De Wartburg De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
Met een rijke historie naar een mooie toekomst
2
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
Inhoud Gesprekken met mensen van De Wartburg
Meneer Beijerbergen van Henegouwen, bewoner 8 Marcelle Besseling, coördinerend verpleegkundige
10
Fokke Scherstra, oud-voorzitter Cliëntenraad
14
Han de Soeten, oud-directeur
18
Kersten Storch, geestelijk verzorger
22
Voorwoord
5
Mevrouw Bitterling, bewoner 26
De nieuwe Wartburg
6
Mevrouw Bogaerts, bewoner 28
Ramen met een verhaal 44
Max van Huut, architect 32 Ko Scheel, bouwbedrijf JP van Esteren
Wetenswaardigheden over De Wartburg
34
Mevrouw Schotman, bewoner 38 Judith Swart, coördinerend verpleegkundige
40
Heleen Engbers, projectmanager Zorghotel
50
Van de vroegste geschiedenis tot de nabije toekomst 12, 16, 20, 24, 30, 36, 42 en 48
4
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
Voorwoord a een lange voorbereiding en anderhalf jaar bouwen is de nieuwe Wartburg gereed. En wat is het mooi geworden! Wonen en zorgverlening gebaseerd op de meest recente inzichten en wensen. Een gebouw dat vriendelijkheid uitstraalt en is gemaakt met mooie materialen. Een ontwerp waarin een mens zich thuis voelt. Bovendien sluit het complex naadloos aan op het oorspronkelijke gebouw uit 1941, dat voortaan de functie van Zorghotel heeft. Dat is gelijk een nieuwe tak van het zorgconcept van AxionContinu. De Wartburg heeft een bijzondere, rijke historie. Deze gaat terug naar 1841, toen ds. Zimmerman het eerste ‘Wees- en oude mannen- en vrouwenhuis’ stichtte. Sociale betrokkenheid en verantwoorlijkheidsgevoel waren belangrijke pijlers waarop de Evangelisch Lutherse Gemeente een eerste voorziening bouwde om zorg te kunnen verlenen. Toen nog gefinancierd uit giften en mogelijk geworden door een grote schenking van de regent Van Dorsselen, een suikerfabrikant. De eerste ‘zorglocatie’ lag aan het Domplein. Veel verhuizingen en diverse groeifasen later, is uiteindelijk in 1941 de huidige locatie in gebruik genomen. De traditie om ieder jaar op 10 januari met de bewoners ‘vlees, grauwe erwten en rijst’ te eten en stil te staan bij de historie en daarmee bij de start van De Wartburg, zullen wij tot in lengte van jaren in stand houden, ook in de nieuwe Wartburg!
5
Het zijn de mensen die al die jaren werken in De Wartburg die het maken tot wat het is: een betrokken huis dat wonen en zorg levert aan bewoners en waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en samen leven. Dat is kenmerkend voor De Wartburg en een lijn die we met elkaar willen doorzetten. In dit boek ziet u alles bij elkaar komen: de historie, de mensen en De Wartburg in alle fasen en vormen. We zijn er trots op. De titel van dit boek is dan ook treffend. We gaan met een rijke historie naar een mooie toekomst! Lex Roseboom, Raad van Bestuur AxionContinu
De nieuwe Wartburg woonzorg van de toekomst
De nieuwe Wartburg, aan de rand van de Utrechtse wijk Oog in Al, is een modern woonzorgcentrum van AxionContinu. Na een bouwperiode van anderhalf jaar is het in de zomer van 2012 in gebruik genomen. In het nieuwe, markante gebouw met organische vormen wonen ouderen op een eigentijdse manier. De Wartburg biedt de combinatie van comfortabel, zelfstandig wonen met de mogelijkheid tot verzorging en verpleging.
rchitectenbureau Alberts & Van Huut ontwierp de nieuwbouw, die in de plaats is gekomen van de ‘oude’ oostvleugel van het verzorgingshuis. Het witte historische deel van De Wartburg uit 1942 is daarbij behouden en vloeiend verbonden met de nieuwbouw. Dit gebouw wordt geheel gerenoveerd en omgevormd tot een zorghotel. Alberts & Van Huut staan bekend om hun organische ontwerpen. De architecten willen met deze vormen de menselijke maat en het welbevinden in en om een gebouw benadrukken. Zij maken daarvoor ook gebruik van veel natuurlijke en duurzame materialen. In de nieuwe Wartburg is daarom veel hout, glas en aluminium verwerkt.
Autonomie en keuzevrijheid De Wartburg biedt een nieuwe vorm van huisvesting voor ouderen, waarbij wonen en zorg gescheiden worden aangeboden. Dit past bij de eisen die
6
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
de toekomst stelt aan het wonen, welzijn en de zorg voor ouderen. De autonomie en keuzevrijheid van de bewoners staan centraal. Cliënten huren een woning en kunnen daarnaast hun eigen zorgpakket samenstellen. Ze hebben zowel de beschikking over zorg als toegang tot allerlei ‘gemaksdiensten’ zoals een boodschappenservice en een klussendienst. In De Wartburg bieden 110 serviceappartementen plaats aan senioren die daar op deze wijze zelfstandig en comfortabel kunnen wonen met alle service en voorzieningen binnen handbereik. Vierentwintig appartementen zijn bestemd voor mensen met een zorgindicatie. Deze ruime appartementen hebben een aparte woon- en slaapkamer. Een team van deskundige medewerkers staat 24 uur per dag klaar om alle bewoners professionele zorg te verlenen, mocht dat nodig zijn.
Huiselijke sfeer Naast appartementen voor zelfstandig wonende ouderen, zijn er ook drie groepswoningen voor in totaal vierentwintig bewoners met dementie, waar kleinschalige zorg geboden wordt. Elke bewoner heeft een eigen kamer, maar er is ook een gezamenlijke woonkamer met keuken. In de woning heerst een huiselijke sfeer, waar bewoners zoveel als mogelijk hun leven kunnen voortzetten zoals ze thuis gewend waren. Net als thuis wordt samen televisie gekeken, ontbeten of een spelletje gespeeld. Er wordt in de woningen gezamenlijk gekookt en wie wil en kan, helpt mee. Vrienden en familieleden worden actief betrokken bij de zorg en activiteiten.
Uitnodigend De entree van De Wartburg is uitnodigend met een grote glaspartij en een mooie lichte vide die zes verdiepingen hoog reikt. Net achter de ingang is het gezellige restaurant ‘De Palas’, waar bewoners iedere dag kunnen lunchen, dineren of een kopje koffie kunnen drinken. Voor boodschappen is er een winkeltje in het restaurant. Ook de kapsalon, pedicure en het internetcafé zijn in of vlakbij de grote ontvangsthal. Het ontwerp van de binnentuin sluit helemaal aan op het organische karakter van de architectuur van het gebouw. Met de nieuwbouw gaat De Wartburg een mooie toekomst tegemoet.
7
De mensen van
De Wartburg
In het najaar van 2012 vindt de officiële opening plaats van de nieuwbouw van De Wartburg. Dit is een nieuw markeringspunt in de rijke historie van De Wartburg. Een historie die terug gaat tot het begin van de negentiende eeuw. Het boek wat voor u ligt, is speciaal gemaakt ter herinnering aan deze feestelijke mijlpaal. Centraal staan de mensen die De Wartburg hebben gemaakt tot wat het nu is. Een modern, sfeervol huis, waar het prettig vertoeven is. Niet alleen voor alle bewoners, maar ook voor de mensen die er met veel betrokkenheid en passie werken of vrijwilliger zijn. Het boek bevat interviews met mensen, die op wat voor manier dan ook betrokken zijn bij De Wartburg. Verhalen met mooie herinneringen, over hoe het vroeger was, over de wijk Oog in Al, over het Lutherse geloof, over de speciale sfeer van het huis, over de nieuwbouw, maar ook over verwachtingen en plannen voor de toekomst. Dit alles is geïllustreerd met mooie foto’s van vroeger en nu. Kortom een mooi boek over de mensen van De Wartburg voor op de salontafel om steeds weer even in te kijken.
Lopen gaat niet zo gemakkelijk meer en van de dokter moet hij met zijn rechterbeen omhoog zitten. Maar wie zou Andries Beijerbergen van Henegouwen 102 jaar geven? De oudste bewoner van De Wartburg heeft een messcherp geheugen en is bijzonder geestig. Hij zwemt, klust in huis en zo af en toe rijdt hij nog auto. “Wel voorzichtig, hoor.”
Z
ijn honderdste verjaardag vierde hij in het ziekenhuis, waar hij wegens een maagbloeding was opgenomen. De lokale televisie kwam op bezoek. In de reportage verbaast de verpleegkundige zich over het snelle herstel van de hoogbejaarde patiënt: “Twee dagen na zijn zware operatie liep meneer alweer over de gang.”
Fitnessen in de tuin Meneer Beijerbergen van Henegouwen, bewoner:
“Ik hoop dat ik hier nooit meer weg hoef”
Mens sana in corpore sana. Die ‘gezonde geest in dat gezonde lichaam’ is een kwestie van goede genen, zegt meneer Beijerbergen. En van bezig blijven, en sport. Véél sport. Zijn hele leven draaide erom. Als leraar lichamelijke opvoeding gaf hij les op lagere scholen in de Jordaan en Nieuwendam, de zeevaartschool en op Nijenrode. Later werd hij Hoofd Sport op de Universiteit van Utrecht. “Ik ben er gebleven tot mijn zeventigste,” vertelt hij, “en eigenlijk had ik toen nog niet weg moeten gaan.” Welke sporten beoefende hij zelf? Die vraag
8
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
“Vorige week heb ik nog de scharnieren van de voordeur gesmeerd.” wuift meneer Beijerbergen weg. “Ik ben sneller klaar als ik vertel welke niet.” In zijn woonkamer staan de boeken over sport hoog opgetast. Zijn huishoudelijke hulp rangschikte ze op onderwerp. Veel uitgaven gaan over de zwemsport. Duizenden kinderen leerde hij zwemmen. Zelf is hij nog regelmatig in het zwembad te vinden. Om zeven uur ’s ochtends steekt hij in zijn trainingspak de straat over om in het koude bad baantjes te trekken. Zijn huisgenoten vinden dat wel een beetje raar, weet meneer Beijerbergen, maar daarvan trekt hij zich niets aan. “Ach, de mensen zien een ouwe vent die krom loopt,” zegt hij met een glimlach.
Woonboot De Wartburg kende hij al lang voor hij er zijn intrek nam. In de grote zaal leidde hij jaren geleden meer dan tweehonderd hoofdleiders ‘Meer Bewegen Voor Ouderen’ op. Bovendien woonde hij meer dan dertig jaar met veel plezier op een woonboot tegenover het huis. ‘Breng die visjes maar naar de opa’s en oma’s aan de overkant,’ zei hij ooit tegen de jongens uit de buurt die bij zijn ark hun hengel uitwierpen. Op zijn negentigste verhuisde hij naar De Wartburg,
“Heerlijk toch. Ik hoop dat ik hier nooit meer weg hoef.” 9
op aandringen van zijn jongste zuster. “Nu ben ik zo blij en dankbaar dat ik hier mag wonen. Ik heb de mooiste flat van iedereen, werkelijk waar. Heerlijk ruim en licht en op een mooi punt, met een balkon. Ik kan ver kijken, zie de vogels, de vliegtuigen, Venus en de maan. Heerlijk toch? Ik hoop dat ik hier nooit meer weg hoef.”
Te weinig mannen De eerste tijd was hij op zichzelf. “Ik had een druk bestaan, had er niet zo’n behoefte aan. Maar ik heb mijn koers gewijzigd. Nu richt ik me op de gemeenschap hier. Het fijne is: de bewoners zijn betrokken bij elkaar. Toen ik ziek werd, kreeg ik veel post.”
Een ding zit meneer Beijerbergen wel een tikkeltje dwars en dat is het vrouwenoverschot in huis. “Te weinig mannen, dat is niet goed. Daar zouden ze echt wat aan moeten doen. Laatst had ik moeite met de accu van mijn auto. Daar heb je een man bij nodig.” Meneer Beijerbergen staat midden in de maatschappij. Hij windt zich op over het huidige zwemonderwijs. “Abominabel zoals er tegenwoordig wordt gezwommen.” Dus pakt hij pen en papier en schrijft weer een gepeperde brief naar de krant. Stilzitten kan hij niet. “Heb ik geen tijd voor. Vorige week nog heb ik hiernaast de scharnieren van de voordeur gesmeerd. Zat ik op mijn knieën. De buurvrouw was bezorgd of ik nog wel overeind kon komen.”
Marcelle Besseling, coördinerend verpleegkundige:
“Alleen ik ga terug”
Van alle medewerkers die drie jaar geleden ‘tijdelijk’ in Leidsche Rijn gingen werken, is Marcelle Besseling de enige die terugkeert. Spannend vindt ze het wel, maar het is een uitdaging die ze graag aangaat. Zeker nu haar in De Wartburg een nieuwe functie wacht, die van coördinerend verpleegkundige.
“V
oordat we naar De Drie Ringen in Leidsche Rijn vertrokken, heb ik elf jaar als verpleegkundige in De Wartburg gewerkt. Een leuke baan én bij mij om de hoek. Ik kan lopend naar mijn werk. Het stond voor mij dan ook als een paal boven water dat ik na de renovatie zou teruggaan. En ik niet alleen: we zouden met z’n allen opnieuw beginnen in Oog in Al. Maar dat laatste pakt nu heel anders uit,” lacht Marcelle.
Inspirerend Geen enkele collega van Marcelle keert terug en maar een paar bewoners wagen de stap. Marcelle legt uit hoe dat komt. “De mensen die nu in De Drie Ringen wonen, en voor een deel van De Wartburg komen, krijgen veel zorg. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat er in De Drie Ringen alleen serviceappartementen zouden komen. Maar het is nu een kleinschalig woonzorgcentrum van AxionContinu. Medewerkers kunnen er blijven werken en bewoners kunnen er blijven wonen. Natuurlijk is hen wel
10
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
“Ik verwacht dat mensen uit de buurt hier graag komen wonen.” een plekje aangeboden in de nieuwe Wartburg, maar de meeste mensen zien op tegen wéér een verhuizing. Als je zo oud bent, is dat behoorlijk ingrijpend.” Voor Marcelle lijkt het bijna alsof ze in een nieuwe baan begint. Met een nieuw gebouw, nieuwe bewoners, nieuwe collega’s… “Best moeilijk om alles en iedereen achter te laten, maar ik heb nu eenmaal altijd terug gewild. En ergens is het ook heel inspirerend, op mijn 56ste nog iets nieuws opbouwen.”
Ideale combinatie “Ik heb in De Wartburg de ideale combinatie van werk en privé gevonden. Overdag doe ik waar ik zin in heb - sporten, boodschappen, in de tuin werken - en om 16.00 uur ga ik werken. Als coördinerend verpleegkundige begeleid ik
straks de bewoners in de somatische zorgappartementen en de serviceappartementen, mensen die zich nog prima redden. Waarschijnlijk ga ik ook klinische lessen geven. Die mogelijkheid was er in De Drie Ringen niet voor mij. En het blijft een mooie plek om te werken. Er is een prachtig kapelletje, een grote vijver, de tuin die opnieuw wordt aangelegd, het kippenhok dat terugkomt en een heleboel extra voorzieningen voor mensen uit de buurt. Bovendien zijn de nieuwe appartementen veel fijner dan de woningen in de oude flat, die met de grond gelijk is gemaakt.”
Privacy en ruimte Soms moet Marcelle wel lachen om de reacties van bewoners. In De Drie Ringen zijn de appartementen bijvoorbeeld veel groter dan in de oude
Wartburg. “Je zou denken dat mensen het prettig vinden om meer ruimte te krijgen. Niks hoor. ‘In de oude Wartbrug was het veel gezelliger,’ hoor je dan. Terwijl daar lange, smalle gangen waren met allemaal kleine kamertjes. ‘Er was leven,’ zeggen ze. ‘Je was nooit alleen’. Mensen die hier voor het eerst komen wonen, denken daar trouwens heel anders over. Die willen wat jij en ik ook willen: privacy, ruimte, rust, je spullen kwijt kunnen… Nou, dat kan zeker in het nieuwe complex. Ik verwacht dat mensen uit de buurt hier graag komen wonen. Ook, of misschien wel juist, de mensen die het liefst zelfstandig blijven. En wie wil dat nu niet?” “Vroeger kwamen mensen breiend het verzorgingshuis binnen. Zo van: als ik wat krijg, zit ik alvast goed. Nu blijven ouderen zo lang mogelijk thuis. Dat kan ook, want we bieden vanuit De Wartburg hulp aan huis, bijvoorbeeld bij het kousen aantrekken of pillen innemen. En als mensen vereenzamen, is een belletje voldoende voor wat aanspraak. Je hoeft je zelfstandigheid dus niet zomaar op te geven. In plaats van die grote sprong, neem je een lange aanloop. Dat past veel beter bij deze tijd. De Wartburg speelt daar goed op in.”
“Het is heel inspirerend, 0p je 56ste nog iets nieuws opbouwen.” 11
Weeskinderen en ouden van dagen De geschiedenis van De Wartburg gaat terug tot 1841. Ds. Johannes Decker Zimmerman, predikant van de Utrechtse Lutherse gemeente,
Ds. Johannes Decker Zimmerman
nam samen met suikerfabrikant en ouderling Johan Pieter van Dorsselen het voortouw bij de stichting van het ‘Wees-, oude mannen- en vrouwenhuis’, zoals het opvanghuis voor weeskinderen en ouden van dagen toentertijd heette. Al bij zijn zilveren ambtsjubileum in 1833 had predikant Zimmerman in zijn preek ter herdenking van de voorgaande vijfentwintig jaar de wens geuit om een wees- en oudeliedenhuis te stichten. Hier waren echter fondsen voor nodig. In de jaren die volgden, bleek de predikant een enthousiast en doortastend fondsenwerver. Hij was
vastbesloten ervoor te zorgen dat het opvanghuis voor ouderen en wezen er daadwerkelijk zou komen en probeerde er iedereen enthousiast voor te maken. En dankzij de gulle giften van vele prominenten uit de stad – maar ook van bijvoorbeeld Koning Willem I – had Zimmerman in 1840 het bedrag van maar liefst 27.000 gulden bijeen gekregen. Helaas was dit nog niet voldoende om het opvanghuis te starten. De heer Van Dorsselen bood uitkomst. In 1841 riep hij een extra vergadering van de kerkenraad bijeen. Tot grote vreugde van
12
De heer Van Dorsselen
iedereen vertelde hij die middag dat hij een pand aan het Domplein had gekocht en dat hij dat aan de Lutherse gemeente wilde schenken om daar het te stichten wees- en ouderenhuis te vestigen. Op zondag 16 maart 1842 werd het huis aan het Domplein feestelijk ingewijd.
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
Bewoners van het eerste uur De dag voor de inwijding arriveerden de eerste bewoners van het wees-, oude mannen- en vrouwenhuis: zes ouderen en twee weeskinderen. Er waren aparte slaapzalen voor mannen en vrouwen. De ouderen moesten zich inkopen door een bedrag van vijfhonderd gulden te betalen. De regels waren streng en de bewoners waren absolute gehoorzaamheid schuldig aan de regenten. Zo moest de kleding die een bewoner wilde dragen door de regenten worden goedgekeurd. Wie zich opstandig gedroeg werd als een ondeugend kind op de vingers getikt en kreeg straf van de huismeester. De bewoners moesten een aantal werkzaamheden verrichten. Daarnaast werd van hen voornamelijk verwacht dat ze zich stil en rustig hielden. De kinderen waren allemaal hetzelfde gekleed. Effen wol en sober van kleur. Alleen de knopen waren versierd met de Lutherse zwaan. Het tehuis gaf de kinderen behalve kost en inwoning ook een opleiding. De meisjes werden opgeleid tot dienstmeid en bleven tot hun 20ste in het huis. De jongens bleven twee jaar langer. Zij werden opgeleid tot ambachtsman.
10 januari: vlees, grauwe erwten en rijst EĂŠn van de voorwaarden van de schenking van de heer Van Dorsselen van het huis aan het Domplein, was dat 10 januari - de dag dat hij het huis had geschonken - elk jaar dankbaar herdacht moest worden. Hij wilde dat het bestuur er een gewoonte van zou maken om op 10 januari de bewoners van het huis uit te nodigen voor een maaltijd. De maaltijd moest bestaan uit warm vlees, grauwe erwten en rijst. En zo geschiedde. Tot op de dag van vandaag wordt deze traditie in ere gehouden. Elk jaar op 10 januari wordt deze dag herdacht en kunnen de bewoners nog steeds proeven van warm vlees, rijst en grauwe erwten.
13
Fokke Scherstra, oud-voorzitter Cliëntenraad:
“Ik wil er voor alle bewoners zijn”
Fokke Scherstra is 75 jaar, maar als je hem ziet lopen in zijn vliegeniersjack zou je hem dat niet geven. Bijna twintig jaar is hij actief als vrijwilliger in De Wartburg en al acht jaar zit hij in de Cliëntenraad. “Daar ik wil ik eigenlijk mee stoppen, maar steeds weer vragen ze of ik nog even wil blijven.”
F
okke Scherstra weet nog precies wanneer hij voor het eerst voet over de drempel zette bij De Wartburg. Op 1 september 1995 vergezelde hij zijn tante. Ze woonde in Oog in Al en was hulpbehoevend geworden door een val. Hij was het dichtstbij wonende familielid en bovendien was het zijn lievelingstante. “Ze had moeite om te aarden, dus ging ik elke woensdagavond met haar mee naar de soos waar de bewoners sjoelden, kaartten en rummikupten. Voor ik het goed en wel doorhad, was ik zelf spelletjesleider.” In zijn beginjaren als vrijwilliger waren er bijna alleen maar vrouwen in De Wartburg, herinnert hij zich. “Mannen waren dan al dood geplaagd,” grapt hij. Hij zag wel steeds meer mannen komen en ook de gemiddelde leeftijd van de bewoners stijgen. “In het begin zaten hier vrouwen van amper zestig,” weet hij. “Toen was het Lutherse karakter van het huis ook veel sterker. Nog steeds zijn er banden met de kerk, maar de bewoners zijn niet meer puur Luthers.”
Verantwoordelijkheid Van lieverlee breidde Fokke Scherstra zijn vrijwilligersactiviteiten uit. “Ik kan moeilijk ‘nee’ zeg-
14
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
“Ze had moeite om te aarden, dus ging ik elke woensdagavond met haar mee naar de soos waar de bewoners sjoelden, kaartten en rummikupten. Voor ik het goed en wel doorhad was ik zelf spelletjesleider.”
gen en ik kreeg meer tijd doordat ik mijn bedrijf kon overdoen.” Op maandagochtend stond hij in de ‘toko’, het winkeltje waar de bewoners brood en allerhande dagelijkse benodigdheden konden kopen. “We maakten enorme winst,” schertst hij. Vervolgens werd hij gevraagd als chauffeur voor het Wartburgbusje en bracht hij iedere donderdagochtend bewoners naar winkelcentrum Kanaleneiland. “Om negen uur heen, om elf uur terug.” Hij heeft er zelfs nog het certificaat personenvervoer voor gehaald. “Maar op een bepaald moment vond ik het te zwaar worden. Niet alleen lichamelijk, je moest mensen kunnen tillen, maar ook de verantwoordelijkheid die je had te dragen. Je was in je eentje met acht bewoners.”
Geduld In 2004 vroegen ze of hij zitting wilde nemen in de Cliëntenraad en twee jaar later werd hij zelfs voorzitter. “Dat heb ik altijd met plezier gedaan, al kwam er steeds meer papierwerk uit Den Haag. Allemaal weer nieuwe regels en verordeningen waarin je je had te verdiepen om een goede gesprekspartner te kunnen zijn voor de directie.” Daarnaast vond hij het nodig als voorzitter van de Cliëntenraad vaak zijn gezicht te laten zien in het huis. “De raad is natuurlijk meer dan een klaagloket, je moet wel weten wat er leeft onder de bewoners.” Klachten betreffen vaak het eten, weet hij uit ervaring. “Maar ik
15
heb geleerd dat het veel uitmaakt hoe je er naar vraagt.” Hij geeft toe dat het soms weleens hard tegen hard ging tussen de Cliëntenraad en de directie, zonder in details te willen treden. “Maar van beide kanten was er altijd de wil om een oplossing te vinden. Soms moet je geduld hebben, want niet alles is van vandaag op morgen te veranderen.”
Sfeer Fokke Scherstra vond het belangrijk dat nieuwe bewoners snel in contact kwamen met de Cliëntenraad. “Ik ging ze altijd bezoeken op hun kamer, maar nooit alleen. Ik wilde voorkomen dat ze mij zagen als een soort ‘super-regelaar’.
De Cliëntenraad is er voor de bewoners, maar het is geen directe belangenclub. Een lid van de Cliëntenraad moet oog hebben voor alle bewoners en niet alleen voor hun eigen familielid.” Maar hij merkt ook dat zijn band met De Wartburg minder is geworden sinds zijn tante een paar jaar geleden is overleden. Ze was ver in de negentig. Maar misschien komt het ook wel door de grote veranderingen die De Wartburg momenteel ondergaat. Het sfeervolle oude gebouw wacht op een andere bestemming en de prachtige nieuwbouw op zijn bewoners die, of weer terugkeren van andere huizen, of als nieuweling De Wartburg zullen bevolken. “Het zal anders worden, maar het blijft een bijzonder huis met een leuke sfeer.”
Regentenkamer van het Evangelisch Luthers weeshuis Domplein 6
College van regenten Vanaf de oprichting van de stichting in 1841 tot 2004 werd De Wartburg bestuurd door een College van Regenten. Het college moest verantwoording afleggen over de rekeningen en het beleid aan de kerkenraad, het hoogste gezag van de Lutherse gemeente. Jaarlijks werden vier regenten door de kerkraad gekozen. In het college moesten in elk geval een vertegenwoordiger van de ouderlingen, de diakenen en de kerkrentmeesters vertegenwoordigd zijn.
16
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
Een apart huis voor
ouderen
In de jaren die volgden na de oprichting van het wees-, oude mannen- en vrouwenhuis, woonden er steeds meer wezen in het huis aan het Domplein. De bedoeling was ook van begin af aan, dat wezen voorrang zouden hebben. Maar, toen er na verloop van tijd geen opvang meer was voor de ouderen, vonden de gemeenteleden dat er nieuwe huisvesting voor de ouderen moest komen. Op 6 maart 1898 werd daarom een nieuw huis in de Lange Nieuwstraat 66 officieel ingewijd. In dit huis hoefden de ouderen zich niet in te kopen, zoals in het oude huis aan het Domplein het geval was. Iedereen die zestig jaar of ouder was en gedurende vijf jaar lid was van de Lutherse gemeente kwam in aanmerking voor opvang. In het huis was plaats voor zeven vrouwen en vier mannen.
Het eerste Evangelisch Luthers wees-, oude mannen- en vrouwenhuis Domplein 6
17
Han de Soeten (80) was de laatste directeur van De Wartburg, voordat het huis fuseerde met Axion. Hij is nog altijd betrokken als lid van de stichting Vrienden van De Wartburg en van de identiteitscommissie.
Han de Soeten, oud-directeur:
“Een hele eer dat ik de eerste paal mocht slaan”
“I
n 1999 vroegen de andere leden van het College van Regenten van De Wartburg of ik het directeurschap een tijdje wilde waarnemen. We zaten omhoog, omdat de toenmalige directeur was vertrokken. Het heeft niet veel om het lijf, zeiden ze. ‘In de ochtend de post openmaken en dan kun je ’s middags weer naar huis.’ Het bleek natuurlijk wel iets meer werk.” Drie jaar zwaaide Han de Soeten de scepter, hoewel hij in die jaren ook rustig van zijn pensioen had kunnen genieten, want hij was net 65 geworden toen ze het hem vroegen. Hij had een leven lang bij justitie gewerkt, onder andere als hoofd van het gerechtssecretariaat van de rechtbank van Amsterdam. Regelen en leiding geven zit in zijn bloed. “Maar ik had natuurlijk weinig ervaring met zorg.”
Eer Een decennium daarvoor was hij op verzoek van een kennis toegetreden tot het College van Regenten. “Dat was een soort van Raad van Toezicht, een chique gezelschap dat twee keer
18
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
per jaar bijeenkwam. In de roemruchte Regentenkamer van De Wartburg, die lange tijd alleen voor de regenten toegankelijk was. Dat ik geen Lutherse achtergrond had was geen bezwaar. Van huis uit ben ik Hervormd.”
geen moment spijt gehad van de fusie. Neem alleen al de nieuwbouw. Zo’n omvangrijk project had ik zelf nooit voor elkaar gekregen. Het is een hele eer dat ik twee jaar geleden de eerste paal mocht slaan.”
Tijdens zijn directeurschap werd duidelijk dat De Wartburg het als zelfstandig verzorgingshuis moeilijk zou kunnen bolwerken. “De zorg voor ouderen is de laatste decennia sterk geprofessionaliseerd. Je moet als instelling verschillende soorten zorg kunnen aanbieden en je moet ook voortdurend innoveren. AxionContinu heeft met Lex Roseboom een directeur die dat als geen ander in zijn vingers heeft. De Wartburg heeft
Traditie
“In de ochtend de post openmaken en ’s middags weer naar huis. Het bleek wel iets meer werk.” 19
Als lid van de identiteitscommissie ziet Han de Soeten er mede op toe dat De Wartburg toch een eigen sfeer behoudt.“ AxionContinu laat daar zeker ruimte voor bestaan. Er zijn nog altijd nauwe contacten met de Lutherse kerkraad en aan het huis is een Lutherse dominee verbonden. Hoewel de laatste jaren steeds minder
bewoners Luthers zijn, wordt de kapel nog altijd goed bezocht. Er is een algemeen christelijke sfeer, de liturgie is oecumenisch.” Een van de wapenfeiten van de identiteitscommissie is dat er in de nieuwbouw een plek is gevonden voor glas-in-loodramen uit de Lutherse kerk van Weesp die is gesloten. Met de portretten van de regenten die in het oude gebouw van De Wartburg hangen, geven ze mede vorm aan het gevoel voor traditie dat het huis zo kenmerkt.
Foto Utrechts Archief
Rusthuis De Wartburg In maart 1941, exact honderd jaar na de inwijding van het eerste huis aan het Domplein, namen de eerste bewoners hun intrek in Rusthuis De Wartburg in Oog in Al. In de jaren daarvoor was de vraag naar nieuwe moderne huizen met meer ruimte en comfort toegeno-
men door het toenemende aantal ouderen. Bovendien was het in Nederland niet meer zo gebruikelijk als vroeger om op je oude dag bij je kinderen in te trekken. De ouderen begonnen meer eisen te stellen aan de verzorging. Zij wilden als volwaardige mensen beschouwd worden en niet langer als ondergeschikten. De regenten
zagen dat het huis aan de Lange Nieuwstraat niet meer aan de moderne eisen voldeed en zij besloten een nieuw huis te laten bouwen. Een van de regenten, J.A. Wentink, was architect en ontwierp het gebouw dat voor die tijd uiterst modern was wat
20
betreft indeling en vormgeving. Het moderne witte gebouw diende dan ook als voorbeeld voor daarna te bouwen rust- en verzorgingshuizen ‘nieuwe stijl’. Bij de in gebruikname werd, vanwege de oorlog, afgezien van bijzondere feestelijkheden. Wel werd voor deze gelegenheid een gedenkpenning geslagen.
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
Algemeen Dagblad, zaterdag 22 maart 1941
De oorlogsjaren De bewoners hebben niet lang van het moderne rusthuis kunnen genieten, omdat het huis door de Duitsers werd gevorderd om er hun medische dienst in onder te brengen. Sommige bewoners konden toen bij familie terecht, anderen verhuisden weer naar het oude huis aan de Lange Nieuwstraat 66. Gedurende een korte periode na de Duitse bezetting is De Wartburg bewoond geweest door Canadezen en Hollandse militairen en vervolgens door de zusters van het militaire hospitaal. In december 1946 keerden de bewoners weer terug naar De Wartburg.
21
Soms komen dingen wel heel mooi samen. Geestelijk verzorger Kersten Storch groeide op in de buurt van de oorspronkelijke Wartburg in Eisenach, in het Duitse Thüringen. Het kasteel bood in 1521 een veilig onderkomen aan kerkhervormer Maarten Luther, nadat hij in de rijksban was gedaan.
M
aarten Luther leefde bijna een jaar als jonker Jörg op de Wartburg. Hij vertaalde er het Nieuwe Testament in het Duits. De Wartburg bracht hem rust, bescherming en inspiratie. Kersten Storch vindt het een prachtig beeld. “Zo’n plek is de Utrechtse Wartburg ook en daaraan wil ik als geestelijk verzorger graag bijdragen. Dit huis kent een lange geschiedenis en traditie. Het ademt een bijzondere sfeer. Mensen die hier wonen voelen dat.”
Kersten Storch, geestelijk verzorger:
“De Wartburg: Rust, bescherming en inspiratie”
Bijzonder dat de predikante uitgerekend hier terecht is gekomen. Ze groeide op en studeerde theologie in voormalig Oost-Duitsland. Haar echtgenoot leerde ze kennen bij de Wereldraad van Kerken in Genève. Toen hij zo’n vier jaar geleden een baan kreeg als Luthers predikant in Amsterdam, verhuisde het stel met hun dochtertje naar Nederland. Niet lang daarna werd Kersten aangenomen bij De Wartburg. En meteen flink in het diepe gegooid. De zondag na haar aantreden ging ze voor in de dienst – een dienst met Avondmaalsviering bovendien. “Terwijl ik
22
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
“Ook een klein moment van begrip met een dementerende, is heel waardevol.” nog maar een paar woorden Nederlands sprak. Ik heb het gered, al was het wel een beetje spannend. Dat is het nog steeds. Maar als predikant ga je vóór. Je hebt een rol, een roeping. Dat maakt dat je er kunt staan ondanks alle aarzelingen die er misschien zijn. Dat was - en is nog steeds - mijn instelling. Ik sta daar niet namens of voor mezelf, maar namens een traditie die ook mij draagt.”
tafel, een groot kruis achter het altaar, zelfs een doopvont. Elke zondagochtend is er een viering. Die wordt goed bezocht, ook door mensen uit de buurt. Iedereen vindt daarin iets dat voor hem of haar bekend is, dat maakt dat ze echt kunnen meedoen. Daaraan draagt de Lutherse liturgie ook zeker bij.”
Lutherse kleur
Kersten voert geregeld gesprekken met bewoners. Afhankelijk worden van anderen is een belangrijk thema. “Veel bewoners vinden dat moeilijk, net als het idee dat ze niet meer bijdragen aan de samenleving. Ik kan me daar wel iets bij voorstellen. Dan probeer ik toch te zeggen: u bent nog steeds een waardevol mens, geliefd door God.” In haar gesprekken stelt ze het typisch Lutherse ‘ja’ van God tegen elk mens centraal. “Het is niet allereerst: jij bent een zondig mens. De genade van God is juist de eerste stap, en zo blijft het, wat er ook gebeurt.” Kersten voelt zich verbonden met de bewoners. Die verbondenheid wordt ook door haar geloof gevoed. “Ik sta er niet voor mezelf, maar ben wel mezelf. Ik luister graag en kan dat ook goed. Het is belangrijk dat mensen zich gehoord voelen, hun verhaal vertellen, hoe vreselijk dat soms ook is. Aan de feiten kan ik niets veranderen. Maar als iemand zijn of haar verhaal kan delen, werkt dat wel verlichtend. Ook een klein moment van begrip dat ik beleef met een ernstig dementerende, is heel waardevol.”
Bewoners spreken haar meestal aan met ‘dominee’, maar Kersten stelt zich liever voor als geestelijk verzorger. Bewust, om aan te geven dat ze voor iedereen open staat. Overigens zijn de dagen lang voorbij dat je lid moest zijn van de Lutherse kerk om in De Wartburg te wonen. Een handjevol bewoners is nog Luthers, de rest van Katholieke huize, algemeen Protestants, van de Pinkstergemeente, of niet bij een gemeenschap aangesloten. Toch heeft De Wartburg nog altijd iets van een Lutherse kleur, vindt Kersten. Dat zit ‘m in de kapel, om te beginnen. “Die is klein, maar fijn. Alles is er: een preekstoel, een altaar-
23
Waardevol mens
De naam De Wartburg Waar ook ter wereld je een Lutherse kerk tegenkomt daar maak je kans een gebouw, of instelling te vinden met de naam ‘Wartburg’. De naam De Wartburg komt oorspronkelijk van het gelijknamige kasteel hoog boven op de berg naast het stadje Eisenach in Duitsland. Hier verbleef Maarten Luther
in 1521 ongeveer tien maanden lang in preventieve hechtenis op last van de keurvorst van Saksen. Die wilde hem tegen de vervolging door de jurisdictie van de Roomskatholieke kerk beschermen. In die tien maanden van gedwongen isolatie begon Luther aan de geweldige taak om de Bijbel in -algemeen verstaanbaar- Duits te
vertalen. Toen hij de Wartburg eind maart 1522 verliet, was de vertaling van het Nieuwe Testament gereed. Een mijlpaal in de geschiedenis van de reformatie. De naam ‘Wartburg’ staat in de Lutherse traditie dus voor het begin van een nieuwe periode in de kerken geloofsgeschiedenis. Tegelijk staat de naam symbool voor een
24
oord van bescherming, veiligheid en rust in onrustige tijden. Geen wonder dus dat ook menige instelling van een Lutherse diaconie haar naam aan het kasteel in Thüringen te danken heeft. Bron: De Wartburg: Oord van inspiratie en van rust, Kersten Storch, geestelijk verzorger De Wartburg
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
De oorsprong van de Lutherse Zwaan De zwaan is het symbool van de Lutherse kerk in Nederland. In allerlei vormen komt de zwaan terug in de Lutherse gemeenschap. In gebrandschilderde ramen, op orgels, kansels en lezenaars, doopbogen en doopvonten, avondmaalszilver, zegels, stempels, sloten, penningen en prenten. Zo ook in De Wartburg. De zwaan is te zien als windvaan op het topje van het torentje van de kapel en boven de ingang van de nieuwbouw. De oorsprong van deze symboliek is gelegen in een oude legende: De Tsjechische theoloog Johannes Hus (wat gans betekent in het Tsjechisch), voorloper van de reformatie, werd in Praag in 1415 wegens vermeende ketterijen op de brandstapel gebracht. Hij zou toen uitgeroepen hebben:‘Thans braadt gij een gans, maar over honderd jaar komt er een zwaan, die jullie niet te pakken zullen krijgen’. Met de zwaan zou hij Maarten Luther (1483- 1546) hebben bedoeld. Vanaf het begin van zijn optreden wordt Luther op gravures en munten afgebeeld met naast zich de zwaan.
25
Mevrouw Bitterling, bewoner:
“We hopen op veel mooie voorstellingen”
‘Veeg uw voeten’, staat op de deur van mevrouw G.M. Bitterling op de tweede etage van de aanleunwoningen. “Er komt zoveel bouwvuil naar binnen,” legt ze uit. Maar in haar mooi ingerichte appartement - ‘de mooiste van het pand’- zou je dat niet zeggen. Hier is het goed toeven.
M
evrouw Bitterling heeft een uniek plekje in De Wartburg. Ze woont precies op de grens van nieuw- en oudbouw. Daardoor heeft ze niet alleen alle ruimte, maar ook de mooie details van weleer. Zo is het grote raam in de salon prachtig rond uitgebouwd, als een torentje. ‘En zie je dat kleine raampje? Dat is nog van heel vroeger.’
Linnen op tafel Mevrouw Bitterling woont al zo’n dertien jaar in De Wartburg. Ze is van oorsprong geen
Utrechtse. Een groot deel van haar leven woonde ze in een slotklooster in Drachten. Om uiteindelijk weer te kiezen voor een leven in de wereld buiten de hoge muren, waar ze meer voor haar medemens kon doen. Ze werd verpleegkundige in Purmerend en later adjunct-directrice in Heelsum. “Ik had een vriendin met een goede baan In Woerden. Op een gegeven moment hebben we samen een flat aan de Beneluxlaan in Utrecht gekocht. In die tijd gingen we vaak eten in De Wartburg. Het huis heeft stijl en charme en de tafel was altijd keurig gedekt met linnen en schalen op warmhoudplaten. Ook waren er prachtige theater- en zangvoorstellingen.” De
26
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
“Het huis heeft stijl en charme en de tafel was altijd keurig gedekt met linnen.” bezoekjes veranderden toen de vriendin van mevrouw Bitterling Alzheimer kreeg. Ze kwam in De Wartburg in de zorg en mevrouw Bitterling was vaak in haar gezelschap te vinden. “Als ik niks te doen had, ging ik helpen koffieschenken en dat soort dingen. Maar mijn vriendin was een vlotte meid. Die ging aan de wandel, rookte ’s nachts sigaretjes met de verpleging. ‘Ik vermoed dat de onrust voorbij is als u hier intrekt’, zei de hoofdverpleegkundige. Dat heb ik gedaan, nog dezelfde dag. Toen zij overleed verhuisde ik eerst terug naar onze flat en later naar deze aanleunwoning.”
Ongedwongen Trots laat mevrouw Bitterling de grote ruimtes zien. Zonder deuren, want dat is veel handiger met een rolstoel. Het contact met de buren is ook prettig. “We hebben een hechte groep en gaan geregeld naar de soos en de bingo. Ook
“Waar we vooral op hopen is dat de culturele voorstellingen weer nieuw leven wordt ingeblazen.” 27
koffiedrinken op woensdagochtend is heel gezellig. Vrijwilliger Gerard maakt altijd grappen. Laatst zaten we met een paar mensen te fantaseren wat we met 100.000 euro zouden doen. Niemand had een idee. Nou, ik wél. Ik wilde een villa kopen voor de hele club, iemand inhuren voor de zorg, een auto met chauffeur regelen…. Het werd steeds doller. Allemaal onzin dingen natuurlijk, maar dat maakt het juist leuk. Het is beter dan over ziektes praten.” Mevrouw Bitterling houdt van gezelligheid, maar wel op basis van vrijblijvendheid. “Niet dat je op elkaars lip zit en alles van elkaar weet. Als je mensen tegenkomt die je liggen, ga je eens iets samen doen. En als het daarbij blijft, is het ook goed. Laat een ieder in zijn waarde.”
Sfeer Mevrouw Bitterling gaat er vanuit dat de sfeer van de ‘oude’ Wartburg behouden blijft. “Het
heeft iets met het Lutherse te maken. Sinds de katholieke pastor niet meer komt, ga ik zelf soms ook naar de dienst in de kapel. De dominee is heel goed, zeer betrokken. Verder schijnt er een winkel te komen en nog veel meer. Waar we vooral op hopen is dat de culturele voorstellingen weer nieuw leven wordt ingeblazen. Daarvan konden we vroeger enorm genieten en met alle verbouwingen is dat er natuurlijk wat bij ingeschoten. Het huis zelf heb ik nog niet van binnen gezien, maar van buiten belooft het veel goeds. Er staan twee hele mooie zwaantjes op het dak. Ik vind de kleur van de stenen mooi en de pannen op de dak ook. Je ziet dit type huis wel vaker in nieuwbouwwijken, maar dit is wel een bijzonder stijlvolle uitvoering.”
Ze woonde een paar jaar lang tegenover een grote bouwput, maar mevrouw Froukje Bogaerts van de Cliëntenraad is niet het type dat klaagt. En dat de bouwers met gebakjes aankwamen nadat ze haar ’s nachts uit bed hadden ‘getrild’, vond ze echt sympathiek. “Beste jongens zijn het, allemaal!”
V
Mevrouw Bogaerts, bewoner:
“De Cliëntenraad ziet weer andere dingen”
oorlopig blijft mevrouw Bogaerts zitten waar ze zit: in haar gezellige aanleunwoning aan de Kennedylaan. Maar ooit wil ze de overstap wel maken naar één van de nieuwe appartementen, die precies voor haar neus zijn verrezen. “Het nieuwe complex staat direct in verbinding met het witte gebouw van De Wartburg, dat volgens mij een zorghotel wordt. Als ik slechter ter been ben, is het vast prettig om inpandig te wonen. Om niet steeds door weer en wind naar mijn bijbelkring, handwerkclub of gymnastiekles te hoeven.”
Fitnessen in de tuin Inderdaad, in De Wartburg is veel te doen en dat wordt na de verbouwing alleen maar meer. De Regentenkamer een bibliotheek? Een internetcafé? Fitnessen in de tuin? Mevrouw Bogaerts ziet het helemaal zitten en maakt graag gebruik van alle faciliteiten.
28
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
“Blij bejaard is goud waard, zeg ik altijd maar.” Sinds 1998 woont ze in haar aanleunwoning en het bevalt nog altijd goed. Dol op reizen, heeft ze alle kleinkinderen al eens op sleeptouw genomen. Maar ook binnenshuis is ze actief en helpt ze graag anderen een handje. “Sommige buren zijn wat ouder dan ik of niet meer helemaal helder. Die breng ik dan bijvoorbeeld naar therapie. En hoewel hier een restaurant in huis is, vind ik het leuk om zelf te koken. Ook voor anderen. Mensen vinden het gewoon heerlijk om af en toe ouderwets draadjesvlees met sla te eten.
op de ‘i’, en daar mail ik dan over… Maar ik weet heus ook hoe druk iedereen is en dat ze allemaal hun best doen,” haast mevrouw Bogaerts zich te zeggen, voordat iemand haar verkeerd begrijpt. “Als Cliëntenraad krijgen we geregeld een kijkje achter de schermen. We zijn in Mariënstein gaan kijken naar de bereiding van het eten en hebben in Nieuwegein de wasserij bezocht. Dan begrijp je beter waarom dingen gaan zoals ze gaan. Trouwens, we hebben ook zeggenschap in de keuze van nieuwe medewerkers.”
Extra uitjes Kijken en luisteren Als lid van de Cliëntenraad houdt mevrouw Bogaerts zich met allerlei kleine en grote zaken bezig. “Het is vooral een kwestie van goed kijken en luisteren. Wij zien dingen die de directeur niet ziet. Dat er stof onder de bedden ligt, de flessenbak er niet staat of de ketels aan vervanging toe zijn. Gisteren waren ze bijvoorbeeld de aardappeltjes bij het eten vergeten. Dat is gemakkelijk te voorkomen. Gewoon even het blad optillen en checken of de kok aan alles gedacht heeft. Het zijn de puntjes
De Cliëntenraad vanaf het begin nauw bij de bouw betrokken. Elke maand was mevrouw Bogaerts bij de bouwvergadering. “Natuurlijk is er overlast, maar de bouwers doen er alles aan om die te beperken. De radio gaat meteen zachter als je er iets van zegt. Toen het hier zo
“Als Cliëntenraad krijgen we regelmatig een kijkje achter de schermen. Dan begrijp je beter waarom dingen gaan zoals ze gaan.” 29
modderig om het huis was en ik allemaal bezoek voor mijn verjaardag zou krijgen, ben ik zelf de bouwkeet ingelopen. Even later lag er een mooie rij platen in de looproute.” Met de kerst kregen alle bewoners van de aanleunwoningen een kerstkrans van de bouwers, als kleine compensatie. Bovendien organiseerde De Wartburg voor iedereen vijf extra uitjes. “Zo hebben we een high tea gehad en zijn we ergens kersen gaan eten. Ach, het gaat uiteindelijk om het resultaat. Ik heb even aan mijn nieuwe uitzicht moeten wennen, maar het is prima. Het is een mooi gebouw, er komen nieuwe voorzieningen en ik vermaak me hier nog altijd goed. Blij bejaard is goud waard, zeg ik altijd maar.” Mevrouw Bogaerts werpt een blik uit het raam. Nu nog even niet, maar over een paar jaar zal ook zij een van de organisch opgetrokken appartementen betrekken. Het is geen slecht vooruitzicht.
Schoenendoos op zolder 165 jaar na de oprichting van De Wartburg vond iemand een schoenendoos met oude negentiende-eeuwse documenten. Deze rekeningen, kwitanties, dagboekfragmenten en gedichten bleken het eigendom te zijn geweest van één van de eerste bewoners van De Wartburg, Arnoldina Tameling (1791-1874). Arnoldina Tameling was een predikantsdochter die, ondanks het feit dat zij was opgeleid tot hoedenmaakster, haar hele leven als dienstmeisje heeft gewerkt. Dat
Arnoldina niet zomaar een dienstmeisje was, blijkt wel uit het feit dat zij haar hele leven veel heeft geschreven, variërend van gedichten tot dagboeken. Vanaf haar 62ste jaar tot aan haar dood op 82-jarige leeftijd, woonde Arnoldina in het Evangelisch-Luthers Wees-, Oude Mannen- en Vrouwenhuis. Na haar overlijden besloten de regenten om ter herinnering haar documenten en gedichten te bewaren. Ze had toen bijna twintig jaar in het Oude Mannen- en Vrouwenhuis gewoond. In één van haar gedichten uitte zij de wens om niet vergeten te worden. In 2006, meer dan 130 jaar na haar dood, is deze wens in vervulling gegaan. Studente Taal- en Cultuurwetenschap, Dominique Malenstein, schreef een boek over het levensverhaal van Arnoldina Tameling aan de hand van de vele documenten uit de schoenendoos. Dit boek geeft een kijkje in het leven van een dienstmeisje in de 19e eeuw, maar ook een kijkje in het leven van een oudere bewoner van het Evangelisch-Luthers Wees-, Oude Mannen- en Vrouwenhuis in die tijd.
30
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
De appelboom van Luther In de mythologie, sagen en volksverhalen is de appel symbool voor allerlei begrippen. Zo staat de appel voor onsterfelijkheid en eeuwige jeugd. In het bijbelboek Genesis is de appel de vrucht van de boom des levens en van de boom van kennis van goed en kwaad. Ook in het Evangelische Lutherse geloof heeft de appel, en met name de appelboom, een speciale betekenis. Volgens de overlevering werd aan de kerkhervormer Maarten Luther gevraagd wat hij zou doen als morgen de wereld zou vergaan. Hij antwoordde: “Zelfs al zou ik weten dat de wereld morgen in stukken uiteenvalt, dan zou ik toch vandaag mijn appelboom planten.� Deze uitspraak geeft aan dat men altijd moet blijven geloven in de toekomst. Tijdens de opening van De Wartburg wordt een appelboom in de binnentuin gepland. Deze appelboom staat symbool voor de mooie toekomst van De Wartburg.
31
Max van Huut, architect:
“Een gebouw moet tot de verbeelding spreken”
“Wij vinden het belangrijk dat er veel is te zien en te beleven in onze gebouwen. Dat ze vooral niet abstract of kaal zijn,” zegt architect Max van Huut (64) van Alberts & Van Huut, het bureau dat tekende voor de nieuwbouw van De Wartburg. Zelf zetelen de architecten in een sfeervol Amsterdams grachtenpand.
A
lberts & Van Huut staat bekend om zijn organische manier van bouwen. Het bekendste werk is het hoofdkantoor van de Gasunie in Groningen, in een enquète onder Nederlanders ooit uitverkoren tot het mooiste gebouw van ons land. Kenmerkend zijn het gebruik van natuurlijke materialen als baksteen en hout, de vele schuine lijnen en een overvloed aan details. “De natuur is mijn grootste inspiratiebron,” verklaart Max van Huut. “En de mens natuurlijk. Ik vind dat je moet uitgaan van de menselijke maat. Bouwen om te imponeren is mij vreemd. Mensen moeten zich in de eerste plaats vertrouwd en veilig voelen in onze gebouwen.” Het is zeker niet zo dat rechte lijnen zijn verboden in hun ontwerpen. Ook in de nieuwbouw van De Wartburg is de rechthoek veelvuldig toegepast. “Maar bij ons zul je nooit lange rechte gangen tegenkomen. Ik ben ervan
32
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
“In onze gebouwen ons zul je nooit lange rechte gangen tegenkomen.” overtuigd dat dat mensen uit balans brengt. Je loopt toch ook veel prettiger langs een meanderende rivier dan langs een kaarsrecht kanaal.”
Band “Uiteindelijk streven we duurzame schoonheid na,” zegt Van Huut. “In mijn ogen houdt dat in dat mensen van een gebouw gaan houden.” Het grachtenpand waarin zijn bureau kantoor houdt, is bijna vierhonderd jaar oud en legt het bouwtechnisch op tal van punten af tegen moderne gebouwen. “Toch zijn grachtenpanden geliefd. Sterker nog, uit de hele wereld komen toeristen naar de Amsterdamse grachtengordel om de huizen te bekijken. De eigenaren doen hun best om ze te onderhouden, ze hebben er een band mee. Ik ben ervan overtuigd dat ze er over vierhonderd jaar nog staan en van veel nieuwbouwlocaties ben ik daarvan niet overtuigd.” Alberts & Van Huut betrekt opdrachtgever en gebruikers liefst vroegtijdig bij het
“De natuur is mijn grootste inspiratiebron.” 33
ontwerpproces. “Door ze te laten vertellen over hun ideeën, maar ook door ze te laten schetsen. Zo worden ze deelgenoot. Bij semi-openbare gebouwen als theaters en gemeentehuizen hebben we scholieren weleens tegels laten beschilderen. Dat maakt de band met een gebouw nog concreter en bovendien bedenken ze zich wel twee keer voor ze een eigen tegel of die van een klasgenoot bekrassen.”
Verbeelding De eerste contacten met AxionContinu over De Wartburg dateren al van 2003. “We waren een van de bureaus die zijn uitgenodigd om een presentatie te geven.” Van Huut geeft aan dat het vrijwel meteen klikte met directeur Lex Roseboom en manager Facilitair & Bouw Huub Albreghs. “Dat is belangrijk want je gaat toch een soort huwelijk aan. Het is een langdurig project. En zelfs als het gebouw is opgeleverd en de samenwerking ophoudt, blijf je door de stenen met elkaar verbonden.” Alberts & Van Huut heeft de laatste jaren veel gebouwen ontworpen voor de zorg. In augustus 2013 worden de Isala klinieken in Zwolle opgeleverd. Van Huut: “Wij noemen het liever niet ziekenhuis. Ik heb weleens voorgesteld het beterhuis te noemen. Die suggestie is natuurlijk niet overgenomen, maar het geeft aan hoe we erover denken. We vinden dat een gebouw en de omgeving moeten bijdragen aan het welbevinden en de genezing.”
Het bureau ontwierp diverse verzorgingshuizen. “Ouderen moeten ook in de laatste fase van hun leven in een omgeving kunnen wonen waar het prettig toeven is. In een gebouw dat gemaakt is van mooie materialen, met verrassende details en warme kleuren. Een gebouw dat tot de verbeelding spreekt.” Zijn schoonvader woont in het door Alberts & Van Huut ontworpen verzorgingshuis De Stichtse Hof in Laren. “Tot volle tevredenheid.”
De officiële opening van de nieuwbouw van De Wartburg is 1 november 2012, maar als we bedrijfsleider Ko Scheel van bouwbedrijf JP van Eesteren begin juli spreken oogt het gebouw al behoorlijk ‘af’. Binnen zijn nog wat schilders aan het werk en buiten wordt bestraat.
D
e sfeer is uitgelaten als het groepje uitvoerders op de foto gaat. “Je kijkt nooit op bouwtekeningen,” roept een collega als Ko Scheel (61) op verzoek van de fotograaf een groot vel voor zich houdt. De bouwvak staat voor de deur.
Ko Scheel van bouwbedrijf JP van Esteren:
“De bouw is soepel verlopen”
“Een van de grote uitdagingen van dit project was de kleine bouwplaats,” zegt Ko als we een rustig plekje hebben opgezocht in een van de serviceappartementen van het woonzorgcentrum. “Er was niet eens plaats voor een directiekeet. Vandaar dat we gebruik hebben gemaakt van een aantal leeggekomen aanleunwoningen in De Wartburg.” De bouwplaats werd begrensd door de oudbouw van De Wartbug, een kleine woonwijk en de drukke Martin Luther Kinglaan. “Het was vooral zaak om te zorgen dat alles logistiek klopte. Dat we elkaar niet voor de voeten liepen, dat er geen materialen stonden die we nog niet nodig hadden.” De aanvoer was ook lastig, omdat de gemeente in eerste instantie niet wilde dat er gebruik werd gemaakt van de smalle Kennedylaan, waar veel fietsers langskomen van en naar Leidsche Rijn.
34
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
“We hebben nog een speciale inrit aangelegd om vanaf de Martin Luther Kinglaan het terrein op te komen, maar die weg is zo druk dat het onverantwoord was daar moeilijke manoeuvres met grote vrachtwagens uit te voeren. Uiteindelijk hebben we toch alles via de Kennedylaan aangevoerd. Voor de veiligheid hebben we verkeersregelaars ingezet, want de fietsers komen met grote snelheid van De Meernbrug afgezeild. Voor de chauffeurs hadden we grote spiegels opgehangen. Gelukkig is alles goed gegaan.”
Scheef Oktober 2010 ging de eerste paal de grond in, precies een jaar later werd het hoogste punt bereikt en weer een jaar later 1 november 2012 is de officiële opening. “De bouw is eigenlijk vrij soepel verlopen,” zegt Ko Scheel. Het ontwerp van het architectenbureau Alberts en Van Huut was tamelijk bewerkelijk. “Zij ontwerpen volgens wat ze noemen een organische stijl, naar een menselijke maat. Met heel veel details en heel veel hoeken. De gangen zijn niet recht, maar meanderen. Het ontwerp is gebaseerd op een veelvoud van 4,5 graad. Er zijn kozijnen met hoeken van 13,5 graad. Ik zei al tegen onze timmerlieden: mogen jullie eindelijk een keer scheef werken.” Hij lacht. Dan serieus. “Voor een bouwer is het natuurlijk allemaal wat lastiger. Maar we zijn er goed uitgekomen. Sommige dingen hebben we in het voortraject in overleg met de architect en de opdrachtgever wat versimpeld,
35
zonder dat het afbreuk doet aan het ontwerp. In de gevel lijken bijvoorbeeld verschillende stenen te zijn gebruikt, maar dat effect hebben we weten te bereiken door met een andere kleur voeg te werken. En natuurlijk ga je op zoek naar repeterende factoren. Want het lijkt misschien een gebouw waarin niets recht is en alles anders, maar er zit toch ook regelmaat in.”
Beleven De meeste bewoners van De Wartburg verbleven tijdens de bouw in andere huizen van AxionContinu, maar in de aanleunwoningen waren nog wat mensen achtergebleven. “De afspraak was dat we niet voor zeven uur ’s ochtends begonnen.” Ko Scheel kijkt me even indringend aan. “Voor een bouwvakker is dat laat. Ze zullen wel wat overlast van ons hebben gehad, maar het contact was goed. Geregeld kwamen bewoners kijken en een kopje koffie doen.” Hij vertelt over een project in Naarden waar hij gefaseerd een verzorgingshuis moest bouwen en slopen. “Toevallig ook een project van Alberts en Van Huut. Men dacht dat het complex tijdens de bouw zou leeglopen vanwege de overlast, maar niets bleek minder waar. Wij gaven de bewoners zo veel te zien en te beleven dat er helemaal geen verloop was. Ze bleken zelfs meer bezoek te krijgen. Hier hebben sommige bewoners ook al tegen me gezegd dat ze het jammer vinden als we weg zijn. Maar we laten een mooi gebouw achter.”
“Onze timmerlieden mochten eindelijk een keer scheef werken.”
Van dependance naar oostvleugel De bejaardenhuizen werden in de loop der jaren steeds professioneler. Speciale opleidingen voor bejaardenhelpsters en –verzorgsters gingen van start en er kwamen steeds meer regels en wetten die nageleefd moesten worden.
Bij De Wartburg groeide de wachtlijst voor opname, daarom werd in 1958 een dependance ingericht aan de Maliebaan in Utrecht. Het bood plaats aan dertien bewoners en had een eigen directie. Deze dependance bleef bestaan tot aan de bouw van de nieuwe oostvleugel
van De Wartburg in 1972. Dat was een vijf verdieping tellende gebouw dat met een traverse aan het oude gedeelte werd verbonden.
36
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
Aanleunwoningen In 1988 werd door de president van het College van Regenten, de heer prof.dr. A.J.H. Schotman, de eerste paal geslagen van de nieuwe aanleunwoningen die werden gebouwd op een terrein naast De Wartburg aan de Kennedylaan. Deze 35 appartementen staan nu pal naast de nieuwbouw. De bewoners wonen zelfstandig maar kunnen gebruik maken van de faciliteiten van De Wartburg.
37
Mevrouw Schotman, bewoner:
“De cirkel is rond”
Haar man, de in 2004 overleden professor Schotman, was 27 jaar lid van het College van Regenten, waarvan een aantal jaar als president. Haar moeder en schoonvader woonden in De Wartburg, net als een oom en tante van haar man. En nu mevrouw Schotman in een gloednieuw serviceappartement in De Wartburg is getrokken, is de cirkel rond.
“M
ijn moeder was net zo’n zelfstandig type als ik. Ze wilde eerst niet naar De Wartburg. Bij mij ging het eigenlijk ook zo. Als ik Lex Roseboom niet had gekend, was ik hier misschien niet terecht gekomen. “Jij komt bij ons wonen,” zei Lex heel resoluut op een informatiebijeenkomst over de nieuwbouw. Ik dacht: ho ho, ik ben zo ver nog niet. Ik ben dan wel 84, maar schoonmaken, wassen, koken, alles doe ik zelf. Ik heb een autootje, ik ga overal naar toe. In De Wartburg begin ik ook met niks, afgezien van een noodknop. Zodra ik zorg nodig heb, kan ik die bijkopen. Toch wel een fijne gedachte. Ik word er immers niet jonger op. En ik moet zeggen: ik heb er veel zin in gekregen. De laatste weken heb ik vaak gedacht: ik verhuis liever vandaag dan morgen. Mijn appartement is prachtig. Ik zit op de hoogste verdieping, bij het torentje. Ik heb een grote keuken, twee slaapkamers. De sfeer in De Wartburg is anders dan vroeger, denk ik. Toen was het natuurlijk een echt Luthers huis. Het was misschien wat oubollig, maar de sfeer was wel warm en persoonlijk.”
38
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
“Ach, Luther kon er zelf ook wat van.” Borreltje “Veel Lutheranen zaten vroeger in allerlei commissies, raden en clubs. Bij mijn man thuis was dat niet anders, hij is daarmee opgegroeid. Mijn schoonmoeder was net zo Luthers als Luther zelf. In 1964 werd mijn man gevraagd om in het bestuur te komen. Elke maand werd er vergaderd in de regentenkamer. Er kwam van alles over tafel. Nou had ik een echtgenoot die van veel bestuurszaken verstand had, maar voor de financiële kant hadden ze beter mij kunnen vragen. Mijn man is 27 jaar met veel plezier gegaan. In die vergaderingen ging het er natuurlijk heel serieus aan toe, maar er werd aan het eind best een borreltje gedronken. Ik heb mijn man ook wel eens opgehaald. Dat was dan wel verstandig, zal ik maar zeggen. Ach, Luther kon er zelf ook wat van.” “Elk jaar op 10 januari werd de oprichting van De Wartburg herdacht. Dan was ook het regentendiner. De regenten en de dokters en natuurlijk
“Op mijn nieuwe stek ga ik veel nieuwe mensen leren kennen. Erg leuk,al is het passen en meten in mijn agenda.” 39
hun echtgenoten, iedereen was van de partij. De kok sloofde zich altijd enorm uit. Vijf gangen kwamen er op tafel.”
Zes uur “Er is een periode geweest waarin De Wartburg zonder directeur zat. Mijn man was toen aanspreekpunt. Maar ja, hij werkte als professor aan de faculteit Diergeneeskunde. Bij ons ging steevast om zes uur ’s avonds de telefoon. Dan
is-ie thuis, dachten ze. Dat klopte als een bus, dan zaten we net aan tafel. Daar heb ik na een tijdje een stokje voor gestoken. Ik zei: tussen half zes en zeven wordt er niet gebeld, tenzij er een sterfgeval is. Daarna kwam het ook niet meer voor.” “Op mijn nieuwe stek ga ik vast veel mensen leren kennen. Erg leuk, al kan er niet veel meer bij, het is passen en meten in mijn agenda. Die drukte doe ik mezelf aan, hoor. Ik ben echt een gezelligheidsmens. “
Een eigen keuken voor iedere kleinschalige woning met dementerende bewoners. Het is een van de pluspunten van de nieuwe Wartburg, vindt nieuwkomer en coördinerend verpleegkundige Judith Swart. Dat ze thuis nog wel even moet oefenen met koken, neemt ze op de koop toe. “Ik kan in deze functie weer zorgen en daar ben ik hartstikke blij om.”
H
et afgelopen half jaar is er veel voor Judith veranderd. In januari was ze nog verpleegkundige op de afdeling Verloskunde van het St. Antonius Ziekenhuis. In februari koos de MBO-V-er voor de Spoedeisende Hulp in hetzelfde ziekenhuis. Een nieuwe stap, daar was ze na acht jaar wel aan toe. Maar al snel bleek het niet de beste keuze.
Band opbouwen
Judith Swart, coördinerend verpleegkundige:
“Samen de nieuwe woningen inrichten”
“Op Verloskunde sta je heel dichtbij mensen op een bijzonder moment in hun leven. Je bouwt in korte tijd een intieme band op. Op de Spoedeisende Hulp heb je dat niet. Je ziet patiënten maar even, weet niet hoe het afloopt. Met de technische kant van mijn werk en de voorbehouden handelingen kon ik er prima uit de voeten, maar ik miste al heel snel het echte zorgen.” Weer naar Verloskunde voelde als een stap terug en ook bij andere afdelingen in het ziekenhuis zag Judith geen uitdaging. Ze besloot buiten het ziekenhuis verder te kijken en kwam uit bij
40
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
“Hier kan ik een band met mensen opbouwen. Dat is wat ik zocht.” AxionContinu. Een bijzondere overstap. Of niet? “Dat valt wel mee,” vindt Judith. “Ik heb familieleden die al jaren met het grootste plezier voor de organisatie werken. Die konden me veel vertellen. Bovendien heeft mijn opa Alzheimer, dus wist ik ook een beetje wat ik van de bewoners kon verwachten. En het belangrijkste: hier kan ik een band met mensen opbouwen, zelfs sterker dan voorheen. Dat is wat ik zocht.”
Vers gemalen koffie Toen de functie van coördinerend verpleegkundige Psychogeriatrie beschikbaar kwam, aarzelde Judith geen moment. En hoewel ze pas een paar weken in De Wartburg werkt, weet ze nu al dat haar keuze dit keer juist is. “Het is fijn om te zien dat je iets voor iemand kunt betekenen. Een kopje koffie inschenken, even meelopen naar een andere ruimte… Het zijn vaak de kleine dingen
die het verschil maken.” Natuurlijk verricht Judith voor de 24 dementerende bewoners van de nieuwe Wartburg ook de handelingen die je alleen als verpleegkundige mag doen, zoals hartfilmpjes maken. Terwijl ze vertelt, lopen we via het witte gebouw een van de drie nieuwe woningen van Judith in. Een meneer kijkt op tv naar de Tour de France, een mevrouw zit in een gemakkelijke stoel en doezelt een beetje voor het raam. Buiten is er genoeg te zien. Opvallend is de strak ingerichte keuken. Hier geen pantry met Senseo, maar een compleet kookeiland waar het heerlijk ruikt naar vers gemalen koffie en je uitgebreid kunt kokkerellen. “Ja, ook ik ga hier koken, maar even oefenen wordt het nog wel,” lacht de fulltime werkende Judith. “Thuis kies ik vaak voor gemakkelijk of ik ga even bij mijn ouders langs voor een hapje.” Zin heeft ze er wel in. “Voor mensen ouderwets lekker koken hoort ook bij mijn idee van zorgen.”
Op ontdekking Op dit moment hoeft ze nog niet over culinaire hoogstandjes na te denken. Judith is vooral op ontdekkingstocht. “Alles is nieuw voor mij. Ik moet de weg leren kennen, erachter komen bij wie ik terecht kan met mijn vragen en ook nog ontdekken hoe bewoners reageren.” Gelukkig wordt Judith goed begeleid. Nauwelijks een maand in dienst, heeft ze al kunnen meedoen aan de introductiedag, een scholingsdag en een
“Geen pantry, maar een compleet kookeiland waar het heerlijk ruikt naar vers gemalen koffie.” 41
teambuildingsdag. “Bovendien ben ik niet de enige nieuwkomer hier, het hele team is nieuw. Dat is een prettig begin. Samen zie je de afdeling ontstaan, was je de kopjes voor het eerst af, zet je stellingkasten in elkaar, hang je gordijnen op. Beetje bij beetje begint het in de nieuwe Wartburg echt te leven. Ik had me geen beter begin van deze baan kunnen wensen.”
Eerste paal van de nieuwe Wartburg Op een nog kaal en zanderig terrein voor het oude monumentale gebouw van De Wartburg werd op 29 oktober 2010 het startsein gegeven voor het draaien van de eerste paal van de nieuwbouw.
Bewoner mevrouw Bitterling vuurde een confetticanon af terwijl ouddirecteur Han de Soeten de startknop indrukte van de heimachine. Vervolgens ging het draaien van de palen van start en was de officiĂŤle start van de nieuwbouw een feit.
42
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
Zandsculptuur geeft goed beeld van de nieuwbouw Na het draaien van de eerste paal werd in de tuin van De Wartburg een groot zandsculptuur onthuld, dat een mooi beeld gaf van hoe de toekomstige nieuwbouw er na de oplevering in 2012 uit zou zien.
43
Doortocht door de Rode Zee. Exodus 13 vers 17 en 14 vers 31
Ramen
E Ruth en Boas. Ruth 3
Acht glas-in-loodramen met bijbelse scènes verfraaien een muur in het grand café bij de receptie van de nieuwe Wartburg.
r gaat een bijzonder verhaal schuil achter de kunstwerken. Dat begint bij Pieter Kok, Luthers predikant en beeldend kunstenaar die zich net zo senang voelde in zijn toga als in een overall. Kok ontwierp en maakte wandschilderingen, mozaïeken en glas-inloodramen. Ze hangen in tientallen kerken en andere gebouwen. Ook voor zijn eigen kerk in Weesp wilde Kok graag glas-in-lood-ramen ontwerpen, maar het ontbrak de Lutherse gemeente jarenlang aan geld om ze uit te voeren.
44
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
Mozes met wetstafelen. Exodus 32 vers 15
Simson tussen de pilaren. Richteren 25
De ramen kwamen er toch. Acht stuks zelfs. En dat is vooral te danken aan Gerrit Wierper en Co Woudsma, die de kunstwerken uitvoerden. De twee vrienden waren geen professionale glazeniers, maar ‘gewone’ leden van de Weesper Lutherse gemeente. In 1980 haalden ze de dominee over hen het glazeniersvak bij te brengen en zijn ontwerpen door hen te laten uitvoeren. Co Woudsma is inmiddels overleden, maar Gerrit Wierper vertelt enthousiast hoe ze samen al hun vrije tijd staken in het eerste raam. “Na maanden ploeteren was het klaar.” Het raam werd in 1981 geplaatst. De dominee kon
het zelf inwijden, maar werd daarna ziek. Net voor het tweede raam voltooid was, overleed hij.
Droom van Jozef. Genesis 37 vers 5-8
met een verhaal
45
Andere stijl De echtgenote van Kok, ook opgeleid op de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten Amsterdam, zette zijn werk voort. Jij maakt de ramen af, had de dominee haar opgedragen, kort voor zijn dood. “Dat ik een iets andere stijl had, deerde niet.” Het ontwerp was een moeilijke klus, vertelt mevrouw Kok. “Van mijn man had ik 48 teksten gekregen, die de geschiedenis van
45
‘Dat ik een iets andere stijl had deerde niet’
De verspierders. Numeri 13 vers 23
het Oude Testament volgden. Maar eigenlijk waren die teksten alleen maar namen: Jacob, Mozes en Ruth bijvoorbeeld. Dat stelde me voor een probleem. Neem Ruth. Over haar is een heel boek met vier hoofdstukken. Wat had mijn man precies bedoeld? Dat kon ik hem niet meer vragen.” Toch was hij er altijd een beetje bij. “Zijn keppeltje hing nog op een ezel.” Technisch viel de uitvoering niet altijd mee. Ook niet voor de glazeniers. “Bepaalde stukjes op een tekening bleken technisch onmogelijk”, weet Wierper nog. “Dat viel dan gewoon niet te snijden. Zo’n raam kan zomaar uit vierhonderd stukjes
Droom van Jacob te Bethel. Genesis 28 vers 10-22
Worsteling van Jacob. Genesis 32 vers 22-32
bestaan. Het was monnikenwerk, maar we raakten er wel steeds bedrevener in.”
Gelukkig hebben de ramen dankzij bemiddeling een bijzondere, nieuwe plek gekregen. Geen kerk, wel een mooi gebouw, op Lutherse bodem. Mevrouw Kok: “Diverse kerken wilden de ramen graag hebben, maar de keuze viel op de Wartburg. Mijn man is geboren in Utrecht en hij heeft ook wel eens gepreekt bij De Wartburg, als jong predikant. Ik ben blij dat de ramen hier terecht zijn gekomen.”
Lutherse bodem Duizenden kerkgangers hebben de ramen in de loop der jaren bewonderd. Maar nadat de Lutherse gemeente in Weesp opging in de PKN, verloor het gebouw zijn functie als kerk. In maart 2008 werd de laatste officiële dienst gehouden. Het rijksmonument uit 1819 werd verkocht aan een tandarts. Die vestigde er zijn praktijk na een ingrijpende verbouwing.
46
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
Ruth en Boas, Simson en Delilah Alle ramen zijn mevrouw Kok dierbaar, maar het raam met Ruth en Boas heeft bij haar een speciale plek. “Omdat zij verre voorouders zijn van Jezus. Bovendien is hun geschiedenis zo’n mooi liefdesverhaal. Ruth heeft haar land verlaten om voor haar schoonmoeder te zorgen. Boas trouwt met haar, een vreemdelinge uit een ander land. Dat was in die tijd heel bijzonder.” Tegenover liefde en zorg staat het verraad in het raam waarop Simson te zien is. Deze richter van Israël ontleende naar eigen zeggen zijn overweldigende kracht aan zijn lange lokken. “Delilah verried hem,” vertelt mevrouw Kok. “Mensen kunnen goed doen voor elkaar, maar elkaar ook verraden. Beide zie je terug in deze ramen.”
“Diverse kerken wilden de ramen graag hebben, maar de keuze viel op De Wartburg.” 47
Nieuwbouw In de zomer van 2012 is de nieuwbouw van De Wartburg gereed gekomen. Het nieuwe moderne gebouw voldoet aan alle wooneisen van nu. Het is ontworpen door architectenbureau Alberts & Van Huut. Zij staan bekend om hun organische ontwerpen. In het pand worden dan ook veel natuurlijke materialen en vormen toegepast. In De Wartburg komen verschillende woonvormen samen. Er zijn 74 moderne serviceappartementen gerealiseerd. Daarnaast zijn er drie kleinschalige groepswoningen en 24 ruime appartementen voor mensen met een zorgvraag.
48
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
49
Heleen Engbers, projectmanager:
“In het zorghotel ben je echt te gast” Een zorghotel, waar mensen na hun verblijf in het ziekenhuis kunnen revalideren. Dat wordt de nieuwe bestemming van het witte karakteristieke pand uit 1942. Samen met het bouwteam en andere deskundigen zorgt projectmanager Heleen Engbers ervoor dat de eerste gasten medio 2013 hun intrek kunnen nemen. “Een hele operatie, want een hotel bouw je totaal anders dan een verpleeghuis.”
W
ie aan een zorghotel denkt, ziet al snel een luxe villa voor welgestelde ouderen voor zich. Maar dat beeld klopt niet als het over De Wartburg gaat. “Iedereen is hier straks welkom, want een verblijf in een van onze 24 kamers wordt gewoon vergoed door de zorgverzekering. Mits je een herstelindicatie hebt en het ziektebeeld past. In
50
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
het zorghotel word je gestimuleerd om je leven uiteindelijk weer zelf op te pakken.”
Zelfstandig Heleen verwacht vooral gasten die een orthopedische of oncologische ingreep achter de rug hebben of kampen met hart- of longklachten. De ‘screening’ voor een verblijf vindt plaats in het ziekenhuis. “Soms zullen mensen met bijvoorbeeld een herseninfarct eerst naar een
“Iedereen is hier straks welkom, want een verblijf in een van onze 24 kamers wordt gewoon vergoed door de zorgverzekering.”
“De luxe hotelbedden lijken in niets op ziekenhuisbedden, ook al beschikken ze over dezelfde zorgfuncties.” verpleeghuis gaan, om daarna bij ons verder te revalideren.” Het zorghotel maakt de stap naar huis dan kleiner, denkt de projectmanager. “In het verpleeghuis wordt je meer zorg uit handen genomen. Dat is ook prettig, in die eerste herstelfase. Het zorghotel werkt anders. Daar verblijf je zelfstandiger en roep je de hulp in die je nodig hebt. Gezamenlijke huiskamers zijn er niet en de maaltijden worden geserveerd in het sfeervolle Grand Café of op het terras, waar je op elk moment van de dag ook terecht kunt voor een hapje of drankje tegen niet-commerciële prijzen. En de kamers, die zijn van alle comfort voorzien: koelkastje, flatscreen tv, mooie meubels… Je voelt je hier echt te gast.”
Wellness Heleen pakt de plattegrond erbij. Een aantal kamers heeft twee bedden, zodat ook de partner kan blijven slapen en kan helpen bij de revalida-
51
tie. Sommige kamers hebben ‘connecting doors’ voor familieleden of vrienden, die een weekendje willen logeren. “We hebben ons laten inspireren door Zorghotel Aafje in Rotterdam, dat weet hoe je een huis het cachet van een hotel geeft. In het ontwerp draait het dan ook niet om ‘illness’, maar om ‘wellness’. Alle hulpmiddelen zijn er, maar je ziet ze alleen als je ze nodig hebt. En de luxe hotelbedden lijken in niets op ziekenhuisbedden, ook al beschikken ze over dezelfde zorgfuncties.” Loop je door naar de zolderetage, dan tref je onder het schuine dak de behandelruimtes, een moderne fitnessruimte, schoon-
heidssalon en dakterras. “Allemaal faciliteiten die we ook openstellen voor de bewoners van de serviceappartementen.”
Sneller revalideren “Wat we van Aafje leren, is dat een goede hotelsfeer iets met mensen doet. Men beseft: ‘ik ben hier de gast, dus ik mag ook zeggen hoe ik het wil hebben’. Dát in combinatie met alle comfort en de uitstekende therapiefaciliteiten maakt het revalideren makkelijker. En daar gaat het natuurlijk om. Het vraagt wel een andere aanpak van de medewerkers die we voor deze locatie werven. Sommige mensen vinden het heerlijk om in een
“De luxe hotelbedden lijken in niets op ziekenhuisbedden, ook al beschikken ze over dezelfde zorgfuncties.”
kleinschalige voorziening te werken met een vaste groep bewoners. Dan is werken in het zorghotel minder geschikt; in De Wartburg blijf je juist zoveel mogelijk buiten beeld als je niet direct nodig bent.” Nieuwe medewerkers worden dan ook goed voorbereid. Er komt een speciale cursus ‘hotelmatig werken’ en een revalidatieopleiding met de nieuwste inzichten. Tot slot lopen alle zorg- en horecamedewerkers twee dagen stage bij een collega bij Aafje. De deadline van het project is medio 2013. Want dan gaat het St. Antonius Ziekenhuis in Overvecht dicht en worden de 24 revalidatiebedden van AxionContinu op die locatie opgeheven. “We zijn ook bezig met een nieuw zorghotel op het terrein van het Antonius in Leidsche Rijn, maar dat is volgend jaar nog niet klaar. Daarom werken we nu een tandje harder om alles in Oog in Al op tijd rond te hebben. En dat gaat lukken, want iedereen is enthousiast. Met z’n allen maken we er een prachtig zorghotel van.”
52
De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
“Iedereen is enthousiast. Met z’n allen maken we er een prachtig zorghotel van.”
53
Colofon Uitgave van AxionContinu Auteurs Karin Bos Maaike Hoogland Annemieke Lenssinck Louis Nouws Eindredactie AxionContinu Vormgeving BLADEN&CO/Willem de Bruijn Fotografie Willem Mes Drukwerk Ten Brink, Meppel Oplage: 1.000 AxionContinu Postbus 2251 3500 GG Utrecht www.axioncontinu.nl communicatie@axioncontinu.nl
Š AxionContinu Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieÍn, opnamen of enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van AxionContinu. Deze uitgave is met grote zorgvuldigheid getracht tot stand te komen. Het is evenwel niet geheel uitgesloten dat er deze uitgave desalniettemin en onbedoeld onjuistheden en/of onvolkomenheden bevat. AxionContinu aanvaardt geen aansprakelijkheid voor directe of indirecte schade ontstaan door eventuele onjuistheden en/of onvolkomenheden.
November 2012
54
De Wartburg De Wartburg Met een rijke historie naar een mooie toekomst
Met een rijke historie naar een mooie toekomst