستێك رابگه‌یه‌نێت ،هه‌ڵوێسته‌كه‌ش مانای ئه‌وه‌نییه كه به‌بارێكی ناهه‌مواردا بڕوات ،به‌اڵم ده‌كرێت رێگای ترو قسه‌ی تری ههبێت. ئاوێنه :ئایا مه‌به‌ستی له‌هه‌ڵوێسته‌كه‌ی ئه‌وه‌یه ده‌ستبه‌رداری پۆسته‌كه‌ی ده‌بێت یان لهم دۆخه‌دا پێویستییه خۆی ببێته‌وه به‌سه‌رۆك؟ سه‌اڵح ده‌لۆ :ئه‌گه‌ر ئێمه دوربكه‌وینه‌وه له‌به‌رژه‌وه‌ندی ته‌س����كی حزب����ی ،هه‌مو خه‌ڵكی كوردستان‌و هه‌مو الیه‌كمان كۆكین
لهس����ه‌ر ئه‌وه‌ی له‌بارودۆخی ئێستادا ئه‌و گۆڕانكارییه له‌سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم كارێكی باش نیی����ه ،چونكه به‌ڕاس����تی جه‌نابی س����ه‌رۆك ئه‌زمونێكی باشی په‌یدا كردوه له‌به‌ڕێوه‌به‌ردن����ی هه‌رێمی كوردس����تان، به‌اڵم ئێس����تا هه‌ركه‌س����ێكی تر دابنرێت ده‌بێت چاوه‌ڕوان بی����ن بزانین ئه‌و رۆڵی چۆن ده‌بێ����ت ،له‌كاتێكدا له‌بارودۆخێكی وادا تاقیكردنه‌وه لهس����ه‌ر مه‌سه‌له‌یه‌كی وا زۆر خراپ����ه ،بۆیه ئێمه‌و هه‌مو الیه‌ك ئه‌وانه‌ی كه دڵس����ۆزن‌و سه‌د له‌سه‌د بیر له‌به‌رژه‌وه‌ن����دی به‌رزی گ����ه‌ل ده‌كه‌نه‌وه، پێیانوایه جه‌ناب����ی بارزانی لهم قۆناغه‌دا بمێنێتهوه باشتره. ئاوێن����ه :ب����ه‌ڕای ت����ۆ الیه‌نه‌كانی تر وه‌اڵمدانه‌وه‌یان ب����ۆ په‌یامه‌كه‌ی بارزانی چی ده‌بێت؟ س����ه‌اڵح ده‌ل����ۆ :م����ن ئومێ����د ده‌كه‌م وه‌اڵمدان����هوهی الیه‌ن����ه‌كان ب����اش بێتو له‌به‌رژه‌وه‌ن����دی ب����ااڵی میلله‌ته‌كه‌مان‌و ئه‌م بارودۆخه ههس����تیاره‌ی كوردستاندا بێ����ت‌و به‌به‌رپرس����یارێتی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه له‌بارودۆخه‌ك����ه بڕوان����ن‌و له‌ده‌وروبه‌ری مێزی س����ازان كۆببینه‌وه ،چونكه گه‌لی كورد له‌دۆخی ئێس����تادا پێویس����تی به‌م چه‌ندو چونه نییه ،پێویستی به‌وه‌یه كه هه‌وڵبده‌ی����ن یه‌كڕی����زی‌و برایه‌تی خۆمان بپارێزی����ن‌و به‌س����ازانێكی نیش����تمانیی دڵس����ۆزانه چاره‌س����ه‌ری گرفته‌كانم����ان بكه‌ین ،چونك����ه له‌دۆخێكداین هێش����تا
له‌شه‌ڕی داعش رزگارمان نه‌بوه‌و هه‌نگاوی ترمان له‌پێشدایه. ئاوێنه :ب����ه‌اڵم حزبه‌كان جگه له‌پارتی ده‌ڵێن پرۆژه‌مان بۆ پرسی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ئاڕاسته‌ی پهرلهمان كردوه‌و ئهوه رای كۆتایی ئێمه‌یه؟ سه‌اڵح ده‌لۆ :ئێمه پێمانوایه ده‌بێت ئه‌م پرس����ه دو شت یه‌كالیی بكاته‌وه ،یه‌كه‌م سازانی نیشتمانییه ،دوه‌م گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ رای گه‌ل‌و میلله‌ت ،بۆیه به‌ڕاستی به‌الی ئێمه وه‌كو پارتی دیموكراتی كوردستان‌و ده‌بێت واش بێت كه سه‌رۆكی هه‌رێم گه‌ل هه‌ڵیببژێرێت ،نه‌ك له‌په‌رله‌مانه‌وه ،چونكه ئێمه ده‌زانین بارودۆخی پهرلهمان چۆنه، به‌اڵم گه‌ر گه‌ل راس����ته‌وخۆ به‌ش����داربێت له‌ده‌ستنیش����انكردنی سه‌رۆكی خۆی زۆر باشتره لهوهی لهناو په‌رله‌مانه‌وه دیاری بكرێت. ئاوێنه :ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردن بۆ سه‌رۆكی هه‌رێ����م بكرێ����ت ،ئێوه دڵنیان لهس����ه‌ر ئه‌وه‌ی مه‌سعود بارزانی ده‌نگ ده‌هێنێت‌و ده‌رده‌چێته‌وه؟ س����ه‌اڵح ده‌لۆ :دڵنیایی له‌هه‌ڵبژاردندا نییه ،به‌اڵم رای ئێم����ه ئه‌وه‌یه كه ئه‌مه له‌به‌رژه‌وه‌ندی گه‌لی كورده‌و به‌رژه‌وه‌ندی گه‌ل لهوهدایه راسته‌وخۆ سه‌رۆكی خۆی هه‌ڵبژێرێت ،ئه‌مه‌ش له‌شوێنی ترو واڵتی تریشدا هه‌بوه‌و هه‌رێمی كوردستان ته‌نها ش����وێن نییه كه هه‌ڵبژاردن بۆ س����ه‌رۆك بكات.
به‌رژه‌وه‌ندی گه‌ل له‌وه‌دای ه راسته‌وخۆ سه‌رۆكی خۆی هه‌ڵبژێرێت، ئه‌مه‌ش له‌شوێنی ترو واڵتی تریشدا هه‌بوه‌و هه‌رێمی كوردستان ته‌نها شوێن نییه ك ه هه‌ڵبژاردن بۆ سه‌رۆك بكات
ئهندامێكی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی: كۆمه‌ڵ :هۆكاره‌كه‌ی دهگهڕێتهوه پاشه‌كشه‌كردن له‌هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاسای بۆ هه‌ڵوێستمان لهسهر پرسی سه‌رۆكایه‌تی كارێكی مهترسیداره هه‌ڵمه‌تێكی ده‌ستگیركردنی ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ده‌ستپێده‌كات
سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ئا :ئیحسان چه‌ن���د رۆژێكه له‌پارێ���زگای هه‌ولێر ده‌س���تگیركردنی هه‌ڵمه‌تێك���ی راگه‌یان���دكارو ئه‌ندامان���ی كۆمه‌ڵی ئیسالمی كوردستان‌و هێرشكردنه‌سه‌ر رۆژنامه‌نوس���ان ده‌س���تیپێكردوه، س���ه‌رۆكی فراكس���یۆنی كۆمه‌ڵی���ش رایده‌گه‌یه‌نێت تائێستا 15ئه‌ندامیان ده‌س���تگیركراوه‌و هۆكاره‌كه‌ش���ی دهگهڕێتهوه بۆ هه‌ڵوێس���تی كۆمهڵو فراكس���یۆنه‌كه‌یان لهس���ه‌ر پرس���ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم. له‌ب���اره‌ی مهبهس���تی هه‌ڵمه‌ت���ی ئه‌ندام���ان‌و ده‌س���تگیركردنی راگه‌یاندكارانی كۆمه‌ڵی ئیس�ل�امی، س���ۆران عومه‌ر سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ بۆ ئاوێن ه ده‌ڵێت "له‌هه‌ولێردا پێ���ش 23ی حوزه‌یرانی���ش گرت���ن‌و رفاندن هه‌ر بونی ههبوه ،پێشێلكردنی یاساو هه‌ڵكوتانه سه‌ر مااڵن‌و گرتنی خه‌ڵ���ك به‌بیانوی جۆراوج���ۆره‌وه، به‌تایبه‌ت به‌تۆمه‌تی تیرۆر به‌رده‌وام بوه ،له 23حوزه‌یرانیش به‌دواو‌ه ئه‌و گرتنان ه به‌رده‌وام ب���وهو تاڕاده‌یه‌ك په‌یوه‌ن���دی به‌هه‌ڵوێس���تی كۆمهڵو فراكسیۆنه‌كه‌یه‌و‌ه هه‌ی ه لهسهر پرسی ویالیه‌تی سه‌رۆكی هه‌رێم ،بۆی ه ئه‌م ه فشارێكی سیاسییه". وتیش���ی "پێش 23حوزه‌یران 12 ئه‌ندامم���ان ده‌س���تگیركراوه‌و پاش ئهوه 2راگه‌یاندكارو س���ێ ئه‌نداممان ده‌ستگیركراو تائێستاش هه‌ندێكیان ئ���ازاد نه‌كراون ،هه‌روه‌ه���ا زاوایه‌كی
مامۆس���تا عه‌لی باپیر به‌اڵم ئه‌ندامی كۆمه‌ڵ نییه". س���ه‌باره‌ت ب���هوهی بۆچ���ی هه‌ر ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵ ده‌ستگیرده‌كرێت، سۆران عومه‌ر ده‌ڵێت "لهبهر ئه‌وه‌ی هه‌ڵوێس���تی كۆمه‌ڵ���ی ئیس�ل�امی كوردستان لهسهر پرسی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم نه‌گۆڕه‌و به‌رده‌وامه‌و تائێس���تا ته‌نازولمان لهس���ه‌ر نه‌ك���ردوه ،بۆی ه ئه‌و فش���ارانه هی���چ به‌هایه‌كی نیی ه به‌الی ئێم���هوه ،به‌ڵكو بهپێچهوانهوه سومعه‌ی ئاسایش‌و حكومه‌تی هه‌رێم ده‌خاته ژێر پرسیاره‌وه". س���ه‌رۆكی فراكس���یۆنی كۆم���هڵ ی په‌یامه‌كه‌ی بارزانی ،پێیوای ه لهباره ش���تێكی تازه‌ی تێدا نه‌بو ،وتی "من چاوه‌ڕوانم ده‌ك���رد داوا له‌ئه‌ندامان‌و فراكسیۆنه‌كه‌یان بكات به‌شێوه‌یه‌كی ئاس���ایی مامه‌ڵه لهگهڵ ئه‌و پرسه‌دا ی بكه‌ن‌و رایبگه‌یاندایه كه پۆسته‌كه ته‌واو بوه‌و نابێت به‌گرفت بۆ هه‌رێمی كوردستان".
ئا :ئاوێنه ی ی سه‌ركردایه‌ت ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌ن ی كوردستان "ئارێز یه‌كێتی نیشتمان ی عه‌بدواڵ" ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه له 23 ی گرنگ‌و حوزه‌یراندا پهرلهمان هه‌نگاوێك ی نا به‌ئاڕاست هی ئه‌كتیڤ پێویست ی ی رۆڵی پهرلهمان ،به‌پێچه‌وانه كردن ی ی 2013ك ه سه‌ره‌تایه‌ك ی حوزه‌یران 30 زۆر خراپ بو بۆ پێشێلكردنی یاسا. ی دو س���ا ڵ له‌مه‌وب��� هرو له‌ڕۆژێك��� وه‌ك ئه‌م���ڕۆ "30ی جوزه‌ی���ران"دا ك��� ه ی له‌الی���ه‌ن پارتیو ی س���ه‌رۆكایه‌ت ماوه یه‌كێتیی���هوه لهپهرلهمانی كوردس���تان ی ی درێ���ژ كرای���هوه ،ئه‌ندام ب���ۆ بارزان ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی "ئارێز ی عه‌ب���دواڵ" پرۆس���هی درێژكردنه‌وه‌كه ی به"كوده‌تا" ناوبرد ،كه ئه‌م هه‌ڵوێسته ی پێچه‌وانه‌ی ئاڕاسته‌و هه‌ڵوێستی زۆربه ی ی سیاس��� س���هركردایهتیو مه‌كته‌ب��� ی بو ،ئه‌و ئێستا ده‌ڵێت "ئێم ه حیزبه‌كه ی زۆر هه‌ستیاردا راوه‌ستاوین له‌قۆناغێك ی ئه‌گ���ه‌ر هه‌ن���گاو نه‌نێین به‌ئاڕاس���ته دیموكراسی ،هه‌رێمی كوردستان پێده‌نێت ه ی چه‌سپاندنی دیكتاتۆریه‌ته‌وه". قۆناغ ی راگه‌یاند ك ه ئارێز عه‌ب���دواڵ به‌ئاوێنه ی ی كوردس���تان له 23 ی پهرلهمان ئ���هوه ی هه‌نگاوێكی گرنگ‌و حوزه‌یران���دا ك���رد ی ی ئه‌كتیڤ كردن پێویست بو به‌ئاڕاسته ی "به‌المه‌و‌ه رۆڵ���ی پهرلهمان ،ئه‌و وت��� سه‌یر‌ه كه‌س���انێك هه‌ن ئه‌م هه‌نگاوه‌یان له‌ال باش نییه ،ب���ه‌اڵم 30حوزه‌یرانیان به‌الو‌ه باشه". ی "له‌ڕاس���تیدا ئه‌گ���ه‌ر 30 وتیش��� ی ی حوزه‌یران��� ی 2013و 23 حوزه‌یران��� 2015به‌راورد بكه‌یت ،ئه‌وه‌ی یه‌كه‌میان ی دوه‌میشیان پرۆسه‌یه‌ك كوده‌تاو ئهوه ی دیموكراسی23 .ی حوزه‌یران به‌ئاڕاست ه ی په‌رله‌مانه بۆ ی هه‌مو الیه‌نه‌كان��� هه‌وڵ ی كه‌وتوین، ی تێ ده‌ربازكردنی ئه‌و قه‌یرانه
ی ی یاس���ا ی الیه‌نه‌كان ه بۆ ئهوه هه‌وڵ��� س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم هه‌موار بكرێته‌وه‌‌و ی قه‌ی���ران نه‌بێ���ت، كوردس���تان توش��� ی حوزه‌یران س���ه‌ره‌تایه‌كی زۆر به‌اڵم 30 خراپ بو بۆ پێش���ێلكردنی یاس���ا ،ئه‌و ی ی ئێستا تێیكه‌وتوین ده‌ره‌نجام قه‌یرانه ی 2013بو". ی حوزه‌یران رێككه‌وتنی 30 ی بهوه كرد كه سازان‌و ناوبراو ئاماژه رێككه‌وتن لهنێوان الیه‌نه‌كان س���ه‌باره‌ت ی به‌پرس���ی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم كارێك پێویسته ،به‌اڵم نابێت سازان‌و رێككه‌وتن ی الیه‌نێك ی ئی���راده ی س���ه‌پاندن به‌مانا ی ی چه‌ن���د الیه‌نێك بێت به‌س���ه‌ر ئیراده ی "س���ازان وات ه رێككه‌وتن تردا ،ئه‌و وت لهس���ه‌ر به‌رژوه‌ندیی��� ه هاوبه‌ش���ه‌كان‌و ی هه‌م���و ی به‌رژه‌وه‌ن���د له‌به‌رچاوگرتن��� ی ئهوه نیی���ه مادام الیه‌ن���ه‌كان ،مان���ا سازان هه‌یه ده‌بێت یاسا پێشێل بكرێت، ی مادام س���ازان هه‌ی ه ئیراده‌و به‌رژه‌وه‌ند ی الیه‌نێك بسه‌پێنرێت به‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ند ی تردا ،بهپێچهوانهوه پێویست ه الیه‌نه‌كان به‌رژه‌وه‌ن���دی هه‌مو الیه‌ن���ه‌كان ره‌چاو بكرێت". ی ی "ئێس���تا ئێم ه له‌قۆناغێك وتیش��� زۆر ههس���تیاردا راوه‌س���تاوین ،ئه‌گ���ه‌ر ی هه‌نگاو نه‌نێین، به‌ئاراسته‌ی دیموكراس ی ئه‌وا هه‌رێمی كوردستان پێده‌نێت ه قۆناغ جێگیركردنی دیكتاتۆریه‌ته‌وه". ئارێز جه‌غتی لهوه ك���ردهوه كه "لهم س���اته‌وه‌خته‌دا هه‌رێم���ی كوردس���تان ی له‌ب���ه‌رده‌م دوڕێیانێكدای���ه ،دوڕێیان��� ی پایه‌كانی دیموكراس���ی یان جێگیركردن پایه‌كانی دیكتاتۆریه‌ت ،ئه‌و وتی "ده‌بێت ی ك هسو به‌رچاومان رون بێت ،سه‌پاندن س���ه‌پاندنی ئی���راده‌ی الیه‌نێك به‌س���ه‌ر ی ی یاساكان الیه‌نه‌كانی ترداو پێشێلكردن ی زۆر گه‌وره‌یه". كوردستان مه‌ترسییه‌ك ی ی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌ت ئه‌م ئه‌ندامه ی نیشتمانی كوردستان سه‌باره‌ت یه‌كێت ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ئاماژه بهوه به‌پرس ی هه‌ڵبژاردن ده‌كات كه كۆمسییۆنی بااڵ
ئارێز عه‌بدواڵ به‌ئاش���كرا رایگه‌یاندو‌ه ك���ه ناتوانن تا ی ی بۆ ئه‌نجامدان ساڵی داهاتو ئاماده‌كار ی كوردس���تاندا هه‌ڵب���ژاردن لهههرێم��� ی ی "ئه‌گه‌ر داواكاری گشت بكرێت ،ئه‌و وت راس���ته‌قینه‌مان لهههرێمی كوردس���تان هه‌بوایه ،ئه‌وا ده‌بو لێپرس���ینه‌و‌ه بكه‌ن ی لهس���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و س���ه‌رۆكایه‌ت ی ی ئێ���وه زه‌مین ه حكوم���ه‌ت ك���ه بۆچ ی خۆیدا نه‌ڕه‌خساند؟ هه‌ڵبژاردنتان له‌كات كه ئهوه ئه‌ركێكی نیشتمانییه". ی وتیشی "به‌پێی یاس���ای سه‌رۆكایه‌ت ی ی نییه خۆ هه‌رێمیش كاك مه‌سعود بۆ كاندی���د بكاته‌وه ،پارتی���ش هیچ جۆره ی ی نیی���ه ،ئ��� هی كه‌واته چ پڕۆژه‌یه‌ك��� بكرێت باشه؟" ئارێ���ز عه‌بدواڵ ئ���هوهی رونك���ردهوه ی ك��� ه رێككه‌وتن‌و س���ازان به‌ڕه‌چاوكردن ی باش���ه، ی الیه‌نه‌كان كارێك به‌رژه‌وه‌ند ی به‌اڵم پاشه‌كشه كردن له‌هه‌مواركردنه‌و‌ه ی مهترسیداره ی سه‌رۆكایه‌تی كارێك یاسا ی بۆ سه‌ر ئایندهی دیموكراسیو پرۆس ه سیاسی لهههرێمی كوردستان.
ی ئه‌گه‌ر به‌ئاراسته دیموكراسی هه‌نگاو نه‌نێین ،ئه‌وا هه‌رێمی كوردستان ی پێده‌نێته قۆناغ ی جێگیركردن دیكتاتۆریه‌ته‌وه
4
هەنوکە
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
ئه‌وانه ی بونه هه‌وێنی سه‌رخستن ی كۆبونه‌وه‌كه ی 23ی حوزه‌یران ئا :هاوكار حسێن شه‌وی پێش كۆبونه‌وه‌كه‌ی پهرلهمان له23ی حوزه‌یراندا ،هێڵی ته‌له‌فۆنی نێوان هه‌ولێرو سلێمانی هێنده‌ی ساردی په‌یوه‌ندی نێوان پارتیو چوار الیه‌نه‌كه‌ی تر ،گه‌رم بو .له‌سلێمانی سه‌ركرده‌یه‌كی سیاسیی یه‌كێك له‌حزبه بچوكه‌كان، رۆڵی به‌داله‌ی ته‌له‌فۆنی ده‌گێڕا لهنێوان ئه‌و دو به‌ره‌یه‌دا بۆئه‌وه‌ی په‌یامه‌كان ئاڵوگۆڕبكات .هه‌مو په‌یامه‌كانیش لهسهر ئهوه بون كه ئایا كۆبونه‌وه‌كه بۆ سبه‌ی بكرێت یاخود نا .ئه‌و شه‌وه تا دره‌نگانێك ئه‌م بێنه‌و به‌رده‌یه به‌بێ ئه‌نجام به‌رده‌وامبو. سێش����ه‌ممه ك����ه رۆژ ب����ۆوه ،جگه له په‌رله‌مانتارێكی یهكێتیو یه‌كێكی كۆم هڵ‌و دوان����ی یه‌كگرت����و ،هه‌مو ئه‌وان����ی دیكه به‌دودڵیه‌وه چونه‌ناو هۆڵی په‌رله‌مانه‌وه، لهگهڵ خۆیشیان نوێنه‌ری چه‌ند واڵتێكیان لهگ����هڵ خۆیان برده ژوره‌وه ،چونكه ئه‌و ده‌نگۆیه‌یان بیستبو كه وترابو "له‌به‌رده‌م ده‌رگای په‌رله‌مانه‌وه تا به‌رده‌رگای ژوری س����ه‌رۆكی پهرلهمان خوێ����ن ده‌ڕژێت". ئه‌وان����هی لهو چ����وار الیه‌نه ك����ه ئاماده نه‌ب����ون ،له‌یه‌كێت����ی رێ����واس فای����ه‌ق، له‌یه‌كگرتو عومه‌ر ساڵح‌و سوهام عومه‌ر، له‌كۆمه‌ڵی ئیسالمی نه‌جیبه له‌تیف. كۆبونه‌وه‌ك����هی سێش����ه‌ممه هه‌وڵ����ی ده‌دا خوێندن����هوهی یه‌ك����ه‌م ب����ۆ چه‌ند پرۆژه‌یاس����ایه‌ك بكات‌و چ����وار كاراكته‌ر بونه هه‌وێنی س����ه‌ركه‌وتنی كۆبونه‌وه‌كه: فه‌خره‌دین قادر ،ئه‌بو كاروان ،د .سرود سه‌لیم‌و ئه‌بوبه‌كر هه‌ڵه‌دنی.
فه‌خره‌دین قادر فه‌خره‌دین قادر ،هێڵی یه‌كه‌می به‌رگریی كه كۆبونه‌وه‌كه ده‌س����تی پێكرد ،چوار الیه‌نه‌كه هه‌مو هێ����زی خۆیان به‌كارهێنا تا توانیان 54ئه‌ن����دام كۆبكه‌نه‌وه ،هیچ كه‌س لهو 54ئه‌ندامه به‌ڕاده‌ی سه‌رۆكی په‌رله‌م����ان‌و س����كرتێره‌كه‌ی نیگ����ه‌ران‌و دودڵ نه‌بون ،چونكه پێویس����تیان بهوه هه‌ب����و دو ئه‌ندامی دیك����ه‌ش په‌یوه‌ندی به‌كۆبونه‌وه‌ك����هوه بكه‌ن ،بۆی����ه تاوتاو
سه‌رۆكی پهرلهمان ژماره‌ی به‌شداربوانی له‌فه‌خره‌دین قادر دوپاتده‌كرده‌وه. رۆڵی سكرتێری پهرلهمان ،رۆڵی هێڵی یه‌كه‌م����ی به‌رگریی بو ،چونك����ه به‌ته‌نها به‌كش����انه‌وه‌ی ئیمزاك����هی كۆبونه‌وه‌كه په‌كیده‌كه‌وت ،بۆ رودانی ئه‌مه‌ش له‌ئاستی هه‌ره بااڵی پارت����یو ته‌نانه‌ت حزبه‌كه‌ی خۆشیه‌وه فش����اریی خرایه‌سه‌ر بۆئه‌وه‌ی پاشگه‌زببێته‌وه ،به‌اڵم فه‌خره‌دین نه‌چوه ژێرباری فشاره‌كان. فه‌خره‌دین قادر ،ته‌مه‌ن 44س����اڵ ،بۆ ئاوێن����ه ده‌ڵێت" :له‌ژێر هه‌ر فش����ارێكدا بوبین ،ئێمه كارێكی ئاس����اییو یاساییو په‌یڕه‌وییم����ان كردوه ،ه����ه‌ر داوایه‌كیش كرابێ����ت ب����ۆ كش����اندنه‌وه‌ی ئیمزاكه‌م، پێمواب����وه ئ����هو داوایه خۆكوش����تنێكی سیاس����ییه هه‌م بۆ من‌و ه����ه‌م بۆ پارته سیاس����ییه‌كه‌ش ك����ه من����ی ناردوه‌ت����ه پهرلهمان". باس ل����ه‌وه‌ش ده‌كات ك����ه "پێموابوه ئه‌و هه‌ڵوێس����ته‌ی نواندومه زۆر گونجاو ب����وهو چه‌ند جاری دیكه‌ش دوباره‌بێته‌وه به‌الم����هوه ئاس����اییه ئ����هو هه‌ڵوێس����ته بنوێنم����هوه .ئه‌مه‌ش ئیس����تفزاز بۆ هیچ الیه‌نێك نیه". له‌ب����اره‌ی دروس����تبونی ته‌ش����ه‌نوج‌و لێكه‌وته‌ی ئه‌م هه‌ڵوێسته‌یه‌وه ،قادر وتی: "هی����وادارم هه‌مو پارته سیاس����ییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان عه‌قڵیه‌تی نه‌وه‌ده‌كان وازلێبهێنی����ن ،هی����وادارم ك����ه پارتێكی سیاسیی هه‌ڵوێستێكی به‌دڵ نه‌بو ،په‌نا نه‌بات بۆ هه‌ڵوێس����تی نایاس����ایی وه‌ك خه‌ڵك ترساندن‌و رفاندنی خه‌ڵك ،چونكه ئه‌مه گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ دواوه".
د .سرود سه‌لیم د .سرود سه‌لیم، كۆتی "كۆتاكان"ی تێكشكاند هه‌ر 54ئه‌ندامه‌كه به 108چاوه‌كانیان س����ه‌یری ده‌رگای هۆڵی كۆبونه‌وه‌كه‌یان ده‌ك����رد ،به‌ڵك����و دو په‌رله‌مانتاری دیكه له‌فراكس����یۆنه‌كانی دیكه بێن����ه پاڵیان‌و نیسابی یاس����ایی كۆبنه‌وه‌كه ته‌واوبكه‌ن‌و ده‌س����تبكه‌ن به‌كاره‌كانیان .به‌اڵم كتوپڕ په‌رله‌مانتارێ����ك كه‌مێك ل����ه‌م دودڵیه‌ی
ره‌واندنه‌وه‌و خۆیكرد به‌ژوردا ،له‌كاتێكدا زۆربه‌ی ئ����هو الیه‌نانه‌ی ن����او پهرلهمان پێیانوای����ه كورس����ییه كۆت����اكان له‌ژێر هه‌ژمونی پارتیدان ،به‌اڵم ئه‌و كه‌س����هی كه هاته ژوره‌وه یه‌كێك بو له‌كۆتاكان. لهپهرلهمان����ی كوردس����تان ()11 كورس����ی كۆتا بۆ پێكهاته‌ی مه‌س����یحیو توركمانه‌كان دانراوه ،د .س����رود سه‌لیم ته‌نها ئه‌ندام����ی مه‌س����یحییه‌كان بو كه به‌ش����داری له‌كۆبونه‌وه‌ی پهرلهمان كرد، ئه‌و بۆ ئاوێنه ده‌ڵێت" :ئه‌وان هه‌تا دواین ساته‌كان بڕوایان نه‌ده‌كرد كه من ده‌چمه ژوره‌وه ،كه كاتێكیش چومه ژوره‌وه پێان س����ه‌یر بو ،له‌كاتێكدا هه‌ر لهس����ه‌ره‌تادا ب����ۆم ته‌ئكیدكردنه‌وه ك����ه دێمه ژوره‌وه، ب����ه‌اڵم ئه‌وان ب����ه‌رده‌وام لێی����ان دوباره ده‌كردمه‌وه". د .سرود كه له‌لیستی ئه‌بنا نه‌هره‌ینه‌و تاك����ه ئه‌ندام����ی لیس����ته‌كه‌یه ،ده‌ڵێت: "بڕیاری به‌ش����داریی كردنی من ،بڕیاری س����ه‌ركردایه‌تی قه‌واره‌كه‌مان بو ،چونكه بابه‌تی س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێ����م بابه‌تێكی گرنگ‌و ههس����تیاره‌و ده‌بێت ئێمه رۆڵمان ههبێت تێیدا .پێمانوابو ،پێویسته له‌باتی دو بژارده ،با سێ بژارده‌مان ههبێت ،كه دوای هه‌ڵبژاردن‌و ده‌س����تور ،سێیه‌میان هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاسای س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم����ه له‌ن����او په‌رله‌م����ان‌و ده‌كرێ����ت الیه‌نه‌كان سازان بكه‌ن له‌سه‌ری". به‌ش����داری د .س����رود ئه‌نجام����ی ئه‌و ترسه‌یه كه مه‌س����یحیه‌كان له‌ناوچه‌كه‌دا هه‌ستی پێده‌كه‌ن‌و وه‌ك خۆیشی ده‌ڵێت: "خه‌ڵكی ئێمه ئێستا له‌دهۆك‌و عه‌ینكاوه به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ كێش����ه‌یه‌كیان ههبێت، سه‌فه‌رده‌كه‌ن بۆ دهرهوه چونكه ده‌ترسن، ج����ا ئه‌گ����ه‌ر س����به‌ی ش����تێك بقه‌ومێت لهههرێمی كوردستان ،ئه‌وا هه‌مو خه‌ڵكی ئێمه سه‌فه‌رده‌كه‌ن". ناوبراو باس ل����ه‌وه‌ش ده‌كات كه"ئێمه نابینه به‌شێك له‌كێشه‌كان ،كه چوینه‌ته ن����او كۆبونه‌وه‌ك����ه‌ش ب����ۆ پش����تیوانی له‌الیه‌نه‌كانی ن����او كۆبونه‌وه‌كه نه‌چوین، نه‌شچوین بۆ دژایه‌تی پارتی ،به‌اڵم ئێمه بۆچونی تایبه‌تی خۆمان هه‌یه". ئه‌بو كاروان، پاشا دروستكه‌ری 23ی حوزه‌یران دوای ئه‌وه‌ی په‌رله‌مانتارانی به‌شداربوی كۆبونه‌وه‌ك����ه ژماره‌یان گه‌یش����تبوه ،55 پێویس����تیان به‌ته‌نها یه‌ك ئه‌ندامی دیكه هه‌بو ،ئه‌و كه‌س����ه وه‌ك فریادڕه‌س����ێك ده‌بینرا له‌یه‌كالكردنه‌وه‌ی كۆبونه‌وه‌كه‌دا كه ده‌كرێ����ت یاخوه‌د نا .ئه‌ب����و كاروان ئه‌و كه‌سه بو كه لهگهڵ هاتنه‌ژوره‌وه‌ی، په‌رله‌مانت����اره‌كان چه‌پڵه‌رێزانی����ان كردو رۆڵی "پاش����ا دروس����تكه‌ر"ی بینی لهو
ئه‌بو كاروان رۆژه‌دا. ئه‌بو كاروان له‌باره‌ی چه‌پڵه‌ڕێزانه‌كه‌و‌ه به‌ئاوێن����هی راگه‌یان����د" :من كه‌س����ێكی سیاس����یم‌و دنی����ام زۆر بینیوه ،بۆیه زۆر به‌ئاس����ایی وه‌رمگرت ،ده‌زانم ئه‌مڕۆ ئه‌و الیه‌ن����ه سیاس����ییانه وا مامه‌ڵه‌ت لهگهڵ ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر هه‌ڵوێس����ته‌كه‌ت كۆك بو له‌گه‌ڵیاندا ،ئ����ه‌وا چه‌پڵه‌ت بۆ لێده‌ده‌ن‌و پێیانخۆشه ،ئه‌گه‌ر پێچه‌وانه‌كه‌شی بێت ره‌نگه به‌ش����ێوه‌یه‌كی تر قس����ه‌ت لهسهر ده‌كه‌ن". ئه‌و زیاتر ده‌ڵێت" :كاتێك چونی من بۆ كۆبونه‌وه‌كه كۆك بوه لهگهڵ هه‌ڵوێستی چه‌ند الیه‌نێك����داو چه‌پڵه‌رێزانیان كردوه، ئهوه په‌یوه‌ندی به‌خۆیانه‌وه هه‌یه ،ئێمه كاریگه‌ریی هیچ الیه‌نێكمان لهسهر نیه". ناوبراو ده‌ڵێ����ت" :كۆبونه‌وه‌كه‌م وه‌ك دانیشتنێكی ئاس����ایی بینیوه‌و خاڵێكی كۆبونه‌وه‌ك����ه تایبه‌ت ب����و به‌تاقانه‌كانی ئه‌نفال كه ئه‌م����ه‌ش بایهخی خۆی هه‌یه الی ئێم����ه ،بۆیه چونمان بۆ كۆبونه‌وه‌كه په‌یوه‌ن����دی به‌یاس����ای س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمه‌وه نه‌ب����وهو دژی هیچ الیه‌نێكیش نهبوه". ئه‌ب����و كاروان ،ته‌م����ه‌ن 60س����اڵ، ئه‌ندامی لیژنه‌ی كاروباری پێش����مه‌رگه‌یه لهپهرلهمانی كوردس����تان .ئه‌و به‌رله‌وه‌ی ببێت����ه په‌رله‌مانت����ار ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاس����ی حزبی ش����وعی كوردستان بو. لهناو حزبه‌كه‌ش����یدا پێش����تر به‌رپرسی مه‌كته‌بی عه‌سكه‌ری ناوه‌ندی حزب بوه. ئه‌و نایش����ارێته‌وه ك����ه داوای لێكراوه بۆئه‌وه‌ی به‌شداریی له‌كۆبونه‌وه‌كه نه‌كات‌و ده‌ڵێ����ت" :له‌ن����او پهرلهمان����دا تۆ ده‌نگ بده‌یت یان نا ،ئهوه ش����تێكی ئاس����اییه، هه‌مو فراكس����یۆنێكیش هه‌وڵده‌دات لۆبی بۆخۆی دروستبكات ،بۆیه چه‌ند هه‌وڵێك دراوه".
ئه‌بوبه‌كر هه‌ڵه‌دنی فه‌خره‌دین قادر له‌باره‌ی هه‌ڵوێس����ت ی هاتنی ئه‌بو كاروان‌و د .س����رود ،ده‌ڵێت، "هاتنیان جێگه‌ی شانازیی بو". ئه‌بوبه‌كر هه‌ڵه‌دنی :به چوار ره‌قه‌می كۆڕه‌ك هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتنم لێكرا ئه‌بوبه‌ك����ر هه‌ڵه‌دن����ی ،یه‌كێك بو لهو سه‌رۆك فراكسیۆنانه‌ی لهنێوان هه‌ڵوێستی دوبه‌ره‌ی����ی حزبه‌ك����هیو هه‌ڕه‌ش����ه‌كانی سه‌ری ،رێگه‌ینه‌دا فراكسیۆنه‌كه‌ی كه‌رت ببێت‌و كۆبونه‌وه‌كه په‌كیبكه‌وێت. ناوبراو بۆ ئاوێنه ده‌ڵێت" ،شه‌وی پێش كۆبونه‌وه‌كه له‌زمانی ئه‌ندامانی ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان‌و هه‌ندێك سه‌رۆك فراكسیۆن باڵویانكرده‌وه كه هه‌ڕه‌شه‌كراوه بۆئ����هوهی كۆبونه‌وه‌ك����ه ئه‌نجامنه‌درێت، ته‌نانه‌ت چه‌ند به‌رپرسێك وتویانه به‌یانی خوێ����ن ده‌ڕژێ����ت‌و ه����ه‌ر په‌رله‌مانتارێك به‌ش����داریی كۆبونه‌وه‌ك����ه ب����كات، به‌رپرسیارێتی له‌ئه‌ستۆی خۆیه‌تی .به‌اڵم ئێمه بڕیارماندا به‌شداریی بكه‌ین چونكه پرۆژه‌یاسامان پێش����كه‌ش كردبو رێزمان له‌پڕۆژه‌یاساكه‌مان گرت". ئه‌بوبه‌ك����ر هه‌ڵه‌دن����ی ،س����ه‌رۆكی فراكس����یۆنی یه‌كگرت����وی ئیس��ل�امی كوردس����تانه ،باس ل����ه‌وه‌ش ده‌كات كه "برایانی مه‌كته‌بی سیاس����یی ئێمه ته‌نها ئه‌وه‌یان پێوتوین ك����ه خۆزگه ده‌رفه‌تی زیاتر هه‌بوای����ه بۆ س����ازان چونكه ئه‌م پرس����ه سیاسییه ئینجا یاساییه ،ئێمه‌ش پێمانوت����ون ئه‌م پڕۆژه‌ی����هی ئێمه نه‌ك په‌ك����ی س����ازان ناخ����ات ،به‌ڵك����و دوای پێشكه‌ش����كردنی پ����ڕۆژه‌كان زه‌مینه‌ی سازان زیاتر ره‌خساوه له‌كوردستان". ئه‌بوبك����ر ،ته‌مه‌ن 45س����اڵ ،ده‌ڵێت، "رۆژی كۆبونه‌وه‌ك����هو دواتری����ش له‌ده‌وروبه‌ری ماڵم����ان له‌گوندی ئیتاڵی له‌هه‌ولێر ،جموجوڵێكی نائاسایی ده‌بینرا،
هه‌مو حزب ه ی سیاسییه‌كان ی هه‌رێم كوردستان، ی به‌حزبه‌كه خۆشمه‌و‌ه كه‌مته‌رخه‌مبون لهم پرسه‌داو قسه‌ی جددیان نهكردوه
چونكه ب����ۆ چه‌ن����د جارێك به‌ب����ه‌رده‌م ماڵماندا رۆیشتن‌و شێوازێكی نائاساییان هه‌ب����و لهس����ه‌یركردن‌و مامه‌ڵه‌ك����ردن‌و مۆڕه‌لێكردن ،شه‌وه‌كه‌شی به‌چوار ژماره مۆبایلی كۆڕه‌ك جوێن‌و قس����هی نه‌شیاو به‌خۆمان‌و كه‌س����وكارو حزبه‌كه‌مان دراو هه‌ڕه‌شه‌ی كوش����تنیش له‌به‌نده‌و حاجی كارون كرا لهناو ئه‌و ته‌له‌فۆنانه‌دا". ئه‌و گله‌یی خۆی هه‌ی����هو پێیوایه ئه‌و شه‌ڕه هی حزبه‌كان بو پهرلهمان كردی‌و ده‌ڵێت":هه‌مو حزبه سیاسییه‌كانی هه‌رێمی كوردس����تان ،به‌حزبه‌ك����هی خۆش����مه‌وه كه‌مته‌رخه‌مبون لهم پرس����ه‌داو قس����هی جددیان نهكردوه ،لهو كۆبونه‌وانه‌شدا كه لهگهڵ سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت����دا كردویانه ،ته‌نه����ا به‌مجامه‌له به‌ڕێی����ان ك����ردوه ،له‌كاتێك����دا خۆی����ان ده‌یانزان����ی كه ل����ه19ی ئ����اب دۆخێك دێته‌پێشه‌وه‌و به‌رۆكی پهرلهمان ده‌گرێت، به‌اڵم هیچ ئاماده‌كارییه‌كیان نهكردوه".
ئیسالمییه‌کان :البردنی مادده‌ی 6ی ده‌ستور ،هێڵی سوره
الیه‌نه‌کان خۆیان الده‌ده‌ن له‌پرسی به‌عه‌لمانیکردنی ده‌ستور ئا :رێنوار نه‌جم لهگهڵ به‌رده‌وامبونی کاره‌کانی لیژنه‌ی نوسینه‌وه‌ی ده‌ستور ،مشتومڕی ئه‌و مادده‌یه ده‌ستپێده‌کات ک ه باس له‌دانانی ئیسالم ده‌کات وه‌ک سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌کیی یاسادانانی هه‌رێمی کورستان .ههرچهنده له 21ئه‌ندامه‌که‌ی لیژنه‌ی ده‌ستور زۆرینه‌یان سه‌ر به‌و حیزبانه‌ن ک ه لهکوردستاندا به‌عه‌لمانی ده‌ناسرێن، به‌اڵم هیچ کامیان ئاماده‌نین باس له‌البردنی ئه‌و مادده‌ی ه بکه‌ن. ئه‌ندام���ی لیژن���هی نوس���ینه‌وه‌ی ده‌س���تور لهسهر پش���کی بزوتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان ،عه‌دنان عوس���مان به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند ک���ه له‌لیژنه‌که‌دا گفتوگۆیه‌کی گ���ه‌رم هه‌ی ه له‌باره‌ی ئ���هو ماده‌یه‌وه‌و به‌چه‌ندین شێوه‌ی جیاواز داڕشتنه‌وه‌ی ب���ۆ ده‌کرێت" ،قس��� ه لهس���ه‌ر پێگه‌و ئایین نییه‌و ئه‌وه‌نده‌ی کێش���ه لهسهر ئه‌وه‌یه له‌ڕوی یاس���اییهوه دواتر ئه‌م ه چۆن به‌کارده‌هێنرێت ،هه‌مومان کۆکین لهس���ه‌ر ئه‌وه‌ی ده‌س���تورێکی مه‌ده‌نی دابنێین‌و ده‌ستورێکی دینیی دانه‌نێین. ده‌ستور لهس���ه‌ر بنه‌مای هاواڵتی بون داده‌نرێت". له‌مادده‌ی 6له‌ره‌شنوسی ده‌ستوری
پێشوی هه‌رێمی کوردستاندا ،هاتوه " ئه‌م ده‌ستور‌ه دان ده‌نێت به‌ناسنامه‌ی ئیس�ل�امی زۆرین���هی گه‌ل���ی هه‌رێمی کوردس���تان‌و رێزی لێ ده‌گرێ‌و دان ب ه ته‌واوی مافه ئایینیه‌کانی مه‌س���یحیو ئێزیدی���ه‌کان‌و ئه‌وانی دیک���ه‌دا ده‌نێ‌و سه‌ربه‌س���تیی بیروباوه‌ڕو به‌ڕێوه‌بردنی ڕێوره‌س���م‌و دابو نه‌رین���ی ئایین���ی لهههرێم���دا بۆ هه‌مو کهس���ێک دابین ده‌کات .بنه‌ماکانی شه‌ریعه‌تی ئیسالم س���ه‌رچاوه‌یه‌کی سه‌ره‌کیی یاسادانانه‌‌و نابێ یاس���ایه‌ک دابنرێ���ت ناکۆک بێت لهگهڵ حوکمه نه‌گۆڕه‌کانی ئیسالم". ناوەندی س���ێکوالر لەکوردس���تان، له‌چه‌ن���د رۆژی راب���ردودا هه‌ڵمه‌تێکی ده‌ستپێکردوه بۆ البردنی ئه‌و مادده‌یه‌و داوا ده‌که‌ن ئه‌و ده‌ستوره‌ی لهکوردستان ده‌نوسرێته‌وه ،ده‌ستورێکی عه‌لمانیان ه بێت. به‌هار مونزی���ر ئه‌ندامی ئه‌و ناوه‌ند‌ه لهوبارهیهوه به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "ئێم ه پێمان وایه له‌هه‌ر واڵتێکدا ده‌ستوره‌که‌ی س���ێکۆالر بێ���ت ،ماف���ی هاواڵتی���ان پارێ���زراوه ،ئێم��� ه نامانه‌وێ���ت ته‌نها ئاینێکی تایبه‌ت یاخود ئایدۆلۆژیایه‌کی تایبه‌ت له‌ده‌س���توردا دابنرێت ،ده‌بێت بنه‌مای یاس���ادانان مافه‌کانی مرۆڤ‌و رێکه‌وتن���ه نێوده‌وڵه‌تییه‌کان بێت نه‌ک ئ���هوهی لهس���ه‌ر بنه‌مای ش���ه‌ریعه‌تی
ئیس�ل�امی ک ه لهگهڵ ژیان���ی ئه‌مڕۆدا ناگونجێت". هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "له‌کاتێکدا ده‌ستوری واڵتێک لهس���ه‌ر بنه‌مای دینێک یاخود ئایدۆلۆژیای���ه‌ک دابنرێ���ت ،ناتوانرێت مافی هاواڵتیان به‌یه‌کسانی بدات". له‌به‌رامب���ه‌ردا ئه‌ندام���ی لیژن���هی نوسینه‌وه‌ی ده‌ستور له‌پشکی کۆمه‌ڵی ئیس�ل�امی ،دانا دارا حسێن به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یان���د "هی���چ الیه‌نێک تا ئێس���تا ئاش���کرای نه‌کردو‌ه ک���ه بڵێ ناکۆکین لهگ���هڵ ئه‌و مادده‌ی���هو داوای البردنی بکرێت .پێش ئهوه له‌مادده‌کانی دیکه‌دا جێگیرک���راوه ک ه ده‌وڵه‌ت���ی مه‌ده‌نی ده‌بێت". هه‌روه‌ها ئه‌و پێی وای���ه "ئه‌و ده‌ق ه پێگه‌یه‌ک���ی که‌میش��� ه ب���ۆ ئایین���ی ئیس�ل�ام ،ب���ه‌اڵم به‌ڕه‌چاوکردنی ئه‌م بارودۆخه‌ی ئێستا ئه‌م ه دروسته‌و ئێم ه داکۆکیکارێکی گه‌وره‌ی ئه‌م پرسه‌ین". جگه له‌وه‌ش پێی وای ه ک ه "ئه‌و ده‌ق ه ئیجابی نییه ،به‌ڵکو سه‌لبییه .ئه‌و کات ه ئیجابی ده‌بو بیوتای ه ته‌واوی یاساکان لهههرێم���ی کوردس���تان ده‌رده‌چێ���ت به‌پێی شه‌ریعه‌تی ئیسالم ده‌بێت ،به‌اڵم ئه‌م ده‌ڵێت یاسایه‌ک ده‌رنه‌چێت لهگهڵ نه‌گۆڕه‌کانی ئیسالم ناکۆک بێت". پێش���وی له‌ره‌شنوس���ه‌که‌ی ده‌س���توره‌که‌دا ،له‌دوای ئاماژه‌پێکردن
ده‌بێت بنه‌مای یاسادانان مافه‌کانی مرۆڤ‌و رێکه‌وتن ه نێوده‌وڵه‌تییه‌کان بێت نه‌ک ئه‌وه‌ی لهسهر بنه‌مای شه‌ریعه‌تی ئیسالمی که لهگهڵ ژیانی ئه‌مڕۆدا ناگونجێت به‌وه‌ی نابێت هیچ یاسایه‌ک ناکۆکبێت لهگهڵ بنه‌ما نه‌گۆڕه‌کانی ئایینی ئیسالم، هاوکات له‌بڕگه‌ی دوای ئه‌وه‌شدا هاتوه، "نابێت یاس���ایه‌ک دابنرێت ناکۆک بێت لهگهڵ بنه‌ماکانی دیموکراسی". به‌ش���ێک له‌چاودێران ئه‌و دو بڕگه‌ی ه
لهم���اده‌ی ،6به‌ناک���ۆک‌و دژ به‌ی���ه‌ک ده‌زانن. ئه‌ندامی لیژنه‌ی نوسینه‌وه‌ی ده‌ستور لهس���ه‌ر پش���کی یه‌کێتی نیشتمانی، گ���ۆران ئازاد له‌وباره‌ی���هوه به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "ئێمه‌ش پێمان وای ه ئه‌و ده‌ق ه ناکۆکه‌و ه���ه‌وڵ ده‌ده‌ین ئه‌و ناکۆکیی ه نه‌هێڵین .ب���ه‌اڵم بۆچونێکی���ش هه‌ی ه که پێی باش��� ه ئ���هو مادده‌ی ه هه‌ر به‌و ناکۆکییه بمێنێتهوه". هه‌روه‌ها عه‌دنان عوس���مان له‌باره‌ی ناکۆک���ی ئ���هو دو بڕگه‌ی���هی ب���اس له‌دیموکراسی‌و ئایینی ئیسالم ده‌کات، ده‌ڵێت "هه‌ندێک پێیانوایه ئه‌وانه ناکۆکن وه لهگهڵ یه‌ک‌و به‌شێکیش پێی وایه ئه زه‌مانه‌تێک���ی باش���ه بۆ ئ���هوهی په‌نا نه‌برێت بۆ ئایین بۆ به‌رته‌سکردنه‌وه‌ی ئازادیی‌‌و دیموکراس���یو مافی مرۆڤ. ده‌رکه‌وتنی داعش‌و هه‌ندێ بزوتنه‌وه‌ی تون���دڕه‌و وای کردوه رێکخ���راوه‌کان‌و گروپه‌کانی ژنان مه‌ترس���ییان ههبێت له‌خراپ س���ودوه‌رگرتن ل���هو مادده‌ی ه بۆ په‌کخس���تنی ژیانی دیموکراس���یی‌و یه‌کسانی ژن‌و پیاو". له‌باره‌ی ئ���هوهی ئایا ئه‌ندامانی ئه‌و لیژنه‌یه‌ی سه‌ر به‌حیزبه عه‌لمانییه‌کانن ناتوانن ئ���هو ماده‌یه البب���ه‌ن ،گۆران ئازاد ده‌ڵێت "ئه‌م ده‌ستور‌ه به‌سازانه‌و هه‌مو ئه‌ندام‌و فراکس���یۆنێک ده‌توانێت
پرۆژه‌ی ده‌ستور رابگرێت ،بۆی ه بیرله‌و‌ه ناکرێته‌و‌ه هێ���ز‌ه عه‌لمانییه‌کان کێن‌و ئیسالمییه‌کان کێن بۆ ئه‌وه‌ی به‌زۆرینه‌و که‌مین ه پرسه‌ک ه یه‌کال بکرێته‌وه .زیاتر ل���ه 9کۆبونه‌وه‌مان کردوه‌و کۆبونه‌وه‌ی وا ههبوه 8کاتژمێر درێژهی کێش���اوه بۆ ئه‌وه‌ی قه‌ناع���ه‌ت به‌یه‌کتری بکه‌ین ک ه هه‌م ئه‌وانه‌ی به‌رگریی له‌دین ده‌که‌ن بۆی���ان گونج���او بێت ،ه���ه‌م ئه‌وانه‌ی به‌رگری���ی له‌عه‌لمانییه‌ت ده‌که‌ن بۆیان گونجاو بێت". ئه‌ندامه‌ک���هی کۆمه‌ڵی ئیس�ل�امیش البردن یاخود گۆڕانکاریی ریشه‌یی لهو ماده‌یه‌یه‌دا به"هێڵی س���ور" ناوده‌بات‌و ده‌ڵێت "ئه‌مه داخ���وازی حیزبی نییه، یه‌کێتی زانای���ان به‌نوێنه‌رایه‌تی هه‌مو مامۆستاو مینبه‌ری کوردستان هاتن بۆ المان‌و جه‌ختیان لهس���ه‌ر ئه‌و پرسان ه کرده‌ه‌وه" هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "ئێم ه باوه‌ڕمان وای ه نه‌گۆڕه‌کانی ئیسال م لهگهڵ دیموکراسی‌و مافه‌کانی مرۆڤ دژ به‌یه‌ک نین ،به‌ڵکو هاوش���انی یه‌ک���ده‌ڕۆن‌و هه‌ردوکی���ان خزمه‌ت ده‌که‌ن به‌کۆمه‌ڵگا". ل���ه25ی مانگی ڕاب���ردوه‌وه لیژنه‌ی نوس���ینه‌وه‌ی ده‌س���تور ده‌س���تی به‌کاره‌کان���ی ک���ردوه‌و تا ئێس���تا 28 کۆبون���هوه ئه‌نجام���دراوه‌و 24مادده نوسراوه‌ته‌وه.
هەنوکە
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
دیندار دۆسكی:
5
ئێمه له‌بادینان دوجار باره‌گامان سوتێنراوه‌و ئه‌ندامانمان شه‌هیدكراون له‌سلێمان ی ره‌نگ ه برایه‌كی یه‌كگرتو ته‌نانه‌ت شه‌قێكیشی به‌رنه‌كه‌وتبێت ئا :ئاراس عوسمان دیندار دۆسكی ،یه‌كێك له‌دامه‌زرێنه‌رانی یه‌كگرتوی ئیسالمی دوای ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه له‌حزبه‌كه‌ی ،لهم گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "داوای یاسایی له‌دژی حاجی كاروان تۆمار ده‌كه‌م". ئاوێن����ه :ده‌ستله‌كاركێش����انه‌وه‌ت له‌ریزه‌كانی یه‌كگرتوی ئیس��ل�امی ته‌نها دانیشتنه‌كه‌ی 23ی حوزه‌یرانی پهرلهمانی كوردستان هۆكار بوه؟ دیندار دۆس����كی :به‌ڵێ به‌شداریكردنی فراكس����یۆنی یه‌كگرتو له‌دانیش����تنه‌كه‌ی پهرلهمان یه‌كێك له‌ه����ۆكاره گرنگه‌كان بوه كه نام����هی ده‌ستله‌كاركێش����انه‌وه بنوسم‌و وازبهێنم ،چونكه ئه‌وان پایه‌ندی مه‌كته‌ب����ی سیاس����ی نه‌ب����ون‌و دژی ئه‌و سازانه نیش����تمانیه‌ن كه باسی ده‌كه‌ین، یاخود ئه‌گه‌ر ئه‌م����ه به‌بڕیاری مه‌كته‌بی سیاسی به‌شداریانكردوه له‌دانیشتنه‌كه‌دا، با مه‌كته‌بی سیاس����ی به‌جورئه‌ته‌وه بڵێن ئهوه داواكاری ئێمه بوه فراكسیۆنه‌كه‌مان به‌ش����داریكردوه ،بۆیه هه‌ر له‌سه‌رده‌می ئۆپۆزسیۆنبونی یه‌كگرتوی ئیسالمیه‌وه من گله‌ییم له‌گوتاری حزب هه‌یه. ئاوێن����ه :وات����ه لهگ����هڵ ئ����هوه نه‌بوی����ت یه‌كگرت����و بچێته ری����زی هێزه ئۆپۆزسیۆنه‌كانه‌وه؟ دیندار دۆس����كی :بون به‌ئۆپۆزسیۆن بڕیاری س����ه‌ركردایه‌تی ب����وهو من رێزم لێگرت����وه ،ئێم����ه ده‌بو وه‌ك ئیس��ل�امی وتارێك����ی جیاوازمان هه‌بێ����ت له‌گۆڕان‌و خاوه‌ن بڕیاری خۆمان بین. ئاوێنه :كه‌وات����ه یه‌كگرتو له‌وماوه‌یه‌دا له‌ژێر خیتابی گۆڕاندا بوه؟ دیندار دۆسكی :نا مه‌به‌ستم ئهوه نیه به‌ڵكو ئه‌و س����ێ هێزه یه‌ك لیست نهبوه پێشتر تاكو یه‌ك بڕیارمان ههبێت ،به‌اڵم گۆڕان ئه‌و ئه‌زمانه‌ی بۆ ئێستای یه‌كگرتو دروس����تكردوه ك����ه تێیكه‌وت����وه ،لهبهر ئهوه ده‌بو خ����اوه‌ن وتارێكی یه‌كگرتوانه بوینای����ه له‌كوردس����تان ،به‌درێژایی ئه‌و چه‌ند س����اڵه وتارو به‌رنام����هی یه‌كگرتو ته‌نانه‌ت نه‌یتوانی خزمه‌تی خۆشی بكات له‌كوردس����تان ،ه����ه‌ر بۆی����ه ده‌نگه‌كانی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان كه‌می كردو پێویست بو سه‌ركردایه‌تی ئه‌م حزبه هه‌ڵسه‌نگاندنی بكردای����ه ه����ۆكارو ده‌رئه‌نجامی چی بوه ده‌نگه‌كانم����ان كه‌می كردوه‌و چی بكرێت بۆ باشتركردنی حزب. ئاوێن����ه: له‌ب����اره‌ی
ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌كه‌ت ئه‌مه یه‌كه‌مجاره ئه‌و داوایه پێشكه‌شی سه‌ركردایه‌تی حزب ده‌كه‌یت ،یاخود پێشتریش ئه‌م داوایه‌ت هه‌بو دور له‌چاوی میدیاكان؟ دیندار دۆسكی :وه‌كو ده‌ڤه‌ری بادینان كێش����ه‌مان هه‌بو لهگهڵ براده‌ران لهسهر سیاس����هتو ئالیه‌تی بڕیاردانی یه‌كگرتو، ق����ه‌د داوای ده‌ستله‌كاركێش����انه‌وه‌م نه‌ك����ردوه له‌ح����زب ،به‌اڵم پێش س����ێ مان����گ لهگهڵ براده‌رانی س����ه‌ركردایه‌تی له‌ده‌ڤه‌ری خۆمان پێم راگه‌یاندن به‌نیازی ده‌ستله‌كاركێش����انه‌وه‌م ،چونك����ه خۆم نابینمه‌وه لهناو ئه‌م حزبه‌دا. ئاوێنه :ش����اندێكی مه‌كته‌ب ی سیاسی هاتن����ه بادینان‌و ئه‌نجام����ی كۆبونه‌وه‌كه چی بو لهگهڵ ئێوه‌دا؟ دینداردۆس����كی :دوای كۆبونه‌وه‌ی����ان له‌گه‌ڵمان باس����یان له‌وه‌كرد فراكسیۆنی یه‌كگرت����و لهپهرلهمان����ی كوردس����تان هه‌ڵه‌یانك����ردوه ،خۆیان به‌س����ه‌ربه‌خۆیی به‌شداریانكردوه ،به‌اڵم باوه‌ڕم بهوه نیه كه فراكسیۆنێك به‌ته‌نها بتوانێت به‌شداری كردبێت له‌دانیش����تنه‌كه‌ی ئ����هو رۆژه‌ی پهرلهماندا ،هه‌روه‌ها داواشیانكرد نامه‌ی ده‌ستله‌كاركێش����انه‌وه‌كه بكش����ێنمه‌وه، به‌اڵم پێمڕاگه‌یاندن كه س����ورم لهس����ه‌ر داواكه‌ی خۆم‌و ناگه‌ڕێم����هوه نێو حزب، چونك����ه ناكرێت فراكس����یۆنێك به‌ته‌نیا بڕیارب����دات به‌بێ گه‌ڕان����هوه بۆ مه‌كته‌ب سیاسی حزبه‌كه‌ی. ئاوێنه :گومان ده‌كه‌یت فراكس����یۆنی یه‌كگرت����و به‌ته‌نی����ا ئه‌م به‌ش����دارییه‌ی نه‌كردبێت؟ دیندار دۆس����كی :به‌ڵێ گومان ههیهو تائێس����تا هیچ به‌رچاوڕونیه‌ك نابینم لهو مه‌س����ه‌له‌یه‌دا ،چونكه ئه‌گه‌ر فراكسیۆن به‌ته‌نه����ا ئه‌م����هی كردوه ب����ۆ مه‌كته‌بی سیاس����ی لێپێچینه‌وه‌یان لهگهڵ ناكات؟ ب����ۆ به‌یاننامه‌یه‌كی����ان ده‌رنه‌ك����ردوه كه ئه‌مه داواكاری حزب‌و مه‌كته‌بی سیاسی نهبوه؟ ئاوێن����ه :جه‌نابت ده‌ڵێیت به‌ش����داری كردنی فراكس����یۆنی یه‌كگرتو هۆكارێكی به‌هێزی ده‌ستله‌كاركێش����انه‌وه‌كه‌م بوه، باشه ئه‌گه‌ر مه‌كته‌بی سیاسی لێپێچینه‌وه ب����كات له‌گه‌ڵیان ئام����اده‌ی بگه‌ڕێیته‌وه ریزه‌كانی ئه‌و حزبه؟ دیندار دۆس����كی :من تازه ناگهڕێمهوه ریزه‌كانی ئه‌و حزبه. ئاوێنه :نامه‌ی ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌كه‌ت قبوڵكراوه؟ دین����دار دۆس����كی :م����ن چاوه‌ڕوان����ی قبوڵكردن یاخ����ود قبوڵنه‌كردن ناكه‌م،
داوایانكرد نامه ی ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ك ه بكشێنمه‌وه ،به‌اڵم پێمڕاگه‌یاندن ك ه سورم لهسهر داواكه ی خۆم‌و ناگهڕێمهوه نێو حزب ،چونك ه ناكرێت فراكسیۆنێك به‌ته‌نیا بڕیاربدات به‌ب ێ گهڕانهوه بۆ مه‌كته‌ب سیاس ی حزبه‌كه‌ی دیندار دۆسکی :کاک مه‌سعود گونجاوه بکرێته‌وه به‌سه‌رۆکی هه‌رێم ئێس����تا وه‌ك كه‌س����ێكی س����ه‌ربه‌خۆم‌و ئه‌مین����دارو براده‌رانی سه‌ركردایه‌تیش����م ئاگاداركردۆته‌وه كه به‌ته‌واوی له‌ریزه‌كانی ئه‌و حزبه ده‌رچوم. ئاوێن����ه :ه����ه‌ر خ����ۆت واز له‌ح����زب ده‌هێنی����ت ،یاخود خه‌ڵكی دیكه‌ش����ت له‌گه‌ڵدایه له‌سنوری بادینان؟ دیندار دۆسكی :وه‌اڵ هه‌ندێك براده‌ری دیكه حه‌زی����ان لێب����وه وازبهێنن ،به‌اڵم رێگه‌م ب����ه‌وان ن����ه‌داوه‌و پێمڕاگه‌یاندون كه ئه‌م وازهێنان����ه په‌یوه‌ندی به‌خودی خۆمه‌وه هه‌یه ،ئێوه لهسهر كاری خۆتان به‌رده‌وام بن ،كه‌س����یش هانن����اده‌م واز له‌حزب بهێنێت لهم سنوره ،به‌اڵم كێشه ههیهو ب����ه‌دوری نازانم خه‌ڵ����ك واز لهم حزبه بهێنێت ،به‌اڵم له‌ئێستادا نا. ئاوێنه :ش����ه‌وێك پێش دانیشتنه‌كه‌ی په‌رله‌م����ان زۆرێك له به‌رپرس����ه حزبیو حكومی����ه‌كان له‌په‌یوه‌ن����دی ب����ون لهگ����هڵ الیه‌ن����ه‌كان تاكو دانیش����تنه‌كه ئه‌نجامنه‌درێت ،ئای����ا ئه‌م په‌یوه‌ندیه‌یان ئێوه‌شی گرته‌وه؟
دین����دار دۆس����كی :ل����هو ش����ه‌وه‌دا دونیایه‌ك هه‌وڵدراوه كه ئه‌و دانیش����تنه ئه‌نجامنه‌درێ����ت ،ب����ه‌اڵم پارت����یو هیچ كه‌س����ێك داوایه‌ك ی له‌ئێمه نهكردوه تاكو فشار له‌حزب بكه‌م به‌شدار نه‌بن. ئاوێنه :به‌اڵم سه‌رۆكی فراكسیۆنه‌كانی یه‌كگرتو باس����ی له‌وه‌كردوه براده‌رانمان له‌بادین����ان ه����ه‌روه‌ك ئێم����ه له‌ژێ����ر فشاردابون؟ دیندار دۆسكی :رێزم بۆ كاك ئه‌بوبه‌كر هه‌یه ،به‌اڵم هیچ فش����ارێكمان لهس����ه‌ر نه‌ب����وهو براده‌رانم����ان واژوی خۆی����ان نه‌كشاندۆته‌وه. ئاوێنه :یه‌كێك له‌په‌رله‌مانتاره‌كانتانی یه‌كگرتو قس����هی لهس����ه‌ر ئهوه كردوه كه "كه‌س����ێكی دنیاویس����ت بویت" ،ئه‌م هه‌ڵوێس����ته‌ی ئێوه په‌یوه‌ندی به‌پۆست‌و پله‌وه ههبوه؟ دیندار دۆس����كی :م����ن بڕیارمداو‌ه كه رێ����گای یاس����ایی بگرمه ب����ه‌ر دژی ئه‌و قسانه‌ی حاجی كاروان كردویه‌تی ،بۆیه س����كااڵی لهس����ه‌ر تۆمار ده‌ك����همو هیچ
كۆمێنتێكم نیه لهسهر قسه‌كانی. ئاوێنه :پێش دانیشتنه‌كه‌ی پهرلهمان هیچ جۆره فش����ارێكی پارتیتان لهس����ه‌ر بوه ل����ه‌م س����نوره تاك����و كاریگه‌ریتان ههبێت حزب‌و فراكسیۆنه‌كه‌تان به‌شداری دانیشتنه‌كه نهبێت؟ دیندار دۆسكی :هیچ فشاری پارتیمان لهس����ه‌ر نهبوه ،ئه‌گه‌ر فشاریان هه‌بوایه لهس����ه‌ر مه‌كته‌ب����ی سیاس����ی ده‌یانب����و له‌هه‌ولێر. ئاوێن����ه :زۆركات باس ل����هوه ده‌كرێت پارتی له‌رێگه‌ی پێدانی پ����اره‌و ئیمتیاز هه‌وڵ لهگ����هڵ كادیره‌كان ئێوه ده‌دا لهم سنوره؟ دیندار دۆس����كی :نازانم شتی وا به‌دی ناك همو ره‌نگه ئه‌م����ه تۆمه‌ت بێت ،ئێمه لهم ده‌ڤه‌ره دوجار باره‌گامان سوتێنراوه‌و ئه‌ندامانم����ان ش����ه‌هیدكراوه ،جی����اواز لهس����لێمانی كه ره‌نگه برایه‌كی یه‌كگرتو ته‌نانه‌ت شه‌قێكی به‌رنه‌كه‌وتبێت ،به‌اڵم بۆ مه‌س����ه‌له‌ی ئیمتیازو پ����اره‌و كرینی كادیرانمان لهم س����نوره من ئاسایش نیم
لێكۆڵینه‌وه‌م لهسهر ئهوه كردبێت‌و ئاگام لێی نیه. ئاوێنه :ئایا به‌رنامه‌ی كاری حزبایه‌تیت نیه ل����ه‌دوای به‌جێ هێش����تنی ریزه‌كانی یه‌كگرتو؟ دین����دار دۆس����كی :له‌ئێس����تادا هیچ به‌رنامه‌یه‌ك����م نی����ه ،ب����ه‌اڵم نابێت ئه‌و مافه‌ش����م لێوه‌رگریت����هوه ك����ه نازانم بۆ داهاتو چی ده‌كه‌م‌و چۆن ده‌بێت؟ ئاوێنه :هیچ جیاوازیه‌ك به‌دی ده‌كه‌یت لهنێوان هه‌ر یه‌ك له سه‌الحه‌دین به‌هادین ئه‌می����داری پێش����و هه‌روه‌ه����ا موحه‌مه‌د فه‌ره‌ج ئه‌منیداری ئێس����تای یه‌كگرتوی ئیسالمی كوردستان؟ دیندار دۆس����كی :بێگوم����ان هه‌ركه‌س تایبه‌تمه‌ن����دی خ����ۆی هه‌یه ،به‌گش����تی یه‌كگرت����و به‌ره‌و پێش����نه‌چوه‌و ئێس����تا مه‌كته‌ب����ی سیاس����یش زۆر ت����ه‌واو نیهو هه‌ندێ����ك كێش����ه هه‌بو ،ب����ه‌اڵم ئه‌مرۆ زیاتر ئه‌نجامه‌كان ده‌رده‌كه‌ون ،تائێس����تا س����ه‌رجه‌م ده‌زگاكان‌و س����هركردایهتیو مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كگرتو به‌بۆچونی من مۆفه‌ق نهبوه. ئاوێن����ه :به‌بۆچون����ی جه‌نابت تاچه‌ند پێوس����ته مه‌س����عود بارزان����ی بكرێته‌وه به‌سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان؟ دین����دار دۆس����كی :لهگهڵ ئ����ه‌وه‌دام سیس����تمی سیاسی كوردستان به‌سازان بكرێت ،به‌بۆچون����ی خۆم لهم قۆناغه‌ی كورد ئه‌و كێش����انه‌ی هه‌یه‌تی له‌داعش‌و مه‌س����ه‌له‌ی كوردیدا له‌باك����ورو رۆژئاوا چوه‌ته پێشو باشوریش به‌م دژ به‌تیرۆره چوه‌ته پێش����هوه ،كاك مه‌سعود خۆشی باسی ئه‌وه‌ی كردوه كه هه‌مو كوردستان به‌دیل����ی ئه‌ون ،بۆیه ب����اوه‌ڕم وایه ئه‌مه كه‌س����ێكی به‌هێ����زی پێویس����ته‌و كاك مه‌س����عود گونجاوه بكرێته‌وه به‌سه‌رۆكی هه‌رێم. ئاوێنه :ئه‌گ����ه‌ر داوا بكرێت له‌جه‌نابت خۆت كاندید بكه‌یت بۆ پۆستی سه‌رۆكی هه‌رێم ئاماده‌یت؟ دیندار دۆس����كی :نه‌خێر هه‌رگیز خۆم له‌وه‌دا نابینمه‌وه بۆ ئه‌و پۆسته. ئاوینه :داهاتوی یه‌كگرتوی ئیس��ل�امی به‌ڕای ئێوه به‌ره‌و كوێ هه‌نگاو ده‌نێت؟ دیندار دۆسكی :داوای سه‌ركه‌وتن ده‌كه‌م بۆیان كه 40ساڵ لهو مه‌دره‌سه‌یه‌دا بوم، به‌اڵم یه‌كگرتو ده‌بێت زیاتر به‌خۆداچونه‌وه بكات له‌قه‌یرانه‌كانیان‌و پاشگری ئیسالمی ...هتد ،خاوه‌ن مه‌نهه‌جێكی جوانیش����ه، ب����ه‌اڵم به‌خۆداچونه‌وه‌یه‌ك����ی نه‌وعی بۆ س����ه‌رتاپای ئ����هو حزبه پێویس����تیه‌كی هه‌نوكه‌ییه.
ئهندامێكی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كگرتو :پێمانباشبو برایان ی بادینان له‌رێگه‌ی ناوخۆوه بۆچونی خۆیان ده‌رببڕیایه نه‌ك راگه‌یاندنه‌كان ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد هیوا میرزا ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كگرتوی ئیسالمی كوردستان لهم گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "ئه‌گه‌ر خۆمان ئاماده‌ییمان ههبێت الیه‌نی ده‌ره‌كی ده‌ستبخاته ناوماڵمانه‌وه ،ئه‌وا ده‌بێت ئه‌وكات گله‌یی له‌خۆمان بكه‌ین، نه‌ك له‌الیه‌نه ده‌ره‌كییه‌كان". ئاوێنه :به‌ڕای ئێوه ئ����ه‌م دۆخه ده‌گاته ك����وێو پێتوانیی����ه ئه‌گه‌ر به‌م نه‌فه‌س���� ه كاربكرێ����ت دابڕانێك له‌نێ����وان الیه‌نه‌كاندا دروست ببێت؟ هیوا می����رزا :به‌خوێندنه‌وه‌ی من ئه‌وه‌ی كه له‌ئارادایه‌و ئێس����تا الیه‌نێك خۆی بهوه ده‌زانێت كه له‌ش����انۆكه كراوه‌ته دهرهوه، ئاسۆكه به‌رۆشنی نابینم ،بۆیه ئێمه وه‌كو یه‌كگرتو هه‌رده‌م‌و ئێس����تاش‌و وه‌كو پێنج الیه‌نه‌كه‌ش جه‌ختمان له‌سازان كردوه‌ته‌وه، چونك����ه بارودۆخی هه‌رێم ئاس����ایی نییه‌و له‌هه‌ناویدا ده‌یان كێش����ه‌وگرفت‌و نه‌یاریی‌و دوژمنایه‌تیی نزیكه‌ی 60س����اڵی له‌خۆیدا
كۆكردوه‌ت����هوه .پێ����رێ ئه‌نجومه‌ن����ی س����ه‌ركردایه‌تی یه‌كگرت����و بڕیاری����داوه له‌نزیكترین كاتدا كۆبونه‌وه‌ی پێنج الیه‌نه‌كه س����ازبكرێت‌و له‌ڕێگ����هی گفتوگ����ۆوه ئه‌و بابه‌ته‌ی (س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم) كه بوه‌ته مایه‌ی كێش����هو نیگه‌رانی دروستكردوه هه‌ر پێنج الیه‌نه‌كه بگه‌ینه سازانێكی سیاسیی‌و پهرلهمانی����یو له‌رێگه‌ی ئ����ه‌وه‌وه بڕیارێك ده‌ربكات. ئاوێن����ه :باس له‌وه‌ده‌كرێ����ت گوایه هه‌م وه‌كو ح����زب‌و هه‌م له‌الیه‌نی ترهوه فش����ار ههبوه لهس����ه‌ر په‌رله‌مانتاره‌كانتان به‌وه‌ی نه‌رمتر بن ،چونكه ده‌وترێت فراكس����یۆنی یه‌كگرتو توندو سه‌ركردایه‌تییه‌كه‌ی نه‌رمتره لهم بابه‌ته‌دا؟ هیوا میرزا :له‌ڕاستیدا ئهوه بڕوای ئێمه‌یه هه‌رشتێك پێشتر له‌سه‌ری پێكهاتبن وه‌كو رێككه‌وتنێك ،پێویسته رێزی لێ بگیرێت، بۆیه ئێستاش فراكسیۆنی یه‌كگرتو ئه‌وانی دیكه‌ش چه‌ند پرۆژه‌یه‌كیان پێشكه‌شكردوه، ئێمه ده‌ڵێین كۆتایی دونیا نییه‌و بابه‌ته‌كه قابیلی چاره‌سه‌ركردنه ،بۆیه ده‌ڵێین ئه‌مه نه‌كرێته تونێلێك كه ئه‌وسه‌ری دیارنه‌بێت،
ئه‌وه‌تا پهرلهمان خوێندنه‌وه‌ی یه‌كه‌می بۆ كردوه ،ئێس����تاش ده‌توانین به‌س����ازانێكی نیش����تمانی الیه‌نی به‌رامبه‌ریش رای خۆی بڵێت‌و هه‌ر پێنج الیه‌نه‌كه بگه‌نه ده‌ره‌نجام‌و بكرێته پرۆژه‌یه‌ك. ئاوێن����ه :ب����ه‌اڵم فراكس����یۆنه‌كان ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر له‌كاتی پش����وی په‌رله‌مانیشدا بێت ئێمه سورین لهس����ه‌ری خوێندنه‌وه‌ی دوه‌م بۆ پرۆژ یاسای سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم؟ هی����وا می����رزا :ئێس����تا په‌رله‌م����ان‌و فراكسیۆنه‌كان چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ن ده‌ره‌نجامی ئ����هو كۆبونه‌وانه‌و س����ازانی پێنج الیه‌نه‌كه به‌ك����وێ ده‌گات ،بۆی����ه هیواخوازی����ن ده‌ره‌نجامێكی باش����ی هه‌بێت‌و به‌شێوه‌یه‌ك بێت به‌رژه‌وه‌ندی گشتیی‌و یه‌كڕیزی ناوماڵی كوردیی پارێزراو بێت. ئاوێنه :له‌پ����اش كۆبونه‌وه‌كه‌ی 6/23ی پهرلهمان ،سه‌ركردایه‌تی یه‌كگرتو له‌بادینان ناڕازی بون له‌فراكسیۆنی یه‌كگرتو ئهندامێكی مه‌كته‌بی سیاسی ده‌ستی له‌كاركێشایه‌وه، ئه‌مه یه‌كگرتو ده‌گه‌یه‌نێته كوێ؟ هی����وا می����رزا :له‌كۆنگ����ره‌ی شه‌ش����دا بڕی����اردراوه ئه‌نجومه‌ن����ی س����ه‌ركردایه‌تی
ده‌ڤه‌ره‌كان دابمه‌زرێت ،لهبهر ئهوه جۆرێك له‌المه‌ركه‌زیه‌تبونی هه‌یه ،ئه‌وان له‌بادینان بۆچون����ی خۆیان لهس����ه‌ر فراكس����یۆنه‌كه ده‌ربڕیوه ئازادن ،ئه‌وه‌ی كه ئه‌وان وتویانه لهڕوانگ����هی س����تراتیژیه‌ت‌و بڕیاره‌كان����ی س����هركردایهتیو مه‌كته‌ب����ی سیاس����ییه‌وه وتویانه ،بۆیه نه‌مانكردوه‌ته كێشه ،به‌ڵكو پێمانباش����بو له‌رێگه‌ی ناوخ����ۆوه بۆچونی خۆیان ده‌رببڕیایه نه‌ك راگه‌یاندنه‌كان. ئاوێنه :واتا قس����هی س����ه‌ركردایه‌تیتان له‌بادین����ان به‌هه‌ند وه‌رگرتوه لهس����ه‌ر ئه‌و ره‌خنانه‌ی هه‌یانبوه؟ هی����وا می����رزا :فراكس����یۆنی یه‌كگرت����و ده‌ڵێ����ن ئه‌مه كاری خۆمان����ه ،ئیتر ئه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تی له‌بادینان ده‌یڵێن له‌ڕاستیدا بۆچونه‌كه‌ی����ان جێگه‌ی خ����ۆی ده‌بێته‌وه، ههرچهنده ئێمه له‌كۆنگره‌دا وتومانه بابه‌ته ده‌س����توریی‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان له‌چوارچێوه‌ی سازاندا ئه‌نجامبدرێت. ئاوێن����ه :ئه‌ی رۆڵی ئێ����ران لهم بابه‌ته‌دا چۆن ده‌بینن؟ هیوا میرزا :ئه‌م����ه بابه‌تێكی ناوخۆییه، چونك����ه بڕوام����ان وایه ئه‌گ����ه‌ر بمانه‌وێت
ناوماڵم����ان تۆكمه‌بێ����ت ،ئ����ه‌وا ده‌توانین تۆكم����هی بكه‌ین ،ب����ه‌اڵم ئه‌گ����ه‌ر خۆمان ئاماده‌ییمان ههبێت الیه‌نی ده‌ره‌كی ده‌ست بخاته ناوماڵمانه‌وه ،ئ����ه‌وا ده‌بێت ئه‌وكات گله‌ی����ی له‌خۆم����ان بكه‌ین ،ن����ه‌ك له‌الیه‌نه ده‌ره‌كییه‌كان .هیواخوازین هه‌مو الیه‌نه‌كان‌و واڵتان����ی ده‌وروب����ه‌ر به‌ئێرانیش����هوه رۆڵی ئیجابییان ههبێت ،چونكه نابێت هه‌مو ئه‌و شتانه به‌شه‌ڕه‌نگێزی لێكبده‌ینه‌وه. ئاوێنه :ئ����هی رۆڵ����ی بڕیاره‌كانی ئێران به‌سه‌ر یه‌كگرتوه‌وه ههبوه؟ هی����وا میرزا :نه‌خێر ،به‌هیچ ش����ێوه‌یه‌ك هی����چ هێ����زو الیه‌نێ����ك كاریگ����ه‌ری نهبوه لهس����ه‌رمان‌و بڕیاره‌كانم����ان هه‌ڵقول��ڵ�اوی ئه‌نجومه‌ن����ی س����ه‌ركردایه‌تییه (به‌وپه‌ڕی شه‌فافییه‌ته‌وه). ئاوێن����ه :به‌اڵم پارتی وت����ی ئێران رۆڵی هه‌ب����وه له‌ئه‌نجامدان����ی كۆبونه‌وه‌ك����هی پهرلهمان؟ هیوا میرزا :ئێم����ه هیواخوازبوین نه‌گاته ئه‌و تۆمه‌تهه‌ڵبه‌س����تنتانه ،به‌اڵم ئێستاش ده‌كرێت له‌ڕێگه‌ی س����ازانه‌وه چاره‌س����ه‌ری ئه‌م دۆخه بكرێت.
به‌هیچ شێوه‌یه‌ك هیچ هێزو الیه‌نێك كاریگه‌ری نهبوه له‌سه‌رمان‌و بڕیاره‌كانمان هه‌ڵقولاڵوی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تییه
6
پهرلهمان
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
به‌هۆی ملمالنێی حزبییه‌وه به‌دواداچونه‌كانی په‌رله‌مانتاران الواز ده‌بێت
له‌په‌رله‌مانه‌وه
په‌رله‌مانتارێك :كێشه‌ی نێوان حزبه‌كان ،كاریگه‌ری کردوه‌ت ه سه‌ر چاودێریكردن ی په‌رله‌مانتاران ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد ی ی چه‌ند مانگێكه په‌رله‌مانتاران هێنده ماوه خه‌ریكی ملمالنێی حزبیو سیاسین ،هێنده كاری به‌دواداچونیان بۆ كارو پرۆژهو گه‌نده‌ڵییه‌كان ئه‌نجامنه‌داوه ،په‌رله‌مانتارێكی گۆڕانیش ده‌ڵێت "له‌كاتی كێشه‌دا الیه‌نه‌كان ناتوانن له‌پرۆسه‌یه‌كی سیاسی دیموكراسیدا پێكه‌وبن‌و بڕوایان به‌ماف‌و ئازادی ههبێت، بۆیه بابه‌ته سیاسییه‌كان‌و كێشه‌ی نێوان حزبه‌كان ،كاریگه‌ری گه‌وره‌ی لهسهر چاودێریكردنی په‌رله‌مانتاران‌و فراكسیۆنه‌كان ده‌بێت". ی فراكس���یۆنی زه‌رد دڵش���اد په‌رله‌مانت���ار ی ی راگه‌یاند كه ئێستا ئێمه ش���ه‌عبان به‌ئاوێنه په‌رله‌مانتاران پ���رۆژه گرنگه‌كانی وه‌كو موچه‌و به‌نزین‌و كاره‌باو قه‌یرانه‌كانمان پشتگوێخستوه‌و له‌به‌دواداچونه‌كان���دا زۆر الوازین‌و ته‌نها ره‌خن ه ده‌گرین‌و قس���ه ده‌كه‌ین ،جگ ه لهوهی هه‌ندێك ی س���ه‌رقاڵی بابه‌ت���ی كۆن‌و الیه‌ن���ی سیاس���ی هه‌ڵدانه‌و‌هی رابردوو ته‌نه���ا خه‌ریكی ملمالنێی حزبین. ی ئهوه ی پارتی نمون���ه ئ���هو په‌رله‌مانت���اره ده‌هێنێته‌وه ك ه سه‌رۆكی حكومه‌ت‌و وه‌زیره‌كان چه‌ندی���ن جار زانیارییان پێداون لهس���ه‌ر كارو پرۆژه‌كانی���ان ،ب���ه‌اڵم په‌رله‌مانت���اران نه‌چون به‌دواداچونیان بۆ بكه‌ن بزان وای ه یان نا ،به‌ڵكو ته‌نها قسه‌یان كردوه. په‌رله‌مانتاری فراكس���یۆنی گ���ۆڕان قاره‌مان قادر پێیوای ه هه‌فته‌ی داهاتو خولی یاسادانانی پهرلهمان كۆتایی دێت‌و په‌رله‌مانتاران ده‌توانن به‌دواداچون‌و س���ه‌ردانی خه‌ڵ���ك‌و ناوچه‌كانی خۆی���ان بكه‌ن ،ب���ه‌اڵم له‌هه‌م���و كاتێكدا بونی كێش���ه لهنێوان الیه‌نه سیاس���ییه‌كان واده‌كات ی ك���ه هه‌ر كه‌س���ێك بگهڕێتهوه ب���ۆ كه‌وڵه‌كه خۆی كه حزبه‌كه‌یه‌تی ،وات���ا ئه‌گه‌ر حكومه‌ت له 10حزبیش پێكهاتبێت ،ئه‌وا هه‌ر 10حزبه‌ك ه
ده‌گه‌ڕێنه‌و‌ه ماڵه‌كانی خۆی���ان ،بۆیه حه‌تمه‌ن ی چاودێری‌و به‌دواداچون ی ده‌بێت لهوه كاریگه‌ر كه‌م ببێته‌وه. له‌ئێستادا هه‌مو خه‌ڵك‌و الیه‌نه سیاسیه‌كان‌و په‌رله‌م���ان چ���اوی خس���توه‌ته س���ه‌ر بابه‌ت ه ی سیاس���ییه‌كان‌و ب���اس باس���ی مه‌س���ه‌له س���ه‌رۆكایه‌تی‌و ب���ه‌ره‌ی پارت���یو الیه‌نه‌كانی ت���ره‌و كێش���ه‌كانی خه‌ڵ���ك پش���تگوێخراون، په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی گ���ۆڕان لهو بارهیهوه ده‌ڵێت "ئه‌مه واقیعه‌و بونی هه‌ی���ه ،چونكه لهههرێمی كوردس���تان كاتێك كێش���هو گرف���ت ههبێت، به‌دڵنیایی���هوه پارتیی���ه‌كان ده‌گه‌ڕێن���هوه ناو حزب‌و باره‌گاكانی خۆیان‌و رای خۆیان‌و گله‌یی خۆیان ئاڕاس���ت ه ده‌ك���ه‌ن ،یه‌كێت���یو گۆڕان‌و ئیسالمییه‌كانیش به‌هه‌مانشێوه". لهبهر ئه‌وه‌ی حكومه‌ت له‌حزب ه سیاس���یه‌كان پێكهات���وه ،زۆركات به‌ه���ۆی كێش���ه‌یه‌كه‌و‌ه په‌رله‌مانت���اران له‌نێو لیژنه‌كاندا دابه‌ش���ده‌بن‌و كاریگه‌ری ده‌بێت لهسهر كارو به‌دواداچونه‌كانیان، په‌رله‌مانت���اره‌كان گ���ۆڕان وت���ی "كاتێك ئه‌م حكومه‌ت ه له‌كۆمه‌ڵێك وه‌زیری یهكێتیو پارتیو گۆڕان‌و كۆمهڵو یه‌كگرت���و پێكاتوه ،حه‌تمه‌ن چاودێریك���ردن‌و به‌دواداچونی الیه‌نێك به‌س���ه‌ر الیه‌نێكی ترهوه قورس‌و زه‌حمه‌ت ده‌بێت". ئه‌و وتیش���ی "لهبهر ئه‌وه‌ی له‌كاتی كێشه‌دا الیه‌ن���ه‌كان ناتوانن له‌پرۆس���ه‌یه‌كی سیاس���ی دیموكراس���یدا پێكه‌وب���ن‌و بڕوای���ان به‌م���اف‌و ئ���ازادی ههبێت ،به‌ڵ���ی من لهگ���هڵ ئه‌وه‌دام بابه‌ت ه سیاسییه‌كان‌و كێشه‌ی نێوان حزبه‌كان، ی ی لهس���ه‌ر چاودێریكردن ی گ���ه‌وره كاریگ���ه‌ر په‌رله‌مانتاران‌و فراكسیۆنه‌كان ده‌بێت". ی ه���اوكات س���ه‌رۆكی فراكس���یۆنی ب���هره توركم���ان لهپهرلهمان���ی كوردس���تان ئای���دن مه‌ع���روف ده‌ڵێت "ل���ه‌م خول���هی پهرلهماندا الیه‌نه‌كاندا هه‌ی ه ك���ه خه‌ریكه به‌ره‌و ئاقارێكی ی ی له‌كار ی په‌رله‌مانتاران له‌به‌دواداچون‌و یاسادانان ت���ر ده‌ڕوات‌و وای لێهاتوه كاریگ���ه‌ر ئه‌دا تاوه‌كو ئێستا به‌ش���ێوه‌یه‌كی كارا نه‌كراوه ئه‌و لیژنه‌كانیش كردوه". ئ���هو په‌رله‌مانت���اره وتیش���ی "به‌ڕاس���تی ی كه هه‌ی���ه ،ئه‌م���ه‌ش دهگهڕێتهوه گرفتان��� ه ی ئێس���تا لهنێوان ئه‌مه كێش���ه‌یه‌و ده‌بێ���ت چاره‌س���ه‌ر بكرێت‌و ب���ۆ ئه‌و ملمالنێ سیاس���ییه
له‌ئێستادا الیه‌ن ه سیاسیه‌كان‌و پهرلهمان چاوی خستوه‌ته سه‌ر بابه‌ته سیاسییه‌كان‌و باس باسی مه‌سه‌له‌ی سهرۆكایهتیو به‌ره‌ی پارتیو الیه‌نه‌كانی تره‌و كێشه‌كانی خه‌ڵك پشتگوێخراون
په‌رله‌مانتاره‌كان به‌دواداچونه‌كانی خۆیان بكه‌ن، ی حزبه‌كانیان، به‌بێ ئه‌وه‌ی بكه‌ونه ژێر كاریگه‌ر چونك ه ئه‌وان س���ه‌ره‌تا نوێن���ه‌ری خه‌ڵك ئنجا حزبه‌كانیان". ئهندامێكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی ك ه نه‌یویست ناوی باڵوبكرێت باسی له‌وه‌كرد له‌وه‌تی كێش���هی سیاسی دروستبو‌ه لهنێوان حزبه‌كاندا به‌تایب���ه‌ت له‌الی���ه‌ن پارتیی���هوه ،كاره‌كانیان به‌ئاس���انی ن���اڕوات‌و كار به‌نوس���راوه‌كانیان ی توركمانی ی ب���هره ناكرێ���ت ،په‌رله‌مانتاره‌ك ه ئه‌و وته‌یه‌ی پشتڕاستكرده‌وه‌و وتی "بهداخهوه ئه‌مه كاره لهههرێمی كوردس���تاندا بونی ههیهو پێش���تر ملمالنێك ه لهنێوان دو حزبدا بو ،ئێستا لهنێوان س���ێ حزبی سه‌ره‌كی (گۆڕان‌و پارتیو یه‌كێتی)و دو الیه‌نی الوه‌كی (ئیسالمییه‌كان)، ی لهنێوان سێ الیه‌ن ه به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌ك سه‌ره‌كییه‌كه‌دایه". وتیشی "ئه‌م ملمالنێ سیاس���ییان ه وایكردو‌ه كاریگه‌ری لهسهر خه‌ڵك‌و فه‌رمانگه‌كان دروست بكات‌و پێموای��� ه ئه‌گه‌ر بێتو ئ���هو ملمالنێیان ه به‌وشێوه‌یه به‌رده‌وام بێت ،ئه‌وا له‌داهاتودا له‌نێو په‌رله‌مان‌و حكومه‌تیشدا به‌ره‌و خراپتر ده‌ڕوات، ی مانگێكه خه‌ڵك ی نزیك ه چونك ه ئهوه بۆ ماوه ی له‌به‌نزین‌و كاره‌باو موچ���هو قه‌یرانه‌كان ئ���اگا نه‌م���اوه‌و مه‌ش���غوڵی كێشمه‌كێش���ی نێ���وان ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمه". حزبه‌كان‌و مه‌سه‌له له‌كاتێك���دا په‌رله‌م���ان ده‌یتوان���ی س���اڵێك پێش ئێس���تا مه‌سه‌ل هی س���ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم بخاته به‌رباس‌و قس���هی لهس���ه‌ر بكردایه ،ئه‌و په‌رله‌مانت���اره‌ش ده‌ڵێت "ده‌بوای���ه ئه‌و پێنج الیه‌ن ه سیاس���ییه س���اڵێك پێش ئێستا باسی ئ���هو پرۆس���ه‌یه‌یان بكردای���ه ،ن���ه‌ك مانگێك له‌مه‌وپێ���ش بێ���ن بیوروژێنن ،بۆی���ه ئه‌و پێنج الیه‌نه به‌ربرسیارێتی سیاس���ییان هه‌ی ه لهسهر سستبونی كاری په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت ،ئاگامان له‌بودجه‌و قه‌یرانه‌كان‌و داع���ش‌و به‌غدا نه‌ماو‌ه پالنی چی داده‌ڕێ���ژن‌و چۆن مامه‌ڵه‌مان لهگهڵ ده‌كات‌و به‌نیازی چین".
له‌ئه‌گه‌ری دروستبونی بۆشایی یاساییدا سه‌رۆكی پهرلهمان ده‌بێت ه سه‌رۆكی هه‌رێم
"پارتی رازی نییه خوێندنه‌وه ی دوه‌م بۆ پرۆژه‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم بكرێت‌و گۆڕانیش سوره له‌سه‌ری" ئا :ئیحسان ده‌بێت پاش خوێندنه‌وه‌ی یه‌كه‌می هه‌ر پرۆژه یاسایه‌ك لهماوهی 15رۆژدا خوێندنه‌وه‌ی دوه‌می بۆ بكرێت‌و ده‌نگی لهسهر بدرێت‌و ره‌وانه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم بكرێت ،به‌اڵم ئایا بارزانی ئیمزا لهسهر یاسای سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم ده‌كات؟ ،په‌رله‌مانتارێكی گۆڕانیش ده‌ڵێت "ئه‌گه‌ر الیه‌نه‌كان كه‌مته‌رخه‌می بكه‌ن بۆ خوێندنه‌وه‌ی دوه‌م‌و بۆشایی یاسایی دروستبو ،ئه‌وا به‌پێی یاسای سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ،سه‌رۆكی پهرلهمان بۆ ماوه‌ی دو مانگ كاره‌كانی ده‌گرێته ئه‌ستۆ". وه‌ك باس����ده‌كرێت به‌مه‌به‌س����تی ئ����هوهی پرۆژه یاسای هه‌مواری س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم خوێندن����هوهی دوه‌می بۆ بكرێ����ت ،پهرلهمان پشوه‌كه‌ی له‌دو مانگهوه بكات به‌یه‌ك مانگ، به‌اڵم په‌رله‌مانتاری فراكس����یۆنی گۆڕان فایه‌ق مس����ته‌فا رهتیدهكاتهوه ده‌ڵێت "هێچ كاتێك ده‌ستبه‌س����تراو نین بۆ ئه‌نجامدانی كۆبونه‌وه‌و له‌پشوی یاساداناندا ته‌نها كۆبونه‌وه‌ی پهرلهمان ناكرێ����ت‌و لیژنه‌كان هه‌ر كاری خۆیان ده‌كه‌ن، بۆی����ه بۆ حاڵه‌تی لهو بابه‌ته‌ی س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و ه����ه‌ر حاڵه‌تێكی تر ئاس����اییه ئه‌گه‌ر كۆبونه‌وه‌ی نائاسایی رابگه‌یه‌نرێت". وتیش����ی "هه‌ر كاتێك راپۆرتی كۆتایی لهو بارهیهوه ئاماده‌و س����ازانی لهس����ه‌ر كراو كرا به‌یه‌ك پرۆژهو ئاماده بو ،ئه‌وكات زۆر ئاساییه كۆبونه‌وه‌ی نائاسایی بۆ ئه‌نجامده‌درێت". وه‌ك باس����ده‌كرێت تاوه‌ك����و 8/20ره‌نگ����ه نه‌توانرێت خوێندن����هوهی دوه‌م بۆ ئه‌و پرۆژه یاسایه بكرێت ،به‌اڵم په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی گۆڕان ده‌ڵێ����ت "خوێندنه‌وه‌ی یه‌كه‌م����ی پرۆژه‌كه بو به‌فش����ارێك بۆ س����ه‌ر الیه‌نه‌كان ك����ه بكه‌ونه خۆی����ان ،چونكه هه‌مومان ده‌زانین گه‌یش����تن به 8/20بۆش����ایی یاس����ایی دروس����تده‌بێت، هه‌مو هه‌وڵه‌كانیش بۆ رێگرتنه له‌دروستبونی بۆش����ایی یاس����ایی ،ئه‌گه‌ری����ش الیه‌ن����ه‌كان
پارتی لیژنه‌یه‌كی پێكهێناوه ،بۆ دانوستان لهگهڵ الیه‌نه‌كان بۆ ئه‌وه‌ی به‌زوترین كات بگه‌نه سازانێك لهسهر ئه‌و بابه‌ته ،چونكه ده‌زانن ئه‌و یاسایه 15رۆژی تر پهرلهمان خوێندنه‌وه‌ی دوه‌می بۆ ده‌كات كه‌مته‌رخه‌م����ی بك����هنو بۆش����ایی یاس����ایی دروس����تبو ،ئه‌وا به‌پێی یاس����ای سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ،سه‌رۆكی پهرلهمان بۆ ماوه‌ی دو مانگ كاره‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم ده‌گرێته ئه‌ستۆ ،تا ئه‌و كاته‌ی كێشه‌كه یه‌كالیی ده‌كرێته‌وه". پارتی لهماوهی پێشودا چه‌ندین هه‌ڕه‌شه‌ی
كردوه‌و باسی لهچهند س����یناریۆیه‌ك كردوه، به‌نمونه هه‌ڵوه‌ش����اندنه‌وه‌ی حكومه‌ت ،فایه‌ق مسته‌فا پێوانیی ه حاڵه‌تێكی وا روبدات‌و ده‌ڵێت "ئهوه یاساو ئیراده‌ی خه‌ڵكه‌و ده‌بێت الیه‌نه‌كان ته‌سلیمی بن ،به‌اڵم ئێمه بێهیوا نین‌و ناكرێت بێهیواییش نیش����انبده‌ین‌و بڵێین پارتی لهو دو مانگه‌دا رازی نابێت‌و ئێمه‌ش واده‌كه‌ین ،بۆیه ئێمه له‌هه‌نگاوی یه‌كه‌مدا قس����هی خۆمانمان كردوه‌و بۆ هه‌نگاوی دوه‌میش قس����هی خۆمان ده‌بێت". به‌وته‌ی په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی گۆڕان پارتی رای خ����ۆی نه‌وتوه ،تاوه‌كو رای خۆیش����ی نه‌ڵێت سازانی چی بكرێت ،ته‌نانه‌ت به‌فه‌رمیش نه‌یوتوه ده‌بێت بارزانی سه‌رۆك بێت ،من لهگهڵ كاری فه‌رمی مامه‌ڵه ده‌كه‌م ،ن����ه‌ك له‌راگه‌یاندنه‌وه یه‌كێك ده‌ڵێت حكومه‌ت هه‌ڵده‌وه‌ش����ێنینه‌وه‌و ئه‌ویتر ده‌ڵێت واده‌كه‌م ،جۆرێك له‌ش����ه‌رمنانه ده‌ریده‌ب����ڕن‌و ده‌ڵێن بارزانی به‌دیلی نییه ،من ئه‌مانه هیچی به‌فه‌رمی وه‌رناگرم. هاوكات په‌رله‌مانتاری فراكسیۆنی پارتی ئاواز حه‌مید رای جیاوازی ههیهو ده‌ڵێت "ئێمه رازی نی����ن لهماوهی ئه‌م دو مانگ����ه‌دا خوێندنه‌وه‌ی دوه‌م بۆ پرۆژه یاس����ای س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم بكرێ����ت ،چونكه ئ����هوه پێش����ێلكردنی مافی خه‌ڵكیشه". ره‌نگه ب���ۆ خوێندنه‌وه‌ی دوه‌می ئه‌و پرۆژه یاس���ای ه پهرلهمان بتوانێت رێژهی یاس���ایی ته‌واو بكات‌و كار لهسهر پرۆژه یاساكه بكات، ب���ه‌اڵم په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی پارتی ده‌ڵێت "ئهوه ده‌بێ���ت مه‌كته‌بی سیاس���ی پارت���ی بڕیاری لهس���ه‌ر بدات ،چونكه بابه‌تێكی سیاسیشه، ب���ه‌اڵم به‌دڵنیایی���هوه ئه‌گ���ه‌ر په‌رله‌م���ان خوێندن���هوهی دوه‌میش���ی بۆ ب���كات ،ئه‌وا ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ده‌كرێت‌و ده‌بێت ره‌وانه ی لهس���ه‌ر بكات‌و ره‌نگ���ه دوباره ئ���هو ئیمزا بیگه‌ڕێنێت���هوه بۆ پهرلهمان ،ئ���ه‌وا ئه‌وكات كێش ه دروست ده‌بێت". ئ���هو په‌رله‌مانتاره‌ی پارتی وتیش���ی "بڕوا ناكه‌م ت���ا 8/20ئه‌و پرۆژه یاس���ای ه بخرێت ه
به‌رنام���هی كاره‌وه‌و خوێندنه‌وه‌ی دوه‌می بۆ بكرێت ،چونك ه ئه‌و بابه‌ته هێنده ئاسان نیی ه ك��� ه زو بتوانن بڕیاری لهس���ه‌ر بده‌ن ،به‌هه‌ر ش���ێوه‌یه‌ك بێت ،ش���ه‌ش حه‌وت مانگی تری پێویست ده‌بێت ،بۆی ه بهدڵنیاییهوه له‌وانه‌ی ه ی گۆڕان‌و یهكێتیو ئیسالمییه‌كان لهو بڕیاره داویان ه په‌شیمان ببنه‌وه ،چونك ه لهو بابه‌ته‌دا روبه‌ڕوی خه‌ڵك ده‌بنه‌وه". له‌ئێس���تادا وه‌ك باس���ده‌كرێت دو ب���هره دروس���تبوه ،هه‌م لهناو خه‌ڵ���ك‌و هه‌م لهناو په‌رله‌م���ان‌و الیه‌ن���ه سیاس���ییه‌كان ،ئه‌ویش به‌ره‌ی پارت���یو الیه‌نه‌كانی تر ،به‌اڵم به‌پێی یاس���ا ده‌بێت له‌پاش خوێندن���هوهی یه‌كه‌م ی 15رۆژدا بۆ ه���ه‌ر پرۆژه‌ی���ه‌ك ،لهم���اوه خوێندنه‌وه‌ی دوه‌می بۆ بكرێت. په‌رله‌مانتاری فراكس���یۆنی یه‌كگرتو حاجی كاروان له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێنه وتی "ئێس���تا جوڵه‌یه‌كی زۆر دروستبوه‌و پارتی لیژنه‌یه‌كی له‌نێچیرڤان‌و مه‌سرور بارزانی‌و فازیل میرانی‌و چه‌ند كه‌س���ێكی تر پێكهێناوه ،بۆ دانوستان لهگ���هڵ الیه‌نه‌كان بۆ ئ���هوهی به‌زوترین كات بگه‌نه سازانێك لهس���ه‌ر ئه‌و بابه‌ته ،چونك ه ده‌زان���ن ئه‌و یاس���ای ه 15رۆژی تر پهرلهمان خوێندن���هوهی دوه‌م���ی ب���ۆ ده‌كات ،بۆی��� ه ده‌یانه‌وێ���ت پێش ئه‌وه‌ی بقس���هی لهس���ه‌ر ی خۆیان بكه‌ن". بكرێت ،كار ی ئه‌وه‌ی ت���ا 8/20ئ���هو پرۆژه‌ی ه له‌ب���اره خوێندن���هوهی دوه‌م���ی ب���ۆ ده‌كرێ���ت، په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی یه‌كگرت���و وتی "هه‌مومان بڕیارمانداو‌ه خوێندنه‌وه‌ی دوه‌می بۆ بكرێت‌و ئیراده‌یه‌كیش لهوبارهیهوه هه‌یه". سه‌باره‌ت به‌هه‌ڕه‌ش���هی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حكوم���ه‌ت له‌الیه‌ن پارتییه‌وه ،حاجی كاروان ده‌ڵێت "هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حكومه‌ت به‌ده‌ستی پارتی نییه‌و ته‌نه���ا ده‌بێت به‌ده‌نگی 3/2ی په‌رله‌مانت���اران هه‌ڵبوه‌ش���ێنرێته‌وه ،ب���ه‌اڵم له‌وانه‌یه دۆخێكی ناجێگیر دروس���ت ببێت‌و الیه‌نه‌كان كه‌مێ���ك توندوتیژییان تێبكه‌وێت، ئه‌مه‌ش له‌قازانجی كه‌س نییه".
گۆشه‌یه‌کی تایبه‌ت ه په‌رله‌مانتاران ده‌ینوسن
لهنێوان حه‌سه‌ن ڕه‌حیم قه‌ره‌ته‌په‌یی‌و ساهیری عه‌لی جاسم -دا
مێژو دوباره دوبێته‌وه
ئه‌بوكاروان له‌گه‌رمه‌ی دۆس���تایه‌تی‌و به‌ره‌ی نیشتمانی شیوعی‌و به‌عسداو دوای هاویشتنی چه‌ند هه‌نگاوێك بۆ ڕازیكردنی حزبی ش���یوعی ،چه‌ندین كێڵگه‌ی كشتوكاڵی حكومی‌و هه‌ره‌وه‌زی له‌الیه‌ن حكومه‌تی ئه‌و سه‌رده‌مه‌وه پێكهێنرا، بڕوایش���موابو لهو س���ه‌رده‌مه‌ش فێڵێكی به‌عسیانه بو به‌رانبه‌ر ش���یوعیه‌كان هه‌روه‌ك به‌شداریكردنی پارتیو بزونتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی گه‌لی كوردستان به‌پێنج وه‌زیرو چه‌ندین پارێزگارو قایمقام‌و چه‌ندین پله‌ی وه‌زیفی تر بۆ هه‌مان مه‌به‌ست‌و خۆڵكردنه چاوی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵك. له‌ونێوه‌نده‌دا "حه‌س���ه‌ن ره‌حیم" كادرێكی كشتوكاڵی بو" ،مرش���د زراعی" له هه‌مان كات���دا كادرێكی حزبی شیوعی بو ،لهبهر دڵسۆزی بۆ پیشه‌وكاره‌كه‌ی ،به‌عس گواس���تیه‌وه بۆ دهۆك‌و له‌وێ سه‌رپه‌رشتی كێڵگه‌یه‌كی كش���توكاڵی "ته‌ماته" ی ده‌كرد ،له پاڵ ده‌یان كێڵگه‌ی تر ،هه‌مو كێڵگ���ه‌كان له‌سه‌رئاس���تی پارێزگای دهۆك به‌زی���ان گه‌ڕایه‌وه بۆ حكومه‌ت ،ته‌نه���ا ئه‌و كیڵگه‌یه‌ی "حه‌سه‌ن ڕه‌حیم" %٧٥قازانجی بو بۆ حكومه‌ت! له‌به‌رانبه‌ر ئه‌م سه‌ركه‌وتنه‌ی ئه‌م فه‌رمانبه‌ره دڵسۆزه‌و له جیاتی پاداش���ت‌و خه‌اڵت "حسن ڕه‌حیم" گوێزرایه‌وه بۆ كانی ماسی له‌سنوری ده‌ره‌وه‌ی قه‌زای زاخۆ ،دڵنیام لهبهر شیوعی بون بو ،ده‌بوایه سه‌ركه‌وتنه‌كه‌ی بۆ هه‌مو عێراق بكرێت���ه نمونه‌و چاوی لێبكرێ ،ل���ه به‌رامبه‌ردا پاداشتبكرێ نه‌ك دور بخرێته‌وه . لهم س���ااڵنه‌ی دواییداو له سنوری ئیداره‌ی سلێمانی پێشودا ،به‌ڕه‌وایان زانی به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌یه‌ك بدرێته حزبی ش���یوعی‌و ب���ه دڵنیاییه‌وه ده‌ڵێم ئ���ه‌م كاره‌ش جوهدی تاكه كه‌سی وه‌زیری ناوخۆی پێشوی سلێمانی "عوس���مانی حاج���ی محمود" ب���و ،حزبی ش���یوعیش له‌دیاریكردنی به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌كه‌دا زۆر سه‌ركه‌وتو بو كه "ساهیر عه‌لی جاسم" ی ده‌ست نیشانكرد" ،ساهیر" به‌دڵس���ۆزییه‌وه كاره‌كانی ئه‌نجام���داو جێی ڕه‌زامه‌ندی جه‌ماوه‌رو به‌رپرسانی حكومه‌ت بو ،ئه‌و پیاوه گه‌وره‌یه له هه‌ر ناحیه‌یه‌كدا كێشه‌و گرفت بوایه ده‌نێردرا بۆ ئه‌وێ‌و كێش���ه‌وگرفته‌كانی چاره‌س���ه‌ر ده‌كرد ،له‌هه‌ر شوێنێك ی���ان قه‌زایه‌ك قایمقام كارێكی بوایه‌و یان س���ه‌ردانێكی ده‌ره‌وه‌ی بكردای���ه ی���ان مۆڵه‌ت بوایه ئ���هو له‌جێگه‌ی قایمقام���ه‌كان داده‌ن���را به‌‌وه‌كال���هتو كاره‌كانی به‌ڕێوه ده‌برد؟ تا گه‌یشته ٢٠١٤/٤/٣٠هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان‌و حكومه‌تی خۆ جێی دروستكراو پۆسته‌كان دابه‌شكرا له نێوان حزبه‌كانداو له بری به‌شداری كردنی حزبه‌كان���ی تر له به‌رێوه‌بردن���ی حكومه‌تی خۆجێی دا "س���اهیر علی جاس���م" نێردرایه‌وه بۆ بینایه‌ی ئیداره‌ی گه‌رمیان‌و جێگاكه‌ی به‌پێی دابه‌شكردنی پشكه‌كان درایه بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ،به‌ڵێ پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه "پاداشت‌و خه‌اڵت"ی فه‌رمانبه‌ری س���ه‌ركه‌وتو دڵسۆز به‌م شێوه‌یه ده‌بێت بنێردرێته‌وه بۆ ماڵه‌وه حكومه‌تی هه‌رێم ؟ پێم خۆش���ه ئاماژه‌ش بهوه بده‌م "س���اهیر" جگه له دڵس���ۆزییه‌كه‌ی له كاره‌كانیدا له نه‌ته‌وه‌ی توركمان بو، هه‌مو جارێك لهگهڵ حزبه توركمانه‌كانی كه‌ركوك له‌كاتی گفتوگۆكردنمان لهس���ه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم ئاماژه‌م بهوه ده‌دا كه‌ل���ه حكومه‌تدا به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری ناحیه له توركمان ههیهو شیوعیه ،زۆر پێیان خۆش بو ،الیه‌نێكی تر ئه‌وه‌یه كه "ساهیر" له ته‌مه‌نی منداڵیدا بو كه باوكی له سێداره درا له‌الیه‌ن به‌عسه‌وه ،باوكی ئه‌و له دوای هێرشی به‌عس بۆ سه‌ر ڕێكخستنه‌كانی حزبی شیوعی كاری ده‌كردو له رێكخستنه‌وه‌ی كاری حزبیدا رۆڵی هه‌بو ،له‌گه‌ل پۆلێك كادری حزب���ی ش���یوعی دا ده‌س���تگیراو زیندانی كرا، له‌وه‌ش���دا وه‌ك هاوڕێیه‌كی باوكی "ساهیر" ده‌ڵێم تاكه كه‌سێك كه‌ده‌ستگیرنه‌كرا لهو هاوڕێیانه‌ی لهگهڵ ئه‌وه‌دا كاری حزبیمان ئه‌نجام ده‌دا لهبهر مقاوه‌مه‌ت‌و به‌هێزی‌و ئیعترافنه‌كردن‌و خۆڕاگری له به‌رامبه‌ر ئه‌ش���كه‌نجه‌دانی ئه‌و مامۆس���تا عه‌لی یه ،دواتریش له سێداره‌یان دا هه‌م له‌ب���ه‌ر ئازایه‌تی‌و هه‌م لهبهر ئ���هوهی نهێنیه‌كانی حزبی نه‌دركاندو گیانی چه‌ندی���ن هاوڕێی رزگاركرد ،له‌الیه‌كی تریش ئه‌گه‌ر له س���ێداره نه‌درایه‌و ئازاد بوایه چه‌ندین نهێنی ده‌ستگیركردنی رێكخستنه‌كانی بۆ ئاشكراده‌بو. ئ���ه‌رێ به‌ڕێزان ئه‌مم���ه دوباره‌بون���هوهی مێژو نیه؟ ئه‌رێ حزبه‌كانی قۆرخكاری‌و به‌ش به‌ش���ێنه شه‌رمتان نه‌ده‌ك���رد ئه‌و پیاوه دڵس���ۆزه‌تان ن���ارده‌وه بۆ ماڵ ؟ ئه‌رێ خۆ لیس���ته‌كه‌ی حزبی ش���یوعی‌و سۆشیالیست‌و زه‌حمه‌تكێش���ان كورس���یه‌كیان ههیهو هه‌موتان پێش رێكه‌وتنت���ان داوای هاوكاریتان ده‌كرد لێیان؟ ئه‌رێ خۆ به چوار كورس���یه‌كه‌ی لیستی خزمه‌ت له سلێمانی ١٧ پۆستیان به‌ركه‌وت خۆ ده‌بێت لیسته‌كه‌ی ئێمه‌ش چوار پۆس���تی بێت به‌الی كه‌مه‌وه بۆچی خۆتان كه‌ڕ كردوه‌و ورته‌تان لێوه نایه‌ت؟ له‌كۆتایدا ده‌ڵێم "حس���ن ڕه‌حیم"ی دڵس���ۆز ،رۆحت ئارام‌و ئاس���وده ،دوای ڕوخانیش كلیلی چاره‌سه‌ركردنی كێش���ه‌كانی نێو حزبه‌كان بویت كوردستانی‌و عێراقی، شیعی‌و سونی ،بۆیه ده‌ڵێم هه‌ر تۆ سه‌ربه‌رزیت . س���اهیر تۆش پیاوێكی مه‌ردیت ،م���ه‌رد وه‌ك باوكت له خۆڕاگری‌و دڵس���ۆزی‌و لێبورده‌یی ،دڵنیام هه‌نگاوی دورخس���تنه‌وه‌و په‌راوێزخس���تنت كاریگه‌ری ناكات له خۆت‌و حزبه‌كه‌ت ،دڵنیابه عه‌قڵیه‌تی پاوانخوازی پشك‌و پش���كێنه‌و دابه‌ش���كردن بۆ هیچ هێزێك ناچێته‌س���هرو په‌شیمانی قورس‌و گه‌وره‌ی له دوایه .
عێراق
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
رێككه‌وتنه‌كه‌ی هه‌ولێرو به‌غدا به‌ره‌و هه‌ڵوه‌شانه‌و‌ه ده‌چێت
هه‌رێم ده‌بێت خۆی موچه‌ی مانگی ئایار په‌یدابکات ئا :هاوكار حسێن
ئاماژه‌كان به‌و ئاراسته‌یه‌ن كه حوزه‌یران دواین مانگی ئه‌و رێككه‌وتنه‌ی نێوان به‌غداو هه‌ولێر بێت كه هیچ مانگێكی وه‌ك خۆی جێبه‌جێنه‌كرا ،به‌وپێیه‌ی لهم مانگه‌دا هه‌رێم كه‌مترین نه‌وتی ره‌وانه‌ی به‌غدا كردوه ،چاوه‌ڕوانیشده‌كرێت به‌غدا بڕێكی زۆر كه‌می پاره بۆ هه‌ولێر بنێرێت یان هه‌ر نه‌ینێرێت ،له‌كاتێكدا موچه‌خۆرانی هه‌رێم چاوه‌ڕوانن پێش جه‌ژنی ره‌مه‌زان موچه‌ی مانگی ئایار وه‌ربگرن ،که حکومه‌تی هه‌رێم ده‌بێت خۆی دابینی بکات. دواین به‌ره‌وپێش����چون له‌په‌یوه‌ندیه‌كان ی نێوان به‌غداو هه‌ولێر ،كۆبونه‌وه‌كه‌ی رۆژی 17ی حوزه‌ی����ران بو لهنێوان به‌رپرس����انی ب����ااڵی هه‌رێم لهگ����هڵ نوێنه‌ران����ی حزبه سیاسییه‌كان ،كه تێیدا بڕیاردرا رۆژ نوری شاوه‌یس پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ به‌غدا ،قسه لهگهڵ س����ه‌رۆك وه‌زیرانی عێ����راق بكات س����ه‌باره‌ت به‌كێش����ه‌كانی نێ����وان به‌غداو هه‌ولێر. به‌گوێ����ره‌ی زانیارییه‌كان����ی ئاوێن����ه گفتوگۆك����هی نێوان ش����اوه‌یس‌و حه‌یده‌ر عه‌ب����ادی ئه‌نجامدراوه ،ب����ه‌اڵم ئه‌نجامه‌كه جێهێڵدراوه بۆئه‌وه‌ی عادل عه‌بدولمه‌هدی، وه‌زیری نه‌وتی عێراق ،س����ه‌ردانی هه‌رێمی كوردس����تان ب����كات كه له‌كۆتایی س����اڵی راب����ردودا ناوب����راو رۆڵی س����ه‌ره‌كی گێڕا له‌به‌ئه‌نج����ام گه‌یاندنی رێككه‌وتنه وزه‌كه‌ی نێ����وان به‌غداو هه‌ولێر ،به‌اڵم هێش����تا ئه‌و س����ه‌ردانه ئه‌نجامنه‌دراوه‌‌و هۆكاره‌كه‌ش����ی خاوبون����هوهی هه‌نگاوه‌كان����ی هه‌رێم����ه به‌رامبه‌ر به‌غدا له‌مه‌س����ه‌له‌ی ره‌وانه‌كردنی نه‌وته‌كه‌یدا. له‌ب����اره‌ی ه����ۆكاری ئه‌نجامنه‌دانی ئه‌و س����ه‌ردانه ،ئه‌ندامی فراكس����یۆنی گۆڕان لهپهرلهمان����ی عێ����راق ،كاوه محه‌م����ه‌د به‌ئاوێن����هی راگه‌یان����د" ،ره‌نگ����ه یه‌كێك له‌ه����ۆكاره‌كان ئ����هوه بێت ك����ه هه‌رێمی كوردس����تان لهس����ه‌ره‌تای ئ����ه‌م مانگهوه نه‌وتی راگرت����وهو ته‌س����لیمی كۆمپانیای سۆمۆی نهكردوه ،واته لهماوهی 26رۆژی رابردودا 14رۆژیان هیچ بڕه نه‌وتی ته‌سلیم نهكردوه". ئه‌و پێیوایه "پێده‌چێت حكومه‌تی هه‌رێم بڕیاره‌كه‌ی ده‌س����تپێكردبێت كه بهشێوهی
لهم مانگه‌دا بودجه ی به‌غدا ره‌نگه هه‌ر نه‌یه‌ت ،یان ئه‌وه‌تا بڕێكی زۆر كه‌م بنێرێت حه‌یده‌ر عه‌بادی‌و نێچیرڤان بارزانی س����ه‌ربه‌خۆ نه‌وته‌كه‌ی بفرۆشێت ،ئه‌مه‌ش واده‌كات به‌غ����دا وه‌ك پێویس����ت نه‌یه‌ت����ه پێش����هوه ،پێموای����ه هه‌ر ئه‌م����ه‌ش بوه‌ته ه����ۆی دواكه‌وتن����ی س����ه‌ردانه‌كه‌ی عادل عه‌بدولمه‌هدی بۆ هه‌ولێر". پێده‌چێ����ت هه‌ولێ����ر خ����ۆی یه‌كالی����ی كردبێته‌وه بۆ فرۆش����تنی نه‌وت بهشێوهی س����ه‌ربه‌خۆ ،لهماوهی رابردوشدا چه‌ندین جار له‌الیه‌ن به‌رپرس����انی بااڵی حكومه‌تی هه‌رێ����م هۆش����داریی درایه به‌غ����دا كه بیر له‌گرتنه‌به‌ری رێگه‌چاره‌ی دیكه ده‌كه‌نه‌وه، به‌پێی ئه‌و بڕه نه‌وته‌ی كه هه‌رێم له‌مانگی حوزه‌یراندا ره‌وانه‌ی ژێر ده‌ستی كۆمپانیای س����ۆمۆی به‌غدای كردوه ،پێده‌چێت ئه‌مه دواین مانگی ئ����هو رێككه‌وتنه‌ی نێوانیان بێت ك����ه كۆتایی س����اڵی 2014ئیمزایان كرد. به‌پێ����ی زانیاریی����ه‌كان ،رۆژان����ی (1و 2و )3هه‌روه‌ه����ا (13و 14و )15لهگ����هڵ (22و 23و 24و 25و )26ی ئ����ه‌م مانگ����ه هه‌رێمی كوردس����تان هیچ ب����ڕه نه‌وتێكی راده‌ستی سۆمۆ نهكردوه ئه‌و رۆژانه‌شی كه ره‌وان����هی كردوه ،بڕێكی زۆر كه‌می ره‌وانه كردوه .ب����ه‌م پێیه‌ش بێت ،تێكڕای نه‌وتی هه‌نارده‌ك����راوی رۆژان����هی هه‌رێم بۆ به‌غدا له‌مانگ����ی حوزه‌یران 172 ،ه����ه‌زارو 574
به‌رمیل نه‌وت بوه ،له‌مه‌شیاندا 22هه‌زارو 573به‌رمیل نه‌وت هی هه‌رێم بوه‌و ئه‌وه‌ی دیكه هی كه‌ركوك بوه. پێش����بینی ده‌كرێ����ت ،له‌به‌رامب����ه‌ر ئه‌و خاوبونه‌وه‌ی����هی هه‌ولێ����ر له‌ره‌وانه‌كردنی نه‌وته‌كه‌ی بۆ سۆمۆ ،به‌غداش ده‌ستی زیاتر بنوقێنێت له‌ره‌وانه‌كردنی به‌ش����ه بودجه‌ی هه‌رێم ،له‌كاتێكدا مانگانه حكومه‌تی هه‌رێم پێویس����تی به‌بڕی 850ملی����ار دینار هه‌یه بۆ پێدانی موچه‌ی فه‌رمانبه‌ره‌كانی ،ئه‌مه جگ����ه لهوهی خه‌ڵ����ك چاوه‌ڕوانه تا پێش جه‌ژن موچه‌ی مانگ����ی ئایار وه‌ربگرن كه نزیكه‌ی 17رۆژی ماوه. په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی كورد له‌به‌غدا له‌باره‌ی ره‌وانه‌كردنی به‌شه بودجه‌ی هه‌رێم له‌الیه‌ن حكومه‌ت����ی عێراقهوه ده‌ڵێ����ت" :بودجه‌ی به‌غ����دا ره‌نگه ه����ه‌ر نه‌یه‌ت ،ی����ان ئه‌وه‌تا بڕێكی زۆر كه‌م بنێرێت". كاوه محه‌م����ه‌د ده‌ڵێت":حكومه‌ت����ی به‌غداش به‌رپرس����ه لهو كێشه‌یه‌و له‌مانگی نیس����ان‌و ئایاردا پاره‌یه‌كی ئێجگار كه‌می ناردو ناحه‌قیه‌ك����ی زۆری به‌رامبه‌ر هه‌رێم كرد ،بۆیه سه‌ره‌تا به‌غدا ئه‌م مامه‌ڵه‌یه‌ی ك����ردو وایكرد حكومه‌ت����ی هه‌رێمیش ئه‌م بڕی����اره ب����دات ،له‌به‌رئ����هوه پێموایه ئه‌م رێككه‌وتنه گه‌یش����توه به‌بنبه‌ست‌و ده‌بێت
بیر له‌رێكه‌وت����ن‌و میكانیزمی تر بكرێته‌وه لهنێوان هه‌ردوالدا". هاوكات ئه‌میره زه‌نگه‌نه ،په‌رله‌مانتاری فراكس����یۆنی پارت����ی لهپهرلهمانی عێراق به‌دوریی ده‌زانێ����ت په‌یوه‌ندییه‌كان بگه‌نه ئاس����تی پچڕاندن‌و ده‌ڵێت" :ئێمه ده‌زانین ك����ه حه‌ی����ده‌ر عه‌ب����ادی ن����وری مالك����ی دوه‌مه‌و هیچ گۆڕانكاریی����ه‌ك له‌حكومه‌تی به‌غدا روین����ه‌داوه ،ته‌نه����ا گۆڕانكارییه‌كه له‌ده‌موچاودا رویداوه نه‌ك له‌مامه‌ڵكردن". ئه‌و ده‌ڵێت" :به‌پێ����ی ئه‌و رێككه‌وتنه‌ی كه هه‌ی����ه ،هه‌رێم نه‌وت����ی ره‌وانه‌ی به‌غدا كردوه ب����ۆ جێبه‌جێكردنی ئه‌و مه‌رجانه‌ی له‌یاس����ای بودجه‌ی س����اڵی 2015دا هه‌یه، ب����ه‌اڵم حكومه‌تی به‌غدا پابه‌ن����د نیه به‌و یاسایه‌و تائێستا بودجه‌و موچه‌ی هه‌رێمی به‌ته‌واوی نه‌ناردوه ،ئه‌مه‌ش كێش����ه‌یه‌كی گه‌وره‌ی بۆ ئێمه دروستكردوه". ئه‌گه‌ر ئه‌م رێككه‌وتن����هی نێوان به‌غداو هه‌ولێر هه‌ڵبوه‌ش����ێته‌وه‌‌و حكومه‌تی هه‌رێم بڕیاری فرۆشتنی سه‌ربه‌خۆی نه‌وت بدات، ئه‌وا بژارده‌كانی به‌رده‌می له‌دو خاڵ زیاتر نیه :یه‌كه‌م ،حكومه‌تی هه‌رێم پشتی بهوه به‌س����توه كه هه‌ندێك كۆمپانی����ای بواری نه‌وت به‌ڵێنیانداوه پێشوه‌خته پاره بده‌نه حكومه‌تی هه‌رێم بۆئه‌وه‌ی كێشه‌ی موچه‌ی
خه‌ڵكی پێچاره‌س����ه‌ر بكه‌ن ،دواتریش هه‌ر مانگه پاره‌ی پێویس����ت ب����ۆ موچه بده‌ن، له‌به‌رامبه‌ردا حكومه‌ت دواتر نه‌وت ده‌داته ئه‌و كۆمپانیایانه. دوه‌م :رێگ����هی گفتوگۆكردن����ه لهگ����هڵ به‌رپرس����انی به‌غدا لهس����ه‌ر ئ����هوهی كه حكومه‌ت����ی هه‌رێ����م داهاتی ئ����هو نه‌وته‌ی س����ه‌ربه‌خۆیانه ده‌یفرۆش����ێت ،به‌ش����ی حاكیمه‌و سیادیه‌ی لێبداته به‌غدا .ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به‌نه‌وتی كه‌ركوكیش����هوه هه‌یه یان ئه‌وه‌تا بیفرۆش����رێت‌و پاره‌كه‌ی بدرێته به‌غ����دا ،چونك����ه به‌بۆرییه‌كان����ی هه‌رێمدا تێپه‌ڕده‌بێ����ت ،یاخود هه‌رێ����م داهاته‌كه‌ی بۆخۆی هه‌ڵبگرێت‌و هه‌ر خۆیش ی بودجه‌ی ئیداره‌ی كه‌ركوكی لێبدات. س����ه‌ره‌تای مانگ����ی كانون����ی یه‌ك����ه‌م، نێچیرڤان بارزانی به‌سه‌رۆكایه‌تی وه‌فدێك گه‌یش����ته به‌غداو لهگهڵ به‌رپرسانی بااڵی عێ����راق رێككه‌وت����ن لهس����ه‌رئه‌وه‌ی هه‌رێم رۆژان����ه 550هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان‌و كه‌ركوك به‌رێگه‌ی كۆمپانیای س����ۆمۆی ژێر كۆنترۆڵی به‌غ����دا ره‌وانه‌ی بازاڕه‌كانی جیهان بكات‌و له‌به‌رامبه‌ریش����دا عێ����راق مانگانه بڕی ی����ه‌ك تریلیۆن‌و 200 ملیار دین����ار به‌بودجه‌ی پێش����مه‌رگه‌وه، ره‌وانه‌ی هه‌ولێر بكات.
عه‌بدولباقی سه‌عدون
گهوره به‌عسییه‌ك له‌كه‌ركوك پرۆفایل عه‌بدولباق���ی س���ه‌عدون ئه‌ندام���ی ئه‌نجومه‌ن���ی هه‌رێمایه‌ت���ی حیزب��� ی به‌ع���س‌و یه‌كێ���ك لهو 55كه‌س���هی به‌ئه‌نجامدان���ی كوش���تار له‌الی���ه‌ن ئه‌مه‌ری���كاوه داواك���راون ،له‌ماڵێكدا له‌ناوه‌ڕاستی كه‌ركوك ده‌ستگیر كرا. عه‌بدولباقی عه‌بدولكه‌ریم سه‌عدون، سه‌رۆكی پێشوی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق‌و به‌رپرس���ی رێكخس���تنه‌كانی باش���وری حیزبی به‌عس ،به‌ره‌به‌یانی پێن���ج ش���ه‌ممه‌ی راب���ردو له‌الی���ه‌ن هێزێكی تایبه‌ت���ی ده‌زگای هه‌واڵگری عێراقهوه له‌ماڵێكی ناوه‌ڕاستی شاری كه‌ركوك���دا كه به‌تاق���ی ته‌نها خۆی تێ���دا ده‌ژیا ،به‌ب���ێ ئه‌نجامدانی هیچ جۆره به‌رگرییه‌ك ده‌ستگیركرا .دوای ده‌س���تگیر كردنی گواس���ترایه‌وه بۆ به‌غدای پایته‌خت. سه‌عدون كه سه‌ر به‌عه‌شره‌تی ئال سه‌عدون بو ،یه‌كێك بو له‌كاربه‌ده‌سته بااڵكان���ی حیزب���ی به‌عس ،م���اوه‌ی س���اڵێكه ده‌زگای هه‌واڵگری عێراقی به‌دواوه‌یه‌تی‌‌و شوێن پێی هه‌ڵده‌گرێت، ئه‌و كه لهنێوان چه‌ند شار‌و ناوچه‌یه‌كی سوننه‌نش���ینی عێراق���دا ب���ه‌رده‌وام له‌هاتوچۆو خۆحه‌شارداندا بوه.
چه‌ند س���ه‌رچاوه‌یه‌ك له‌عه‌شیره‌تی ئ���ال س���ه‌عدون ك���ه عه‌ش���ره‌تێك ی سونن هنو له‌نێو ناوچه شیعه‌نشینه‌كانی باش���وری عێراقدا نیشته‌جێن ،پێشتر به‌میدیاكانیان راگه‌یاندبو "عه‌بدولباقی س���ه‌عدون دوای گرتنی به‌غدا له‌الیه‌ن س���وپای ئه‌مه‌ریكاوه ،به‌ره‌و س���وریا هه‌اڵتوه ،به‌اڵم له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتدارانی ئه‌و ده‌وڵه‌ت���هوه ئاگاداركراوه‌ته‌وه كه پێویسته خاكی سوریا به‌جێبهێڵێت، پاشان ناوبراو رویكردوه‌ته ده‌وڵه‌تێكی عه‌ره‌ب���ی به‌بێ ئ���هوهی ن���اوی ئه‌و ده‌وڵه‌ته بهێنن". سه‌عدون یه‌كێك بو له‌گرنگترین ئه‌و 55تاوانباره‌ی كه دوای روخانی رژێمی سه‌دام له2003دا له‌الیه‌ن ئه‌مه‌ریكاوه داواكراب���ون‌و تا ئێس���تا ده‌س���تگیر نه‌كرابو ،ناوبراو به‌كوشتاری شیعه‌كان‌و دامركاندنن���هوهی راپه‌ڕینه‌كانی���ان به‌زه‌بری هێزو پێشێلكردنی مافه‌كانی مرۆڤ له‌عێ���راق تاوانب���ار ده‌كرێت، به‌تایبه‌تی لهو رۆژگاره‌دا كه به‌رپرسی رێكخستنه‌كانی باشوری حیزبی به‌عس بوه رۆڵ���ی كارای لهس���ه‌ركوتكردنی شیعه‌كاندا بینیوه. به‌پێی ڤیدیۆیه‌ك كه له‌الیه‌ن وه‌زاره‌تی
به‌رگ���ری عێراق���هوه باڵوكراوت���هوهو عه‌بدولباقی سه‌عدون تێیدا دان ئه‌نێت به‌تاوان‌و چاالكیه‌كانیی���دا به‌تایبه‌تی دوای روخان���ی حیزبی به‌عس ،ئاماژه ب���هوه ده‌كات كه لهس���اڵی 2003هوه كه ئه‌مه‌ری���كا به‌غدای داگیركردوه تا به‌ره‌به‌یانی پێنج شه‌ممه‌ی رابردو كه ده‌ستگیركراوه ،خه‌ریكی رێكخستنی حزب���ی به‌ع���س ب���وهو س���ه‌ڕه‌رای ئاس���ته‌نگه‌كانیش ئه‌وه‌ی له‌ده‌ستیان هاتبێت بۆ هه‌ڵس���انه‌وه‌ی ئه‌و حیزبه كردویانه. س���ه‌عدون جه‌غ���ت لهس���ه‌ر ئهوه ده‌كات���هوه ،ماوه‌ی زیاتر له‌ده س���اڵ لهگهڵ عێ���زه‌ت دورییدا له‌په‌یوه‌ندی‌‌و هاوكاریكردندا بوه بۆ ئه‌وه‌ی چاالكی سه‌ربازی له‌دژی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكاو حكومه‌تی عێراق ئه‌نجام بده‌ن ،به‌اڵم لهس���اڵی راب���ردوه‌وه به‌ین���ی لهگ هڵ "عێ���زه‌ت دوری" تێكچ���وه لهس���ه‌ر ئ���هوهی "دوری" ئاماده بوه هاوكاری هێزه‌كانی قاعیده‌و چه‌كدارانی داعش بكات ،كه ئه‌م كاره به"دوركه‌وتنه‌وه له‌به‌هاكانی حیزبی به‌عس" ناوده‌بات، به‌وپێیه‌ی حیزبی به‌ع���س حیزبێكی تائیفی‌‌و ئایینیو مه‌زهه‌بی نهبوه.
7
له‌به‌غداوه گۆشه‌یه‌ک ه دو هه‌فت ه جارێک
کاو ه محه‌مه‌د ده‌ینوسێت
نه‌وتی سه‌ربه‌خۆ پێش����بینی ده‌كرێ به‌شه بودجه‌ی هه‌رێم ب����ۆ ئه‌م مانگ����ه بڕێكی زۆر كه‌مت����ر بێت لهوهی پێش����تر به‌غدا ناردویه‌ت����ی ،چونك����ه به‌پێ����ی ئه‌و خشته‌یه‌ی رۆژانه له‌وه‌زاره‌تی نه‌وتی عیراق-هوه پێمانده‌گات؛ تا ()6/26 حكومه‌ت����ی هه‌رێ����م ()172,574 به‌رمیلی به‌تێكڕای رۆژانه راده‌ستی كۆمپانی����ای (س����ۆمۆ) ك����ردوه كه ته‌نی����ا ( )22,573به‌رمیل����ی هی هه‌رێمه‌و ئه‌ویدیك����هی ()150,001 به‌رمیل ه����ی كه‌ركوك����ه .لهماوهی ئه‌و ( )26رۆژه‌ش����دا ( )14رۆژ هیچ بڕێكی نه‌وت راده‌س����تی (س����ۆمۆ) نه‌ك����راوه ،س����ه‌ره‌نجام تێك����ڕای ش����ه‌ش مانگه‌كه‌ش بۆ ()302,053 به‌رمیلی رۆژانه دابه‌زیوه ،پێده‌چێت ئه‌مه‌ش ده‌س����پێكی جێبه‌جێكردنی بڕیاری س����ه‌ربه‌خۆ فرۆشتنی نه‌وتی هه‌رێم بێ����ت كه ئیت����ر رێككه‌وتنه نه‌وتییه‌ك����هی لهگ����هڵ به‌غ����دا هیچ ئیعتیبارێك����ی نامێنێت‌و نابێ چیتر چاوه‌ڕێ����ی هیچ ب����ڕه پاره‌یه‌ك بین له‌به‌غ����داوه بنێردرێ����ت .وته‌بێ����ژی حكومه‌ت رایگه‌یان����دوه كه "ئه‌گه‌ر س����ه‌ربه‌خۆ نه‌وت بفرۆشن كێشه‌ی دواكه‌وتنی موچ����ه كه‌مترده‌بێته‌وه‌و له‌چاره‌س����ه‌ریش نزیك ده‌بێته‌وه". به‌پێی زانیارییه‌كان هه‌ندێ كۆمپانیا به‌به‌رپرس����انی حكومه‌تی هه‌رێمیان راگه‌یان����دوه كه ئاماده‌ن پێش����ه‌كی پاره‌یان پێ بده‌ن تا قه‌رزی موچه‌ی مانگه‌كانی رابردو بده‌نه‌وه‌و دواتریش ه����ه‌ر مانگه‌ی پاره‌ی پێویس����ت بۆ موچه‌ی فه‌رمانب����ه‌ران دابین بكه‌ن، ئینجا پاش����تر هه‌رێ����م نه‌وتیان پێ بدات. ب����ه‌اڵم لێ����ره‌دا ده‌ب����ێ كۆمه‌ڵێ پرسیار بكه‌ین؛ .1ئاخۆ حكومه‌تی عێراق لهبهرامبهر ئه‌و بڕیاره‌دا ،جگه له‌بڕینی به‌شه بودجه ،چ هه‌نگاوێكی دیكه ده‌نێت ك����ه كاریگه‌ریی خراپ بكاته سه‌ر دۆخی ئابوریی هه‌رێم؟.2 ئای����ا كۆمپانیا كڕیاره‌كان تا س����ه‌ر زه‌مانه‌ت����ی كڕین����ی نه‌وت����ی هه‌رێم به‌هه‌مان نرخ‌و مه‌رجه‌كانی ئێس����تا ده‌ك����ه‌ن؟ .3ئه‌گه‌ر ده‌س����توورێك هه‌ی���� ه كه هه‌رێم‌و به‌غ����دا به‌یه‌كه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه‌و ده‌توانرێ به‌پێی ئهوه پێداگریی لهس����ه‌ر مافه‌كان بكرێت، ئاخۆ جگه له‌به‌رژه‌وه‌ندیی سیاسیی‌و ئابوریی چ ش����تێك هه‌رێم‌و توركیا، هه‌رێ����م‌و كۆمپانی����اكان به‌یه‌ك����هوه ده‌به‌ستێته‌وه؟ .4پرسیاری گرنگیش ئه‌وه‌یه؛ بۆچ����ی پێش ئه‌وه‌ی ته‌واو له‌هاتنه‌پێشه‌وه‌ی به‌غدا بێئومێدبن، نه‌وتی����ان له‌كۆمپانی����ای (س����ۆمۆ) ب����ڕی؟ ئاخر س����ه‌رۆكی حكومه‌ت‌و وه‌زیری سامانه سروشتییه‌كان رۆژی ( )6/17لهگهڵ نوێنه‌ری حزبه‌كانی كوردس����تان كۆبون����هوهو بڕیاریاندا گفتوگ����ۆ لهگهڵ به‌غدا بكه‌ن‌و ئه‌گه‌ر به‌غ����دا هه‌ر ئاماده نه‌ب����و ئیلتیزامه داراییه‌كان����ی جێبه‌جێ بكات ،ئینجا حكومه‌تی هه‌رێم س����ه‌ربه‌خۆ نه‌وت بفرۆش����ێت ،كه‌چی هه‌رێم پێش����تر ده‌ستیكردبو به‌سه‌ربه‌خۆ فرۆشتنی ن����ه‌وت ،چونكه له‌رۆژانی ()1,2,3 و ( )13,14,15هی����چ بڕێكی نه‌وت راده‌ستی (س����ۆمۆ) نه‌كراوه ،واته پێش ئه‌وه‌ی هیچ گفتوگۆیه‌ك لهگهڵ به‌غدا بكرێ����ت ،هه‌رێم س����ه‌ربه‌خۆ نه‌وتی فرۆش����توه ،ئه‌م����ه‌ش به‌ڕای م����ن نه لهگهڵ بڕی����اری كۆبونه‌وه‌ی رۆژی()5/13لهگهڵ نوێنه‌رانی كورد له‌به‌غداو ن����ه لهگ����هڵ كۆبونه‌وه‌ی رۆژی( )6/17لهگ����هڵ نوێن����ه‌ری حزبه‌كانی كوردستان یه‌كناگرێته‌وه كه ده‌ب����و دوای گفتوگۆو ئومێدبڕان له‌هاتنه‌پێش����هوهی به‌غ����دا ،ئینجا بڕیاری س����ه‌ربه‌خۆ فرۆشتنی نه‌وتی هه‌رێم بدرێت. ئێستا ده‌بێ بڵێین ریككه‌وتنه‌كه‌ی ()2014/12/2ی نێوان هه‌ولێرو به‌غدا گه‌یشتۆته بنبه‌ست‌و ده‌بێ له‌مه‌ودوا قس����ه له‌رێككه‌وت����ن‌و میكانیزمێكی دیكه لهنێوان هه‌ولێرو به‌غدا بكرێت، به‌اڵم ئاخۆ به‌غدا لهبهرامبهر ئه‌وه‌دا كاردانه‌وه‌ی چی ده‌بێت؟ جارێ هیچ قسه‌یه‌كی نهكردوه ،به‌اڵم بێگومان تاس����ه‌ر ئ����اوا بێده‌نگ نابێ����ت ،با چاوه‌ڕێ بین...
8
ئابوری
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
ئه‌م الپه‌ڕه‌ی ه ب ه سپۆنسه‌ری گروپی کۆمپانیاکانی قه‌یوان چاپ‌و باڵوده‌کرێته‌وه
شاره‌زایانی ئابوریی هۆشداریی ده‌ده‌ن له‌فراوانبونی بازنه‌ی هه‌ژاری له‌كوردستان ئا :كامه‌ران محه‌مه‌د شاره‌زایانی ئابوریی هۆشداریی ده‌ده‌ن ی ی رۆژ به‌رۆژ بازنه‌ی هه‌ژار لهوه ی ی شێر لهههرێم فراوانده‌بێت‌و پشك رێژهی هه‌ژاریش به‌ر موچه‌خۆران ی ده‌كه‌وێت ،به‌وته‌ی پسپۆڕێك ی 2014 ئابوریش ،ته‌نها له‌ساڵ ی بڕی كورتهێنان له‌وه‌زاره‌تی دارای گه‌یشتۆت ه 5ترلیۆن‌و حه‌وت سه‌د ملیار دینار. ی ئابوریی ،موزه‌فه‌ر ههمزه ش���اره‌زا ی ب���اس ل���هوه ده‌كات ك��� ه "وه‌زاره‌ت ی 2008وه پالندانان���ی هه‌رێم لهس���اڵ خه‌ریكی داڕشتنی پالنێكی ستراتیجیه، ب���ه‌اڵم ب���ۆی ته‌واوناكری���ت .له‌هه‌مان ی هه‌رێم زۆر كاتیشدا ره‌وش���ی ئابوری ی ی ئه‌نجومه‌نی بااڵ خراپتربو لهس���ایه ی ئابوری. ی بااڵ وه‌به‌رهێنان‌و ئه‌نجومه‌ن ی ی دارایی���ش ك��� ه كابین��� ه وه‌زاره‌ت��� ی حه‌وته‌می جێهێش���توه ته‌نها بۆ ساڵ ی 3ترلی���ۆن‌و 379ملیارو 2013ب���ڕ
617ه���ه‌زار دینار كورتهێنانی ههبوه. ئ���هو كورتهێنان ه وه‌ك���و كاریگه‌رییه‌ك ی گه‌یشتۆت ه ی 2014بڕه‌كه لهسهر ساڵ 5ترلیۆن‌و حه‌وت سه‌د ملیارو 3هه‌زار دینار". موزه‌ف���ه‌ر هه‌م���ز‌ه ك��� ه ه���اوكات ی ی ئابور ی توێژین���هوه ئه‌ندام���ی ژور ی بزوتن���هوهی گۆڕانه ،پێیوای ه ئاس���ت ژی���ان به‌رێژه‌یه‌ك���ی به‌رچ���او به‌راورد ی ی رابڕدو دابه‌زیوه" ،ئه‌وانه به‌دو ساڵ ی مانگان ه یان پشتده‌به‌س���تن به‌داهات ی رۆژانه ،رۆژ دوای رۆژ به‌هۆی دواكه‌وتن ی رۆژانه‌یان ،زیاتر موچه ،یان داهات��� ده‌خلیس���كێن ه نێو بازن���هی هه‌ژاری، ی خلیسكانیش بۆ یه‌كێك له‌هۆكاره‌كان ژێر هێڵی هه‌ژاری ،بێكارییه". ی زانیارییه‌كان���ی موزه‌ف���ه‌ر، به‌پێ��� ی ی زۆر هه‌ی ه بهرێژه "مۆڵه‌كان گریمانه ی %50فرۆش���ه‌كانیان دابه‌زیبێت به‌هۆ قه‌یرانی دارایییه‌وه". ی ئ���هو ش���اره‌زایه‌ی ب���واری ئابوری ی له‌ب���اره‌ی قورس���بونی قه‌یرانی دارای ی حكومه‌ت ،باس له‌وه‌ش لهسهر ش���ان
ی پرۆژهو داگیركاری .ئێستا ی به‌مه‌به‌ست ی هه‌رێم ده‌كات ك ه "له‌رابڕدو بودجه ی گه‌نده‌ڵی‌‌و به‌هه‌ده‌ردان ی لهگهڵ���دا وا كه‌یسه‌كان كوردس���تان وا مامه‌ل���ه ی فایله‌كانی س���ه‌رئاوده‌خرێن‌و ئێستاش كراوه ك ه وه‌كو ئه‌وه‌ی ده‌س���كه‌وتێك ی ب���ێ ماندوب���ون بێت ،له‌پ���اڵ ئه‌وه‌ش ئه‌و گرفتان���ه به‌رده‌وامن‌و داگیركردن خه‌رجكردن له‌ده‌ره‌وه‌ی رێنمایی دارایی‌و زهوی���وزاری جوتیار له‌الی���ه‌ن ته‌نانه‌ت ی وه‌زاره‌تی سامان ه سروشتیه‌كان‌و ی په‌رله‌م���ان له‌الی���ه‌ك‌و خود په‌س���ندكراو ی كه‌سانی ده‌ستڕۆیشتو ی زۆر ی كۆمه‌ڵێك ی بودجه زێده‌ڕۆییكردن له‌خه‌رجكردن ی له‌ژێ���ر پ���ه‌رده‌ی حكوم��� هتو حیزب، به‌كارخستن له‌ساڵێكی داراییدا ،نه‌بون ی داهات درێژهی هه‌یه". ش���ه‌فافییه‌ت له‌كۆكردن���هوه ی ی راب���ردودا پهرلهمان��� لهم���اوه ی ی ش���اردنه‌وه ك ه تێیدا به‌مه‌به‌س���ت ی ی حكومه‌ت له‌حكومه‌تی عێراق ،رێگه‌خۆش���كه‌ربو كوردستان پرۆژه‌یاسایه‌ك ی ی قه‌رز ی په‌سندكرد بۆ وه‌رگرتن ی له‌الیه‌ن هه‌رێم بۆ ش���اردنه‌وه‌‌و به‌فیڕۆدان��� ی ی هه‌رێم���هوه ،ده‌ره‌كی ،ئه‌مه‌ش كاردانه‌وه‌ی ناوخۆی ی دارای��� كاربه‌ده‌س���تان ی ی بودجه‌ی پێشمه‌رگ ه لێكه‌وت���هوهو به‌ش���ێك به‌هه‌نگاوێك هه‌روه‌ها نه‌ناردن ی ی عێراقیه‌و‌ه كه ته‌نها پۆزه‌تی���ڤ‌و هه‌ندێكی���ش به‌هه‌نگاو له‌الیه‌ن حكومه‌ت ی 830ملی���ار نێگه‌تیڤ لێكیاندایه‌وه. ی 2009بڕه‌ك���ه لهس���اڵ ی ی 5ملیار دۆالرو ماوه قه‌رزه‌ك ه به‌بڕ دینار ب���و ،هه‌مو ئه‌وان ه به‌ش���داربون ی ی 10س���اڵهو به‌رپرس���ان گه‌ڕاندنه‌و‌ه له‌دروستبونی قه‌یرانی دارایی". ی ناوب���راو ئاماژه ب���ه‌وه‌ش ده‌دات ك ه حكوم���ه‌ت ئه‌وان��� هی پش���تیوان ی ی له‌قه‌رزكردنه‌ك ه ده‌كه‌ن ده‌ڵێن سوه‌ك ه ی وه‌به‌رهێن���ان‌و وه‌زاره‌ت "ده‌س���ته ی %2و هه‌ندێك���ی ت���ر ده‌ڵێن ی به‌رێ���ژه ی ناوخۆ له‌كابینه‌كان شاره‌وانی‌‌و وه‌زاره‌ت ی .%8 راب���ڕدو به‌رپرس���یاری س���ه‌ره‌كین بهرێژه لهوبارهیهوه موزه‌فه‌ر ههمزه ده‌ڵێت، ی له‌به‌هه‌ده‌رچونی زه‌ویوزاری كشتوكاڵ
ی "واڵتێك كه ئه‌گه‌ر ته‌نها پێشتر رێگر ی له‌به‌هه‌ده‌ردانی پاره كردبا‌‌و فرۆش���تن ی هه‌رێم ی یاسای نه‌وت‌و گاز نه‌وت به‌پێ ی له‌گه‌ڵدا بكراب���او دامهزراوه مامه‌ڵ��� ه نه‌وتیه نیش���تمانیه‌كان دروس���تكرابن، پێویستمان به‌قه‌رز نه‌ده‌بو". ی ی موزه‌ف���ه‌ر ،گه‌ڕاندنه‌و‌ه به‌وت��� ه ی ی نه‌وت ی فرۆشتن قه‌رزه‌كه‌ش به‌داهات ی خاو ده‌بێت" ،تێیدا به‌شێك له‌به‌رهه‌م ن���ه‌وت س���ااڵن ه ته‌رخانده‌كرێ���ت ب���ۆ ی ی قه‌رزه‌كه ،ئه‌وه‌ش كاریگه‌ر دان���هوه ی ی هه‌رێم له‌بوار ده‌خاته‌س���ه‌ر ره‌وش��� ی دارای���یو ئابوری���دا ،چونك��� ه خود ی ی زۆر بواره‌ك ه بۆ هه‌رێم كورتهێنانێك ههیهو حكومه‌ت قه‌رزاره". ی ی په‌نابردن بۆ قه‌رز ی هۆكار لهباره ده‌ره‌كی ،ههمزه ده‌ڵێت" ،ته‌خش���ان‌و ی هه‌مو ئه‌و په‌خش���انكردنی گوژمه‌كان ی ی 2004وه تا س���اڵ ی لهس���اڵ پاران ه ی كوردس���تان، 2013ده‌هات��� ه هه‌رێم ی ی دارای���ی به‌پل ه له‌الیه‌ن به‌رپرس���ان ی���ه‌ك‌و به‌رپرس���انی ب���ااڵی حكومه‌ت به‌پل هی دوه‌م ئه‌نجامده‌درا".
ئه‌وانه‌ی پشتده‌به‌ستن به‌داهاتی مانگان ه یان رۆژانه ،زیاتر ده‌خلیسكێن ه نێو بازنه ی هه‌ژاری‌و یه‌كێك ش له‌هۆكاره‌كانی بێكارییه
له‌ماوه ی 8ساڵدا حكومه‌تی هه‌رێم به‌به‌های 25ملیار دۆالر نه‌وتی ده‌رهێناوه ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد حكومه‌تی هه‌رێم له‌رێگه‌ی وه‌زاره‌تی ی سامانه سروشتییه‌كانه‌وه‌و له‌سااڵن نێوان2014 -2007دا بڕی 263ملیۆن به‌رمیل نه‌وتی ده‌رهێناوه ،پسپۆرێكی ی بواری نه‌وتیش رایده‌گه‌یه‌نێت ،به‌ها ی هه‌مو ئه‌و بڕه نه‌وته ده‌كاته نزیكه 25ملیار دۆالر ،وات ه موچه‌ی چوار ساڵی هه‌مو موچه‌خۆران. لهوبارهیهوه پس���پۆری بواری نه‌وت د .غال���ب محه‌م���ه‌د عه‌لی ب���ۆ ئاوێن ه وت���ی" :لهههرێمی كوردس���تاندا نه‌وت دابه‌ش���ده‌كرێت به‌سه‌ر س���ێ قۆناغدا، یه‌كه‌م 2003-1996كه بیر‌ه نه‌وته‌كان ده‌گرێته‌وه ،وه‌كو شیواش���ۆك‌و چه‌ند ناوچه‌یه‌ك���ی تر كه نه‌وت ده‌فرۆش���راو كه‌س نه‌یده‌زانی چی لێده‌كرێت ،دوه‌م ی بۆش���اییه‌كی 2007-2003به‌وپێی���ه ی هه‌ب���و‌و هیچ یاس���ایه‌كی ده‌س���تور تایبه‌ت به‌ن���ه‌وت‌و گاز نه‌بو ،یهكێتیو ی خۆیان ده‌یانفرۆشت‌و پارتی به‌ئاره‌زو داهاته‌كه‌ش���ی بۆ خۆیان بوه ،سێیه‌م 2014-2007ل���ه‌م قۆناغه‌دا یاس���ایه‌ك ده‌ركراو‌ه به‌ژمار‌ه 22ی س���اڵی 2009و ی وه‌زاره‌تی س���امان ه سروشتییه‌كان بڕ فرۆشتنه‌ك هی باڵوكردوه‌ته‌وه". له‌بڕگه‌یه‌كی یاس���ای ژم���اره ژماره 22دا هات���وه ،ده‌بێت چ���وار كۆمپانیا لهههرێم دروس���تبكرێت ،ك��� ه پێكدێن له( KEPKOكۆمپانیای كوردس���تان بۆ گه‌ڕان‌و ده‌رهێنانی نه‌وتKODO ، ی كوردس���تان ب���ۆ پااڵوتن‌و كۆمپانیا ی پاش���ماوه‌كانKOMO ،كۆمپانی���ا كوردس���تان ب���ۆ به‌بازاڕكردنی نه‌وت، KOTOس���ندوقی كوردس���تان ب���ۆ داهاتی نه‌وت). ی بواری نه‌وت به‌وته‌ی ئه‌و پس���پۆر‌ه ده‌بوایه له2007وه تائێس���تا پهرلهمان كه‌س���ی س���ه‌ربه‌خۆی بۆ س���ه‌رۆكی لیژن���ه‌كان هه‌ڵبژاردای���ه لهگهڵ چه‌ند ئه‌ندامێ���ك بۆ هه‌ریه‌كێكی���ان" ،به‌اڵم به‌فێڵ ئه‌مه نه‌ك���راوه ،بۆئه‌وه‌ی هه‌مو ده‌س���ه‌اڵته‌كه بگهڕێتهوه ب���ۆ وه‌زیری س���امانه سروش���تییه‌كان‌و هه‌ر له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی ئه‌ودا بمێنێتهوه ك ه ئه‌وكات وه‌زاره‌تی ناوب���راو ته‌نها وه‌زیری هه‌بو
ده‌بوای ه له2007وه تائێستا پهرلهمان كه‌سی سه‌ربه‌خۆی بۆ سه‌رۆكی لیژنه‌كان هه‌ڵبژاردایه لهگهڵ چه‌ند ئه‌ندامێك بۆ هه‌ریه‌كێكیان ،به‌اڵم به‌فێڵ ئه‌مه نه‌كراوه یه‌کێک له‌کێڵگه نه‌وتییه‌کانی هه‌رێمی کوردستان ی لیژن��� هی وزه‌و س���ه‌رچاو‌ه س���ه‌رۆك نه‌ك وه‌زاره‌ت". ئه‌و ئام���اژه به‌وه‌ش���ده‌كات به‌پێی سروشتییه‌كانی پهرلهمان رهتیدهكاتهوه به‌دواداچونه‌كانی لهم���اوه‌ی -2007تا لهو ماوه‌ی���ه‌دا داهاتی نه‌وت بكاته 25 ی مانگی تشرینی دوه‌می " ،2014حكومه‌ت ملیارو ده‌ڵێت "هه‌موی ده‌كات ه نزیكه 263ملیۆن به‌رمیل نه‌وتی ده‌رهێناوه 10 ،ملیار دۆالر". ی وه‌زاره‌ت���ی به‌پێ���ی زانیارییه‌كان��� لهو بڕه‌دا 23ملیۆن به‌رمیلی به‌تانكه‌ر‌و 41ملیۆن به‌رمیلی له‌ڕێگه‌ی بۆری‌و 71سامانه سروش���تییه‌كان ،كۆمپانیاكان ملیۆن به‌رمیلی له‌ڕێگه‌ی (س���ۆمۆ)وه 5ملی���ار دۆالر ش���یرینی (موڵ���كان) ی د .غالب هه‌ن���ارده‌ی دهرهوه ك���ردوه ،هه‌ر لهو هی���ان داوه‌ته هه‌رێم ،به‌وته ماوه‌یه‌دا 123ملیۆن به‌رمیلیشی داوه‌ت ه ده‌بوای���ه بۆ پرۆژه به‌كارهێنرایه ،به‌اڵم ی "بۆ كاری دیكه به‌كارهێنراوه ،بۆ نمون ه پااڵوگ���ه ناوخۆییه‌كان ك��� ه له‌ڕێگه دو پااڵوگه‌ی یاس���ایی (كارو بازیان)و 159ملی���ۆن دۆالری دراوه‌ته زانكۆی 151پااڵوگه‌ی نایاسایی پااڵوتنیان بۆ ئه‌مریك���ی لهس���لێمانی 35 ،ملی���ۆن ی ئه‌و بڕه نه‌وته‌ش دۆالری دراوه‌ت���ه زانك���ۆی ئه‌مریك���ی ی ك���ۆ كراوه ،به‌ها ی دراوه‌ت ه له‌دهۆك 22 ،ملی���ۆن دۆالر ده‌كاته نزیكه‌ی ( 25ملیار دۆالر)". ی پێنج الی خۆیهوه دڵشاد شه‌عبان جێگری راوێ���ژكار ب���ۆ وه‌زاره‌ت ،نزیكه
ملی���ۆن دۆالری دراوه‌ته رێكخراوێك ك ه ك���ه‌س نازانێت ئه‌و رێكخ���راوه كێیه‌و ی دراوه‌ت ه له‌كوێی���ه ،دو ملی���ۆن دۆالر كه‌س���ێك بۆئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی نه‌وت بۆ هه‌رێم دروستبكات ،كه‌س نازانێت چی كردوه ،س���ێ ملی���ۆن دۆالری دراوه‌ت ه ئاوه‌ڕۆ بۆ چه‌ند قوتابخانه‌یه‌ك ". حكومه‌ت���ی هه‌رێ���م به‌بڕیارێ���ك له‌مانگی حوزه‌یرانی ئه‌مساڵدا ،داهاتی نه‌وتی خسته س���ه‌ر وه‌زاره‌تی دارایی تاوه‌ك���و س���ندوقی داهاته‌كانی نه‌وت دروستده‌كرێت. ی وزه‌و س���ه‌رچاو‌ه جێگ���ری لیژن��� ه سروش���تییه‌كان ده‌ڵێت "ئێمه پێشتر ی 2013-2007م���ان ی س���ااڵن داهات��� ی 10ملیار باڵوكردوه‌ت���هوه كه نزیك���ه
دینار ب���وه ،چونك��� ه ل���هو قۆناغه‌دا فرۆشتن به‌مشێوه‌یه‌ی ئێستا نهبوه". ئ���هو په‌رله‌مانتار‌ه هی���چ ئامارێكی پێش 2003ی النه‌بوو رایگه‌یاند" :نازانم ل���ه 2007-1996نه‌وتی چیمان ههبوه؟ ئه‌وه‌ی ك ه باڵوكراوهتهوه كۆی داهاتی نه‌وتی هه‌رێم ئه‌و بڕه پاره‌یه بوه". ی ئه‌و ی بڕیاری دروس���تكردن لهباره چ���وار كۆمپانیایه‌ی ب���واری نه‌وت ك ه ته‌نها دانه‌یه‌كیان دروستكراوه ،شه‌عبان وتی" :ه���ه‌ر چواری به‌پ���رۆژه بۆمان هاتوه ،به‌اڵم بهداخهوه ئێستا هه‌ندێك الیه‌نی سیاس���ی لهناو پهرلهمان پرۆژه گرنگه‌كانی وه‌كو كێشه‌ی سوته‌مه‌نی‌و كاره‌ب���او موچ���ه وه‌الن���اوه‌و خه‌ریكی ملمالنێی حزبیو حس���اباتی یه‌كتری‌و
ی بابه‌ت ه كۆنه‌كانین". هه‌ڵدانه‌وه ئ���هو وتیش���ی "حكوم���ه‌ت زانیاری زۆریان به‌ئێمه داوه‌و داوایان لێكردوین س���ه‌ردانی كێڵگه‌كان‌و به‌دواداچون بۆ گرێبه‌س���ته‌كانیش بكه‌ین ،به‌اڵم ئێم ه خه‌مسارد بوین‌و تائێستا وه‌كو پهرلهمان سه‌ردانی هیچ كێڵگه‌یه‌كمان نه‌كردوه‌‌و به‌دواداچونمان بۆ ئه‌و ژمارانه نهكردوه ك��� ه وه‌زاره‌ت داویه‌ت���ی به‌ئێمه ،ته‌نها ی گله‌یی ده‌كه‌ین‌و ه���ه‌ر هه‌موی خه‌تا ئَێمه‌یه‌و خه‌ڵك راست ده‌كات ده‌ڵێن په‌رله‌مانتار هه‌ر قسه‌ده‌كات". ئاوێن ه چه‌ند جارێ���ك په‌یوه‌ندیكرد ی وه‌زاره‌تی به‌ته‌ه���ا زه‌نگ ه راوێ���ژكار سامانه سروشتییه‌كان ،په‌یوه‌ندییه‌ك ه به‌رده‌ست نه‌بو.
کۆمه‌اڵیه‌تی
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
9
لەقەیرانەكاندا ..گەنجان قوربانی یەكەمن
سەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتی :بەمەبەستی كەمكردنەوەی بێكاریی یاسای قەرزی بچوك هەموار دەكرێتەوە ئا :ئەحمەد كاوە بەهۆی قەیرانی داراییەوە گەنجان توشی چەندین كێشە بون سەرەكیترینیان بێكارییه، راگەیاندنكارێكیش باس لەوەدەكات كە لەئێستادا گەنجی ئێمە هەمو داواكاریەكی هاتوەتە سەر نەبونی پارەو خزمەتگوزاری ،خوێندكارێكی زانكۆش دەڵێت "نەبونی كار بۆ گەنجان ،كێشەیەكی سەرەكی‌و گەورەیەو سەرچاوەی زۆربەی كێشەكانی ترە". ڕاگەیاندن����كار كاروان چێ����وار ب����اس ل����ەوەدەكات كە كێش����ەی گەنجی ئەم واڵت����ە ئەوەی����ە لەنیش����تمانێكدا دەژی هەست بەخاوەندارێتی ناكات" ،هەر بۆیە گەنجی ئێمە هەمو داواكارییەكی هاتۆتە س����ەر نەبونی پ����ارەو خزمەتگوزاری، ئەمەش قازانجی دەسەاڵتە كە گەنج بیر لەشتی گەورەتری وەكو فیكرو ئەدەب‌و هونەر ناكاتەوە". هاوكات عەباس ج����اف خوێندكارێكە لەزانك����ۆی س����لێمانی بەنیگەرانییەوە باس لەوەدەكات نەبونی كار بۆ گەنجان كێشەیەكی سەرەكی‌و گەورەیە" ،ئەتوانم بڵێم سەرچاوەی زۆربەی كێشەكانە ،بۆ نمونە ئەگەر گەنجێ����ك خوێندن تەواو ب����كات‌و دانەمەزرێت ،بێگومان ناتوانێت خۆی بەڕێوەبەرێ����ت ،ئەمەش وادەكات بۆشایی دەرونی بۆ دروستببێت‌و توشی دواتر گەر ئەمانەی نەبو ،كێش����ەكانیان جۆرێك لەبێهیوایی‌و كێش����ەی دەرونی زی����اد دەكات‌و دەبێتە ه����ۆی ڕوخانی دەرونیی". ببێت". لەبەرامب����ەردا ش����اخەوان عەل����ی خوێندكارێكی دیك����ەی زانكۆ بەناوی دانا جەمال پێیوایە سه‌ره‌کیترین كێشەی مامۆستای زانكۆ بۆ ئاوێنە رونیكردەوە گەنج لهههرێمی کوردس����تاندا ،نەبونی ك����ە گەن����ج لەرواڵەتدا واهەس����تدەكات كارو پڕنەكردنەوەی پێداویس����تیەكان‌و كێشەكانی كێش����ەی ئابوریی‌و هەژاری‌و دانەمەزراندنیان����ە" ،ئەمان����ەو چەندین بێكاری����ن" ،ب����ەاڵم ئەم����ە لەبنچینەدا كێش����ەی تر كە بونەتە ه����ۆی ئەوەی پەیوەندی بەبەبازاڕیكردنی چێژەكانەوە گەنجان بەلێشاو بەرەو هەندەران بچن ،هەیە ،بڕوانە گەنجی روس����یو ئۆكرانی، گەنجی ئێم����ە بۆیە ش����وناس‌و توانای داهاتی ئەوان كەم����ە ،تەنانەت رێژەی بیركردنەوەیان نیی����ە ،چونكە بێكارن ،بێكاری����ش تێیان����دا ب����ەرزە ،ب����ەاڵم بێكاریش هۆكارێك����ە بۆ بیرنەكردنەوەو لەئاس����ودەترین گەنجەكان����ی دونیان،
ڕێژەی بەبەرچاوی مامۆستاو قەشەكان‌و دایك‌و لەكۆمەڵناسەكان باسی دەكەن ئەوەیە باوكیان����ەوە ،لەهەم����و جێگای����ەك كە كە لەباوانەوە نەوە بەنەوە دەگەیەنرێت، بخوازن ،رادەبوێ����رن‌و دڵداری دەكەن‌و یەك دونیا دەزگا هەیە كار لەسەر گەنج دەكەن كە دەستەمۆ بكرێن‌و النەدەن". گۆرانی دەڵێن‌و چێژ وەردەگرن". ه����اوكات د .جەم����ال عومەر تۆفیق ئەو مامۆس����تایە وتیش����ی "دەشێت ئاس����تی ئاس����ودەیی بەب����ڕی داهاتو پس����پۆڕی دەرونی ئاماژه بهوه ده‌کات دەوڵەمەندی����ی نەپێورێت ،بەاڵم كاتێك که ئێستا لەكوردس����تاندا ڕێژەی گەنج ئاس����ودەیی بەمس����قاڵ دەفرۆش����رێت ،لەهەمو تەمەنەكان بەرزترە كە دەگاتە ئیدی هیچ كێشەیەك لەكێشەی هەژاری زیاتر لە" ،%40بۆیە دەبێت گەنج بێكار پڕوكێنەرت����ر نییە ،گەنجی ئێمە بیریش نەبێت ،چونكە بێكاریی توشی كۆمەڵێك بكات����ەوە ،هێش����تا جورئەت����ی ئەوەی گیروگرفتی گ����ەورەی دەكات ،بۆ نمونە نیی����ە بیركردنەوەی خ����ۆی تەرجەمەی زۆربەی كافتریاو قاوەخانەكان نێرگەلەی واقی����ع ب����كات ،ئ����ەوەی ك����ە زۆرێك تێدا دەكێش����رێت ،ئەمەش نیش����انەی
وەزارەت����ە هیچ ئامارێك����ی لەوبارەیەوە باڵو نەكردوەت����ەوە ،لەكاتێكدا قەیرانی دارایی‌و ئابوریی بەش����ێوەیەكی فراوان بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتوە. لەب����ارەی بون����ی ئام����اری بێكاریی، سەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتی‌و خێزان لهپهرلهمانی کوردستان ،گەشە دارا حەفی����د ب����ۆ ئاوێنە وت����ی "ئێمە داوام����ان ك����ردوە لەوەزارەتی كاروباری كۆمەاڵیەت����یو تاوەك����و ئێس����تا بۆیان نەناردوی����ن ،ب����ەاڵم بەپێ����ی هەندێك رێكخراوو هەڵس����ەنگاندنەكانیان رێژەی بێكاریی لەزیادبوندایە ،ئەمە جگە لەوەی بەچاویش دەبینرێت لەن����او بازاڕەكاندا بێكاریی چەند زیادی كردوە". ئەو پەرلەمانتارە ئاماژە بەوەشدەكات كە بەهۆی قەیرانی دارایی‌و قەیرانەكانی ترەوە هەلی كار كەمتر بوەتەوە" ،بەاڵم تائێستا بەشێوەیەكی فەرمی ئامارمان النییە". لەخولی سێیەمی پەرلەمانی كوردستان یاس����ایەكی تایبەت ده‌رچو بەمەبەستی كەمكردن����ەوەی بێكاری����یو دامەزارندن بەناوی (قەرزی بچوك) ،لهو رێگه‌یه‌وه ژماره‌یه‌ک����ی زۆر له گەنج����ان توانیان سودمەند بن لێی‌و ببن بەخاوەنی كاری خۆیان. ئەو پەرلەمانتارە پێیوایە دەبێت ئەو گەنج لەكوردستاندا ده‌گاته %40 یاسایە هەمواربكرێتەوە ،چونكە ئێستا نەك گەن����ج ،بەڵكو لەن����او هاواڵتیاندا بەگشتی بێكاری هەیە" ،ئێستا وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی س����ەرقاڵی بێكاریی‌و بێبەرنامەیی گەنجە". بەوتەی ئەو پسپۆرە دەرونییە یەكێكی ئەوەن یاسای قەرزی بچوك بۆ گەنجان تر لەكێشەكان ئەوەیە لەكەرتی تایبەتدا هەموار بكەنەوەو بیكەن بەقەرز بۆ هەمو چانسی ئیشكردنی زۆر كەمە ،بۆ نمونە هاواڵتیان بەگشتی‌و بینێرن بۆ پەرلەمان لەئەوروپ����ا كاری خزمەتگ����وزاری زۆرە بۆ ئەوەی پەسەند بكرێت". لەب����ارەی بونی پارە لەئێس����تادا بۆ وەك چێشتخانەو ش����وێنە گشتییەكان كە لەكوردستاندا ئەمە زۆر كەمە ،جگە ئ����ەو پرۆژەیە دەڵێت "دی����ارە وەزارەت لەوەی لێرە گەنجی ڕۆشنبیر ئەو كارانە بەرنام����ەی هەی����ەو بەنی����ازە قەرزەكە ناكات‌و حەز بەكاری ئاس����ان دەكات كە فراوان بكات بۆ هەمو هاواڵتیان ،دەبێت پارەی باشیشی بۆ دابین بكات ،چونكە هیالك نەبێت. هەمو ساڵێك وەزارەتی كاروكاروباری قسەمان لەگەڵ وەزیر كردوەو وتویەتی كۆمەاڵیەتی ئاماری بێكاری باڵودەكاتەوە ،یەكێك لەبەرنامەكانمان كەمكردنەوەی بەاڵم تاوەكو له‌ئه‌مس����اڵدا ئێس����تا ئەو بێكارییە لەناو توێژی گەنجان".
ئاواره‌كانی كۆبانێ :هه‌رێم ی كوردستان شه‌كره ،كۆبان ێ شیرینتره ئا :سه‌ردار قادر ئاواره‌كانی كۆبانێ له‌باشوری كوردستان ،لهگهڵ ئه‌وه‌ی باش ده‌زانن كه ئێستا به‌هۆی شه‌ڕه‌وه شاره‌كه‌یان به‌جۆرێك خاپوربوه وه‌ك ئه‌وه‌ی بایه‌قوش به‌سه‌ریدا خوێندبێت، به‌اڵم رۆژ به‌رۆژ تاسه‌ی بینینه‌وه‌ی شاره‌كه له‌دڵ‌و ده‌رونیاندا زیاتر تاو ده‌سێنێت ،بۆیه زۆرینه‌یان داوا له‌حكومه‌تی هه‌رێم ده‌كه‌ن رێچكه‌یه‌كی گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ بدۆزێته‌وه.
زۆر ئاره‌زوی ئهوه ده‌كه‌م به‌رۆژئاوا شادببمه‌وه‌و بچم ی تفه‌نگی یه‌كه‌كه شه‌رڤانان ماچ بكه‌م
به‌شێك لهو كوردستانیانه‌ی خۆرئاوا‌و به‌تایبه‌تی ش���اری كۆبانێ كه به‌هۆی ش���ه‌ڕی داعش���هوه په‌ڕیوه‌ی باشوری كوردستان بون ،وێڕای ئه‌وه‌ی شوێنی نیش���ته‌جێبون‌و كاریان ده‌ستكه‌وتوه، ب���ه‌اڵم ناتوان���ن خۆی���ان له‌خه‌ون���ی گهڕانهوه بۆ كوچه‌و كۆاڵنه‌كانی كۆبانێ رزگاربك���هنو ده‌خوازن���ن رۆژێك بێت به‌زێ���دی خۆیان ش���ادببنه‌وه ،چونكه زۆریان له‌وته‌كانیان���دا واده‌رده‌كه‌وێت ئه‌گ���ه‌ر باش���ور ب���ۆ ئه‌وان ش���ه‌كر بێت ،هێش���تا ش���اره خاپوربوه‌كه‌یان شیرینتره. ئه‌لی���اس مه‌حم���ود ،ئاواره‌یه‌ك���ی ته‌مه‌ن 28س���اڵهو خه‌ڵكی رۆژئاوا ی كوردستانهو ئێستا له‌شاری رانیه ژیان به‌سه‌رده‌بات ،ده‌ڵێت" :بۆیه دو مانگ له‌وه‌وپێ���ش له‌به‌رێوه‌به‌رایه‌ت���ی كۆچ‌و كۆچبه‌رانی س���لێمانی ن���اوی خۆمان نوس���یوه‌و وتیان ئه‌گه‌ر ( )500كه‌س نانووسكران په‌یوه‌ندیتان پێوه‌ده‌كه‌ین‌و به‌ناو خاكی توركیا ده‌تانگه‌ڕێنینه‌وه، ب���ه‌اڵم دوای دو مانگ تائێس���تا هیچ كه‌س���ێك بۆ ئه‌و مه‌به‌سته په‌یوه‌نییان پێوه‌نه‌كردوین". ئه‌لی���اس باس ل���ه‌وه‌ش ده‌كات كه
تائێس���تا له‌خانه‌واده‌كه‌ی���ان ن���اوی مناڵه‌كانیان ناوی چه‌ند شه‌هیدیێكه‌و‌ه ناوناوه‌و دوای���ن منداڵیان كه كوڕ بو، رۆژی له‌دایكبون���ی هاوكات بوه لهگهڵ رۆژی رزگاركردنی سه‌رتاسه‌ری شاری كۆبانێ له‌ده‌ستی داعش ،بۆیه ناویان ناوه رزگار. بۆ مسته‌فا شه‌قامی (تلل) خۆشترین ش���وێن بوه له‌كۆبانێ ،ب���ه‌اڵم لهگهڵ بینینی وێنه‌ی ئێستای شه‌قامه‌كه زۆر دڵته‌نگده‌بێت ،ئه‌و باس لهوه ده‌كات كه "پێش���تر كه خانوه‌كه‌م بینیبو كه‌مێك تێكچو بو ،به‌اڵم لهم رۆژانه‌دا جارێكی تر وێنه‌یه‌كی نوێی خانوه‌كه‌م بۆ هات كه به‌ته‌واوی كاول ببو ،هاوكات لهگهڵ بینین���ی زۆر دڵخ���ۆش ب���وم ،چونكه چه‌كداران���ی داع���ش وه‌ك ب���اره‌گای خۆیان هه‌ڵسوكه‌وتیان لهگهڵ كردبو، بۆیه فڕۆكه‌ی هاوپه‌یمانان بۆردومانی كردب���ون‌و به‌هۆی���هوه كه‌الكی ()27 چه‌كداری داعش له‌ژێر خانوه‌كه‌ی مندا جێمابون". مسته‌فا تاكه خه‌مێك كه هه‌یبێت لهناو ماڵه كاولبوه‌كه‌ی كۆبانێ به‌رده‌س���تی بكه‌وێت���هوه" ،كاس���ێتی ئاهه‌نگ���ی پێكهێنانی ژیانی هاوسه‌رگیریمه ،به‌اڵم ئه‌وه‌یان به‌شتێكی مه‌حاڵ ده‌زانم". هه‌روه‌ه���ا عه‌بدۆ محم���ود ،ته‌مه‌ن هاوكات مسته‌فا نه‌جیب ته‌مه‌نی 33 ساڵه‌و خه‌ڵكی شاری كۆبانێ-یه ،باس ( )31ساڵ كه ئێس���تا له‌شاری رانیه لهوه ده‌كات كه له‌خانه‌واده‌كه‌ی ( )30كاری ده‌ستكه‌وتوه ،له‌باره‌ی گوزه‌رانی كه‌س بونه‌ته ش���ه‌ڕڤان‌و تا ئێستا( )3ژیانی���ان بۆ ئاوێنه ده‌ڵێ���ت" :ئه‌وه‌ی كه‌س���یان له‌ش���ه‌ڕی دژی داع���ش كاری ده‌س���ت كه‌وتبێ���ت تاڕاده‌یه‌ك گیانیانله‌ده‌س���تداوه‌و ()3ی تریشیان ئاس���اییه ،ب���ه‌اڵم زۆرن ئاوان���هی كه تازه‌هات���وون له‌كه‌مپ���ه‌كان جێگه‌یان برینداربوون. مس���ته‌فا كه بنه‌ماڵه‌كه‌ی له( )150نه‌بۆته‌وه‌و بونه‌ته كرێچی ،زۆر ئاواره‌ش خێ���زان پێكهات���وهو زیات���ر ل���ه 400هه‌ن راسته‌خۆ بونه‌ته كرێچی ،به‌هۆی ك���ه‌س ده‌ب���ن ،ئێس���تا ( )200كه‌س گرانی نرخی كرێ���ی خانوش ،زۆربه‌ی له‌بنه‌ماڵه‌ك���هی له‌ش���اره جیاجیاكانی ئاواره‌كان توشی كێشه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی باش���وری كوردس���تان نێش���ته‌جێن ،ب���ون‌و به‌هۆی���هوه زۆرجار كێش���ه‌كه ی رۆژئاوا گه‌یشتۆته راده‌ی جیابونه‌وه". وه‌ك رێزێكیش بۆ ش���ه‌هیدان
خێزانێکی ئاواره‌ی کوبانێ لهههرێمی کوردستان "ئێم���ه خه‌ڵكی كۆبانێ���ن نه‌ده‌توانین به‌فیشخاپور بگه‌ڕێینه‌وه شاره‌كه‌مان، چونكه لهنێوان هه‌ریه‌ك له‌قامیش���لۆو دێركێ‌‌و عام���وده بۆ ش���اری كۆبانێ تائێستا شه‌ڕ ههیهو توركیاش به‌هۆی نه‌بون���ی به‌ڵگه‌نامه‌ی فه‌ڕمی به‌رێگه‌ی ده‌روازه‌ی ئیبراهیم خه‌لیل رێگه‌نادات به‌ناوخاكی���دا بگه‌رێین���هوه ،بۆیه داوا له‌حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌ین هه‌وڵی جدی بده‌ن بۆ گه‌ڕانه‌وه‌مان". هاوكات نه‌تیج���ه ،ئاواره‌یه‌كی تره‌و ته‌مه‌ن���ی زیاترله ()35س���اڵه ،باس له‌تامه‌زرۆیی خۆیی ده‌كات بۆ گهڕانهوه
ب���ۆ كۆبان���ێ‌‌و ده‌ڵیت" :ك���ه رومان له‌باشور كرد خۆمان به‌میوان نه‌زانی، چونكه هه‌میش���ه كورد باوه‌ش���ی بۆ یه‌كتری كردۆت���هوه ،بۆیه هیچ كاتێك باش���ی خه‌ڵكی باش���ور له‌بیرناكه‌م، ب���ه‌اڵم لهگهڵ ئه‌وه‌ش���دا زۆر ئاره‌زوی ئ���هوه ده‌كه‌م به‌رۆژئاوا ش���ادببمه‌وه‌و بچم تفه‌نگی یه‌كه‌كه‌ی ش���ه‌رڤانان ماچ بكه‌م" ده‌شڵیت" :زۆر حه‌زم ده‌كرد له‌یه‌كه‌م رۆژی سه‌ركه‌وتنی كۆبانێ بگه‌ڕێمه‌وه ش���اره‌كه‌م ،به‌اڵم هیچ رێگه‌یه‌كم شك نه‌برد ،هیوادارم به‌هیمه‌تی حكومه‌تی
هه‌رێم���ی كوردس���تان به‌زوترین كات بگه‌ڕێمه‌وه شاره‌كه‌م". نه‌تیج���ه گله‌یی ئ���هوهی هه‌یه كه "جاروب���ار باس���ی ئه‌وه‌ی���ان ده‌كرد كه‌سێك بیویس���اته ژن بێنێت ده‌یان وت ب���ڕۆ ئاواره‌ی���ه‌ك بین���ه به ()5 وه‌ره‌قه‌یه ،ئه‌مه ن���ه‌ك له‌بازاڕ به‌ڵكو له‌ده‌زگایه‌كی راگه‌یاندنیش باس���كرا، لهگ���هڵ ئه‌وه‌ش���دا چ���اوی یه‌كه‌كه‌ی خه‌ڵكی باش���ور ماچده‌كه‌م كه ئه‌مرۆ له‌باوه‌ش���یان گرت���ون ،بهدڵنیاییهوه ئه‌گه‌ر بگه‌رێمه‌وه رۆژئاوا ئه‌وا باش���ور له‌دڵمدا ده‌بێت".
ره‌نگاڵه
rangalayawene@gmail.com
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
11
کوردێک له‌سویده‌وه به‌پاسکیل دهگهڕێتهوه کوردستان " 10ساڵه ده‌مه‌وێت ئه‌م گه‌شت ه ئه‌نجام بده‌م"
ینیی خۆی ته‌وه
ئا :فه‌ره‌یدون کونجرینی هاواڵتییه‌کی کوردی نیشته‌جێی واڵتی سوید به‌پاسکیلێک سه‌فه‌رێکی دورودرێژی ده‌ستپێکردوه‌و ده‌یه‌وێت به‌و پاسکیله بگاته‌وه کوردستان.
به‌شێک له‌کاره‌کانی شیروان حه‌بیبی
ئیبراهی���م عه‌زیز ،ناس���راو به‌برایمی قه‌س���اب کوردێکی دانیش���توی واڵتی س���ویده‌و ل���ه‌رۆژی 4ی ئ���ه‌م مانگهوه له‌شاری یۆتۆبۆریی باشوری سویده‌وه گه‌شتێکی به‌پاس���کیل ده‌ستپێکردوه‌و ده‌یه‌وێ���ت ته‌نها لهو رێگه‌یه‌وه بگاته‌وه کوردستان. له‌وباره‌ی���هوه ئیبراهی���م به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یان���د "تائێس���تا زیات���ر ل���ه1500 کیلۆمه‌ترم به‌پاس���کیل بڕی���وهو به‌ناو ئه‌ڵمانیادا هاتوم‌و گه‌یشتومه‌ته شاری س���اڵزبۆرگی نه‌مس���ا .به‌هۆی باران‌و خۆئاماده‌کردن���م ب���ۆ س���ه‌ر چیاکانی ئه‌ڵپ ،چه‌ند رۆژێک لهم شاره مامه‌وه‌و دواتر به‌ره‌و ش���اری ڤێنیسیای ئیتاڵیا به‌ڕێده‌که‌وم". له‌دوای ڤێنیسیاش ،ئیبراهیم خۆیو پاسکیله‌که‌ی به‌که‌شتی ده‌په‌ڕنه‌وه واڵتی یۆنان‌‌و دواتریش بۆ تورکیاو له‌وێشه‌وه به‌ره‌و کوردستان به‌ڕێده‌که‌وێت. هه‌رچه‌ن���ده ئیبراهیم وه‌رزش���کاری پاسکیلس���واری نییه ،به‌اڵم وه‌ک خۆی رایده‌گه‌یه‌نێ���ت له‌منداڵیی���هوه حه‌زی به‌گه‌ڕان کردوه به‌پاس���کیل " ،لەسوید س���اڵی وا هەبوە بەوەرزی بەفرباریندا تایەی زستانەم لەپایسکیلەم دەبه‌ست‌و پایسکیلم لێدەخوری بۆ سەرکارەکەم".
له‌ڕه‌مه‌زاندا شیرینی فرۆشه‌کان ئه‌و که‌سانه‌شیان له‌بیره که ه‌خۆشی شه‌کره‌یان هه‌یه
ی ڕه‌مه‌زانی کوردستاندا زۆرترین شیرینی ،به‌اڵم ژماره‌یه‌کی زۆر له‌هاواڵتیان به‌هۆی ۆش���ی شه‌کره‌وه ناتوانن شیرینی بخۆن، ینی فرۆشێک جۆرێکی تایبه‌ت له‌شیرینی ه‌کات که ئه‌و که‌سانه‌ش ده‌توانن بیخۆن هی زیان به‌ته‌ندروستییان بگه‌یه‌نێت. ش���یرینی عه‌فرین له‌شاری سلێمانی ک ه �تێت به‌ئاماده‌کردنی ئ���هو جۆره تایبه‌ت ه نیی به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند "ئه‌و ش���یرینیی ه ه‌هه‌مان هه‌ویرو که‌ره‌سته‌کانی شیریینیی ه کانی دیک��� ه دروس���ت ده‌کرێ���ت ،به‌اڵم نانی شه‌کردا جیاوازه‌و ئه‌مه‌یان جۆرێکی شه‌کری تێده‌کرێت که زیانی بۆ نه‌خۆشی ییه‌و پزیشکه‌کان به‌گونجاویان زانیوه بۆ نه‌ی ئه‌و نه‌خۆشییه‌یان هه‌یه".
هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "ڕۆژانە خەڵكێكی زۆر سه‌ردانمان ده‌که‌ن به‌مه‌به‌س���تی کڕی���ن‌و خواردنی ئه‌و جۆره شیرینییه نوێیه‌ی دروستمان کردوه .لهو جۆره‌ش هه‌مو ش���ێوه‌کانی ش���یرینیمان دروس���تکردوه‌و له‌دیمه‌ن‌و شێوازو ڕه‌نگدا جیاوازی لهگهڵ شیرینیی ئاس���اییدا نییه ،ته‌نها له‌کاتی تامکردندا ههس���ت به‌جیاوازییه‌که‌ی ده‌که‌یت". هه‌روه‌ه���ا ئاماژه ب���ه‌وه‌ش ده‌کات هه‌ندێک جار خه‌ڵکی ئاساییش که نه‌خۆشی شه‌کره‌شیان نییه، ئه‌و جۆره شیرینییه تایبه‌تییه ده‌خۆن‌و چێژی لێ ده‌بینن. هه‌مو ساڵێک له‌مانگی ڕه‌مه‌زاندا کۆمه‌ڵێک خواردن هه‌ن که خواس���ت له‌سه‌ریان به‌شێوه‌یه‌کی به‌رچاو زی���اد ده‌کات ،یه‌کێک له‌وانه‌ش ش���یرینییه‌کانیان به‌هه‌مو جۆره‌کانیانه‌وه.
ته‌‌رازوو بەشێك لەو ئیش���انەی ئێستات زۆر بەباشی دەیكەیت ،متمانە بەخەڵكی تریش بكە لەئیشەكانت.
دوپشک ئ���ەو كێش���ەیە بچوك���ە لەخۆتی زل مەكەو زو بڕیاربدە بزانە چی دەكەیت، پێویس���تت بەهاوكارە كەسی شارەزا هەیە.
ئیبراهیم تا ئێستا ته‌ندروستی باشه‌و به‌وته‌ی خ���ۆی ،رۆژان���ه نزیکه‌ی 100 کیلۆمه‌تر به‌پاسکیل ڕێ ده‌کات. له‌ب���اره‌ی بیرۆک���هی ئه‌نجامدان���ی گه‌ش���ته‌که‌ی رایده‌گه‌یه‌نێت که ماوه‌ی 10ساڵه خولیای ئه‌و سه‌فه‌ره‌ی ههبوه، به‌اڵم دواج���ار له‌مس���اڵدا توانیویه‌تی بڕیاری لێ بدات. هه‌روه‌ها ئاماژه ب���ه‌وه‌ش ده‌کات که زۆری ح���ه‌ز ک���ردوه به‌ته‌نی���ا نه‌بێت‌و هاوڵێک���ی هه‌بێ���ت لهس���ه‌فه‌ره‌که‌یدا، "پێش���تر بەگوێی ک���ەس‌و هاوڕێکانمدا دابو بەنیازی س���ەفەرم بۆ کوردستان بەپایس���کیل‌و ده‌مویس���ت هاوه‌ڵێک���م ههبێت ،بەاڵم هاوڕام نەبون‌و بەباشیان نەدەزانی بەاڵم من هەر سوربوم لەسەر بیرۆکەی گەشتەکەم". ئه‌و کوڕه کورده هۆکاری گه‌شته‌که‌ی ب���ۆ کوردس���تان به‌پاس���کیل له‌ب���ری ئوتومبێ���ل‌و فڕۆک���ه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ ئ���هوهی ده‌یه‌وێ���ت دنی���ای ئه‌ودیوی ئوتومبێ���ل‌و فڕۆکه ببینێ���ت ،هه‌روه‌ها نمایش���ێکه ب���ۆ ئ���هوهی به‌خه‌ڵک���ی رابگه‌یه‌نێت که ده‌کرێت به‌پاس���کیلیش س���ه‌فه‌ر بکرێت که ه���ه‌م چێژی خۆی هه‌ی���هو هه‌م ب���ۆ ته‌ندروس���تییش زۆر به‌س���وده ،له‌الیه‌ک���ی دیکه‌ش���هوه سه‌فه‌رکردن به‌پاس���کیل خه‌رجییه‌کی که‌متریشی تێ ده‌چێت. جگ���ه له‌وانه‌ش په‌یامێک���ی دیکه‌ی هه‌ی���ه" ،ئەوە به‌بیری دەس���ەاڵتدارانی کوردس���تان دەهێنم���ەوە ک���ە هەمو کوردستان مەترێك جادەی پایسکیلی تێدا نیە".
ئیبراهیم عه‌زیز له‌کاتی گه‌شته‌که‌یدا
حه‌سه‌ن زیره‌ک ..ئاوازێکی بێ کۆتایی مۆس����یکژه‌نی ن����اوداری ک����ورد ،دایانمه‌زراندوه. س����اڵی 1953ب����ۆ یه‌که‌مج����ار موجته‌ب����ای می����رزاده ،له‌ب����اره‌ی حه‌س����ه‌ن زیره‌ک����هوه ده‌ڵێ����ت "ئه‌و ده‌نگی زی����ره‌ک له‌رادی����ۆی کوردیی خاوه‌نی بیرگ����هو زه‌ینێکی تیژبو بۆ به‌غدا بیس����تراوه .ل����ه‌دوای ئه‌وه‌وه له‌به‌رکردنی ش����یعرومیلۆدی‌و مه‌قام ،ناوبانگێكی زۆری په‌یداكردوه ،دواتر کهس����ێکی ن����اوازه‌و ک����ه‌م وێنه بو ،ک����ه گه‌ڕاوه‌ته‌وه ئێران ده‌س����تبه‌جێ حه‌س����ه‌ن زیره‌ک ئیدی له‌مۆس����یقای له‌ڕادیۆی تاران‌و ڕادیۆی كرماش����ان کوردیی����دا دوب����اره نابێته‌وه،چونکه كاریان پێسپاردوه .دواتر له‌كرماشان جوانتری����ن‌و له‌به‌رداڵنترین میلۆدی‌و تیپێكی هونه‌ری دامه‌زراندوه‌و خزمه‌تی گۆرانی به‌گوڵج����اڕی گۆرانی کوردی هونه‌رو مۆسیقای كوردی كردوه. له 14ی گه‌الوێژی 1958گه‌ڕاوه‌ته‌وه به‌خشی". هونه‌رمه‌ن����دی گۆرانیبێژی ناوداری بۆ ئێ����ران ،هه‌ر لهو س����اڵه‌دا لهگهڵ کورد حه‌سه‌ن زیره‌ک ناوی حه‌سه‌نی میدیای زه‌ن����دی زه‌ماوه‌ندی کردووه‌‌و كوڕی عه‌بدواڵیه ،له‌گه‌ڕه‌کی سه‌ر قه‌اڵ ،ژیانی هاوسه‌ری پێكهێناوه. لهس����ااڵنی 1961 – 1960 هه‌ر لهو شوێنه‌ی که قه‌اڵی سه‌ردارو مزگه‌وت����ی جامیع����هو حه‌وزه‌گه‌وره‌ی له‌ش����اری س����لێمانی له‌تیپی شانۆی بۆکان����ی لێهه‌ڵکه‌وت����وه ،لهرۆژی 29هونه‌ره‌جوانه‌کان لهگهڵ س����ێوه‌خان‌و ره‌ش����ۆڵ عه‌بدواڵ له‌ش����انۆنامه‌کانی تشرینی دوه‌می 1921له‌دایکبوه. زیره‌ک 11س����ااڵن ده‌بێ که باوکی (بوکی ژێر ده‌واری ره‌ش ،خه‌سو یان له‌ده‌س����تده‌داو دایکیش����ی جارێکی ئه‌ژدیها ،ته‌ڕپیر) به‌شداریکردوه. ئ����ه‌م ده‌ن����گ خۆش����ه "بلیمه‌ته"، دیکه هاوس����ه‌رگیریی ده‌کاته‌وه .به‌و هۆیه‌شه‌وه زیره‌ک‌و خوشک‌و براکانی هه‌رچه‌ن����ده خوێن����ده‌واری نه‌ب����وه جیا له‌ی����ه‌ک ده‌که‌ون����ه ژیانێکی پڕ كه‌چی زۆربه‌ی شیعری گۆرانییه‌كانی له‌سه‌غڵه‌تییه‌وه ،بۆیه حه‌سه‌ن زیره‌ك به‌رهه‌م����ی خۆیه‌ت����ی .ش����یعره‌كانی ناچار بوه لهو ته‌مه‌نه‌وه كار بكات بۆ حه‌سه‌ن زیره‌ك له‌دوتوێی په‌رتوكێكدا چاپكراون له‌ژێر ناونیشانی "چریكه‌ی په‌یداكردنی بژێوی ژیانی. ه����ه‌ژاری‌‌و بێده‌ره‌تان����ی زۆری����ان كوردستان". حه‌س����ه‌ن زیره‌ک لهس����اڵی 1971 بۆهێن����اوه‌و ب����ۆ ئیش����كردن زۆربه‌ی شارۆچكه‌كانی ئێران گه‌ڕاوه‌و ته‌نانه‌ت توش����ی نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌ی جگه‌ر ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی ئێرانیش له‌ش����اره‌کانی ده‌بێت‌و دوای ماوه‌یه‌کی زۆر له‌جێگادا عێراق����ی وه‌ک له‌به‌س����ره‌و به‌غ����داو که‌وت����ن ل����ه‌رۆژی 26ی حوزه‌یرانی 1972له‌ش����اری بۆکان بۆ دوایینجار هه‌ولێرو كه‌ركوكیش كاریكردوه. به‌ه����ۆی ڕوداوێك����هوه حه‌س����ه‌ن ماڵئاوایی له‌دۆس����تان‌و ئازیزان‌و زێدو زیره‌ک له‌ئێران سزادراوه‌و به‌قاچاغی نێشتمانه‌که‌ی ده‌کات‌و لهسهر وه‌سێتی ڕویكردۆته به‌غ����داو له‌وێ که زانراوه خۆی له‌دامێنی کێوی ناڵه‌شکێنه که هونه‌رمه‌ندێك����ی ده‌نگخۆش����ی ب����ێ ده‌ڕوانێت به‌س����ه‌ر ش����اری بۆکاندا، ی ده‌نێژرێت. هاوتای����ه ،له‌ئێس����تگه‌ی ك����ورد
که‌‌وان زۆر ئەرك���ت بەس���ەرا كەوت���وە كە هەندێكی���ان پەیوەندی بەكەس���ێكی نزیكتەوە هەیەو بەسەرتۆدا كەوتوە.
گیسک پێویس���تە داوای یارمەتی لەسەروی خ���ۆت بكەیت چونك���ە هەندێ كارت ك���ردوە لەپێش���تر ئێس���تا ناتوانی چارەسەری بكەیت.
سه‌‌تڵ كێشەو گرفتەكانت بەرەو كۆتا دەچن‌و كەش���ەكە خەریكە ئارام دەبێتەوە، تەندروستیت خراپ نیە لەئێستادا.
نه‌‌هه‌‌نگ بەه���ۆی ب���اری تەندروس���تیتەوە ناتوانیت كارەكان���ت تەواو بكەیت، راوێژ بەكەسانی تر بواری كارەكەت بكە.
10
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
س ی ح ر ی
9رێنمایی بۆ به‌کارهێنانی سوراو
rangalayawene@gmail.com
ج و ا ن ی
ره‌نگاڵه
وه‌ستایه‌ک ده‌ستڕه‌نگی له‌کێکدا تاقیده‌کات ئا :مه‌زهه‌ر که‌ریم زۆرن ئه‌و که‌سانه‌ی رۆژان ه سه‌رقاڵی ی ئیشه‌کانی خۆیانن ،به‌اڵم که‌من ئه‌وانه به‌عه‌شقه‌وه ئیش ده‌که‌ن‌و داهێنان له‌ئیشه‌کانیاندا ده‌که‌ن ،وه‌ک ئه‌و وه‌ستای شیرینییه‌ی به‌کێک جۆره‌ها شێوه‌ی هونه‌ریی دروست ده‌کات.
به‌رده‌وام پس���پۆڕانی بواری جوانکاری رێنمایی خانمان ده‌که‌ن پارێزگاری له‌لێوه‌کانیان‌و ئه‌و سوراوه بکه‌ن که به‌کاری ده‌هێن ،بۆ ئه‌مه‌ش چه‌ند رێنماییه‌ک ده‌خه‌نه‌ڕو ،له‌وانه: -1سوراوه‌که‌ت لهناو س���ه‌الجه‌دا هه‌ڵبگره ته‌مه‌ن درێژ ده‌بێت‌و زیاتر ده‌مێنێته‌وه. -2کاتی کڕین به‌هیچ جۆرێک جۆرێک س���وراو لهسهر لێوه‌کانت تاقی مه‌که‌ره‌وه ،به‌ڵکو به‌ش���ێکی بده له‌به‌شی ناوه‌وه‌ی په‌نج هتو نزیکی بکه‌ره‌وه له‌لێوه‌کانت ،بزانه لهگهڵ ڕوخسارتدا ده‌گونجێت. -3ده‌کرێت هه‌ندێک جار له‌بری ماکیاژی سه‌ر کوڵمه‌کان ،بڕێکی زۆر که‌م سوراو بده‌یت لهسهر کوڵمه‌کانت‌و باڵویبکه‌یته‌وه. -4تا ته‌مه‌نت زۆرتر بێت ،لێوه‌کانت پێویس���تی به‌گرنگیپێدانی زیاتره ،بۆیه که چویته ته‌مه‌نه‌وه ،هه‌رگیز س���وراوی ڕه‌نگ مردو به‌کارمه‌هێنه. -5س���وراوه کۆنه‌کات فڕێ مه‌ده ،به‌ڵکو به‌تێکه‌ڵکردنی لهگهڵ سوراوێکی تردا ڕه‌نگی نوێی لێ هه‌ڵبژێره. -6ڕه‌نگ���ی قه‌ڵه‌م���ی دیاریکردنی لێو ،ته‌مه‌نی س���وراو درێژتر ده‌کات لهسهر لێو ،بۆیه قه‌راغی لێوه‌کانت به‌وردی دیاری بکه. -7س���وراوی ڕه‌نگ قاوه‌یی به‌کارمه‌هێن���ه ،چونکه وا له‌مرۆڤ ده‌کات ڕه‌نگ زه‌رد ده‌ربکه‌وێت. -8بۆ ئه‌وه‌ی س���وراوه‌که‌ت لهس���ه‌ر په‌رداخ جێنه‌مێنێت ،پێش ئه‌وه‌ی ئاو یان هه‌رش���تێکی تر بخۆیته‌وه ،به‌سه‌ری زمانت قه‌راغی په‌رداخه‌که ته‌ڕ بکه ،ئینجا لێوی بۆ به‌ره. -9بۆ ئه‌وه‌ی س���وراوه‌که‌ت نه‌چێته سه‌ر ددانت ،په‌نجه‌ت بکه‌ره ناو ده‌مت‌و لێوت دابخه ،ئینجا به‌ده‌وری په‌نجه‌تا س���وراوه‌که بده له‌لێوت ،که په‌نجه‌ی هێنایه دهرهوه ده‌بینیت ئه‌و به‌شه‌ی ده‌چوه س���ه‌ر ددانت ،ئێستا لهس���ه‌ر په‌نجه‌ت جێماوه‌و ددانه‌کانت پاک‌و خاوێنن.
له‌یه‌کێک له‌دوکانه‌کانی شاری سلێمانی‌و له‌جامخانه‌که‌یدا چه‌ندی���ن کاری هونه‌ریی نمایشکراو‌ه ک ه ئه‌گه‌ر نه‌زانیت ئهوه دوکانی شیرینییه ،ئه‌وا به‌گومان ده‌بیت ک ه ئه‌وان ه ته‌نها له‌کێک دروستکرابێتن. حه‌بیب شیروانی ،وه‌ستایه‌کی شیرینییه‌و خه‌ڵکی رۆژئاوای کوردس���تانه‌و ئه‌و جۆره ش���یرینیی ه دروس���تده‌کات .ئه‌و وه‌ستای ه ئه‌زمونێکی زۆری له‌ئیشی هه‌ویرو شیرینی دروستکردندا هه‌یه ،به‌جۆرێک وه‌ک خۆی به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند هه‌ر کهس���ێک بچێت ه الی‌و ناو یاخود جۆری شیرینی پێ بڵێن، ئه‌و ته‌نها لهم���اوه‌ی کاتژمێرێکدا ئاماده‌ی ده‌کات. ئه‌و وه‌س���تای ه ده‌توانێت له‌کێک شێوه‌ی ئ���اژه‌ڵ‌و می���وهو چه‌ندین ش���ێوه‌ی دیک ه دروست بکات. شیروانی له‌باره‌ی ئیشه‌که‌یه‌و‌ه ئاشکرای ک ه ده‌کات که پێویستی زۆر به‌ورده‌کاریی‌و به‌هره‌و توانای که‌سیی هه‌یه. ئه‌و وه‌ستایه ماوه‌ی 4ساڵ له‌ئه‌وروپاش هه‌مان کاری کردوه ،له‌باره‌ی ئه‌و ئه‌زمونه‌و‌ه ده‌ڵێت "کاره‌کانی ئێره‌م قورس���تره له‌هی ئه‌وروپا ،چونکه ئه‌وان زیاتر له‌ئیشدا قاڵب به‌کارده‌هێنن ،به‌اڵم من لێره هیچ قاڵبێک به‌کارناهێنم ،به‌ڵکو به‌توانای خۆم‌و سه‌لیق ه کارده‌که‌م".
شه‌پۆلی نوێی کۆچی گه‌نجان بۆ هه‌نده‌ران ده‌ستپێده‌کاته‌وه ئا :ئاکۆ حه‌مه‌د رابی لهگهڵ قوڵبونه‌وه‌ی قه‌یرانه کۆنه‌کان‌و هاتنه‌پێشه‌وه قه‌یرانی نوێی دیکه، جارێکی دیکه گه‌نجانی هه‌رێمی کوردستان ڕێی نادیاری هه‌نده‌ران ده‌گرنه‌به‌رو چه‌ند گه‌نجێکیش هۆکاره‌کانی کۆچکردنیان باس ده‌که‌ن. چاره‌س���ه‌رنه‌کردنی س���ه‌ره‌ڕای قه‌یرانه‌کان���ی ڕاب���ردو ،رۆژ ب���ه‌رۆژ قه‌یرانی نوێی دیک ه به‌رۆکی هاواڵتیانی کوردس���تان ده‌گرن ،ئه‌وه‌ش واده‌کات ب���واری ژیانێکی شایس���ته به‌تایبه‌تی بۆ گه‌نجان ته‌سک ببێته‌وه‌و ئه‌وانیش
ناچارده‌بن بیر له‌جێهێشتنی واڵته‌که‌یان بکه‌نه‌و‌ه لهپێناو دابینکردنی ژیانێکی باشتردا. ئیبراهی���م عەبدولق���ادر ،گه‌نجێکی تەم���ەن 26س���اڵهو پێش 5س���اڵ په‌یمان���گای ته‌واو ک���ردوه ،به‌اڵم تا ئێس���تا دانه‌مه‌زراوه‌و هیچ ئیش���ێکی نییه ،ئه‌وه‌ش هۆکارێکی س���ه‌ره‌کیی ه ک���ه وای ل���هو گه‌نج��� ه ک���ردوه بیر له‌جێهێش���تنی کوردس���تان بکاته‌وه‌و بڕیاری جێهش���تنی کوردستان بدات، "هێدی هێدی تەمەنم هه‌ڵده‌کش���ێت‌و خەونەكانم لەگۆڕ ده‌نرێن ،بۆیە چونە ئەوروپا هه‌ڵده‌بژێرم تا خۆم رزگاركەم لەوگرفتان���ەی لەكوردس���تان روبەروم بونەتەوە".
ئەو گەنجە نزیكەی دو هەفتەیەكە هاوش���ان لەگەڵ كۆمەڵێ���ك گەنجی دیكەی ناوچەی سۆرا ن به‌ره‌و هه‌نده‌ران به‌ڕێکه‌وتون. ئیبراهی���م‌و هاوڕێکان���ی ته‌نه���ا ک���ه‌س نین ک ه ل���ه‌م ماوه‌یه‌دا هه‌وڵی جێهێش���تنی کوردس���تان ب���ده‌ن، به‌ڵکو به‌پێ���ی زانیارییه‌کانی ئاوێنه، له‌زۆرب���هی ناوچه‌کان���ی هه‌رێم���دا له‌ئێس���تادا گه‌نج���ان س���ه‌رقاڵی دۆزین���هوهی رێگایه‌کن بۆ به‌دیهێنانی ئ���هو خواس���ته‌یان‌و به‌شێکیش���یان له‌ڕێ���گای قاچاخچییهکانهوه رێگایان دۆزیه‌وه‌ته‌وه. یه‌کێک���ی دیک��� ه ل���هو گه‌نجان���هی له‌ئێستادا خه‌ریکی خۆئاماده‌کردن ه تا
به‌رێگایه‌کی نایاس���ایی بچێت ه یه‌کێک له‌واڵته ئه‌وروپییه‌کان‌و نه‌یویست ناوی باڵوبکرێت���هوه ،به‌ئاوێن���هی راگه‌یاند "كۆچك���ردن ب���ەرەو هەندەران���م زۆر لەو ژیانەی ئێس���تا پێخۆش���ترە ،هەر رۆژەو قەی���ران‌و گرفتێك بەرۆكی ئەو هەرێمە دەگرێت ،ئەو عێراق‌و هەرێمی كوردس���تانە هیچ كات ناگاتە كەناری ئارام���ی ،رۆژ ل���ه‌دوای رۆژ هیواكانم ب���ەو واڵتە الواز دەبن‌و هەر چركەیەك مانەوە لەو واڵتەدا ،جگە لەبەفیڕۆدان‌و بەهەدەردانی كات هیچی تر نیە". ئه‌و گه‌نجه به‌نیگه‌رانییه‌و‌ه درێژهی به‌قس���ه‌کانیداو وتی "كوردس���تان بۆ بەشێكی زۆر لەگەنجان بوه‌تە دۆزەخ‌و بۆ هەندێك���ی دیكەش واڵت ش���امی
ش���اریفە .ئەم ناعەدالەتیە رۆژێك هەر دێت كە بەڕوی بەرپرساندا بتەقێتەوە. ئێس���تا كە خەریكی خ���ۆ ئامادەكرنم ب���ۆ كۆچك���ردن ،بەو مانای���ە نیە كە دژی واڵت���ی خۆمم ،بەاڵم چیبكەم كە تروسكاییەك ئومێدم نەما بەم واڵتە، لەوەت���ەی گەنجم هەر چاوەرێیی باش بونم ،كەچی ئەو چاوەڕوانییەم كۆتایی نایەت". له‌ئێس���تادا باوتری���ن ڕێ���گا ب���ۆ چونه‌ده‌ره‌وه‌ی گه‌نجانی کوردس���تان ئه‌وه‌یه ک ه به‌ش���ێوه‌یه‌کی یاس���اییو به‌پاس���پۆرت ده‌چنه واڵت���ی تورکیا، له‌وێشه‌وه له‌ڕێگای قاچاخچییهکانهوه به‌ش���ێوه‌یه‌کی نایاسایی واڵتی یۆنان. هه‌ندێکیشیان هه‌ر به‌فڕۆکه له‌تورکیاو‌ه
له‌ڕێی پاس���پۆرتی س���اخته‌و‌ه به‌ره‌و واڵتانی دیکه‌ی ئه‌وروپا ده‌ڕۆن. به‌بڕوای توێژه‌ری ب���واری ده‌رونی، کارزان محه‌م���ه‌د کۆچ���ی ئێس���تای گه‌نجانی کورد به‌ش���ی ه���هره زۆری په‌یوه‌ندی به‌و بارودۆخه ناجێگیره‌و‌ه هه‌ی ه که ئێس���تا لهکوردستاندا هه‌یه، به‌تایبه‌تی بواری ئابوریی‌و سیاسیی، "جیلی نوێی گەنجی ك���ورد ئەیەوێت بەخۆش���گوزەرانیەكی ت���ەواو بژیت، كەچ���ی ئەمەی بۆ نایەت���ە دی ناچار بی���ر لەبەدیلێك دەكات���ەوە پێی وایە ئەو بەدیل���ەش ئەوروپایە ،ئەمە جگە لەوەی ك���ە كۆمەڵێك گرفتی دیكەش لەكوردس���تان ه���ەن‌و گەن���ج ناچار بەكۆچكردن دەكەن".
نه
له‌مانگی ده‌خورێت، بونی نه‌خۆ به‌اڵم شیری دروس���تد‌ه به‌بێ ئهوه خاوه‌نی هه‌ڵده‌س��� له‌ش���یرین تایبه‌ت ه ل ه ئاس���اییه‌ک له‌به‌کارهێن تایبه‌ت له‌ش شه‌کره نی ئه‌و که‌سان
کاوڕ كێش���ە دەكەوێت���ە نێ���وان ت���ۆو خزمێك���ی نزیكت ئەویش پەیوەندی بەكێشەیەكی كۆمەاڵیەتیەوە هەیە.
گا
دوانه
بەرامب���ەر قۆن���اغ بەقۆناغ بڕۆپێش���ەوە با لەپڕ س���ڕیت س���اردو بەخۆشەویستەكەت ،دور نیە ئەو ساردیە نەكەویتە گێژاوێكەوە نەتوانیت خۆتی لێدەرباز بكەیت. نەبێتە هۆی دوركەوتنەوەتان لەیەك.
قرژاڵ
شێر
هەماهەنگی لەكارەكانت هەیە هەربۆیە رەنگە بەهۆی تەندروس���تی كەسێكی توانیوت���ەوە پێش���ی بخەی���ت لەزۆر خێزانەكەت���ەوە وا پێویس���ت بكات سەردانی شارێكی تر بكەیت. الیەنەوە ،سێشەمەبەختی ئێوەیە.
فه‌‌ریک زۆر لەبەخت���ی خۆت���ان ناڕازین‌و زۆر بێئومێدن هەر بۆیە كاتێكت دەوێت تا بتوانیت لەسەرپێی خۆت بوەستی.
12
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
birura.awene@gmail.com
چەند سەرنجێک دەربارەی دەستور
()1 ئەگەرچی دەس���تور دەقێکی گرنگە، بەاڵم هه‌مو دەستورێک دەستورێکی باش نییە ،دەس���تور هه‌یە دەچێتە خزمەتی کەس���ێک یان گروپێک یان پارتێک یان چینێ���ک ی���ان دینێکی دیاریک���راوەوە، دژ بەهه‌م���و ئەوانەی ناکەون���ە ناو ئەو بازنەیەوە .دەس���تور دەشێت ئامرازێک بێت ب���ۆ گۆڕان���ی س���تەمگەریی وەک دیاردەیەک���ی سیاس���یی ڕێکنەخراو بۆ دیاردەیەک���ی دەس���توریی ڕێکخ���راو. دەستور دەتوانێت یاسا بۆ ستمەگەریی دابنێت‌و خۆش���ی ببێت بەبەش���ێک لەو دونیایەی ستمەگەران ،یان ستەمگەریی، دەیانەوێت دروس���تیبکەن .بۆیە ئەوەی پێویستە لەکوردستاندا بەرگری لێبکرێت دەس���تورێکە لەھیچ ئاستێکدا بەقازانجی ھیچ شێوازێک لەشێوازەکانی ستەمگەریی کارنەکات ،چ ستەمگەریی تاکەکەسیی، ی���ان سیاس���یی ،ی���ان س���ەربازیی، بێگومان ستەمگەریی هه‌ر"زۆرینە"یەکی کۆمەاڵیەتیی���ش .ب���ۆ ئ���ەم مەبەس���تە پێویستە دەستور زۆر بەڕونی نیشانیبدات چۆن ش���ێوازە جیاوازەکانی دەس���ەاڵت چاودێری بکرێن‌و چۆن س���نوری تواناو دەس���تەبەرکردن‌و پاراس���تنی م���اف‌و کارەکانیان بەوردی دەستنیش���انبکرێت .قازانجی تاکەکەسەکانەوەیە. کە ب���اس لەدەس���ەاڵت دەکەی���ن باس لەهه‌مو شێوازەکانی دەسەاڵت دەکەین، ()4 لەدەس���ەاڵتی سیاس���یی‌و س���ەربازیی‌و دەس���تور هه‌وڵدانێک���ی ت���ەواو ب���ۆ کۆمەڵگای���ە ئابوریی‌و دەزگاییەوە بیگرە بۆ دەسەاڵتی بنەڕەتی���ی دینی���یو فەرهه‌نگی���ی .دەس���تورێک س���ەندەنەوەی موقەدەس لەدەس���ەاڵتی نەیەوێت ببێت بەبەش���ێک لەپرۆژەیەکی سیاس���یی‌و گۆڕین���ی بۆ"دەس���ەاڵتێکی ستەمگەریی پێویستە هه‌مو ئەو سنورانە دیالۆگیی"یان"دەسەاڵتێکی ڕێکەوتنخواز" بەڕونی دەستنیش���انبکات کە دەسەاڵتە کە ڕێکەوتن بیبات بەڕێوە .دەستور مانای جیاوازەکان لەناویدا کاردەکەن. لەدایکبون���ی کۆنتراکت���ی کۆمەاڵیەتیی، مانای لەدایکبونی ڕێکەوتنێک بەھۆیەوە بەشە جیاوازەکانی کۆمەڵگا لەسەر ئەوە ()2 هه‌م���و دەس���تورێک وێنەی���ەک ب���ۆ ڕێکدەکەون چۆن شێوازی حوکمڕانیکردن مرۆڤ‌و ب���ۆ کۆمەڵگاو ب���ۆ حوکمڕانیی لەواڵتەکەیان���دا ڕێکبخ���ەن .هه‌م���و پێشنیاردەکات ،وێنەیەک چەندە سادەش ئاماژەکانی���ش پێماندەڵێ���ن کۆمەڵگای بێ���ت ب���ەاڵم تەعبیر لەفەلس���ەفەیەکی ئێم���ە سیس���تمێکی سیاس���یی دەوێت سیاس���یی دیاریکراو دەکات .دەس���تور پاشایەتی یان سوڵتانیزم لەهه‌مو جۆرو بریتییە لەھێڵە گشتییەکانی ئەو وێنەیەی شێوەکانیدا ،نەبێت .تێپەڕاندنی بنەماو لەکۆمەڵگایەک���دا بۆ م���رۆڤ‌و کۆمەڵگاو ژێرخانە مادیی‌و یاس���اییو ڕەمزییەکەی دەوڵەت دەکێش���رێت .لەدەس���تورێکی سوڵتانیزمی سیاسیی ،یەکێکە لەئەرکە دیموکراس���یی‌و هاوچەرخدا وێنەیەک بۆ هه‌رە سەرەکییەکانی دەستورە لەهه‌رێمدا. م���رۆڤ هه‌یە وەک هه‌ڵگ���ری کۆمەڵێک دەستور تێکستێک نییە ئیشی ئەوە بێت ماف���ی بنەڕتی���ی کە ھی���چ ھێزێک بۆی سیستمی حوکمڕانی شیبکاتەوە ،بەڵکو نییە ئ���ەو مافانەی لێبس���ێنێتەوە ،یان ئیش���ی ئەوەیە س���نورەکانی حوکمڕانی پێشێلیانکات‌و نرخیان بۆ دانەنێت .ئەم دەستنیشانبکات ،ده‌سەاڵتداران نابێت‌و مافانە پابەست نین بەدروستکردنی ئەم نەتوان���ن کۆمەڵێک س���نور ببەزێنن کە یان ئه‌و حکومەتەوە ،پابەست نین بەوەوە دەستور دەستنیشانکردوە. کام ھێز زۆرینەی کۆمەاڵیەتیی لەگەڵدایە، ()5 بەڵکو مافی بنەڕتیی‌و دەستورین‌و هه‌مو دەس���تور وەک ئامرازێک���ی گرنگ بۆ ئ���ەو حکومەتان���ەی کە دێن پێویس���تە پابەستبن بەپاراستن‌و پیادەکردنیانەوە .دروستکردنی"نیش���تیمان"و"نەتەوە" هاوکات وێنەیەک بۆ کۆمەڵگا هه‌یە وەک و"پێکەوەبونێک���ی هاوبەش" کاردەکات، پێکهاتێ���ک لەھێزی جی���اواز ،بەخەون‌و لەش���وێنی ئ���ەو هه‌م���و دابەش���بونە ڕوانی���ن‌و تەم���اح‌و ویس���ت‌و چاوەڕوانی کۆمەاڵیەتی���یو فەرهه‌نگی���یو دینی���یو جیاوازەوە .ب���ەاڵم هه‌موی���ان ئامادەن سیاس���ییەی لەکۆمەڵگادا هه‌یە .ئەرکی لەچوارچێ���وەی پەیمانێک���دا کۆببنەوەو دەس���تور ئ���ەوە نییە ئ���ەو جیاوازییانە ژیان���ی گش���تیی خۆیان بەش���ێوەیەکی بس���ڕێتەوە یان بیانچەپێنێ���ت ،فەزڵی ئەمیان بدات بەسەر ئەویتریاندا .ئەرکی مافپەروەرانە ڕێکبخەن. ده‌ستور ئەوەیە چوارچێوەیەکی یاساییو ڕەمزیی بۆ ئەو جیاوازییانە دروستبکات ()3 هاوکات دەستور ھێما بۆ ئەوە دەکات لەس���ەر بنەم���ای ماف���ی یەکس���ان بۆ کە کۆمەڵ���گا بڕی���اری داوە حکومەتی هه‌موان .دستور ته‌نها هه‌ڵگری ئەرکێکی هه‌بێ���ت ،کۆمەڵێ���ک دەزگاو توان���ای ئەخالقی���ی گرن���گ نییە ،بەڵک���و ئەو بڕی���اردان هه‌بن کە ھێ���زە جیاوازەکانی پێکهاتە یاساییو دەزگاییە دروستدەکات ناو کۆمەڵ���گا گوێیلێبگ���رن‌و پەیڕەوی کە پرۆسەی دروس���تکردنی نیشتیمان‌و بکەن .دەس���تور لەم ئاستەدا ھێمایەکە نەتەوەو پێکەوەبونێکی هاوبەشی مافدارو نیشانیئەدات کە کۆمەڵگا بۆ بیرکردنەوە دادپەروەر داوایدەکات. هه‌م���و دەس���تور کۆمەڵێ���ک ئایدیای لەڕێکخستنی پەیوەندییەکانی ناو خۆی، بڕیاری دروس���تکردنی دەسەاڵتێکی داوە س���ەرەکی تێدایە ،ئ���ەم ئایدیانە کاتێک کە بتوانێ���ت ڕۆڵی س���ەرەکیی‌و گرنگ دەتوانن ڕۆڵی خۆیان لەکۆمەڵگادا بگێڕن لەڕێکخستنی ئەو پەیوەندیانەدا ببینێت .کە لەبنەڕەتەوە لەو کۆمەڵگایەدا ئایدیاو ئەم بڕیارەش دژ بەهه‌مو ئەو ش���ێوازانە بیرکردن���ەوە ڕۆڵی گرنگ‌و س���ەرەکیی لەبیرکردنەوە ئانارش���یو فەوزەویانەیە لەژیانی کۆمەاڵیەتیدا ببینن .کۆمەڵگایەک کە بونی دەوڵەت‌و حکومەت بەپێویست ب���اوەڕی ب���ەوە ههبێت ک���ە ئایدیاکان‌و نازانن .بەاڵم دروس���تکردنی حکومەتی بیرکردنەوەکان دەرەنجامیان هه‌یە ،ته‌نها دەس���توریی هه‌میش���ە هاوش���انە کۆمەڵێک دێڕی نوس���راوی سەر کاغەز بەپاراس���تنی تاکەک���ەس‌و کۆمەڵگا لەو نی���ن کە بۆ جوانیی یان ب���ۆ ڕازیکردنی ھێزە دروستکراوە .دەوڵەت ھێزێک نییە دونی���ای دەرەوە نوس���رابن .دەس���تور ئازاد ،ڕاستە ئامرازی پاراستنی"قازانجی کاتێ���ک مانای هه‌یە ک���ە ئایدیاکانی ناو گش���تیی"ە ،بەڵک���و ھێزێک���ە چەندەها بتوانن بگۆڕدرێن بۆ واقیعێکی سیاسیی س���نور بۆ ش���ێوازو توان���ای کارکردنی کۆنکریت‌و بەرجەس���تەبو .دەستور بەم دانراوە".چاکە"و"قازانجی گشتیی" نابێت مانایە بنەمای دروستکردنی"حکومەتێکی بەبێ دابینک���ردن‌و پاراس���تنی تەواوی دەستوریی"ە ،حکومەتی دەستوریش ئەو قازانجی تایبەتیی تاکەکەسەکان کاربکات .حکومەتەیە ک���ە فێربو گوێبگرێت ،گوێ مافی دوڵەت بۆ حوکمڕانی چەندە لەڕێگای لەکۆمەڵگاو تاکەکەسەکان‌و ڕای گشتیی‌و دەس���تەبەرکردن‌و پاراس���تنی"قازانجی بێگومان دەستور خۆی بگرێت. گش���تیی"ەوەیە ،ئەوەن���دەش لەڕێگای
هه‌مو ئاماژەکان پێماندەڵێن کۆمەڵگای ئێمە سیستمێکی سیاسیی دەوێت پاشایەتی یان سوڵتانیزم لەهه‌مو جۆرو شێوەکانیدا نەبێت
()6 لەژێر س���ێبەری ئ���ەو خااڵن���ەدا کە باسمانکرد دەس���توری هه‌رێم پێویستە تێکس���تێک بێ���ت نرخ ب���ۆ مرۆڤی ئێمە بگەڕێنێت���ەوە .مرۆڤی ئێمە بەش���ێوازی جیاواز کراوە بەبونەوەرێکی بێنرخ ،کراوە بەکەسێک ناوێریت بیربکاتەوە ،نەوێرێت ڕاو بۆچونەکان���ی خۆی بڵ���ێ ،نەوێرێت باس لەحەزو ئارەزوەکانی بکات ،تەنانەت نەوێرێت باسی خۆیو خولیاکانی بکات. دەس���توری هه‌رێم پێویس���ته تێکستێک بێت هه‌مو ئەم ئەگەرانە لەبەردەم مرۆڤی ئێمەدا بکاتەوە .وەک سەرەتایەکی تازە کاربکات ،نەک بەردەوامی سەرجەمی ئەو حەرام‌و حەاڵڵە سیاسیی‌و کۆمەاڵیەتی‌و دینییانە بێت کە ئینس���ان‌و کۆمەڵگای ئێمەی ب���ەم دۆخەی ئەمڕۆکە گەیاندوە. ب���ۆ بەرهه‌مھێن���ان‌و پەروەرکردک���ردن‌و بەرگیک���ردن لەمرۆڤێکی ئ���ازادو خاوەن ن���رخ‌و ڕێ���زو قورس���ایی ،دەس���تورێک پێویس���تە بەرگریی لەو بەهایانە بکات. پێویس���تە ئ���ەو وێنەی���ەی م���رۆڤ کە لەپش���تی ئەم دەس���تورە بێت ،وێنەی مرۆڤێک���ی خاوەن نرخ‌و ڕێزو بەهاو ئازاد بێت .مرۆڤێ���ک بێت نە ئیتیمای دینیی، نە ئیتیم���ای ئایدیۆلۆژیی ،نە ئینتیمای ڕەگەزی���یو نە ئینتیم���ای کۆمەاڵیەتیی نەبێتە ھۆی بێنرخکردن‌و نزمکردنەوەی پلە ئینسانیی‌و ڕەمزییەکەی له‌کۆمەڵگادا. دەستور پێویس���تە ئامرازێکی سەرەکی بێ���ت لەدروس���تکردنی کۆمەڵگایەک���ی نوێ‌و ئ���ازادو لێبوردەو ھێمن‌و پڕ ڕێزدا. تێکس���تێک بێت کۆمەڵ���گای ئێمە لەناو دونیای ئەمڕۆدا ،لەناو بەشە پێشکەوتو و ئینس���انییەکەی دونی���ای ئەم���ڕۆدا، لەناو بەها ئینس���انییە دونیایی‌و دینییە کراوەکان���ی جیهان���دا نیش���تەجێبکات، بەش���ێک بێت لەپرۆژەیەک���ی گەورە بۆ بونمان بەمیللەتێکی زیندو. ()7 بەبۆچونی من دو ش���ێوازی دەسەاڵت ئەمڕۆک���ە هه‌ڕەش���ەی گ���ەورە لەژیانی تاکەکەسیی‌و دەستەجەمعیی کۆمەڵگای ئێم���ە دەک���ەن .یەکەمیان دەس���ەاڵتی سیاس���ییە کە سەرجەمی دەسەاڵتەکانی ت���ر بڕێک���ی زۆری ھێزی خۆی���ان لەم دەس���ەاڵتەوە وەردەگ���رن .دوەمی���ان دەس���ەاڵتی دینیی���ە کە بەش���ێوەیەکی ترس���ناک لەکۆمەڵگای ئێمەدا گەش���ە دەکات .هه‌م دەس���ەاڵته سیاس���ییەکەو هه‌م دەس���ەاڵتە دینییەکە پێویس���تیان بەچاودێرییەکی دەس���توری هه‌مەالیەن هه‌یە .کێشەکانی دەس���ەاڵتی سیاسیی ئەمڕۆک���ە لەملمالنێی نێ���وان "مۆدێلی س���ەرۆکایەتیی"حوکمڕانیی بەرامب���ەر بە"مۆدێلی پەرلەمانی" بەرجەس���تەیە. دوەمیان لەو قس���ەو باسانەدا کە لەسەر شوێن‌و جێی دین‌و شەریعەت لەناو ژیانی تاکەکەس���یو کۆمەاڵیەتی ئێمەدا .وەک وتم ئەم دو ش���ێوازە لەدەس���ەاڵت بەر لەهه‌مو دەسەاڵتەکانی دیکە پێویستیان بەچاودێریک���ردن‌و بەیاس���اییکردن‌و سنوردارکردنە.
دەس���تیان بۆ ببات‌و تێکیانبش���کێنێت. هه‌موم���ان دەزانی���ن ن���ەک ته‌نها ھیچ یەکێک لەمانە لەکوردستاندا بونی نییە، بەڵکو ڕێ���ک پێچەوانەکانیان ئامادەیە، وات���ە سیس���تمی داوەریی ترس���نێراو و ئاراستەکراوە ،یەک دو سێنتەری میدیای بچ���وک نەبێ���ت ،س���ەرجەمی میدیای کوردس���تانی میدیایەکی ئاراس���تەکراو و دەس���تەمۆکراوە ،کۆمەڵگای مەدەنی لەکوردس���تاندا بەت���ەواوی داگیرکراوە، نەک ته‌نها ش���تێکی ئەوت���ۆ لەکولتوری دیموکراسی لەکوردس���تاندا بونی نییە، بەڵکو تەقدیسکردنی سیاسیی کولتوری سیاس���یی بااڵدەس���تە .هه‌م���و ئەمانە وادەکەن"سیستمی س���ەرۆکایەتیی" الی ئێمە جگ���ە لەئامێرێک ب���ۆ هه‌ڵھێنانی سیاسیی‌و"س���تەمگەری س���وڵتانی هه‌ڵبژێ���ردراو" ش���تێکی دیک���ەی ل���ێ چاوەڕوان نەکرێت .بەبۆچونی من هه‌مو ئەوان���ەی لەدونی���ای ئێم���ەدا بەرگریی لەمۆدێل���ی س���ەرۆکایەتی دەکەن دەرک بەمەترس���ییە گەورەکانی ئەم سیستمە ناکەن. ()9 دەس���ەاڵتی دی���ن لەکوردس���تاندا دەسەاڵتێکی تەواو ئاوساوی فرەجەمسەرو فرەمینبەرو فرەتوانایە ،ئاکاری سەرەکی ئەم دەسەاڵتە دینییەش نادیموکراسیبون‌و قبوڵنەکردنێکی ترسناکی هه‌مو شتێکە بکەوێتە دەرەوەی ڕوانینی ئەم دەسەاڵتە دینیی���ەوە ب���ۆ دین .ئەوەی پێویس���تە دانانی س���نوری یاساییو دەستورییە بۆ ئەم دەس���ەاڵتە دینییە .ئەوەی سەیری نەخش���ەی ئازادییەکان لەکوردس���تاندا ب���کات بەئاس���انی ب���ۆی دەردەکەوێت تاک���ە ھێزێ���ک لەهه‌م���و ھێزەکانی تری ناو کوردستان لەڕادەربڕین‌و قسەکردندا ئازادبن ،پیاوانی دین‌و ھێزە دینییەکانن. ئەوان تا ئەو ش���وێنە ئازادن نەک ته‌نها گاڵتەیەکی ت���ەواو بەعەقڵ‌و لێکدانەوەی عەقاڵن���ی بک���ەن ،ن���ەک ته‌نه���ا گاڵتە بەتواناکانی مرۆڤ لەبیرکردنەوەدا بکەن، بەڵکو دەتوانن تا ئاستیی بێدەنگکردن‌و تەکفیکردن���ی هه‌م���و ئەوانەش بڕۆن کە باوه‌ڕێکیان هه‌یە جی���اواز لەباوەڕەکانی دەسەاڵتی دینیی .ئەگەر دەستور بتوانێت سیستمە سیاسییەکە لەسەرۆکایەتییەوە بۆ پەرلەمانی بگۆڕێت‌و بەمەش سنورێک بۆ دسەاڵتەکانی سەرۆکی هه‌رێم دابنێت، ب���ۆ دەبێ���ت نەتوانێ���ت س���نورێک بۆ دەسەاڵتی ئەو هه‌مو مەالو دەزگاو پیاوە دینیانە دابنێت کە تائەو ش���وێنە دەڕۆن مافی تەکفیرکردنی تاکەکەس‌و کۆمەڵگا بەخۆیان ببەخشن.
مۆدێلی سەرۆکایەتیی نەک ته‌نها بەکەڵکی هه‌رێمی کوردستان نایەت ،بەڵکو بەکەڵکی ھیچ کۆمەڵگایەک نایەت ئەگەر لەو کۆمەڵگایانەدا کۆمەڵێک میکانیزمی زۆر گرنگ بۆ خۆپاراستن لەمەترسییەکانی ئەم مۆدێلە لەئارادا نەبێت
()8 مۆدێلی سەرۆکایەتیی ،وەک تا ئێستا لەزیاد لەنوس���ینێکدا باسمکردوە ،نەک ته‌نه���ا بەکەڵک���ی هه‌رێمی کوردس���تان نایەت ،بەڵکو بەکەڵکی ھیچ کۆمەڵگایەک نای���ەت ئەگ���ەر ل���ەو کۆمەڵگایان���ەدا کۆمەڵێ���ک میکانیزم���ی زۆر گرن���گ بۆ خۆپاراستن لەمەترسییەکانی ئەم مۆدێلە لەئ���ارادا نەبێ���ت .ئ���ەو میکانیزمانەش بریتین لەم چوار میکانیزمە .یەکەمیان، ڕاس���تەقینەو جیاکردنەوەیەک���ی بێچەندوچونی دەسەاڵتەکان لەیەکتری‌و لەوێشەوە بون‌و ئامادەگیی"سیستمێکی داوەریی"سەربەخۆو دادپەروەرو خاوەن بڕیار ،کە بتوانن س���ەرۆک پەلکێشکەنە ناو ھۆڵی دادگاوە (گەر پێویس���تی کرد (لەنمون���ەی ئەوەی لەس���ەردەمی بیل کلینتۆندا لەئەمری���کا بینیمان ).دوەم، بون���ی میدیایەک���ی ئازادو س���ەربەخۆو بوێ���رە کە میزاج‌و حەزو مەس���ڵەحەتی ئەم سیاس���یی ،یان ئەم ی���ان ئەو باڵی ناو حی���زب ،نەیجوڵێنێت) ئەمەش ڕێک پێچەوانەی ئەو دۆخەی کوردس���تانە کە ن���ەک ته‌نها پارتە سیاس���ییەکان بەڵکو زۆربەی سیاسییە دەستڕۆیشتوەکانیش میدی���ای ئاراس���تەکراوی خۆیان هه‌یە). سێهه‌م؛ ئامادەگی کۆمەڵگایەکی مەدەنیی ()10 بەھێ���زو قس���ەکەرە کە دەس���ەاڵتداران لەکۆمەڵگاکانی ئەمڕۆدا ،کە هه‌مویان بەشێوازی جیاواز کۆنترۆڵیان نەکردبێت. چ���وارەم ،ئامادەگی���ی النیکەم���ی کۆمەڵ���گای پ���ڕ جیاوازی���ن ،دەوڵەت فەرهه‌نگێکی دیموکراسیە کە کۆمەڵێک پێویس���تە دەزگایەکی هاوبەش‌و بێالیەن ح���ەاڵڵ‌و حەرامیی ساس���یی‌و کۆمەڵێک بێت لەنێوان"هه‌م���و" هاواڵتیاندا ،ڕۆڵی مافی دروس���تکردبێت ک���ەس نەتوانێت داوەرێکی بێالیەن ببینێت لەنێوان"هه‌مو"
الیەنەکان���داو بەی���ەک مەس���افەش دور بێ���ت لە"هه‌مو" جیهانبینی���یو بۆچون‌و دین‌و ئایدیۆلۆژی���ا جیاوازەکانەوە .ھۆی ئ���ەم بێالیەنیی���ەی دەوڵ���ەت لەوەدایە یاس���اکانی دەوڵەت بەته‌نها بۆ دیندارە موس���ڵمانەکان نییە ،بەڵکو بۆ دیندارە مەس���یحیی‌و ئێزیدی���یو کاکەی���یو زەردەش���تیی‌و مەندانیی���ەکان‌و گروپ���ە دینییەکان���ی تریش���ە .هه‌روەها بۆ ئەو کەسانەش���ە کە دین ڕۆڵێکی سەرەکیی لەژیانیان���دا ناگێڕێت ،تا بەو کەس���انە دەگات کە کەسانی بێدین‌و دژەدینیشن. لەپەیوەندی���دا بەدین���ی دەوڵەت���ەوە، ک���ە لەدۆخ���ی هه‌رێمدا مانای ئیس�ل�ام دەگەیەنێت ،خاڵێ���ک هه‌یە کە نازانرێت کام ڕوانین بۆ ئیسالم بکرێت بەڕوانینی ڕەس���میی دەوڵەت‌و لەدەس���توردا کام ئیسالم بکرێت بەسەرچاوەی یاسادانان؟ ئایا دەکرێت س���ەلەفییەک‌و سوفییەک، س���ونەیەک‌و ش���یعەیەک ،ڕۆحانییەک‌و دیندارێکی ڕوکەشپەرست ،لەدەوری یەک مانا بۆ ئیسالم کۆبکرێنەوە؟
بیروڕا
هه‌مو دەستورێکی دیموکراسیی پێویستە کۆمەڵێک پرنسیپی سەرەکی دەستەبەربکات‌و بپارێزرێت کە هه‌رە گرنگەکانیان بریتیین لەیەکسانیی‌و دادپەروەریی
()11 خاڵێکی گرنگ کە پێویستە ئاشکرابێت ئەوەیە کۆمەڵگای ئێم���ە کۆمەڵگایەکی گەنجە ،ڕێژەی گەنجان لەم کۆمەڵگایەدا .3مافی سەالمەتیی جەسته. جی���اواز نیی���ە لەڕێ���ژەی گەنج���ان .4ماف���ی پاراس���تنی م���رۆڤ لەکۆمەڵگاکانی دەوروبەرماندا کە نزیکەی ٧٠لەس���ەدی کۆمەڵگان .بۆ یەکەمجارە لەتوندوتیژیی. (ئ���ەم مافانەش ب���ۆ هه‌موانە :چ ژن لەمێژوی ئێمەدا زۆرینەی هه‌رەزۆری ئەم نەوەیە ،ئەگەر هه‌موشی نەبێت ،بەنێرو چ پی���او ،چ دەوڵەمەند ی���ان هه‌ژار ،چ مێیەوە خوێندەوارەو هه‌ڵگری بڕوانامەی خوێندەوار ی���ان نەخوێندەوار ،چ دیندار جی���اوازن ،نەوەیەکی شارنش���ینەو ئەو یان بێدین). دوەم :ماف���ی دابینکردنی گوزەران کە ژینگەیەی تیایدا گەورەبوە شارە ،لەگەڵ تەکنۆلۆژیای مۆدێرن���دا پەیوەندییەکی ئەم مافانە دەگرێتەوە: .1مافی خوێندن‌و پەروەردە. پتەوی هه‌یە ،بەبڕو ڕادەی جیاواز دونیای .2مافی خزمەتگوزاریی تەندروستیی‌و دەرەوەی خۆیان دەناسن‌و سەرچاوەکانی ڕوانین‌و بیرکردنەوەو هه‌ڵس���ەنگاندنیان پزیشکیی. .3مافی کار. بۆ دونی���ا چەندان ڕەهه‌ن���دی دەرەکیی (ئ���ەم مافانەش ب���ۆ هه‌موانە :چ ژن جیاوازیی هه‌یە .وێنەیەکیان بۆ خۆیان‌و بۆ کۆمەڵگاکەیان هه‌یە جیاواز لەوێنەی چ پی���او ،چ دەوڵەمەند ی���ان هه‌ژار ،چ نەوەکان���ی پێش���تر .ئەمان���ە ل���ەڕوی خوێندەوار ی���ان نەخوێندەوار ،چ دیندار سۆس���یۆلۆژییەوە ئەندامی ئەم یان ئەو یان بێدین). سێهه‌م :مافی ڕێزگرتن‌و ئیهانەنەکردن‌و خێڵ‌و ناوچ���ە نین ،بەڵکو"تاکەکەس"ن، لە"خێزانی بچ���وک"ەوە هاتون کە تەواو ئازادی���ی بیرکردنەوە ،کە ئ���ەم مافانە جیاوازە ل���ەو مۆدێلە لە"خێزانی گەورە" دەگرێتەوە: .1ماف���ی داوەریکردنێک���ی پ���اک‌و کە پێش���تر لەکۆمەڵگای ئێمەدا هه‌بوە. ئەم"تاکەکەس���انە" بەو ڕادەیە ئەندامی یەکسان. .2ماف���ی ڕێزگرتن���ی م���رۆڤ .واتە خێڵ‌و ناوچەو خێزان‌و شوناسی ناوچەیی نی���ن کە پێش���تر لەکۆمەڵ���گای ئێمەدا مافی ئیهانەنەک���ردن‌و بچوکنەکردنەوەو ئامادەب���و .ڕەنگ���ە ئەم تاکەکەس���انە قێزەوننەکردن���ی م���رۆڤ لەکۆمەڵگادا. لەئێستادا ئەو جۆرە تاکەکەسە نەبن کە هه‌روەها مافی ئەوە کە فەرق‌و جیاوازیی فیکریی لیبرال‌و مۆدێرن وەک"تاکەکەس" لەنێوان مرۆڤەکان ،لەسەر ھیچ بنەمایەک، باس���یدەکەن ،ب���ەاڵم گەش���ەکردنی نەکرێت ،لەپێش هه‌موانیش���ەوە فەرق‌و کۆمەاڵیەتی���یو شارس���تانیی‌و تایبەتی جیاوازیی لەسەر بنەمای دین‌و ڕەگەز. .3ماف���ی ئازادی���ی وی���ژدان چ ب���ۆ ئەمان���ە ڕوی لەدروس���تبونی ئەو جۆرە تاکەکەسەیە .بەکورتی ،ئەم نەوە تازەیە تاکەکەس‌و چ بۆ گروپ���ەکان .کە مافی پێویس���تی ب���ەدەزگای سیاس���یی تازە بون یان نەبونی دینیش دەگرێتەوە. .4ماف���ی مامەڵەکردن���ی مرۆڤ وەک هه‌یە بتوانێت لەگەڵ پێداویستییەکانی‌و چاوەڕوانیەکانی���دا بگونجێ���ت .ئ���ەم بونەوەرێکی یاسایی سەربەخۆ. .5مافی بەش���دارییکردنی سیاس���یی نەوەیە پێویس���تی بەجۆرێ���ک لە"ژیانی هاوبەش"و"پێکەوەبون���ی کۆمەاڵیەتیی" یەکسان. دەکرێت لەدونی���ای ئێمەدا مافێک کە هه‌ی���ە بتوانێت ڕێ���ز لەجیاوازییەکانیان بگرێ���ت‌و هاواڵتیبون���ی یەکس���انیان گرنگییەکی زۆر تایبەت���ی هه‌یە بۆ ئەم بپارێزێ���ت .ئ���ەوەی لەب���ەردەم ئ���ەم پێنج مافە زیادبکەین کە بریتییە لە: .5مافی تەکفیرنەکردنی ئاینیی .واتە گۆڕانکاریی���ە سۆس���یۆلۆژییە گرنگانەدا پێویستە دەستورێکە بتوانێت بەشداربێت یاساغکردنی تەکفیرکردنی مرۆڤ بەهه‌ر لەدروستکردن‌و داھێنانی ئەو"هاواڵتی"یە بەهانەیەک بوە. )ئ���ەم مافانەش ب���ۆ هه‌موانە :چ ژن تازەیەدا کە لەشێوە س���ەرەتاییەکانیدا لەکۆمەڵ���گای ئێم���ەدا دروس���تبوەو چ پی���او ،چ دەوڵەمەند ی���ان هه‌ژار ،چ دروس���تدەبێت .دەس���تور هه‌رچیی���ەک خوێندەوار ی���ان نەخوێندەوار ،چ دیندار بێ���ت نابێ���ت دەس���توری"زۆرینەیەک" یان بێدین). ئەم کۆمەڵە مافە بنەڕەتییەی سەرەوە، لە"زۆرین���ەکان" بێ���ت ،بەزۆرین���ەی دینیش���ەوە ،تیای���دا کەمین���ەکان گیر کە وەک وتم النی هه‌رەکەمی مافەکانە، بەدەس���ت کەمینەبونی خۆیانەوە بخۆن .س���ەرجەمی ئەو مافان���ە ناگرێتەوە کە دەس���تور یان نابێت ههبێت یان دەبێت بەیاننامەکانی مافی مرۆڤ دەستەبەریان دەک���ەن‌و بەرگری���ان لێدەک���ەن ،واتە ھی"هه‌موان"بێت. س���ەرجەمی مافە مەدەنیی‌و سیاسیی، کۆمەاڵیەتیی‌و ئابوری���یو کولتورییەکان ()12 هه‌م���و دەس���تورێکی دیموکراس���یی ناگرێتەوە ،کە لەزۆربەی دەستوری واڵتە پێویس���تە کۆمەڵێک پرنسیپی سەرەکی پێشکەوتوەکانی دونیادا کە دیموکراسیی دەس���تەبەربکات‌و بپارێزرێ���ت کە هه‌رە لیبرالیانە مێژویەکی درێژو چەس���پاوی گرنگەکانی���ان بریتیی���ن لەیەکس���انیی‌و هه‌یە ،ئامادەیە .دەڵێم س���ەرەڕای ئەم دادپەروەریی .ئ���ەم دابینکردنەش هه‌م" ڕاس���تییە ،ه���ه‌ر دەس���تورێک بیەوێت النی ه���ه‌رەزۆر"و هه‌م"النی هه‌رەکەمی" دەستورێکی دیموکراسیی بێت ناتوانێت هه‌یە".الن���ی هه‌رەکەمی" یەکس���انیی‌و ئەم النیکەمی مافانە دەستەبەر نەکات. دادپەروەری���ی لەدەس���توردا ،ک���ە بێ دابیننەکردنی ئەم مافانە هه‌مو ئاکارێکی دابینکردنیان شتێک بەناوی دەستورێکی دیموکراسییانە لەدەستور دەسێنێتەوە. دیموکراس���ییەوە بون���ی نامێنێ���ت ،،هه‌رچ���ی مەس���ەلەی پەیوەندیی نێوان بریتییە لەدابینکردنی ئەم س���ێ شێوازە ئیس�ل�ام‌و دەوڵەت‌و ئیسالم‌و دەستورە، باش���ترین ش���تێک ئیس�ل�امییەکانی سەرەکییەی ماف: یەکەم :مافی دابینکردنی ئاسایش ،کە کوردس���تان بتوان���ن دەرس‌و ئەزمونی لێوەربگرن ،ئەزمونی دەستوری تونس‌و ئەمەش ورددەکرێتەوە بۆ ئەم مافانە: تورکیای���ە .ئەم ھێزان���ە لەباتی ئەوەی .1مافی ژیان. .2مافی ئازادیی .ئازادیی سیاس���یی‌و س���ەیری ئەزمونە ناش���یرینەکانی تری کۆبون���ەوەو جوڵەو هاتوچ���ۆو ناڕەزایی دونی���ای ئیس�ل�ام بک���ەن ،با س���ەیری ئەزمونی ئەم دو واڵتە بکەن. دەربڕین.
بیروڕا
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
birura.awene@gmail.com
ئێردۆگان له‌به‌رده‌م خیانه‌تێك ی مێژوییدا به‌رامبه‌ر كورد چاودێرێك ئه‌حمه‌د تاكان نوێنه‌ری ڕۆژنامه‌ی (یه‌نی چاغ) ی تورك���ی له‌ئه‌نق���هره ,له‌نوێترین نوس���ینیدا په‌رده‌ی لهسهر پالنێكی گاڵوی ئی���ردۆگان‌و پارته‌كه‌ی به‌رامب���ه‌ر خه‌ونی چه‌ند ساڵه‌ی كورد هه‌ڵماڵی .دوای ئه‌وه‌ی ئه‌حمه‌د تاكان هه‌واڵی "ئێردۆگان‌و داودئۆگلو فه‌رمانی هێرشیان ده‌ركرد بۆ سه‌ر ناوچه‌ی جه‌رابل���وس"ی باڵوك���ردهوه هه‌م���و الیه‌ك چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌بون كه كاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵه‌ت ئه‌م هه‌واڵه به‌درۆ بخه‌نه‌وه .به‌اڵم بێده‌نگی زیاتر له 12كاتژمێرو به‌درۆنه‌خس���تنه‌وه‌ی هه‌واڵه‌ك���ه له‌الی���ه‌ن حكومه‌ت���هوه جێ���ی تۆزقاڵیك گومانیش���ی لهس���ه‌ر ڕاس���تیو دروس���تی هه‌واڵه‌ك���ه نه‌هێش���ته‌وه .لێره پێویس���ته باس���ی جه‌رابلوس‌و گرنگی ئه‌م ناوچه‌ی���ه بكه‌ین كه گرنگییه‌كی زۆری هه‌یه بۆ دروس���تبونی ده‌وڵه‌تی ك���وردی گهوره له‌داهاتودا ,گه‌ر ئێردۆگان‌و هاوش���ێوه‌كانی له‌مپه‌ر نه‌خه‌نه سه‌ر ڕێگه‌ی . ئێردۆگان بۆ هێرش ده‌كاته سه‌ر جه‌رابلوس؟ وه‌ك هه‌موان ده‌زانن ئێس���تا لهس���وریا 3كانتۆن���ی ك���وردی هه‌یه ك���ه پێكهاتون له‌كۆبان���یو عه‌فری���ن‌و جه‌زی���ری .ئه‌م 3 كانتۆن ه 3ناوچ���هی دوره‌په‌رێز له‌یه‌كترن‌و ناوچه‌كان���ی نێوانیان پێكهات���هی تێكه‌ڵی له‌توركمان‌و عه‌ره‌ب‌و كورد تێدایه .لهچهند ڕۆژی ڕاب���ردودا هێزه‌كانی یه‌په‌گه ناوچه‌ی گرده سپیان كۆنڕۆڵ كرد كه هه‌ردو كانتۆنی كۆبانی‌و جه‌زیری پێكه‌وه ده‌به‌س���تێته‌وه. ئه‌م ڕوداوه له‌مێدیای توركیدا به‌س���ه‌ره‌تای دروس���تبونی ده‌وڵه‌ت���ی كوردی لهس���وریا ناوب���را ,به‌اڵم بهداخهوه له مێدیای كوردی وه‌ك ڕوداوێكی س���اده‌و س���اكار تێپه‌ڕی‌و ده‌نگۆیه‌كی ئه‌وتۆی لهسهر دروست نه‌كرا. هه‌روه‌ه���ا ئێردۆگان‌و پارته‌ك���هی به‌توندی هێرش���یان كرده س���ه‌ر ئه‌مریكاو ئه‌وروپا به‌بیانوی ئه‌وه‌ی "یارمه‌تی یه‌په‌گه‌یان داوه بۆ ده‌ركردنی توركمانه‌كان له‌گرێ س���پی‌و هه‌وڵ���ی گۆڕینی دیمۆگراف���ی ناوچه‌كه‌یان داوه" .ئێس���تا یه‌په‌گ���ه ده‌یه‌وێت ناوچه‌ی جه‌رابلوس له‌چه‌ته‌كانی داعش پاك بكاته‌وه ك���ه ده‌كه‌وێته نێوان كۆبانی‌و عه‌فرین‌و به‌م هه‌نگاوه‌ش نه‌خش���هی ده‌وڵه‌ت���ی كوردی لهس���وریا بێكه‌م‌و كوڕی دروس���ت ده‌بێت. هه‌روه‌ها ئه‌و لێكترازانه‌ی لهنێوان عه‌فرین‌و كۆبانی هه‌یه پڕده‌بێت���هوهو بۆ یه‌كه‌م جار پارچه‌یه‌ك له‌نه‌خش���هی كوردستانی گهوره ده‌به‌س���ترێت به‌ده‌ریای سپی .به‌م شێوه‌یه ده‌وڵه‌ت���ی ك���وردی له‌خه‌ون���هوه ده‌بێ���ت به‌دیفاكت���ۆو ئی���دی یه‌كێ���ك له‌گه‌وره‌ترین هاندیكاپی دروستبونی ئه‌و خه‌ونه(نه‌بونی ده‌رچه‌ی ئاوی به‌ستراو به‌جیهانی دهرهوه) له‌هاوكێش���ه‌كه ده‌چێته دهرهوه .هه‌روه‌ها بۆ داهاتوی هه‌رێمی كوردس���تانیش ده‌بێته ده‌رگایه‌كی كراوه‌و به‌ڕاسته‌وخۆیی به‌جیهانی ده‌ره‌وه‌ی ده‌به‌س���تێته‌وه .وات���ه بۆ داهاتو له‌جیاتی هه‌ڵگرتن���ی منه‌تی توركیاو ئێران بۆ گواس���تنه‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێ���م ده‌توانین
لهگ���هڵ برا كورده‌كانی س���وریا ڕێبكه‌وین‌و نه‌وت���ی خۆمان ب���ه‌ده‌ره‌وه به‌بێمنه‌تی هیچ كه‌سێك بفرۆشین. ڕزگاركردنی جه‌رابلوس له‌الیه‌ن یه‌په‌گه‌وه ڕێگه به‌دروستكردنی كۆریدۆرێكی دورو درێژ ده‌دات له‌باشوری كوردستانه‌وه هه‌تا ده‌گات به‌جه‌زی���ری‌و كۆبان���یو عه‌فرین‌و پاش���ان ده‌گات به‌ده‌ریای سپی .لهم ساته مێژوییه‌دا ئێ���ردۆگان‌و پارته‌ك���هی وه‌ك مۆته‌كه‌یه‌ك دێنه س���ه‌ر شانۆی مێژو و پالنی هێرشێكی سه‌ربازی خیانه‌تكارانه بۆ سه‌ر جه‌رابلوس ڕاده‌گه‌یه‌نن. ئه‌و ڕۆژه‌ی ئه‌م هه‌واڵه باڵوبوه‌وه هه‌موان چاویان لهسهر ئه‌ندامانی ئاكه‌په بو ,یه‌كه‌م جار وه‌زیری به‌رگری عیس���مه‌ت یڵماز (كه ئێستا كاندیده بۆ بون به‌سه‌رۆكی په‌ڕله‌مانی توركیا) هاته به‌رده‌م كامێراكان‌و دوای ئه‌وه‌ی ئه‌م پرس���یاره‌ی ئاڕاسته كرا به‌په‌له مایكی په‌یامنێرانی جێهێشت‌و وه‌اڵمی پرسیاره‌كه‌ی به‌هه‌تیوی جێهێشت .سه‌ر له‌ئێواره‌ی هه‌مان ڕۆژ ئێ���ردۆگان له‌ئێواره‌خوانێك���ی ئیفتاردا وتارێكی پێش���كه‌ش كردو ئام���اژه‌ی بهوه كرد":به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ڕێگه به‌دروستبونی ده‌وڵه‌تی كوردی لهس���وریا ناده‌ین ,باجی ئه‌و كاره‌ش���مان هه‌رچیه‌ك بێ���ت ئاماده‌ین بیده‌ین". ئیدی هیچ كه‌س���ێك گومانی له‌ڕاس���تی هه‌واڵه‌كه‌ی ئه‌حم���ه‌د تاكان نه‌ماو به‌نیمچه فه‌رمی پشتڕاست كرایه‌وه. پێده‌چێت زۆر ك���ه‌س وا بیر بكاته‌وه كه ئه‌م هه‌نگاوه‌ی ئێردۆگان ته‌نیا له‌دژی كوردو ده‌وڵه‌ت���ه خه‌یاڵییه‌كه‌ی هه‌ڵیده‌نێت ,به‌اڵم ئامانجی ئێردۆگان له‌كورد زیاتره‌و ده‌یه‌وێت به‌تیرێك سێ چوار نیشان بشكێنێت. ئه‌نجام���ی هه‌ڵبژاردنه‌ك���هی 7ی حوزه‌یران هیچ كه‌س���ێكی دڵته‌نگ‌و قه‌ڵس نهكردوه به‌ق���ه‌ده‌ر ئێردۆگان ,بۆیه ده‌بێت به‌زووتری���ن كات به‌بیان���وی پێكنه‌هات���ن لهگ���هڵ ئۆپۆزس���یۆن هه‌ڵبژاردنێك���ی تر ڕێكبخات‌و ده‌نگ���ه تۆراوه‌كان���ی كه زیاتر ده‌نگه نه‌ژادپه‌رس���ته‌كانن ئاشت بكاته‌وه. تێكدانی خه‌ونی ده‌وڵه‌تی كوردی هیچ كه‌س به‌قه‌ده‌ر نه‌ژادپه‌رسته‌كانی توركیا دڵخۆش‌و شادمان ناكات‌و سه‌رله‌قاندن بۆ به‌هانه‌كانی ئێردۆگان‌و ئه‌ش���هه‌دومابیالكردنیان كارێكی گران نابێت. لێ���ره‌دا ه���ه‌ردو پارت���ی ئۆپۆزس���یۆن ك���ه جه‌هه‌پ���هو مه‌هه‌په‌ن ,خۆی���ان مات‌و مه‌لول كردوه‌و هیچ لێدوانێك لهس���ه‌ر ئه‌م سه‌ركه‌ش���یه‌ی ئێردۆگان ن���اده‌ن ,چونكه ده‌ترسن به‌هه‌ر لێدوانێك چانسی پارته‌كه‌ی تری���ان زیاتر بێت ب���ۆ چونه ناو حكومه‌ت‌و بێئاگا لهوهی ئێردۆگان نیه‌تی ڕاستهقینهی هه‌ڵبژاردنێك���ی تره ن���ه‌ك حكومه‌تی بنكه فراوان. گاڵته‌جاڕی ئۆپۆزس���یۆنی پێنه‌گه‌یشتو له‌ڕۆژهه‌اڵت���ی ناوه‌ڕاس���ت لهوهدایه كه زۆر جار شتگه‌لێك نابینن كه عه‌وام‌و ساده‌ترین كه‌س���ی خۆیان ده‌یبینێت‌و ده‌یخوێنێته‌وه. ب���ه‌اڵم ئ���ه‌وان وه‌ك له‌بورج���ی ع���اج بن ش���ه‌یدابونی چونه ناوده‌س���ه‌اڵت كوێریان ده‌كات‌و له‌خه‌وێك���ی ق���وڵ به‌ئاس���ته‌میش خه‌به‌ریان نابێته‌وه.
گه‌ر توركیا بچێته ناو سوریا ئه‌وا فلیمی ڤێتنامی ئه‌مریكی به‌چاوی خۆی ده‌بینێت بۆیه ئێردۆگان له‌الیه‌ك ئومێدیان ده‌داتێ به‌وه‌ی حكومه‌تیان لهگهڵ دروست ده‌كات, له‌الیه‌كی ترهوه قوڕوقه‌پی پێكردون كه هیچ نه‌ڵێن‌و له‌كونج‌و قوژبنی خۆیاندا به‌ئه‌ده‌به‌وه قه‌رار بگرن! به‌اڵم وه‌ك كه‌ڵه‌نوس���ه‌ری تورك جه‌نگیز چاندار ده‌ڵێت گه‌ر توركیا بچێته ناو سوریا ئه‌وا فلیمی ڤێتنامی ئه‌مریكی به‌چاوی خۆی ده‌بینێت. ورده‌كاری پالنه‌كه‌ی ئێردۆگان دوای ئه‌وه‌ی گرێ سپی له‌الیه‌ن هێزه‌كانی یه‌په‌گ���هوه كۆنتڕۆڵ ده‌كرێ���ت ,ئێردۆگان لهگ���هڵ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران���ی كاربه‌ڕێكه‌ر كۆبونه‌وه‌یه‌كی نائاس���ایی له‌كۆشكی سپی سه‌رۆكایه‌تی ده‌به‌س���تن .له كۆبونه‌وه‌كه‌دا هه‌ری���ه‌ك له‌ئێ���رۆدگان‌و داودئۆگلو فه‌رمان به‌س���وپا ده‌ك���ه‌ن هێ���رش بكات���ه س���ه‌ر جه‌رابل���وس‌و ب���ه‌ر به‌یه‌كگرتن���ی كۆبانی‌و عه‌فرین بگرن. پێش ئه‌وه‌ی سوپا وه‌اڵمی داواكاریه‌كه‌ی ئێردۆگان‌و داودئۆگلو بداته‌وه ,دیپلۆماتكاره به‌ئه‌زمونه‌كانی وه‌زاره‌تی دهرهوه نیگه‌رانی خۆیان ده‌ربڕی به‌رامب���ه‌ر كارێكی ئاوه‌هاو داوای���ان كرد كه هه‌نگاوێك���ی وه‌ها به‌په‌له هه‌ڵنه‌نه‌نرێت .دیپلۆماتكاره به‌ئه‌زمونه‌كان داوا ده‌ك���ه‌ن ":ك���ه هه‌ری���ه‌ك له‌ئه‌مریكاو ئه‌وروپا له‌ئۆپه‌راسیۆنه‌كه ئاگاداربكه‌نه‌وه‌و دڵنیایی���ان بدرێت���ێ لهس���ه‌ر چۆنیه‌ت���ی ئه‌نجامدان���ی .پاش���ان هه‌ری���ه‌ك له‌ئێران‌و ڕوسیا ڕازی بكرێت به‌ئۆپه‌راسیۆنه‌كه‌و لهو ڕێگه‌یه‌ش���هوه حكومه‌تی س���وری بێده‌نگ بكرێت .دواتر ئۆپه‌راس���یۆنه‌كه له‌ژێر ناوی (پاراس���تنی گیانی توركمان���ه‌كان) یان ( ڕێگرتن له‌ئاواره‌بونی هاواڵتیانی سوریا) یان (پاراستنی ده‌روازه س���نوریه‌كانی توركیا) ئه‌نجامبدرێ���ت‌و ڕێگ���ه بیگیرێ���ت لهوهی كاردان���هوهی كورده‌كان���ی لێبكه‌وێته‌وه"و به‌م ش���ێوه‌یه ئۆپه‌راس���یۆنێكی سه‌ركه‌وتو ئه‌نج���ام بدرێت‌و له‌ڕێگه‌ی مێدیاكانیش���هوه س���ایكۆلۆجی هاواڵتیان بۆ ئۆپه‌راسیۆنێكی وه‌ها ئاماده بكرێت. پاشان نوێنه‌رانی سوپا نیگه‌رانی خۆیان
لهم چه‌ند خاڵه‌دا ده‌رده‌بڕن: .1ئ���ه‌م ئۆپه‌راس���یۆنه به‌نیه‌ت���ی هه‌ڵبژاردن���ی پێش���وه‌خت ده‌كرێ���ت ی���ان ڕه‌هه‌ندێكی نیشتیمانی هه‌یه؟ چۆن بزانین ئۆپه‌راس���یۆنه‌كه بۆ مهبهس���تی سیاسی‌و حیزبی به‌كارناهێنرێت؟ .2س���وپا ده‌توانێ���ت به‌س���ه‌ركه‌وتویی ئۆپه‌راس���یۆنه‌كه ئه‌نجام بدات‌و ئه‌و ئاگره‌ی ل���ه‌م ناوچه‌یه‌ی���ه دوری بخات���هوه ,به‌اڵم چۆن ڕێگ���ه بگیرێت لهوهی ش���ه‌هیدبونی چه‌ند س���ه‌ربازێكمان نه‌بێ���ت به‌هه‌اڵیه‌كی گ���ه‌وره‌و وه‌ك ئۆپه‌راس���یۆنی ڕزگاركردنی مه‌زارگه‌ی سوله‌یمان شاه به‌ئۆپه‌راسیۆنێكی شكس���تخواردو ن���اوزه‌د نه‌كرێ���ت لهنێوان هاواڵتیان‌و مێدیادا؟ .3ب���ه‌چ هێزێكه‌وه بچینه ناو س���وریاو ت���ا چه‌ند له‌وێ ده‌مێنین���هوه؟ گه‌ر ئه‌وه‌ی پێش���بینی ده‌كه‌ی���ن وا ده‌رنه‌چ���و چ���ۆن ڕوب���ه‌ڕوی ببینه‌وه؟ تاكه‌ی له‌ن���او بیابانی عه‌ره‌بدا خۆمان بگرین؟ .4ب���ۆ به‌زویی حكومه‌ت���ی بنكه فراوان پێكناهێنن‌و ڕه‌هه‌ندێكی نیش���تیمانی ناده‌ن پێ���ی؟ ئه‌نجامدانی ئۆپه‌راس���یۆنێكی وه‌ها لهس���ه‌ر ڕه‌زامه‌ن���دی حكومه‌تێكی نوێ كه پێكهاتبێت له‌دو الیه‌ن یان زیاتر بارودۆخه‌كه له‌بارتر ناكات؟ ئ���ه‌م هه‌ڵوێس���ته‌ی س���وپا هه‌ری���ه‌ك له‌ئێ���ردۆگان‌و داودئۆگل���و ت���وڕه ده‌كات‌و دوباره داوا له‌سوپا ده‌كه‌ن كه فه‌رمانه‌كه‌یان جێبه‌جێ بكات. به‌اڵم س���وپا داوای "فه‌رمانی نوس���راو" ی���ان لێ���ده‌كات ,له‌وه‌اڵم���دا داودئۆگل���و ده‌ڵێت":پێش���تر بڕیاری ناردنی س���وپا بۆ ده‌ره‌وه‌ی خاك���ی توركی���ا له‌په‌رله‌مانه‌وه ده‌رچوه‌و پێویس���ت به‌دوباره بڕیارلێدانه‌وه ناكات" به‌اڵم س���وپا س���ور ده‌بێت لهسهر ئه‌وه‌ی "فه‌رمانی نوسراو" یان بۆ بنێرن. دوات���ر داودئۆگل���و فه‌رمان���ی نوس���راو ده‌نێرێ���ت بۆ سوپاس���االری توركیاو داوای لێده‌كات ده‌س���ت بكات به‌ئام���اده‌كاری بۆ ئۆپه‌راسیۆنه‌كه .لێرهدا وه‌ك میلله‌تێك كه هیچ پشت‌و په‌نایه‌كمان نیه دور له‌كاردانه‌وه‌ی حه‌ماسی‌و توشبون به‌حاڵه‌تێكی ڕه‌شبینی ده‌توانی���ن چه‌ن���د هه‌نگاوێك���ی ئیجاب���ی هه‌ڵبنێین‌و وه‌ك م���ه‌ڕی قوربانی چاوه‌ڕێی ڕه‌حمی چه‌قۆی قه‌ساب نه‌كه‌ین. كورد ده‌توانێت چی بكات؟ .1ڕێكخس���تنی ڕێپێوانی سه‌رتاسه‌ری لهههرێمی كوردس���تان‌و ناوچه كوردیه‌كانی باك���وری كوردس���تان دژ به‌ئه‌نجامدان���ی ئۆپه‌راس���یۆنێكی وه‌ها له‌دژی كانتۆنه‌كانی كورد. .2دروس���تكردنی هه‌ڵمه‌ت���ی ڕاگه‌یاندن له‌مێدیاو تۆڕه‌كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی ئینته‌رنێت‌و ئاگاداركردنه‌وه‌ی ڕای گش���تی له‌ترسناكی ئه‌م پالنه لهسهر داهاتومان. .3دروس���تكردنی فش���ار له‌ڕێگ���هی دیبلوماس���ی ب���ۆ س���ه‌ر واڵت���ی توركیاو په‌ش���یمان كردن���هوهی له‌كارێك���ی وه‌ه���ا هه‌رزه‌و دوژمنكارانه به‌رامبه‌ر كورد ,لێرهدا پارته سیاسیه‌كانی باش���ور ده‌توانن ڕۆڵی كاریگه‌ریان ههبێت.
دیموكراسی ئامرازی‌و دیموكراسی فه‌لسه‌فی جێبه‌جێ ده‌بێ���ت به‌ب���ێ ڕه‌چاوكردنی پاش���خانی ئایدۆلۆجیان ،ئه‌گه‌ر هه‌رێمی كوردس���تان به‌نمونه وه‌ربگرین ده‌بینین به‌ئاش���كرا بینینی "دیموكراس���ی" وه‌ك ئامرازێك ههس���ت پێده‌كه‌ین! له‌پێشتر له‌كات���ی هه‌ڵب���ژاردن ئه‌و راس���تیه‌مان له‌پارێزگای سلێمانی بینی كه سه‌ره‌ڕای سه‌ركه‌وتنی گۆڕان به‌اڵم دواجار یه‌كێتی نه‌چوه ژێرب���اری ئه‌نجامه‌كان به‌ته‌واوی، فه‌رمان ڕه‌شاد له‌ئێستاش���دا پارت���ی كه‌وتۆت���ه هه‌مان كێش���هوه ،ئه‌وان نایانه‌وێ بچنه ژێرباری له‌واڵتان���ی ئیس�ل�امی یه‌كێ���ك ل���هو ئه‌و راس���تیه‌ی كه له‌ڕوی فه‌لس���ه‌فه‌ی تۆمه‌تان���هی كه ب���ه‌رده‌وام ئاراس���ته‌ی دیموكراس���یه‌وه چیتر س���ه‌رۆكه‌كه‌یان هێزه ئیس�ل�امیه‌كان ده‌كرێت له‌پرۆسه‌ی بۆی نیه به‌رده‌وام بێت لهس���ه‌رۆكایه‌تی سیاس���یو ملمالنێی هه‌ڵبژاردن ئه‌وه‌یه هه‌رێ���م ،چونك���ه جه‌وهه‌ری پرۆس���هی ده‌گوترێ ئیسالمیه‌كان ته‌نها وه‌ك ئامراز دیموكراسی ئاڵوگۆڕی ده‌سه‌اڵته ،ئه‌وان سه‌یری هه‌ڵبژاردن‌و پرۆسه‌ی دیموكراسی كه ده‌ڵێن با هه‌ڵبژاردن بكرێته‌وه خه‌ڵك ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی پێی بگه‌نه ده‌س���ه‌اڵت بڕیاربدات كه بارزانی ببێته‌وه س���ه‌رۆك پاش���ان ئه‌و په‌یژه‌ی���ه الده‌به‌ن كه پێی یان نا! ئهوه ئه‌و ڕاس���تیه‌مان پێده‌ڵێت گه‌یشتون به‌ده‌س���ه‌اڵت ،واته گفتوگۆكه ئ���ه‌وان هێش���تا بڕوایان ب���هوه نیه كه لهس���ه‌ر دیموكراس���یه كه ئای���ا ته‌نها دیموكراسی فه‌لسه‌فه‌یه به‌قه‌ده‌ر ئه‌وه‌ی ئامڕازێكه یان فه‌لس���ه‌فه‌یه ،له‌راس���تیدا ئامرازه ،به‌ش���ه گه‌وره‌كه‌ی دیموكراسی ئه‌گه‌رچی ئه‌و تۆمه‌ته به‌زۆری ئاراسته‌ی ئ���هو فه‌لس���ه‌فه‌یه‌یه ك���ه كار لهس���ه‌ر ئیسالمیه‌كان ده‌كرێت به‌اڵم ئه‌و تێڕوانینه س���ه‌روه‌ری قانون ده‌كات ،له‌ئێستاشدا لهسهر زۆرینه‌ی هێزه‌كانی ئه‌و ناوچه‌یه به‌گوێ���ره‌ی قانون���ه كارپێكراوه‌كان���ی
كوردستان پێویس���ته سه‌رۆكی ئێستای هه‌رێم ده‌س���تبه‌رداری خواستی مانهوه بێ���ت .كرۆكی دیموكراس���ی دابه‌زاندنی ئه‌و ڕاس���تیه‌یه بۆ واقیع ،بهپێچهوانهوه به‌ته‌نها هه‌ڵبژاردن نه‌ك هه‌ر چه‌سپاندنی دیموكراس���ی نی���ه به‌ڵك���و گه‌وره‌ترین خه‌ت���هره ،چونكه ئه‌وكات دیموكراس���ی ته‌نه���ا ده‌بێته ئامرازێكی خۆس���ه‌پاندن وه‌ك له‌ئه‌زمون���ی واڵتان���ی عه‌ره‌ب���ی بینیمان كه به‌هۆی هه‌مواری ده‌س���تورو قانونه‌كان له‌ژێر په‌رده‌ی دیموكراس���ی چ گاڵته‌یه‌ك به‌فه‌لس���ه‌فه‌ی دیموكراسی كرا ،سه‌ره‌نجامی ئه‌و جۆره تێگه‌یشتنه له‌دیموكراسیش زۆر ڕونه كه چ توڕه‌ییه‌ك ب���ه‌دوای خۆی���دا ده‌هێنێ���ت( ،لویس داسیلڤا) سه‌رۆكی پێشوی به‌ڕازیل كه له 2011ویالیه‌تی دوه‌می ته‌واو بو چه‌ندین خۆپیش���اندان ك���را لهپێناو ئ���هوهی بۆ مانه‌وه‌ی ناوبراو ده‌ستور هه‌مواربكرێته‌وه، به‌اڵم (داس���یلڤا) لهو ڕاستیه تێگه‌یشت پێش���ینه‌یه‌كی چه‌ند خ���راپ ده‌بێت ئه‌و بنه‌ما گرنگه‌ی فه‌لس���ه‌فه‌ی دیموكراسی پێش���ێل ب���كات كه س���ه‌روه‌ری قانون‌و ئاڵوگۆڕی ده‌س���ه‌اڵته ،بۆیه به‌گریانه‌وه ڕه‌تیكرده‌وه ببێته‌وه به‌س���ه‌رۆك‌و گوتی
خه‌باتی ئێمه بۆ ڕێزگرتن له‌دیموكراسی‌و ئاڵوگۆڕی ده‌سه‌اڵته. له‌ئێستاش���دا له‌كوردس���تان ئ���هوه ئیس�ل�امیه‌كان نی���ن به‌پل���هی یه‌ك���ه‌م له‌ژێر ئیمتحانی دیموكراس���ی فه‌لسه‌فی له‌ده‌رنه‌چونن به‌قه‌ده‌ر پارتیو یه‌كێتی، ئ���ه‌وان به‌تایب���ه‌ت له‌ئێس���تادا پارتی له‌دوڕێیانێك���ی یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی���ه ده‌بێت خۆی ی���ه‌كال بكاته‌وه یان دیموكراس���ی وه‌ك ئامراز قبوڵه هاوش���ێوه‌ی ئه‌زمونی واڵته دیكتاتۆرو شكستخوارده‌وه‌كان كه له‌په‌نای س���ندوقی ده‌نگدان به‌دنیایه‌ك له‌ته‌زویره‌وه ،هه‌روه‌ها كردنی ده‌ستورو دام���ه‌زراوه بنچینه‌ییه‌كان���ی واڵت ب���ۆ درێژكردنه‌وه‌ی به‌رده‌وامی ماوه‌ی سه‌رۆك له‌رێگای پاساو و بیانوی جۆراوجۆره‌وه، یاخ���ود ده‌س���ت‌وپه‌نجه نه‌رمك���ردن لهگهڵ دیموكراس���ی فه‌لسه‌فی كه خۆی له‌رێزگرتن له‌قانون‌و سه‌روه‌ری دامهزراوه نیش���تیمانیه‌كان‌و ئاڵوگۆری ئاشتیانه‌ی ده‌سه‌اڵت ده‌بینێته‌وه ،ئاماژه‌كان پێمان ده‌ڵێن هێشتا ئه‌و هێزانه نه‌گه‌یشتونه‌ته ئ���هو بڕوایه‌ی ك���ه دیموكراس���ی وه‌ك پاكێجێ���ك وه‌ربگرن به‌ق���ه‌ده‌ر ئه‌وه‌ی بڕوایان به‌و به‌شه‌یه كه له‌خزمه‌تیاندایه.
13
لەبەردەم دوڕێیاندا رێبین هەردی ئەم رۆژانە گرنگترین‌و چارەنوسسازترین س���اتەوەختەکانی مێژوی سیاسی هەرێمی کوردستان ئەژین .ساتەوەختێک کە تیایدا یان رێگە بەسیستەمێکی سیاسی هاوشێوەی ئەو سیس���تەمە ئەدەین کە سااڵنیکی زۆر هەمو بزوتنەوەی کوردی دژی شۆرش���یان بەرپاکردو هەزاران قوربانیان لەو رێگەیەدا بەخشیوە ،یان سیستەمێکی سیاسی نوێ دائەڕێژین کە رێگە لەسەرۆکی هەمیشەیی‌و رابەری هەمیشەیی ئەگرێت‌و بەشێوەیەکی دیموکراتیان���ە دەستاودەس���ت کردن���ی دەس���ەاڵتی تیا روئەدات .ئ���ەم ملمالنێیە چارەنوسسازە چونکە یەکەمجارە لەمێژوی هەرێمی کوردستاندا ئەکەوێتە ناو دۆخێکی سیاس���یەوە ک���ە ناچ���ار بەهەڵبژاردنین لەنێ���وان دو ب���ژاردەدا .بژاردەیەکی���ان رێگەدانە بەپێشێلکردنی هەمو ئەو بەڵێنە مێژوییان���ە کە هەزاران رۆڵەی ئەم واڵتەی لەپێناودا ش���ەهید بوە ،بژاردەیەکیشیان بەرگرتن���ە بەدروس���تبونەوەی ئەو رژێمە حوکمڕانی���ە دزێوانەی بەن���اوی جیاوازو بیانوی جیاوازەوە ،هەمو کۆمەڵگا ئەکاتە ملکەچی س���ەرکردەیەک .س���ەرکردەیەک ک���ە ئەگوترێ���ت هەرچ���ی کەرام���ەت‌و بون‌و چارەنوس���ی کۆمەڵگایە بەس���تراوە بەحوکمران���یو رابەریەیکردنی���ەوە .بونی زەرورەتێکی مێژوییەو نەبونیشی بەمانای شکست‌و تێکشکان‌و لەناوچونە. هیچ قۆناغێکی مێژوی کوردس���تان ئێمە لەب���ەردەم ب���ژاردەی وادا نەبوین ،چونکە لەگەڵ ئەوەشدا کە دو دەیە زیاترە هەرێمی کوردستان وەک هەرێمێکی سیاسی لەناو عێراق���دا ئەژی ،ب���ەاڵم بەهۆی ش���ەڕی گ���ەورەدان‌و ک���ە نەک هەر س���یمای ئەم ناوخ���ۆو دەرهاویش���تەکانیەوە ،هەرگی���ز قۆناغ���ە ،بەڵک���و س���یمای سیاس���ی بۆ لەب���ەردەم دۆخێکی هاوش���ێوەدا نەبوین .نەوەکان���ی داهاتوش دی���اری ئەکات .گەر ئەمە یەکەمجارە لەمێژوی سیاسی هەرێمی ئێس���تا بەهەر بیانویەک بوە ،رێگە بەوە کوردس���تان‌و رەنگە سەرجەم کوردستاندا بدرێ���ت بەڕێز مەس���عود بارزانی بۆ خولی بکەوینە بەردەم دوڕێیانێکی لەم چەشنە .س���ێیەم کاندیدی سەرۆکایەتی بێت ،ئەوە ئەو ملمالنێیه‌ی ئەمرۆ لەبواری سیاسیدا نەریتێکی سیاسی دائەمەزرێنن کە چەندان تۆخ بۆتەوە ملمالنێیە لەنێوان دو تێڕوانینی ج���اری دی‌و هەرجارەو بەبیانویەک دوبارە جی���اوازدا کە یەکێکیان س���ەر بەکلتوری ئەبێت���ەوە .بەپێچەوانەش���ەوە ریگەگرتن س���ەرکردەی زەرورەت‌و هەمیش���ەیی‌و لەم دۆخە نەریتێکی بەهێز دائەمەزرێنیت پیرۆزەو یەکێکیش���یان س���ەر بەکلتوری بۆئەوەی هیچ سیاس���یەکی کوردستان بیر دەستاودەستکردنی دەسەاڵت‌و دامەزراندنی لەوە نەکاتەوە کە تاهەتایە لەسەر کورسی سیستەمێکی بەرپرسیارە .هەرچی پارتی حوکم ئەبێت. ئ���ەو پرۆژەیاس���ایانەی رۆژی 6/23لە دیموکرات���ی کوردس���تانە ئەیەوێت‌و هەوڵ ئەدات دور لەهەمو عورفێکی دیموکراسی‌و پەرلەمان پێشکەش���کرا ،نابێت مادەیەکی تەنان���ەت دور لەو یاس���ایانەی کە خودی دانوستان بن بۆ کاندیدبونەوەی سەرۆکی پارتی دەس���تی گ���ەورەی لەداڕش���تنیدا ئێس���تای هەرێم���ی کوردس���تان ،بەڵکو هەبوە ،بەبیانوی جیاواز جارێکی دی بەڕێز ئەبێت پرۆژەیاس���ا بن بۆ ئەو س���ەرۆکەی مەسعود بەرزانی بۆ خولی سێهەم بکاتەوە ل���ەدوای بەڕێزیانەوە بەس���ەرۆکی هەرێم بەکاندیدی سەرۆکایەتی هەرێم .لەکاتێکدا هەڵئەبژێرێ���ن .ئەبێ���ت فراکس���یۆنەکانی بەڕونیی‌و بێ هیچ ئاڵۆزیەک چ رێس���اکانی دەرەوەی پارت���ی بەڕون���یو ب���ێ هی���چ دیموکراس���یو چ یاس���ا کارپێکراوەکانی تەمومژێک ئەم دو ئاس���تەی دانوس���تان هەرێمی کوردستان ،رێگەی ئەم بژاردەیه‌ی لەیەک جیابکەنەوە .ئەوە راس���ت نیە ئەو لێگرتون‌و بەڕێزی���ان نەک دو خولی چوار پرۆژەیاس���ایانە وەک کارتێکی فشار بەکار ساڵی ،بەڵکو سەرباری ئەوەش دو ساڵی بهێنرێ���ت بۆ ئەوەی برایانی پارتی بەو دو ت���ری ب���ۆ درێژکراوەتەوە بۆئ���ەوەی لەو خاڵە گرنگە قایل بک���ەن کە هەڵبژاردنی پۆستەدا بمێنێتەوە .واتە ١٠ساڵی تەواوە س���ەرۆک ئەبێ���ت لەپەرلەمان���ەوە بێتو بەڕێزیان سەرۆکی هەرێمن‌و مافی یاساییو دەسەاڵتەکانیشی تەشریفاتی بێت .نابێت سیاس���ی خ���ۆی بەزی���ادەوە وەرگرتوە .جەوهەری ترین س���یفەتی دیموکراسی کە ئێس���تا ئیدی بەهی���چ پێودانگێک‌و بەهیچ رێگەگرتنە لەسەرۆکی هەمیشەیی ،بکرێتە بیانویەک مافی سێبارە کاندیدبونەوەی بۆ قوربان���ی هیچ س���ەوداو مامەڵەیەک .واتە ئەو پۆس���تە نیە ،مەگەر دیسان برادەران ئەبێت ئەوەی کە سەرۆکی ئێستای هەرێم وەک سیس���تەمە ناش���رینەکانی ناوچەکە ماف���ی کاندیدبونەوەی بۆ س���ەرۆکایەتی یاس���ایەک دابڕێژن کە یاس���اکەی پێشو هەرێ���م نیە ،خاڵێکی نەگ���ۆڕی هەمو ئەو و پ���ەک بخات‌و ماف���ی کاندیدبونەوەی بۆ فراکس���ێونانە بێت کە بەراست ئەیانەوێت خولێک یان دو خولی تر پێ ببەخشێتەوە .کۆتایی بەنەریتی س���ەرکردەی هەمیشەیی هەرکاتێکی���ش پەرلەمان���ی کوردس���تان‌و بێنن کە هەمو یاس���او پەرلەمان‌و خەڵک بەتایبەت���ی الیەنەکان���ی دەره‌وەی پارتی لەخزمەتی���دا ئەبن بۆ ئەوەی بەش���ێوەو بەم کارە هەڵس���ان‌و بەهۆی هەر سەوداو بیانوی جیاواز زیاد لەمافی یاس���ایی خۆی مامەڵەی���ەک بێت ئەم مافە بەس���ەرۆکیک لەسەر حوکم بمینێتەوە. فراکس���ێۆنەکانی ئەتوان���ن دەس���تیان ببەخشنەوە کە مافی خۆ کاندیدکردنەوەی نەم���اوە ،بەدەس���تی خۆیان بەش���داری ک���راوە بێت بۆ ئ���ەوەی ئەم م���ادە یان لەداڕشتنی سیس���تەمێکی سیاسی دزێودا ئەو م���ادەی پرۆژەکانی���ان هەموار بکەن ئەکەن کە کوڕی راس���تەقینەی ئەو رژێمە بەجۆریک ک���ە برایانی پارتی رازی بکات، دیکتاتۆریانەیە کە سااڵنیکی زۆرە هەزاران بەاڵم نابێت بەهیچ ش���ێوەیەک دەستیان هاواڵتی ئەم واڵتە ،خەباتیان دژی کردوە .بۆ پێش���ێلکاریەکی وا گ���ەورە کراوە بێت فراکسێۆنەکانی دەرەوەی پارتی لەبەردەم کە تەنه���ا بیری ئەو رژێمە ناش���رینانەی تاقیکردن���ەوەو س���اتەوەختێکی گرنگ���ی ناوچەکەمان ئەخاتەوە کە س���ااڵنیکی زۆر مێژوییدان کە یان هەر لەس���ەرەتاوە رێگە بزوتنەوەی کوردی دژیان خەباتی کردوە. ئەمرۆ لەبەردەم دوڕێیانێکی مێژوییداین، بەدوبارەبونەوەی ئەزمونە ناش���رینەکانی ناوچەکە ئەگ���رن کە تیایدا س���ەرۆک تا یان ئەوەت���ا رێزی خەبات���ی دریژخایەنی خ���وا الی نەبات ،ک���ەس الی نابات ،یان بزوتن���ەوەی کوردی ئەگری���ن کە ئامانجی هەڵوێس���تیکی مێژویی گرن���گ ئەنوێنن‌و س���ەرەکی روخانی رژێم���ی دیکتاتۆری‌و س���ەرەتایەکی تەندروس���ت ب���ۆ رژێمێکی دامەزراندنی سیس���تەمیکی دیموکراسیە، سیاس���ی تەندروس���ت دائەرێژن کە هیچ یان خۆمان بەدەس���تی خۆمان لەپێناوی س���ەرکردەیەکی هەتاهەتای���یو پی���رۆزی تەنها سەرۆکایەتی هەمیشەیی یەک کەسدا تیدا نیە .هەمو ئەو فراکس���یۆنانە ئەمڕۆ رژێمێکی ناشرین‌و بەدی هاوشێوەی رژێمە لەب���ەردەم بەرپرس���یارێتیەکی مێژوی���ی ناشرینەکانی ناوچەکە دوبارە ئەکەینەوە.
گەر ئێستا بەهەر بیانویەک بوە رێگە بەوە بدرێت بەڕێز مەسعود بارزانی بۆ خولی سێیەم کاندیدی سەرۆکایەتی بێت ئەوە نەریتێکی سیاسی دائەمەزرێنن کە چەندان جاری دی‌و هەرجارەو بەبیانویەک دوبارە ئەبێتەوە
14
بیرورا
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
ئایا روداوی رۆژی 23ی مانگ لهپهرلهمان روداوێکی سیاسی بو؟ سه‌ردار عه‌زیز ئ���هوهی رۆژی 23ی مان���گ لهپهرلهمانی کوردس���تان رویدا به‌هه‌مو پێوه‌رێک روداێکی جیاوازبو لهمێژوی پهرلهمانی کوردستاندا .ئایا ئه‌م روداوه روداوێکی سیاس���ی بو؟ به‌مانای ئهوه ئایا ئه‌گه‌ر لهم روداوه بکۆڵینه‌وه ،وه‌ك روداوی خوێندنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵه پرۆژه‌یاسایه‌ک بۆ دیاریک���ردن‌و رۆڵ‌و ته‌مه‌ن‌و خه‌س���ڵه‌تی بااڵتری���ن ده‌س���ه‌اڵتی واڵت ،روداوێک���ه که خه‌سڵه‌تی سیاس���ی ههبێت .بهمانایهكی تر ئه‌گه‌ر روداوه‌كه ته‌نها لهناو کایه‌ی یاس���ادا ڕاڤه بکه‌ی���ن .یان گرنگی روداوه‌که لهوهدایه که چه‌ندێک ده‌بێته به‌ش���ێک له‌‌سه‌ربورده‌ی شوناسی که‌سه‌کان لهههرێم .ئایا سیاسی بونی روداوه‌که لهوهدایه که ناس���نامه‌ی که‌سه‌کان لهگهڵ دونیابینینیاندا ده‌ستکاری ده‌كات یان ده‌ژێنێته‌وه؟ ئه‌مه‌ش دیدی به‌هه‌ند وه‌رگرتنی پێگه‌ی تاکه لهبهرامبهر روداودا .له‌‌هه‌مانکاتدا ئایا ئه‌وه‌ی رویدا سیاسی بو چونکه ناوازه‌بو لهمێژوی سیاس���ی هه‌رێم���دا ،به‌جۆرێک که تاکه‌كانی کرد به‌دو به‌ش���هوه به‌ش���ێک که شۆرشگێڕانه ده‌خوازێت بیگۆڕێت ،به‌شێکی تر به‌هه‌مو ش���ێوه‌یه‌ک هه‌وڵده‌دا پارێزگاری لێبکات .ئایا وه‌رچه‌رخانێکی پۆس���تمۆدرێنه له‌‌مۆدێلی شۆرش���ی فه‌ره‌نس���ی ک���ه هه‌ردو جۆری سیاس���ه‌تکردن‌و په‌یوه‌ندی تاکه‌كان به‌سیاس���ه‌ته‌وه ده‌گۆڕێت .یان ئه‌وه‌ی رویدا ساتهوهختی ده‌رکه‌وتنی کۆمه‌ڵێک گۆڕانکاری ئاڵۆزب���و که ئه‌وه‌ی لهپهرلهم���ان رویدا ئه‌و روداوه بو که به‌ئاگای کردینه‌وه لهههمو ئه‌و وه‌رچه‌رخانانه که رویانداوه‌و هێنده به‌زه‌قی لێی به‌ئاگا نه‌بوین .به‌مه‌به‌ستی وه‌اڵمی ئه‌م پرسیارانه خوێندنه‌وه ده‌که‌ین بۆ روداوه‌که‌ی رۆژی 23ی مانگی حوزه‌یران له‌‌ڕوانگه‌ی چوار بیرمه‌ندی ئه‌وروپیه‌وه. روداوی سیاس���ی چیه؟ ئه‌مه ناونیش���انی وتارێکی فه‌لسه‌فی بیرمه‌ندی ئینگلیزی ئیان مه‌کێنزیه .که ساڵی 2008له گۆڤاری theory and eventدا باڵویکردوه‌ت���هوه .وتاره‌كه
خوێندنه‌وه‌یه‌كه بۆ دیارده‌ی روداوی سیاسی الی هه‌ریه‌ك له‌‌داڤیدسن ،ریکۆر ،ئاالن بادیو لهگهڵ دۆلۆزداDonald Davidson, Paul Ricoeur, Alain Badiou and Gilles .Deleuze هه‌ریه‌ك لهم بیرمه‌نده پاش بونیادگه‌راییه روداوی سیاس���ی به‌جی���اواز ده‌بین���ن .الی مه‌کێنزی تێگه‌یش���تن له‌‌روداوی سیاسی یان سیاس���ی بونی روداو گرنگه ،چونکه ئه‌گه‌ر تێنه‌گه‌ین که سروشتی روداوی سیاسی چیه ناتوانی���ن دڵنیابین لهوهی ئ���هو دیارده‌یه‌ی که باس���ی لێوه‌ده‌که‌ین روداوێکی سیاسیه. هۆکاری دوه‌م له‌‌گرنگی تێگه‌یشتن له‌‌چیه‌تی روداوی سیاس���ی ئه‌وه‌یه که ئه‌گه‌ر له‌‌روداوی سیاس���ی تێنه‌گه‌ین ئه‌وا ئه‌سته‌مه لهو مانایه تێبگه‌ین که ئه‌و روداوه به‌رهه‌می ده‌هێنێت. مه‌ترسی لێرهدا ئه‌وه‌یه که روداوێکی ناسیاسی به‌روداوێکی سیاس���ی له‌‌قه‌ڵ���ه‌م بده‌ین .الی داڤیدس���ن ئهوه سروش���تی روداوه‌كه‌یه که بڕی���ارده‌ره ل���هوهی که روداوه‌که سیاس���ی بێ���ت یان نا .بۆی���ه گرنگه بۆ تێگه‌یش���تن له‌‌کاریگه‌ری روداو و سیاس���ی بونی جهخت لهس���ه‌ر ئه‌و بواره بکه‌ینه‌وه که روداوه‌كه‌ی تیادا روی���داوه .بۆ نمون���ه کاتێک روداوێک ده‌رباره‌ی ده‌رچواندنی یاسایه‌كه لهپهرلهمان ئ���ه‌وا ده‌بێ���ت له‌‌گرنگی یاس���ا ده‌رچواندن‌و ته‌ش���ریع بکۆڵین���هوه هه‌ت���ا له‌‌گرنگی یان سیاسی بونی روداوه‌که بگه‌ین .ئه‌م تیوره‌ی داڤیدس���نه زیات���ر به‌تیوره‌ی نێوت���رال یان بێالیه‌نگیری ناس���راوه .لێرهدا دو ڕه‌هه‌ندی گرنگ له‌‌روداوی سیاس���ی فه‌رامۆشکراوه که ئه‌وانی���ش ڕۆڵی ئه‌جینت ی���ان کهس لهگهڵ روداو خۆی ب���ۆ خۆی .بۆیه ئ���ه‌م تیۆره‌ی داڤیدس���ن الی پۆل ریکۆر مایه‌ی پرسیاره. ریکۆر ده‌پرس���ێت ئایا چۆن روداوێک ده‌بێته مانابه‌خش بۆ که‌سه‌كان (ئه‌یجنت). وه‌ك ده‌زانی���ن پۆل ریک���ۆر کاری زۆری لهس���ه‌ر شوناس���ی تاک ک���ردوه له‌‌دونیادا. ئایا تاک یان کهس���ێک چ���ۆن خۆی به‌دونیا نمای���ش ده‌كات‌و دونیا ی���ان ئه‌وانیتر چۆن ده‌یبینن .ب���ه‌م پێیه ،ئایا روداوێک چه‌ندێک ده‌بێته به‌شێک لهس���ه‌ربورده‌ی (نه‌ره‌تیڤی) بونیادنانی شوناسی کهسێک .ئایا په‌یوه‌ندی نێوان ناسنامه‌ی کهس���ێک لهگهڵ روداوێکدا چۆن دێتهبون؟ به‌م پێیه داڤیدسن بایه‌‌خێکی ته‌واو نادات به‌په‌یوه‌ن���دی نێوان تاک‌و روداو به‌ڵکو زیاتر جهخت لهس���ه‌ر سروش���تی روداوه‌که خۆی ده‌كاته‌وه به‌پشتبه‌ستن به‌سروشتی روداوه‌كه
خۆی .لهم ڕوانگه‌یه‌وه ئایا ئه‌وه‌ی ڕۆژی 23ی مانگ رویدا له‌‌هۆڵی پهرلهماندا له‌‌سه‌ربورده‌ی شوناسی تاکه‌كاندا لهههرێمی کوردستان چی ده‌گه‌یه‌نێت .ئایا ئه‌م روداوه چه‌ندێک ده‌بێته ه���ۆکاری بونیاد یان داڕمانی چیرۆکی ژیان‌و مانابه‌خشینی کهس���ێک به‌دونیا .ئه‌گه‌ر الی داڤیدس���ن به‌ڕای ڕیکۆر روداو ناشه‌خس���یه‌و هه‌میش���ه وه‌ها ده‌رده‌كه‌وێت که رویدابێت. ریکۆر له‌‌میانه‌ی ڕه‌خنه‌یدا باس لهوه ده‌کات که داڤیدسن هه‌میشه به‌شێوازی ڕابردو قسه لهسهر روداو ده‌كات. لهڕوانگ���هی ریک���ۆره‌وه روداو گرنگ���ی په‌ی���دا ده‌كات کاتێ���ک ده‌بێت به‌به‌ش���ێک له‌‌سه‌ربورده‌ی مانابه‌خشینیکه‌سێک به‌ژیانی خۆیو دونیا .ئه‌و چاالکیه‌ی ده‌بێته روداو ئه‌و چاالکیه‌یه که ده‌بێته به‌شێکی مانابه‌خش بۆ سه‌ربورده‌ی کهسێک .به‌م پێیه به‌روداوبونی هه‌ر چاالکیه‌ك لهس���ه‌ر شوناس���ی تاکه‌كان وه‌ستاوه. کاتێک ئه‌وه‌ی لهپهرلهمان رودهدات بریتیه لهس���ه‌ره‌تای پرۆس���هی به‌په‌رله‌‌‌مانی بونی ڕاس���ته‌‌قینه‌ی سیس���ته‌می سیاسی هه‌رێمی کوردستان ،ئه‌وا هه‌رکه‌سێک که سیسته‌مێکی وه‌ه���ای ب���ه‌الوه گرنگه ،ی���ان به‌په‌رله‌‌‌مانی ب���ون بۆ ئه‌و وه‌ه���ا ده‌بینرێت ک���ه بنه‌مای س���ه‌قامگیری‌و گۆڕانکاری ئاشتیانه‌و توانای فش���ارکردن‌و پیاداچونه‌وه‌ی هه‌میش���ه‌یی‌و گفتوگۆی ناکۆتا بێت ،ئه‌وا ئه‌وه‌ی ئه‌و رۆژه رویدا بۆ ئه‌و روداوێکی سیاس���یه که ده‌بێته به‌ش���ێک له‌‌دونیابینی ئه‌و سه‌ربوده‌ی دیدی سیاسی ئه‌و بۆ دونیا. لێ���ره‌دا روداو خۆی بۆ خ���ۆی گرنگ نیه، به‌ڵکو گرنگی له‌‌په‌یوه‌ندی به‌که‌س���ه‌كانه‌وه په‌یدا ده‌كات .ئه‌وه‌ی ش���ایانی باسه ئه‌وه‌ی له‌‌هۆڵی پهرلهمان روی���دا کاریگه‌ری ده‌بێت لهس���ه‌ر هه‌مو کهس���ێک ئه‌گه‌ر بێ���ت‌و ئه‌و کهس���ه په‌یوه‌ندی ههبێت به‌روداوه‌که‌وه یان نا .چونکه ه���ه‌ر گۆڕانکاری���ه‌ك یان گۆڕان نه‌كارییه‌ك لهسیس���ته‌می سیاسی کاریگه‌ری ڕاس���ته‌وخۆی ده‌بێت لهسهر ژیانی هه‌موان، ئه‌وان���هی که پێی ده‌زانن‌و ئه‌وانه‌ش که پێی نازانن ،یان هه‌وڵده‌ده‌ن که له‌‌بازنه‌ی ژیانیان دوری بخه‌نه‌وه. ده‌توانم بڵێ���م گۆڕانکاری لهسیس���ته‌می سیاس���ی کاریگ���ه‌ری هه‌ی���ه نه‌ك لهس���ه‌ر تاکه‌كان به‌ڵکو لهس���ه‌ر هه‌م���وان لهناو ئه‌م کایه سیاس���یه‌دا .لێره‌وه که‌موکورتی دیدی پۆل ریک���ۆر ده‌رده‌كه‌وێ���ت .چونکه ئه‌گه‌ر گرنگ���ی روداێ���ک له‌‌‌وه‌دابێت ک���ه چه‌ندێک
ئه‌وه‌ی لهپهرلهمان رودهدات بریتیه له‌‌سه‌ره‌تای پرۆسه‌ی به‌په‌رله‌‌‌مانی بونی ڕاستهقینهی سیسته‌می سیاسی هه‌رێمی کوردستان به‌الی ئه‌و تاکانه‌وه گرنگه که له‌‌گرنگیه‌كه‌ی به‌ئاگان ئه‌وا بهدڵنیاییهوه روداوی سیاس���ی کاریگه‌ری هه‌یه لهس���ه‌ر ئ���هو تاکانه‌ش که روداوه‌كه به‌گرن���گ دانانێن .کهواته تیوره‌ی به‌س���ه‌نته‌رکردنی ک���ه‌س ی���ان ئه‌یجن���ت سنورداره‌و ناتوانێت گرنگی روداو به‌ته‌واوی ڕاڤه بکات. ب���ه‌اڵم ئه‌وه‌ی پۆل ڕیک���ۆر پێمان ده‌ڵێت هه‌ندێک سروش���تی گرنگی روداوی سیاسیه: یه‌که‌م ،گرنگی روداوی سیاس���ی لهبهرامبهر هه‌ر روداوێکی تردا ،دوه‌م ،کاریگه‌ری لهسهر س���ه‌ربوردهو دیدی تاکه‌کان ،س���ێیه‌م ،ئه‌و وه‌رچه‌رخانه‌ی که روداوی سیاسی دروستی ده‌کات لهس���ه‌ر ئ���هو رێتم���هی ک���ه هه‌یه. روداوی سیاس���ی پچڕانێک دروس���ت ده‌کات لهو سیس���ته‌مه‌ی که دروس���تکراوه لهپێناو وااڵکردن‌و بردنی به‌ئاراسته‌یه‌كی تر. هه‌تا ئێستا لهقس���ه‌کردن لهسهر روداوی سیاسی باس���ی دو ڕه‌هه‌ندمان کرد :یه‌که‌م، باس���کردنی روداو له‌‌رێ���گای ئ���هوهی چی روی���داوه ،دوه‌م له‌‌رێ���گای جه‌‌ختکردن���هوه لهس���ه‌ر ئه‌وه‌ی که ئایا گرنگ���ی ئه‌و روداوه چه‌ن���ده .هه‌ردو ئ���ه‌م خه‌س���ڵه‌ته‌ی روداو ناتوانن چڕی‌و بایهخی روداوی سیاسی ڕاڤه بکه‌ن .بۆ نمون���ه ئایا گرنگی یان کاریگه‌ری لهههناوی روداودای���ه ،به‌جۆرێک له‌‌رێگایه‌وه بتوانین جیاکاری بکه‌ی���ن لهنێوان روداوێکی به‌بایه‌خی سیاس���یو ناروداوێکی سیاس���ی.
مهبهس���ت له‌‌ناڕوداوی سیاس���ی ئه‌و روداوه سیاس���یانه‌یه ک���ه روده‌ده‌ن به‌ب���ێ ئه‌وه‌ی هی���چ کاریگه‌ریه‌ک ی���ان گۆڕانکاریه‌ك ،یان وه‌رچه‌رخانێک لهس���ه‌ر به‌رده‌وامی سیاسی بهێنن���ه ئاراوه .بۆ نمونه کاتێک به‌رپرس���ه سیاسیه‌كان که‌سایه‌تیه سیاسیه‌کان ده‌بینن، روداوێکی سیاس���یه به‌اڵم هی���چ کاریگه‌ری لهسهر سیس���ته‌می سیاسی نیه .بهمانایهكی تر هیچ ده‌س���تکاری سیس���ته‌می سیاس���ی ن���اکات ،به‌ڵکو ڕه‌نگه تۆکم���هی بکات ،یان وه‌ك خۆی بیهێڵیته‌وه .لێره‌وه ده‌گوێزینه‌وه ب���ۆ دیدی ئاالن بادی���و به‌هیوای ئه‌وه‌ی ئه‌م کێشه‌یه‌مان بۆ چاره‌سه‌ر بکات .دیدی بادیو لهسهر ئهوه بونیادنراوه له‌‌ته‌نها یه‌ک بابه‌تی گه‌ردونی هه‌یه بۆ سیاس���ه‌ت .پاشان دۆلۆز به‌ئاراسته‌یه‌كی تردا ده‌یبات. الی بادی���و ئه‌وه‌ی وه‌ها له‌‌روداوێک ده‌كات ک���ه روداوێک���ی به‌بایه‌خ یان سیاس���ی بێت جۆری بیروباوه‌ڕی کهس���ه‌كانه بۆ روداوه‌كه. وه‌ك بادی���و ده‌ڵێ���ت ئه‌وانه‌ی به‌ش���داربون له‌‌شۆڕشی فه‌ره‌نس���یدا باوه‌ڕیان بهوه هه‌بو ک���ه ئه‌وه‌ی رودهدات دابڕانێکه له‌‌رژێمی کۆن Ancien Régimeله‌‌هه‌مانکاتدا کرانه‌وه‌ی ده‌روازه‌یه‌كه به‌س���ه‌ر کردنه‌وه‌ی داهاتویه‌كی سیاس���ی نوێ���دا .ب���ه‌م پێیه په‌یوه‌س���ت ب���ون به‌روداوێک���هوه له‌‌پێن���او هێنانه‌ئارای گۆڕانکاریه‌ك له‌‌سیسته‌می سیاسی دۆخێکی شۆرش���گێڕانه‌یه .بۆیه الی بادیو به‌گش���تی بونی (یونیڤێرساڵ) سروشتی روداوه‌که‌یه که گرنگی‌و سیاسیبونی روداوه‌که دیاریده‌کات. لێ���رهوه په‌یوه‌ن���دی نێوان ت���اک‌و روداو په‌یوه‌ندی بونیادنانی ش���وناس‌و دونیابینیه. کاتێ���ک تاکێ���ک په‌یوه‌س���ته به‌شۆرش���ی فه‌ره‌نس���یه‌وه ئ���ه‌وا ده‌بێت���ه تاکێک���ی کۆماریخوازی شۆرش���گێڕ .الی بادیو روداوی سیاس���ی زۆربه‌ی کات ساته‌وه‌ختێکی کورته که تیایدا ش���ه‌قێک ،برینێک لهسیس���ته‌می سیاسیدا رودهدات .ئه‌و درز یان شه‌قه ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی که ڕاس���تی سیسته‌می سیاسی ببینرێ���ت ،چوکه زۆربه‌ی کات سیس���ته‌می سیاسی ڕاس���تی خۆی ده‌پۆشێت .بۆیه الی بادیو به‌ده‌گمه‌ن روداو روداوی سیاسیه. بۆ چار‌‌س���ه‌ری ئه‌م دۆخ���ه ده‌چینه الی دۆلۆز .الی دۆلۆز روداو ساتێک که رودهدات ده‌رئه‌نجامی زنجیره‌یه‌ک له‌‌رودانی تره که ئه‌و ساتهوهخته دروست ده‌که‌ن هه‌تا روداوه‌كه‌ی تیادا روب���دات .به‌و مانایه ئ���هوهی لهرۆژی 23ی مانگ له‌‌هۆڵی پهرلهمان رویدا ناتوانین وه‌ك روداوێکی سیاسی بیبینین که ڕه‌‌‌گی نیه
یان پێش���ینه‌ی نیه .به‌ڵکو زنجیره‌یه‌کی زۆر له‌‌رودان رویانداوه له‌‌ئاماده‌كردن‌و رێگه‌گرتن له‌‌ئ���هوهی ئه‌و رۆژه روی���دا .دیاره چه‌ندێک بونیادنانی روداوه‌كه گرنگه هێنده‌ش هه‌وڵدان بۆ رونه‌دان‌و رێگه‌لێگرتنی گرنگه. لێره‌وه له‌‌دیدی دۆلۆزه‌وه ئه‌و روداوه‌ی که ساتێک رودهدات ڕه‌نگه روداوی سیاسی نهبێت وه‌ك خۆی چونکه ده‌رئه‌نجامێک زنجیره‌یه‌ك روداوه که گۆڕانکارییان دروستکردوه ،به‌اڵم ئ���هوهی لهس���اته‌وه‌ختی روداوه‌ک���ه‌دا ئێمه لێ���ی به‌ئاگادێینه‌وه ئه‌وه‌یه ک���ه گۆڕانکاری رویدا ،یان وه‌رچه‌رخانێ���ک هاتوه‌ته ئاراوه. ب���ه‌م پێیه ئه‌وه‌ی له‌‌هۆڵ���ی پهرلهمان رویدا ساته‌و‌‌ختی ده‌رخه‌ری ئه‌وه‌بو که گۆڕانکاری لهکوردستان رویداوه ،به‌اڵم به‌گشتی یان بۆ گشت هه‌ستپێنه‌كراوبو هه‌تا ئه‌و ساته‌ی که روداوه‌که‌ی پهرلهمان رویدا. به‌مانایه‌ک���ی تر ڕه‌نگ���ه له‌‌دۆخێکی تردا، یان له‌‌ساتێکی تردا ئه‌وه‌ی رویدا لهپهرلهمان به‌ئاس���انی نه‌توانرایه بهێنرێته ئاراوه .چیه وه‌ها ده‌کات که ئه‌و ساتهوهخته بێته ئاراوه که کهس���ه‌کان وه‌ها هه‌ڵس���وکه‌وت ده‌كه‌ن، یان ناچارن وه‌ها هه‌ڵس���وکه‌وت بکه‌ن ،ئهوه بنه‌مای روداوه‌که‌یه .کهواته روداو هه‌میش���ه ئاڵۆزو فره‌یه (پلوڕاڵه). به‌م پێیه له‌‌ڕوانگه‌ی هه‌ریه‌ك له‌‌بیرمه‌ندانی ئام���اژه پێک���راوه بیگری���ت ئ���هوهی رویدا لهپهرلهم���ان رۆژی 23ی مان���گ ک���ه خۆی چاره‌سه‌ر به‌یاسا بۆ له‌‌سه‌ره‌تای پرۆس���هی کێش���ه‌کان ده‌بینێته‌وه ،روداوێکی سیاسیه. ئ���ه‌م روداوه سیاس���یه وه‌ك خ���ۆی گرنگه، بۆ کهس���انێکی زۆر گرنگ���ه ،وه‌ك له‌‌میانه‌ی دیداری خه‌ڵک���ی خۆماڵی بیانیدا ههس���تی پێده‌که‌ین ،هه‌روه‌ها ساتهوهختی ده‌رکه‌وتنی ئه‌و گۆڕانکاریانه بو که ده‌مێکه لهکوردستاندا به‌ڕێوه‌ن. ده‌كرێت قسه‌یه‌ک لهس���ه‌ر ئه‌نجامده‌رانی ئ���هو روداوه بکه‌ی���ن ،کێ بون ئ���هو روداوه سیاس���ییه‌یان هێنایه ئاراوه .لهبهر ئاڵۆزی‌و زۆری ئه‌کت���ه‌ره‌کان‌و ڕۆڵی جیاوازیان لێرهدا باس���ی ناکه‌ین .چونکه به‌گشتی زیاتر له‌‌سێ جۆر ئه‌کت���ه‌ر هه‌یه ،ئه‌کته‌ری ئه‌نجامده‌ر که خۆی لهچهند کهس���ێکی که‌مدا ده‌بینێته‌وه، ئه‌کت���ه‌ری بونیادن���ه‌ر لهگ���هڵ ئه‌كت���ه‌ری س���ازێنه‌ر ،لهگهڵ ئه‌مانه‌شدا ئه‌کته‌ری ڕێگر، که ده‌كرێت بگوترێت دژ به‌خواس���تی خۆیان ڕۆڵی پۆزه‌تیڤیان هه‌بو له‌‌به‌سیاس���ی کردنی روداوه‌كه‌دا .هه‌وڵ ده‌ده‌ی���ن له‌‌ده‌رفه‌تێکی تردا بگه‌ڕێینه‌وه سه‌ر ئه‌كته‌ره‌کان.
پرۆژەی هەموارکردنی یاسای سەرۆکایەتی هەرێم‌و تیۆری دۆمینۆی دیموکراسی
د .ئارام رەفعەت بەگوێرەی تیۆری دۆمینۆی دیموکراس���ی ""The Democratic Domino Theory هەڵکشانی دیموکراسی لەواڵتێکدا دەبێتە هۆی گەشەی دیموکراس���ی لەواڵتە دراوسێکەیداو بەپێچەوان���ەوەش داکش���انی دیموکراس���ی لەواڵتێک���دا دەبێت���ە ه���ۆی پاشەکش���ەی دیموکراسی لەواڵتە دراوسێکەیدا. ئایا ئەم تیۆرییە چەندە دەکرێت س���ودی لێوەربگیرێت بۆ لێکدان���ەوەی ئەو هەوڵەی چوار فراکسیۆنەکەی پەرلەمانی کوردستان‌و ه���ۆکاری پێداگرییان لەس���ەر خوێندنەوەی پرۆژە یاس���ای هەموارکردنی س���ەرۆکایەتی هەرێم ،س���ەرەڕای ناڕەزایەتی‌و بایکۆتکردنی پارت���ی دیموکرات���ی کوردس���تان؟ ئەگ���ەر تەماشای روداوەکانی سێ هەفتەی رابردوی باک���ورو رۆژئاوای کوردس���تان بکەین رەنگە ئەم تیۆرییە گونج���او بێت بۆ وەاڵمدانەوەی ئەم پرسیارانە. لەس���ێ هەفتەی راب���ردودا لەه���ەر یەک لەباک���ورو رۆژائاوای کوردس���تان ئاڵوگۆڕی س���ەرنجراکێش‌و چارەنوسساز رویانداوە ،کە دەکرێت وەک ئاڵوگۆڕی مێژویی‌و سەرکەوتنی دیموکراس���ی لەتورکیاو س���وریا بەگشتی‌و باکورو رۆژاوا ،بەتایبەتی ،هەژمار بکرێن. لەباکوری کوردستان ،کورد بۆ یەکەم جارو لەرێ���گای هەدەپەوە توانی بەربەس���تی%١٠ بش���کێنێت‌و بگاتە پەرلەمان .لەبەر چەند هۆکارێک گەییش���تنی هەدەپە بەپەرلەمانی تورکیا دەکرێت وەک سەرکەوتن‌و هەڵکشانی دیموکراسی لەباکورو تورکیا هەژمار بکرێت. یەکەم ،لەمێ���ژوی تورکیادا بۆ یەکەمجار ک���ورد بتوانێت وەک حیزبێکی س���ەربەخۆو بەئامان���ج‌و ش���یعاری مافەکانی ک���وردەوە
بگاتە پەرلەمانی ئەم واڵتە .کێش���ەی کورد ل���ەم واڵتەدا چەندە کێش���ەیەکی نەتەوەییە هێندەش پەیوەس���تە بەدیموکراسییەتەوە. بۆیە دەکرێت گەییشتنی کورد بەپەرلەمانی تورکی���ا ،بەدەنگ‌و رەنگ���ی کوردیەوە وەک سەرکەوتنی پرۆس���ەی دیموکراسی تەماشا بکرێت. دوەم؛ لەس���ەرێکەوە ،ئەم س���ەرکەوتنە بەه���اوکاری هەندێ���ک لەکەمین���ە ئایینیو نەتەوەییەکان‌و چ���ەپ‌و دیموکراتخوازەکانی تورکیا بو .لەس���ەرێکی تریشەوە ،بۆ یەکەم جارە کەمینەکانی تورکیا ،هەڵبەت لەرێگای هەدەپ���ەوە ،بتوانن نوێنەرانی���ان بگەیه‌ننە پەرلەمانی ئەو واڵتە .یەکێک لەپێوەرەکانی دیموکراسی ئەوەیە چەندە دەنگی کەمینەکان دەبیسرێت. س���ێیەم؛ س���ەرکەوتنی هەدەپ���ە جگە ل���ەوەی ئومێ���دی بەدیهێنان���ی بەش���ێک لەخواس���تەکانی گەلی کوردی لێ دەکرێت، لەهەم���ان کاتیش���دا رێگری لەدروس���تبونی سیس���تەمێکی س���وڵتانی تاکڕەو لەتورکیا دەکات .پێ���ش هەڵبژاردن���ەکان ،هەدەپەو س���ەرکردەکەی ،س���ەالحەدین دەمیرتاش، رێگ���ری کردن لەدامەزراندنی سیس���تەمێکی سەرۆکایەتی تەنفیزی لەالیەن ئەردۆغانەوە، کردە س���ەرەکیترین شیعاری کەمپینەکەیان. س���ەرەنجام ،پ���رۆژەی سیس���تەمێکی سەرۆکایەتی سوڵتانی لەتورکیا پاشەکشەی پێک���راو ملمالنێکە بەس���ەرکەوتنی بەرەی دیموکرتیخوازانی تورکیا کۆتایی هات. لەرۆژئ���اوای کوردس���تانیش ،هێ���زی ش���ەڕڤانانی یەپەگ���ە بەرزگارکردن���ی گرێ سپی‌و بەیەک بەس���تنەوەی هەردو کانتۆنی جەزی���رەو کۆبانێ جگە ل���ەوەی گەورەترین گورزی کوش���ندەیان لەداعش دا .شکست‌و هەرەس���هێنانی داع���ش بەمانای شکس���تی بەرەی س���امناکترین فۆرمی فاش���یزمە لەم س���ەدەیەدا .جگە لەوە ،یەپەگە پالتفۆرمی گەالنی دیموکرات‌و سیاسەتی بەشداریکردنی کەمینەکانی ناوچەکە لەپرۆسەی حوکمڕانیدا پەیڕەو دەکات .بۆیە س���ەرکەوتنی ئەو هێزە بەمانای س���ەرکەوتنی دیموکراسی‌و ئیرادەی گەالن دێت ل���ەدەروازەی رۆژئاوای هەرێمی کوردستاندا. پرسیارەکە ئەوەیە ،ئێستا کە لەهەر یەک
لەباکورو رۆژاوای کوردس���تان ،دیموکراسی بەرەو هەڵکش���ان‌و بەهێزبون���ە ،کاریگەری دۆمینۆی دیموکراسی ئەم هەڵکشانە لەسەر باشور ،بەتایبەت لەپرۆسەی هەموارکردنەوەی پرۆژەیاسای سەرۆکایەتی هەرێم چییە؟ ب���ۆ یەکەمج���ارە لەباش���ور ،س���ەرجەم هێزەکان���ی گۆڕەپان���ی کوردس���تان ،جگە لەپارتی ،بەجی���اوازی ئینتیماو ئایدۆلۆژی‌و جیهانبینیەکانیان���ەوە لەدەوری یەک ئامانج، کە رێگری بو لەدامەزراندنی سیس���تەمێکی سەرۆکایەتی ش���ێوە بنەماڵەیی یەک بگرن. یەکگرت���ن‌و یەکدەنگی ئەم بەرەیە لەهەمبەر هەوڵ���ی بەتاک���ڕه‌وی کردن���ی سیس���تەمی حوکمڕانی لەهەرێمدا تاکە ئاڵوگۆڕی ئەمڕۆی کوردستان نەبو .ئاڵوگۆڕێکی تری ریشەییش، ئیرادەی پەرلەمان بو .بۆیەکەمجارە لەباشور، پەرلەمانت���اران ب���ەم ش���ێوەیە تەح���ەدای فش���اری حیزبەکانی���ان بکەن‌و س���ەرەڕای فش���اری حیزبی ،هەم لەالیەن پارتیو هەم لەالیەن بەش���ێک لەس���ەرکردایەتی هەندێک لەحیزبەکان ،سەرجەم پەرلەمانتارانی چوار فراکس���یۆنەکەو هەندێک لەپەرلەمانتاری تر سوربون لەسەر ئیرادەی خۆیان. بەواتایەکی تر ،بۆ یەکەمجارە لەباش���ور، مەسەلەیەکی نیشتیمانی چارەنوسساز لەژورە داخراوەکانی سەرۆک‌و سکرتێری حیزبەکان‌و مەکتەب سیاسییەکانەوە دەربهێنرێت‌و لەناو هۆڵی پەرلەمان���ی دەرگاو پەنجەرە ئاوەاڵدا یەکالبکرێتەوە .ئەگ���ەر ناوێک لەروداوەکەی ئەم���ڕۆی کوردس���تان بنرێ���ت ،دەکرێ���ت بەس���ەرکەوتنی پەرلەمان بەس���ەر حیزب‌و مەکتەبسیاسییەکاندا ناوزەد بکرێت .ئەمەش بەهەمو پێودانگێک بەسەرکەوتنی پرۆسەی دیموکراسی لەهەرێم دەژمێردرێت. پرس���یارەکە ئەوەیە ئ���ەم وەرچەرخانەی باش���ور چ پەیوەندییەکی ب���ەو ئاڵوگۆڕانەی باکورو رۆژئاواوە هەیە کە لەسەرەوە ئاماژەم پێدان؟ ب���ۆ وەاڵم���ی ئ���ەم پرس���یارە دەبێ���ت تەماش���ای ریزبەندی‌و جەمسەرگیری بەرەی پاشەکش���ەپێکراوی ناو ملمالنێکانی باکورو رۆژئاواو باشور بکەین .لەسەرێکەوە ،پارتیو ئاکپارتی تورکیاو کاک مەس���عودو ئەردۆغان هاوپەیمان���یو هاری���کاری هەمەالیەنەی���ان لەنێواندایە .ئ���ەم هاوکاریی���ە لەبوارەکانی
شکستی مۆدێلەکەی ئەردۆغان وادەکات کە ئەم مۆدێلە لەدیدی خەڵکی ناوچەکە ،بەتایبەت هەرێمی کوردستان کەم رەونەقتر بێتەوە ئابوری (بەتایبەتی نەوت)ەوە دەستپێدەکات تا دەگاتە بواری سیاس���یو لەیەک نزیکییان لەش���ێوازی مامەڵەکردن لەگ���ەڵ بارودۆخی باکوری کوردس���تاندا .ئ���ەم لەیەک نزیکییە گەییش���تۆتە ئاستی پش���تیوانی لەیەکتری کردنی ئاشکرا لەکەمپینی هەڵبژاردنەکاندا. جگەلەوە ،هەردو الیەن هەمان تێڕوانینیان بۆ ش���ێوازی حوکمڕان���ی واڵتەکانیان هەیە. هەم ئاکپارت���یو ئەردۆغان‌و ه���ەم پارتیو کاک مەس���عود بەجدی کار لەس���ەر گۆڕینی سیس���تەمی حوکمران���ی لەواڵتەکانی���ان بۆ سیس���تەمێکی س���ەرۆکایەتی دەکەن .هەر یەک لەئەردۆغان‌و کاک مەس���عود نەک هەر دەیانەوێت پۆس���تی س���ەرۆک قۆرخ بکەن، بەڵک���و خەون بەوەوە دەبینن کە س���ەرۆک زۆرتری���ن دەس���ەاڵتەکان قۆرخ ب���کات .بۆ ئەو مەبەس���تەش هەردوال پێداگری لەس���ەر ئ���ەوە دەکەن کە دەبێت س���ەرۆک لەرێگای هەڵبژاردنی راس���تەوخۆوە هەڵدەبژێردرێت. بەواتایەکی تر هەردوال سەر بەهەمان مۆدێلن، کە دەکرێت بەمۆدێلی سوڵتانی ،یان مۆدێلی ئەردۆغانی ناوزەد بکرێت.
لەالیەکەوە ،فەشەلی پرۆژەکەی ئەردۆغان بۆ بەس���وڵتانی کردنی سیس���تەمی بەمانای پاشەکش���ەی مۆدێلی حوکمی سەرۆکایەتی تەنفیزی لەناوچەکە دێت .زۆرێک لەچاودێران پێیان واب���و هەڵبژاردنەکانی تورکیا هاوتای ریفراندۆم���ە بۆ گۆڕینی سیس���تەمی حوکم لەپەرلەمانییەوە بۆ س���ەرۆکایەتی .گەالنی ناوچەکە ،بەتایبەت خەڵکی باشور دەبینن کە گەالنی تورکیا ئەم سیستەمە رەتدەکەنەوەو بەشیاوی نازانن. ل���ە هەرێم���ی کوردس���تانیش ملمالنێکە هاوش���ێوەی ئەو ملمالنێیە ب���و کە لەنێوان مۆدێل���ە س���ەرۆکایەتیەکەی ئەردۆغان‌و ئەو مۆدێلە پەرلەمانییەی ک���ە هەدەپە بەرگری لێدەکرد .بۆیە شکستی مۆدێلەکەی ئەردۆغان وادەکات ک���ە ئەم مۆدێل���ە لەدیدی خەڵکی ناوچەکە ،بەتایبەت هەرێمی کوردستان کەم رەونەقتر بێتەوە. جگە لەوە ،پاشەکشەی بەرچاوی ئاکپارتی لەتورکیا بەگش���تیو لەباکوری کوردس���تان بەتایبەت���ی ،وایک���ردوە ک���ە هەژمونی ئەو حیزبەو س���ەرۆکەکەی لەناوچەک���ەدا کاڵتر بێتەوە .شکستی داعش لەرۆژئاواو هەڵکشانی هەدەپەو کۆتابونی دەستی تورکیا لەسوریادا تەکانێک���ی دا بەپاشەکش���ەی‌و کاڵبونەوەی زیات���ری هەژمونی ئەردۆغانی���زم لەتورکیاو ناوچەکەدا. کاریگەرییەکانی کاڵبونەوەو پاشەکشەی مۆدێل���ی س���وڵتانیزم لەتورکیا بەئاش���کرا لەملمالنێی پرۆژەیاسای هەرێمی کوردستاندا هەس���تی پێدەک���را .هەڵوێس���تی هەندێک الیەنی ئیسالمی هەرێم ،کە وا دەبینرا لەژێر هەژمونی ئەردۆغان‌و مۆدێلی ئەردۆغاندا بن، دەریخست کە بەرەی ئەردۆغان -بارزانی ئەو کاریگەرییەی لەس���ەر ئەو الیەنانە نەماوەو ئێستا ئەوان لەدەرەوەی ئەو بەرەیەدان. پرس���یارێک کە دەمێنێت���ەوە ئەوەیە ئایا بەگوێرەی تی���ۆری دۆمینۆی دیموکراس���ی لەئەگەری سەرکەوتنی ئەردۆغان لەتورکیاو داعش لەرۆژاوادا پرۆژەی هەموارکردنی یاسای سەرۆکایەتی بە چ ئاقارێکدا دەڕۆیشت؟ بۆ وەاڵمدانەوەی ئەو پرس���یارە پێویستە س���یناریۆیەکی پێچەوان���ەی واقی���ع بخەینە پێش���چاو .با وا دابنێێ���ن ،لەباکور هەدەپە بەربەس���تی%١٠ی تێنەپەڕاندوە ،ئەردۆغان
وەک ئیدیعای دەکرد لەبری ٢٥٨کورسی٤٠٠ کورسی بەدەست هێناوە .لە ۆژائاواش لەبری رزگارکردنی گرێ س���پی‌و بەیەکەوە بەستنی کانتۆن���ەکان‌و دابڕین���ی داع���ش لەتورکیاو هەرەسهێنانی ئەم رێکخراوە ،داعش کانتۆنی جەزیرەی داگیر ک���ردوەو هێزەکانی یەپەگە هەرەسیان هێناوە. لەم سیناریۆیەدا ،لەالیەکەوە بەرەی کوردان لەه���ەر یەک لەباکورو رۆژاوا تارادەیەکی زۆر الواز دەبون‌و بۆش���اییەکی گەورە لەناوەندی سیاس���ی کوردیدا دروس���ت دەب���و .لێرەدا هێزەکانی نزیک لەپارتی لەباکورو رۆژاوا ئەم بۆشاییەیان پڕ دەکردەوە .ئەمەش هەم لەڕوی مۆڕاڵی���ەوەو هەم ل���ەڕوی تەوازونی هێزەوە پارتیو نفوزی بارزانی لەپێگەیەکی بەهێزتردا دەبون .جگە لەوە ،سەرکەوتنی ئەردۆغان، لەسەر ئاستی ناوچەکە بارودۆخێکی تازەی دەهێنایه ئ���اراوەو هەمو ئ���ەو هێزانەی کە وەک بەش���ێک لەفەلەکی ئەردۆغان هەژمار دەکرێ���ن بەهێزتر دەبون ،ئەمەش کاریگەری ئیجابیان���ەی راس���تەوخۆی لەس���ەر پارتی دادەنا .ل���ەم حاڵەتەدا ،هێزەکانی دەرەوەی فەلەک���ی ئەردۆغ���ان -بارزان���یو ئەوان���ەی هاوس���ۆزو نزیکی هەدەپەو پەیەدە-یەپەگەن پاشەکشەیان دەکرد .هەریەک لەبزوتنەوەی گۆڕان‌و یەکێتی ،هاوسۆزی بۆ بەرەی باکور- رۆژاوا ت���ا رادەیه‌ک ئاش���کراو بەرجەس���تە ب���وە کە ه���ەردو ال راس���تەوخۆ لەکەمپینی هەڵبژاردنەکان���ی تورکیا بەش���دارییان کرد. بۆیە شکس���تی بەرەی باکور -رۆژاوا ،لەڕوی مۆڕاڵ‌و هێ���زەوە کاریگ���ەری نەرێنی زۆری لەسەر هەردو هێزەکە دادەنا. ئێستا کە بەرەی ئەردۆغان لەهەردو دیوی باک���ورو رۆژاوا لەپاشەکش���ەدایە ،زەمینەی ئەوە دەڕەخس���ێت کە بەرەکەی تر ،هەدەپە لەباکور ،یەپەگە ل���ەرۆژاوا ،گۆڕان‌و یەکێتی لەباشور بەمۆڕاڵ‌و باوەڕبەخۆبونی زیاترەوە بێنە مەیدان .ل���ە ٦/٢٣دا ئەو بڕواو مۆڕاڵە لەخیتابی س���ەرۆکی پەرلەمان‌و لەتەحەدای یەک���ە بەیەک���ەی ئ���ەو ٥٧پەرلەمانتارەی لە کۆبونەوەک���ە ئامادەب���ون دەردەکەوت. ئەمەش هەمان ئەو پێشبینییەیە کە تیۆری دۆمینۆی دیموکراسی لەسەر باڵوبونەوە یان پاشەکش���ەی دیموکراس���ی لەواڵتێکەوە بۆ واڵتە دراوسێکەی دەکات.
ته‌ندروستی tandrostyawene@gmail.com
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
ئه‌و شه‌ربه‌تان ه ی ی كێش باش ه لهم مانگه‌دا ك ه بۆ كه‌مكردنه‌و ه ی زۆر به‌ڕۆژو ده‌بیت له‌رۆژدا كاتێ���ك ماوه‌یه‌ك به‌دڵنیای���هوه له‌نێ���وان كاته‌كان���ی به‌ربان���گ ێ شه‌ربه‌ت تاوه‌كو پارشێو پێویس���تت به‌هه‌ند ی لێرهدا مهبهس���تمانه ئه‌و جۆره هه‌یه ،ئ���هوه ش���ه‌ربه‌تانه‌ی ه ك ه ه���ه‌م وزه‌یه‌ك ده‌به‌خش���ن ی به‌كه‌س���ه‌كه‌و هه‌م لهو جۆرانه‌ن ك ه ئه‌بێت ه هۆ ی ی چ���ه‌وری له‌ش .هه‌ر بۆی��� ه ده‌توان توانه‌وه ی خوارهوه وه‌ربگریت بۆ سود لهم ش���ه‌ربه‌تانه ی رێك. ده‌ستكه‌وتنی له‌شێك ی زۆر ئ���او بخ���ۆره‌وه ،هه‌روه‌ه���ا .1بڕێك��� ده‌توانی���ت تامێكی تێبكه‌ی���ت نه‌عنا یان لیمۆو هه‌وڵبده بیخۆیته‌وه. ی .2ش���ه‌ربه‌تی كاڵه‌ك بخۆ .ده‌توانیت بڕێك ی باش لهم ش���ه‌ربه‌ته بخۆیت به‌اڵم به‌بێ ئهوه هیچ ش���ه‌كرێكی تێبكه‌یت ،ئه‌م جۆره شه‌ربه‌ت ه ی ی و خێرا كردن ی توان���هوهی چه‌ور ئه‌بێته هۆ ی هه‌رس‌و ئه‌م ه جگ ه لهوهی برێكی زۆر ڤیتامینات تێدایه كه بۆ له‌ش به‌سوده. ی س���ارد به‌نه‌عنا .ئ���ه‌م جۆره له‌چا .3چا ی هه‌رس ده‌دات له‌له‌ش‌و ئه‌بێت ه یارمه‌تی كردار ی چه‌وری .هه‌ر بۆی ه زۆر پێویست ه ی توانه‌وه هۆ له‌كاتی پارشێو بیخۆیت. ی سه‌وز .یه‌كێك ه لهو جۆره چایانه ك ه .4چا ی توانه‌وه‌ی چه‌وری ،بۆی ه باشتر وای ه ئه‌بێت ه هۆ له‌كاتی پارشێو بیخۆیت. ی .5ئه‌گه‌ر حه‌زت له‌شوكه‌اڵته‌ی ه ئهوه ده‌توان ی ی باش جۆری ره‌شه‌كه‌ی بخۆیت چونك ه رۆڵێك ی دڵگرت���ن‌و كه‌مكردنه‌وه‌ی كێش، هه‌ی���ه لهبهر ی ره‌ش تێكه‌ڵ به‌شیری كه‌م ده‌توانی شوكه‌اڵت ه ی بكه‌یت‌و بیخۆیته‌وه. چه‌ور
چه‌ند رێنامییه‌ك ی به‌ڕۆژو ئه‌بن‌و بۆ ئه‌وكه‌سانه نه‌خۆشی شه‌كره‌یان هه‌یه به‌پێی ئاماری یه‌كێتی نێوده‌وڵه‌ت ی بۆ نه‌خۆش����ییه‌كانی ش����ه‌كره رێژهی توشبون به‌نه‌خۆشی شه‌كره له‌جیهاندا گه‌یش����تۆته 382ملی����ۆن كه‌س لهو ژماره‌یه 34ملیۆنی����ان له‌رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راسته .پس����پۆڕانی ئه‌م یه‌كێتیه باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كه پێویس����ته ئه‌و كه‌سانه‌ی نه‌خۆشی شه‌كره‌یان هه‌یه له‌كاتی به‌رۆژو بونیان په‌یڕه‌وی چه‌ند رێنماییه‌ك بكه‌ن. • سه‌ره‌تا پێویسته ئه‌و كه‌سانه‌ی ئ����ه‌م نه‌خۆش����ییه‌یان هه‌ی����ه له‌ژێر رێنمایی پزیشكه‌كه‌ی خۆیان به‌ڕۆژو
ببن. • پێویس����ته ئه‌م كه‌سانه كاتێك به‌رۆژو ئه‌بن لهنێوان به‌ربانگ تاوه‌كو پارشێو سێ ژه‌م نان بخۆن. • ل����ه‌زۆر خواردن����هوهی ئ����او و ش����له‌مه‌نی ش����یرینی زۆر خواردن دوركه‌وه ،ته‌نها ده‌توانی س����ێ ده‌نك خورما بخۆیت. • دوركه‌وتنه‌وه له‌زۆر خۆ هیالككردن به‌تایبه‌تی چه‌ن����د كاتژمێرێكی كه‌م پێش رۆژو شكاندن ،هه‌روه‌ها نابێت لهو ماوه‌یه بخه‌وێت چونكه له‌وانه‌یه رێژهی شه‌كره زۆر دابه‌زێت.
3 سودی رۆژو ی دڵ بۆ نه‌خۆش
• گه‌ر رێژهی ش����ه‌كره له 80پله كه‌متر بو ئه‌وه‌ی پێویسته به‌زوترین كات رۆژۆكه بشكێنیت. • له‌نیش����انه‌كانی دابه‌زینی رێژهی شه‌كره زۆر هه‌ست كردن به‌برسێتی گێژبون‌و سه‌رئێشه‌و عاره‌ق كردنه‌وه‌و هه‌ست كردن به‌الوازی گشتی. • پ����اش ماوه‌ی����ه‌ك له‌ب����ه‌ڕۆژو بون(چه‌ن����د رۆژێ����ك) پێویس����ته سه‌ردانی پزیش����ك بكه‌یت بۆ دڵنیا بون له‌باری ته‌ندروستیت‌و دڵنیابیت لهوهی كه ئای����ا ده‌توانیت به‌رده‌وام بیت له‌ڕۆژوگرتن.
نه‌خۆشی دڵ یه‌كێكه له‌نه‌خۆشیه مه‌ترسیداره‌كان‌و س���ااڵنه به‌هۆ ی ئه‌م نه‌خۆشیه ملیۆنان كه‌س گیان له‌ده‌ست ده‌ده‌ن .به‌پێ شاره‌زایانی بواره‌كه خۆراك هۆكارێكی گرنگی نه‌خۆشییه‌كه‌یه ،هه‌ربۆیه ده‌كرێت مانگ���ی ره‌م���ه‌زان رێگه‌یه‌ك بێت ئه‌وه‌ی ته‌ندروستی دڵت بپارێزیت. چونكه رۆژو ئه‌م سودانه‌ی بۆ دڵ و بۆرییه‌كانی هه‌یه: ب���ه‌رۆژو گرت���ن ئ���هو .1 چه‌وریان���هی ك���ه به‌دی���واری بۆرییه خوێنه‌كانه‌وه نیش���تۆته‌وه ده‌توێت���هوه ،ئه‌م���ه‌ش ئه‌بێت���ه ه���ۆی ئه‌وه‌ی كه خوێن به‌باش���ی له‌بۆریی���ه‌كان هاتوچ���ۆ ب���كات‌و به‌باش���ی ب���ڕوات بۆ به‌ش���ه‌كانی
تری له‌ش‌و هه‌روه‌ها ئۆكس���جین‌و خۆراكی پێویس���ت بگه‌یه‌نێته ئه‌و به‌شانه. رۆژو ئه‌بێت���ه ه���ۆی .2 له‌ناوبردن���ی خان���ه ناچاالكه‌كان‌و چاالككردنی خانه نوێیه‌كان یاخود دروس���تكردنی خانه‌ی نوێ ،به‌مه له‌ش ههس���ت به‌به‌هێزی‌‌و توانای ده‌كات له‌پاش ره‌مه‌زان. دڵ خوێ���ن ب���ۆ هه‌م���و .3 ئه‌ندامه‌كان���ی ل���ه‌ش ئه‌نێرێ���ت، كۆئه‌ندام���ی ه���ه‌رس %10ی ئه‌و خوێنه ده‌بات بۆ كرداری هه‌رس، ب���ه‌اڵم له‌كات���ی ب���ه‌رۆژو ب���ون كۆئه‌ندامی هه‌رس ئه‌و بره خوێنه‌ی ناوێت‌و دڵیش هێنده هیالك نابێت به‌ناردنی ئه‌و بڕ ه خوێنه.
15
نه‌شته‌ر د.گۆران عەبدواڵ دەینوسێت
ڕەگە مێژویەکانی سیستمی تەندروستی ()٧ لەوتارەکانی ڕابردودا الپەڕەکانی مێژوی دەس���تەبەژێرێکی پزیش���ک -سیاسیمان لەسیستمی تەندروستی عێراق‌و کوردستان هەڵدایەوە .ئەوەمان بۆ دەرکەوت کە مێژو بەکەللەڕەقیەکی سەرسوڕهێنەرەوە خۆی دوبارە دەکاتەوە .لەچەند وتاری داهاتوی ئەم زنجیرەدا تیشکدەخەینە سەر مێژوی کۆکردنەوەو زیادکردن‌و بڕین‌و دابەشکردنی داهاتی تەندروستی لەعێراق‌و کوردستاندا. خوێندنەوەکەمان لەس���ەرەتای سەدەی ڕابردوەوە دەس���تپێدەکات .ئەم بەشەش لەوت���ارەکان وەکو بەش���ەکانی پێش���و، پێمان دەڵێت کە ڕەهەندێکی دیاریکراوی دارایی لەسیستمی تەندروستیدا سەرەتا لەالیەن به‌ریتانیەکانەوە دادەمەزرێنرێت‌و دوات���ر عێراق���یو ک���وردەکان پ���ەرەی پێدەدەن .لەیەک ڕس���تدا ،ئەم ڕەهەندە بریتیە لەژێردەستەکردنی‌و ملکەچەکردنی تەندروستی‌و داهاتەکەیەتی بۆ کۆمەڵێک پێدراوی سیاسی‌و سەربازی .بەمانایەکی تر ،دەتوانین ئەوە بڵێین کە تەندروستی لەسەرەتاس���ەری مێ���ژوی عێ���راق‌و کوردس���تاندا ژێردەس���تەی ژمارەی���ەک فاکتەری سیاسی‌و ئابوری‌و سەربازی بون کە بەالی سیاس���یەکان‌و حیزبەکانیانەوە گرنگتربون لەتەندروستی تاک‌و کۆمەڵگا. یەکێ���ک لەزەقتری���ن‌و س���ەرەتایترین نمونەکانی ئەم ژێردەستی‌و پەراوێزییەی تەندروستی پێش���هاتێکە کە لەسەرەتای س���ەدەی بیس���ت‌و بەدیاریک���راوی لەس���اڵی ١٩٢٥ڕودەدا .لەس���ەرەتای بیس���تەکانی س���ەدەی ڕاب���ردو بریتانیا دەوڵەتە دروس���تکراوەکەی عێراق وەکو ق���وڕی دەس���تکرد ه���ەر پارچەیەک���ی لەش���وێنێکەوە هێناو لکانی بە یەکەوە. بۆ ئ���ەوەی پرۆژەک���ەی ت���ەواو بکات، بریتانیا ویستی عێراق وەکو دەوڵەتێکی س���ەربەخۆ ڕابگەینێت‌و بیکات���ە ئەندام لە>عوصب���ەی ئوم���ه‌م> .پێناچێ���ت ئەمە بەه���ۆی خۆشەویس���تیو نیازێکی پاکی بریتانیەکان���ه‌وە بوبێت بۆ پێدانی س���ەربەخۆیی بەعێراق ،بەڵکو کۆمەڵێک فاکتەری سیاس���یو ئابوری‌و س���ەربازی لەپش���تی ئەم هەوڵەی بریتانیاوە هەن. بریتانیا ویس���تی ئەرکی سەرشانی خۆی لەپێدانەوەی قەرزەکان���ی ئیمپراتۆریەتە ڕوخاوەکەی عوسمانیەکان سوکتر بکات. بەشێک لەو قەرزانە بۆ بریتانیای براوەی جەنگ���ی جیهانی���ی یەک���ەم مابونەوە. بریتانیا پالنی هەب���و دەوڵەتە تازەکەی عێ���راق تێوەگلێنێ لەدانەوەی بەش���ێک لەو قەرزانەو خۆی لەو بەرپرس���یارێتیە بدزێتەوە .هاوکات دروستکردنی واڵتێکی سەربەخۆ پێویستی بەداهاتێکی زۆر هەبو بۆ دامەزراندنی لەش���کرێکی بەهێز لەپاڵ هەمو دەزگاکانی تری دەوڵەت کە دیسان تێچویەک���ی زۆریان دەویس���ت .بریتانیا بەهیچ جۆرێ���ک ئامادە نەبو ئەوەنەی تر بودجەی خۆی بۆ دەوڵەتە تازەکەی عێراق تەرخان بکات‌و بۆیە بەدوای میکانیزیمی تردا گ���ەڕا ب���ۆ دۆزین���ەوەی داهات بۆ دانەوەی قەرزەکان‌و دروستکرنی لەشکرو دەزگاکانی تر دەوڵەت���ە تازەکەی .بۆیە لەس���اڵی ١٩٢٥دا ئۆفیسی کۆلۆنیەکانی بریتانی���ا دو کەس���ی بەن���اوی (هیلتون یۆنگ)و (رۆنالد ڤینۆن)ی نارد بۆ عێراق بۆ ئەوەی بەدوای زیادەڕۆیی لەبودجەی واڵتەک���ە بگەڕێن‌و ئەو زیادەڕۆییانە ببڕن ب���ۆ ئەوەی داهاتی زیات���ر پەیدابکەن بۆ دانەوەی قەرزەکان‌و دروستکردنی لەشکر. هیلتون یۆنگ کە ئەوکات پەرلەمانتار بو دواتر بو بەوەزیری تەندروستی بریتانیا. ب���ەاڵم ئەوە ڕێگر نەبو لەبەردەوم ئەوەی کە یۆنگ چاوی بخاتە سەر بڕینی داهاتی سیستمی تەندروستی‌و بۆ ئەوەی پارەی زیاتر بۆ بودجەی عێراق بگەڕێنێتەوە. هەرچەندە پالنەکان���ی هیلتۆن‌و یۆنگ بەتەواوەت���ی جێبەجێنەک���ران‌و پالنەکە خۆیش���ی تۆزێک ڕەحمی بەتەندروستی کرد ،ب���ەاڵم ئەم ڕوداوە پێش���ینەیەکی ترس���ناکی لەمێژووی عێراق‌و کوردستاندا دام���ەزران .ڕاپۆرتەکەی هیلتون‌و یۆنگی ساڵی ١٩٢٥سیاسیەکانی عێراقی فێری ئەوە کرد کە لەکاتی تەنگانەدا پەالماری خزمەتی تەندروس���تی بدەن‌و بەئارەزوی خۆی���ان بودجەی ئ���ەو خزمەتگوزاریانە ببڕن‌و بۆ مەبەس���تەکانی تر بەکاربهێنن. ئەمە لەسەرتاس���ەری س���ەدەی بیست‌و سەرەتای سەدەی بیس���ت‌و یەک دوبارە دەبێتەوە .لەوتارەکان���ی داهاتو نمونەو ڕوداوی مێژوی���ی زیات���ر لەس���ەر ئەمە دەخەینە ڕو.
16
xwendn.awene@gmail.com
) )485سێشه‌مم ه 2015/6/30
خوێندن
دوای ئه‌نجامدانی یه‌که‌م تاقیکردنهوه به‌سیستمی هه‌ڵبژاردن.. ئایا سیستمه‌که سه‌رکه‌وتوه؟ ئا :رێنوار نه‌جم تاقیکردنه‌وه‌کانی پۆلی 12ی ئه‌مساڵ یه‌که‌مین ساڵ بو که تێیدا شێوازی پرسیاره‌کان هه‌موی هه‌ڵبژاردن بێت، تاقیکردنه‌وه‌کانیش زۆرترین قسه‌ی له‌سه‌رکرا به‌تایبه‌تی بونی غه‌ش‌و قۆپییه ،له‌دوای ئه‌و تاقیکردنه‌وانه‌ش پرسیار ده‌کرێت ،ئایا سیستمی هه‌ڵبژاردن بۆ کوردستان سه‌رکه‌وتوه؟ تاقیکردنه‌وه‌کانی ئه‌مساڵی پۆلی 12ی ئاماده‌ی���ی زۆرتری���ن مش���تومڕی به‌دوای خۆیدا هێنا ،ئه‌مس���اڵ ب���ۆ یه‌که‌مین جار ل���هو تاقیکردنه‌وانه‌دا سیس���تمی %100ی هه‌ڵب���ژاردن په‌ی���ڕه‌و ک���را ،وات���ه هه‌مو پرس���یاره‌کان به‌ش���ێوازی هه‌ڵبژاردن بو، به‌اڵم سااڵنی پێش���و خوێندکار پێویستی به‌نوسین‌و ش���یکارکردن هه‌بو ،نه‌ک ته‌نها هه‌ڵبژاردن. له‌باره‌ی ئه‌و ش���ێوازی تاقیکردنه‌وه‌یه، مامۆس���تا رێب���از محه‌م���ه‌د ک���ه خۆی چاودێرب���وه له‌کات���ی تاقیکردنه‌وه‌کان بۆ ئاوێنه باس���ی لهوه ک���رد ههرچهنده ئه‌و ش���ێوازه بۆ واڵتانی دیکه باش���ه ،به‌اڵم ب���ۆ کوردس���تان گونجاو نیی���ه" ،هۆڵی تاقیکردنه‌وه‌کان خوێندکاری زۆری تێدایه‌و له‌ڕێی سه‌یرکردنه‌وه خوێندکاران ده‌توانن وه‌اڵمی پرس���یاره‌کانیان ده‌س���تبکه‌وێت. ئه‌وه‌ش به‌هۆی بچوک���ی بیناکان‌و که‌می چاودێره‌کان". ئه‌و مامۆستایه پێی وایه که تێکه‌ڵکردنی خوێندکارانی ده‌ره‌کیی لهگهڵ خوێندکارانی ئاس���ایی به‌یانیاندا هه‌ڵه‌ی���هو له‌هه‌ندێک دۆخدا ئه‌و خوێندکارانه پشێویی دروست ده‌که‌ن‌و هێمنی هۆڵ���ه‌کان تێک ده‌ده‌ن، ئ���ه‌وه‌ش کاریگه‌ری���ی ده‌بێ���ت لهس���ه‌ر خوێندکارانی دیکه" ،ه���ۆکاری ئه‌مانه‌ش ئه‌وه‌یه که حکومه‌ت ده‌یه‌وێت به‌تێچویه‌کی که‌م ،پرۆسه‌یه‌کی گهوره به‌ڕێوه ببات". پۆل���ی 12ی ئاماده‌ی���ی س���اڵێکی چاره‌نوسس���ازه بۆ هه‌م���و خوێندکاران، به‌ه���ۆی ئه‌وه‌ی ئه‌و نمرانه‌ی لهو س���اڵی خوێندنه‌دا ده‌یهێنن ،راسته‌وخۆ ئه‌و کۆلێژو په‌یمانگایانه دیاری ده‌کات که له‌داهاتودا
چه‌ند خوێندکارێک له‌هۆڵێکی تاقیکردنه‌وه‌دا ده‌یخوێنن .له‌تاقیکردنه‌وه‌کانی ئه‌مساڵدا، زۆرترین مشتومڕ له‌باره‌ی بونی غه‌شکردن‌و قۆپییه‌کی زۆرهوه ده‌کرا ،ته‌نانه‌ت چه‌ندین به‌ڵگ���ه‌ش له‌وباره‌ی���هوه باڵوکرای���هوهو وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ش خۆی دانی به‌بونی ئ���هو دۆخه‌دا ناو له‌چه‌ن���د تاقیکردنه‌وه‌ی کۆتایی���دا ،ڕێ‌و ش���وێنه‌کان له‌هۆڵه‌کانی تاقیکردنه‌وه‌ی توندترکرانه‌وه. به‌ب���ڕوای مامۆس���تا عوم���ه‌ر محه‌مه‌د، به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری پ���ه‌روه‌رده‌ی ده‌ربه‌ندیخان هێش���تا زوه بۆ ئ���هوهی بڕیارب���ده‌ن که ئایا تاقیکردنه‌وه‌کان به‌ش���ێوازی %100ی هه‌ڵبژران���دن س���ه‌رکه‌وتوبوه یاخ���ود نا، "ده‌بێ���ت ئه‌نجام���ی تاقیکردن���ه‌وه‌کان ده‌ربچێت‌و پرۆسه‌که بگاته کۆتایی ،ئینجا ده‌توانی���ن هه‌ڵس���ه‌نگاندنێکی وردی ب���ۆ بکه‌ین".
له‌دواهه‌می���ن رۆژی تاقیکردن���هوه وه‌زارییه‌کان ،نوسینگه‌ی تایبه‌تی وه‌زیری په‌روه‌رده راپرسییه‌کی له‌هه‌ر سێ پارێزگای هه‌ولێرو س���لێمانی‌و دهۆک‌و په‌روه‌رده‌ی گه‌رمیان باڵوکرده‌وه به‌مه‌به‌س���تی زانینی چۆنیه‌ت���ی تاقیکردنه‌وه‌کان که ئه‌مس���اڵ س���ه‌دا س���ه‌د هه‌ڵبژاردنبون ،ب���ۆ ئه‌وه‌ی زانیاری ته‌واو و دروست وه‌ربگرێت لهسهر کێش���هو گرفت‌و تایبه‌تمه‌ندی‌و سوده‌کانی ئه‌و جۆره تاقیکردنه‌وه‌یه. مامۆس���تا عوم���ه‌ر رایده‌گه‌یه‌نێ���ت که له‌به‌ش���ێکی زۆری واڵتان���ی جیهاندا ئه‌و ش���ێوازی تاقیکردنهوه په‌یڕه‌و ده‌کرێت‌و کێشه‌ش دروس���ت ناکات ،به‌اڵم هۆکاری ئه‌وه‌ی لێره کێشه دروست ده‌کات ئه‌وه‌یه ک���ه "ئێم���ه وه‌ک وه‌زاره‌تی پ���ه‌روه‌رده‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی په‌روه‌رده‌کان نه‌مانتوانیوه
زه‌مینه‌س���ازیی بکه‌ین بۆ چۆنیه‌تی دانانی پرسیاره‌کان‌و هۆڵه‌کانی تاقیکردنهوه". هه‌روه‌ه���ا پێی وایه که لهم ش���ێوازی تاقیکردنه‌وه‌ی���ه‌دا نمره که‌متردێت ،ئه‌گه‌ر هۆڵ���ه‌کان بچوکب���ن‌و به‌باش���ی کۆنترۆڵ بکرێ���ن ،ئه‌وه‌یش به‌س���وده ب���ۆ ئه‌وه‌ی رێگربێت لهپێناو ئه‌وانه‌ی ده‌یانه‌وێت به‌بێ ماندوبون بڕوانامه به‌ده‌ستبهێنن "بڕوانامه بوه به‌ش���ته سه‌ره‌کییه‌که الی ئێمه ،نه‌ک لێهاتوی���ی .بڕوانام���ه ب���وه به‌دێوه‌زمه‌و هه‌موی ده‌یه‌وێت بڕوانامه به‌ده‌ستبهێنێت، به‌بێ ئه‌وه‌ی خۆیان ماندوبکه‌ن". یه‌کێک لهو پێش���نیارانه‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری پ���ه‌روه‌رده‌ی ده‌ربه‌ندیخ���ان ده‌یخاته‌ڕو، زیادکردنی پرس���یاره‌کانه له‌هه‌ر هۆڵێکی تاقیکردنه‌وه‌دا له‌دو ش���ێوازه‌وه بۆ س���ێ یاخود زیاتر.
له‌ئێس���تادا له‌هه‌ر هۆڵێک���دا له‌هه‌مان پرس���یاردا دو ش���ێواز هه‌ی���ه A ،و .B ئه‌و دو ش���ێوازه هه‌مان پرس���یارن ،به‌اڵم ئاڵوگۆڕ به‌ڕیزبه‌ندی پرسیاره‌کان کراوه بۆ ئه‌وه‌ی ڕێ بگیرێت له‌سه‌یرکردن‌و بینینی وه‌اڵمه‌کانی ئ���هو خوێندکارانه‌ی له‌یه‌که‌وه نزیکن. مامۆستا عومه‌ر پێی وایه هێشتا دانانی دو ش���ێوازی پرس���یاری جی���اواز بۆ هه‌ر هۆڵێک ،به‌س نییه‌و به‌شێک له‌خوێندکاران هێش���تا ده‌رفه‌تی وه‌رگرتنی وه‌اڵمی هه‌یه له‌خوێندکاران���ی دیکه ،بۆ چاره‌س���ه‌ری ئهوه ،پێشنیاریی پرسیاری Cو زیاتریش ده‌کات بۆ ئ���هوهی تاقیکردنه‌وه‌کان ته‌واو به‌پاک���ی به‌ڕێوه‌بچن‌و ه���ه‌ر خوێندکاره‌و مافی خۆی وه‌ربگرێت. هه‌روه‌ه���ا یه‌کێک له‌رێگاکان���ی دیکه،
که‌مکردن���هوهی ژم���اره‌ی خوێندکاره‌کانه له‌هۆڵه‌کانی تاقیکردنهوه" ،له‌بری ئه‌وه‌ی وه‌ک ئێس���تا 70ب���ۆ 80خوێندکار هه‌یه له‌هه‌ر هۆڵێکدا ،بیکه‌ینه 40خوێندکار". پ����ه‌ری محه‌مه‌د ،خوێن����دکاری پۆلی 12ه‌یه‌و ئه‌مساڵ به‌شداریی تاقیکردنهوه گش����تییه‌کانی ک����ردوه‌و نیگه‌ران���� ه لهو دۆخ����هی ئه‌مس����اڵ تاقیکردنه‌وه‌کان����ی پێ����دا تێپ����ه‌ڕی .له‌ب����اره‌ی ش����ێوازی تاقیکردن����ه‌وه‌کان به‌هه‌ڵب����ژاردن ،ئه‌و خوێندکار‌ه ده‌ڵێت "به‌گشتیی زۆر خراپ بو ،ب����ۆ خوێندکاری ئاس����ت نزم باش بو چونک ه ئه‌گ����ه‌ر به‌چانس وه‌اڵمه‌کان هه‌ڵبژێرێت ئه‌گه‌ری هه‌ی ه راس����ت بێت، به‌اڵم بۆ خوێندکاری زیره‌ک‌و مام ناوه‌ند هیچ باش نه‌بو". له‌باره‌ی ئاس���انکردنی غه‌ش���کردن لهو ش���ێوازه پرس���یاره‌دا ده‌ڵێ���ت "رێ���گای غه‌ش‌و قۆپییه‌ی خ���ۆش کرد ،به‌تایبه‌تی له‌ڕێ���گای ڤایبه‌ره‌وه ،چه‌ندی���ن ته‌له‌به‌م بینی���وه به‌بیانوی چونه ته‌والێته‌وه له‌ڕێی ڤایبه‌ره‌وه وه‌اڵمه‌کانی وه‌رگرتوه". له‌به‌رامب����ه‌ردا مامۆس����تا عوم����ه‌ر رایده‌گه‌یه‌نێ����ت ک���� ه هه‌م����و س����اڵێک غ����ه‌ش‌و قۆپییه‌کردن هه‌ر هه‌بوه‌و هه‌مو ساڵێکیش ژماره‌یه‌کیان گیراوه" ،به‌اڵم هۆکاری ئ����هوهی ئه‌مس����اڵ زیاتر بوه، ده‌گه‌ڕێت����هوه ب����ۆ ئه‌وه‌ی سیس����تمه‌ک ه هه‌ڵبژاردن بوه‌و نه‌قڵکردنی ئاسانتربوه". هه‌روه‌ها ده‌ڵێ����ت "ئه‌گه‌ر میکانیزمه‌کان دابینبکه‌ین‌و رێوشوێنه‌کان بگیرێنه به‌ر، ده‌کرێت ئه‌و سیس����تم ه په‌یڕه‌و بکرێت‌و غه‌شیش که‌م بکرێت". ئ����هو پێ����ی وای���� ه که‌ئه‌م سیس����تم ه سیس����تمێکی س����ه‌رکه‌وتوه ،خوێندکار ماندوت����ر ده‌کات‌و زانیاریی زیاتری پێ ده‌به‌خش����ێت" ،ده‌کرێ����ت پ����ه‌ره‌ی پێ بدرێت‌و زیاتر ئاماده‌س����ازیی بۆ بکرێت، به‌اڵم لهمساڵدا نه‌مانیوانیو‌ه میکانیزمی جێبه‌جێکردنی سیستمه‌ک ه دابینبکه‌ین. ئه‌گه‌ر غه‌ش نه‌کرابێ����ت ،زۆر زه‌حمه‌ت ه نمره‌ی ته‌واوه‌تیی بهشێوهی به‌رچاو بێت. هه‌روه‌ها سیستمه‌ک ه یه‌کسانییه‌کی زۆری تێدای ه به‌تایبه‌تی له‌کاتی ته‌سیحکردنی وه‌اڵمی خوێندکاره‌کاندا".
ریکالم
کتێب
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
17
ئۆنتۆلۆژیای كوشتن له‌ڕۆمانی (هه‌وره‌كانی دانیال)دا ئومێد حه‌مه عه‌لی به‌ختیار عه‌ل ی لهو بونه مرۆییانه‌ی ه هه‌مو ئاڵۆزیه‌كان���ی دونیا بۆ ناو تێكس���ته‌كان ی ده‌گوازێته‌وه ،هه‌مو تێكسته‌كانی خه‌رمان ی ئه‌و نیگه‌رانی‌‌و غه‌م��� ه بنه‌ڕه‌تیانه‌ی بونن، ئاوه‌اڵكردنه‌وه‌ی���ان جگ��� ه له‌قوڵكردنه‌وه ی داغانیه‌كان���ی مرۆڤ ناتوانن ئاس���وده‌یی ه بچوك���ه‌كان به‌رهه‌مبێن���ن .به‌ختی���ار له‌تازه‌ترین تێكستیدا ڕۆمان ی (هه‌وره‌كان ی دانی���ال) به‌ش���ێك ی تر له‌ئاڵۆزی‌‌و كێش��� ه ئۆنتۆلۆژییه‌كان‌و ئه‌و كێشانه‌ی لێماننابنه‌و‌ه هێناوه‌ت ه نێو ڕۆمانه‌وه .كێش���هی كوشتن‌و ده‌ركه‌وتن ی له‌خه‌وندا ئه‌و پرسه‌یه ك ه هه‌مو ڕۆمانه‌كه‌و چیرۆكه‌كانی خوێناوی كردون. ئه‌و كوش���تن ی خه‌ون‌و خه‌ون ی كوشتن ه هه‌ر له‌ده‌ستپێكه‌و‌ه له‌گێڕانه‌وه‌ی ڕێنوار ی زه‌ریاوارییه‌وه بۆ قسه‌كان ی مام ه سیامه‌ند ی ڕێچكه‌ی به‌ستوه: مام ه س���یامه‌ندم پێیگوت كه "كوش���تن له‌خه‌وندا به‌یه‌كجارو به‌یه‌ك گوژمی كتوپڕ ڕونادات .كوشتن چه‌ند كتوپڕ دیاربێت،هه‌ر لهس���ه‌رخۆو هه‌ن���گاو به‌هه‌ن���گاو هاتۆت ه پێشێ ....ده‌بێت شتێك له‌ژیانتدا ههبێت یاخود ڕونترو ڕاس���تتر قسه‌بكه‌م ،ده‌بێت شتێك له‌ژیانماندا ههبێت وا ی له‌تۆ كردبێت ئه‌م خه‌ون ه ببینێت". په‌یوه‌ند ی خه‌ونی كوش���تن‌و كوش���تن ی خه‌ون لهم ڕۆمانه‌دا په‌یوه‌ندییه‌ك ی به‌رچاوه. خه‌ون ی كوشتن یان خه‌وبینین به‌كوشتنه‌و‌ه دیارده‌یه‌ك���ی كتوپ���ڕو ب ێ ڕه‌گوڕیش���ه ی ئۆنتۆلۆژ ی نیه .كوش���تن به‌رجه‌سته‌بون ی مردنه‌و پێشخستنیه‌تی ،مردن ه له‌ڕه‌وشێك ی خێ���رادا .بون���ی م���ردن له‌بون��� ی ئێمه‌دا ئه‌به‌دیی���ه ،خه‌س���ڵه‌تێكی ئۆنتۆل���ۆژ ی بنه‌ڕه‌تییه ،یه‌كێك له‌ئێكزیستێنسیاله‌كان ی بون��� ی مرۆڤه به‌گش���تی .ئاماده‌یی مردن، ئاماده‌یی��� ه بێ ئه‌وه‌ی پێویس���تی به‌بون ی كوشتن هه‌بێ ،كوشتن ئه‌و به‌شه ی مردنه، ئه‌و فۆرمه‌ی مردنه كه واتای جیاواز له‌واتا بنه‌ڕه‌تیه‌كه‌ی خۆی به‌مردن ده‌دات. هزرین س���ه‌باره‌ت به‌مردن‌و ژیان گه‌لێك كۆن���ه .كۆتای ی بۆ هه‌مو ك���هسو بونێكه، ئه‌م ه یه‌كێك له‌ڕاستی ه ژیانییه‌كانه ،هه‌روه‌ك ترس���انمان لهو كۆتاییه‌و پێویستیش��� ه ب ه ئاگامه‌ندبونم���ان ب���هو خۆلێالنه‌دراوییه ی مردنه ژیانبكه‌ین .ستۆیكه‌كان ئێژن مردن گرنگترین ڕوداو ی ژیانه‌و فێربون ی به‌باش ی ژیانكردن ،واتای فێربونمانه بۆ به‌باش��� ی م���ردن .یه‌كێ���ك لهقس���ه به‌ناوبانگه‌كان ی شیش���رۆن ده‌ڵێ .واتای كار ی فه‌لس���ه‌ف ی – خۆئاماده‌كردنه بۆ مردن– سێنیكه‌كان پێیانوای���ه ،ك��� ه ته‌نها له‌ب���ه‌رده‌م مردندا به‌ڕاسته‌قینه مرۆڤ له‌دایكده‌بێ. كوش���تن وه‌ك فۆرمێكی ده‌س���تكردن ی مردن خۆلێالن���ه‌دراوه ،خۆڕس���كان ه نیی ه كه خه‌ونه‌كان ده‌بڕێ‌‌و ب���ه‌رده‌وام تیایاندا ده‌رده‌كه‌وێ .ئه‌گه‌ر چیرۆكی قابیل‌و هابیل له‌كۆنه‌س���ت ی مرۆڤایه‌تی���دا جێگه‌ی خۆ ی گرتبێ ئیدی ئ���ه‌م دیارده‌ی ه لهوه ده‌كه‌و ێ به‌ته‌نها ده‌ركه‌وته‌یه‌كی دره‌نگوه‌ختی ژیان ی م���رۆڤ‌و داكه‌وت��� ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كه‌ی بێ، چونك ه ئه‌و كوش���تنه ی لهنێوان نه‌وه‌كان ی ئاده‌مدا ڕوده‌دات هێمای ه بۆ س���ه‌ره‌تاێت ی بنه‌ڕه‌تیبونی كوش���تن .ڕه‌نگ��� ه به‌رله‌وه ی حه‌تمیه‌تی مردنیان درككردبێ ،منداڵه‌كان ی ئاده‌م كرده‌ی كوش���تنیان تاقیكردبێته‌وه، كوشتن لێرهدا ده‌بێت ه یه‌كه‌م مانیفێستبون ی مردن .مردن لهو س���ه‌ره‌تایه‌دا به‌كوشتندا تێده‌په‌ڕێ بۆ ناو بون. هه‌ر ئهوه ی ستۆیكه‌كان مردن به‌ڕوداوێك ی گرن���گ به‌اڵم به‌ش���ێك ی ژی���ان له‌پێنوس ده‌ده‌ن‌و ژیانكردنی ڕاس���ته‌قینه له‌فێربون ی ئه‌زمونكردن ی مردنێكی باش���دا ده‌بیننه‌وه‌و پێم���ان ده‌ڵێن ،م���ردن له‌هه‌م���و كاتێكدا ناتوان ێ له‌دۆخی ئاس���اییو سازگاری خۆیا ئه‌زمونی بونی مرۆڤ بكا .مرۆڤ بۆ ئهوه ی ئه‌زمون ی مردنێك ی مه‌زن بكاو تاقیبكاتهوه به‌پێویس���ت سروش���ت ی مردن ئه‌شێوێنێ. مردن جگ��� ه له‌واتا بنه‌ڕه‌تی‌‌و سروش���تی ه ئاساییه‌كه‌ی خۆ ی ته‌نها له‌ڕێگه‌ی دیارده ی كوشتنه‌وه واتای تازه په‌یدا ده‌كا .هه‌ڵبه‌ت مهبهس���ت نه واتای باشه‌و نه خراپ ،ئه‌م ئه‌زمونكردن��� ه نوێیه‌ی م���ردن مه‌حكوم ه به‌جیهانبینی گش���تیو تاكه‌كه‌سه‌وه .واتا به‌خش���ین به‌م���ردن ناتوان���ێ له‌ژێرباری واتا كۆمه‌اڵیه‌تی ،سیاس���یو شارس���تانی‌‌و كلتورییه‌كان قوتار ی ببێ. مرۆڤ بۆ ئهوه ی هه‌ر واتایه‌كی دیاریكراو و هه‌ڵبژێ���راو به‌مه‌رگ���ی خۆی ببه‌خش��� ێ به‌ناچار كرده‌ی كوشتن ڕه‌وایه‌تی پێده‌دا، ئه‌م���ه له‌الیه‌ك���هوه بۆ خودی خ���ۆی واتا ده‌به‌خش���ێ ،له‌الیه‌كی ت���رهوه به‌خاتر ی بێبه‌شكردن‌و لێس���ه‌ندنه‌وه‌ی واتا له‌مردن ی ئه‌وانیتر كوش���تن هه‌ڵده‌بژێرێ ،ئه‌م ه به‌دو مهبهس���ت .یه‌كه‌م ،بۆ ئ���هوهی ژیانكردن ی بوه‌ستێنێ چونكه به‌گوته ی ستۆیكه‌كانیش بێ فێربونی ژیانكردنی ڕاس���ته‌قین ه بریتی ه ل���هوهی بتوانی���ن فێربی���ن مردنێكی باش بمری���ن .دوه‌م ،بۆ ئه‌وه‌ی ئ���هو ده‌رفه‌ت ه
له‌ویتر قه‌ده‌غ���ه بكاو دابڕنێ ك��� ه تواناو ده‌رفه‌تی فێربون ی مردنێك ی هه‌ڵبژێردراو ی خۆی ،یان مردنێكی باش ئه‌زمون بكا. بون ی كوشتن له‌ژیان‌و له‌خه‌وندا گرێدراو ی بنه‌ڕه‌تیبونی مردن���ه له‌بونی مرۆڤ خۆیا، هه‌رئه‌وه‌ی هایدیگه‌ر ئێژێ :مرۆڤ بونێك ه بۆ – مردن ،هێمایه‌كی ڕوته به‌ڕاستینه یبنهڕهتیبونو خۆلێالنه‌دراوییه‌كه‌ی .مرۆڤ چ���ۆن ژیانی هه‌یه ،مردنیش���ی هه‌یه ،ئه‌و دوان ه پێكه‌وه‌ن‌و ناتوانین جیاواز بیانبینین. به‌ب���ڕوای من پێش���مه‌رجی بونی یه‌كترن. مرۆڤ به‌هۆی ئ���هوهی یه‌كه‌مجار ئه‌زمون ی ژیان ده‌كا ،ن���ه‌ك مردن ،نه‌یتوانیوه خۆ ی له‌په‌نهانی���هتو ترس���ه‌كانی م���ردن ڕه‌ها بكات .له‌مێ���ژوی بیركردن���هوهی مرۆڤدا ئه‌و پایه‌داربونه ی مردن به‌چه‌شنی جیاواز ڕه‌نگدانه‌وه ی ههبوه. ئه‌فالت���ۆن پێیوابو‌ه مردن :جیابونه‌وه ی به‌ش���ێك ی ناخه‌ك���ی بونێك���ی زین���دووه، واته گیان له‌به‌ش���ه فیزیكیه‌ك���هی ،وات ه جه‌س���ته .گیان به‌ب���ڕوای ئه‌و ش���تێكی بااڵتره‌و له‌جیهانێكی پی���رۆزه‌وه ده‌خزێت ه جه‌سته ی مرۆڤه‌وه .له‌له‌دایكبونا ده‌كه‌وێت ه مرۆڤه‌وه به‌اڵم گیان ڕاستین ه له‌بیرده‌كات‌و له‌ته‌ك مرۆڤدا ب���ه‌ره‌و نزماێتییه‌كی زیاتر گلۆرده‌بێت���هوه .به‌اڵم له‌پاش مردن ،گیان سه‌رله‌نو ێ له‌دایكده‌بێته‌وه‌و وریاده‌بێته‌و‌ه له‌به‌یادهێنانه‌وه ی ژیانی پێش���وی‌‌و زانین ه له‌یادكراوه‌كان���ی پێش���وی .له‌فیدۆن���دا، بیرێ���ك ده‌رده‌بڕێ ،كه جه‌س���ت ه زیندان ی گیانه‌و م���ردن ڕزگاربونیه‌تی لهو زیندانه. ئه‌ریس���تۆش تا ڕاده‌یه‌كی گهوره ئه‌و هزر‌ه ته‌به‌ن ی ده‌كاو پێیوایه :ژیان ی جه‌س���ته – مردنی گیانه ،مردنی جه‌س���ته – ژیانه‌وه‌و زیندوبونه‌وه‌ی گیان ه له‌ژیانی بااڵدا. یه‌كێك ل���هو په‌یوه‌ندیه كێش���اوییانه ی مرۆڤ بهمردنهوه هه‌یه‌تی ،ئه‌و تێڕوانینه ی خۆیه‌ت���ی ،كه پێ ی وایه مردن ڕزگاریده‌ره، ئه‌م ڕزگاری ه مۆتیڤی بنه‌ڕه‌ت ی گواستنه‌وه‌ی ه له‌مردنه‌وه بۆ كوشتن ،به‌و پێیه ی كوشتن زوت���ر ئه‌و ڕزگاریه پێش���ده‌هێنێ .ته‌قه‌الو ئی���راده‌ی مرۆڤ ب���ۆ ده‌ستڕاگه‌یش���تن ی به‌ڕزگاری ،كوشتن نه‌ك هه‌ر بۆ ناو ژیان‌و خه‌ونه‌كان���ی ،به‌ڵكو بۆ ن���او قواڵیی بون ی ده‌گوازرێت���هوه .هه‌موم���ان ك��� ه هه‌ڵگر ی پێگه‌یشتنی رزگاریین له‌هه‌مانكاتا هه‌ڵگر ی خه‌ونی كوشتنین .ئهوه ی مام ه سیامه‌ند ی ڕێنوار ی زه‌ریاواری باس��� ی ده‌كا ڕاس���ته.
یه‌كێك لهو په‌یوه‌ندیه كێشاوییانه‌ی مرۆڤ بهمردنهوه هه‌یه‌تی ئه‌و تێڕوانینه‌ی خۆیه‌تی ،كه پێیوایه مردن ڕزگاریده‌ره ئه‌م ڕزگاریه مۆتیڤی بنه‌ڕه‌تی گواستنه‌وه‌یه له‌مردنه‌وه بۆ كوشتن ،به‌و پێیه‌ی كوشتن زوتر ئه‌و ڕزگاریه پێشده‌هێنێ ئه‌بێت پێش���تر ش���تێك له‌ژیانتدا ههبێت، ئه‌گه‌رنا كوشتن به‌ب ێ ڕه‌گ‌و ڕیشه‌و له‌خۆڕا ناچێت ه خه‌ونه‌كانه‌وه ،خه‌ونه‌كان ئاوس���ن به‌بون ،س���یخناخن به‌داكه‌وت��� ه بنه‌ڕه‌تیی ه ئۆنتۆلۆژیه‌كانی م���رۆڤ خۆی ،خه‌ونه‌كان بارهه‌ڵگ���ر ی ئه‌و جیهان���ه‌ن مرۆڤ خۆ ی له‌ڕیالێتیدا ئه‌فراندوێتی. ئه‌گ���ه‌ر م���ردن بریتی ب��� ێ له‌ژیانه‌وه ی گیان ،ك���ه له‌قوتاربونمانه‌وه له‌جه‌س���ت ه ده‌س���تپێده‌كا ،ئیدی ئه‌زمونكردنی خێرا ی م���ردن وه‌ك ده‌ركه‌وته‌یه‌كی بیرو داكه‌وت ی ژیان ی مرۆڤ له‌ڕێگه‌ی كرده‌ی كوش���تنهوه ئه‌بێته وه‌اڵمدانه‌وه‌یه‌كی ئاوه‌زیان ه لهپێناو گه‌یش���تنماندا به‌ڕزگاربون .ژیان له‌هه‌ناو ی ئه‌م بیركردنه‌وه‌یه ی كه مردن وه‌ك ئاسۆ ی ڕزگاری ته‌ماش���ا ده‌كا وه‌ك س���ه‌رده‌م ی
بێئاگابون���ی گی���ان له‌بون��� ی ڕاس���تین ه قبوڵده‌ك���رێ .بۆی���ه ته‌نانه‌ت ش���ادبون به‌ڕاس���تین ه (حه‌قیقه‌ت) په‌یوه‌ستكراو ی زو مردن���ه ،زو تێپه‌ڕكردنی ژیانه‌و ئه‌مه‌ش كرده‌ی كوش���تن ده‌توانێ باشترو به‌واتا ی جی���اوازه‌وه ك��� ه به‌مردن���ی ده‌به‌خش��� ێ ده‌سته‌به‌ری بكا. خه‌ون��� ه به‌ه���ۆ ی میرئ���ه‌وداڵ وه‌حشه‌تناكه‌كانی خۆیهوه ئاسوده‌ی ی لهبهر هه‌ڵگیرابو ،ئه‌و نه‌یده‌زان ی بۆ خه‌و به‌مردن ی خۆیهوه ده‌بینێ ،نه دوژمن ی هه‌بو ،نه ئه‌و كه‌سه‌ش ی ده‌ناسی كه كرده ی كوشتنه‌كه ی ئه‌نجامده‌دا. ((ئێس���تا ئاره‌زویه‌كی تاریك له‌ناخیدا بو ده‌یویست ئه‌و قسانه ی ناو خه‌ونه‌كان ی خ���ۆی بدۆزێت���هوهو بیكوژێت،ی���ان هه‌ر كه‌س���ێكی دی داپاچێت كه ل���هو بچێت، ئهوه ئاره‌زویه‌كی كوێ���رو تاریك‌و بێهۆ بو ك ه له‌ناخه‌و‌ه میر ئه‌وداڵ���ی ئازارده‌دا )). (هه‌وره‌كانی دانیال) مردنی خۆت +دوژمن له‌خه‌وندا -ئاره‌زو ی ئه‌نجامدانی كوشتن .دۆخ ی میرئه‌وداڵ ك ه تیایدا ده‌بێته خواس���تیارێك ی ئه‌نجامدان ی كوش���تن ،به‌والوه‌تری���ش ئاره‌زومه‌ن���د ی داپاچین ،چه‌شنێك ی هه‌م لهم زماندا ،هه‌م له‌داكه‌وت���دا دڕندانه‌تری كرده ی كوش���تن ده‌كات .مردن خۆی هۆیه‌كی ئۆنتۆلۆژیانه ی بنه‌ڕه‌ت ی ئه‌و ڕه‌وشه‌ی ه میرئه‌وداڵ ئه‌زمون ی ده‌كا ،ه���ه‌م له‌خه‌ونه‌كانی���داو هه‌م له‌پاش خه‌ونه‌كانی‌‌و ئ���هو ئ���اره‌زوه به‌تینه ی بۆ كوشتن تیایا گه‌وره‌و به‌هێز ده‌بێ. كه‌نس���ته‌نتین كریل���ۆڤ له‌په‌رتوك��� ی فه‌لس���ه‌فه‌ی سوپادا نوس���یویه‌تی :ئه‌گه‌ر س���ه‌ره‌نج له‌بایۆلۆژی���ا بده‌ی���ن ،ئ���هوه ترسناكترین خه‌سڵه‌ته مرۆییه‌كان= توانا ی مرۆییه بۆ كوش���تن ی خه‌ڵكانی تر .لێرهدا قسه ده‌رباره‌ی كوش���تنی به‌ربه‌ره‌كانێكار ناكه‌ین لهسهر خواردن ،مێ‌‌و پای ه له‌خێڵدا، یان ته‌نان���ه‌ت جه‌نگ لهپێناو له‌وه‌ڕگاو ئاو و ش���ت ی دیكه .لهم ڕوانگه‌یه‌وه مرۆڤ هیچ ش���تێك جیایناكاته‌وه له‌ئاژه‌ڵه‌كانی دیكه. لهگ���هڵ ئ���ه‌وه‌دا ،ئاش���ت ی له‌قه‌ڵه‌مڕه‌و ی ئاژه‌اڵنا هه‌اڵوێرده ن���ه‌ك قاعیده .مێگه‌ل ی گامێشه‌كان ئاشنا ی توندوتیژین‌و ته‌مه‌ڵئاسا ئه‌له‌وه‌ڕێن‌و گورگه‌كان وه‌س���تاون‌و هه‌وڵ ی خواردنی گوشته‌كه‌یان ده‌ده‌ن. ئه‌وه‌ی له‌كریلۆف���هوه تێده‌گه‌م هه‌ڵپه ی كوش���تن بونیادیه هاوتای مه‌رگه ،كه خۆ لێالن���ه‌دراوه‌و تێنه‌په‌ڕه ،خه‌س���ڵه‌ت ی ئه‌و تێپه‌ڕاندنه .كوش���تن ته‌نه���ا ده‌رئه‌نجام ی ڕكه‌به‌رایه‌ت��� ی كۆمه‌اڵیه‌ت���ی نی���ه ،ئ���ه‌م كرده‌ی ه له‌توخم���ه بنه‌ڕه‌تیه‌كانی بوندایه. هه‌ر ئهوه ی كوش���تن بونیادییه‌و له‌خانه ی بنه‌ڕه‌تی بون ی مرۆڤدایه ،واتای ناچاربون ی مرۆڤ نیه به‌كوش���تن یان واتا ی ئهوه نی ه م���رۆڤ وه‌ك بونێك���ی بكوژ بناس���ێنین، ئه‌وه‌ن���ده ی ئه‌م خه‌س���ڵه‌ت‌و ده‌ركه‌وته‌ی ه هه‌ڵقواڵوی مردنه"مردن وه‌ك خه‌سڵه‌تێك ی ئۆنتۆلۆژیان���هی بنه‌ڕه‌تی بون ی مرۆڤ وه‌ك بون���ی ژیان" .چۆن كاتێ���ك باس له‌مرۆڤ ده‌كه‌ین ڕاس���ته‌وخۆ هێم���ا به‌بونێكی ژیاو یان بكه‌ری ژیان ده‌كه‌ین ،به‌هه‌مان ئاست ئاماژه‌ی ه بۆ بونێك ی مه‌رگاوی‌‌و كاتیی .هه‌ر ئهوه ی میرئه‌وداڵ له‌خه‌ونه‌كانیدا جه‌الدێك ده‌یك���وژێ ،به‌اڵم می���ر له‌داكه‌وتا به‌دوا ی كوش���تن‌و داپاچینی جه‌الدو ئه‌وه‌شه‌وه‌ی ه ك��� ه لهو ده‌چ���ێ ،به‌بڕوا ی م���ن ده‌توانین ئه‌م حه‌زه تاریك‌و ش���ێتانه‌یه ی ك ه له‌دوا ی خه‌ونه‌كانیه‌و‌ه له‌می���ر ئه‌وداڵدا په‌یداده‌ب ێ به‌حه‌زو نه‌زعه‌یه‌كی ئاماده بو ته‌ماش���ا ی بكه‌ین كه له‌كاریگه‌ر ی ده‌ركه‌وتن ی جه‌الد ی خه‌ونه‌كان���هوه به‌ئاگاده‌هێنرێته‌وه .ڕه‌نگ ه پرس���یارێك بنكۆڵ���ی ئ���ه‌م تێڕوانینه‌مان ب���كات :ئای���ا ئه‌گ���ه‌ر كوش���تن حه‌زێك ی بونی���ادی‌‌و ئاماده‌بویه‌ك��� ی بنه‌ڕه‌تی خان ه بنچینه‌ییه‌كان���ی بون���ی مرۆی���ی بێ ،ئه ی ویستی ئازادو (هیچ) ێت ی سه‌ره‌تای ی مرۆڤ له‌كوێدان؟ خۆ ئه‌گه‌ر بنه‌ڕه‌تیبونی (هیچ) ێتی م���رۆڤ ڕه‌تبكه‌ینه‌وه ،ئ���هو هیچه ی سارته‌ر پێداگر ی لهسهر ده‌كا ،ناتوانین ئه‌و مه‌حكومبونه‌ی مرۆڤ به‌ئازادی بسه‌لمێنین. ئه‌وه‌ی پێویس���ت ه ڕون ی بكه‌ینه‌وه جیاواز ی نێوان (هیچ)و (نه‌بون)ه كه به‌شێوه‌یه‌ك ی به‌رب�ڵ�او تێكه‌ڵكراون .هی���چ نه‌بون نییه. هی���چ دۆخێك ی تایبه‌ت���ی ئاماده‌یی مرۆڤ ه بۆ ئه‌گه‌ری جی���اواز .ئه‌گه‌ر هایدیگه‌رییان ه بنواڕی���ن دۆخی پێ���ش ئاماده‌بونی مرۆڤ ه له‌جیهان ،ئاماده‌بون به‌واتای دازاین ،هیچ ی بونی مرۆی ی له‌الی هایدیگه‌ر به(شیاو- ب���ۆ – بون) گوزارش���تی لێده‌ك���رێ .ئه‌م ڕه‌وش���ه من ناوم ناوه (ت���ا -ئاماده‌بو). ت���ا -ئاماده‌بو یان (ش���یاو – بۆ – بون) ڕه‌وشێكی ئاوس���ه به‌ئه‌گه‌ره جیاوازه‌كان، به‌ئه‌گه‌ره‌كانی چاكه‌و به‌ئه‌گه‌ره‌كانی خراپه، به‌ئه‌گه‌ره‌كانی جه‌نگ‌و ئاشتی ،ئه‌گه‌ره‌كان ی كوشتن‌و گیانپاراس���تن ی مرۆڤ ،به‌گوته ی هایدیگه‌ر مرۆڤ پ���رۆژه ی بونی خۆیه‌تی. ئه‌م پرۆژه‌ی ه وااڵو كراوه‌یه ،دیارینه‌كراوه‌و سه‌ربه‌س���ت ه به‌ره‌و ئاینده‌و به‌ره‌و نادیار، ته‌نها مردن سنوربه‌ندی‌‌و دیاریكراوێت ی ئه‌م پرۆژه‌ی بونه‌یه .گه‌ره‌كمان ه ئهوه تێبگه‌ین
مرۆڤ به‌هۆ ی ئه‌وه‌ی یه‌كه‌مجار ئه‌زمونی ژیان ده‌كا ،نه‌ك مردن نه‌یتوانیوه خۆی له‌په‌نهانیه‌ت‌و ترسه‌كانی مردن ڕه‌ها بكات .لهمێژوی بیركردنه‌وه‌ی مرۆڤدا ئه‌و پایه‌داربونه‌ی مردن به‌چه‌شنی جیاواز ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ههبوه بون��� ی میر ئه‌وداڵه‌كان له‌بنه‌ڕه‌تدا ش���یاو- بۆ – ب���ون (مومكینیه‌ت)ی ژیان ،مردن‌و كوش���تنه .ئه‌گه‌ر به‌هه‌ڵ���ه‌دا نه‌چین ئه‌م ش���یاو بۆ بونه توانایه‌ك ی سروشت ی هه‌مو بونێك ی مرۆییه ،ك ه مرۆڤ له‌سه‌رڕێخستن ی پرۆژه ی بونی خۆیا وه‌ك كه‌ره‌س���ته ی خاو ده‌یانخزێنێته نێو پرۆس���هی وه‌به‌رهێنان ی خۆیهوه. كه‌نس���ته‌نتین كریلۆف ئاماژه به‌مێگه‌ل ی گامێشه‌كان ده‌كا كه ئاشنایی ته‌واویان به‌و توندو تییژییان ه هه‌یه ك ه به‌رده‌وام هه‌ڕه‌ش ه لهس���ه‌ر بونیانن،به‌اڵم له‌دۆخێكی بێباكیدا به‌له‌وه‌ڕخواردن��� ی خۆیانهوه س���ه‌رقاڵن، ئه‌گه‌ر وشه‌ی س���ه‌رقاڵبون به"قاڵبون" ك ه هه‌مان واتا ده‌گه‌یه‌نێ ،ته‌ماشا بكه‌ین،بۆمان ده‌رده‌ك���ه‌وێ ،قاڵبون چڕبون���هوهو ته‌واو خۆته‌رخانكردن���ه ب���ۆ ش���تێك‌و قاڵبون ه به‌ش���تێكه‌وه ،بۆ نمون ه قاڵبونی– سه‌ر ی گه‌له‌گامێش���ه‌كان به‌له‌وه‌ڕه‌و‌ه به‌ئاس���تێك توندوتی���ژی‌‌و ئاماده‌ی���ی گورگ���ه‌كان بۆ خواردن ی گۆشته‌كه‌یان شوێنێك ی په‌راوێزی‌‌و الوه‌كی وه‌رده‌گرێ .به‌ختیار عه‌لی له‌باسی ش���اری (دێ�ل�اوار) دا ڕونیكردۆت���هوهو له‌لێكدانه‌وه‌یه‌كیدا بۆ ڕه‌گوڕیش���هی ناو ی ش���اری (دێالوار) نوس���یویه‌ت ی له‌بنه‌ڕه‌تا له(دێی ل���ه‌وه‌ڕ)هوه هاتوه .ئ���ه‌م (دێ ی له‌وه‌ڕ) ه له‌دۆخی گه‌له‌گامێشه‌كان ی كریلۆف ده‌چێ ،ئه‌و گه‌له‌گامێشه‌ی وه‌ك دانیشتوان ی دێالوار س���ه‌رقاڵی كێش���ه‌كانی خواردن‌و سكیان بون ،له كاتێكدا ژیان‌و خه‌ونه‌كانیان ورده ورده پڕده‌بون له‌شێتایه‌تی دڕندانه‌و ح���ه‌زی خاپوركارانه .ئ���هو جیهانبینییه ی له‌هه‌وره‌كان���ی دانیالدا س���ه‌باره‌ت به‌بون ی هه‌ن���د ێ كه‌س ك���ه ته‌نها بۆ ئ���هوه هه‌ن بمرن ،ده‌رگای تێگه‌یش���تنێكی جیاوازمان له‌ب���اره‌ی مردن���هوه ب���ۆ ئاوه‌اڵده‌كاته‌وه. جیاواز ی بنه‌ڕه‌ت ی له‌وشه ی (هه‌ند ێ كه‌س) دایه ،چونك ه ئه‌گ���ه‌ر هه‌ندێ كه‌س ته‌نها لهپێناو ی ئهوه ی بمرن له‌دایكبوبێتن ،ئهوه ئه‌م مردنه ڕه‌وش ی ئاسایی‌‌و سازگار ی مردن تێده‌په‌ڕین���ێ ب���ه‌ره‌و ئه‌نجامدانی كرده ی كوشتن .كوش���تن لێرهدا به‌رجه‌سته‌كردن ی ئ���هو ڕه‌وایه‌تیه‌ی��� ه ك ه به‌مردن��� ی خێرا ی هه‌ندێك كه‌س ،نه‌ك هه‌مو كه‌س ،ده‌درێ. ڕێنواری زه‌ری���اواری له‌گفتوگۆیه‌ك ی خۆیو مام ه سیامه‌ندیدا ده‌گێڕێته‌وه: ((ئێواره‌یه‌ك به‌داوایه‌كی نوس���راوه‌و‌ه چوم���ه ال ی تا تكا بكه‌م بوار به" س���ۆف ی عه‌بدی " بدات وه‌ك هاوكار یاوه‌ری سه‌فه‌رم بێ،كه‌مێك پێك���هوه دانیش���تین،ئه‌وكات چه‌ندین ڕۆژ بو نه‌مبینیبو،پێكه‌وه باس���ی ژیان‌و مردنمان كرد،ئه‌و گوتی"هه‌ندێ كه‌س ته‌نیا بۆ ئهوه له‌دایك ده‌بن تامردن دوباره بكه‌نه‌وه" "دوباره كردنه‌وه‌ی مردن"ئهوه ی به‌ئامانجی نهێن ی هه‌مو بونه‌وه‌رێك ی زیندو ده‌زانی .منی وه‌ك یه‌كێك لهو به‌دبه‌ختان ه ده‌بین��� ی كه ته‌نی���ا له‌به‌رئ���هوه ده‌ژیم،تا جارێك له‌جاره‌كان مردن دوباربكه‌مه‌وه)). تێگه‌یش���تن له"دوباره‌كردنه‌وه‌ی مردن" وه‌ك ئامانج���ی نهێنی ه���ه‌ر بونه‌وه‌رێك ی زیندو هه‌مان بۆچونی هایدیگه‌ر‌ه ده‌رباره ی ئ���هوهی مرۆڤ بونێك���ه ڕوه‌و مه‌رگ .ئه‌م خۆلێالنه‌دراوییه‌ی م���ردن‌و هه‌وڵ ی مرۆڤ بۆ به‌خشینی واتا به‌بون ی خۆ ی تا ده‌گات ه
واتا به‌خشین به‌مه‌رگ ه تایبه‌تیه‌كه‌ی خۆ ی بنه‌مایه بۆ كوش���تن ،له‌به‌رئ���هوه ی مردن خۆ ی به‌رپرس ه له‌هاتن‌و ده‌ركه‌وتن ی خۆ ی جگ���ه له‌واتای (كۆتای���ی) واتایه‌ك ی دیك ه نابه‌خشێت ،به‌اڵم پرۆس���هی واتابه‌خشین به‌كۆتایی‌‌و به‌م���ردن له‌ڕێگه‌ی هه‌ڵبژاردن ی فۆرمێك���ی جی���اوازی مردنه‌وه‌یه هه‌م بۆ مرۆڤ خۆیو هه‌م بۆ خه‌ڵكانی تر كرده ی كوشتن ده‌توانێ به‌رجه‌سته ی ئه‌و واتایان ه بكات. هی���چ یه‌كێ���ك له‌بون���ه زین���دوه‌كان سیسته‌ماتیكیان ه ناتوان ێ جۆره‌كه ی خۆ ی بخ���وات ،به‌م هۆكاره‌یه ك��� ه هیچ بونێك ی زیندو ناكارێ گۆش���ت ی خۆ ی بخوات ،به‌و شێوه‌یه ،بزوێنه‌ری هه‌میشه‌ی ی نامومكینه. وزه پێویس���ته ل���ه‌ده‌ره‌وه بخرێت���ه ن���او سیسته‌مێك ی داخراوه‌وه .جۆری بایۆلۆژ ی سیس���ته‌مێكی داخراوه .مرۆ هه‌اڵوێردێك ی تاقان���ه ی ده‌ره‌وه‌ی ئ���هو چوارچێ���وهو قاعیده‌یه‌ی���ه .خه‌ڵك له‌توان���ای ڕاوكردن ی خه‌ڵكانی تردان‌و وه‌ك ده‌ستكه‌وتی خۆیان لێیان ده‌ڕوانن. له‌ئاس���تی مرۆڤ���دا ئه‌وه‌ن���ده ی نائومێدییه‌كانمان گهوره ده‌بن،مۆتیڤه‌كان‌و سه‌رچاوه‌كان ی ئومێد به‌بون‌و ئاینده ی ئه‌و ناتوان���ن ئاماده‌بن .م���رۆ بونێكه به‌رده‌وام گۆش���تی خ���ۆی ده‌خ���وات .ئ���هو بون��� ه هه‌اڵوێرده ی به‌ئاگامه‌ندی���هوه ڕه‌گه‌زه‌كه ی خ���ۆ ی له‌پاروی���ه‌كا ده‌ج���وێو هه‌نج���ن هه‌نجن���ی ده‌كا ،لهس���ه‌رده‌مێكداین مرۆڤ له‌ڕیستۆرانته‌كانیدا گۆشتی هاوڕه‌گه‌زه‌كان ی خۆی وه‌ك جه‌سته‌ی ئاژه‌اڵن ی تر بۆ خۆیو میوانان ی ئاماده ده‌كا ،لهس���ه‌رده‌مێكداین به‌وپ���ه‌ڕی گیانس���اردییهوه ،به‌ده‌رونێك ی ئایدۆلۆژیكراوی ناس���اغه‌و‌ه سه‌ر ی سه‌دان م���رۆڤ له‌جه‌س���ته‌ی جی���ا ده‌كرێته‌وه. ئێم ه لهس���ه‌رده‌مێكداین بونم���ان پڕكراو‌ه له‌هه‌ڕه‌ش���ه ،هه‌ڕه‌ش���هی داگیركردن��� ی خود ،هه‌ڕه‌ش���ه ی ملپه‌ڕاندن ،هه‌ڕه‌شه ی ڕه‌شه‌كوژی ،هه‌ڕه‌شه‌ی داگیركردن ی گیان‌و ئاوه‌ز ،هه‌ڕه‌ش���هی قڕكردن���ی مرۆڤایه‌تی ه به‌جه‌نگ ،به‌بۆمب ی ئه‌تۆمی ،به‌نه‌خۆش���یو په‌ت���ا ی جیهانی ،هه‌ڕه‌ش���هی داگیركردن ی په‌یوه‌ندیه‌كانمان ،هه‌ڕه‌ش���هی داگیركردن ی ژیانمان به‌ژیانی س���اخته ،به‌شت ،به‌كااڵ، به‌س���ه‌رمایه‌و په‌الماره‌كانی پاره‌و ده‌یان‌و س���ه‌دان هه‌ڕه‌ش���ه ی گه‌وره‌ت���رو بچوكتر، ئه‌مان���ه جه‌نگن ،دۆخێكی ه���ه‌م بنه‌ڕه‌ت ی بون���ی جیهان‌و ژیان‌و م���رۆڤ خۆین ،هه‌م ده‌ركه‌وته‌و ده‌رهاوێش���ته‌ی ئه‌و"پاش���هو- س���یخناخ پێش���كه‌وتنانه‌ن"له‌مێژو ی به‌توندوتیژیه‌ك���هی ماركس���دا ڕویان���داو به‌رده‌وام ڕوده‌ده‌ن. مردن زه‌به‌الحترین په‌نهانیه ،په‌نهانیه‌ك، كه هی���چ بونێكی زین���دو ناپه‌ڕێنێت .ئه‌و وه‌ك كۆتای ی ده‌رده‌ك���ه‌وێ ،فینالی ژیان، وه‌ك ڕه‌تكردنه‌وه‌ی بااڵترین به‌ها ،ناتوانین ته‌نها مرۆڤێك بدۆزینه‌وه كه هه‌رگیز ئاوڕ ی له‌پرس‌و كێشه‌ی مه‌رگ‌و ژیان نه‌دابێته‌وه، زو ی���ان دره‌نگ س���ه‌باره‌ت به‌بونی خۆی، له‌پێش���ینه‌بونی م���ردن‌و نه‌گه‌ڕان���هوهو خۆلێالنه‌دراوییه‌ك���هیو كۆتای ی بونی خۆ ی بیری نه‌كردبێته‌وه. ئهوه ی ته‌ندروست ه ته‌نها ناته‌ندروستبون ی
ژیان���ه ،ناته‌ندروس���تبونه‌كه‌ی گرێ���دراو ی بونی مردن نیه ،ئه‌وه‌نده ی لهس���ه‌ر ئهوه ڕاوه‌س���تاوه ،مرۆڤ پێش ئه‌وه‌ی ئه‌زمون ی مردن بكا ،ئه‌زمون ی ژیان ی ده‌ستپێكردوه، ه���ه‌ر بۆی ه ژیان به‌م باره قورس���هوه ،به‌م په‌نهانیی���ه ناله‌ب���اره‌وه كۆڵ���ه‌وارو ناچیز ده‌رده‌كه‌وێ .دژواره بۆ مرۆڤ له‌شوێنێكدا هه‌بێ ،به‌اڵم ئاماده‌یی تیایدا نه‌بێ .بۆ مرۆڤ چێژبه‌خش��� ه گه‌ڕۆكێك ی هه‌میش���ه‌یی بێ، به‌اڵم گه‌ڕۆكب���ون‌و ناجێگیری ناهه‌مواری‌‌و كێش���هی خۆیان هه‌یه .له‌دۆخی گه‌ڕۆكیدا، له‌دۆخێكدا مرۆڤ ش���وێنێك بۆ بون ی نیهو ناتوانێ ئه‌زمونی پێش���مه‌رجی "بون–له– ش���وێن"ی هایدیگه‌ر بكاو وه‌ك بونێك ی ب ێ ڕه‌گوڕیش���هو الواز ی به‌ده‌م هه‌مو بایه‌كه‌و‌ه جواڵوڕۆیشتو ده‌رده‌كه‌وێ .مردن گه‌ڕانه‌وه‌ی ه بۆ ش���وێن ،جێگیربونه له‌سه‌رزه‌مینێكدا، ڕاس���ت ه ده‌مرین‌و دڵنیانین كوێو‌ه ده‌چین، به‌اڵم ئێستا ده‌زانین گۆڕه‌كه‌مان دواهه‌مین ماڵمانه .گهڕانهوه بۆ ماڵ له‌ڕێگه‌ی كرده ی كوش���تنهوه پێش ده‌خرێ‌‌و ئه‌وانه‌ی زێدو نیشتمانی خۆیان خۆشده‌وێ ،پێش مردن داوا ده‌كه‌ن له‌زێدی بنه‌ڕه‌ت ی یان نیشتمان بیاننێژن ،داوا ی خۆڵی نیش���تمان ده‌كه‌ن، پرس���یاره‌ك ه ئه‌وه‌ی���ه ،ئ���ه‌م په‌یوه‌ندی ه هه‌ڵگری چ واتایه‌كه؟ ئایا ئه‌م په‌یوه‌ندیی ه به‌زێدو خ���اك‌و نیش���تمانه‌وه ش���ه‌یدایی گهڕانهوه نیه بۆ م���اڵ؟ ڕه‌نگه ئه‌و فۆرم ه جیاوازانه‌ی مردن كه له‌هه‌وره‌كانی دانیالدا ڕوده‌ده‌ن به‌رجه‌سته‌ی ئه‌و گه‌ڕانه‌وه‌یه‌مان بۆ نه‌كه‌ن به‌ته‌واو ی چونكه لێره له‌دێالوارو مه‌مه‌دحه‌سار خه‌ڵك هه‌ر له‌ماڵه‌و‌ه ده‌مرن، خه‌ڵك له‌خه‌ونه‌كانیاندا ده‌مرن ،ڕاستییه‌ك ه ئه‌وه‌ی���ه م���ردن دواج���ار گه‌ڕانه‌وه‌ی ه یان گه‌ڕانه بۆ ماڵ ،مردن له‌فۆرمی كوش���تندا ده‌ركه‌وته‌ی ئه‌و جه‌نگانه‌ی ه خۆشه‌ویس���ت ی م���اڵ دروس���تی ده‌كا .ئه‌بێ بپرس���ین بۆ ئه‌وه‌ی مردن له‌ڕه‌وش ی سروشتی‌‌و سازگار ی خۆی نه‌ترازێ ئه‌شێ ماڵ فه‌رمۆشبكه‌ین؟ ئه‌دی بێ ماڵی بۆ خۆی جه‌نگێكی دژوارتر نی���هو دژی مرۆڤ ئاواده‌ك���رێ؟ ب ێ ماڵ ی چه‌شنێك ه له‌مه‌رگ. ڕێنواری زه‌ریاوار ی یه‌كێك له‌ئیشه‌كان ی نوسینه‌وه‌ی تۆمار ی ده‌نگ ی مام ه سیامه‌ندو میوانه‌كانی بو ،ئ���هو له‌باره‌ی خه‌ونه‌كان ی میرئه‌وداڵه‌وه ده‌گێڕێته‌وه: (( به‌رده‌وام خه‌ون ی ده‌بینی كه‌س���ێك ده‌یكوژێت ،س���ه‌ری لێده‌كاته‌وه‌و ده‌یخات ه حه‌وزێكی گه‌وره‌وه ،به‌عه‌ش���قێك ی زۆرهوه خه‌ونه‌كانیم ده‌نوسیه‌وه‌و دوا ی نوسینه‌وه‌ش ده‌مخوێن���ده‌وه ،له‌خه‌ونه‌كانیدا هه‌میش��� ه به‌ئاره‌زویه‌ك���ی دڕندان���هوه ده‌كوژرا ،وه‌ك ئهوه بو خۆی عه‌شقێكی نهێنی بۆ ئه‌و جۆره مردن ه ههبێت ،هه‌رج���اره ی له‌جێگایه‌كداو له ن���او ڕه‌نگێكدا تاوانه‌ك���ه ئه‌نجامده‌درا، جارێك له‌باغێكدا ك���ه دره‌خته‌كان ی هه‌مو مۆرن ،جارێكیش له‌نزیكی ئاوی ڕوبارێكه‌و‌ه ك ه پڕبو له‌ش���ه‌پۆل ی ئه‌رخه‌وانی‌‌و قایه‌غ ی سه‌وزو ماس���ی وه‌نه‌وشه‌یی ،ئه‌و جیهانه ی تێیدا ده‌مرد ،پڕبو له‌ڕه‌نگ‌و فواره‌ی زه‌رد، ئاس���مانی په‌مه‌یی ،ڕێگای سور ،باڵنده ی قه‌ترانی)).
»» 19
18
تایبه‌ت
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
لهنێوان سیستمی سهرۆكایهتیو په‌رله‌مانیدا
هه‌رێمی كوردستان سیستمه سیاسیه‌كه‌ی به‌ره‌و كوێ ده‌بات ئا :محه‌مه‌د ره‌ئوف هه‌رێمی كوردستان له‌ئێستادا له‌به‌رده‌م قۆناغێكی گرنگ‌و چاره‌نوسسازدای ه به‌و پێیه‌ی به‌ڕونی‌و به‌وردی سیستمی سیاسی‌و حوكمڕانی هه‌رێمی كوردستان دیاری ده‌كرێت ،به‌جۆرێك زۆرێك له‌هێزه‌كان لهگهڵ ئه‌وه‌ن سیستمی حوكمڕانی هه‌رێم پهرلهمانی بێتو سه‌رۆك لهناو پهرلهماندا هه‌ڵده‌بژێردرێت ،به‌و پێیه‌ی سیستمی سیاسی په‌رله‌مانیه‌و سه‌رۆك لهناو پهرلهماندا هه‌ڵده‌بژێردرێت، به‌اڵم پرسیاری گرنگ ئه‌وه‌یه سیستمی پهرلهمانی چ كاریگه‌ریه‌كی لهسهر ژیانی سیاسی‌و حوكمرانی هه‌رێم دروست ده‌كات، خۆ ئه‌گه‌ر سیستمه‌كه سه‌رۆكایه‌تی بێت چی كاریگه‌ریه‌كی ده‌بێت؟ لهنێوان په‌رله‌مانی‌و سه‌رۆكایه‌تیدا ژینگه‌ی سیاسی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی جۆرو شێوازی سیس����تمی حوكمڕان����ی واڵت دیاریده‌كات، ش����یكردنه‌وه‌ی جۆره‌كان����ی سیس����تمی حوكمڕانیش باش����یو خراپی سیستمه‌كه بۆ هه‌رێمی كوردستان رونده‌كاته‌وه ،به‌تایبه‌تیش سیستمی په‌رله‌مان‌و س����ه‌رۆكایه‌تی‌و نیمچه س����ه‌رۆكایه‌تی ،لهسیس����تمی پهرلهمانی����دا تیای����دا ده‌س����ه‌اڵت لهپهرلهمان����هوه دیاری ده‌كرێ����ت‌و حیزب����ی ب����راوه لهپهرلهمان����دا كابینه‌ی حكومه‌تی پێده‌سپێردرێت سه‌رۆك ده‌سه‌اڵتێكی ته‌شریفاتی هه‌یه ،له‌په‌رله‌مانه‌وه هه‌ڵده‌بژێردرێت ،له‌نمونه‌ی واڵتانی ئیسرائیل‌و توركیاو عێراق‌و به‌ریتانیاو ئوسترالیا ،به‌اڵم لهسیس����تمی س����ه‌رۆكایه‌تیدا كه ده‌سه‌اڵتی جێبه‌جێك����ردن س����ه‌ربه‌خۆیه‌و ناچێته ژێر ده‌س����ه‌اڵتی یاس����ادانان (په‌رله‌مانه‌وه) واتا ده‌س����ه‌اڵتی جێبه‌جێك����ردن ده‌كه‌وێت����ه ژێر ده‌ستی س����ه‌رۆكه‌وه‌و س����ه‌رۆك راسته‌وخۆ له‌الیه‌ن گه‌ل����هوه هه‌ڵده‌بژێردرێت ،له‌نمونه‌ی ئه‌مریكا. لهسیس����تمی پهرلهمانی����دا متمان����ه به‌حكومه‌ت ده‌درێ����ت ،لێپێچینه‌وه ده‌كات، متمانه ده‌س����تێنێته‌وه ،سه‌رۆك لهپهرلهمان هه‌ڵده‌بژێرێت ،چاودێری ده‌زگای راپه‌ڕاندن‌و ده‌س����ه‌اڵته‌كان ده‌كات ،یاس����ا ده‌رده‌كات‌و هه‌موارده‌كاته‌وه .هه‌ماهه‌نگی ،هاوسه‌نگی‌و چاودێریی ده‌س����ه‌اڵته‌كان فه‌راهه‌م ده‌كات، به‌مجۆره پهرلهمان ده‌بێته ده‌سه‌اڵتی بااڵی گه‌ل. به‌اڵم له‌سیستمی سه‌رۆكایه‌تیدا په‌رله‌مان‌و سه‌رۆك له‌الیه‌ن گه‌له‌وه هه‌ڵبژێردرێن .بۆیه سه‌رۆك ده‌س����ه‌اڵتی هه‌ره بااڵی راپه‌ڕاندنه. له‌هه‌مان كاتدا س����ه‌رۆك ماف����ی ڤیتۆكردنی یاس����اكانی هه‌ی����ه .ل����ه‌م نێوه‌دا شانس����ی گروپه ئایینیو ئه‌تنیكیی����ه‌كان له‌بڕیاردان‌و به‌ش����داریكردنی ده‌س����ه‌اڵت به‌رته‌س����ك ده‌بێت����هوه .ده‌رفه‌ت����ی سیاس����ه‌تكردن بۆ پارته بچوكه‌كان نامێنێت .مه‌یدان بۆ حزبه بااڵده‌س����ت‌و خاوه‌ن توانای دارایی ،ئابوری‌و سه‌ربازییه‌كان ده‌مێنێته‌وه .به‌مجۆره زۆربه‌ی پارته سیاس����ییه‌كان ماڵئاوایی له‌سیاسه‌ت ده‌كه‌ن .گروپه ئه‌تنیكی‌و ئاینییه‌كان له‌ژێر ویژدانی سه‌رۆكدا ده‌مێننه‌وه. ب����ۆ رونكردن����هوهی زیات����ری سیس����تمی په‌رله‌مانی‌و س����ه‌رۆكایه‌تی پش����ت به‌چه‌ند لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك����ی ئه‌كادیم����ی ده‌به‌س����تین به‌تایبه‌تیش هه‌ڵسه‌نگاندنی دۆخی واڵته‌كان لهگ����هڵ ئه‌و سیس����تمه‌ی ده‌گونجێ����ت ،كه ئای����ا دۆخی هه‌رێمی كوردس����تان لهگهڵ چ سیس����تمێكدا ده‌گونجێ����ت ،توێژینه‌وه‌یه‌ك كه له‌الیه‌ن پرۆفیس����ۆر (ئه‌لفرێد س����تێپان ( ))Alfred Stepanپس����پۆری ب����واری
دیموكراتیزه‌ك����ردن له‌زانك����ۆی كۆڵۆمبی����او پرۆفیس����ۆر (س����یندی س����كاچ (Cindy ) )Skachپس����پۆری بواری ب����ه‌راوردكاری ده‌س����توریی له‌زانك����ۆی هارڤ����ه‌رد ،ئه‌م دو پرۆفیسۆره به‌راوردێكیان لهنێوان سیستمی په‌رله‌مانی‌و س����ه‌رۆكایه‌تی كردوه لهس����ه‌ر بنه‌م����ای ئه‌زمونی واڵتانی دونیا مهبهس����تی توێژینه‌وه‌كه‌ش����یان رێنماییكردن����ی ئ����هو واڵتانه‌یه كه ت����ازه رزگاریان ب����وهو به‌ره‌و دیموكراسی هه‌نگاو ده‌نێن ،بۆ سودوه‌رگرتن له‌سیستمی حوكمڕانی. لهنێوان س����ااڵنی 1979تا 1989ته‌نها 43واڵتی دیموكراس����ی هه‌بون لهو 43واڵته 34واڵتیان سیستمی حوكمڕانیان پهرلهمانی دیموكراسیو 5واڵتیشیان سه‌رۆكایه‌تی بون، ل ه 34واڵته‌كه‌ی كه سیسته‌میان پهرلهمانی بو 3تا 11حیزب چاالكی سیاس����یان هه‌بو ب����ه‌اڵم له 5واڵتی س����ه‌رۆكایه‌تیه‌كه‌دا ته‌نها 2بۆ 3حزبی سیاس����ی له‌پێشبڕكێدا بون، ئه‌م����ه‌ش ئ����هوه ده‌خاته ڕو كه سیس����تمی پهرلهمانی زیاتر لهس����ه‌رۆكایه‌تی فره‌حیزبی به‌رهه‌م دێنێت‌و قبوڵی ده‌كات شانسی حیزبه بچوك����ه‌كان زیاتر ده‌كات بۆ به‌ش����داریكردن له‌په‌رله‌ماندا. ه����اوكات له‌نێ����وان س����ااڵنی 1973ت����ا 1989دا 53واڵت����ی دیك����ه به‌ش����ێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان ئه‌زمونی دیموكراسیان به‌خۆوه بینیوه لهو 53واڵته 28واڵتیان سیس����تمی په‌رله‌مانیان هه‌ڵبژاردوه‌و 25یان سیس����تمی س����ه‌رۆكایه‌تیان هه‌ڵبژاردب����و ،لهو واڵتانه‌ی سیستمی سه‌رۆكایه‌تیان هه‌ڵبژاردبو ته‌نها 5 واڵتی����ان واتا %20ی����ان توانییان بۆ ماوه‌ی 10س����اڵ به‌دیموكراس����ی بمێننه‌وه‌و دوای 10س����اڵ له‌دیموكراسی هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه ،به‌اڵم ئه‌و واڵتانه‌ی سیس����تمی په‌رله‌مانیان وه‌ك مۆدێلێك ب����ۆ خۆبه‌ڕێوه‌ب����ردن هه‌ڵبژاردبو 17واڵتی����ان واتا %61یان ب����ۆ ماوه‌ی 10 س����اڵ به‌دیموكراس����ی مانهوه ،به‌و پێیه‌ش به‌رده‌وامبون����ی په‌یڕه‌وكردنی دیموكراس����ی لهسیس����تمه په‌رله‌مانیه‌كان����دا 3ئه‌وه‌نده‌ی سیستمه سه‌رۆكایه‌تیه‌كانه. هه‌ر به‌پێ����ی توێژینه‌وه‌كه له‌دوای جه‌نگی دوه‌م����ی جیهان����ی لهنێوان س����ااڵنی 1945 ت����ا 1979ئه‌و واڵتان����هی له‌ژێر كۆلۆنیالیزم رزگاریان بو دوای سه‌ربه‌خۆبونیان 41واڵتیان په‌یڕه‌ویان له‌سیستمی پهرلهمانی كردو 36 واڵتیان سیستمی س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌ڵبژارد، ل����هو 41واڵته‌ی كه سیس����تمی په‌رله‌مانیان هه‌ڵبژارد 15واڵتیان واتا له %36به فیعلی بون به‌واڵتی دیموكراس����ی ،ب����ه‌اڵم ئه‌و 36 واڵته‌ی سیستمی سه‌رۆكایه‌تیان هه‌ڵبژاردبو یه‌ك ده‌وڵه‌تیان نه‌بون به‌واڵتی دیموكراسی، توێژینه‌وه‌كه گه‌یش����تۆته ئ����هو بڕوایه‌ی كه سیس����تمی پهرلهمانی چانسی گه‌شه‌كردنی ب����ۆ دیموكراس����ی زۆر زیاتره لهسیس����تمی س����ه‌رۆكایه‌تی ،ه����اوكات له‌توێژینه‌وه‌كه‌دا گه‌یش����تونه‌ته ئ����هو بڕوای����ه ك����ه ئه‌گه‌ری كوده‌تای س����ه‌ربازی لهو واڵتانه‌ی سیستمی س����ه‌رۆكایه‌تیان هه‌ڵبژاردبو 2ئه‌وه‌نده زیاتر بو لهو واڵتانه‌ی كه سیس����تمی په‌رله‌مانیان په‌یڕه‌و ده‌كرد..ئه‌م توێژینه‌وه‌یه رۆش����نایی ورد ده‌خات����ه به‌رده‌م گه‌لی كوردس����تان بۆ هه‌ڵبژاردن����ی سیس����تمی حوكمڕانیه‌كه‌ی كه سه‌رۆكایه‌تی بێت یان پهرلهمانی. به‌و پێیه‌ش هه‌رێمی كوردستان كه ده‌چێته چوارچێوه‌ی واڵته تازه گه‌شه‌كردوه‌كانه‌وه‌و به‌قۆناغێكی راگوزه‌ری سیاسیدا تێپه‌ڕده‌بێت، سیستمی پهرلهمانی تا ئاستێك گونجاوتره له‌سیستمی سه‌رۆكایه‌تی به‌و پێیه‌ی له‌واڵته رۆژهه‌اڵتیه‌كاندا س����ه‌رۆك به‌هۆی بارودۆخی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاس����یه‌وه ده‌بێته سه‌نته‌ری
ئه‌گه‌ر سیستمی سیاسیه‌كه‌ی هه‌رێم به‌ته‌واوی بكرێت ه پهرلهمانی به‌اڵم سه‌رۆك ئه‌و هه‌مو ده‌سه‌اڵته‌ی ههبێت ك ه ئێستا بۆی دیاریكراوه ئه‌وا راسته‌وخۆ سیستمه‌ك ه ده‌بێت ه سه‌رۆكایه‌تی به‌و پێیه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم فه‌رمانده‌ی گشتی هێزه چه‌كداره‌كان‌و ده‌سه‌اڵتی بااڵی جێبه‌جێكردنه بڕی����اردان‌و ته‌واوی ده‌س����ه‌اڵته‌كان الی ئه‌و كۆده‌بێته‌وه‌و له‌وێش����هوه ب����ه‌ره‌و تاكڕه‌وی دیكتاتۆری هه‌نگاو ده‌نێت. واڵت له‌سایه‌ی سیستمی سه‌رۆكایه‌تیدا ئه‌گه‌رچی شاره‌زایان ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن ك ه له‌سیستمی په‌رله‌مانیدا چانسی گه‌شه‌كردنی دیموكراس����یو مه‌ده‌نی‌و فره حیزبی زیاتره ب����ه‌اڵم لهسیس����تمی سه‌رۆكایه‌تیش����دا ئه‌و چانسانه فه‌راهه‌م ده‌بێت له‌نمونه‌ی ئه‌مریكا به‌اڵم بارودۆخی ش����هڕو ش����ۆڕش‌و نائارامی كاریگه‌ری هه‌یه لهس����ه‌ر سیس����تمه‌كه بۆیه به‌بڕوای ش����اره‌زایان بۆ ئ����هو واڵتانه‌ی كه له‌دۆخی جه‌ن����گ‌و نائارام����یو راگوزه‌ریدان سیس����تمی پهرلهمانی گونجاوت����ره به‌وه‌ی چانسی گه‌شه‌كردنی دیموكراسیو فره‌حیزبی زیاتر ده‌كات ،به‌پێچه‌وانه‌ش����هوه سیستمی سه‌رۆكایه‌تی چانسی تاكڕه‌وی‌و دیكتاتۆری زیات����ر ده‌كات ،ب����هو پێیه‌ی ت����ه‌واوی ئه‌و واڵتانه‌ی كه به‌ر به‌ه����اری عه‌ره‌بی كه‌وتن‌و ش����ۆڕش‌و راپه‌رینیان تێدابو سیستمه‌كه‌یان سه‌رۆكایه‌تی بو. هه‌رچه‌ن����ده ئ����هو س����ه‌رۆكانه هه‌مویان لهههناوی شۆڕش����هوه هاتونه‌ت����ه ده‌ره‌وه‌و به‌بیان����وی شۆڕش����گێڕیه‌وه هه‌نگاوی����ان بۆ دیكتات����ۆری‌و قۆرخكردنی ده‌س����ه‌اڵت ناوه، زۆرینه‌ی ئه‌و واڵتانه‌ی له‌ڕێگه‌ی شۆڕش����هوه رزگارب����ون‌و ده‌وڵه‌تی����ان دروس����ت كردوه به‌تونێل����ی دیكتاتۆری����دا رۆیش����تون یاخود بونه‌ته دیكتاتۆر. یه‌كه‌م /میسری س����ه‌رده‌می موباره‌ك كه لهههناوی شۆڕش����هوه هات����ه ده‌رێ له1981 2011س����ه‌رۆك بو واتا 30ساڵ سهرهڕایئ����هوهی هه‌مواری ده‌س����توری ب����ۆ كرا بۆ ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام بێت له‌خولی سه‌رۆكایه‌تی له‌دوایی����ن هه‌ڵبژاردندا له 2014دا %88.7 ده‌نگی به‌ده‌س����تهێنا ،میس����ر كه سیستمه حوكمرانیه‌ك����هی كۆم����اری س����ه‌رۆكایه‌تیه
له‌سه‌رده‌می موباره‌كدا ته‌واوی ده‌سه‌اڵته‌كان له‌الی موباره‌ك بو ،بۆیه سیس����تمه‌كه به‌ره‌و دیكتاتۆری هه‌نگاوی نا. دوه‌م /تونسی س����ه‌رده‌می زینلعابدین بن عه‌ل����ی كه له 2011 – 1987واتا بۆ ماوه‌ی 24ساڵ سه‌رۆكایه‌تی كردوه‌و ده‌ستوریشی هه‌موار كرد بۆ ئه‌وه‌ی له‌ده‌سه‌اڵتدا بمێنێته‌وه‌و خۆی هه‌ڵبژێرێته‌وه كه له‌دواین هه‌ڵبژاردنیدا له 2009دا %89.6ی ده‌نگه‌كانی به‌ده‌س����ت هێنا ،خۆ ئه‌گ����ه‌ر راپه‌رینی خه‌ڵكی نه‌بوایه هه‌رگیز لهسهر كورس����یه‌كه‌ی دانه‌ده‌به‌زی، تونس كه سیستمی حوكمڕانیه‌كه‌ی كۆماری بو بوه سیستمێكی دیكتاتۆری. س����ێیه‌م /یه‌مه‌ن كه عه‌لی عه‌بدواڵ ساڵح لهس����اڵی 2012 – 1978س����ه‌رۆكی یه‌مه‌ن بو بۆ ماوه‌ی 34س����اڵ سه‌رۆك بو له‌هه‌واڵ بو بۆ خولی دیكه‌ش خۆی كاندید بكاته‌وه‌و لهس����ه‌ر كورس����ی ده‌س����ه‌اڵت دابنیشێته‌وه ك����ه له‌دواین خول����ی هه‌ڵبژاردندا له 2006دا %77ی ده‌نگه‌كانی به‌ده‌س����ت هێنا ،ئه‌میش لهناو سیستمی سه‌رۆكایه‌تی یه‌مه‌ندا. چواره‌م /به‌ش����ار ئه‌سه‌د كه له 2000هوه س����ه‌رۆكه تائێس����تا واتا ماوه‌ی 15س����اڵه
س����ه‌رۆكه‌و ده‌س����توری هه‌موارك����ردهوه بۆ ئه‌وه‌ی ببێته سه‌رۆك‌و له‌دوایین هه‌ڵبژاردندا ل ه 2014دا %88.7ده‌نگه‌كانی به‌ده‌ستهێناو چاوه‌ڕوانیش ناكرێت به‌ئاسانی كورسیه‌كه‌ی راده‌ست بكات. سیس����تمی س����ه‌رۆكایه‌تی له‌ن����او واڵتانی رۆژه����ه‌اڵت هه‌میش����ه ب����ه‌ره‌و دیكتات����ۆری هه‌نگاوی ناوه‌و دیكتاتۆری به‌رهه‌م هێناوه، بۆیه دۆخی سیاس����یو كۆمه‌اڵیه‌تی هه‌رێمی كوردس����تانیش زۆر باش����ترنیه له‌دۆخی ئه‌و واڵتانه لهبهرئهوه سیستمی سه‌رۆكایه‌تی یان نیمچه س����ه‌رۆكایه‌تی لهههرێمی كوردستان س����ه‌رۆك به‌هۆی زۆری ده‌س����ه‌اڵته‌كانیه‌وه به‌ره‌و دیكتات����ۆری‌و تاكڕه‌وی كێش ده‌كات‌و وا ده‌كات سه‌رۆك ده‌ستبه‌رداری كورسیه‌كه‌ی نهبێت. خۆ ئه‌گه‌ر سیس����تمی سیاسیه‌كه‌ی هه‌رێم به‌ته‌واوی بكرێته پهرلهمانی به‌اڵم س����ه‌رۆك ئه‌و هه‌مو ده‌س����ه‌اڵته‌ی ههبێت كه ئێس����تا بۆی دیاریكراوه ئه‌وا راسته‌وخۆ سیستمه‌كه ده‌بێته س����ه‌رۆكایه‌تی به‌و پێیه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم فه‌رمانده‌ی گشتی هێزه چه‌كداره‌كان‌و ده‌سه‌اڵتی بااڵی جێبه‌جێكردنه ،واتا ته‌واوی
ده‌س����ه‌اڵتی وه‌زاره‌تی ناوخۆو پێش����مه‌رگه‌و ئاس����ایش‌و هه‌مو هێزه چه‌كداره‌كان لهگهڵ ته‌واوی ده‌سته‌ی حكوم هتو جێبه‌جێكردنی هه‌یه ته‌نها ئه‌م دو ده‌سه‌اڵته به‌سه بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رۆك سیستمه‌كه بكاته سه‌رۆكایه‌تی. ئه‌م����ه س����ه‌ره‌ڕای ئ����هوهی سیس����تمی سه‌رۆكایه‌تی لهههرێم پێچه‌وانه‌ی سیستمی عێراق ده‌بێت ك����ه په‌رله‌مانیه‌و پێچه‌وانه‌ی ده‌س����توری عێراق ده‌بێت كه ده‌ڵێت نابێت هیچ بڕگه‌و یاس����ایه‌ك ده‌ربچێت پێچه‌وانه‌ی ده‌ستوری عێراق بێت ،لهگهڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌گه‌ر سیستمی هه‌رێم به‌ته‌واوی ببێته پهرلهمانی ئه‌وا سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان وه‌كو ده‌زگایه‌كی ده‌س����توریی هه‌رێم سه‌ربه‌خۆیی خۆی ده‌پارێزێ����ت‌و ناچێته ژێرباری حوكمه رۆتین‌و ئیدارییه‌كانی حكومه‌تی ناوه‌نده‌وه. به‌اڵم له‌سیستمی سه‌رۆكایه‌تیدا پێچه‌وانه‌وه‌ی ئه‌مه‌یه ،س����ه‌رۆك وه‌ك����و ته‌نی����ا ده‌زگای راپه‌ڕاندن ده‌بێت����ه الیه‌نی په‌یوه‌نداری كاره رۆتی����ن‌و ئیدارییه‌كانی حكومه‌ت����ی به‌غدا. له‌ڕوی سه‌روه‌ری‌و سیاس����ه‌تی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه ئیراده‌ی گه‌لی كوردس����تان ده‌بێته پاشكۆی حكومه‌تی ناوه‌ندی به‌غدا.
ئه‌و که‌سانه‌ی هاوکاری ئاوێنه‌یان کرد ناوی ئه‌و که‌سانه‌ی هاوکاری ئاوێنه‌یان کردوه بازرگانێکی به‌ڕێز له‌سلێمانی که‌نه‌یویست ناوی باڵوبکرێتهوه به‌ڕێزێک که‌نه‌یویست ناوی باڵوبکرێتهوه به‌ڕێزێک که‌نه‌یویست ناوی باڵوبکرێتهوه به‌ڕێزێک که‌نه‌یویست ناوی باڵوبکرێتهوه ئاالن محه‌مه‌د به‌ڕێزێک که‌نه‌یویست ناوی باڵوبکرێتهوه پشتیوان ئه‌حمه‌د له‌خانه‌قین
بڕی هاوکاری به‌دینار
بڕی هاوکاری به‌دۆالر
0
10,000
0
1,000
0
1,000
0
100
1,000,000
0
0
200
300,000
0
تایبه‌ت
) )485سێشه‌ممه 2015/6/30
نه‌بونی سایلۆ ..كێشه نه‌بڕاوه‌كه ی گه‌رمیان ئا :ئیحسان مه‌ال فوئاد نه‌بونی سایلۆ له‌ناوچه به‌رفراوانه‌كه‌ی گه‌رمیان ،یه‌كێك لهو كێشانه‌ی كه كۆتایی پێنایه‌ت‌و ساڵ‌و دوای ساڵ ته‌نها گله‌یی ده‌كرێت ،وه‌ك جوتیارێك باس له‌وه‌ده‌كات ساڵ نییه به‌مانگ‌و دو مانگ چاوه‌ڕوان نه‌بن تاوه‌كو دانه‌وێڵه‌كانیان ده‌فرۆشنه حكومه‌ت ،یان ده‌ینێرن بۆ سایلۆكه‌ی دوزخورماتو چونكه له‌گه‌رمیاندا بونی نییه.، محه‌م����ه‌د س����ابیر جوتیارێك���� ه له‌ناوچه‌ی گه‌رمی����ان به‌وته‌ی خۆی ئه‌مس����اڵ 90دۆن����م زهوی ك����ردوه به‌دانه‌ویڵه له‌جۆری گه‌نم‌و جۆ ،ئه‌و باس����ی له‌وه‌كرد كه هه‌مو س����اڵێك كێشه‌ی فرۆش����تنی دانه‌ویڵه‌كانیان هه‌ی����ه ،وت����ی "س����اڵ نیی����ه ئێمه به‌مان����گ‌و دو مانگ چاوه‌ڕوان نه‌بین تاوه‌كو دانه‌وێڵه‌كانمان ده‌فرۆشینه حكوم����ه‌ت ،ی����ان ده‌ینێری����ن ب����ۆ س����ایلۆكه‌ی دوزخورمات����و ،چونكه له‌گه‌رمیان بونی نییه". وتیشی "ئه‌گه‌ر زۆر وه‌رگرتنه‌كه‌ی له‌الی����ه‌ن حكومه‌ت����هوه دوابكه‌وێت، ئ����ه‌وا ناچاری����ن باپ����اره‌ی كه‌متر ده‌یفرۆشینه بازرگانان ،نه‌ك هه‌ر من به‌ڵكو خه‌ڵكی دیكه‌ش ده‌یفرۆشێته بازرگاكان". ئه‌و پی����ره پی����اوه نیگه‌رانییه‌كی دیكه‌ی ئه‌وه‌بو هیچ س����اڵێك بنه‌تۆ له‌واده‌ی خۆیدا ناگاته ده‌س����تیان‌و دواده‌كه‌وێت ،وتی "ئه‌مانه مه‌به‌ستی (وه‌زاره‌تی كشتوكاڵه) كه‌ی له‌واده‌ی خۆیدا پێداویستییه‌كانمان بۆ دابین
ده‌كه‌ن ،ئه‌وانه له‌خه‌می جوتیاراندا نین". م����ام عه‌زیز كه زۆرب����هی ته‌مه‌نی له‌گون����ددا به‌س����ه‌ربردوه‌و س����ااڵنه منداڵه‌كان����ی له‌گه‌ڵی����دا خه‌ریك����ی مه‌ڕداریی‌و كاروباری كش����توكاڵین، ده‌ڵێ����ت "هه‌مو س����اڵێك گه‌نم‌و جۆ ده‌ڕوێنم ،س����اڵێك دانه‌ویڵه نه‌ڕوێنم ئه‌ڵێ����ی ش����تێكم ونك����ردوه ،نه‌ك حكومه‌ت ،م����ن منه‌تم به‌كه‌س نییه باه����ه‌ر كه‌ن����م‌و جۆك����ه‌م لێنه‌كڕن، ده‌یفرۆشمه خه‌ڵكی تر". ئه‌و وتیشی "من سااڵنه زیاتر له20 گه‌نم‌و جۆ ده‌ڕوێن����م‌و به‌ده‌یان ته‌ن به‌رهه‌م����م هه‌یه ،ئه‌گ����ه‌ر حكومه‌ت جێگ����هی نییه بابێ����ت له‌گونده‌كه‌ی ئێمه دانه‌وێڵه‌ی بۆ هه‌ڵگرین ،ئه‌مه چی بو چه‌ند س����اڵه ئه‌ڵێن ش����وێن دروس����ت ده‌كه‌ی����ن ب����ۆ هه‌ڵگرتنی دانه‌وێڵه ،هه‌ر دروستیان نه‌كرد". ه����اوكات له‌ب����اره‌ی كێش����هی جوتیارانی گونده‌كه‌یانه‌وه لهمساڵدا، ئه‌نجومه‌ن����ی گون����دی س����ه‌وزباڵخ ئه‌حمه‌د عه‌بدولڕه‌حم����ان بۆ ئاوێنه ده‌ڵێت "كێشه‌یه‌كی ئه‌وتۆمان نییه، ته‌نها كێش����ه‌یان نه‌بونی س����ایلۆیه له‌گه‌رمیان یان س����ایلۆیه‌كی بچوك هه‌ی له‌كه‌الر كه شوێنی چاره‌كێكی به‌رهه‌می دانه‌ویڵه‌ی گه‌رمیانیش����ی تێدا نابێته‌وه". له‌ب����اره‌ی به‌رهه‌م����ی دانه‌وێڵه‌ی ئه‌مساڵ له‌گه‌رمیان باس له‌وه‌ده‌كات به‌رهه‌می ب����ه‌راو باش ب����وهو یه‌ك ته‌ن 15ته‌نی به‌رهه‌مهێناوه ،به‌اڵم زهوی ده‌ی����م به‌رهه‌م����ی نه‌بو ،وتی "ته‌نها له‌گونده‌ك����هی ئێمه‌دا 2500 دۆنم ب����ه‌راوو 2000دۆنم زهوی ده‌یم كێڵراوه".
زهوی كشوكاڵی هه‌رێمی كوردستان له‌دو شوێن پێكهاتوه ،ئه‌ویش به‌راوو ده‌یم ،ب����ه‌اڵم تائێس����تا حكومه‌تی هه‌رێم نه‌یتوانیوه سود له‌زه‌وی ده‌یم وه‌ربگرێت‌و ئه‌و زه‌وییانه ته‌نها پشت به‌ئاوی باران ده‌به‌ستن. له‌به‌رامبه‌ردا به‌ڕێوه‌به‌ری گش����تی گه‌رمیان ش����ادیه حس����ێن ئاشكرای ده‌كات كه 511هه‌زارو دو دۆنم زهوی كراوه به‌گه‌نم كه بڕی پێش����نیاركراو بۆ به‌رهه‌مهێنان����ی 170-150هه‌زار ته‌ن ده‌بێت‌و لهس����اڵی پار كه‌متره، به‌اڵم هێش����تا رون نیی����ه ،چونكه به‌رده‌وامی����ن له‌وه‌رگرتن����ی گه‌نم، روبه‌ری چێنراوی ج����ۆ 73هه‌زارو 653دۆنم����ه كه بڕی پێنش����اركراو به‌به‌رهه‌مهێنانی ،ده‌كاته 29هه‌زارو 462ته‌ن. ئه‌و باس����ی له‌وه‌شكرد كه به‌هۆی كه‌می بارانبارین����هوه ئه‌وه‌ی زهوی ده‌یم بوه له‌گه‌رمیان فه‌وتاوه ،ته‌نها زه‌ویی����ه به‌راویی����ه‌كان به‌رهه‌میان باشه ،چونكه رێژهی بارانبارین لهو ناوچه‌ی����ه له‌دوای مانگ����ی چواره‌وه وه‌ستا. له‌ب����اره‌ی هه‌ڵگرت����ن‌و گلدانه‌وه‌ی دانه‌وێڵ����ه ،به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری گش����تی كشتوكاڵی گه‌رمیان وتی "ئه‌و نه‌ك كێشه‌یه به‌ڵكو سه‌رئێشه‌یه ،چونكه لهس����نوری گه‌رمیاندا كه زه‌وییه‌كی فراوانی هه‌یه بۆ دانه‌وێڵه س����ایلۆی تێدا نییه ،بۆی����ه بنكه‌یه‌كی بچوك كراوهتهوه ،ئه‌ویش به‌پێی پێداویستی دانه‌وێڵه‌ی ناوچه‌ك����هی ئێمه نییه، به‌ڵكو بۆ ئهوه كراوهتهوه دانه‌وێڵه‌ی تێبكرێت‌و زو زو بگوازرێته‌وه". به‌رپرسه‌كه‌ی كشتوكاڵی گه‌رمیان ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد كه لهبهر ئه‌وه‌ی
وه‌زاره‌ت����ی بازرگانی هه‌رێم س����اڵی پێش����و گه‌نمی فرۆش����توه‌ته به‌غداو پاره‌كه‌ی بۆ نه‌نێردراوه ،بۆیه رێگه نادات ئێمه یه‌كسه‌ر ره‌وانه‌ی به‌غدای بكه‌ی����ن‌و وه‌س����تاندویه‌تی ،ئه‌مه‌ش وه‌زاره‌ت وه‌كو بارمته به‌كاریهێناوه بۆ ئ����هوهی به‌غدا پاره‌ك����ه بنێرێت ئنج����ا گه‌نمه‌كه‌ی بۆ ره‌وانه ده‌كات، ئه‌مه‌ش كێش����ه‌یه‌كی ت����ره ،چونكه تائێس����تا له‌ناوچه‌ی گه‌رمیاندا 600 جوتیار پاره‌ی گه‌نمی ساڵی پاریان وه‌رنه‌گرتوه. س����ه‌باره‌ت ب����هو كێش����انه‌ی كه هی س����ااڵنی پێش����وهو بۆ ئێس����تا ماوه‌ت����هوه ،ده‌ڵێ����ت "كێش����ه‌یه‌ك ئه‌وه‌بوه ته‌خمین����ه‌كان زۆر بوه كه ب����ۆ جوتیاران نوس����راوه ،بۆ نمونه جوتیارێ����ك 30ته‌نی چاندوه‌و بۆی نوسراوه 600ته‌ن به‌رهه‌مده‌هێنێت، ئه‌گ����ه‌ر به‌رهه‌می ئه‌وه‌ن����ده نهبێت، ناچ����ار ده‌چێ����ت په‌ی����دای ده‌كات، ئه‌مه‌ش له‌قازانجی بازرگانه‌كانه". له‌باره‌ی مامه‌ڵه‌كردن به‌سه‌ره‌گرتنی دانه‌وێڵه‌وه ،وتی "ئێس����تا كارێكمان كردوه كه جوتیارێ����ك بێت به‌یه‌ك دو ش����هو باره‌ك����هی لێوه‌ربگیرێت‌و دوانه‌خرێ����ت ،به‌ڵكو ئه‌و س����ه‌رانه وه‌س����تێنراوه ه����ی بازرگانه‌كان����هو ده‌مێننه‌وه بۆ پاش جوتیاره‌كان". به‌هۆی نه‌بونی بودجه لهمساڵدا، گه‌رمی����ان هی����چ بودجه‌یه‌ك����ی بۆ دانه‌نراوه ،به‌وته‌ی ش����ادیه به‌هۆی ئ����ه‌م قه‌یران����ی دارایی����هوه به‌هیچ ش����ێوه‌یه‌ك ه����اوكاری جوتی����اران نه‌ك����راوه‌و پرۆژه‌كانی����ش له‌كات����ی خۆی����دا ئه‌نجامنادرێ����ن ،له‌كاتێكدا پرۆژه‌ی كشتوكاڵی لهسهر كاته‌كه‌ی وه‌ستاوه.
19
وه‌اڵمێك بۆ 3800رۆژه‌كه‌ی بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمه یاسین مه‌حمود چۆمانی
نه‌كردب���و پارێ���زگاری لێب���كات ،هه‌ر هێزێك���ی ده‌ره‌كی س���نوری ببه‌زێنێ روبه‌ڕوی بێت���هوه .ده‌پرس���ین ئاخۆ ئامانج له‌وه‌چیه ئاوێنه لهم راستییه‌دا خ���ۆی الیه‌نگی���ر ده‌كات؟ له‌كاتێكدا چاك ده‌زانێ ئه‌م بابه‌ته‌له‌ئه‌نجامی چ كاردانه‌وه‌یه‌ك بوه.
راپۆرتێ���ك له‌ب���اره‌ی م���اوه‌ی س���ه‌رۆكایه‌تی س���ه‌رۆك بارزان���ی له‌پۆستی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان له‌ئاوێنه‌و ئاوێنه‌نی���وز باڵوكراوهتهوه. تێدا وێ���ڕای ژماردنی رۆژه‌كانی ماوه‌ی بارزانی كه‌ی گه‌ڕایه‌وه سه‌رۆكایه‌تی س���ه‌رۆك بارزانی ئاماژه وه‌ك بڵێی ئاوێنه‌و ئه‌وه‌ی له‌پش���ت به‌هه‌ندێك بابه‌تی مێژویی‌و سیاس���ی كراوه كه‌ئاوێنه یان به‌ئه‌نقه‌ست بازی ئه‌م بابه‌ته‌وه‌یه ،به‌درێژی‌و وردی بیریان به‌س���ه‌ر هه‌ندێك راستیدا داوه ،یاخود له‌وه‌كردبێته‌وه چۆن‌و به‌چ ش���ێوه‌یه‌ك له‌ئه‌نجام���ی بیرچونه‌وه‌و ش���اره‌زایی ئ���ه‌م راپۆرت ه بخه‌ن���ه‌چوارچێوه‌یه‌كی نه‌بون له‌روداوه سیاسیه‌كانی باشوری ش���ێواندنی راس���تی روداوه مێژویی‌و سیاس���یه‌كان ،بۆی���ه ئاوێن���ه‌له‌كۆتا كوردستان تێپه‌ڕیوه. په‌ره‌گرافیدا باس له‌وه‌ده‌كات كه‌ڕێزدار مسعود بارزانی دوای راپه‌ڕینی به‌هاری سوپای عێراقی بۆ دهرپهڕاندنی 1991گه‌ڕاوه‌ته‌وه باشوری كوردستان، سوپای ئێرانی بو ب���ۆ نمونه‌له‌و په‌ره‌گرافه‌ی باس���ی ئه‌ركی میدیایه‌راستی روداوه‌كان وه‌ك ش���ه‌ڕی ناوخ���ۆ ده‌كات ،ئام���اژه خ���ۆی وێنا ب���كات ،ئه‌گه‌ر واهه‌س���ت به‌وه‌كراوه‌كه‌پارتی 31ی ئابی 1996ب���كات میلله‌تێك���ی مردوی���ن‌و مێژوی په‌نای بردوه‌ته‌ب���ه‌ر رژێمی به‌عس بۆ نه‌ته‌وه‌كه‌م���ان‌و س���ه‌ركرده‌كانمان دهرپهڕاندنی یه‌كێت���ی له‌هه‌ولێر ،لهم بیرچوه‌ت���هوه یاخ���ود نازانی���ن ،ئه‌وا په‌ره‌گرافه‌دا ئاوێن���ه بیری چوه باس هه‌ڵه‌یه‌ك���ی ل���ه‌م ج���ۆره‌ده‌كات، له‌وه‌ب���كات هاتنی س���وپای عێراق بۆ چونكه‌س���ه‌رۆك بارزان���ی یه‌كێك بوه دهرپهڕاندنی یه‌كێت���ی نهبوه به‌ته‌نیا ،لهو س���ه‌ركردانه‌ی نه‌خشه‌ی راپه‌ڕینی به‌ڵك���و ب���ۆ ده‌رپه‌ڕاندن���ی س���وپای 1991ی داڕش���توه‌و لهگهڵ ده‌ستپێكی پاس���دارانی ئێرانی بوه‌و به‌پێی یاساو راپه‌ڕینیشدا له‌سنوری قاسمه‌ڕه‌شه‌وه رێس���ا لهس���ه‌ر حكومه‌ت���ی ئه‌وكاتی هاته‌ناو خاكی باش���وری كوردستان‌و عێراق بو خاكی عێراق كه‌كوردس���تان نه‌وشیروان مسته‌فایشی لهگهڵ خوێدا هێشتا وه‌ك دیفاكتۆیه‌ك خۆی پێناسه هێنابو.
ئۆنتۆلۆژیا ی كوشتن له‌ڕۆمان ی (هه‌وره‌كان ی دانیال)دا ...پاشماوه می���ر به‌ئاره‌زویه‌كی دڕندان���هوه ده‌كوژرا وه‌ك ئه‌وه‌ی عه‌ش���قێكی گ���ه‌وره‌ی بۆ ئه‌و چه‌شنه له‌مردن ههبێت ،ئه‌م عه‌شقی مردنه، ئه‌م ئاره‌زوی كوشتن‌و سه‌ربڕینه كێشه‌كه‌ی ئێمه‌یه ،ئ���هو پنته‌یه له‌ن���او جیهانی ئه‌م تێكس���ته‌ی به‌ختیاردا به‌دوایه‌وه‌ین .مردن له‌دۆخه س���ه‌ره‌تاییه‌كه‌ی بت���رازێ ئاره‌زو و عیش���قی ئینس���ان خۆی هه‌ڵیده‌بژێرێ، تاقیكردن���هوهو دوباره‌كردن���هوهی م���ردن ئاره‌زویه‌ك���ی په‌نهای���یو دڕندانه‌ی مرۆڤه، به‌رده‌وام هه‌مو مرۆڤێ ئه‌زمونی ئه‌م ئاره‌زوه ده‌كا ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له‌خه‌ونه‌كانیشیدا بێ. م���ه‌رگ هه‌میش���ه وه‌ك په‌نهانیه‌ك ده‌مێنێت���هوه ،وه‌ك ڕاس���تینه‌یه‌كی ئاش���كرانه‌كراو خۆیم���ان لێده‌ش���ارێته‌وه، زانخوازی‌‌و هه‌ڵپه‌ی مرۆڤ بۆ وااڵكردنه‌وه‌و په‌یپێبردن چه‌شنێك حه‌زو ئاره‌زو و عیشق بۆ ناوه‌ڕۆكی ئه‌و په‌نهانیه‌و بۆ ئه‌و ڕاستینه ته‌رایه دروس���ت ده‌كا .ئه‌م عیشقه نابێته عیش���ق بۆ كۆتایی ،بۆ مه‌رگ خۆی ،ئه‌مه عیش���قه بۆ ئه‌و ڕاس���تینه په‌نهانه كه پێی ناگه‌ین‌و یارییه‌كی سه‌یر به‌ئاوه‌زو به‌گیانمان ده‌كا .په‌نهانی جۆرێك���ه له‌تلیاكی مرۆڤ، توانای گ���ه‌وره‌ی هه‌یه ب���ۆ ئالوده‌كردنی مرۆڤ‌و ده‌ستگرتن به‌سه‌ر ئاوه‌زو گیانیدا. لهمێژوی فه‌لس���ه‌فه‌و بیری كۆمه‌اڵیه‌تیا، كێش���هی ژیان‌و م���ردن ی���ه‌ك ڕه‌هه‌ندانه ته‌ماش���ای نه‌ك���راوه‌و له‌چه‌رخێك���هوه بۆ چه‌رخێكی دیكه گۆڕانی به‌س���ه‌ردا هاتوه، له‌هه‌ندێ له‌تێوریه فه‌لس���ه‌فیه‌كانا ،مردن وه‌ك خراپ���ه ده‌هێنرێته زمان .به‌و پێیه‌ی ژیان لهم���رۆڤ وه‌رده‌گرێته‌وه‌و گه‌وره‌ترین تراژیدیای مرۆڤایه‌تیه ،ترسی مردن به‌رده‌وام به‌ش���وێن مرۆڤه‌وه‌ی���ه ،له‌هه‌ن���دێ بیری فه‌لسه‌فیدا ،ترسی مردن هه‌ر له‌بنه‌ڕه‌ته‌وه بون���ی نیه .مردن هیچ ترس���ێك بۆ مرۆڤ پێش���ناهێنێ‌‌و ته‌نان���ه‌ت وه‌ك چاكه‌ی بااڵ له‌پێنوس ده‌درێ .ئه‌م ج���ۆره په‌یوه‌ندیه به‌مردن���هوه وه‌ها لێكده‌درێت���هوه كه بونی تاكه‌كه‌سییانه هێشتا له‌ڕه‌گه خێڵكیه‌كان‌و كۆلێكتیڤییه‌كان جودانه‌بوه‌ته‌وه .له‌كه‌لتوره دێرینه‌كان���ا (میس���ریه‌كان،بابلیه‌كان،
هیندی���ه‌كان‌و گریگ���ه‌كان) م���ردن وه‌ك تراژیدیایه‌ك���ی كه‌س���ییانه لێینه‌ده‌ڕوانرا. م���ردن كۆتایهاتنی بون���ی زه‌مینیانه یان كۆتای���ی یه‌كێك له‌بازنه جه‌س���ته‌ییه‌كانه، م���ردن وه‌ك خراپه‌یه‌ك���ی خولێالن���ه‌دراو ده‌رناكه‌وێت ،ناكه‌وێت���ه دژبه‌ری ژیانه‌وه، مردن ،ژیان به‌های یه‌كسانیان هه‌یه .مردن هه‌روه‌كو ژیان ته‌نها یه‌كێك له‌هه‌نگاوه‌كانی گه‌شه‌كردنی ڕانه‌وه‌ستاوی ئێمه‌یه. م���ردن له‌یه‌ككاتدا تراژیدیا ی كه‌س���یو كۆمه‌ڵ���ی– مرۆڤایه‌تیه .ئه‌م ده‌ركه‌وته‌یه‌ی نێو بون ئه‌گ���ه‌ر نه‌ش���توانێ بونی مرۆڤ له‌وات���ا به‌تاڵبكاته‌وه ،دروس���ت ده‌توانێ پرۆسێسی ئه‌فراندنی واتا ڕاوه‌ستێنێ ،ئه‌م ڕاوه‌ستاندنه ئه‌و كۆتاییه‌یه كه كۆتا سنوری ڕه‌ها بۆ پ���رۆژه ی بونێكی مرۆیی داده‌نێ. ئه‌گه‌ر ئ���هو په‌نهانی���هی م���ردن هه‌یه‌تی نه‌یبوایه ،به‌ساكاری ده‌مانتوانی هه‌ر كاتێك بویسترایه ئه‌زمونكردنی ژیان ڕاوه‌ستێنین، س���ڵكردنه‌وه یان ترس له‌مردن له‌وه‌دا نیه كه كۆتایی به‌كاتێك���ی دیاریكراو ده‌هێنێ، ئه‌وه‌ن���ده‌ی په‌نهانێت���ی مردن ترس���ناكه، ئه‌وه‌نه خ���ودی مردن نییه ئه‌و كاریگه‌رییه لهس���ه‌ر ئاوه‌زو گیانم���ان داده‌نێت ،ئه‌گه‌ر ئه‌و تێگه‌یش���تنه ئایدیالیس���یو ئاینیانه‌ی مردن ته‌ماشابكه‌ین كه مردن به‌ئه‌ڵقه‌یه‌كی زنجیره‌یی گه‌شه‌كردنی مرۆڤایه‌تی داده‌نێ، ئ���هوه ت���رس لهم���ردن واتایه‌ك���ی دیكه وه‌رده‌گرێ ،له‌ترسی مردن خۆیهوه ده‌بێته ت���رس لهوهی چۆن ده‌مری���ت ،كام فۆرمی مردن ئه‌زمون ده‌كه‌یت ،ترس لهوهی مرۆڤ نه‌توانێ مردنێكی مه‌زن بمرێ . ئ���ه‌م ترس���ه‌یان مانیفێس���تبونی مردن له‌ڕێگه‌ی كوش���تنهوه س���ه‌رڕێده‌خات ،تۆ ناتوان���ی مردنێك���ی م���ه‌زن تاقیبكه‌یته‌وه ئه‌گ���ه‌ر ئامانجێكی ب���ااڵ ،ئایدیایه‌كی بااڵو ژیانێك���ی بااڵ وه‌ك ئیدیاڵی خۆت به‌ربژێرن ه‌كه‌ی .هه‌ر ئه‌وه‌ی مردن وه‌ك خراپه‌یه‌كی خۆلێالن���ه‌دراو وه‌رناگی���رێ ئه‌وه‌یه مرۆڤ ده‌توان���ێ كاریگه‌ربێ لهس���ه‌ر دیاریكردنی فۆرمی مردنی خۆی ،له‌پاڵ ئه‌وه‌شدا ،ژیان‌و ده‌ركه‌وته‌كان���ی ،نیگه‌ران���یو غه‌مه‌كانی،
ت���رس‌و ب���ێ واتاییه‌كانی س���ه‌رچاوه‌یه‌كی دیكه‌ی ڕه‌وایه‌تی‌‌و تێگه‌یشتنی مه‌رگن وه‌ك چاك���هی ڕه‌ه���ا ،وه‌ك ڕزگاریده‌ری مرۆڤ له‌ئازاره بنه‌ڕه‌تیه بونه‌وی‌‌و هه‌میشه‌ییه‌كان، ك���ه خه‌س���ڵه‌ته ئۆنتۆلۆژیه‌كان���ی بون���ی ژیان به‌رپرس���ن له‌ئاماده‌بونی���ان .مرۆڤ په‌یوه‌ندییه‌كانی خۆی بهمردنهوه به‌چه‌شن‌و گه‌وهه‌ری جیاوازه‌وه پێكهێناوه ،هه‌روه‌ك چ���ۆن دۆخ���ی بون���ی مرۆی���ی ئاڵوگۆڕو جی���اوازی له‌په‌یوه‌ندییه‌كان���ی بهمردنهوه دروس���تده‌كا ،ئه‌وهاش مردن‌و ده‌ركه‌وته‌و فۆرم���ه جیاوازه‌كانی كاركردنیان به‌س���ه‌ر دامه‌زراندن‌و فۆرمۆله‌بونی ئه‌و په‌یوه‌ندیی‌‌و تێگه‌یش���تنانه‌وه ده‌بێ كه م���رۆڤ‌و مردن پێكه‌وه پێكبه‌ستراو ده‌كه‌ن. هێمام���ان به‌كوش���تن له‌خه‌ونه‌كان���ی میرئه‌وداڵ���ی زه‌ریاواری���دا ك���رد ب���ه‌اڵم په‌یوه‌ندی مردن یان كوش���تن به‌كوشتنی خه‌ونیش���هوه ده‌كرێ ڕاوه‌س���تانی لهسهر بكه‌ی���ن .ئه‌گه‌ر م���ردن له‌دیوێكیدا بێ واتا كردن ی ژیان‌و بون���ی مرۆڤ بێ به‌و پێیه‌ی كۆتایی پرۆژه‌ی بون���ه ،كۆتایی هه‌مو ئه‌و خه‌ونانه‌ش���ه‌كه پرۆژه‌كه هه‌ڵگرێتی ،ئه‌مه به‌س نییه بۆ جێكه‌وته‌كانی مردن ،چونكه واتای كۆتایبه‌خش‌و نائومێدكارانه‌ی مه‌رگ به‌قوڵ���ی خه‌ون���ه ئاینده‌ییه‌كان���ی مرۆڤ ته‌نگه‌تاو و كه‌مهێ���ز ده‌كا .مردن ده‌توانێ بك���وژی خه‌وه‌كانی ب���ێ ،كۆتایی هه‌ڵگری ره‌هه‌ندی ترس‌و تۆقێنه‌ری خۆیه‌تی ،مردن ئه‌و كۆتاییه به‌رجه‌سته ده‌كا . م���رۆڤ بونێك���ی پڕ ئ���اره‌زوی مردنه، مردنێ���ك به‌ف���ۆرم‌و وات���ای جی���اواز. تاقیكردن���هوهو دوباره‌كردن���هوهی مردن، هه‌ن���دێ جار بۆ مردنی خۆمان ده‌یخوازین، هه‌ندێجار بۆ ئه‌زمونكردنی مه‌رگی خه‌ڵكانی دیكه ته‌به‌نی ده‌كه‌ین .له‌هه‌وره‌كانی دانیالدا مه‌رگ له‌خ���ه‌ون‌و داكه‌وت���دا فه‌رمانڕه‌وای ڕه‌های���ه .م���ردن خۆراكه ب���ۆ تێركردنی ئاره‌زوی وه‌حش���ییانه‌ی مرۆڤی دێالواری‌‌و مه‌مه‌ند حه‌س���اری .خه‌ونه‌كانی میرئه‌وداڵ لهس���هرهتاوه ئه‌و هه‌ڕه‌شانه‌مان بۆ ئاشكرا ده‌كه‌ن كه كۆی ژیان مه‌رگبار ده‌كه‌ن.
ئاگاداری
له‌هه‌وره‌كانی دانیالدا هاتوه: ((میر ئه‌وداڵ ده‌یویس���ت بڵێت كه ئه‌م له‌خه‌ونه‌كانیدا ته‌نیا بۆ تێركردنی ئاره‌زوی وه‌حش���یانه‌ی ئ���هو قه‌س���ابه ده‌ركه‌وتوه. دوات���ر له‌ن���اكاو هه‌م���و ش���تێك ده‌گۆڕا، س���ه‌ری خۆی كتوپڕ ده‌كه‌وته س���ه‌ر ئاوی ده‌ریاچه‌كه ..هه‌میش���ه به‌و جۆره‌یه وه‌ك هێزێك الشه‌كه‌ی سه‌ر ئاو خستبێت ،وه‌ك په‌یكه‌رێكی به‌ردینی قورس بێتو ده‌ستێك به‌سه‌ر ئاوه‌وه ڕایگرتبێت ،سه‌رو ڕوخساری س���ه‌راپا قه‌وزه‌یه ،قژی شه‌پۆلێكی هێمنی ئ���او یاری پ���ێ ده‌كات ،ه���ه‌رده‌م چاوانی خۆی به‌نوقاوی ده‌بینێت ،تا ئێس���تا نهبوه چاوانی كراوه‌بن ،به‌جۆرێك س���ه‌یرو توندو بێڕه‌حمانه چاوانی نوقاندوه ،وه‌ك كه‌سێك بیه‌وێت هه‌م مه‌رگی خۆیو هه‌م بكوژه‌كه‌ی خۆی نه‌بینێت)). ئێم���ه پێزانینم���ان به‌مردن���ی خۆم���ان هه‌ی���ه ،به‌اڵم بینینی ئ���ه‌م مردنه دیوێكی هه‌ڵوه‌ش���ێنه‌ره‌وانه‌ی هه‌ی���ه ،له‌یه‌ك���ه‌م ده‌ركه‌وتنی���هوه به‌چه‌ش���ن ی نه‌ش���ته‌رێكی ترس���ناك به‌قواڵی���ی بونمان���ا رۆده‌چێ، له‌یه‌كه‌م ده‌ركه‌وتنیدا پێت ده‌ڵێ بوه‌س���ته هه‌مو ش���تێ ب���ێ واتایه .ئ���ه‌م وتنه‌و ئه‌م په‌یامه‌ی ڕاسته‌وخۆ ده‌یگه‌یه‌نێ له‌گۆڕینی مردنا جێكه‌وتی ده‌ب���ێ ،مرۆڤ بۆ ئه‌وه‌ی لهم ب���ێ واتاكردنه هه‌ڵبێ مردن بۆ فۆرمی جیاوازت���ر ده‌گ���ۆڕێ ،ده‌یه‌وێ چه‌ش���ن‌و ده‌ركه‌وته‌ی تری مردن ج���ودا له‌مردنێكی سازگار تاقیبكاتهوه یان دوباره‌یبكاته‌وه كه له‌توانای هه‌ڵگرتن���ی واتای بنچینه‌ییدابێ. حه‌زی وه‌حشیانه‌ی مرۆڤ كه له‌كن بكوژی میرئ���ه‌وداڵ‌و له‌خه‌ونه‌كانی���دا ده‌رده‌كه‌وێ به‌شێكه له‌وه‌اڵمدانه‌وه به‌و پێداویستییانه‌ی ڕه‌وش���ێكی دیاریك���راوی بونێك���ی مرۆیی گه‌ره‌كێتی ،هه‌روه‌ك چ���ۆن هه‌مان حه‌زی كێوییانه‌ی كوش���تن له‌داكه‌وت‌و ڕه‌وش���ی بون���ی میرئ���ه‌وداڵ‌و له‌پ���اش خه‌ونه‌كانی ده‌بێته نماینده‌ی گیان‌و ده‌رونی ئه‌و. كه‌نسته‌نتین كریلۆف ده‌پرسێ :كوشتن چۆن ده‌ش���ێ مومكین بێ؟ ئه‌مه پرسێكی كانتیانه‌ی���هو خۆلێالنه‌دراوێكی بایۆلۆژیه.
كه‌س���ێك كه به‌ش���داری له‌ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌و تێهه‌ڵچونێ���كا كردبێ ده‌زانێ ،كوش���تن ی م���رۆڤ وات���ه زیانپێگه‌یاندنی م���رۆڤ كه ناكۆك���ه لهگهڵ خ���ودی ژیان���دا ،زۆریش دژوار نیه ،به‌اڵم ئێجگار س���ه‌خت‌و دژواره به‌شێوه‌یه‌كی ئاگه‌مه‌ندانه ئه‌م كاره بكه‌ین، بۆ نمونه نزیكی نامومكینه په‌نجه‌ت به‌چاوی نه‌یاره‌كه‌تدا بكه‌یت ،هه‌مو ناخت‌و ناوه‌وه‌ت دژبه‌ری وه‌ه���ا كارێكن ،ئه‌م���ه له‌كاتێكدا لێدانی په‌نجه‌ی ناوه‌ندیی بۆ بۆش���ایی چاو یه‌كێك له‌ساكارترین‌و كرداریترین ڕێگه‌كانی خۆپاراس���تنه ،به‌م پێیه پێویسته به‌سه‌ر ش���تێكدا زاڵببین له‌خۆماندا ،تاكو فێرببین وه‌ها لێدانێك جێبه‌جێبكه‌ین ،به‌اڵم لهههمو دۆخێك���دا مه‌زنترین غ���همو نیگه‌رانی قوڵ بریتیه له‌به‌رجه‌سته‌كردنی "كوشتن" خودی دی���ارده‌ی جه‌س���ته‌ی مردو ،ك���ه به‌هه‌مو شێوه‌یه‌ك له‌جۆڵه‌كه‌وتوه‌و هیچ مه‌ترسیه‌كی نیی���هو ناتوانێ هی���چ زیانێ���ك بگه‌یه‌نێ، ده‌توانێ بكوژ ناچار بكات (به‌ویس���تیارانه یان ناویس���تیارانه) بكه‌وێته ڕه‌وشێكی زۆر دژواری په‌ستییه‌وه. كوش���تن وه‌ك زه‌حمه‌تتری���ن‌و خێراترین ده‌ركه‌وته‌و فۆرمی مردن بوه‌ته خه‌سڵه‌تێكی نیمچه بنه‌ڕه‌تی ئۆنتۆلۆژیانه ،ڕه‌نگه كه‌مێك جێگه‌ی تێنواڕین‌و هه‌ڵوه‌س���ته‌كردنبێ كه ئێژم (نیمچه بنه‌ڕه‌تی ئۆنتۆلۆژیانه) .ئه‌م گوزاره‌یه ده‌رخس���تنی دۆخ���ی بكوژبونی مرۆڤه به‌گش���تی .ته‌نانه‌ت "نه -كوشتن"ی م���رۆڤ هێما نییه ب���ۆوه‌ی بونێكی مرۆیی وه‌ك بونێك���ی س���ازگار له‌ت���ه‌ك ژیان���ا ته‌ماش���ابكه‌ین ،هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی خه‌سڵه‌تی گۆش���تخۆری‌‌و ڕه‌وایه‌تیدان���ی مرۆڤایه‌تی به‌كوشتن به‌گش���تی ئه‌گه‌ر بۆ زینده‌واریش بێ له‌به‌رچاوبگرین ،خه‌س���ڵ هتو شوناسی بكوژبون‌و حه‌زی كێوییانه‌ی ئه‌و بۆ مه‌رگ ده‌س���ه‌لمێنێ‌‌و مانیفێس���تی ده‌كا .نیمچه بنه‌ڕه‌تی ئۆنتۆلۆژیانه‌یه له‌به‌رئه‌وه‌ی مرۆڤ "ش���یاو – بۆ – بون"ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌و ڕه‌تكردنه‌وه‌ی ئ���هو ڕه‌وش���ی بكوژبونه‌ی هه‌یه به‌ش���ێوه‌یه‌كی بنه‌ڕه‌تی ڕه‌تكردنه‌وه خوازانه.
له‌كۆتایی به‌ش���ی یه‌كه‌م���ی هه‌وره‌كانی دانیالدا كه زیاتر خه‌ونه خوێناوییه‌كانی میر ئه‌وداڵ داگیریك���ردوه ،ڕێنواری زه‌ریاواری ده‌گێڕێت���هوه ش���تێكی له‌كاس���ێته‌كانا بیرناچێت���هوه ،ئه‌وه‌یه مامه س���یامه‌ندی له‌جێگایه‌كدا له‌میر ده‌پرسێت: ((ئای���ا لهماوهی ڕاب���ردودا ئاره‌زویه‌كی تایبه‌تیت���ان هه‌ب���وه كه‌س���ێكی دیاریكراو بك���وژن ،یاخ���ود كینه‌یه‌ك���ی گه‌وره‌تان به‌رامبه‌ر كه‌س���ێك ههس���ت پێك���ردوه؟ میر ئ���ه‌وداڵ له‌وێدا ده‌وه‌س���تاو وه‌اڵمێكی ده‌دایه‌وه كه ش���ایانی تۆماركردنه"به‌ڵێ ، به‌ڵێ جه‌نابی دكتۆر ،هیچ ڕۆژێك له‌ژیانمدا نه‌ب���وه له‌منداڵیه‌وه ،ئ���اره‌زوم نه‌كردبێت كه‌س���ێك بكوژم ،هه‌ر دوژمنێك بێت گرنگ نیه ،هه‌میشه ههس���تمكردوه ،ڕۆژێك دێت ده‌كه‌وم���ه جه‌نگێكه‌وه ،له‌وێ���دا ده‌كوژم‌و ده‌كوژرێم ،ئ���ه‌وه‌ش ئه‌په‌ڕی ئاس���وده‌یی منه")). می���ر هه‌رده‌ڵێ���ی به‌رجه‌س���ته‌ی ئ���هو جیهانبینییه ڕۆژهه‌اڵتیی���ه ده‌كا ،كه ژیان به‌س���ه‌رچاوه‌ی ئ���ازاره‌كان داده‌نێ ،به‌ده‌ر ل���هوهی مردن له‌ڕێگ���هی ئه‌فراندنی واتای جیاوازه‌وه بۆی ویستراو و هه‌ڵپه بۆ كراوه، ب���ه‌اڵم هه‌ر م���ردن خ���ۆی ده‌ربازبونه لهو به‌دبه‌ختی‌‌و ئازارانه‌ی ژیان پێشمانده‌هێنێ، ئه‌مه دیدێكه فه‌لسه‌فه‌ی ڕۆژئاوایش ئه‌گه‌ر له‌ئاسۆی بیری ئه‌فاڵتۆنه‌وه ته‌ماشا بكه‌ین ته‌به‌نیكراوه‌و قبوڵكراوه ،چونكه ژیان‌و بونی جیهان‌و ئاماده‌بونه‌كانی مرۆڤ‌و هه‌بوه‌كان لهو جیهان���ه‌دا له‌پاڵ ئه‌وه‌ی به‌س���ێبه‌ری ڕاس���تینه له‌پێنوسدراون ،جه‌سته‌ی مرۆڤ وه‌ك زیندان���ی گیانی ئه‌و هێنراوه‌ته زمان، بۆیه پێكه‌وه دو جیهانینی ،دوبیركردنه‌وه‌ی فه‌لس���ه‌فی‌‌و ئاین���ی ژی���ان به‌ئاس���تێكی ب���ااڵ خوارده‌كه‌ن���هوهو له‌ئاس���ت هێ���زی ڕزگاریبه‌خشی مردندا نه‌ویده‌كه‌ن. بۆ دوا قسه ئێژم ،سه‌رباری تێگه‌یشتنه جی���اوازه‌كان س���ه‌باره‌ت به‌ژی���ان‌و مردن شۆپێنهاوه‌ر به‌ته‌واوی‌‌و دروست گوتوێتی: خه‌ڵك بیری فه‌لسه‌فیانه‌یان نه‌ده‌كرده‌وه، ئه‌گه‌ر هاتباو مردن نه‌بایه .
ونبون
بۆ بەڕێز سەندیکای رۆژنامەنوسانی کوردستان گشت الیەنە پەیوەندیدارەکەن من وەک خاوەنی ئیمتیازی گۆڤاری (سەردەمی ژن) ،رایدەگەیەنم کە دەست لە مافی خاوەن ئیمتیازی گۆڤارەکە هەڵدەگرم‌و دەیبەخشم بە خاتوو (نەجیبە مەحموود ساڵح) .لێرە بەدواوە من هیچ مافێکم بەسەر ئەو گۆڤارەوە نامێنێت. ئاسۆس ئەحمەد حەسەن (ئاسۆس هەردی)
ی (میسر یحی ی قاسم)ونبوه،هه‌ركه‌س دۆزییه‌و‌ه بیكه‌رینیته‌و‌ه بۆ * سه‌نه‌وییه‌كی ئۆتۆمبیل زماره( 120610اربیل_حمل ) به‌ناو كتیخانه‌ی خاك له‌كه‌الر. ی (ابراهیم مجید رستم) ونبوه ،هه‌ركه‌س دۆزییه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ كتێبخان ه ی * ره‌گه‌زنامه‌یه‌ك ی عێراق ی (شهاد‌ه جنسیه) به‌ناو خاك له‌كه‌الر. * ناسنامه‌یه‌کی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به‌ناوی (ئاالن محمد اسماعیل) هه‌رکه‌س دۆزییه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه. * ناس���نامه‌یه‌کی ژوری بازرگانی س���لێمانی ونبوه به‌ناوی (هیالل نامیق عزیز) هه‌رکه‌س دۆزییه‌و‌ه بیگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ پرسگه‌ی ئاوێنه.
Awene
خاوه‌نی ئیمتیاز :کۆمپانیای ئاوێنه سه‌رنوسه‌ر :سه‌ردار محه‌مه‌د
الدانی سەرۆک بۆ؟! مەزن عوسمان س����ەرباری ئەم قۆناغە پڕ ش����ەکەتەی هەرێمی کوردس����تانی پێدا تێدەپەڕێت ،نوخبەیەکی دیاریکراو مەبەس����تیانە گرێکەی دەس����ت بەددان بکەنەوە .هەرچەندە ئەس����تەمە لەدۆخێکی وادا لەپرسێکی ل����ەو ج����ۆرەوە بژەنیت ،بەاڵم خواس����تی دیموکراس����یو ویس����تی ڕوحیەتی گۆڕانکاری ،بەتایبەت لەهەیکەلی دەسەاڵتدا ،ئەولەویەت لەزەمینەیەک����ی نەڕەخس����او وەردەگرێتەوە .ئەگەرچ����ی ئەزمونە باڵقەک����ەی هەرێ����م ئەوەندەی مومارەس����ەی نواندنی دەس����ەاڵتی تاکەکەسی تێدا نمایش دەکرێت ،ئەوەندە لەئاستی خزمەت به‌سلکە کارگێڕیەکەدا خۆی نابینێتەوە. ئەگ����ەر ٣٠حوزەی����ران چارەس����ەر بوبێ����ت ب����ۆ فەراغی یاس����ایی لەوس����ەردەمەدا "کوردس����تان دور لەقەی����ران بو" ئ����ەوا ئەوڕۆکە، لەیەکالیی کردنەوەی ئەم کورس����ییەدا لێدوانە دژبەیەکەکان بۆنی ساڵی نەوەدەکان دەدا .لەچەند ساڵی حوکمڕانی سەرۆک ئەوەمان پێگوترا ،کە لەئاست هەندێ پرسی ناسیۆنالستی‌و تیرۆری قەڵەمدا، بارتەقای ئاراستەیەکی فرە شەفاف نیشان نەدرا ،جێگەی دڵنیایی هاواڵتییانی هەرێم بێت. الدانی س����ەرۆک ئەوەندەی زەرورەتێکی حەتمییە بۆ پەکخس����تنی ئ����ەو وێنایەی لە دی����دی قاعیدەی پارتیدایە ،ک����ە ئیماجنیان وایە دوای ئ����ەو کوردس����تان ڕوبەڕوی مەترس����ی کەوتنی ت����ا هەتایی دەبێت����ەوە ،ئەوەندە جەنگێک نییە دژی س����ەرۆک‌وەک تاکەکەس، بگرە پاراس����تنی کەس����یەتی ئەوەو میکانیزمی دیموکراتیزەکردنی ک����ۆی حوکمە خۆبەڕێوەبەرییەکەی هەرێم����ە .ئیرادەی وازنەهێنان لەکورسی ،ئەوەندەی هەڵگری واتای قۆرخ‌و موشتاقیەتە ،ئەوەندە ڕوحیەتی شۆرش����گێڕی‌و فرەیی نابەخش����ێتەوە بەس����ەرۆک .مێژو ئەمەی بڕیوەتەوە ،کەوتنی سەرۆکێک ،مانای کەوتنی گەلێک نییە. نالۆجیکییە ،کە کۆتایی هێزی شێخ سەعیدو شێخ مەحمودو قازی‌و مەال مس����تەفاو تاڵەبانی بەمانای توانەوەی گەلێک وەربگێڕدرێت. گرۆڵەی مێژوی کورد ئەوەی سەلماندووە ،لە بۆشایی سەرکردایەتی سیاسیش����دا ،کورد هەر هەبوەو هەر دەش����بێت ،بۆیە ئەرکی تاک بەتاک����ی کوردە ،بەرگی کاریزما ،کە ئێس����تا ح����زوری هەیە لەنێو ملمالنێ سیاسییەکانی کوردستاندا ،هەپرون بکەن .کادرو هەواداری هەر حزبێک پێیوایە بەئامادەنەبونی کردارەکی سەرکردەکەی خۆی، گەلێ����ک دەکەوێتە ژێرب����اری گێژنەی قڕان����ەوە .دەبێت لەو واقیعە بگەین ،کەوا کۆی گەلە ،هەڵگری تێرمی کاریزمایەو پێناسی خۆی دەیە دوای دەیە هەڵدەگرێت. بەکورت‌و کرمانجی الدانی سەرۆک پیالنێک نییە دژی بارزان‌و پارتی دیموکرات ،بەڵکو مەسجێکە بۆ هەموان ،کە دوای ئەویش ژیان هەر بەهەمان ڕەنگ‌و بگرە بەبڕشتریش درێژەی دەبێت.
کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوه‌گه‌رمیانی ،سەردەشت عوسمان ،سۆرانی مامە حەمە ،عەبدولستار تاھیر
رۆژی وه‌ک سه‌رۆک ماوه
ڕابه‌ری بزوتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی کوردستان له‌ساڵی 1992ئه‌و کاته‌ی هه‌رێمی کوردستان له‌دوای راپه‌ڕینه‌وه ده‌یویست رابه‌رێک بۆ خۆی هه‌ڵبژێرێت ،له‌رێگه‌ی هه‌ڵبژاردنێکه‌وه له19ی ئایاری 1992هه‌ریه‌ک ل ه (جه‌الل تاڵه‌بانی ،مه‌سعود بارزانی ،مه‌حمود عوسمان، عوسمان عه‌بدولعه‌زیز) چونه پێشبڕکێو‌ه بۆ دیاریکردنی رابه‌ری بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كوردستان .هیچ کام لهو کاندیدان ه لهو هه‌ڵبژاردنه‌دا نه‌یانتوانی له‌خولی یه‌که‌مدا ده‌نگی 1+50به‌ده‌ست بهێنن‌و ببن ه ڕابه‌رو به‌و شێوه‌یه‌ش کۆتایی به‌پڕۆسه‌که هات .ده‌نگه‌کان لهو هه‌ڵبژاردنه‌دا به‌م شێوه‌یه‌بون: مه‌سعود بارزانی 466 :هه‌زارو 819ده‌نگ .جه‌الل تاڵه‌بانی 441 :هه‌زارو 57 ده‌نگ .عوسمان عه‌بدولعه‌زیز 38هه‌زارو 23ده‌نگ .مه‌حمود عوسمان 23 هه‌زارو 309ده‌نگ.
یه‌که‌مین سه‌رۆک پرسی سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم له‌دوای ئه‌و هه‌ڵبژاردنه‌وه هه‌ڵگیراو دواتر شه‌ڕی ناوخۆو دو ئیداره‌یی به‌سه‌ردا هات ،تا ساڵی 2005و له12ی حوزه‌یرانی ئه‌و ساڵه‌داو له‌ڕێی پهرلهمانی کوردستانه‌و‌ه مه‌سعود بارزانی بۆ خولی یه‌که‌م به‌زۆرینه‌ی ده‌نگی ئه‌ندامانی پهرلهمان ،وه‌ک یه‌که‌مین سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان ،هه‌ڵبژێردرا .ئه‌وه‌ش له‌ئه‌نجامی رێکه‌وتنامه‌ی ستراتیژیی نێوان هه‌ردو حیزبی بااڵده‌ستی ئه‌و ده‌مه‌ی هه‌رێم ،یه‌کێتی‌و پارتیو له‌به‌رامبه‌ردا تاڵه‌بانی بوه سه‌رۆک کۆماری عێراق.
سه‌رۆک له‌رێی هه‌ڵبژاردنه‌وه هه‌ر له‌ئه‌نجامی ئه‌و رێکه‌وتنه‌دا ،جارێکی دیک ه بارزانی وه‌ک سه‌رۆکی هه‌رێم هه‌ڵبژێردرایه‌وه له25ی ته‌موزی .2009 به‌اڵم ئه‌مجاره‌یان له‌بری پهرلهمان ،سه‌رۆک راسته‌وخۆ له‌الیه‌ن هاواڵتیانی هه‌رێمی کوردستانه‌و‌ه هه‌ڵبژێردرا .لهو هه‌ڵبژاردنه‌دا مه‌سعود بارزانی رێژهی %69.57ی ده‌نگه‌کانی به‌ده‌ستهێنا ،نزیکترین رکابه‌ریش لێیه‌وه که‌مال میراوده‌لی بو ،ک ه %25.35ی ده‌نگه‌کانی به‌ده‌ستهێنا ،ئه‌مه‌ی دوه‌میان له‌ناوچه‌کانی پارێزگای سلێمانی زۆرینه‌ی ده‌نگه‌کانی به‌ده‌ستهێنا. دوساڵ بۆ درێژکردنه‌و ه له‌دوای ته‌واوکردنی دو خولی سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ی ،بارزانی ده‌ستبه‌رداری پۆستی سه‌رۆکی هه‌رێم نه‌بو ،به‌ڵکو پهرلهمانی کوردستان له‌ڕێی پرۆژه یاسایه‌که‌وه ،له30ی حوزه‌یرانی 2013و به‌ده‌نگی هه‌ردو فراکسیۆنی پارتیو یه‌کێتی، ماوه‌ی دو ساڵی بۆ بارزانی وه‌ک سه‌رۆکی هه‌رێم درێژکرده‌وه .له‌ماده‌ی دوی ئه‌و پرۆژه یاسایه‌دا هاتوه "ویالیه‌تی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم كه له2013/8/20دا ته‌واو ده‌بێت ،به‌رده‌وام ده‌بێت ،درێژ ده‌كرێته‌وه تا 2015/8/19كه ئیتر بۆ دوه‌مجار یارای درێژكردنه‌وه‌ی نییه". په‌یامه‌که‌ی دوێنێی سه‌رۆک ههرچهنده به‌پێی یاساکه‌ی دو ساڵ به‌ر له‌ئێستای په‌رله‌مانبێت ،بارزانی ته‌نها 50رۆژی وه‌ک سه‌رۆکی هه‌رێم ماوه ،به‌اڵم پێناچێت لهو واده‌یه‌دا ،وێن ه لێڵه‌که‌ی سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم ڕونببێته‌وه .ئێواره‌ی دوێنێ ،دوشه‌ممه ،بارزانی په‌یامێکی باڵوکرده‌وه‌و ئه‌و دانیشتنه‌که‌ی سێشه‌ممه‌ی پێشوی پهرلهمانی کوردستانی ب ه "مه‌ترسی لهسهر بنهماو پره‌نسیپی ته‌وافق‌و سازان" ناو ده‌بات .لهو دانیشتنه‌دا پهرلهمان خوێندنه‌وه‌ی یه‌که‌می بۆ چه‌ند پرۆژه یاسایه‌ک کرد بۆ هه‌مواری یاسای سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم .هه‌ر له‌په‌یامه‌که‌یدا بارزانی رایده‌گه‌یه‌نێت ک ه ئه‌گه‌ر الیه‌نه‌کان به‌پێی پره‌نسیپی ته‌وافق‌و سازان نه‌جواڵنه‌وه" ،ئه‌و کات منیش هه‌ڵوێستی خۆم ڕاده‌گه‌یه‌نم".
ماڵپه‌ڕی ئاوێن ه نوێترین هه‌واڵ‌و زانیاری
www.awene.com ریکالم
ئاگاداریەک سەبارەت بە شوقەی مامۆستایانی زانکۆ ئۆفەری تایبەت بۆ مامۆستایانی زانکۆ لە شوقەکانی قەیوان سیتی دوو ئەمرۆ 2015-5-24چوار رۆژ تێپەراندوە بەشێک لە مامۆستایانی بەرێز بە هۆی تاقیکردنەوەکانەوە لەم ئۆفەرە ئاگادار نەبوون یاخود دەرفەتیان نەبوە سەردان بکەن هەربۆیە لێرەوە پێیان را دەگەیەنین کە ئوفەرەکە 12رۆژ بەردەوام دەبێت و رۆژانە ( )5:00 _ 8:30دەتوانن س����ەردانمان بکەن وە بۆ زانیاری هەموو الیەک ئەم شوقانە هیچ پەیوەندیەکیان بە سوود مەند بونەوە نیە . ش����ایەنی باسیش����ە ئیدارەی قەیوان سیتی ژمارەیەکی دیاری کراو ش����وقەی تەواوکراوی وەک ئۆفەر تایبەت بە مامۆستایانی زانکۆ پێشکەش کردوەبە قیس����تی درێژ خایەن لە پێش����ەکی ٢٧٥٠٠$بیست و حەوت هەزار و پێنس����ەد دۆالر دەست پێ دەکات کەبەجوانترین و باشترین کواڵیتی سەردەم دروست کراوە بۆ زانیاری زیاتر دەتوانن پەیوەندی بکەن بەم ژمارە تەلەفۆنەوە ئیدارەی قەیوان سیتی 07708600002