ژماره‌ 489

‫شنگال‬ ‫ساڵێک له‌سایه‌ی‬ ‫ده‌وڵه‌تی خه‌الفه‌تدا‬

‫ریکالم‬

‫‪www.awene.com‬‬

‫ژماره‌ (‪)489‬‬ ‫سێشەممە ‪2015/8/4‬‬

‫رۆژنامه‌یه‌كی‌ سیاسیی‌ گشتییه‬ ‫کۆمپانیای ئاوێن ‌ه ده‌ریده‌کات‬

‫دۆسییه‌ی تایبه‌ت‬

‫خێوەکانی‬ ‫میراتی سیاسیی‬

‫‪13‬‬

‫خوێندنی بااڵی عێراق‬ ‫خوێندکارانی زانکۆ‬ ‫ئه‌هلییه‌کانی کوردستان‬ ‫ده‌خاته‌ دودڵییه‌وه‌‬

‫ئایا خۆپیشاندان‬ ‫هه‌ولێر ده‌گرێته‌وه‌؟‬

‫‪3‬‬

‫‪16‬‬

‫پاسه‌وانێکی‬ ‫مه‌حمود سه‌نگاوی‬ ‫له‌به‌ڕێوه‌به‌ری‬ ‫خوێندنگایه‌ک ده‌دات‬

‫له‌گه‌ڵ گه‌رمی شه‌ڕدا‬ ‫بازاڕی چه‌کفرۆشی‬ ‫سارد ده‌بێته‌وه‌‬

‫‪2‬‬

‫‪10‬‬

‫"ئێران پێیخۆش نییه‌ بارزانی‌ ببێته‌وه‌ به‌سه‌رۆكی‌ هه‌رێم"‬

‫نازم ده‌باغ‪ :‬تا ‪ 8/20‬كۆماری‌ ئیسالمی‌ پێ ‌ی له‌هه‌رێم نابڕێت‬ ‫نوسه‌رێكی‌ ئێرانی‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات‬ ‫كه‌ "ئێ����ران پێیخۆش نیی����ه‌ بارزان ‌‬ ‫ی‬ ‫ببێته‌وه‌ به‌سه‌رۆكی‌ هه‌رێم"‪ ،‬نوێنه‌ری‌‬ ‫حكومه‌ت����ی‌ هه‌رێمی‌ كوردس����تانیش‬ ‫له‌ئێ����ران ن����ازم ده‌باغ ده‌ڵێ����ت "بۆ‬ ‫چاره‌سه‌ر كردنی‌ پرسی‌ سه‌رۆكایه‌تی‌‬ ‫ت����ا ‪ 8/20‬ئێ����ران پێ����ی‌ له‌هه‌رێم����ی‌‬ ‫كوردستان نابڕێت"‪.‬‬ ‫تایب����ه‌ت به‌ئاوێنه‌‪ :‬عیرف����ان قانعی‌‬ ‫فه‌رد نوسه‌ری‌ یاداشته‌كانی‌ تاڵه‌بانی‌‪،‬‬ ‫جه‌غت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ده‌كات كه‌ ئێران‬ ‫پێیخ����ۆش نیی����ه‌ بارزان����ی‌ ببێته‌وه‌‬ ‫به‌سه‌رۆكی‌ هه‌رێم له‌به‌رئه‌وه‌ی‌ كێشه‌ی‌‬ ‫ئه‌منی‌ بۆ ئه‌و واڵت����ه‌ ده‌نێته‌وه‌‪ .‬ئه‌و‬ ‫به‌ئاوێن����ه‌ی‌ راگه‌یاند ك����ه‌ په‌یوه‌ندی‌‬ ‫نێ����وان ئێ����ران‌و پارت����ی‌ له‌ڕێگ����ه‌ی‌‬ ‫نێچیرڤان بارزانیی����ه‌وه‌ رێكده‌خرێت‪،‬‬ ‫ئه‌و وتی‌ "له‌م ماوه‌یه‌دا ناوبراو دو جار‬ ‫داوای‌ له‌ئێران كردبو كه‌ ته‌ده‌خولێك‬ ‫بك����ه‌ن یه‌كێتی‌‌و گۆڕان رازی‌ بكه‌ن بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ دوس����اڵی‌ تر ب����ه‌رده‌وام بێت‬ ‫بارزان����ی‌‪ ،‬به‌اڵم وه‌اڵمی‌ ئێ����ران ئه‌وه‌‬ ‫بوه‌ ك����ه‌ خۆتان ده‌بێت رێككه‌وتناتان‬ ‫هه‌بێت"‪.‬‬ ‫وتیشی‌ "ئێران پێیخۆش نییه‌ بارزانی‌‬ ‫له‌سه‌ر كورسییه‌كه‌ی‌ بمێنێته‌وه‌"‪.‬‬

‫له‌به‌رامب����ه‌ردا‪ ،‬ن����ازم ده‌ب����اغ‬ ‫له‌چاوپێكه‌وتنێكی‌ تایبه‌ت به‌ئاوێنه‌دا‬ ‫رایگه‌یاند كه‌ دیدی‌ ئێران س����ه‌باره‌ت‬ ‫به‌پرس����ی‌ س����ه‌رۆكایه‌تی‌ ئه‌وه‌ی����ه‌‬ ‫چ����ۆن هه‌مو الیه‌ن����ه‌كان له‌حكومه‌تی‌‬ ‫بنكه‌ فراوان به‌ش����دار بون‪ ،‬له‌پرسی‌‬ ‫س����ه‌رۆكایه‌تیش هه‌ر به‌هه‌مانش����ێوه‌‬ ‫به‌شدار بن‌و له‌ڕێگه‌ی‌ گفتوگۆو سازان‬ ‫ئه‌و پرسه‌ چاره‌سه‌ر بكرێت‪ ،‬ئه‌و وتی‌‬ ‫"ئێران به‌تایبه‌ت����ی‌ دوای‌ رێككه‌وتنی‌‬ ‫له‌گ���� ‌هڵ‌ واڵتان����ی‌ ‪ 1+5‬له‌هه‌وڵدایه‌ كه‌‬ ‫ناوچه‌كه‌ ئارامتر بێت‪ ،‬ئه‌گینا ئه‌مه‌ریكا‬ ‫بۆ رێككه‌وتن له‌گ ‌هڵ‌ ئێران ده‌كات"‪.‬‬ ‫س����ه‌باره‌ت به‌وه‌ش ك����ه‌ مانه‌وه‌ی‌‬ ‫بارزانی‌ له‌دیدی‌ ئێرانه‌وه‌ ده‌بێته‌ هۆی‌‬ ‫زامنكردنی‌ ئاسایش له‌م ناوچه‌یه‌دایه‌‪،‬‬ ‫ئ����ه‌و وتی‌ "م����ن ئه‌وه‌ نازان����م‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫پێموایه‌ چاره‌س����ه‌ر كردنی‌ كێشه‌كان‬ ‫ده‌بێته‌ مایه‌ی‌ دروس����تبونی‌ ئاسایش‬ ‫له‌ناوچه‌ك����ه‌دا‪ ،‬تا چاره‌س����ه‌ركردنی‌‬ ‫پرس����ی‌ س����ه‌رۆكایه‌تیش ئێران پێی‌‬ ‫له‌هه‌رێمی‌ كوردستان نابڕێت"‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫یه‌كگرتو‪ :‬دوای ‪23‬ی حوزه‌یران‬ ‫بۆچونمان گۆڕاوه‌‬ ‫یه‌كگرتوی‌ ئیس�ل�امی‌ له‌هه‌وڵی‌ رازیكردنی‌‬ ‫هه‌ردو به‌ره‌ی‌ پرس���ی‌ س���ه‌رۆكایه‌تیدایه‌‪،‬‬ ‫وته‌بێژی‌ مه‌كته‌بی‌ سیاسی‌ یه‌كگرتو هیوا‬ ‫میرزا سابیر ده‌ڵێت "دوای ‪23‬ی حوزه‌یران‬ ‫هه‌ستمانكرد ئه‌گه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ به‌مشێوازه‌‬ ‫ب���ڕوات كاریگه‌ری نه‌رێنی له‌س���ه‌ر واقعی‬ ‫سیاسی‌و ئابوری‌و كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌بێت"‪.‬‬ ‫تایب���ه‌ت به‌ئاوێنه‌‪ :‬هیوا میرزا س���ابیر‬ ‫له‌چاوپێكه‌وتنێك���ی‌ تایب���ه‌ت به‌ئاوێن���ه‌دا‬ ‫رایگه‌یاند كه‌ به‌چوار الیه‌نه‌ سیاسییه‌كه‌یان‬ ‫وتووه‌ ده‌بێت بۆچونی شه‌شه‌م دروستبێت‪،‬‬ ‫ئ���ه‌و وت���ی‌ "ل���ه‌دوای ‪23‬ی حوزه‌یرانه‌وه‌‬ ‫هه‌س���تمانكرد الیه‌نێك���ی س���ه‌ره‌كی‌و‬ ‫كۆمه‌ڵێكی ت���ر ڕاوبۆچونی جیاوازی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئێمه‌ هه‌ستمانكرد ئه‌گه‌ر بێت‌و مه‌خره‌جێك‬ ‫نه‌دۆزین���ه‌وه‌ له‌جیاتی ده‌س���كه‌وت زیانی‬ ‫گه‌وره‌ی لێده‌كه‌وێته‌وه‌"‪.‬‬ ‫وتیش���ی‌ "هه‌مووان پێیانوایه‌ كه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫الیه‌ن���ه‌ یاس���اییه‌كه‌ی په‌رله‌م���ان‪ ،‬ده‌بێت‬

‫بارزانی له‌سه‌ردانێکیدا بۆ الی خامنه‌یی له‌تاران‬

‫ئه‌نوه‌ری‌ حاجی‌ عوسمان‪ :‬گرتنی‌ شنگال‬ ‫له‌الیه‌ن داعشه‌وه‌ به‌هۆی كه‌مته‌رخه‌مییه‌وه‌‌ نه‌بوه‌‬ ‫ی‬ ‫جێگری‌ وه‌زیری‌ پێشمه‌رگه‌ی‌ حكومه‌ت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی حاج ‌‬ ‫ی كوردس���تان "ئه‌نوه‌ر ‌‬ ‫هه‌رێم ‌‬ ‫عوس���مان" ئام���اژه‌ ب���ه‌و‌ه ده‌كات ك ‌ه‬ ‫حه‌ق وای��� ‌ه په‌كه‌كه‌ ئه‌وه‌ن���ده‌ خۆیان‬ ‫به‌ش���نگاله‌و‌ه س���ه‌رقاڵ‌ نه‌ك ‌هن‌و بچن‬ ‫ی‬ ‫ئه‌ركی‌ خۆیان له‌رۆژئ���اوا‌و له‌به‌ره‌كان ‌‬ ‫تر جێبه‌جێی‌ بكه‌ن‪ ،‬ئه‌و ده‌ڵێت "مه‌رج‬ ‫نیی ‌ه گرتنی‌ ش���نگال له‌الیه‌ن داعشه‌و‌ه‬ ‫ی بوبێت"‪.‬‬ ‫كه‌مته‌رخه‌م ‌‬

‫الیه‌نه‌ سیاسییه‌كانیش بسازێن"‪.‬‬ ‫ناوب���راو ئ���ه‌وه‌ی‌ رونك���رده‌وه‌ كه‌ ئه‌و‬ ‫الیه‌ن���ه‌ی ده‌بێته‌ هۆكاری‌ ئه‌وه‌ی س���ازان‬ ‫رونه‌دات‌و هه‌ر سوربێت له‌سه‌ر هه‌ڵوێستی‬ ‫خۆی‪ ،‬ئه‌وا یه‌كگرتوو هه‌ڵوێس���تی‌ له‌سه‌ر‬ ‫وه‌رده‌گرێت‪ ،‬ئه‌و وت���ی‌ "قه‌ناعه‌تمان وایه‌‬ ‫كه‌ ناكرێت هیچ الیه‌نێك س���وربێت له‌سه‌ر‬ ‫هه‌ڵوێس���تی خۆی‪ ،‬چونكه‌ ئه‌گه‌ر سوربێت‬ ‫ئه‌وا سازان رونادات‌و س���ه‌ری له‌ترازانه‌وه‌‬ ‫ده‌رده‌چێت"‪.‬‬ ‫ئه‌م���ه‌ له‌كاتێكدای���ه‌ ك���ه‌ دوای‌ ئه‌وه‌ی‌‬ ‫لیژنه‌ی‌ ده‌س���تور پڕۆژه‌یاس���اكه‌ی‌ ته‌واو‬ ‫كرد وا بڕیاره‌ دوای‌ ئیمزا كردنی‌ ده‌سته‌ی‌‬ ‫س���ه‌رۆكایه‌تی‌ په‌رله‌مان داوای‌ كۆبونه‌وه‌ی‌‬ ‫نائاس���ایی‌ ب���كات‪ ،‬به‌ب���ێ‌ ئاماده‌بون���ی‌‬ ‫په‌رله‌مانتاران���ی‌ یه‌كگرتو رێژه‌ی‌ یاس���ایی‌‬ ‫له‌س����نوری پارێ����زگای س����لێمانی‬ ‫په‌رله‌مان پڕنابێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌م����اوه‌ی پێنج مانگ����ی ڕابردودا ‪29‬‬ ‫حاڵه‌ت����ی خۆکوش����تن تۆمارک����راوه‌و‬ ‫پۆلیسی س����لێمانیش رایده‌گه‌یه‌نێت‬ ‫ک����ه‌ ئاماره‌کان����ی خۆکوش����تن‬ ‫له‌به‌رزبونه‌وه‌دایه‌‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ ،‬مەزه����ەر كه‌ریم ‪ :‬وتەبێژی‬

‫ی‬ ‫ی حاج ‌‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ ،‬هه‌ولێر‪ :‬ئه‌ن���وه‌ر ‌‬ ‫عوس���مان له‌چاوپێكه‌وتنێك���ی‌ تایبه‌ت‬ ‫به‌ئاوێنه‌دا رایگه‌یاند ك ‌ه قانونی‌ ش���ه‌ڕ‬ ‫ی داگیركه‌رو‬ ‫له‌دنیادا وایه‌ زۆرجار هێز ‌‬ ‫ی ده‌كات‌و له‌پڕدا‬ ‫هێرش���به‌ر غافلگی���ر ‌‬ ‫ی‬ ‫هه‌ندێ���ك جێگ��� ‌ه ده‌گرێت‪ ،‬ئ���ه‌و وت ‌‬ ‫ی ش���نگال له‌الیه‌ن‬ ‫"م���ه‌رج نیی ‌ه گرتن ‌‬ ‫داعشه‌و‌ه كه‌مته‌رخه‌می‌ بوبێت‪ ،‬ئێستا‬ ‫ی‬ ‫ی ئه‌و جێگایانه‌ ‌‬ ‫ده‌بینین به‌شی‌ شێر ‌‬

‫ی شه‌عبییه‌و‌ه‬ ‫ی حه‌شد ‌‬ ‫ی ك ‌ه شتێك به‌ناو ‌‬ ‫ك ‌ه به‌ده‌س���ت داعش���ه‌وه‌ن له‌سوپا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی گرتوه‌‪ ،‬له‌س���وریاش هه‌ر وایه‌‪ ،‬نامێنێ���ت‌و دێن��� ‌ه نێ���و وه‌زاره‌ت��� ‌‬ ‫عێراق ‌‬ ‫ی ئێم��� ‌ه هۆك ‌هی‌ ئ���ه‌و‌ه بو ك ‌ه پێش���مه‌رگه‌وه‌‌و لیس���تێك پێشكه‌ش‬ ‫ئه‌م���ه‌ ‌‬ ‫ی ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم تا ئێس���تا ئه‌و لیس���ت ‌ه‬ ‫له‌وكات���ه‌دا پێمانوابو داعش ئه‌وه‌ند‌ه ‌‬ ‫ی پێشمه‌رگه‌‪،‬‬ ‫په‌الماری‌ شیعه‌و سوپای‌ عێراق ده‌دات نه‌گه‌یش���توه‌ت ‌ه وه‌زاره‌ت ‌‬ ‫هه‌تا ئێم ‌ه مامه‌ڵ ‌هی‌ له‌گه‌ ‌ڵ بكه‌ین"‪.‬‬ ‫په‌الماری‌ كوردستان نادات"‪.‬‬ ‫سه‌باره‌ت به‌هێزی‌ حه‌شدی‌ شه‌عبیش‬ ‫ی "كاك‬ ‫له‌چیای‌ ش���نگال‪ ،‬ناوب���راو وت ‌‬ ‫حه‌یده‌ر شه‌شۆ به‌ده‌می‌ خۆی‌ رایگه‌یاند‬

‫‪4‬‬

‫سلێمانی‪ 29 :‬حاڵه‌تی خۆکوشتن له‌‪ 5‬مانگدا هه‌بوه‌‬

‫‪2‬‬

‫پۆلیسی پارێزگای سلێمانی‪ ،‬سەركەوت‬ ‫ئەحمەد س����ه‌باره‌ت به‌ئام����اری پێنج‬ ‫مانگی ڕابردوی کرده‌وه‌کانی خۆکوژیی‬ ‫شاری س����لێمانی‌و س����ه‌رجه‌م قه‌زاو‬ ‫ناحییه‌کانی ده‌وروب����ه‌ری به‌ئاوێنه‌ی‬ ‫راگه‌یان����د "له‌چوار مانگ����ی یه‌که‌می‬ ‫‪2015‬دا ‪ 20‬حاڵه‌ت����ی خۆکوش����تن‬

‫هه‌بوه‌‪ ،‬له‌مانگی ئایاریش����دا به‌رزترین‬ ‫رێژه‌ی خۆکوشتن تۆمارکراوه‌‪ ،‬که‌ ‪10‬‬ ‫حاڵه‌ت بوه‌‪ .‬س����یانیان خۆسوتاندن‌و‬ ‫دونیان به‌چه‌ک‌و چوار خۆهه‌ڵواسین‌و‬ ‫حاڵه‌تێکی دیکه‌شیان‌کاره‌با له‌خۆدان‬ ‫بوه‌‪.‬‬ ‫به‌بڕوای سه‌رکه‌وت ئه‌حمه‌د هۆکاری‬

‫به‌رزبونه‌وه‌ی ئاماره‌کانی خۆکوش����تن‬ ‫ده‌گه‌ڕێت����ه‌وه‌ ب����ۆ قه‌یران����ی دارایی‌و‬ ‫نه‌بون����ی هه‌ل����ی کارو دانه‌مه‌زراندن‌و‬ ‫کێش����ه‌ کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‪" ،‬هه‌تا ئه‌م‬ ‫قۆناغ����ه‌ وه‌هابێ����ت‌و ئ����ه‌و قه‌یرانانه‌‬ ‫له‌س����ه‌ر هاواڵتیان هه‌بێ����ت‪ ،‬رێژه‌ی‬ ‫خۆشتن له‌زیادبوندا ده‌بێت"‪.‬‬

‫شێرکۆ بێکه‌س شاعیری هه‌ره‌ بێکه‌سترین گه‌لی دونیا‬ ‫ ‬ ‫ناونیشان‪ :‬سلێامنی ته‌الری زارا ‪ -‬نهۆمی سێه‌م ‪ -‬شوقه‌ی ژماره‌ ‪32‬‬

‫ ‬ ‫ته‌له‌فۆن‪ 3201274 :‬‬

‫کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی ‪ 1000‬دینار‬

‫‪20‬‬ ‫تیراژ‪4500 :‬‬

‫‪2‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫پاسه‌وانێکی مه‌حمود سه‌نگاوی له‌به‌ڕێوه‌به‌ری خوێندنگایه‌ک ده‌دات‬ ‫راگه‌یاند که‌ دوێنێ‪ ،‬دوشه‌ممه‌‪ ،‬له‌کاتێکدا‬ ‫ئا‪ :‬رێنوار نه‌جم‬ ‫س���ه‌رقاڵی دابه‌شکردنی موچه‌ بوه‌‪ ،‬چوار‬ ‫که‌س هه‌ڵیان کوتاوه‌ته‌ سه‌ری‌و لێیانداوه‌و‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه‌ی ئاسوده‌‬ ‫ئازاریان پێگه‌یاندوه‌‪.‬‬ ‫له‌شاری سلێمانی رایده‌گه‌یه‌نێت که‌‬ ‫ئ���ه‌و به‌ڕێوه‌به‌ره‌ ئه‌وه‌یش���ی راگه‌یاند‬ ‫پاسه‌وانێکی مه‌حمود سه‌نگاوی له‌گه‌ڵ‬ ‫که‌ ئه‌و که‌س���انه‌ی هێرش���یان کردوه‌ته‌‬ ‫چه‌ند که‌سێکی دیکه‌دا هێرشیان‬ ‫س���ه‌ر‪ ،‬مێردی مامۆس���تایه‌کی ئافره‌تی‬ ‫کردوه‌ته‌ سه‌رو ئازاریان پێ گه‌یاندوه‌‪،‬‬ ‫بوه‌ ک���ه‌ ماوه‌یه‌که‌ گواس���تراوه‌ته‌وه‌ بۆ‬ ‫یه‌کێتی مامۆستایاش ئیدانه‌ی ده‌کات‌و‬ ‫قوتابخانه‌یه‌کی دیکه‌ هه‌روه‌ها له‌گه‌ڵ دو‬ ‫رایده‌گه‌یه‌نێت که‌ ناهێڵن ئه‌و کاره‌ هه‌ر‬ ‫ژنبرای‌و زاوایه‌کی مامۆستاکه‌دا‪.‬‬ ‫وا به‌ئاسانی تێپه‌ڕێت‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی هۆکاره‌که‌ش���یه‌وه‌ مامۆس���تا‬ ‫مامۆس���تا کاوه‌‪ ،‬به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری کاوه‌ ده‌ڵێ���ت "ئ���ه‌و مامۆس���تا ئافره‌ته‌‬ ‫قوتابخانه‌ی ئاس���وده‌ له‌گه‌ڕه‌کی ڕزگاری له‌قوتابخانه‌که‌ی ئێمه‌وه‌ گواس���تراوه‌ته‌وه‌‬ ‫شاری سلێمانی‪ ،‬له‌و باره‌یه‌وه‌ به‌ئاوێنه‌ی بۆ قوتابخانه‌یه‌ک���ی دیکه‌‪ .‬کاتێک له‌گه‌ڵ‬

‫به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری ئ���ه‌و قوتابخان���ه‌ نوێیه‌که‌ هه‌ڵیکوتاوه‌ته‌ س���ه‌ری ده‌مانچه‌ی پێبوه‌و وتم‪ :‬حه‌دی چێت ش���تی وا ده‌کات‌‪ ،‬ئێم ‌ه‬ ‫قسه‌مان کردوه‌و له‌باره‌ی ئه‌و فه‌رمانبه‌ره‌وه‌ پاسه‌وانی مه‌حمود س���ه‌نگاوی‪ ،‬ئه‌ندامی نه‌پیاوکوژی���ن‌و نه‌هیچ‪ ،‬من خۆم قس���ه‌ی‬ ‫پرسیاری لێ کردوم‪ ،‬ته‌نها ئه‌وه‌نده‌م پێ مه‌کته‌بی سیاس���یی یه‌کێتییه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و له‌گه‌ڵ ده‌ک���ه‌م‌و لێپرس���ینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ‬ ‫وتوه‌ ک���ه‌ له‌ده‌وامکردن���دا زۆر مه‌زبوت کێش���ه‌ی له‌گه‌ڵ ئ���ه‌و به‌رپرس���ه‌دا نییه‌ ده‌که‌م"‪.‬‬ ‫له‌دوای ڕوداوه‌که‌ش که‌ هه‌موی به‌ڤیدیۆ‬ ‫"ئ���ه‌و کاره‌‌ په‌یوه‌ندی ب���ه‌کاک‌مه‌حمود‬ ‫نه‌بوه‌و هه‌ندێک جار دوا که‌وتوه‌"‪.‬‬ ‫دوات���ر ئه‌و قس���ه‌یه‌ وه‌ه���ا ده‌گاته‌وه‌ س���ه‌نگاوییه‌وه‌ نییه‌و کێشه‌ی شه‌خسیم تۆمارکراوه‌‪ ،‬مامۆس���تاکه‌ داوای یاسایی‬ ‫به‌مامۆس���تا ئافره‌ته‌ک���ه‌ ک���ه‌ گوای���ه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و به‌رپرس���ه‌دا نییه‌‪ ،‬ئه‌و که‌سه‌ له‌سه‌ر ئه‌و که‌سانه‌ تۆمارکردوه‌و ئه‌مڕۆش‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ره‌ کۆنه‌که‌ی پێ وتوه‌ "که‌سێکی راسته‌ پاسه‌وانی ئه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌سه‌ربه‌خۆو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پ���ه‌روه‌رده‌ی لێ ئاگادار‬ ‫گه‌نده‌ڵ"بوه‌‪ .‬ئه‌وه‌ش کاردانه‌وه‌ی که‌سه‌ به‌بێ پرس���ی به‌رپرس���ه‌که‌ی ئه‌و کاره‌ی ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌الی خۆشیه‌وه‌ کارگێڕی لقی سلێمانی‬ ‫نزیکه‌کان���ی مامۆس���تا ئافره‌ته‌که‌ی لێ کردوه‌"‪.‬‬ ‫مامۆستا کاوه‌ ئه‌وه‌ش راده‌گه‌یه‌نێت که‌ یه‌کێت���ی مامۆس���تایان‪ ،‬نه‌وش���یروان‬ ‫که‌وتوه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم مامۆس���تا کاوه‌ ره‌تی‬ ‫پێشتر له‌الیه‌ن ئه‌و پاسه‌وانه‌وه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی حه‌مه‌غه‌ریب به‌ئاوێن���ه‌ی راگه‌یاند "ئێمه‌‬ ‫ده‌کاته‌وه‌ قسه‌ی وای کردبێت‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و به‌ڕێوه‌ب���ه‌ره‌ ئاش���کرای ده‌کات لێکراوه‌ ئه‌ویش به‌ر‌پرسه‌که‌ی یه‌کێتی لێ به‌هه‌م���و ش���ێوه‌یه‌ک پش���تیوانی ئ���ه‌و‬ ‫ک���ه‌ مێ���ردی مامۆس���تا ئافره‌ته‌که‌ ک ‌ه ئاگادارکردوه‌ت���ه‌وه‌‪ " ،‬کاک مه‌حمود پێی مامۆستایه‌ ده‌که‌ین‪ ،‬له‌گه‌ڵ دۆسیه‌که‌شدا‬

‫یه‌كگرتوی ئیسالمی‪:‬‬ ‫هه‌ڵوێستمان پوشێک نه‌گۆڕاو‌ه‬ ‫ئا‪ :‬ئاوێنه‌‬ ‫وته‌بێژی‌ مه‌كته‌بی‌ سیاسی‌ یه‌كگرتوی‌‬ ‫ئیسالمی‌ كوردستان هیوا میرزا سابیر‬ ‫له‌م گفتوگۆیه‌ی‌ ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "له‌دوای‌‬ ‫‪23‬ی‌ حوزه‌یران هه‌ستمانكرد ئه‌گه‌ر‬ ‫ئه‌م بابه‌ته‌ به‌مشێوازه‌ بڕوات كاریگه‌ری‌‬ ‫نه‌رێنی‌ له‌سه‌ر واقعی‌ سیاسی‌‌و ئابوری‌‌و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌ ده‌بێت"‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬دواهه‌مین هه‌ڵوێستی‌ یه‌كگرتوو‬ ‫له‌س����ه‌ر هه‌مواركردن����ه‌وه‌ی‌ ده‌س����تورو‬ ‫هه‌مواركردنه‌وه‌ی‌ یاس����ای‌ سه‌رۆكایه‌تی‌‬ ‫هه‌رێم چییه‌؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬له‌كۆنگره‌ی‌ شه‌ش����ه‌مماندا‬ ‫جه‌ختمان له‌وه‌كردۆت����ه‌وه‌ كه‌ ئه‌م واڵته‌‬ ‫پێویستی‌ به‌ده‌ستوره‌‪ ،‬به‌پێویستیشمان‬ ‫زانیوه‌ سیس����ته‌می‌ حوكمڕانی‌ له‌هه‌رێمی‌‬ ‫كوردستان په‌رله‌مانی‌ بێت‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ئه‌ی‌ ئێس����تا سورن له‌سه‌ر ئه‌و‬ ‫هه‌ڵوێسته‌تان؟‬ ‫هی����وا می����رزا‪ :‬س����ورین له‌س����ه‌ر‬ ‫هه‌ڵوێس����تمان‪ ،‬به‌اڵم له‌هه‌مانكاتیش����دا‬ ‫له‌كۆنگره‌دا پێمانوابوو كه‌ له‌كوردس����تان‬ ‫كۆمه‌ڵێ����ك الی����ه‌ن هه‌ی����ه‌ ڕاوبۆچون����ی‌‬ ‫جیاوازی����ان له‌س����ه‌ر پرس����ه‌كان هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ده‌بێ����ت الیه‌ن����ه‌كان له‌رێگه‌ی‌ س����ازانی‌‬ ‫نیشتیمانییه‌وه‌ له‌سه‌ر ده‌ستور پێكبێن‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ هه‌ڵوێس����ت‌و قه‌ناعه‌تی‌ یه‌كگرتووی‌‬ ‫ئیسالمی‌ كوردستانه‌و پوشێك نه‌گۆڕاوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ فراكسیۆنه‌كه‌یشمان له‌په‌رله‌مانی‌‬ ‫كوردس����تان له‌ ‪23‬ی‌ حوزه‌یران نواندی‌‪،‬‬ ‫هه‌س����تانبووه‌ به‌كارێك����ی‌ پیش����ه‌ییانه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ئێمه‌ پرۆژه‌مان هه‌بووه‌ له‌س����ه‌ر‬ ‫هه‌مواركردنه‌وه‌ی‌ یاس����ایی‌ سه‌رۆكایه‌تی‌‬ ‫هه‌رێم‪ ،‬به‌اڵم ئێمه‌ له‌دوای‌ ئه‌و به‌رواره‌وه‌‬ ‫هه‌ستمانكرد ئه‌گه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ به‌مشێوازه‌‬ ‫بڕوات كاریگه‌ری‌ نه‌رێنی‌ له‌س����ه‌ر واقعی‌‬ ‫سیاسی‌‌و ئابوری‌ و كۆمه‌اڵیه‌تی‌ ده‌بێت‪.‬‬ ‫ئاوێن����ه‌‪ :‬كه‌واته‌ له‌په‌ش����یمانبوونه‌وه‌‬ ‫نزیكبوونه‌ته‌وه‌؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬نه‌خێر‪ ،‬حه‌زده‌كه‌م ڕون و‬ ‫ئاشكرا به‌ جه‌ماوه‌ری‌ خه‌ڵكی‌ كوردستان‬

‫بڵێم یه‌كگرتوو به‌هیچ شێوه‌یه‌ك په‌شیمان‬ ‫نه‌بۆته‌وه‌‪ ،‬چونك����ه‌ ئێمه‌ بڕیاری‌ كۆنگره‌‬ ‫جێبه‌جێ‌ ده‌كه‌ی����ن‪ ،‬به‌اڵم ك����ه‌ له‌دوای‌‬ ‫‪23‬ی‌ حوزه‌یرانه‌وه‌ هه‌ستمانكرد الیه‌نێكی‌‬ ‫س����ه‌ره‌كی‌ و كۆمه‌ڵێكی‌ ت����ر ڕاوبۆچونی‌‬ ‫جیاوازی‌ هه‌یه‌‪ ،‬ئێمه‌ هه‌ستمانكرد ئه‌گه‌ر‬ ‫بێت‌و مه‌خره‌جێ����ك نه‌دۆزینه‌وه‌ له‌جیاتی‌‬ ‫ده‌سكه‌وت زیانی‌ گه‌وره‌ی‌ لێده‌كه‌وێته‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆیه‌ ده‌ستپێشخه‌ریمانكرد بۆ كۆبونه‌وه‌ی‌‬ ‫پێنج الیه‌نه‌كه‌‪ ،‬به‌شداریبونی هه‌موانیش‬ ‫له‌و كۆبونه‌وه‌یه‌ واته‌ هه‌مووان پێیانوایه‌‬ ‫له‌گ����ه‌ڵ الیه‌نه‌ یاس����اییه‌كه‌ی‌ په‌رله‌مان‪،‬‬ ‫الیه‌نه‌ سیاسییه‌كانیش بسازێن‪.‬‬ ‫ئاوێن����ه‌‪ :‬ئه‌گ����ه‌ر ئ����ه‌و پێن����ج الیه‌نه‌‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ نه‌سازان‪ ،‬ئایا فراكسیۆنه‌كه‌تان‬ ‫به‌ش����دارده‌بێت له‌كۆبونه‌وه‌ی‌ په‌رله‌مانی‌‬ ‫كوردس����تان تایبه‌ت به‌هه‌مواركردنه‌وه‌ی‌‬ ‫یاس����ای‌ س����ه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێم����ی‌‬ ‫كوردستان؟‬ ‫هی����وا می����رزا‪ :‬ئێمه‌ به‌ چ����وار الیه‌نه‌‬ ‫سیاس����ییه‌كه‌مان وتووه‌ ده‌بێت بۆچونی‌‬ ‫شه‌ش����ه‌م دروس����تبێت‪ ،‬هه‌ڵویستیشمان‬ ‫له‌ پرۆژه‌ یاس����اكه‌ خستۆته‌ روو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫قه‌ناعه‌تیش����مان وایه‌ ك����ه‌ ناكرێت هیچ‬ ‫الیه‌نێك س����وربێت له‌س����ه‌ر هه‌ڵوێستی‌‬ ‫خۆی‌‪ ،‬چونكه‌ ئه‌گه‌ر سوربێت ئه‌وا سازان‬ ‫ڕونادات‌و سه‌ری‌ له‌ترازانه‌وه‌ ده‌رده‌چێت‪.‬‬ ‫بۆی����ه‌ له‌ناوكۆبونه‌وه‌ی‌ لیژنه‌ی‌ یاس����ایی‌‬ ‫په‌رله‌مانیش داوامانكرد فرس����ه‌تێكی‌ تر‬ ‫بدرێته‌وه‌ به‌الیه‌نه‌ سیاس����ییه‌كان تاوه‌كو‬ ‫بسازێن‌و ناوماڵی‌ كوردیمان تێكنه‌چێت‪.‬‬ ‫بۆ هه‌ڵوێس����تی ئێمه‌ش كه‌ چۆن ده‌بێت‪،‬‬ ‫ئه‌وا س����ه‌یری‌ ڕێره‌وی‌ سازانه‌كه‌ ئه‌كه‌ین‬ ‫ئه‌و الیه‌نه‌ی‌ ده‌بێته‌ س����ه‌ببكاری‌ ئه‌وه‌ی‌‬ ‫س����ازان ڕوونه‌دات و هه‌ر سوربێت له‌سه‌ر‬ ‫هه‌ڵوێس����تی‌ خ����ۆی‌ ئ����ه‌وا ئ����ه‌و الیه‌نه‌‬ ‫كاریگه‌ری‌ ده‌بێت له‌س����ه‌ر هه‌ڵوێس����تی‌‬ ‫یه‌كگرتووی‌ ئیسالمی‌ كوردستان‪.‬‬ ‫ئاوێن����ه‌‪ :‬كه‌واته‌ تاوه‌كو ئێس����تا ئێوه‌‬ ‫یه‌كالنه‌بوونه‌ت����ه‌وه‌ ل����ه‌وه‌ی‌ جارێكی‌ تر‬ ‫به‌ش����داربن له‌ كۆبون����ه‌وه‌ی‌ په‌رله‌مانی‌‬ ‫كوردستان؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬ئێمه‌ قه‌ناعه‌تمان وایه‌ پێش‬

‫ئه‌وه‌ی‌ كۆبونه‌وه‌ی‌ په‌رله‌مانی‌ كوردستان‬ ‫بكرێ����ت ب����ۆ هه‌مواركردنه‌وه‌ی‌ یاس����ای‬ ‫س����ه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێم سازانی‌ كۆبونه‌وه‌ی‌‬ ‫ژوری‌ عه‌مه‌لی����ات ڕووده‌دات‪ ،‬ئه‌گ����ه‌ر‬ ‫ژوری‌ عه‌مه‌لیات ڕایگه‌یاند كۆبونه‌وه‌كان‬ ‫ده‌رئه‌نجام����ی‌ نییه‌‪ ،‬بێگوم����ان ئه‌وكاته‌‬ ‫س����ه‌ركردایه‌تی‌ سیاس����ی‌ یه‌كگرت����ووی‌‬ ‫ئیسالمی‌ كوردس����تان كۆبونه‌وه‌ ده‌كات‌و‬ ‫بڕیاری‌ كۆتایی‌ خۆی‌ ده‌دات‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ده‌گوترێت‪ ،‬پارتی‌ دیموكراتی‌‬ ‫كوردس����تان ئیمتیازاتی‌ خستۆته‌ به‌رده‌م‬ ‫یه‌كگرت����وو تاوه‌كو پاش����گه‌زبێته‌وه‌ له‌و‬ ‫هه‌ڵوێسته‌‪ ،‬ئایا ئه‌مه‌ تا چه‌ند ڕاسته‌؟‬ ‫هیوا می����رزا‪ :‬جه‌ماوه‌ری‌ كوردس����تان‬ ‫ئاگادارده‌كه‌مه‌وه‌ كه‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئه‌م‬ ‫هه‌واڵنه‌ی‌ یه‌كگرتوو بۆ ئیمتیازو سه‌فقه‌ی‌‬ ‫سیاس����ی‌‌و ده‌سكه‌وتی‌ حزبی‌ نییه‌‪ ،‬ته‌نها‬ ‫مه‌به‌س����تمان یه‌كگرتووی����ی‌ ن����او ماڵی‌‬ ‫كوردو پاراستنی‌ حكومه‌تی‌ بنكه‌ فراوانه‌‬ ‫له‌هه‌ڵوه‌ش����اندنه‌وه‌‪ .‬ئێمه‌ هه‌ستكردنمانه‌‬ ‫به‌ مه‌ترس����ی‌ وامان لێده‌كات ئه‌و هه‌واڵنه‌‬ ‫بده‌ین‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ده‌گوترێت فش����اری‌ بادینانتان‬ ‫له‌س����ه‌ره‌‪ ،‬ئێ����وه‌ش گه‌یش����توونه‌ته‌ ئه‌و‬ ‫بڕوایه‌ی‌ ئه‌گه‌ر بێت‌و هه‌ڵوێس����ته‌كه‌تان‬ ‫وه‌ك����و ‪ 23‬حوزه‌یران به‌رده‌وامبێت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫بادینانتان له‌ده‌ست ئه‌چێت؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬هه‌ر بڕیارێك سه‌ركردایه‌تی‌‬ ‫بیدات‪ ،‬فراكس����یۆن‌و هه‌موو ده‌ڤه‌ره‌كان‬ ‫پابه‌ن����د ده‌بن پێوه‌ی‪ .‬ئ����ه‌وه‌ی‌ له‌دهۆك‬ ‫رووی����دا‪ ،‬به‌س بابه‌تی‌ ڕاگه‌یاندنه‌كه‌ی‌ لێ‌‬ ‫ده‌ربكه‌‪ ،‬ئه‌وا ده‌بینیت له‌ناو یه‌كگرتوودا‬ ‫ڕاوبۆچون����ی‌ جی����اواز هه‌ی����ه‌ له‌س����ه‌ر‬ ‫پرسه‌كان‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ئایا ئاكپارتی‌ په‌یوه‌ندی‌ كردووه‌‬ ‫به‌ئێ����وه‌وه‌و داوای‌ ئه‌وه‌ت����ان ل����ێ‌ بكه‌ن‬ ‫كاربكه‌ن ب����ۆ دوب����اره‌ كاندیدكردنه‌وه‌ی‌‬ ‫بارزانی‌؟‬ ‫هی����وا می����رزا‪ :‬هه‌م����وو هه‌ڵوێس����ت‌و‬ ‫بڕیاره‌كان ‌ی یه‌كگرتوو ‌ی ئیسالم ‌ی كوردستان‬ ‫هه‌ڵق����واڵوی‌ بۆچون����ی‌ س����ه‌ركردایه‌تی‌‬ ‫یه‌كگرتووه‌ له‌و چوارچێوه‌یه‌ی‌ كه‌ كۆنگره‌‬ ‫بۆی‌ دابینكردووه‌‪.‬‬

‫ده‌ڕۆین‌و جارێ چاودێر په‌روه‌رده‌ ده‌که‌ین‬ ‫بزانین تا ک���وێ له‌گه‌ڵیدا ده‌ڕوات‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫زانیمان ناگات���ه‌ ئه‌نجام‪ ،‬ئ���ه‌وا رێکاری‬ ‫خۆمان ده‌گرین���ه‌ به‌ر‪ .‬چونک���ه‌ لێدان‌و‬ ‫ده‌ستدرێژی کردنه‌ سه‌ر مامۆستا به‌هه‌مو‬ ‫ش���ێوه‌یه‌ک کارێکی بێ���زراوه‌و به‌تایبه‌ت‬ ‫ئه‌گه‌ر که‌س���ێک بێت له‌ده‌ره‌وه‌ی سلکی‬ ‫په‌روه‌رده‌ بێت"‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا ده‌ڵێت "ئه‌و که‌س���ه‌ی ئه‌و‬ ‫کاره‌ی کردوه‌ هه‌ڵبه‌ت به‌وه‌ پشت ئه‌ستور‬ ‫بوه‌ که‌ پاسه‌وانی به‌ر‌پرسێک بوه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ئێمه‌ش ئاگاداربین‪ ،‬پێشتر به‌رپرسه‌که‌ش‬ ‫ئاگادارکراوه‌ته‌وه‌و ناهێڵین کێش���ه‌که‌ وا‬ ‫به‌ئاسانی تێپه‌ڕێت"‪.‬‬

‫كۆمپانیاكانی مۆبایل زیاده‌ ‌ی كارت‬ ‫له‌هاواڵتیان وه‌رده‌گرن‌و‬ ‫خۆیان هیچ زیانێك ناكه‌ن‬ ‫پانكه‌و سه‌الجه‌‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫ئا‪ :‬ئیحسان مه‌ال فوئاد‬ ‫ئه‌و سه‌رچاوه‌یه‌ باس����ی له‌وه‌شكرد‬ ‫كه‌ حكوم����ه‌ت زانیویه‌تی له‌گرانكردنی‌‬ ‫پاش چه‌ند ساڵ له‌ده‌رچونی یاسای‬ ‫‪ 1000‬دین����اری‌ س����ه‌ر كارتێك����ی ‪5000‬‬ ‫باج له‌عێراق‌و زیادكردنی‪ ،‬سه‌ره‌نجام‬ ‫له‌‪ 8/1‬حكومه‌تی عێراق خستیه‌ بواری‌ دیناری‌ له‌خه‌ڵك وه‌رده‌گیرێت‌و ئێمه‌ش‬ ‫ئه‌وه‌مان پێوتون‪ ،‬وات����ا كۆمپانیاكانی‬ ‫جێبه‌جێكردنه‌وه‌‪ ،‬سه‌رچاوه‌یه‌كیش‬ ‫مۆبایل ته‌نها كاریان گه‌یاندنی ئه‌و ‪1000‬‬ ‫له‌یه‌كێك له‌كۆمپانیاكانی مۆبایله‌وه‌‬ ‫دیناره‌یه‌ له‌خه‌ڵكه‌وه‌ بۆ حكومه‌ت‌و هیچ‬ ‫ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات كه‌ كۆمپانیاكانی‬ ‫قازان����ج‌و زیانێك ناكه‌ن‪ ،‬واتا حكومه‌ت‬ ‫مۆبایل ته‌نها كاریان گه‌یاندنی ‪1000‬‬ ‫زیاده‌كه‌ له‌هاواڵت����ی وه‌رده‌گرێت نه‌ك‬ ‫دیناره‌ زیاده‌كه‌یه‌ له‌خه‌ڵكه‌وه‌ بۆ‬ ‫حكومه‌ت‌و هیچ قازانج‌و زیانێك ناكه‌ن‪ ،‬كۆمپانیاكان����ی مۆبای����ل‌و كۆمپانیاكان‬ ‫وه‌كو جاران ماونه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی‬ ‫له‌به‌رامبه‌ردا مه‌سعود حه‌یده‌ر ئه‌ندامی‬ ‫عێراقیش ده‌ڵێت "پێشنیارم كردوه‌‬ ‫لیژنه‌ی‌ دارای����ی‌و ئابوری‌ له‌ئه‌نجومه‌نی‬ ‫‪ %80‬ئه‌و ‪ %20‬زیادكردنه‌ی‌ سه‌ر‬ ‫نوێنه‌رانی عێراق بۆ ئاوێنه‌ رونیكرده‌وه‌‬ ‫كارت‪ ،‬كۆمپانیاكان خۆیان بیده‌ن‌و‬ ‫ئه‌وه‌ی ئێس����تا به‌س����ه‌ر ش����تومه‌كی‬ ‫ئه‌ویتر بخرێته‌ سه‌ر هاواڵتیان"‪.‬‬ ‫ناوماڵدا سه‌پێنراو به‌پێی یاسای ژماره‌‬ ‫له‌یه‌كێ����ك ‪22‬ی ساڵی ‪ 2010‬گومرگییه‌ كه‌به‌هۆی‬ ‫س����ه‌رچاوه‌یه‌ك‬ ‫له‌كۆمپانیاكان����ی مۆبایل ب����اس له‌وه‌ هه‌ندێ����ك كێش����ه‌وه‌ له‌گ����ه‌ڵ هه‌رێمی‬ ‫ده‌كات گوایه‌ حكومه‌تی عێراق به‌هۆی كوردس����تان تاوه‌ك����و ئێس����تا له‌هه‌مو‬ ‫دابه‌زین����ی نرخی نه‌وته‌وه‌ هاتوه‌ باجی عێراق����دا كاری پێنه‌ك����راوه‌و جێبه‌جێ‬ ‫خستوه‌ته‌ س����ه‌ر زۆر شتومه‌ك‪ ،‬له‌وانه‌ نه‌كرابو‪ ،‬به‌اڵم ئێستا رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ‬ ‫كارتی مۆبایل‌و ئینته‌رنێت‌و كه‌ره‌سته‌ی‌ هه‌رێمی كوردستان كراوه‌ كه‌ جێبه‌جێی‬ ‫ناوم����اڵ‌و جگ����ه‌ره‌و خواردن����ه‌وه‌ بكه‌ن‪.‬‬ ‫به‌كۆمپانیاكان����ی‬ ‫س����ه‌باره‌ت‬ ‫كحولییه‌كان‪.‬‬ ‫ئه‌و س����ه‌رچاوه‌یه‌ بۆ ئاوێنه‌ ئاماژه‌ی مۆبایل‌و ئینته‌رنێت ك����ه‌ له‌م مانگه‌وه‌‬ ‫به‌وه‌ش����كرد كه‌ حكومه‌ت����ی عێراق بۆ جێبه‌جێك����راوه‌‪ ،‬وت����ی "ئه‌م����ه‌ به‌پێی‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ كورتهێنانی بودجه‌ پڕ بكاته‌وه‌ مادده‌ی‌ ‪33‬ی یاس����ای بودجه‌ی‌ ساڵی‬ ‫كه‌پێش����تر نه‌وت����ی ب����ه‌‪ 60-55‬دۆالر ‪2015‬یه‌ كه‌ باج س����ه‌پێنراوه‌ له‌س����ه‌ر‬ ‫خه‌ماڵندبو‪ ،‬ب����ه‌اڵم دوات����ر نرخه‌كه‌ی‌ فرۆش����تنی كارت‌و تك����ت به‌هه‌م����و‬ ‫دابه‌زی‪ ،‬بۆیه‌ هاتوه‌ ئ����ه‌و كورتهێنانه‌ جۆره‌كانییه‌وه‌"‪.‬‬ ‫له‌هاواڵتی‌و به‌كاربه‌ر وه‌رده‌گرێت‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و په‌رله‌مانتاره‌ رونیش���یكرده‌وه‌‬ ‫حكومه‌ت����ی عێراق له‌ئێس����تادا ‪%20‬‬ ‫زیادكردنی نرخی خستوه‌ته‌ سه‌ر كارتی ك���ه‌ حكومه‌ت���ی عێراق���ی ده‌یتوانی‬ ‫مۆبایل‌و ئینته‌رنێت‪ %300 ،‬خس����توه‌ته‌ بیس���ه‌پێنێت به‌س���ه‌ر كۆمپانیاكان���ی‬ ‫سه‌ر خواردنه‌وه‌ كحولییه‌كان‌و جگه‌ره‌‪ ،‬مۆبایل‌و ئینته‌رنێت���دا كه‌ ئه‌و زیاده‌یه‌‬ ‫‪ %15‬ئۆتۆمبێ����ل‌و تكت����ی فڕۆك����ه‌‪ ،‬خۆی���ان بی���ده‌ن‪ ،‬نه‌ك بیخه‌نه‌ س���ه‌ر‬ ‫پێداویس����تییه‌كانی ماڵ وه‌كو سپلێت‌و هاواڵتی���ان‌و به‌كارب���ه‌ر‪ ،‬چونكه‌ ئه‌وان‬

‫له‌ماوه‌ی‌ ‪ 10‬س���اڵی‌ رابردودا به‌ده‌یان‬ ‫ملی���ار دۆالر قازانجیان ك���ردوه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫له‌م���ڕوه‌وه‌ زۆر ره‌خنه‌مان له‌حكومه‌ت‬ ‫گرتوه‌‪.‬‬ ‫له‌ب���اره‌ی‌ ئه‌وه‌ی���ه‌ ئایا هی���وا هه‌یه‌‬ ‫گۆڕانكاری‌ تێدا بكرێت‌و وه‌كو پێشوتری‬ ‫لێبكرێت���ه‌وه‌‪ ،‬ئ���ه‌و په‌رله‌مانتاره‌ وتی‬ ‫"ئێم���ه‌ الی خۆمانه‌وه‌ رۆڵمان هه‌بێت‌و‬ ‫هاواڵتیانیش فشاریان هه‌بێت كاریگه‌ری‌‬ ‫خۆی هه‌یه‌‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌ من پێش���نیارم‬ ‫ك���ردوه‌ ‪ %80‬ئ���ه‌و ‪ %20‬زیادكرن���ه‌ی‌‬ ‫س���ه‌ر كارت‌و تك���ت‪ ،‬كۆمپانی���اكان‬ ‫خۆی���ان بیده‌ن‌و ئه‌ویتر بخرێته‌ س���ه‌ر‬ ‫هاواڵتیان"‪.‬‬ ‫به‌و وت���ه‌ی ئ���ه‌و په‌رله‌مانتاره‌ بێت‬ ‫واتا له‌‪ 1000‬دین���اره‌ زیاده‌كه‌ی‌ كارتی‬ ‫‪ 5000‬ه���ه‌زار دیناری‌ ته‌نها ‪ 200‬دیناری‌‬ ‫هاواڵتی���ان بیده‌ن‌و ‪ 800‬دیناره‌كه‌ی‌ تر‬ ‫كۆمپانیاكان بیده‌ن"‪.‬‬ ‫ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ ئاشكراشی كرد كه‌‬ ‫هه‌رس���ێ كۆمپانیای‌ كۆڕه‌ك تیلیكۆم‌و‬ ‫ئاسیاس���ێڵ‌و زه‌ین یه‌ك ملیار دیناری‌‬ ‫عێراقی قه‌رزدارن‪.‬‬ ‫له‌كۆتای���ی قس���ه‌كانیدا حه‌ی���ده‌ر‬ ‫رونیكرده‌و‌ه كه‌ هه‌مو ئه‌و زیادكردنانه‌ش‬ ‫په‌یوه‌ندی به‌داهات���ی عێراقه‌وه‌ هه‌یه‌و‬ ‫هه‌ر ئه‌وكاته‌ی‌ كه‌ یاسای بودجه‌ دانرا‪،‬‬ ‫وه‌زاره‌ت���ی دارای���ی‌و حكومه‌تی عێراق‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی به‌باش زانی كه‌ ته‌نها پش���ت‬ ‫به‌نه‌وت نه‌به‌س���ترێت‌و پش���ت به‌چه‌ند‬ ‫س���ه‌رچاوه‌یه‌كی تری‌ وه‌ك���و گومرگ‌و‬ ‫باج ببه‌سترێت وه‌كو واڵتانی دونیا بۆ‬ ‫داهاتی ده‌وڵه‌ت‪.‬‬ ‫ماوه‌ی‌ چه‌ند رۆژێك گرانكردنی‌ نرخی‬ ‫كارتی مۆبایل‌و ئینته‌رنێت‪ ،‬ناڕه‌زایی‌و‬ ‫نیگه‌رانی هاواڵتیان���ی لێكه‌وتوه‌ته‌وه‌و‬ ‫به‌هۆی���ه‌وه‌ چه‌ندین ج���ۆر ناڕه‌زایه‌تی‬ ‫ئه‌نجامدراوه‌‪.‬‬

‫پارتی‪ :‬پرۆژه‌که‌ ناخرێته‌به‌رنامه‌ی کاره‌وه‌ ئه‌گه‌ر له‌دوای ‪20‬ی ئابیشه‌و‌ه بێت‬ ‫نه‌کردوه‌‪.‬‬ ‫ئا‪ :‬رێنوار نه‌جم‬ ‫ئه‌ندامی لیژنه‌ی یاسایی له‌په‌رله‌مانی‬ ‫کوردس���تان‪ ،‬به‌ه���ار عه‌بدولره‌حم���ان‬ ‫به‌پێی لیژنه‌ی یاسایی په‌رله‌مانی‬ ‫له‌باره‌ی واژۆنه‌کردن‌و ره‌وانه‌کردنی ئه‌و‬ ‫کوردستان ته‌نها ئه‌مڕۆ له‌به‌رده‌م‬ ‫الیه‌نه‌کان ده‌رفه‌ت ماوه‌ بۆ ئه‌وه‌ بگه‌نه‌ راپۆرته‌که‌یان بۆ سه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌مان‬ ‫به‌ئاوێن���ه‌ی راگه‌یان���د "ب���ه‌رای هه‌مو‬ ‫سازان له‌سه‌ر پرسی سه‌رۆکایه‌تی‬ ‫ئه‌ندامان���ی لیژنه‌که‌ ئ���ه‌و بڕیاره‌مانداو‬ ‫هه‌رێم‪ ،‬ئه‌گه‌ر نا‪" ،‬ئه‌م ئێواره‌یه‌‬ ‫هۆکاره‌ سه‌ره‌کییه‌که‌ی ئه‌وه‌ بو که‌ ئه‌و‬ ‫پرۆژه‌که‌ ڕه‌وانه‌ی سه‌رۆکایه‌تی‬ ‫ژوره‌ عه‌مه‌لیاته‌ی دروستبوه‌ له‌ئه‌مڕۆدا‬ ‫په‌رله‌مان ده‌کرێت"‪ .‬په‌رله‌مانتارێکی‬ ‫پارتیش "به‌دڵنیاییه‌وه‌" رایده‌گه‌یه‌نێت بگه‌نه‌ رێکه‌وتن"‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها وتی "ئه‌گ���ه‌ر ئه‌مڕۆ الیه‌نه‌‬ ‫که‌ ئه‌و پرۆژه‌ یاسایه‌ به‌بێ پارتی‬ ‫سیاس���ییه‌کان نه‌گه‌ن���ه‌ رێکه‌وتن‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ناگاته‌ جێی خۆی‪.‬‬ ‫ئێواره‌ی ئه‌م���ڕۆ له‌هه‌م���و حاڵه‌تێکدا‬ ‫ته‌نها ‪ 17‬رۆژ له‌ب���ه‌رده‌م په‌رله‌مانی واژۆی ده‌که‌ین"‪.‬‬ ‫ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ ئاشکراشی کرد که‌‬ ‫کوردس���تاندا ماوه‌ بۆ چاره‌سه‌رکردنی‬ ‫کێش���ه‌ی س���ه‌رۆکایه‌تی هه‌رێ���م‌‪ ،‬دوا تا ئێستاش هیچ دڵنیایه‌ک نییه‌ له‌وه‌ی‬ ‫هه‌ن���گاوی لیژنه‌ی یاس���ایی په‌رله‌مان الیه‌نه‌کان بگه‌نه‌ سازان‪.‬‬ ‫له‌الی خۆشیه‌وه‌ ئه‌ندامی په‌رله‌مانی‬ ‫یه‌کخس���تن‌و ته‌واوکردن���ی راپۆرت���ی‬ ‫پرۆژه‌کان���ی هه‌م���واری س���ه‌رۆکایه‌تی کوردستان له‌فراکسیۆنی پارتی‪ ،‬فه‌رحان‬ ‫هه‌رێم���ه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم هێش���تا واژۆی���ان جه‌وهه‌ر‪ ،‬له‌باره‌ی ئه‌و هه‌نگاوه‌ی لیژنه‌ی‬

‫یاس���ایی به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یان���د "ئه‌م ‌ه‬ ‫ده‌رچون���ه‌ له‌و ته‌وافق‌و س���ازانه‌ی که‌‬ ‫هێزه‌ حکومڕانییه‌کانی هه‌رێمی له‌سه‌ری‬ ‫پێکهاتون‪ .‬ئه‌مه‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌کی قبوڵ‬ ‫نییه‌و هه‌وڵێکه‌ بۆ تێکدان‌و له‌باربردنی‬ ‫ئه‌و ئارامیی‌و که‌شه‌ ئیجابییه‌ی پێشتر‬ ‫هه‌بو بۆ ئه‌وه‌ی هه‌مو هێزه‌کان پێکه‌وه‌‬ ‫حوکمڕان���ی ئه‌م هه‌رێمه‌ بک���ه‌ن‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫ئێمه‌ "جملة‌ وتفصیال" ئه‌و کۆبونه‌وانه‌‬ ‫ڕه‌ت ده‌که‌ینه‌وه"‌‪.‬‬ ‫له‌ب���اره‌ی ئ���ه‌وه‌ی ئ���ه‌و لیژنه‌ی���ه‌‬ ‫رایگه‌یاندوه‌ که‌ ئه‌گه‌ر الیه‌نه‌کان نه‌گه‌نه‌‬ ‫س���ازان‪ ،‬ئ���ه‌وا چاوه‌ڕێ ناک���ه‌ن‌و ئه‌م‬ ‫ئێواره‌یه‌ پرۆژه‌ک���ه‌ واژۆده‌که‌ن‌و به‌رزی‬ ‫ده‌که‌نه‌وه‌ بۆ س���ه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌مان‪،‬‬ ‫ئ���ه‌و ئه‌ندام���ه‌ی فراکس���یۆنی پارتی‬ ‫رایگه‌یاند "چاوه‌ڕێی ده‌که‌ن‌و ناشتوانن‬ ‫ب���ه‌رزی بکه‌ن���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر به‌رزیش���ی‬ ‫بکه‌نه‌وه‌‪ ،‬سه‌رۆکی په‌رله‌مان الی خۆی‬ ‫گل���ی ده‌داته‌وه‌ تا ئه‌و کاته‌ی س���ازان‬

‫ده‌کرێت"‪.‬‬ ‫له‌وه‌اڵم���ی ئه‌و پرس���یاره‌که‌ی چۆن‬ ‫ئ���ه‌وان ئه‌وه‌ن���ه‌ دڵنیایی���ان هه‌ی���ه‌‪،‬‬ ‫له‌کاتێکدا له‌ڕوی یاس���اییه‌وه‌ ده‌توانن‬ ‫ئ���ه‌و کاره‌ بکه‌ن‪ ،‬وتی "ئه‌وه‌ قس���ه‌ی‬ ‫منه‌و باڵویبه‌ره‌وه‌‪ .‬ئه‌و پرۆژه‌یه‌ ناخرێته‬ ‫‌به‌رنام���ه‌ی کاره‌وه‌ ئه‌گه‌ر له‌دوای ‪20‬ی‬ ‫ئابیشه‌وه‌ بێت"‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم به‌ه���ار عه‌بدولره‌حم���ان له‌و‬ ‫باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێ���ت "ئێمه‌ ته‌مه‌نای ئه‌وه‌‬ ‫ناکه‌ی���ن به‌زۆرین���ه‌ تێیپه‌ڕێنین‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌ڕوی یاس���اییه‌وه‌ کاره‌کای ئێمه‌ هیچ‬ ‫ک���ه‌م‌و کوڕییه‌ک���ی تێدا نیی���ه‌و هه‌مو‬ ‫یاس���اکانی په‌رله‌مان به‌زۆرینه‌ په‌سه‌ند‬ ‫ده‌کرێت‪ ،‬لیژنه‌ی یاسایی به‌ئاماده‌بونی‬ ‫زۆرین���ه‌ی ئه‌ندامه‌کان���ی به‌مه‌رجێ���ک‬ ‫س���ه‌رۆک یاخود جێگره‌که‌ی له‌نێواندا‬ ‫بێت یاساییه‌‪ ،‬بۆیه‌ ئێمه‌ ته‌مه‌نای ئه‌وه‌‬ ‫ناکه‌ین‌و بژارده‌یه‌کی خۆش نییه‌‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫ناچارین‌و بۆ ئه‌وه‌ی هه‌رێمی کوردستان‬

‫توش���ی بۆش���ایی یاس���ایی نه‌بێ���ت‌و‬ ‫ئه‌گه‌ر هی���چ چاره‌س���ه‌رێکی دیکه‌مان‬ ‫له‌به‌رده‌ستدا نه‌بێت ئه‌وه‌ هه‌ڵده‌بژێرین‬ ‫که‌ بژارده‌یه‌کی یاساییه"‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا له‌باره‌ی ئ���ه‌وه‌ی تا چه‌ند‬ ‫واقعییه‌ که‌ به‌بێ هێزێکی گه‌وره‌ی وه‌ک‬ ‫پارتی ئ���ه‌و پرۆژه‌ گرنگ���ه‌ تێپه‌ڕێنن‪،‬‬ ‫ده‌ڵێ���ت "ت���ا ئێس���تا ئێم���ه‌ واقعمان‬ ‫له‌به‌رچاوگرتوه‌و چاوه‌ڕێی الیه‌نه‌کانمان‬ ‫کردوه‌ بگه‌نه‌ س���ازان‪ .‬ئه‌ی بۆ پرسیار‬ ‫له‌وان ناکه‌یت بۆ واقع له‌به‌رچاو ناگرن‪،‬‬ ‫بۆ نایه‌نه‌ پێشه‌وه‌ بۆ سازان‪ ،‬بۆ هه‌مو‬ ‫الیه‌ن���ه‌کان پرۆژه‌یان هه‌ی���ه‌‪ ،‬بۆ هه‌مو‬ ‫الیه‌نه‌کان داوای یه‌ک ش���ت ده‌که‌ن‪ ،‬بۆ‬ ‫ئه‌وان به‌شێک له‌دواکارییه‌کانیان نایه‌نه‌‬ ‫خ���واره‌وه‌ ک���ه‌ داواکاریی نایاس���اییان‬ ‫هه‌یه"‌‪.‬‬ ‫له‌به‌رامب���ه‌ردا فه‌رح���ان جه‌وه���ه‌ر‬ ‫گه‌ش���بینه‌ به‌گه‌یش���تنی الیه‌ن���ه‌کان‬ ‫به‌س���ازان‌و رایده‌گه‌یه‌ن‌و رایده‌گه‌یه‌نت‬

‫که‌ پارتیش که‌مێ���ک له‌داواکانی خۆی‬ ‫هاتۆت���ه‌ خواره‌وه‌‪ ،‬پارتی���ش ئاماده‌ی‬ ‫س���ازش‌‌و س���ازان‌و گفتوگۆی���ه‌‪" ،‬ئێمه‌‬ ‫زۆر گه‌ش���بینین‌و س���ازانیش ده‌کرێت‌و‬ ‫راپۆرتێکی هاوبه‌ش له‌لیژنه‌ی یاس���ایی‬ ‫ده‌نوسینه‌وه‌و ئه‌ندامانی ئێمه‌ش به‌شدار‬ ‫ده‌ب���ن‌و به‌ته‌وافقی سیاس���یی ده‌نگی‬ ‫بۆ ده‌ده‌ی���ن‌و له‌په‌رله‌مان ده‌رده‌چێت‪.‬‬ ‫به‌دڵنیایه‌وه‌ ئه‌و راپۆرته‌ ئیشی له‌سه‌ر‬ ‫ناکرێت‌و ئه‌وه‌ ئیش���ی له‌سه‌ر ده‌کرێت‬ ‫که‌ دوای س���ازانی الیه‌نه‌ سیاسییه‌کان‬ ‫ده‌نوسرێته‌وه"‌‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی ئ���ه‌وه‌ی ئه‌گ���ه‌ر الیه‌نه‌کان‬ ‫به‌بێ پارتی پرۆژه‌که‌ ببنه‌ په‌رله‌مانه‌وه‌و‬ ‫به‌زۆین���ه‌ تێ���ی بپه‌ڕێن���ن‪ ،‬ده‌ڵێت "بۆ‬ ‫هه‌مو کارێک قس���ه‌ی خۆی هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وه‌‬ ‫به‌دڵنیای���ه‌وه‌ ناکرێ���ت‪ ،‬چونکه‌ له‌ڕوی‬ ‫واقع���ی‌و سیاس���ییه‌وه‌ هیچ فرس���ه‌تی‬ ‫له‌دایکبون���ی نیی���ه‌و به‌مردویی له‌دایک‬ ‫ده‌بێت"‪.‬‬

‫‌هه‌نوکه‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫"له‌هه‌ولێر قه‌یرانه‌كان زیاترن"‬

‫‪3‬‬

‫ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكه‌‪ :‬نه‌بونی خۆپیشاندان له‌هه‌ولێر ترسه‌ له‌ده‌سه‌اڵت‌‬ ‫ئا‪ :‬ئیحسان مه‌ال فوئاد‬

‫له‌ئێستادا خۆپیشاندان‌و ناڕه‌زایی‬ ‫ده‌ربڕین له‌به‌رامبه‌ر نه‌بونی‬ ‫خزمه‌تگوازرییه‌كان‌و نه‌بونی ئاوو كاره‌باو‬ ‫بێكاریی‪ ،‬له‌زۆربه‌ی‌ قه‌زاو ناحیه‌كانی‬ ‫سه‌ر به‌پارێزگای‌ سلێمانی‌و گه‌رمیان‬ ‫به‌رده‌وامه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌هیچ شوێنێكی‬ ‫پارێزگا ‌ی هه‌ولێرو ناوچه‌ی بادینان‬ ‫ئه‌نجامنه‌دراوه‌‪ ،‬ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی‬ ‫پارێزگای هه‌ولێر ده‌ڵێت "بگره‌ له‌هه‌ولێر‬ ‫ره‌نگه‌ كه‌موكوڕی‌و قه‌یران زۆر زیاتر‬ ‫بێت له‌شوێنه‌كانی تر‪ ،‬به‌اڵم هاواڵتیان‬ ‫ناتوانن به‌ئازادانه‌ گوزارشت له‌راو‬ ‫بیروبۆچونی خۆیان بكه‌ن"‪.‬‬ ‫به‌رپرس���ی گروپ���ی خه‌م���ی خه‌ڵك‬ ‫له‌هه‌ولێر محه‌مه‌د گۆمه‌ش���ینی بۆ ئاوێن ‌ه‬ ‫رونیده‌كاته‌وه‌ ك��� ‌ه هیچ هاواڵتییه‌ك نیی ‌ه‬ ‫له‌هه‌رێمی كوردس���تاندا بێبه‌ش بێت له‌و‬ ‫قه‌یرانانه‌ ‌ی كه‌ س���ه‌ریهه‌ڵداوه‌‪ ،‬به‌تایبه‌ت‬

‫چینی ناوه‌ڕاست ك ‌ه ئاستی به‌رهه‌مهێنان‌و‬ ‫داهاتیان زیاتر له‌سه‌ر موچه‌یه‌و ده‌بینین‬ ‫موچه‌ش به‌سێ مانگ دواده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫ئاماژه‌ به‌وه‌ش���ده‌كات ك ‌ه هه‌مو تاكێك‬ ‫له‌هه‌رێمی كوردس���تان به‌ده‌ست قه‌یرانی‬ ‫بێكاره‌بایی‌و كه‌می ئ���اوه‌وه‌ ده‌ناڵێنێنن‪،‬‬ ‫ئه‌م���ه‌ جگ��� ‌ه له‌نه‌بون���ی س���اده‌ترین‬ ‫خزمه‌تگوزاری‌ وه‌كو قیرتاوو خزمه‌تگوزار ‌ی‬ ‫س���ه‌ره‌تایی‪ ،‬ئه‌م���ه‌ جگه‌ ل���ه‌وه‌ی ئێم ‌ه‬ ‫ده‌زانین حكومه‌ت���ی هه‌رێم زیاتر گرنگی‬ ‫به‌ناوه‌ن���دو ش���ارو پارێزگاكانداوه‌‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ل���ه‌وه‌ی به‌ق���ه‌زاو ناحیه‌و گون���ده‌كان‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش وایكردو‌ه ئاستی بژێوی هاواڵتیان‬ ‫زۆر قورس ببێت‪.‬‬ ‫س���ه‌باره‌ت ب���ه‌وه‌ی‌ بۆچ���ی ناڕه‌زایی‬ ‫ده‌ربڕین هه‌میش��� ‌ه سنوری‌ س���لێمانی‌و‬ ‫گه‌رمی���ان ده‌گرێت���ه‌وه‌‪ ،‬ناگه‌ته‌ هه‌ولێرو‬ ‫له‌و ش���ار‌ه ئه‌نجامنادرێت وت���ی "ره‌نگ ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ن���دی به‌وه‌و‌ه هه‌بێت ك���ه‌ هه‌ولێر‬ ‫پایته‌خته‌و زۆرب���ه‌ ‌ی فه‌رمانگ ‌ه بااڵكانی‬ ‫وه‌كو په‌رله‌م���ان‌و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران‌و‬

‫ئه‌وانی تر له‌وێیه‌‪ ،‬خه‌ڵكی ش���وێنه‌كانی سنوری‌ ئازادی به‌رته‌سكتر كردوه‌ته‌وه‌‪ .‬چۆن به‌ره‌ن���گارو روبه‌ڕوی���ان بوه‌ته‌وه‌و‬ ‫ئه‌و ئه‌ندام���ه‌ ‌ی ئه‌نجومه‌نی‌ پارێزگا ‌ی مامه‌ڵ���ه‌ ‌ی له‌گه‌ڵ���دا ك���ردون‪ ،‬كاتێ���ك‬ ‫ت���ر به‌ئاس���انی ده‌س���تیان ناگات ‌ه ئه‌و‬ ‫هه‌ولێر راش���یده‌گه‌یه‌نێت كه‌ هاواڵتیانی ناڕه‌زایه‌تی���ان ده‌ربڕی���وه‌‪ ،‬ك��� ‌ه ئه‌مه‌ش‬ ‫شوێنانه‌"‪.‬‬ ‫ته‌نه���ا له‌م���اوه‌ی‌ هه‌فت��� ‌هی‌ رابردودا هه‌ولێ���ر ناتوان���ن به‌ئازادانه‌ گوزارش���ت هۆكار ‌ی سه‌ره‌كییه‌"‪.‬‬ ‫ه���اوكات ئه‌ندام���ی لیژن���ه‌ ‌ی‬ ‫له‌زۆرب���ه‌ی ق���ه‌زاو ناحیه‌كان���ی س���ه‌ر له‌راو بیروبۆچونی خۆیان بكه‌ن‪ ،‬ئه‌گینا‬ ‫ش���اره‌وانی‌و‬ ‫به‌پارێزگای‌ سلێمانی‌و گه‌رمیان له‌رانیه‌و‌ه قه‌یرانی بێ موچه‌یی‌و كاره‌باو ئاوو ده‌یان خزمه‌تگوزاریه‌كان���ی‬ ‫تاوه‌كو سه‌ید س���ادق‌و خورماڵ‌و كه‌الرو قه‌یرانی تر هه‌مو هه‌رێمی كوردس���تانی گه‌ش���توگوزار عه‌ب���اس فه‌ت���اح ب���اس‬ ‫كف���ری‌و ده‌ربه‌ندیخ���ان خۆپیش���اندان‌و گرتوه‌ت���ه‌وه‌و ش���اری هه‌ولێریش به‌ده‌ر له‌هۆكاری‌ ئه‌نجامنه‌دانی خۆپیش���اندان‬ ‫گردبونه‌وه‌و ناڕه‌زایه‌ت���ی له‌دژی نه‌بونی نیی���ه‌ ل���ه‌و قه‌یرانان���ه‌‪" ،‬ره‌نگ���ه‌ بگر‌ه له‌ش���اری هه‌ولێرو ده‌وروب���ه‌ر ‌ی ده‌كات‌و‬ ‫ئاوو كاره‌باو بێكاریی‌و خزمه‌تگوزارییه‌كان له‌هه‌ولێر كه‌موك���وڕی‌و قه‌یران زۆر زیاتر ده‌ڵێت "كوردستان هه‌ر یه‌ك كوردستانه‌و‬ ‫ئه‌نجادراو تاوه‌كو ئێس���تاش به‌رده‌وامی بێت له‌ش���وێنه‌كانی تر‪ ،‬به‌اڵم كۆتكردن ‌ی له‌وانه‌یه‌ قه‌یرانه‌كان له‌هه‌ولێرو ده‌وروبه‌ر ‌ی‬ ‫هه‌ی���ه‌و له‌زیادبوندایه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم ناڕه‌زایی‌‌و ئازادیی���ه‌كان ه���ۆكارن ب���ۆ ناڕه‌زای���ی زیاتر بن له‌ش���وێنه‌كانی تر‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‌ه‬ ‫رون ‌ه ك ‌ه ئه‌و فره‌ بیركردنه‌وه‌و ئازادییه‌ ‌ی‬ ‫خۆپیش���اندانان ‌ه ته‌نها سنوری‌ پارێزگا ‌ی ده‌رنه‌بڕین"‪.‬‬ ‫هه‌میش���ه‌ ب���اس له‌وه‌ك���راوه‌ ك��� ‌ه له‌س���لێمانی‌و گه‌رمیان هه‌یه‌‪ ،‬جیاوازتر‌ه‬ ‫س���لێمانی‌ گرتوه‌ت���ه‌وه‌و هی���چ كارێكی‌‬ ‫هاوش���ێوه‌ی‌ ئ���ه‌و‌ه له‌س���نور ‌ی هه‌ولێر‌و ده‌س���ه‌اڵتداران له‌هه‌ولێر توندترن‪ ،‬له‌و له‌هه‌ولێر"‪.‬‬ ‫ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ ئاماژه‌ی به‌وه‌ش���كرد‬ ‫باره‌ی���ه‌و‌ه ئه‌ندامه‌ك���ه‌ ‌ی ئه‌نجومه‌ن��� ‌ی‬ ‫دهۆك روینه‌داوه‌‪.‬‬ ‫دلێ���ر حس���ێن ئه‌ندام���ی ئه‌نجومه‌نی پارێ���زگا ‌ی هه‌ولێ���ر ده‌ڵێت "ه���ۆكار ‌ی ك ‌ه ده‌س���ه‌اڵت‌و ش���ێوه‌ی بیركردنه‌وه‌ ‌ی‬ ‫پارێ���زگا ‌ی هه‌ولێر له‌لێدوانێكدا بۆ ئاوێن ‌ه س���ه‌ره‌كی ئه‌نجامنه‌دانی خۆپیش���اندان ده‌س���ه‌اڵتدارانیش ل���ه‌و دو ناوچه‌ی��� ‌ه‬ ‫ئاماژه‌ ب���ه‌وه‌ده‌كات كه‌ دیاره‌ س���نور ‌ی له‌هه‌ولێ���رو ده‌وروب���ه‌ری‌‪ ،‬ده‌س���ه‌اڵت‌و (هه‌ولێ���رو س���لێمانی) جی���اوازی زۆری‬ ‫جوگرافی���ای‌ پارێ���زگای‌ هه‌ولێ���رو ئه‌و زه‌بروزه‌نگه‌كانێت���ی‪ ،‬چونك��� ‌ه له‌ماوه‌ ‌ی هه‌یه‌‪" ،‬ئه‌م���ه‌ش واقیعێكی رونه‌و هه‌مو‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌ی‌ له‌وێ هه‌یه‌و حوكمی ده‌كات‪ ،‬رابردودا هاواڵتیان بینیویانه‌ ده‌س���ه‌اڵت خه‌ڵك ده‌زانێت"‪.‬‬

‫هیچ هاواڵتییه‌ك‬ ‫نییه‌ بێبه‌ش بێت‬ ‫له‌و قه‌یرانانه‌ی‌‬ ‫كه‌ سه‌ریهه‌ڵداوه‌‬ ‫به‌تایبه‌ت چینی‬ ‫ناوه‌ڕاست كه‌‬ ‫داهاتیان زیاتر‬ ‫له‌سه‌ر موچه‌یه‌‬

‫"ئێران پێیخۆش نییه بارزانی‌ "تا ‪ 8/20‬ئێران‬ ‫ببێته‌وه‌ به‌سه‌رۆكی‌ هه‌رێم" پێی‌ له‌هه‌رێم ‌ی كوردستان نابڕێت"‬ ‫ئا‪ :‬ئاوێنه‌‬ ‫ی فه‌رد مێژونوس‌و‬ ‫عیرفان قانع ‌‬ ‫نوسه‌ری‌ یاداشته‌كانی‌ تاڵه‌بانی‌‪،‬‬ ‫جه‌غت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ده‌كات كه‌ ئێران‬ ‫ی ببێته‌و‌ه‬ ‫پێیخۆش نییه‌ بارزان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هه‌رێم له‌به‌رئه‌وه‌ ‌‬ ‫به‌سه‌رۆك ‌‬ ‫ی ئه‌منی‌ بۆ ئه‌و واڵت ‌ه‬ ‫كێشه‌ ‌‬ ‫ده‌نێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی فه‌رد كه‌ هێزه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كان ‌‬ ‫قانع ‌‬ ‫ی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی‌ كوردس���تان به‌كه‌س���ێك ‌‬ ‫نزیك له‌ئیتالعاتی‌ ئێرانی‌ ناوده‌به‌ن‪،‬‬ ‫ی به‌رامبه‌ر به‌و هه‌واڵ ‌ه‬ ‫سه‌رس���وڕمان ‌‬ ‫ی‬ ‫ده‌رده‌بڕێت ك ‌ه قاس���می‌ س���لێمان ‌‬ ‫داوای‌ له‌یه‌كێت���ی‌‌و گۆڕان كردبێت تا‬ ‫ره‌زامه‌ندی‌ بنوێنن بۆ دو س���اڵی‌ تر‬ ‫ی هه‌رێم‪،‬‬ ‫بارزانی‌ ببێته‌وه‌ به‌س���ه‌رۆك ‌‬ ‫ی راگه‌یاند ك ‌ه ئه‌و هه‌واڵ ‌ه‬ ‫ئه‌و به‌ئاوێنه‌ ‌‬ ‫له‌هیچ ئاژانس���ێكی‌ ئێران پشتڕاست‬ ‫ی "پێموانیی ‌ه‬ ‫نه‌كراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و وت��� ‌‬ ‫ئه‌گه‌ر سلێمانی‌ قسه‌یه‌كیشی‌ هه‌بێت‬ ‫ی بیكات"‪.‬‬ ‫وا به‌رون ‌‬ ‫ی‬ ‫وتیش���ی‌ "تا دوێنێ‌ بارزانی‌‌و پارت ‌‬ ‫ی‬ ‫به‌وانی‌ تریان ده‌وت هه‌مویان پیاو ‌‬ ‫ئێرانن كه‌واته‌ ئێستا دنیا گۆڕاوه‌"‪.‬‬

‫به‌هۆی‌ په‌یوه‌ندیمه‌وه‌‬ ‫نزیكم له‌ناوه‌نده‌‬ ‫بڕیارده‌ره‌كانی‌ ئێران‬ ‫هه‌ستم نه‌كردوه‌‬ ‫ئه‌وان دژایه‌تییان‬ ‫بۆ كه‌سێك هه‌بێت‬ ‫كه‌ ببێت یان نه‌بێت‬ ‫به‌سه‌رۆكی‌ هه‌رێمی‌‬ ‫كوردستان‬

‫قانعی‌ فه‌رد‬

‫هه‌ی���ه‌ له‌ن���او هه‌رێمی‌ كوردس���تان‪،‬‬ ‫س���ێهه‌میش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌مڕۆ توركیا‬ ‫حه‌ز ن���اكات زیات���ر مه‌یدانه‌كه‌ چۆ ‌ڵ‬ ‫بكات بۆ ئێران"‪.‬‬ ‫ناوب���راو ئاماژه‌ ب���ه‌وه‌ ده‌كات ك ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی فه‌رد ئام���اژه‌ به‌و‌ه ده‌كات كوردستان بوه‌ به‌گۆڕه‌پانی‌ زۆرانباز ‌‬ ‫قانع��� ‌‬ ‫ی میتی‌ تورك���ی‌‌و ئیتالعات���ی‌ ئێران‌و‬ ‫ك ‌ه په‌یوه‌ندی‌ نێ���وان ئێران‌و پارت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هه‌واڵگر ‌‬ ‫ی دیكه‌ ‌‬ ‫له‌ڕێگه‌ی‌ نێچیرڤ���ان بارزانییه‌وه‌یه‌‪ ،‬چه‌ن���د ده‌زگایه‌ك ‌‬ ‫ی‬ ‫ی "له‌ساڵ ‌‬ ‫ی ناوچه‌كه‌و جیهان‪ ،‬ئه‌و وت ‌‬ ‫له‌م ماوه‌یه‌دا ناوب���راو دو جار داوا ‌‬ ‫له‌ئێ���ران كردب���و ك��� ‌ه ته‌ده‌خولێك ‪1991‬ه‌وه‌ ك���ه‌ هه‌رێمی‌ كوردس���تان‬ ‫ی‬ ‫ی بكه‌ن دروس���تكراوه‌ تا ئێستا چوار ده‌زگا ‌‬ ‫بك���ه‌ن یه‌كێتی‌‌و گ���ۆڕان راز ‌‬ ‫ی تر به‌رده‌وام بێت هه‌واڵگ���ری‌ زۆر چاالك���ن تیایدا ك ‌ه‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی‌ دوساڵ ‌‬ ‫ی‬ ‫بارزان���ی‌‪ ،‬به‌اڵم وه‌اڵم���ی‌ ئێران ئه‌و‌ه ئه‌وانیش میتی‌ تورك���ی‌‌و ئیتالعات ‌‬ ‫ی‬ ‫بوه‌ كه‌ "خۆتان ده‌بێت رێككه‌وتناتان ئێران‌و موس���ادی‌ ئیسرائیلی‌‌و سیا ‌‬ ‫ئه‌مه‌ریكان"‪.‬‬ ‫هه‌بێت"‪.‬‬ ‫س���ه‌باره‌ت نزیكی‌ ئێران له‌هه‌ریه‌ك‬ ‫ی‬ ‫ئ���ه‌و وت���ی‌ "ئه‌گ���ه‌ر له‌روانگ���ه‌ ‌‬ ‫ی له‌گۆڕان‌و یه‌كێتی‌و لێکنزیكردنه‌وه‌شیان‬ ‫سیاسییه‌وه‌ س���ه‌یر بكه‌ین‪ ،‬بارزان ‌‬ ‫ی له‌یه‌كدی‌‪ ،‬قانعی‌ ف���ه‌رد پێیوانیه‌ ك ‌ه‬ ‫بمێنێته‌و‌ه یان نه‌مێنێته‌وه‌؟ به‌بڕوا ‌‬ ‫من بارزانی‌ س���ودو قازانجی‌ بۆ ئێران گۆڕان‌و یه‌كێتی‌ دژی‌ یه‌ك بن‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ی ته‌ده‌خول ده‌كات جیاوازی‌‌و ناكۆكی‌ نێوانیان زۆر قو ‌ڵ‬ ‫نه‌ماوه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ ‌‬ ‫ی ئه‌من���ی‌ دژ ئێران‪ ،‬وه‌كو نییه‌‪ ،‬ئ���ه‌و وتی‌ "كاك نه‌وش���یروان‬ ‫له‌كاروبار ‌‬ ‫ی بكه‌یت‬ ‫ی هه‌مو كتێبه‌كان ‌‬ ‫ی هانداو ئه‌گه‌ر سه‌یر ‌‬ ‫ی ‪ 4‬سا ‌ڵ له‌مه‌وبه‌ر پژاك ‌‬ ‫ئه‌وه‌ ‌‬ ‫ی دیموكرات هانده‌دات ل���ه‌روی‌ مێژوویه‌و‌ه زۆر هه‌س���تیاران ‌ه‬ ‫ئێستاش حیزب ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ته‌واو ‌‬ ‫ی ئێران ده‌كات نه‌بڕوا ‌‬ ‫سه‌یر ‌‬ ‫دژی‌ په‌كه‌كه‌و ئێران"‪.‬‬ ‫ی پێیان���ه‌‌و نه‌دژایه‌تیش���یان ده‌كات‪،‬‬ ‫وتیشی‌ "ئێران پێیخۆش نییه‌ بارزان ‌‬ ‫به‌اڵم دۆستایه‌تی‌ خۆی‌ له‌گه‌ڵ‌ ئێران‬ ‫له‌سه‌ر كورسییه‌كه‌ی‌ بمێنێته‌وه‌"‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی فه‌رد جه‌غت له‌وه‌ ده‌كات ك ‌ه نه‌پچڕی���وه‌‪ ،‬دیاره‌ ئێ���ران په‌یوه‌ند ‌‬ ‫قانع ‌‬ ‫ی مام جه‌الل تۆكمه‌تره‌"‪.‬‬ ‫ی له‌س���ه‌ر له‌گه‌ڵ‌ ماڵ ‌‬ ‫ی حه‌ز ده‌كات بارزان ‌‬ ‫ئه‌وه‌ ‌‬ ‫ی ب���ۆ‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌پێشبینیش��� ‌‬ ‫كورس���ییه‌كه‌ی‌ بمێنێته‌وه‌ سعودیه‌و‬ ‫ی "دو حاڵه‌ت‬ ‫ی ‪ ،8/20‬ئ���ه‌و وت��� ‌‬ ‫توركیایه‌‪ ،‬ئه‌و وتی‌ "توركه‌كان له‌به‌ر دوا ‌‬ ‫ی بڕوات‪ ،‬هه‌ی���ه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر بارزانی‌ البچێت ك ‌ه من‬ ‫ێ هۆ حه‌ز ناكه‌ن بارزان ‌‬ ‫س��� ‌‬ ‫ی حیزبه‌كان‬ ‫یه‌كه‌م له‌روی‌ ئابورییه‌و‌ه كه‌ زۆرترین پێموانییه‌ البچێت ملمالنێ ‌‬ ‫كۆمپانیاكانی‌ تورك له‌كوردستان كار توندتر ده‌بێت���ه‌وه‌‪ ،‬دوه‌میش ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ی ك ‌ه به‌نایاس���ایی‌ بمێنێته‌وه‌و راپه‌ڕین‬ ‫ده‌كه‌ن تا ئێرانیه‌كان‪ .‬دووه‌م له‌ڕو ‌‬ ‫ی‬ ‫ئه‌منییه‌وه‌ ك ‌ه په‌یوه‌ندی‌ ئه‌منیان هه‌ی ‌ه روبدات ك��� ‌ه ئه‌مه‌ش���یان ئه‌گه‌رێك ‌‬ ‫ی ‪‌1994‬و دور‌ه چونك ‌ه به‌داخه‌و‌ه حیزبه‌كان زۆر‬ ‫له‌گه‌ڵ‌ بارزانی‌‌و له‌س���اڵه‌كان ‌‬ ‫ی به‌هێز نین له‌به‌رامبه‌ر بارزانیدا"‪.‬‬ ‫‪1995‬ه‌وه‌ توركیا بنكه‌ی‌ س���ه‌رباز ‌‬

‫نازم ده‌باغ‬ ‫ئا‪ :‬ئاوێنه‌‬ ‫ی‬ ‫ی حكومه‌ت ‌‬ ‫نازم ده‌باغ نوێنه‌ر ‌‬ ‫هه‌رێمی‌ كوردستان له‌ئێران‪ ،‬له‌م‬ ‫گفتوگۆیه‌ی‌ ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت "ئه‌مڕۆ‬ ‫هه‌ر نائارامییه‌ك له‌هه‌رێمی‌ كوردستان‬ ‫ی‬ ‫روبدات‪ ،‬ئه‌و نائارامیی ‌ه ره‌نگدانه‌وه‌ ‌‬ ‫ده‌بێت له‌سه‌ر ئێران‌و توركیاش"‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬ب���اس ل���ه‌وه‌ ده‌كرێت ك ‌ه‬ ‫قاسمی‌ س���لێمانی‌ په‌یامی‌ بۆ یه‌كێتی‌‌و‬ ‫ی‬ ‫ی كردوو‌ه بارزان ‌‬ ‫ی ن���اردوه‌و داوا ‌‬ ‫پارت ‌‬ ‫ی هه‌رێم‬ ‫ی تر وه‌ك سه‌رۆك ‌‬ ‫تا دو س���اڵ ‌‬ ‫بمێنێته‌وه‌‪ ،‬ئایا ئه‌مه‌ وایه‌؟‬ ‫ن���ازم ده‌ب���اغ‪ :‬م���ن ئ���اگام له‌هیچ‬ ‫هه‌واڵێكی‌ به‌وجۆره‌ نییه‌‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ئێ���ران ده‌یه‌وێت چۆن خۆ ‌‬ ‫ی هه‌ڵقورتێنێت؟‬ ‫ی سه‌رۆكایه‌ت ‌‬ ‫له‌پرس ‌‬ ‫نازم ده‌باغ‪ :‬سیاسه‌تی‌ ئێران له‌گ ‌ه ‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه یه‌كڕیزی‌ الیه‌نه‌ سیاس���یه‌كان‬ ‫ی‬ ‫پارێزراو بێت‌و له‌ئاست چاره‌سه‌ر كردن ‌‬ ‫كێش���ه‌كاندا بن‪ ،‬هه‌وڵبده‌ن كێشه‌كانی‬ ‫خۆیان له‌چوارچێو‌ه یاس���ای‌ عێراقیدا‬ ‫ی‬ ‫چاره‌س���ه‌ر بكه‌ن‪ .‬به‌اڵم بۆ ورده‌كار ‌‬ ‫ئاگام لێنییه‌‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی پرس��� ‌‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬ب���ۆ مه‌س���ه‌له‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی له‌گ���ه‌ ‌ڵ د‪.‬ئه‌می���ر ‌‬ ‫س���ه‌رۆكایه‌ت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی جێگ���ری‌ وه‌زیری‌ ده‌ره‌وه‌ ‌‬ ‫ئه‌حمه‌د ‌‬ ‫ی‬ ‫ئێران گه‌ڕایته‌وه‌ كوردستان‌و به‌شدار ‌‬ ‫ی بویت‪ ،‬ئای���ا ئه‌و هیچ‬ ‫دانیش���تنه‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫پڕۆژه‌یه‌كی‌ پێبو بۆ چاره‌س���ه‌ر كردن ‌‬ ‫ی سه‌رۆكایه‌تی‌؟‬ ‫پرس ‌‬ ‫نازم ده‌ب���اغ‪ :‬له‌و دانیش���تنه‌ی‌ من‬

‫به‌ش���دار بوم‪ ،‬دیدی‌ ئێران س���ه‌باره‌ت‬ ‫ی س���ه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌ر ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫به‌پرس��� ‌‬ ‫ی‬ ‫كه‌ چ���ۆن هه‌مو الیه‌نه‌كان له‌حكومه‌ت ‌‬ ‫ی‬ ‫بنك ‌ه فراوان به‌ش���دار بون‪ ،‬له‌پرس��� ‌‬ ‫س���ه‌رۆكایه‌تیش ه���ه‌ر به‌هه‌مانش���ێو‌ه‬ ‫به‌ش���دار بن‌و له‌ڕێگه‌ی‌ گفتوگۆو سازان‬ ‫ئه‌و پرس ‌ه چاره‌سه‌ر بكرێت‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬به‌اڵم قسه‌یه‌ك هه‌ی ‌ه كه‌ ئێران‬ ‫ی‬ ‫ی ببێته‌و‌ه به‌س���ه‌رۆك ‌‬ ‫نایه‌وێت بارزان ‌‬ ‫هه‌رێ���م‪ ،‬وه‌ك عیرفان���ی‌ قانعی‌ فه‌رد‬ ‫ده‌ڵێت؟‬ ‫ی‬ ‫ن���ازم ده‌ب���اغ‪ :‬عیرفان���ی‌ قانیع��� ‌‬ ‫ی رۆژان ‌ه‬ ‫فه‌ردیش ه���ه‌ر یه‌كێك ‌ه له‌وانه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫به‌ناوی‌ چاودێری‌ سیاس���ی‌‌و چاالكوان ‌‬ ‫مه‌ده‌نی‌ هه‌ر یه‌كه‌و بۆ خۆی‌ بۆچونێك‬ ‫ی قس��� ‌ه‬ ‫ده‌رده‌بڕێ���ت‪ ،‬ئه‌ویش بۆ خۆ ‌‬ ‫ی‬ ‫ده‌كات‪ ،‬من هه‌س���تم نه‌كردوه‌ كۆمار ‌‬ ‫ی‬ ‫ی بۆچونی‌ وا بێت‪ ،‬كه‌ به‌هۆ ‌‬ ‫ئیس�ل�ام ‌‬ ‫په‌یوه‌ندیم���ه‌وه‌ نزیك���م له‌ناوه‌ن���د‌ه‬ ‫بڕیارده‌ره‌كانی‌ ئێران‪ ،‬هه‌ستم نه‌كردو‌ه‬ ‫ئه‌وان دژایه‌تییان بۆ كه‌س���ێك هه‌بێت‬ ‫ی‬ ‫ك ‌ه ببێت یان نه‌بێت به‌سه‌رۆكی‌ هه‌رێم ‌‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬ئایا ده‌یانه‌وێت له‌پرس���ه‌دا‬ ‫ی بكه‌ن؟‬ ‫ناوبژیوان ‌‬ ‫ی‬ ‫نازم ده‌باغ‪ :‬دیار‌ه كه‌ وه‌فدو كه‌سان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی وه‌ك قاسم ‌‬ ‫ی كۆماری‌ ئیس�ل�ام ‌‬ ‫بااڵ ‌‬ ‫س���لێمانی‌‌و دكت���ۆر ئه‌می���ری‌ دێن بۆ‬ ‫ی خۆش‬ ‫ی قسه‌ ‌‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬خۆ باس ‌‬ ‫ی سیاسه‌ت ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ناكه‌ن‪ ،‬باس ‌‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬ئه‌وه‌ند‌هی‌ ت���ۆ ئاگاداریت‬ ‫پێشنیار‌و چاره‌س���ه‌رێكی دیاریكراویان‬ ‫پێیه‌؟‬

‫ن���ازم ده‌ب���اغ‪ :‬م���ن به‌ش���دار نیم‬ ‫له‌كۆبون���ه‌وه‌كان‌و له‌وێ���ش نیم‪ ،‬ته‌نها‬ ‫ی ئاماده‌بوم‪،‬‬ ‫ل���ه‌و‌هی‌ دكت���ۆر ئه‌می���ر ‌‬ ‫ئێ���ران له‌گ��� ‌ه ‌ڵ ئه‌وه‌ی��� ‌ه ك ‌ه پرس��� ‌ه‬ ‫ی‬ ‫الیه‌نه‌كان��� ‌‬ ‫چاره‌نوسس���ازه‌كان‬ ‫كوردستان هاوكاری‌ یه‌كتر بن‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬باس له‌رۆڵی‌ ئێران ده‌كرێت‬ ‫له‌نزیكبونه‌وه‌ی‌ گۆڕان‌و یه‌كێتیدا ئه‌م ‌ه‬ ‫بۆ چ مه‌به‌ستێكه‌؟‬ ‫نازم ده‌باغ‪ :‬به‌داخه‌و‌ه زۆر له‌چاودێر‌ه‬ ‫ی‬ ‫سیاس���یه‌كان‪ ،‬چاودێری‌ دروستكردن ‌‬ ‫قس���ه‌ن‪ ،‬ئ���ه‌و دۆخه‌ی‌ له‌كوردس���تان‬ ‫ی به‌وه‌ی ‌ه‬ ‫هاتوه‌ت��� ‌ه پێ���ش پێویس���ت ‌‬ ‫الیه‌ن��� ‌ه سیاس���یه‌كان بۆچونیان یه‌ك‬ ‫بێ���ت‌و ه���اوكاری‌‌و هاوپه‌یمانیان زیاتر‬ ‫بێت‪ .‬ئه‌مڕۆ یه‌كێتی‌‌و گۆڕان‌و كۆمه‌ڵ‌‌و‬ ‫ی به‌رامبه‌ر به‌پرس ‌ه‬ ‫ی ئیسالم ‌‬ ‫یه‌كگرتو ‌‬ ‫ی‬ ‫چاره‌نوسسازه‌كان‌و پرسی‌ سه‌رۆكایه‌ت ‌‬ ‫ێ‬ ‫هه‌رێم یه‌ك بیروبۆچونیان هه‌یه‌‪ ،‬به‌ب ‌‬ ‫ی‬ ‫ناوبژیوانی���ش سیاس���ه‌تمه‌دار به‌دوا ‌‬ ‫هێزدا ده‌گه‌ڕێت‪ ،‬ب���ه‌دوای‌ هاوپه‌یماندا‬ ‫ی‬ ‫ده‌گه‌ڕێ���ت‪ ،‬پێموایه‌ ئه‌م���ه‌ ئه‌نجام ‌‬ ‫نزیكبونه‌وه‌ی‌ بۆچون���ی‌ وه‌ك یه‌كیان ‌ه‬ ‫ی ئێ���ران‪ ،‬مه‌گ���ه‌ر ئێران‬ ‫ن���ه‌ك رۆڵ��� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی نه‌دا گۆڕان له‌یه‌كێت ‌‬ ‫پێش���تر هه‌وڵ ‌‬ ‫ی جیابۆوه‌؟‬ ‫ی بۆچ ‌‬ ‫جیانه‌بێته‌وه‌ ئه‌ ‌‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ئه‌وه‌نده‌ی‌ ت���ۆ ئاگادار بیت‬ ‫ی‬ ‫له‌مڕۆو‌ه تا ‪ 8/20‬ئێران ب ‌ه به‌رده‌وام ‌‬ ‫له‌س���ه‌ر هێڵ‌‌و له‌هه‌رێمی‌ كوردس���تان‬ ‫ی‬ ‫ی پرس��� ‌‬ ‫ی به‌هۆ ‌‬ ‫ده‌بێ���ت بۆ ئ���ه‌وه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی نائارام��� ‌‬ ‫س���ه‌رۆكایه‌تیه‌و‌ه توش��� ‌‬ ‫نه‌بێت؟‬ ‫نازم ده‌باغ‪ :‬ئه‌مڕۆ هه‌ر نائارامییه‌ك‬

‫ی كوردس���تان روب���دات‪ ،‬ئه‌و‬ ‫له‌هه‌رێم ‌‬ ‫نائارامییه‌ ره‌نگدانه‌وه‌ی‌ ده‌بێت له‌سه‌ر‬ ‫ئێران‌و توركیاش‪ .‬ئه‌گ���ه‌ر ئاگاداریش‬ ‫ی‬ ‫ی دوا ‌‬ ‫نه‌بم ده‌زان���م ئێ���ران به‌تایبه‌ت ‌‬ ‫ی ‪1+5‬‬ ‫ی له‌گ���ه‌ ‌ڵ واڵتان��� ‌‬ ‫رێككه‌وتن��� ‌‬ ‫زیات���ر ب ‌ه به‌رنام���ه‌ كار ده‌كات تا ئه‌م‬ ‫ی هه‌بێت‬ ‫رێككه‌وتن��� ‌ه ئ���ه‌و ئه‌نجام���ه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی له‌پالنیدای���ه‌‪ ،‬هه‌مو ئه‌وانه‌ ‌‬ ‫ك ‌ه خۆ ‌‬ ‫ی ئێران بون له‌رۆژ‌ه‬ ‫دۆست‌و هاوپه‌یمان ‌‬ ‫س���ه‌خته‌كاندا ده‌بێ���ت جارێكیتری���ش‬ ‫دۆست‌و هاوپه‌یمانی‌ ئێران بن‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫ئێرانی���ش ده‌بێت هاوپه‌یمان���ی‌ ئه‌وان ‌ه‬ ‫بێ���ت له‌كاتی‌ ئاش���تیدا ك��� ‌ه كوردیش‬ ‫ی‬ ‫یه‌كێك��� ‌ه له‌وان���ه‌ی‌ به‌درێژایی‌ خه‌بات ‌‬ ‫ی پێیه‌كی‌ له‌ئێران ب���و‌ه له‌ئاوار‌ه‬ ‫خ���ۆ ‌‬ ‫بوندا‪ ،‬له‌به‌رئه‌و‌ه سیاسه‌تمه‌داری‌ راست‬ ‫ی‬ ‫له‌كوردو له‌ئێران ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه چاره‌سه‌ر ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئیسالم ‌‬ ‫كێش���ه‌كان بكرێت‪ .‬كۆمار ‌‬ ‫له‌هه‌وڵدای��� ‌ه كه‌ ناوچه‌كه‌ ئارامتر بێت‪،‬‬ ‫ئه‌گین���ا ئه‌مه‌ریكا بۆ رێككه‌وتن له‌گ ‌ه ‌ڵ‬ ‫ئێ���ران ده‌كات یان ئێران بۆ رێككه‌وتن‬ ‫له‌گ���ه‌ ‌ڵ ئه‌مه‌ری���كا ده‌كات‪ ،‬هه‌مو ئه‌و‬ ‫ی‬ ‫ی به‌رقه‌راركردن ‌‬ ‫ی ده‌بن ‌ه هۆ ‌‬ ‫هۆكارانه‌ ‌‬ ‫ئاسایش له‌گه‌ڵیدان‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی بارزانی‌ له‌دید ‌‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬واته‌ مانه‌وه‌ ‌‬ ‫ی ئه‌من‌و ئاس���ایش‬ ‫ئێرانه‌و‌ه ده‌بێت ‌ه هۆ ‌‬ ‫له‌م ناوچه‌یه‌دایه‌؟‬ ‫نازم ده‌باغ‪ :‬من ئ���ه‌وه‌ نازانم‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ی كێش���ه‌كان‬ ‫پێموایه‌ چاره‌س���ه‌ر كردن ‌‬ ‫ی دروس���تبونی‌ ئاس���ایش‬ ‫ده‌بێت ‌ه مای ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌ناوچه‌ك���ه‌دا‪ ،‬ت���ا چاره‌س���ه‌ركردن ‌‬ ‫ی‬ ‫ئه‌و كێش���انه‌ش ئێران پێی‌ له‌هه‌رێم ‌‬ ‫كوردستان نابڕێت‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫هەنوکە‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫ ‬ ‫شنگال‪ ..‬ساڵێک له‌سایه‌ی ده‌وڵه‌تی خه‌الفه‌تدا‬

‫داعش هات‪..‬‬

‫ی هه‌ر هه‌مو ئێزیدییه‌كان‬ ‫ی ژیان ‌‬ ‫‪ 8/3‬ناخۆشرتین رۆژ ‌‬ ‫س���اڵی‌ پاردا ده‌ژی‌‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ی‌‬ ‫ئا‪ :‬ئاوێنه‌‬ ‫ئه‌مڕۆ بێت رویدا بێت‪ ،‬به‌یانی‌ زو بو‬ ‫له‌ده‌نگی‌ ته‌په‌ی‌ پێ‌‌و ته‌ق‌و تۆقی‌‬ ‫ساڵێك به‌سه‌ر شكستێكی‌‬ ‫ترسناكدا تێپه‌ڕی‌‪ ،‬كه‌وتنی‌ شنگال پچڕ پچڕ‌و هات‌و هاوار له‌خه‌وڕا بو‪،‬‬ ‫به‌ده‌ستی‌ داعش ئه‌و ساته‌وه‌خت‌و وتیان "داعش هات"‪.‬‬ ‫میش���ۆ وت���ی‌ "هاتن���ی‌ داعش‬ ‫شكسته‌یه‌ نه‌ له‌یاده‌وه‌ری‌‬ ‫هاتن���ی‌ گه‌وره‌ترین ئاف���ات بو بۆ‬ ‫كورددا به‌گشتی‌‌و نه‌ له‌یاده‌وه‌ری‌‬ ‫ئێزیدیی���ه‌كان‪ ،‬له‌وه‌ت���ه‌ی‌ هه‌ی���ن‬ ‫ئێزیدییه‌كاندا به‌تایبه‌تی‌‬ ‫ده‌سڕێته‌وه‌‪ ،‬شنگالییه‌كان تا ماون رۆژگاری‌ وا ره‌ش‌و تاریكم���ان‬ ‫ئه‌و رۆژه‌یان هه‌رگیز له‌به‌رچاو ون به‌خۆمانه‌وه‌ نه‌بینیوه‌"‪.‬‬ ‫داعش هات‌و ماڵ وێران‌و ئاواره‌و‬ ‫نابێت كه‌ ئااڵ ره‌شه‌كانی‌ داعش‬ ‫شاره‌كه‌یانی‌ داپۆشی‌‌و داگیركردنی‌ سه‌رلێش���واوی‌ كردن‪ ،‬ئ���ه‌و وتی‌‬ ‫"م���اڵ‌‌و حاڵمان چ���وو‪ ،‬كوژراین‌و‬ ‫شنگالی راگه‌یاند‪.‬‬ ‫تااڵنكراین‪ ،‬كچ‌و ژنم���ان رفێندراو‬ ‫"خدر میشۆ"ی‌ ته‌مه‌ن ‪ 42‬ساڵ‌‪ ،‬ده‌ربه‌ده‌ر كراین"‪.‬‬ ‫له‌و رۆژه‌دا به‌شێوه‌یه‌كی‌ تراژیدیی‌‬ ‫كه‌ ماوه‌ی‌ ساڵێكه‌ له‌گ ‌هڵ‌ هاوسه‌رو‬ ‫منداڵه‌كانیدا ئاواره‌یه‌‪ ،‬ئاماژه‌ به‌وه‌ زۆربه‌ی‌ ه���ه‌ره‌ زۆری‌ ئێزیدیه‌كان‬ ‫ده‌كات كه‌ ساڵی‌ رابورد "خراپترین‌و روه‌و چی���ای‌ ش���نگال هه‌اڵتن‪ ،‬كه‌‬ ‫دڵته‌زێنترین س���اڵی‌ شنگال بووه‌ رۆژانێكی‌ پڕ له‌مه‌رگه‌ساتیان له‌وێدا‬ ‫به‌سه‌ر برد‪.‬‬ ‫له‌وه‌ته‌ی‌ دروستكراوه‌"‪.‬‬ ‫خه‌لی���ل خودێداد ك���ه‌ كوڕێكی‌‬ ‫ئێس���تاش ه���زرو بی���ری‌ ل���ه‌و‬ ‫ی رۆژی‌ گه‌نج���ی‌ ته‌مه‌ن ‪ 17‬س���اڵه‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫س���اته‌وه‌خت‌و به‌ره‌به‌یانه‌ ‌‬

‫كه‌ باسی‌ ئه‌و حه‌وت رۆژه‌ ده‌كات‬ ‫له‌چیای‌ شنگال به‌سه‌ریبردوه‌‪ ،‬دڵ ‌‬ ‫ی‬ ‫پڕ ده‌بێت له‌خ��� ‌هم‌و ژان‪" ،‬حه‌وت‬ ‫رۆژی‌ ب���ڕ له‌ترس‌و ش���ه‌ونخونی‌‪،‬‬ ‫له‌برس���یه‌تی‌‌و تینویه‌تیمان به‌سه‌ر‬ ‫برد"‪.‬‬ ‫ئه‌و ب���اس له‌وه‌ ده‌كات كه‌ چۆن‬ ‫خه‌ڵك له‌تاو برسیه‌تی‌‌و بۆ ئه‌وه‌ی‌‬ ‫بمێن���ن‌و ده‌كه‌ون���ه‌ گ���ه‌اڵ رنینی‌‬ ‫دره‌خته‌كانی‌ بن���اری‌ ئه‌و چیایه‌و‬ ‫خواردویان���ه‌‪ ،‬ئه‌و وت���ی‌ "چه‌ندین‬ ‫دایك���م بینیوه‌ گه‌نمی���ان ده‌كرده‌‬ ‫ئ���اوه‌وه‌و ده‌یاخوس���اند‌و ده‌یاندا‬ ‫به‌منداڵه‌كان بۆ ئه‌وه‌ی‌ نه‌مرن"‪.‬‬ ‫پاش���ان به‌نیگه‌رانی���ه‌وه‌ ئاماژه‌‬ ‫به‌وه‌ ده‌كات كه‌ هه‌مو ئێزیدیه‌كان‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌وه‌ كۆكن به‌درێژایی‌ مێژوی‌‬ ‫خۆیان دوژمنی‌ دڕنده‌و ناجوامێری‌‬ ‫وه‌ك داعش���یان نه‌بینوه‌‪ ،‬ئه‌و وتی‌‬ ‫"چی‌ م���اوه‌ به‌رامبه‌رمان نه‌كرێت؟‬ ‫‪ 8/3‬ناخۆش���ترین رۆژه‌ له‌ژیان���ی‌‬ ‫هه‌ر هه‌مو ئێزیدییه‌كاندا"‪.‬‬

‫كه‌مینه‌كان ده‌بن به‌ژێر ده‌ست‌و پێی‌ زۆرینه‌كانه‌وه‌‬

‫داعش دیموگرافیای موسڵی‌ گۆڕی‌‬ ‫به‌درێژایی‌ مێژو گۆڕانكارییه‌‬ ‫دیموگرافیه‌كان ده‌ره‌نجامی‌ شه‌ڕ‬ ‫بون‪ ،‬شه‌ڕی‌ داعش پێكهاته‌ی‌‬ ‫دانیشتوانی‌ ناوچه‌ی‌ موسڵی‌‬ ‫گۆڕی‌‪.‬‬

‫ئێزیدییه‌کان به‌رامبه‌ر به‌ئاینده‌ی خۆیان نیگه‌رانن‬

‫فۆتۆ‪ :‬رێبین چاالک‬

‫پارێزگای‌ موسڵ‌ كه‌ پێش ساڵێك‬ ‫هه‌مو پێكهاته‌ جیاوازه‌كانی‌ عێراق‌و‬ ‫بگ����ره‌ رۆژهه‌اڵتی‌ ناوه‌ڕاستیش����ی‌‬ ‫له‌چوارچێ����وه‌ی‌ خۆیدا كۆكردبۆوه‌‪،‬‬ ‫له‌س����ایه‌ی‌ ده‌س����ه‌اڵتی‌ ده‌وڵه‌ت����ی‌‬ ‫ئیس��ل�امیدا به‌وج����ۆره‌ نه‌م����ا‪،‬‬ ‫مه‌س����یحییه‌كان‪ ،‬ئێزیدی����ه‌كان‪،‬‬ ‫ش����ه‌به‌كه‌كان‪ ،‬توركمانه‌ شیعه‌كان‬ ‫پاكت����او كران‌و به‌زه‌بری‌ شمش����ێر‬ ‫له‌زێدی‌ ره‌س����ه‌ن‌و مێژویی‌ خۆیان‬ ‫ده‌رپه‌ڕێندران‪.‬‬ ‫كه‌سایه‌تی‌ دیاری‌ ئێزیدیه‌كان "خدر‬

‫دوملی‌"‪ ،‬ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات "موسڵ‌ ته‌نه����ا یه‌ك پێكهات����ه‌ی‌ تیایه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫كه‌ دێرینترین ش����اری‌ پێكه‌وه‌ژیانی‌ ئه‌ویش عه‌ره‌بی‌ سوننه‌یه‌"‪.‬‬ ‫كه‌مایه‌تیی����ه‌كان ن����ه‌ك ه����ه‌ر‬ ‫عێراقییه‌كان بوو"‪ ،‬ئێس����تا له‌هه‌مو‬ ‫كه‌مایه‌تیی����ه‌كان پاكتاو كراوه‌‪ ،‬ئه‌و هه‌س����تده‌كه‌ن له‌سایه‌ی‌ هه‌ڵكشانی‌‬ ‫وت����ی‌ "پێكدادانی‌ نێوان س����وننه‌و ره‌وته‌ ئیس��ل�امیه‌ توندڕه‌وه‌كاندا‪،‬‬ ‫كوردو ش����یعه‌كان كه‌ زۆرینه‌ی‌ ئه‌م بونی����ان كه‌وتوه‌ته‌ مه‌ترس����ییه‌وه‌‪،‬‬ ‫واڵته‌ن‪ ،‬هه‌ر له‌شنگال‌و ته‌له‌عفه‌رو به‌ڵك����و پێیانوای����ه‌ كه‌ له‌س����ایه‌ی‌‬ ‫ته‌لكێفه‌وه‌ بگره‌ تا ده‌گاته‌ به‌شیرو زۆرانب����ازی‌ زۆرینه‌كانی‌ س����وننه‌و‬ ‫تازه‌و داقوق به‌شێوه‌یه‌كی‌ سه‌ره‌كی‌ ك����ورد‌و شیعه‌ش����دا‪ ،‬ئه‌م����ان‌و‬ ‫ئه‌و ش����وێنانه‌ی‌ گرتووه‌ت����ه‌وه‌ كه‌ ناوچه‌كانی����ان كراونه‌ت����ه‌ قوربانی‌‌و‬ ‫مه‌ڵبه‌ندی‌ كه‌مینه‌ ئتنی‌‌و مه‌زهه‌بی‌‌و بونی����ان كه‌وتوه‌ته‌ مه‌ترس����ییه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وان ترسی‌ خۆیان له‌وه‌ ناشارنه‌وه‌‬ ‫ئاینییه‌كانن"‪.‬‬ ‫ئه‌و وت����ی‌ "ئ����ه‌وه‌ی‌ له‌موس����ڵ‌ كه‌ توندڕه‌وی����ی‌‌و ده‌مارگیریی‌ باڵی‌‬ ‫رووده‌دات‪ ،‬كاره‌س����اتێكی‌ مێژوویی‌ به‌س����ه‌ر ئه‌م ناوچه‌یه‌دا كێش����اوه‌‪،‬‬ ‫گ����ه‌وره‌‌و پاكتاوكردن����ه‌‪ ،‬چونك����ه‌ كۆچ����ی‌ كه‌مینه‌كان روه‌و ده‌ره‌وه‌ی‌‬ ‫ش����ارێكی‌ دێرینی‌ پڕ له‌كه‌مایه‌تی‌‪ ،‬واڵت به‌خێراپی‌ له‌هه‌ڵكش����اندایه‌‌و‬ ‫له‌پێكهاته‌ ئتنی‌‌و مه‌زهه‌بی‌‌و ئاینییه‌ زۆرینه‌كانیش پاڵپاڵێنیانه‌ له‌س����ه‌ر‬ ‫ره‌سه‌نه‌كانی‌ تر به‌تاڵ‌ ده‌كرێته‌وه‌‌و س����نوری‌ جوگرافیا‌و زێدی‌ ره‌سه‌نی‌‬ ‫ئێستا موسڵی‌ ژێر ده‌سه‌اڵتی‌ داعش ئه‌وان‪.‬‬

‫ئه‌نوه‌ری‌ حاجی‌ عوسامن‪:‬‬ ‫رزگاركردنی‌ شنگال به‌شێك ده‌بێت له‌رزگاركردنی‌ كۆی‌ موس ‌ڵ‬ ‫جێگری‌ وه‌زیری‌ پێشمه‌رگه‌ی‌‬ ‫حكومه‌تی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان‬ ‫"ئه‌نوه‌ری‌ حاجی‌ عوسمان" ده‌ڵێت‬ ‫"حه‌ق وایه‌ په‌كه‌كه‌ ئه‌وه‌نده‌ خۆیان‬ ‫به‌شنگاله‌وه‌ سه‌رقاڵ‌ نه‌كه‌ن‪ ،‬بچن‬ ‫ئه‌ركی‌ تریان له‌سه‌ر شانه‌ له‌رۆژئاوا‌و‬ ‫له‌به‌ره‌كانی‌ تر جێبه‌جێی‌ بكه‌ن"‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬دوای‌ س���اڵێك به‌س���ه‌ر‬ ‫داگیركردنی‌ ش���نگالدا ئێس���تا باس‌و‬ ‫خواسی‌ ئازادكردنی‌ نه‌ماوه‌‪ ،‬بۆچی‌؟‬ ‫ئه‌ن���وه‌ری‌ حاجی‌ عوس���مان‪ :‬هێزی‌‬ ‫پێش���مه‌رگه‌ له‌م���اوه‌ی‌ ئه‌م س���اڵه‌دا‬ ‫قاره‌مانان���ه‌ توانیی���ان س���نورێك بۆ‬ ‫په‌الم���ار‌و ده‌س���تدرێژییه‌كانی‌ داعش‬ ‫دابنێین‪ ،‬ئه‌م���ه‌ش به‌خوێنی‌ ئازاترین‬ ‫كوڕانی‌ ئه‌م واڵته‌ بوه‌‪ ،‬به‌اڵم ش���ێوه‌ی‌‬ ‫ئازادكردنی‌ ته‌نها كارێكی‌ س���ه‌ربازی‌‬ ‫نیه‌ به‌ڵك���و په‌یوه‌ن���دی‌ به‌هه‌نگاوی‌‬ ‫سه‌ركردایه‌تی‌ سیاسی‌ كورده‌وه‌ له‌گه‌ڵ‌‬ ‫هێزه‌كانی‌ هاوپه‌یمانان‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬به‌اڵم زستانی‌ رابردو بارزانی‌‬

‫ئازادكردن���ی‌ ش���نگالی‌ راگه‌یاند به‌اڵم‬ ‫دواتر ده‌ركه‌وت ئازاد نه‌كراوه‌‪ ،‬قس���ه‌و‬ ‫تێبینیت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ چییه‌؟‬ ‫ئه‌نوه‌ری‌ حاجی‌ عوس���مان‪ :‬قسه‌م‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ كه‌ هه‌مو شوێنه‌ ستراتیژییه‌كان‬ ‫له‌ش���نگال به‌ده‌س���ت ئێمه‌وه‌ی���ه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ ماوه‌ت���ه‌وه‌ په‌یوه‌ندی‌ به‌هێزی‌‬ ‫پێش���مه‌رگه‌و هێزه‌كانی‌ هاوپه‌یمانان‌و‬ ‫س���وپای‌ ئه‌مه‌ریكاوه‌یه‌‪ .‬ش���ه‌ڕه‌كان‬ ‫به‌شێكی‌ زۆری‌ سیاسه‌ت ده‌یكات‪،‬‬ ‫ره‌نگ���ه‌ ئه‌وه‌ مابێته‌وه‌ بۆ ئه‌و كات‌و‬ ‫هه‌نگاوو پالنانه‌ی‌ كه‌ دانراون‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬دوای‌ ده‌ستبه‌س���ه‌راگرتنی‌‬ ‫ش���نگال له‌الیه‌ن داعشه‌وه‌‪ ،‬لیژنه‌یه‌ك‬ ‫دان���را ب���و لێكۆڵین���ه‌وه‌ له‌فه‌رمانده‌‬ ‫س���ه‌ربازییه‌كانی‌ ئه‌و ده‌ڤ���ه‌ره‌‪ ،‬كاری‌‬ ‫ئه‌م لیژنه‌یه‌ به‌چی‌ گه‌یشت؟‬ ‫ئه‌نوه‌ری‌ حاجی‌ عوسمان‪ :‬ئه‌وه‌نده‌‬ ‫ده‌زانم لیژنه‌یه‌كی‌ یاسایی‌ له‌كۆمه‌ڵێك‬ ‫پیاوی‌ شاره‌زا دانراوه‌ بۆ لێكۆڵینه‌وه‌و‬ ‫ئیجرائات‪ ،‬ب���ه‌اڵم لیژنه‌كه‌ په‌یوه‌ندی‌‬ ‫به‌وه‌زاره‌تی‌ پێشمه‌رگه‌وه‌ نییه‌‪.‬‬

‫ئاوێن���ه‌‪ :‬ئای���ا هه‌س���تناكه‌ن‬ ‫كه‌مته‌رخه‌میی���ه‌ك هه‌ب���و كه‌ به‌رگری‌‬ ‫له‌ش���نگال نه‌ك���راو كه‌وت���ه‌ ده‌س���ت‬ ‫داعشه‌وه‌؟‬ ‫ئه‌ن���وه‌ری‌ حاج���ی‌ عوس���مان‪ :‬با‬ ‫نه‌ڵێین كه‌مته‌رخه‌می‌‪ ،‬قانونی‌ ش���ه‌ڕ‬ ‫له‌دنیادا وایه‌ زۆرجار هێزی‌ داگیركه‌رو‬ ‫هێرش���به‌ر غافلگیری‌ ده‌كات‌و له‌پڕدا‬ ‫هه‌ندێك جێگه‌ ده‌گرێ���ت‪ ،‬مه‌رج نییه‌‬ ‫كه‌مته‌رخه‌می‌ بێت‪ ،‬ئێس���تا ده‌بینین‬ ‫به‌ش���ی‌ ش���ێری‌ ئه‌و جێگایان���ه‌ی‌ كه‌‬ ‫به‌ده‌ست داعشه‌وه‌ن له‌سوپای‌ عێراقی‌‬ ‫گرتوه‌‪ ،‬له‌س���وریاش هه‌ر وایه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ی‌‬ ‫ئێمه‌ هۆكه‌ی‌ ئه‌وه‌ ب���و كه‌ له‌وكاته‌دا‬ ‫پێمانواب���و داعش ئه‌وه‌نده‌ی‌ په‌الماری‌‬ ‫شیعه‌و سوپای‌ عێراق ده‌دات په‌الماری‌‬ ‫كوردستان نادات‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬واته‌ ئاماده‌كاری‌ له‌ئاس���تی‌‬ ‫پێویستدا نه‌كرا بو؟‬ ‫ئه‌ن���وه‌ری‌ حاجی‌ عوس���مان‪ :‬به‌ڵێ‌‬ ‫ئاماده‌كاری‌ نه‌كرابو‪ ،‬توانییان هه‌ندێك‬ ‫جێگه‌ بگرن له‌ناو ئه‌و جێگایانه‌ شنگال‬

‫بو‪ ،‬به‌اڵم هێزی‌ پێشمه‌رگه‌ كۆنترۆڵ ‌‬ ‫ی‬ ‫ناوچه‌ س���تراتیجیه‌كانی‌ كردوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫رزگار كردنی‌ ماوه‌ته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی‌ چۆن‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ‌ هێزه‌كانی‌ هاوپه‌یمان پالن بۆ‬ ‫رزگاركردن���ی‌ دابنرێ���ت‪ ،‬پێش���موایه‌‬ ‫رزگاركردنی‌ ش���نگال به‌شێك ده‌بێت‬ ‫له‌رزگاركردنی‌ كۆی‌ موسڵ‌‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ئێستا بونی‌ په‌كه‌كه‌ له‌چیای‌‬ ‫شنگال په‌یوه‌ندی‌ نێوان ئێوه‌و ئه‌وانی‌‬ ‫گرژو هه‌ستیارتر كردوه‌‪ ،‬چاره‌سه‌رتان‬ ‫بۆ ئه‌مه‌ چییه‌؟‬ ‫ئه‌ن���وه‌ری‌ حاجی‌ عوس���مان‪ :‬به‌الی‌‬ ‫منه‌وه‌ حه‌ساس���یه‌ت نییه‌ له‌نێوانمان‌و‬ ‫سوپاسیشیان ده‌كه‌ین كه‌ به‌شدارییان‬ ‫كردوه‌ له‌و شه‌ڕانه‌و حه‌قی‌ خۆشیانه‌‪،‬‬ ‫چۆن هێزی‌ پێش���مه‌رگه‌ چونه‌ كۆبانی‌‬ ‫ئه‌وانیش بێنه‌ چیای‌ شنگال‌و هاوكاری‌‬ ‫یه‌كتر بكه‌ین‪.‬‬ ‫ئاوێن���ه‌‪ :‬به‌اڵم ماوه‌ی���ه‌ك له‌مه‌وبه‌ر‬ ‫ی رایانگه‌یاند‬ ‫مه‌سرور‌و نێچیرڤان بارزان ‌‬ ‫كه‌ په‌كه‌كه‌ له‌ش���نگال میوانن‌و ده‌بێت‬ ‫بڕۆن؟‬

‫ئه‌نوه‌ری‌ حاجی‌ عوسمان‪ :‬من ئاگام‬ ‫له‌و قسانه‌ی‌ كاك مه‌سرور‌و نێچیرڤان‬ ‫نه‌بوه‌‪ .‬ره‌نگه‌ كاك نێچیرڤان له‌به‌رئه‌وه‌‬ ‫وتبێت���ی‌ ك���ه‌ خاوه‌ن���ی‌ حكومه‌تن‌و‬ ‫په‌یوه‌ندی‌ به‌بڕی���اری‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌وه‌‬ ‫هه‌بێ���ت‪ ،‬به‌تایبه‌ت���ی‌ ل���ه‌م كات���ه‌دا‬ ‫ح���ه‌ق وایه‌ په‌كه‌ك���ه‌ ئه‌وه‌نده‌ خۆیان‬ ‫به‌ش���نگاله‌وه‌ س���ه‌رقاڵ‌ نه‌كه‌ن‪ ،‬بچن‬ ‫ئه‌ركی‌ تریان له‌س���ه‌ر شانه‌ له‌رۆژئاوا‌و‬ ‫له‌به‌ره‌كانی‌ تر جێبه‌جێی‌ بكه‌ن‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬مه‌سه‌له‌ی‌ حه‌شدی‌ شه‌عبی‌‬ ‫به‌چی‌ گه‌یشت ئایا كۆتایی‌ هات؟‬ ‫ئه‌ن���وه‌ری‌ حاجی‌ عوس���مان‪ :‬كاك‬ ‫حه‌ی���ده‌ر شه‌ش���ۆ به‌ده‌م���ی‌ خ���ۆی‌‬ ‫رایگه‌یاند كه‌ ش���تێك به‌ناوی‌ حه‌شدی‌‬ ‫ش���ه‌عبییه‌وه‌ نامێنێ���ت‌و دێن���ه‌ نێو‬ ‫وه‌زاره‌تی‌ پێش���مه‌رگه‌وه‌‌و لیس���تێك‬ ‫پێش���كه‌ش ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم تا ئێس���تا‬ ‫ئه‌و لیسته‌ نه‌گه‌یش���توه‌ته‌ وه‌زاره‌تی‌‬ ‫پێشمه‌رگه‌‪ ،‬هه‌تا ئێمه‌ مامه‌ڵه‌ی‌ له‌گه‌ڵ‌‬ ‫بكه‌ین‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬واته‌ حه‌شدی‌ شه‌عبی‌ هێشتا‬

‫كۆتایی‌ پێنه‌هاتوه‌؟‬ ‫ئه‌نوه‌ری‌ حاجی‌ عوسمان‪ :‬به‌قسه‌ی‌‬ ‫كاك حه‌یده‌ر شه‌شۆ كۆتاییپێهاتوه‌‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌‪ :‬ئه‌ی‌ له‌سه‌ر ئه‌رزی‌ واقیع؟‬ ‫ئه‌نوه‌ری‌ حاجی‌ عوس���مان‪ :‬كوردی‌‬ ‫ئێزیدی‌ عه‌یبه‌ حه‌شدی‌ شه‌عبی‌ بێت‪.‬‬

‫ئه‌نوه‌ری‌ حاجی‌ عوسمان‬

‫هەنوکە‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫‪5‬‬

‫ شنگال‪ ..‬ساڵێک له‌سایه‌ی ده‌وڵه‌تی خه‌الفه‌تدا‬

‫ژیان له‌كه‌مپه‌كان‪ ..‬ژیانی نێو‌دۆزه‌خ‬

‫دلربین‪..‬‬ ‫ی عه‌ربه‌ت‬ ‫ئاژاوه‌گێڕی‌ كه‌مپ ‌‬ ‫دلبرین منداڵێكی‌ ته‌مه‌ن پێنج ساڵه‌و‬ ‫باوك���ی‌ نه‌ماوه‌‪ ،‬له‌گ���ه‌ڵ‌ دایكی‌ ئاواره‌‬ ‫بون‌و پێكه‌وه‌ له‌كه‌مپی‌ عه‌ربه‌ت ده‌ژین‪،‬‬ ‫هه‌مو دانیشتوانی‌ كه‌مپه‌كه‌ ده‌یناسن‌و‬ ‫ناوی‌ "موشاغبه‌ گه‌وره‌كه‌"یان لێناوه‌‪.‬‬ ‫دلبری���ن به‌زمانێك���ی‌ مندااڵنه‌ی‌ پڕ‬ ‫له‌پاك���ی‌ په‌یت���ا په‌یت���ا ده‌دوێ‌‌و له‌م‬ ‫چادره‌وه‌ ده‌چێته‌ ئه‌و چادرو به‌رده‌وام‬ ‫دێت‌و ده‌چێت‪ ،‬قژه‌ درێژه‌كه‌ی‌ له‌دواوه‌‬ ‫به‌قردێله‌یه‌ك به‌ستوه‌و تاكێك گواره‌شی‌‬ ‫له‌گوێ‌ ك���ردوه‌‪ ،‬كاتێك ك���ه‌ عه‌ره‌به‌‬ ‫ئاواره‌كان���ی‌ دراوس���ێی‌ كه‌مپه‌كه‌یان‬ ‫ده‌بینێ‌‪ ،‬ده‌كه‌وێته‌ ورته‌ ورت‌و ده‌ڵێت‬ ‫"ئه‌و عه‌ره‌بانه‌ رقیان لێمانه‌"!‬ ‫ئه‌م کوڕه‌ به‌م ته‌مه‌نه‌وه‌ هه‌س���تێكی‌‬

‫ ‬ ‫که‌مپی عه‌ربه‌ت‬ ‫له‌ژێر چ���ادری‌ كه‌مپه‌كاندا ئاواره‌كان به‌تین ده‌هاته‌ خوارو له‌گه‌ڵ‌ هه‌ڵكردنی‌ هه‌مویان له‌ژیانی‌ خۆیان بێزارن‪.‬‬ ‫رائی���د یه‌كێك���ه‌ ل���ه‌و گه‌نجانه‌ی‌ ك ‌ه‬ ‫ژیان���ی‌ كوله‌مه‌رگ���ی‌ به‌س���ه‌رده‌به‌ن‪ ،‬هه‌ر نه‌رمه‌با‌و تێپه‌ڕینی‌ ئوتومبێلێكیش‬ ‫زس���تانان س���ه‌رما ده‌یانته‌زێن���ی‌‌و به‌ن���او كه‌مپه‌كه‌یان���دا ده‌وری‌ پڕ ده‌بو له‌خێمه‌یه‌كی‌ نێ���و كه‌مپه‌كاندا بۆ كات‬ ‫به‌س���ه‌ربردن بلیاردێك���ی‌ گه‌وره‌ی���ان‬ ‫له‌ته‌پوتۆز‪.‬‬ ‫هاوینانیش گه‌رما هه‌ڵیانده‌قرچێنێ‌‪.‬‬ ‫ئه‌و وتی‌ "ژیانی‌ ن���او كه‌مپ مردنه‌‪ ،‬داناوه‌و خه‌ریك���ی‌ یاریكردنن‪ ،‬ئه‌و وتی‌‬ ‫كه‌مپ���ی‌ عه‌رب��� ‌هت‌و باریك���ه‌ پ���ڕن ساڵێكه‌ له‌ژێر ئه‌م چادرانه‌داین‌و ره‌زیل "باوه‌ڕ ناكه‌م ش���وێنێك هه‌بێت ژیانی‌‬ ‫هێن���ده‌ی‌ ئێره‌ تیا خراپت���ر بێت‪ ،‬بیر‬ ‫ی س���وری‌‌و ئاواره‌ی‌ بوین"‪.‬‬ ‫له‌ئ���اواره‌‪ ،‬ئاواره‌ ‌‬ ‫وتیشی‌ "ساڵێكه‌ ده‌گرین‪ ،‬تێر به‌سكی‌ له‌وه‌ بكه‌نه‌وه‌ به‌م گه‌رمایه‌و له‌ناو ئه‌م‬ ‫عه‌ره‌ب���ی‌ عێراق���ی‌‌و ئ���اواره‌ی‌ كوردی‌‬ ‫ئێزیدیش‪ ،‬ته‌پوتۆزێك���ی‌ زۆر له‌چادرو خۆمان خواردنمان نه‌خواردوه‌‌و تێریش چادر‌و ته‌پوت���ۆزه‌دا له‌‪1‬ی‌ نیوه‌ڕۆوه‌ تا‬ ‫له‌جێگ���ه‌و له‌نێ���و ماڵیان نیش���توه‌‪ ،‬نه‌نوس���توین‪ ،‬له‌ناخ���ی‌ دڵیش���مانه‌وه‌ ‪10‬ی‌ شه‌و كاره‌باتان ببڕێت"‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و باس���ی‌ ل���ه‌وه‌ كرد ك���ه‌ خۆر‬ ‫ی ئێزیدی‌ ته‌م���ه‌ن ‪ 19‬پێنه‌كه‌نیون"‪.‬‬ ‫له‌ی�ل�ا كچێك��� ‌‬ ‫ئێزیدیه‌كان���ی‌ نیش���ته‌جێی‌ كه‌مپی‌ له‌به‌یانییه‌وه‌ تا ئاوا ده‌بێت ئه‌و چادرانه‌‬ ‫س���اڵه‌و له‌تاو بێ‌ كاره‌بای���ی‌‌و قرچه‌ی‌‬ ‫گه‌رما خۆی‌ دابوه‌ پاڵ‌ س���ێبه‌ری‌ ئه‌و عه‌ربه‌ت به‌شێكی‌ زۆریان ئافره‌تن‪ ،‬كه‌ داغ ده‌كات ك���ه‌ ئاواره‌كانی‌ تیا ده‌ژی‌‪،‬‬ ‫چیغ ‌هی‌ به‌ده‌وری‌ به‌رده‌م چادره‌كه‌یاندا باوكی���ان یان براو كه‌س���ێكی‌ نزیكیان رائید وتی‌ "ئه‌گه‌ر كاره‌با هه‌بوایه‌ ئێستا‬ ‫كێشرابو‪ ،‬تیشكی‌ خۆره‌تاو وه‌ك گڕێكی‌ به‌دی���ار ئه‌وان���ه‌وه‌ ماونه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬هه‌ر نه‌ده‌هاتین���ه‌ ئێره‌‪ ،‬بۆ خ���ۆم له‌ماڵه‌وه‌‬

‫ی گرت!‬ ‫سوك‌و ئاسان شنگال ‌‬ ‫داعش چۆن به‌و خێراییه‌ شنگال ‌‬ ‫ی‬ ‫گرت‌و بۆچی‌ به‌رگری‌ تیا نه‌كرا؟ تا‬ ‫ئێستا ئه‌مه‌ پرسیارێكی‌ بێ‌ وه‌اڵمه‌‌و‬ ‫هۆكاره‌كانی‌ نادیارن‪.‬‬ ‫كاتژمێ���ر ‪2‬ی‌ ش���ه‌وی‌ ‪،8/3‬‬ ‫به‌رپرس���ی یه‌كێ���ك له‌الیه‌نه‌كانی‌‬ ‫كوردس���تان له‌ش���نگال‪ ،‬ته‌له‌فون‬ ‫ب���ۆ به‌رپرس���ێكی‌ خ���ۆی‌ ده‌كات‌و‬ ‫ده‌ڵێت "ئه‌وه‌ ده‌رگای‌ باره‌گاكه‌مان‬ ‫داخست‪ ،‬شنگال وا پێشمه‌رگه‌ی‌ نیا‬ ‫نه‌ما‌و چۆڵكرا"‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ تا ئێستا جێی‌ سه‌رسوڕمانه‌‬ ‫بۆ ئێزیدیه‌كان‌و خه‌ڵكی‌ كوردستانیش‬ ‫چ���ۆن له‌كاتێكی‌ وا كه‌مدا كه‌ چه‌ند‬ ‫كاتژمێرێكی‌ نه‌خایاند شنگال به‌بێ‌‬ ‫به‌رگرییه‌كی‌ ئه‌وتۆ كه‌وته‌ ده‌س���ت‬ ‫داعش‪ ،‬به‌مه‌رجێ���ك دوای‌ كه‌وتنی‌‬ ‫موس���ڵ‌‪ ،‬ئێزیدییه‌كان هه‌س���تیان‬

‫به‌مه‌ترس���ییه‌كی‌ گه‌ور‌ه ده‌كرد كه‌‬ ‫هاتبونه‌ سه‌ر سنوریان‪.‬‬ ‫خه‌لیل عیدۆ كه‌ گه‌نجێكی‌ ئێزیدی‌‬ ‫خه‌ڵك���ی‌ ته‌لبه‌نات���ه‌و ئه‌و ش���ه‌وه‌‬ ‫ئاگای‌ ل���ه‌وه‌ بوه‌ كه‌ پێش���مه‌رگه‌‬ ‫پێ���ش خه‌ڵكه‌كه‌ رایانك���ردوه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫گله‌یی‌‌و گازنده‌ له‌هێزی‌ پێشمه‌رگه‌‬ ‫ده‌كات كه‌ وێڕای‌ ئه‌وه‌ی‌ ماوه‌ی‌ دوو‬ ‫مانگ داعش له‌س���ه‌ر سنوره‌كانیان‬ ‫ب���و‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئه‌م���ان پش���تیان‬ ‫لێس���اردكردبۆوه‌و كاتێكیشیان كه‌‬ ‫هێرشیان هێنایه‌ سه‌ر ناوچه‌كانیان‬ ‫به‌رگری���ان لێنه‌ك���ردو فه‌رمان���ده‌‌و‬ ‫پێشمه‌رگه‌كانیش رایانكرد‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و وت���ی‌ "س���نوری‌ ئێم���ه‌‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی‌ س���تراتیجی‌ له‌الیه‌ن‬ ‫پێش���مه‌رگه‌وه‌ كۆنت���ڕۆڵ‌ نه‌كرابو‪،‬‬ ‫بۆی���ه‌ زۆربه‌ی‌ ئێزیدی���ه‌كان ده‌ڵێن‬ ‫ئێمه‌ خیانه‌تمان لێكراو فرۆشراین"‪.‬‬ ‫وتیش���ی‌ "ئێزیدی���ه‌كان نیگه‌رانن‬ ‫له‌وه‌ی‌ كه‌ چه‌كدارانی‌ داعش له‌ماوه‌ی‌‬ ‫ئه‌م س���اڵه‌دا له‌ش���نگال جێ‌ پێی‌‬ ‫خۆیان قایم كرد‌وه‌و به‌س���ه‌رچاوه‌ی‌‬ ‫مرۆیی‌‌و چه‌ك پێگه‌ی‌ خۆیان له‌وێدا‬ ‫به‌هێز كردوه‌"‪.‬‬ ‫ئه‌م���ه‌ له‌كاتێكدایه‌ ك���ه‌ یه‌كێك‬ ‫له‌ده‌رهاویشته‌كانی‌ مانه‌وه‌ی‌ داعش‬ ‫له‌شنگالدا‪ ،‬په‌رت بونی‌ ئێزیدیه‌كان‬ ‫بوه‌ به‌سه‌ر چه‌ند هێزێكی‌ چه‌كداری‌‬ ‫جودادا هه‌ر له‌پارت���ی‌‌و په‌كه‌كه‌وه‌‬ ‫بگره‌ تا ده‌گات به‌یه‌كێتی‌‌و حه‌شدی‌‬ ‫ش���ه‌عبی‌‌و جه‌ماعه‌ت���ی‌ تایب���ه‌ت‬ ‫به‌ئێزیدی���ه‌كان‪ ،‬كه‌ ه���ه‌ر هه‌مویان‬ ‫به‌هه‌م���و ناكۆكیه‌كانیان���ه‌وه‌ چیای‌‬ ‫ش���نگالیان كردوه‌ به‌بنكه‌و باره‌گای‌‬ ‫خۆیان‪.‬‬

‫س���ه‌یر به‌رامب���ه‌ر ب���ه‌و عه‌ره‌بان��� ‌ه‬ ‫ده‌رده‌بڕێت‪ ،‬كه‌ گوزارش���ت له‌و دۆخه‌‬ ‫پ���ڕ له‌ناكۆك���ی‌‌و زۆرانبازیی���ه‌ ده‌كات‬ ‫ئێزیدی���ه‌كان‌و پێكهات���ه‌ نه‌ته‌وه‌ی���ی‌‌و‬ ‫ئایین���ی‌‌و مه‌زهه‌بیه‌كان���ی‌ ناوچه‌كه‌ی‌‬ ‫پێداتێده‌په‌ڕێت‪.‬‬ ‫دلبرین ب���ه‌رده‌وام باس له‌وه‌ ده‌كات‬ ‫عه‌ربه‌ت ناخۆشه‌و حه‌زده‌كات بڕواته‌وه‌‬ ‫بۆ ش���نگال‪ ،‬ئه‌و وتی‌ "عه‌ره‌بم خۆش‬ ‫ناوێ���ت‪ ،‬م���ن ئێزیدیمه‌ ك���ه‌ ده‌چمه‌‬ ‫دوكانه‌كه‌ی���ان بۆ ش���ت كڕی���ن جوێن‬ ‫به‌دینی‌ ئێمه‌ ده‌ده‌ن"‪.‬‬ ‫وتیش���ی‌ "ئ���ه‌و رۆژه‌ ش���ه‌ڕمان بو‪،‬‬ ‫به‌ردیان هاویشت به‌ردیان گرته‌ ئێمه‌و‬ ‫سه‌ری‌ ئێزیدییه‌كیان شكاند"!‬

‫فۆتۆ‪ :‬رێبه‌ر نه‌جم‬

‫له‌به‌ر موبه‌ریده‌ داده‌نیشتم‪ ،‬به‌ناچاری‌‬ ‫دێین لێره‌ كۆده‌بینه‌وه‌"‪.‬‬ ‫كێشه‌یه‌كی‌ دیكه‌ كه‌ زۆربه‌ی‌ كه‌مپی‌‬ ‫ئاواره‌كان به‌ده‌س���تیه‌وه‌ گیرۆده‌ن له‌م‬ ‫هاوینه‌دا‪ ،‬كێشه‌ی‌ كه‌م ئاوییه‌‪.‬‬ ‫له‌یال باس له‌وه‌ ده‌كات كه‌ جاری‌ وایه‌‬ ‫ده‌بێت كیلۆمه‌ترێك ب���ڕۆن بۆ ئه‌وه‌ی‌‬ ‫سه‌تڵێك ئاو بهێنن‪ .‬ئه‌و وتی‌ "حاڵێكمان‬ ‫هه‌یه‌ یه‌خوا كه‌س نه‌یبێت"‪.‬‬ ‫پاشان ده‌س���تی‌ به‌ره‌و الی‌ خوشكه‌‬ ‫بچوكه‌كه‌ی‌ راكێش���او وت���ی‌ "له‌وه‌ته‌ی‌‬ ‫هاتوین‪ ،‬ئه‌م خوش���كه‌م هه‌مو رۆژێك‬ ‫ده‌گری‌‌و وڕك���ی‌ ئه‌وه‌م���ان لێده‌گرێت‬ ‫كه‌ بڕۆین���ه‌وه‌ بۆ ش���نگال‌و ده‌ڵێت با‬ ‫بڕۆینه‌وه‌ بیری‌ شنگال ده‌كه‌م"‪.‬‬

‫دلبرین‬

‫ی به‌رده‌وامدان‬ ‫ئێزیدییه‌كان له‌كۆچێك ‌‬ ‫دوای‌ س����اڵێك له‌داگیركردنی‌ شنگال‪،‬‬ ‫ته‌نها شتێك كه‌ هه‌مو ئێزیدیه‌كان بیری‌‬ ‫لێده‌كه‌نه‌وه‌ به‌جێهێش����تنی‌ واڵته‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫واڵته‌ی‌ كه‌ جگه‌ له‌ناخۆشی‌ هیچیتریان‬ ‫تیا نه‌دی‌‪.‬‬ ‫"ئێزیدیی����ه‌ك نادۆزیت����ه‌وه‌ بی����ر‬ ‫له‌جێهێشتنی‌ واڵت نه‌كاته‌وه‌"‪.‬‬ ‫ئه‌م����ه‌ وت����ه‌ی‌ هه‌یاف خێرۆی����ه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫گه‌نجێكی‌ ته‌مه‌ن ‪ 21‬ساڵه‌و به‌ئاواره‌یی‌‬ ‫له‌س����لێمانی‌ ده‌ژی‌‪ ،‬ئه‌و وت����ی‌ "دڵمان‬ ‫به‌چی‌ خۆش بێ����ت كه‌ رۆژ به‌رۆژ ئه‌م‬ ‫واڵته‌مان لێته‌نگتر ده‌بێت؟"‪.‬‬ ‫ئه‌و هه‌ست ده‌كات له‌گه‌ڵ‌ ده‌ستگرتنی‌‬ ‫داعش به‌سه‌ر شنگال‌و جێ‌ پێ‌ قایمكردن‌و‬ ‫مانه‌وه‌ی����دا له‌و ده‌ڤ����ه‌ره‌‪ ،‬ئێزیدییه‌كان‬ ‫له‌ره‌گ‌و ریش����ه‌وه‌ هه‌ڵكه‌ندران‪ ،‬هه‌یاف‬ ‫وت����ی‌ "رۆژ نییه‌ ئێزیدی‌ روه‌و ده‌ره‌وه‌ی‌‬ ‫واڵت نه‌ڕوات‪ ،‬چونكه‌ بیر له‌وه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌‬ ‫كه‌ ئه‌وه‌ی‌ رویدا كۆتایی‌ كاره‌سات نییه‌‌و‬ ‫مه‌ترسی‌ تریش به‌ڕێوه‌یه‌"‪.‬‬ ‫وتیش����ی‌ "ئێمه‌ خۆش����یمان له‌ژیانی‌‬ ‫خۆم����ان هه‌ر ن����ه‌دی‌‪ ،‬ئه‌گ����ه‌ر توانای‌‬ ‫دارایی رێگه‌ بدات ئێزیدییه‌ك له‌م واڵته‌‬ ‫نامێنێت‌و هه‌ر هه‌موی‌ ده‌ڕوات"‪.‬‬ ‫ب����ه‌رده‌وام ژم����اره‌ی‌ ئێزیدیی����ه‌كان‬ ‫له‌كوردس����تان‌و عێراق����دا رو له‌كه‌مییه‌‪،‬‬ ‫به‌ش����ێك له‌وان پێیانوایه‌ كه‌ وه‌ك چۆن‬ ‫وه‌ختی‌ خ����ۆی‌ لێره‌ جوله‌ك����ه‌ هه‌بون‌و‬ ‫له‌پڕ نه‌مان‪ ،‬له‌پاشه‌ڕۆژیش����دا ئێزیدی‌‌و‬ ‫مه‌س����یحییه‌كانیش هه‌م����ان ش����تیان‬ ‫لێبه‌سه‌ردێت‪.‬‬ ‫قاس����م خێرۆ كه‌ پیاوێكی‌ ته‌مه‌ن ‪30‬‬ ‫ساڵه‌و خاوه‌نی‌ دو منداڵه‌‪ ،‬كه‌یفی‌ به‌وه‌‬ ‫دێت هه‌فته‌ی‌ داهات����و به‌ره‌و ده‌ره‌وه‌ی‌‬ ‫واڵت ده‌چێ����ت‪ ،‬ئه‌و وتی‌ "خۆش����حاڵم‬

‫کۆمه‌ڵێک ئێزیدی ئاواره‌ له‌دهۆک‬ ‫ك����ه‌ كوردس����تان به‌جێده‌هێڵم‌و ده‌ڕۆم‪،‬‬ ‫حه‌زی����ش ده‌كه‌م ت����ا زوه‌ لێ����ره‌ بڕۆم‬ ‫چونكه‌ توندڕه‌وانی‌ ئیس��ل�امی‌ نه‌ك هه‌ر‬ ‫ئایینی‌ تر قبوڵ‌ ناك����ه‌ن‪ ،‬به‌ڵكو خوێن‬ ‫رشتنیشمان به‌حه‌اڵڵ‌ ده‌زانن"‪.‬‬ ‫وتیشی‌ "ئێستا رۆژانه‌ سه‌دان ئێزیدی‌‬ ‫له‌فه‌رمانگه‌ی‌ په‌س����اپۆرتدا ده‌بینی‌ كه‌‬ ‫له‌ڕیزدا وه‌س����تاون‌و داوای‌ پاس����پۆرت‬ ‫ده‌ك����ه‌ن‌و ده‌یانه‌وێت ت����ا زووه‌ عێراق‌و‬ ‫كوردستان به‌جێبهێڵن‌و بچنه‌ ده‌ره‌وه‌ی‌‬ ‫واڵت‪ ،‬چونكه‌ هه‌ست ده‌كه‌ن ئێره‌ ژیانی‬ ‫تیا نه‌ماوه‌ بۆ ئه‌وان"‪.‬‬

‫ئێزیدیی����ه‌كان كه‌ ژماره‌یان له‌هه‌رێم ‌‬ ‫ی‬ ‫كوردس����تاندا وه‌ك خۆیان ده‌ڵێن "‪500‬‬ ‫تا ‪ 600‬هه‌زار كه‌س����ه‌"‌و به‌ش����ێوه‌یه‌كی‌‬ ‫سه‌ره‌كی‌ له‌ش����ارۆچه‌كه‌كانی‌ شه‌نگال‌و‬ ‫ش����ێخان‌و الل����ش‌و باعدری����ه‌‌و مهات����دا‬ ‫نیش����ته‌جێن‪ ،‬به‌درێژای����ی‌ س����ه‌دان‬ ‫س����اڵ‌ به‌هۆی‌ جیاوازی‌ بی����رو باوه‌ڕی‌‬ ‫ئایینییه‌كانه‌وه‌ كه‌وتونه‌ته‌ به‌ر ش����ااڵوی‌‬ ‫ده‌وڵه‌تی‌ عوس����مانی‌‌و به‌ش����ێك له‌میره‌‬ ‫كورده‌كان‌و ئیسالمییه‌ توندڕه‌وه‌كانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مڕۆش هه‌ست به‌مه‌ترسییه‌كی‌ گه‌وره‌‬ ‫ده‌ك����ه‌ن له‌به‌رئ����ه‌وه‌ی‌ ه����ه‌ر له‌چیای‌‬

‫فۆتۆ‪ :‬رێبین چاالک‬

‫ش����نگاله‌وه‌ بگره‌ تا ده‌گات به‌شێخان‌و‬ ‫اللش‪ ،‬س����نوری‌ ئه‌و ناوچانه‌ی‌ تا ئێستا‬ ‫مه‌ڵبه‌ندی‌ ئاكنجی‌ ئه‌وانه‌ وا به‌س����نوری‌‬ ‫ده‌وڵه‌تی‌ ئیس��ل�امییه‌وه‌ كه‌ كوشتنیان‬ ‫ی ئه‌وان حه‌اڵڵه‌‪.‬‬ ‫له‌ال ‌‬ ‫هه‌ربۆیه‌ هه‌یاف به‌وپه‌ڕی‌ نیگه‌رانیه‌وه‌‬ ‫وت����ی‌ "دڵم����ان به‌چی‌ خ����ۆش بێت كه‌‬ ‫له‌نێو چوارچێ����وه‌ی‌ واڵت‌و كلتورێكداین‬ ‫جیاوازی‌ قبوڵ‌ ناكات‌و هه‌میشه‌ به‌چاوی‌‬ ‫كافرییه‌وه‌ س����ه‌یرمان ده‌كرێ����ت‪ ،‬ئێمه‌‬ ‫به‌رگه‌ی‌ زۆرمان گرت‪ ،‬به‌اڵم ئیتر هیوابڕاو‬ ‫بووین‪ ،‬وه‌ختی‌ هاتوه‌ بڕۆین؟"‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫‪parlaman.awene@gmail.com‬‬

‫په‌رله‌مان‬

‫ ‬ ‫شنگال‪ ..‬ساڵێک له‌سایه‌ی ده‌وڵه‌تی خه‌الفه‌تدا‬

‫لیژنه‌كه‌ ن ‌ه ده‌نگی‌ هه‌یه‌ ن ‌ه ڕه‌نگ‬

‫له‌په‌رله‌مانه‌وه‌‬

‫كه‌س ئاگاداری‌ كاره‌كان ‌ی لیژنه‌ی‌ ده‌رخستن ‌ی ڕاستییه‌كان ‌ی شنگال نییه‌‬ ‫ئا‪ :‬ئاوێنه‌‬ ‫گۆشه‌یه‌کی تایبه‌ت ‌ه په‌رله‌مانتاران ده‌ینوسن‬

‫لیژنه‌ی‌ ده‌رخستنی‌ ڕاستییه‌كان بۆ كاره‌سات ‌ی‬ ‫شنگال‪ ،‬هیچ ده‌نگێكی‌ نییه‌و تاوه‌كو ئێستاش‬ ‫هیچ په‌رله‌مانتارێك نازانێت ئه‌ندامان ‌ی لیژنه‌ك ‌ه‬ ‫كێن و كه‌یسه‌كه‌ش به‌ كوێ‌ گه‌یشتووه‌‪.‬‬ ‫س���ه‌رۆكایه‌ت ‌ی هه‌رێ���م و حكومه‌ت���ی‌ هه‌رێم ‌ی‬ ‫ی به‌ده‌س���ته‌وه‌دانی‌ ش���نگال‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬دوا ‌‬ ‫ی ‪ 2014/8/3‬لیژنه‌یه‌ك��� ‌ی تایبه‌ت‬ ‫ل���ه‌ ب���ه‌روار ‌‬ ‫به‌ده‌رخس���تنی‌ ڕاس���تییه‌كان‌و هۆكاره‌كان ‌ی ئه‌و‬ ‫كاره‌ساته‌ی‌ دروستكرد‪ ،‬به‌اڵم تاوه‌كو ئێستا كه‌س‬ ‫نازانێت كاروباری‌ ئه‌و لیژنه‌یه‌ چۆن به‌رێوه‌ده‌چێت‌و‬ ‫ک ‌ه لێكۆڵینه‌وه‌ی‌ له‌گه‌ڵ كێ���دا كردووه‌و چ هێزو‬ ‫الیه‌نێك به‌رپرسیاری‌ یه‌كه‌می‌ ڕووداوه‌كه‌یه‌‪.‬‬ ‫ی‬ ‫به‌ه���ار عه‌بدولره‌حم���ان‪ ،‬بڕی���ارده‌ری‌ لیژنه‌ ‌‬ ‫پێش���مه‌رگه‌ی كوردس���تان‪ ،‬به‌ئاوێنه‌ی‌ ڕایگه‌یاند‬ ‫ی پێكهێنراوه‌"ئێمه‌ وه‌كو په‌رله‌مان‬ ‫ئه‌و لیژنه‌ی���ه‌ ‌‬ ‫ئ���اگاداری‌ كاروباره‌كانی���ان نی���ن‪ ،‬ب���ه‌اڵم ته‌نها‬ ‫ی‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ ده‌زانین لیژنه‌ك���ه‌ هه‌مه‌الیه‌نه‌و نوێنه‌ر ‌‬ ‫ی وه‌زاره‌ت��� ‌ی ناوخ���ۆو‬ ‫یه‌زیدیی���ه‌كان‌و نوێن���ه‌ر ‌‬ ‫دادوه‌رێكی‌ تیادایه‌"‪.‬‬ ‫به‌هار عه‌بدولره‌حمان‪ ،‬ئام���اژ‌ه بۆ ئه‌وه‌ده‌كات‬ ‫كه‌ كاره‌كانی‌ لیژنه‌ك ‌ه سست ‌ه وتی‌"له‌رێگه‌ی‌ الیه‌ن ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندیداره‌كانه‌وه‌ پرسیارمان ئاراسته‌كردن ك ‌ه‬ ‫ئای���ا كه‌ی‌ ڕاپۆرت پێش���كه‌ش ده‌كه‌ن‪ ،‬له‌وه‌اڵمدا‬ ‫ی جه‌ژن"‪.‬‬ ‫پێیانراگه‌یاندین دوا ‌‬ ‫هاوكات ناوبراو رونیده‌كاته‌وه‌ ك ‌ه جه‌ژنی‌ ڕه‌مه‌زان‬ ‫كۆتای���ی‌ هات‪ ،‬ب���ه‌اڵم لیژنه‌كه‌ ده‌نگی���ان نییه‌و‬ ‫ڕاپۆرته‌كه‌یش باڵونه‌كراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬وتیشی‌"جارێك ‌ی‬ ‫ت���ر داوا ده‌كه‌ینه‌و‌ه كه‌ كاره‌كانی‌ ئ���ه‌و لیژنه‌ی ‌ه‬ ‫ئه‌كتی���ف بكرێت و ڕاپۆرته‌كه‌ هه‌رچۆنێك بێت بۆ‬ ‫ی گشتی‌ باڵوبكه‌نه‌وه‌"‪.‬‬ ‫په‌رله‌مان‌و ڕا ‌‬ ‫ئه‌گه‌رچ���ی‌ به‌ه���ار پێش���یوایه‌‪ ،‬ئ���ه‌و لیژنه‌ی ‌ه‬ ‫كاره‌كان���ی‌ س���ه‌ركه‌وتوو نابێت‪،‬چونك���ه‌ وت���ی‌"‬ ‫ب���ۆ رووداوه‌ هه‌س���تیاره‌كان باگراوندمان له‌گه‌ڵ‬ ‫لیژنه‌كان ‌ی حكومه‌ت هه‌یه‌‪ ،‬نه‌یانتوانیوه‌ سه‌ركه‌وتن‬ ‫به‌ده‌ستبهێنن له‌كاره‌كانیانداو ڕاستی‌ رووداوه‌كان‬ ‫بیانه‌وێت ده‌ربخه‌ن"‪.‬‬ ‫به‌هار وتی‌"ه���ه‌ر ش���تێك ده‌رئه‌نجام ‌ی نه‌بێت‬ ‫له‌كوردس���تاندا لیژنه‌ی‌ بۆ دروستده‌كرێت‪ ،‬له‌به‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ من باوه‌ڕم به‌م لیژنانه‌ نییه‌"‪.‬‬ ‫ی بۆچ���ی‌ په‌رله‌مان ‌ی‬ ‫س���ه‌باره‌ت ب���ه‌وه‌ی‌ ئ���ه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫كوردس���تان خ���ۆی‌ لیژنه‌یه‌ك���ی‌ لێكۆڵین���ه‌وه‌ ‌‬ ‫له‌سه‌ر روداوه‌كه‌ دروس���ت نه‌كرد؟ گۆران ئازاد‪،‬‬ ‫په‌رله‌مانتار له‌س���ه‌ر لیس���تی‌ یه‌كێتی‌ نیشتیمان ‌ی‬ ‫ی‬ ‫كوردس���تان به‌ئاوێن���ه‌ی‌ ڕاگه‌یان���د كاتی‌ خۆ ‌‬ ‫كه‌ڕووداوه‌ك���ه‌ روویدا په‌رله‌مان له‌پش���وودابوو‪،‬‬ ‫ی‬ ‫پاشان "له‌كۆبونه‌وه‌یه‌كی‌ نائاسایدا من پێشنیار ‌‬ ‫ئ���ه‌وه‌م كرد ك���ه‌ په‌رله‌م���ان خ���ۆی‌ لیژنه‌یه‌ك‬ ‫دروس���تبكات‪ ،‬به‌اڵم براده‌رانی‌ گۆڕان‌و پارتی‌ ئه‌و‬ ‫ی‬ ‫داوای���ه‌ی‌ منیان ڕه‌تكرده‌وه‌ ب���ه‌ بیانووی‌ ئه‌وه‌ ‌‬

‫له‌ساڵیادی‌ شنگالدا‬ ‫دلێر ماوه‌تی‌‬

‫خێزانێکی ئاواره‌ی ئێزیدی‬

‫هه‌ر شتێك بیانه‌وێت ده‌رئه‌نجامی‌ نه‌بێت‬ ‫له‌كوردستاندا لیژنه‌ی‌ بۆ دروستده‌كرێت‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ باوه‌ڕم به‌م لیژنانه‌ نییه‌‬ ‫ناكرێت حكومه‌ت لیژن ‌ه دروستبكات‌و په‌رله‌مانیش‬ ‫لیژنه‌ی‌ هه‌بێت‌و "لیژنه‌و لیژنه‌كاری‌ له‌س���ه‌ر ئه‌م‬ ‫رووداوه‌ بكرێت‌و كاره‌ك ‌ه بشێوێت"‬ ‫گۆران ئازاد ده‌ش���ڵێت‪ :‬په‌رله‌مانی‌ كوردستان‬ ‫وای���ان به‌باش���زانی‌‪ ،‬چاوه‌ڕوان���ی‌ ڕاپۆرت ‌ی ئه‌م‬ ‫لیژنه‌ی���ه‌ی‌ س���ه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێ���م و حكوم���ه‌ت‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬له‌كاتێك���دا مافی‌ خۆمان بوو لێكۆڵینه‌و‌ه‬ ‫ی تایبه‌ت‬ ‫له‌رووداوه‌ك ‌ه بكه‌ین‌و لیژنه‌ی‌ لێكۆڵینه‌وه‌ ‌‬ ‫به‌په‌رله‌مان هه‌بێت‪.‬‬ ‫ی ك ‌ه ئێستا‬ ‫ده‌رباره‌ی‌ لێپرسینه‌وه‌ له‌و لیژنه‌یه‌ ‌‬ ‫ده‌س���تبه‌كاره‌‪ ،‬ناوبراو وت ‌ی "من به‌ نوس���راوێك ‌ی‬ ‫فه‌رمی‌ پرس���یاری‌ ئ���ه‌وه‌م له‌حكومه‌ت ‌ی هه‌رێم و‬

‫س���ه‌رۆكایه‌ت ‌ی هه‌رێم كرد‪ ،‬ك ‌ه ئای���ا ئه‌م لیژنه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ێ و كێن؟ كه‌ی‌ ته‌واو ده‌بن‌و ڕاپۆرت پێشكه‌ش‬ ‫ده‌ك���ه‌ن؟ ب���ه‌ ی���ه‌ك دێ���ڕ وه‌اڵمیانداومه‌ته‌وه‌و‬ ‫نوسیویانه‌‪:‬به‌رده‌وامن‌و ئاگادارتان ده‌كه‌ینه‌وه‌"‪.‬‬ ‫ی ئه‌و لیژنه‌یه‌ هیچ ‌ی‬ ‫گ���ۆران ئازاد دڵنیای ‌ه له‌وه‌ ‌‬ ‫ی ئه‌مس���اڵه‌دا‬ ‫نه‌كردووه‌"چونك��� ‌ه ئه‌گه‌ر له‌ماوه‌ ‌‬ ‫لیژنه‌كه‌ كارێكی‌ بكردایه‌‪ ،‬ئه‌بوایه‌ زۆرترین رێوشوێن‬ ‫به‌رامبه‌ر به‌رپرس���ه‌ ئه‌منی‌‌و سه‌ربازییه‌كانی‌ ئه‌و‬ ‫سنوره‌ بگیرایه‌ته‌به‌ر"‪.‬‬ ‫ی ئه‌وه‌ده‌دا ك ‌ه هیچ به‌رپرس���ێك ‌ی‬ ‫ناوبراو زانیار ‌‬ ‫ئه‌منی‌‌و سه‌ربازی‌ له‌سنوره‌كه‌ ئیجرائات ‌ی یاسای ‌ی‬ ‫به‌رامبه‌ر نه‌كراوه‌ وتی‌"ئه‌م ‌ه له‌كاتێكدا گه‌وره‌ترین‬

‫ی ئه‌وانه‌وه‌ ڕویداوه‌"‪.‬‬ ‫جینۆساید له‌ال ‌‬ ‫له‌الیه‌ك��� ‌ی تره‌و‌ه س���ۆران عومه‌ر‪ ،‬س���ه‌رۆك ‌ی‬ ‫ی ماف ‌ی مرۆڤ له‌په‌رله‌مانی‌ كوردس���تان‪،‬‬ ‫لیژن���ه‌ ‌‬ ‫ی حكومه‌ت ‌ی‬ ‫ی لیژنه‌ك���ه‌ ‌‬ ‫ی له‌كه‌م و كوڕ ‌‬ ‫ڕه‌خن���ه‌ ‌‬ ‫هه‌رێمی‌ كوردس���تان گرت‪ ،‬ده‌رباره‌ی‌ فشاره‌كان ‌ی‬ ‫په‌رله‌مانیش له‌س���ه‌ر حكومه‌ت ب���ۆ دادگایكردن ‌ی‬ ‫ی كه‌موكوڕیی���ان هه‌ب���ووه‌و له‌کات���ی‬ ‫ئه‌وان���ه‌ ‌‬ ‫ی ڕاگه‌یاند‬ ‫به‌ده‌س���ته‌وه‌دانی ش���نگالدا‪ .‬به‌ئاوێنه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌ئێس���تادا په‌رله‌مانی‌ كوردستان فشاری‌ توند ‌‬ ‫نیی ‌ه له‌سه‌ر حكومه‌ت‪ ،‬به‌اڵم پێمانووتون"لێیانخۆش‬ ‫نابین"‪.‬‬ ‫ی توند‬ ‫ی نه‌بوونی‌ فشار ‌‬ ‫س���ۆران عومه‌ر هۆكار ‌‬ ‫له‌ئێستادا بۆ ئه‌و‌ه گه‌ڕانده‌وه‌ ك ‌ه هه‌رێمی‌ كوردستان‬ ‫ی له‌ڕووبه‌روبونه‌وه‌دای��� ‌ه وتی‌"ئێزیدییه‌كان‌و‬ ‫خ���ۆ ‌‬ ‫په‌رله‌مانتاران هه‌رگیز ‌به‌ده‌سته‌وه‌دان ‌ی شنگالیان‬ ‫بیر ناچێته‌وه‌‪."،‬‬ ‫ی مافی‌ م���رۆڤ له‌په‌رله‌مان ‌ی‬ ‫س���ه‌رۆكی‌ لیژنه‌ ‌‬ ‫كوردس���تان ئه‌وه‌ش���ی‌ رونك���رده‌وه‌ ك��� ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫ئاس���ایبونه‌وه‌ی‌ زیات���ری‌ بارودۆخ��� ‌ی هه‌رێم��� ‌ی‬ ‫كوردس���تان ئه‌وان ل ‌ه لێكۆڵینه‌وه‌و لێپرس���ینه‌و‌ه‬ ‫تێهه‌ڵئه‌چنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ی ‪ 2014‬په‌رله‌مان ‌ی كوردستان ب ‌ه‬ ‫ی ته‌مووز ‌‬ ‫ل ‌ه ‪‌ 1‬‬ ‫نوسراوێكی‌ نهێن ‌ی حكومه‌تی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان‬ ‫ئاگادارده‌كات���ه‌وه‌ ك��� ‌ه قه‌زای‌ ش���نگال له‌الیه‌ن‬ ‫هێزه‌كانی‌ داعش���ه‌و‌ه كۆنترۆڵده‌كرێت‌و كاره‌سات ‌ی‬ ‫مرۆی��� ‌ی له‌و ش���وێنه‌ رووده‌دات‪ ،‬به‌اڵم حكومه‌ت ‌ی‬ ‫هه‌رێمی‌ كوردستان هیچ ئیجرائاتێكی له‌سه‌ر ئه‌و‬ ‫ڕووداو‌ه پێشبینی‌ كراو‌ه نه‌كردووه‌‪.‬‬

‫پشتگیر ‌ی كورسییه‌ك ‌ی كۆتا بۆ ئێزیدییه‌كان ده‌كرێت‬ ‫ئا‪ :‬ئاوێنه‌‬ ‫پشگیری‌ ئێزیدییه‌كان ده‌كرێت تاوه‌كو‬ ‫به‌شداربن له‌سیسته‌می‌ كۆتادا كه‌ په‌رله‌مان ‌‬ ‫ی‬ ‫كوردستان له‌ئێستادا له‌رێگه‌ی‌ ‪ 11‬كورسییه‌وه‌‬ ‫بۆ پێكهاته‌كانی‌ ئه‌رمه‌ن و سریانی‌ و ئاشورو‬ ‫توركمانی‌ دابین‌ كردوه‌‪.‬‬ ‫س����ه‌رۆكی‌ لیژنه‌ی‌ ئه‌وقاف‌و كاروباری‌ ئاینی‌‪،‬‬ ‫س����ه‌راج ئه‌حمه‌د‪ ،‬به‌ئاوێنه‌ی‌ ڕاگه‌یاند له‌ئێستادا‬ ‫هیچ پرۆژه‌ یاس����ایه‌ك‌و هی����چ داواكارییه‌كی‌ له‌و‬ ‫جۆره‌ نییه‌‪ ،‬ب����ه‌اڵم ئه‌گه‌ر هاتوو رۆژێك له‌رۆژان‬ ‫داوایانك����رد ئ����ه‌وا پش����گیرییان ده‌كه‌ین‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ناتوانی����ن له‌ئێس����تادا له‌جیاتی‌ ئ����ه‌وان پرۆژه‌‬ ‫پێشكه‌ش بكه‌ین‪ ،‬یاخوت داواكاربین‪.‬‬ ‫ده‌شڵێت"واباش����تره‌ لێیانگه‌ڕێی����ن خۆی����ان‬ ‫بڕیاربده‌ن‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر هه‌رچ پێش����نیارێك بێته‌‬ ‫پێشه‌وه‌ ئه‌وا بێ‌ گومان ئێمه‌ پشگیری‌ ده‌كه‌ین‌و‬ ‫ڕه‌تیناكه‌ینه‌وه‌"‪.‬‬ ‫س����ه‌راج ئه‌حمه‌د كه‌ له‌س����ه‌ر لیس����تی‌ پارتی‌‬ ‫دیموكراتی‌ كوردستان په‌رله‌مانتاره‌‪ ،‬به‌ئاوێنه‌ی‌‬ ‫ووت"ئه‌وان خاوه‌ن����ی‌ ئایدیاو مه‌نهه‌ج‌و پرۆگرامی‌‬ ‫خۆیان����ن‪ ،‬دین����ی‌ ئێزی����دی‌ دینێك����ی‌ تایبه‌ته‌و‬ ‫له‌كوردس����تان رێزلێگیراوه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رچییان پێباش‬ ‫بێت ئه‌وا خه‌ڵكی‌ كوردس����تان‌و فراكسیۆنه‌كه‌ی‌‬ ‫ئێمه‌ش پشگیریان ده‌كه‌ن"‪.‬‬ ‫س����ه‌رۆكی‌ لیژنه‌ی‌ ئه‌وقاف‌و كاروباری‌ ئاینی‌‪،‬‬ ‫ڕاش����یده‌گه‌یه‌نێت‪ :‬ئه‌گ����ه‌ر ئ����ه‌وان ئه‌و پرس����ه‌‬

‫بوروژێنن‪ ،‬ئێمه‌ هاوكارو پاڵپشتیان ده‌بین‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئێمه‌ ناتوانین له‌بری‌ ئه‌وان بیورژێنن‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه����ا وتی‌"ئه‌وان كه‌س����ایه‌تی‌ سیاس����ی‌و‬ ‫یاسایی‌و پسپۆڕی‌ باشیان تێدایه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر پرۆژه‌یان‬ ‫پێشكه‌شكردین ئه‌وا پشگیرییان ده‌كه‌ین"‪.‬‬ ‫له‌ئێس����تادا نوێن����ه‌ری‌ ئێزیدیی����ه‌كان له‌ن����او‬ ‫لیس����ته‌كانی‌ په‌رله‌مانی‌ كوردستاندا هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫وه‌ك په‌رله‌مانت����ار ته‌الر له‌تی����ف ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌گه‌ر‬ ‫بێ����ت‌و له‌كۆت����ادا به‌ش����دارییان پێبكرێت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫هه‌س����ت به‌متمان����ه‌ی‌ زیاتر ده‌ك����ه‌ن‪ .‬ئه‌گه‌رچی‌‬ ‫ناوبراو وتیشی‌"ئێمه‌ش خۆمان به‌نوێنه‌ری‌ ئه‌وان‬ ‫ده‌زانین"‪.‬‬ ‫ته‌رخانكردنی‌ كورس����ییه‌ك ب����ۆ ئێزیدییه‌كان‬ ‫له‌په‌رله‌مان����ی‌ كوردس����تان پێویس����تی‌ ب����ه‌‬ ‫هه‌مواركردن����ه‌وه‌ی‌ یاس����ای‌ هه‌ڵبژاردن����ه‌‪ ،‬ئه‌مه‌‬ ‫له‌كاتێكدا به‌پێی‌ ئامارێكی‌ نافه‌رمی‌ له‌سنوری‌ ئه‌و‬ ‫ناوچانه‌ی‌ مادده‌ی‌ ‪140‬ی‌ ده‌ستوری‌ ده‌یگرێته‌وه‌و‬ ‫زیاتر له‌ ‪ 700‬هه‌زار ئێزیدی‌ هه‌ن‪.‬‬ ‫ته‌الر له‌تیف‪ ،‬ئه‌ندامی‌ په‌رله‌مانی‌ كوردس����تان‬ ‫له‌سه‌ر فراكسیۆنی‌ یه‌كێتی‌‪ ،‬به‌ئاوێنه‌ی‌ ڕاگه‌یاند‬ ‫هه‌رچ ش����تێك ببێته‌ ه����ۆكار ب����ۆ به‌رێوه‌چونی‌‬ ‫دۆخی‌ ئه‌وان‪ ،‬ئه‌وا ئێمه‌ وه‌كو فراكسیۆنه‌كه‌مان‬ ‫پشگیری‌ ده‌كه‌ین‪.‬‬ ‫چاالكه‌وانێك����ی‌ ب����واری‌ مه‌ده‌ن����ی‌ هه‌رێم����ی‌‬ ‫كوردس����تان پێیوایه‌ ئه‌و نوێن����ه‌ره‌ یه‌زیدییانه‌ی‌‬ ‫له‌ناو لیس����ته‌كانی‌ پارتی‌ دیموكراتی‌ كوردستان‌و‬ ‫یه‌كێت����ی‌ نیش����تیمانی‌ كوردس����تانن‪ ،‬نوێنه‌ری‌‬ ‫پارتی‌ و یه‌كێتین نه‌وه‌كو ئێزیدی‌"بۆیه‌ باشترین‬

‫ده‌رفه‌ت بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی‌ ئومێدێك بۆ نوێنه‌رایه‌تی‌‬ ‫ئێزیدییه‌كان دانانی‌ كورسییه‌كه‌ له‌ناو سیسته‌م ‌‬ ‫ی‬ ‫كۆتادا"‪.‬‬ ‫ئارام عوم����ه‌ر‪ ،‬چاالك����ه‌وان وتی‌"ئێمه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌داین كه‌ هه‌موو كه‌مایه‌تیه‌كان كارتی‌ تایبه‌تی‌‬ ‫خۆیان هه‌بێت‪ ،‬له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی‌ كوردس����تاندا‬ ‫ته‌نها بۆیان هه‌بێت ده‌نگ به‌ پێكهاته‌كانی‌ خۆیان‬ ‫بده‌ن‪ ،‬نه‌وه‌كو پارتی‌‌و یه‌كێتی‌‌و هیچ حزبێكی‌ تر‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش وا ده‌كات نوێنه‌ری‌ ڕاسته‌قینه‌ی‌ خۆیان‬ ‫هه‌ڵبژێرن"‪.‬‬ ‫عه‌تا پشگیری‌ له‌وه‌ده‌كات كه‌ هانی‌ ئێزیدییه‌كان‬ ‫بدرێت‪ ،‬ت����ه‌واوی‌ تواناكانی‌ خۆی����ان بخه‌نه‌ گه‌ڕ‬ ‫تاوه‌كو فش����ار له‌س����ه‌ر په‌رله‌مانی‌ كوردس����تان‬ ‫دروستبكه‌ن‌و "كورس����ییه‌ك له‌ سیسته‌می‌ كۆتا‬ ‫به‌ده‌ستبهێنن"‪.‬‬ ‫عه‌تا پێیوای����ه‌‪ ،‬ئێزیدی‌ له‌هه‌موو كاتێك زیاتر‬ ‫پێویسیتیان به‌نوێنه‌رایه‌تی‌ ڕاسته‌قینه‌یه‌‪ ،‬چونگه‌‬ ‫رووبه‌روی‌ گه‌وره‌ترین جینۆساید بوونه‌ته‌وه‌"ئه‌وان‬ ‫ده‌توانن له‌رێگ����ه‌ی‌ په‌رله‌مانه‌وه‌ به‌ پاڵپش����تی‌‬ ‫په‌رله‌مانتارانی‌ تر به‌ به‌رده‌وامی‌ كه‌یس����ه‌كه‌یان‬ ‫بجوڵێن����ن‪ ،‬چونك����ه‌ هه‌م����وو كه‌یس����ێك ئه‌گه‌ر‬ ‫نوێنه‌رایه‌تی‌ ڕاس����ته‌قینه‌ نه‌یجوڵێنێت‪ ،‬روبه‌روی‌‬ ‫فه‌رامۆشی‌ ده‌بێته‌وه‌"‪.‬‬ ‫هه‌ورامان حه‌مه‌ ره‌ش����ید‪ ،‬ئه‌ندامی‌ په‌رله‌مانی‌‬ ‫كوردس����تان له‌سه‌ر لیس����تی‌ كۆمه‌ڵی‌ ئیسالمی‌‬ ‫كوردستان به‌ئاوێنه‌ی‌ ڕاگه‌یاند هێشتا ئه‌و بابه‌ته‌‬ ‫نه‌هاتۆته‌ به‌رده‌م باس و لێكۆڵینه‌وه‌ ئه‌گه‌ر هاته‌‬ ‫سه‌ر رێگامان"ئه‌و كاته‌ قسه‌ی‌ خۆمان ده‌كه‌ین"‪.‬‬

‫ئێزیدییه‌کان‬ ‫كه‌سایه‌تی‌ سیاسی‌و‬ ‫یاسایی‌ باشیان تێدایه‌‬ ‫ئه‌گه‌ر پرۆژه‌یان‬ ‫پێشكه‌شكردین ئه‌وا‬ ‫پشگیرییان ده‌كه‌ین‬

‫ئه‌م���رۆ ‪ 2014/8/3‬س���اڵێك تێده‌په‌رێت به‌س���ه‌ر‬ ‫داگیركردن���ی‌ قه‌زای‌ ش���نگال‌و ده‌وروبه‌ری���دا له‌الیه‌ن‬ ‫تیرۆرس���تانی‌ داعش���ه‌وه‌ ك���ه‌ بوه‌ ه���ۆی‌ ویرانكردنی‬ ‫س���نوره‌كه‌ به‌تایبه‌تی‌ س���نوری كوردانی‌ ئێزیدی‌‪ ،‬كه‌‬ ‫س���ه‌روه‌ت‌و س���امانیان به‌تااڵن برا وژن���ان‌و كچانیان‬ ‫به‌دڕندانه‌ترین ش���ێوه‌ مامه‌ڵه‌یان له‌گ���ه‌ڵ كرا وكرین‌و‬ ‫فرۆش���تنیان پێكرا‪ .‬تاوانی‌ داعش به‌رامبه‌ر‌ به‌شنگال‬ ‫هه‌مو بنه‌ماكانی‌ جینۆس���ایدی‌ تێدایه‌‪ .‬دیاره‌ له‌ماوه‌ی‌‬ ‫س���اڵی‌ رابردو چه‌ندین پرۆژه‌یاسا له‌الیه‌ن فراكسیۆنه‌‬ ‫جیاجیاكانه‌وه‌ پێش���كه‌ش به‌س���ه‌رۆكایه‌تی‌ په‌رله‌مان‬ ‫كراوه‌ بۆ به‌جینۆس���ایدكردنی‌ ئه‌م تاوانه‌‪ .‬هه‌رچه‌نده‌‬ ‫تاراده‌ی���ه‌ك خه‌مس���ا‌ردی‌ به‌ناس���اندنی‌ ئه‌م كه‌یس���ه‌‬ ‫به‌جیهان���ی‌ ده‌ره‌وه‌و دادگای‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ هه‌بوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫لیژنه‌یه‌كی‌ ب���ااڵ له‌ئه‌نجومه‌نی‌ وه‌زیران دروس���تكراوه‌‬ ‫س���ه‌ردانی‌ زۆریه‌ك له‌رێكخراوه‌كان���ی‌ كردوه‌و هه‌ندێك‬ ‫له‌دادگاكانیان بینی���وه‌و به‌ڵگه‌ی‌ زۆریان كۆكردۆته‌وه‌‌و‬ ‫شایه‌تحاڵی‌ زۆر دوێندراون كه‌ ده‌توانین له‌رۆژی‌ خۆیدا‬ ‫س���ودیان لێوه‌ربگیرێت‪ .‬دیاره‌ ئه‌مجۆره‌ تاوانه‌ محه‌لی‌‬ ‫نی���ن‌و نێوده‌وڵه‌تین‪ .‬كاریگه‌ریان له‌س���ه‌ر س���ه‌رجه‌م‬ ‫مرۆڤایه‌تی‌ هه‌ی���ه‌‪ ،‬بۆیه‌ لێپرس���راوه‌یه‌تی‌ كۆمه‌ڵگه‌ی‌‬ ‫نێوده‌وڵه‌تیه‌ رێوشوێنی‌ پێویست بگرێته‌به‌ر‌و پێویسته‌‬ ‫ئ���ه‌م كه‌یس���ه‌ دادگای‌ نێوده‌وڵه‌ت���ی‌ لێكۆڵین���ه‌وه‌ی‌‬ ‫تێدابكات‪ .‬نه‌ك دادگای‌ ناوخۆ به‌اڵم كێشه‌ی‌ گه‌وره‌مان‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ عێراق ئه‌ندام نیه‌ له‌دادگای‌ تاوانی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌و‬ ‫ئیمزای‌ له‌س���ه‌ر رێكه‌وتنی‌ رۆما نه‌ك���ردوه‌‪ .‬بۆیه‌ چوار‬ ‫رێگامان له‌به‌رده‌سته‌‪:‬‬ ‫‪ -1‬ده‌بێ‌ عێراق وا لێبكه‌ین داوا له‌دادگای‌ نێوده‌وڵه‌تی‌‬ ‫بكات كه‌ لێكۆڵینه‌وه‌ له‌م كه‌یسه‌ بكات‪.‬‬ ‫‪ -2‬یان ده‌بێت ئه‌نجومه‌نی‌ ئاسایش���ی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ داوا‬ ‫له‌دادگا بكات بۆ لێكۆڵینه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ -3‬ی���ان ده‌بێ‌ عێ���راق ناچار بكرێت ئیمزای‌ یاس���ای‌‬ ‫بنه‌ره‌تی‌ رۆما بكات‪.‬‬ ‫‪ -4‬ی���ان ده‌بێ‌ ئیفاده‌‌ له‌فه‌رمان���ده‌ گه‌وره‌كانی‌ داعش‬ ‫وه‌ربگیرێت كه‌ خۆی‌ به‌ش���داری‌ ئه‌و تاوانه‌ی‌ كردبێت‬ ‫واڵته‌كه‌ی‌ ئه‌ندامبێت ل���ه‌دادگای‌ تاوانی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌‪.‬‬ ‫ئه‌م تاوانه‌ له‌الیه‌كه‌وه‌ حكومه‌تی‌ عێراقی‌ له‌ڕودانه‌كه‌ی‌‬ ‫به‌رپرس���ه‌و له‌الیه‌ك���ی‌ ت���ره‌وه‌ هه‌ندێ���ك له‌فه‌رمانده‌‬ ‫س���ه‌ربازێكانی‌ ئه‌و میحوه‌ره‌ ترس���نۆك‌و كه‌م ته‌رخه‌م‬ ‫بوون به‌رامبه‌ر به‌ ئه‌ركه‌كانیان‌و خه‌ڵكی‌ ئه‌و سنوره‌یان‬ ‫به‌ گ���ورگان خواردن دان‪ .‬داوكارین ئه‌و لیژنه‌ تایبه‌تی‌‬ ‫فه‌رمانده‌ی‌ گش���تی‌ هێزه‌ چه‌كداره‌كان دروستی كردو‬ ‫بۆ ده‌ركه‌وتنی‌ راس���تێكان وده‌س���ت نیش���ان كردنی‌‬ ‫كه‌مته‌رخه‌مێ���كان به‌ زووی‌ كاره‌كانی���ان ته‌واو بكه‌ن‬ ‫ئیجرائاتی‌ توند له‌گه‌ڵ ئه‌وكه‌س���انه‌ بكرێت كه‌ هۆكاری‌‬ ‫س���ه‌ره‌كی‌ ئه‌و روداوه‌ بوون‪ .‬هه‌رچه‌ن���ده‌ گه‌لی‌ كورد‬ ‫چه‌ندی���ن جۆر تاوانی‌ نامرۆڤان���ه‌ی‌ به‌رامبه‌ر كراوه‌ له‌‬ ‫مێژودا چه‌ندین زوڵمی‌ لێكراوه‌‪ ،‬به‌اڵم تاوانی‌ شنگال له‌‬ ‫هه‌موویان جه‌رگ برتربووه‌‪ .‬ئه‌م تاوانه‌ هه‌موو بنه‌ماكانی‌‬ ‫یاسای‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ به‌زاندووه‌و ته‌حریم‌و ته‌جریم كراوه‌‬ ‫ل���ه‌ جیهاندا مه‌حكوم كراوه‌‪ .‬بۆی���ه‌ ده‌بێت ئه‌م یادانه‌‬ ‫ل���ه‌ مێش���كی‌ مرۆڤی‌ كوردا ب���ه‌ زین���دوی‌ بهێڵرێته‌وه‌‬ ‫له‌قۆناغه‌كانی‌ خوێندندا بخوێنرێت‪ .‬هه‌رچوار كه‌یس���ی‌‬ ‫تاوانه‌كانی‌ به‌عس به‌رامب���ه‌ر به‌(ئه‌نفاله‌كان‪ ،‬كوردانی‌‬ ‫فه‌یل���ی‌‪ ،‬بارزانێكان‪ ،‬كیمیا باران���ی‌ هه‌ڵه‌بجه‌) له‌الیه‌ن‬ ‫دادگای‌ تاوانه‌كانی‌ عێراق به‌ جینوس���اید ناس���ێنراون‬ ‫به‌اڵم به‌رهه‌می���ان نه‌ب���ووه‌ قه‌ره‌بوونه‌كراونه‌ته‌وه‌ كه‌‬ ‫بۆته‌ ئه‌ركێكی‌ یاسایی‌‌و له‌ئه‌ستۆی‌ ئێستای‌ عێراقه‌ كه‌‬ ‫میرات گری‌ رژێمه‌كه‌ی‌ سه‌دامه‌‪.‬‬ ‫بۆی���ه‌ داواكارین كه‌ئه‌م كه‌یس���ه‌ بدرێت���ه‌ دادگای‌‬ ‫تاوانه‌كانی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌‌و كاری‌ جدی‌ له‌س���ه‌ر بكرێت‪.‬‬ ‫له‌الیه‌كی‌ تریشه‌وه‌ پێویسته‌ په‌رله‌مانی‌ كوردستان ئه‌م‬ ‫تاوانه‌ به‌ جینوساید بناسێنێ‌ كه‌ ده‌زگایه‌كی‌ ته‌شریعیه‌و‬ ‫هیچ كاریگه‌رییه‌كی‌ نابێ له‌س���ه‌ر رێوشوێنی‌ دادگای‌‬ ‫تاوانه‌کانی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌‪ .‬چونكه‌ ئه‌م بڕیاره‌ ‌ی په‌رله‌مان‬ ‫له‌روی‌ روحی‌‌و س���ایكۆلۆژیه‌وه‌ تاڕاده‌یه‌ك خه‌مه‌كانی‌‬ ‫ئه‌م خه‌ڵكه‌ كه‌مده‌كاته‌وه‌و ئومێدبه‌خش ده‌بێت بۆیان‪.‬‬ ‫له‌الیه‌كی‌ تریش���ه‌وه‌ چۆن داوا له‌په‌رله‌مانی‌ واڵتانی‌ تر‬ ‫بكه‌ین ئه‌م كه‌یس���ه‌ به‌جینۆساید بناسرێت له‌ كاتێكدا‬ ‫په‌رله‌مان���ی‌ خۆمان نه‌یان ناس���اندبێت‪ .‬بۆیه‌ جارێكی‌‬ ‫تر له‌م یاده‌دا داواكارین پرۆژه‌ یاس���ایی‌ به‌جینوس���اید‬ ‫ناساندنی‌ كه‌یسی‌ شنگال بخرێته‌ به‌رنامه‌ی‌ كاره‌وه‌ بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی‌‪ -1 :‬ئه‌م تاوانه‌ به‌جینۆساید بناسرێت‪.‬‬ ‫‪ -2‬رۆژی‌ ‪ 2014/8/3‬هه‌موو ساڵێك دیاری‌ بكرێت وه‌ك‬ ‫رۆژی‌ ره‌شی‌ تاوانه‌كان‪ -3 .‬قوربانێكانی‌ وه‌ك قوربانی‌‬ ‫جینۆس���اید مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ بكرێت‪ -4 .‬ئه‌و ژنانه‌ی‌‬ ‫ده‌س���ت درێژیان كراوه‌ته‌ س���ه‌رو رزگاریان بوه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ئ���ه‌و ژنانه‌ی‌ له‌ژێرده‌س���تی‌ داعش م���اون موچه‌یه‌كی‌‬ ‫شایسته‌یان بۆ دابین بكرێت‪ -5 .‬هه‌وڵبدرێت قه‌ره‌بووی‌‬ ‫دارایی‌ بكرێن‌و هه‌میش���ه‌ خۆ به‌هاوبه‌ش���یان بزانین له‌‬ ‫پ���ه‌ژاره‌و ئه‌و ئازاره‌ گه‌وره‌ی���ه‌دا‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ی‌ ده‌بێت‬ ‫رێزی‌ تایبه‌ت ب���ۆ قوربانێكانیان دابنرێت‌و هه‌وڵبدرێت‬ ‫به‌زووترین كات شنگال ئازاد بكرێت‪.‬‬

‫عێراق‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫‪7‬‬

‫ شنگال‪ ..‬ساڵێک له‌سایه‌ی ده‌وڵه‌تی خه‌الفه‌تدا‬

‫"‪ 100‬ملیار دۆالر زیانی‌ عێراق بوه‌ له‌ساڵێك شه‌ڕی‌ دژ به‌داعشدا"‬ ‫كاره‌سات ‌ی شه‌نگال ژماره‌یه‌که‌‌ له‌و كۆمه‌ڵه‌ كاره‌ساته‌ی‌ كه‌ داعش به‌سه‌ر عێراقیدا هێناوه‌‬ ‫ئا‪ :‬مه‌زهه‌ر كریم‬ ‫شه‌ڕی‌ داعش له‌ساڵی‌ رابردودا زیاتر‬ ‫له‌ ‪ 100‬ملیار له‌سه‌ر ئابوری‌‌و دارایی‌‬ ‫ده‌وڵه‌تی‌ عێراق كه‌وتوه‌‪ ،‬ئه‌ندامێکی‌‬ ‫لیژنه‌ی‌ دارایی‌ له‌په‌رله‌مانی‌ عێراق‬ ‫ده‌ڵێت "سه‌رباری‌ ئه‌و ‪ 100‬ملیاره‌ی‌‬ ‫له‌شه‌ڕی‌ دژ به‌داعشدا له‌الیه‌ن‬ ‫ده‌وڵه‌تی‌ عێراقه‌وه‌ خه‌رجكراوه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و چه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌نیانه‌ی‌‬ ‫كه‌وتونه‌ته‌ ده‌ست داعش له‌موسڵ‌‌و‬ ‫سه‌الحه‌دین‌و ئه‌نبار به‌ ‪ 100‬ملیار‬ ‫دینار ده‌خه‌مڵێنرێت"‪.‬‬ ‫داعش ئابوری‌ عێراقی‌ په‌كخست‬ ‫ش���ه‌كه‌ت كردنی‌ ئاب���وری‌ عێراق‬ ‫یه‌كێكه‌ له‌گرنگترین ده‌ره‌نجامه‌كانی‌‬ ‫ش���ه‌ڕی‌ دژ به‌داع���ش‪ ،‬كه‌ س���ه‌دان‬ ‫ملیۆن دۆالری‌ تی���ا خه‌رجكراوه‌و تا‬ ‫ئێستاش به‌ش���ێكی‌ گه‌وره‌ی‌ دارایی‌‬ ‫عێراقی‌ بۆ ته‌رخ���ان ده‌كرێت‪ ،‬به‌بێ‌‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ ئاسۆیه‌كی رون بۆ كۆتایهاتنی‌‬ ‫به‌م جه‌نگ���ه‌ به‌دیبكرێ���ت‪ .‬زۆرێك‬ ‫له‌ئابوریناسان پێشبینی‌ ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن‬ ‫كه‌ ش���ه‌ڕ كاریگه‌ری‌ له‌سه‌ر ئابوری‌‬ ‫عێراق له‌مانگه‌كان���ی‌ ئاینده‌دا زیاتر‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێ���ت به‌هۆی‌ به‌رده‌وامبونی‌‬ ‫هه‌رچ���ی‌ زیات���ری‌ ئ���ه‌م جه‌نگه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌دیدی‌ ئه‌و ئابوریناس���انه‌وه‌ ش���ه‌ڕ‬ ‫ده‌رفه‌تی‌ به‌دیهێنانی‌ گه‌شه‌ی‌ ئابوری‌‬ ‫عێراقی‌ به‌ته‌واوی‌ په‌كخستوه‌‪.‬‬ ‫وه‌زاره‌ت���ی‌ پالندانانی‌ عێراق له‌دوا داعش ده‌ربهێنرێت‪ ،‬ئه‌وا تێچونێكی‌ به‌ ‪ 100‬ملیار دینار ده‌خه‌مڵێندرێن‪.‬‬ ‫ناوب���راو وت���ی‌ "ئ���ه‌و چ���ه‌ك‌و‬ ‫راپۆرتی���دا ئاماژه‌ ب���ه‌وه‌ ده‌كات كه‌ زۆر زیاتری‌ ده‌وێت"‪.‬‬ ‫ناوب���راو ئاماژه‌ ب���ه‌وه‌ ده‌كات كه‌ ته‌قه‌مه‌نیان���ه‌ی‌ ده‌وڵه‌ت���ی‌ عێ���راق‬ ‫ئاستی‌ هه‌ژارییی‌ له‌واڵتدا به‌خێراییه‌كی‌‬ ‫زۆر له‌به‌رزبونه‌وه‌دایه‌ به‌هۆی‌ ئاواره‌ كێڵگه‌ نه‌وته‌كانی‌ عه‌ین زاله‌‌و قه‌یاره‌ له‌م���اوه‌ی‌ چه‌ند س���اڵێك له‌مه‌وبه‌ر‬ ‫بونی‌ به‌كۆمه‌ڵی‌ پارێزگاكانی‌ موسڵ‌‌و له‌ژێرده‌س���تی‌ داعشدان ئه‌م كێڵگانه‌ كڕیبوی‌ یان كه‌وتۆته‌ ده‌ست داعش‬ ‫ئه‌نبارو س���ه‌الحه‌دینه‌وه‌‪ ،‬به‌پێی‌ ئه‌و ‪ 277341‬ه���ه‌زار به‌رمی���ل نه‌وتیان یان به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان سوپای‌‬ ‫راپۆرته‌ رێژه‌ی‌ هه‌ژاریی‌ گه‌یشتوه‌ته‌ لێده‌رهات���وه‌‪ ،‬كه‌ هه‌م���و ئه‌مانه‌ش عێراق به‌كاری‌ هێناوه‌ له‌شه‌ڕدا"‪.‬‬ ‫‪%30‬ی‌ دانیشتوان‌و بێكاریش ‪%20‬ی‌ زیانن بۆ ده‌وڵه‌تی‌ عێراق‪ ،‬كه‌ داهاتی‌‬ ‫فرۆشی‌ ئه‌و نه‌وته‌ نایه‌ته‌وه‌ خه‌زێنه‌ی‌ چاودێریكردنی‌ ئاواره‌كان پێویستی‌‬ ‫هێزی‌ كاری‌ گرتوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌حكومه‌تێكه‌ توانای‌ دارایی‌ هه‌بێت‬ ‫ئه‌حمه‌دی‌ حاجی‌ ره‌شید ئه‌ندامی‌ ده‌وڵه‌ت‌و داعش ده‌یبات‪.‬‬ ‫موسڵ‌‌و شنگال س���اڵێكه‌ له‌الیه‌ن‬ ‫ی دارایی‌‬ ‫ئ���ه‌م ئه‌ندامه‌ی‌ لیژن���ه‌ ‌‬ ‫لیژن���ه‌ی‌ دارایی‌ له‌ په‌رله‌مانی‌ عێراق‬ ‫ئه‌وه‌ بۆ ئاوێنه‌ پشتڕاست ده‌كاته‌وه‌ له‌په‌رله‌مان���ی‌ عێراق ئام���اژه‌ به‌وه‌ چه‌كدارانی‌ ده‌س���وڵه‌تی‌ ئیس�ل�امی‌‬ ‫ی ناسراو به‌داعشه‌وه‌ كۆنترۆڵ‌ كراون‪،‬‬ ‫ك���ه‌ له‌م���اوه‌ی‌ جه‌نگ���ی‌ داعش���دا ده‌كات كه‌ سه‌رباری‌ ئه‌و ‪ 100‬ملیاره‌ ‌‬ ‫زیانه‌كانی‌ عێراق له‌‪ 100‬ملیار زیاتری‌ له‌ش���ه‌ڕی‌ دژ به‌داعش���دا له‌الی���ه‌ن ك���ه‌ ماڵوێرانی‌‌و ئاواره‌ بونی‌ هه‌زاران‬ ‫ی لێكه‌وتوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئێزیدییه‌كان‬ ‫تێپه‌ڕان���دوه‌‪ ،‬ئه‌و وتی‌ "ئێس���تاش ده‌وڵه‌ت���ی‌ عێراق���ه‌وه‌ خه‌رجكراوه‌‌و كه‌س ‌‬ ‫پااڵوگ���ه‌ی‌ بێج���ی‌ له‌ژێرده‌س���تی‌ بارگرانی‌ له‌س���ه‌ر ئاب���وری‌‌و دارایی‌ پێیانوای ‌ه له‌ئاس���تی‌ عێراقدا كارێكی‌‬ ‫داعشدایه‌و نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی‌ زیاتر له‌ دروس���تكردوه‌‪ ،‬ئ���ه‌و چ���ه‌ك‌و ئه‌وت���ۆ نه‌كراوه‌ ب���ۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی‌‬ ‫ته‌قه‌مه‌نیانه‌ش كه‌ كه‌وتونه‌ته‌ ده‌ست خ���ه‌م‌و ژانی‌ ئاوار‌ه ب���ون‌و ماڵوێران‬ ‫‪ 5‬ملیار دۆالری‌ تێده‌چێت"‪.‬‬ ‫وتیشی‌ "گه‌ر بتوانرێت له‌ژێرده‌ستی‌ داعش له‌موسڵ‌‌و سه‌الحه‌دین‌و ئه‌نبار ب���ون‌و له‌ده‌س���تدانی‌ كه‌س���ه‌‬

‫هیچ نه‌ته‌وه‌و ئایین‌و‬ ‫مه‌زهه‌بێک له‌عێراق‬ ‫له‌تاوانكاریه‌كانی‌‬ ‫داعش بێبه‌ش نه‌بوه‌‬

‫که‌وتنی شنگال‪ ..‬گه‌وره‌ترین کاره‌سات‬

‫نزیكه‌كانیان‪ ،‬به‌اڵم د‪ :‬موسه‌نا ئه‌مین‬ ‫په‌رله‌مانتاری‌ س���ه‌ر به‌فراكس���یۆنی‌‬ ‫یه‌كگرتو له‌په‌رله‌مانی‌ عێراق ئاماژه‌‬ ‫ب���ه‌وه‌ ده‌كات ك���ه‌ له‌په‌رله‌مان���ه‌وه‌‬ ‫هه‌وڵێكی‌ زۆر دراوه‌ بۆ ده‌رخس���تنی‌‬ ‫كاره‌ساتی‌ شنگال‪ ،‬به‌اڵم په‌رله‌مانی‌‬ ‫عێراق ناتوانێت هاوكاری‌ ئه‌م جۆره‌‬ ‫كه‌یس���انه‌ ب���كات‪ ،‬ئ���ه‌و به‌ئاوێنه‌ی‌‬ ‫راگه‌یان���د ك���ه‌ په‌رله‌مان���ی‌ عێراق‬ ‫ده‌زگایه‌كی‌ ته‌شریفایه‌تیه‌‪ ،‬ده‌توانێت‬ ‫چاودێ���ری‌ خزم���ه‌ت گوزاری���ه‌كان‬ ‫بكات‪ ،‬ئه‌و وت���ی‌ "چاودێری كردنی‌‬ ‫ئاواره‌كان پێویس���تی‌ به‌حكومه‌تێكه‌‬ ‫توان���ای‌ دارایی‌ هه‌بێ���ت‪ ،‬حكومه‌تی‌‬ ‫عێراق له‌ئێس���تادا ب���اری‌ دارای‌ زۆر‬ ‫خراپدایه‌"‪.‬‬ ‫ناوب���راو جه‌غتی‌ له‌وه‌ كرده‌وه‌ كه‌‬ ‫هه‌م���و رۆژیك كه‌یس���ێك له‌م جۆره‌‬ ‫كه‌یس���انه‌ ده‌برێت���ه‌ په‌رله‌م���ان كه‌‬

‫زوڵمیان لێكراوه‌ یان تیرۆر كراون یان‬ ‫ده‌ستدرێژییان كراوه‌ته‌ سه‌ر‪ ،‬ئه‌و وتی‌‬ ‫"چه‌ند ڕۆژێ���ك له‌مه‌وبه‌ر خان به‌نی‌‬ ‫سه‌عد ته‌قینه‌وه‌ی‌ تێدابو‪ ،‬خه‌ڵكێك‬ ‫به‌كۆمه‌ڵێك داواكاری زۆره‌وه‌ هاتنه‌‬ ‫په‌رله‌مان‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئه‌مه‌ ته‌نها ئه‌وان‬ ‫نین كه‌ بونه‌ته‌ قوربانی‌"‪.‬‬ ‫وتیش���ی‌ "كاره‌س���اتی‌ ش���ه‌نگال‬ ‫ژماره‌یه‌كه‌ له‌و كۆمه‌ڵه‌ كاره‌س���اته‌ی‌‬ ‫كه‌ داعش به‌س���ه‌ر عێراقیدا هێناوه‌‪،‬‬ ‫له‌س���ونه‌و له‌ش���یعه‌و له‌ك���وردو‬ ‫له‌موسڵمان‌و مه‌سیحی‌‌و ئێزیدی‌‪ ،‬هیچ‬ ‫كه‌س���ێك له‌عێراق له‌تاوانكاریه‌كانی‌‬ ‫داعش بێبه‌ش نه‌بوه‌"‪.‬‬ ‫له‌دی���دی‌ ئ���ه‌م په‌رله‌مانت���اره‌ی‌‬ ‫عێراقه‌وه‌ ئێزیدییه‌كان‌و هه‌مو پێكهاته‌‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی‌‌و ئایینی‌‌و مه‌زهه‌بییه‌كانی‌‬ ‫عێراق به‌مه‌سیحی‌‌و موسڵمان‌و كوردو‬ ‫ع���ه‌ره‌ب‌و توركومان���ه‌وه‌ روب���ه‌ڕوی‌‬

‫كاره‌س���اتی‌ گه‌وره‌ بونه‌ته‌وه‌ به‌هۆی‌‬ ‫هێ���رش‌و په‌الماردان���ی‌ چه‌كداران ‌‬ ‫ی‬ ‫داعش���ه‌وه‌‪ ،‬ئ���ه‌و وتی‌ "ب���ه‌اڵم برا‬ ‫ئێزییدیه‌كانم���ان كاره‌س���اته‌كه‌یان‬ ‫زیات���ر بو له‌نه‌ته‌وه‌كان���ی‌ تر له‌ڕوی‌‬ ‫ده‌س���تدرێژیكردنه‌ س���ه‌ر كچ���ان‌و‬ ‫گه‌مارۆدان‌و برس���ی‌ كردنی‌ خه‌ڵكی‌‬ ‫شنگال‪ ،‬ئه‌وان به‌ئه‌ندازه‌یه‌كی‌ زیاتر‬ ‫سته‌میان لێكراوه‌"‪.‬‬ ‫وتیش���ی‌ "كاره‌ساتی‌ داعش ئێستا‬ ‫به‌رده‌وام���ه‌‪ ،‬به‌ملیۆنه‌ه���ا خه‌ڵ���ك‬ ‫له‌عێراقدا ئ���اواره‌ن‌و له‌كه‌مپدا ژیان‬ ‫به‌سه‌رده‌به‌ن‪ ،‬ماڵ‌و ش���وێنه‌كانیان‬ ‫كراوه‌ته‌ سه‌ربازگه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی‌ پێویسته‌‬ ‫نه‌ك���راوه‌‪ ،‬پرس���یاره‌كه‌ ئه‌وه‌ی���ه‌‪:‬‬ ‫ئای���ا به‌هه‌موم���ان ده‌توانین كارێك‬ ‫بكه‌ین له‌ئاس���ت ئه‌و هه‌مو قوربانی‌و‬ ‫نه‌هامه‌تی���ه‌ی‌ خه‌ڵك���ی‌ عێراق���دا‬ ‫بێت؟"‪.‬‬

‫شنگال‬

‫رابردویه‌کی پڕ له‌کاره‌سات‬

‫پرۆفایل‬

‫شنگال یان شه‌نگال (به‌ عه‌ره‌بی‪ :‬له‌‌الیه‌‌ن عوسمانیه‌‌كانه‌‌وه‌‌ داگیركراوه‌‌و‬ ‫سنجار) شارێكه‌ له‌ پارێزگای موسڵدا‪ .‬وه‌‌ك شاروش���ارۆچكه‌‌كانی‌ دیك���ه‌‌ی‌‬ ‫شه‌نگال ده‌‌كه‌‌وێته‌‌ ئه‌‌وپه‌‌ڕی‌ خۆرئاوای‌ كوردس���تان بۆته‌‌ مه‌‌یدانی‌ ملمالنێی‌‬ ‫باش���وری‌ كوردس���تان‪ ١٢٠ ،‬كلم له‌‌ نێوان عوسمانیه‌‌كان‌و سه‌‌فه‌‌وییه‌‌كان‪،‬‬ ‫شاری‌ موس���ڵه‌‌وه‌‌ دووره‌‌‌و ده‌‌كه‌‌وێته‌‌ بۆی���ه‌‌ له‌‌ نی���وه‌‌ی‌ یه‌‌كه‌‌می‌ س���ه‌‌ده‌‌ی‌‬ ‫بیس���تدا به‌‌تایبه‌‌ت له‌‌ ساڵی‌ ‪ ١٩٤٧‬دا‬ ‫خۆرئاوایه‌‌وه‌‌‪،‬‬ ‫‪ ٦٠٠‬ماڵ بووه‌‌ كه‌‌ به‌‌س���ه‌‌ر ‪ ٦‬گه‌‌ڕه‌‌كه‌‌‬ ‫مێ���ژووی‌ ش‌ن���گال دورودرێژه‌‌‌و بۆ س���ه‌‌ره‌‌كییه‌‌كه‌‌یدا دابه‌‌شبوه‌‌ كه‌‌ بریتی‬ ‫ھه‌‌زاران ساڵ ده‌‌گه‌‌ڕێته‌‌وه‌‌‪ ،‬به‌‌گوێره‌‌ی‌ ب���ون له‌‌ س���ه‌‌را‌و ب���ورج‌و ك���ه‌‌الھی‌‌و‬ ‫سه‌‌رچاوه‌‌ مێژوویه‌‌كان له‌‌ساڵی‌ ‪١٠٧٥‬دا به‌‌رسه‌‌ھی‌‌و به‌‌ربه‌‌روش ‪ .‬له‌‌وماوه‌‌یه‌‌دا‬ ‫ژماره‌‌ی‌ دانیش���توانه‌‌كه‌‌ی‌ زیاتر له‌‌ ‪ ٣٠‬بازاڕێكی‌ گشتی‌‌و دو خان‌و مزگه‌‌وتێكی‌‬ ‫ھه‌‌زار كه‌‌س بون‪ ،‬ھه‌‌روه‌‌ھا له‌‌س���اڵی‌ گه‌‌وره‌‌و دو كه‌‌نیس���ه‌‌‌و فه‌‌رمانگه‌‌یه‌‌كی‌‬ ‫‪١٣٩٤‬دا ژم���اره‌‌ی‌ خانوه‌‌كان���ی‌ زیاتر حكومی‌‌و ش���اره‌‌وانیه‌‌كی‌ تێدا بووه‌‌‌و‬ ‫ل���ه‌‌ ‪ ٣٥‬ھه‌‌زار خانوو ب���ووه‌‌‌و كاتێك ژماره‌‌ی‌ دانیشتوانه‌‌كه‌‌ی‌ ‪ ٢٥١٣‬كه‌‌س‬ ‫ته‌‌یموری‌ له‌‌نگ داگی���ری‌ كردوه‌‌ ھه‌‌ر بووه‌‌‪ .‬ل���ه‌‌ نێوان س���ااڵنی‌ ‪_ ١٩٤٧‬‬ ‫‪ ١٩٨٠‬چه‌‌ند گۆڕانێك���ی‌ بنه‌‌ڕه‌‌تی‌ له‌‌‬ ‫‪ ٣٥‬ھه‌‌زار خانوه‌‌كه‌‌ی‌ روخاندوه‌‌‪.‬‬ ‫ی له‌‌س���اڵی‌ ‪ ١٥١٦‬بونیادی‌ شاری‌ س���نجاردا ھێنراوه‌‌ته‌‌‬ ‫پ���اش ئ���ه‌‌وه‌‌ ‌‬

‫كای���ه‌‌وه‌‌‌و ته‌‌عریب ك���راوه‌‌‪ ،‬یه‌‌كه‌‌مین‬ ‫ھه‌‌نگاوێكی���ش ل���ه‌‌و چوارچێوه‌‌یه‌‌دا‬ ‫نراوه‌‌ بریتیی‌ ب���ووه‌‌ له‌‌ ته‌‌ملیككردنی‌‬ ‫‪ ٢٣٣٥٥‬دۆن���م زه‌‌وی‌ خۆرھه‌‌اڵت���ی‌‬ ‫ش���ه‌‌نگال بۆ ئ���ه‌‌و ھۆزه‌‌ عه‌‌ره‌‌بانه‌‌ی‌‬ ‫كه‌‌ له‌‌ ده‌‌ره‌‌وه‌‌ی‌ قه‌‌زاك���ه‌‌و پارێزگای‌‬ ‫نه‌‌ین���ه‌‌واوه‌‌ ھێن���راون ‪ .‬ھه‌‌روه‌‌ھا ل���ه‌‌‬ ‫خۆرئاواشیه‌‌وه‌‌ ده‌‌سه‌‌اڵتدارنی‌ سیاسی‌‬ ‫ده‌‌ستیان گرتووه‌‌ به‌‌سه‌‌ر زیاتر له‌‌ ‪٦٠‬‬ ‫ھه‌‌زار دۆن���م زه‌‌وی‌ كورده‌‌ ئیزدیه‌‌كانی‌‬ ‫ھۆزه‌‌كانی‌ قه‌‌یران‌و فه‌‌قرادا‪ .‬له‌‌ باكوری‌‬ ‫شاره‌‌كه‌‌شه‌‌وه‌‌ كه‌‌ ناحیه‌‌ی‌ (سنون)ی‌‬ ‫لێیه‌‌ ل���ه‌‌ الی���ه‌‌ن ھۆزه‌‌ عه‌‌ره‌‌به‌‌كانه‌‌وه‌‌‬ ‫ده‌‌ست گیراوه‌‌ به‌‌س���ه‌‌ر ده‌‌یان ھه‌‌زار‬ ‫دۆن���م زه‌‌وی���دا ‪ ،‬به‌‌گوێ���ره‌‌ی‌ ئاماری‌‬ ‫س���اڵی‌ ‪ ١٩٥٧‬ژماره‌‌ی‌ دانیش���توانی‌‬ ‫ش���نگال بۆته‌‌ ‪ ٣٢٠٤‬كه‌‌س‌و ژماره‌‌ی‌‬

‫خانوه‌‌كانیش���ی‌ ‪ ٧٦٥‬خان���و ب���ووه‌‌‪.‬‬ ‫ب���ه‌‌اڵم دوای‌ شۆڕش���ی‌ ‪ ١٩٥٨‬و ئه‌‌و‬ ‫گۆڕانان���ه‌‌ی‌ كه‌‌ به‌‌س���ه‌‌ر سیس���تمی‌‬ ‫سیاسی‌‌و كۆمه‌‌اڵیه‌‌تی‌‌و ئابوریدا ھات‌و‬ ‫گوندییه‌‌كان رویان له‌‌ شاره‌‌كان كرد‌و‬ ‫به‌‌و پێیه‌‌ش به‌‌گوێره‌‌ی‌ ئاماری‌ ‪١٩٦٥‬‬ ‫ژماره‌‌ی‌ دانیشتوانه‌‌كی‌ بۆ ‪ ٤٤٠٢‬كه‌‌س‬ ‫زیادیكردوه‌‌‪ .‬له‌‌ساڵی‌ ‪ ١٩٧٠‬پڕۆسه‌‌ی‌‬ ‫ته‌‌عریب له‌‌ ناوه‌‌ندی‌ شاری‌ شنگاڵ دا‬ ‫به‌‌نھێنی‌ ده‌‌ستی‌ پێكردوه‌‌‌و به‌‌تایبه‌‌ت‬ ‫دوای‌ نس���كۆی‌ ‪ ١٩٧٥‬ئه‌‌و پڕۆسه‌‌یه‌‌‬ ‫زه‌‌قتر ئه‌‌نج���ام ده‌‌درا‌و زۆربه‌‌ی‌ زۆری‌‬ ‫گه‌‌ڕه‌‌كه‌‌كانی‌ كاولك���رد‌و خه‌‌ڵكه‌‌كه‌‌ی‌‬ ‫ناچارك���ران له‌‌ ئ���ۆردوگای‌ زۆره‌‌ملێدا‬ ‫نیش���ته‌‌جێ ببن‪ .‬له‌‌س���اڵی‌ ‪١٩٧٧‬دا‬ ‫زیاتر له‌‌ نیوه‌‌ی‌ دانیشتوانه‌‌كی‌ رویان‬ ‫ك���رده‌‌ ناوچه‌‌كانی‌ دیك���ه‌‌ی‌ ھه‌‌رێمی‌‬

‫كوردستان‌و ئه‌‌وه‌‌ش���ی‌ مایه‌‌وه‌‌ ناچار‬ ‫ك���ران نه‌‌ته‌‌وه‌‌یی‌ خۆی‌ بگۆڕێت‪ .‬ئه ‌‌‬ ‫‌‌مه‬ ‫جگه‌‌ ل���ه‌‌وه‌‌ی‌ زیاتر ل���ه‌‌ ‪ ١٥٠‬گوندی‌‬ ‫ده‌‌وروبه‌‌ری‌ له‌‌ الیه‌‌ن ده‌‌س���ه‌‌اڵتدارانی‌‬ ‫به‌‌عسه‌‌وه‌‌ س���وتێنرا‪ .‬له‌‌نێوان سااڵنی‌‬ ‫‪ ١٩٨٠‬ب���ۆ ‪ ٢٠٠٢‬گه‌‌ڕه‌‌كه‌‌ كۆنه‌‌كانیان‬ ‫س���وتاند‌و چه‌‌ند ناوچ���ه‌‌‌و گه‌‌ڕكێكی‌‬ ‫نوێیان دروس���تكرد ب���ۆ عه‌‌ره‌‌به‌‌كان‌و‬ ‫ناسنامه‌‌ی‌ شاره‌‌كه‌‌یان گۆڕی‌‌و ئه‌‌مه‌‌ش‬ ‫وایكرد ژماره‌‌ی‌ دانیش���توانه‌‌كه‌‌ی‌ روو‬ ‫له‌‌ زیادی‌ ب���كات‌و به‌‌گوێره‌‌ی‌ ئاماری‌‬ ‫ساڵی‌ ‪ ١٩٥٧‬ژماره‌‌ی‌ دانیشتوانی‌ ئه‌‌و‬ ‫قه‌‌زایه‌‌ گه‌‌یشته‌‌ ‪ ٨٢٦٠‬كه‌‌س‌و له‌‌ساڵی‌‬ ‫‪ ١٩٩٧‬گه‌‌یش���توه‌‌ته‌‌ ‪ ١٤٦٠٨‬كه‌‌س‌وو‬ ‫ئه‌‌و ژماره‌‌یه‌‌ له‌‌ س���اڵی‌ ‪ ٢٠٠٢‬یش���دا‬ ‫گه‌‌یش���توه‌‌ته‌‌ ‪ ١١٣١٥٩‬كه‌‌س‪ .‬س���اڵ‬ ‫به‌‌ساڵ زیادبوونی‌ ژماره‌‌ی‌ دانیشتوانی‌‬

‫شه‌‌نگاڵ ئه‌‌وه‌‌ ده‌‌رده‌‌خات كه‌‌ حكومه‌‌ته‌‌‬ ‫ره‌‌گه‌‌زپه‌‌رسته‌‌كانی‌ عێراق به‌‌ئاره‌‌زو ‌‬ ‫ی‬ ‫خۆیان ده‌‌س���تكاری‌ دیمۆگرافیای‌ ئه‌‌و‬ ‫شاره‌‌یان كردووه‌‌و ‌و چۆنیان ویستوه‌‌‬ ‫گۆڕانكاریان تێدا كردوه‌‌‪.‬‬ ‫رۆژێ���ك ك���ه‌ له‌مێژوی ش���نگال‌و‬ ‫له‌یاده‌وه‌ریی شه‌نگالییه‌كاندا به‌ئاگرو‬ ‫خوێ���ن نوس���راوو هه‌لكه‌ن���دراوه‌‪،‬‬ ‫‪2014/8/3‬ی���ه‌‪ ،‬ل���ه‌و رۆژه‌دا داعش‬ ‫ده‌س���تی به‌سه‌ر ئه‌و ش���ارۆچكه‌یه‌دا‬ ‫گ���رت‌و هه‌موو ك���ورده‌ ئێزیدییه‌كانی‬ ‫نیش���ته‌جێی ره‌وی���ان كردو ئ���اواره‌‬ ‫بون‪ ،‬به‌شێكیشیان له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تی‌‬ ‫ئیس�ل�امیه‌وه‌ ك���وژران ی���ان به‌دیل‬ ‫گیران‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ /‬ویکیپیدیا‬

‫‪8‬‬

‫ئابوری‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫ ‬ ‫شنگال‪ ..‬ساڵێک له‌سایه‌ی ده‌وڵه‌تی خه‌الفه‌تدا‬ ‫ئه‌م الپه‌ڕه‌ی ‌ه ب ‌ه سپۆنسه‌ری گروپی کۆمپانیاکانی قه‌یوان چاپ‌و باڵوده‌کرێته‌وه‌‬

‫حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان نه‌یانتوانیوه‌ ناوی بازرگانانی كورد له‌گه‌ڵ داعش ئاشكرا بكه‌ن‬

‫وه‌زیری پێشمه‌رگه‌‪ :‬لێكۆڵینه‌وه‌كان ئه‌نجامێكی یه‌كالكه‌ره‌وه‌ ‌ی نه‌بوه‌‬ ‫ئا‪ :‬ئیحسان مه‌ال فوئاد‬ ‫یه‌ك ساڵی ته‌واو به‌سه‌ر بابه‌تی‬ ‫بازرگانیكردنی بازرگانانی كورد له‌گه‌ڵ‬ ‫داعش تێپه‌ڕیوه‌‪ ،‬به‌و هۆیه‌وه‌ ماوه‌ی‌‬ ‫یه‌ك ساڵه‌ هه‌ردو حكوم ‌هت‌و په‌رله‌مانی‬ ‫كوردستانیش دو لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌یان‬ ‫پێكهێناوه‌‪ ،‬ئه‌ندامێكی لیژنه‌كه‌ی‌ په‌رله‌مان‬ ‫ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات كه‌ تائێستا لیژنه‌كه‌ی‌‬ ‫حكومه‌ت راپۆرتی نه‌داوه‌ به‌په‌رله‌مان‌و‬ ‫نایانه‌وێت كاره‌كه‌ بگاته‌ كۆتایی‪ ،‬وه‌زیری‬ ‫پێشمه‌رگه‌ش كه‌ یه‌كێكه‌ له‌لیژنه‌كه‌ی‌‬ ‫حكومه‌ت ده‌ڵێت "لێكۆڵینه‌وه‌كان‬ ‫ئه‌نجامێكی یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی‌ نه‌بوه‌‪ ،‬چونكه‌‬ ‫به‌رده‌وامن"‪.‬‬ ‫له‌و باره‌یه‌وه‌ نه‌جیب���ه‌ له‌تیف ئه‌ندامی‬ ‫لیژنه‌ك���ه‌ی‌ په‌رله‌م���ان ب���ۆ به‌دواداچوان ‌ی‬ ‫بازرگانیكردن له‌گه‌ڵ داعش بۆ ئاوێنه‌ ده‌ڵێت‬ ‫"نزیك ‌هی‌ ‪ 12‬مانگه‌ به‌مه‌به‌ستی به‌دواداچونی‬ ‫بازرگانیكردن���ی‌ بازرگانانی ك���ورد له‌گه‌ڵ‬ ‫(داعش) دو لیژن���ه‌ پێكهێنراوه‌‪ ،‬لیژنه‌یه‌ك‬ ‫له‌په‌رله‌مان‌و لیژنه‌ی���ه‌ك له‌حكومه‌ت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫تائێس���تا هی���چ ئه‌نجامێ���ك رانه‌گه‌نراوه‌و‬ ‫هیچمان بۆ ده‌رنه‌كه‌وتوه‌"‪.‬‬ ‫لیژنه‌كه‌ی‌ حكومه‌ت���ی هه‌رێم پێكهاتبون‬ ‫له‌س���ێ وه‌زیر (كه‌ریم س���نجاری‌ وه‌زیری‬ ‫ناوخ���ۆو مس���ته‌فا س���ه‌ید ق���ادر وه‌زیری‬ ‫پێش���مه‌رگه‌و ئاش���تی‌ هه‌ورام���ی وه‌زیری‬ ‫سامانه‌ سروش���تییه‌كان)و ئاسایشی گشتی‬ ‫هه‌رێم كه‌ ئه‌و لیژنه‌ی���ه‌ش له‌الیه‌ن وه‌زیری‬ ‫ناوخۆ سه‌رۆكایه‌تی ده‌كرێت‪.‬‬ ‫له‌سه‌ره‌تای‌ هاتنی داعش���ه‌وه‌‪ ،‬ده‌نگۆی‬ ‫ئه‌وه‌ باڵوبوه‌وه‌ كه‌ له‌الی���ه‌ن كورده‌كانه‌وه‌‬ ‫مامه‌ڵه‌ی كڕین‌و فرۆش���تنی نه‌وت‌و به‌نزین‬ ‫به‌قاچ���اخ ده‌كرێت‌و په‌رله‌مانت���اری‌ گۆڕان‬ ‫عه‌لی حه‌مه‌ س���اڵه‌حیش ئه‌و زانیارییانه‌ی‌‬ ‫باڵوك���رده‌وه‌و رایگه‌یاند پێن���ج كه‌س به‌و‬ ‫تۆمه‌ته‌ ده‌ستگیركراون‪.‬‬ ‫ه���ه‌ر ئ���ه‌وكات باڵوكرای���ه‌وه‌ به‌ه���ۆی‬ ‫هه‌رزانفرۆش���تنی نه‌وت���ی ره‌ش له‌الی���ه‌ن‬ ‫داعش���ه‌وه‌ كه‌ یه‌ك تۆن ب���ه‌ ‪ 40‬دۆالر بو‪،‬‬ ‫چه‌ندی���ن ك���وردو بازرگانان ده‌س���تیاندایه‌‬ ‫ئه‌وكاره‌و مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ داعش‪.‬‬

‫ی حكومه‌ت‬ ‫لیژنه‌كه‌ ‌‬ ‫ت ‪ 19‬كه‌س‬ ‫ده‌ڵێ ‌‬ ‫دراونه‌ت ‌ه دادگاو‬ ‫‪ 15‬كه‌سیان‬ ‫تۆمه‌ته‌كه‌یان‬ ‫به‌سه‌ردا‬ ‫ساغبوه‌ته‌وه‌‬ ‫ته‌نکه‌ره‌ نه‌وته‌کان به‌ره‌و ئێران‬ ‫ئه‌و ئه‌ندامه‌ی‌ لیژنه‌كه‌ی‌ په‌رله‌مان باسی‬ ‫له‌وه‌ش���كرد كه‌ هه‌ر ئ���ه‌و كات لیژنه‌یه‌كی‬ ‫هاوبه‌ش���ی په‌رله‌مانی له‌لیژنه‌كانی سامانه‌‬ ‫سروش���تییه‌كان‌و ده‌س���تپاكی‌و دارای���ی‌و‬ ‫ئابوری‌ پێكهێنرا‪ ،‬وتیش���ی "به‌دواداچونمان‬ ‫ده‌ستپێكردو هه‌مو ئه‌و به‌ڵگانه‌ی‌ ده‌ستمان‬ ‫كه‌وتبو ته‌س���لیمی لیژنه‌كه‌ی‌ حكومه‌تمان‬ ‫ك���رد‪ ،‬لیژنه‌ك���ه‌ی‌ حكومه‌تی���ش وه‌اڵم���ی‬ ‫داینه‌وه‌و وتیان راپۆرتی كۆتاییمان نوسیوه‌و‬ ‫ژماره‌ی���ه‌ك له‌و كه‌س���انه‌ كه‌ ‪ 19‬كه‌س���ن‬ ‫دراونه‌ته‌ دادگاو ‪ 15‬كه‌سیان تۆمه‌ته‌كه‌یان‬ ‫به‌سه‌ردا ساغبوه‌ته‌وه‌و دادگایی كراون"‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و په‌رله‌مانتاره‌ باس له‌وه‌ش���ده‌كات‬ ‫ك���ه‌ نازانن ئه‌و ‪ 15‬كه‌س���ه‌ كێن كه‌ ده‌ڵێن‬ ‫حوكمدراون؟‪ ،‬ئایا كه‌س���انی سه‌ربازین یان‬ ‫مه‌ده‌نین یان بازرگان‌و كه‌س���انی ناسراون‪،‬‬ ‫ئه‌م ورده‌كارییانه‌یان بۆ لیژنه‌كه‌ی‌ په‌رله‌مان‬ ‫نه‌ناردوه‌‪.‬‬

‫رونیش���یكرده‌وه‌ ك���ه‌ وه‌كو خ���ۆی جگه‌ په‌رله‌م���ان س���ه‌ره‌تا تاوه‌ك���و راپۆرت���ی‬ ‫له‌وه‌ی ئه‌ندام���ی لیژنه‌كه‌یه‌‪ ،‬یاداش���تێكی كۆتاییم���ان ئاماده‌كرد ب���اش بوین‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫داوه‌ت���ه‌ س���ه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌م���ان‌و داوای دواتر ئێمه‌ش سست بوین له‌به‌دواداچون بۆ‬ ‫كردوه‌ بزانن ئه‌نجام���ی كۆتایی ئه‌و لیژنانه‌ راپۆرته‌كانمان‪.‬‬ ‫ه���اوكات مس���ته‌فای‌ س���ه‌ید ق���ادر‬ ‫به‌چی گه‌یشتوه‌‪ ،‬به‌اڵم تائێستا ئه‌نجامه‌كه‌ی‬ ‫وه‌زیریكاروب���اری‌ پێش���مه‌رگه‌و یه‌كێ���ك‬ ‫وه‌رنه‌گرتوه‌‪.‬‬ ‫له‌س���ه‌رتای‌ هاتنی داعش���ه‌وه‌ له‌مانگی له‌ئه‌ندامانی لیژنه‌ی‌ بااڵی حكومه‌تی هه‌رێم‬ ‫‪ 8‬لیژنه‌ك���ه‌ی په‌رله‌م���ان به‌دواداچونیان بۆ به‌دواداچون له‌س���ه‌ر ئه‌و پرسه‌‪ ،‬تایبه‌ت‬ ‫ده‌ستپێكردو له‌مانگی ‪10‬ی ‪2014‬وه‌ راپۆرتی به‌ئاوێنه‌ی‌ راگه‌یاند تائێستا لێكۆڵینه‌وه‌كان‬ ‫كۆتایی خۆیان داوه‌ته‌ لیژنه‌كه‌ی‌ حكومه‌ت‪ .‬ئه‌نجامێكی یه‌كالك���ه‌ره‌وه‌ی‌ نه‌بوه‌‪ ،‬چونكه‌‬ ‫نه‌جیبه‌ له‌تیف وتیشی "لیژنه‌كه‌ی‌ ئێمه‌و به‌دواداچون‌و لێكۆڵینه‌وه‌كان به‌رده‌وامن‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی‌ ئه‌وه‌ی ك���ه‌ ده‌وترێت حكومه‌ت‬ ‫حكومه‌تی���ش به‌ڵگه‌مان هه‌بو له‌س���ه‌ر ئه‌و‬ ‫كه‌سانه‌ی بازرگانیان له‌گه‌ڵ داعش كردوه‌‪ 19 ،‬كه‌س له‌و بازرگانانه‌ی‌ ده‌ستگیركردوه‌و‬ ‫به‌اڵم لیژنه‌كه‌ی‌ حكومه‌ت راپۆرتی كۆتایی ‪15‬یان تۆمه‌ته‌كه‌یان به‌سه‌ردا ساغبوه‌ته‌وه‌و‬ ‫خۆیان له‌س���ه‌ر كاره‌كانیان نه‌داوه‌ به‌ئێمه‌‪ ،‬حوكمدراون‪ ،‬وه‌زیری پێشمه‌رگه‌ی‌ حكومه‌تی‬ ‫ئه‌گینا ئه‌وه‌ ساغ بوه‌وه‌ كه‌ به‌ڵێ كه‌سانێك هه‌رێم ره‌تیكرده‌وه‌ كه‌س حوكمدرابێت‌و وتی‬ ‫"خه‌ڵك ده‌ستگیركراوه‌‪ ،‬به‌اڵم تائێستا هیچ‬ ‫هه‌بون بازرگانیان له‌گه‌ڵ داعش كردوه‌"‪.‬‬ ‫ئاماژه‌ی به‌وه‌ش���كرد كه‌ وه‌ك���و لیژنه‌ ‌ی كه‌سێك حوكم نه‌دراوه‌"‪.‬‬

‫ئه‌و په‌رله‌مانت���اره‌ ره‌خنه‌ی‌ له‌لیژنه‌كه‌ ‌ی‬ ‫حكومه‌ت گ���رت‌و وتی "لیژنه‌كه‌ی‌ حكومه‌ت‬ ‫راپۆرتی ن���ه‌داوه‌ به‌په‌رله‌م���ان‌و نایانه‌وێت‬ ‫كاره‌كه‌ بگاته‌ كۆتایی‪ ،‬ئه‌گینا مه‌عقول نییه‌‬ ‫تائێستا وه‌اڵمی ئێمه‌یان نه‌داوه‌‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ی‬ ‫ده‌بوایه‌ لیژنه‌كه‌ی‌ په‌رله‌مانیش به‌دواداچونی‬ ‫زیاتری���ان بكردای���ه‌و ئه‌نجامه‌كه‌یان بۆ رای‬ ‫گشتی رابگه‌یاندایه‌‪ ،‬چونكه‌ كاتێك لیژنه‌مان‬ ‫پێكهێن���ا بڕیارمان���دا ئه‌نجامه‌كه‌ی‌ هه‌رچی‬ ‫بێت‌و هه‌ركه‌سێك له‌هه‌ر پله‌و پایه‌یكدا بێت‬ ‫كه‌ ئاشكرا بو‪ ،‬ئه‌وا بۆ رای گشتی ئاشكرای‌‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬چونكه‌ ئه‌وه‌ تاوانێكی گه‌وره‌یه‌"‪.‬‬ ‫الی خۆی���ه‌وه‌ وه‌زی���ری پێش���مه‌رگه‌‬ ‫رایگه‌یان���د تاوه‌كو لێكۆڵین���ه‌وه‌كان ته‌واو‬ ‫نه‌بن‪ ،‬ئه‌نجامی چی رابگه‌یه‌نین‪ ،‬وتیش���ی‬ ‫"تاوه‌كو ئێستا لێكۆڵینه‌وه‌كان ته‌واونه‌بوه‌و‬ ‫كاری تێدا ده‌كرێت‌و وه‌ك���و لیژنه‌ بااڵكه‌ی‌‬ ‫حكومه‌تی���ش به‌نیازی���ن‌و بڕیاروای���ه‌ له‌م‬

‫ماوه‌یه‌دا كۆببینه‌وه‌"‪.‬‬ ‫له‌هه‌مو س���نوره‌كانی شه‌ڕ له‌گه‌ڵ داعش‪،‬‬ ‫باڵوكرایه‌وه‌ كه‌ به‌رپرس���ه‌ س���ه‌ربازییه‌كان‬ ‫چه‌ندین كه‌سیان ده‌ستگیركردوه‌ به‌نزینیان‬ ‫بۆ داعش بردوه‌و پێیانفرۆش���تون‪ ،‬كه‌ هه‌ر‬ ‫ئ���ه‌وكات رۆژنامه‌ی ئاوێن���ه‌ش راپۆرتێكی‬ ‫باڵوكرده‌وه‌و ئاشكرای‌ كردبو كه‌ كورده‌كان‬ ‫له‌سنوری‌ دوزخورماتوو كه‌ركوكه‌وه‌ رۆژانه‌‬ ‫نزیك ‌هی‌ ‪ 100‬تانكه‌ر نه‌وتی ره‌شیان له‌داعش‬ ‫كڕیوه‌و هه‌نارده‌ی‌ ئێرانیان كردوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی‌ ئاوێنه‌ ناوی بازرگانێكی‬ ‫ئۆتۆمبێل���ی باڵوك���رده‌وه‌ ك���ه‌ چه‌ندی���ن‬ ‫ئۆتۆمبێلی نیس���ان مه‌رزیه‌ی‌ فرۆش���تبوه‌‌‬ ‫داعش‌و عیسمه‌ت ئه‌رگۆش���ی به‌ڕێوه‌به‌ری‬ ‫گشتی ئاسایش���ی هه‌رێم پشتڕاستیكرده‌وه‌‬ ‫ك���ه‌ ئه‌وانه‌ نه‌ك بازرگانی���ان له‌گه‌ڵ داعش‬ ‫كردوه‌‪ ،‬به‌ڵك���و له‌لیژنه‌ی‌ ئاب���وری‌ داعش‬ ‫بون‪.‬‬

‫"سه‌ره‌ڕای هاتنی داعش له‌‪ 2014‬هاورده‌كردنی هه‌رێم ‪ 2‬ترلیۆن دینار زیادیكردوه‌"‬

‫وه‌زاره‌تی دارایی‪ :‬داعش قورساییه‌كی‌ گه‌وره‌ی‌دارایی له‌سه‌ر هه‌رێم دروستكردوه‌‬ ‫ئا‪ :‬کامۆ‬ ‫له‌گه‌ڵ هاتنی داعش بۆ عێراق‪ ،‬قه‌یرانی‬ ‫دارایی به‌ته‌واوی روی له‌هه‌رێمی كوردستان‬ ‫كردوه‌و كاریگه‌ری‌ خراپی كردوه‌ته‌ سه‌ر‬ ‫كه‌رتی بازرگانی‌و ئابوری‌‌و وه‌به‌رهێنان‪،‬‬ ‫به‌رپرسی راگه‌یاندنی یه‌كێتی هاورده‌و‬ ‫ناردنكارانی هه‌رێم ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات كه‌‬ ‫هه‌رچه‌نده‌ ‪ 2014‬داعش هاتوه‌و عێراق‬ ‫بودجه‌ی‌ هه‌رێمی بڕیوه‌‪ ،‬به‌اڵم هاورده‌كردن‬ ‫دوو ترلێۆن دینار زیادیكردوه‌‪ ،‬وته‌بێژی‬ ‫وه‌زاره‌تی داراییش ده‌ڵێت "هاتنی داعش‬ ‫قورساییه‌كی‌ گه‌وره‌ی‌ دارایی له‌سه‌ر‬ ‫هه‌رێمی كوردستان دروستكردوه‌"‪.‬‬ ‫ئه‌و بورانه‌ ‌ی كه‌ داعش كاریگه‌ری‌ له‌س����ه‌ر‬ ‫هه‌ب����وه‌ له‌هه‌رێم����ی كوردس����تان‪ ،‬بریتی����ن‬ ‫له‌گه‌ش����توگوزارو وه‌به‌رهێن����ان‌و بازرگانی‌و‬ ‫خاڵه‌ س����نورییه‌كان‌و مه‌سروفاتی به‌ره‌كانی‬ ‫جه‌نگ‪.‬‬ ‫ل����ه‌و باره‌یه‌وه‌ رێبوار خه‌لیل به‌ڕێوه‌به‌ری‬ ‫گش����تی ده‌س����ته‌ی‌ وه‌به‌رهێنانی هه‌رێم بۆ‬ ‫ئاوێنه‌ رونیكرده‌وه‌ كه‌ به‌داتا ئاماده‌نه‌كراوه‌‬ ‫بزان زیانه‌كانی پێ����ش‌و پاش هاتنی داعش‬ ‫له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان چه‌ند بوه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬

‫ده‌توانرێت جی����اوازی بكرێت له‌نێوان ‪-2013‬‬ ‫‪ 2014‬ك����ه‌ جیاوازیان زۆر بوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌‪2015‬‬ ‫دۆخه‌كه‌ گۆڕاوه‌و باشتر بوه‌‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی‌ كاریگه‌ری‌ داعش له‌س����ه‌ر كه‌رتی‬ ‫وه‌به‌رهێن����ان‪ ،‬وت����ی "به‌دڵنیاییه‌وه‌ خه‌ڵكی‬ ‫پ����اره‌دار پاره‌ی‌ خۆی ناباته‌ ش����وێنێك كه‌‬ ‫ئاسایش‌و ئارامی تێدا نه‌بێت‪ ،‬ره‌نگه‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫داعش نه‌بوای����ه‌ وه‌به‌رهێنه‌رانی بیانیی زیاتر‬ ‫رویان له‌كوردس����تان بكردای����ه‌‪ ،‬كه‌ له‌‪2014‬‬ ‫كه‌مترین وه‌به‌رهێنان ئه‌نجامدراوه‌"‪.‬‬ ‫به‌وته‌ی‌ به‌ڕێوه‌به‌ری گش����تی ده‌س����ته‌ی‌‬ ‫وه‌به‌رهێنان ل����ه‌‪2015‬دا كێرڤی وه‌به‌رهێنان‬ ‫به‌رزبوه‌ته‌وه‌‪ ،‬چونكه‌ سه‌ره‌تا كاتێك كێشه‌كه‌‬ ‫دروستبو له‌‪ 2014‬خه‌ڵك ده‌ترساو پێیانوابو‬ ‫داعش هه‌مو كوردستان داگیر ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ساڵی پاش����تر ‪ 2015‬ئه‌و ترسا نه‌ماو خه‌ڵك‬ ‫راهات له‌گه‌ڵ دۆخه‌كه‌دا‪.‬‬ ‫وتیش����ی "ئه‌مس����اڵی ‪ 2015‬زۆرتری����ن‬ ‫پرۆژه‌مان خس����توه‌ته‌ مامه‌ڵ����ه‌وه‌‪ ،‬كه‌ زیاتر‬ ‫ل����ه‌‪ 150‬پرۆژه‌یه‌و مامه‌ڵه‌كانی����ان ته‌واوبوه‌و‬ ‫ده‌كه‌ونه‌ بواری‌ جێبه‌جێكردنه‌وه‌"‪.‬‬ ‫یه‌كێ����ك له‌بواره‌كان����ی ت����ر ك����ه‌ داعش‬ ‫كاریگه‌ری‌ له‌س����ه‌ر هه‌ب����وه‌‪ ،‬هاورده‌كردن‌و‬ ‫هه‌نارده‌ك����ردن بوه‌‪ ،‬له‌وباره‌ی����ه‌وه‌ به‌ختیار‬ ‫مه‌ال ئه‌حمه‌د به‌رپرس����ی راگه‌یاندنی یه‌كێتی‬

‫هاتنی داعش‬ ‫به‌دڵنیاییه‌و‌ه‬ ‫كاریگه‌ری‌ زۆر خراپی‬ ‫خه‌ڵكی پاره‌دار‬ ‫هه‌بوه‌ له‌سه‌ر خاڵ ‌ه‬ ‫ی خۆی‬ ‫پاره‌ ‌‬ ‫نابات ‌ه شوێنێك ك ‌ه گومرگییه‌كان‪ ،‬به‌تایبه‌ت‬ ‫ئاسایش‌و ئارامی خاڵی سنوریی‬ ‫ئیبراهیم خه‌لیل‬ ‫تێدا نه‌بێت‬ ‫ه����اورده‌و ناردنكارانی هه‌رێمی كوردس����تان خوارده‌مه‌نی‌و جلوبه‌رگ‪ ،‬بازرگانییه‌كه‌ زیاتر‬ ‫له‌لێدوانێك����دا ب����ۆ ئاوێن����ه‌ وتی "راس����ته‌ بوه‌ نه‌ك كه‌متر"‪.‬‬ ‫ئ����ه‌و به‌رپرس����ه‌ی‌ راگه‌یاندنی‌ه����اورده‌و‬ ‫داعش كاریگه‌ری هه‌بوه‌‪ ،‬ب����ه‌اڵم كاریگه‌ری‌‬ ‫ئه‌وتۆی نه‌بوه‌و تاڕاده‌یه‌ك توانراوه‌ له‌‪ 2014‬ناردنكارانی هه‌رێمی كوردستان رونیده‌كاته‌وه‌‬ ‫بااڵنس����ی بازرگانیكردن رابگیرێت‌و كۆنترۆڵ كه‌ هاتنی ئاواره‌یه‌كی زۆرو بازرگانانی عه‌ره‌ب‬ ‫بكرێ����ت‪ ،‬به‌تایبه‌ت له‌ب����واری‌ هاورده‌كردنی بۆ هه‌رێمی كوردس����تان كاریگه‌ری‌ باش����ی‬

‫له‌س����ه‌ر بازاڕ هه‌بوه‌‪ ،‬وتی "كۆمه‌ڵێك زۆری‬ ‫ئ����اواره‌و ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی خ����واروی عێراق‬ ‫هاتونه‌ته‌ هه‌رێمی كوردس����تان‌و مه‌سروفاتی‬ ‫رۆژانه‌یان هه‌یه‌و پاره‌ی‌ خۆیان خس����توه‌ته‌‬ ‫بازاڕه‌وه‌‪ ،‬بۆی����ه‌ تاڕاده‌یه‌كی باش كاریگه‌ری‌‬ ‫داعش����ی نه‌هێشتوه‌ له‌س����ه‌ر خراپبونی ئه‌و‬ ‫كه‌رته‌"‪.‬‬ ‫ئه‌و باس له‌وه‌ش����ده‌كات كه‌ له‌گه‌ڵ هاتنی‬ ‫داعش����دا له‌‪ 2014‬هاورده‌كردن زیادیكردوه‌‪،‬‬ ‫له‌و باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت "به‌كۆی گش����تی ساڵی‬ ‫‪ 2014‬به‌راورد به‌س����اڵی ‪ 2013‬هاورده‌كردن‌و‬ ‫س����ه‌رفكردنی‌ ش����تومه‌ك له‌گومرگه‌كانه‌وه‌‬ ‫زیادیك����ردوه‌ نه‌ك ك����ه‌م‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌ ‪2014‬‬ ‫داعش هاتوه‌و عێراق بودجه‌ی‌ هه‌رێمی بڕیوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم هاورده‌كردن دوو ترلێۆن زیادیكردوه‌‪،‬‬ ‫وات����ا له‌‪2013‬دا هاورده‌ك����ردن بۆ ناو هه‌رێم‬ ‫زیاتر له‌‪ 8‬ترلیۆن بوه‌و ‪ 2014‬گه‌یش����توه‌ته‌‬ ‫زیاتر له‌‪ 10‬ترلیۆن دینار‪ ،‬به‌اڵم هه‌نارده‌كردن‬ ‫هه‌ر كه‌م بوه‌ له‌هه‌رێمی كوردستان"‪.‬‬ ‫له‌به‌رامب����ه‌ردا وته‌بێ����ژو به‌ڕێوه‌ب����ه‌ری‬ ‫راگه‌یاندن����ی‌ وه‌زاره‌ت����ی دارای����ی‌و ئابوری‌‬ ‫حكومه‌تی هه‌رێم ئه‌حمه‌د عه‌بدولڕه‌حمان بۆ‬ ‫ئاوێنه‌ رونیكرده‌وه‌ كه‌ به‌پێچه‌وانه‌وه‌ هاتنی‬ ‫داع����ش بۆ عێراق‌و ناوچه‌ك����ی زۆری هه‌رێم‪،‬‬ ‫كاریگه‌ری‌ زۆر خراپی هه‌بوه‌ له‌س����ه‌ر خاڵه‌‬

‫گومرگیی����ه‌كان‪ ،‬به‌تایب����ه‌ت له‌س����ه‌ر خاڵی‬ ‫سنوریی ئیبراهیم خه‌لیل‪ ،‬كه‌ ئه‌مه‌ وایكردو‌ه‬ ‫جوڵ����ه‌ی‌ بازرگانی زۆر ب����ه‌ره‌و كه‌مبونه‌وه‌‬ ‫ب����ڕوات‌و هه‌مو ئ����ه‌و بارهه‌ڵگرانه‌ی‌ كه‌ كااڵو‬ ‫ش����مه‌ك‌و خزمه‌تگوزاریی����ان ده‌گواس����ته‌وه‌‬ ‫ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی‌ هه‌رێم����ه‌وه‌ ب����ۆ پارێزگاكانی‬ ‫موس����ڵ‌و س����ه‌اڵحه‌دین‌و ئه‌نبار بگاته‌ خاڵی‬ ‫س����فرو نه‌مێنێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش بوه‌ هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫به‌ش����ێكی زۆر گه‌وره‌ی‌ داه����ات بۆ هه‌رێمی‬ ‫كوردستان له‌ده‌ست بچێت‪.‬‬ ‫وته‌بێژ وه‌زاره‌ت����ی دارایی‌و ئابوری‌ ئاماژه‌‬ ‫به‌وه‌ش����ده‌كات كه‌ هاتنی داعش بۆ عیراق‌و‬ ‫كۆنترۆڵكردنی‌ سنورێكی فراوان‪ ،‬قورساییه‌كی‌‬ ‫گه‌وره‌ی‌ دارایی له‌س����ه‌ر هه‌رێمی كوردستان‬ ‫دروس����تكردوه‌‪ ،‬چونكه‌ خه‌رجیی ش����ه‌ڕێكی‬ ‫گه‌وره‌یی زیاتر له‌ ‪ 1000‬كیلۆمه‌تریی له‌س����ه‌ر‬ ‫هه‌رێم دروس����تكردوه‌‪ ،‬ئه‌م����ه‌ش تێچونێكی‬ ‫زۆری له‌سه‌ر ئابوریی هه‌رێم هه‌بوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و باسی له‌چه‌ند خاڵێك كرد كه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫هاتنی داعش����دا جوڵه‌ی‌ بازرگانی له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫ناوچان����ه‌ی عێراق����دا كۆتای����ی پێهاتوه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫ئه‌مه‌ش زیانی زۆری هه‌بوه‌ له‌س����ه‌ر هه‌رێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬هه‌روه‌ها كاریگه‌ری‌ خراپی هه‌بوه‌‬ ‫له‌سه‌ر پرۆس����ه‌ی وه‌به‌رهێنان‌و وه‌به‌رهێنانی‬ ‫بیانی‌و گه‌شتیاریی به‌تایبه‌تی‪.‬‬

‫کۆمه‌اڵیه‌تی‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫‪9‬‬

‫ شنگال‪ ..‬ساڵێک له‌سایه‌ی ده‌وڵه‌تی خه‌الفه‌تدا‬

‫کچان‌و ژنانی ئێزیدیی‪ ..‬قوربانی ده‌ستی داعش به‌زیندویی‌و مردویی‬ ‫ئا‪ :‬رێنوار نه‌جم‬ ‫ساڵێک تێده‌په‌ڕێت به‌سه‌ر داگیرکردنی‬ ‫شنگال‌و کوشتاری ئێزیدییه‌کان‪،‬‬ ‫ژنانی ئێزیدیی پشکی گه‌وره‌ی ئه‌و‬ ‫کاره‌ساته‌یان به‌رکه‌وت‌‪ ،‬هه‌ندێکیان‬ ‫کوژران یاخود خۆیان کوشت‪،‬‬ ‫به‌شێکیان تا ئێستاش الی داعشن‌و‬ ‫ڕزگاربوه‌کانیشیان له‌بارێکی ده‌رونی‬ ‫خراپدان‪.‬‬ ‫ل���ه‌دوای روداوه‌کان���ی ش���نگال‌و ئه‌و‬ ‫کاره‌س���اته‌ی به‌س���ه‌ر ئێزیدییه‌کانی ئه‌و‬ ‫ناوچه‌ی���ه‌دا ه���ات‪ ،‬زۆر وێن���ه‌و دیمه‌ن‬ ‫هه‌ب���ون که‌ س���ه‌رنجی میدی���اکان‌و رای‬ ‫گشتییان بۆ الی خۆیان راکێشا‪ .‬یه‌کێک‬ ‫له‌کاریگه‌رتری���ن دیمه‌نه‌کان‪ ،‬له‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫الل���ش‌و ئاواره‌کان���دا ڕوی���دا‪ ،‬ئه‌وی���ش‬ ‫فرمێسک‌و هه‌نس���که‌کانی ڤیان ده‌خیل‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫چه‌ن���د رۆژێ���ک دوای کاره‌س���اتی‬ ‫کۆمه‌ڵکوژی ئێزیدییانی ش���نگال‪ ،‬ڤیان‬ ‫ده‌خیلی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی‬ ‫عێ���راق که‌ خۆی ئێزیدی���ه‌‪ ،‬له‌ناو بینای‬ ‫ئه‌نجومه‌ن���ی نوێنه‌ران���دا به‌ڕۆن���دک‌و‬ ‫ئه‌س���رینیه‌کانیه‌وه‌‪ ،‬له‌ب���ه‌رده‌م چه‌ندین‬ ‫کامێ���راو چ���اوی دونیادا‪ ،‬ه���اواری بۆ‬ ‫شنگال‌و به‌هاناوه‌چونی کوردانی ئێزیدیی‬ ‫ده‌کرد‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و به‌یانیی���ه‌ی چه‌کداران���ی داعش‬ ‫له‌ماوه‌یه‌کی که‌مدا توانیان ده‌س���تبگرن‬ ‫به‌س���ه‌ر قه‌زای ش���نگالدا‪ ،‬قوربانییه‌کی‬ ‫زۆرو کاره‌س���اتێکی گه‌وره‌ی لێکه‌وته‌وه‌‬ ‫بۆ خاک‌و م���ه‌زارگاو هاواڵتیانی ئێزیدیی‬ ‫ئه‌و قه‌زایه‌‪ ،‬ڕه‌نگه‌ پشکی هه‌ر زۆری ئه‌و‬ ‫قوربانی‌و کاره‌س���اته‌ به‌ر ژنان‌و کچانی‬ ‫ئێزیدیی که‌وتبێت‪.‬‬ ‫داع���ش‪ ،‬وه‌ک یه‌کێ���ک له‌تاریکترین‬ ‫هێ���ز له‌مێ���ژوی ناوچه‌ک���ه‌دا‪ ،‬له‌گ���ه‌ڵ‬ ‫ده‌ستبه‌س���ه‌راگرتنی شنگالدا‪ ،‬ئه‌و ماڵ‌و‬ ‫خێزانانه‌ی فریای جێهش���تنی ناوچه‌که‌و‬ ‫گه‌یش���تن به‌ناوچه‌ ئارامه‌کان نه‌که‌وتن‪،‬‬ ‫ده‌س���تی گرت به‌س���ه‌ر م���اڵ‌و موڵک‌و‬ ‫جه‌سته‌یاندا‪.‬‬ ‫ژن���ان‌و کچانی ئێزیدی بون به‌باس���ی‬ ‫میدی���ا جیهانیی���ه‌کان‪ ،‬دوای ئ���ه‌وه‌ی‬ ‫له‌الیه‌ن چه‌کدارانی داعشه‌وه‌ به‌سه‌رجه‌م‬ ‫ئ���ه‌و ناوچان���ه‌دا باڵوبونه‌وه‌ ک���ه‌ له‌ژێر‬ ‫ده‌ست ئه‌و رێکخراوه‌دان‌و وه‌ک سه‌بایاو‬ ‫که‌نیزه‌ک مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌کرا‪.‬‬ ‫له‌و کاته‌دا به‌هه‌زاران هاواڵتی ئێزیدی‬

‫رزگاربوانی ده‌ستی داعش باری ده‌ورنیان زۆر خراپه‌‬ ‫ڤیان ده‌خیل که‌ له‌ساڵی ‪ 2014‬له‌الیه‌ن ده‌رونیان‪ ،‬چه‌ن���د رێکخراوێکی جیهانی‬ ‫که‌وتنه‌ ده‌ست داعش���ه‌وه‌و تا ئێستاش‬ ‫که‌ناڵی ‪CNN‬ی ئه‌مه‌ریکی وه‌ک یه‌کێک هاتن���ه‌ س���ه‌ر هێ���ڵ ب���ۆ یارتمه‌تیدان‌و‬ ‫ژماره‌یه‌کی زۆریان له‌ال ماوه‌‪.‬‬ ‫ڤیان ده‌خیل له‌باره‌ی ئاماری ئه‌و ژن‌و له‌ژنه‌ کاریگه‌ره‌کانی س���اڵ هه‌ڵبژێردرا‪ ،‬گه‌ڕانه‌وه‌ی ژیانیان بۆ دۆخی ئاسایی‪.‬‬ ‫ڤی���ان ده‌خیل له‌و باره‌ی���ه‌وه‌ ده‌ڵێت‬ ‫کچه‌ ئێزیدیانه‌ی الی داعشن‪ ،‬به‌ئاوێنه‌ی له‌ب���اره‌ی‌ دۆخ���ی ده‌رون���ی ڕزگاربوانی‬ ‫راگه‌یان���د "هه‌تا ئێس���تا ژماره‌یه‌کی زۆر ده‌س���تی داعش نیگه‌رانه‌و ده‌ڵێت "باری "هه‌تا ئێس���تا هه‌ندێک رێکخ���راو هه‌یه‌‬ ‫دروس���ت له‌به‌رده‌س���ت نییه‌‪ ،‬پێش���تر ده‌ورنیان زۆر خراپ���ه‌‪ ،‬نه‌ک ته‌نها کچ‌و ه���ه‌وڵ ده‌ده‌ن راهێنان���ی ده‌رونی به‌ژنه‌‬ ‫هه‌ندێک ژماره‌م���ان راگه‌یاندبو له‌و ژن‌و ژنه‌کانی���ان‪ ،‬به‌ڵک���و ب���اری ده‌رون���ی‌و ڕزگارک���راوه‌کان بکه‌ن‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ به‌س‬ ‫کچان���ه‌ی الی داعش دیل���ن‪ ،‬به‌اڵم دواتر ته‌ندروس���تی منداڵه‌کانیش زۆر خراپه‌‪ ،‬نییه‌‪ ،‬ئێم���ه‌ پڕۆژه‌یه‌کمان بۆ حکومه‌تی‬ ‫بۆمان ده‌رده‌ک���ه‌وت هه‌ندێکیان له‌گۆڕه‌ هه‌ندێ���ک ل���ه‌و مندااڵن���ه‌ی الی داعش هه‌رێ���م پێش���که‌ش کردبو‪ ،‬ب���ۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫به‌کۆمه‌ڵه‌کاندان‌ یاخود ک���وژراون‪ ،‬یان ڕزگار کران‪ ،‬ته‌نانه‌ت زمانی کوردیشیان س���ه‌نته‌ریکی ده‌رون���ی دروس���تبکرێت‌و‬ ‫له‌بیرکردب���و‪ ،‬به‌ه���ۆی ئ���ه‌وه‌ی ل���ه‌وێ که‌سی پسپۆڕ بهێنن له‌ده‌ره‌وه‌‪ ،‬راهێنان‬ ‫خۆیان کوشتن"‪.‬‬ ‫ئه‌و ژماره‌یه‌ی ئێستا له‌به‌رده‌ستدایه‌و مه‌ش���قیان پێده‌ک���راو به‌زمانی عه‌ره‌بی به‌و کچانه‌ بکه‌ن"‪.‬‬ ‫یه‌کێک له‌هاوکارییه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان‬ ‫تاڕاده‌یه‌ک له‌راس���تییه‌وه‌ نزیکه‌ ئه‌وه‌یه‌ قسه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌کردن"‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌ڵێ���ت "کچه‌کانیش دۆخی ب���ۆ کچ���ان‌و ژنانی ئێزیدی���ی ڕزگاربوی‬ ‫که‌ ئێستا هه‌زارو ‪ 200‬ژن‌و کچی ئێزیدی‬ ‫ده‌رونیان زۆر ناله‌باره‌‪ ،‬به‌تایبه‌تی به‌هۆی ده‌س���تی داع���ش له‌الی���ه‌ن ده‌وڵه‌ت���ی‬ ‫له‌ده‌ست داعش ماون‪.‬‬ ‫له‌م���اوه‌ی ڕابردوش���دا ‪ 1950‬هاواڵتی ئ���ه‌و مامه‌اڵنه‌ی ل���ه‌وێ له‌گه‌ڵیان ده‌کرا ئه‌ڵمانی���اوه‌ بو‪ .‬ئه‌ویش بردنی هه‌زار ژن‬ ‫بو بۆ یه‌کێک له‌ش���اره‌کانی ئه‌ڵمانیا تا‬ ‫ئێزیدی له‌ده‌س���تی داعش رزگاری بوه‌‪ ،‬له‌ڕوی جه‌سته‌یی‌و ده‌رونییه‌وه"‪.‬‬ ‫له‌دوای ڕزگاربونی به‌ش���ێک له‌و ژنانه‌ به‌شێوازێکی تایبه‌ت مه‌شقی ده‌رونییان‬ ‫‪ 485‬ئاف���ره‌ت‌‪ 800 ،‬من���داڵ‪ ،‬ئه‌وان���ی‬ ‫له‌ده‌س���تی داع���ش‌و ناله‌باری���ی دۆخی پێ بکرێت‌و دۆخی ده‌رونیان بگه‌ڕێته‌وه‌‬ ‫دیکه‌ش پیاوو ژنی به‌ته‌مه‌نن‪.‬‬

‫باری ئاسایی‪.‬‬ ‫بڕیاره‌ تا کۆتایی ئه‌مساڵ سه‌رجه‌م ئه‌و‬ ‫کچ‌و ژنانه‌ ببرێنه‌ ئه‌ڵمانیاو له‌ئێستادا هه‌ر‬ ‫‪ 20‬رۆژ جارێک کۆمه‌ڵێکیان ده‌ڕۆن‪.‬‬ ‫له‌دوای ئه‌و کاره‌س���اته‌وه‌ی به‌س���ه‌ر‬ ‫ئێزیدییه‌کان هات س���اڵێک به‌ر ئێس���تا‪،‬‬ ‫ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ئێزدییه‌کان کوردستان‌و‬ ‫عێراقیان جێهشت‌و به‌ره‌و واڵتانی ئه‌وروپا‬ ‫رۆیشتن‪.‬‬ ‫ڤی���ان ده‌خیل له‌و باره‌ی���ه‌وه‌ ده‌ڵێت‬ ‫"ژماره‌یه‌کی زۆر ئێزیدی کوردس���تانیان‬ ‫جێهێش���توه‌‪ ،‬خه‌ڵک���ی وه‌ه���ای تێدایه‌‬ ‫له‌خێزانێک���ی گه‌وره‌ ته‌نه���ا خۆی ماوه‌‪،‬‬ ‫یان هه‌ندێکیان له‌ترس���داو به‌شێکیشیان‬ ‫ویس���تویانه‌ س���ه‌رله‌نوێ ژیانێکی تازه‌‬ ‫ده‌س���تپێبکه‌نه‌وه‌‪ .‬به‌تایبه‌تی گه‌نجه‌کان‬ ‫رۆیشتون‪ ،‬به‌هۆی ئه‌وه‌ی ژیانی ئاواره‌یی‬ ‫زۆر سه‌خته‌"‪.‬‬ ‫له‌دوای داگیرکردنی شنگال‪ ،‬به‌شێکی‬

‫ڤیان ده‌خیل‪:‬‬ ‫هه‌زار کچ‌و ژنی‬ ‫رزگاربوی ئێزیدیی‬ ‫ده‌ست داعش ده‌چن ‌ه‬ ‫ئه‌ڵمانیاو له‌وێ‬ ‫مه‌شقی ده‌رونی‬ ‫تایبه‌تیان پێده‌کرێت‬ ‫زۆری دانیشتوانی ئێزیدیی ئه‌و ناوچه‌یه‌‬ ‫ش���وێنه‌کانی خۆیان ب���ه‌ره‌و ناوچه‌کانی‬ ‫هه‌رێمی کوردس���تان جێهێش���ت‌و ژیانی‬ ‫ئاواره‌یی���ان هه‌ڵب���ژارد له‌به‌رامبه‌ر ژیان‬ ‫له‌ژێر ده‌ستی داعشدا‪.‬‬ ‫ئه‌و ژن���ه‌ چاالکوانه‌ی بواری کاروباری‬ ‫ئێزیدیی���ه‌کان نیگه‌ران���ه‌ له‌دۆخی ژیان‌و‬ ‫گوزه‌رانی ئ���اواره‌کان‌‪" ،‬دۆخی ئاواره‌کان‬ ‫خراپ���ه‌‪ ،‬پل���ه‌ی گه‌رم���ا س���ه‌رو ‪45‬ه‌و‬ ‫پێداویستی زۆر که‌میان له‌به‌رده‌ستدایه‌‪،‬‬ ‫حکومه‌ت هه‌رچه‌نده‌ هه‌وڵ ده‌دات به‌اڵم‬ ‫وه‌ک پێویس���ت نییه‌‪ ،‬حکومه‌تی عێڕاق‌و‬ ‫وه‌زاره‌تی کۆچ‌و کۆچب���ه‌ران هاریکاریی‬ ‫دۆخه‌که‌ نه‌بون"‪.‬‬

‫"دڵمان له‌شنگال به‌جێما"‬ ‫ئا‪ :‬ئاوێنه‌‬ ‫ژنانی‌ ئێزیدی‌ قوربانی‌ سه‌ره‌كی‌‬ ‫ده‌ستگرتنی‌ داعش به‌سه‌ر شنگالدان‪:‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ی‌ ژن بون‌و له‌به‌رئه‌وه‌ی‌‬ ‫ئێزیدی‌‌و كوردیش بون‪ ،‬دایكێك كه‌‬ ‫ساڵێكه‌ كچه‌كه‌ی‌ له‌شنگال له‌الیه‌ن‬ ‫داعشه‌وه‌ به‌دیلی‌ براوه‌‪ ،‬ده‌ڵێت "دڵم‬ ‫هه‌ر له‌الی‌ شنگاله‌‪ ،‬چونكه‌ ئازیزترین‬ ‫كه‌سه‌كانی‌ ژیانم‌و دڵم له‌وێ‌ به‌جێمان"‪.‬‬ ‫ره‌وش����ێی‌ ته‌مه‌ن ‪ 40‬ساڵ‌‪ ،‬هه‌ر كه‌ ئه‌و‬ ‫رۆژه‌ی‌ ‪3‬ی‌ ئابی‌ ‪2014‬ی‌ بیرده‌كه‌وێته‌وه‌‪،‬‬ ‫وه‌ك زۆرێ����ك له‌ژنانی‌ ئێزی����دی‌ خه‌مێكی‌‬ ‫له‌س����ینه‌یه‌وه‌ س����ه‌رده‌كاو ده‌داته‌ پرمه‌ی‌‬ ‫گری����ان‪ ،‬ئه‌و وتی‌ "تا ك����وڕاو كوڕو كچاو‬ ‫كچی‌ ئێم����ه‌ ئێزیدی‌ ماون داخی‌ ئه‌و رۆژه‌‬ ‫ره‌شه‌مان له‌یاد ناچێت"‪.‬‬ ‫به‌ره‌به‌یانی‌ یه‌كش����ه‌ممه‌ی ‪3‬ی‌ ئاب‪ ،‬كه‌‬ ‫دنی����ا تاری����ك‌و رون ب����و‪ ،‬ژاوه‌ ژاو گۆمی‌‬ ‫مه‌نگی‌ بێده‌نگی‌ خانه‌س����وری‌ ش����ڵه‌قاند‪،‬‬ ‫ره‌وشێ‌‌و ئیبراهیمی‌ هاوسه‌ری‌‌و كچه‌كانی‌‬ ‫ل����ه‌و به‌یانیی����ه‌ خۆاڵوییه‌ی‌ ناوه‌ڕاس����تی‌‬ ‫هاوین����دا‪ ،‬روبه‌روی‌ مه‌ترس����ییه‌كی‌ هێنده‌‬ ‫گ����ه‌وره‌ بون����ه‌وه‌ ك����ه‌ ته‌نان����ه‌ت فریای‬ ‫داخس����تنی‌ ده‌رگای‌ م����اڵ‌‌و خۆگۆڕینیش‬ ‫نه‌كه‌وتن‌و به‌جلی‌ ماڵه‌وه‌ رایانكرد‪ ،‬ره‌وشێ‌‬ ‫وتی‌ "له‌و رۆژه‌دا پێش هه‌ر شتێك خه‌می‌‬ ‫كچه‌كانم بو‪ ،‬س����ێ‌ كچم ه����ه‌ن‪ ،‬پێكه‌وه‌‬ ‫بڕیارمان دابو ئه‌گه‌ر ده‌رباز نه‌بین خۆمان‬ ‫بكوژین تا نه‌كه‌وینه‌ ده‌س����تی‌ ئه‌و كافره‌‬

‫خه‌م‌و ئازاری‌ س����ه‌دان كچ‌و ژنی‌ ئێزیدییه‌‬ ‫چه‌په‌اڵنه‌وه‌"‪.‬‬ ‫دوای‌ تێپه‌ڕینی‌ س����اڵێك به‌س����ه‌ر ئه‌و كه‌ له‌هێرش����ی‌ داعشدا بۆ س����ه‌ر شنگال‬ ‫كاره‌ساته‌دا‪ ،‬هێشتا ترس‌و نیگه‌رانییه‌كی‌ ده‌ستبه‌س����ه‌ر كران‌و وه‌ك كۆیله‌ له‌سایه‌ی‌‬ ‫قوڵ‌ له‌ناخ����ی‌ زۆربه‌ی‌ ئێزیدیه‌كاندایه‌‪ ،‬كه‌ ده‌وڵه‌تی‌ ئیس��ل�امیدا مامه‌ڵه‌ی����ان له‌گ ‌هڵ‌‬ ‫ته‌نها له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی‌ ئێزیدی‌ بون كوشتاریان كرا‪ ،‬به‌مدواییه‌ ژماره‌یه‌ك له‌و ژن‌و كچانه‌‬ ‫لێكرا‪ ،‬ژن‌و كچیان زه‌وت كراو به‌دیل بران‪ ،‬له‌ده‌س����تی‌ چه‌كدارانی‌ داع����ش هه‌اڵتون‌و‬ ‫به‌كۆمه‌ڵ‌ ئاواره‌و س����ه‌رگه‌ردانیش كران‌و ژماره‌یه‌كیش����یان وه‌ك كه‌س����وكاریان‬ ‫ده‌ڵێ����ن به‌پ����اره‌و له‌به‌رامب����ه‌ر چه‌ن����د‬ ‫له‌ماڵ‌‌و النه‌ی‌ خۆیان هه‌ڵكه‌ندران‪.‬‬ ‫سه‌لمه‌ ژنێكی‌ ئێزیدی‌ ته‌مه‌ن ‪ 43‬ساڵه‌‪ ،‬ده‌فته‌رێك دۆالرێكدا ئازاد كراون‪ .‬زۆرێك‬ ‫وه‌ك زۆرێ����ك له‌ژنانی‌ ئێزیدی‌ هاوته‌مه‌نی‌ له‌كه‌سوكاری‌ ئه‌و كچ‌و ژنانه‌ی‌ هێشتا دیلی‌‬ ‫سه‌رپۆش����ه‌ سپیه‌كه‌ی‌ به‌سه‌ر شان‌و ملیدا ده‌س����تی‌ داعشن‪ ،‬گازنده‌ی‌ ئه‌وه‌ له‌الیه‌نه‌‬ ‫به‌رداوه‌ته‌وه‌و زو زو ده‌س����ته‌كانی‌ له‌كاتی‌ په‌یوه‌ندی����داره‌كان‌و حكومه‌ت����ی‌ هه‌رێم‌و‬ ‫قسه‌كردندا ده‌جواڵن‪ ،‬ئه‌و ده‌ستانه‌ی‌ له‌به‌ر رێكخراوه‌كانی‌ ئافره‌تان‌و ژنان ده‌كه‌ن كه‌‬ ‫تیش����كی‌ خۆره‌تاوی‌ ن����او كه‌مپێكی‌ نزیك وه‌ك پێویس����ت بایه‌خیان به‌م مه‌سه‌له‌یه‌‬ ‫دهۆك����دا زبر‌و ره‌ش هه‌ڵگه‌ڕاون‪ ،‬س����ه‌لمه‌ نه‌داوه‌‪.‬‬ ‫س����ه‌لمه‌ ك����ه‌ وه‌ك هه‌مو كه‌س����وكاری‌‬ ‫ساڵێكه‌ چاوه‌ڕوانی‌ س����ۆراغی‌ كچه‌كه‌ی‌‌و‬ ‫برا‌و نزیكترین كه‌سه‌كانیه‌تی‌‪ ،‬هه‌ستده‌كات ئه‌وان����ه‌ی‌ كچی����ان له‌الی����ه‌ن داعش����ه‌وه‌‬ ‫رفێن����دراوه‌‪ ،‬ب����ێ‌ ئۆقره‌یه‌و هه‌ڵ����وه‌دای‌‬ ‫داعش ئه‌می‌ ته‌نها‌و بێكه‌س كردوه‌‪.‬‬ ‫ئ����ه‌و وت����ی‌ "س����اڵێكه‌ كچه‌ك����ه‌م بێ‌ س����ۆراغی‌ ئه‌وه‌ی����ه‌ كه‌ بزانێ����ت كچه‌كه‌ی‌‬ ‫سه‌روش����وێنه‌‪ ،‬هه‌مو رۆژ‌و هه‌مو شه‌وێك له‌كوێیه‌‌و چی‌ لێبه‌س����ه‌رهاتووه‌‪ ،‬ئه‌و وتی‌‬ ‫بی����رو خه‌یاڵ����م الی‌ ئ����ه‌و‌و براكانم����ه‌‪" ،‬به‌ش����ێك له‌وانه‌ی‌ ك����ه‌ له‌چنگی‌ داعش‬ ‫بیرده‌كه‌مه‌وه‌ كه‌ ئاخۆ له‌كوێ‌‌و له‌سه‌رچی‌ هه‌اڵتون‌و ئازاد بون‪ ،‬به‌پاره‌و چه‌ند ده‌فته‌ر‬ ‫ده‌خه‌ون‪ ،‬برسی‌‌و تینو نین‪ ،‬نه‌خۆشن یان دۆالرێك ئازادكراون‪ ،‬ئه‌گه‌ر كه‌س����ێك ئه‌و‬ ‫نه‌م����اون‪ ،‬هیچ وه‌اڵمێكم ده‌س����تناكه‌وێ‌‌و پارانه‌ی‌ بۆ هه‌ڵنه‌س����وڕێ‌ ده‌بێ‌ چی‌ بكا؟‬ ‫جگ����ه‌ له‌وه‌ی‌ تا م����اوه‌ چاوه‌ڕانی‌‌و مه‌راق‬ ‫ساڵێكه‌ به‌عه‌زره‌ته‌وه‌ ده‌تلێمه‌وه‌"‪.‬‬ ‫وتیش����ی‌ "نۆرینی‌ كچم له‌پۆلی‌ س����ێی‌ ژیانی‌ لێتاڵ‌ بكات"‪.‬‬ ‫وتیشی‌ "كه‌ ‪ 8/3‬رامانكرد‪ ،‬هه‌مو شتێكی‌‬ ‫ناوه‌ند ‌ی ب����و‪ ،‬دو رۆژ به‌رل����ه‌وه‌ی‌ داعش‬ ‫شنگال بگرێت‪ ،‬چوبو بۆ ماڵی‌ خاڵی‌‪ ،‬كه‌ جوانمان ل����ه‌دوای‌ خۆمانه‌وه‌ له‌ش����نگال‬ ‫داعش هات كچ‌و برا‌و نزیكترین كه‌سه‌كانم به‌جێهێش����ت‪ ،‬یاده‌وه‌ری‌‌و دڵ‌‌و ئازیزترین‬ ‫كه‌س����ه‌كانی‌ ژیانم ل����ه‌وێ‌ به‌جێمان‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫ده‌ستگیر كران‌و وه‌ك كۆیله‌ بران"‪.‬‬ ‫چیرۆك����ی‌ نۆرین چیرۆك����ی‌ بێبڕانه‌وه‌ی‌ له‌هه‌ر كوێ‌ بم هه‌ر دڵم الی‌ شنگاله‌"‪.‬‬

‫ژنانی ئێزیدی گه‌وره‌ترین قوربانیان دا‬

‫ساڵێكه‌ كچه‌كه‌م بێ‌ سه‌روشوێنه‌‪ ،‬هه‌مو رۆژ‌و هه‌مو شه‌وێك‬ ‫بیرو خه‌یاڵم الی‌ ئه‌و‌و براكانمه‌‪ ،‬بیرده‌كه‌مه‌وه‌ كه‌ ئاخۆ له‌كوێ‌‌و‬ ‫له‌سه‌رچی‌ ده‌خه‌ون‪ ،‬برسی‌‌و تینو نین‪ ،‬نه‌خۆشن یان نه‌ماون‬

‫‌ره‌نگاڵه‬

‫ئا‪ :‬الما‬

‫‪rangalayawene@gmail.com‬‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫تاتۆکردن‪ ..‬دیارده‌یه‌کی نوێی ناو گه‌نجان‬ ‫"کچانیش ڕویان له‌تاتۆکردن کردوه‌"‬

‫تاتۆکردن له‌ناو گه‌نجانی‬ ‫هه‌رێمی کوردستان باڵوبوه‌ته‌وه‌و‬ ‫کچانیش به‌شێوه‌یه‌کی به‌رچاو‬ ‫ڕوده‌که‌نه‌ نه‌خشاندنی تاتۆ له‌سه‌ر‬ ‫جه‌سته‌یان‪.‬‬ ‫نه‌خشاندنی وێنه‌و تێکست له‌سه‌ر‬ ‫جه‌س���ته‌ یاخود تاتۆکردن ماوه‌ی‬ ‫چه‌ند س���اڵێکه‌ بره‌وی س���ه‌ندوه‌و‬ ‫له‌ناو گه‌نجاندا به‌شێوه‌یه‌کی به‌رباڵو‬ ‫په‌نای بۆ ده‌برێت‪.‬‬ ‫بۆ ئ���ه‌و مه‌به‌س���ته‌ش چه‌ندین‬ ‫که‌س له‌ش���اره‌ جیاوازه‌کانی هه‌رێم‬ ‫س���ه‌رقاڵی ئه‌و کار ‌هن‌و له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫بڕێک پ���اره‌دا به‌ش���ێوازی جیاواز‬ ‫وێنه‌و تێکس���ت له‌س���ه‌ر ش���وێنه‌‬ ‫جیاوازه‌کان ده‌نه‌خشێنن‪.‬‬ ‫ژێ���وار گه‌نجێکه‌و جگ��� ‌ه له‌وه‌ی‬ ‫له‌ش���ی خ���ۆی به‌تات���ۆی جیاواز‬ ‫داپۆش���راوه‌‪ ،‬تاتۆش ب���ۆ خه‌ڵک‬ ‫دروست ده‌کات‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و به‌ئاوێن���ه‌ی راگه‌یان���د که‌‬ ‫له‌سه‌ره‌تاوه‌ وه‌ک هونه‌رێک حه‌زی‬ ‫له‌تاتۆک���ردن بوه‌‪ ،‬دوات���ر له‌گه‌ڵ‬ ‫هاوڕێیه‌کی���دا خۆی���ان فێرکردوه‌و‬ ‫ب���ۆ ئه‌و مه‌به‌س���ته‌ له‌ڕێ���ی تۆڕی‬ ‫فه‌یس���بوکه‌وه‌‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌ت���ی‬ ‫په‌یوه‌ندیان به‌چه‌ند که‌سێکی بیانی‬ ‫شاره‌زای تاتۆیان کردوه‌و رێنماییان‬ ‫لێ وه‌رگرتون‪ .‬هه‌روه‌ها س���ودیان‬ ‫له‌ڤیدیۆی فێرکاری���ش له‌و بواره‌دا‬ ‫له‌ئینته‌رنێتدا وه‌رگرتوه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا ژێ���وار رایده‌گه‌یه‌نێت‬ ‫"له‌س���ه‌ره‌تاوه‌ تاتۆم له‌سه‌ر له‌شی‬ ‫خۆم ده‌کرد تا به‌ته‌واوی فێربوم"‪.‬‬ ‫ئیش���ی تاتۆک���ردن به‌فه‌رمی���ی‬

‫له‌هه‌رێمی کوردس���تاندا پێویستی‬ ‫به‌مۆڵه‌تی وه‌زاره‌تی ته‌ندروس���تی‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌وت���ه‌ی ئه‌و گه‌نجه‌‬ ‫"مۆڵه‌تی ته‌ندروستی بۆ تاتۆکردن‬ ‫له‌سلێمانی قورستره‌ به‌پێچه‌وانه‌ی‬ ‫شاری هه‌ولێره‌وه‌"‪.‬‬ ‫ژێ���وار رایده‌گه‌یه‌نێ���ت ک���ه‌ ئه‌و‬ ‫که‌سانه‌ی تاتۆ ده‌که‌ن‪ ،‬زۆرینه‌یان‬ ‫له‌توێ���ژی گه‌نجان���ن‪ ،‬هه‌روه‌ه���ا‬ ‫ئه‌و وێنه‌و تێکستانه‌ش���ی له‌س���ه‌ر‬ ‫ده‌ینه‌خش���ێنن‪،‬‬ ‫جه‌س���ته‌یان‬ ‫جۆراوج���ۆرو هه‌مه‌ڕه‌نگ���ن‪" ،‬به‌اڵم‬ ‫زۆرینه‌یان له‌ڕێی تاتۆوه‌ ناوی خۆیان‬ ‫یاخود ناوی خۆشه‌ویس���ته‌کانیان‬ ‫به‌شێوازی هونه‌ریی ده‌نوسن"‪.‬‬ ‫ژێ���وار ئاشکراش���ی ده‌کات ک���ه‌‬ ‫ئێس���تا له‌ناو کچانیشدا تاتۆکردن‬ ‫بوه‌ته‌ دیارده‌یه‌ک���ی باو‌و ئه‌وانیش‬ ‫حه‌ز به‌تاتۆ ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫ئێستا له‌شاری سلێمانی زیاتر له‌‬ ‫‪ 5‬تاتۆکێش هه‌یه‌ به‌اڵم زۆرینه‌یان‬ ‫به‌هۆی نه‌بونی مۆڵه‌ته‌وه‌ ش���وێنی‬ ‫فه‌رمی کارکردنیان نییه‌و له‌مااڵندا‬ ‫کار ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫تاتۆکردن دیارده‌یه‌کی جیهانییه‌و‬ ‫مێژوییه‌کی درێ���ژی هه‌یه‌‪ ،‬له‌کۆندا‬ ‫زیاتر به‌مه‌به‌ستی ئایینی‌و کلتوری‬ ‫وێنه‌و هێماکان له‌س���ه‌ر جه‌س���ته‌‬ ‫نه‌خش���ێنراون‪ ،‬به‌اڵم دواتر له‌گه‌ڵ‬ ‫تێپه‌ڕینی سه‌رده‌مه‌کاندا تاتۆکردن‬ ‫وه‌ک کارێکی هونه‌ری���ی‌و جوانیی‬ ‫په‌ن���ای بۆ ب���راوه‌و له‌ئێستاش���دا‬ ‫ئه‌س���تێره‌ هونه‌ریی‌و وه‌زشییه‌کانی‬ ‫جیهان به‌ش���ێوه‌که‌ی به‌رباڵو تاتۆ‬ ‫له‌سه‌ر جه‌س���ته‌یان ده‌نه‌خشێنن‌و‬ ‫هه‌وادارانیش���یان وه‌ک چاولێکه‌ری‬ ‫ئ���ه‌وان‪ ،‬هه‌م���ان کار دوب���اره‌‬ ‫ده‌که‌نه‌وه‌‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫نمونه‌ی تاتۆکردن له‌کوردستان‬

‫نارسی ڕه‌زازی‪..‬‬ ‫ده‌نگێک له‌رۆژهه‌اڵتی کوردستانه‌وه‌‬ ‫رۆژهه‌اڵت����ی چ����ووە س����ەر ش����انۆ‌و گۆرانیی‬ ‫هونه‌رمه‌ن����دی‬ ‫کوردس����تان ناس����ڕی ڕه‌زازی «دەس����ماڵێ‌و دەس����ماڵێ» ب����ە‬ ‫له‌دایکبوی س����اڵی ‪1955‬ی شاری ش����ێوەی ڕاس����تەوخۆ له‌ڕادیۆی‬ ‫س����نه‌یه‌‪ .‬له‌ته‌مه‌نێک����ی منداڵیداو شاری سنە تۆمار کرد‪.‬‬ ‫ه����ه‌ر له‌و ش����اره‌ ده‌س����تیکردوه‌‬ ‫یەک����ەم بەرھەم����ی کاس����ێتی‬ ‫به‌گۆرانی وتن‪ .‬له‌دوای شۆڕش����ی‬ ‫ئیس��ل�امی ئێران له‌ساڵی ‪ ،1979‬باڵو کراوەی بریت����ی بوو له‌چەند‬ ‫ناسڕی ڕه‌زای بوه‌ ئه‌ندامی حزبی گۆرانییەکی الس����ایی گۆرانیبێژە‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ی رۆژهه‌اڵتی کوردستان‌و کوردەکان‪ ،‬بۆ نمونه‌ گۆرانیی «ئای‬ ‫دوای م����اوه‌ی ب����ه‌ره‌و هه‌نده‌ران چەندەم خ����ۆش ئەوێی»ی عەلی‬ ‫کۆچی ک����ردو له‌وێ درێ����ژه‌ی دا مەردان مەقامی بەیات تورک‪ .‬بەاڵم‬ ‫ناس����ر ڕەزازی له‌مەقامی ماھووردا‬ ‫به‌کاری هونه‌ریی‪.‬‬ ‫خوێندوویەتی‪ .‬یەکەم کەسێک کە‬ ‫ڕه‌زازی له‌س����اڵی ‪ 1978‬له‌گه‌ڵ له‌ژیان����ی ھونەری دا یارمەتی داوە‬ ‫خانم����ه‌ هونه‌رمه‌ن����دی کۆچکردو تۆفیق رەزایی گۆرانیبێژی ش����اری‬ ‫مه‌رزیه‌ فه‌ریقی ژیانی هاوسه‌رگیریی س����نەیە‪ ،‬بەاڵم لەب����ەر ئەوەی کە‬ ‫پێکهنا‪ ،‬که‌ ئه‌مه‌ی دواییان به‌هۆی له‌شاری سنە تیپی مۆسیقا نەبوو‪،‬‬ ‫نه‌ش����ته‌رگه‌رییه‌وه‌ له‌ساڵی ‪ 2005‬ناچار ئەب����ێ پەنا بباتە ش����اری‬ ‫کۆچی دوای کرد‪ .‬دواتر ناس����ری س����ەقز لەفەرھەنگ‌و ھونەری ئەو‬ ‫ڕه‌زازی ژیانی هاوس����ه‌ریی له‌گه‌ڵ ش����ارە لەگەڵ ڕەشید فەیزینەژاد‌و‬ ‫خانمێکی رۆژهه‌اڵتی کوردس����تان‌و حەبیبوڵاڵ نیکبین‌و چەند کەسێکی‬ ‫ش����اری مه‌ریوان به‌ناوی "ئێران" دیکە درێژە بە ھونەری گۆرانی وتن‬ ‫بدا‌و لەگەڵ پەروین موشیر وەزیری‬ ‫پێکهێنا‪.‬‬ ‫چەند کاروانی ش����یعر‌و گۆرانییان‬ ‫ناسری ره‌زازی دو کوڕو کچێکی له‌تەلەفیزیۆنی ش����اری سنە تۆمار‬ ‫ھەیە بە ناوەکانی‪ :‬کاردۆ‪ ،‬ماردین‌و کرد‪.‬‬ ‫دڵنی����ا‪ .‬دڵنیا رەزازیش ئێس����تا‬ ‫ناس����ر ڕەزازی جگ����ە ل����ه‌کاری‬ ‫گۆرانیبێژە‪.‬‬ ‫گۆرانی وتن شارەزایی زۆری ھەیە‬ ‫ناس����ڕی ره‌زازی له‌ساڵی ‪ ١٩٦٨‬له‌ئەدەبیات����ی ک����وردی‌و چەندین‬ ‫له‌تەمەنی ‪ ١٤‬ساڵیدا بۆ یەکەمجار بەرھەمی ئەدەبی هه‌یه‌‪.‬‬

‫ته‌‌رازوو‬ ‫مه‌هێڵه‌ په‌یوه‌ندیه‌ خۆشه‌ویستییه‌كانت‬ ‫كاربكاته‌ س���ه‌ر كاره‌كان���ی‌ رۆژانه‌ت‪،‬‬ ‫به‌وریایه‌وه‌ قسه‌كانت ده‌ربڕه‌‪.‬‬

‫دوپشک‬ ‫هیچ هۆیه‌ك نیه‌ كه‌ به‌و شێوه‌ مامه‌ڵه‌‬ ‫ده‌كه‌یت‪ ،‬وریابه‌ با توشی‌ كێشه‌و گرفت‬ ‫نه‌بیت له‌گه‌ڵ چوار ده‌وره‌كه‌ت‪.‬‬

‫که‌‌وان‬ ‫پێویس���تت ب���ه‌ هه‌ندێ‌ ئام���ۆژگار ‌‬ ‫ی‬ ‫ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت هه‌یه‌‪ ،‬راڕایی‌و‌ دو دڵی‌‬ ‫گاریگه‌ری‌ خراپی‌ به‌سه‌رته‌وه‌ هه‌یه‌‪.‬‬

‫گیسک‬ ‫زۆر دڵ ته‌نگ���ی‌ به‌هۆی‌ كێش���ه‌كانی‌‬ ‫رابردوه‌و هه‌ڵس���وكه‌تنه‌كانت جێگه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫گومانی‌ ده‌وروبه‌ره‌كه‌تن‪.‬‬

‫سه‌‌تڵ‬ ‫پێویس���تیت به‌وه‌ هه‌یه‌ له‌كار بێیته‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌و که‌مێک هه‌وا هه‌ڵمژی‌‌و چه‌ند‬ ‫كاتێك به‌دور له‌په‌ستانی‌ كار بژیت‪.‬‬

‫نه‌‌هه‌‌نگ‬ ‫الوازبوون���ت ل���ه‌روی‌ پای���ه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه‌ كاریگه‌ری‌ نیگه‌تیڤی‌‬ ‫له‌س���ه‌ر ژیانت هه‌یه‌و خه‌ریكه‌ به‌ره‌و‬ ‫دواوه‌ ده‌رۆیت‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫س‬ ‫ی‬ ‫ح‬ ‫ر‬ ‫ی‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫پێیه‌كانت له‌قڵیشان‬ ‫رزگار بكه‌‬

‫‪rangalayawene@gmail.com‬‬

‫ج‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ی‬

‫قڵیش����انی‌ پێیه‌كان یه‌كێك����ه‌ له‌كۆنترین‬ ‫كێش����ه‌كانی‌ پێس����ت‌و زۆرین����ه‌ی‌ خانمانی‌‬ ‫ناره‌حه‌ت كردوه‌‪ ،‬به‌و هۆیه‌ش����ه‌وه‌ به‌شێكی‌‬ ‫زۆری خانمان په‌نا ده‌به‌نه‌به‌ر ئارایشتگاكان‬ ‫بۆبه‌كار هێنانی‌ گیراوه‌كان بۆ پاك كردنه‌وه‌ی‌‬ ‫پێیه‌كان‪ .‬به‌اڵم به‌ڕای ش����اره‌زایانی‌ بواری‌‬ ‫جوان����كاری‌ ده‌كرێت س����ود ل����ه‌م گیراوه‌یه‌‬ ‫وه‌ربگیرێت بۆ ده‌ستكه‌وتنی‌ پێیه‌كی‌ نه‌رم‪.‬‬

‫فیلمه‌که‌ی شوان عه‌توف‬ ‫دوانزه‌هه‌مین خه‌اڵتی به‌ده‌ستهێنا‬

‫کورتە فیلمی "ماڵ‌و کلیل" له‌دەرھێنانی‬ ‫سینەماکاری کورد "ش���وان عەتووف"‬ ‫خەاڵتی باش���ترین فیلمی فیس���تیڤاڵی‬ ‫نێودەوڵەتیی فیلمی "ڤیالڤیکێنس���یو"‬ ‫له‌واڵتی کۆڵەمبیای بەدەستھێنا‪.‬‬ ‫له‌نوێتری���ن بەش���داری نێونەتەوەیی‬ ‫خۆیدا‪ ،‬فیلمی "ماڵ‌و کلیل" لەبەش���ی‬ ‫پێشبڕکێی فیس���تیڤاڵی نێودەوڵەتیی‬ ‫فیلمی "ڤیالڤیکێنسیو" لەواڵتی کۆڵۆمبیا‬ ‫نمایش���کرا‌و لەالیەن ئەندامانی لێژنەی‬ ‫دادوەرانی ئەم فیس���تیڤاڵەوە خەاڵتی‬ ‫باشترین فیلمی چیرۆکی‌و دوازدەیەمین‬ ‫خەاڵتی نێودەوڵەتی ئەم فیلمە کوردییە‬ ‫بە "ش���وان عەتووف" بە نوێنەرایەتیی‬ ‫له‌ھەرێمی کوردستان بەخشرا‪.‬‬ ‫فیس���تیڤاڵی نێودەوڵەتی���ی فیلمی‬ ‫پەنجەرەی���ەک‌و‬ ‫"ڤیالڤیکێنس���یو"‬ ‫پالنێک���ی جێگ���رە بۆ س���ینەماکارانی‬ ‫سەرتاس���ەری دنیا کە ل���ەم ڕێگایەوە‬ ‫لەگ���ەڵ فیلمە نێودەوڵەتیی‪ ،‬ناوچەیی‌و‬ ‫نەتەوەییەکانیان ئاش���نا بن‌و ھەروەھا‬ ‫ب���ە بینین���ی بەرھەمی فیلمس���ازانی‬ ‫کۆڵەمبی لەچیرۆکەکانی کۆمەاڵیەتیی‪،‬‬ ‫فەرھەنگیی‪ ،‬سیاس���یی‪ ،‬ئابووریی‌و بە‬ ‫تایب���ەت ژیانی ئەم واڵت���ە له‌نزیکەوە‬ ‫ئاس���نا بن‌و رۆژانی ‪ ٢٣‬ت���ا ‪ ٢٧‬تەموز‬ ‫‪ ٢٠١٥‬له‌ش���اری مێتا لەواڵتی کۆڵەمبیا‬

‫ چوار كه‌وچ����ك خوێی‌ زبرو دو كه‌وچك‬‫ئاوی‌ لیمۆ بخه‌ره‌ لیترو نیوێک‌ ئاوه‌وه‌ هه‌ردو‬ ‫پێ����ت بۆماوه‌ی‌ ‪ 10‬خول����ه‌ك بخه‌ره‌ ناو ئه‌و‬ ‫گیراوه‌یه‌وه‌‪ .‬دواتر به‌به‌ردی‌ پێ‌ ئه‌و پێسته‌‬ ‫مردوانه‌ ل����ه‌ پێیه‌كانت بكه‌ره‌وه‌و پاش����ان‬ ‫به‌لفكه‌یه‌كی‌ که‌مێک زبر پێیه‌كانت بشۆ‪.‬‬ ‫ ئه‌گه‌ر كێش����ه‌ی ‌كه‌ڕوی‌ پێیه‌كانیشت‬‫هه‌ی����ه‌ ده‌توانیت ب����ۆ م����اوه‌ی‌ ‪ 10‬خوله‌ك‬ ‫پێیه‌کانت بخه‌یته‌ ناو چای‌ ره‌ش����ه‌وه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫گیراوه‌یه‌ هه‌فته‌ی‌ دو جار دوباره‌بكه‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌موو ش����ه‌وێك پێیه‌كان����ت به‌كرێمێك‬‫ێ بكه‌و بۆ‬ ‫چه‌ور بك����ه‌ دواتر گۆره‌ویه‌ك له‌پ ‌‬ ‫رۆژی‌ دواتر‌ به‌ئاوی‌ شله‌تێن بشۆ‪.‬‬

‫‌ره‌نگاڵه‬

‫بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫م���اڵ‌و کلیل" ک���ە تا ئێس���تا له‌‪٥١‬‬ ‫فیستیڤاڵی جۆراوجۆر له‌ئاستی جیهان‬ ‫نمایش���کراوە‌و ‪ ١٢‬خەاڵت���ی گرینگ���ی‬ ‫نێودەوڵەتیی بەدەستھێناوە‪.‬‬ ‫کورتە فیلم���ی چیرۆکی "ماڵ‌و کلیل"‬ ‫له‌نووسین‌و دەرھێنانی "شوان عەتووف"‬ ‫کە بەرھەم���ی بەڕێوەبەرایەتی ھونەری‬ ‫سینەمای سلێمانییە‌و له‌الیەن کۆمپانیای‬ ‫"ئای لۆف فیلم" به‌رهه‌م هێنراوه‌‪.‬‬

‫چه‌که‌کان له‌ناو جامخانه‌کاندا ده‌مێننه‌و ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ گه‌رمی شه‌ڕدا‪ ،‬بازاڕی چه‌کفرۆشی سارد ده‌بێته‌وه‌‬ ‫له‌ناو دوکانه‌که‌یدا‬ ‫سه‌دان جۆری چه‌ک‬ ‫هه‌بو‪ .‬چه‌ک له‌شێوازی‬ ‫جیاو ره‌نگی جیاو به‌رهه‌می‬ ‫واڵتی جودا‪ ،‬له‌مسه‌ری‬ ‫خۆرهه‌اڵته‌وه‌ بۆ ئه‌و سه‌ری‬ ‫خۆرئاوا‪ ،‬به‌اڵم هه‌مویان ته‌نها یه‌ک‬ ‫ئامانج‌و کاریان هه‌یه‌‪ ،‬هه‌مویان ته‌نها‬ ‫یه‌ک جۆر خۆراکیان هه‌یه‌؛ فیشه‌ک‪.‬‬

‫س���ه‌روکاری له‌گه‌ڵ چه‌ک فرۆش���تندا‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬هۆکاره‌ک���ه‌ی ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی که‌ ئه‌و ش���ه‌ڕه‌ی هێزه‌کانی‬ ‫پێشمه‌رگه‌ی کوردستان به‌رامبه‌ر‬ ‫داع���ش ده‌یکه‌ن‪ ،‬به‌چه‌کی قورس‬ ‫ده‌کرێ���ت "ئێم���ه‌ش ته‌نها چه‌کی‬ ‫سوکمان هه‌یه‌"‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ئام���اژه‌ به‌وه‌ش‬ ‫ده‌کات ک���ه‌ ئ���ه‌و چه‌که‌‬ ‫سوکانه‌ی پێشمه‌رگه‌و‬ ‫هێ���ز ه ‌‬

‫له‌ن���او ئ���ه‌و دوکان���ه‌ی ب���ازاڕی‬ ‫چه‌کفرۆشانی س���لێمانی‪ ،‬که‌ چه‌که‌کان‬ ‫له‌ن���او شوش���ه‌و به‌ق���ه‌د دیواره‌کاندا‬ ‫هه‌ڵواس���راون‌و بریقه‌ی���ان ده‌ه���ات‪،‬‬ ‫له‌چاوه‌ڕوان���ی فرۆش���یارێکدابون ک���ه‌‬ ‫بێن‌و بیانبه‌ن‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم به‌وته‌ی خاوه‌نی‬ ‫دوکانه‌که‌‪" ،‬به‌پێچه‌وانه‌ی گه‌رمی شه‌ڕو‬ ‫پێدادان���ه‌کان له‌گه‌ڵ داعش���دا‪ ،‬بازاڕی‬ ‫چه‌ک فرۆشتن کز بوه‌"‪.‬‬ ‫له‌سه‌ره‌تای مانگی حوزه‌یرانی ساڵی‬ ‫رابردو‪ ،‬له‌ناکاوێکدا رێکخراوی ده‌وڵه‌تی‬ ‫ئیس�ل�امی به‌ش���ێک له‌خاک���ی عێراق‌و‬ ‫کوردستانی کرده‌ گۆڕه‌پانێکی گه‌وره‌ی‬ ‫ش���ه‌ڕو پڕی کرد له‌ده‌نگی فیش���ه‌ک‌و‬ ‫ره‌نگی سوری خوێن‪.‬‬ ‫ئه‌ک���ره‌م خاوه‌ن���ی ئه‌و فرۆش���گای‬ ‫چه‌که‌ی بازاڕی چه‌ک فرۆش���انی شاری‬ ‫س���لێمانی‪ ،‬ئاشکرای ده‌کات که‌ گه‌رمی‬ ‫شه‌ڕ بازاڕی چه‌کی س���اردکردوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئ���ه‌و وه‌ک که‌س���ێک که‌ چه‌ند س���اڵه‌‬

‫خۆبه‌خش���ه‌کانیش‬ ‫ده‌یانه‌وێت‌و شه‌ڕی پێ‬ ‫ده‌ک���ه‌ن "زۆرینه‌ی وه‌ک‬ ‫هاوکاریی له‌الی���ه‌ن ده‌وڵه‌ته‌‬ ‫جیهانییه‌کانه‌وه‌ وه‌ک هاوکاری بۆ‬ ‫پێشمه‌رگه‌ دێت"‪.‬‬ ‫له‌و دوکانه‌دا که‌ ناو به‌ناو موشته‌ری‬ ‫ده‌هات���ن‌و زیاتر س���ه‌یری چه‌که‌کانیان‬ ‫ده‌کرد له‌وه‌ی چه‌ک بکڕن‪ ،‬خاوه‌نه‌که‌ی‬ ‫قه‌یرانی دارایی‌و سه‌ختی باری گوزه‌رانی‬ ‫هاواڵتیانیش به‌یه‌کێ���ک له‌هۆکاره‌کانی‬ ‫کزیی بازاڕی چه‌کفرۆشیی ده‌زانێت‪.‬‬ ‫به‌هۆی ئه‌و که‌مفرۆشیه‌شه‌وه‌‪ ،‬نرخی‬ ‫چه‌ک���ه‌کان زۆر دابه‌زین���ی به‌خۆیه‌وه‌‬ ‫بینی���وه‌و هه‌ندێکیان بۆ نیوه‌ دابه‌زیوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئ���ه‌وه‌ش نه‌بوه‌ته‌ ه���ۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫چه‌که‌کان له‌جامخان���ه‌کان‌و دوکانه‌کان‬ ‫بێنه‌ ده‌ره‌وه‌‪.‬‬

‫ئا‪ :‬مه‌زهه‌ر که‌ریم‬

‫فۆتۆ‪ :‬مه‌زهه‌ر که‌ریم‬

‫کاوڕ‬ ‫ئه‌م چه‌ند رۆژه‌ زۆر گرنگه‌ بۆبه‌ستن ‌‬ ‫ی‬ ‫په‌یوه‌ندیی���ه‌كان‪ ،‬ئ���ه‌و رێگه‌ی���ه‌‬ ‫هه‌ڵبژێره‌ كه‌ ده‌توانی���ت به‌هۆیه‌وه‌‬ ‫سه‌ركه‌وتوبی‌‪.‬‬

‫گا‬

‫دوانه‌‬

‫ره‌نگه‌ قورس���بێت روبه‌روی‌ ئه‌و هه‌موو خۆشه‌ویس���ته‌كه‌ت زیات���ر دێت���ه‌‬ ‫كێش���ه‌یه‌ ببیت���ه‌وه‌‪ ،‬ده‌توانی���ت ئه‌م ناوژیانت���ه‌وه‌و هه‌وڵبده‌ كێش���ه‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی پێویس���تییه‌كان ژیانتی‌ بۆ باس بكه‌یت‪.‬‬ ‫ماوه‌یه‌ ته‌نها روبه‌رو ‌‬ ‫ببیته‌وه‌‪.‬‬

‫قرژاڵ‬

‫شێر‬

‫له‌سه‌ر ئه‌و رێگه‌یه‌ بڕۆ كه‌ پێشتر پالنت ئ���ه‌م چه‌ن���د رۆژه‌كاته‌كان���ی‌ خۆت‬ ‫بۆ دانابو‪ ،‬واز ل���ه‌و توڕه‌بوونه‌ت بهێنه‌ به‌خه‌وبه‌سه‌ر مه‌به‌‪ ،‬ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت زۆر‬ ‫پێویستیان به‌تۆ هه‌یه‌ له‌كاره‌كانیان‪.‬‬ ‫كه‌ بۆته‌ بێزاركردنی‌ ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت‪.‬‬

‫له‌هه‌رێمی کوردس���تاندا به‌پێی یاسا‬ ‫چ���ه‌ک هه‌ڵگرت���ن قه‌ده‌غه‌ی���ه‌‪ ،‬ته‌نها‬ ‫ب���ۆ ئه‌و که‌س���انه‌ نه‌بێت ک���ه‌ مۆڵه‌تی‬ ‫فه‌رمی���ان هه‌یه‌ له‌وه‌زاره‌ت���ی ناوخۆی‬ ‫حکومه‌ت���ی هه‌رێمه‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌شدا هێشتا چه‌ک هه‌ڵگرتن له‌الیه‌ن‬ ‫که‌سانی مه‌ده‌نی‌و هاواڵتیانی ئاساییه‌وه‌‬ ‫دیارده‌یه‌کی زه‌ق‌و به‌رچاوه‌‪.‬‬ ‫دوکانداره‌کان���ی چه‌ک فرۆش���تنیش‬ ‫ناتوانن چه‌ک به‌هه‌مو که‌سێک بفرۆشن‪،‬‬ ‫به‌ڵک���و ده‌بێ���ت مۆڵه‌ت���ی وه‌زاره‌تی‬ ‫ناوخۆ یاخود وه‌زاره‌تی پێش���مه‌رگه‌یان‬ ‫هه‌بێ���ت‪ ،‬له‌کاتی فرۆشتنیش���دا ناوی‬ ‫که‌سه‌که‌و ژماره‌ی چه‌که‌که‌ له‌دوکانه‌که‌‬ ‫تۆمار ده‌کرێت‪ ،‬ب���ۆ ئه‌وه‌ی له‌کاتی‬ ‫ئه‌نجامدانی ه���ه‌ر تاوانێکدا به‌و‬ ‫چه‌کان���ه‌‪ ،‬خاوه‌نه‌کانی���ان‬ ‫بناسرێنه‌وه‌‪.‬‬

‫فه‌‌ریک‬ ‫توان���ای‌ ئه‌وه‌ت هه‌یه‌ ك���ه‌ په‌یوه‌ندی‌‬ ‫س���ۆزداری‌ ن���وێ‌ ببه‌س���تی‌‪ ،‬ئ���ه‌م‬ ‫فرسه‌تانه‌ی‌ ئه‌م چه‌ند رۆژه‌ بقۆزه‌ره‌وه‌‬ ‫بۆ په‌یوه‌ندییه‌كه‌ت‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫‪birura.awene@gmail.com‬‬

‫بیروڕا‬

‫شه‌‌ڕ له‌پێناوی سیاسه‌تدا‪ :‬ئه‌ردۆگان‌و کورسی‬ ‫نەیارانی مۆدێرنە‬

‫لەس���ەردەمی مارکسەوە دیدێک بۆ دونیای‬ ‫مۆدێ���رن لەدایکدەبێ���ت کە دیدێک���ی تەواو‬ ‫ڕەشبینه‌و کۆمەڵێک ئاکاریی نێگەتیڤ دەداتە‬ ‫پاڵ ئەو دونیا تازەیەو ئەو مرۆڤە نوێیانەی لەو‬ ‫دونیایەدا ئامادەن‪ .‬ئەم شێوازە له‌وێناکردن‌و‬ ‫لێکدان���ەوەی دونیای مۆدێ���رن الی مارکس‌و‬ ‫نیتش���ە‌و ماکس ڤێبەر‌و فرۆید ئامادەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بێگوم���ان الی هه‌ر یەکێکیان بەش���ێوازێکی‬ ‫جیاواز‪ .‬ئەو تێزە سەرەکییەی ئەم نوسەرانە‬ ‫بەرگریلێدەکەن ئەوەیە کە مرۆڤی ناو دونیای‬ ‫مۆدێ���رن‪ ،‬هه‌ڵگری ھۆش���یارییەکە کە خۆی‬ ‫بەڕێوەب���ەر‌و داڕێ���ژەر‌و ئاراس���تەکەری ئەو‬ ‫ھۆش���یارییە نییە‪ ،‬ئەوەی لەناو سەر‌و زەین‌و‬ ‫خەیاڵی کەس���ەکاندا هه‌ی���ە‪ ،‬موڵکی خۆیان‌و‬ ‫بەرهه‌می بیرکردنەوەی سەربەست‌و ئازادانەی‬ ‫خۆی���ان نییە‪ ،‬بەڵکو بەرهه‌م���ی ئەو بونیاد‌و‬ ‫ھێ���زو میکانیزمە تازانەن کە ل���ەو دونیایەدا‬ ‫دێنەکایەوە‪.‬‬ ‫الی مارکس کێش���ەی س���ەرەکیی مۆرڤی‬ ‫مۆدێرن کێش���ەی "نامۆبون"‌و دروس���تبونی‬ ‫"ھۆش���یارییەکی س���اختە"یە له‌مێشکی ئەو‬ ‫مرۆڤەدا‪ .‬کاپیتالیزم‪ ،‬یان سەرمایەداریی‪ ،‬ئەو‬ ‫شێوازەیە له‌ڕێکخستنی ئابوریی کە ھۆشیاریی‬ ‫مرۆڤ دەشێوێنێت‌و بەتەواوی مرۆڤ له‌خۆی‌و‬ ‫لەو دونیای���ە نامۆدەکات ک���ە تیایدا دەژی‪.‬‬ ‫هه‌رچی نیتشەو ماکس ڤێبەرو فرۆیدە‪ ،‬کەسیان‬ ‫نکوڵی له‌نامۆبونو شێوانی ھۆشیاریی مرۆڤی‬ ‫مۆدێرن ناکەن‪ ،‬ب���ەاڵم ئەمان بۆچونیان وایە‬ ‫کە کێشەی مۆدێرنە‪ ،‬ته‌نها کێشەی سیستمە‬ ‫ئابورییە س���ەرمایەدارییەکە نییە‪ ،‬بەڵک‪،‬و بە‬ ‫پلەی یەکەم‪ ،‬کێش���ەی دەس���ەاڵتە‪ ،‬کێشەی‬ ‫دروس���تبون‌و لەدایکبونی دەسەاڵتێکی تازەیە‬ ‫کە دەتوانێ���ت لەهه‌مو کونو قوژبنێکی ژیانی‬ ‫مرۆڤدا ئامادەبێت‪ .‬الی ئەم نوس���ەرانە کاری‬ ‫ژمارە یەکی ئەم دەسەاڵتە مۆدێرنە چەپاندنی‬ ‫مرۆڤە‪" .‬تێزەی چەپاندن" الی ئەم نوسەرانە‬ ‫دەبێت بە تێزەی س���ەرەکیی ئەو دەس���ەاڵتە‬ ‫مۆدێرنەی لەم دونی���ا تازەیەدا لەدایکدەبێت‪،‬‬ ‫کێش���ەکە ته‌نها کێشەی "چەوس���اندنەوە"ی‬ ‫ئابوری���ی نییە‪ ،‬بەڵکو کێش���ەی "چەپاندن"‌و‬ ‫کۆنترۆڵکردنی دونیا ناوەکییەکەی مرۆڤە‪.‬‬ ‫خاڵی س���ەرەکیی لەم تێ���زەی چەپاندندا‬ ‫ئەوەیە کە مرۆڤی ناو ئەم کۆمەڵگا مۆدێرنانە‬ ‫میکانیزمەکان���ی چەپاندن���ن‌و‌ کۆنترۆڵکردن‬ ‫بەناوەکیی دەکەن‌و هه‌ر کەسێکیان پۆلیسێکی‬ ‫ناوەکی���ی لەن���او دەرون‌و ھۆش���یاریی خۆیدا‬ ‫دروستدەکات‪ .‬مرۆڤی مۆدێرن ئەم میکانیزمی‬ ‫چەپاندن���ە دەکات بەبەش���ێک له‌کاراکتەری‬ ‫خ���ۆی‪ ،‬بە بەش���ێک له‌پێکهات���ی دەرونیی‌و‬ ‫هه‌ڵسوکەوتو ھۆشیاریی‌و ناھۆشیاریی خۆی‪.‬‬ ‫ئەم���ە وادەکات تەح���ەدای س���ەرەکیی الی‬ ‫ئەم نوس���ەرانە گۆڕینی سیستمە ئابورییەکە‬ ‫نەبێ���ت‪ ،‬بەڵک���و خۆڕزگارکردنبێ���ت ل���ەو‬ ‫میکانیزم���ە ناوەکییان���ەی "گوێڕایەڵی���ی"و"‬ ‫خۆکۆنترۆڵکردن"و"خۆچەپان���دن" دروس���تو‬ ‫ئاراس���تەدەکەن‪ .‬ئەم تێ���زەی خۆچەپاندنو‬ ‫خۆکۆنترۆڵکردن���و‌ خۆبێدەنگکردن���ە‪ ،‬تێزەی‬ ‫س���ەرەکیی نیتش���ەو فرۆیدو ماکس ڤێبەرە‪.‬‬ ‫بەشێکی سەرەکیی فیکریی ئەم سێ نوسەرە‬ ‫نیش���اندانی ئەو میکانیزم‌و س���تراتیژییانەیە‬ ‫ک���ە ئاش���کرایدەکەن چۆن مرۆڤ���ی ناو ئەم‬ ‫کۆمەڵگایانە دەکرێ���ن بە"مرۆڤی گوێڕایەڵ"‪.‬‬ ‫هه‌رسێکیشیان کەمتر خەریکی تیوریزەکردنی‬ ‫چەوس���اندنەوەکانی ناو کاپیتالی���زم‌و زیاتر‬ ‫خەریکی تیوریزەکردنی سروشتە "چەوسێنەر"و‬ ‫"داپڵۆسەر"‌و "کۆنترۆڵکەر"ەکەی مۆدێرنەن‪.‬‬ ‫ئەم س���ێ نوسەرە هه‌ر یەکەیان بەشێوەیەکی‬ ‫تایب���ەت له‌مارک���س دوردەکەوێت���ەوەو‬ ‫له‌گرنگیدان���ەوە ب���ە ھۆکارە ئابورییەکان���ی‬ ‫تێکچون���ی دونیای مۆدێرن���ەوە‪ ،‬دەگوزانەوە‬ ‫ب���ۆ گرنگی���دان بەمەس���ەلەی دەس���ەاڵت‌و‬ ‫هه‌یمەن���ەو غەریزە‪ .‬ئەگ���ەر ئابوریی ئامرازی‬ ‫کۆنترۆڵکردنێکی دەرەکیی ژیانی مۆرڤەکانی‬ ‫ناو سیستمی کاپیتالیزم بێت‪ ،‬ئەوا دەسەاڵت‌و‬ ‫هه‌یمەنەو غەریزە ئ���ەو ڕێگایانەن کە دونیای‬ ‫مۆدێرن بااڵدەس���تیی خۆی بەس���ەر دونیای‬ ‫ناوەکیی تاکەکەسەکاندا‪ ،‬مەیسەردەکات‪.‬‬ ‫ڕەخن���ەی فۆری���د له‌ھۆش���یاریی مۆدێرن‪،‬‬ ‫یان له‌ھۆش���یاریی مرۆڤی مۆدێ���رن‪ ،‬له‌ڕێگای‬ ‫ڕەخنەکردن���ی ک���ردەی چەپاندن���ی ئارەزوە‬ ‫سێکسییەکان‌و س���نورادرکردنێکی ترسناکی‬ ‫تواناکانی لیبیدۆ خۆی نمایش���دەکات‪ .‬ئەگەر‬ ‫الی مارک���س ڕەخنەکردنی "ش���تومەک"‪ ،‬یان‬ ‫"کااڵ"‪ ،‬ڕەخن���ەی س���ەرکیی بێ���ت‪ ،‬چونکە‬ ‫بەرهه‌مھێنانی کااڵیی ناو سیستمی کاپیتالیزمە‬ ‫وادەکات مرۆڤ ببێتە هه‌ڵگریی "ھۆشیارییەکی‬ ‫س���اخەتە" یان لەناو جۆرێ���ک له‌"نامۆبون"ی‬ ‫قوڵو سەرتاس���ەرییدا نوقمببێت‪ ،‬ئەوا مرۆڤی‬ ‫مۆدێرن الی فرۆید هه‌ڵگری سایکۆلۆژیایەکی‬ ‫نەخۆشو ناتەندروس���تە‪ ،‬چونکە مێژوی ئەم‬ ‫مرۆڤە پڕە له‌چەپاندنێکی بەردەوامو فرەالیەنی‬ ‫ح���ەزو وزە سێکس���ییەکانی‪ .‬بۆی���ە ئەوەی‬

‫ئەگەر ئابوریی ئامرازی‬ ‫کۆنترۆڵکردنێکی‬ ‫دەرەکیی ژیانی‬ ‫مۆرڤەکانی ناو سیستمی‬ ‫کاپیتالیزم بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەسەاڵت‌و هه‌یمەنەو‬ ‫غەریزە ئەو ڕێگایانەن‬ ‫کە دونیای مۆدێرن‬ ‫بااڵدەستیی خۆی‬ ‫بەسەر دونیای ناوەکیی‬ ‫تاکەکەسەکاندا‪،‬‬ ‫مەیسەردەکات‬ ‫له‌دونیای مۆدێرندا له‌سایکۆلۆژیاو ھۆشیاریی‬ ‫مرۆڤی مۆدێرندا دروس���تدەبێت سایکۆلۆژیاو‬ ‫ھۆشیارییەکی شێواوە‪ ،‬ھۆکارەکەشی ئەوەیە‬ ‫ھۆشیاریی‌و س���ایکۆلۆژیایەکە چەپاندن ھێزی‬ ‫سەرەکییە لەدروستبونیاندا‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر الی مارک���س مێ���ژوی مرۆڤایەتی‬ ‫دەرەنجامی ملمالنێی نێوان چینە جیاوازەکان‬ ‫بێتو چەوس���اندنەوە سروشتێکی ئابورییانەی‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬ئەوا الی نیتش���ە مێ���ژو دەرەنجامی‬ ‫ملمالنێ���ی نێ���وان چین���ەکان نیی���ە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ملمالنێ���ی نێوان دو پرنس���یپە کە یەکێکیان‬ ‫"پرنس���یپی دایۆنیزیی"و ئەویتریان "پرنسیپی‬ ‫ئۆپۆلۆنی���ی"ە‪ .‬پرنس���یپی یەکەمی���ان ھێما‬ ‫بۆ هه‌س���ت‌و نەس���ت‌و وزەی���ەک دەکات کە‬ ‫له‌غەریزەکان���ەوە دێت���ەدەرەوەو مرۆڤ وەک‬ ‫بونەوەرێک���ی غەریزیی وێناو دروس���تدەکات‪.‬‬ ‫دوهه‌می���ان ھێما ب���ۆ ئەو ھێ���زە دەکات کە‬ ‫له‌عەقڵ���ەوە س���ەرچاوەدەگرێت‌و مرۆڤ وەک‬ ‫بونەورەرێک���ی عەقاڵنیی وێن���ادەکات‪ .‬مێژو‬ ‫له‌دیدی نیتشەدا مێژوی ملمالنێیە لەنێوان ئەم‬ ‫دو پرنسیپەدا‪ ،‬واتە مێژوی ملمالنێیە لەنێوان‬ ‫غەریزەو عەقڵدا‪ .‬نیتش���ە دژ بەڕۆشنگەریی‌و‬ ‫عەقاڵنیەت���ی مۆدێرن قس���ەدەکات‌و پێیوایە‬ ‫له‌دونی���ای مۆدێرن���دا عەق���ڵ بوە ب���ە تاکە‬ ‫سەرچاوەی گەشەکردن‌و پێشکەوتنی مرۆڤ‌و‬ ‫شارستانیەت‪ .‬شارس���تانیەتی نوێ‌و غەریزەو‬ ‫پرنس���یپی دایۆنیزیی وێرانک���ردوەو مرۆڤێکی‬ ‫عەقاڵنیی‌و "عاقڵ"ی دروس���تکردوە‪ .‬له‌دیدی‬ ‫نیتشەدا ڕۆشنگەرییو عقاڵنیەتی مۆدێرن ته‌نها‬ ‫نیوەی م���رۆڤ‪ ،‬نی���وە عەقاڵنیەکەی مرۆڤ‪،‬‬ ‫دەبینێت‌و لەس���ەر گەش���ەکردنی ئەو نیوەیە‬ ‫کاردەکات‪ ،‬لەکاتێک���دا یۆنانیی���ە کۆن���ەکان‬ ‫مرۆڤی���ان له‌کامڵیی خۆیدا بینیوە‪ .‬هه‌م دیوە‬ ‫غەریزی���ی‌و تەوژمە هه‌س���تییەکانی مرۆڤیان‬ ‫بینیوەو هه‌م دیوە عەقاڵنییەکەش‪ .‬یۆنانییەکان‬ ‫لەدیدی نیتشەدا بەدوای هارمۆنیەتدا گەڕوان‬ ‫لەنێوان ئەو دوانەدا لەکاتێکدا دونیای مۆدێرن‌و‬ ‫ڕۆشنگەریی لەس���ەر بێدەنگکردنو چەپاندن‌و‬ ‫شاردنەوەو بێنرخکردنی الیەنە دایۆنیزیەکەی‬ ‫م���رۆڤ کاردەکات‪ .‬بۆی���ە لەبەراوردکردن���ی‬ ‫شارس���تانیەتی مۆدێرندا بە شارس���تانیەتی‬ ‫یۆنان‪ ،‬نیتشە پێیوایە یۆنانیەکان زۆر لەپێش‬ ‫مرۆڤی هاوچەرخەوەن‪.‬‬ ‫ماکس ڤێبەری���ش وەک مارک���س باوەڕی‬ ‫بەوەیە ک���ە مێژوی مرۆڤ مێ���ژوی ملمالنێی‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬بەاڵم ملمالنێ لەنێوان چینەکان‌و‬ ‫شێوازەکانی بەرهه‌مھێناندا نا‪ ،‬بەڵکو ملمالنێ‬ ‫لەنێوان ش���ێوازە جیاوازەکان���ی هه‌یەمەندا‪.‬‬ ‫الی ماک���س ڤێبەر ئ���ەوەی له‌دونی���ای بەر‬ ‫له‌مۆدێرندا بااڵدەس���تە دو شێوازە له‌هه‌یمەنە‬ ‫کە بریتین له‌"هه‌یمەن���ەی کەلەپورو نەریەت"‬ ‫لەگەڵ "هه‌یمەن���ەی کاریزمی���ی"‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫هه‌یمەنە له‌کۆمەڵگای مۆدێرندا "هه‌یمەنەیەکی‬ ‫یاس���ایی‌و بیرۆکراس���یی"ە‪ .‬ئ���ەم هه‌یمەن���ە‬ ‫نوێیەش هه‌یمەنەیەک���ی هه‌مەالیەنەو مرۆڤی‬ ‫ناو کۆمەڵ���گا مۆدێرن���ەکان وەک مرۆڤی ناو‬ ‫"قەفەزێکی ئاس���نین"ی لێهات���وە کە لەهه‌مو‬ ‫الیەکەوە بە یاس���او بەها بیرۆکراس���ییەکان‬ ‫گەمارۆدراوە‪ .‬مرۆڤی مۆدێرن الی ماکس ڤێبەر‬ ‫مرۆڤێکە بیرۆکراس���یەت ژیانی ئارستەدەکاتو‬ ‫بێرۆکراس���یەت ھۆش���یارییەکی گەمارۆدراوی‬ ‫تیادا دەچێنێت‪.‬‬

‫سه‌ردار عه‌زیز‬ ‫ئه‌وه‌ی له‌میان���ه‌ی رێککه‌وتنی رۆژی‬ ‫‪23‬ی ته‌م���وزدا له‌نێ���وان ئه‌مری���کا‌و‬ ‫تورکی���ادا روی���دا کۆمه‌ڵ���ه روداوێکی‬ ‫ئاڵ���ۆزی پێکه‌وه‌گرێ���دراو جی���اوازن‪.‬‬ ‫س���ه‌رتاپایان په‌یوه‌ندی���ان به‌کورده‌وه‬ ‫هه‌یه له‌گش���ت پارچه‌كانی کوردستان‪.‬‬ ‫هه‌وڵئه‌ده‌ین به‌کورتی چه‌ند ڕه‌هه‌ندێکی‬ ‫ئه‌م رێککه‌وتنامه‌یه ڕاڤه بکه‌ین‪.‬‬ ‫‪ 1‬هه‌تا پێش ڕێککه‌وتنامه‌كه خه‌باتی‬ ‫ک���وردی له‌باک���ور‌و باش���ور‌و رۆژئاوا‬ ‫وه‌ها ده‌بین���را ک���ه هه‌نگاوێکی وه‌ها‬ ‫گ���ه‌وره‌ی ناوه‪ ،‬ئیت���ر چوه‌ته قۆناغی‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی که به‌رژه‌وه‌ندی کورد ته‌بابێت‬ ‫له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندی گ���ه‌وره هێزه‌كانی‬ ‫جیهاندا‪ .‬له‌ئه‌نجامدا چیدی کورد نابێته‬ ‫قوربان���ی‌و په‌راوێ���ز ناخرێ���ت‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫به‌شێکه له‌چاره‌س���ه‌ره‌كانی ناوچه‌كه‪.‬‬ ‫بۆ یه‌كه‌م ج���ار ک���ورد وه‌ك جیاواز‌و‬ ‫پۆزه‌تی���ف ده‌رکه‌وت���ن له‌ناوچه‌که‌دا‪.‬‬ ‫له‌چه‌ندین بواری جیاوازدا تێده‌کۆشان‪،‬‬ ‫دیموکراس���ی له‌ناو تورکیا‪ ،‬دژه تیرۆر‬ ‫له‌رۆژئاڤ���ا‪ ،‬هه‌روه‌ه���ا ته‌ب���ا له‌گ���ه‌ڵ‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان���ی زلهێ���ز‌و کۆمپانی���ا‬ ‫جیهانیه‌كان له‌باشور‪.‬‬ ‫‪ 2‬ب���ه‌اڵم ئ���ه‌م دیده له‌پ���ڕ به‌چه‌ند‬ ‫کاتژمێرێ���ک پ���اش رێککه‌وتنی نێوان‬ ‫تورکی���ا‌و ئه‌مریکا‪ ،‬وه‌ك ی���اری مارو‬ ‫په‌ی���ژه‪ ،‬گه‌ڕایه‌وه بۆ خاڵی س���ه‌ره‌تا‪.‬‬ ‫جارێکی تر میدیای کوردی‌و (میدیای‬ ‫چه‌پ���ی جیهان���ی) پڕب���و له‌بۆڵ���ه‌و‬ ‫موناج���ات‌و خۆبه‌قوربان���ی بینی���ن‪.‬‬ ‫ئای���ا جارێکی تر له‌الی���ه‌ن ئه‌مریکاوه‬ ‫فرۆشراین؟ ئایا هه‌ر بۆئه‌وه له‌دایکبوین‬ ‫ک���ه خیانه‌تمان لێبک���ه‌ن؟ ئایا بوینه‬ ‫قوربانی به‌رژه‌وه‌ندی هێزه گه‌وره‌كان؟‬ ‫ئایا س���ه‌رده‌می ئێمه [کورد] تێپه‌ڕی؟‬ ‫ئه‌م خیتابه‌ چه‌واش���ه‌كه‌ره‪ .‬له‌ڕه‌هه‌نده‬ ‫چه‌په‌كه‌ی���دا به‌مان���ای ئه‌وه‌دێت‪ ،‬که‬ ‫نه‌ده‌ب���و په‌یوه‌ندی له‌گ���ه‌ڵ رۆژئاوادا‬ ‫ببه‌سترێت چونکه رۆژئاوا له‌کرۆکه‌وه دژ‬ ‫به‌مافی کورده‌و په‌یوه‌ندیه‌كی ئامرازی‬ ‫هه‌یه به‌ک���ورده‌وه‪ .‬په‌یوه‌ندی ئامرازی‬ ‫هه‌ڵقواڵوی بیری مارکس���ه له‌وه‌ی که‬ ‫ده‌زگا‌و ده‌وڵه‌ت دارده‌ستی چینی بااڵن‬ ‫بۆ سه‌پاندنی ده‌سه‌اڵتیان به‌سه‌ر چینی‬ ‫خواردا‪ .‬له‌به‌رگه‌کوردیه‌که‌یدا دیسانه‌وه‬ ‫گه‌ڕان���ه‌وه بۆ ش���یوه‌ن‌و الوانه‌وه‌و خۆ‬ ‫بێبه‌ریکردن له‌هه‌مو به‌رپرسیارێتیه‌ك‪.‬‬

‫هه‌ردو ئه‌م دیدانه کرۆکی سیاس���ه‌تی‬ ‫په‌یوه‌ن���دی نێواده‌وڵه‌ت���ی له‌جیهاندا‬ ‫له‌جیوپۆله‌تیکی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‬ ‫له‌به‌رچاو ناگرن‪ .‬ئه‌وه‌ی س���ه‌قامگیره‬ ‫ئه‌وه‌یه ک���ه س���ه‌قامگیری نیه‪ ،‬هه‌مو‬ ‫ش���تێک له‌سه‌ر بنه‌مای هاوسه‌نگی هێز‬ ‫به‌ڕێوه‌ده‌چێت‪ .‬بۆیه پرسی ئه‌وه‌ی ئایا‬ ‫ئه‌مریکا دۆسته‪ ،‬پرس���ێکی بێمانایه‪،‬‬ ‫له‌ئێس���تا‌و له‌داهات���ودا‪ .‬به‌خێربێ���ن‬ ‫ب���ۆ بیان���ی ب���ێ به‌زه‌یی سیاس���ه‌ت‌و‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی‪.‬‬ ‫‪ 3‬دیپلۆماتێکی سویدی هاوڕێم بۆی‬ ‫نوس���یم‪ ،‬یونانیه کۆنه‌كان‪ ،‬تائاستێکی‬ ‫زۆر‪ ،‬بڕوای���ان وه‌هابو که ئه‌وه چانس‌و‬ ‫رێککه‌وت���ه که مێژو به‌ڕێوه‌ده‌بات نه‌ك‬ ‫هۆکار‌و ده‌رئه‌نجام‪ .‬ی���ان به‌مانایه‌كی‬ ‫تر ئه‌وه به‌خته ن���ه‌ك پالن که ڕه‌وتی‬ ‫مێژو دیاریده‌كات‪ .‬ئ���ه‌و نمونه‌یه‌ی که‬ ‫ده‌یهێنێته‌وه بریتیه ل���ه‌وه‌ی که ئه‌وه‬ ‫ئه‌بوبه‌ك���ری به‌غدادای ب���و که ئێران‌و‬ ‫ئه‌مریکای رێکخس���ت‪ .‬به‌م پێیه به‌خت‬ ‫بریتیه له‌روداونی روداوێک به‌مه‌به‌‌ستێکی‬ ‫تایبه‌ت ک���ه کاریگه‌ری هه‌یه له‌س���ه‌ر‬ ‫هاتن���ه ئ���ارا‪ ،‬یان زه‌مینه س���ازان بۆ‬ ‫روداوی تر که ڕاس���ته‌وخۆ په‌یوه‌ندی‬ ‫نیه به‌روداو‌ه س���ه‌ره‌كیه‌که‌وه‪ .‬لێره‌وه‪،‬‬ ‫ئ���ه‌وه ئه‌كته‌ره‌كان نین که بونیادنه‌ری‬ ‫مێژون به‌ڵکو ئه‌كته‌ره‌كان ئه‌وانه‌ن که‬ ‫ده‌رفه‌ته گونجاوه‌كان ده‌قۆزنه‌وه‪ ،‬یان‬ ‫ده‌توانن به‌ژیری س���ود له‌ده‌رفه‌ته‌کان‬ ‫ببین���ن ک���ه بیکه‌ن���ه رێککه‌وتێک بۆ‬ ‫زه‌مینه س���ازی بۆ گه‌یشتن به‌ئامانجی‬ ‫خۆی���ان‪ .‬ئه‌گ���ه‌ر ل���ه‌م ڕوانگه‌ی���ه‌وه‬ ‫له‌مێژوی ئه‌م دوایی���ه‌ی کورد بنواڕین‬ ‫ده‌بینین ئه‌و کورد خۆی نیه که روداوه‬ ‫وه‌رچه‌رخێن���ه‌كان ده‌هێنێت���ه ئاراوه‪،‬‬ ‫به‌ڵک���و ئه‌وه هۆکاری ترن‪ ،‬به‌اڵم کورد‬ ‫س���ودمه‌‌ند ده‌بێت لێی زۆرجار به‌پالن‬ ‫نا به‌ڵکو به‌نه‌بون���ی ئه‌ڵته‌رناتیفی تر‪.‬‬ ‫لێره‌دا چانس یان به‌‌خت له‌دو ئاس���تدا‬ ‫ڕۆڵ ده‌بینێت‪ :‬له‌الی���ه‌ك که روداوه‌كه‬ ‫روده‌دات‪ ،‬له‌الیه‌كی تر که ئه‌لته‌رناتیڤی‬ ‫تر له‌ئارادانیه‪.‬‬ ‫‪ 4‬رێککه‌وتنی نێوان تورکیاو ئه‌مریکا‬ ‫له‌کاتێکدا رویدا که له‌به‌ختی کوردنه‌بو‪،‬‬ ‫چونکه کورد له‌گشت پارچه‌كان هێشتا‬ ‫ئه‌و قۆناغ���ه‌ی تێنه‌په‌ڕاندوه که چیدی‬ ‫بێباک بێت له‌ب���ه‌رده‌م گۆڕانکاریه‌كان‪.‬‬ ‫کورد له‌قۆناغی باشدایه‪ ،‬به‌اڵم هێشتا‬ ‫له‌ترسی گه‌ڕانه‌وه بۆ نێگه‌تیف رزگاری‬ ‫نه‌ب���وه‪ .‬ئه‌مه ب���ۆ هه‌مو به‌ش���ه‌كانی‬ ‫کوردستان ڕاسته‪ .‬ئه‌مه له‌کاتێکدا رویدا‬ ‫که ده‌س���ه‌اڵتی پارتی دادوگه‌شه‌پێدان‬ ‫که‌وته مه‌ترسیه‌وه‪ ،‬هه‌روه‌ها ناوچه‌كه‬ ‫له‌س���اته‌وه‌ختی وه‌رچه‌رخ���ان نزی���ک‬ ‫بوه‌ت���ه‌وه‪ ،‬به‌تایبه‌ت له‌س���وریا‪ .‬به‌م‬ ‫پێیه ترس���ی الوازبونی خ���ۆی له‌گه‌ڵ‬ ‫ترس���ی دروس���تبونی ک���ورد الی ئاک‬ ‫پارتی که‌ڵه‌که‌یان ک���رد‌و بونه‌وه هۆی‬

‫رێککه‌وتنی نێوان‬ ‫تورکیاو ئه‌مریکا‬ ‫له‌کاتێکدا رویدا‬ ‫که له‌به‌ختی‬ ‫کوردنه‌بو‪ ،‬چونکه‬ ‫کورد له‌گشت‬ ‫پارچه‌كان هێشتا‬ ‫ئه‌و قۆناغه‌ی‬ ‫تێنه‌په‌ڕاندوه که‬ ‫چیدی بێباک‬ ‫بێت له‌به‌رده‌م‬ ‫گۆڕانکاریه‌كان‬ ‫ئه‌وه‌ی که ڕه‌فتاری ناوخۆیی‌و ناوچه‌یی‬ ‫بگۆڕێت‪.‬‬ ‫‪ 5‬ئ���اک پارتی له‌م ڕه‌فتار گۆڕینه‌یدا‬ ‫ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌ی بینیه‌وه که ده‌توانێت‬ ‫س���ود له‌ش���ه‌ر وه‌ربگرێت بۆ وروژانی‬ ‫ناس���یونالیزمی تورک���ی‌و ترس���اندنی‬ ‫زۆرین���ه‌ی خه‌ڵكی تورکی���ا له‌رێگه‌ی‬ ‫تی���رۆره‌وه بۆ زه‌مینه ڕه‌خس���اندن بۆ‬ ‫هه‌ڵبژاردنێک���ی تر ب���ۆ په‌رله‌مان که‬ ‫له‌ئه‌نجامدا ک���ورد تیایدا هێنده ده‌نگ‬ ‫نه‌هێنێت‌و ئاک پارتی بگه‌ڕێته‌وه دۆخی‬ ‫جارانی ک���ه بتوانێت به‌ته‌نها حکومه‌ت‬ ‫پێک بهێنێت‪ .‬دیاره که ترس له‌هه‌ده‌پ‬ ‫له‌الیه‌ن ئ���اک پارتیه‌وه ترس���ێک نیه‬ ‫له‌له‌ده‌ستدانی چه‌ند کورسیه‌ك‪ .‬به‌ڵکو‬ ‫ترسێکی چه‌ند الیه‌نه‌ی قوڵه‪ .‬یه‌كه‌م‪،‬‬ ‫ه���ه‌ده‌پ بو ئاک پارتی هێنده الوازکرد‬ ‫که ناچاری بکات به‌دوای هه‌اوپه‌یماندا‬ ‫بگه‌ڕێت‪ .‬دوه‌م‪ ،‬گه‌ش���ه‌كردنی زیاتری‬ ‫ه���ه‌ده‌پ ده‌بێت���ه ه���ۆی ئ���ه‌وه‌ی که‬

‫ئاکپارتی نه‌توانێت وه‌ك پارتێک مامه‌ڵه‬ ‫بکات که به‌ئاسانی هه‌مو کاره‌كانی بۆ‬ ‫به‌ڕێوه بچێت‪ .‬ئه‌مه‌ش کارده‌كاته سه‌ر‬ ‫پێکه‌وه‌بونی به‌ش���ه جیاوازه‌كانی ئاک‬ ‫پارتی‌و له‌هه‌مانکاتدا کاریگه‌ری ده‌بێت‬ ‫له‌س���ه‌ر ده‌نگده‌رانی‪ .‬سێ‪ ،‬شه‌رعیه‌تی‬ ‫ئاک پارتی شه‌رعیه‌تێکی ئابوریه‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ئه‌م هێزه نه‌توانێت پالنه ئابوریه‌کانی‬ ‫جێبه‌جێبکات ئه‌وا ناتوانێت وه‌ك هێزی‬ ‫یه‌كه‌م خۆی بگرێت‪ .‬چوارهه‌م‪ ،‬نه‌بونی‬ ‫به‌هیزی یه‌که‌م ئه‌گه‌ری بچوککردنه‌وه‌ی‬ ‫هه‌یه ب���ۆ هێزێکی مامناوه‌ندی‪ .‬ده‌بێت‬ ‫ئه‌وه له‌به‌رچاو بگرین که تورکیا واڵتی‬ ‫هه‌ڵکش���انون داکشانی حیزبی سیاسی‬ ‫زۆره که پش���تیان به‌دۆخ‌و که‌سایه‌تی‬ ‫به‌‌ستوبو‪.‬‬ ‫‪ 6‬ئه‌م���ه هه‌ماهه‌نگ���ه له‌گ���ه‌ڵ‬ ‫وه‌رچه‌رخان���ی هاوس���ه‌نگی هێ���ز‬ ‫له‌ناوچه‌ك���ه‌دا‪ .‬خیتابه‌ك���ه‌ی ئه‌س���ه‌د‬ ‫له‌ڕ‌ۆژی ‪26‬ی ته‌مموزه‪ ،‬به‌ڕونی ئاماژه‬ ‫به‌الوازب���ون‌و گۆڕینی سیاس���ه‌تی ئه‌و‬ ‫ده‌كات‪ .‬ئه‌سه‌د چیدی به‌و هێزه نه‌ماوه‬ ‫که بتوانێت ده‌سه‌اڵتی بگه‌ڕێنێته‌وه بۆ‬ ‫س���ه‌ر خاکی سوریا‪ .‬به‌ڵکو هێزێکه که‬ ‫به‌هیوای ئه‌وه‌یه داکۆکی بکات له‌وه‌ی‬ ‫که له‌بن ده‌ستی دایه‪ .‬ئه‌مه‌ش کارێکی‬ ‫ئاسان نیه‪ .‬ئه‌مه مانای چیه؟ یه‌كه‌م‪،‬‬ ‫یانی ده‌وڵ���ه‌ت‪ ،‬یان هێ���زی ناوه‌ندی‬ ‫له‌س���وریا بون���ی نه‌م���ا‪ .‬دوه‌م‪ ،‬یانی‬ ‫هی���چ هێزێک نیه ک���ه توانای حوکمی‬ ‫س���وریای هه‌بێ���ت به‌سه‌رانس���ه‌ری‪.‬‬ ‫سێیه‌م‪ ،‬هه‌رهێزک له‌هه‌رکوێ به‌ئه‌مری‬ ‫واقیع ده‌س���ه‌اڵتی هه‌یه ده‌بێته خاوه‌ن‬ ‫ده‌س���ه‌اڵت‪ .‬بۆ تورکیا ئه‌مه ئاماژه‌بو‬ ‫که ک���ورد ده‌بنه خاوه‌ن ئه‌و ناوچانه‌ی‬ ‫که له‌ژێرده‌ستیاندایه‌و پاشان به‌هاتنی‬ ‫سیسته‌می سیاسی نوێ ده‌بنه خاوه‌ن‬ ‫شه‌رعیه‌تی نێوده‌وڵه‌تی‪ .‬ئه‌مه کرۆکی‬ ‫سیاسه‌تی ئه‌ردۆغان بو له‌چه‌ند مانگی‬ ‫داهاتودا که ب���ه‌رده‌وام دوپاتی ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌كرده‌وه ک���ه رێگه‌ن���ادات ده‌وڵه‌تی‬ ‫کوردی له‌رۆژئاڤا دروست بێت‪.‬‬ ‫له‌هه‌مانکات���دا خانه‌ی بیری برۆکلین‬ ‫له‌کۆتای���ی مانگی ڕاب���وردودا به‌رونی‬ ‫پالنی کۆنفیدرالی بونی سوریای خسته‬ ‫رو‪ ،‬که بریتیه له‌به‌ش���کردنی سوریا بۆ‬ ‫چه‌ن���د ناوچه‌یه‌‪ ،‬به‌حوکم���ی جیاوازه‪.‬‬ ‫مایکڵ ئۆهانلین خاوه‌نی پرۆژه‌که‌یه‪.‬‬ ‫‪ 7‬تورکی���ا ب���ۆ فه‌راهه‌مکردنی ئه‌م‬ ‫ئامانجه‌ی هێنانه ئارای ناوچه‌یه‌کی دژه‬ ‫فڕینی له‌ناو تورکیا به‌پێویست زانیوه‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ئه‌مریکا هاوڕانه‌ب���و‪ .‬ئه‌گه‌ر له‌و‬ ‫پرسیاره‌وه ده‌ست پێبکه‌ین‪ ،‬که بۆچی‬ ‫ئه‌مریکا ناوچه‌ی دژه فڕین به‌پێویست‬ ‫نازانێت‌و تورکیا به‌پێویستی ده‌زانێت‪.‬‬ ‫وه‌اڵمه‌ک���ه ده‌گه‌ڕێته‌وه ب���ۆ ئامانجی‬ ‫جیاوازی هه‌ری���ه‌ك له‌تورکیا‌و ئه‌مریکا‬ ‫له‌بونی ناوچه‌یه‌كی وه‌ها‪.‬‬

‫»» ‪19‬‬

‫منیش له‌گه‌ڵ المه‌ركه‌زیه‌ت ‌ی كه‌ركوكم‬

‫له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج‬ ‫كه‌ركوك ماوه‌ی‌ ‪ 12‬ساڵه‌ سته‌مێك ‌‬ ‫ی‬ ‫به‌رب����ادی‌ لێده‌كرێ����ت‪ ،‬جارێك دۆخی‌‬ ‫تایبه‌ت����ی‌ ده‌درێتێ‌‪ ،‬جارێك س����وپای‌‬ ‫به‌ن����او دیجل����ه‌ی‌ به‌گ����ژدا ده‌كرێ����ت‪،‬‬ ‫جارێك حه‌ش����دی‌ ش����ه‌عبی‌‌و جارێك‬ ‫میلیش����یای‌ له‌س����ه‌ر بنه‌م����ای‌ نه‌ته‌وه‌‬ ‫لێقوت ده‌كرێته‌وه‌‪ ،‬جاری‌ وایه‌ خه‌ڵكی‌‬ ‫وا ده‌ك����رێ‌ به‌خاوه‌ن����ی‌ ك����ون به‌كون‬ ‫عه‌وداڵ����ی‌ ئه‌وه‌ی����ه‌ چ����ۆن په‌یوه‌ندی‌‬ ‫ئاش����تیانه‌ی‌ نه‌ته‌وه‌كان‌و پێكهاته‌كان‬ ‫تێكب����دات‪ ،‬ل����ه‌و م����اوه‌ دورودرێژه‌دا‬ ‫س����ه‌ره‌ڕای‌ ده‌وڵه‌مه‌ن����دی‌ س����امانی‌‬ ‫ژێرزه‌وی‌‌و س����ه‌رزه‌وی‌ ئه‌م كه‌ركوكه‌‪،‬‬ ‫سه‌ره‌ڕای‌ بونی‌ ده‌س����تی‌ كاری‌ باش‌و‬ ‫توانای‌ ب����اش‪ ،‬كه‌چی‌ به‌رده‌وام كار بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ كراوه‌ ب����ه‌ره‌و دواوه‌ بگه‌ڕێته‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌و هه‌مو ساڵه‌دا‪ ،‬رێگری‌ كراوه‌ له‌وه‌ی‌‬ ‫ببێته‌ خاوه‌نی‌ پااڵوگه‌ی‌ نه‌وتی‌ تایبه‌ت‬ ‫به‌خۆی‌‪ ،‬رێگ����ری‌ كراوه‌ له‌وه‌ی‌ كارگه‌و‬

‫كارخانه‌و مانیفاكتۆره‌كان به‌ره‌و پێش‬ ‫به‌رێ‌‪ ،‬رێگری‌ كراوه‌ له‌وه‌ی‌ كه‌ ئاستی‌‬ ‫زانس����تی‌‌و ژیاری‌ زانكۆو ناوه‌نده‌كانی‌‬ ‫خوێندنی‌ پێشكه‌وتنی‌ به‌رچاو به‌خۆوه‌‬ ‫ببینن‪ ،‬رێگری‌ ك����راوه‌ له‌وه‌ی‌ نه‌ته‌وه‌و‬ ‫پێكهاته‌كان به‌هێمنی‌ گفت‌و گۆ له‌باره‌ی‌‬ ‫ئاینده‌و چاره‌نوس����ی‌ خۆیانه‌وه‌ بكه‌ن‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت رێگری‌ كراوه‌ له‌وه‌ی‌ ناسنامه‌و‬ ‫شوناسی‌ كه‌ركوكی‌ بون بخرێته‌ سه‌رو‬ ‫ناسنامه‌و شوناسه‌كانی‌ دیكه‌وه‌‪ ،‬به‌غدا‬ ‫ت����ا توانیویه‌ت����ی‌ س����ته‌می‌ لێكردوه‌‪،‬‬ ‫هه‌رێمیش به‌چاویلكه‌ی‌ حزب مامه‌ڵه‌ی‌‬ ‫له‌گه‌ڵ كردوه‌و تا ئه‌م كاته‌ش هێشتا‬ ‫له‌كه‌ركوك له‌دام‌و ده‌زگاكانی‌ حكومه‌تی‌‬ ‫هه‌رێم����دا دو ئیداره‌ی����ی‌ به‌رده‌وام����ه‌‪،‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ئه‌مه‌ له‌ش����وێنێ‌ بۆ ش����وێنێ‌‬ ‫ی هه‌مو‬ ‫ده‌گۆڕێ‌‪ ،‬به‌اڵم له‌دابه‌ش����كردن ‌‬ ‫پله‌و پۆس����ته‌كاندا ئه‌مه‌ هه‌یه‌و كه‌س‬ ‫ناتوان����ێ‌ نكوڵی‌ لێبكات‪ ،‬هه‌ندێجاریش‬ ‫ئه‌مه‌ وای‌ ك����ردوه‌‪ ،‬هه‌ندێ‌ پۆس����ت‌و‬ ‫ش����وێن كه‌ ه����ی‌ كورد بوه‌ له‌ده‌س����ت‬ ‫ب����درێ‌‪ ،‬ره‌نگه‌ هه‌ڵدانه‌وه‌ی‌ ئه‌م بابه‌ته‌‬ ‫له‌ئێس����تادا هێنده‌ پێویس����ت نه‌بێت‌و‬ ‫شتێكیش نیه‌ كه‌ كه‌س نه‌یزانێ‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی‌‬ ‫ئێستا هه‌قی‌ قسه‌ له‌سه‌ر كردنی‌ هه‌یه‌‬ ‫پرس����ی‌ المه‌ركه‌زیه‌تی‌ ئیداریه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی‌‬ ‫پارێ����زگاری‌ كه‌ركوك چه‌ن����د جارێكه‌‬ ‫باسی‌ ده‌كات‪ ،‬المه‌ركه‌زیه‌ت به‌مانایه‌كی‌‬ ‫دیكه‌ خ����ۆ خاوه‌نی‌ ده‌گرێت����ه‌وه‌‪ ،‬یان‬ ‫خودخاوه‌نی‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش النیكه‌م كه‌ركوك‬

‫ده‌كات����ه‌وه‌ به‌كه‌ركوك����ی‌ خه‌ڵكه‌كه‌ی‌‌و‬ ‫خۆی‌ ده‌توانێ‌ خ����ۆی‌ بونیاد بنێته‌وه‌و‬ ‫نوته‌كه‌یشی‌ ده‌بێته‌وه‌ نه‌وتی‌ خۆی‌‪ ،‬كه‌‬ ‫له‌راستیدا ئێستا نه‌وتی‌ كه‌ركوك نه‌وتی‌‬ ‫كه‌رك����وك‌و كه‌ركوكێكان نیه‌‪ ،‬نه‌وتێكه‌‬ ‫دیس����ان ئاوه‌زی‌ حزبی‌ مامه‌ڵه‌ی‌ پێوه‌‬ ‫ده‌كات‌و له‌هه‌مانكات����دا وه‌ك كارت����ی‌‬ ‫دژب����ه‌ری‌‌و دژایه‌تی‌ كردن����ی‌ یه‌كتریش‬ ‫به‌كارده‌هێنرێ‌‪,‬هه‌ڵب����ه‌ت له‌دۆخ����ی‌‬ ‫ئاواشدا دیارده‌ی‌ گه‌نده‌ڵی‌‌و پیسخۆری‌‬ ‫له‌و كه‌رته‌دا زیاد ده‌كات‌و ده‌بێته‌ گه‌نه‌و‬ ‫مۆرانه‌و چاره‌سه‌ری‌ ئه‌سته‌م ده‌بێت ‪.‬‬ ‫دوای‌ ‪ 12‬س����اڵ له‌نه‌هامه‌تی‌‌و ئازاری‌‬ ‫ب����ه‌رده‌وام‪ ،‬س����ه‌ره‌ڕای‌ گۆڕان����كاری‌‬ ‫له‌س����یماو ناوه‌ڕۆكی‌ كه‌ركوكدا‪ ،‬ئێستا‬ ‫كات����ی‌ ئه‌وه‌ی����ه‌ ئی����دی‌ كه‌ركوكیه‌كان‬ ‫به‌ته‌واوی‌ بحه‌س����ێنه‌وه‌‪ ،‬كاتی‌ ئه‌وه‌یه‌‬ ‫خه‌ڵك����ی‌ تر له‌كه‌ركوكی����ه‌كان بگه‌ڕێن‬ ‫به‌ئ����اوه‌زی‌ خۆی����ان بی����ر بكه‌ن����ه‌وه‌‪،‬‬ ‫المه‌رك����ه‌زی‌ ئی����داری‌ له‌به‌ن����دو باوی‌‬ ‫خۆتێهه‌ڵقورتان����دن‌و س����ته‌می‌ به‌غداو‬ ‫خه‌ڵك����ی‌ تریش ده‌یانپارێ����زێ‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫كه‌رك����وك له‌رابردودا دۆخ����ی‌ تایبه‌تی‌‬ ‫پێ‌ نه‌درایه‌و وه‌ك ته‌واوی‌ پارێزگاكانی‌‬ ‫تر هه‌ڵبژاردنی‌ تی����ا بكرایه‌‪ ،‬له‌مێژ بو‬ ‫ئه‌و شاره‌ شارێكی‌ تر بو‪ ،‬ئه‌و له‌مپه‌رو‬ ‫به‌ن����دو باوانه‌ وای‌ ك����رد‪ ،‬كه‌ ته‌نانه‌ت‬ ‫په‌یوه‌ندی‌ نێوان پێكهاته‌كانیش له‌بری‌‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ به‌ره‌و س����ه‌ر بچێ����ت‪ ،‬جۆرێك‬ ‫له‌پاشه‌ كشه‌به‌خۆیه‌وه‌ ببینێ‌ ‪.‬‬

‫ی ‪ 12‬ساڵ‬ ‫دوا ‌‬ ‫له‌نه‌هامه‌تی‌‌و‬ ‫ئازاری‌ به‌رده‌وام‬ ‫ی‬ ‫سه‌ره‌ڕا ‌‬ ‫ی‬ ‫گۆڕانكار ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌سیماو ناوه‌ڕۆك ‌‬ ‫كه‌ركوكدا‪ ،‬ئێستا‬ ‫ی‬ ‫ی ئه‌وه‌ی ‌ه ئید ‌‬ ‫كات ‌‬ ‫كه‌ركوكیه‌كان‬ ‫ی‬ ‫به‌ته‌واو ‌‬ ‫بحه‌سێنه‌وه‌‬

‫بیروڕا‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫‪birura.awene@gmail.com‬‬

‫خێوەکانی میراتی سیاسیی‬ ‫ئاراس فه‌تاح‬ ‫گرفتەکان���ی میرات���ی ئیمپراتۆرییەت���ی‬ ‫عوس���مانی‪ ،‬جارێکی تر‪ ،‬به‌فۆرمێکی نوێوە‬ ‫دێت���ە ن���او گفتوگ���ۆی پرس���ی دەوڵەت‪،‬‬ ‫نەتەوە‌و دەس���تورەوە‪ .‬ھۆکاری سەرەکیی‬ ‫ئەم کێش���ەیەش دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای‬ ‫هەڵوەشانەوەی ئەم ئیمپراتۆرییەتە له‌دوای‬ ‫جەنگ���ی جیهان���ی یەک���ەم‌و داگیركردنی‬ ‫ڕۆژهەاڵت���ی ناوەڕاس���ت لەالی���ەن دەوڵەتە‬ ‫کۆلۆنیالیس���تەکانەوە‪ .‬ئ���ەم داوەش���ان‌و‬ ‫دابەش���بونەی دواهه‌مین دەس���ەاڵتدارێتی‬ ‫ئیس�ل�امیی له‌دونی���ای مۆدێرن���دا بیریارە‬ ‫عەرەبەكانی روبەروی كێشەیەكی فەلسەفیی‌و‬ ‫سیاس���یی‌و یاس���ایی گ���ەورە ک���ردەوە‪.‬‬ ‫ئەوکاتەی بیریارە ئیسالمییەكان سەرقاڵی‬ ‫گفتوگ���ۆی ڕیفۆرمی دەوڵەت���ی تەقلیدیی‬ ‫بون‪ ،‬ئەوروپییەكان هاتن‌و ئەم پرۆسەیەیان‬ ‫پچڕاند‪ .‬به‌زەبری ھێزی س���ەربازیی‌و بەپێی‬ ‫بەرژەوەندییەکانیان میللەتانی ناوچەکەیان‬ ‫دابەشکرد‌و دەوڵەتگەلێکی كۆلۆنییان لەسەر‬ ‫وێنای دەوڵەتی مۆدێرن بۆ هه‌ندێک گەالنی‬ ‫ناوچەکە دروستکرد‪ .‬لەو سەردەمەوە پرسی‬ ‫دەوڵەت‌و نەتەوە‪ ،‬دواکەوتن‌و پێش���کەوتن‪،‬‬ ‫ش���ەرعییەتی سیاس���یی‌و مۆنۆپۆڵکردن���ی‬ ‫دەس���ەاڵت دەب���ن به‌کێش���ەی موزمن���ی‬ ‫دەسەاڵتدارێتی له‌ناوچەکەدا‪.‬‬ ‫گومان���ی تێ���دا نییە دەوڵەت���ی مۆدێرن‬ ‫هه‌ڵگری س���ێ ڕەگ���ەزی س���ەرەکییە کە‬ ‫له‌سێکوچکەی "نەتەوە ‪ -‬دەوڵەت ‪ -‬دەستور"‬ ‫پێکدێت‪ .‬ڕاستییەكی نەشاردراوەشە كە ئەم‬ ‫سێ ڕەگەزە لەگەڵ دیدگای ئیسالمگەراییدا‬ ‫بەرامب���ەر به‌چەمکی دەوڵ���ەت تەبا نییە‪.‬‬ ‫ئەم زەب���رەی دونیای مۆدێرنیش لەس���ەر‬ ‫جەس���تەی ئەتنی‌و گروپە ئایینییەکانی ئەو‬ ‫س���ەردەمەی ئیمپراتۆرییەتی عوس���مانیی‪،‬‬ ‫وای له‌زۆرینەی بیریارە ئیس�ل�امییەكان کرد‬ ‫کە بیر له‌وەاڵمی ن���وێ بکەنەوە‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫لەم کێش���ە تیۆرییەی ن���او دونیای مۆدێرن‬ ‫رزگاری���ان بێ���ت‪ .‬گەڕان���ەوە ب���ۆ چەمكی‬ ‫خەلدونیی بو به‌کلیلی دەرگای ئەو كێش���ە‬ ‫تیۆرییەی دونیای ع���ەرەب کە کۆلۆنیالیزم‬ ‫لەڕێگای هه‌ڵوەش���اندنەوەی ئیپراتۆرییەتی‬ ‫عوس���مانییەوە فڕێیداب���وە ناو پرۆس���ەی‬ ‫مۆدێرنەوە‪ .‬دی���ارە چەمکە خەلدونییەکەش‬ ‫وەاڵمێکی کۆنی بۆ تیۆری دەوڵەتی مۆدێرن‬ ‫دۆزیی���ەوە؛ واتە بەرامبەر به‌س���ێکوچکەی‬ ‫فەلەسەفەی سیاس���یی "دەوڵەت ‪ -‬نەتەوە‬ ‫ دەستور" س���ێکوچکەیەکی تریان داھێنا‬‫کە له‌چەمکی "ئیس�ل�ام ‪ -‬دەوڵەت‌و دین"ە‬ ‫بەرجەستەبو‪.‬‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمیی دژ به‌دەوڵەتی‬ ‫نەتەوەیی‬ ‫ئەوانەی به‌پرسی فەلس���ەفەی سیاسیی‬ ‫دەوڵەتەوە س���ەرقاڵن‪ ،‬ئەو ڕاستییە سانایە‬ ‫دەزانن کە كێشەیەکی قوڵی تیۆریی له‌نێوان‬ ‫دەوڵەتی ئیس�ل�ام‌و دەوڵەت���ی نەتەوەییدا‬ ‫ئامادەیە‪ .‬ئ���ەم کێش���ەیەش دەکرێت لەم‬ ‫خااڵن���ەدا چڕبکەین���ەوە‪ :‬یەکەم‪ :‬ئیس�ل�ام‬ ‫پێچەوان���ەی دەوڵەت���ی نەتەوەی���ی هی���چ‬ ‫نیشتیمانێكی سیاس���یی‌و جوگرافیی نییە‪،‬‬ ‫تاوەكو پێویستی به‌دەستورێكی نەتەوەیی‬ ‫بێت بۆ گروپگەلێكی جیاوازی ئەتنی‌و ئایینی‬ ‫كە لەناو جوگرافیایەکی سیاس���ی‌و ئیداری‬ ‫دیاریك���راودا دەژین‌و بەمان���ا مۆدێرنەکەی‬ ‫پێی���ان دەگوترێ���ت نەت���ەوە‪ .‬دوه���ه‌م‪:‬‬ ‫سەرچاوەی دەستور له‌ئیسالمدا شەریعەیە‬ ‫كە ھیچ مانایەكی نەتەوەیی لەخۆی ناگرێت‌و‬ ‫بۆ هەمو تاكێكی موس���ڵمان یەك ڕێس���ای‬ ‫كۆسمۆپۆلێتی هەیە‪ .‬ئەمەش بەپێچەوانەی‬ ‫دەس���توری دەوڵەتی ناسیۆناله‌كە تاكەكان‬ ‫تیای���دا تاك���ی یاس���ایی ن���او دەوڵەتێکی‬ ‫دیارکراون كە له‌چەمكی هاونیشتیمانیبوندا‬ ‫بەرجەس���تەدەبێت‪ .‬س���ێهه‌م‪ :‬چەمك���ی‬ ‫هاواڵتی���ی ی���ان هاونیش���تیمانیی بەمان���ا‬ ‫مۆدێرنەکەی له‌ئیس�ل�امدا غائیبە‪ ،‬چونكی‬ ‫چەمکی نیش���تیمان ئامادە نییە‪ .‬نیشتیمان‬ ‫له‌ئیس�ل�امدا گەر هه‌ش���بێت به‌مانای ماڵی‬ ‫ئیسالم كاردەكات‪ ،‬واتە ئەوەی له‌خانەبەندی‬ ‫دیدی ئیس�ل�ام بۆ جیهان به‌(دار االس�ل�ام)‬ ‫ناودێڕدەكرێت‪ .‬ماڵی ئیسالم‪ ،‬یان کوردانەی‬ ‫بکەی���ن‌و بڵێی���ن "س���اباتی ئیس�ل�ام" ئەو‬ ‫جوگرافیایەیە ك���ە لەژێر چەترەکەیدا هەمو‬ ‫موس���وڵمانێك جێگەی دەبێت���ەوە‌و ژیانی‬ ‫بەپێی رێساکانی ش���ەریعەت ڕێکدەخرێت‪.‬‬ ‫ئ���ەم چەمک���ەش دەق���اودەق پێچەوانەی‬ ‫چەمكی نەتەوەی���ە بەمان���ا مۆدێرنەکەی‪،‬‬ ‫چونکە سنوری سیاسیی‌و یاسایی دەوڵەتی‬ ‫نەتەوەی���ی ل���ەو نیش���تیمانە پێکدێت کە‬ ‫هاواڵتیانی ئەو جوگرافیای���ە تیایدادەژین‌و‬ ‫مافەکانی���ان له‌چوارچێوەی دەس���تورێکدا‬ ‫پارێزراوە کە ئایین س���ەرچاوەی یاسادانان‬

‫نییە‪ .‬ب���ەم ش���ێوەیە ئایین س���ەرچاوەی‬ ‫ئینتیمای ئینسانەکان نییە بۆ ئەو نیشتیمانە‬ ‫نەتەوەییە‪ ،‬بەاڵم دەتوانێت ببێت به‌یەکێک‬ ‫له‌شوناسە کولتورییەکانی نەتەوە‪ .‬هه‌ر ئەم‬ ‫راستییەش���ە وادەکات لەو پێدراوە سادەیە‬ ‫بگەین کە بۆچی بەرامبەر به‌چەمكی نەتەوە‬ ‫له‌ئیس�ل�امدا چەمكی "ئومم���ە" كاردەكات‪.‬‬ ‫چەمك���ی ئومم���ە یان كۆمەڵەی ئیس�ل�ام‪،‬‬ ‫چەمكێك���ە لەس���ەر عەقی���دە‌و هاوكاریی‬ ‫دەس���تەجەمعی ئایینییان���ە بەن���دە‪ ،‬نەك‬ ‫لەسەر هاوكاریی نیشتیمانی‌و پەیوەندارێتی‬ ‫(ئینتیم���ا) نەتەوەیی‪ .‬فیقھی سیاس���یی‬ ‫ئیسالم ته‌نها بەوە ناوەستێت کە جیهان بۆ‬ ‫دانیشتوانی "دار االس�ل�ام"دا کورتبکاتەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو هه‌مو ئەوانەی لەدەرەوەی س���اباتی‬ ‫ئیسالمدان دەچنە خانەی "دار الحرب"ەوە‪.‬‬ ‫وات���ە به‌پێچەوان���ەی چەمک���ی دەوڵەت���ی‬ ‫نەتەوەی���ی مۆدێرن‪ ،‬کە هه‌م���و دەوڵەتێک‬ ‫خاوەنی سەروەریی خۆیەتی‌و وەکو ئەندامێک‬ ‫له‌خێزانی نێودەوڵەتاندا دان به‌سنورەکانی‬ ‫دەھێنرێت‌و ڕێز له‌سەروەریی نەتەوەییەکەی‬ ‫دەگیردرێت‪" ،‬دار الح���رب" یان "دار الکفر"‬ ‫له‌چەمکی ئیسالمیی جیهادیدا بەو شوێنانە‬ ‫دەگوترێت کە له‌دەرەوەی دەس���ەاڵتدارێتی‬ ‫ئیس�ل�امدان‪ .‬ئەم دیدگایەش بڕوای وایە کە‬ ‫لەگەڵ ئەو جوگرافیا دەس���ەاڵتدارێتییانەی‬ ‫دەرەوەی هه‌یمەنەی ئیس�ل�امدان‪ ،‬پەیمانی‬ ‫ئاشتیی نابەسترێت‪ ،‬بەڵکو ته‌نها ئاگربەست‬ ‫یان به‌چەمکە ئیسالمییەکە "ھودنە" هه‌یە‪.‬‬ ‫واتە تاوەکو ئەو ش���وێنانە نەبن به‌بەشێک‬ ‫له‌جەس���تەی ئیس�ل�ام‪ ،‬کە دیارە له‌ڕێگای‬ ‫"فتوحات"ەوە پیادەدەکرێت‪ ،‬دونیای ئیسالم‬ ‫له‌شەڕێکی تەئجیلکراوە لەگەڵیاندا‪.‬‬ ‫دەوڵەتی عەقالنی‌و خەلدونیزم‬ ‫لەكاتێك���دا یەكێك له‌دەس���تكەوتەكانی‬ ‫دەوڵەت���ی عەقالنی خۆرئاوای���ی بریتی بو‬ ‫له‌جیاكردنەوەی ئایین له‌دەوڵەت‪ ،‬دەبینین‬ ‫له‌چەمك���ی فەلس���ەفی ئیس�ل�امدا بەمانا‬ ‫ڕیفۆرمیستەكەی كە پش���تی به‌خەلدونیزم‬ ‫دەبەست‪ ،‬ئیس�ل�ام بۆخۆی دین‌و دەوڵەتە‪.‬‬ ‫ئەم دیدەش دیارە لەگەڵ چەمكی مۆدێرنەدا‬ ‫یەكناگرێت���ەوە گ���ەر نەڵێی���ن ناكۆك���ی‬ ‫دوژمنانەی���ان هەیە‪ ،‬چونك���ی له‌دەوڵەتی‬ ‫عەقالنی���دا دەوڵ���ەت ئایینی نیی���ە‪ ،‬نەک‬ ‫ب���ەو مانای���ەی کە دژ به‌دین���ە‪ ،‬بەڵکو بەو‬ ‫مانای���ەی کە ئایی���ن ئایدیۆلۆژیای دەوڵەت‬ ‫نییە‌و هه‌م���و ئاییندارێک بەب���ێ جیاوازیی‬ ‫دەتوانێت مومارەسەی س���روتەکانی خۆی‬ ‫ب���کات‪ .‬بەب���ێ ڕەچاوکردن���ی کەمینەبون‌و‬ ‫زۆرینەبونی���ان‪ ،‬رێ���زی ئیم���ان‌و عەقیدەی‬ ‫هه‌م���و گروپ���ە دینیی���ەکان دەگیردرێت‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەی دەس���ەاڵتدارێتی له‌ئاییندا کە‬ ‫چەمکێکی پی���رۆزە‌و رەخنەکردنی دەچێتە‬ ‫خانەی کوفرەوە‪ ،‬دەوڵەتی عەقالنی مۆدێرن‬ ‫هه‌ڵدەس���ێت به‌داماڵینی هەمو پیرۆزییەك‬ ‫له‌دەس���ەاڵت‪ .‬لەبری ئەمیر‌و س���وڵتان کە‬ ‫نوێنەری خودان لەسەر زەوی‪ ،‬شەرعییەتی‬ ‫سیاسی به‌دەستور دەدرێت‌و لەرێگای دەزگا‬ ‫مەدەنییەكان���ی دەوڵەتەوە دەس���ەاڵتەکان‬ ‫دابەشدەکرێن‌و سنور‌و توانایان دیاریدەکرێت‪.‬‬ ‫بەمچەش���نە سیاس���ەت‌و سیاس���ەتمەدار‬ ‫له‌دەوڵەتی مۆدێرنی عەقالنیدا شایس���تەی‬ ‫گۆڕان‌و ڕەخنەلێگرتنە‪ ،‬ب���ەاڵم له‌دەوڵەتی‬ ‫ئیس�ل�امییدا ئەم خەس���ڵەتە ئامادە نییە‪،‬‬ ‫چونكی وەک���و بیریاری عەرەب علی اوملیل‬ ‫دەڵێ���ت‪ ،‬هەم���و ڕەخنەیەك���ی دەوڵ���ەت‬ ‫به‌پێویست دەبێت به‌ڕەخنە له‌نوێنەرەكانی‬ ‫خودا لەس���ەر زەوی‪ ،‬هەمو داواكارییەك بۆ‬ ‫گۆڕان‪ ،‬دەبێت به‌كوف���ر‪ ،‬هەمو كوفرێكیش‬ ‫سزاكەی گەورەیە‪.‬‬ ‫بەش���ێوەیەکی گش���تیی دەتوانین بڵێین‬ ‫ك���ە ڕیفۆرمیس���تە ئیس�ل�امییەكان وەکو‬ ‫دەس���تەبژێرێکی کۆمەڵگایەکی دواکەوتو‪،‬‬ ‫ه���ه‌ر زۆر زو هه‌س���تیان بەگرنگ���ی عەقڵ‌و‬ ‫خوێن���دن‌و زانس���ت كرد بۆ پێش���کەوتنی‬ ‫کۆمەڵگاکەیان‪ .‬هه‌ر ئەم واقیعەش وایلێکردن‬ ‫کە پەیوەندییەکی ئۆرگانیی لەنێوان پرسی‬ ‫"دادپ���ەروەری"‌و کێش���ەی "دواكەوت���ن"دا‬ ‫دروس���تبکەن‪ .‬لەس���ەر ئ���ەم بناغەی���ەش‬ ‫بانگ���ەوازی "شۆڕش���ێكی فیكری"یان كرد‪.‬‬ ‫ئەم بانگ���ەوازەش وەک���و ئالبێرت حورانی‬ ‫دەڵێ���ت‪ ،‬لەژێ���ر دروش���مێکدا تەبری���ری‬ ‫بۆدۆزرای���ەوە کە بریتیی بو ل���ە‪" :‬ئەوەی‬ ‫پێغەمب���ەر لەڕێگای وەحیەوە پێیگەش���ت‪،‬‬ ‫فەلس���ەفەش دەتوانێت لەڕێگای مەعریفەوە‬ ‫پێیبگات"‪ .‬ل���ەم چركەس���اتە مێژویییەوە‬ ‫هەوڵی پێكەوەگرێدانی ئیس�ل�ام‌و فەلسەفە‬ ‫لەالی���ەن ڕیفۆرمیس���تە ئیس�ل�امییەكانەوە‬ ‫دەستپێدەكات‪ .‬بۆئەم مەبەستەش پشتیان‬ ‫به‌فەیلەسوفانی بەناوبانگی دونیای فیکری‬ ‫ئیسالمیی دەبەست‪ ،‬له‌وێنەی ئیبن روشد‌و‬ ‫ئیبن سینا‪.‬‬ ‫بیریاران���ی ئ���ەو س���ەردەمە له‌وێن���ەی‬ ‫تەهت���اوی‌و ئەفغان���ی‌و موحەمەد عەبدو كە‬ ‫لەژێر كاریگەریی فەلس���ەفەی ڕۆشنگەرییدا‬ ‫ب���ون‪ ،‬كاریان بۆ بەعەقالنیكردنی ئیس�ل�ام‬ ‫دەكرد‪ .‬ئەم شێوازەش له‌کارکردن له‌پرۆژەی‬ ‫ڕێنیسانس���ی ئیس�ل�امیدا بەرجەس���تەبو‪.‬‬ ‫شوێنپەنجەی ئەم بیریارانە بەسەر تێڕوانینی‬ ‫ڕۆش���نبیرە ناسیۆنالیس���تەكانی عەرەبەوە‬ ‫ھێندە دیاربو کە وای له‌زۆربەیان کرد لەگەڵ‬

‫وێناکردنی عەلمانییەت‬ ‫به‌ستالین‌و سەدام‌و‬ ‫ئەسەد‌و پیشاندانی‬ ‫وەکو مەترسییەک بۆ‬ ‫ئایین‪ ،‬چەواشەکردنێکی‬ ‫بەئەنقەست‌و بێوێنەی‬ ‫دیدگای ئینسانی‬ ‫ئێمەیە بۆ بەها‬ ‫گەورەکانی عەلمانییەتی‬ ‫دیموکراسیی کە یەکێک‬ ‫له‌کۆڵەکەکانی بریتییە‬ ‫له‌رێزگرتن له‌ئایین‌و‬ ‫پاراستنی مافی‬ ‫ئیمانداران‬ ‫جیابونەوەی عەرەب نەبن له‌ئیمپراتۆرییەتی‬ ‫عوسمانیی‪ ،‬بەڵكو پتر لەگەڵ ڕیفۆرمكردنی‬ ‫ئ���ەم ئیمپراتۆرییەت���ە ب���ون‌و هەوڵیاندەدا‬ ‫دەس���ەاڵتدارێتییەكی ئیس�ل�امیی لەس���ەر‬ ‫بناغ���ەی "دادپەروەری‌و یەكس���انی" لەگەڵ‬ ‫توركەكاندا بنیاتبنێن‪.‬‬ ‫قەیرانی نوخبەی سیاسیی له‌کوردستان‬ ‫لەم���ڕۆدا ملمالنێیەک���ی جەنگاوەران���ە‬ ‫لەس���ەر پاش���ماوەی ئەم میرات���ە جارێکی‬ ‫ت���ر گەڕاوەتەوە ن���او جیهان���ی عەرەبیی‌و‬ ‫ئیسالمیی‌و لەوێشەوە پەڕیوەتەوە ناو دونیای‬ ‫کوردستانیش‪ .‬پڕۆژەی ناسیۆنالیستی‌و پان‬ ‫ناسیۆنالیس���تی عەرەبیی شکستی گەوەری‬ ‫ھێنا‌و رێنیسانسێکی نوێی فیکری جیهادیی‬ ‫پڕ ئیشکالی ئیسالمیی له‌سەردەمی پۆست‬ ‫کۆلۆنیالی���دا دەبینی���ن‪ .‬لەپاڵ ئەمەش���دا‬ ‫س���ەردەمی داوەش���انێکی هه‌مەالیەن���ەی‬ ‫سیس���تەمی دەوڵ���ەت له‌ناوچەک���ەدا‬ ‫س���ەریهه‌ڵداوە‪ ،‬س���ەردەمێک کە دەوڵەتی‬ ‫نەتەوەی���ی بەمان���ا قوترییەک���ەی دەمێکە‬ ‫له‌قەیرانێکی قوڵدایە‌و ئەمڕۆش ئیس�ل�امی‬ ‫جیهادیی وەکو کلیلی ئەو قوفڵە مێژوییەی‬ ‫ناو دونیای مودێرنەی پ���اش کۆلۆنیالیزم‪،‬‬ ‫خۆی بەرجەستەدەکات‪.‬‬ ‫کوردستانیش بوە به‌بەشێک لەم ملمالنێ‬ ‫ئاڵ���ۆز‌و هه‌مەالیەنە‪ .‬گەرچی کوردس���تان‬ ‫بەبێ خواس���تی خۆی بوە به‌بەش���ێک لەم‬ ‫ملمالنێی���ە‪ ،‬ب���ەاڵم بزوتن���ەوەی نەتەوەیی‬ ‫له‌کوردس���تاندا گەر خواستێکی پەنهانیشی‬ ‫هه‌بایە‪ ،‬ئەوا گەیش���تن بو ب���ەم قۆناغەی‬ ‫کە باس له‌دەوڵەت‌و دەس���توری کوردستان‬ ‫بکات‪ .‬قەیرانی دەوڵەت ‪ -‬دەستور ‪ -‬نەتەوە‬ ‫پرسی سەرەکیی‌و هه‌نوکەیی ناو کۆمەڵگای‬ ‫کوردستانە‪ .‬ئەوەی لەم پانۆرامە سیاسییەدا‬ ‫بەشێوەیەکی پارادۆکس دێتەبەرچاو بریتییە‬ ‫لەوەی ک���ە ھێزە سیاس���ییە نادینییەکانی‬ ‫کوردس���تان لەبری ئەوەی دەستور له‌پرسی‬ ‫ئاییندا بێالیەنبکەن‪ ،‬وەکو پڕۆژەی مۆدێرنە‬ ‫بەرهه‌میھێن���اوە‪ ،‬هات���ون خۆی���ان کردوە‬ ‫به‌بکەرێکی بێالیەن‪ .‬ئەوان پرسی ئایینیان‬ ‫فڕێداوەتە ن���او کۆمەڵ���گای مەدەنییەوە‌و‬ ‫خۆش���یان کردوە به‌تەماشاکەرێک‌و سەیری‬ ‫ئ���ەو ملمالن���ێ فیکری���ی‌و کۆمەاڵیەتیی���ە‬ ‫تون���دە دەکەن کە لەس���ەر ک���ەالوەی ئەم‬ ‫پرس���ەدا تەقیوەتەوە‪ .‬لەکاتێکدا شەڕێکی‬ ‫دەستەویەخەی بەناو فیکریی لەنێوان هه‌ردو‬ ‫تەوژمی دینیی‌و سیکوالری دەستیپێکردوە‪،‬‬ ‫کەچی ئەمان وەک���و ڕاوچییەکی بێدەنگی‬ ‫دەنگی هاواڵتیان‪ ،‬تەماش���ای پێشهاتەکان‬ ‫دەکەن‪ .‬بەرامبەر بەمەش لەس���ەر پرس���ی‬ ‫دەس���ەاڵتدارێتی‌و س���ەرۆکایەتیدا شەڕێکی‬ ‫دەس���تەویەخەی سیاسیی‌و یاسایی لەنێوان‬ ‫ھێزە سیاس���ییەکاندا س���ەریهه‌ڵداوە‪ ،‬وەکو‬ ‫ئ���ەوەی دواویس���تگەی مێ���ژو ته‌نه���ا لەم‬ ‫پرس���ەدا خ���ۆی قەتیس���کردبێت‪ .‬هه‌ردو‬ ‫ش���ەڕەکە یەک میکانیزم ئاراس���تەیدەکات‪،‬‬ ‫ئەوی���ش میکانیزمی پرس���ی سیس���تەمی‬ ‫دەس���ەاڵتدارێتییە له‌واڵتی ئێم���ەدا‪ .‬لەپاڵ‬ ‫ئەمانەشدا کوردس���تان به‌قوڵترین قەیرانی‬ ‫دارایی‌و ئابوریی‌و ئینس���انییدا تێدەپەڕێت‬ ‫کە هه‌ندێکیان پێویس���تیان به‌چارەس���ەری‬ ‫خێرا‌و ئەوانی تریش���یان به‌دەستکاریکردنی‬ ‫بونیادی���ی هه‌ی���ە‪ .‬لەن���او ئەم هاوکێش���ە‬ ‫ئاڵۆزەش���دا جەنگی داع���ش‪ ،‬رێککەوتنی‬

‫ئێران ‪ -‬ئەمریکا‌و هه‌ڵگیرس���انەوەی ش���ەڕ‬ ‫له‌نێوان تورکیا‌و پەکەکەش کۆی دۆخەکەی‬ ‫له‌کوردستاندا ئاڵۆزتر کردوە‪ .‬هه‌ر له‌ئەگەری‬ ‫تەرەفبەندیی نوێی سیاسیی ‪ -‬سەربازییەوە‬ ‫تادەگاتە ئەگەری پێکدادان���ی چەکدارانە‌و‬ ‫ش���ەڕی ناوخۆ له‌سەر لیس���تی ‪To-do‬دایە‪.‬‬ ‫س���ەرۆکی هه‌رێم‌و س���ەرۆک وەزیرانەکەی‬ ‫برازایش���ی جگ���ە له‌فرۆش���تنی ن���ەوت‌و‬ ‫خەمی دەس���ەاڵت‌و مان���ەوەی خێزانەکەیان‬ ‫له‌حوکمڕانیی‌و کۆنترۆڵی سامانی نەتەوەیی‪،‬‬ ‫ئەولەویات���ی سیاس���یی تری���ان نییە‪ .‬گەر‬ ‫دۆخی خانەبەندی سیاسییش بەم شێوەیە‬ ‫بمێنێتەوە کە ئێستا هه‌یە‪ ،‬پارتی دو رێگای‬ ‫لەبەردەمدایە‪ .‬یان ئەوەتا لەس���ەر پرس���ی‬ ‫س���ەرۆکایەتی سازش���دەکات‪ ،‬یان ئەوەتا‬ ‫تاکڕەوانە بەش���ێوەیەکی فۆرماڵ حوکمڕانی‬ ‫کوردستان دەکات‪ .‬بەم شێوەش نەخشەی‬ ‫سیاس���یی دەس���ەاڵتدارێتیی ئەمارەتییانە‬ ‫بەرهه‌مدەھێننەوە‌و ش���وێنگەی سیاس���یی‬ ‫کوردس���تان ھێندە الوازدەکەن کە بەرگەی‬ ‫ئەم هه‌م���و جەنگە ناوەکی���ی‌و دەرەکیی‌و‬ ‫گرێکوێرە سیاس���یی‌و قەیران���ە ئابورییانە‬ ‫ناگرێت‪.‬‬ ‫کۆمەڵ���گای کوردس���تان له‌دوڕیان���ی‬ ‫دابەش���بونێکی تری سیاس���یی‌و فیکریی‌و‬ ‫ئیداریدایە‪ .‬ئەوەی ئێستا ڕودەدات‪ ،‬قەیرانی‬ ‫نێوان ئیسالمی سیاسیی‌و عەلمانییەت نییە‪،‬‬ ‫وەکو له‌ڕوکەش���دا دەردەکەوێ���ت‪ ،‬چونکە‬ ‫لەپش���ت ئەم قەیرانەوە قەیرانێکی قوڵی تر‬ ‫کاردەکات کە قەیرانی نوخبەی سیاس���ییە‬ ‫له‌کۆمەڵگای کوردستاندا‪ .‬ئەم نوخبەیە ھیچ‬ ‫تێڕوانینێکی بۆ فەلسەفەی حوکمڕانیی نییە‪.‬‬ ‫ئەوەی هه‌یە‌و نییە بریتییە له‌سەرئێش���ەی‬ ‫موزمن���ی بابەت���ی مانەوەی س���ەرۆک یان‬ ‫البردن���ی‪ ،‬س���ازان ی���ان داب���ڕان‪ .‬ئیمزای‬ ‫رێککەوتن���ە س���تراتیژی‌و تاکتیکیی���ەکان‪،‬‬ ‫ریفۆرمی سیس���تەمی سیاس���یی‌و پەیمان‌و‬ ‫مژدەی سەرۆکەکان بچوکترین مسداقییەتیان‬ ‫نەماوە‌و متمانەی کۆمەڵگایان لەدەستداوە‪.‬‬ ‫بۆنمون���ە پێ���ش چەن���د س���اڵێک بارزانی‬ ‫به‌ڕەس���می گوتی "له‌البردنی من ئاس���انتر‬ ‫نییە"‪ ،‬له‌دوابەیاننامەشیدا کە پەیامێکە بۆ‬ ‫ھێزە سیاسییەکان به‌کورتی‌و کوردی دەڵێت‪:‬‬ ‫گەر نەسازێن لەس���ەر مانەوەم به‌سەرۆکی‬ ‫هه‌رێم‪ ،‬پێکەوەژیانی سیاس���ییمان ئاس���ان‬ ‫نابێت‪ .‬ئەمە سیاس���ەت نییە‪ ،‬ئەمە گەمەی‬ ‫مندااڵنە‪ .‬لەنێو ئەم گەمەیەش���دا ئیس�ل�ام‬ ‫وەکو چەکێکی کۆن له‌ش���ەڕێکی نوێی ناو‬ ‫هاوکێشە سیاسییەکاندا بەکاردەھێنرێت‪.‬‬ ‫جەستەی سیاسیی‌و کۆمەاڵیەتی وەکو‬ ‫گۆڕەپانێک بۆ ملمالنێ‬ ‫س���ەرەتا با تەماش���ایەکی ناو جەستەی‬ ‫کۆمەڵگا بکەین‌و بزانین ئەم ملمالنێیە چۆن‬ ‫بەڕێوەدەچێت؟‬ ‫ھێ���زە سیاس���ییەکان لەرێ���گای رۆڵ���ی‬ ‫چاودێ���ر‌و ھیچنەکردەی���ی‌و بێدەنگییانەوە‬ ‫ش���ەڕەکەیان فڕێدراوەتە ناو ش���ەقامەوە‪.‬‬ ‫ش���ەڕەجنێو بێڕێزی���ی‌و هه‌ڕەش���ەکردن‬ ‫لەنێ���وان هه‌ردوبەرەی بەناو ئیس�ل�امیی‌و‬ ‫عەلمانیی���دا جێگای به‌گفتوگ���ۆی عەقالنی‬ ‫چۆڵک���ردوە‪ .‬دیارە ئەم پرس���ە ش���ایانی‬ ‫ش���ەڕێکی عەقالنیی���ە‌و نەش���یاوە بکرێت‬ ‫به‌جێگای تەراتێنی گروپگەلێکی دینیی یان‬ ‫عەلمانی کە ئەم کایەیە بوە به‌کەرەسەیەک‬ ‫بۆ دروستکردنی س���ەرمایەیەکی سیاسیی‌و‬ ‫رەمزی���ی بۆی���ان‪ .‬س���ەرەتا دەمەوێت ئەو‬ ‫ڕاستییە النی کەم تیۆرییە بڵێم کە نە ئەم‬ ‫ھێز‌و کەس���ە دینییانە نوێنەری ئایینن‪ ،‬نە‬ ‫ئەم کەس‌و ھێزە عەلمانییانە تاکە نوێنەری‬ ‫پ���ڕۆژەی مۆدێرن���ەن‪ .‬وێناکردن���ی دونیای‬ ‫مۆدێرن لەالیەن گروپێک له‌عەلمانییەکانەوە‬ ‫وەکو ئەوەی ئایین له‌شۆس���تەی ش���ەقامی‬ ‫سیاس���ەت‌و کۆمەڵ���گادا بێت‪ ،‬ن���ەک هه‌ر‬ ‫راست نییە‪ ،‬بەڵکو تەعبیر له‌زۆرینەی زۆری‬ ‫کۆمەڵ���گا دیموکراتیی���ە ئەوروپییەکانیش‬ ‫ناکات‪ .‬ئەم وێناکردنە مەترسیدارە بۆ ئایین‬ ‫ھێن���دەی له‌کۆمۆنیزمەوە نزیک���ە ئەوەندە‬ ‫له‌عەلمانییەتی دیموکراسییەوە نزیک نییە‪.‬‬ ‫ئێم���ە له‌زۆرینەی دەوڵەت���ە عەلمانییەکانی‬ ‫دونی���ادا ھێزی سیاس���یی دیموکراس���یمان‬ ‫هه‌یە کە تا س���ەر ئێس���قان کۆنزەرڤاتیڤن‌و‬ ‫هه‌ڵگری بەهای ئایینین‪ .‬پارتی دیموکراتی‬ ‫مەسیحی ئەڵمانی نمونەیەکی بەرجەستەی‬ ‫ئ���ەم پەیوەندیی���ەی نێ���وان عەلمانییەت‌و‬ ‫ئایین���ە‪ .‬وات���ە سیس���تەمی عەلمانییەتی‬ ‫دیموکراسی مانای کوشتنی بەها ئایینەکان‬ ‫نییە له‌کۆمەڵ���گادا‪ ،‬بەڵک���و نیوتراڵکردن‬ ‫ی���ان بێالیەنکردن���ی جەس���تەی دەوڵەتە‬ ‫له‌ئایین بەگش���تیی‌و مەزهه‌بێکی دیاریکراو‬ ‫بەتایبەتیی‪.‬‬ ‫بەرامبەر بەوەش ھێزە ئایینییە سەلەفی‌و‬ ‫مەال دیگیتاڵەکانی ن���او میدیای مۆدێرنمان‬ ‫هه‌یە‪ .‬ئ���ەم ھێزان���ە وێن���ای عەلمانییەت‬ ‫به‌بەدئەخالقییەک���ی گ���ەورەی کولت���وری‬ ‫خۆرئاوا دەک���ەن‌و به‌داڕمانێک���ی بێوێنەی‬ ‫ش���ەرەف‌و کەرامەتی موسڵمانان دایدەنێن‪،‬‬ ‫وەکو ئەوەی جگە له‌کۆمەڵگای موسڵمانان‬ ‫ھی���چ کۆمەڵ���گا‌و ئایینێکی ت���ر نەبێت کە‬ ‫خاوەن���ی بەهای ئەخالقی���ی‌و کۆمەاڵیەتیی‬ ‫تایب���ەت به‌خ���ۆی بێ���ت‪ .‬ئ���ەم تێڕوانینە‬ ‫ته‌نها پەیوەندی���ی به‌جەھلەوە نییە‪ ،‬بەڵکو‬

‫پەیوەندییەکی قوڵی هه‌یە به‌گاڵتەجاڕییەوە‬ ‫به‌عەقڵ���ی ئینس���انی ئێم���ە‪ .‬پەیوەن���دی‬ ‫به‌دروستکردنەوەی دوالیزمی "دار االسالم"‌و‬ ‫"دار الحرب"ەوە هه‌یە کە هه‌ر گەنجێک زمانێک‬ ‫بزانێت‌و تەماشای ئینتەرنێت بکات‪ ،‬دەزانێت‬ ‫ئەم���ە چ سەفس���ەتەیەکی بێمانەیە‪ .‬دیارە‬ ‫بااڵترین نمونەی ئیس�ل�امییە سەلەفییەکان‬ ‫بۆ ئ���ەم داڕمانە بریتییە له‌جەس���تەی ژن‌و‬ ‫پرس���ی ش���ەرەف‪ .‬س���ەرەتا دەبێ���ت ئەو‬ ‫راس���تییە بزانین کە کورتککردنەوەی ئایین‬ ‫خۆی بۆ جەس���تەی ژن‌و ش���ەرەف ھێمایە‬ ‫بۆ تێنەگەیش���تنێکی قوڵ ب���ۆ ئایین‌و رۆڵە‬ ‫رۆحییەک���ەی له‌کۆمەڵ���گادا‪ .‬راس���تییەکی‬ ‫نەش���اردراوەیە ک���ە نەک ته‌نها ئیس�ل�ام‪،‬‬ ‫بەڵک���و هه‌م���و ئایین���ەکان پەیوەندییەکی‬ ‫گرفتئامێزی���ان لەگەڵ پرس���ی ژناندا هه‌یە‪.‬‬ ‫ئەمەش بەوە چارەس���ەر ناکرێت کە ئایین‬ ‫وەکو کولتورێک بسڕینەوە‪ ،‬بەڵکو نەھێڵین‬ ‫ببێ���ت به‌پێ���وەر بۆ ژنبون ی���ان پیاوبون‪.‬‬ ‫پرس���ی جێندەر‪ ،‬کۆڵەکەیەک���ی ئۆرگانیی‬ ‫بەدیموکراس���ییکردنی دونیای ئێمەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ملمالنێ ژنان بۆ وەدەستھێنانی مافەکانیان‬ ‫ته‌نها ش���ەڕکردن نییە لەب���ەرەی ئایییندا‪،‬‬ ‫بەڵکو ش���ەڕکردنە لەگەڵ کۆی سیستەمی‬ ‫پیاوساالریی کە ئایین یەکێکە له‌کۆڵەکانی‪.‬‬ ‫لەمڕۆدا ته‌نها فێمینیستی چەپ بونی نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو فێمینس���یتی ئایینیش���مان هه‌یە‪ ،‬چ‬ ‫له‌مەس���یحییەت‌و چ له‌ئیسالم‪ .‬ئەوە گرفتی‬ ‫کۆمەڵگای ئێمەیە کە تاوەکو ئێس���تا ھێزی‬ ‫وای بەرهه‌منەھێناوە‪ ،‬بۆئەوەی ش���وێنگەی‬ ‫پیاو له‌ئاییندا لەقبکات‪.‬‬ ‫رەهه‌ندێکی ت���ری وێناکردنی عەلمانییەت‬ ‫به‌ستالین‌و سەدام‌و ئەسەد‌و پیشاندانی وەکو‬ ‫مەترس���ییەک بۆ ئایین‪ ،‬چەواش���ەکردنێکی‬ ‫بەئەنقەس���ت‌و بێوێنەی دیدگای ئینس���انی‬ ‫ئێمەی���ە بۆ بەها گەورەکان���ی عەلمانییەتی‬ ‫دیموکراس���یی کە یەکێ���ک له‌کۆڵەکەکانی‬ ‫بریتیی���ە له‌رێزگرت���ن له‌ئایین‌و پاراس���تنی‬ ‫ماف���ی ئیمانداران ب���ۆ مومارەس���ەکردنی‬ ‫س���روتە دینییەکانی���ان بەب���ێ جیاوازیی‪.‬‬ ‫هه‌روەکو گوتم له‌خۆرئاوا ھێزی سیاس���یی‬ ‫دیموکراتم���ان هه‌ی���ە کە پاراس���تنی بەها‬ ‫کۆمەاڵیەتیی���ەکان‌و س���روتە ئایینیی���ەکان‬ ‫بۆیان یەکێکە له‌پرنسیپە سیاسییەکانیان‪.‬‬ ‫بۆیە بەس���تنەوەی عەلمانییەت به‌بێدینیی‌و‬ ‫دژەدینیی���ەوە دو ھۆکاری س���ەرەکیی‬ ‫هه‌یە‪ ،‬یان ئەوەت���ا له‌بێئاگاییەکی گەورە‌و‬ ‫نەزانینێک���ی قوڵەوە س���ەرچاوەی گرتوە‪،‬‬ ‫یان ئەوەتا پروپاگەندەیەکی به‌ئەنقەس���ت‌و‬ ‫چەواشەکارانەی ئایدیۆلۆژیی هه‌ندێک مەال‌و‬

‫پەرلەمانێک کە‬ ‫سەرۆکەکەی ناچارە‬ ‫بۆئەوەی هه‌یبەتی‬ ‫دەزگاکەی له‌هه‌ڕەشەی‬ ‫پارتی بپارێزێت‬ ‫کۆنسوڵی بیانییەکان‬ ‫بانگھێشتبکات‪ ،‬لیژنە‬ ‫دەستورییەکەشی جگە‬ ‫له‌گەمەی پۆکەرێکی‬ ‫سیاسیی نێوان‬ ‫ئەندامانی حیزبەکان‬ ‫ھیچ کەسێک یان‬ ‫دەزگایەکی کوردستانی‬ ‫یان بیانیی بێالیەنی‬ ‫پسپۆڕی ئەو بوارەی‬ ‫تێدا نییە‬ ‫ھێزی دینیی���ە له‌ڕێگای میدی���ا‌و مزگەوت‌و‬ ‫ھێ���زە سیاس���ییەکانیانەوە‪ .‬گ���ەر رۆژێک‬ ‫ل���ه‌رۆژان ھێزە دینییەکانی ئێمە گەیش���تنە‬ ‫ئەو ئاست‌و تێگەیشتنەی کە له‌ژێر چەتری‬ ‫دەس���تورێکی دیموکراسیی بێالیەندا لەڕوی‬ ‫دینی���ی‌و ئایدیۆلۆژیی���ەوە‪ ،‬بەرگریی له‌بەها‬ ‫کۆمەاڵیەتیی‌و ئاینییەکانی کۆمەڵگای ئێمە‬ ‫بکەن‪ ،‬ئ���ەوا هه‌نگاوێکی گەورەیان ناوە بۆ‬ ‫دروس���تکردنی پەیوەندییەکی نوێی له‌نێوان‬ ‫ئایین‌و دونیای دیموکراسییەت‌و مۆدێرنە‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم بەینەدا جێگای س���ەرنجە ئەو‬ ‫کولتوری جنێوەیە کە له‌گفتوگۆی پرس���ی‬ ‫عەلمانییەتدا بەرهه‌مهات���وە‪ .‬ئەم کولتوری‬

‫‪13‬‬

‫یەکترش���کاندن‌و یەکتربەش���ەیتانیکردنەش‬ ‫پەیوەندییەکی قوڵی به‌ئەخالقی سیاسییەوە‬ ‫هه‌یە‪ .‬ئ���ەم کولتورە‪ ،‬داھێنانێکی نوێی ئەو‬ ‫ھێزە س���ەلەفیی‌و ئیخوانییەیە کە دەیەوێت‬ ‫فەزای گشتی کوردستان به‌هه‌ڕەشە‌و جنێو‬ ‫کوش���تنی مەعن���ەوی کەس���ەکان لەڕێگای‬ ‫تەکفیریانەوە داگیربکات‪ .‬ئەمەش پێدەچێت‬ ‫پرۆبەی پێش���وەختی ئەو کۆمەڵگایە بێت‬ ‫کە ھێ���زە سیاس���ییەکانمان له‌دەس���تورە‬ ‫پارادۆکس���ەکەیاندا پێش���نیاریان ک���ردوە‌و‬ ‫دەیانەوێت لەنێوان سەوابیتی ئایینی ئیسالم‌و‬ ‫مافەکانی مرۆڤدا هاوس���ەنگیی‌و تەباییەک‬ ‫بدۆزێتەوە‪ .‬پرس���یارەکە ئەوەیە کە ئەوان‬ ‫تاوەکو ئەمڕۆ نەیانتوانیوە بچوکترین تەبایی‬ ‫سیاس���یی لەنێوان خۆیان���دا بەهه‌مبھێنن‪،‬‬ ‫چۆن دەتوانن له‌نێوان سەوابیتەکانی ئایینی‬ ‫ئیس�ل�ام لەگەڵ مافەکانی مرۆڤ���دا تەبایی‬ ‫بدۆزنەوە‪ .‬سەوابیتگەلێک کە هه‌ر مەالیەک‌و‬ ‫ھێزێک���ی ئایینی���ی‪ ،‬ه���ه‌ر قوتابخانەیەکی‬ ‫فیقھی���ی‌و واڵت‌و نەتەوەی���ەک‪ ،‬به‌ئارەزوی‬ ‫خۆی‌و بەپێ���ی بەرژەوەن���دی گروپییانەی‬ ‫خۆی‪ ،‬تەفسیری ئەو س���ەوابیتانە دەکات‌و‬ ‫ژمارەکانی دیاری���دەکات‪ .‬بۆیە من ڕام وایە‬ ‫ئەوەی کە له‌ئایینی ئیسالمدا نەبێت‪ ،‬خودی‬ ‫سەوابیتەکانە به‌سەوابیتیی‪.‬‬ ‫کایەکەی تریش کە ھێزە سیاس���ییەکان‬ ‫له‌پ���اڵ جەس���تەی کۆمەڵگادا ش���ەڕەکانی‬ ‫خۆیان تی���ادا بەتاڵدەکەنەوە‪ ،‬جەس���تەی‬ ‫سیاس���ییە‪ .‬له‌جەس���تەی سیاسیش���دا‬ ‫ملمالنێک���ە فڕێدراوەتە ن���او پەرلەمانەوە‪.‬‬ ‫پەرلەمانێ���ک ک���ە س���ەرۆکەکەی ناچارە‬ ‫بۆئەوەی هه‌یبەتی دەزگاکەی له‌هه‌ڕەش���ەی‬ ‫پارتی بپارێزێ���ت‪ ،‬کۆنس���وڵی بیانییەکان‬ ‫بانگھێش���تبکات‪ .‬لیژنە دەستورییەکەشی‬ ‫جگ���ە له‌گەم���ەی پۆکەرێک���ی سیاس���یی‬ ‫نێوان ئەندامانی حیزبەکان‪ ،‬ھیچ کەس���ێک‬ ‫یان دەزگایەکی کوردس���تانی ی���ان بیانیی‬ ‫بێالیەنی پس���پۆڕی ئەو بوارەی تێدا نییە‪.‬‬ ‫ئەمەش دەمانبات بۆ پێشهاتی موفاجەئات‬ ‫له‌هاوکێشە سیاس���ییەکاندا‪ .‬چەندە کەس‬ ‫چاوەڕێی ئەوەی نەدەک���رد کە "یەکگرتوی‬ ‫ئیس�ل�امی" ببێت به‌ھێلکەی زێڕین لەنێوان‬ ‫پارتی له‌الیەک‌و گ���ۆڕان‌و یەکێتی له‌الیەکی‬ ‫تر‪ ،‬ئەوەندەش دەبێ���ت چاوەڕێی ئەوەبین‬ ‫کە دەستوری کوردس���تان ببێت به‌جێگای‬ ‫س���ەفەقاتی بەرژەوەندیی حیزبیی لەنێوان‬ ‫ھێزە سیاس���ییەکان کە له‌دوتوێدا ئیسالمی‬ ‫سیاسیی بەبێ شەڕکردن جەنگەکە بباتەوە‪.‬‬ ‫هه‌روەکو چۆن دەس���توری پێش���نیارکراو‬ ‫له‌قۆناغی س���ەرەتادا س���ەوابتی ئیسالمیی‬ ‫تێ���دا نەبو‪ ،‬بەاڵم بارزانی���ی به‌کەیفی خۆی‬ ‫ئەو مادەیەی بۆ زیادکرد‪ ،‬چونکە پێویستی‬ ‫به‌دەنگی ھێزە ئیسالمییەکان هه‌بو‪ ،‬ئاوهاش‬ ‫له‌داهات���ودا دەبێت چاوەڕوانی پێش���هاتی‬ ‫تر بکەی���ن کە به‌پلەی یەک���ەم کۆمەڵگای‬ ‫مەدەنی���ی‌و ژنانی کوردس���تان‌و نەوەکانی‬ ‫داهاتو باجەکەی دەدەن‪ .‬ملمالنێی نوخبەی‬ ‫سیاس���یی له‌کوردس���تاندا ڕو له‌پارچەبونی‬ ‫زیاتر دەکات‌و بەم چەش���نەش جەس���تەی‬ ‫سیاسیی‌و کۆمەڵگا توشی داوەشانی زیاتر‌و‬ ‫گەورەت���ر دەبێت‪ .‬بۆیە م���ن وایدەبینم کە‬ ‫پەیوەندییەک���ی قوڵ له‌نێوان فەلس���ەفەی‬ ‫سیاس���یی‌و هه‌یکەلی دەسەاڵتدارێتیدا هه‌یە‬ ‫کە له‌دیدی ھێزە سیاسییەکانی کوردستاندا‬ ‫غائیب���ە‪ .‬بۆتێگەیش���تن ل���ەم تێڕوانینەش‬ ‫دەبێت کەمەکێک بگەڕێینەوە بۆ مێژو‪.‬‬ ‫كاتێ���ك باس له‌کۆتاییهاتنی س���ەردەمی‬ ‫دەس���ەاڵتدارێتی ڕەهاگەریی( ) ‪sAbsoluti‬‬ ‫‪ )mus‬له‌ئەوروپ���ا دەکرێت‪ ،‬وەکو نۆربێرت‬ ‫ئێلیاس دەڵێت‪ ،‬مانای ئەوەیە كە دەسەاڵت‬ ‫له‌دەس���تی تاكەكەس دەسەنرێتەوە چیدی‬ ‫پاشا یان خێزانێك نابێت به‌خودی“ ” ‪bSu‬‬ ‫‪ ”jekt‬س���ەروەرێتی دەوڵەتیی‪ ،‬بەڵكو گەل‬ ‫یان هاواڵتیانی ئەو هەرێمە دەبن بەو خودە‬ ‫مێژوییە‪ .‬هەر لەم ڕوانگەیەشەوە دەتوانین‬ ‫لەوە تێبگەین بۆچی دیموكراسی به‌دەسەاڵتی‬ ‫گەل یان س���ەروەرێتی گەل ناودێڕدەكرێت‪.‬‬ ‫پرۆس���ەی بەعەقالنیكردن���ی سیس���تەمی‬ ‫دەس���ەاڵتدارێتی مان���ای ئەوەیە كە چیدی‬ ‫پاشا یان میر به‌ئارەزوی خۆی دەستنیشانی‬ ‫چەشنی ڕێكخستنی پەیوەندییەكان نەكات‪،‬‬ ‫بەڵكو چەش���نێك له‌ڕێككەوتنی ئەبستراكت‬ ‫جێگەی���ان دەگرێت���ەوە کە له‌دەس���توردا‬ ‫بەرجەستەدەبێت‌و دەس���ەاڵتی سەرۆکیش‬ ‫دیاریدەکات‌و دەیخاتە ژێر چاودێرییەوە‪ .‬ئەم‬ ‫مۆدێله‌له‌دەسەاڵتدارێتیی مۆدێرن جیاوازیی‬ ‫له‌نێوان تاک���ەکان‌و گروپەکان‌و هه‌رێمەکانی‬ ‫ناو دەسەاڵتدارێتییەکەی ناکات‪ ،‬واتە هەمو‬ ‫تاكێكی ئ���ەو واڵتە له‌ه���ه‌ر جوگرافیایەکی‬ ‫ئەو دەس���ەاڵتدارێتییەدا ب���ژی‪ ،‬به‌هاوماف‌و‬ ‫هاوبەش‌و هاوچارەن���وس دەبینێت‪ .‬لێرەوە‬ ‫چەمكی هاونیش���تیمانیبون جێگا به‌چەمكی‬ ‫ڕەعی���ەت چۆڵ���دەكات‌و چەمكی دەس���تور‬ ‫جێ���گای خێ���زان‌و بنەماڵ���ە نەبیل���ەكان‬ ‫دەگرێت���ەوە‌و گیرفانی دەوڵ���ەت‌و گیرفانی‬ ‫فەرمان���ڕەوا لەیەكت���ر جیادەکرێتەوە‪ ،‬واتە‬ ‫له‌ئاس���تی ئابوریشدا سیستەمی زەریبه‌دێتە‬ ‫كایەوە‌و هەمو كەسێك بەبێ لەبەرچاوگرتنی‬ ‫ش���وێنگەی کۆمەاڵیەتیی‌و ئاس���تی ژیانی‪،‬‬ ‫دەبەسترێتەوە بەو سیستەمە‪.‬‬

‫»» ‪19‬‬

‫‪14‬‬

‫بیرورا‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫هێرشی دژ بە کورد‪،‬‬ ‫بەهارێکی نوێ دەبوژێنێ‬ ‫هەریار جەمیل رەنجبەر‬ ‫دوای رێکەوتنام���ەی ئه‌تۆم���ی‬ ‫(‪ )١+٥‬لەگەڵ ئێران که‌ لەنەمس���ا‬ ‫مۆرکرا‪ ،‬بۆ هەڵگرتنی یاسای سزای‬ ‫نێودەوڵەتی لەسەر ئێران بەرامبەر‬ ‫راگرتن���ی چاالکی دروس���تکردنی‬ ‫چه‌کی ئه‌تۆمی‪ ،‬بەمەش پێشبینی‬ ‫دەکرێت کە رۆڵ‌و دەسەاڵتی ئێران‬ ‫لەم ناوچانە زیاد بکات بەتایەبەتی‬ ‫دوای ئ���ەوەی نف���وزی لەواڵت���ە‬ ‫عەرەبیەکان زی���ادی کردوە لەوانە‬ ‫لەعێراق‌و یەمەن‌و سوریاو لوبنان‪.‬‬ ‫ئ���ەم رێکەوتن���ە ب���ووە ه���ۆی‬ ‫هارک���ردن‌و ناڕه‌زای���ی واڵت���ە‬ ‫عەرەبی���ەکان بەتایبەت���ی واڵتانی‬ ‫کەنداوو تورکیا‪.‬‬ ‫بۆئەوەی تورکیاش هاوشێوەی‬ ‫ئێران رۆڵی سەرەکی خۆی ببینێ‬ ‫رێ���گای دا بەکارهێنان���ی بنکه‌ی‬ ‫ئینجرلیکی بەرامبەر بەوەی تورکیا‬ ‫هەن���گاو بنێت بۆ دروس���تکردنی‬ ‫ناوچەیێکی دابڕاو بەناوی دژایەتی‬ ‫کردنی تیرۆریستان‪ .‬یەکەم هەنگاوی‬ ‫بەلێدانی ک���ورد‪ ،‬دەس���تیپێکرد‪،‬‬ ‫ک���ە کات‌و س���اتێکی نەش���یاوی‬

‫هەڵبژارد‪ ،‬بەمە کێشەی گەورەترو‬ ‫ئاڵۆزکاو بۆ خۆی دروستدەکات کە‬ ‫لەبەرژەوەندی ئێمەی کورددایە‪.‬‬ ‫ئەگەر بێینە س���ەر هەڵوێس���تی‬ ‫هێزی سەرەکی پارتە سیاسیەکانی‬ ‫هەرێمی کوردس���تان ‪ ( ١+٢‬پارتی‬ ‫ویەکێت���ی ‪+‬گ���ۆڕان)ن‪ ،‬هیچی���ان‬ ‫لێچاوەڕوان ناکرێت چونکە‪:‬‬ ‫‪ -١‬زۆر بەئاشکرا کەوتونه‌تە ژێر‬ ‫گوشاری توندی ئێران‌و تورکیا‪.‬‬ ‫‪ -٢‬لەبەرئ���ەوەی خاوەن قه‌واره‌و‬ ‫س���یادەی نێودەوڵه‌تی خۆمان نین‬ ‫ناتوانی���ن کاریگەریم���ان هەبێ���ت‬ ‫لەسەر واڵتانی جیهان‪.‬‬ ‫‪ -٣‬سەرباری ئەوەش لەم ئان‌وساتە‬ ‫کاتیەدا هیچ پشتگیرییه‌کی راست‌و‬ ‫رەسمی نێوده‌ڵه‌تیمان نیە تا ببێتە‬ ‫پشت‌وس���ەنەد بۆ چارەسەرکردنی‬ ‫کێشەی کوردی‪.‬‬ ‫‪ -٤‬دەستدرێژکردن بۆ سەر ناوچە‬ ‫س���نوریەکانی هەرێمی کوردستان‬ ‫دەس���تدرێژی کردن���ە ب���ۆ س���ەر‬ ‫س���یادەی عێراق‪ ،‬ک���ە چاوەڕوانی‬ ‫هیچ هەڵویستێکی ئیجابی لەوانیش‬ ‫ناکرێت چونکە عێراق خۆی تاقەتی‬ ‫چارەسەرکردنی کێشەو گرفتەکانی‬ ‫ناوخۆی نیە‪.‬‬ ‫ئەوەی شایەنی گوتنە لەگەڵ هەر‬

‫کارێک���ی س���ەربازیدا دەرئەنجامی‬ ‫لێدەبێتەوە‪.‬‬ ‫لێدانی ئەمجارەی تورکیا لەکورد‬ ‫یەکێک���ە لەسیاس���تە چەوتەکانی‬ ‫تورکی���او هەڵەیەک���ی گ���ەورەی‬ ‫لێدەکەوێتەوە ک���ە لەبەرژەوەندی‬ ‫تورکی���ادا نابێت چونک���ە پێگەی‬ ‫ئەمج���ارەی ک���ورد زۆر جی���اوازە‬ ‫لەپێگ���ەی جاران‪ ،‬ئێس���تا خاوەن‬ ‫دەنگ‌و سەنگی خۆیەتی‌‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫دوای ئەو دەس���کەوتە سیاسیەی‬ ‫ک���ورد لەباک���وری کوردس���تان‬ ‫لەهەڵبژاردەنەکان بەدەس���تیهێناو‬ ‫ه���اوکان لەگەڵ ئەو س���ەرکەوتنە‬ ‫س���ەربازیە یەك لەدوای یەکانه‌ی‬ ‫ش���ەڕەڤانانی کورد لەرۆژئاوا هاتە‬ ‫ئاراوە کە توانیان لە‪ %٢٥‬س���وریا‬ ‫کۆنترۆڵ بکەن‪ ،‬ئەم جۆرە لێدانانە‬ ‫دوای بڕینی ئ���ەم قۆناغانە دەنگو‬ ‫س���ەدای خۆی دەبێ���ت لەوانه‌یە‬ ‫ببێتە هۆی هەڵکردنی ناخ‌و شانه‌ی‬ ‫کپکراوی ناوخۆی تورکیاو پڕیشکی‬ ‫توڕەبونییان بتەقێتەوە‪ ،‬لەئەنجامدا‬ ‫بەم هاوینە گەرمە بەهارێکی کوردی‬ ‫بێ ب���ە بەرپابوونی شۆڕش���یكی‬ ‫سەرتاس���ەری‌و ناوەس���تێت ت���ا‬ ‫دروس���تبونی کانتۆنێک���ی ک���ورد‬ ‫لەتورکیا‪.‬‬

‫له‌دوای سه‌رۆك چی؟‬ ‫محمد نازم‬ ‫واده‌ی دیاریكردنه‌وه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێمی‬ ‫كوردس���تان نزیكه‌‪ ،‬ئ���ه‌وه‌ی به‌دی ئه‌كرێت‬ ‫الیه‌ن���ه‌كان كۆك���ن له‌س���ه‌ر كه‌س���ایه‌تی‬ ‫بارزان���ی‪ ،‬ب���ه‌اڵم ش���ێوازی (هه‌ڵبژاردنی)‬ ‫و (ده‌س���ه‌اڵته‌كانی) گرفت���ن! گریمان���ه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌ئه‌كرێ���ت دوا جار ئه‌ویش به‌س���ازان‌و‬ ‫پێدانی هه‌ر الیه‌نێك به‌كۆمه‌ڵێك ئیمتیازات‬ ‫چاره‌بكرێ!‬

‫بەم هاوینە گەرمە‬ ‫بەهارێکی کوردی‬ ‫بێ بە بەرپابوونی‬ ‫شۆڕشیكی‬ ‫سەرتاسەری‌و‬ ‫ناوەستێت تا‬ ‫دروستبونی‬ ‫کانتۆنێکی کورد‬ ‫لەتورکیا‬

‫ئایا تاكی ئه‌م‬ ‫هه‌رێم ‌ه چیتر به‌رگه‌ی‬ ‫ئه‌م نه‌هاماتیانه‬ ‫ئه‌وه‌ی گرنگه‌دوای هه‬ ‫‌ڵبژاردنه‌وه‌ی بارزانی ‌ئه‌گرێت؟!‬ ‫چی ئه‌بێت؟‬

‫چه‌ن���د س���اڵێكه‌هه‌موان گوێبیس���تی‬ ‫راگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی كوردین‪ ،‬بارزانی هه‌مو‬ ‫هه‌وڵێكی ئه‌وه‌یه‌له‌كۆتایی رۆڵبینینی خۆیدا‬ ‫كارێك بكات وه‌ك سه‌روه‌ری بۆی هه‌ژمارو‬ ‫تۆم���ار بكرێت‪ ،‬ئه‌ویش یان س���ه‌ربه‌خۆیی‬ ‫ئابوری���ی‌و كۆنفیدراڵی���ه‌‪ ،‬كه‌ئه‌گه‌رێك���ی‬ ‫نزیكتره‌‪ ،‬یان راگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی كوردیه‌‪،‬‬ ‫كه‌به‌ئه‌گه‌رێكی دوری ئه‌زانم‪.‬‬ ‫‌ئ���ه‌م ب���ار‌ه گه‌وره‌ی���ه ‌په‌یوه‌س���ته‬ ‫‌به‌خ���ودی بارزانیه‌وه‌‪ ،‬چ���ۆن راگه‌یاندنی‌و‬ ‫به‌كه‌نارگه‌یاندنی ئه‌م پرس���ه‌س���ه‌روه‌ریه‪،‬‬ ‫‌به‌ئامان���ج نه‌گه‌یتنیش���ی به‌شكس���تێكی‬ ‫گه‌وره‌ب���ۆی تۆمار ئه‌كرێت‪‌.‬ب���ه‌دی هێنانی‬ ‫هه‌ركام له‌م س���ه‌روه‌ریانه‌ش‌ (كۆنفیدراڵی‪،‬‬ ‫ی���ان راگه‌یاندنی ده‌وڵ���ه‌ت) باجی گه‌وره‌ی‬ ‫ئ���ه‌وێ‪ ،‬به‌تایبه‌تی له‌م دو س���اڵه‌ی رابورد‬ ‫كۆمه‌ڵێك كێش���ه‌و ئه‌زمه‌ی گه‌وره‌توش���ی‬ ‫كوردس���تان هاتوه‌‪ ،‬به‌اڵم دو ساڵی داهاتو‬ ‫زۆر زیاتری ئه‌وێ‪ ،‬چونكه‌راگه‌یاندنی ئابوری‬ ‫سه‌ربه‌خۆ واته‌بێباكی له‌حكومه‌تی ناوه‌ندو‬ ‫پشتبه‌س���تن به‌فرۆش���تنی نه‌وتی هه‌رێم‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌ڕای چڕبونه‌وه‌ی هێرشه‌كانی داعش‌و‬

‫گه‌مارۆی ئابوری زیاتری ناوه‌ند‪.‬‬ ‫ده‌پرسم ئایا ‪:‬‬ ‫ئه‌و ش���ه‌پۆله ‌گۆڕان���كاری‌و ملمالنێیه‌ی‬ ‫له‌رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستا چه‌ند هاوكارن؟‬ ‫هه‌روه‌ها بارودۆخی ناوه‌وه‌و ده‌س���ه‌اڵتی‬ ‫ك���وردی‌و حكومه‌ت���ی بنك���ه ‌فراوان���ی‬ ‫شكستخواردوی كوردی چه‌ندێك ئاماده‌یی‬ ‫ئه‌مه‌ی هه‌یه‌؟‬ ‫هه‌ڵوێس���تی واڵتان���ی دراواس���ێ‌و ئه‌و‬ ‫ده‌وڵه‌تان���ه‌ی مافی ڤیتۆیان هه‌یه‌له‌نه‌ته‌وه‬ ‫‌یه‌كگرت���وه‌كان ت���ا چه‌ند ه���اوكاری ئه‌م‬ ‫پرۆژه‌یه‌ن؟‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی ئاشكراش���ه‌ ه���ه‌ر بارودۆخێك‬ ‫له‌ئه‌س���تۆی تاكی كوردستاندایه‌‪ ،‬ئایا تاكی‬ ‫ئ���ه‌م هه‌رێمه‌چیتر به‌رگه‌ی ئه‌م نه‌هاماتیانه‬ ‫‌ئه‌گرێت؟!‬

‫سیستەمی حوکمڕانی‌و گەرەنتیەکانی دیموکراسی‬ ‫ئازاد وەڵەدبەگی‬ ‫لەم رۆژانەدا لەهەرێمی کوردس���تان‪،‬‬ ‫بانگەشەیەکی زۆر بۆ جۆری سیستەمی‬ ‫حوکمڕان���ی دەکرێ���ت‌و هەلومەرجەکە‬ ‫وای لێهاتوە‪ ،‬ک���ە هەندێ کەس گرەو‬ ‫لەس���ەر ئەوە دەکەن‪ ،‬کە پیادەکردنی‬ ‫فاڵن جۆری سیس���تەم گەرەنتی هەمو‬ ‫ش���تێکمان ب���ۆ دەکات‌و واڵت دەکاتە‬ ‫ش���امی ش���ەریف‪ .‬لەراس���تیدا‪ ،‬ئ���ەو‬ ‫جۆرە بانگەش���انەو بنیاتنانی کۆشکی‬ ‫هەم���و ئ���اوات‌و ئارەزوەکانی خەڵک‌و‬ ‫بەرزکردنەوەی ئاستی چاوەڕوانییەکانی‬ ‫خەڵک لەس���ەر ج���ۆری سیس���تەمی‬ ‫حوکمڕانی‪ ،‬تێگەیشتنێکی هەڵە لەسەر‬ ‫واتاو چەمکی زاراوەکان دروست دەکات‌و‬ ‫لەئەنجامدا فەرهەنگێکی سیاسی هەڵە‪،‬‬ ‫ناڕاست‌و ناواقیعی لەناو خەڵکدا بەرهەم‬ ‫دەهێن���ێ‪ ،‬کە دەبێتە ه���ۆی بێزاریی‌و‬ ‫نائومێدیی خەڵ���ک‌و ئەمەش بەرەبەرە‬ ‫باوەڕی خەڵک بەالیەنە سیاسییەکان‌و‬ ‫سیستەمی سیاسی واڵت الواز دەکات‌و‬ ‫بێ ئینتمایی بۆ نیش���تمان‌و هەس���ت‬ ‫نەکردن بەبەرپرسیارێتی لەناو خەڵکدا‬ ‫پەرە پێدەدات‪.‬‬ ‫هەر وەک دەزانین‪ ،‬پاش داڕش���تنی‬ ‫تیۆریی جیاکردنەوەی دەس���ەاڵتەکان‬ ‫لەالی���ەن مونتس���کیۆ‪ ،‬لەس���ەر‬ ‫بنچینەی ئ���ەو تیۆریی���ەو پەیوەندیی‬ ‫نێ���وان دەس���ەاڵتەکانی یاس���ادانان‪،‬‬ ‫جێبەجێکردن‌و دادوەریی لەگەڵ یەکتر‪،‬‬ ‫سێ جۆر سیس���تەمی حوکمڕانی دێتە‬ ‫ئاراوە کە بریتی���ن لە‪ :‬پەرلەمانی‪ ،‬کە‬ ‫بۆ یەکەمجار لەبریتانیا س���ەری هەڵدا‪،‬‬ ‫سەرۆکایەتی کە هەڵقواڵوی فەرهەنگی‬ ‫سیاسی ئەمەریکایەو تێکەاڵو (نیمچە‬ ‫پەرلەمانی یا نیمچە سەرۆکایەتی) کە‬ ‫زێدی لەدایکبونەکەی فەرەنسایە‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی ک���ە پێویس���ت ‌ه بگوت���رێ‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬ئەم سیس���تەمانە لەراس���تیدا‬ ‫ئامانج���ی کۆتایی نین‪ ،‬بەڵکو ئامراز یا‬ ‫میکانیزمێکن بۆ باش���تر بەڕێوەبردنی‬ ‫کۆمەڵگاو یەکێک���ن لەگەرەنتییەکانی‬ ‫دیموکراس���ی‪ .‬ئاس���تی س���ەرکەوتنی‬ ‫ئەم سیس���تەمانەش بەس���تراوەتەوە‬ ‫ب���ەوەی‪ ،‬ک���ە پێش���ەکی بیروباوەڕی‬ ‫دیموکراس���ی لەناو ت���اک‌و هێزو الیەنە‬ ‫سیاس���ییەکاندا بونی هەب���ێ‌و توانای‬ ‫قبوڵکردن���ی یەکتریان هەبێ‪ ،‬هەروەک‬ ‫گان���دی دەڵێ‪":‬قبوڵنەکردنی یەکتر بۆ‬ ‫خ���ۆی جۆرێکە لەتوندوتیژیی‌و ئەمەش‬ ‫بەربەستە لەبەردەم بەدیهاتنی رۆحێکی‬ ‫دیموکراتی راس���تەقینە"‪ .‬پاشان ئەم‬

‫بیروب���اوەڕە ب���ۆ ناو هەم���و کایەکانی‬ ‫کۆمەڵ���گا ش���ۆڕببێتەوەو ژینگەیەکی‬ ‫دیموکراتی بێتەئ���اراوە‪ .‬هەر یەک لەو‬ ‫سیس���تەمانە‪ ،‬ئەگ���ەر لەژینگەیەک���ی‬ ‫سیاس���ی دیموکراتیدا پەیڕەو بکرێن‪،‬‬ ‫ئەوا دەتوانن س���ەرکەوتن بەدەس���ت‬ ‫بهێنن‪ ،‬بەپێچەوانەوە لەحاڵەتی نەبونی‬ ‫بیروب���اوەڕو ژینگ���ەی دیموکراس���ی‪،‬‬ ‫خودی سیستەمی حوکمڕانی‪ ،‬ناتوانێ‬ ‫بەتەنیا هیچ موعجیزەیەک بخوڵقێنێت‌و‬ ‫دیموکراس���ی بەدیبهینێ‪ ،‬بەڵکو دەبێ‬ ‫دیموکراس���ی لەپێش���دا بونی هەبێت‌و‬ ‫سیس���تەمی حوکمڕان���ی وەک یەکێک‬ ‫لەگەرەنتییەکان رۆڵ ببینێت‪.‬‬ ‫چەندی���ن ئەزمونی شکس���تخواردوی‬ ‫هەری���ەک ل���ەو سیس���تەمانە ه���ەن‪،‬‬ ‫چونک���ە لەژینگەیەک���ی دیموکراس���ی‬ ‫لەب���ارو گونج���اودا پی���ادە نەکراون‪،‬‬ ‫نەیانتوانیوە ئامانج���ی خۆیان بپێکن‪.‬‬ ‫ب���ۆ نمون���ە‪ ،‬سیس���تەمی حوکمڕانی‬ ‫پەرلەمانی لەعێراق‪ ،‬س���ەرەڕای ئەوەی‬ ‫کە لەدەستوریش���دا چەس���پاوە‪ ،‬هەتا‬ ‫ئێس���تا نەیتوانیوە رێ لەدروس���تبونی‬ ‫تاکڕەویی‌و س���ەرهەڵدانی دیکتاتۆریی‬ ‫بگرێت‌و هۆکارەکەشی بۆ نەبونی ژینگەو‬ ‫ب���اوەڕی دیموکراس���ی‌و قبوڵنەکردنی‬ ‫یەکتر دەگەڕێت���ەوە‪ .‬ئەوەی لەعێراقدا‬ ‫دەبینرێ‪ ،‬هەنگاونانە بەرەو تاکڕەویی‪،‬‬ ‫کە واڵتەک���ەی بەرەو ش���ەڕی ناوخۆ‬ ‫بردوەو لەلێواری دابەشبوندایە‪ .‬هەروا‬ ‫پیادەکردنی سیس���تەمی سەرۆکایەتی‬ ‫لەواڵتان���ی ئەمەری���کای التی���ن‪ ،‬وەک‬ ‫ڤینزۆئی�ل�او کۆلۆمبی���او ش���یلی‪،‬‬ ‫ئەنجامەکەی دروستبونی سیستەمێکی‬ ‫دیکتاتۆریی بو‪ .‬لەبەرامبەر ئەمانەشدا‪،‬‬ ‫لەهەن���دێ واڵت‪ ،‬کە ژینگ���ەو باوەڕی‬ ‫دیموکراسی بونی هەبوە‪ ،‬پیادەکردنی‬ ‫هەر یەک لەو سیستەمانە سەرکەوتنی‬ ‫بەدەس���ت هێن���اوەو بوەت���ە یەکێک‬ ‫لەگەرەنتییەکانی دیموکراس���ی‪ ،‬وەک‬ ‫بریتانیا‪ ،‬ئەمەریکاو فەرەنساو‪...‬هتد‪.‬‬ ‫کە وابو دەگەین���ە ئەو ئەنجامە‪ ،‬کە‬ ‫ج���ۆری سیس���تەمی حوکمڕانی‪ ،‬بەبێ‬ ‫بیروباوەڕو ژینگ���ەی دیموکراتی لەبار‬ ‫ناتوانێ گەرەنتی دیموکراس���ی بکات‌و‬ ‫بەربەس���ت بێت لەبەردەم دروستبونی‬ ‫دەس���ەاڵتێکی تاکڕەوان���ە‪ .‬ئەوەی کە‬ ‫دەتوانێ چانس���ی س���ەرکەوتن بدات‬ ‫بەسیس���تەمی حوکمڕان���ی‪ ،‬ژینگ���ەو‬ ‫ب���اوەڕی دیموکراس���ییە‪ .‬هەربۆی���ە‪،‬‬ ‫چەسپاندنی پرەنسیپ‌و گەرەنتییەکانی‬ ‫دیموکراس���ی دەتوان���ێ‌و دەب���ێ لەم‬ ‫قۆناغ���ەدا ئامانج���ی حی���زب‌و الیەنە‬ ‫سیاس���ییەکان بێت‪ .‬بۆ دروس���تبوونی‬

‫فرەیی بەبەردی‬ ‫بناغەی دیموکرسی‬ ‫دادەنرێ‪ .‬هیچ‬ ‫ژینگەیەکی‬ ‫دیموکراسی‬ ‫بەبێ پلورالیزمی‬ ‫سیاسی‌و هزریی‬ ‫بەدی نایەت‬

‫دەسەاڵتداران دەبێ‬ ‫لەبەردەم خەڵک‌و‬ ‫یاسادا وەاڵمگۆبن‌و‬ ‫نابێ لەبەرپرسیارێتی‬ ‫کردەوەکانی خۆیان‬ ‫هەڵبێن‌و پیویستە‬ ‫ملکەچ بن بۆ‬ ‫لێپرسێنەوە‬

‫ب���اوەڕو ژینگەی دیموکراس���ی‪ ،‬دەبێ‬ ‫کەرەس���تەکانی بەدیهێنان���ی ئ���ەو‬ ‫ئەتموس���فیرە ئامادەبکرێت‪ .‬هەروەک‬ ‫زانایانی ئەم بوارە ئاماژەی پێدەکەن‪،‬‬ ‫دیموکراسی (‪ )٦‬بنەماو (‪ )٤‬گەرەنتی‬ ‫هەیە‪ ،‬بنەماکانی دیموکراس���ی بریتیین‬ ‫لە‪:‬‬ ‫‪ )١‬بەش���داریی گش���تی خەڵ���ک‪:‬‬ ‫وات���ە خەڵ���ک ئ���ەو ماف���ەی هەبێ‪،‬‬ ‫ک���ە لەهەم���و کای���ە سیاس���ییەکانی‬ ‫کۆمەڵ���گادا بەش���داریی ب���کات‪ ،‬کە‬ ‫ئەم���ەش لەرێ���گای هەڵبژاردنی ئازادو‬ ‫مافی هەم���و هاواڵتییەک بۆ دەنگدان‌و‬ ‫خۆکاندیدک���ردن‌و بەدەس���تەوەگرتنی‬ ‫هەر پۆس���ت‌و پلەوپایەیەک دێتەدی‪،‬‬ ‫هەڵب���ەت بەپێی ئ���ەو مەرجانەی کە‬ ‫دەستورو یاسایەکی دیمۆکراتی دیاریی‬ ‫دەکات‪ .‬سەرچاوەی ئەم بنەمایەش بۆ‬ ‫ئەو رێسایە دەگەڕێتەوە کە دەڵێ‪ :‬گەل‬ ‫سەرچاوەی هەمو دەسەاڵتێکە‪.‬‬ ‫‪ )٢‬ئازادیی‪ :‬مەبەست دەستەبەرکردنی‬

‫هەمو ئەو ئازادییانەیە کە لەپەیماننامە‬ ‫نیودەوڵەتییەکان���دا دانیان پیدانراوەو‬ ‫هەم���و هاواڵتیی���ەک ب���ۆی هەی���ە‬ ‫مومارەسەیان بکات‪.‬‬ ‫‪ )٣‬یەکس���انی‪ :‬دەبێ هەمو تاکەکان‬ ‫لەبەردەم یاساو مومارسەکردنی ماف‌و‬ ‫ئازادییەکانیان���دا یەکس���ان بن‪ ،‬بەدور‬ ‫لەهەر ج���ۆرە جیاوازییەک���ی زمانیی‪،‬‬ ‫ئایینی���ی‌و جێندەریی‌و‪...‬هت���د‪ .‬نابێ‬ ‫هاواڵتی���ان بۆ پلە ی���ەک‌و دو و‪..‬هتد‬ ‫پلەبەندیی بکرێن‪.‬‬ ‫‪ )٤‬فرەی���ی (پلورالی���زم)‪ :‬فرەی���ی‬ ‫بەبەردی بناغەی دیموکرسی دادەنرێ‪.‬‬ ‫هی���چ ژینگەیەکی دیموکراس���ی بەبێ‬ ‫پلورالیزم���ی سیاس���ی‌و هزریی بەدی‬ ‫نای���ەت‪ .‬پیویس���تە هەم���و گ���روپ‌و‬ ‫الیەنێکی سیاسی‌و حزبی‌و هەمو جۆرە‬ ‫بیروباوەڕێ���ک دەرفەت���ی چاالکیی���ان‬ ‫هەبێ���ت‪ .‬کان���ت دەڵ���ێ‪" :‬م���ن بیر‬ ‫دەکەمەوە‪ ،‬کەواتە م���ن هەم"‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫دەبێ بڵێین من بیر دەکەمەوە‪ ،‬تۆ بیر‬

‫دەکەیتەوەو ئەو بیر دەکاتەوە‪ ،‬کەواتە‬ ‫هەمومان هەین‪ .‬ف���رە حیزبی بەئاوی‬ ‫حەیاتی دیموکراسی دادەنرێت‪.‬‬ ‫‪ )٥‬قبوڵکردنی دەنگ���ی زۆرینە‪ :‬بۆ‬ ‫رێکخس���تنی کاروب���اری واڵت‪ ،‬دەب���ێ‬ ‫بەرنامەو ه���زرو پێکهاتەیەکی یەکگرتو‬ ‫هەبێ‪ ،‬کە بتوانێ کاروباری واڵت رایی‬ ‫بکات‪ .‬خەڵک ئەو مافەیان هەیە‪ ،‬کە ئەو‬ ‫گ���روپ‌و الیەنە دیاریی بکەن‌و متمانەی‬ ‫پێ ببەخش��� ‌ن بۆ ماوەیەکی دیاریکراو‬ ‫بەپێی یاس���ا‪ ،‬س���وکانی بەڕێوەبردنی‬ ‫واڵتی بدەنە دەس���ت‪ .‬ئەمە رێسایەکی‬ ‫گرن���گ‌و بنەڕەتی هەر سیس���تەمێکی‬ ‫دیموکراس���ییەو دەرچون لەمرێس���ایە‬ ‫واڵت بەرەو نائارامیی‌و ناس���ەقامگیریی‬ ‫دەبات‪ .‬هەربۆیە پێویس���تە هەمو هێزو‬ ‫الیەن���ە سیاس���ییەکانی ه���ەر واڵتێک‬ ‫رێ���ز لەم بنەمایە بگ���رن‌و دان بەمافی‬ ‫زۆرینەدا بنێن‪.‬‬ ‫‪ )٦‬ماف���ی کەمینە‪ :‬لەبەرامبەر مافی‬ ‫زۆرینەدا‪ ،‬مافی کەمینە هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫رێگربێ���ت لەدروس���تبونی دیکتاتۆریی‬ ‫زۆرین���ەو پەراوێزخس���تنی کەمین���ە‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا مافی کەمینە‪ ،‬مافی زۆرینە‬ ‫هاوسەنگ دەکاتەوە‪ .‬ئەم مافەش نابێت‬ ‫تەنها رواڵەتی بێت‌و بەوەندە قەناعەت‬ ‫بکرێ���ت‪ ،‬کە لەدەس���تورو یاس���اکاندا‬ ‫دانیان پێدان���راوە‪ ،‬بەڵکو پێویس���تە‬ ‫بەکردەیی بێت‌و ش���وناس‪ ،‬بەشداریی‌و‬ ‫ئازادیی کەمینە لەخۆبگرێت‪.‬‬ ‫ئەم ش���ەش بنەمایە ب���ۆ بەدیهاتنی‬ ‫دیموکراسی پێویس���تن‪ ،‬بەبێ بونیان‬ ‫دیموکراس���ی ب���ەدی نای���ەت‪ .‬لەپاڵ‬ ‫ئەمانەش���دا‪ ،‬چ���وار گەرەنت���ی ب���ۆ‬ ‫دیموکراسی هەن‪ ،‬کە دەستەبەربونی ئەو‬ ‫ش���ەش بنەماکەیتر دەکەن‪ ،‬لەئەگەری‬ ‫نەبونی ئ���ەو گەرەنتیانەدا‪ ،‬بنەماکانی‬ ‫دیموکراسی ناچەس���پن‌و جیگیر نابن‪.‬‬ ‫گەرەنتییەکانی دیموکراس���ی بریتیین‬ ‫لە‪:‬‬ ‫‪ )١‬دەستاودەس���تکردنی دەسەاڵت‪:‬‬ ‫ئەو کەس���انەی کە لەالی���ەن خەڵکەوە‬ ‫دەسەاڵتیان پێ دەس���پێردرێت‪ ،‬دەبێ‬ ‫دەسەاڵتەکەیان س���ەرەتاو کۆتاییەکی‬ ‫هەبێ���ت‌و هەرچەند س���اڵ جارێک ئەو‬ ‫دەرفەت���ە لەب���ەردەم خەڵک���دا کراوە‬ ‫بێت‪ ،‬کە دەسەاڵتداران بگۆڕن‪ ،‬چونکە‬ ‫سروشتی دەسەاڵت بەجۆرێکە گەندەڵی‬ ‫بەره���ەم دەهێن���ێ یاخ���ود لەوانەیە‬ ‫دەسەاڵتداران شایس���تەیی‌و لیهاتویی‬ ‫پێویس���تیان نەبێت‌و لەئاست خواست‌و‬ ‫داواکارییەکانی خەڵکدا نەبن‪ .‬هەربۆیە‬ ‫دەبێ ماوەی دەس���ەاڵتدارێتی سنوردار‬ ‫بکرێت‪.‬‬

‫‪ )٢‬هاوس���ەنگیی هێزەکان‪ :‬هەروەک‬ ‫وتمان دەس���ەاڵت لەسروش���تی خۆیدا‬ ‫گەندەڵی دروس���ت دەکات‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫پێویستە دەس���ەاڵتەکان بتوانن یەکتر‬ ‫هاوس���ەنگ بکەن���ەوە‪ ،‬بەجۆرێک کە‬ ‫هیچ کامیان نەتوانن بەسەر ئەوانیتردا‬ ‫زاڵبن‪ .‬لەراستیدا‪ ،‬لەئەنجامی ملمالنێ‌و‬ ‫دەس���ەاڵتەکان‪،‬‬ ‫هاوس���ەنگکردنی‬ ‫کەشوهەوای ئازادیی‌و هەناسەدان لەناو‬ ‫کۆمەڵگادا پتر دەبێ‪ .‬مونتسکیۆ‪ ،‬کە بۆ‬ ‫خۆی داهێنەری بیردۆزی جیاکردنەوەی‬ ‫دەسەاڵتەکانە‪ ،‬دەڵێ‪ ":‬دەبێ دەسەاڵت‬ ‫لەالیەن دەسەاڵتەوە کۆنترۆڵ بکرێت"‪.‬‬ ‫‪ )٣‬س���ەروەریی یاسا‪ :‬س���ەروەریی‬ ‫یاس���ا ب���ەو واتای���ە دێت‪ ،‬ک���ە هەمو‬ ‫ک���ەس‌و الیەنەکان‌و تەنانەت دەس���تە‬ ‫هەڵبژێردراوەکانی���ش‪ ،‬دەبێ پابەندی‬ ‫چوارچێوە یاس���اییەکان بن‌و لەسەروی‬ ‫هەمویان���ەوە دەس���توورو نابێ کەس‬ ‫لەسەروی یاساوە بێت‪.‬‬ ‫‪ )٤‬وەاڵمگۆ بون‪ :‬دەسەاڵتداران دەبێ‬ ‫لەبەردەم خەڵک‌و یاس���ادا وەاڵمگۆبن‌و‬ ‫ناب���ێ لەبەرپرس���یارێتی کردەوەکانی‬ ‫خۆیان هەڵبێن‌و پیویستە ملکەچ بن بۆ‬ ‫لێپرسێنەوە‪.‬‬ ‫لەکۆتایی���دا پێویس���تە بگوترێ‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی ئاس���تی ملمالنێ سیاسییەکان‬ ‫لەکوردس���تان‪ ،‬ب���ۆ ئاس���تێکی ن���زم‬ ‫دانەبەزێت‪ ،‬واباشە الیەنە سیاسییەکان‪،‬‬ ‫واز لەبەپوپولیس���تی کردن���ی چەمک‌و‬ ‫زاراوە یاس���ایی‌و سیاسییەکان بهێنن‌و‬ ‫ئەو چەم���ک‌و واتایان���ە لەچوارچێوەو‬ ‫واتای دروست‌و راس���تەقینەی خۆیاندا‬ ‫بەکاربهێنن‪ ،‬نەک بەپێی بەرژەوەندییە‬ ‫تەس���ک‌و کاتیی���ەکان‪ ،‬ه���ەر رۆژێک‬ ‫بەرگێکیان لەبەربکەن‪ .‬بەهۆی مامەڵەی‬ ‫دوفاقیان���ە لەگ���ەڵ ئ���ەو چەمکانەو‬ ‫بەرزکردن���ەوەی ئاس���تی چاوەڕوان���ی‬ ‫جەم���اوەر‪ ،‬لەئەنجام���دا خ���ودی ئەو‬ ‫الیەنانە دوچاری جۆرێک لەپارادوکسی‬ ‫یاسایی‌و سیاسی دەبنەوەو متمانەیان‬ ‫لەالی جەماوەر لەدەست دەدەن‪ .‬ئەگەر‬ ‫بێت‌و بنەما سەرەکییەکانی دیموکراسی‬ ‫نەچەسپێنرێت‌و ئەو کەشوهەواو ژینگە‬ ‫لەب���ارە فەراهەم نەکرێ���ت‪ ،‬کە تێیدا‬ ‫دیموکراس���ی جێگیردەب���ێ‌و گەش���ە‬ ‫دەکات‪ ،‬ئ���ەوا ج���ۆری سیس���تەمی‬ ‫حوکمڕانی ناتوانێ دیموکراسی بەرهەم‬ ‫بهێنێ‪ ،‬چونکە سیس���تەمی حوکمڕانی‬ ‫تەنیا یەکێک���ە لەگەرەنتییەکان‌و دەبێ‬ ‫لەپێش���دا ژینگەی دیموکراس���ی بونی‬ ‫هەبێ‪ ،‬هەت���ا سیس���تەمی حوکمڕانی‬ ‫وەک گەرەنتیی���ەک بتوان���ێ لەپ���اڵ‬ ‫گەرەنتییەکانیتر رۆڵی خۆی ببینێت‪.‬‬

‫ته‌ندروستی ‪tandrostyawene@gmail.com‬‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫‪15‬‬

‫ئاژار‬

‫دو هه‌فته‌ جارێك‬ ‫ئیسماعیل عوسمان ده‌ینوسێت‬

‫ی دكتۆره‌كان‌و‬ ‫ده‌وام ‌‬ ‫ده‌وامی‌ مه‌كته‌ب‬ ‫سیاسی‌ حزبه‌كان‬

‫چه‌ند ئامۆژگاریه‌ك بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی‌ جیوبی‌ لوتیان هه‌یه‌‬

‫هه‌وكردن����ی‌ جیوبی‌ ل����وت یه‌كێك ‌ه‬ ‫له‌‌نه‌خۆش����ه‌ وه‌رزی����ه‌ ناره‌حه‌ته‌كان‪،‬‬ ‫ك����ه‌ ئه‌م كه‌س����ه‌ هه‌س����ت به‌س����ه‌ر‬ ‫ئێش����ه‌و گیرانی‌ لوت‌و كوكه‌ چه‌ندین‬ ‫نیش����انه‌ی‌ ترده‌كات وكارده‌كاته‌ سه‌ر‬ ‫كاری‌ ئاس����ای‌ رۆژانه‌ی‪ .‬ئه‌م خااڵنه‌ی‌‬ ‫خواره‌وه‌ پێویس����ته‌ ئه‌و كه‌س����انه‌ی‌‬ ‫كێشه‌ی‌ جیوبی‌ لوتیان هه‌یه‌ په‌یره‌وی‌‬ ‫بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی‌ بارو دۆخیان خراپتر‬

‫نه‌بێت‪.‬‬ ‫‪ -1‬نابێت راسته‌و خۆی‌ له‌‌كه‌شێك ‌‬ ‫ی‬ ‫گه‌رم����ه‌وه‌ بچیته‌ س����ارد یاخ����ود به‌‬ ‫پێچه‌وانه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ -2‬دوركه‌وتن����ه‌وه‌ له‌‌بۆن����ی‌ هه‌ندێ‌‬ ‫م����ادده‌ی‌ كیمی����اوی‌ وه‌ك پ����اك‬ ‫كه‌ره‌وه‌كان����ی‌ ن����او م����اڵ‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫دوركه‌وتنه‌وه‌له‌ بۆنی‌ ناخۆش‌و ته‌پوتۆز‬ ‫دوكه‌ڵی‌ جگه‌ره‌و جگه‌ره‌كێشان‪.‬‬

‫‪ -3‬دوركه‌وتن����ه‌وه‌ له‌‌په‌س����تانه‌‬ ‫ده‌رونێكان‪ ،‬چونكه‌ ئه‌و په‌س����تانان ‌ه‬ ‫نیش����انه‌كانی‌ نه‌خۆشێكه‌ زیاد ئه‌كات‬ ‫چونكه‌ په‌س����تان ئه‌بێت����ه‌ هۆی‌ كه‌م‬ ‫كردنه‌وه‌ی‌ به‌گری‌ له‌ش به‌گشتی‌‪.‬‬ ‫‪ -4‬خواردن����ی‌ برێك����ی‌ زۆر ل����ه‌و‬ ‫خۆراكان����ه‌ی‌ ڤیتامی����ن ‪ c‬تێدای����ه‌‬ ‫چونك����ه‌ ئه‌م ڤیتامێن����ه‌ ئه‌بێته‌ هۆی‌‬ ‫هیۆركردن����ه‌وه‌ی‌ هه‌وكردن����ی‌ رێره‌وی‌‬

‫بده‌یت‪.‬‬ ‫لوت‌و به‌هێز كردنی‌ به‌گری‌ له‌ش‪.‬‬ ‫ی بۆخاری‌ ئاوی‌ گه‌رم‬ ‫‪-7‬به‌كار هێنان ‌‬ ‫‪ -5‬زۆر خواردنه‌وه‌ی‌ ئاو‪ .‬چونكه‌ ئاو‬ ‫یارمه‌تی‌ مانه‌وه‌ی‌ روبۆش���ی‌ ناوه‌وه‌ی‌ بۆ ده‌مولۆت به‌ شێوه‌یه‌كی‌ به‌رده‌وام‪.‬‬ ‫‪-8‬رۆژانه‌ س����ێ‌ جار بۆم����اوه‌ی‌ ‪10‬‬ ‫هه‌ناسه‌دان ده‌دات بۆ مانه‌وه‌ی‌ به‌ ته‌ر ‌‬ ‫ی‬ ‫خوله‌ك په‌رۆیه‌كی‌ گرم له‌ سه‌ر ده‌موو‬ ‫به‌وه‌ش هه‌ناسه‌ به‌باشی‌ ده‌دات‪.‬‬ ‫‪ -6‬پێویسته‌ له‌‌كاتی‌ خه‌وتن سه‌رت چاوت دابنێ‌‪.‬‬ ‫‪-9‬ده‌رمانی‌ دژه‌ هه‌وكردن زۆر به‌كار‬ ‫تۆزێ����ك به‌رز بێ����ت‪ ،‬له‌ب����ه‌ر ئه‌وه‌ی‌‬ ‫رێ����ره‌وه‌ی‌ هه‌وا ل����ه‌ ل����وت دا زیاتر مه‌هێن����ه‌‪ ،‬چونكه‌ زۆر ب����ه‌كار هێنانی‌‬ ‫كراوه‌یه‌و به‌ باشی‌ ده‌توانێت هه‌ناسه‌ به‌گری‌ له‌ش كه‌م ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬

‫ئه‌مان ‌ه به‌شێكن له‌و خۆراكانه‌ی كه‌ بۆ كۆرپه‌ل ‌ه پێویسنت‬ ‫چه‌ند خۆراكێك هه‌یه‌ كه‌ پێویس����ته‌‬ ‫دایكانی‌ دووگیان بیخۆن كه‌ بۆ كۆرپه‌ل ‌ه‬ ‫زۆر پێویس����ت ‌ه منداڵێكی‌ ته‌ندروس����ت‬ ‫دروست ده‌كات‪.‬‬ ‫• كالسیۆم‪ ،‬ئه‌م خۆراكه‌ زۆر پێویسته‌‬ ‫بۆ كۆرپه‌له‌و بۆ دروستكردنی‌ پیكهاته‌ی‌‬ ‫له‌ش‌و ده‌یپارێزێت له‌پۆكانه‌وه‌ی‌ ئێسك‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی‌ كه‌ بۆ دایكه‌كه‌ش زۆر‬ ‫پێویسته‌‪ .‬ئه‌و خۆراكانه‌ش كه‌كالسیۆمی‌‬ ‫تێدای����ه‌ بریتیه‌ له‌به‌رهه‌مه‌كانی‌ ش����یرو‬ ‫ماس����ت‌و په‌نیرو هه‌روه‌ها سه‌وزه‌ی‌ گه‌اڵ‬ ‫پانه‌كان وه‌ك سپێناغ‌و برۆكلی‌و هه‌روه‌ها‬ ‫له‌ماسیش����دا هه‌یه‌‪ ،‬جگه‌ له‌كالس����یۆم‬ ‫ڤیتامین دی‌ له‌ پێویستێكانه‌وه‌ چونكه‌‬ ‫یارمه‌تی‌ ریخۆڵه‌كان ده‌دات بۆ هه‌لمژینی‌‬ ‫كالسیۆم‌و فسفۆر‪ ،‬به‌هه‌ردوكیانه‌وه‌ زۆر‬ ‫پێویس����تن بۆ پێكهاتی‌ جه‌سته‌ی‌ منداڵ‬ ‫به‌تایبه‌تی‌ له‌ س����ێ‌ مانگی‌ یه‌كه‌می‌ سك‬ ‫پری‌‪.‬‬ ‫• ڤیتامی����ن ‪ b‬پێویس����تیه‌كی‌ تری‌‬ ‫كۆرپه‌له‌ی����ه‌ كه‌ له‌س����ه‌ردایكانه‌ بیخۆن‬ ‫چونك����ه‌ ئ����ه‌م ڤیتامینه‌ ئه‌بێت����ه‌ هۆی‌‬ ‫دروس����ت كردن����ی‌ خرۆكه‌ س����وره‌كان‌و‬ ‫دروس����ت كردن����ی‌ خانه‌كانی‌ مێش����ك‬ ‫وبربره‌ی‌ پش����ت‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ پێویس����ته‌‬ ‫رۆژانه‌ ئه‌م ڤیتامینه‌ بخۆریت‪ .‬به‌تایبه‌تی‌‬ ‫له‌ س����ێ‌ مانگی‌ یه‌كه‌می‌ سك پری‌‪ .‬ئه‌و‬ ‫خۆراكان����ه‌ی‌ ڤیتامین ‪ b‬تێدایه‌ بریتین‬ ‫له‌ گۆش����تی‌ س����ورو جگه‌رو مریش����ك‌و‬ ‫پاقله‌مه‌نێكان‌و ماسی‌‪...‬هتد‪.‬‬

‫‪ 3‬جۆر خواردن سكچونت ناهێڵێت‬ ‫ی به‌رز‬ ‫ی ئێس���تادا ب���ه‌ ه���ۆ ‌‬ ‫له‌كات��� ‌‬ ‫ی پل��� ‌هی‌ گه‌رما ئه‌گه‌ری‌ توش‬ ‫بوونه‌وه‌ ‌‬ ‫بوون ب ‌ه س���كچون‌و رش���انه‌و‌ه زۆره‌‪،‬‬ ‫ێ جار س���ك چونك ‌ه پێویس���ت‬ ‫هه‌ن���د ‌‬ ‫ی پزیشك بكه‌یت‪،‬‬ ‫به‌وه‌ناكات س���ه‌ردان ‌‬ ‫ێ‬ ‫به‌ڵك���و ته‌نها به‌ خواردن ده‌توانیت ر ‌‬ ‫به‌ سكچونه‌ك ‌ه بگریت‪ .‬ئه‌و خۆراكانه‌ش‬ ‫بریتین له‌‪.‬‬ ‫‪-1‬مۆز‌و شۆربای‌ گێزه‌ر‪.‬‬ ‫مۆز یه‌كێك ‌ه له‌و میوانه‌ی‌ كه‌ ئه‌بێت ‌ه‬ ‫ی ریخۆڵه‌كان‪ ،‬ئه‌م‬ ‫ی هێوركردنه‌وه‌ ‌‬ ‫ه���ۆ ‌‬ ‫ی زۆر پۆتاسیۆمی‌ تێدای ‌ه‬ ‫میوه‌یه‌ برێك ‌‬ ‫كه‌ سكچون چاره‌سه‌ر ئه‌كات‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫ی‬ ‫ی ده‌وڵه‌مه‌ند ‌‬ ‫پۆتاسیۆم سه‌رچاوه‌یه‌ك ‌‬ ‫ی كه‌م‬ ‫مادد‌هی‌ به‌كتین ‌ه ك��� ‌ه ئه‌بێته‌هۆ ‌‬ ‫ی نیش���انه‌كانی‌ س���كچون‪.‬‬ ‫كردن���ه‌وه‌ ‌‬ ‫هه‌روه‌ها ش���ۆربای‌ گیزه‌ریش زۆر باش ‌ه‬ ‫بۆ نه‌هێشتنی‌ سكچونه‌كه‌‪.‬‬ ‫‪-2‬ئاوی‌ برنج‪.‬‬ ‫ی زۆر‬ ‫تۆزێ���ك برنج بخ���ه‌ره‌ برێك��� ‌‬ ‫ی ‪ 5‬خول���ه‌ك بكۆلێنه‌‪،‬‬ ‫ئ���او بۆ م���اوه‌ ‌‬ ‫ێ‬ ‫دوات���ر ته‌نها ئاوه‌ك���ه‌ی‌ بخۆره‌وه‌ به‌ب ‌‬ ‫ی برنج زۆر باش��� ‌ه بۆ‬ ‫برنجه‌ك��� ‌هی‌‪ .‬ئاو ‌‬ ‫چاره‌س���ه‌ر كردن���ی‌ س���كچون چونك ‌ه‬ ‫مادد‌هی‌ كاربۆهیدراتی‌ تێدای ‌ه ك ‌ه گه‌ده‌و‬

‫ریخۆڵه‌كان هێۆرده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪-3‬شه‌ربه‌تی‌ هه‌نار‪.‬‬ ‫هه‌ركات هه‌ستت به‌سكچون كرد ئه‌و‌ه‬ ‫ی هه‌ن���ار بخۆیت‪.‬‬ ‫ده‌توانیت ش���ه‌ربه‌ت ‌‬ ‫چونكه‌ ئه‌م شه‌ربه‌ت ‌ه به‌وه‌ ناسراوه‌ ك ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی له‌ش به‌هێز ده‌كات نیشانه‌كان ‌‬ ‫به‌رگر ‌‬

‫ی‬ ‫س���كچون ناهێڵێت‪ ،‬ئه‌م��� ‌ه جگه‌له‌و‌ه ‌‬ ‫ی تری‌ هه‌یه‌ له‌وان ‌ه بۆ‬ ‫كه‌چه‌ندین سود ‌‬ ‫ی رێژه‌ی‌ كۆلیس���ترۆڵ ل ‌ه‬ ‫كه‌م كردنه‌وه‌ ‌‬ ‫خوێن‌و كه‌م كردنه‌وه‌ی‌ كێش‪ .‬باش���تر‬ ‫ی فریش‬ ‫وای ‌ه ئه‌م ش���ه‌ربه‌ته‌ به‌ش���ێوه‌ ‌‬ ‫بخورێته‌وه‌‪.‬‬

‫ئه‌و هه‌اڵنه‌ی‌ ك ‌ه سینگت ناشیرین ده‌كات‬ ‫پێویس���ت ‌ه خانمان ئ���ه‌وه ‌بزانن ك ‌ه‬ ‫ی ئاس���ای‌ رۆژانه‌ له‌وانه‌ی ‌ه‬ ‫هه‌ندێ‌ خۆ ‌‬ ‫ی سینگیان‪.‬‬ ‫ببێت ‌ه هۆی‌ ناشیرین كردن ‌‬ ‫هه‌ر بۆی ‌ه پێویس���ته‌ خۆیان له‌و خوان ‌ه‬ ‫بپارێزن‪.‬‬ ‫ی نه‌ گونجاو‪.‬‬ ‫ی س���تیان ‌‬ ‫ به‌كار هێنان ‌‬‫ی سینگیان‬ ‫هه‌ندێ‌ جار خانمان ئه‌وان ‌ه ‌‬ ‫ی بچوك له‌به‌ر ده‌كه‌ن‬ ‫گه‌وره‌یه‌ س���تیان ‌‬ ‫ی ئ���ه‌وه‌ی‌ س���ینگیان بچوك‬ ‫به‌بیان���و ‌‬ ‫ی‬ ‫بكه‌نه‌و‌ه یاخود به‌پێچه‌وانه‌وه‌ ئه‌وانه‌ ‌‬ ‫س���ینگیان بچوك ‌ه گه‌ور‌ه له‌به‌ر ده‌كه‌ن‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی‌ سنگیان گه‌ور‌ه ده‌ركه‌وێت‪,‬‬ ‫ئه‌مه‌ هه‌ڵه‌یه‌‌و سینگ ناشیرین ده‌كات‪.‬‬ ‫ ك���ه‌م خواردن���ه‌وه‌ی‌ ئ���او‪ .‬ك���ه‌م‬‫ی ل ‌ه‬ ‫ی گۆرانكار ‌‬ ‫خواردنه‌وه‌ی‌ ئه‌بێته‌ هۆ ‌‬ ‫ی مه‌مكه‌كه‌‪.‬‬ ‫ی پێست ‌‬ ‫شێوه‌ی‌‌و ره‌نگ ‌‬ ‫ێ‬ ‫ی به‌هه‌تاو‪ .‬هه‌ند ‌‬ ‫ زۆر به‌ركه‌وتن��� ‌‬‫ی س���ینگ كراو‌ه له‌به‌ر‬ ‫جار خانمان جل ‌‬ ‫ی ئه‌و‬ ‫ئه‌ك���ه‌ن ئه‌مه‌ش واه‌كات پێس���ت ‌‬ ‫ێ جار‬ ‫ش���وێنان ‌ه بس���وتێنت‌و هه‌ن���د ‌‬ ‫هه‌وكردن دروست بێت‪.‬‬ ‫ی زۆر ل ‌ه‬ ‫ كه‌م كردنه‌و‌هی‌ كێش���ێك ‌‬‫ماوه‌یه‌ك���ی‌ ك���ه‌م‪ .‬ئ���ه‌وه‌ش واده‌كات‬ ‫ی مه‌مك‬ ‫گۆرانكاری‌ له‌ قه‌باره‌و ش���ێوه‌ ‌‬ ‫دروست بێت‪.‬‬

‫ماوه‌ی���ه‌ك له‌م���ه‌و پێ���ش س���ه‌ردان ‌ی‬ ‫(نه‌خۆشخانه‌ی‌ ش���ار)م كرد له‌‌سلێمانی‌‪،‬‬ ‫به‌مه‌به‌ستی‌ ئه‌وه‌ی‌ منداڵه‌كه‌م پیشكنینی‌‬ ‫بۆ بك ‌هن‌و پیش���انی‌ یه‌كێك له‌‌دكتۆره‌كانی‌‬ ‫ئ���ه‌و نه‌خۆش���خانه‌ی‌ بده‌م‪ ،‬ب���ه‌اڵم دوای‌‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ كارمه‌نده‌كانی‌ به‌شه‌ جیاوازه‌كانی‌‬ ‫ب���ه‌ سوپاس���ه‌وه‌ هه‌م���وو كاره‌كانیان بۆ‬ ‫ئه‌نجامدام‪ ،‬دواتر رۆشتم پیشانی‌ دكتۆری‌‬ ‫بده‌م‪ ،‬بین���م قه‌ره‌باڵغیه‌كی‌ زۆر له‌به‌رده‌م‬ ‫ده‌رگاكه‌یدا هه‌یه‌‪ ،‬ژماره‌یه‌ك له‌‌نه‌خۆشه‌كان‬ ‫له‌‌چاوه‌روانیدا بێزار بون به‌ روخساریانه‌وه‌‬ ‫دیار بوو كاتژمێر ‪ 9.45‬به‌یانی‌ بوو‪.‬‬ ‫دواتر پرسیارم له‌‌كارمه‌ندی‌ نه‌خۆشخانه‌كه‌‬ ‫كرد وتم "ئه‌م قه‌ره‌باڵغه‌یه‌ چیه‌" وتی‌ وه‌اڵ‬ ‫هه‌ندێك له‌م دكتۆرانه‌ی‌ الی‌ ئێمه‌ سه‌عات‬ ‫‪ 10-9.30‬دێن ب���ۆ ده‌وام‪ ،‬كاتێكیش دێن‬ ‫دوو سه‌عات هه‌موو نه‌خۆشه‌كانی‌ كۆتایی‌‬ ‫پێدێنن‪ ،‬دواتر پرسیارم له‌‌په‌رستارێك كرد‬ ‫بۆچی‌ لێره‌ به‌م جۆره‌ ده‌وام ده‌كه‌ن‪ ،‬وتی‌"‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ رقم له‌‌دكتۆره‌ هه‌ر باسیان مه‌كه‌!‬ ‫ئه‌وان ك���وا له‌م واڵته‌دا لێپرس���ینه‌وه‌یان‬ ‫له‌گه‌ڵ ده‌كرێت؟"‬ ‫پاش دانیشتنم ماوه‌یه‌ك له‌‌چاوه‌روانیدا‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ ئه‌وان���دا مام���ه‌وه‌ كاتژمێ���ر بوو‬ ‫به‌‪ 10.30‬سه‌ره‌م گرتوو رۆشتمه‌ ژووره‌وه‌‪،‬‬ ‫دوای‌ ئ���ه‌وه‌ی‌ پش���كنینه‌كانم هه‌م���ووی‌‬ ‫خس���ته‌ به‌رده‌س���تی‌ دكتۆره‌كه‌ به‌رێزه‌وه‌‬ ‫خۆمم پێناساند له‌‌ژێر لێوه‌وه‌‌و بێ‌ ئه‌وه‌ی‌‬ ‫سه‌یرێكی‌ منداڵه‌كه‌ بكات چه‌ند وشه‌یه‌كی‌‬ ‫وت‪ ،‬دوات���ر چه‌ن���د ج���ار پێ���م دووباره‌‬ ‫كرده‌وه‌‪ ،‬ئینجا تێگه‌یش���تم وتی‌ "بیبه‌ بۆ‬ ‫الی‌ دكتۆره‌كه‌ی‌ خ���ۆی‌‪ ،‬بێ‌ ئه‌وه‌ی‌ هیچ‬ ‫ش���تێكی‌ تر بلێ���ت" مش���تێك له‌‌نمونه‌ی‌‬ ‫خه‌روارێك‬ ‫ئه‌گه‌ر س���ه‌یرێكی‌ هه‌ندێ���ك له‌‌كلینك‌و‬ ‫راوێژكارییه‌ پزیشكیه‌كانی‌ ئه‌م واڵته‌ بكه‌ن‬ ‫ئه‌وا به‌رده‌وام گله‌یی‌‌و گازنده‌ی‌ هاواڵتیان‬ ‫له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌یی���ه‌ كه‌ دكت���ۆره‌كان وه‌ك‬ ‫پێویس���ت ده‌وام ناكه‌ن‪ ،‬وه‌ك پێویس���ت‬ ‫پابه‌ندی‌ رێنماییه‌ پزیشكیه‌كان نابن‪ ،‬وه‌ك‬ ‫پێویس���تیش مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ مرۆڤ ناكه‌ن‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ له‌‌كاتێكدا ئه‌گه‌ر به‌ پێ‌ ئه‌و سوێنده‌‬ ‫یاساییه‌ بێت كه‌ دكتۆره‌كانی‌ واڵتی‌ ئێمه‌‬ ‫ده‌یخ���ۆن ئ���ه‌وه‌ رووب���ه‌روی‌ گه‌وره‌ترین‬ ‫لێپرسینه‌وه‌ یاس���ایی‌‌و ئه‌خالقی‌ پیشه‌یی‌‬ ‫ده‌بنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر س���ه‌یری‌ ه���ه‌ردووی‌ چه‌مكی‌‬ ‫(خزمه‌تكردن���ی‌ واڵت‌و پاراس���تنی‌‬ ‫به‌ه���ا نیش���تمانیه‌كان)‌و (خزمه‌تكردنی‌‬ ‫نه‌خۆشه‌كان‌و پاراستنی‌ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان‌و‬ ‫نه‌دركاندن���ی‌ نهێنی���ه‌كان) بك���ه‌ن‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫چه‌مك���ی‌ یه‌ك���ه‌م وت���ه‌ی‌ س���ه‌ر زاری‌‬ ‫سیاس���یه‌كانه‌ به‌اڵم ئه‌وه‌ هه‌میشه‌ ئه‌وانن‬ ‫كه‌ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی‌ بااڵی‌ گه‌ل‌و میلله‌ت‬ ‫ژێر پێ‌ ده‌خه‌ن‪ ،‬ئه‌گه‌ر س���ه‌یری‌ چه‌مكی‌‬ ‫دووه‌م بكه‌ن سوێندی‌ یاسایی‌ پزیشكه‌كانه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌وه‌ هه‌ندێك له‌و پزیش���كانه‌ن كه‌‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی‌ نه‌خۆشه‌كان ناپارێزن به‌ڵكو‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی���ه‌ مادییه‌كان���ی‌ خۆیان پێش‬ ‫هه‌موو به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی‌ هاواڵتیانه‌‪.‬‬ ‫لێپرسینه‌وه‌ له‌‌دكتۆره‌كان بووه‌ته‌ گرێ‌‬ ‫كوێره‌كه‌ی‌ په‌رله‌مان! زۆرێك له‌و دكتۆرانه‌‬ ‫نه‌خۆش���خانه‌كان وه‌ك مه‌كته‌ب سیاس���ی‌‬ ‫حزبه‌كان ده‌بینن خۆیشیان وه‌ك ئه‌ندامی‌‬ ‫مه‌كته‌ب سیاس���ی‌ كه‌ی‌ ویس���تیان دێنه‌‬ ‫ده‌وام؟ هه‌رجۆرێك بیانئه‌وێت كاره‌كانیان‬ ‫به‌ڕێ‌ ده‌كه‌ن‌و كه‌یش نه‌یانویس���ت نایه‌ن‪،‬‬ ‫به‌اڵم عیاده‌كانی���ان وه‌ك مزگه‌وتی‌ كاتی‌‬ ‫نوێ���ژ ده‌بینن ك���ه‌ ئه‌گه‌ر هات���وو نه‌رۆن‬ ‫نوێژه‌كانیان ده‌فه‌وتێت‪.‬‬ ‫ئه‌م���ه‌ له‌‌كاتێكدا زۆرێك ل���ه‌و دكتۆرانه‌‬ ‫س���ه‌ره‌واوێكی‌ مه‌عریفه‌ له‌‌مێشكیاندا نیه‌‪،‬‬ ‫هه‌موو نه‌زانه‌كانی خۆش���یان له‌‌پشت ئه‌و‬ ‫(داله‌وه‌) شاردووه‌ته‌وه‌‪ ،‬له‌هه‌مان كاتیشدا‬ ‫وه‌ك بێ رێزی‌ ده‌بینن ئه‌گه‌ر به‌ (كاك یان‬ ‫به‌ناوی‌ خۆیانه‌وه‌) بان���گ بكرێن‪ ،‬نه‌زانی‌‬ ‫ئه‌وان له‌‌زانسته‌كه‌ی‌ خۆیان وایكردووه‌ كه‌‬ ‫چه‌ندین ملی���ۆن دۆالری‌ ئه‌م واڵته‌ ببرێته‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی‌ هه‌رێ���م برژێت���ه‌ گیرفانی‌ واڵتی‌‬ ‫دیكه‌وه‌!‬ ‫ته‌نها لێپرس���راوی‌ یه‌كه‌م���ی‌ ئه‌م كاره‌‬ ‫وه‌زی���ر‌و وه‌زاره‌تی‌ ته‌ندروس���تیه‌ كه‌ وه‌ك‬ ‫پێویس���ت نه‌یتوانیوه‌ ئه‌و پابه‌ندبوونه‌ بۆ‬ ‫پزیشكان دروست بكات كه‌ نه‌خۆشخانه‌كان‬ ‫مه‌كته‌ب سیاسی‌ حزبه‌كان نین‪ ،‬ئه‌وانیش‬ ‫ئه‌ندامی‌ مه‌كته‌ب سیاسی‌ نین‪ ،‬هاواڵتیانی‌‬ ‫كادری‌ حزب���ی‌ پل���ه‌ دوو نی���ن‌و نابێت وا‬ ‫س���ه‌یر بكرێن‪ ،‬نابێت به‌و جۆره‌ بێ رێزی‌‬ ‫به‌ كات‌و هه‌ست‌و نه‌ستی‌ مرۆڤه‌كانی‌ ئه‌م‬ ‫واڵته‌ بكه‌ن‪ ،‬ئه‌وه‌ش بزانن ئه‌وه‌ زانس���تی‌‬ ‫پزیش���كیه‌ پارێزگاری‌ زیندوویه‌تی‌ رۆحی‌‬ ‫نه‌ته‌وه‌‌و میلله‌ت ده‌كات‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫‪xwendn.awene@gmail.com‬‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫خوێندن‬

‫خوێندنی بااڵی عێراق خوێندکارانی زانکۆ ئه‌هلییه‌کانی کوردستان ده‌خاته‌ دودڵییه‌وه‌‬ ‫بڕوانامه‌کانیان له‌عێراقدا باوه‌ڕپێکراو نییه‌‬ ‫ئا‪ :‬رێنوار نه‌جم‬ ‫تا ئێستا وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵو‬ ‫توێژینه‌وه‌ی زانستی حکومه‌تی عێراق‬ ‫دانی نه‌ناوه‌ به‌زانکۆ ئه‌هلییه‌کانی‬ ‫کوردستاندا ئه‌مه‌ش وا ده‌کات له‌کاتی‬ ‫ویستی خوێندنی ئه‌و خوێندکارانه‌ی‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت کێشه‌یان بۆ دروست‬ ‫ببێت‪.‬‬ ‫کاتێ���ک ئه‌ندام���ی په‌رله‌مان���ی‬ ‫کوردس���تان‪ ،‬نه‌جیب���ه‌ له‌تیف له‌ڕێی‬ ‫په‌رله‌مانه‌وه‌ پرس���یارێکی ئاراسته‌ی‬ ‫وه‌زی���ری خوێندنی ب���ااڵی حکومه‌تی‬ ‫هه‌رێمی کوردس���تان‌و لێی پرس���ی "‬ ‫ئایا بڕوانامه‌ی زانک���ۆی ئه‌هلییه‌کانی‬ ‫کوردستان له‌الیه‌ن وه‌زاره‌تی خوێندنی‬ ‫بااڵی عێراق دانیپێدا نراوه‌؟"‪.‬‬ ‫وه‌زی���ری خوێندنی ب���ااڵ وه‌اڵمێکی‬ ‫نێگه‌تیڤی دای���ه‌و به‌کتابێکی فه‌رمیی‬ ‫وه‌اڵمی پرسیاره‌که‌ی بۆ په‌رله‌مانتاره‌که‌‬ ‫ناردبوه‌وه‌و نوسیبوی "ئه‌و بڕوانامه‌ی‬ ‫پێی���ان ده‌وترێت زانکۆ تایبه‌تییه‌کان‪،‬‬ ‫ته‌نه���ا باوه‌ڕپێک���راوه‌ له‌هه‌رێم���ی‬ ‫کوردس���تان‪ ،‬له‌به‌ر به‌ده‌ستنه‌هێنانی‬ ‫باوه‌ڕپێکردنی وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵو‬ ‫توێژینه‌وه‌ی زانستی عێراقی فیدراڵ"‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا ئاماژه‌ی ب���ه‌وه‌ش کردبو‬ ‫"هه‌رچه‌نده‌ چه‌ند لیژنه‌یه‌ک سه‌ردانی‬ ‫ئه‌م زانکۆیانه‌یان کردوه‌ بۆ ته‌واوکردنی‬ ‫پش���ت به‌س���تن به‌و زانکۆ تایبه‌تانه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم هۆکاری ناڕازیبونیان له‌سه‌ر ئه‌م‬ ‫زانکۆتان که‌ گوایه‌ دامه‌زراوه‌ له‌س���ه‌ر‬ ‫مه‌رج و یاسا‪ ،‬یه‌کس���ان نییه‌ له‌سه‌ر‬ ‫مه‌رج‌و یاس���اکانی وه‌زاره‌تی خوێندنی‬ ‫ب���ااڵو توێژینه‌وه‌ی زانس���تی عێراقی‬ ‫فیدراڵ"‪.‬‬ ‫وه‌زیری خوێندنی ب���ااڵ رایگه‌یاندوه‌‬ ‫ک���ه‌ له‌ئێس���تادا ه���ه‌وڵ ده‌درێت بۆ‬ ‫باوه‌ڕپێکردن���ی‬ ‫به‌ده‌س���تهێنانی‬ ‫ئ���ه‌م زانکۆیان���ه‌ "ب���ۆ خزمه‌تکردنی‬ ‫قوتابییه‌کان تا بتوانن خوێندنه‌که‌یان‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت ته‌واو بکه‌ن"‪.‬‬ ‫ل���ه‌و باره‌یه‌وه‌ ئه‌ندام���ی په‌رله‌مانی‬ ‫کوردستان‪ ،‬نه‌جیبه‌ له‌تیف به‌ئاوێنه‌ی‬ ‫راگه‌یان���د "لیژنه‌ی���ه‌ک له‌نێوان هه‌ردو‬ ‫وه‌زاره‌ت دروس���تکراوه‌و له‌هه‌وڵ���ی‬

‫ئه‌و خوێندکاران ‌ه‬ ‫کاتێک توشی کێش ‌ه‬ ‫ده‌بن ک ‌ه ده‌یانه‌وێت‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت‬ ‫بۆ ماسته‌رو دکتۆرا‬ ‫بخوێنن‪ ،‬له‌و کاته‌دا‬ ‫داوای بڕوانامه‌کانیان‬ ‫لێده‌کرێت له‌سه‌فاره‌تی‬ ‫عێراقی له‌و واڵتانه‌دا‬ ‫ئه‌وه‌دان باوه‌ڕ به‌و بڕوانامانه‌ بهێن‪ ،‬ئه‌و‬ ‫خوێندکارانه‌ی له‌زانک���ۆ ئه‌هلییه‌کانی‬ ‫کوردس���تان ده‌خوێنن بتوان���ن بچنه‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ بۆ خوێندن"‪.‬‬ ‫له‌ئێس���تادا له‌ش���اره‌کانی هه‌رێمی‬ ‫کوردس���تان‪ 14 ،‬زانک���ۆی ئه‌هل���ی‬ ‫بونیان هه‌یه‌‪ .‬ئه‌و زانکۆیانه‌ به‌فه‌رمی‬ ‫مۆڵه‌تی کارکردنیان له‌الیه‌ن وه‌زاره‌تی‬ ‫خوێندنی بااڵو توێژینه‌وه‌ی زانس���تیی‬ ‫حکومه‌تی هه‌رێمی کوردس���تانه‌وه‌ پێ‬ ‫دراوه‌‪ .‬ئه‌و زانکۆیانه‌ سااڵن ‌ه له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫بڕێ���ک پ���اره‌دا خوێندکارانی هه‌رێمی‬ ‫کوردس���تان‌و ناوچه‌کانی ناوه‌ڕاست‌و‬ ‫خواروی عێراق تێیدا ده‌خوێنن‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی ده‌رچوی ئ���ه‌و زانکۆیانه‌‬ ‫له‌ن���او س���نوری ئی���داره‌ی هه‌رێمی‬ ‫کوردستاندا توشی کێشه‌یه‌کی ئه‌وتۆ‬ ‫نابن‪ ،‬به‌هۆی ئ���ه‌وه‌ی بڕوانامه‌کانیان‬ ‫دان پێدا نراوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ به‌زاندنی‬

‫س���نوری کوردس���تاندا‪ ،‬گرفت���ه‌کان‬ ‫ڕوبه‌ڕویان ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌تایبه‌ت���ی کاتێک ئه‌و خوێندکارانه‌‬ ‫ده‌یانه‌وێ���ت بۆ بڕوانامه‌ی ماس���ته‌رو‬ ‫دکت���ۆرا له‌زانکۆکانی ده‌ره‌وه‌ بخوێنن‪،‬‬ ‫ل���ه‌و کات���ه‌دا زانک���ۆ جیهانی���ه‌کان‬ ‫داوای بڕوانام���ه‌ی به‌کالۆریۆس���ی ئه‌و‬ ‫خوێندکاران���ه‌ ده‌که‌ن له‌س���ه‌فاره‌ت‌و‬ ‫کونسوڵخانه‌ عێراقییه‌کانی ئه‌و واڵتانه‌‪،‬‬ ‫چونکه‌ ئه‌وان مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تدا‬ ‫ده‌که‌ن‪ ،‬نه‌ک هه‌رێم‪.‬‬ ‫ل���ه‌و کاته‌ش���دا کونس���وڵ‌و‬ ‫سه‌فاره‌تخانه‌کان به‌پێی یاسا ناتوانن‬ ‫بڕوانام���ه‌کان په‌س���ه‌ندبکه‌ن‪ ،‬چونکه‌‬ ‫یاس���اکانی خوێندنی ب���ااڵی عێراقی‬ ‫رێگه‌یان پێ نادات‪.‬‬ ‫به‌اڵم زانکۆ ئه‌هلییه‌کانی کوردستان‬ ‫قسه‌یه‌کی دیکه‌یان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫راگه‌یان���دن‌و‬ ‫به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری‬

‫خوێندن له‌و زانکۆیه‌دا‪.‬‬ ‫بژار بۆس���کانی سه‌رسوڕمانی خۆی‬ ‫ده‌رده‌بڕێ���ت ل���ه‌وه‌ی له‌کاتێکدا ئه‌و‬ ‫وه‌زاره‌ت���ه‌دا داننانێ���ن به‌زانکۆیه‌کی‬ ‫ئه‌هلی وه‌ک زانکۆی ئه‌مه‌ریکیی که‌چی‬ ‫له‌دی���داری س���لێمانی ک���ه‌ له‌زانکۆی‬ ‫ئه‌مه‌ریکی به‌ڕێوه‌چو‪ ،‬له‌س���اڵی پارو‬ ‫ئه‌مساڵیشدا هه‌ردو وه‌زیری خوێندنی‬ ‫بااڵی عێراق ئام���اده‌ی بون‌و وتاریان‬ ‫خوێن���ده‌وه‌‪" ،‬ئه‌گ���ه‌ر دان نه‌نێ���ن‬ ‫به‌زانکۆیه‌کدا‪ ،‬چۆن دێن‌و وتاری تێدا‬ ‫ده‌خوێننه‌وه‌!"‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی ئه‌وه‌یش���ی ئایا ده‌رچوانی‬ ‫زانکۆی ئه‌مه‌ریکی توشی کێشه‌ ده‌بن‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر بیانه‌وێت ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت‬ ‫بخوێن���ن‪ ،‬به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری راگه‌یاندن���ی‬ ‫زانکۆی ئه‌مه‌ریکیی ده‌ڵێت "کێش���ه‌که‌‬ ‫ده‌که‌وێت���ه‌ س���ه‌ر ئ���ه‌و زانکۆی���ه‌ی‬ ‫خوێندکاره‌کان ده‌چن لێی ده‌خوێنن‪،‬‬ ‫به‌شێک له‌و زانکۆیانه‌ داوای دانپێدانانی‬ ‫بڕوانامه‌کان ده‌که‌ن له‌الیه‌ن سه‌فاره‌ت‌و‬ ‫کونسوڵخانه‌کانی عێراقه‌وه‌ له‌و واڵتانه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وانی���ش به‌پێی یاس���ا ناتوانن ئه‌و‬ ‫کاره‌بکه‌ن‪ ،‬چونکه‌ زانکۆ ئه‌هلییه‌کانی‬ ‫هه‌رێم له‌الیه‌ن به‌غداوه‌ نه‌ناسێنراوه"‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "هه‌ندێک زانکۆی که‌م‬ ‫هه‌یه‌ که‌ ئه‌و رێکاره‌ی بوێت‪ .‬به‌شێک‬ ‫زانکۆیه‌کی ئه‌هلی له‌کوردستان‬ ‫له‌زانکۆکان په‌یوه‌ندی راس���ته‌وخۆیان‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌کان���ی زانکۆی ئه‌مه‌ریکیی س���نوری ئیداره‌ی حکومه‌تی عێراقی‪ ،‬له‌گه‌ڵ زانک���ۆی ئه‌مه‌ریکی���ی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫له‌س���لێمانی‪ ،‬ب���ژار بۆس���کانی ل���ه‌و هه‌رچه‌ن���ده‌ ژماره‌یه‌ک���ی به‌رچ���او یاخود ب���ه‌و پێیه‌ که‌ ئێمه‌ له‌ئه‌مه‌ریکا‬ ‫باره‌یه‌وه‌ به‌ئاوێنه‌ی راگه‌یاند"له‌به‌غدا له‌خوێن���دکاری هه‌رێمی کوردس���تان ناس���ێنراوین‪ ،‬ئیت���ر ناگه‌ڕێن���ه‌وه‌ بۆ‬ ‫ده‌بێ���ت یاس���ای زانک���ۆ ئه‌هلییه‌کان ل���ه‌وێ ده‌خوێنن‪ ،‬به‌تایبه‌ت���ی زانکۆ وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵی عێراق"‪.‬‬ ‫جارێک���ی دیکه‌ بچێت���ه‌وه‌ په‌رله‌مان‌و ئه‌هلییه‌کانی شاری که‌رکوک‪.‬‬ ‫شێرکۆ حه‌مه‌ئه‌مین‪ ،‬ئه‌ندامی لیژنه‌ی‬ ‫هه‌مواربکرێت���ه‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ به‌پێی ئه‌و‬ ‫ئه‌و به‌رپرس���ه‌ی زانکۆی ئه‌مه‌ریکی په‌روه‌رده‌و خوێنی ب���ااڵ له‌په‌رله‌مانی‬ ‫یاسایه‌ی ئێس���تا بێت‪ ،‬ده‌بێت زانکۆ رایده‌گه‌یه‌نێت که‌ ئه‌و بابه‌ته‌ نه‌بوه‌ته‌ کوردس���تان به‌ئاوێن���ه‌ی راگه‌یاند که‌‬ ‫ئه‌هلییه‌کان له‌س���ه‌ر ش���ێوازی به‌عس کێش���ه‌ ب���ۆ خوێندکاران���ی زانک���ۆی ئ���ه‌وان له‌گ���ه‌ڵ حکومه‌ت���ی هه‌رێمی‬ ‫دروس���تبکرێن‪ ،‬ئه‌و یاس���ایه‌ی ئێستا ئه‌مه‌ریک���ی له‌س���لێمانی‪" ،‬ئێمه‌ زۆر کوردستان له‌و باره‌یه‌وه‌ قسه‌ ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫هه‌یه‌ هی ئه‌و کاته‌یه‌"‪.‬‬ ‫خوێندکارم���ان هه‌ی���ه‌ ب���ۆ خوێندنی "ب���ه‌اڵم ئ���ه‌وه‌ پێویس���ته‌ نوێنه‌رانی‬ ‫هه‌روه‌ه���ا ده‌ڵێ���ت "م���ن پێموایه‌ ماس���ته‌رو دکتۆرا چوه‌ت���ه‌ زانکۆکانی کورد له‌ئه‌نجومه‌ن���ی نوێنه‌رانی عێراق‬ ‫بابه‌ته‌که‌ تاڕاده‌یه‌ک سیاسییه‌‪ ،‬چونکه‌ ئه‌مه‌ریکاو ئه‌وروپا"‪.‬‬ ‫به‌دواداچون���ی ب���ۆ بک��� ‌هن‌و له‌گ���ه‌ڵ‬ ‫به‌هه‌مان ش���ێوه‌ زانکۆی ئه‌هلی هه‌یه‌‬ ‫سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ش زانکۆی ئه‌مه‌ریکی وه‌زاره‌تی خوێندن���ی بااڵی حکومه‌تی‬ ‫له‌س���نوری که‌رک���وک‪ ،‬ب���ه‌اڵم به‌غدا له‌هه‌وڵدای���ه‌ ب���ۆ ئ���ه‌وه‌ی له‌الی���ه‌ن عێراقیدا قسه‌ بکه‌ن"‪.‬‬ ‫حکومه‌ت���ی عێراقیش���ه‌وه‌ دانیپێ���دا‬ ‫دانیپێداناوه‌"‪.‬‬ ‫ئاوێنه‌ چه‌ند جارێک په‌یوه‌ندی کرد‬ ‫وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵی حکومه‌تی بنرێت‪ ،‬بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش ئه‌وراقیان به‌ئه‌ندامی لیژنه‌ی په‌روه‌رده‌و خوێندن‬ ‫هه‌رێ���م به‌هه‌م���ان ش���ێوه‌ داننانێت پێشکه‌ش به‌وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵی له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق‪ ،‬شێرکۆ‬ ‫به‌بڕوانام���ه‌ی خوێندکارانی ده‌رچوی به‌غدا کردوه‌و لیژنه‌ش له‌و وه‌زاره‌ته‌وه‌ مه‌نگ���وڕی ب���ه‌اڵم په‌یوه‌ندییه‌کان���ی‬ ‫زانک���ۆ ئه‌هلییه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم‌و بۆ هه‌ڵس���ه‌نگاندنی ئاس���ت‌و کوالێتی به‌رده‌ست نه‌بون‪.‬‬

‫ریکالم‬

‫کتێب‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫‪17‬‬

‫بێرنارد كوشنێر‪ ..‬له‌كۆمۆنیسته‌و‌ه بۆ مرۆڤێك ‌ی گه‌ردونی‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌و وه‌زیری‌ ده‌ره‌وه‌ بۆ كاری‌ مرۆڤایه‌تی‌‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم به‌باوه‌ڕی‌ خۆی‌ هه‌مو ئ���ه‌و وه‌زیفانه‌ ‌ی‬ ‫ك���ه‌ ناونیش���انێكی‌ ده‌وڵه‌ت���ی‌ هه‌ڵده‌گ���رن‌و‬ ‫له‌چوارچێوه‌ی‌ یاس���ایه‌كدا كارده‌كه‌ن "له‌گه‌ڵ‬ ‫كارو ب���اوه‌ڕی‌ مرۆڤایه‌ت���ی‌ له‌ناكۆكی���دان"‪،‬‬ ‫به‌هۆكاری‌ ئ���ه‌وه‌ی‌ "دژبه‌یه‌كیه‌ك���ی‌ به‌رده‌وام‬ ‫له‌نێ���وان مافی‌ مرۆڤ‌و سیاس���ه‌تی‌ ده‌ره‌وه‌ی‌‬ ‫واڵتێك هه‌یه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت له‌فه‌ره‌نساش"‪.‬‬ ‫كوشنێر راشكاوانه‌ ده‌نوس���ێت‪ :‬سیاسه‌تی‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ واپێویس���ت ده‌كات واڵتان پێش���وازی‌‬ ‫له‌و كه‌س���انه‌ بك���ه‌ن كه‌ ده‌س���تیان به‌خوێنی‌‬ ‫میله‌ته‌كانیان س���ور ب���وه‌‪ ،‬رێس���اكانی‌ واڵت‬ ‫واده‌خوازن له‌بازاڕی‌ ئازادو كراوه‌دا دیكتاتۆرو‬ ‫پیاوك���وژان چه‌كی‌ واڵت بكڕن‌و به‌ره‌و روی‌ گه‬ ‫‌له‌چه‌وساوه‌كانیان بكه‌نه‌وه‌‪ ...‬هه‌مو ئه‌م روانه‌ی‌‬ ‫سیاسه‌تی‌ ده‌ره‌وه‌ ناكۆكه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و باوه‌ڕانه‌ی‌‬ ‫كه‌ واڵتێك بۆ هاواڵتیانی‌ خۆی‌ هه‌یه‌تی‌ له‌ژیانی‌‬ ‫بێ‌ گرفت‌و سه‌قامگیری‌‌و دیموكراتیه‌تدا‪.‬‬

‫ ئا‪ :‬بارام سوبحی‌‬ ‫چۆن ده‌بینه‌ سیاسی‌ كه‌ چاو له‌كاره‌ساته‌كانی‌‬ ‫مرۆڤ بپۆشین؟ چۆن ده‌بینه‌ مرۆڤایه‌تیخواز‬ ‫كاتێك نه‌توانین چه‌پۆكی‌ خوێناوی‌‬ ‫دیكتاتۆران رابگرین؟ چۆن ده‌توانین له‌بواری‌‬ ‫كاری‌ مرۆڤایه‌تیخوازیدا كاربكه‌ین‪ ،‬كاتێك‬ ‫نه‌توانین پڕ به‌ده‌نگ هاوار بكه‌ین به‌رانبه‌ر‬ ‫به‌توندوتیژی‌‌و قڕكردنی‌ مرۆڤ‪ ،‬ئه‌م پرسیارانه‌‬ ‫رێڕه‌وی‌ كارو بیركردنه‌وه‌ی‌ مرۆڤێك ده‌گۆڕن‬ ‫كه‌ نزیكه‌ی‌ نیوسه‌ده‌یه‌ له‌بواری‌ كاری‌ مرۆییدا‬ ‫كارده‌كات‪ :‬بێرنارد كوشنێر‪.‬‬ ‫كتێبی‌ "بێرنارد كوش���نێر‪ ،‬تێكش���كێنه‌ری‌‬ ‫هه‌ژمونگ���ه‌رای‌ جیهانی‌"‪ ،‬له‌نوس���ینی‌ نه‌جات‬ ‫حه‌مید ئه‌حمه‌دو له‌باڵوكراوه‌كانی‌ به‌ڕێوه‌به‌رێتی‌‬ ‫چ���اپ‌و باڵوكردن���ه‌وه‌ی‌ س���لێمانیه‌‪ .‬نوس���ه‌ر‬ ‫رایده‌گه‌یه‌نێت ئامانج له‌م كتێبه‌ی‌ باس���كردنی‌‬ ‫ئه‌و ش���وێن‌و پۆس���تانه‌ نیه‌ كه‌ كوشنێر كاری‌‬ ‫تیاك���ردون‪ ،‬به‌ڵكو "ئه‌و كارانه‌یه‌ له‌ڕێگه‌ی‌ ئه‌و‬ ‫پۆستانه‌وه‌ كردویه‌تی‌‪ ،‬گه‌وهه‌ری‌ باسه‌كه‌شمان‬ ‫هه‌وڵه‌كانی‌ ئه‌وه‌ له‌تێكشكاندنی‌ ناوه‌ندێتیه‌كی‌‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی‌ كه‌ ش���ه‌رعیه‌تی‌ به‌بێده‌نگبونێكی‌‬ ‫جیهان���ی‌ داوه‌‪ ،‬به‌رامب���ه‌ر به‌كاره‌س���اته‌كانی‌‬ ‫مرۆڤ له‌نێو سیاسه‌تی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫وردبونه‌وه‌یه‌ له‌بیرو دنیابینی‌ كوش���نێر له‌ڕوی‌‬ ‫فیكری‌‌و ره‌خنه‌ییه‌وه‌"‪.‬‬ ‫خه‌م‌و خولیاكانی‌ كوشنێر‬ ‫كوش���نێری‌ ته‌م���ه‌ن (‪ )76‬س���اڵ دوا ‌ی‬ ‫ته‌واوكردن���ی‌ خوێندنه‌ك���ه‌ی‌‪ ،‬بۆ م���اوه‌ی‌ ده‌‬ ‫س���اڵ كاری‌ پزیش���كی‌ ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم كاتێك‬ ‫له‌س���اڵی‌ (‪ )1968‬ده‌چێته‌ بیاڤ���راو به‌چاوی‌‬ ‫خۆی‌ ئه‌و قه‌س���ابخانه‌ گه‌وره‌ی���ه‌ ده‌بینێت كه‌‬ ‫بۆ مندااڵن سازدراون‪ ،‬ئاراسته‌ی‌ بیركردنه‌وه‌ی‌‬ ‫له‌سیاس���ه‌ته‌وه‌ ب���ه‌ره‌و كاری‌ مرۆڤایه‌ت���ی‌‬ ‫ده‌گۆڕێت‪.‬‬ ‫نوسه‌ر‪ ،‬ده‌ڵێت‪ :‬له‌وكاته‌وه‌ تائێستا‪ ،‬خه‌م‌و‬ ‫خولیای‌ كوش���نێر بۆته‌ پوچه‌ڵكردنه‌وه‌ی‌ ئه‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌ به‌ش���ه‌رعی‌ كراوانه‌ی كه‌ وایانده‌كرد‬ ‫م���رۆڤ له‌نێو ماڵی‌ خۆی���دا ئاگری‌ تێبه‌ردێت‌و‬ ‫كه‌س گوێی‌ له‌ده‌نگی‌ نه‌بێت‪ ،‬ئه‌و سیاس���ه‌ته‌ی‌‬ ‫كه‌ كاری‌ مرۆیی‌ پزیشكی‌ تێكه‌ڵ به‌سیاسه‌ت‌و‬ ‫مافه‌كان���ی‌ م���رۆڤ ده‌ك���رد‌و خه‌ڵكانێك���ی‌‬ ‫ده‌مبه‌س���تراوی‌ ده‌هێنایه‌ قس���ه‌‌و له‌سه‌ر مێزه‌‬ ‫داخ���راو تێره‌كانی‌ سیاس���ه‌تدا ده‌نگی‌ ئه‌وانی‌‬ ‫ده‌نواند‪ ...‬ئه‌و ده‌یویست به‌هه‌مو توانای‌ ده‌نگی‌‬ ‫بیركردنه‌وه‌ قسه‌ بكات‌و باس له‌كاره‌ساته‌كانی‌‬ ‫مرۆڤ بكات‪ ،‬ئه‌و تێكشكێنه‌ری‌ هه‌ژمونگه‌رایی‌‬ ‫جیهان بو‪.‬‬ ‫ئاراس���ته‌ی‌ بیركردنه‌وه‌و كاره‌كانی‌ كوشنێر‪،‬‬

‫چۆن ئێمه‌ خاوه‌ن باوه‌ڕ‬ ‫بین‌و چاوی‌ خۆمان‬ ‫له‌ئاست كوشتن‌و‬ ‫خوێنڕشتندا بنوقێنین؟‬

‫بێ‌ گرفت‌و له‌مپه‌ر نه‌بون‪ ،‬هه‌ر ئه‌وه‌ش وایكرد‬ ‫له‌ن���اوه‌وه‌و ده‌ره‌وه‌ی‌ واڵته‌كه‌ی‌ ب���ه‌ره‌و رو ‌ی‬ ‫ره‌خنه‌یه‌كی‌ توندببێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌رده‌وامبون‌و‬ ‫پێداگیرییه‌ك���ی‌ وایكرد بیرێكی‌ مرۆڤایه‌تی‌ نوێ‌‬ ‫له‌جیهان���دا بێته‌ كای���ه‌وه‌و كاریگه‌ری‌ ته‌نانه‌ت‬ ‫له‌س���ه‌ر گه‌وره‌تری���ن رێكحراوه‌كان���ی‌ دنی���او‬ ‫گه‌وره‌ترین ده‌وڵه‌ته‌كانی‌ دنیاش هه‌بو‪.‬‬ ‫جه‌نگاوه‌رانی‌ ئاشتی‌‬ ‫به‌ب���ڕوای‌ كوش���نێر‪ ،‬ب���ۆ به‌هاناوه‌چون��� ‌ی‬ ‫مرۆڤایه‌تی‌‌و رزگاركردنی‌ لێقه‌وماوان‪ ،‬پێویسته‌‬ ‫گ���وێ‌ به‌س���نوره‌كان‌و یاس���اكان نه‌درێ���ت‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش تێم���ای‌ س���ه‌ره‌كی‌ بیركردنه‌وه‌یه‌تی‌‪.‬‬ ‫بۆیه‌ له‌س���ه‌ره‌تای‌ كتێبه‌كه‌یدا به‌ناونیش���انی‌‬ ‫"جه‌نگاوه‌رانی‌ ئاش���تی‌"‪ ،‬ده‌ڵێ���ت‪ :‬له‌حاڵه‌تی‌‬ ‫ته‌نگان���ه‌دا ده‌بێت له‌ده‌ره‌وه‌ی‌ یاس���ادا بیت‪،‬‬ ‫تاوه‌ك���و له‌تواناتدا بێت یاس���ا س���ه‌ربخه‌یت‪،‬‬ ‫چونكه‌ یاس���ا بۆ ئ���ه‌وه‌ دانه‌ڕێ���ژراوه‌ تاوه‌كو‬ ‫رێگه‌ بۆ زوڵم‌و دژبه‌یه‌كی‌ بون‌و دژایه‌تی‌ خۆش‬ ‫بكات‪ ،‬به‌ڵكو یاس���ا له‌بناغه‌وه‌ بۆ پاراس���تنی‌‬ ‫ماف���ی‌ مرۆڤ داڕێژراوه‌و ده‌بێ���ت به‌و مانایه‌ی‌‬ ‫خۆیه‌وه‌ سه‌ركه‌وێت‪.‬‬ ‫كوش���نێر له‌كتێبه‌كه‌یدا‪ ،‬ره‌خنه‌ له‌یاساكان‌و‬

‫هه‌وڵه‌ دیبلۆماس���یه‌كان ده‌گرێت‪ ،‬له‌وباره‌یه‌وه‌‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬هه‌وڵه‌ دیبلۆماسیه‌ عه‌قاڵنیه‌كان‌و ئه‌و‬ ‫هه‌واڵنه‌ی‌ له‌چوارچێوه‌ی‌ یاسا كالسیكیه‌كاندان‪،‬‬ ‫ناتوانن مافی‌ ژیان به‌مرۆڤ بده‌ن‌و ش���ه‌رعیه‌ت‬ ‫به‌جیاكاری‌ ده‌ده‌ن‪ ،‬ده‌بێت تێكبش���كێندرێن‪،‬‬ ‫چونكه‌ جیهانی‌ نوێ‌ كۆبونه‌وه‌یه‌كی‌ نوێی‌ مرۆڤی‌‬ ‫پێویسته‌ كه‌ توانای‌ تێپه‌ڕكردنی‌ ئه‌و یاسایانه‌ی‌‬ ‫هه‌بێت‌و یاس���ای‌ ن���وێ‌ له‌یاس���ا كۆنه‌كانه‌وه‌‬ ‫داڕێژێته‌وه‌‪ ،‬كه‌ مه‌ترسیترین ده‌ره‌نجامه‌كانیش‬ ‫بێده‌نگبونه‌ له‌ئاست كاره‌سات‌و مه‌ینه‌تییه‌كانی‌‬ ‫مرۆڤدا"‪.‬‬ ‫كوشنێر له‌كوردستان‬ ‫س���ه‌ره‌تای‌ ئاش���نابونی‌ كوش���نێر به‌دۆخ ‌ی‬ ‫كوردو كوردستانی‌ عێراق ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ساڵی‌‬ ‫(‪ ،)1974‬چونكه‌ له‌وكاته‌دا سه‌ردانی‌ باره‌گای‌‬ ‫م���ه‌ال مس���ته‌فای‌ بارزان���ی‌ ده‌كات‌و له‌گه‌ڵیدا‬ ‫كۆده‌بێته‌وه‌و دو هه‌فته‌یه‌ك له‌وێ‌ ده‌مێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌س���اڵی‌ (‪ )1983‬له‌گه‌رمه‌ی‌ ش���ه‌ڕی‌ ئێران‌و‬ ‫عێراق���دا چاوی‌ به‌ج���ه‌الل تاڵه‌بانی‌ ده‌كه‌وێت‪،‬‬ ‫پاش ئه‌و س���ااڵنه‌ به‌دزیی���ه‌وه‌و به‌بێ‌ ئه‌وه‌ی‌‬ ‫رایبگه‌یه‌نێت له‌س���ه‌ردانه‌كانی‌ بۆ كوردس���تان‬ ‫به‌رده‌وام ده‌بێت‪ ،‬سه‌ركێشی‌ له‌گه‌ڵ یاساكانی‌‬

‫واڵت���ی‌ خ���ۆی‌‌و واڵتان���ی‌ ناوچه‌ك���ه‌ ده‌كات‌و‬ ‫سنوره‌كان ده‌شكێنێ‌‪.‬‬ ‫دوای‌ كۆڕه‌وه‌ك���ه‌ی‌ به‌ه���اری‌ (‪،)1991‬‬ ‫كوش���نێر له‌گه‌ڵ دانی���ال میت���ه‌ران لێبڕاوانه‌‬ ‫كارده‌كه‌ن‪ ،‬تاوه‌كو بڕیاری‌ (‪ )688‬ئه‌نجومه‌نی‌‬ ‫ئاسایشی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ بۆ پاراستنی‌ كوردستان‬ ‫ده‌رده‌چێت‪ ،‬كوش���نێر ده‌ڵێت "ئه‌وه‌ یه‌كه‌مین‬ ‫جارب���و بڕیارێك���ی‌ مرۆڤایه‌ت���ی‌ گه‌لێك رزگار‬ ‫بكات"‪.‬‬ ‫ده‌رباره‌ی‌ ئه‌وكاته‌ی‌ پارله‌مانی‌ كوردس���تان‬ ‫له‌س���اڵی‌ (‪ )1992‬یه‌كه‌مین كۆبونه‌وه‌ی‌ خۆی‌‬ ‫ئه‌نجام���دا‪ ،‬كوش���نێر ده‌ڵێ���ت‪ :‬كاتێك له‌گه‌ڵ‬ ‫دانیال میتراندا س���ه‌یری‌ دامه‌زراندنی‌ یه‌كه‌مین‬ ‫پارله‌مانی‌ كوردس���تانمان ده‌كرد‪ ،‬فرمێس���ك‬ ‫له‌چاوانمان ده‌هاته‌ خواره‌وه‌"‪ .‬هه‌روه‌ها كاتێك‬ ‫له‌(‪ )2008‬نوس���ینگه‌ی‌ نوێنه‌رایه‌تی‌ واڵته‌كه‌ی‌‬ ‫له‌هه‌ولێ���ر ك���رده‌وه‌‪ ،‬وتی‌ "گه‌لی‌ ك���ورد ئێوه‌‬ ‫داهاتون‪ ،‬ئێوه‌ ببنه‌ نمونه‌ی‌ مافه‌كانی‌ مرۆڤ‌و‬ ‫دیموكراسی‌"‪.‬‬ ‫پێشوازی‌ له‌دیكتاتۆره‌كان‬ ‫كوش���نێر‪ ،‬چه‌ندی���ن وه‌زیف���ه‌ی‌ ده‌وڵه‌ت��� ‌ی‬ ‫وه‌رگرتوه‌‪ ،‬له‌وانه‌ وه‌زیری‌ ته‌ندروستی‌‌و وه‌زیری‌‬

‫بێرنارد جان كۆشنه‌ر‬

‫(‪)Bernard Kouchner‬‬

‫ساڵ ‌ی (‪ )1939‬له‌دایكبوه‌‬ ‫س���اڵ ‌ی (‪ )1968‬خوێندن��� ‌ی پزیش���ك ‌ی‬ ‫ته‌واوده‌كات‪.‬‬ ‫خاوه‌ن ‌ی س��� ‌ێ منداڵ��� ‌ه به‌ناوه‌كان ‌ی ژولیان‪،‬‬ ‫كامی‌‪ ،‬ئانتوان‪.‬‬ ‫له‌(‪ )1980 - 1970‬له‌نه‌خۆشخانه‌ ‌ی كۆچین‬ ‫له‌پاریس كار ‌ی پزیشكی‌ كردوه‌‪.‬‬ ‫له‌س���اڵ ‌ی (‪ )1988‬ده‌بێت ‌ه سكرتێر ‌ی واڵت‬ ‫له‌بوار ‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌‪.‬‬ ‫ل���ه‌(‪ )1991‬ده‌بێت ‌ه س���كرتێر ‌ی كاروبار ‌ی‬ ‫مرۆڤایه‌تی‌‪.‬‬ ‫ل���ه‌(‪ )1993 -1992‬وه‌زیر ‌ی ته‌ندروس���تی‌‬ ‫بوه‌‪.‬‬ ‫ل���ه‌(‪ )1997 - 1994‬نوێنه‌ر ‌ی ئه‌وروپا بو‌ه‬ ‫مرۆڤخوازی‌‌و قوربانیدان‬ ‫به‌مه‌به‌ستی‌ به‌هاناوه‌چونی‌ مرۆڤایه‌تی‌‌و په‌رده‌ له‌سه‌ر لیست ‌ی سۆسیالیسته‌كان‪.‬‬ ‫هه‌ڵماڵین له‌ڕوی‌ سته‌مكاران‪ ،‬كوشنێر له‌زیاتر له‌(‪ )1999 - 1997‬پۆست ‌ی سكرتێر ‌ی واڵت‬ ‫له‌بیس���ت ده‌وڵه‌تدا كاریكردوه‌‪ ،‬له‌هه‌ندێك له‌و بۆ ته‌ندروست ‌ی وه‌رده‌گرێت‪.‬‬ ‫سه‌فه‌رانه‌ش���دا دوچاری‌ ناهه‌مواری‌‌و زه‌حمه‌تی‌ ل���ه‌(‪ )2002 - 2001‬وه‌زیر ‌ی ته‌ندروس���تی‌‬ ‫بۆته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم سه‌ره‌نجام گه‌یشته‌ ئه‌م باوه‌ڕه‌‪ :‬بوه‌‪.‬‬ ‫ئاش���كراكردنی‌ زوڵم‌و كوش���تار له‌فریاكه‌وتنی‌ ل���ه‌(‪ )2007‬بۆت��� ‌ه وه‌زی���ر ‌ی ده‌ره‌وه‌ ‌ی‬ ‫پزیش���كی‌ هه‌ندێكجار گرنگت���ره‌‪ ،‬چونكه‌ ئه‌و فه‌ره‌نسا‪.‬‬ ‫په‌رده‌ له‌س���ه‌ر الدانانه‌ن ك���ه‌ له‌دواییدا ده‌بنه‌ له‌س���اڵ ‌ی (‪ )1960‬چۆت ‌ه ری���ز ‌ی رێكخراو ‌ی‬ ‫ه���ۆی‌ بنبڕكردن���ی‌ زۆرداری‌‌و وه‌س���تاندنی‌"‪ .‬یه‌كێت ‌ی قوتابیان ‌ی كۆمۆنیسته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌ڵێ���ت" مرۆڤایه‌تیخوازی‌ جورئه‌تی‌ له‌ژیانی���دا نه‌چۆت��� ‌ه نێو ریزه‌كان��� ‌ی پارت ‌ی‬ ‫گوتن‌و ناونان���ی‌ روداوه‌كانه‌ به‌ناوی‌ خۆیانه‌وه‌‪ ،‬كۆمۆنیست ‌ی فه‌ره‌نسیه‌وه‌‪.‬‬ ‫هێنانه‌ قسه‌ی‌ ئه‌و كه‌سانه‌یه‌ كه‌ دیكتاتۆره‌كان به‌ناوێك ‌ی خواستراوه‌و‌ه سیناریۆ ‌ی شه‌ست‬ ‫زنجیر‌ه دراما ‌ی پزیشكی‌ نوسیوه‌‪.‬‬ ‫ده‌میان ده‌به‌ستنه‌وه‌"‪.‬‬ ‫ل���ه‌دوای‌ ئ���ه‌و گه‌ش���ته‌ دورو درێژان���ه‌ی‌‪ ،‬له‌(‪ )1971‬له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌سێكدا رێكخراو ‌ی‬ ‫كوش���نێر هه‌میش���ه‌ ئه‌م پرس���یارانه‌ ده‌كات‪ :‬پزیشكان ‌ی بێسنور داده‌مه‌زرێنن‪.‬‬ ‫چۆن ده‌بینه‌ سیاسی‌ كه‌ چاو له‌كاره‌ساته‌كانی‌ له‌(‪ )1980‬رێكخراو ‌ی پزیشكانی‌ نێوده‌وڵه‌ت ‌ی‬ ‫مرۆڤ بپۆش���ین؟ چۆن ده‌بینه‌ مرۆڤایه‌تیخواز داده‌مه‌زرێنێت‪.‬‬ ‫كاتێ���ك نه‌توانی���ن چه‌پۆك���ی‌ خوێن���اوی‌ له‌م واڵتان ‌ه كار ‌ی مرۆی��� ‌ی كردوه‌‪ :‬ئوردن‪،‬‬ ‫دیكتات���ۆران رابگرین؟ چۆن ده‌توانین له‌بواری‌ لوبنان‪ ،‬سوریا‪ ،‬كوردستان‪ ،‬چاد‪ ،‬ئه‌ریتریا‪،‬‬ ‫كاری‌ مرۆڤایه‌تیخوازی���دا كاربكه‌ی���ن‪ ،‬كاتێك ڤێتنام‪ ،‬كه‌مبۆدیا‪ ،‬تایالند‪ ،‬ئۆرگوای‌‪ ،‬پیرۆ‪،‬‬ ‫نه‌توانین پ���ڕ به‌ده‌نگ ه���اوار بكه‌ین به‌رانبه‌ر گواتیماال‪ ،‬س���لڤادۆر‪ ،‬هندۆراس‪ ،‬ئۆگه‌ندا‪،‬‬ ‫به‌توندوتی���ژی‌‌و قڕكردنی‌ مرۆڤ‌و جه‌نگی‌ یه‌ك سودان‪ ،‬ئه‌فغانستان‪ ،‬به‌نگالدیش‪..‬‬ ‫ل���ه‌دوای‌ یه‌كی‌ جیهان‪ ،‬كه‌ هه‌مو س���نوره‌كانی‌‬ ‫به‌مرۆڤ بونمان تێكده‌شكێنن؟‪ ...‬مرۆڤایه‌تی‌ تێدای���ه‌‪ ،‬به‌اڵم "به‌درێژایی‌ مێ���ژو ئه‌و بیره‌ بۆ‬ ‫ئه‌ركێك���ی‌ ره‌وش���تی‌‌و ته‌نان���ه‌ت یاسایش���ی‌ چه‌وس���اندنه‌وه‌ی‌ به‌شێكی‌ زۆر له‌مرۆڤی‌ ساكار‬ ‫له‌سه‌ره‌‪ ،‬له‌سه‌ر به‌وه‌اڵم هاتن‌و ده‌ستكردنه‌وه‌ی‌ به‌كارهێنراوه‌"‪ .‬له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ش‪ ،‬كوشنێر‬ ‫به‌په‌له‌له‌به‌رژه‌وه‌ندی‌ زوڵم لێكراوان‪.‬‬ ‫به‌"تاكه‌ كۆمۆنیستی‌ دنیای‌ نوێ‌" ناوده‌بات كه‌‬ ‫الیه‌نداری‌‌و هاتنه‌ قسه‌ی‌ هه‌ڵبژارد‪ ،‬به‌رمه‌بنای‌‬ ‫چه‌پێكی‌ مرۆڤدۆست‬ ‫ئ���ه‌و وته‌یه‌ی‌ كه‌ كه‌ده‌ڵێت "چۆن ئێمه‌ خاوه‌ن‬ ‫نوسه‌ر‪ ،‬ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات بیری‌ چه‌پڕه‌وی‌ باوه‌ڕ بین‌و چاوی‌ خۆمان له‌ئاس���ت كوش���تن‌و‬ ‫ئه‌گه‌رچ���ی‌ گه‌وهه‌ررێك���ی‌ مرۆڤایه‌تیخوازانه‌ی‌ خوێنڕشتندا بنوقێنین؟"‪.‬‬

‫جه‌میل بایك‪ :‬بزوتنه‌وه‌ ‌ی گۆڕان زۆر بێ‌ هه‌ڵوێست‌و بێ‌ ره‌نگه‌‬ ‫ ئا‪ :‬بارام سوبحی‌‬ ‫هاوسه‌رۆكی‌ په‌كه‌كه‌‪ ،‬جه‌میل بایك‬ ‫له‌دیمانه‌یه‌كدا له‌گه‌ڵ نوسه‌ری‌ كتێب ‌ی‬ ‫هه‌ژمونی‌ په‌كه‌كه‌ دوای‌ سه‌رهه‌ڵدانی‌ داعش‪،‬‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬ئایا پارتی‌ رێگا ده‌دات حیزبێك‬ ‫له‌دهۆك به‌بێ‌ مۆڵه‌ت كاربكات‪ ،‬بێگومان‬ ‫نه‌خێر‪ ،‬كه‌واته‌ ئه‌مه‌ بۆ حیزبه‌كانی‌ سه‌ر‬ ‫به‌پارتیش له‌رۆژئاوا راسته‌‪.‬‬ ‫كتێبی‌ هه‌ژمونی‌ په‌كه‌كه‌ دوای‌ سه‌رهه‌ڵدانی‌‬ ‫داع���ش‪ ،‬له‌ئاماده‌كردن‌و نوس���ینی‌ ئه‌نوه‌ر‬ ‫حس���ێنه‌‪ ،‬له‌م كتێبه‌دا باس له‌هه‌ڵكش���انی‌‬ ‫كێرڤی‌ په‌كه‌كه‌ دوای‌ س���ه‌رهه‌ڵدانی‌ داعش‌و‬ ‫ش���ه‌ڕی‌ كۆبانێ‌‪ ،‬هه‌روه‌ها په‌یوه‌ندییه‌كانی‌‬ ‫په‌كه‌كه‌ له‌گه‌ڵ پ���ارت‌و پارچه‌كانی‌ دیك ‌هی‌‬ ‫كوردس���تاندا كراوه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ جگه‌له‌باسكردن‬ ‫له‌دیبلۆماسیه‌ت‌و دارایی‌‌و میدیاو بیۆگرافیای‌‬ ‫په‌كه‌ك���ه‌‪ .‬وه‌ك���و نوس���ه‌ر رایده‌گه‌یه‌نێ���ت‬ ‫س���ه‌رچاو‌هی‌ س���ه‌ره‌كی‌ ئ���ه‌م نوس���ین ‌هی‌‬ ‫چاوپێكه‌وتن‌و سه‌ردان‌و دیداره‌كانیه‌تی‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫به‌رپرس���انی‌ بااڵی‌ په‌كه‌كه‌ له‌(برۆكس���ل‪،‬‬ ‫روسیا‪ ،‬قه‌ندیل‪ ،‬توركیاو كوردستان)‪.‬‬ ‫له‌قه‌ندیله‌وه‌ بۆ مه‌خمورو كۆبانێ‌‬ ‫دوای‌ ئه‌و‌هی‌ له‌مانگی‌ ئابی‌ ساڵی‌ رابردودا‬ ‫داعش مه‌خمور كۆنت���رۆڵ ده‌كات‌و له‌هه‌ولێر‬ ‫نزیك ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬جه‌میل بایك كاتژمێر دوی‌‬ ‫ش���ه‌و ده‌گاته‌ كۆیه‌و له‌گه‌ڵ م���ه‌ال به‌ختیار‬ ‫كۆده‌بێته‌وه‌‪ ،‬بڕیاربوه‌ بارزانیش ئه‌و ش���ه‌وه‌‬ ‫بگات���ه‌ كۆیه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم دواتر م���ه‌ال به‌ختیار‬ ‫راده‌س���پێرێت‌و ده‌ڵێت‪ :‬ناتوان���م بێمه‌ ئه‌و‬ ‫كۆبونه‌وه‌ی���ه‌‪ ،‬تۆ نوێنه‌ری‌ منیت‌و له‌س���ه‌ر‬ ‫هه‌رچیه‌ك رێكه‌وتن من رازیم‪.‬‬ ‫له‌م���او‌هی‌ ی���ه‌ك س���اڵی‌ رابردوی‌ ش���ه‌ڕ‬ ‫له‌گه‌ڵ داعش���دا‪ ،‬په‌كه‌ك���ه‌ به‌هێزێكی‌ (‪400‬‬ ‫ ‪ )600‬كه‌سی‌ به‌ش���داری‌ له‌هه‌مو به‌ره‌كانی‌‬‫ش���ه‌ڕی‌ باش���وردا كردوه‌‪ ،‬به‌وت��� ‌هی‌ بایك‬ ‫له‌و ش���ه‌ڕانه‌دا (‪ )160‬گه‌ریال ش���ه‌هیدبون‪.‬‬ ‫له‌به‌رانب���ه‌ر هاوكارییه‌كان���ی‌ په‌كه‌كه‌ش���دا‪،‬‬ ‫له‌كاتی‌ په‌الماردانی‌ ش���اری‌ كۆبانێدا‪ ،‬به‌پێی‌‬ ‫س���ه‌رچاوه‌یه‌كی‌ تایبه‌ت‌و نزی���ك په‌كه‌كه‌‪،‬‬ ‫ده‌زگای‌ دژه‌ تی���رۆری‌ یه‌كێت���ی‌ (‪ )12‬ته‌ن‬ ‫چ���ه‌ك‌و هێزه‌كانی‌ پارت���ی‌ دو ته‌ن ده‌رمان‬

‫ئاماده‌ده‌كه‌ن‪ ،‬پاش���ان داوا له‌ئه‌مریكیه‌كان ده‌ڵێت‪ :‬په‌كه‌كه‌ شه‌ڕی‌ سێ‌ پارچ ‌هی‌ باكور‪،‬‬ ‫ده‌ك���ه‌ن به‌فڕۆكه‌ بدرێته‌ ش���ه‌ڕڤانان‪ ،‬به‌اڵم باشور‪ ،‬رۆژئاوا دژی‌ داعش‌و توركیا ده‌كات‪،‬‬ ‫توركی���ا رازی‌ نابێ���ت‌و دوات���ر به‌ده‌خاله‌تی‌ با كۆمه‌ڵه‌و دیموكراتیش ش���ه‌ڕی‌ رۆژهه‌اڵت‬ ‫فرانسۆ هۆالندی‌ سه‌رۆكی‌ فه‌ره‌نسا‪ ،‬توركیا بكه‌ن‪.‬‬ ‫له‌الی���ه‌ن خۆیه‌وه‌‪ ،‬س���كرتێری‌ كۆمه‌ڵ ‌هی‌‬ ‫ناچار ده‌بێت مل به‌و داوایه‌ بدات‪.‬‬ ‫نوس���ه‌ر ئام���اژه‌ ب���ه‌وه‌ده‌كات ئێرانیش شۆڕش���گێڕی‌ زه‌حمه‌تكێش���ی‌ كوردستانی‌‬ ‫له‌ش���ه‌ڕه‌كانی‌ كۆبان���ێ‌ رۆڵی‌ هه‌ب���وه‌‪ ،‬به‌و ئێ���ران عه‌بدواڵی‌ موهت���ه‌دی‌‪ ،‬ده‌ڵێت‪ :‬ئێمه‌‬ ‫پێی ‌هی‌ په‌ی���ه‌ده‌ له‌رۆژئ���اوا له‌چوارچێو‌هی‌ رازی‌ نابی���ن‌و قایل نی���ن په‌كه‌كه‌ كوێخامان‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندییه‌ جه‌مس���ه‌رگیرییه‌كانی‌ ئێراندا ب���ۆ دابتاش���ێت‪ ،‬كاری‌ په‌كه‌كه‌و ش���وێنی‌‬ ‫خه‌بات���ی‌ له‌كوردس���تانی‌ باكوره‌‪ ،‬ش���وێنی‌‬ ‫ده‌خولێته‌وه‌‪.‬‬ ‫خه‌بات���ی‌ له‌ئام���ه‌ده‌ ن���ه‌ك س���نه‌و مهاباد‪.‬‬ ‫له‌‌به‌رانب���ه‌ردا حاجی‌ ئه‌حمه‌دی‌ س���ه‌رۆكی‌‬ ‫په‌كه‌كه‌و هێزه‌كانی‌ كوردستان‬ ‫له‌هه‌رێم���ی‌ كوردس���تان‪ ،‬په‌كه‌كه‌و پارتی‌ پژاك ده‌ڵێت‪ :‬كۆمه‌ڵه‌و دیموكرات ته‌واوبون‌و‬ ‫له‌س���ه‌ر چه‌ندی���ن خ���اڵ ناكۆك���ن كه‌ یه‌ك خه‌بات ناكه‌ن‪ ،‬بۆ خۆی���ان له‌كۆیه‌و زڕگوێز‬ ‫له‌وانه‌ كاركردنی‌ حیزبه‌كانی‌ نزیك له‌پارتیه‌ دانیش���تون‌و خه‌ریكی‌ سه‌یران‌و حه‌وانه‌وه‌ن‌و‬ ‫له‌رۆژئاوا ‌ی كوردستان‪ ،‬له‌وباره‌یه‌وه‌ جه‌میل پاره‌ له‌حكومه‌تی‌ هه‌رێم وه‌رده‌گرن‪.‬‬ ‫بای���ك ده‌ڵێت‪ :‬ئای���ا پارتی‌ رێ���گا ده‌دات‬ ‫كانتۆنه‌كانی‌ په‌كه‌كه‌ له‌‌رۆژئاوا‬ ‫حیزبێ���ك له‌دهۆك به‌بێ‌ مۆڵ���ه‌ت كاربكات‪،‬‬ ‫په‌كه‌ك���ه‌‪ ،‬له‌رۆژئاوای‌ كوردس���تان پارتی‌‬ ‫بێگومان نه‌خێر‪ ،‬كه‌واته‌ ئه‌مه‌ بۆ حیزبه‌كانی‌‬ ‫س���ه‌ر به‌پارتیش له‌رۆژئاوا راسته‌‪ .‬سه‌رباری‌ یه‌كێتی‌ دیموكراتی‌ كوردس���تان "په‌یه‌ده‌"ی‌‬ ‫ناكۆكی���ه‌كان له‌گه‌ڵ پارتی‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم یه‌كێك هه‌یه‌‪ ،‬كه‌ له‌الیه‌ن س���اڵح موس���لیم‌و ئاسیا‬ ‫له‌به‌رپرس���ه‌كانی‌ په‌كه‌ك���ه‌ ده‌ڵێ���ت‪ :‬ئێمه‌ عه‌ب���دواڵوه‌ س���ه‌رۆكایه‌تی‌ ده‌كرێ���ت‪ .‬هه‌ر‬ ‫ناخوازی���ن پارتی‌ ت���ه‌واو بێهێزبێت‪ ،‬چونكه‌ له‌سه‌ره‌تای‌ شۆڕشی‌ س���وریاو رزگاركردنی‌‬ ‫خۆرئ���اوا‪ ،‬په‌كه‌ك���ه‌ (‪ )300‬فه‌رمان���دارو‬ ‫له‌بادینان ئیسالمیه‌كان به‌هێزده‌بن‪.‬‬ ‫وه‌ك���و هێمایه‌كی���ش ب���ۆ توندوتۆڵ���ی‌ راهێنراوی‌ خۆی‌ له‌قه‌ندیله‌وه‌ ده‌نێرێته‌ ناوچه‌‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كان���ی‌ په‌كه‌ك���ه‌و یه‌كێت���ی‌‪ ،‬كوردییه‌كان‌و ده‌ستده‌كات به‌دانانی‌ سه‌رۆك‬ ‫نوس���ه‌ر ئاش���كرای‌ ده‌كات له‌یه‌ك���ه‌م ش���اره‌وانی‌‪ ،‬ناحیه‌‪ ،‬قایمقام‌و رێكخس���تنی‌‬ ‫پرۆس��� ‌هی‌ هه‌ڵبژاردنی‌ ش���اره‌وانی‌ كانتۆنی‌ فه‌رمانگه‌كان به‌نهێنی‌‪.‬‬ ‫هه‌ر كه‌ س���وپای‌ س���وریا ل���ه‌و ناوچانه‌‬ ‫جه‌زی���ره‌‪ ،‬به‌پێی‌ س���ه‌رچاوه‌یه‌كی‌ یه‌كێتی‌‪،‬‬ ‫ده‌زگای‌ هه‌ڵبژاردن���ی‌ حیزبه‌كه‌ی���ان هه‌م���و پاشه‌كش ‌هی‌ كرد‪ ،‬په‌كه‌كه‌ له‌ڕێگ ‌هی‌ په‌یه‌ده‌وه‌‬ ‫پێداویستیه‌كانی‌ هه‌ڵبژاردنی‌ له‌ڕوی‌‪ :‬مادی‌‪ ،‬ئاماده‌س���ازی‌ نهێنی‌ ت���ه‌واوی‌ كردبو‪ .‬هه‌ر‬ ‫كادر‪ ،‬س���ندوق‪ ،‬مۆرو پار‌هی‌ پێویس���ت بۆ زوش ده‌س���تیكرد به‌دامه‌زراندنی‌ (یه‌په‌گه‌و‬ ‫ئ���ه‌و هه‌ڵبژاردنه‌ ته‌رخانك���ردوه‌‪ .‬ده‌ربار‌هی‌ یه‌په‌ژه‌)و كوڕان‌و كچانی‌ خۆرئاوایان خسته‌‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كانی‌ په‌كه‌كه‌و بزوتنه‌و‌هی‌ گۆڕان‪ ،‬خولی‌ سه‌ربازییه‌وه‌و س���وپایه‌كی‌ ده‌ هه‌زار‬ ‫جه‌می���ل بایك‪ ،‬ده‌ڵێ���ت‪ :‬گ���ۆڕان زۆر بێ‌ ش���ه‌ڕڤانیان پێكهێن���ا‪ ،‬دواتری���ش زۆرترو‬ ‫زیاتربو‪ .‬به‌پێی‌ چه‌ند ئامارێكی‌ ناڕه‌س���می‌‬ ‫هه‌ڵوێست‌و بێ‌ ره‌نگه‌ له‌و روداوانه‌‪.‬‬ ‫په‌كه‌ك���ه‌ حه‌وت هه‌زار ش���ه‌هیدی‌ له‌رۆژئاوا‬ ‫هه‌یه‌‪.‬‬ ‫په‌كه‌كه‌ له‌رۆژهه‌اڵت‬ ‫له‌رۆژهه‌اڵتی‌ كوردستان‪ ،‬په‌كه‌كه‌ پارتی‌‬ ‫په‌كه‌كه‌‪ :‬گه‌ریالو شه‌هید‬ ‫ژیانی‌ ئ���ازاد "پژاك"ی‌ هه‌ی���ه‌‪ ،‬كه‌ له‌الیه‌ن‬ ‫له‌ئێستادا په‌كه‌كه‌ خاوه‌نی‌ (‪ )25‬حیزب‌و‬ ‫حاج���ی‌ ئه‌حمه‌دی‌ س���ه‌رۆكایه‌تی‌ ده‌كرێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئ���ه‌م پارته‌ له‌گه‌ڵ پارته‌ كوردییه‌كانی‌ رێكخ���راوی‌ سیاس���ی‌‌و هێ���زی‌ گه‌ریالی���ه‌‪.‬‬ ‫رۆژه���ه‌اڵت په‌یوه‌ندییه‌كان���ی‌ ب���اش نییه‌‪ .‬له‌ماو‌هی‌ سێ‌ س���اڵی‌ رابردودا توركیا (‪)12‬‬ ‫ئه‌ندامێكی‌ كۆنس��� ‌هی‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ كه‌جه‌كه‌ هه‌زار كه‌س���ی‌ به‌تۆمه‌تی‌ الیه‌نگری‌ په‌كه‌كه‌‬

‫خس���تۆته‌ زیندان‪ ،‬ئه‌مه‌ جگه‌له‌سی‌ سه‌رۆك‬ ‫شاره‌وانی‌‌و (‪ )78‬رۆژنامه‌وان‪ .‬به‌پێی‌ ئامار‌ه‬ ‫ناڕه‌سمیه‌كانیش له‌شه‌ڕی‌ ده‌وڵه‌ت‌و په‌كه‌كه‌دا‬ ‫(‪ )60682‬كه‌س شه‌هیدبون‌و كوژراون‪ .‬پاش‬ ‫س���ی‌ س���اڵ له‌خه‌بات‪ ،‬په‌كه‌كه‌ (‪ )12‬هه‌زار‬ ‫ش���ه‌هیدی‌ هه‌یه‌‪ ،‬سه‌رباری‌ س���ه‌د سه‌رۆك‬ ‫شاره‌وانی‌ له‌توركیاو ده‌ كه‌ناڵی‌ ئاسمانی‌‪.‬‬ ‫به‌قس��� ‌هی‌ یه‌كێك له‌ئه‌ندامانی‌ مه‌جلیسی‌‬ ‫په‌كه‌كه‌‪ ،‬له‌ماوه‌ی‌ س���ااڵنی‌ (‪)2015 - 2012‬‬ ‫دا هه‌ش���ت هه‌زار گه‌ریالی‌ ت���ازه‌ هاتونه‌ته‌‬ ‫چی���ا له‌قه‌ندیل‪ ،‬به‌مه‌ش ژمار‌هی‌ گه‌ریالكانی‌‬ ‫هه‌په‌گ���ه‌ بوه‌ت���ه‌ ش���انزه‌ ه���ه‌زار گه‌ریالی‌‬ ‫راهێنراو‪ ،‬ك���ه‌ زۆربه‌یان له‌ك���وڕان‌و كچانی‌‬ ‫باك���ورن‪ .‬بای���ك ده‌ڵێت به‌ته‌نه���ا له‌مانگی‌‬ ‫ئابی‌ (‪)2014‬دا (‪ )1200‬هه‌ڤاڵ په‌یوه‌ندییان‬ ‫به‌ریزه‌كانی‌ په‌كه‌كه‌وه‌ ك���ردو بونه‌ گه‌ریال‪،‬‬ ‫له‌مێژوی‌ دروس���تبونی‌ په‌كه‌كه‌ش���ه‌وه‌‪ ،‬هیچ‬ ‫كات ئه‌وه‌نده‌ كوڕو كچ له‌ماو‌هی‌ یه‌ك مانگدا‬ ‫په‌یوه‌ندییان به‌شاخه‌وه‌ نه‌كردوه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی‌ سه‌رچاوه‌ ناڕه‌س���میه‌كان په‌كه‌كه‌‬ ‫خاوه‌ن���ی‌ (‪ )550‬ملی���ۆن یۆرۆی���ه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم‬ ‫یه‌كێك له‌به‌رپرس���انی‌ په‌كه‌كه‌ وتی‌‪ :‬سااڵنه‌‬ ‫نزیك ‌هی‌ په‌نجا ملیۆن یۆرۆ داهاتی‌ كۆكراو‌هی‌‬ ‫په‌كه‌كه‌ی���ه‌و "ئ���ه‌وه‌ش ده‌ره‌نجام���ی‌ ئ���ه‌و‬ ‫یارمه‌تیانه‌یه‌ كه‌ كوردان ده‌یده‌نه‌ په‌كه‌كه‌"‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم به‌بڕوای‌ نوس���ه‌ر پێده‌چێت داهاتیان‬ ‫ل���ه‌وه‌ زیاتر بێت‪ ،‬چونكه‌ جاروبار حكومه‌تی‌‬ ‫هه‌رێم‌و واڵتانی‌ نه‌یاری‌ توركیاش هاوكارییان‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬هه‌روه‌ك له‌ئه‌وروپا باس له‌فه‌ره‌نساو‬ ‫له‌ناوچه‌كه‌ش ب���اس له‌ئێران ده‌كرێت‪ .‬ئه‌مه‌‬ ‫جگه‌له‌باجی‌ خاڵ���ه‌ گومرگییه‌كان‌و چه‌ندین‬ ‫كۆمپانیاو بازاڕی‌ جۆراوجۆر‪.‬‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كانی‌ په‌كه‌كه‌‬ ‫به‌پێی‌ س���ه‌رچاوه‌یه‌كی‌ تایبه‌ت‪ ،‬په‌كه‌ك ‌ه‬ ‫له‌ڕێ���گای‌ گروپ���ی‌ فه‌تح���واڵ گوله‌ن���ه‌وه‌‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌ك���ی‌ گ���ه‌ور‌هی‌ له‌گ���ه‌ڵ لۆب���ی‌‬ ‫ئه‌رمه‌نی‌‌و جوله‌كه‌ له‌ئه‌مریكا دروستكردوه‌و‬ ‫دی���داری‌ تایب���ه‌ت‌و هاوبه‌ش���یان هه‌ب���وه‌‪.‬‬ ‫س���ه‌رچاوه‌یه‌كیش رایگه‌یان���دوه‌ له‌كۆتایی‌‬ ‫(‪ )2014‬وه‌فدێكی‌ په‌كه‌كه‌ سه‌ردانی‌ میسری‌‬ ‫ك���ردوه‌و له‌گ���ه‌ڵ عه‌بدولفه‌ت���اح سیس���ی‌‌و‬ ‫ده‌زگای‌ هه‌واڵگری‌ میسر كۆبونه‌ته‌وه‌‪ .‬میسر‬ ‫ئاماده‌یی‌ بۆ هاوكاری‌ په‌كه‌كه‌ پیش���انداوه‌‪،‬‬

‫دوای‌ ئه‌وه‌ی‌ داعش‬ ‫مه‌خمور كۆنترۆڵ ده‌كات‌و‬ ‫له‌هه‌ولێر نزیك ده‌بێته‌وه‌‬ ‫جه‌میل بایك كاتژمێر‬ ‫دوی‌ شه‌و ده‌گاته‌ كۆیه‌و‬ ‫له‌گه‌ڵ مه‌ال به‌ختیار‬ ‫كۆده‌بێته‌وه‌‪ ،‬بڕیاربوه‌‬ ‫بارزانیش ئه‌و شه‌وه‌‬ ‫بگاته‌ كۆیه‌‬ ‫ئه‌مه‌ش له‌به‌رانبه‌ر هاوكارییه‌كانی‌ توركیا بۆ‬ ‫ئیخوانی‌ میسری‌‪.‬‬ ‫نوێنه‌ری‌ په‌كه‌كه‌ له‌مۆسكۆ هه‌ڤاڵ فه‌رهاد‬ ‫به‌نوس���ه‌ری‌ راگه‌یاندوه‌‪ :‬په‌یوه‌ندییه‌كانمان‬ ‫له‌گه‌ڵ روس���یا له‌وپه‌ڕی‌ باشیدایه‌‪ ،‬چه‌ندین‬ ‫باڵه‌خانه‌و سه‌رمایه‌مان هه‌یه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌كی‌‬ ‫گه‌وره‌م���ان له‌گه‌ڵ ك���ورده‌كان‌و روس���یاو‬ ‫كافكاس‌و جۆرجی���او ئازربایجان‌و ئه‌رمینیاو‬ ‫كازاخستان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌وت ‌هی‌ نوس���ه‌ر‪ ،‬توركیا ب���اش ده‌زانێت‬ ‫واڵتانی‌‪ :‬روس���یا‪ ،‬ئێران‪ ،‬ئه‌رمینیا‪ ،‬یۆنان‪،‬‬ ‫عێراق‪ ،‬س���وریا چه‌ند له‌پش���تی‌ په‌كه‌كه‌وه‌‬ ‫وه‌ستاون بۆ ئه‌و‌هی‌ پرۆس ‌هی‌ ئاشتی‌ جێبه‌جێ‌‬ ‫نه‌كرێت‪ ،‬گه‌ر گه‌ڕێكی‌ تری‌ شه‌ڕه‌كان ده‌ست‬ ‫پێ‌ بكاته‌وه‌ به‌چه‌ك‌و یارمه‌تی‌ ماڵی‌ ئه‌وان‪.‬‬ ‫كۆنگره‌و سه‌ركردایه‌تی‌ په‌كه‌كه‌‬ ‫په‌كه‌ك���ه‌ دو س���اڵ جارێ���ك كۆنگ���ر‌ه‬ ‫ده‌به‌س���تێت‪ ،‬س���ه‌ركردایه‌تی‌ په‌كه‌كه‌ له‌دو‬

‫ئه‌نجوم���ه‌ن پێكدێت‪ ،‬یه‌كه‌میان كۆنس���ه‌ ‌ی‬ ‫س���ه‌رۆكایه‌تیه‌‪ ،‬كه‌ وه‌كو مه‌كته‌بی‌ سیاسی‌‬ ‫وایه‌و له‌سیانزه‌ ئه‌ندام پێكدێت‪ .‬له‌ئێستاشدا‪،‬‬ ‫هه‌ریه‌ك���ه‌ له‌جه‌میل بایك‌و به‌س���ێ‌ هۆزات‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی‌ په‌كه‌كه‌ ده‌كه‌ن كه‌ هه‌ردوكیان‬ ‫ش���یع ‌هی‌ عه‌له‌وین‪ ،‬س���ه‌بری‌ ئوك جێگری‌‬ ‫هاوس���ه‌رۆكه‌‪ .‬هه‌روه‌ها هێزه‌كانی‌ پاراستنی‌‬ ‫گه‌ل كه‌ باڵی‌ س���ه‌ربازی‌ په‌كه‌كه‌یه‌‪ ،‬له‌الیه‌ن‬ ‫موراد قه‌ره‌یاڵنه‌وه‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ ده‌كرێت‪.‬‬ ‫ئه‌نجومه‌نی‌ دوه‌م���ی‌ په‌كه‌كه‌ پێیده‌وترێت‬ ‫"مه‌جلی���س"‌و په‌نج���ا ئه‌ندام���ی‌ هه‌ی���ه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ركه‌كانی‌ بریتین له‌‪ :‬دروس���تكردنی‌ كادر‪،‬‬ ‫په‌روه‌رده‌كردنی‌ ئه‌رته‌ش‪ ،‬داڕش���تنی‌ تیۆرو‬ ‫ن���ه‌زه‌ری‌‪ ،‬راگه‌یان���دن‌و هۆش���یاری‌ گ���ه‌ل‌و‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ له‌ڕوانگ ‌هی‌ فیكری‌‌و ئایدۆلۆژی‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫یه‌كێك له‌و لیژنان���ه‌ش ئه‌ندامێكی‌ مه‌جلیس‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی‌ ده‌كات‪ .‬هه‌ندێك له‌و كه‌سانه‌ش‬ ‫له‌ن���او توركیا‪ ،‬ئێران‪ ،‬س���وریا‪ ،‬باش���ورن‌و‬ ‫به‌نهێنی‌ كارده‌كه‌ن‌و ناوه‌كانیان ئاشكرانییه‌‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫ئەمریكا كوردەكانی فرۆشت؟‬ ‫سەروتاری رۆژنامەی لۆمۆند‬ ‫ویالیه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئەمریكا‬ ‫خیانەتیان بەكورد كرد؟‬ ‫بەزەحم���ەت كەمێ���ك فرەت���ر‬ ‫لەحەفتەیەك لەڕاگەیاندنی پەیوەس���ت‬ ‫بونی توركیا بەش���ەڕی دژ بەدەوڵەتی‬ ‫ئیس�ل�امی لەسوریا‪ ،‬وا دێتە بەرچاو كە‬ ‫ئەنكەرە زیاتر سەرقاڵی سەركوتكردنی‬ ‫ك���وردە ئۆتۆنۆمیس���تەكانی خۆیەتی‬ ‫هەتا جیهادیس���تەكان‪ ،‬پرسیار ئەوەیە‪:‬‬ ‫گەل���ۆ واڵتە یەكگرتوەكان���ی ئەمریكاو‬ ‫هاوپەیمانەكانیان لەنات���ۆ‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫بەش���داربونی توركیا لەپرۆس���ەی دژ‬ ‫بەدەوڵەت���ی ئیس�ل�امی‪ ،‬هەرچەندە كە‬ ‫می���ش بێت‪ ،‬ڕەزامەمدیی���ان دەربڕیوە‬ ‫ب���ۆ دەس���تپێكردنەوەی ش���ەڕ لەگەڵ‬ ‫چاالكوانانی كورد؟‬ ‫بەواتەیەكی دیكە سەرۆكایەتی ئۆباما‬ ‫هاودەستی رەجەب تەیب ئەردۆغانە یان‬ ‫خودفریوی ئەوی خواردوە؟‬ ‫واشنگتۆن س���اڵێك بو پێیدادەگرت‬ ‫بۆ بەش���داربونی توركی���ا لەكەمپەینی‬ ‫بۆمباران���ی دژ بەدەوڵەتی ئیس�ل�امی‪.‬‬ ‫ئەمریكییەكان بەتایبەت خوازیاری ئەوە‬ ‫بون كە بنكە ئاسمانیەكانی توركیا نزیك‬ ‫لەسنوری سوریا بەكاربهێنن بۆ درۆن‌و‬ ‫هەلیكۆپت���ەرو فڕۆك���ە جەنگیەكانیان‬ ‫ك���ە هەتا ئ���ەو دەم���ە لەكەن���داوەوە‬ ‫هەڵدەس���تان‪ .‬ئ���ەو داوای���ە وەدیهات‪:‬‬ ‫لەكۆتایی هاوینی ئەمس���اڵ فڕۆكەكانی‬ ‫ئەمریكا دەتوانن لەبنكەكانی توركیاوە‬ ‫دە ستبەكاربن‪ ،‬توركیاش گورج بڕیاری‬ ‫دا ك���ە لەبۆمبارانی بۆ س���ەر دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی بەشدار بێ‪ ،‬شتێكی كە هەتا‬ ‫ئێستا رەدیان كردبۆوە‪.‬‬ ‫لەبەرامب���ەردا ئەمریكاو هاوپەیمانانی‬ ‫لەنات���ۆ چاوپۆش���ی دەك���ەن ل���ەدە‬ ‫ستپێكردنەوەی ش���ەڕی نێوان توركیاو‬

‫پارتی كرێكارانی كوردس���تان‪ .‬ئە گە ر‬ ‫ئەو س���ە ودایە بەش���ێوە یكی غە یرە‬ ‫فەرمی هاتۆتە ئاراوە‪ ،‬مە ترس���ی ئەوە‬ ‫ی لەسە رە كە بەدژایەتی لەگەڵ خۆی‬ ‫وەدیبێت‪ .‬حیزبی پەیەدەو ش���ەڕڤانانی‬ ‫یەپەگ���ەی كوردەكانی س���وریا نزیكی‬ ‫پارت���ی كریكاران كوردس���تانن‪ .‬ئەوان‬ ‫لەس���ەر زە وی چاكتری���ن هاوپەیمانی‬ ‫ویالیه‌ت���ه‌ یه‌کگرتوه‌کان���ی ئەمری���كان‬ ‫دژ بەجییهادیس���تەكان‪ .‬ئەوەی پ گ‌و‬ ‫بەتایبەت ژنەكان ب���ون كە لەبەرامبەر‬ ‫لەشكری ئیسالمی لەكۆبانێ بەرخۆدانیان‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫مەترسی دوپاتبونەوەی شەڕی‬ ‫ناوخۆیی‬ ‫عەس���كەری ت���ورك ل���ەو رۆژان���ەی‬ ‫دواییدا بەتایبەت بنكەكانی پەكەكەیان‬ ‫(لەباكوری عێ���راق) بۆمباران كردوەو‪،‬‬ ‫هەروەه���ا بەش���ێوەی خوازی���ار ی���ان‬ ‫نەخوازراو‪ ،‬گوندێكی كورد لەسوریا بەر‬ ‫بۆمباران كەوتوە‪ .‬ئەوەش مانای ئەوەیە‬ ‫كە توركیا شەڕڤانە هەرەئازاكانی بەرەی‬ ‫شەڕی دژ بەدەوڵە تی ئیسالمی دەكاتە‬ ‫ئامان���ج‪ .‬ئەردۆغان وتی ك���ە په‌که‌که‌‬ ‫ئامانجی س���ە رەك���ی هێزەكانی تورك‬ ‫دە بێ���ت‪ .‬ئەو بەڕاش���كاوی ڕایگەیاند‬ ‫ك���ە وتوێژەكان���ی لەگ���ەڵ په‌که‌که‌كە‬ ‫لەس���اڵی ‪ ٢٠١٢‬وە دەستی پێ كردبو‪،‬‬ ‫هەروه‌ه���ا ئاگر بەس���تی س���اڵی ‪٢٠١٣‬‬ ‫كۆتایی پێ دێ‪ .‬ئه‌ردۆغان ئەو مەترسی‬ ‫گە ورەی دەس���ت پێكردنەوەی شەڕی‬ ‫ناوخۆیی دەگرێتەبەر كە لەماوەی سی‬ ‫س���ااڵن توركیە لەباڵ یەك دەرهێنابو‪.‬‬ ‫ئەردۆغان هێرش دەكاتە س���ەر هه‌ده‌په‌‬ ‫(چە پی ناوەڕاس���ت)‪ ،‬ئەو حیزبەی كە‬ ‫بەس���ەركەوتنەكانی لە هه‌ڵبژاردندا ‪٨٠‬‬ ‫نوێنەری لەپارله‌مان لەڕۆژی ‪٧‬ی مانگی‬ ‫حوزایرانی ئه‌مس���اڵ به‌ده‌س���ت هێنا‪،‬‬

‫ئاکه‌په‌ (حیزبی ئیسالمی پارێزگارەكان)‬ ‫یان لەزۆرینه‌ی په‌رله‌مانی بێبه‌ش کرد‪.‬‬ ‫لەسیاس���ەتی ئه‌ردۆغاندا مەنتیقێك‬ ‫هه‌ی���ە‪ .‬ئه‌نقه‌ره‌ پێی وای���ە كە په‌که‌که‌‬ ‫كردەوه‌ی تیرۆرس���تی دە كات رەقیبی‬ ‫سەرەكیی ئەوە‪ ،‬نەك دەوڵەتی ئیسالمیی‬ ‫ك���ە ڕەوش���ی تی���رۆر زۆر بەتون���دی‌و‬ ‫بەرب�ڵ�اوی بەڕی���وە دەب���ات‪ .‬لەوانەیە‬ ‫كە س���ەرۆك كۆمار ئ���ەوەی لەبەرچاو‬ ‫بێ كە دڵی بەش���ێك لەناسیۆنالیس���تە‬ ‫ڕاس���تەكان كە زیاتر لە هەموكەس دژ‬ ‫بەوتوێژ لەگەڵ په‌که‌که‌ن‪ ،‬بۆ الی خۆی‬ ‫ڕابكێش���ێت بەمەبەس���تی پێك هێنانی‬ ‫حكومەت���ی ئیئتیالفی‪ .‬لەوانەش���ە كە‬ ‫مەبەس���تی ئەوەبێت كە بۆ ڕۆیش���تن‬ ‫ب���ۆ الی هەڵبژاردنێكی ت���ر‪ ،‬ڕاوێژێكی‬ ‫سوپه‌رناسیونالیستی هه‌ڵبژێرێت‌و هەر‬ ‫چەش���نە وتووێژێك لەگ���ەڵ كورد وەال‬ ‫بنێ‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی هەڵوێس���تی س���ەرۆك‬ ‫ئەردۆغان هەرشتێك بێت‪ ،‬ڕێككەوتنی‬ ‫نێ���وان توركی���او ئەمری���كا لەحەوتوی‬ ‫ڕاب���وردو ك���ە لەالی���ەن ناتۆش���ەوە‬ ‫پەسندكرا‪ ،‬زۆر لیڵ‌و نادیارە‪ .‬زۆر باش‬ ‫دەبو ئە گەر ئەمریكا هەڵوێستی خۆی‬ ‫ڕون بكات���ەوە‪ ،‬مەگەر ئ���ەوە كە بۆی‬ ‫گرن���گ نەبێ كە بەوە تاوانبار بكرێ كە‬ ‫كوردەكانی بەشێوەیەكی بێ شەرمانەو‬ ‫بێهودە "فرۆشت"‪.‬‬ ‫سەروتاری رۆژنامەی لۆمۆند‬ ‫شەممە ‪١‬ی مانگی ئابی ‪٢٠١٥‬‬ ‫وەرگێڕ‪ :‬عەزیزی ماملێ‬ ‫وەرگێ���ڕ‪ :‬ئ���ەو وت���ارە بەتایب���ەت‬ ‫بۆ ئ���ەو كەس���انە گرنگە كە لەس���ەر‬ ‫ئ���ەو باوەڕەب���ون ك���ە دەوڵەتی تورك‬ ‫پش���تگیری س���ەربەخۆیی كوردستان‬ ‫دەكاو ئەمریكاش كورد رزگار دەكات‪.‬‬

‫من کاکه‌ییم ئیسالم نیم ‪..‬‬ ‫ره‌جه‌ب کاکه‌یی‬ ‫ئ����ه‌م ناونێش����انه‌ ناونیش����انی تابل����ۆی‬ ‫هونه‌رمه‌ند حوس����ین کاکه‌ییه‌ له‌فه‌یس����بوکی‬ ‫تایبه‌ت����ی خۆی ب��ڵ�اوی کرده‌وه‌ت����ه‌وه‌ وه‌ک‬ ‫په‌یامی����ک بۆ هه‌مو خه‌ڵکی کوردس����تان که‌‬ ‫کاکه‌یی دینیکی سه‌ربه‌خۆیه‌ به‌اڵم تا ئێستا‬ ‫به‌فه‌رمی نه‌ناس����ینراوه‌ وه‌ک دین هه‌ر وه‌ها‬ ‫چه‌ندین قسه‌‌و کێشه‌ دروست بوه‌ له‌سه‌ر ئه‌و‬ ‫بابه‌ته‌ گرنگه‌ ‪ .‬دینی کاکه‌یی له‌ده‌س����توری‬ ‫عێراق ئاماژه‌ی پێ نه‌کرابو هه‌ر له‌سه‌ره‌تای‬ ‫دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی عێراقی ساڵی ‪1921‬وه‌‬ ‫تا ئه‌مڕۆ ‪ .‬هه‌روه‌ها له‌ره‌شنوس����ی ده‌ستوری‬ ‫کوردس����تان_عێراق ئام����اژه‌ به‌ناوی کاکه‌یی‬ ‫نه‌کرابو‌ له‌هێ����چ ماده‌یه‌ک ی����ان بڕگه‌ییه‌کی‬ ‫ده‌ستوری به‌تایبه‌ت له‌و ماده‌ په‌یوه‌ندیدارانه‌‬ ‫به‌پێکهاته‌کان (که‌مێنه‌کان) که‌ له‌ده‌روازه‌ی‬ ‫یه‌ک����ه‌م (بنه‌م����ا س����ه‌رکییه‌کان) له‌ماده‌ی‬ ‫(‪ ..)6‬ه����ه‌ر وه‌ه����ا ل����ه‌ده‌روازه‌ی دوه‌م ‪:‬‬ ‫مافه‌ س����ه‌رکییه‌کان _ به‌شی یه‌که‌م ‪ .‬مافه‌‬ ‫شارس����تانی‌و سیاس����ییه‌کان م����اده‌ی(‪)19‬‬ ‫که‌رامه‌ت‌و ژیان‌و ئازادی ‪ ..‬هه‌روه‌ها له‌به‌شی‬ ‫س����ێیه‌م ‪ :‬ماف����ه‌ نه‌ته‌وه‌ی����ی‌و ئایینیه‌کانی‬ ‫جۆراوجۆره‌کانی هه‌رێمی کوردستان_عێراق‬ ‫له‌م����اده‌ی (‪ .. )30‬ئ����ه‌وه‌ی ره‌شنوس����ی‬ ‫ده‌ستوری کوردستان_عێراقی خوێندبیته‌وه‌‬ ‫ئه‌زان����ی ته‌نیا باس����ی دو پێکهاته‌ی ئایینی‬ ‫کراوه‌ (مه‌س����یحی‌و ئیزی����دی) ئه‌وانی دیکه‌‬ ‫فه‌رام����ۆش ک����راون ب����ۆ نمون����ه‌ (کاکه‌یی‌و‬ ‫زه‌رده‌ش����تی) که‌ زۆربه‌ی رۆشنبیران ده‌زانن‬ ‫ئه‌م دو دیینه‌ بنه‌چه‌یان چییه‌‌و ئێستا بونیان‬ ‫هه‌ی����ه‌ به‌ریژه‌یه‌کی به‌رچاو له‌سه‌رتاس����ه‌ری‬ ‫کوردستان‬ ‫نه‌ک ته‌نیا له‌کوردس����تانی باش����ور به‌ڵکو‬ ‫له‌پارچه‌کانی تری کوردس����تانیش ده‌بینرێن‬ ‫به‌تایبه‌ت له‌رۆژهه‌اڵتی کوردستان ‪ .‬به‌گرنگم‬ ‫زانی له‌رونکردنه‌وه‌یه‌کی کورت قس����ه‌ بکه‌م‬ ‫له‌س����ه‌ر ده‌س����تور چونکه‌ ئیس����تا لیژنه‌ی‬

‫مه‌به‌ستی هونه‌رمه‌ند‬ ‫نییه‌ دژایه‌تی‬ ‫دینی (ئیسالمی)‬ ‫پیرۆز بکات نیازی‬ ‫هونه‌رمه‌ند ته‌نیا‬ ‫سه‌لماندنی کاکه‌یی‬ ‫بونه‌ له‌کاره‌‬ ‫هونه‌رییه‌که‌ی‬ ‫ئاماده‌کردنی ده‌ستور خه‌ریکی پیاچونه‌وه‌ن‌و‬ ‫دوباره‌ نوس����ینه‌وه‌ی ده‌س����تورن بۆیه‌ ئێمه‌‬ ‫کۆمه‌ڵی����ک که‌س����ی رۆش����نبیر‌و مافن����اس‌و‬ ‫هونه‌رمه‌ن����د‌و که‌س����ایه‌تی کۆمه‌اڵیه‌ت����ی‌و‬ ‫مامۆس����تایانی زانکۆ چاالکوان����ی کۆمه‌ڵگای‬ ‫مه‌ده‌نی یاداشتێکمان ئاماده‌کرد‌و کۆمه‌ڵێک‬ ‫به‌ڵگ����ه‌ی میژوییمان هاوپێچی یاداش����ته‌که‌‬ ‫کرد له‌س����ه‌ر‌دانێک بۆ لیژنه‌ی نوس����ینه‌وه‌ی‬ ‫ده‌ستور درا به‌ده‌ستی سه‌رۆکی کاتی لیژنه‌‬ ‫‪ 21‬که‌س����ییه‌که‌وه‌ به‌رێ����ز دکتۆر س����یروان‬ ‫زه‌هاوی که‌ لیژنه‌که‌ به‌ناو ‪ 21‬که‌س����ه‌ به‌اڵم‬ ‫خۆیان ‪ 20‬که‌س����ن هه‌روه‌ها ‪ 11‬رۆژ جارێک‬ ‫یه‌کێک له‌ئه‌ندامانی لیژن����ه‌ی ناوبراو ده‌بێته‌‬ ‫س����ه‌رۆکی کاتی لیژنه‌ک����ه‌ ‪ .‬دواتر کۆمه‌ڵێک‬ ‫خه‌ڵک����ی ت����ر س����ه‌ردانی هه‌م����ان لیژنه‌یان‬

‫ده‌سه‌اڵتی ڕه‌هاو بنه‌ڕه‌ته‌میتافیزیكییه‌كانی‬

‫کرد به‌مه‌به‌س����تی ئه‌وه‌ی ک����ه‌ ناوی کاکه‌یی‬ ‫وه‌ک دینێکی س����ه‌ربه‌خۆ مامه‌ڵ����ه‌ی له‌گه‌ڵ‬ ‫نه‌کریت ! هه‌روه‌ها وتیان ئێمه‌ موس����ڵمانین‬ ‫! بۆی����ه بابه‌ته‌ک����ه‌م تایبه‌ته‌ به‌هه‌ڵوێس����تی‬ ‫هونه‌رمه‌ند حسین کاکه‌یی بۆ له‌ناو تابلۆکه‌ی‬ ‫نوس����یویه‌تی (من کاکه‌ییم ئیسالم نیم) به‌م‬ ‫ده‌ربڕینه‌ په‌یامێکی کورت����ی گه‌یانده‌ چاوی‬ ‫بینه‌رانی کاره‌ هونه‌رییه‌کانی ‪( .‬من کاکه‌ییم‬ ‫ئیس��ل�ام نیم) ئه‌وه‌ له‌هه‌مان کاتدا واڵمێکی‬ ‫یه‌کالکه‌ره‌وه‌ی����ه‌ بۆ ئه‌و که‌س����انه‌ی که‌ دڵێن‬ ‫کاکه‌یی به‌ش����ێکه‌ له‌دینی ئیسالمی پیرۆز ‪.‬‬ ‫له‌م کاره‌ هونه‌رییه‌ی هونه‌رمه‌ند مه‌به‌س����تی‬ ‫رونه‌ که‌ (ئیسالم نیم) هونه‌رمه‌ند مه‌به‌ستی‬ ‫ته‌نیا دینی ئیس��ل�امی پی����رۆزه‌ چونکه‌ وه‌ک‬ ‫ئاماژه‌م کرد پێش����تر خه‌ڵکیک هه‌یه‌ ده‌ڵیت‬ ‫کاکه‌یی به‌شێکه‌ له‌دینی ئیسالمی پیرۆز بۆیه‌‬ ‫ره‌نگه‌ ئه‌و خه‌ڵکه‌ ئه‌گه‌ر بیانوتایه‌ (کاکه‌یی‬ ‫ئیزیدی����ه‌ یان جوه‌ یان هندۆس����ه‌ ئیتد‪)....‬‬ ‫ئه‌وه‌ هونه‌رمه‌ند هه‌مان رس����ته‌ی ده‌نوس����ی‬ ‫له‌ناو تابلۆکه‌ی به‌م ش����یوه‌یه‌ (من کاکه‌ییم‬ ‫‪ ..‬ئیزی����دی یان جو یان هندۆس یان بودایی‬ ‫ئیتد‪ ....‬نیم) چونک���� ‌ه هونه‌رمه‌ند کاکه‌ییه‌و‬ ‫کاکه‌ی����ی دینێک����ی س����ه‌ربه‌خۆیه‌ ئه‌وی����ش‬ ‫به‌هونه‌ره‌که‌ی هه‌ڵوێس����تی خۆی ده‌ربڕیوه‌‪.‬‬ ‫بۆیه‌ من به‌باش����م زانی ئه‌م بابه‌ته‌ بنوس����م‬ ‫چونکه‌ له‌فه‌یس����بوک تابل����ۆی (من کاکه‌ییم‬ ‫ئیس��ل�ام نیم) زۆر له‌الی����ه‌ن کاکه‌ییه‌کانه‌وه‌‬ ‫پۆست کراوه‌و بوه‌ته‌ هۆی ئه‌وه‌ی خه‌ڵکانێک‬ ‫ته‌ماشای بکه‌ن‌و خوێندنه‌وه‌یه‌کی پێچه‌وانه‌ی‬ ‫بۆ بکه‌ن وه‌ک ئه‌وه‌ی مه‌به‌س����تی هونه‌رمه‌ند‬ ‫دژایه‌تی دینی (ئیس��ل�امی) پیرۆز بکات که‬ ‫نیازی هونه‌رمه‌ند ته‌نیا س����ه‌لماندنی کاکه‌یی‬ ‫بونه‌ له‌کاره‌ هونه‌رییه‌که‌ی‪ .‬له‌کۆتاییدا منیش‬ ‫وه‌ک هونه‌رمه‌ند ده‌نوسم (من کاکه‌ییم) به‌اڵم‬ ‫به‌شێک نیم له‌هیچ دینێکی تر له‌گه‌ڵ ته‌واوی‬ ‫رێز‌و خۆشه‌ویستیم بۆ هه‌مو دینه‌کان هه‌مویان‬ ‫پیرۆزن چونکه‌ هه‌مویان بۆ ئاڕاس����ته‌کردنی‬ ‫کۆمه‌ڵ����گان‌و ئامۆژگاریم����ان ده‌ک����ه‌ن چاکه‌‬ ‫بکه‌ین‌و خراپه‌ نه‌که‌ین‪.‬‬

‫خوێندنه‌وه‌ی كۆژێڤیانه‌بۆ ره‌گوڕیشه‌ی ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ی به‌شێك له‌كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان قه‌بوڵیانكردووه‬

‫ئومێد حەمە عەلی‬ ‫کۆژێف(ئەلێکس���اندر‬ ‫ئەلێکس���اندر‬ ‫ڤاڵدیمیرۆڤیچ کۆژێڤنیکۆف) له‌ساڵی ‪1902‬‬ ‫له‌پایتەختی ئێمپراتورییەتی ڕوسیا‪ ،‬مۆسکۆ‬ ‫له‌دایک بوە‌و له‌بروکسلی پایتەختی بەلژیک‬ ‫له‌س���اڵی ‪ 1968‬م���ردوە‪ .‬فەیلەس���وفێکی‬ ‫ڕۆسی‪-‬فەڕەنس���یە‪ .‬ئەو له‌س���اڵی ‪ 1920‬بۆ‬ ‫هەمیش���ە ڕۆس���یا به‌جێدەهێڵێت‌و دەچێتە‬ ‫ئاڵمانیا‌و هەر لەوێ فەلس���ەفە دەخوێنێت‌و‬ ‫تی���زی دوکتوراک���ەی تەرخ���ان دەکات بۆ‬ ‫تێڕوانین���ی فەیلەس���وفی ئایین���ی ڕوس‬ ‫ڤالدیمێر سه‌اڵڤیۆڤ‪ ،‬س���ەبارەت به‌کۆتایی‬ ‫مێژوی گش���تی جیه���ان‌و یەکێت���ی نێوان‬ ‫سروش���تی خواوەندیانە‌و مرۆڤانەی عیسای‬ ‫مەس���یح‪ ،‬تیزەکەی له‌الیەن فەیلەس���وفی‬ ‫ئاڵمانییەوە کارل یاس���پرس سه‌رپه‌رش���تی‬ ‫ک���را‪ .‬کۆژێف له‌س���اڵی ‪ 1937‬کە دەبێتە‬ ‫هەڵگری ناسنامەی فەڕەنسە به‌بەردەوامی‬ ‫ل���ەو واڵتەدا نیش���تەجێ دەبێت‌و هەروەها‬ ‫ن���اوی خۆی له‌بەر خۆشەویس���تی بۆ واڵتی‬ ‫فەڕەنسە کورت دەکاتەوە بۆ کۆژێف‌و پێی‬ ‫خۆش دەبێت بەو ناوەوە بناسرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی هیگڵ گوتویەتی کە فەلسەفە کچی‬ ‫سەردەمەکەی خۆیەتی ڕاستە‪ .‬کۆژێڤ خۆی‬ ‫له‌ئاستێکی گەورەدا لێکدەرەوەی بیری ئەو‬ ‫فەیلەس���وفە مەزنە ئاڵمانییەیە‪ ،‬دەسەاڵت‬ ‫بەری���ەک کەوتن���ی ڕاس���تەخۆی له‌ت���ەک‬ ‫بونی فەلس���ەفی‌و مرۆی���ی کوژێڤدا کاریگەر‬ ‫ب���وە‪ ،‬ئەم فەیلەس���وفە به‌بنەڕەت ڕوس���ە‬ ‫به‌جێکەوت‌و کارکردی دەسەاڵت به‌سەر بون‌و‬ ‫چارەنوس���یەوە شوناس���ی خۆی له‌بونێكی‬ ‫ڕوس���یەوە دەگۆڕێت ی���ان دەگوازێتەوە بۆ‬ ‫بونێکی ڕوسی‪-‬فەڕەنسی‪.‬ئەمە سەرەتایەکی‬ ‫سەرنجکێشە بۆ تێگەیشتن‌و خزانە ناو بابەت‌و‬ ‫گەوهەری دەسەاڵت‪ .‬دەسەالت کە بۆ خۆی‬ ‫هەڵگری شوناس���ە‌و ش���وناس خولقێنیشە‪،‬‬ ‫تواناییەکی ڕەدکه‌رەوەی هەر شوناسێکیشە‬ ‫کە له‌پانتایی ڕامیاری‌و ئایدۆلۆژیای فەرمیدا‬ ‫نەکلۆک‌و ناس���از دەربکەوێت‪ ،‬یان بییەوێت‬ ‫بەو شێوەیە دەربکەوێت‪.‬‬ ‫کۆژێ���ف له‌پ���اش س���ەرکەوتنی‬

‫بەلش���ڤیکەکان‌و جێگی���ر بون���ی دەوڵەتی‬ ‫یەکێت���ی س���وڤییەتی کۆمۆنیس���تی واڵت‬ ‫به‌جێدەهێڵێت‪ .‬ئەم جێهێش���تنە ناسازگاری‬ ‫سیس���تم‌و ئایدۆلۆژیای سیستم بوە له‌تەک‬ ‫جیهانبینی ئەودا بۆ ژیان‌و بۆ دەوڵەت‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە له‌تێکس���تێکدا به‌ناونیشانی(چەمکی‬ ‫دەس���ەاڵت) دەرب���ارەی دەس���ەالتی کات‪،‬‬ ‫دەسەالتی سەرکردە‪ ،‬جنتڵمەن‌و دەسەاڵتی‬ ‫باوک‪ ،‬کۆڵینەوە‌و بنکۆڵی ئەو سیس���تمانە‬ ‫دەکات‪ .‬دەس���ەالت بۆ کۆژێ���ڤ دەتوانرێ‬ ‫له‌ئاسۆگەیەکی میتافیزیکیانە‌و ئۆنتولۆژیانە‬ ‫بخوێنرێت���ەوە‪ ،‬ئەم���ەش له‌دابه‌ش���بون‌و‬ ‫هەمە چەش���نییەکەوە رێچک���ە دەگرێت کە‬ ‫دەرکەوتە‌و دیاردە جیاوازەکانی دەس���ەاڵت‬ ‫مانیفێس���تی دەک���ەن‪ ،‬ی���ان کردویان���ە‬ ‫له‌س���ەرزمینی داکەوت‪ .‬هیچ دەس���ەالتێک‬ ‫نیی���ە رەهەن���دی میتافیزیکان���ەی نەبێت‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەو دەس���ەاڵتانەش ک���ە ئایدیای‬ ‫ماتریالیس���تانەی تەواو بەڕێ���وەی بردون‪،‬‬ ‫ئەمەش له‌بەر ئەوەیە دەس���ەاڵت له‌ڕێگەی‬ ‫ئایدۆلۆژیاوە له‌بان ڕاستینەی زانستی‌و ڕەها‬ ‫خۆی چێکردوە‪ ،‬به‌ئاستێک سەری کێشاوە‬ ‫کە ئەش���ی به‌میتافیزیکای ماتریالیس���تانە‬ ‫ن���اوی بهێنی���ن‪ .‬کۆژێ���ڤ لەم تێکس���تەدا‬ ‫نوس���یوێتی دەس���ەاڵت له‌کرۆک���ی خۆیدا‬ ‫دیاردەیەکی مرۆییە‪ ،‬نەوەک سروش���تیانە‪،‬‬ ‫ئەم���ەش وات���ای ئەوەی���ە دیاردەیەک���ی‬ ‫کۆمەاڵیەتیان���ە‌و مێژویی���ە‪ .‬دەس���ەاڵت‬ ‫پیش���اندەرەوەی بون���ی کۆمەڵگایە(ی���ان‬ ‫دەوڵ���ەت به‌واتای هەرە فراوانی وش���ەکە)‪،‬‬ ‫کۆمەڵگا شتێکی جیاوازە له‌مێگەڵی ئاژەاڵن‬ ‫کە تێدا مومکینیەتی کاردانەوە بونی نییە‪،‬‬ ‫کۆمەڵگ���ەش پیش���اندەرەوەی مێژوە(نەک‬ ‫تەنی���ا پەرەس���ەندنی سروش���تیانەی‬ ‫بایۆلۆژیان���ە)‪ .‬ئەوەی فەیلەس���وف پێوایە‬ ‫دەس���ەاڵت دیاردەیەکی مرۆیی���ە ڕوانینێکی‬ ‫بونیادش���کێنرانەیە بۆ هەر تێگەیشتێنێکی‬ ‫میتافیزیکانەی ئەو دیاردەیە‌و گێرانەوەی بۆ‬ ‫کانگا ترانسدنتالی‌و بانمروییەکان‪.‬‬ ‫مێژوی دەسەالت به‌بەردەوامی بەرجەستەی‬ ‫گەوهەری دەسەاڵت خۆی دەکات‪ ،‬دەسەالت‬ ‫هەم دیاردەیەکی مێژویە‌و هەمیش بەشێکە‬ ‫له‌جوڵەی خودی مێژو خۆی‪ .‬مێژو له‌ڕێگەی‬ ‫دەس���ەاڵتەوە بەردەوام���ی به‌خ���ۆی دەدا‌و‬ ‫مێ���ژوی مرۆڤ مێ���ژوی دەس���ەاڵتی ئەوە‪.‬‬ ‫لەت���ەک ئ���ەم بەردەوامیەدا ک���ە گریدراوی‬ ‫هەمیشەیی بونی کاتە‪ ،‬دەسەاڵت دەتوانێت‬ ‫وێنای جیاوازتر له‌وێنە‌و نەخشی مێژویانە‌و‬ ‫کۆمەاڵیەتیانە به‌خۆی ب���دات‪ .‬میتافیزکای‬ ‫دەس���ەاڵت بەش���ێکە لەو توانا هەناویانەی‬ ‫دەس���ەاڵت هەیەتی‪ ،‬یەکێک���ە له‌فێڵەکانی‬ ‫بونی دەس���ەاڵت‪ .‬ئەم بونە بونێکی بزۆک‌و‬

‫هەڵفریوێن���ەرە‪ ،‬به‌ئاس���تێک م���رۆڤ ک���ە‬ ‫گەوهەری ڕاستەقینەیەتی لەو ڕایەڵە‌و تۆڕە‬ ‫ئەفس���وناویکراو میتافیزکیکراوانەدا بڕست‌و‬ ‫ئاگامەن���دی قوتار بون له‌دەس���ت دەدات‪.‬‬ ‫دەسەاڵت هێمایە به‌بونی کۆمەڵگا‪ ،‬هەر وەک‬ ‫کۆژێڤ پێیوایە دەسەاڵت پێشاندەری بونی‬ ‫کۆمەڵگەیە‌و ئەو کۆمەڵگەیەش له‌بونی خۆیدا‬ ‫له‌مێگەلی ئاژەاڵن جودای دەکاتەوە‪ ،‬لێرەدا‬ ‫ئەم جیابونەوەیە پێویس���تە وەک دابڕانێکی‬ ‫قوڵ‌و رادیکاڵ لێیتێنەگەین‌و وەرینەگرین‪ ،‬ئەم‬ ‫جیابونەوەی���ە له‌مومکینیەتی وەاڵمدانەوە‌و‬ ‫کاردانەوەی بونەویانەی بونی کۆمەڵگەدایە‪،‬‬ ‫هەر ئەمەش وایکردوە جیابونەوەکە ئاڵوز‌و‬ ‫ج���واڵو ناس���ەقامگیربێت‪ .‬مومکینییەت���ی‬ ‫کاردانەوە دۆخێکی بنەڕەتی ئۆنتۆلۆژیانەی‬ ‫کۆمەڵگەیە‪ ،‬ئەگەر ئەم بونە له‌ئاستی ئەوها‬ ‫پرس���ێکی ئۆنتۆلۆژیدا ئاگامەن���د نەبو یان‬ ‫ئاگامەندی خۆی به‌قوڵی ئاڕاستەی ناسینی‬ ‫ئەو دۆخە بنەڕەتییەی بونی خۆی نەکرد ‪،‬‬ ‫ئیدی یاری کردن له‌نێوان کۆمەڵگە‌و مێگەلی‬ ‫ئاژەاڵندا پانتاییەک���ی فراوانتر‌و کاریگەرتر‬ ‫داگی���ر دەکات‪ .‬خ���ودی مومکینییەت���ی‬ ‫کاردانەوە کە کۆژێڤ به‌خاڵی جیاکەرەوەی‬ ‫دادەنێت‪ ،‬ڕەوشێکی بێ الیەنە‪ ،‬نابەکارهێنراو‬ ‫نائاڕاس���تەکراوە‪ ،‬پێویس���تە وەگه‌ڕبخرێت‪.‬‬ ‫ئ���ەم مومکینییەتە هەم���ان مومکینییەتی‬ ‫بنەڕەتی بونی مرۆڤە کە ش���یاو‪ -‬بۆ‪ -‬بونی‬ ‫ئامادەبونیەت���ی‪ ،‬ئەکرێت له‌س���ەرزەمینەی‬ ‫ئ���ەو ڕەوش���ە بنچینەیی���ە‪ ،‬بون���ی مرۆڤ‬ ‫به‌دیوی ڕەس���ەن بون ی���ان پێچەوانەکەیدا‬ ‫گلۆرببێتەوە‪ .‬ئیش���کردن له‌نێو ئەو ش���یاو‬ ‫بۆ بون���ەدا به‌ت���ەواوی گرێ���دراوی ئەوەیە‬ ‫کە کۆمەڵگ���ە یان ت���اک پێزانینی تەواوی‬ ‫به‌بونی ئ���ەو مومکینییەت���ە هەبێت‪ ،‬تاکو‬ ‫له‌توانای ئەو ئیش���کردنەیدا بێت‪ .‬کاردانەوە‬ ‫یان وەاڵمدان���ەوەی کۆژێڤیانەی کۆمەڵگە‪،‬‬ ‫وەاڵمی کۆمەڵگەیە به‌پێداویستیەکانی بون‪،‬‬ ‫ئ���ەو پێداویس���تیانەی بون به‌مێ���ژودا بۆی‬ ‫ئاڕاس���تە دەکات‪ ،‬واتە پێداویستە بونەوییە‬ ‫نێردراوەکان‪.‬‬ ‫دەس���ەاڵت دەتوانێ���ت ببێتە دیاردە‬ ‫تەنه���ا له‌جیهان���دا‌و له‌تەک س���تراکتورێکی‬ ‫کاتیدا‪ .‬له‌بەر ئەوە بنەمای میتافیزیکیانەی‬ ‫دەس���ەاڵت بریت���ی دەبێ���ت له‌گۆڕینی ئەو‬ ‫گەوه���ەرە‪ ،‬وات���ە کات‪(.‬کات���ی مرۆییانە‬ ‫به‌ڕیتمەکانی���ەوە‪ :‬ڕابردو‪ ،‬ئێس���تا‌و ئایندە‪،‬‬ ‫له‌دژبەری کاتی سروش���تیانە لەگەڵ ڕیتمی‬ ‫ئێس���تایدا له‌بواری فیزیا یان لەگەڵ ڕیتمی‬ ‫ڕابردودا له‌بواری بایۆلۆژیدا)‪ .‬ڕیتمی داهاتو‬ ‫وەک ئەوەی ئێم���ە دەیبینین بەرەو ئاقاری‬ ‫دەس���ەاڵتی س���ەرکردە دەڕوات؛ له‌پل���ەی‬ ‫یەکەم���دا ئ���ەوەی پەس���ەندە دەس���ەاڵتی‬

‫دەسەاڵت‬ ‫دەتوانێت وێنای‬ ‫جیاوازتر له‌وێنە‌و‬ ‫نەخشی مێژویانە‌و‬ ‫کۆمەاڵیەتیانە به‌خۆی‬ ‫بدات‪ .‬میتافیزکای‬ ‫دەسەاڵت بەشێکە‬ ‫لەو توانا هەناویانەی‬ ‫دەسەاڵت هەیەتی‪،‬‬ ‫یەکێکە له‌فێڵەکانی‬ ‫بونی دەسەاڵت‬ ‫شۆڕش���گێر چ سیاس���ی یان ئایینی بێت‪،‬‬ ‫ئاماژەیە بۆ چەشنێک له‌پڕۆژەی جیهانیانە‪،‬‬ ‫بۆ نمونە(س���تالین)‪ .‬له‌هەمیشەیەتیدا وەک‬ ‫ئەوەی هەیە دەس���ەاڵت بونی نییە‪ ،‬هەندێ‬ ‫دەس���ەاڵتی میتافیزیکی به‌هەمیشەیی یان‬ ‫هەتاهەتایەت���ی دادەمەرزێن‪ ،‬ئەم چەش���نە‬ ‫دەسەاڵتە به‌گوتەی کۆژێف له‌پەیوەندییەکانی‬ ‫نێوان کاتی‌و هەمیشەیەتیدا دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫کۆژێڤ خوێندنەوە بۆ چەشن‌و ڕەگ‌و‬ ‫ڕیشەکانی دەسەاڵت له‌پەیوەندی دەسەاڵت‌و‬ ‫کاتەوە بەرهەم دەهێنێت‪ .‬ڕەنگە کاتی بون‌و‬ ‫هەمیشە یبون پنتێکی گرنگی جیاکەرەوەی‬ ‫نیوان دەسەالتی میتافیزیکیانە‌و دەسەاڵتی‬ ‫ڕاستەقینە بێت‪ ،‬واتە دەسەاڵتی داکەوتیانە‪.‬‬ ‫دەس���ەاڵتی میتافیزیک���ی‪ ،‬دەس���ەاڵتی‬ ‫میتافیزیک نییە‪ ،‬یان دەسەاڵتی بونێک نییە‬ ‫له‌میتافیزک���دا‪ ،‬بەڵکو دەس���ەاڵتێکە مرۆڤ‬ ‫نایەوێ���ت زەمینیانە‪ ،‬داکەوتیانە‌و جیهانیانە‬ ‫لێیبڕوانێت‪ .‬ب���ۆ ئەوەیە بتوانێت پەیوەندی‬ ‫خ���ۆی به‌کات���ەوە به‌ش���یوەیەکی س���ەرو‬ ‫کاتیانە ڕێکبخ���ات‪ .‬خوجیاکردنەوە له‌کات‬

‫خوجیاکردنەوەی���ە له‌مێ���ژو‪ ،‬له‌هه‌مانكات���ا‬ ‫خه‌سڵەتێکی بنەڕەتی‌و س���ەرەتایانەی ئەو‬ ‫دەس���ەاڵتانەیە کە ویس���تی هەمیش���ە بون‬ ‫گەوهەریانە‪ ،‬بەم شیوەیە نایانه‌وێت ڕادەستی‬ ‫کات‌و مێژویبون بب���ن‪ .‬هەر ئەوەی گۆڕینی‬ ‫گەوهەری(کات)‌و تەنانەت هەڵوەش���انەوەی‬ ‫جێگەیەک���ی بنجبڕ له‌جوڵەی دەس���ەاڵتی‬ ‫میتافیزکیانەدا دەگرێ���ت‪ ،‬هێمایەکی ڕون‌و‬ ‫دروستە به‌ویس���تی ڕەدکردنەوەخوازانەی‬ ‫ه���ەر س���تراکتورێکی کاتی بۆ دەس���ەاڵت‪.‬‬ ‫دەس���ەاڵت لێرەدا نە ڕابڕدو‪ ،‬نە ئێستا‌و نە‬ ‫ئایندەی نییە‪ ،‬ئەوەی له‌س���ەری پێکدێت‌و‬ ‫دادەمەزرێ���ت هەمیش���ەیی بونە‪ .‬ڕاس���تە‬ ‫هەمیشەیبونی دەکرێت وەک بەردەوامێتی‌و‬ ‫ناکۆتایی کات لێیبڕوانین‪ ،‬بەاڵم ش���تەکان‪،‬‬ ‫هەبوەکان‌و دیاردە جی���اوازە کۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫مرویی���ەکان ناتوان���ن (دەرەکاتی) بن‪ ،‬ئەم‬ ‫کات���ی بونەی���ان ناچارێت���ی مێژویبونیان‬ ‫بەرجس���تە دەکات‪ .‬بۆ ئەوەی دەسەالتێک‬ ‫گەوهەر‌و خەسڵەتی هەمیشەیبونی پێبدەیت‬ ‫دەکرێت به‌دیدێکی میتافیزکیانە فورمولەی‬ ‫بکەیت‌و بەردەوامێتی پێ ببەخشیت‪.‬‬ ‫تێگەیشتنی میتافیزیکیانەی دەسەاڵت‬ ‫گیڕانەوەی بونی دەسەاڵتە بۆ سەر ( هیچ)‪،‬‬ ‫لەو جیگەی���ەی (هی���چ) ناتوانێت بنەڕه‌ت‬ ‫بێت‪ .‬بنەڕەت تەنها بونە‪ ،‬ئەگەر هاتو بونی‬ ‫دەس���ەاڵتمان بۆ س���ەر بون گێڕایەوە نەک‬ ‫بۆ س���ەر هیچ ئیدی دەس���ەاڵت دەکەینەوە‬ ‫به‌بەشێک له‌مێژو‪ ،‬ڕادەستی مێژوی دەکەین‪،‬‬ ‫ب���ۆ ئەوەی ئەو یارییەی نێوان دەس���ەاڵت‌و‬ ‫مێ���ژو به‌یەکت���ری دەکەن ب���ەردەوام بێت‪.‬‬ ‫یاری دەسەالت‌و مێژو ئەو جوڵە‌و پاڵنانەیە‬ ‫له‌ش���وێنێکدا دەس���ەاڵت به‌مێژوی دەکات‌و‬ ‫له‌شوێنێكیتردا مێژو به‌دەسەاڵتی دەکات‪.‬‬ ‫جیاوازی تێگەیشتی میتافیزکیانەی‬ ‫دەس���ەاڵت له‌هەر دەس���ەاڵتبینییەکی دیکە‬ ‫ڕازینەبونە به‌راس���تێتی بونی ئەو یارییەی‬ ‫له‌نێ���وان دەس���ەاڵت‌و مێ���ژودا ب���ەردەوام‬ ‫س���ەرڕێیە‪ .‬ئەم یارییە خزاندنی بێ مەرجی‬ ‫دەس���ەاڵتە ب���ۆ ن���او دۆخ���ی مێژویبون‪،‬‬ ‫بەشێوەیە کە مێژویبونەکەی سەلمێنی بونی‬ ‫دەس���ەاڵتی مێژوە‪ .‬مێژو خودان دەسەاڵتە‪،‬‬ ‫بینینی میتافیزکیانەی دەس���ەاڵت نایەوێت‬ ‫دان به‌بونی دەس���ەاڵتێکی دیک���ەدا بنێت‪.‬‬ ‫داننان به‌دەس���ەاڵتی مێژودا بونیادی پایەی‬ ‫میتافیزیکیانەی دەس���ەاڵت هەڵدەتەکێنێت‪.‬‬ ‫ئەگەر(مێژو)م���ان وەك خودان دەس���ەاڵت‬ ‫هەڵس���ەنگاند‌و نرخاندمان ئ���ەوا نە به‌تەنها‬ ‫دەس���ەالتی میتافیزیکیان���ە بەڵکو خودی‬ ‫میتافیزیکا به‌گش���تی نەشتەرئاژن دەکەین‪.‬‬ ‫ب���ەو پێیەی میتافی���زکا ڕەگ‌و بنەڕەت بۆ‬ ‫س���ەر (هیچ) یان (ئایدیا) کە جیاوازییەکی‬

‫بنچینەییان نییە‪ ،‬دەگێڕێتەوە‪ ،‬بەم چەشنە‬ ‫دەسەالتیش بۆ هەمان سەرچاوە دەباتەوە‪.‬‬ ‫ئەو کاتەی دەمانەوێت دەس���ەاڵت به‌گشتی‌و‬ ‫دەس���ەاڵتێکی دیاریکراو له‌ناوەڕۆکە مرۆیی‌و‬ ‫مێژوییەک���ەی دابرنین ب���ۆ ئەوەیە پەرژین‌و‬ ‫مان���ەوەی هەمیش���ەیی پ���ێ ببەخش���ین‪.‬‬ ‫پەرژینی ڕاستەقینەی دەسەاڵت تێگەیشتنی‬ ‫میتافیزیکیان���ەی دەس���ەاڵتە ‪ ،‬جیهانبینی‬ ‫میتافیزیکیان���ە تەوقکردنی کاتێتی‌و مێژوە‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی ڕەنگە بۆ هەمومان پرس���یار بێت‬ ‫ئەوەیە بۆ چی بیری ئایینی‌و میتافیزکیانە‌و‬ ‫ئایدیالیس���تانە دژی مێ���ژون؟ ئەوەی بیری‬ ‫ئایینییە نەیویس���توە ڕادەستی مێژو ببێت‪،‬‬ ‫ئەم ڕادەس���ت بونە بردنی بنەڕەتەکانی ئەو‬ ‫بیرەی���ە بۆ ناو مێژو رازیبونی به‌یاس���اکانی‬ ‫مێژو‪ ،‬ئەو یاسایانەی (هەمو )وەک بەرکاری‬ ‫کاتییەت‌و گ���ۆڕان دادەنێت‪.‬به‌بنەما گرتن‌و‬ ‫س���ەرزەمین کردن���ی مێژو به‌س���اكارییەوە‬ ‫ڕەگ‌و ریش���ە میتافیزیکیەکانی دەس���ەاڵت‬ ‫دەپچڕێنێ���ت‪ ،‬له‌مێ���ژودا ب���ون رازی بونە‬ ‫ب���ەو ئەگ���ەر‌و ڕوداوانەی مێژو به‌گش���تی‬ ‫دەیئه‌فرێنێ���ت‪ ،‬ڕازی بون���ە به‌راس���تینەی‬ ‫نەبونی س���ەرچاوەی دەرە مێژویی بۆ هەر‬ ‫دی���اردە‌و هەبویەکی مادی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی یان‬ ‫ڕامیاری وەک بونی دەسەاڵت‪.‬‬ ‫ئامادە بون له‌ناو مێژودا به‌شێوەیەکی‬ ‫ئاگامەندانە هەڵوەشانەوەی نەک تەنها بیری‬ ‫سەرچاوەی دەرە مێژوییه‌ ‪ ،‬بەڵکو به‌تەواوی‬ ‫هێنان���ی خودی ئەو ئایدی���ا‌و بیرە ئایینی‪،‬‬ ‫فەلس���ەفی ئایدیالیس���تی‌و میتافیزیکیانەیە‬ ‫بۆ س���ایەی دەس���ەاڵتی پرۆسسی جوڵەی‬ ‫مێژو‪ ،‬گۆران‌و گەش���ە ک���ردن‪ .‬لێرەدا مێژو‬ ‫به‌گش���تی دەبێتە ش���وێنی دەرکەوتنی ئەو‬ ‫بی���ر‌و ئایدیایانەی دژی خودی مێژون‪ ،‬وەك‬ ‫پانتایی پەرەسەندن‌و گەشە‌و گۆڕانی هەمو‬ ‫هەب���وەکان‪ ،‬بۆیە ئ���ەو ئایدیایانە له‌خودی‬ ‫خۆیان���دا مێژو کردو مێژوی���ن‪ .‬بێ گومان‪،‬‬ ‫کات وەک ئ���ەوه‌ی هەی���ە خودان���ی بەهای‬ ‫دەس���ەاڵتە‪ .‬کات له‌هەمو شێوازەکانیدا ئەو‬ ‫خاوەندارێتیی���ەی هەی���ە‪ .‬ب���ەر له‌هەموی‪،‬‬ ‫ڕابردو هەمیشە شانازی هێنەرانەیە‌و دەست‬ ‫ب���ردن ب���ۆی گاڵو کردن���ی پیرۆزییەکانە‪،‬‬ ‫فەرامۆشکردن‌و خۆگێلکردن لێی نامرۆڤانەیە‪.‬‬ ‫له‌هەمو سەردەمێکدا به‌تایبەت له‌بتپەرەستی‬ ‫دێریندا دەس���ەاڵتی دام���ودەزگا له‌ڕێگەی‬ ‫دێرینه‌بونیەوە دەسەڵمێنڕاو ڕوندەکرایەوە‪.‬‬ ‫دێرینەیی ڕەگ���ەز‌و خودی دەوڵەت هەڵگری‬ ‫ش���انازی بو‪ ،‬بەاڵم به‌ت���ەواوی بنەڕەتێکی‬ ‫ڕاسته‌قینەی دەسەاڵت بوە‪ .‬ئەوەی جیگای‬ ‫مشتومڕ نەبوە دەسەاڵتی ئایندەیە‪.‬‬

‫»» ‪19‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫)‪ )489‬سێشه‌مم ‌ه ‪2015/8/4‬‬

‫کادره‌پێشکه‌وتوه‌کان‌و‬ ‫فه‌وزای میدیا‬ ‫زانا تۆفیق به‌گ‬ ‫دیارتری���ن کێش���ه‌ که‌وایک���رد ئه‌م‬ ‫بابه‌ته ‌بنوسم ئه‌و فه‌وزا میدیایه‌ی که‬ ‫‌ئێستاکه‌ له‌سه‌ر شاشه‌کانی ته‌له‌فزیۆن‌و‬ ‫سه‌ته‌الیه‌ته‌کان ‌ده‌بینرێت‪ ،‬به‌تایبه‌تی‬ ‫ل���ه‌دوای ڕوداوی ‪ ٢٣‬حوزه‌یران���ی‬ ‫په‌رله‌مانی کوردستان‌و‌هاتنی کۆمه‌ڵێ‬ ‫کادر ب���ۆ چاوپێکه‌وتنه‌کان���ی س���ه‌ر‬ ‫شاش���ه‌کانی ته‌له‌فیزون‪ .‬له‌سه‌ره‌تادا‬ ‫پێش ئ���ه‌وه‌ی ره‌خنه‌ی بابه‌تیانه‌ بگرم‬ ‫دیاره‌ به‌ن���ده‌ش چه‌ندی���ن به‌رنامه‌ی‬ ‫سیاس���ی هه‌یه ‌له‌س���ه‌ر شاش���ه‌کان‬ ‫بۆی���ه‌ئێم���ه‌ش به‌ش���ێکی گه‌وره‌مان‬ ‫ل���ه‌م ڕه‌خنانه‌به‌رده‌که‌وێ���ت هه‌رکه‌س‬ ‫به‌نیس���به‌تێکی خۆی بۆی���ه‌ هیوادارم‬ ‫ئه‌م بابه‌ت���ه‌ نه‌چێته‌چوارچێوه‌ی هیچ‬ ‫ته‌شیرێکی که‌س���ی یان بریندارکردنی‬ ‫که‌سێک‪ .‬ته‌نها ده‌مه‌وێت ئه‌م نوسینه‬ ‫‌هه‌وڵێ���ك بێت ب���ۆ راس���تکردنه‌وه‌ی‬ ‫چه‌مکه‌کان ئه‌و میتودانه‌ی که‌به‌رده‌وام‬ ‫له‌س���ه‌ر شاش���ه‌کانی ته‌له‌فزی���ۆن‬ ‫به‌ش���ێوه‌یه‌کی‬ ‫به‌کارده‌هێنرێ���ت‬ ‫خ���راپ هه‌ڵه‌‪ ،‬وتن���ه‌وه‌ی له‌الیه‌ن ئه‌و‬ ‫که‌سانه‌ی که‌ شروڤه‌کارن وه‌ك کادری‬ ‫پێشکه‌وتوی حیزبی‪.‬‬ ‫ده‌مه‌وێت پل���ه‌ی یه‌که‌می بابه‌ته‌که‌م‬ ‫ب���ه‌وه ‌ده‌س���تپێبکه‌م کاتێ���ك ک���ه‌‬ ‫س���ه‌یری به‌رنام���ه ‌سیاس���یه‌کان‌و‬ ‫به‌ش���داری میوانه‌کان ده‌که‌ین له‌پاش‬ ‫ده‌س���تپێکردنی به‌رنامه‌ به‌خیرهاتنیان‬ ‫له‌الی���ه‌ن کاک���ی پێشکه‌ش���کار ئیتر‬ ‫ت���ا ته‌واوبون���ی به‌رنامه‌ک���ه‌ ده‌بێته‬ ‫‌چه‌له‌‌حانێیه‌ک���ی هینده‌ قی���زه‌ون که‬ ‫‌وات لێ���ده‌کات ببیت���ه‌دوژمنی دنیای‬ ‫‌سیاس���ه‌ت‌و مه‌عریفه‌‪ .‬وه‌هی���چ به‌هاو‬ ‫خه‌سڵه‌تیکی ئه‌خالقی حیزب‌و سیاسی‬

‫کۆمه‌اڵیه‌تی تێدا نابینت‪ ،‬جگه‌ له‌وتنی‬ ‫کۆمه‌ڵێ موفره‌دات که ‌دورو‌نزیک هیج‬ ‫ناوه‌رۆکێکی زانس���تی نابه‌خش���ێ نه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ تایتڵ���ی به‌رنامه‌که‌و ‌نه ‌له‌گه‌ڵ‬ ‫الیه‌نی زانستی‌و هۆکارو چاره‌سه‌ره‌کانی‬ ‫کێش���ه‌که‌ وه‌جگه‌ له‌وه‌ی به‌کارهێنانی‬ ‫کۆمه‌ڵ���ێ درۆی زل���ی بێ مان���ا یان‬ ‫به‌کارهێنانی کۆمه‌ڵێ وش���ه‌ی نه‌شیاو‬ ‫ک���ه‌ دوره‌له‌که‌لتوری رێ���زو گه‌یاندنی‬ ‫مه‌عریفه ‌به‌بین���ه‌ر‪‌ .‬وه‌دزینی کۆمه‌ڵێ‬ ‫بابه‌ت له‌خه‌ڵکی تره‌وه‌‪ ،‬به‌بێ ناوهێنانی‬ ‫که‌سی به‌کارهێنه‌ر‪ ،‬وه‌دوباره‌کردنه‌وه‌ی‬ ‫به‌ش���ێوه‌یه‌کی هه‌ڵ���ه‌که‌دی���اره‌ئه‌م‬ ‫ش���ێوازه‌ چه‌ندین جار به‌سه‌ر به‌نده‌دا‬ ‫هاتوه ‌هه‌ندێ وشه‌ که‌ ئێمه‌ به‌کارمان‬ ‫هێناوه‌له‌پاش چه‌ند رۆژێک گۆێبیستی‬ ‫بوینه‌ته‌وه ‌به‌بێ ئام���اژه‌دان به‌خاوه‌ن‬ ‫یه‌ک���ه‌م به‌کارهێنه‌ری‪ ،‬ک���ه‌دیاره‌ئه‌م‬ ‫ڕوداوه‌ئه‌گ���ه‌ر له‌ه���ه‌ر واڵتێکی به‌هێز‬ ‫ل���ه‌ڕوی یاس���اوه‌ ڕویبدای���ه‌‪ .‬ده‌توانی‬ ‫موالحه‌قاتی یاسایی دژی به‌کارهێنه‌ری‬ ‫بابه‌ته‌که ‌پێش���که‌ش بکه‌ی���ت‪ .‬به‌اڵم‬ ‫کڵۆڵی ئه‌م نیشتمان‌و کۆمه‌ڵگایه‌ ئه‌وه‌یه‬ ‫‌هه‌ندێ جار ئه‌و فه‌وزاو پاشاگه‌ردانیه‌ی‬ ‫که‌ڕوئ���ه‌دات هۆکاره‌که‌ی خه‌ڵکانێکی‬ ‫ئاسایی یان که‌سانی نه‌خوێنده‌وار‌نین‪‌،‬‬ ‫به‌ڵکو دروس���تکه‌ری فه‌وزاکه‌‪‌،‬له‌الیه‌ن‬ ‫خه‌ڵکان���ی نوخب���ه‌و کادری حیزبی‌و‬ ‫ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کانیه‌وه‌ دروست ده‌ک‬ ‫رێت‪.‬‬ ‫قۆناغ���ی دوه‌می کێش���ه‌که‌‪ ،‬بریتیه‌‬ ‫‌له‌ببینی که‌سی به‌شداربوی به‌رنامه‌که‬ ‫‌له‌الیه‌ن به‌رپرسی بڕیاربه‌ده‌ست له‌نێو‬ ‫حیزب���دا ب���ۆ وه‌رگرتن���ی پله‌وپایه‌ی‬ ‫حیزب���ی‪ .‬ئ���ه‌وه‌ی س���ه‌رنجم دا چه‌ند‬ ‫رۆژێ���ك پێ���ش ئێس���تا کادرێک���ی‬ ‫پێشکه‌وتو که ‌له‌هه‌مان کاتدا هه‌ڵگری‬ ‫ماسته‌ره‌‪ ،‬ئاگاداری کردمه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫بین���ه‌ری به‌رنامه‌یه‌کی ب���م له‌یه‌کێك‬ ‫له‌که‌ناڵه‌‌کانه‌وه‌‪ .‬له‌س���ه‌ره‌تادا من وای‬ ‫لێتێگه‌یش���تم زیاتر بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی‬ ‫ئاس���تی زانس���تی‌و توانای ئه‌و به‌ڕێزه‬ ‫‌بێ���ت له‌پێشکه‌ش���کردنی ئ���ه‌داو‬ ‫ڕونکردنه‌وه‌کانی تا ده‌گات به‌دنیاببینی‬ ‫ئه‌و ‌پێشکه‌ش���کردنی پ���رۆژه‌ی باش‬ ‫بۆ چاره‌س���ه‌کردنی قه‌یرانه‌کان له‌نێو‬

‫به‌رنامه‌که‌دا‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی لێتێگه‌یشتم‬ ‫له‌پاش���اندا له‌پ���اش ئاگادارکردنی من‬ ‫ئامانجی به‌ش���داری کردن���ی ته‌نها بۆ‬ ‫بینینی به‌رپرس���انی حیزبی بو چونکه‌‬ ‫به‌منی وت ئه‌گ���ه‌ر بتوانی فالن به‌ڕێز‬ ‫ئاگاداربکه‌ی���ت چونکه‌هاورێته‌ که‌من‬ ‫به‌رگری ده‌ک���ه‌م وتم هاوڕێی به‌ڕێز تۆ‬ ‫به‌رنامه‌ بۆ ئه‌وه‌ده‌که‌یت یان باشترین‬ ‫چاکترین زانیاری پێش���که‌ش به‌بینه‌ر‬ ‫بکه‌یت یان بۆ خۆده‌رخستنی تۆ ببینی‬ ‫فالن به‌رپرس‌و رازی بونی به‌رپرس���ی‬ ‫حیزب���ی له‌تۆ به‌داخه‌وه‌ه���ه‌ر له‌هه‌مان‬ ‫به‌رنامه‌وه ‌چه‌ن���د کاتژمیرێک له‌پێش‬ ‫ده‌ستپێکردنی به‌رنامه‌که‌پێشکه‌شکاری‬ ‫هه‌م���ان به‌رنامه‌ته‌له‌فونی بۆ کردم بۆ‬ ‫هه‌مان مه‌به‌ست ببینی به‌رپرسان‪ .‬ئه‌مه‌‬ ‫نه‌هامه‌تی عه‌قڵیتی که‌س���انی حیزب‌و‬ ‫کادرو روناکبیر ت���ا ده‌گاته‌کارمه‌ندانی‬ ‫که‌ناڵه‌کانی ته‌له‌فیزونی پێشکه‌شکاره‌نی‬ ‫به‌رنام���ه‌کان‌و ڕۆژنامه‌نوس‌و چاودێری‬ ‫سیاس���ی‌و ش���روڤه‌کار‪ ...‬ده‌مه‌وێ���ت‬ ‫له‌کۆتاییدا بڵێم ئه‌مه‌ی که‌ ئێس���تاکه‬ ‫‌له‌هه‌رێمی کوردس���تان ڕوئه‌دات بریتیه‌‬ ‫له‌غیابی عه‌قڵ بریتیه‌له‌پراکتیزه‌کردنی‬ ‫مان���او ره‌هه‌ن���ده ‌سیاس���یه‌کان دور‬ ‫له‌زانس���ت‪ ،‬بریتیه ‌له‌تێكشاندنی به‌ها‬ ‫پیرۆزه‌کان���ی کۆمه‌ڵگای راس���ته‌قینه‌‪،‬‬ ‫بریتیه‌له‌ته‌اڵقدانی بیرو پرۆژه‌ی لێدانی‬ ‫که‌س���انی به‌توانا له‌نێو‌کایه‌ی حیزبی‬ ‫سیاس���یداو هه‌وڵدانه‌ب���ۆ وه‌رگرتن���ی‬ ‫امتیازات دور له‌تواناو که‌فائه‌تی زاتی‌و‬ ‫عه‌قڵی‪ ،‬پانکردنه‌وه‌ی که‌سانی داهێنه‌رن‬ ‫له‌نێ���و کاری حیزبیداو دروس���تکردنی‬ ‫مه‌ناخێکی س���ه‌یرو عه‌جیبه‌که‌ ده‌بێت‬ ‫هه‌مو هه‌وڵێكت بۆ ئه‌وه‌بێت که ‌خۆت‬ ‫نمای���ش بکه‌ی���ت له‌پێناوی ناس���ین‌و‬ ‫ببینی تۆ له‌الیه‌ن که‌سی بڕیاربه‌ده‌ست‬ ‫‌بۆ ئ���ه‌وه‌ی بگه‌یت���ه‌ئاواته‌کانت به‌بێ‬ ‫ئه‌وه‌ی ت���ۆ بیربکه‌یته‌وه‌چی ده‌ڵێیت‬ ‫چی پێشکه‌ش ده‌که‌یت ئه‌مه‌ی ئێستا‬ ‫روئه‌دات له‌میدیای کوردیدا له‌بیس���راو‬ ‫بین���راو خوێنراو بریتی���ه‌له‌فه‌وزایه‌کی‬ ‫گه‌وره‌و ئێسكگران که‌ له‌ئه‌نجامدا ئه‌بێته‬ ‫‌ه���ۆکاری بچوكکردن���ه‌وه‌ی ڕوبه‌ڕێکی‬ ‫گ���ه‌وره ‌له‌پرۆس���ه‌ی دیموکراس���یدا‬ ‫له‌کوردستان‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫ده‌سه‌اڵتی ڕه‌هاو بنه‌ڕه‌ته‪ ...‬پاشماوه‌‬ ‫(مرۆڤ���ی داهاتو خاوەنی دەس���ەاڵتە بەو‬ ‫هۆی���ەی کە ئ���ەو هەمو ش���تێک له‌بەردەم‌و‬ ‫پێش���یەوەیە‪ .‬گەنجەکان دەسەالتی خۆیان‬ ‫له‌داهاتوەوە به‌دەس���ت دەهێننن‪ ،‬هەرخۆیان‬ ‫بەرجەستە بونی ئەو داهاتوەن‪ ،‬هەندێ جار‬ ‫ئەمە زۆر گ���ەورە دەبێت‪ .‬ئێمە دان دەنێین‬ ‫به‌دەسەالتی (مرۆڤی سبەی ڕۆژ)دا‪ .‬دەکرێت‬ ‫جەخت بخەینە س���ەر هەزاران ساڵی داهاتو‬ ‫وەک ئ���ەوەی هیتلەر کردی‪ ،‬ی���ان هەزاران‬ ‫ساڵی رۆیش���تو‪ ،‬وەک موس���ولینی کردی‪.‬‬ ‫دەس���ەاڵت له‌پاڵ ئ���ەوەی له‌پەیوەندییەکی‬ ‫بونەوەیانەدای���ە به‌کات���ەوە‪ ،‬ل���ه‌ڕوی‬ ‫گەوهەریش���ەوە دەرکەوتەکانی کات(ڕابردو‪،‬‬ ‫ئایندە) دەتوانن ئ���ەو گەوهەرە دیاریبکەن‪.‬‬ ‫پرۆسس���ی دیاریکردنی گەوهەری دەسەاڵت‌و‬ ‫پایەدارییەتیەکەی له‌گۆشە نیگای ڕابردوەوە‬ ‫وەک کۆژێڤ هێمای پێکردوە واتا‌و پاساوی‬ ‫بنەڕەتی به‌تۆکمەترکردن‌و مانه‌وەی دەسەاڵت‬ ‫داوە‪.‬ڕەنگ���ە دیرینەیی ڕابڕدوی دەس���ەالت‬ ‫بتوانێت پایەداریەتی‌و قوڵیەتی جێکەوتەکانی‬ ‫پتەوت���ر بکات‪ ،‬ب���ەاڵم ناکرێت‪ ،‬گ���ەر کرا‌و‬ ‫روی���دا ترس���ناک دەبێت‪ ،‬ک���ە دیرینیەکەی‬ ‫بکرێتە ئاس���تەنگی نەگۆڕان‌و ڕادەستنەبون‬ ‫به‌بزێ���وی‌و سەرکێش���یە مێژویی���ەکان ب���ۆ‬ ‫دەس���ت کاریکردنی جەوهەری دەس���ەاڵت‪.‬‬ ‫ڕابردو له‌یەک کاتدا ئەش���ێت س���ەرچاوەی‬ ‫شانازی‌و پێچەوانەکەشی بێت‪ ،‬بەاڵم ڕوانین‌و‬ ‫تێگەیشتن بۆی له‌گۆشەیەکی ئایدۆلۆژییەوە‬ ‫هەمو شکۆ‌و شانازییەکی ڕابردو دەگۆڕێت بۆ‬ ‫هەڕەشەی بۆنیادی له‌س���ەر ژیانی هەنوکە‌و‬ ‫ئایندەش به‌هەم���و دی���وە نادیارەکانیەوە‪.‬‬ ‫ئەو دەس���ەاڵتانەی ڕابردویان به‌بنەما دەگرن‬ ‫ب���ۆ پایەداریەت���ی هەنوکەی���ی‌و دەیانەوێت‬ ‫ئایندەش���ی پێداگیربکەن‪ ،‬له‌گریدراوێتیەکی‬ ‫فەندەمینتالیس���تانیەدا به‌کات���ی ڕابردوەوە‬ ‫دژی ه���ەر ملدانێک���ن بۆ ئ���ەو ئەگەرانەی‬ ‫جەوهەری داخراوی ئەم چەش���نە دەسەاڵتە‬ ‫دیری���ن‌و کۆنخوازە ئ���اوەاڵ بکات���ەوە‪ .‬هەر‬ ‫ئ���اوەاڵ کردنەوەیەک دەچێتە خزمەتی بەتاڵ‬ ‫بونەوەی دەس���ەاڵت لەو ش���کۆ‌و شانازییەی‬ ‫ڕابردوی پێیدەبەخشێت‪.‬‬ ‫(مرۆڤ���ی دوارۆژ) ترس���ناك نیه‌تائ���ه‌و‬ ‫ش���وێنه‌ی به‌رگێكی ئایدۆلۆژی له‌به‌رناكرێ‪.‬‬ ‫ئه‌م چه‌ش���نه‌ی مرۆڤ ته‌نها له‌فه‌لس���ه‌فه‌دا‬ ‫ده‌توانێ ته‌ندروس���ت‌و بێ كێشه‌ی بونیادی‬ ‫له‌په‌یوه‌ن���د به‌به‌های ئ���ازادی مرۆڤه‌وه‌بژی‪.‬‬ ‫هه‌ندێ جار (مرۆڤی دوارۆژ) له‌ئایدۆلۆژیاكانا‬ ‫باش دێته‌پێشچاو له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌به‌نیكردنی‬ ‫گه‌وهه‌ر‌و فۆرمی ئه‌م مرۆڤه‌له‌سه‌ره‌تادا روی‬ ‫له‌گش���ت مرۆڤه‌كان‌و تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌یه‌‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم له‌داكه‌وت���ا‌و له‌هه‌ن���اوی ئ���ه‌م بیر‌و‬ ‫چه‌مكه‌وه‌له‌ب���ری (مرۆڤه‌كان���ی دوارۆژ)‬

‫ته‌نها یه‌ك (مرۆڤ���ی دوارۆژ) له‌دایكده‌بێت‪.‬‬ ‫تواندن���ه‌وه‌و فه‌نابون���ی هه‌م���و ئه‌گه‌ره‌كان‬ ‫ب���ۆ مرۆڤه‌كانی دوارۆژ له‌ب���ون‌و بۆته‌ی یه‌ك‬ ‫مرۆڤدا به‌ته‌واوی هی���چ دوارۆژێك بۆ مرۆڤ‬ ‫ناهێڵێت���ه‌وه‌‪ .‬له‌كرۆكی ئ���ه‌م چه‌مكه‌وه‌یه‌ك‬ ‫س���ه‌رۆك‪ ،‬یه‌ك سه‌ركرده‌‪ ،‬یان یه‌ك پادشای‬ ‫سته‌مكار پێده‌نێته‌ناو جیهانی ده‌سه‌اڵته‌وه‌‪.‬‬ ‫ل���ه‌و كۆمه‌ڵگایان���ه‌ی ئاس���ۆی دوارۆژ‬ ‫روننابینرێ یان له‌توانای تێگه‌یش���تنیدانین‬ ‫په‌نا ب���ۆ رابه‌ر‌و سه‌رۆكه‌نمایش���كاره‌درۆزن‌و‬ ‫ساخته‌كاره‌كان ده‌برێ كه‌تێگه‌یشتنی خۆیان‬ ‫بۆ دوارۆژ ده‌خه‌نه‌رو‪ .‬به‌م رێگه‌یه‌ئیش له‌سه‌ر‬ ‫گواستنه‌وه‌ی خۆیان له‌نه‌ستی كۆیی خه‌ڵكدا‬ ‫ده‌ك���ه‌ن بۆ دوارۆژ‪ .‬ئه‌گه‌ر ئ���ه‌وان له‌توانای‬ ‫رۆش���نكردنه‌وه‌ی دوارۆژداب���ن ‪،‬ده‌ش���توانن‬ ‫موریده‌ده‌ماغسس���ته‌كانیان راپێچ���ی ئ���ه‌و‬ ‫دوارۆژه‌بكه‌ن‪.‬‬ ‫به‌ئیدیاڵكردنی دوارۆژ‌و ئاینده‌گه‌وهه‌ری‬ ‫بیركردنه‌وه‌ی ئه‌و سیسته‌م‌و ئاوه‌زانه‌یه‌كه‌گ‬ ‫ه‌ره‌كیانه‌له‌بنه‌وه‌ویستی ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی‬ ‫ئێستا‌و دوارۆژیش بش���ارنه‌وه‌‪ .‬ئێمه‌نمونه‌ی‬ ‫ئه‌دۆڵ���ف هیتله‌رم���ان هه‌یه‌به‌و ویس���ته‌ی‬ ‫ب���ه‌ره‌و دوارۆژ ده‌یب���رد‌و ه���ه‌زاران س���اڵی‬ ‫دوارۆژی مرۆڤایه‌ت���ی به‌بنه‌م���ای جیهانبینی‬ ‫رامی���اری‌و كۆمه‌اڵیه‌ت���ی‌و ته‌نانه‌ت بایۆلۆژی‬ ‫داناب���و‪ .‬ئ���ه‌و به‌ئایدۆلۆژی���ا دوارۆژخ���وازه‌‬ ‫مرۆڤ���ی‬ ‫ترس���ناكه‌كه‌یه‌وه‌به‌ملیۆنه‌ها‬ ‫به‌چه‌شنێكی سه‌رسورهێنه‌رانه‌سه‌ررێخستبو‬ ‫روه‌و ه���ه‌زاران س���اڵی دوارۆژی مرۆڤایه‌تی‌و‬ ‫بونیادنانی سیس���تمێكی به‌ته‌واو واتا به‌رز‌و‬ ‫دورله‌ه���ه‌ر ناپاكژییه‌ك���ی مرۆڤایه‌تی‪ .‬هه‌مو‬ ‫ده‌زانین به‌رواڵه‌ت وادیاره‌كۆمه‌ڵگه‌ی دوارۆژ‌و‬ ‫مرۆڤ���ی دوارۆژ لێره‌دا ئاماده‌یی هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌راس���ته‌قینه‌دا ئه‌وه‌ی تاق‌و ته‌نها ئاماده‌بو‬ ‫ته‌نه���ا (س���ه‌رۆك هیتل���ه‌ر) ب���و‪ ،‬تێكرای‬ ‫مرۆڤه‌كانی دیكه‌وزه‌به‌خش‌و كه‌ره‌سته‌ی بونی‬ ‫قه‌به‌كراوی سه‌رۆك بون‪ .‬ئه‌وانیتر له‌ره‌وشی‬ ‫نائاماده‌ی���ی ت���ه‌واودا ده‌ژیان‌و س���وته‌مه‌نی‬ ‫كاركردنی سیسته‌م بون‪.‬‬ ‫كۆژێ���ڤ له‌كاتێ���كا هێم���ای‬ ‫به‌موس���ۆلینی ك���ردوه‌‪ ،‬باس���ی گه‌رانه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و بۆ س���ه‌ر هه‌زاران س���اڵی رابردو ده‌كا‪،‬‬ ‫ئ���ه‌م گه‌رانه‌وه‌یه‌ئیدیالیزه‌كردن���ی رابردوه‌‪،‬‬ ‫كه‌ب���ۆ موس���ۆلینی ئیمپراتۆریه‌تی رۆم وه‌ك‬ ‫به‌هایه‌ك���ی ب���ااڵی به‌رفراوان���ی‌و به‌هێ���زی‬ ‫ده‌س���ه‌اڵت قه‌بوڵكراوه‌‪ .‬لێره‌دا ئه‌و شانازی‌و‬ ‫ش���كۆیه‌ی رابردو ده‌یبه‌خشێت هێنده‌ی ئه‌و‬ ‫مه‌زنێتییه‌ی له‌روی شارستانێتییه‌وه‌هه‌یه‌تی‬ ‫‪ ،‬هێن���ده‌ش مه‌ترس���ییه‌كانی گ���ه‌وره‌ن‪،‬‬ ‫چونكه‌به‌ش���ێك له‌ده‌س���ه‌اڵته‌كان له‌توانای‬ ‫وه‌اڵمدان���ه‌وه‌ی ئێس���تادا نی���ن‌و له‌كۆنینه‌و‬ ‫رابردودا به‌دوای وه‌المه‌پێویسته‌كانه‌وه‌ن‪ .‬بێ‬

‫ئه‌رزشترین‌و مه‌ترس���یدارترین ده‌سه‌اڵت ئه‌و‬ ‫ده‌س���ه‌اڵته‌یه‌به‌رده‌وام سروش‌و هێز له‌رابردو‬ ‫وه‌رده‌گرێ‪.‬‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌ده‌س���ه‌اڵتی (ئێس���تا)‬ ‫ئه‌لێكس���اندر كۆژێڤ نوس���یویه‌تی‪ ":‬ئێستا‬ ‫كتومت وه‌ك ئیستا خاوه‌نی ده‌سه‌اڵته‌‪ .‬خه‌ڵك‬ ‫ده‌خوازن ئه‌وڕۆییبن‪،‬نایانه‌وێ له‌سه‌رده‌مه‌كه‌ی‬ ‫خۆی���ان پاش���بكه‌ون‪ .‬زه‌به‌الحتری���ن‌و‬ ‫سته‌مكارانه‌ترین ده‌سه‌اڵتی (مۆده‌) ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ئێس���تا‌و داكه‌وته‌‪ .‬ده‌سه‌اڵتی (مرۆڤی رۆژی‬ ‫ئه‌م���رۆ) په‌یوه‌ندیداره‌له‌ت���ه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ئه‌و‬ ‫گوزارشت له‌(داكه‌وت)‌و ئێستا ده‌كا‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫بریتییه‌له‌به‌راسته‌قینه‌ئاماده‌بونی هه‌ر شتێك‬ ‫له‌جیهان���ا له‌دژبه‌ری ناریاڵێتی ش���اعیرانه‌ی‬ ‫ڕابردو‌و ‪ ،‬ناریاڵێتی یوتوپیانه‌ی داهاتودا"‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی كۆژێ���ڤ له‌باره‌ی ده‌س���ه‌اڵتی‬ ‫(ئێس���تا)وه‌هێمای پێكردوه‌و له‌گه‌ل مۆده‌دا‬ ‫پێكیبه‌س���تونه‌ته‌وه‌روانینێكی پایه‌داره‌ب���ۆ‬ ‫تێگه‌یشتن له‌و ترس���انه‌ی ئه‌م ده‌سه‌اڵته‌یان‬ ‫به‌رهه‌می ده‌هێنێ‪ .‬فه‌رمانڕه‌وایی مۆده‌زاڵبونی‬ ‫دونی���ای باوه‌له‌ئاس���تێكا كه‌ئاس���ۆی ه���ه‌ر‬ ‫ئێستایه‌كی جیاواز‌و مۆده‌یه‌كی دیكه‌ی جودا‬ ‫كڵۆم���ده‌دا‪ .‬نه‌ئێس���تا‌و نه‌مۆده‌ناتوانن یه‌ك‬ ‫ف���ۆرم‌و گه‌وهه‌ریان هه‌بێ‪ ،‬بۆیه‌باس���كردنی‬ ‫ده‌س���ه‌اڵتی ئ���ه‌وان به‌بێ مش���تومر جیایی‬ ‫له‌تێگه‌یش���تن‌و رۆش���نكردنه‌وه‌ی ئه‌وان���دا‬ ‫دێنێته‌گۆرێ‪ ،‬مادام ئ���ه‌م جیاییه‌هه‌س به‌چ‬ ‫ش���كڵێك ناتوانین خوێندنه‌وه‌و باسكردنێكی‬ ‫گشتی سه‌راپاگیر له‌باره‌ی ده‌سه‌اڵتی ئێستا‌و‬ ‫مۆده‌وه‌بخه‌ینه‌رو‪ .‬ده‌ركه‌وته‌ی ئه‌م ده‌سه‌اڵته‌ل‬ ‫ه‌روه‌مرۆڤییه‌كه‌یه‌وه‌(مرۆڤی رۆژی ئه‌مرۆ)یه‌‪،‬‬ ‫ئ���ه‌و بونه‌كۆمه‌اڵیه‌تییه‌رۆژانه‌ییه‌ی نه‌ئاوه‌ز‌و‬ ‫نه‌خه‌یاڵی ناتوانن سنوره‌كانی هه‌نوكه‌ببڕن‪.‬‬ ‫مرۆڤی رۆژانه‌یی دیلی رۆژانه‌یبونی خۆیه‌تی‪،‬‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر ئ���ه‌م رۆژانه‌ییبونه‌ته‌ماش���ابكه‌ین‬ ‫به‌ش���ێوه‌یه‌كی بونیادی پایه‌ی پاراس���تنی‬ ‫راب���ردو‌و بیری رابردوخوازیی���ه‌‪ ،‬چونكه‌هیچ‬ ‫ئێس���تا ی���ه‌ك ل���ه‌(كات) دا وه‌ك ئێس���تا‬ ‫نامێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی له‌ده‌سه‌اڵتی (ئێستا) وه‌تێده‌گه‌ین‬ ‫به‌پێچه‌وان���ه‌ی یه‌ك���ه‌م روانینه‌وه‌كه‌چه‌مكی‬ ‫ئێس���تا ده‌مانداتێ خزانێتی بۆ ناو دۆخێكی‬ ‫میتافیزیكیان���ه‌ی هه‌نوك���ه‌‪ ،‬به‌چه‌ش���نێك‬ ‫له‌جیات���ی له‌خۆگرتنی ئێس���تا وه‌ك دابڕانی‬ ‫داكه‌وت وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌یه‌له‌ته‌ك تێگه‌یشتنی‬ ‫ئ���ه‌و داكه‌وته‌به‌دیدێك���ی ناداكه‌وتیان���ه‌و‬ ‫میتافیزیكیانه‌‪ .‬له‌كاتێكا ده‌س���ه‌اڵتی مۆده‌و‬ ‫ئێس���تا په‌رژینده‌كرێن‌و ده‌پارێزرێن‪ ،‬بونیان‌و‬ ‫ئاماده‌ییان به‌رگی هه‌میشه‌یی له‌به‌رده‌كرێ‪،‬‬ ‫ئی���دی جیاله‌وه‌ی له‌وه‌ده‌ترازێن ده‌س���ه‌اڵتی‬ ‫ئێس���تا‌و مۆده‌بن‪،‬به‌ته‌واومان���ا له‌خان���ه‌ی‬ ‫ده‌سه‌اڵتی میتافیزیكیانه‌دا شوێنده‌گرن‪.‬‬

‫خێوەکانی میراتی سیاسیی‪ ...‬پاشماو‌ه شه‌‌ڕ له‌پێناوی سیاسه‌تدا‪ ...‬پاشماو‌ه‬ ‫بەم چەش���نە یەكێك له‌خەسڵەتە‬ ‫ه���ەرە گرنگەكان���ی سیس���تەمی‬ ‫دیموکراس���یی بریتیی���ە له‌داهێنانی‬ ‫سیس���تەمی ئیدارەیەک���ی عەقالنی‌و‬ ‫بێالیەن‪ .‬هه‌رئەمەش وایکردوە کاتێک‬ ‫ھێزێکی سیاسیی هه‌ڵبژاردن بباتەوە‪،‬‬ ‫ناتوانێت به‌ئارەزوی خۆی دەستکاری‬ ‫پرنسیپەکانی دەستور بکات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەژێر چەتری ئەو دەستورەدا دەیەوێت‬ ‫پرۆگرامە سیاس���یی‌و ریفۆرمەکانی‬ ‫ب���ۆ چاکترکردن���ی کۆمەڵ���گا‌و‬ ‫خۆش���گوزەرانیی ت���اک‌و گروپەکان‬ ‫پیادەبکات‪ .‬پرۆسەی بەعقالنیكردنی‬ ‫ئی���دارە‌و بەعقالنیكردن���ی ماف دو‬ ‫كایەی گرنگی داهێنانی سیس���تەمی‬ ‫عەقالنییەت���ی مۆدێرن���ەن‪ .‬ئەمەش‬ ‫مان���ای ئاس���ودەیی‌و ئاساییش���ێك‬ ‫ب���ۆ هەمو تاك���ەكان دەگەیەنێت كە‬ ‫جیاكاری له‌نێوان مافەكانیان ناكرێت‪.‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەس���تەش له‌فەلس���ەفەی‬ ‫سیاسییدا باس له‌"ئاساییشی ماف"‬ ‫دەکرێت‪ .‬وات���ە فۆرمێک له‌دڵنیابون‬ ‫یان ئاساییشێك بونی هه‌یە كە مافی‬ ‫كەس���ەكان تیایدا لەڕوی یاساییەوە‬ ‫پارێزراوە‪ .‬ئەم "ئاساییش���ی مافە"‬ ‫مانای ئەوەیە كە هاونیشتمانییەكان‬ ‫ترس���ی ئەوەیان نییە تاكەكەسێك‪،‬‬ ‫له‌وەزیفەی س���ەرۆكایەتییەوە‪ ،‬یان‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەوە به‌ئارەزوی خۆی‬ ‫بتوانێ���ت مافەكانی���ان زەوتبكات‌و‬ ‫جیاكاری له‌نێوان تاكەكان‌و گروپەكان‬ ‫بەرهه‌مبھێنێ���ت‌و به‌پێ���ی دور‌و‬ ‫نزیکییان له‌خۆی���ەوە‪ ،‬پلەو پایەیان‬ ‫بەسەردا دابەشبکات‌و دەوڵەمەندیان‬ ‫بکات‪ .‬له‌هه‌موی گرنگتر س���ەرۆکی‬ ‫هه‌ڵبژێرداو ناتوانێت بۆ هه‌میشە وەک‬ ‫رابەر‌و سەرۆکی واڵت بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو سیس���تەمە سیاس���ییەی کە‬ ‫ئەمڕۆ له‌کوردستاندا شەڕی گەورەی‬ ‫ناوەتەوە‪ ،‬هه‌مان ئەو سیس���تەمەیە‬

‫ک���ە دەتوانێت بۆ مان���ەوەی خۆی‬ ‫موغامەرەی گەورە به‌دەستور‌و پرسی‬ ‫مافی مرۆڤەوە بکات‪ ،‬کاتێک بزانێت‬ ‫کە ھێ���زە دینییەکان پش���تیوانیی‬ ‫له‌ئەبەدیکردن���ی دەس���ەاڵتی ئەمیر‬ ‫دەکەن‪ .‬هه‌ر ئەم واقیعەشە وایکردوە‬ ‫ک���ە کۆی ئ���ەم پ���رس‌و کێش���انە‬ ‫له‌کوردس���تاندا جگە له‌ملمالنێیەکی‬ ‫توند لەسەر دابەشکردنی دەسەاڵت‌و‬ ‫سامان‪ ،‬ھیچ رەهه‌ندێکی نیشتیمانیی‬ ‫تری نییە‪ .‬داش���ی ئیس�ل�ام یەکێکە‬ ‫له‌داشە هارەکان‪ ،‬پەتاتەیەکی گەرمە‌و‬ ‫کەس نایەوێ���ت بیخاتە ن���او لەپی‬ ‫دەستیەوە‪ .‬هه‌ر ئەمەش وایکردوە لەو‬ ‫نھێنییە بگەین کە بۆچی ھیچ ھێزێک‬ ‫لەمڕۆدا نەوێرێت دەس���تی بۆ ببات‌و‬ ‫پێش���نیاری دەس���تورێکی مەدەنیی‬ ‫دیموکراسیی بێالیەن لەڕوی دینییەوە‬ ‫ب���کات‪ .‬ئ���ەو ھێزانەی ک���ە خەمی‬ ‫دیموکراسییانە‌و ڕەخنەی دەسەاڵتی‬ ‫سوڵتانی دەکەن‪ ،‬دەبێت ئەوەندەش‬ ‫جورئەتی سیاس���یی ئەوەیان هه‌بێت‬ ‫ک���ە کای���ەی ئایی���ن له‌جەس���تەی‬ ‫دەس���توری واڵتیشدا بێالیەن بکەن‪،‬‬ ‫چونکی دەس���تورێکی دیموکراسیی‬ ‫بێالیەن بەته‌نها مانای جیاکردنەوەی‬ ‫جەستەی سوڵتان نییە له‌جەستەی‬ ‫دەوڵ���ەت‪ ،‬بەڵک���و بێالیەنکردن���ی‬ ‫دەوڵەتیش���ە له‌رەهه‌ن���دی دین���ی‌و‬ ‫ئایدیۆلۆژیی‪ .‬چەندە س���وڵتانیزمی‬ ‫سیاس���یی ئەگەری دیکتاتۆرییەتی‬ ‫لەهه‌ناوی خۆیدا مەاڵسداوە‪ ،‬ھێندەش‬ ‫بونی ئایین به‌کەرەس���ەی تەش���ریع‬ ‫سوڵتانیزمێکی ئایینی له‌هه‌ناو خۆیدا‬ ‫هه‌ڵدەگرێ���ت‪ .‬کۆمەڵ���گای ئێمەش‬ ‫وەک���و هه‌م���و کۆمەڵگاکانی دونیای‬ ‫مۆدێ���رن‪ ،‬کۆمەڵگایەکی فرەئایینی‌و‬ ‫فرەئەتنی‌و بەرژەوەندییە‪ .‬ئەرکێکی‬ ‫ئەخالقیی‌و سیاسییە کە پارێزگاریی‬ ‫لەم پلورالیزمەی کۆمەڵگای خۆمان‬

‫بکەین‌و یەک ھێ���ز‌و یەک دین‌و یەک‬ ‫ئەتنی سەروەریی دەس���ەاڵتدارێتی‬ ‫داهاتوی کوردستان ئیمالنەکات‪ .‬بۆیە‬ ‫نەک ئینتیمای دینیی‌و ئایدیۆلۆژی‌و‬ ‫خێزانی‪ ،‬بەڵکو چەمکی هاواڵتیبون‌و‬ ‫رێزگرتن له‌پلورالیزم تاکە گەرانتێکی‬ ‫فەلسەفەی پێکەوەژیانی کۆمەڵگای‬ ‫سیاسیییە له‌کوردستانی سبەیدا‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬هه‌ندێک له‌تێزەکانی ئەم‬ ‫وتارە گەڕانەوەیە بۆ لێکۆڵینەوەیەکم‬ ‫بەن���اوی‪ :‬بەعس���یزم‪ ،‬پ���ڕۆژەی‬ ‫تەواوکردنی شوناس���ێکی تەواونەبو‪.‬‬ ‫ک���ە له‌گۆڤاری س���ەردەمی ڕەخنەدا‬ ‫باڵوبوەتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫‪Norbert Elias: Über den‬‬ ‫‪Prozeß der Zivilisation. Bd. I-II.‬‬ ‫‪Frankfurt/M. 1982‬‬ ‫‪Peter Pawelka: Herrschaft‬‬ ‫‪und Entwicklung im Nahen‬‬ ‫‪Osten: Ägypten. Heidelberg‬‬ ‫‪.1985, S. 24f‬‬ ‫ ‪Hisham Djat: Das arabisch-‬‬‫‪muslimische Denken und die‬‬ ‫‪Aufklärung. In: Heller/Mosba‬‬‫‪109-hi 1998, S. 94‬‬

‫علی اوملی������ل‪ :‬االصالحیە العربیە‌و‬ ‫الدوله‌الوطنی������ە‪ .‬دار التنویر للطباعە‌و‬ ‫النشر‪ .‬بیروت‪١٩٨٥ ،‬‬ ‫ج������ورج طرابیش������ی‪ :‬الدوله‌القطریە‬ ‫والنظری������ە القومی������ە‪ :‬دار الطلیع������ە ـ‬ ‫بیروت‪١٩٨٢ ،‬‬ ‫عبدالله‌الع������روی‪ :‬مفه������وم الدولە‪:‬‬ ‫دار التنویر للطباعە والنش������ر‪ .‬الطبعە‬ ‫الثالثە‪ ،‬بیروت‪١٩٨٤ ،‬‬

‫ب���ۆ ئه‌مریکایی���ه‌كان ناوچه‌ی دژه‬ ‫فری���ن یانی بونی ناوچه‌یه‌ک که تیایدا‬ ‫فڕۆکه‌كان���ی ئه‌مری���کا به‌ب���ێ بونی‬ ‫هی���چ به‌رگریه‌كی ئاس���مانی‌و خاکی‬ ‫بس���وڕێنه‌وه‪ .‬که‌واته مه‌به‌س���ت لێی‬ ‫نه‌بونی به‌رگریه‪.‬‬ ‫له‌کاتێک���دا که مه‌به‌س���تی ئه‌مریکا‬ ‫ئه‌مه‌یه ئه‌وا ئه‌م ئامانجه‌ی به‌ئاس���انی‬ ‫ب���ۆ دێته دی به‌بێ ئه‌وه‌ی پێویس���ت‬ ‫ب���کات که بون���ی ناوچه‌یه‌ك���ی وه‌ها‬ ‫ڕابگه‌یه‌نێ���ت‪ .‬کاتێ���ک له‌مانگی نۆی‬ ‫ڕاب���وردو فڕۆک���ه ئه‌مریکی���ه‌كان‪،‬‬ ‫له‌له‌به‌حرین���ه‌وه ده‌ف���ڕن ویس���تیان‬ ‫به‌ئاسمانی س���وریادا بفڕن بۆ لێدانی‬ ‫داعش ئه‌مریکا ڕاوێژکاری ئاسایش���ی‬ ‫نیش���تمانی عێراقی فالح الفیاچی نارد‬ ‫بۆ دیمه‌شق‌و په‌یامی ئه‌وه‌ی به‌ئه‌سه‌د‬ ‫گه‌یان���د ک���ه س���ه‌رجه‌م ڕاداره‌كانی‬ ‫له‌باکوری سوریا بکوژێنێته‌وه‪ .‬ئه‌سه‌د‬ ‫خواس���ته‌كه‌ی به‌جێ گه‌یان���د‪ .‬فیاچ‬ ‫له‌‪16‬ی ئه‌یلول گه‌یش���ت‌و له‌بیس���ت‌و‬ ‫دوی ئه‌یل���ول بومباردمان���ی فڕۆک���ه‬ ‫ئه‌مریکیه‌كان ده‌ستی پێکرد‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و کاته میدیای ئه‌‌س���ه‌د ئه‌مه‌ی‬ ‫وه‌ك هه‌نگاوێکی ئاساییکردنه‌وه بینی‌و‬ ‫بۆیه به‌ته‌واوی پێوه پابه‌‌ست بو‪.‬‬ ‫به‌اڵم بۆ تورکه‌كان ئامانج له‌ناوچه‌ی‬ ‫دژه فڕی���ن جی���اوازه به‌تایب���ه‌ت‬ ‫له‌س���اته‌وه‌ختی نزیکبونه‌وه‌ی کۆتایی‬

‫س���وریا‪ ،‬ک���ه به‌رونی ل���ه‌دوا وتاری‬ ‫ئه‌س���ه‌ددا ئام���اژه‌ی پێ���درا‪ .‬دیاره‬ ‫ئه‌مری���کا‌و تورکی���ا ل���ه‌‪23‬ی مان���گ‬ ‫رێککه‌وتنه‌که‌ی���ان ڕاگه‌یاند‪ ،‬ئه‌س���ه‌د‬ ‫له‌‪26‬ی مانگ وتاره‌كه‌ی دا که باس���ی‬ ‫له‌ماندوبون‌و الوازبونی سوپاکه‌ی کرد‪،‬‬ ‫که هه‌ندێک به‌ئاماژه‌ی دروس���تبونی‬ ‫ده‌وڵه‌تی عه‌له‌وی‌و وازهێنانی ئه‌س���ه‌د‬ ‫له‌باکوری سوریا ده‌یخوێننه‌وه‪.‬‬ ‫‪ 8‬ب���ه‌اڵم ناوچ���ه‌ی دژه فڕی���ن‬ ‫به‌ئاس���انی فه‌راهه‌م نابێ���ت‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫وه‌زی���ری ده‌ره‌وه‌ی تورکی���ا باس���ی‬ ‫لێوه‌كرد ک���ه ناوچه‌ی دژه فڕین خۆی‬ ‫به‌سروش���تی دێته ئاراوه‪ .‬ئاماژه‌یه‌كی‬ ‫رون���ه که به‌فیعل���ی ناوچه‌یه‌كی وه‌ها‬ ‫نایه‌ته ئ���اراوه‪ .‬ئه‌م���ه له‌کاتێکدا که‬ ‫دروستکردنی ناوچه‌یه‌كی وه‌ها ئاسان‬ ‫نیه به‌بێ ده‌ستێوه‌ردانی ڕاسته‌‌وخۆی‬ ‫سه‌ربازی دێته دی‪ .‬چونکه له‌ڕاستیدا‬ ‫ئه‌س���ه‌د له‌و ناوچانه نافڕێت‪ .‬به‌ڵکو‬ ‫ناوچ���ه‌ی ئ���ازاد ده‌بێ���ت له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫نوس���ره‌و داعش بێت دی���اره به‌الی‬ ‫تورکی���اوه یه‌په‌گه‌ش‪ .‬ب���ه‌اڵم له‌کاتی‬ ‫نه‌بون���ی هێزێ���ک له‌س���ه‌ر زه‌وی بۆ‬ ‫رێگگرت���ن له‌م هێزانه ئه‌وان ناتوانرێت‬ ‫به‌فیعلی ناوچه‌ی وه‌ها بێته ئاراوه‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی تورکیا ئامانجیه‌تی بریتیه‬ ‫له‌چ���ه‌ک پێدانانی پارت���ی کرێکارانی‬ ‫کوردس���تان‪ ،‬بچوککردنه‌وه‌ی هه‌ده‌پ‪،‬‬

‫بردنه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنی داهاتو‪ ،‬گۆڕینی‬ ‫سیسته‌می سیاس���ی تورکی‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫په‌كه‌ك���ه ده‌بێت بی���کات ئه‌وه‌یه که‬ ‫رێگربێت له‌هێنانه دی ئه‌م ئامانجانه‪.‬‬ ‫ده‌س���ت پێکردنه‌وه‌ی شه‌ر له‌قازانجی‬ ‫ئه‌ردۆگانه نه‌ک کورد‪.‬‬ ‫ستراتیژی په‌كه‌كه بۆ شه‌ڕ‬ ‫هه‌ت���ا ئێس���تا ئ���ه‌وه‌ی په‌كه‌ک���ه‬ ‫ده‌خوازێ���ت هه‌ڵمه‌‌تێکه ب���ۆ ناردنی‬ ‫په‌یام‪ .‬په‌یامه‌که‌ش بریتیه له‌ئه‌وه‌ی که‬ ‫ده‌بێت ب���ۆ ده‌وڵه‌تی تورکی رون بێت‬ ‫که ئێمه ده‌توانین چه‌ند جۆر چاالکی‬ ‫جیاواز ئه‌نجام بده‌ین له‌بواری جیاوازدا‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌بێت رون بێت ناردنی په‌یام‬ ‫باشه‪ ،‬به‌اڵم نه‌بێته به‌هانه بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫ئ���ه‌ردۆگان به‌ئامانجه‌کان���ی ب���گات‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها نه‌‌بێته ه���ۆکاری ئه‌وه‌ی که‬ ‫واڵتانی تر بچنه به‌ره‌ی ئه‌ردۆگانه‌وه‪.‬‬ ‫بۆ نمونه ته‌قاندن���ه‌وه‌ی بۆڕی گازی‬ ‫ئێران‪-‬تورکی���ا‪ ،‬ئ���ه‌و دو واڵته لێکتر‬ ‫نزیک ده‌كات���ه‌وه‪ .‬ته‌قاندنه‌وه‌ی بۆڕی‬ ‫نه‌وت���ی هه‌رێ���م زیان���ی ڕاس���ته‌‌وخۆ‬ ‫له‌تورکیا نادات‪.‬‬ ‫له‌الیه‌ك���ی تره‌وه تورکیا ناتوانێت‬ ‫درێ���ژه به‌م جه‌نگ���ه ب���دات چونکه‬ ‫شه‌رعیه‌تی ئاک پارتی له‌سه‌رکه‌وتنی‬ ‫ئابوریدایه‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م جه‌نگانه نرخی‬ ‫لیره‌ی���ان دابه‌زان���ده‌وه‌و ده‌رفه‌ت���ی‬ ‫وه‌به‌رهێنانیان نه‌هێشتوه‪.‬‬

‫ئاگاداری‬ ‫ی سیروان ‌ی نوێو‌ه‬ ‫ئاگاداریه‌ك له‌یان ‌ه ‌‬ ‫ێ ئاگاداری هەموو ئەوانە دەكاتەوە كە خۆیان بە دۆس���ت و الیەنگرو ئەندامی كۆن و تازەی یانەكە دەزانن‬ ‫یانەی س���یروانی نو ‌‬ ‫پێویستە لە ماوەی ( ‪ ) 30‬رۆژدا واتا لە بەرواری دابه‌زاندن ‌ی ئه‌م ئاگادارییه‌وه‌‪ ،‬ئابونەی ئەندامێتی ( كۆن و تازە ) تەسلیم بە‬ ‫ژمێری���اری یانەكە بكەن‪ ،‬بۆیە لەدوای دەرچونی ئەو فەرمانە و ئەو ماوەیەی كە دیاریكراوە هەر ئەندامێك ئابونەی ئەندامێتی‬ ‫نەدات بە یانە ئەوا مافی ئەندامێتیی نامێنێت‪.‬‬

‫‪Awene‬‬

‫خاوه‌نی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای ئاوێنه‌‬ ‫سه‌رنوسه‌ر‪ :‬سه‌ردار محه‌مه‌د‬

‫شێركۆ بێكەس‬ ‫شاعیری هەرە بێكەسترین گەلی دونیا‬

‫کوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوه‌گه‌رمیانی‪ ،‬سەردەشت عوسمان‪ ،‬سۆرانی مامە حەمە‪ ،‬عەبدولستار تاھیر‬

‫ملمالنێی نێوان ئرسائیل‌و ئێران‬ ‫ملمالنێی نێوان ئرسائیل‌و ئێران‬

‫ئا‪ :‬دالوەر قەرەداغی‬ ‫ئەمڕۆ دو ساڵ بەسەر كۆچی شێركۆ بێكەس دا تێئەپەڕێ‌‪ .‬دو ساڵی پڕ له‌هەواڵی‬ ‫ناخۆش‪ ،‬له‌ڕوداوی دڵتەزێن‪ ،‬له‌نەبونیی‪ ،‬له‌نائومێدیی‌و بێ‌ متمانەیی‪ ،‬له‌س���ەرو‬ ‫ئەوانەش���ەوە دو ساڵی شەاڵڵ له‌نەهاتەس���اڵیی داهێنان‌‌و له‌گڕەی وشكەساڵیی‬ ‫ڕوناكبیری‪ .‬باوەڕ ناكەم له‌ماوەی پەنجا س���اڵی پێشوی مێژوی ئێمەدا‪ ،‬كە ئەو‬ ‫ش���اعیرە شیعری تێدا نوسیوە‪ ،‬كەم كسپە‌‌و كارەسات‌‌و جەرگسوتانی نەتەوەیی‬ ‫كورد هەبوبێ‪ ،‬هێندەی كس���پە‌‌و كارەسات‌‌و جەرگسوتانە نەتەوەییەكانی ئەم دو‬ ‫س���اڵەی پێش���و‪ ،‬ئاوها تەنیا‌‌و غەریب‌‌و بێكەس كەوتبنەوە‌‌و ئەوەندە تاك‌‌و تەرا‬ ‫دەس���تی میهرەبانی شیعر به‌س���ەریاندا هێنرابێ‌‌و هێندە دەگمەن قامكی وشەی‬ ‫جوان فرمێسكی سڕی بن‪.‬‬ ‫دو س���اڵ تێئەپەڕێ‌‌‌و لەگەڵ كۆچ‌‌و دیارنەمانی ئەو شاعیرەدا‪ ،‬وەك بڵێی خۆری‬ ‫قۆناغێك ئاوا بوبێ‌‌و س���ەرەتای هاتن���ی قۆناغێكی دی بوبێت‪ ،‬وەك بڵێی هەر‬ ‫له‌س���اتەوەختی مردنەكەی‌‌و رێوڕەسمی ناشایس���تەی هێنانەوەی تەرمەكەیەوە‬ ‫له‌سوید‌‌و مارشە سەربازییە نەشاز‌‌و ڕێپێوان‌‌و پێشوازییە ساردوسڕەكەیەوە‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئێمە بەر لەعنەتی ناش���رینیی كەوتبین‪ ،‬لەو س���اتەوە وردە وردە شیعری جوان‬ ‫دەداتە كزیی‪ ،‬كەفوكوڵی چاالكیی ئەدەبی دادەمركێتەوە‪ ،‬بس���تێك تۆز لەسەر‬ ‫جوانیی ئەنیش���ێ‪ ،‬كتێبفرۆشییەكان به‌ڕواڵەت چەندێك قەرەباڵغ بنوێنن‪ ،‬هێشتا‬ ‫هەر چۆڵوهۆڵ دیارن‪ ،‬كۆڕ‌‌و فێستیڤاڵە ئەدەبییەكان ئەو رەونەقەیان نامێنێ‌‌‌و پڕ‬ ‫دەبن له‌ستایش‌‌و وتی وتیی زیاتر‌‌و له‌قەرەباڵغیی زۆرتر‌‌و له‌پارو گالنی چەورتر‪.‬‬ ‫ئەمڕۆش یادی دوەمین س���اڵەی كۆچی ئەو ش���اعیرە له‌س���اتەوەختێكدایە كە‬ ‫جوانیی‌‌و داهێنان لەم شار‌‌و هەرێمەدا له‌نزمترین بەها‌‌و پێگەیدایە‪ ،‬كەس مۆسیقا‌‌و‬ ‫شانۆ‌‌و كەڤاڵ‌‌و ش���یعری جوان به‌پولێكی قەڵب ناكڕێ‪ ،‬شەقام پڕ دەبێ له‌مۆڵ‌‌و‬ ‫له‌ئاپارتمان���ی بەرز‌‌و ناقۆاڵ‌‌و گۆڕەپانەكان پڕ دەبن له‌هوها‌‌و ناش���رینیی‪ ،‬ناوەندە‬ ‫ئەدەبیی‌‌و روناكبیرییەكان یەك له‌دوای یەك به‌الدا دێن‌‌و دادەخرێن‌‌و كەس���یش‬ ‫مێش میوانی نییە‪ ،‬تەنانەت ئەو دەزگایەی كە شێركۆ بێكەس خۆی بەڕێوەبەر‌‌و‬ ‫دامەزرێنەری بو‪ ،‬لەبەر نەداریی‌‌و پەراوێزخس���تن‌‌و بڕینی بەشە بودجە‌‌و موچەی‪،‬‬ ‫توانای یادكردنەوەیەكی شایس���تەی ئەو شاعیرە‌‌و ڕایی كردنی رێوڕسمی خەاڵتە‬ ‫ئەدەبییەكەشی نابێ‌‌و ئەو پەلەقاژەیەشی كە له‌ئێستادا بۆ بەردەوام بونی دەزگاكە‌‌و‬ ‫چاپی كتێب دەیكا‪ ،‬وا پێدەچێ ئەوپەڕیی پێداگریی‌‌و دوایین بڕس���تی بەرگریی‌‌و‬ ‫دواهەمین هەناسەبڕكێی مانەوەی بێ‪ ،‬كە خۆی له‌راستیدا ئەگەر شێركۆ بێكەس‬ ‫ش���اعیری واڵتێكی خەمخۆر‌‌و كۆمەڵگەیەكی زیندو‌‌داو دەزگای بەرپرسیار‌‌و چاالك‬ ‫بوایە‪ ،‬ئەوا یاد‌‌و یادەوەریی‌‌و بەخشش���ی ئەو ش���اعیرەی دەكردە تەزاهورەیەكی‬ ‫ئەدەبیی‌‌و شاری به‌ڕاچڵەكینێكی گەورەی ڕوناكبیریی پێ دەتەنی‪.‬‬ ‫بنو كاك ش���ێركۆ‪ ...‬بنو وەك ش���اعیرێكی گەڕیدەی گەلێكی ئاوارە‪ ...‬بنو وەك‬ ‫فەرزەندی گەلێكی بێكەس‌‌و كوڕی كۆمەڵگەیەك كە ڕوخساری جەلالد‌‌و قوربانی‪،‬‬ ‫دز‌‌و دەس���پاك‪ ،‬تێكۆش���ەر‌‌و خایینی تێدا تێكەاڵو بوە‌‌و هەر هەموی بوەتە یەك‬ ‫ڕوخس���ار‪ ...‬كاتێ له‌كۆتایی سااڵنی هەش���تاكاندا‪ ،‬یانەی پێنی سویدی خەاڵتی‬ ‫توخولسكی ـ یان پێبەخشیت‪ ،‬دەیانزانی ئەگەر سبەینێ‌ واڵتەكەشت ئازاد ببێ‌‌‌و‬ ‫تەنانەت ئەگەر تیاش���یدا ببیتە وەزیر‪ ،‬دواجار له‌خۆت ناگەڕێیت‪ ،‬هەر دەبیتەوە‬ ‫به‌ش���اعیرە گەڕیدەكەی جاران‌‌و دەبیتەوە به‌باڵیۆزە غەمگینەكەی شیعری هەرە‬ ‫بێكەسترین گەلی دونیا‪.‬‬

‫هێزه‌ چه‌کداره‌کانی‬ ‫ئێران‬

‫مه‌ودای موشه‌که‌کانی ئێران‬

‫دورترین مه‌ودا‬

‫ شه‌هاب ‪3‬‬

‫سجیل‬ ‫ شه‌هاب ‪ 1‬و ‪2‬‬

‫ئێران‬

‫سه‌رباز‬

‫مه‌ودا‬

‫تۆندار ـ ‪69‬‬ ‫فه‌تح ‪110‬‬

‫ئیسرائیل‬

‫ئازه‌ربایجان‬

‫تورکمانستان‬

‫ده‌ریای‬ ‫قه‌زوین‬

‫سه‌ربازی یه‌ده‌گ‬

‫هێزه‌ چه‌کداره‌کانی‬ ‫ئیسرائیل‬

‫سه‌رباز‬ ‫سه‌ربازی یه‌ده‌گ‬

‫کوره‌ ئه‌تۆمییه‌کان‬ ‫فرۆکه‌‬ ‫تانک‬ ‫که‌شتی جه‌نگی‬

‫ته‌هران‬ ‫یۆرانیۆمی پیتێنراو‬ ‫ئه‌فغانستان‬

‫به‌رهه‌مهێنانی توڵی سوته‌مه‌نی‬ ‫ساغه‌ند‬ ‫کانه‌ یۆرانیۆم‬

‫قوم‬ ‫(له‌دروساتکردندایه‌)‬

‫نه‌ته‌نز‬

‫ئه‌سفه‌هان‬

‫ئاراک‬

‫فرۆکه‌‬

‫عێراق‬

‫لوبنان‬ ‫ئیسرائیل‬

‫به‌رهه‌مهێنانی ئاوی قورس‬ ‫سه‌نته‌ری لێکۆڵینه‌وه‌‬

‫تانک‬

‫ته‌لئه‌بیب‬

‫غه‌زه‌‬

‫له‌شکر عه‌باد‬

‫که‌شتی جه‌نگی‬

‫کوه‌یت‬ ‫ژێرده‌ریایی‬ ‫موشه‌ک‬

‫ژێرده‌ریایی‬

‫بوشه‌هر‬ ‫کارتیاکه‌ر‬ ‫که‌نداو‬ ‫ی فارس‬

‫موشه‌کی‬ ‫هه‌ڵگری کاڵوه‌ی ئه‌تۆمی‬

‫ماڵپه‌ڕی ئاوێن ‌ه نوێترین هه‌واڵ‌و زانیاری‬

‫به‌حره‌ین‬ ‫قه‌ته‌ر‬

‫دانیشتوان‬ ‫ئێران‬

‫ئیسرائیل‬

‫موشه‌ک‬ ‫موشه‌ک‬ ‫هه‌ڵگری کاڵوه‌ی ئه‌تۆمی‬

‫‪www.awene.com‬‬

‫ریکالم‬