Meer dan het lichaam alleen

Meer dan het lichaam alleen Geestelijke

zorg

bij

AxionContinu

1

Kerk in landschap Harrie Gerritz

Inhoud Geestelijke verzorging binnen AxionContinu Kersten Storch Hans van Viegen Anja Hoffmann Claudy Weijers Amanda de Bruijn Eva Kersbergen Barbara Fortuin Fatiha Mostadi Godelieve van Liebergen Marijke Zuilhof Joyce Vlaming, Lilly van Persie en Janneke Steentjes

2

4 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

Zeefdruk, oplage 74 van 75 1998 41 X 56 centimeter Harrie Gerritz (1940) noemt zichzelf een landschapsschilder. Hij is steeds abstracter gaan werken, maar onder meer kerktorens komen in zijn werk terug. ‘Een landschap in gedachten, een landschap zoals je dat beleeft’ noemt hij het ook wel.

Goede zorg raakt meer dan alleen het lichaam Binnen AxionContinu wordt op dit moment hard gewerkt om de organisatie toekomstbestendig te maken. Dat is nodig vanwege de veranderingen in de zorg. Zorgverzekering, Wet langdurige zorg en Wmo komen in de plaats van de AWBZ. Het is onze inzet om de beste zorg te blijven leveren.

Waar tot nu weinig over is gesproken, is de geestelijke verzorging binnen de verzorgingshuizen. Als scheiden van wonen en zorg wordt ingevoerd, verdwijnt hier deze zorg omdat we er geen geld meer voor krijgen. Is dat niet vreemd?

Moeten we dat accepteren? Is de keus het te laten verdwijnen daarmee al gemaakt?

Het lijkt mij zinvol om op een rij te zetten wat we op dit moment bieden aan geestelijke zorg en

hoe wij hier in de toekomst mee kunnen omgaan.

Wie willen we zijn en wat willen we bieden?

Geestelijke zorg is niet alleen religieus van karakter. Het gaat in brede zin om levensvragen van mensen, die om aandacht en respect vragen. Het gaat ook om welzijn en het verenigingsleven. Het gaat om samen leven en samen werken, waarbij aandacht wordt gegeven aan het geestelijk leven in alle facetten.

Om een goed overzicht te krijgen van wat er binnen AxionContinu gebeurt, ben ik in gesprek gegaan met al onze geestelijk verzorgers en kunstzinnig therapeuten. Ik heb met de hele groep gesprekken gevoerd en vervolgens ook met hen individueel. Naar aanleiding van deze gesprekken heb ik een overdenking gemaakt, die ik graag met u deel.

Hier leest u ook waarover de gesprekken gingen.

Er wordt zo een beeld geschetst van wat dit werk in de breedte inhoudt. Wat mensen doen op het terrein van het geestelijke om onze bewoners te betrekken, te versterken, te horen en ook, het klinkt misschien ouderwets, troost te bieden.

Het is prachtig werk, het ontroert en geeft kleur aan onze zorg en aan wie wij zijn. Zomaar loslaten? Inleveren? Ik hoop het niet. De organisatie zal hierin keuzes moeten maken en dat kunnen we alleen met elkaar.

Lex Roseboom Bestuurder 3

Geestelijke verzorging binnen AxionContinu

Sinds jaar en dag wordt binnen AxionContinu geestelijke verzorging geboden. Van oudsher kennen we denominaties binnen onze huizen.

Zo is Mariënstein van oorsprong een katholiek huis en De Wartburg evangelisch luthers. ’t Huis aan de Vecht kent als oud-FNV/PvdA-huis een traditie die dichter tegen het humanisme aanleunt.

In Marhaban, dagcentrum voor Marokkaanse oudere vrouwen, is islam de traditie die wordt gevolgd.

Dan kennen we nog een confessioneel huis, een huis met respect voor alle gezindten, een homeopathisch huis, een algemeen huis en huizen die zich tussen alles in bewegen.

“Mensen leven op en doen weer mee” 4

In al onze huizen is denken rond geestelijke zorg en -traditie vanzelfsprekend. Zorgverlening bestaat niet alleen uit de stenen gebouwen of de fysieke zorg, maar er is overal nadrukkelijk aandacht voor het geestelijke in de mens. Voor bewoners/cliënten en gasten is het van belang te weten dat we verder kijken dan alleen de knie of de heup en dat ook mensen met dementie gebaat zijn bij zorg voor het geestelijke, bijvoorbeeld door het aanbieden van rituelen.

Maar ook voor medewerkers heeft het betekenis dat we hier als organisatie belang aan hechten. Het schept een cultuur waarin we breder naar elkaar willen kijken dan alleen naar het ziek zijn van de bewoners.

Daarin raken we elkaar als mensen en ontmoeten elkaar ook in de nood die vaak voortkomt uit lichamelijk lijden. Het is ontroerend te zien hoe tijdens een zangdienst dementerenden weer deelnemen aan het gezamenlijke. Uit het niets, zo lijkt dat dan.

Meezingen met de liederen, bereikt worden door het geluid, de resonantie van een klankschaal. Of door zalving, handoplegging.

Mensen leven weer op en doen weer mee.

De afgelopen jaren hebben we veel geïnvesteerd in projecten rond kunst en cultuur, omdat we weten dat ook hierdoor mensen bij elkaar worden gebracht. Door ervaringen te delen, samen naar het museum gaan.

Of samen museumstukken bekijken en bespreken, die in de huiskamers worden tentoongesteld.

“ Het helpt mensen te ervaren wie ze zijn en hoe ze op dit moment in het leven staan” Het helpt mensen te ervaren wie ze zijn en hoe ze op dit moment in het leven staan.

Wat vindt men belangrijk, is dan een vraag.

Het biedt mensen mogelijkheden om te reflecteren en dit met elkaar te bespreken of bij zichzelf te overdenken. Dat kan in een kerkdienst zijn, maar ook in een kunsttherapiesessie, die hier expliciet ruimte voor maakt.

Veel van onze bewoners en cliënten zitten in zichzelf opgesloten, hebben een groot trauma in hun leven te verwerken of staan simpelweg voor de grote taak om voor zichzelf op een rij te krijgen hoe ze de laatste fase van hun leven in een zorginstelling moeten vormgeven. Dit zijn grote vragen, waarbij men hulp kan gebruiken, of een steunstructuur. Die steun zit ook in de aankleding van het huis, de manier van met elkaar omgaan en de cultuur van leven en werken. Kleurrijke wanden bieden comfort in ruimten, kunst aan de muur laat zien dat de omgeving verzorgd wordt en er aandacht is voor diegenen die er wonen/verblijven.

De eigen geschiedenis Geestelijke zorg, zo breed opgevat, gaat over een ieder van ons. Wat vinden we daarin zelf van belang, wie willen we zijn en hoe willen we gezien worden. Om zicht te krijgen op wat we daarin belangrijk vinden, begin ik bij mijn eigen geschiedenis en de vraag: wat is voor mij daarin belangrijk.

Ik ben geboren en getogen in een orthodox protestants milieu. In het begin van mijn leven ben ik in die specifieke traditie opgegroeid en ben uiteindelijk meer in de humanistische richting terechtgekomen. Snel beschreven in één zin, maar het is de uitkomst van groei en een langdurig denkproces en van ‘groeitijd’. Wie ik zo geworden ben als mens is daarmee nog maar voor een deel benoemd. In al die fasen heb ik mij geborgen geweten binnen een structuur van denken en in de omgang met mensen met wie ik vragen kon bespreken die mij en anderen aangingen.

Samen groeiden we. Zo krijgt het leven vorm.

Kunst en literatuur spelen in mijn leven een grote rol omdat ik mezelf daarin terugzie en het me helpt na te denken over het leven.

Dat gaat ook over uitgedaagd worden, in een prettige omgeving verblijven en wonen.

Elk mens heeft op die manier een verhaal, een geschiedenis, en zoekt naar een vervolg daarvan.

Vanuit die gedachte is het voor mij van belang dat dit proces voor mijzelf en iedereen kan blijven doorgaan in het leven. Opname in een zorgcentrum is een zeer grote ingreep in het leven van iedereen. Juist daar komt het erop aan het eigen leven opnieuw te overdenken, met anderen in gesprek te komen over zingeving en levensvragen. Dat kan op veel manieren en binnen verschillende vormen plaatsvinden. Van belang is dat mensen dit zelf ervaren en dat medewerkers hier ruimte voor maken en geven. Geestelijke

5

Geestelijke verzorging binnen AxionContinu

zorg in die zin opgevat gaat verder dan alleen religie. Het gaat over omgang met elkaar, kunst en vorming, aandacht voor ontmoeting en welbevinden.

Kortom: de kwaliteit van het leven.

Daar moet het volgens mij over gaan, ook in onze woonzorgcentra, nu en in de toekomst.

De visie van AxionContinu Op dit moment bieden we op alle locaties geestelijke zorg en is het onderdeel van onze cultuur. Soms duidelijk boven alles uitstijgend. Soms meer verscholen in de kleine dingen, bijvoorbeeld in persoonlijke aandacht.

Wij hoeven niet voor de ander in te vullen hoe dit inhoud te geven. Maar wel de ruimte bieden, zodat iemand dat op eigen wijze kan doen. Ruimte om het eigen bestaan te overdenken en al dan niet met anderen in gesprek te komen over zijnsvragen, levensvragen.

Daarbij geldt volgens mij ook dat het niet allemaal zo diep hoeft te gaan. Een sfeer waarin je gezien wordt en samen met anderen gezellige dingen kunt doen, is net zo belangrijk. Mede door de verschillende welzijnsactiviteiten en kunstzinnige therapie ontstaat een cultuur van samen creĂŤren en werken aan geestelijk welbevinden.

6

De belangrijkste zichtbare activiteiten van de geestelijke zorg Kerkdiensten/gebedsdiensten Kerkdiensten en islamitische gebedsdiensten geven bewoners structuur omdat ze op een vast tijdstip plaatsvinden en een vaste liturgie volgen. Dit zorgt voor herkenbaarheid, betrouwbaarheid en houvast. Een goed verzorgde dienst geeft het gevoel dat men welkom is, dat er moeite voor jou wordt gedaan. Een dienst biedt de mogelijkheid de ramen en deuren van een wereld die vaak heel klein geworden is, open te zetten, andere verhalen te horen en om ook dat aan te raken waarvoor de mensen zelf geen woorden (meer) hebben. Kerkdiensten versterken, ook met deelnemers uit meerdere geloven in één dienst, een gemeenschapszin.

Kringgesprekken Rondom thema’s vinden kringgesprekken plaats. De onderwerpen variëren. Van ‘wat is vriendschap’ tot aan een bijbellezing en gesprek daarover. Ook werken geestelijk verzorger en kunstzinnig therapeut samen.

In zo’n bijeenkomst spreekt men eerst over een thema. En vervolgens gaat iedereen dat vormgeven in een schilderij. Kringgesprekken zijn soms zo populair dat meerdere groepen ontstaan.

Individuele gesprekken Al onze bewoners kunnen behoefte hebben aan een individueel gesprek. Soms signaleren familieleden of verzorgenden dat iemand verdrietig of depressief is. Dan kan het zinvol

zijn dat een geestelijk verzorger in gesprek gaat. Geestelijk verzorgers kunnen bewoners langer volgen en een klankbord zijn. Het helpt mensen om tot begrip en acceptatie te komen. Ook verzet en woede over ziekte of het terugblikken op het leven komen uitgebreid aan de orde. In het pastorale gesprek met de geestelijk verzorger komen de eigen vragen in relatie tot religieuze (zijns)vragen aan de orde.

Herdenkingsbijeenkomsten Jaarlijks staan we stil bij het overlijden van bewoners en op sommige momenten bij het overlijden van medewerkers. In speciale bijeenkomsten herdenken we hen. Familie en vrienden worden uitgenodigd aanwezig te zijn.

Kunstzinnige Therapie Mensen worden uitgedaagd over zichzelf na te denken, zichzelf te ervaren. Door dingen met de eigen handen te maken, ontstaat een creatief proces dat mensen brengt tot overdenking of het ervaren van schoonheid.

Blokkades door bijvoorbeeld een hersenbloeding kunnen confronteren, maar dat hoeft niet per se een drempel te vormen om iets te maken. De begeleiding van een kunstzinnig therapeut doet gesprekken ontstaan. Mensen ervaren opnieuw hun mogelijkheden, soms zelfs nieuwe, ongekende ervaringen en ontdekken gebieden die ze vergeten waren.

7

Toekomst

Er gebeurt dus heel veel moois. In de nieuwe organisatie kan niet alles overal op dezelfde manier worden geboden. Op sommige plaatsen wordt het aanbod straks anders ingericht.

Om het gesprek in de organisatie samen te voeren, bied ik ter inspiratie een aantal mogelijke uitgangspunten: • Wij blijven een cultuur vormgeven, waarin de kwaliteit van leven van cliënten, bewoners en gasten voorop staat.

• Geestelijke verzorging in alle aspecten blijft een kerntaak van AxionContinu.

• Niet alleen in de verpleeghuizen, maar ook in de zorgcentra waar het zogenoemde ‘scheiden van wonen en zorg’ wordt ingevoerd, blijven we geestelijke zorg bieden. Hier zal sterker geïnvesteerd worden in samenwerking met bijvoorbeeld kerken en andere partners in de wijken en met vrijwilligers die kunnen ondersteunen bij de organisatie van activiteiten.

• In alle locaties wordt de relatie met geloofsgemeenschappen van buitenaf sterker gezocht en vormgegeven. Een mooi voorbeeld is de samenwerking met de Evangelisch-Lutherse Gemeente in Utrecht, die zich in woord en daad verbonden heeft aan De Wartburg. Voorgangers preken zowel in de kerk als in de kapel van De Wartburg. Ook vrijwilligers van deze gemeente werken in De Wartburg. De externe Evangelische Luthers steunstichting Dr. Oudendal, maakt het ons financieel onder andere mogelijk de aanstelling van onze dominee op het benodigde aantal uren te houden.

• Cliënt, mantelzorger en verzorgende worden gestimuleerd met elkaar in gesprek te gaan over levensvragen en spiritualiteit.

8

• Het stellen van vragen rond zingeving en waarden wordt actief door de organisatie gestimuleerd. Aan ‘Bij ons kan ‘t’ wordt verder inhoud gegeven.

• Gezamenlijke activiteiten zoals kerkdiensten, vieringen en kringgesprekken worden, waar mogelijk, uitgebreid.

• Scholing en vorming voor medewerkers en vrijwilligers rond het stellen van en omgaan met levensvragen wordt verder vorm gegeven en uitgebreid.

• Activiteiten op het gebied van kunst en cultuur beïnvloeden het welbevinden en worden geïntegreerd in het leven en werken van alledag. Bezoeken aan musea en theater blijven we stimuleren en organiseren.

9

21 oktober 2014

Kersten Storch

De Wartburg en ‘t Huis aan de Vecht

I

ndividuele gesprekken voeren, is voor Kersten de kern van haar werk. “Iemand voelt dat je bereid bent je in te leven in zijn of haar verhaal. Het maakt bewoners sterker,” vertelt zij mij. Dit maakt dat de geestelijk verzorger in haar ogen een aparte positie inneemt naast de anderen rondom de bewoner. “Spreken over wat je ten diepste raakt, dat is meer persoonlijk en intiem.”

Kersten ziet de kerkdiensten als centrale momenten van ontmoeting en gesprek. Mensen zijn bij elkaar in de kapel, luisteren naar de preek en ervaren ook samen de rituelen. De kerkdienst geeft bewoners de gelegenheid om te reflecteren. Het verhaal dat zij horen, kunnen zij verbinden aan hun eigen levensverhaal. Dat biedt de gelegenheid tot individuele gesprekken. Wat Kersten uit deze gesprekken leert, kan zij weer meenemen in haar preken.

De geestelijk verzorger moet rust uitstralen, vindt zij. Laten merken dat er tijd is om te praten. “Hoe vaak gebeurt het niet dat de bewoner het gesprek opent met de vraag: ‘U heeft het zeker druk?’

Iedereen heeft behoefte aan de individuele aandacht voor de overdenking van de eigen vragen.”

Daarnaast houdt zij kringgesprekken, die mensen de mogelijkheid geven meer gemeenschappelijke dingen te bespreken. Bijvoorbeeld aan de hand van een verslag van een reis naar Israël of een presentatie over een bijzondere tentoonstelling.

Soms zijn er zo veel deelnemers, dat het doel van het kringgesprek daardoor niet helemaal uit de verf komt.

10

Levensbeschouwelijke achtergrond luthers

Geestelijke verzorging volgens Kersten: Beschikbaar zijn en aandacht hebben voor persoonlijke, levensbeschouwelijke vragen van bewoners.

Het is belangrijk te luisteren en in het gesprek het denken van de ander richting te geven. Zo help je iemand verder.

Op mijn vraag waar zij trots op is, zegt Kersten dat het de diensten zijn en het vormgeven van de individuele gesprekken. Hierin vindt de ontmoeting echt plaats en ontstaat haar verbondenheid met de bewoners. Zij wil hun verhalen onthouden en hen ondersteunen in hun denkproces.

Wat zij mist? “Ik zou graag meer vrijwilligers zien om mensen te halen, te brengen en te begeleiden. Zodat iedereen die dat graag wil naar de diensten en groepsgesprekken kan komen.”

Toekomst Kersten zou graag voorgaan in diensten, ook op andere locaties. Maar dat is lastig, want je moet als geestelijk verzorger wel een relatie hebben met bewoners wil je betekenisvol kunnen werken. In diensten kun je daarom vooral breed uitstralen: u bent hier welkom, ik ben hier ook graag.

Daarnaast blijft zij voorzitter van de ethische commissie van AxionContinu.

“Voor mij zijn de zondagse kerkdiensten en de Bijbelkring een soort hoogtepunten, waar je je echt op verheugt. Bij de Bijbelkring bijvoorbeeld leer je elke keer weer iets, waarvan je denkt ‘Zó heb ik dat nog nooit gezien!’. Dan ga je daar ook met elkaar in discussie. Inspirerend is dat.

Het breekt je wereld een beetje open en in een zorginstelling is dat af en toe hard nodig.

Dat geldt ook voor de zondagse kerkdiensten.

Het is ontzettend waardevol dat we de kerkdiensten op zondagochtend kunnen vieren en dan ook nog in zo’n mooie kapel! Dan heb je echt het gevoel: ‘Nu is het zondag’.

Dat er meer mensen naar de dienst gaan wanneer ons eigen geestelijk verzorger voorgaat, is normaal. Zij kent ons, zij weet wat er gaande is hier in De Wartburg en waarmee bewoners tobben. Dat klinkt dan door in zo’n dienst en dat is heel fijn. Het koffiedrinken na de dienst is ook heel belangrijk. Daar zitten wij vaak na te praten over de preek of over iets anders uit de dienst.

Uiteraard is ‘onze dominee’ er niet alleen voor de bewoners die iets met de kerk hebben. Maar dat straalt ze ook uit. Iedereen kan bij haar terecht.” mevrouw Schaap-Aartse, De Wartburg

11

22 oktober 2014

Hans van Viegen De Bijnkershoek

V

eel gesprekken die Hans voert, gaan over God. Of over betekenis, zingeving. Hij vertelt mij dat hij wordt geïnspireerd door het weten dat er iets is wat ons overstijgt, dat er een grotere ordening boven ons is. Hij wil mensen begeleiden in de fase van het leven waarin zij zitten. “Mensen overdenken de keuzes die ze hebben gemaakt.

Ook komen geregeld vragen aan de orde als ‘hoe neem ik afscheid’, ‘wie was ik in mijn actieve leven’, ‘wie wil ik zijn nu ik een woonzorgcentrum ben opgenomen’.”

In De Bijnkershoek wordt elke woensdag een katholieke dienst gehouden, waar ongeveer vijfentwintig mensen komen. De Sint Marti-

Levensbeschouwelijke achtergrond algemeen geestelijk verzorger

nus Parochie, met zo’n zes vrijwilligers, en de coördinator welzijn organiseren dit. Een keer per maand is er een protestantse dienst van de PKN, georganiseerd door vier vrijwilligers. Steeds een andere dominee gaat voor. Het aantal bezoekers is ongeveer vijftien.

Hans heeft met een psycholoog de gespreksgroep voor mensen met dementie begeleid. Met de afdelingsmanager bespreekt hij dan hoe hier op wordt gereageerd. Zijn plan is ook gespreksgroepen voor somatische cliënten te beginnen, omdat daar behoefte aan is. Ook leidt hij twee keer per jaar de herdenkingsdienst voor overleden bewoners.

Daarnaast heeft hij veel individuele gesprekken in De Bijnkershoek, ook op de pg-afdelingen.

Hij gaat deze gesprekken aan als hij denkt dat mensen daar behoefte aan hebben of op verzoek van zorgmedewerkers of de huisarts. Zijn doelstelling is dat mensen ‘meer zichtbaar voor zichzelf worden’ en op open wijze een balans opmaken van hun leven. Ofwel, hoe is het leven nu ten opzichte van de eindigheid van het leven.

“Daarin wil ik mensen graag ondersteunen.”

Geestelijke verzorging volgens Hans: Nabij je medemens zijn en hem ondersteunen om de betekenis van het eigen leven te herijken, te overdenken.

12

Ik heb regelmatig een gesprek met mevrouw en mag Gé zeggen. Zij heeft onlangs haar broer verloren.

Gé geeft aan dat onze gesprekken haar troost bieden. Geestelijke verzorging is voor haar God die door mensen heen werkt. Zij ervaart dat ik haar warmte, veiligheid en vertrouwen bied. Het is het simpele gevoel van je welkom weten.

Zo kan zij weer verder en weet zich opgeladen aan de bron van licht. mevrouw Gé Jongejan-van der Werf, De Bijnkershoek

Hij constateert dat er ondanks een afnemend kerkbezoek veel behoefte is aan religiositeit, spiritualiteit. Niet iedereen is gesteld op een gesprek als Hans zich voorstelt als geestelijk verzorger.

“Dan zeggen mensen ‘Nee, ik wil niet over de kerk spreken’. Als ik vraag, vindt u het goed als we het over ú hebben, is vaak ‘Ja, graag’ het antwoord.” Hans vertelt dat hij als niet kerkelijk verbonden een inspiratiebron voor mensen wil zijn. Het gesprek biedt mensen troost en dat is feitelijk religie in de breedste zin.

Hans vindt geestelijke verzorging een verantwoordelijkheid van de organisatie. Ook de geest is deel van de mens. Zonder geestelijk verzorgers is er een groter risico dat mensen lijden, omdat zij hun situatie moeilijker kunnen plaatsen.

Hans is trots op het vertrouwen dat hij van mensen krijgt en op wat hij noemt het ‘hartcontact’ dat ontstaat. Dat laatste is belangrijk, maar hij geeft aan dat zijn betrokkenheid altijd professioneel is.

Wat Hans mist, is tijd. “Ik kom altijd tijd tekort en ook wel ruimte om medewerkers in te lichten over hoe zij kunnen openstaan voor levensvragen en het bieden van nabijheid.”

Toekomst Hans zou op alle locaties willen inspringen als geestelijk verzorger en gespreksgroepen organiseren op meer plaatsen binnen de organisatie.

Hij denkt graag mee over verschillende manieren van vormgeven van geestelijk leven.

13

4 november 2014

Anja Hoffmann

Levensbeschouwelijke achtergrond: protestants christelijk

Voorhoeve

A

nja vertelt mij dat ze veel individuele gesprekken voert, met ongeveer vijftig bewoners. Zij doet dit op vier afdelingen van Voorhoeve. Mensen die wekelijks de kerkdienst bijwonen, komen uit zichzelf bij haar. Maar ook verwijzen medewerkers van de afdeling bewoners naar haar door.

Zij houdt verder gespreksgroepen met maximaal tien mensen, zo’n dertig per jaar. Ze werkt met bijvoorbeeld muziek, verhalen, poëzie, afbeeldingen en voorwerpen. Alles om mensen in gesprek te brengen over wat hen raakt in het leven. Soms brengt dat mensen bij elkaar. Dan ontstaan er zingevingsmomenten die van groot belang zijn.

Elke zaterdagochtend wordt een kerkdienst gehouden. Anja gaat twintig keer per jaar voor, twaalf keer per jaar doen vrijwilligers dit. Daarnaast zijn er ook nog ruim twintig betaalde gastvoorgangers. “De kerkdiensten worden zeer goed bezocht. Wekelijks komen vijftig mensen uit het huis, al dan niet met partner,” vertelt zij. Anja verzorgt deze kerkdiensten in toga. Zij vindt het mooi om te zien dat bewoners actief meedoen door bijvoorbeeld een gedicht voor te lezen of uit de Bijbel lezen.

Ik vraag haar wat voor haar de kern van haar werk is. “Mensen in hun wezen ondersteunen.” Dat is wat haar betreft de kerntaak voor geestelijke verzorging in de toekomst.

Wat de organisatie van haar werk betreft, vindt zij dat je enerzijds van alles kunt organiseren zoals het ‘invliegen’ van een dominee voor kerkdiensten. Maar het is ook belangrijk dat je er vrijwilligers bij betrekt om dat te ondersteunen.

14

Geestelijke verzorging volgens Anja: Bewoners ondersteunen bij zingevingsvragen.

Dat kan door naar het levensverhaal te kijken en praten over wat voor mensen belangrijk is.

“Ik heb kunnen delen wat er op mijn hart ligt.

Ik heb daar veel steun aan. Vooral nu mijn man overleden is.”

Mevrouw Elgeti, verhuisd van Voorhoeve naar De Parkgraaf

Zelf kan zij voor de kerkdiensten een beroep doen op vijftien vrijwilligers. Twee vrijwilligers helpen haar bij de gespreksgroepen.

Er zijn relaties met de Pniëlkerk en de Triumfatorkerk, allebei in de buurt van Voorhoeve. De kerken voelen zich verantwoordelijk om Anja als dominee te ondersteunen door haar te vragen of zij vrijwilligers nodig heeft voor de kerkdiensten.

“De huidige vrijwilligers doen dit veelal al jaren.

Maar dat de vraag wordt gesteld, is bijzonder.”

Toekomst Anja spreekt de hoop uit dat het werk voor de bewoners op dezelfde manier kan worden voortgezet. Zelf lijkt het haar prettig om bredere doelgroepen te bedienen, waardoor haar werk afwisselend is. Maar vooral hoopt zij dat de organisatie een sfeer blijft creëren waarin het mentaal welbevinden van de cliënt voorop staat. “Dat ligt niet alleen bij de geestelijk verzorger, maar is meer een sfeer die in de hele organisatie aanwezig moet zijn.”

15

6 november 2014

Claudy Weijers

Albert van Koningsbruggen, Tolsteeg, ’t Huis aan de Vecht

Z

ij vertelt mij dat de individuele gesprekken met bewoners heel belangrijk zijn, zeventig procent van haar tijd is zij daar mee bezig. Contacten komen vaak tot stand via de zorgmedewerkers. Soms vraagt familie er ook rechtstreeks om. Vijf tot acht gesprekken per dag is wat haar betreft het maximum.

Claudy houdt daarnaast gesprekgroepen, die ze soms ‘filosofisch café’ noemt, afhankelijk van wat zij wil bespreken. Ze doet één keer per maand een gespreksgroep op de PG- en ook op somatische afdeling in Albert van Koningsbruggen. Ook in

Levensbeschouwelijke achtergrond: humanistisch

Tolsteeg is deze activiteit er eens per maand.

Gespreksgroepen worden geregeld samen met kunstzinnig therapeuten gegeven en het thema is dan vaak ‘kleurrijke herinneringen van het levensverhaal’.

“De kern van mijn werk is voor mij het raken van mensen. Ik ben er trots op als dat lukt,” zegt zij.

Zij heeft thema’s die zij op verschillende momenten inzet in haar contacten: ‘kleurrijke herinneringen’, ‘vriendschap/liefde’, ‘moeilijk contact, wat doe je dan’, ‘ontvankelijkheid naar de ander’, ‘menselijke waardigheid’ en ‘sterfelijkheid’.

Claudy werkt op drie locaties. Daarom vraag ik haar of er verschillen zijn. Zij geeft aan dat in ’t Huis aan de Vecht met meer een sociaaldemocratische achtergrond, wat meer humanistisch gerelateerde vragen leven. Verder ziet zij niet veel verschil.

Zij heeft een humanistische achtergrond en wisselt bij het Humanistisch Verbond ervaringen uit met vakgenoten. Al is het niet zo dat zij via deze weg direct vrijwilligers krijgt of projecten opzet.

Geestelijke verzorging volgens Claudy: Het begeleiden van mensen bij hun levensvragen en bij het op adem komen na de ingrijpende veranderingen, die na de opname vaak in het leven van iemand hebben plaatsgevonden.

16

Zij vertelt wel betrokken te zijn bij een onderzoek van de Universiteit voor Humanistiek en Vilans, dat gaat over het omgaan met levensvragen.

Op dit moment ziet zij geen mogelijkheid vrijwilligers te werven of in te zetten. In haar beleving kost het te veel tijd om bijvoorbeeld mensen te begeleiden. Ik geef haar mee dat het een verrijking kan zijn als ook vrijwilligers met een humanistische achtergrond binnen de organisatie actief zijn en als er meer projecten in de humanistische traditie worden aangeboden.

Toekomst Claudy vindt het belangrijk dat AxionContinu geestelijke verzorging breed blijft zien. Zij ziet zichzelf geen kerkdiensten houden, maar bekijkt of zij bijeenkomsten kan organiseren op het gebied van bezinning die voor ‘iedereen’ toegankelijk zijn. Zij vertelt dat zij incidenteel een huiskamerbijeenkomst heeft georganiseerd samen met een psycholoog, om met name te vragen wat de mensen nodig hebben of zouden willen. Dat vind ik een interessante invalshoek om in gesprek te gaan met mensen.

“Iemand die je kunt vertrouwen is heel erg belangrijk. Soms kun je niet met zorgmedewerkers of met familie praten over waar je mee zit. Ook is het fijn om je hart te kunnen luchten.

Op die manier krijgt alles een plek.

En tenslotte kun je samen op zoek gaan naar wat je de kracht geeft om vol te houden op moeilijke momenten. Je geloof, maar ook het ervaren van dankbaarheid. Het gaat soms om kleine dingen, zoals het voor jezelf zingen van oude, vertrouwde liedjes als je je verdrietig voelt. En zij helpt bij het zoeken naar manieren om met de mensen om je heen een menswaardig leven te leiden, iets voor elkaar te kunnen betekenen.” mevrouw Baauw, ’t Huis aan de Vecht 17

12 november 2014

Levensbeschouwelijke achtergrond algemeen geestelijk verzorger

Amanda de Bruyn De Drie Ringen

D

e vieringen zijn voor Amanda belangrijk in het werk. Daarin komen de verschillende geloofstradities terug. “Het gaat niet om die ene waarheid, maar om het samen nadenken over het leven en over levensvragen die mensen bezighouden,” vertelt zij.

De viering is een mooi moment, waar mensen elkaar ontmoeten.

Amanda neemt deel aan het overkoepelend pastor-overleg in de wijk. Een pastor en een dominee gaan twee keer per jaar voor in een viering in De Drie Ringen. Zelf doet zij dit zes tot acht keer per jaar, op de woensdagmiddag. Er doen dan ongeveer vijfentwintig mensen mee.

Als mensen dat graag willen, voert zij individuele gesprekken. Maar ook gaat zij zelf bij mensen langs, om kennis te maken of om te vragen wat mensen bezighoudt. “Mensen staan hier erg voor open, ze vinden het heel plezierig,” vertelt zij. Op mijn vraag waar bewoners met haar over spreken, zegt zij dat het gaat om het verlies van mensen om hen heen, niemand meer hebben om iets mee te delen en afhankelijk zijn. Maar ook het opmaken van de balans van het leven en vragen als ‘heb ik het goed gedaan’ komen aan de orde.

Ik vraag Amanda of wij als organisatie ook bij crisiszorg geestelijke verzorging moeten bieden.

Zij heeft haar twijfels. “Iemand zit in een crisis en moet dan opeens ook nog de geestelijk verzorger ontvangen.”

Toekomst Wat de veranderingen bij AxionContinu betreft, Amanda vindt het belangrijk dat ook de geestelijk verzorgers daarbij worden betrokken en dat zij kunnen aangeven hoe veranderingen in hun ogen het beste kunnen worden vormgegeven.

Zelf voelt zij zich blij in haar werk. Zij heeft een plek in De Drie Ringen, maar krijgt ook de ruimte haar werk zelf invulling te geven.

18

Geestelijke verzorging volgens Amanda: Aandacht hebben voor bewoners en er voor hen zijn.

“Ik vertel zomaar mijn levensverhaal, omdat de geestelijk verzorger mij het gevoel geeft dat ik dat kan doen en er echt aandacht voor heeft. En ja, dan komen er ook tranen. Dat mag ook, ik hoef me niet anders voor te doen dan hoe ik me op dat moment voel. Het is fijn om echt te kunnen praten, zeker ook over alle mooie dingen die ik heb meegemaakt.� mevrouw Luinge, De Drie Ringen

19

12 november 2014

Eva Kersbergen De Ingelanden, De Componist

B

ewoners begeleiden bij wat zij noemt ‘vertraagde rouwverwerking’. Dat vindt Eva belangrijk. “Het is voor bewoners nodig om te reflecteren op wat hen is overkomen. Denk daarbij aan dementie, een CVA, angst voor de toekomst, angst voor de dood.”

Zij probeert ook contact te maken met mensen met dementie die niet meer spreken. Tot haar vreugde werkt dit vaak positief. Het omgaan met onmacht van mensen en met ingewikkelde familieverhoudingen vragen soms ook veel van haar aandacht.

Eva denkt dat de eenzaamheid van bewoners toeneemt, als er geen geestelijke verzorging meer zou zijn. Mensen krijgen dan ook meer lichamelijke problemen.

Het bespreken van de toekomst met een cliënt vindt zij van groot belang. “Zonder toekomst kan een depressie ontstaat. Het overdenken van wat er is gebeurd en het bespreken van hoe het verder gaat, helpt mensen.”

Denkend over de rol van een dominee in een ‘algemeen’ huis, geeft Eva aan dat een humanist of een katholiek hooguit vanuit een andere traditie werkt. Maar dat de christelijke traditie aansluit bij de cultuur van veel mensen.

Naar haar vieringen, eens per twee weken, komen op dit moment zo’n vijfendertig mensen.

Ze beschikt over vijf tot twaalf vrijwilligers.

De kerkdienst is vooral een manier om mensen bij elkaar te brengen. Van daaruit voert zij vervolgens de individuele gesprekken.

20

Levensbeschouwelijke achtergrond protestants christelijk

Eva werkt ook mee met welzijnsactiviteiten als culturele middagen. Dan gaat het ook over zingeving. Ze sluit verder aan bij lunches in huiskamers en probeert daar in gesprek te komen met bewoners.

Geestelijke verzorging volgens Eva: Onvoorwaardelijke acceptatie van de bewoner en beschikbaar zijn om naar hem of haar te luisteren.

Toekomst Eva is van mening dat geestelijke verzorging een belangrijke functie heeft en voor iedereen bereikbaar moet zijn. Een structuur waarbij vrijwilligers, die worden gecoacht door de geestelijk verzorgers, bewoners bezoeken is volgens haar een mogelijkheid voor de toekomst.

In 2015 wil zij de huiskamergesprekken gaan versterken. Vaak gebruikt zij ‘Loesjes’ en ‘Visjes’.

Dat zijn prikkelende spreuken, die mensen aanspreken.

Haar wens is dat zij kan rapporteren in het elektronisch zorgdossier, zodat ook bijvoorbeeld artsen zien wat geestelijk verzorgers voor een cliënt betekenen. Ik vraag haar of zij dat niet rechtstreeks kan doen in plaats van via het dossier. Zij vindt het wel belangrijk omdat zo eerder gesignaleerd kan worden wat een cliënt nodig heeft.

Geestelijke verzorging: ‘fijn/blij dat het er is’ ‘een open gesprek’ ‘luisterend oor’ ‘wij krijgen ook tussendoor aandacht, niet alleen tijdens de vieringen’ ‘fijne verbinding tussen de verschillende christelijke tradities’ ‘inspirerende vieringen’ ‘hulp bij emotionele situaties’ ‘iemand die tijd voor je heeft’

21

13 november 2014

Barbara Fortuin

Isselwaerde, Mariënstein, Hospice, De Schutse

B

arbara vertelt mij dat zij ziet dat mensen vanuit hun oude geloofsopvattingen soms angstig zijn voor de dood en het hiernamaals. “Ik zie het als mijn taak om mensen te ondersteunen en te begeleiden naar meer rust in hun ziel.” Als geestelijk verzorger vangt zij mensen op die worstelen. Dat kan op aangeven van mensen zelf. Maar Barbara kijkt zelf ook wie haar steun zou kunnen gebruiken.

In Isselwaerde heeft zij contact met mensen met dementie. “Als geestelijk verzorger moet je dan een heel andere weg kiezen,” legt zij uit. Want hoe doe je aan geestelijke verzorging als iemand niet meer praat?

In Isselwaerde wordt bijvoorbeeld gewerkt met klankschalen. Een geluid maakt rustig. Het geeft aan dat je er mag zijn, je mag rustig zijn. Het gaat daarbij niet zozeer om het overbrengen van de melodie, maar meer om de resonantie (trilling), waarmee ook iemand met dementie kan worden bereikt. Zo’n nieuwe klankwereld vindt Barbara waardevol.

Als geestelijk verzorger met een katholieke achtergrond in een katholiek huis werkt zij vanuit het beeld dat God de schepper is. Daardoor is het leven mogelijk geworden. De dood hoort daar voor haar nadrukkelijk bij. Via de rituelen van de kerk is het eenvoudiger mensen te bereiken en zorg te verlenen, omdat het herkenbaar is.

Voor niet-gelovigen is een andere benadering nodig. Bijvoorbeeld via gespreksgroepen. Zij doet dit een keer per maand en er komen ongeveer tien mensen van Mariënstein en De Hooghe Camp bijeen. Er wordt gesproken over leven en over dood.

22

Levensbeschouwelijke achtergrond: rooms-katholiek

Barbara vindt het belangrijk dat mensen elkaar vinden en elkaar accepteren. “Veel mensen die in een woonzorgcentrum komen wonen, kennen angst. Angst om opnieuw te beginnen, angst om na te denken hoe je opnieuw contact moet leggen. Ik zie het als mijn taak om mensen daar in te begeleiden en uit te nodigen om in de samenleving van de nieuwe woonsetting elkaar te ontmoeten.” Daarnaast gaat zij ook naar het

Geestelijke verzorging volgens Barbara: Aandacht hebben voor spirituele vragen.

Mensen ondersteunen in hun kracht om levenskunstenaar te zijn.

Hospice om met mensen het gesprek aan te gaan.

In de kapel van Mariënstein werkt zij veel samen met pater Roeleveld en diaken Vaneker, die tien uur per maand beschikbaar is en wordt betaald door AxionContinu. Binnen Mariënstein zijn veel eucharistievieringen.

De hele week door zijn er momenten van ontmoeting, van rozenkransgebed tot eucharistie. Er komen ook veel mensen van buiten. Barbara werkt niet alleen samen met de Basiliek, maar ook met de protestantse ontmoetingskerk.

Barbara gelooft heel erg in contact via muziek.

Voor mensen met dementie is muziek in haar ogen noodzaak. Zij gebruikt muziekstukken ook om mensen te bereiken. De componist heeft een bedoeling met de muziek en de klanken sluiten aan op een vraag. Het is een opmaat voor een gesprek en het maakt mensen toegankelijk. Opvallend vindt zij als je mensen een ratel of een sambabal geeft en bijvoorbeeld Bela Bartok laat horen, zij meedoen op de maat van de muziek. Tot haar verbazing stopt men precies aan het eind van het lied.

Toekomst Barbara denkt dat de verbinding met de wereld buiten georganiseerd moet worden. Ze vraagt mantelzorgers bijvoorbeeld met hun naaste de kerk te bezoeken en er samen rond te lopen. Kleine dingen bekijken, zoals een kussentje, een kaars, een beeld. Zo benader je mensen met dementie in hun eigen wereld.

“Ik stel zeer op prijs dat ik hier gebruik van kan maken. Vroeger kon ik moeilijk naar de kerk, nu ga ik altijd.

Ik word opgehaald voor de mis.

De gespreksgroep van het Seniorenpastoraat wil ik niet missen, ik kijk er naar uit. Hier heb je heel veel ‘vrije uren’ om na te denken.

Het is geweldig dat je dan met anderen in gesprek kunt gaan.” mevrouw Van Rooyen, Mariënstein “Wij zijn hier voor elkaar. Dit gesprek doet me goed. Als het vandaag zondag was, hoefde ik niet meer naar de kerk.” mevrouw Heykamp, Marienstein, tijdelijk Zuilenstein

23

13 november 2014

Fatiha Mostadi

Levensbeschouwelijke achtergrond: islamitisch

Marhaban

H

noewel binnen het islamitisch geloof de geestelijke verzorging veelal door een (mannelijke) imam wordt gedaan, is er ook ruimte voor vrouwen om dit te doen. Fatiha is één van hen.

Zij merkt dat er veel geestelijke pijn is bij de bezoekers van Marhaban, de dagopvang voor Marokkaanse vrouwen. “Je moet als geestelijk verzorger voelen vanuit je hart en dat met de cliënt delen. Als iemand dat ervaart, zal het verdriet verminderen.”

De problemen die de vrouwen hebben, zijn soms groot en hebben niet alleen met het geloof te maken. Het kan ook gaan om heel andere zaken.

Zoals verlating door de man, eenzaamheid, ‘driehoog achter’ wonen, onvoldoende Nederlands spreken of geen contacten met anderen hebben. Vanuit Marhaban worden vrouwen actief geholpen. De wereld van de oudere cliënten is vaak zeer gesloten. Men is jaren geleden naar Nederland gekomen en leeft in het isolement van de eigen woning. Het leven in de moskeeën is meer gericht op mannen dan op vrouwen. Veel vrouwen gaan dan ook nooit naar de moskee, maar beleven alles in de intimiteit van het eigen huis.

Marhaban is enorm belangrijk voor deze groep, merkt Fatiha. “Het betekent zuurstof voor deze vrouwen. Zij leven voor het eerst zélf hun leven.

Zij bespreken met mij in openheid hun problemen en zaken waar ze vragen over hebben. Zij dachten voorheen dat met niemand te kunnen delen. Hun geheimen blijven bij mij.”

Vanuit oude tradities wil het nogal eens voorkomen dat de man aangeeft dat de vrouw hem

24

moet gehoorzamen. Fatiha vindt dat mensen in een relatie elkaar dienen te gehoorzamen. Er is voor haar geen verschil tussen mensen, dus ook niet tussen mannen en vrouwen. Omdat wat mensen van binnen voelen soms anders is dan wat het geloof stelt, besteedt Fatiha hier veel aandacht aan. Zij leest uit de Koran, duidt het en

Geestelijke verzorging volgens Fatiha: Rust brengen en mensen begeleiden in het verminderen van boosheid en verdriet.

geeft het betekenis. “Ik geef uitleg over wat wel en niet mag.”

Fatiha is expliciet in haar kritiek op de moskee.

De moskee heeft in haar ogen een heel grote rol, maar laat deze liggen. Men doet eigenlijk niets voor deze groep vrouwen.

een woning in het flatgebouw boven Marhaban en hebben zo eigenlijk een nieuwe leefwereld gevonden. Door de kracht die de vrouwen in Marhaban krijgen, durven zij bijvoorbeeld in contact te treden met buren. Ook met buren van Nederlandse komaf.

Fatiha constateert dat zij door haar werk in Marhaban een bekende persoonlijkheid is in Kanaleneiland. Veel mensen ervaren Marhaban als een plek waar zij elkaar kunnen ontmoeten en waar zij fysieke en geestelijke problemen kunnen bespreken. Zelf doet zij als vrijwilliger van alles in de wijk om mensen bij elkaar te brengen en verder te helpen. Zo geeft zij les aan mantelzorgers over hoe dit werkt en hoe mensen grenzen kunnen stellen.

Verschillende cliënten van Marhaban, die elders in de wijk woonden, zijn verhuisd naar

Toekomst Fatiha denkt dat er veel meer gesprekken gevoerd moeten worden met de kinderen over de zorg voor Marokkaanse ouderen. De oudere cliënten zitten veelal vast in hun bestaande denkpatronen. Voor de volgende generaties geldt een heel nieuwe werkelijkheid. Fatiha vindt dat hier vanuit de moskee te weinig sturing op wordt gegeven.

En ook vanuit de gemeenschap zelf gebeurt dat niet veel. Zij vindt het van belang dat AxionContinu zich hier meer op richt.

25

17 november 2014

Godelieve van Liebergen Albert van Koningsbruggen, Tolsteeg

G

odelieve is zelf oud-katholiek. Het verschil tussen oud-katholiek en rooms-katholiek is dat volgens de oudkatholieke opvatting de onfeilbaarheid van de Paus wordt betwist, Maria onbevlekt ontvangen niet wordt geaccepteerd, priesters mogen trouwen en het huwelijk van hetero en homo ook na een eerdere scheiding kan worden ingezegend in de kerk.

Ondanks dat zij de katholieke traditie meeneemt in Albert van Koningsbruggen en Tolsteeg, realiseert zij zich dat ze er in deze ‘algemene’

Levensbeschouwelijke achtergrond oud-katholiek

huizen voor iedereen moet zijn. Zij is van mening dat het goed is dat in een algemeen huis geestelijke verzorging zonder zending wordt bedreven.

Mensen kunnen op die manier op neutrale gronden hun verhaal kwijt.

Kerkdiensten werden één keer per maand in Albert van Koningsbruggen gehouden. Ook is er maandelijks een dienst in Tolsteeg. Er waren zo’n twintig deelnemers in Albert van Koningsbruggen, inclusief familie en vrijwilligers. In Tolsteeg zijn er dertig. Met de kerken was binnen Albert van Koningsbruggen niet heel veel contact. Er is een kerkgroep actief die de diensten organiseert.

In Tolsteeg ligt dit iets anders. Daar is met name voor de katholieken contact met de Nicolaïkerk, maar dat gaat niet via Godelieve.

Godelieve stelt dat het gezond verstand mag spreken. Voor haar betekent dit dat mensen zelf moeten nadenken en ondersteund worden in trajecten die zij moeten gaan in het leven. “Bijvoorbeeld een ernstige ziekte niet zozeer als een straf ervaren, maar veel meer doordenken wat er nog mogelijk is.” Vragen die mensen zelf hebben, zijn voor haar erg belangrijk.

Geestelijke verzorging volgens Godelieve: Mensen een diepere laag laten ervaren, inzicht te verschaffen in de bron van zichzelf en de kracht te verwerven om van daaruit verder te komen.

26

“Hier heb ik het geloof op een andere manier leren beleven.

Ik dacht dat de Heer me had gestraft, omdat ik in een rolstoel zit. Maar nu weet ik wel beter. Ik weet niet waar ik zou zijn, zonder Zijn hulp. Ik ben blij dat ik hier in huis mijn geloof kan beleven en dat ik hierin op weg ben geholpen.� anoniem

Zij heeft twee gespreksgroepen opgezet, die eens per twee weken werden gehouden. Deze zijn als gevolg van de veranderingen binnen deze locaties gestopt. Individuele gesprekken vinden ook plaats, maar die zijn vooral gericht op acute vragen.

Toekomst Als gevolg van alle veranderingen binnen Albert van Koningsbruggen en de sluiting van Tolsteeg kan het tijdelijke contract van Godelieve niet worden verlengd.

27

19 november 2014

Marijke Zuilhof Albert van Koningsbruggen, Tolsteeg

M

arijke is baptistisch geestelijk verzorger. Zij vertelt mij dat zij met mensen praat over de vraag ‘Hoe kan ik verder vanuit mijn levensovertuiging en hoe kan het geloof mij daarbij helpen. Welke krachtbronnen heb ik die mij kunnen steunen in het verwerken van het verlies en het verdergaan in dit leven’.

Geestelijke verzorging volgens Marijke: Luisteren naar mensen en samen reflecteren.

Antwoord zoeken op de vraag ‘hoe ga ik verder’.

28

Levensbeschouwelijke achtergrond baptistisch

Marijke werkt met gespreksgroepen, waarvoor zij een groot aantal vrijwilligers heeft kunnen werven. Daardoor kunnen twee individuele cliënten samen met een vrijwilliger een gesprek voeren.

Dat is heel intensief en direct. Marijke prijst zich gelukkig met zo veel ondersteuning. Zowel in Albert van Koningsbruggen als in Tolsteeg heeft zij twintig vrijwilligers.

Daarnaast werkt zij ook veel met muziek, zoals het zingen van liederen. Psalm 23 bijvoorbeeld, ‘Al ga ik door het dal van diepe duisternis…’.

Zo’n lied is dan het begin van een gesprek. Haar ervaring is dat de oude melodieën en teksten veel oproepen. Ook het zingen van ‘De heer is mijn Herder’ opent wegen om met mensen in gesprek te komen.

Ook al zijn mensen in deze levensfase niet gelovig, dan komen zij toch vaak vanuit de christelijke traditie en opent het een deur naar hun persoonlijk leven.

Voor Marijke persoonlijk is God een liefdevolle vader en dat is het beeld dat zij ook wil overdragen op de bewoners. Al wil zij wel aansluiten bij de beelden die cliënten zelf hebben. Haar levensvisie dringt zij niet op, maar deze helpt haar in het bieden van ondersteuning aan de bewoners.

Samenwerking met de kerk krijgt op veel manieren vorm. Met name vanuit de Evangeliegemeente De Bazuin in Nieuwegein vinden er bijbelgespreksgroepen plaats. Vanuit de Nicolaïkerk en de Marcuskerk werken actieve vrijwilligers, die ook bewoners bezoeken en in Tolsteeg actief willen blijven. Marijke pleit voor behoud van geestelijke verzorging voor mensen met dementie die in Albert van Koningsbruggen zijn gebleven.

Islamitische gebedsdienst Marijke heeft veel in het buitenland gewoond en spreekt enig Arabisch. Hierdoor heeft zij gemakkelijk contact met islamitische bewoners. Uiteraard kan zij als vrouw en als niet-moslim geen gebedsdiensten houden. Wel heeft ze na enig zoeken contact gekregen met Hamza Akkar, geestelijk verzorger in het UMC. EĂŠn keer per zes weken houdt Hamza Akkar nu een gebedsdienst waar ongeveer zes bewoners gebruik van maken, zowel mannen als vrouwen. Mannen zitten voorin, vrouwen daar achter. Marijke is er bij als schakel. De bewoners ervaren deze gebedsdiensten als zeer positief. Hieruit komen ook gesprekken met vrouwen voort, bijvoorbeeld over conflicten die men ervaart als men zich per se aan de ramadan wil houden terwijl men ziek is. Hier wordt samen over gesproken, de islam biedt de ruimte aan zieken om de ramadan te verschuiven dan wel over te slaan.

Toekomst Marijke heeft een tijdelijk contract en weet dat het niet mogelijk is dat dit wordt verlengd. Toch ziet zij een rol voor zichzelf weggelegd. In de nieuwe divisie Revalidatie en Herstel zou zij revalidanten graag mindfulness gaan geven.

29

25 november 2014

Joyce Vlaming projectleider kunst en cultuur Lilly van Persie kunstzinnig therapeut Janneke Steentjes kunstzinnig therapeut

D

e kunstzinnig therapeuten Lilly van Persie en Janneke Steentjes dagen met hun werkvormen mensen uit zichzelf als het ware te ontdekken. Ook Joyce Vlaming, projectleider kunst en cultuur, probeert in haar werk bewoners te raken. De relatie met geestelijke verzorging is voor mijn gesprekspartners overduidelijk. Ook in hun werk gaat het om aandacht en luisteren. Zij kunnen mensen helpen bij verstilling, in een moeilijke fase van hun leven of als zij in een depressie zitten.

30

Janneke en Lilly leggen mij uit hoe zij met verschillende werkvormen mensen bij zichzelf kunnen laten stilstaan of zichzelf opnieuw kunnen ervaren. Zij gaan daarvoor met cliënten bijvoorbeeld tekenen of schilderen. Dat kan met pastelkrijt of met verf. Ook werken zij met andere materialen waarmee cliënten met hun handen iets creëren.

Veel van onze bewoners zijn als gevolg van hun ziekte of van wat hen is overkomen, ‘in zichzelf geraakt’, naar binnen gericht. De mogelijkheid om

vanuit zichzelf met anderen te communiceren is er niet. Doordat ze aan het werk gaan, krijgen zij de ruime om zichzelf te zijn.

Kunst creëert ruimte in jezelf, zeggen mijn gesprekspartners. Heel veel van de zorg wordt ‘met het hoofd’ gegeven en is bijvoorbeeld gericht op zelfstandigheid. Behalve dan misschien de fysiotherapie, waar een gewricht op gang wordt geholpen. In hun werk gaat het meer over ‘innerlijke’ zorg. Zij werken bijvoorbeeld met kleuren.

Iedere kleur heeft een betekenis die mensen op een andere manier raakt. Kleuren geven uiting aan

het onbewuste, aan het gevoel. Als je samen een kunstwerk maakt, investeer je in iets anders. Zo kun je een bewoner helpen om dat contact weer te leggen.

Zij leggen uit dat het niet zozeer gaat om wat mensen maken, maar meer om de manier waarop zij dat doen. Door het gezamenlijk werken aan een schildering ontstaat een nieuwe verwondering. Mensen ervaren hun mogelijkheden, soms zelfs andere mogelijkheden of gebieden die ze eigenlijk waren vergeten. Mensen raken daarmee zichzelf in hun ziel.

31

“De linkerhelft van de tekening laat zien hoe mijn verblijf hier in huis was, toen ik hier kwam wonen.

Een gevoel van somberheid, ik was chagrijnig en kon slecht contact maken met de mensen. Dat viel me tegen. Ik ben een allemansvriend, een vrouw van de straat, ik was altijd onderweg.

De rechterkant laat een vrouw zien die zich gehoord voelt. Meestal kom ik somber binnen en word opgefleurd door de groep. Er zijn andere vrouwen en mannen die er net zo bij zitten als ik.

De bijeenkomsten van jullie deden me goed.

Ik kwam er vrolijk uit. Ik kon er alles zeggen en ik werd begrepen. Ik begrijp ook wat de anderen zeggen. Er wordt geluisterd naar elkaar.” mevrouw Querngester, ’t Huis aan de Vecht

32

Lilly en Janneke vinden het opvallend dat bijna altijd zichtbaar wordt hoe het met iemand gaat.

Of mensen depressief zijn bijvoorbeeld en hoe zij in hun leven staan. Maar ook of zij open kunnen staan voor de dingen die ze maken.

Het gaat niet altijd om het gesprek. Zoals iemand die voor het eerst na een CVA weer een krijtje durft vast te houden. Om een lijntje te zetten, om te proberen iets te maken, om controle te verwerven. Dat is belangrijk en ook ontroerend.

Voor een bewoner is de kunstzinnige therapie soms zo ingrijpend of confronterend, dat het veel los maakt. Daarom worden soms zorgmedewerkers of een psycholoog erbij betrokken. Zij noemen het voorbeeld van iemand die wel met een kunstzinnig therapeut met kleuren wil werken, maar het niet meer aankan om in een ruimte met andere mensen te zijn. De therapie wordt dan in de eigen kamer van de bewoner gegeven.

Ook het vormgeven van de ruimtes in onze huizen doet heel veel voor de beleving van innerlijke rust danwel onrust, legt Joyce mij uit.

Kunstprojecten, waarbij ruimten opnieuw worden geschilderd of aangekleed, maken dat mensen zich anders kunnen voelen. Bijvoorbeeld door kleuren aan te brengen in ruimten. Kleur kan structuur bieden, maar ook een gemoedstoestand beĂŻnvloeden. En kleur kan energie geven. Daarover praten met elkaar voegt iets toe aan de cultuur in een huis.

In ’t Huis aan de Vecht is onlangs een groot atelier gemaakt. Daar kunnen bewoners van AxionContinu, maar ook mensen van buiten en kunstenaars, samen werken.

33

Zij geven aan dat activiteiten op het gebied van creativiteit vaak als eerste wegvallen of dat er geen aandacht meer voor bestaat als er moet worden bezuinigd. Terwijl, vinden zij, creatieve activiteiten enorm veel mogelijkheden bieden voor mensen om zich uit te spreken. Het voegt iets toe aan het denken, het voegt iets toe aan het leven, het voegt iets toe aan hoe mensen zichzelf ervaren.

Er vinden soms ook samenwerkingsprojecten plaats met geestelijk verzorgers binnen de organisatie. Zo hebben geestelijk verzorger Claudy Weijers en Lilly samen een ‘praat/doe-groep’. De deelnemers praten een half uur over bijvoorbeeld ‘vriendschap’ en zetten dit om in een schilderij of tekening. Om er vervolgens weer met elkaar over te praten. Het brengt mensen met elkaar in contact. Maar het geeft mensen zelf ook de mogelijkheid bezig te zijn met verwerking van wat voor hen van belang is.

34

Colofon Uitgave AxionContinu Teksten Lex Roseboom Eindredactie Berber Schrijver Concept BLADEN&CO Fotografie Willem Mes Drukwerk Drukkerij Hendrix Utrecht, februari 2015

AxionContinu Postbus 2251 3500 GG Utrecht 030 - 282 22 00 info@axioncontinu.nl www.axioncontinu.nl

35

36