”ﺋﯿﻤااﻟﯽ ﮔﻮاﻧﺘﺎﻧﺎﻣﯚی رۆژﻫﻪﺗﺗﯽ ﻧﺎوﯾﻨﻪ“
ﻛﻪﺟﻪﻛﻪ؛ "ﺑﯚ ﺑﻪﺳﺘﻨﯽ ﻛﯚﻧﮕﺮهی ﻧﻪﺗﻪوهﯾﯽ ﭘﻮﯾﺴﺘ ﮐﻮرد ﺧﯚی ﻣﺣﮑﻮﻣﯽ ﻛﻪس ﻧﮐﺎت"
خوالنه‌و ه ل ه گێژاودا... گه‌ڕان به‌دوای ئه‌لته‌رناتیڤدا ئ ـ ـه‌وه‌ی ل ـ ه ب ــاش ــووری ك ــوردس ـت ــان – ب ـ هه ـ هم ــان ش ـێــو ه ل ه ئێراقیشدا – ل ه ئاستی هزری وسیا�سی وئابووری وكۆمه‌اڵیه‌تیدا د هگ ــوزه‌رێ ــت دۆخ ــی گ ـێ ـژاوه .گـێ ـژاوێـكــی پــڕل ـ ه ق ـ هی ـران و گــرفــت و كـێـشـه .بـنـچـیـنـه‌ی ئ ـه‌و گ ـێ ـژاو ه سـیـسـتـ همــی د هس ـه‌اڵتــدارێـت ـی ـی ـه، ب ـ هه ـ همــوو ئـ هقـڵـیـیـه‌ت و چ ـ همــك و ب ــۆچ ــوون و كــردارێ ـك ـی ـی ـه‌وه. ئـ ـه‌وه‌ی ئ ـه‌و گ ـێ ـژاوه‌ی خـ هسـتـتــرك ــردۆت ـه‌و ه ده‌رن ـ هچ ــوون ـ ه لـه‌ژێــر پاڵتۆی پاوانخوازێتی ده‌سه‌اڵتدارێتییدا .بێئاگا له‌وه‌ی ئه‌وه‌ی ل ه گێژاو دایـ ه هه‌رته‌نیا گێژاوی مۆدێله‌كانی ده‌سه‌اڵتدارێتی نییه، به‌ڵكو كــۆی سیسته‌می د هسـه‌اڵتــدارێـتــی لـ ه گـێـژاو دای ـه .كـه‌واتـ ه هـه‌ر لێگه‌ڕینێك لـ هنــاو خــودی سیسته‌می د هسـه‌اڵتــدارێـتـیــدا بۆ تێپه‌ڕاندنی ئـه‌و گـێـژاوه ،بۆخۆی خوالنه‌وه‌ی ه له‌ناو گێژاوه‌كه‌دا. ئـ همـه‌ش ب ـه‌واتــای خــوالن ـه‌و ه لـ ه بــازنـه‌ی بـێـچــار هیــی و بـێــده‌ر هتــانــی دێت ،واتا پێداگریكردن ل ه شه‌ڕو ملمالنێی ده‌سه‌اڵتخوازانه. ئه‌وه‌ی جێی سه‌رسوڕمان ه ل ه باشووردا؛ له‌سه‌ر ئه‌م دۆخ ه باس له‌هه‌موو شتێك ده‌كرێت ،به‌اڵم باس ل ه رێگای چاره‌سه‌ری ناكرێت ،باس ل ه ئه‌لته‌رناتیڤی ئه‌و سیسته‌م ه شكستخواردوو ه ن ــاك ــرێ ــت .ب ــۆی ـ ه ئـ ـه‌و هنـ ــده‌ی ك ــار ب ــۆ پ ـی ـن ـ ه و پـ ـه‌ڕۆك ــردن ــی ك ــون و كـ هلـ هبـه‌ره ـكـانــی سیسته‌می د هسـه‌اڵتــدارێـتــی د هكــرێــت ،ئـه‌و هنــد ه بـیــر ل ـ ه چ ــار هس ـه‌ری گ ـێ ـژاو هك ـ ه (ق ـه‌ی ـران و گــرفــت و كـێـشـه ـكـان) نـ ــاكـ ــرێـ ــت ،ئ ـ ـ ـه‌و هن ـ ـ ــده‌ی هـ ـ ـ ـه‌وڵ ب ـ ــۆ ئ ـ ـی ـ ــداره‌دان ـ ــی ئ ـ ـ ـه‌و گ ـ ـێ ـ ـژاو ه ده‌درێ ـ ــت ،ئ ـه‌و هن ــد ه بـیــرل ـ ه ئـ هلـتـه‌رنــاتـیــڤ نــاكــرێ ـت ـه‌وه .بـێـگــومــان سـ ـه‌رچ ــاوه‌ی ئ ـ هم ـ ه ب ــۆ ئ ـه‌و ئـ هقـڵـیـیـه‌ت و م ـ هت ــۆد ه د هگ ـه‌ڕێ ـت ـه‌و ه كـ ه ـكـاری پێده‌كرێت ،بــۆ ئـه‌و سیسته‌م ه د هگـه‌ڕێـتـه‌و ه كـ ه خۆی ل ـ هس ـه‌ر دروس ـت ـك ــردن ــی گ ـێ ـژاو ،ق ـ هی ـران و گــرفــت و كـێـشـه ـكـان ده‌ژی ــت و د همـێـنـێـتـه‌وه .چــونـكـ ه ئ ـه‌و سیسته‌م ه ســروشـتــی خان ه شێرپه‌نجه‌ییه‌كانی هه‌ی ه و ل ـه‌ده‌ره‌وه‌ی گێژاو دروسـتـكــردن و ب ه قه‌یرانكردنی دۆخـ هكـ ه توانستی دیكه‌ی نییه .بێگومان خودی ئـه‌و ئه‌قڵییه‌ت و مـ هتــۆده‌ی ئـه‌و سیسته‌مه‌یان به‌رهه‌مهێناو ه و به‌ڕێوه‌ی ده‌به‌ن خۆیان ل ه گێژاو دان ،ك ه خۆیا ن ل ه گێژاو دابن
ناتوانن چاره‌سه‌ری بێننه‌دی ،ناتوانن خۆیان ببن ه ئه‌لته‌رناتیڤی خۆیان. ئ ـ هم ــڕۆ چ ه ـێــز ه د هس ـ ـه‌اڵتـ ــداره ـك ــان ،چ ه ـێــز ه ئــۆپــۆزسـیــۆنـ ه ده‌سه‌اڵتخوازه‌كان هه‌م خۆیان ل ه گێژاووقه‌یران دان ،هه‌میش له‌نێوئه‌وگێژاوه‌ی سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتیدا ل ه ملمالنێییه‌كی پـ ــاوان ـ ـخـ ــوازی دان .هـ ـ ـ ـه‌ردوو الیـ ـ هنـ ـیـ ـشـ ـی ــان(د هسـ ـه‌اڵت ــداران - ئــۆپــۆزس ـیــۆن) خـ ــاوه‌ن ئـ هقـڵـیـیـه‌ت و ب ـیــركــردن ـه‌و هی ـه ـكـی سـیــا�ســی جـ ـی ــاوازن ـیــن ل ـ هی ـ هك ـتــر ،ب ـ هڵ ـكــو لـ ـ هبـ ـه‌رئـ ـه‌وه‌ی ل ـ هی ـ هك ـتــرج ـی ــاواز ن ـی ــن ،ئ ـ ـه‌و گ ـێ ـژاو و ق ـ هی ـران ـ ه دروسـ ـتـ ـب ــووه .ب ــۆی ـ ه مـلـمــانـێـیـه ـكـی ب ـێ ـئــاكــام ه ـه‌ی ـ ه ب ــێ ئ ـ ـه‌وه‌ی چ ــار هسـ ـه‌ری ل ـێ ـب ـك ـه‌وێ ـت ـه‌و ه و دۆخ ــی گـێ ـژاو و ق ـ هی ـران تێبپه‌ڕێنرێت .بـێـگــومــان تـ هنـیــا گ ـه‌ل و كۆمه‌ڵگ ه بــاجــی ئ ـه‌و مـلـمــانـێـیـ ه پــاوان ـخــوازی ـی ـ ه ده‌دات .چــونـكـ ه مـلـمــانـێــی سه‌ره‌كی ئه‌و ملمالنێی ه نییه ،به‌ڵكو ملمالنێی نێوان سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی و كۆمه‌ڵگ ه ملمالنێ بنچینه‌ییه‌كه‌یه. له‌بنه‌مادا؛ ئـه‌و سیسته‌م ه ده‌سه‌اڵتدارێتییه‌ی باشوور ل ه كرۆك و جه‌وهه‌ری خۆیدا سیسته‌مێكی نادیموكراتییه ،چونك ه سته‌مكارییه‌كی زۆر ل ه كۆمه‌ڵگ ه ده‌كات و به‌هۆی به‌هه‌ده‌ردانی سامانی گشتی ئه‌م واڵته‌ش گه‌نده‌ڵی تێپه‌ڕاندوو ه و ل ه لوتكه‌دا تــااڵنـكــاری ده‌كــات .تـ هنــانـه‌ت ئ ـه‌و سیسته‌م ه د هسـه‌اڵتــدارێـتـیـیـ ه بۆت ه مه‌زنترین هـه‌ڕ هشـه‌ی سـه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ی باشور و كۆمه‌ڵگ ه و واڵتــی ب ـه‌ره‌و هه‌ڵدێرێكی كــوشـنــد ه ب ــردووه .بــۆیـ ه هـه‌رچــی زوو ه د هب ـێ ــت ئـ ـه‌و س ـی ـس ـت ـ هم ـه‌ی د هس ـه‌اڵت ــدارێ ـت ــی ب ـ ه سـیـسـتـ همـێـكــی دیموكراتی بـگــۆڕدرێــت .مسۆگه‌ر ئه‌لته‌رناتیڤی ئـه‌م سیسته‌م ه د هب ـێ ــت سـیـسـتـ همـێـكــی دی ـمــوك ـراتــی دادپ ـ ـ ـ ـه‌روه‌ر ب ـێــت و م ــاف و ئازادییه‌كان دابین بكات و دادپ ـه‌روه‌ری و یه‌كسانی سه‌قامگیر بـكــات .بــۆ ئـ همـه‌ش ئه‌قڵییه‌ت و مه‌تۆدێكی جـیــاواز ل ـه‌وه‌ی هه‌ی ه پـێــویـسـتـه .بــزووت ـن ـه‌و هی ـه ـكـی ئــۆپــۆزسـیــۆنــی دی ـمــوك ـراتــی رادی ـكــاڵ پێویست ه ك ه هه‌ڵگری ئه‌و ئه‌قڵییه‌ت و مه‌تۆد ه نوێی ه بێت.
14 گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە خاوەنی ئیمتیاز محەمەد كیانی عەبدولرەحمان (د.محەمەد كیانی) سەرنووسەر گۆران عەلی حەسەن ( گۆران پێنجوێنی)
60
53
دەستەی نووسەران د .ساالر باسیرە سەردار ستار بەیان عەلی نەجیبە قەرەداخی كامەران گوڵپی كوردۆ شوانی راوێژكاری یاسایی پارێزەر هیالل ئیبراهیم پەیوەندییەكان لەرێگەی سەرنووسەرەوە دەبن 07702227274 07501539197 goran.a.hesen@hotmail.com www.komelge.com www.facebook.com\ Azadi Komelge چاپ :چاپخانەی بەهەست تیراژ 1000 :دانە نرخ 1500 :دینار
ناونیشان :نوسینگەی سەرەكی :كوردستان -سلێمانی -گەڕەكی ئاشتی -باخی سەعید بەگ
NO:14 - February 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
كه‌جه‌كه :هەتا یه‌كێتی نەتەوەیی دروست نەبێت ،رەوشی کورد گەرەنتی نابێت
چاوپێكه‌وتن :ئازادیی كۆمه‌ڵگه
سه‌رحه‌د وارتۆ ئه‌ندامی كۆمیته‌ی په‌یوه‌ندیه‌كانی كه‌جه‌كه
سه‌رحه‌د وارتۆ وته‌بێژی كۆمیته‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی كۆما جڤاكێن كوردستان كه‌جه‌كه ،ل ه دیمانه‌یه‌كیدا بۆ گۆڤاری ئازادیی كۆمه‌ڵگه له‌سه‌ر گرنگی یه‌كێتی نه‌ته‌وه‌یی و به‌ستنی كۆنگره‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌ی ل ه كاتی ئێستادا ،هاوكات هۆكاره‌كانی په‌كخستنی ئه‌و كۆنگره‌ی ه تاوتوێده‌كات. ئازادیی كۆمه‌ڵگه:وه‌ك په‌كه‌ك ه زۆر بانگه‌شه‌ی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌ی ده‌كه‌ن ل ه كاتێكی وه‌ك ئێستادا گرنگی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌ی بۆ؟
4
سه‌رحه‌د وارتۆ :وه‌ك گه‌لی كورد ل ه قۆناخێكی زۆر هه‌ستیاردا تێده‌په‌ڕین، قه‌ده‌ری رۆژهه‌اڵتی ناوین ل ه نوێوه ئاواده‌كرێته‌و ه و سیسته‌مێكی نوێی داده‌مه‌زرێت ،له‌ناو ئه‌و سیسته‌مه‌شدا كورد جێگه‌ی خۆی بگرێت یان نه‌گرێت! ئه‌و ه گرێدراوی هه‌ڵوێستی كوردانه، گرێدراوی سیاسه‌تی كوردانه ،ئه‌گه‌ر كورد ئه‌م پیواژۆی ه باش بنرخێنێت، هه‌م هه‌بوونی خۆی ده‌بێت ه گره‌نتی و له‌ئاینده‌ی ب ه دیموكراتیبونی رۆژهه‌اڵتی ناوین و رۆڵێكی گرنگیش ده‌بینێت، ئه‌گه‌ریش كورد ئه‌م ده‌رفه‌ت ه ل ه ده‌ست بدات له‌راستیدا ون بوونێكی تر به‌سه‌ر
كورداندادێت ،چونك ه ئه‌و ده‌رفه‌ت ه ئێستا هه‌ی ه سه‌د ساڵ جارێك رووده‌دات، چۆن سه‌د ساڵ پێشتریش ل ه جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌میندا هه‌مان ده‌رفه‌ت ل ه ئارادابوو ،به‌اڵم كوردان ئه‌و كات نه‌یان توانی ئه‌و ره‌وش ه هه‌ڵسه‌نگێنن و سودی لێوه‌ربگرن و به‌وهۆیه‌و ه كوردستان بۆته چوارپارچ ه و ل ه ژێر داگیركاری ده‌وڵه‌تی تورك و ئێران و عێراق و سوریا دایه ،له‌و كاته‌دا گه‌النی تورك ،عه‌ره‌ب و فارس هه‌موویان یه‌كیان گرت و پێكه‌وه‌بوون ومافی خۆیان به‌زیاده‌و ه وه‌رگرت ،ئه‌وه‌ی مایه‌و ه ته‌نها كوردان بوو هۆكاری�شی دوای چه‌ندین ساڵ هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆده‌كه‌ین به‌ئاسانی له‌و ه تێده‌گه‌ین ئه‌گه‌ر ئه‌و كات یه‌كێتی كوردان هه‌بوای ه و تێگه‌شتنی سیا�سی ببوای ه ئه‌و كات كوردان حه‌ق و مافی خۆیانیان به‌ده‌ست ده‌خات ،به‌اڵم به‌داخه‌و ه له‌به‌ر ئ ه وه‌ی ئه‌وه‌نه‌بوو كوردان زۆرشتیان له‌ده‌ست چوو ،ته‌نانه‌ت له‌و كاته‌شدا هێزی كوردی ل ه هه‌ر چوار پارچ ه هه‌بوو ،نمون ه ل ه باشوری كوردستان بزووتنه‌وه‌ی شێخ محمودی به‌رزنجی هه‌بوو ،ل ه باكوری كوردستان راپەڕین كۆچگری هه‌بوو، دوای ئه‌و ه سه‌رهه‌ڵدانی شێخ سه‌عید www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
هه‌بوو ،ل ه رۆژهه‌اڵتیش بزووتنه‌وه‌ی سمكۆ ئاغا هه‌بوو ،به‌اڵم تێگه‌شتنێكی نه‌ته‌وه‌ی ل ه نێوانیاندا نه‌بوو ،ل ه روانگه‌ی په‌یوه‌ندییه‌و ه ته‌نها په‌یوه‌ندییه‌كی به‌رژه‌وه‌ندی هه‌رێمی هه‌بوو هه‌ندێك ب ه مه‌ساڵحه‌تی هه‌رێمیه‌و ه گرێدرابوو، ئه‌وه�شی هه‌بوو له‌نێوانیاندا به‌ره‌حمی به‌رژه‌وه‌ندی پچڕ پچڕ كۆتای هات، كورد زیاتر ل ه سه‌دساڵ ژێرده‌سته‌ی و كۆیالیه‌تی چه‌شت ،ئێستاش له‌به‌رده‌م پێشهاتێكی وه‌هاداین ،به‌اڵم كه‌میك جیاوازتره. ئازادیی کۆمەڵگە :چۆن جیاوازتره؟ سه‌رحه‌د وارتۆ :ئێستا له‌ڕووی نه‌ته‌وه‌ییه‌و ه كوردا ن ل ه هه‌ر چوار پارچه‌ی كوردستان هه‌ستیاربوونه، كاتێك ده‌بینین ل ه باكوری كوردستان زوڵمێك ئه‌نجامده‌درێت ،كوردان له هه‌موو الیه‌كه‌و ه دژی ده‌وه‌ستنه‌و ه و خاوه‌ن ده‌رده‌كه‌ون ،ئه‌م ه نه‌ك ته‌نها بۆ باكور ،به‌ڵكو بۆ هه‌ر چوارپارچ ه و ته‌نانه‌ت ئه‌وروپاش ،به‌گوێره‌ی سه‌د ساڵی رابروود و كوردان ئێست ا پێشكه‌وتنی زۆریان به‌خۆو ه دیوه ،به‌اڵم ل ه روانگه‌ی یه‌كێتی نه‌ته‌وه‌ییه‌و ه تێگه‌شتنێكی وه‌ها دروست نه‌بووه ،تاكو ئێستا ئه‌و داگیركارییه‌ی پێش سه‌د ساڵ ئه‌نجامدرا كاریگه‌ری هه‌ی ه له‌سه‌ر هێزی سیا�سی كورد ل ه كۆمه‌ڵگه‌دا ،هه‌ربۆی ه ئه‌گه‌ر دیسانیش یه‌كێتیه‌كی نه‌ته‌وه‌ی نه‌بێت له‌نێوان هێزه‌كان بێگۆمان مه‌تر�سی دووباره بوونه‌وه‌ی ئه‌و ره‌وش ه هه‌ی ه و دووبار ه به‌بێ ده‌سكه‌وت ده‌مێنینه‌وه، بۆی ه بێگومان ئێم ه له‌م كاته‌دا گرنگی یه‌كێتیه‌كی نه‌ت ه وه‌یی ب ه پێویست ده‌بینین، ئه‌گه‌ر كورد خۆی ل ه دووشت دوور بخاته‌و ه رزگاری ده‌بێت ،ل ه كاتێكدا www.komelge.com
كوردان ل ه هه‌رچوار پارچه‌ی كوردستان خاوه‌ن هێزی سه‌ربازی و سیاسین ئه‌مان ه كه‌منین ،له‌كاتێكدا ره‌و�شی كوردان ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوین زۆر ئاڵۆز ه ل ه نێوان خۆیاندا به‌شێوازێك هێز ه داگیركه‌ره‌كان ده‌یانه‌وێت ب ه ئاسانی كوردان له‌به‌رانبه‌ر یه‌ك به‌كاربهێنن ،وات ه به‌شێوازێكی تر په‌یوه‌ندی هێزه‌كانی داگیركه‌ر له‌سه‌ر ئه‌سا�سی سیاسه‌تی ئه‌خالقی نیی ه تا به‌گشتی بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی به‌یه‌ك چاو ته‌ماشا بكه‌ن ،بۆی ه له‌م روانگه‌یه‌و ه پێشناكه‌ون، ئه‌گه‌ر كورد هێزیكی یه‌ك بوین بن هیچ هێز و الیه‌نێك ناتوانێت به‌وشێوه‌ی ه و به‌ئاسانی نزیكایه‌تییه‌كی ئه‌وهای ببێت، ته‌نانه‌ت بۆ هێزی نێونه‌ته‌وه‌یش هه‌روایه، هێز ه نه‌ته‌وه‌یه‌كانیش ده‌یانه‌وێت به‌هۆی ئه‌و ستراتیژیه‌ی هه‌یان ه بۆ ناوچه‌كه ،ئەو سیستمەی هەیە هی هێزی داگیرکەرە
ئەگەر کورد یەکێتی خۆی دروست بکات ،هەم لە ئاستی هەرێمی و هەم لە ئاستی نێونەتەوەییدا بەشێوەیەکی بااڵ دەبیندرێت و دەیانەوێت بەپێی ئەوە کورد لەو سیستمەدا بەکاربهێنن و نایانەوێت پەیوەندی ستراتیژی لەگەڵ کورد ببەستن، لە راستیدا کێشەی ئەوان نییە و کێشەکە هی کورد خۆیەتی و رەو�شی کورد ئەوە دیاری دەکات .ئەگەر کورد یەکێتی خۆی دروست بکات ،هەم لە ئاستی هەرێمی و هەم لە ئاستی نێونەتەوەییدا بەشێوەیەکی بااڵ دەبیندرێت ،نەک بەکاربهێندرێن،
بەڵکو دەبێت کاراکتەرێک ببیندرێن، لەبەر ئەوە یەکێتی نەتەوەیی گەلێک گرنگە ،هەرهێزێکی کوردیی پەیوەندی بە دەوڵەتانی دەوربەرو و رۆژهەاڵتی ناوین و دەرەوە هەیە ،هەموو هێزەێكی کوردیی سود له‌م ه وەردەگرێت ،هەتا ئاستێک ئەو هێزانه‌ش سود لەم یه‌كبوون ه وه‌رده‌گرن، بەاڵم پێویستە راستییەک ببینین ،شتێک کە هێزی کوردیی لەم پەیوەندییەدا سودی لێدەبینێت زۆرکەمە ،بەراورد ناکرێت بەو سودە مەزنەی دەوڵەتانی دیکە لەم پەیوەندییەدا ،وەری دەگرن. لە ئەنجامدا پەیوەندی داگیرکەران، بەجیا لەگەڵ هێزە کوردییەکان ،ئەوا دژی کوردە و لە بەرژەوەندی کورد دا نییە ،بۆ نموونە هەر هێزێکی دەرەوە کە کەمێک سود وەردەگرێت ،ئەوە نابێتە هۆی کردنەوەی هیچ دەرگایەک ،لە راستییدا قازانجی هەرە مەزن ئەوەیە کورد پێکەوە رێک بکەون ،ئەوا قازانجی هەرەمەزنە. بۆ نموونە :ئەو هێزە ئەگەر سودی سەربازی ،سیاسیی ،ئابووری وەربگرێت، هاتا رادەیەک ،ئەوە دەترسێت دەڵێت ئەگەر یه‌كێتی نەتەوەیی دروست بێت و پەیوەندییەکانم کەم دەبێتەوە و سود وەرناگرم .بێگومان لێرەدا هەڵەیەکی مەزن هەیە ،بەاڵم ئەی ئەگەر کوردان ببن بەیەک و پەیوەندییەکانیان لەگەڵ دەرەوە پێکەوە بێت ،ئەوا بە پێچەوانەوە دەیان جار کوردان قازانج وەردەگرن و بەهێزتر دەبن .لە کاتێکدا کوردان دەبن بەیەک، ئەو دەوڵەتەی کوردستانی داگیرکردوە، ناتوانن سیاسەتەکانیان جێبەجێبکەن، ئیتر ئەوسا ناچارن ئەو سیاسەتەیان وەال بنێن .ئیتر ئەو دەوڵەتانە ناچار دەبن بڕیارێک بدەن ،لەگەڵ کوردان دوژمانەیەتی بکەن یان رێکەوتنێکی راست بکەن ،چونکە کورد هێزێکی مەزنە، 5
NO:14 - February 2017
هیچ دەوڵەتێک ناتوانێت مه‌ترسیه‌كی وا بخات ه به‌رده‌م خۆی و دوژمنایەتی هەموو کوردان بکات .هەر دەوڵەتێک دوژمنایەتی کوردان بکات ،ئەوا داهاتوه‌كه‌ی دیار نییە ،نە تورکیا ،نە ئێران و نە دەوڵەتێکی دیەکە .ئینجا مەگەر بەش بەش و بەجیا دوژمنایەتی کوردان بکەن و کوردان لە دژی یەک بەکاربهێنن ،دەتوانن سیاسەت بکەن ،کاتێک کورد لە نێوخۆدا رێکەوت لەگەڵ یەک ،ئەوا هێزی تر ناچارن لە ئاستێکدا لەگەڵ کورد رێکبكەوەن ،ئەوەی کە کورد لە رێکەوتنیدا قازانجی دەکات شتێکی مەزنە؛ لە کاتێکدا کوردان هەموو رێکبكەون ،ئەوا مەتر�سی ئەوەش هەیە، چەند دەوڵەت لە دژی کورددان رێکەوتن بکەن ،ئەو مەترسییەش هەیە ،هەرچەند دەوڵەتانی داگیرکەر لەدژی کورد رێکەوتنیان کردوەو ئێستاش رێکەوتنیان هەیە ،ئەگەر هەموو داگیرکەران پێکەوەش رێبکەوەن ،جا ئەگەر رێکەوتنی کورد هەبێت ئەوا بەهێزیی کورد ناوێرن، چونکە کورد بۆخۆی هێزە لە سیاسەتی رۆژهەاڵتی ناویندا و لەسیاسەتی جیهانیدا دەردەکەوێت و سەنگی دەبێت و لەگەڵیدا رێکەوتن دەکرێت. ئەگەر ئێمە ،بە نموونە :لە فیدراسیۆنی باکووری سوریا بڕوانین، لەبەر هەستیاری تورکیا یان هەندێک واڵت کوردان دەخەنە دەروەی قۆناخ ،بۆچی کوردان دەخەنە دەرەوەی قۆناخ ،لەبەر ئەوەی دەزانن کورد هەمووی یەک نییە؛ فیدراسیۆنی باکووری سوریا بەشێکی کوردانە و هەموو هێزی کورد لەوێدا نییە. لەبەرئەوەشە دەتوانن کار بەو سیاستە بکەن ،بەاڵم ئەگەر یەکێتی کورد دروست ببێت ،هەموو یەک هەڵوێست بن ،ئەوا نە ئەمریکا و نە رووسیا و نەهێزێکی دیکە، ناتوانن کورد پشت گوێبخەن؛ ئەگەر 6
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
هاتوو کورد پشتگوێ بخەن ،ئەوا ناتوانن بەرژەوەندییەکانی خۆیان لە خۆر هەاڵتی ناوەڕاست بپارێزن .کاتێک کورد پارچە پارچەبێت ،ئەو کات دەتوانن بەئاسانی پشتگوێیان بخەن ،هەر جارەوە الیەنێک بگرن و بەردەن ،لەبەر ئەوەیە یەکێتی کورد بابەتێکی زۆر ستراتیژییە و هەر کەس قازانج دەکات ،نەک تەنها حزبێک، بەڵکو هەموو حزبێک و هەموو پارچەکانی کوردستان -قازانجێکی مەزن دەکەن، پێوستە هەموو هێز و جواڵنەوەیەکی کوردیی ئەو راستییە بزانن .بەپێی ئەوە نزیک ببنەوە و هەڵوێستیان هەبێت، ئەگەر نزیک بوونەوەیەکی وادروست ببێت ،ئەوا بەڕاستی لە پاشەڕۆژی رۆژهەاڵتی ناویندا کورد دەتوانێت رۆڵێکی ستراتیژی گرنگ بگێڕێت. ئازادیی کۆمەڵگە :مه‌به‌ستت ل ه یه‌كنه‌گرتن بۆ كۆنگره‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌یی، ته‌نها به‌رژه‌وه‌ندی مادییه؟ سەرحەد وارتۆ :ئێستا پارچە بوونی کورد هۆکاری مێژوویی و چڤاکیی خۆی هەیە ،ئەمەش راستییەکە ناشمانەوێت کەس تاوانبار بکەین ،ئەو رەوشەی سیاسەتی کورد تێیدایەتی ،لە هەندێک کاتدا لە الوازیی کورددان خۆیەوە بناخەی گرتووه ،لەبەر ئەوەی کورد لەالیەن دەوڵەتە داگیرکەرەکانەوە ،ئابڵۆقەدراوە، پەیوەندی کورد بە دونیاوە دروست نەبووە .سیاسەتی کورد لە نێو دژیەکی دوڵەتە داگیرکەرەکانەوە پێشکەوتووە، لەبەر ئەوەش هێز و جواڵنەوەی کورد لە هەندێک پارچەدا لەگەڵ دەوڵەتی تر پەیوەندی دروستکردوە ،لەسەر ئەم پەیوەندیانە ویستویانە خۆیان پشێبخەن ،ئەمەش تا قۆناخێک جێگەی تێگەیشتنە ،هەروەها پارچە بوونی
کوردان ،لەبواری چڤاکییشدا هەیە ،لە بواری ئایینی و خێڵ و کلتوریدا جیاوازی هەیە ،ئەمەش لە پێش یەکبوونی کورد بووەتە ئاستەنگ ،بەاڵم ئەم رەوشە ئێستا هەندێک دەرباز کراوە .کورد لەگەڵ هەندێک هێزدا پەیوەندییەکانی خۆی پێشخستووە و سودی لێوەرگرتووە، بەاڵم کورد هێزی خۆی دروست کردوە، کورد هاتووەتە خاڵێک و ئیتر ئەو تێکەڵی و پەیوەندییە کۆنانەی کورد هەی بوو، ئەوە تێدەپەڕێنێت .دەتوانن پەیوەندی دروست بەکەن کە خزمەتی کوردان بکات ،ئیتر پێویستە کورد ،وابەستە بوونی بەهێزی داگیرکەرەوە کەم بکات، هەموو هێزە کوردییەکان پێویستە پەیووەندییان لەگەڵ یه‌كتریدا بەهێز بکەن و تێکەڵی و پەیوەندی کورد هەبێت، ئەوا پتر خزمەت بەکورد دەکات .پێویستە پەیوەندییەکان لەسەر ئەو بنەمایە بەرەوپێشەوە بچێت ،لە راستیدا دروست نەبوونی یەکێتی نەتەوەیی وایکردوە کە ئەمە خراپ بکەوێتەوە ،پرسێکی گەورەی نێوخۆیی بۆ کورد دروست کردوە ،هێز و جواڵنەوە کوردییەکان بەش بەش بوونە و جوگرافیای کوردستانیش بەش کراوە ،ئەمەش رۆڵێکی خراپی گێڕاوە، لە دروست نەبوونی یەکێتی نەتەوەیی کورددا؛ بەاڵم لە راستیدا رۆڵی سەره‌کی دەوڵەتی داگیرکەر گێڕاوێتی .واتە دەوڵەتی داگیرکەر هیچ کاتێک نایەوێت کورد یەکگرتوو بێت ،چونکە ئەوان باش دەزان لە خاڵێکدا کە کوردان یەکبگرن بەهێزدەبن و دەردەکەونە مەیدان و پەیوەندی کوردان لە ئاستی نێونەتەوەییدا رژد دەبێت ،کاتێک کورد یەک بوو ،ئەوا هێزی داگیرکەر ئەو سیاسەتی لەنێوبردن و یەکتربەکارهێنانەی هەیەتی ناتوانێت درێژەی پێبدات .لەسەرەتاوە هەتا ئێستا www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
دەوڵەتی داگیرکەر نایەوێت کوردان یەکگرتووبن ،لەبەر ئەوەش کورد نەبێت بەیەک ،هەموو شت دەکەن ،بۆنموونە: بۆ ئەوەی هەندێک حزب لە کورد جیابکەنەوە ،ئیمکانییەتیان پێدەدەن ،بۆ ئەوەی کورد نەبێت بەیەک ،بەڵکو ئەو ئیمكانه‌ت ه بۆ حیزبەك ه شتێکبێت ،بەاڵم بۆ کوردان خەنجەرێکە ،پێویستە هەموو هێز و جواڵنەوەی کوردیی ئەوە بزانێت. هیچ هێزێک بێ بەرژەوندی خۆی شتێکت پێ نابەخشێت ،پێوستە هەموو هێز و جواڵنەوەی کوردیی ئەو راستییە بزانن و ببینن ،پێویستە کورد لەسەر ئیمکانی خۆی ،هێزی خۆی ،خۆی دروستبکات. کورد بەئیمکانی دەرەوە ناتوانێت خۆیان دروست بکەن ،هەندێک هێزی کوردیی هەیە ،لەوە خۆ�شی وەردەگرن کە بڵێن دەوڵەتێک هاوکاری مانی کردوە! هاوکاری وەردەگرن پڕوپاگه‌ند ه بۆ ئەو دەوڵەتە دەکەن ،نازانن کە هاوکاری لەو دەوڵەتە وەردەگرن ،گیرۆده‌ی ئەو دەوڵەتە دەبن ،ئەوكات لە کورد بوونی خۆیان دور دەکەونەوە ،زۆر هاوکاری وەرگرتن لە دەوڵەتێکی داگیرکەر یان هێزێكی نێوده‌وڵه‌تی مەعریفەت نییە .ئەوە هێزی تۆ نییە ،هێزی خەڵکییە ،بەهێزی خەڵکی چۆن دەتوانی لەسەر پێ بووەستیت؟! ئەزموونی 1975لەبەر چاومانە ،لەبەر ئەوە پێوستە کورد ،روونەکاتە دەرەوە، بەڵکو رووباکەتە نێوخۆ .کاتێک خۆتکرد بەهێز و هێزی خۆت دروستکرد ،ئه‌وكات ده‌توانی به‌هێزتر ده‌ركه‌وی ،به‌اڵم ئەگەر خۆت بێهێز بکەیت و هێز لە دەرەوە وەربگریت ،ئەوا خۆت لەنێو دەبەیت. ئێستا لە باشوری کوردستان، با�سی دروست بوونی دەوڵەت دەکرێت، دەیانەوێت دەوڵەت دروست بکەن، دەچن بۆ ئەمریکا و ئەوروپا و ...هتد، www.komelge.com
پشتگیری دەوڵەت دروستکردن دەکەن، هێز لە کورد وەرنەگریت ،ئایا دەتوانیت شتێک بکەیت؟ ئەو سیاسەته‌ی کە لەهەر چوارپارچەی کوردستاندا بەڕێوەدەچێت و هەر پارچەیەک تایبەتمەندی خۆی هەیە ،ئەگەر هەر سیاسەتێک لەالیه‌ن هەر چوارپارچەی کوردستانەوە پشتگیری نەکرێت ،ئەو سیاسەتە ناتوانێت سەربکەوێت؛ پێویستە هەر کەس بابەتی یەکێتی نەتەوەیی وەک ستراتیژ ببینێت ،وەک بابەتی مان و نەمانی کورد و داهاتووی کورد ببینێت و بابەتی دیموکراتیزە بوونی رۆژهەاڵتی ناوینە، ئەگەر یەکێتی کورد دروست ببێت، ئەوا سەدی سەد هەر سەرۆکێک یان سەرکردەیەکی کورد بچێتە هەر شوێنێکی دونیا ،ئەوا دەجار بەڕێزە و بەنرختر پێشوازی لێدەکرێت. کاتێک باسی یه‌كێتی نەتەوەیی بکەیت ،دەڵێن کێشەی «ی ن
ک» و «پ د ک» هەیە ،کێشەی پ د ک و گۆڕان هەیە ،کێشە نێوان الیەنە ئیسالمییەکان هەیە ،کێشە و کێشە
ئازادیی کۆمەڵگە :دوای بانگه‌شه‌كه‌تان هییچ شاندێكتان سه‌ردانی الیه‌نه‌سیاسیه‌كانیان كردوه؟ سەرحەد وارتۆ :بزووتنه‌وه‌كه‌مان لە کۆنەوە کار بۆ یه‌كێتی نەتەوەیی دەکات، لە راستیدا لەگەڵ الیەنە کوردییەکان جارجار پەیوەندی دروست دەکەین ،لە هەموو پەیوەندییەکاندا ئێمە داوا دەکەین، کە یه‌كێتی نەتەوەیی دروست بکەین،
تێکۆشانی ئەوە پێشبخەین ،زەحمەتی و ئاستەنگییەکانی یه‌كێتی نەتەوەیی ئێمە دەزانین و دەی بینین؛ هەم لە نێو کورداندا و هەم هێزی دەرەوە ئاستەنگی دروست دەکەن ،بەاڵم هەردەمانەوێت لەسەر پەیوەندییەکانمان رابووەستین لەگەڵ هێز و الیەنە کوردییەکان .ئێمەش وەک بزووتنه‌وه‌كه‌مان ،ئەمە لە رۆژەڤی ئێمەدایە ،لە دیدار و کۆبوونەوەکانماندا هەیە ،هاوسەرۆکایەتی ئێمە بەرنامەیەکی دەرکرد و بانگێشتنامەی بۆ هەموو هێزی کوردیی لە هەر چواربە�شی کوردستان نارد ،بۆ ئەوەی کاری یه‌كێتی نەتەوەیی دەست پێبکەین ،هەندێک الیەن بە ئەرێنی پێشوازی لێدەکات ،ئەمەش بەته‌نها به‌شناكات ،پێوستە کاری ئێمە بەردەوام بێت لەگەڵ هێزە کوردییەکان ،دانیشتن و دانوساندن پتر بکەین بۆ دروست بوونی یه‌كێتی نەتەوەیی .لە راستیدا هێزی کوردیی بەگشتی داوای یه‌كێتی نەتەوەیی دەکەن ،هەمووی خۆی ناکشێنێتە دواوە. سەدی نەوەدی هێزی کوردیی لەو باوەڕەدان ،هەتا یه‌كێتی نەتەوەیی دروست نەبێت ،رەو�شی کورد گەرەنتی نابێت ،داواکاری هێزە کوردییەکان هەیە بۆ یه‌كێتی نەتەوەیی ،بەاڵم پێوستە ئەو داواکارییە ببێتە ئیرادەیەک ،بۆ ئەمەش هەوڵدانی ئێمە لە داهاتوودا دروست دەبێت .هەندێک هێزی کوردیی کاتێک با�سی یه‌كێتی نەتەوەیی دەکەین ،کێشە دروست دەکەن ،لە باشوری کوردستان کاتێک با�سی یه‌كێتی نەتەوەیی بکەیت، دەڵێن کێشەی «ی ن ک» و «پ د ک» هەیە ،کێشەی پ د ک و گۆڕان هەیە، کێشەی گوڕان و ی ن ک هەیە ،کێشە نێوان الیەنە ئیسالمییەکان هەیە ،کێشە و کێشە ،باشە ئێمە چۆن لە ناو ئەم کێشانەدا ،یه‌كێتی نەتەوەیی دروست 7
NO:14 - February 2017
بکەین؟! بۆ رۆژئاواو و باکوری سوریاش هەمان شتە ،کاتێک با�سی یه‌كێتی نەتەوەیی دەکەیت ،کێشەیەکیتر دێننە ئاراوە ،ئیتر ئەوسا یه‌كێتی نەتەوەیی چۆن دروست ببێت ،بۆ باکور و رۆژهەاڵت هەمان شت هەیە .ئەمەش تێڕوانینێکی هەڵەیە ،واتە مەنتقی هەڵەیە ،تۆ نەتوانیت کێشەیەک چارەسەر بکەیت ،ئەوا ناشتوانیت یه‌كێتی نەتەوەیش دروست بکەیت ،کاتێک تۆ کێشە لە پێش یه‌كێتی نەتەوەیی ببینیت، ئەوا بە پێچەوانەوە بیردەکەیتەوە؛ یه‌كێتی نەتەوەیی وەک رێ و رێبازی چارەسەریی پرسێکی ناوخۆیی ببینە، نابێت بڵێین لەبەر ئەوەی کێشە هەیە یه‌كێتی نەتەوەیی دروست نابێت ،دەبێت بڵێین لەبەر ئەوەی یه‌كێتی نەتەوەیی ئێمە نییە ،بۆیە ئەو کێشانە بەردەوامە .ئەی ئەگەر یه‌كێتی نەتەوەیی هەبێت ،ئەوا ئەو کێشانە لەنێو یه‌كێتی نەتەوەیی چارەسەر دەبێت ،یه‌كێتی نەتەوەیی ،بۆ ئەوە گرنگه کە :پر�سی کوردان خۆیان چارەسەری بکەن و پالتفۆرمێک بێت بۆ چارەسەر کردنی پر�سی کوردان ،پەیوەندی کورد بەدنیاوە و بەهێزی هەرێمی وە ،تەنها وەک میکانیزمێکیش بۆ چارەسەری پر�سی کوردان وەک ئەوەش نای بینین، ئەمەش بیرکردنەوەیەکی تەسکە ،ئێمە کۆنگرەی نەتەوەیی وەک پالتفۆرمی دیموکراتیزەکردنی کورد دەبینین، واتە کۆنگرەی نەتەوەیی لە هەمانکاتدا دیموکراتیزە بوونی کوردە ،هەموو کورد، هەموو پارچە ،هەموو هێزە سیاسییەکان، هێزە کۆمەاڵیەتییەکان ،ئێزیدی ،کاکەیی، عەلەویی و سوننە و شیعە ،هەمووان لەو پالتفۆرمە دیموکراتییەدا گوزارشت لە خۆیان بکەن ،کورد ئەمە دروست نەکات ،لە خۆرهەاڵتی ناویندا ناتوانێت پێشبکەوێت؛ لە خۆرهەاڵتی ناویندا 8
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
هیچ گەلێک هێندەی کورد پێویستی بە دیموکراتی نییە و شتێکی هەرزۆر کورد پێویستییەتی دیموکراتییە. چونکە دیموکراتیبوون لە رۆژهەاڵتی ناویندا دروست نەبێت ،کورد ناتوانێت لە رۆژهەاڵتی ناویندا بژین! کورد بە نەژداپەرستی ،بە مەزهەبگەری ناتوانێت بژیت ،ئەگەر بە نەژاد پەرستی و مەزهەب پەرستی بێت ،ئەوا هەر کەس لە کوردان باشتر دەتوانێت نەژاد پەرستی و مەزهەب پەرستی بکات ،هەتا ئێستاش کردویانە و ئەوەی بووتە بەاڵی سەری کوردان ئەوەیە! ئینجا ئەگەر ،لە رۆژهەاڵتی ناویندا دیموکراتی پێشبکەوێت ،کورد دەتوانێت لەو دیموکراتییە سود وەربگرێت و مافی خۆی بەدەست بهێنێت
پ د ک بەتەواویی بۆچوونی خۆی ئاشكرا نه‌كردوه سه‌باره‌ت به‌كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی!
و بیخەنە گەرەنتییەوە .پێویستە پێش هەر کەس ،دیموکراتی بوون لە نێو کوردان پێشبکەوێت ،ئەگەر خۆمان دیموكراتیک نەبین ناتوانین داوای دیموكراتی لە کەس بکەین ،ئێمە خۆمان دیموكراتی نەبین، چۆ دەتوانین داوای دیموكراتی لە تورک، عەرەب و فارس بکەین؟ بەر لەهەرکەس پێویستە ئێمە دیموكراتیک بین. کۆنگرەی نەتەوەیی بەم شێوەیە دەبێت و زەمینی دیموكراتی کوردە، ئەگەر ئێمە لەنێو خۆماندا دیموكراتیمان
دروست کرد ،دەبینە هێز و پرسەکانی خۆمان چارەسەردەکەین ،لەگەڵ هێزی هەرێمی و جیهانی دەکەوینە پەیوەندیی راست و دروستەوە ،لەالیەنێکەوە کۆنگرەی نەتەوەیی ئەوەیە پر�سی کورد چارەسەر دەکات و دیموكراتی بوونی کورد بەرەوپێشەوە دەبات ،الیەنێکی دیکە�شی ئەوەیە کوردان دەکات کاراکتەرێک بەرانبەر هێزی هەرێمی هەمیش بەرانبەر هێزی جیهانی کوردان دەکاتە خاوەن ئیرادە. ئێوە کۆمەڵگە: ئازادیی لەسەردانەکانتاندا بۆ الی الیەنە ساسییەکان چوونەتە سەردانی پارتی دیموكراتی کوردسان؟ سەرحەد وارتۆ :سەردانی ئێمە بۆ الی پ د ک و الیەنەکانی دیکەش هەیە ،ئێمە بۆ ئەم بابەتە گفتوگۆ دەکەین لەگەڵ پ د ک. ئازادی کۆمەڵگە :بۆچوونی پ د ک لەم بارەیەوە چی بوو؟ سەرحەد وارتۆ :پ د ک بەتەواویی بۆچوونی خۆی ئاشكرا نه‌كردوه، بەڕاستی لە روواڵەتدا کەس دژی یه‌كێتی نەتەوەیی و کۆنگرەی نەتەوەیی نییە، لە بواری کرداریدا کە دێن هەنگاو بنێن ،درەنگ دەکەون! یان هەنگاوی پێویست نانێت .ئەمە دەبێتە ئاستەنگ بۆ دروستکردنی کۆنگرەی نەتەوەیی و یه‌كێتی نەتەوەیی ،هۆکاری ئەمە لەبنەمادا ،ئەوەیە کە هێز و هاوکاری لە دەرەوە وەردەگرن ،ئەم هاوکاری و هێزەی لە دەرەوە وەری دەگرن ،دەبڕێت لێیان و زەرەر دەکەن .هێزە سیاسییەکان یه‌كێتی نەتەوەییان دەوێت و جڤاکیش دەیەوێت، بەاڵم هەندێک حیزب دەخوازن کۆنگرەی www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
نەتەوەیی بۆ بەهێز بوونی حیزبی خۆیان بەکاربهێنن ،ئەمەش مەنتقێکی هەڵەیە، پێوستە هیچ هێزێک وا نزیکی کۆنگرەی نەتەوەیی نەبێت ،کۆنگرەی نەتەوەیی بۆ رێکخستن و بەهێزبوونی هەموو گەلی کوردستانە. پێویستە هیچ حیزبێک حیسابی بچووک و تاکتیکی ،لەسەر بەستنی کۆنگرەی نەتەوەیی نەکات ،هەر کەس حیسابی ستراتیژی بکات ،سیاسەتی ستراتیژی بکات و بەرنامەیەکی ستراتیژی دابنێت؛ هەر الیه‌نێك لەچوارچێوەی بەرژەوەندی نەتەوەییدا کاربکات .ئەگەر نزیک بوونەوەیەکی وەها هەبێت ،ئەوا هەرکەس قازانج دەکات ،هەرکەس ئەمڕۆ چەند مەزنە ،سبەی �سێ هێندەی تر مەزن دەبێت. ئازادیی کۆمەڵگە :ئایا كێشه‌ی كشانه‌وه‌ی په‌كه‌ك ه ل ه شه‌نگال پرۆژه‌ی پارتیی ه له‌به‌رانبه‌ر بانگه‌وازییه‌كه‌ی ئێوه؟ سەرحەد وارتۆ :کێ له‌م بابه‌ته بڕوانێت ،ئەوها دەی گرێتە دەست. هەبوونی هێزی گەریال لە شەنگال، نیشانەی یه‌كێتی نەتەوەییە ،شەنگال داگیرکرا ،ئەگەر گەریال نەچووبایه شەنگال ،ئەمڕۆ شەنگال بەشێک نابوو لە کوردستان و لە دەستی کوردا نابوو، بزووتنه‌وه‌ی ئێمە هەم چووە شەنگال و هەم دوای دەربازبوونی پێشمەرگە ،رێگای کردەوە بۆ نێو شەنگال ،پێشمەرگە دوای ئەوەی گەریال چوو ،شوێنی ستراتیژی گرت و رێگای کردەوە پێشمەرگە چوو، هەڵوێستێکی نەتەوەیی نیشاندا .لە شەنگال ،مەخمور ،کەرکوک تێکۆشان لەبەرامبەر ئەو هێرشە زۆرە کرا کە کرایە سەریان ،ئەمەش هەڵوێستێکی www.komelge.com
نەتەوەیی و گەلەری بوو ،پێویستە هەر کەس لەدەوری ئەم روحێت و هەڵوێستە بجوڵێتەوە .ئێمە سەیردەکەین پ د ک بەم شێوەیە نزیک نابێتەوە ،بەڵکو بە پێچەوانەوە نزیک دەبێتەوە ،ئەگەر وابوایە دەمان وت پ د ک هەڵوێستێکی نەتەوەیی هەیە ،ئێستا بابەتێک لە باشوری کوردستاندا بکرێتە رۆژەڤ ،ئەوە نییە کە گەریال لە شەنگالە ،ئەوەی پێویستە بکرێتە رۆژەڤ ،هەبوونی داگیرکەری تورکیایە لە باشوری کوردستان .ئێمە دەخوازین و هیوادارین پ د ک ئەوە بکاتە رۆژەڤەوە ،دەوڵەتی تورک بۆچی لە
هەبوونی هێزی گەریال لە شەنگال ،نیشانەی یه‌كێتی نەتەوەییە
باشوری کوردستانە؟ بۆچی لە باشیکە؟ پێویستە دەوڵەتی تورک لە باشوری کوردستان دەرچێت ،هەڵوێستی نەتەوەیی ئەوەیە ،ئەگەر ئەمە بکرێتە رۆژەڤەوە، ئەو کات دەتوانین بڵێین ئەم هێزە بابێتە نێو یه‌كێتی نەتەوەییەوە ،هێزێکی هەبوونی گەریال لە شەنگال بکاتە جێی گفتوگۆ کە رۆڵی گەریال دیارە ،سەربازی تورک باشوری کوردستانی داگیر کردوە ،بەاڵم چاوی خۆی لێ دادەخات ،بەم هێزەش دەیەوێت سیاسەت لەسەر هێزی دیکەی کوردی بکات ،ئەمەش هەڵوێستێکی دوورە لە یه‌كێتی نەتەوەیی ،پێویستە ئەم زهنییەتە نەمێنێت .کەی کوردان
بوون بەیەک ئەوسا دەتوانن بەرانبەر بە داگیرکەری تورک تێکۆشان بکەن و وەدەری بنێن ،لە راستییدا پێویستە بابەتی دەوڵەتی تورک باش ببیندرێت، دەوڵەتی تورکیا چ رۆڵێک دەگێڕێت، پێویستە بە ئاشکرا ئەو راستییە بڵێم :لە ژێر قەیرانی سیاسیی و ئابووری باشوری کوردستاندا دەوڵەتی تورک و حکومەتی ئاکەپە هەیە ،دروست نەبوونی یه‌كێتی نەتەوەیی و کۆنگرەی نەتەوەیی لە پشتی ئەوەوە دەوڵەتی تورک هەیە ،سیاستی ئەو ناهێڵێت ،لە ئەساسدا دەوڵەتی تورک هێزی کوردیی باشور بەتایبەت پ د ک-ی زۆر دەرخستەپێش ،لەبەرانبەر حکومەتی عێراق و جارێکی تر لە بەرانبەر حیزبی تری باشوری کوردستان ،ئەمەش رێگەی کردەوە بۆ قەیرانی سیاسیی، ئەگەر دەوڵەتی تورک و حکومەتی ئاکەپە هێندە پشتگیری پ د ک-ی نەکردایە و پ د ک-یش خۆی پێوە گرێ نەدایە ،ئەوسا بەم شێوەیە قەیرانی سیاسیی و ئابووری سەری هەڵنەدەدا .ئەگەر فیدراسیۆنی باشوری کوردستان ،بەشێوەیەکی سیاسیی پرسەکانی خۆی لەگەڵ حکومەتی عێراق چارەسەر بکردایە و دەشکرا پر�سی نێوخۆی باشوری کوردستان بەشێوەیەکی دیموكراتی چارەسەر بکرایە ،بەاڵم دەوڵەتی تورک بەتایبەت ئەم سیاسەتەی پێشخست، هەتا بۆ ئەوەی گەلی کورد یەک نەبن و دژی یەک بن ،پێویستە ئەم راستییە بزانین .لە ئابووری-یشدا هەمانشتە، نەوتی باشوری کوردستان ،بە بەالش و هەرزان دەکێشنەوە و دەوڵەتی تورکیا و حکومەتی ئاکەپە و ئەردۆغان لە حیسابی نەوتی باشوری کوردستان مامه‌ڵه‌ی پێوه ده‌كه‌ن ،خەڵکی باشوری کوردستان-یش لە نەوتی خۆیان سود وەرناگرێت ،لە 9
NO:14 - February 2017
قەیرانی ئابووریدان ،لەبەر ئەوە دەوڵەتی تورک و حکومەتی ئاکەپە و ئەردۆغان، بەنهێنی لە سیاسەتی باشوری کوردستاندا رۆڵ دەگێڕن! ئاستەنگی لەبەردەم یەکگرتنی کورد دروست دەکەن ،پێویستە هەموو هێز و جواڵنەوەی کورد ئەمە باش ببینێت ،هەر کەس پێوستە لە دژی حکومەتی ئاکەپە و ئەردۆغان تێبکۆشێت، مەتر�سی گەورە نەک بۆ باکووری کوردستان ،بەڵکو بۆ هەرچوارپارچەی کوردستان مەتر�سی گەورە دەوڵەتی تورک و حکومەتی ئاکەپە ،داعش و نوسرە و لە پلەی دووەم و هێزەکانی تر لە پلەی سێیەمدایە ،مەتر�سی هەرە گەورە دەوڵەتی تورکە و لەهەر جێیەک دوژمنایەتی کوردان دەکات! بۆیە پێوستە یه‌كێتی کورد دروست بکەین و سیاسەتی دەوڵەتی تورک پووچەڵبکەینەوە ،یه‌كێتی کورد دروست ببێت پەیامێکی وا بدەین، ئەگەر تۆ دوژمنایەتی کورد بکەیت ئەوا ئێمە هەموو دژی تۆین ،ئەگەر تۆش دەخوازی لەگەڵ کورد بژیت و دیموکراتی بوون بەرەوپێشەو ه ببەیت ،ئەوا کورد هەر لە سەره‌تاوە دیموكراتی دەخوازێت، بەاڵم پێویستە هەر کەس مەتر�سی سیاسەتی دەوڵەتی تورک باش ببینێت. ئازادیی کۆمەڵگە :یانی ده‌كرێت ل ه كۆنگره‌دا له‌سه‌ر ئه‌و مژاران ه ده‌توانن نیقاش بكه‌ن و بگه‌ن ه چاره‌سه‌ری؟ سەرحەد وارتۆ :ئێمە وادەبینین، کێشەیەک لەپێش کۆنگرەی نەتەوەیی نابینین ،ئێمە دەمانەوێت کۆنگرەی نەتەوەیی دروستببێت ،یەک :کێشەکانی خۆمان چارەسەر بکەین ،یەکێکی دیکە :پەیوەندیی کوردان بە دونیاوە و هێزی هەرێمییەوە سەر راستبکەینەوە. کۆنگرەی نەتەوەیی دروست ببێت، 10
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
دەتوانێت سیاسەتی ناوخۆی کورد بخاتە بواری وتوێژەوە ،هێڵێک دەستنیشان بکرێت ،بۆ نمونە :بۆچوونی من ئەوەیە سیاسەتی کورد ،لە هەر چوار پارچەی کوردستاندا سیاسەتێکی دیموكراتی
لە کۆنگرەی نەتەوەییدا
بدرێت بەهێزی هەرێمی
و جیهان-یش .ئیرت کەس
ناتوانێت کوردان بگەڕێنێتەوە دواوە ،کۆنگرەی نەتەوەیی
بەو دەوڵەتانە دەڵێت وەرن،
سەرلەنوێ پەیوەندی خۆمان سەر راست بکەینەوە و چه‌ند پرانسیپێك له‌نێو خۆمان دابنێین
هەبێت ،هەر فیکر و بۆچوون و باوەڕیی، کەسێک بتوانێت خۆی رێک بخات، فیکری خۆی بە رەحەتی بەخەڵکدا باڵو بکاتەوە ،خەڵک پشتگری کێی کرد، ئەو دەتوانێت بێتە پێشەوە ،کۆنگرەی نەتەوەیی دەتوانێت ،هێڵی سیاسەتی نێوخۆی کورد دیاری بکات ،ئەو پرسە چارەسەر دەکات .کۆنگرەی نەتەوەیی بۆ کوردان جێیەکە دەتوانێت هێزی کورد بکاتە یەک ،بۆ نموونە ئەگەر کۆنگرەی نەتەوەیی و یه‌كێتی نەتەوەیی دروست ببێت ،ئەوا هێزێکی سەربازی بۆچی لێرەیە و لێرە نییە ،لەو بابەتە زیاتر کە وتوێژبکرێت ئەوەیە لەهەموو پارچەکاندا هێزی کوردیی هەیە :گەریال ،پێشمەرگە ،شەڕڤان هێزی کوردیی زۆر هەیە ،چۆن دەتوانین ئەو
هێزانە لە نێو کوردیی بهێنینە الی یەک، بۆ پاراستنی کوردستان چۆن رێکبخرێن؟ بابەتەکە ئەمەیە ،کاتێک ئێمە ئەمەمان خستە وتوێژەوە و هێزەکانمان یەکخست، ئەو وتوێژانەی لەو بارەیەوە دەکرێت بێ واتادەبێت .لە ئاستی نێونەتەوەییدا هەرپارتێک بەگوێرەی رەو�شی خۆی تەمسیلی کورد دەکات ،کورد دەتوانێت لەگەڵ هێزی هەرێمیدا لە ئاستێکی بااڵدا یەک نوێنەرایەتیی هەبێت تەمسیلی بکات ،هەموو حزب و جواڵنەوەیەک بەپێی پرەنسیپ و بەڵگە و ئەو وتوێژانەی لە کۆنگرەی نەتەوەیی دروست دەبێت، بەپێی ئەوە و بەپێی سیاسەتی نەتەوەیی پەیوەندی خۆیان دروست بکەن ،نەک بە گوێرەی بەرژەوەندی حیزبی و بکەونە پەیوەندی. پەیامی کورد ،دەتواندرێت لە کۆنگرەی نەتەوەییدا بدرێت بەهێزی هەرێمی و جیهان-یش .ئیتر کەس ناتوانێت کوردان بگەڕێنێتەوە دواوە ،کۆنگرەی نەتەوەیی بەو دەوڵەتانە دەڵێت وەرن، سەرلەنوێ پەیوەندی خۆمان سەر راست بکەینەوە و چه‌ند پرانسیپێك له‌نێو خۆمان دابنێین ،بەسە ئیتر ئەوەندە نکۆڵی لە ئێمە مەکەن ،هەم لە رووی سیاسییەوە خۆتان ون دەکەن ،هەم لە بواری سیاسیی ،جڤاکی ،ئابووری زەرە دەکەن و شتێکی بێ کۆتاییە و ئەنجامی نییە ،بەم شێوەیە بەڕێوە ناچێت ،وەرن ئێمەی کورد هەڵوێستمان یەکدەخەین و لەگەڵ ئێوەش پەیوەندییەکی راست و دروستی برایەتیی و دیموكراتیک دابنێین؛ ئەمەش گەر لە ستراتیژدا لێی بڕوانیت، لە بەرژەوندی دەوڵەتانی هەرێمەکەدایە، جارێکی دیکە یه‌كێتی کورد لە بەرژەوەندی هێزی جیهانیدایە بۆ دیموكراتیزە بوونی رۆژهەاڵتی ناوین دایە ،یه‌كێتی کورد هەم www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
بۆ سیستمی نوێی خۆرهەاڵتی پێگەیەکی گرنگی هەیە ،هەم بۆ دیموكراتیزەبوونی خۆرهەاڵتی ناوین کاراکتەری سەرەکییە. پێشبینی کۆمەڵگە: ئازادیی ده‌كه‌ن ساڵی نوێ ،كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌ی ببه‌سترێت؟ بەڕاستیی، وارتۆ: سەرحەد هەوڵدانی ئێمە هەر هەیە ،دەبینین کە هێز و جواڵنەوەی کوردیی سەنگی خۆی هەیە و لەو چوارچێوەیەدا تێکۆشانی رۆشنبیر و هونەرمەندی کوردان-یش هەیە و چڤاک بۆ خۆی�شی گوشار دروست دەکات ،هێزی جیهانیش دەخوازێت کورد یەک بێت ،بەرژەوەندی کوردیش لەوەدایە .هیوا و باوەڕی ئێمە هەیە بەو خەباتەی لەم چوارچێوەیەدا دەسمان پێکردوە ،باوەڕمان بەوە هەیە ،کە ساڵی ٢٠١٧هەنگاوی گرنگ بۆ دروست بوونی سیاسەتێکی نەتەوەیی و کۆنگرەی نەتەوەیی بنرێت ،هیوادارین کە لە بواری کرداریدا ئەو هەنگاوە دەنرێت .پێشکەوتنی رۆژهەاڵتی ناوین-یش ئەو دیاری دەکات، پێشکەوتنەکان شتەکان لەسەر کورد دەکات بە ئەرک و ئەگەر یه‌كێتی نەتەوەیی دروست نەکەین ،ئەوا زەرەری گەورە دەکەین ،نەک تەنها حیزبێک ،بەڵکو هەموومان زەرەر دەکەین. ئازادیی کۆمەڵگە :ئه‌گه‌ر هاتو هێزێك نه‌خوازێت چی؟ سەرحەد وارتۆ :نامەێت ناوبەرم ،کێ دەخوازێت یان ناخوازێت ،لە راستییدا مێژوو یه‌كێتی لەسەر ئێمە دەکات بە ئەرک ،لەسەر هەموو هێز و جواڵنەوەی کوردیی و گەلی کورد دەکات بە ئەرک. پێویستە کورد چارەنوو�سی خۆی بەهیچ پارتێکەوە نەبەستێتەوە. www.komelge.com
ئازادیی كۆمه‌ڵگه :ئه‌گه‌ر رونتربڵێم پارتی نه‌یه‌وێت به‌شداربێت ئایا ئاماده‌ن ئه‌و كۆنگر ه ببه‌سترێت؟ سه‌رحه‌د وارتۆ :واتە چارەنوو�سی کورد لە هەر پارتێک مەزنترە ،چارەنوو�سی کورد لە هەموو هێزەکان مەزنترە ،پێوستە هەموو هێزەکان و گەل فشار دروست بکەین ،هەر کەسێک بێت بۆ کۆنگرەی نەتەوەیی و هەرکەس ببێت بە پارچەیەکی سیاسەتی نەتەوەی ،نەبێتە پارچەیەکی سیاسەتی نێودەوڵەتیی ،نەبێتە پارچەیەکی سیاسەتی داگیرکەری ،ئەگەر یەک دوو هێزیش نەهاتن ،پێویستە کورد خۆی مەحکومی ئەوان نەکات ،گەلی ئێمە و ئەو هێز و جواڵنەوانەی راستی بەرژەوه‌ندی نەتەوەیی و دیموكراتیک دەپارێزن، یه‌كێتی خۆمان دروست بکەین ،ئه‌گەر ئەم یه‌كێتیە دروست ببێت ،ئەوا دنیا نەک سەدی پەنجا ،بەڵکو سەدی نەود زیاتر گوێ ل ه کوردان بگرن ،ئەوەی نەیاتە کۆنگرەی نەتەوەیی لەوەیە سەدی �سێ یان چوار بێیت ،ئێمە دەخوازین ئەوەش بێت، ئەگەر نەش بێت پێوستە کەس خۆی مەحکومی حزبێک نەکات. ئازادی کۆمەڵگە :وتت هێزی جیهانی ده‌خوازێت یه‌كێتی نه‌ته‌وه‌یی ببێت ،كێن ئه‌وهێزانه؟ سەرحەد وارتۆ :هێزی جیهانی ،هێزی ئەوروپی ،هێزی دەرەوە ،هەتا ئەمریکا و هەتا رووسیا ،زۆر جاران با�سی لێ وه ده‌كه‌ن پێویست ه یه‌كێتی کورد هەبێت، چونکە ئەگەر پر�سی کورد چارەسەر نەبێت ،ئەوا کێشەی رۆژهەاڵتی ناوین چارەسەر نابێت؛ پر�سی رۆژهەاڵتی ناوین چارەسەر نەبێت ئەوا هێزی جیهانی هەردەم لەنێو ئاڵۆزی و گەنگەشەدا دەبن ،بۆیە لەچارەسەرکردنی پر�سی
کورد دا ،بەڵکو لە بواری تاکتیکیدا سودێکی دەبێت بۆ هێزی نێوده‌وڵه‌تی، بەاڵم لە بواری ستراتیژی کە سەره‌نج دەدەیت زەرەر دەکەن ،چونکە پر�سی کورد پر�سی یەکەمی خۆرهەاڵتی ناوینە، واتە پر�سی کورد سەدا سەد گەورەترە لە پر�سی عەرەب – ئیسرائیل ،لە بنەمادا لە رۆژهەاڵتی ناویندا ،دەرکەوتنی هێزی توندڕەو ،دواکەوتووی ،دروست بوونی دیکتاتۆرییەت ،ئەوانە گشتیی پەیوەندی بەپر�سی کوردەوە هەیە ،ئەگەر پر�سی کورد چارەسەر ببێت ،واتە لە رۆژهەاڵتی ناوینێکی دیموكراتی دروست دەبێت. ئەگەر زەمینێکی دیموكراتی دروست نەبێت هیچ هێزێکی داگیرکەر هەبوونی کوردان پەسەند ناکات ،هەر بۆیە دیموكراتیبوون دروست ببێت ،پر�سی کورد چارەسەر دەبێت ،پر�سی کورد چارەسەر ببێت دیموكراتی دروست دەبێت؛ کاتێکیش دیموكراتی نەبوو چی دروست دەبێت ،ئەوا مەزهەبگەرایی و نەتەوەپەرستی دروست دەبێت ،ئەو کاتە دەتوانن لە دژی کورد لەسەر پێ بووستن .لە تورکیدا ئاکەپە رژێمێکی مەزهەبگەرا و سەلەفی و نەژاد پەرست لەگەڵ مەهەبە دروست دەکات و لەگەڵ کوردان شەڕ دەکات .لەو رژێمەدا سەلەفی و داعش لە تورکیادا پێشدەکەوێت .ئەم کۆنەپەرستییە بۆ هەموو جیهان زەره‌ری هەیە ،کێ دژی ئەم کۆنەپەرستییە وەستایەو شەڕی کرد ،کورد بوو، یەکەم جار هێزی ئێمە بوو دژی ئەم کۆنەپەرستییەی داعش شەڕی کرد.
11
NO:14 - February 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
فەرید ئەسەسەرد :پەکخستنی کۆنگرەی نەتەوەیی بەشێکی پەیوەندی بە پارتییەوە هەیە ئا :ئاسۆ جەوهەر الیەنە سیاسییەکان رایدەگەیەنن: بەستنی کۆنگرەی نەتەوەیی کورد، دەبێت بۆ بەرژەوەندی بااڵی هاونیشتمانی کوردستان بێت ،نەک بەرژەوەندی حیزب و نە شوێنێک بۆ جێبەجێکردنی ئەجێندای هیچ واڵتێکی بیانی ،بەڵکو دەبێت کۆنگرەیەک ببەسترێت پێکهاتەکانی کوردستان کریستیانی و تورکمان تیایدا بەشداربن. جەختیشدەکەنەوە :کۆنگرەی نەتەوەیی دەتوانێت ببێت بە دەزگایەکی دیپلۆما�سی بۆ چارەسەرکردنی کێشه‌كانی نێوان الیەنەکان. ئاماژە بۆ ئەوەش دەکەن ،ئەگەر کورد لە چوارچێوەی کۆنگرەیەکی نەتەوەیی تایبەت بەخۆیدا ،نەتوانێت خۆی کۆبکاتەوە ،ئەوا ناشتوانێت بەشداری کۆنگرەی نەتەوە جیا جیاکان ببێت.
12
د .شوان قەاڵدزەیی ،ئەندامی مەکتەبی سیاسیی بزووتنەوەی ئیسالمیی کوردستان ،بۆ ئازادیی کۆمەڵگە ،ئاماژەی بەوەکرد «بەناوی خوای بەخشندەو و میهرەبان ،کۆنگرەی نەتەوەیی چەندین قۆناخی با�شی بڕیبوو ،لیژنەی بااڵی بۆ پێکهێندرابوو ،چەندین لیژنە بۆ بەستنی کۆنگرەی نەتەوەیی دروستکران ،ئێمە وەک بزووتنەوەی ئیسالمیی ئەندامان لەو لیژنانەدا هەبوو ،پێمانوایە گرنگە، کە کۆنگرەی نەتەوەیی ببێتە مەرجەعێکی سیاسیی بۆ هەر چوارپارچەی کوردستان ،بۆ ئەوەی هەر کێشەیەک هاتەپێشەوە ئەم کۆنگرەیە چارەسەری بکات .ئەم کۆنگرەیەش دەبێت بە رۆحێکی خۆماڵیانەی کوردستانیانەوە ،لێی بڕوانین. هیچ کەسیش رۆحیەتی حیزبایەتی خۆی بەسەردا نەسەپێنێت ،خۆمان خوێندنەوە
بۆ یەکتر بکەین؛ پێمانوایە ئێمە دەبێت کێشەکانی خۆمان بەده‌ستی خۆمان چارەسەر بکەین ،ئەویش لە رێگەی ئەم کۆنگرەیەوە دەبێت. بەبێ کۆنگرەی نەتەوەییەیش ،کێشە هەیە ،ملمالنێی سیاسیی بێتام هەیە لە باشوری کوردستان ،بەدڵنیاییەوە لە رۆژئاوا و شوێنەکانی تریش هەیە و هەماهەنگی وەکو پێویست نییە. لەبەرئەوە بۆ کۆنگرەی نەتەوەیی ،ئێمە هەر لەسەرەتاوە بە پێویستمان زانیوە و پشتیوانی�شی لێدەکەین ،بەاڵم بەو مەرجەی خوێندنەوە بۆ هەموو الیەک بکرێت و تیایدا بەشداربن. د .شوان قەاڵدزەیی ،رەخنەی ئەوە دەگرێت کە نابێت هەر کۆنگرەی نەتەوەیی کورد لە کوردستاندا ببەسترێت ،بەڵکو دەبێت کۆنگرەی یەک ببەسترێت ،هەموو پێکهاتە ئایینی و نەتەوییەکانی کوردستان تیایدا بەشداری بکەن ،جەختیکردەوە: دەبێت کۆنگرەیەک ببەسترێت ،کە هەموو پێکهاتەکانی کوردستان تیایدا بەشداربن، کریستیانی و تورکمان و هەموو ئەوانەی لە کوردستان بوونیان هەیە ،رۆڵیان تێیدا هەبێت ،تەنانەت ئەو حیزبە کریستیان www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
و تورکمانانەش کە واژۆیان کردووە و پشتیوانیان دەربڕیوە ،با تیایدا هەبن. ئەو ئەندامەی مەکتەبی سیاسیی بزووتنه‌وه ،ئاماژە بۆ ئەوەش دەکات، کە بۆ بەستنی کۆنگرەی نەتەوەیی، دەبێت هەموومان کۆکبین لەسەر پێکهێنانی «ئەگەر هەموومان کۆکبین، لەسەر بەستنی کۆنگرەی نەتەوەیی، بەڕۆحێکی کوردانەی راستەقینە لێی بڕوانین و مەبەستمان بەرژەوەندی بااڵی هاونیشتمانی کوردستان بێت، نەک بەرژەوه‌ندی تەسکی حیزبایەتی و هەر حیزبێک چەند پشکی تیادا هەبێت، نەشبێتە شوێنێک بۆ جێبەجێکردنی ئەجێندای هیچ واڵتێکی بیانی .ئەگەر بەو رۆحیەتەوە بێت ،کۆنگرە دەتوانێت رۆڵی خۆی بگێڕێت ،بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان و ئێمەش ناچار نەبین ،هەمیشە بۆ چارەسەر کردنی کێشەکان پەنا بۆ ئەو دیوسنورەکان و واڵتانی ناوچەکە و واڵتانی جیهان بەرین .ئینجا بارودۆخەکەش، بەهەستیاری تێدەپەڕێت .ئێستا ،رێکەوتنی سایکس -پیکۆ کە کۆتایی هاتووە ،کورد نەهێڵێت جارێکی تر رێکەوتنێکی لەو شێوەیە دووبارە ببێتەوە. ناوبراو ،هێمای بۆ ئەوەشکرد ،کە «لەناو چەکەدا ملمالنێی ئەمریکا ،رووسیا و واڵتانی ئەورپا هەیە و نەهێڵین کورد جارێکی تر کورد بگەڕێتەوە بۆ دواوە، کە بەداخەوە ئێستا خۆمان هۆکارێکین بۆ گەڕانەوە بۆ دواوە ،هەماهەنگیمان نییە ،بەڵکو زۆرجار هەماهەنگی واڵتانی ناوچەکە دەکەین ،لەپێناو دژایەتیی یەکتردا! وتی�شی :کۆنگرەی نەتەوەیی کورد، دەبێتە بەشێکی سەرەکی چارەسەرکردنی www.komelge.com
کێشەکانی کورد .خۆ ئەگینا کێشە کۆتایی پێنایات ،دەتوانین کێشە گەورەکان تیایدا چارەسەر بکەیەن ،دەتوانین، بەالنی کەم کێشەکان تیایدا بچووک بکەینەوە و بەرەوچارەسەریان بەرین، نەهێڵین ملمالنێکان زیاتربێت ،بەهۆی ئەم کۆنگرەیەوە رێگە بگرین لە ناحەزانی کورد لە هەر شوێنێکن .کۆنگرە دەتوانێت ئەو رۆڵە بگێڕێت ،کە لە بری زمانی گولە و زمانی ئاشتیی بە کاربهێندرێت و خوێنی یەک نەڕێژین.
فەرید ئەسەسەرد ،ئەندامی ئەنجومەنی سەرکردایەتیی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان ،بە ئازادیی کۆمەڵگەی راگەیاند :ئەوەی پەیوەندی بە هەرێمی کوردستانەوە هەیە ،تا
لە ناکۆکی الیەنە سیاسییەکاندا ،کۆنگرەی نەتەوەیی دەتوانێت ببێت بە دەزگایەکی دیپلۆماسی کارا ئەندازەیەکی زۆر هیچ هەڕەشەیەک لەسەر هەرێمی کوردستان نەماوە، بەتایبەتی پاش دەسپێکردنی ئۆپەراسیۆنی
موسڵ ،کە بەرەو کۆتایی دەچێت و لەهەمانکاتدا بەرەو قۆناخی تێکشکانی یەکجارەکی داعش دەچین ،لەبەرئەوە من پێموانییە لەم بارەیەوە هیچ مەترسییەک لەسەر هەرێمی کوردستان هەبێت. وتی�شی :باس لە هەندێک تەرتیباتی سیاسیی دەکرێت ،سەبارەت بە ناوچەکە، بەدڵنیاییەوە کورد خۆی�شی بەشدار دەبێت لەو تەرتیباتە ،بەاڵم رەنگە ئەو ئەنجامانەی پاش داعش دێنە ئاراوە ،بەو جۆرە نەبێت کە کورد چاوەڕێی دەکات؟ ئومێدێکی زۆر هەیە ،کە کوردی سوریاش کۆمەڵێک دەسکەوتی گرنگ بەدەستبهێنێت ،من پێموانییە لە رووی شکڵییەوە کۆنگرە بەتەنیا هیچ شتێکی پێ بکرێت؛ بۆ نمونە ئەگەر هەڕەشە لەسەر هەرێمی کوردستان هەبێت یان هەڕەشە لەسەر کوردی سوریا هەبێت ،وەک ئەوەی لەمەوپێش هەبووە، ئەگەر کۆنگرەی نەتەوەیش ببەسترایە ئەوا کۆنگرە چی پێدەکرا؟ ئەم مەسەالنە پەیوەندی بە بڕیاری کۆنگرەوە نییە، بەاڵم ئەگەر ئێمە بتوانین کارێکی وابکەین کۆنگرەی نەتەوەیی ببێتە مەرجەعێک بۆ هەموو پرسە نەتەوەیییەکان ،ئەمە به‌دڵنیاییەوە کارێکی باش دەبێت .ئەو کاتە بۆ نموونە دەتوانین بڵێین :کۆنگرەی نەتەوەیی نوێنەرایەتیی هەموو گەلی کوردستان دەکات لەهەموو شوێنێک. بەدڵنیاییەوە ،ئەمەش ،کارێکی ئاسان نییە و قورسە! جەختی ئەسەسەرد، فەرید لەوەکردوە :لە ناکۆکی الیەنە سیاسییەکاندا ،کۆنگرەی نەتەوەیی دەتوانێت ببێت بە دەزگایەکی دیپلۆما�سی کارا ،بۆ پەیوەندی کردن بەالیەنە ناکۆکەکان و کارکردن و هەوڵدان 13
NO:14 - February 2017
بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی لەنێوان الیەنەکاندا هەیە .لە رووی دیپلۆماسییەوە کۆنگرە دەتوانێت ئەمە ئەرکە جێبەجێ بکات ،ئەویش لەو روانگەیەوە ،کۆنگرە بەرژەوەندی تایبەتی لە پشتگیری و دژایەتیی هیچ الیەنێکدا نەبێت؛ لە هەمانکاتیشدا هەموو الیەنەکان رێزی لێدەگرن و دەتوانێت کێشەکانیان چارەسەر بکات ،بەاڵم لەهەمانکاتدا هەندێک کێشە هەیە بە کۆنگرەی نەتەوەییش چارەسەر ناکرێت. بۆ نمونە :ئەو کێشەیەی پەیوەندی بەقەیرانی سیاسیی هەرێمی کوردستانەوە هەیە ،من پێموانییە ئەگەر پێنج الیەنە سەرەکییەکە تائێستا خۆیان نەیان توانی بێت چارەسەری بکەن ،رەنگە کۆنگرەی نەتەوەییش نەتوانێت چارەسەری بکات، بەاڵم رەنگە لەسەر ئاستێکی نزمتر دەرفەتێک هەبێت ،کۆنگرە بتوانێت هەندێک شتی لەم بابەتە بکات. ئەنجومەنی ئەندامەی ئەو سەرکردایەتیی یەکێتیی ،ئاماژە بۆ ئەوەش دەکات ،کە هیچ هەڕەشەیەک لەسەر دەسکەوتەکانی هەرێمی کوردستان نییە، وتی�شی :ئەو دەسکەوتانەی کوردی عێراق بەدەستی هێناوە ،من پێموانییە هیچی هەڕەشەی لەسەربێت ،بەاڵم ئێمە ئومێدی ئەوەمان هەیە لە عێراق دەسکەوتی ترمان ،دەسبکەوێت .بە تایبەتی ئەوەندی پەیوەندی بە ناوچەکانی ماددەی -١٤٠ ەوە هەیە ،ئەوەی کە کوردی سوریا لەم هەلومەرجەی ئێستادا بەدەستیان هێناوە، دەتواندرێت لەم قۆناخەدا پێیبوترێت دەسکەوت ،بەاڵم هێشتا چوارچێوەیەکی یاسایی دیاری کراوی نییە ،لەبەرئەوە رەنگە ئەو دەسکەوتە کەم ببێتەوە و 14
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
رەنگە بتواندرێت چوارچێوەیەکی یاسایی گونجاوی بۆ بدۆزرێتەوە و بچەسپێندرێت. بەدڵنیاییەوە کوردی ئێران و کوردی تورکیا ،هیچ دەسکەوتێکیان بەدەس نەهێناوە کە پێویست بە پاراستن بکات، ئەوان ئێستاش لە قۆناخی خەباتدان ،کە باس لە دەسکەوت دەکەن ،زۆرتر کوردی عێراق و سوریا دەگرێتەوە. فەرید ئەسەسەرد ،پێشیوایە لەم هەلومەرجەدا ئاستەمە کۆنگرەی نەتەوەیی ببەسترێت ،رەخنە�شی لە پارتیی گرت کە بەشێک بووە لەوەی کۆنگرەی نەتەوەیی نەبەسترێت ،وتی :من پێموایە
کۆنگرەی نەتەوەیی دەتوانێت ،ببێت بە زەمینەیەک بۆ پاراستنی دەسکەوتەکانی گەلی کورد
لەم هەلو مەرجەی ئێستادا رەنگە ئاستەم بێت ،کۆنگرەی نەتەوەیی ببەسترێت، چونکە بۆچوونی جیاواز لەبارەیەوە هەیە .ئێمە وەکو یەکێتیی کێشەیەکمان نییە و لەگەڵ ئەوەین ئەم کۆنگرەیە ببەسترێت ،بەاڵم ئەو هۆیانەی لە سااڵنی رابردوو بوونە هۆی پەکخستنی کۆنگرەی نەتەوەیی ،هەمان ئەو هۆیانە ئێستا ماون؛ بەشێکی پەیوەندی بە پارتیی دیمۆکراتیی کوردستان-ەوەهەیە .پارتیی ئەو الیەنەیە، هەم لەگەڵ چوار الیەنە سەرەکییەکەی هەرێمی کوردستان کێشەی هەیە ،هەم
لەگەڵ الیەنە سەرەکییەکەی کوردی تورکیا کە پەکەکە یە ،کێشەی هەیە، هەم لەگەڵ الیەنە سەرەکییەکەی کوردی سوریا کە پەیەدەیە؛ من پێوایە بەشێکی زۆری پەیوەندی بە سیاسەتیی پارتییەوە هەیە .دەبێت کارێکی وابکرێت ،ئەگەر ئەم کۆنگرەیە بەسترا ،سەرکردایەتیی کۆنگرە بێالیەن بێت و سەر بەهیچ حیزبێکی سیاسیی نەبێت ،بەاڵم بەستنەوەی بە سەرکردەیەکی دیاری کراو و یاخود بەالیەنێکی دیاری کراو ،ئەوا کارێکی وادەکات کۆنگرە زۆرتر لە خزمەت ئەو سەرکردەیە یان ئەو الیەنە سیاسییەدا بێت .تائێستا ئەمە یەکێکە لەو گرێیانەی کە هاتووەتە بەردەمی ،چونکە هەندێک الیەن هەیە دەیەوێت سەرکردەکەی خۆی یان حیزبەکەی خۆی ،ببێتە الیەنی زاڵ بەسەر کۆنگرە دا ،ئەمەش بێگومان کێشەی زۆر دروست دەکات .ئەگەر کۆنگرەی نەتەوەیی کورد وەک نەتەوە یەکگرتووەکان بێت ،هیچ سەرکردەیەکی سەر بە واڵتێکی دیاری کراو ،نەبووەتە سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان. هەمیشەش بەشێوەیەکی خولەکی هەر چوار ساڵ یان هەر پێنج ساڵ جارێک ،ئەو سەرکردایەتییە دەگۆڕدرێت .ئەگەر الی خۆیشمان ،بتوانین سیسته‌مێکی ئەوا بۆ کۆنگرەی نەتەوەیی بچەسپێنین ،دەتوانین کۆنگرە کە ببەستین و سەرکەوتووبێت، بەاڵم ئەگەر لەسەر ئەم مەسەلەیە پێشتر رێک نەکەوین ،بە دڵنیاییەوە ،ئەگەر کۆنگرەکەش ببەسترێت ناگەین بەهیچ.
www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
غەریب حەسۆ ،نوێنەری پارتیی یەكێتیی دیموکراتیی (پ ی د) ه لە باشوری کوردستان ،بە ئازادیی کۆمەڵگەی راگەیاند :کۆنگرەی نەتەوەیی دەتوانێت، ببێت بە زەمینەیەک بۆ پاراستنی دەسکەوتەکانی گەلی کورد ،کاتێک کە دەسکەوتی گەلی کورد هەبوو ،ئەوا پێویستە ئەم دەسکەوتانە بپارێزرێت و گەلی کورد خۆی یەکبخات ،ئەو هەنگاوانەی هاوێژراون و دوژمن دەیەوێت بیگەڕێنێتەوە و ئەو دەسکەوتانەش خراپ بکات ،ئەوکاتە پێویستە گەلی ئێمە لە دەوری دەسکەوتەکان ئیرادەی خۆی یەکبخات ،ئەمڕۆ لە باکور دەسکەوت هەیە و لە رۆژئاوا دەسکەوت هەیە و بۆ ئەوەی زەمینێک دروست بێت و گەلی کورد لە ژێر چەترێکدا کۆبێتەوە کۆنگرەی نەتەوەیی و نیشتمانی ببەستێت .ئێستاش هێزە کوردییەکان لەسەر ئەم خاکە تێدەکۆشن و گیان دەدەن و لەگەڵ یەکن، جا پێشمەرگە بێت ،یەپەگە و یەپەژە، گەریال و یه‌ژئا ستار دەبێت ،هەرهێزێک بێت ئەوا رۆحمان یەکە. نوێنەری پەیەدە ،هێما بۆ ئەوەش دەکات ،ئێستا هێزە کوردییەکان لە یەک سەنگەردا شەڕی دوژمن دەکەن، ئەمەش واتای ئەوەیە کە ناکۆکییەکان وەال بنێین ،وتی :ئەمەی کە پێکەوە شەڕی یەک دووژمن دەکەین ،واتە ئەوەیە کە زەمینەی کۆنگرەی نەتەوەیی دروست www.komelge.com
بووە ،لە هەمانکاتدا ئەمە دەبێتە هۆکاری ئەوەی ،کە ناکۆکییە سیاسییەکانی نێوان الیەنە کوردییەکان نەهێڵین ،ئەگەر ناکۆکییەکان وەالنەنێین لە کۆنگرەدا، ئەوە مەترسییەکی گەورەیە .لە کۆنگرەی نیشتمانی و نەتەوەییدا بەرژەوەندی تەنگی حیزبایەتی نامێنێت ،بەرژەوندی کەسایەتییەک نامێنێت ،بەرژەوەندی بنەماڵە و خێزانێک نامێنێت ،ئەوسا هەمووی دەکەوێتە خزمەتی بەرژەوەندی نەتەوەیی کوردستان و دەکەوێتە خزمەتی چڤاتی کوردستان ،لەبەر ئەوەی یەک بڕیار دروست دەبێت ،یەک هەڵوێست و یەک بەڕێوەبەری کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان ،دروست دەبێت و هاوسەرۆکایەتی کۆنگرەی نەتەوەیی کورد دروست دەبێت. ئاماژەی بەوەکرد»هەموو داگیرکارانی کوردستان رێکەوتن دەکەن ،یەک دەگرن ،بۆچی گەلی کورد رێکەوتن ناکات و کۆ نابێتەوە ،چی کێشە یەکی ئێمە هەیە؟ با رێزی ئیرادەی گەلی کورد بگرین ،تەنیا رێزی پارتێک مەگرن ،ئەمە ناکەوێتە خزمەت گەلی کورد».
تارا حسێن ،جێگری هاوسەرۆکی تەڤگەری ئازادیی کۆمەڵگەی کوردستان، ئاماژە بۆ ئەوە دەکات ،کە کۆما جڤاکێن کوردستان ( )KCKلەسەر لێکۆڵینەوە لە مێژووی کورد ،بۆ هەستیاری قۆناخەکە
کۆنگرەی نەتەوەیی بە پێویست و گرنگ دەبینێت .وتی»:بۆچی کۆنگرەی نەتەوەیی گرنگە ،لەبەرئەوەی جاری یەکەمە ،گەلی کورد لە هەرچوار بە�شی کوردستان، هەم خاوەنی هێزی سیاسییە ،هەم خاوەنی هێزی پاراستنی خۆیەتی .لەو چوارچێوەیدا ،لەگەڵ ئەوەی گەلی کورد
بێگومان ئەگەر ناکۆکی نەبێت ،رەنگە هاتنە الی یەکرت ئاسان بێت و پێوستی بەو هەموو هەوڵو کۆششە نەبێت بووەتە خاوەنی هێزی پاراستنی خۆی، هەتا کورد هەنگاوێک بەرەو سەربەخۆیی و سەرکەوتنی زیاتر بڕوات ،ئەوا چاوی دوژمنان و داگیرکەران زیاتر لەسەریەتی. ئەمڕۆش گەلی کورد چ لە رۆژئاوای کوردستان و چ لە باشوری کوردستان و چ لە باکووری کوردستان ،خاوەنی کۆمەڵێک دەسکەوتی گرنگە ،ئەو دەسکەوتانەش پێویستە بپارێزرێن ،هەتا بۆ ئەوەی وەک دەرفەتە مێژووییەکانی تر لە دەسمان نەچن .چونکە قۆناخێکە لە رۆژهەاڵتی ناویندا ،بەبێ کورد چارەسەری پرسەکان مەحاڵن! بۆیە ئەگەر کورد لەم کاتەدا هەست بە گرنگی قۆناخەکە نەکات و یەکێتیی ماڵی کورد ئاوا نەکات و نەتوانێت لە چوارچێوەی بەستنی کۆنگرەیەکی نەتەوەییدا دەسکەوتەکانی بپارێزێت، ئەوا پێموایە هەلێکە جارێکی تر دووبارە نابێتەوە ،رەنگە دەسکەوتەکانمان پەرت 15
NO:14 - February 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
کۆششە نەبێت .لە رابردوودا چەندین و باڵوبن و نەتوانین ببینەوە بەخاوەنی جار هەوڵدراوە بۆ بەستنی کۆنگرەی دەسکەوتی مەزن. ئەگەر نەتەوەیی ،بەاڵم بەفیتی داگیرکەران و بەوەشکرد، ئاماژەی دەستێوەردانی دەوڵەتانی داگیرکەر، ئەم هەالنە لەبار براون .بەگوێرەی دەسکەوتەکانی گەلی کورد ،ناکۆکییەکان بەهۆی بەرژەوەندی بچوکن و دەتواندرێت وەال بنرێن ،هەر بۆیە پێویستە ئەو هێزانە بێنە الی یەک کەسییەوە ئاستەنگی و ناکۆکییە الوەکییەکانیان وەالنێن ،بۆ بۆ بەستنی کۆنگرەیی ئەوەی بتوانن لە چوارچێوەی کۆنگرەی نەتەوەیی کورد نەتەوەییدا ،کۆمەڵێک هێڵی سوور دابنێن و کۆمەڵێک پرەنسیپی هاوبەش و مەبدەئی دروستکراوە هاوبەش دابنێن .هەندێک وادەزانن کۆنگرەی نەتەوەیی بۆ ئەوەیە هەمووان سەربەخۆیمان بوێت یان خۆسەری ببن بە حیزبێک ،نا ،بەڵکو کۆنگرەی دیموکراتیی یان دەوڵەتی نەتەوەییمان بوێت ،لە هەر بەشێکی کوردستاندا ،ئەوا دەبێت یەکێتییەکی نەتەوەییمان هەبێت، جەختیکردەوە :دەبێت یەكێتییەکی واده‌زانن كۆنگره‌ی نێوان گەل هەبێت ،لەهەر چوار الی نه‌ته‌وه‌یی ببن ه حیزبێك کوردستان ،بەو شێوەیە پشتیوانی بەشەکانی کوردستان بەدەسبێنیت. کاتێک دەبینین الیەنەکانی دەسەاڵت لە نەتەوەیی ،واتایی ئەوەیە ،کورد ببێتە باشوری کوردستان ،دروشمی دەوڵەتی خاوەن مەرجەعێک و لە چێوارچێوەی نەتەوەیی-شیان هەڵگرتێبێت ،ئەوا بەبێ ئەو مەرجەعێتەدا کۆمەڵێک هێڵی بوونی پشتیوانی هێزە کوردییەکان ناتوانن گشتیی سنووردار بکات ،بۆ نموونە :هێڵی دەوڵەتی کوردیی رابگەیەنن؛ پێویستە ئەو پەیوەندییەکانی لە چوارچێوەی دونیای الیەنانە لە گرنگی و پشتیوانی گەلی خۆیان دەرەوەدا .کۆنگرەی نەتەوەیی ،تەنیا و هێزە سیاسییەکانی کورد تێبگەن ،نەک کۆنفرانس یان کۆنگرەیەک نییە ،پێویستە چاوەڕوانی دەوڵەتانی داگیرکەرو دراو�سێ دوەری بێت و بەردەوام بێت. جێگری هاوسەرۆکی تەڤگەری بن ،دەوڵەتیان بۆ رابگەیەنن ،چونکە ئەوەی گەرەنتی پاراستنی دەسکەوتەکان ئازادیی ،ئەوە�شی خستەروو :ئەگەر کورد لە چوارچێوەی کۆنگرەیەکی نەتەوەیی دەکات گەلی خۆتە. تارا حسێن ،وتی�شی :بێگومان ئەگەر تایبەت بەخۆیدا ،نەتوانێت خۆی ناکۆکی نەبێت ،رەنگە هاتنە الی یەکتر کۆبکاتەوە ،ئەوا ناشتوانێت ،بەشداری کۆنگرەی نەتەوە جیا جیاکان ببێت. ئاسان بێت و پێوستی بەو هەموو هەوڵو 16
د.یوسف محەمەد سادق ،سەرۆکی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان ،لە میانەی پێشوازیکردن لە شاندێکی هونەرمەندانی هەر چوار الی کوردستان ،رایگەیاند: مایەی خۆشحاڵییە ،هونەرمەندانی کوردستان ،ئێستا پێکەوە لە خەمی پرسە گرنگەکانی کوردستاندان. د.یوسف محەمەد ،ئاماژەی بۆ ئەوە کرد ،کە بەهۆی بەرژەوەندی کەسییەوە ئاستەنگی بۆ بەستنی کۆنگرەیی نەتەوەیی کورد دروستکراوە ،جەختیکردەوە: پێچەوانەی هەوڵی الیەنەکان ،چەندین ساڵە لەمپەر دروست دەکرێت بۆ بەستنی کۆنگرەی نەتەوەیی ،ئەوەش هەوڵی کەسانێکە ،کە بەرژەوەندی شەخسییان رێگرە لە تەبایی و پێکەوەیی نەتەوەیی. سەرۆکی پەرلەمان ،ئەوەی خستەڕوو: پێشمەرگە و شەڕڤان و هونەرمەندان، بە خوێن و هونەرەکەیان ئەو سنورەیان شکاند ،کە داگیرکەران کێشابوویان، بەاڵم هەوڵێک هەیە ،جارێکی تر ئەو سنورانە دروست بکرێنەوە. *بۆ ئەم راپۆرتە چەندین جار، پەیوەندی بە بەرپرسانی پارتییەوە کرا، بەاڵم بەردەست نەبوون. www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
یه‌كێتی نەتەوەیی و کۆنگرەی نەتەوەیی
رێبوارره‌شید /هاوسه‌رۆكی كه‌نه‌كه هۆکار فرەن کە بوون بە هۆی پارچەبوون و پاشان داگیرکردنی کورد و کوردستان .بەاڵم دەتوانین پێ دابگرین کە سیستەمی فیوداڵیی، ئاغایەتیی و دەرەبەگایەتیی و عەشیرەتیی کە لە کوردستان لە دواکەوتووترین شێوەکانییدا هەبوون ،هۆکاری یەکەمن. ئەم سیستەمە کە لە بەر هەر هۆیەک بێت لە شوێنێک لە مێژوودا وای هەڵبژاردووە کە پشت لە خۆی و روو لە دوژمن بێت ،کوردستانی دووچاری قەیرانێکی نیشتیمانپەروەریی /واڵتپارێزیی کردووە کە لە مێژوودا وێنەی نییە. هەڵبژاردەی سرووشتیی دەبا لە شوێنێکی مێژوودا لە کوردستان ئەوە بایە کە دەسەاڵتدارانی کورد ،کە بەتایبەتیی بریتییبوون لە ئاغا و دەرەبەگ و سەرۆک عەشیرەت ،بە خوێندنەوەیەکی ئەزموونی گەالن و مێژوو ،النی کەم لە بەر خاتری دانی کەمترین زەرەر ،روویان لە یەکتر بکردایە و پشت لە داگیرکەر .بەو شێوەیە پاش ماوەیەک بناخەیەک لە متمانەیان بە یەکتر دروست بکرایە کە دەسەاڵتێکی ناوەندیی لە ناو کورددا دروست بووایە وا کە لە مەیدانی نیشتیمانپەروەرییدا بەرامبەر بە سیستەمی داگیرکەریی بووەستێت و ببێت بە تەرەفی ئەو www.komelge.com
داگیرکارییە .ئەو هەنگاوە لە زۆر ڕووەوە دەیتوانی مێژووی کورد و کوردستان بگۆڕێت. بە داخەوە ،کارێکی وا نەکرا و بەو شێوەیە دەسەاڵتی داگیرکەر لە کوردستان زۆر لەوە بەهێزتر و خۆسەپێنەرتر مایەوە کە عادەت لە سیستەمی کۆلۆنیکراو گەلی جیهاندا دەبینرێت.
لە ناو خولگە سەرەکیەکەشدا پشت بە چینی هەژاران و جووتیاران، بە جەوانانی خەڵکی ئاسایی و بە ژنان و بە کۆی خەڵکەکە نەبەسرتاوە، توێژینەوەی هەموو ئەو بزووتنەوانەی لە بە�شی جیاوازی کوردستان بەرپابوون نیشانی دەدەن کە کەمترخەمیەک لە دڵسۆزیی و گیان لەسەردەستیی خودی خەڵکی کورددا نەبووە .خەڵکی ئاسایی کورد هەمیشە ،دیارە بە حوکمی هەموو جۆرەکانی چەوساندنەوە لە سەریان ،خوازیاری جۆرێک لە خەبات
و تێکۆشان بوون .گرفتە سەرەکیەکانی ئەو بزووتنەوانە لە ناو رابەرایەتیی و دەسەاڵتداراندا بووە. دەسەاڵت و قەڵەمڕەویی رابەران یان دەسەاڵتدارانی ئەو بزووتنەوانە هەمیشە لە ناو مەداری خولگەیەکی زۆر خۆماڵییدا ،نەک سەرانسەریی کوردستانیی ،پەخش بووە .وەفادارانی سەرەکیی ئەو بزووتنەوانە لە ناو ئەو خولگە خۆماڵییەدا بوون .لە دەرەوەی ئەو خولگە خۆماڵییە وەفادارییەکە هەم لە رووی چەندایەتییەوە کەمی کردووە و هەم لە ڕووی چۆنیەتییەوە. ئەم هاوکێشەیە بە هاسانیی دەبینرێت کە بە پێی دووریی لە مەداری خولگە خۆماڵییەکە وەفاداریی کەمتر و کەمتر بووە ،تا دوورتر الوازتر .تا وای لێهاتووە کە خەڵک لە هەبوونی ئەو بزووتنەوەیە تەواو بێ ئاگا بوون ،یان بێ دەربەست ماون یان بایەخێکی ئەوتۆیان پێ نەداوە کە بە شێوەیەک ببێت بە باس. لە ناو خولگە سەرەکیەکەشدا پشت بە چینی هەژاران و جووتیاران، بە جەوانانی خەڵکی ئاسایی و بە ژنان و بە کۆی خەڵکەکە نەبەستراوە ،بەڵکو دەست راگەیشتن بە وەفاداریی ئەوان لە رێگای ئاغا ،دەرەبەگ یان سەرۆک 17
NO:14 - February 2017
عەشیرەتێکەوە بووە کە ئەویش بە دڵنییاییەوە وەفادارییەکی قووڵ و جیددی و گیانی بەگیانیی نەبووە ،بەڵکو لە چوارچێوەی ترس و زۆر و ناچارییدا بووە .خەڵکی گشتیی ناو دەسەاڵتێکی بچووک ناچاربوون کە مل بەو دەسەاڵتە بدەن و بە پێی ئەو هەڵسوکەوت بکەن. ئەگەر خەڵک بە گشتیی ،لە ناو خولگەی سەرەکیی دەسەاڵت و تا ڕادەیەکیش لە دەرەوەیدا، وەفادارییەکیان بۆ ئەو بزووتنەوەیە هەبووبێت زیاتر خۆشەویستیەک بووە بۆ خودی رابەری بزووتنەوەکە، یان وەفاداریەکی تا ڕادەیەک ئایینی/ مەزهەبیی /ناوچەیی .خزموخزمایەتیی و ...هتد .یاخود بریتیی بووە لە هەستێکی نیشتیمانپەروەریی سەرەتایی بەرامبەر بە داگیرکەرێک کە فرە نەیار و نەناسراو و نەخوازراو بووە. وابەستەیی خراپی الیەنێکی ناوچەبوون ئەوەیە کە هەندێک جار مەزهەبی پێڕەوکراوی ئەو ناوچەیە وای هەڵبژاردووە کە گوێ بە بەشێکی دیکەی کوردستان نەدا تەنها لەبەرئەوەی مەزهەبێکی دیکەیان پێڕەو کردووە. چەندین جار ڕووی داوە کە تەنانەت دژایەتیی یەکتریشیان کردووە و لە یەکتریان کوشتووە یان الیەنی بەهێزتر کۆمەڵکوژیی دژ بە الیەنێکی دیکە کردووە. هەروەها ئەوەیش رووی داوە کە بە هۆی هاوبەشیی مەزهەبەوە زیاتر لەگەڵ دەسەاڵتی داگیرکەر کۆک و هاوپەیمان بوون وەکوو لەوەی ڕوو بە ناوەوە و لەگەڵ یەکتر بکەونە هاوپەیمانیی و هاوسەنگەرییەوە. بەو شێوەیە دەبینین کە هەموو بزووتنەوە کانی ناو کوردستان لە بنەڕەتدا بە مانای کوردستانییبوون سەرانسەریی 18
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
نەبوون ،بەڵکو تەنها ناوچەیی و ناوچۆکەیی بوون .هەرئەوەیش نەبووە کە بۆ پاراستنی بەرژەوەندیی خۆیان ناوچەی تایبەت بە خۆیان بپارێزن، بەڵکو دژایەتیی یەکتریشیان کردووە وا کە دەسەاڵتی داگیرکەر هەمیشە کەڵکی تایبەتیی لەو ناتەبایی و الوازیی و لێکترازان و پەرتەوازەییە وەرگرتووە. ئەم تێگەیشتن و هزرە لە ناوچەی خود جۆرێک لە رەتی ناوچەگەریی لە کوردستان دروست کردووە کە زێدی نیشتیمان مانایەکی نەماوە یان هێندە الواز بووە کە بێ مانا ماوەتەوە .لە
مرۆڤ تا ناهۆشیار تر بێت زیاتر ئالوودەی ناوچەگەریی دەبێت
شیعری کالسیکی کوردی و هەندێک بەیت و بالۆرەی فۆلکلۆرییدا ئەو گازەندە و هاوار و فیغانە دەبیستینەوە کە رۆشنبیرانی سەردەم ،ئەوانەی لە چەمکی کوردستانیبوونەکە حاڵییبوون ،دژ بەو جۆرە لە هزری ناوچەگەریی دەریان بڕیوە ،بەاڵم بە داخەوە بێهوودە. ئەم هزری ناوچەگەرییە سەرئەنجامی فرە خراپی لە سەر رێکخستن هەبووە. ساختارێک بۆ رێکخستن تەنیا لە چوارچێوەی سنووری ئاغاواتیی و عەشیرەتیی و مەزهەبگەرییدا هەبووە و ئەویش بە پلەی یەکەم تەنها ناوەندی دەسەاڵتی گرتووەتەوە .خەڵک بە گشتیی
بەشێک لەو ساختارە نەبوون. کاریگەریی خراپیی دیکە بەئەژمارن. هزری ناوچەگەریی ،بۆ نموونە ،متمانە لە ناو خەڵکدا ناهێڵێت ،وەفادارییەکان لە ئاستی نیشتیمانیی /واڵت ـەوە دەبات بۆ خوارێ بۆ پێکهاتەی زۆر بچووک، هەندێک جار بۆ ئەو ئاستەی کە مرۆڤێک بەرامبەر بە پارەیەکی مانگانە چەک دژ بە خەڵکی خۆی هەڵ دەگرێت و دەبێت بە بەشێکی زۆر کاریگەر لە چاو و لە گوێ و لە دەست و القی داگیرکەر .نموونە زۆرن کە کەسان هەبوون لە داخان و لە خەفەتان و لە رک دژ ”بە ئەوی دیکە“ بووە بە بەشێک لە ماشێنی داگیرکەریی. هزری ناوچەگەریی پریمیتیڤ (سەرەتایی) هەروەها ئاستی هۆشیاریی دەهێنێتە خوارێ بۆ سەر ئاستێک کە مرۆڤ لە بەردەم لووتی خۆی زیاتر نابینێت .ژیانی ”ئەوی دیکە“، ژیان و خۆشیی و شادیی و ئاییندەی ”هاونیشتیمانییەک“ هیچ مانایەکی نابێت .ئەسڵەن چەمکی ”هاونیشتیمانیی“ مانایەکی نابێت. مرۆڤ تا ناهۆشیار تر بێت زیاتر ئالوودەی ناوچەگەریی دەبێت ،بە شێوەیەکی وا کە پاش ماوەیەک هەر خانەوادەی خۆی و ئەگەر زۆری بۆ بێت تەنیا خودی خۆی دەبینێت .کاتێک مرۆڤ لەو ناهۆشیاریەدا بژی ئامادەی فرۆشتنی هەموو جۆرە بەهایەکی ”ئەوانەی دیکەیە“ تا دەگاتە نزیکترین لە کە�سی خۆی. لەو پێوەندییەدا ڕەووشتێکی گشتیی، ویژدانێک ،دینێک یان خودایەک نامێنت. ئەوەی دەبێت و بایەخی پێ دەدرێت پارەیەک یان دەستکەوتێکی کەسییە. ناهۆشیاریی سیاسیی رەنگە گەورەترین دەردی کوشندە بێت بۆ مرۆڤ چون ئاستی تێگەیشتنی لە دەوروبەر دەباتە www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
ئاستی دڕندەیەک (نەک ئاژەڵ!). لە ئوروپا لە هەناوی سەدەی ناوەڕاستەوە کە بریتیی بوو لە دەسەاڵتی رەهای پادشایەتیی و مەزهەب و ئاغاواتیی سەردەمی ڕێنێنسانس (رۆشنگەریی) لە دایک بوو .سەردەمی رۆشنگەریی تەکانێکی گەورەی بە تاکەکەس و کۆمەڵگه‌دا وەئاگابێن و داوای مافی خۆیان بکەن .ئیدی تاکەکەس دەیتوانی هەڵبژێرێت کە بە هەموو وەاڵمێک رازی نەبێت و پرسیاری زیاتر بکات .بزووتنەوەی رۆشنگەریی تێگەیشتنی تاکەکە�سی بەرفراوان کرد. تێگەیشتن لە دەسەاڵت ،لەرەهایی یان لە چوارچێوەداریی دەسەاڵت، پێوەندییەکانی نێوان تاک و خودا ،دووریی نێوان کڵێسا و تاکەکەس و پێوەندییەکان، مافەکانی تاکەکەس ،خزمەتگوزاریی گشتیی و ...هتد .لەو چوارچێوەیەدا، هەروەها تێگەیشتنی نوێ لە پانتایی و سنووری نیشتیمان دروست بوو .لە سەردەمی ڕۆشنگەرییەوە دەستکەوتی هزر و تێگەیشتن لە خود و لە چواردەور زیاتر و زیاتر دەبێت .پرسەکانی سەبارەت بە تاکەکەس ،ژنان ،هاوواڵتیبوون، خزمەتگوزاریی هاونیشتیمانییەتیی، گشتیی ،مافی مرۆڤ و ...هتد باشتر و باشتر وەاڵم دەدرێنەوە. لە سۆنگەی ئەم جیهانبینییەوەیە تێ دەگەین کە بزووتنەوەی ئازادیخوازیی کوردستان بەتایبەتیی لە چل ساڵی رابردووەوە بە دوای وەاڵمی جیددیدا دەگەڕێت .پرسەکانی وەکوو ”یه‌كێتی نەتەوەیی“” ،کۆنگرەی نەتەوەیی“، ”سیستەمی کۆلۆنیالیزم“” ،چەمکی واڵتپارێزیی“، نیشتیمانپەروەریی/ سیکوالریزم، ”پێشکەوتووخوازیی/ پلورالیزم و دیموکراسیی“ و ...هتد چییە و چۆن لێیان تێ بگەین و چۆن لە پراکتیکدا www.komelge.com
بیانخەینە ژیانەوە ،لە هەر کاتێکی دیکە لە مێژووی کورددا لە ئارادان. سەرەڕای قوربانیدانی بێوێنە و شەڕی شۆڕشگێڕیی شایه‌نی باس ه هێشتا هەر بەشێکی بەرچاو لە خەڵکی کوردستان بەو
ئەوی پێویستە بکرێت ئەوەیە کە هاوتەریب کۆنگرەیەکی نەتەوەیی کوردستان هەبێت
شێوەیە لە کار و خەباتی دژ بە سیستەمی کۆلۆنیالیستییدا نیین کە پێویستە .هۆی سەرەکیی ئەوەیە کە هێشتا ماشێنی هۆشیارکردنەوەی سیاسیی خەباتی ئازادیخوازیی کوردستان ئەو هێزەی نییە کە بتوانێت لە هەموو شوێنێک بێت. هێشتا هزری ناوچەگەریی ،ئاغاپەرستیی و عەشیرەتچیەتیی بە شێوەی جیاواز و ئاستی جیاواز هەیە و زەرەر لە خەباتی ئازادیخوازیی خەڵکی کوردستان دەدات. هێشتا دەسەاڵتی داگیرکەر سوود لەو دواکەوتووییە هزرییە دەبینێت و دژ بە خەباتە ئازادیخوازییەکە بەکاری دەبات. بەگشتیی پێداگرتنێکی چەوت نییە ئەگەر بڵێین کە یه‌كێتی نەتەوەیی لە ناو خەڵکی کوردستان دروست بووە و بەرەوپێشەوە دەچێت .شەونەخونیی کرماشان و سنە و ئیالم و مهاباد و بۆکان و ورمێ و باقی رۆژهەاڵت بۆ کۆبانی و بۆ رۆژئاوا و هاوکاریکردنیان ،یاخود بە هەمان شێوە بۆ باشووری کوردستان کاتێک کە لە دەست دەسەاڵتی ئێراقی
رزگار بوو ،یان پێکهاتنی هێزێکی پاراستنی گەل لە تێکەاڵویەکی بەرچاوی کچان و کوڕانی کورد لە چواربە�شی کوردستان، هاوکارییکردنی ئێزیدیی و عەلەوییەکان و ناوبردنی کەکایی و یارسان و شەبەک و زەردەشتیی و ...هتد لە چوارچێوەی سیاسیی و ئازادیخوازییدا ،پێوەندییەکی توندوتۆڵ و زۆر بەژیانی ناو دیاسپۆرای کوردیی لە دەرەوەی کوردستان و سەدان نموونەی دیکە ،ئەو راستییە دەسەملێنێت کە یەکێتیەکی نەتەوەیی لە ناو خەڵکی کوردستان و پێکهاتە جیاوازەکانییدا دروست بووە و بەرەو بەهێزبوون و پتەوبوون دەچێت .لەو بارەوە هەروەها کاردانەوەی دەسەاڵتی کۆلۆنیالیزمیش دەبینین ،وەکوو سنووربەزاندنەکانی تورکیا و ئێران بۆ ناو بەشەکانی دیکەی کوردستان. ئەوی پێویستە بکرێت ئەوەیە کە هاوتەریب کۆنگرەیەکی نەتەوەیی کوردستان هەبێت کە زۆرینەی حیزب و پارت و رێکخراوە و تاکەکەسەکانی کوردستانی تێدا کۆببێتەوە .لە ئێستادا ئەوە ”کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان“ ١٨ساڵە کار و خەبات بۆ ئەو دەسکەوتە دەکات .ژمارەیەکی بەرچاو لە حیزب و پارت و رێکخراوە و تاکەکەسان هەر ئێستا بە دروستییەوە لە ”کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان” دا جێ دەگرن .بەو شێوەیە توانراوە سیستەمی ناوچەگەریی و ئەقڵیەتیی ناوچەگەریی ،ئاغایەتیی و مەزهەبساالریی و عەشیرەتگەریی زیاتر بشکێنرێت .وەکوو ئەوەیش گرنگ کە خەباتی ئازادیخوازیی کوردستان بە راستیی ئازادیخوازانە بێت ،هۆشیارانە بەرخورد و رەفتار بکات ،لە رووی تاکتیکیی و ستراتیژییەوە روون و رەوان بێت ،بواری دیپلۆماسیی پێش بخات، 19
NO:14 - February 2017
ناوەڕۆکی خەباتە ئازادیخوازییەکە پێشکەوتووخواز و مرۆڤپەروەر بکات وا کە مافی نەتەوەکانی دیکەی کوردستان و پێکهاتە جیاوازە ئایینیی و مەزهەبییەکان و ئەوانی دیکە دەستەبەر بن و لەگەڵدا بن ،نەک لە دەرەوە بن یان لە دەرەوە بهێڵرێنەوە. هەروەها بە ناسینی ئازادیی و بەرابەریی بۆ ژنان ،رێزگرتن لە ژینگە و لە بوونەوەرەکان ئەوا ناوەڕۆکی پێشکەوتووخوازیی ئەو بزووتنەوە ئازادیخوازیییەمان زیاتر دەوڵەمەن بکەین و تەنانەت بیکەین بە نموونەیەکی بەرچاو لە بەردەم مرۆڤایەتیی پێشکەوتووخوازدا. تاکەکەس، هۆشیارکردنەوەی پێکهاتەکانی هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگ ه و بەرفراوانکردنی چەمکی ”نیشتیمان /واڵت“ و بەهێزکردنی چەمکی ”هاونیشتیمانیبوون“ و پاراستنی جۆرەکانی ناسنامەی کۆمەاڵیەتیی و ئەتنیکیی و مەزهەبیی و ئایینیی و ...هتد بە مەبەستی بەهێزکردنی کۆنسێنسوسێکی دیسەنترالیزە ،واتە هاوڕەزامەندیی/ هاوڕێککەوتنێکی ناناوەندگیر وا کە هەمووان بتوانن رۆڵی خۆیان لە ژیانێکی ئازاددا ببین ،ئەرکێکی هەنووکەیی سەرشانمانە کە دەبێت بەو پەڕی وەفاداریی و جیددیەتیی سیاسییەوە بە ئەنجامی بگەیەنین. شایانی باسە و دەبێت بگوترێت کە هێشتا ”کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان“ نەیتوانیووە ببێت بە گۆڕەپانی زۆرینەی حیزب و پارت و رێکخراوەکانی کوردستان ،بەتایبەتیی ئەوانەی لە مێژووی خەباتی ئازادیخوازیی کوردستاندا ناو و مێژوو و ئەزموونکیان هەیە .ئەوانەی تا ئێستا نەهاتوون تەنیا خۆیان دەتوانن وەاڵمی دروست بە پرسیاری ”بۆ نەهاتن“ 20
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
بدەنەوە .رەنگە هەندێک هۆ دروست بن و هەندێکیش لە خەیاڵ و خۆدوورگیرییدا دروستکراو بن .هۆیەکان هەرچیەک بن دەبێت بتوانرێت باس بکرێن و کۆنکرێت ئاماژەیان پێ بکردرێت و بە دوای تا ئێستا نەهاتوون ،بێن و بەشدار چارەسەرکردنیاندا پەیگیریی بکرێت. ئەوی دەتوانرێت بگوترێت ئەوەیە کە بن .لەو بەشدارییەدا هیچ الیەنێک بەشدارییکردن لە ”کۆنگرەی نەتەوەیی ناتوانێت هیچ جۆرە زەرەرێک بکات. په‌یڕەو و پڕۆگرامیی نزیکەی هەر هەموو حیزب و پارت و رێکخراوەیەکی ناو بەشەکانی کوردستان باس لە پێداویستیی ئێستا کوردستان لە ناوجەرگەی نەهێشتنی ئەو نەخۆشیانە دەکەن کە تا ئێستا زەرەریان لە خەباتی ئازادیخوازیی شەڕێکی گەورەوگرانی کوردستان بە قازانجی داگیرکەران داوە. کۆنەپەرستییدایە .تەنیا ”کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان“ باشترین هیوایەک بۆ رۆژهەاڵتی ناوین و کاریگەرترین مەیدانە بۆ ئەو هەڵمەت و تێکۆشانە. هەبێت خەباتی ئازادیخواز و هەر ئێستا کوردستان لە ناوجەرگەی پێشکەوتووخوازی خەڵکی شەڕێکی گەورەوگرانی کۆنەپەرستییدایە. تەنیا هیوایەک بۆ رۆژهەاڵتی ناوین هەبێت کوردستانە خەباتی ئازادیخواز و پێشکەوتووخوازی خەڵکی کوردستانە .جێی خۆیەتیی و دەبێت کوردستان“ دا هیچ کات ناتوانێت هەموو تاکەکەس و الیەنێک بە پشك و زەرەرمەند بێت ،بەڵکو کۆمەک بە توانای خۆی بەشداریی تێدا بکات. لەو بارەوە پێویستە هەموومان بەهێزکردنی هزری دیموکراسیی دەکات و دیالۆگێکی سیاسیی پێشتر دەخات و بەو بۆ بەستنی کۆنگرەیەکی فرەالیەنتر شێوەیەش رەهەندەکانی لێکتێگەیشتن و گشتگیرتر و چاالکتری ”کۆنگرەی دەخاتە بەر باس و سەر مێزی گفتوگۆ و نەتەوەیی کوردستان“ تیبکۆشین. ژێر رۆشناییەکی بەرفراوانتر .بەشداریی لە ”کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان“ دا چەقی تێڕامان و دیدگای سیاسیی بەرفراوانتر و تیژتر و ئاییندەبینتر دەکات .هاوشانی هەموو ئەمانە دەبێت بە مایەی شکاندن و لەناوبردنی ئەو بیری ناوچەگەریی و ئاغایەتیی و عەشیرەت پەروەرییەی کە لە مێژە بووە بە داردەستیی سەرەکیی دەسەاڵتی کۆلۆنیالیزم لە کوردستان. لەو رووانگەوە جێی خۆیەتی ئەوانەی www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
ئیمڕالی گوانتانامۆی رۆژهه‌اڵتی ناوینه سه‌ردارستار له‌مێژووی گه‌لی كوردستان بۆت ه نه‌ریتێك كاتێك شۆڕش و سه‌رهه‌ڵدانه‌كان گه‌یشتوونه‌ت ه ئاستی سه‌ركه‌وتن ،له‌الیه‌ن زلهێزه‌كان رووبه‌ڕووی له‌ناوبردن و توانەو ه ده‌بنه‌وه ،ل ه سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیست له‌الیه‌ن زلهێزەکانی جیهان چه‌ندین جار ئه‌م ه دووبار ه بۆته‌وه ،نمونه‌كانی شێخ محمود و شێخ سه‌عید ،دواتریش سه‌ید ره‌زا و سمكۆی شكاك ،له‌دوای شه‌ڕی جیهانی دووه‌م به‌هه‌مانشێو ه له‌به‌رامبه‌ر كۆماری كوردستان له‌مهاباد ،دواتریش له‌به‌رامبه‌ر جواڵنه‌وه‌ی بارزانیه‌كان، سه‌ره‌ڕای گۆڕانكاری لە هەلومەرجی جیهان ،به‌اڵم سه‌باره‌ت به‌كورد هیچ شتێك نه‌گۆڕدراوه ،ئه‌وه‌شمان ل ه جواڵنه‌وه‌ی ئه‌یلولی ساڵی 1975باشتربینی ،بێگومان بە کۆتایی هێنان و پاکتاوی جەستەیی رێبه‌ر و سه‌ركرده‌كانیش ،بزووتنەوەکەیان تراژیدییانە كۆتایی هێنراوه. پەیوەندی و سیاسه‌تی زلهێزه‌کانی جیهان له‌به‌رامبه‌ر هێز ه سیاسی ه كوردیه‌كان و گه‌النی بنده‌ست به‌گشتی له‌سه‌ربنه‌مای به‌كارهێنان و خستن ه خزمه‌تی خۆیان بووە ،نمونه‌ی سۆڤیه‌ت و كۆماری كوردستان هێشتاش جێیەکی بیرنەکراوی لە یادوەری نەوەکانی دواتردا هەیە و هێشتاش زیندووە .به‌هه‌مانشێوه www.komelge.com
هەلوێستی ئەمەریکا و واڵتانی ناوچە لە رێکەوتننامەی جه‌زائیردا .رۆژنامەوانێک لە شای ئێران دەپر�سێ چەندت پێویستت بۆ ئەوەی بیر لە دەستبەردان لە کوردەکان بکەیتەوە وتی « چەند خولەکێک» ئەمە نەبوونی کورد نە لە تاکتیک و نە لە ستراتیژی هێزەکانی ناوچەکە و جیهان دا نیشان دەدات ئەگەر کورد خۆیان خاوەن ستراتیژی نەبن .به‌واتایه‌كی تر هه‌ڵوێستی زلهێزه‌كان له‌به‌رامبه‌ر گه‌لی كورد چ كاتێك
ئه‌و پیالنگێڕ ه له‌ئاستێك دابوو ،به‌گوێره‌ی به‌ڵگه‌كان زیاتر له 32ده‌وڵه‌ت له‌و پیالنه به‌شداریان كردوه به‌رژه‌وه‌ندیان ویستویه‌تی پشتگیرین كردوه‌و كاتێك هاوسه‌نگیش گۆڕاوه، بێگومان پشتیان كردۆت ه بزووتنه‌وه‌و شۆڕشه‌كانی كوردستان. دواین پیالنگێڕی و گه‌ل ه كۆم ه له‌به‌رامبه‌ر شۆڕ�شی كوردستان بێگومان
له‌به‌رامبه‌ر رێبه‌ری شۆڕ�شی كوردستان به‌ڕێز ع.ئۆجاالن بوو ه ل ه 15ی شوباتی .1999له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی پیالن و هه‌وڵی تریش پێش ئه‌و به‌روار ه له‌به‌رامبه‌ر بزووتنه‌وه‌ی په‌كه‌ك ه هه‌بووبێت ،به‌اڵم ل ه 15ی شوبات ب ه دیل گرتنی به‌ڕێز ئۆجاالن ئەنجامگیر بوو .زلهێزه‌کانی جیهان و ده‌وڵه‌ت ه داگیركه‌ره‌كانیش چاوه‌ڕێ بوون ك ه دوای دیلگرتنی رێبه‌ری شۆڕش ،ئیدی شۆڕش كۆتایی دێت ،بۆ ئه‌مه‌ش رۆژ و مانگیان ئه‌ژمارد. قه‌باره‌ی ئه‌و پیالنگێڕ ه له‌ئاستێك دابوو ،به‌گوێره‌ی به‌ڵگه‌كان زیاتر ل ه 32ده‌وڵه‌ت له‌و پیالن ه به‌شداریان كردو ه ،هه‌مانكات ته‌واوی ده‌زگا سیخوڕی و هه‌واڵگیریه‌كانی زلهێزه‌كان، له‌گه‌ڵ ده‌زگای سیخوڕی ناتۆ بە نهێنی به‌ناوی «گالدیۆ» .ده‌ست له‌پشت دانی ئ ه و زلهێزان ه وایان كردبوو ك ه توركیا هارببێ و ل ه 1998 /10/9بڕیار بدا و هێرش بكات ه سه‌ر سنوره‌كانی ده‌وڵه‌تی سوریاو هه‌ڕه‌شه‌ی شه‌ڕ له‌شام بكات. راست ه ده‌وڵه‌تی تورك پێش ئه‌و رێكه‌وت ه چه‌ندین هه‌وڵی تری دابوو ،به‌اڵم هه‌موو هه‌وڵه‌كانی مای ه پووچ ده‌ركه‌وتبوون له‌به‌رامبه‌ر سه‌ركردایه‌تی شۆڕش. پێناسەی 15ی شوباتی 1999له‌الیه‌ن 21
NO:14 - February 2017
گه‌لی كورده‌و ه ب ه رۆژی ره‌ش ئاستی تاریکی ئەو رۆژە بۆ کورد نیشان دەدات، ئازادیخوازان و شۆڕشگێڕانی كوردستان ب ه دیلكه‌وتنی رێبه‌ر ئاپۆ وەک زەبرێکی قوڵتر لە بزووتنەوەکانی پێشوویان دەبینی، هەموو هیواکانی خۆیان لەو شۆڕشەدا بینی و بۆ چەند رۆژێکیش بێت هەستی شکستێکی تر لە الیەک و توڕەییەکی کۆنتڕۆڵ نەکراو لە الیەکی تر سەرتاپای کوردستان و دەرەوەی واڵتی داگرت. هەرکەس لەگەڵ خۆی ئەم پرسیارەی دەکرد ،رووبەڕووی هەمان چاره‌نوو�سی رابردووی دەبینەوە؟ وه‌ك چۆن له‌سه‌ره‌تا سااڵنی حه‌فتاو ه بزووتنه‌و ه شۆڕشگێڕ ه تازه‌كه ،به‌جیاواز و نوێبوونه‌و ه هاتبوو ه مه‌یدان ،هه‌مانكات ره‌وتێكی تازه‌ش بوو ل ه خه‌باتی نه‌ته‌وه‌یی و دیموكراتیدا ،ئه‌مه‌ش وای كردبوو ك ه هیوایه‌كی زیاتر بدات ه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان ،بێگومان ته‌واوی ئه‌و مرۆڤانەی له‌و تێكۆشان ه شوێنیان گرت جیاوازبوون ،واتا شۆڕشێكی نوێ به نه‌وه‌یه‌كی نوێ و به‌كادیری نوێ .خاڵی هه‌ر ه سه‌ره‌كیش ئه‌ویش پشت به‌خۆ به‌ستن، له‌سه‌ر پێی خۆ وه‌ستان ،به‌خۆ پاراستن. ئه‌م ه بنه‌مای سه‌ره‌كی ئه‌و بزووتنه‌و ه نوێگه‌ر و سه‌ربه‌خۆ و ئازادیخوازه‌بوو ك ه زلهێزه‌كان نه‌یانده‌توانی ده‌سته‌مۆی بكه‌ن ،هه‌مانكات بیخه‌ن ه خزمه‌ت به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان ،راست ه ئه‌م ه باری شۆڕ�شی گرانتر كردبوو ،به‌اڵم وای كردبوو ك ه ره‌گ و ریشه‌كه‌ی داکوتێت، ئیدی له‌كوردستان دار به‌ڕویەک ئه‌ڕوێنرا، هه‌ر رۆژ ره‌گه‌كانی زیاتر ڕۆدەچووە ناخی واڵت. • ئیمڕالی شوێنێكی نامۆ ب ه گه‌لی كورد: ده‌وڵه‌تی تورك دوای یه‌كالبوونه‌وه‌ی 22
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
شه‌ڕی له‌گه‌ڵ یۆنانه‌كان ل ه سه‌ره‌تای سااڵنی بیستی سه‌ده‌ی رابردوو ،دوورگه‌ی ئیمڕالی ل ه ده‌ریای مه‌ڕمه‌ڕ ه كه‌وت ه سه‌ر كۆماری توركیا ،له‌دوای سااڵنی په‌نجا وه‌ك زیندان به‌كارهات ،سه‌ره‌تا بۆ عەدنان مه‌نده‌رێ�سی سه‌رۆك وه‌زیرانی ئه‌وكات و دواتریش بۆ هونه‌رمه‌ندی ناوداری كورد یه‌ملاز گونه‌ی ،ئه‌و ه سه‌ملێنراو ه ك ه ئه‌وه‌ی بچێت ه ئیمڕالی ناگه‌ڕێته‌وه ،واتا ئیمڕالی زیندانی مه‌رگی هێواش و له‌سه‌رخۆی ه بۆ ئه‌و كه‌سه‌ی له‌وێ به‌ند ده‌كرێت .كاتێك رێبه‌ر ئاپۆ ده‌سگیركرا یه‌كسه‌ر هێنایان و بردیان ه ئیمڕالی ،به‌وپێی ه ده‌بێ بزانین ك ه ئیمڕالی پێشوه‌خت ه ئاماده‌كرابوو.
كاتێك ساڵی 1999 دێنینه‌و ه بیرمان ،ئه‌و ده‌سكه‌وت و تێكۆشانه‌ی له ئیمڕالی ئه‌نجامدراون له خه‌یاڵ ده‌چن بێگومان مانه‌و ه ل ه دوورگه‌یه‌كی ناو ده‌ریا بۆ ئه‌و مرۆڤه‌ی هه‌موو ژیانی ل ه وشكانی به‌سه‌ر بردبێ سه‌خته ،چ جای بۆ رێبه‌ری شۆڕش .هه‌موومان ئه‌و ه ئه‌زانین كاتێك ماندیال به‌ند كرا ل ه باشوری ئه‌فریقا ل ه هه‌ڕه‌تی الویه‌تی دابوو ،بۆی ه كاتێك ل ه زیندان ده‌ركه‌وت تاز ه كامڵ ده‌بوو ،به‌اڵم پێچه‌وان ه رێبه‌ر ئاپۆ ل ه ته‌مه‌نی كامڵی دیل گیرا ،بۆی ه بارودۆخی زیندان بۆ ئه‌و سه‌ختتره. ئیمڕالی بۆ مردن و پووچ كردن و بێ كاریگه‌ركرن و له‌ناوبردن بونیادنراوه، هه‌روه‌ها تاكو بتوانرێت گۆشه‌گیری
به‌رده‌وام و دووركه‌وتنه‌و ه ل ه كۆمه‌ڵگه. ئه‌وه‌ش ده‌زانین تاكو بتوانن ل ه رێگه‌ی شه‌ڕی ده‌روونیەوە بتوانن كاربكه‌ن ه سه‌ر بڕیار و شێوازی بیركردنه‌وه‌و بێ توانا كردن .له‌وانه‌ی ه نه‌توانین هه‌موو ئه‌و به‌رخودانی و هێز و توانایه‌یی ل ه 18ساڵی مانه‌وه‌ی رێبه‌ر ئاپۆ ل ه زیندانی ئیمڕالی نیشانبده‌ین ،یان بە زەحمەت گوزارەی لێبکەین ،به‌اڵم پێویست ه چه‌ند ئاماژه‌یه‌ك به‌و هێز و ئیراد ه شۆڕشگێری ه بكه‌ین، ئه‌گه‌رنا ل ه رۆحی شۆڕش له‌ماوه‌ی ئه‌و 18 ساڵ ه تێناگه‌ین. - 1رێگا كردنه‌و ه له‌به‌رده‌م ده‌ستپێشخه‌ریه‌كی سیا�سی و دیموكراتی، ئه‌ویش ب ه گۆڕانكاری ل ه ستراتیژیه‌تی شۆڕش ،ل ه ستراتیژیه‌تی شه‌ڕ بۆ ستراتیژیه‌تی ئاشتی ،ل ه دابڕان بۆ پێكه‌و ه ژیان ،ل ه دوژمنایه‌تی بۆ برایه‌تی ،له‌هێرش بۆ خۆپاراستن. - 2پێداچوونه‌و ه ب ه هزر، فه‌لسه‌فه ،ئایدیۆلۆژیا ،سه‌ر له‌نوێ داڕشتنه‌وه ،دیاری كردنی هێڵی تێكۆشان، ده‌ستنیشان كردنه‌وه‌ی دینامیزمه‌كانی شۆڕش ئه‌وانیش ژنان و گه‌نجان. - 3ده‌رگا كردنه‌و ه له‌به‌رده‌م سیاسه‌تی دیموکراتی ،دانوستاندن، کردنی زیندان بە ناوه‌ندێك بۆ گوڕدان بە شۆڕش. كاتێك ساڵی 1999دێنینه‌و ه بیرمان، ئه‌و ده‌سكه‌وت و تێكۆشانه‌ی ل ه ئیمڕالی ئه‌نجامدراون ل ه خه‌یاڵ ده‌چن ،چونك ه له‌ژێر ده‌سته‌ی و ل ه كونجی زیندانی تاكه‌كه�سی و له‌ناو ده‌ریا ،کارێك ه له‌مه‌حاڵ ئه‌چێ ،بۆ مرۆڤێكی ئاسایی بێگومان مه‌حاڵه ،ئه‌وه‌ی رێبه‌ر ئاپۆ نیشانیدا ل ه 18ساڵی زیندان ئیراده‌ی ل ه راد ه به‌ده‌ری مرۆڤێك ه نه‌ك ته‌نها توانی به‌رخودان بكا و بەچۆک دا نەیەت به‌رامبه‌ر دوژمن، www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
هه‌مانكات داگیركه‌رێكی وه‌ك ده‌وڵه‌تی توركی�شی هێنا سه‌ر مێزی گفتو گۆ .مه‌حاڵی كرد ه واقع. • پرۆسه‌ی ئاشتی و رۆڵی ئیمڕالی: ئه‌گه‌ر شه‌ڕی چه‌كداری لە باکوری ده‌وڵه‌تی له‌به‌رامبه‌ر کوردستان داگیركه‌ری تورك وه‌ك كارێكی شێتانه به‌ناو ده‌كرا ،به‌هه‌مانشێوه ،هیچ كه‌سێكیش باوه‌ڕی نه‌ده‌كرد پرۆسه‌ی ئاشتی و چاره‌سه‌ری دیموكراتیان ه بگات ه ئه‌و ئاسته‌ی ك ه شاندی دانوستاندنی شۆڕش و داگیركه‌ر ل ه ئیمڕالی لەسەر مێزێک کۆببنەوە و با�سی چاره‌سه‌ری پر�سی كورد و به‌ره‌وپێش بردنی دیموكراتی بكه‌ن ل ه توركیا .ئه‌گه‌ر پرۆسه‌ی ئاشتی ل ه توركیا ل ه نه‌ورۆزی 1993به‌ئاگربه‌ستی یه‌كالیه‌ن ه ل ه لوبنان ده‌ستی پێكرد له‌سه‌رده‌می توركوت ئۆزال ،ئه‌وا ل ه نه‌ورۆزی 2013 ل ه ئامه‌د له‌ناو دوو ملیۆن كوردستانیدا گه‌یشت ه ترۆپک ،له‌بنه‌ڕتدا شۆڕ�شی ئاشتی سه‌ركه‌وت .ئه‌وه‌ی پرسیاری ئه‌و ه بكات ئاگربه‌ست و دانوستاندن و قۆناخی ئاشتی چی له‌گه‌ڵ خۆی هێنا ،ئه‌وا وه‌ك دوایین نمون ه بۆ به‌ڵگه‌یه‌كی به‌رچاو ده‌بێ بزانێ چۆن هه‌ده‌پ ه 80كور�سی په‌رله‌مانی هێنا، ده‌بێ ل ه به‌رخودانی و هێزی تێكۆشانی ئیمڕالی تێبگات. • بێچاره‌ی ئه‌ردۆغان و هه‌وڵه‌كانی بۆ جاڕدانی شه‌ڕ و دیكتاتۆریه‌ت بوون: درێژترین ماوه‌ی ئاگربه‌ست و دانوستان و دایالۆگ و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی ئه‌ردۆغان بووه ،ل ه 2002تاكو ،2015ئه‌گه‌ر له‌و نێوان ه جار جارێك هه‌ندێك شه‌ڕ و تێكهه‌ڵچوونیش روویدابێ ،به‌اڵم ئه‌نجام ب ه ئاگربه‌ست كۆتایی هاتووه .له‌هه‌ر یه‌ك له‌و ئاگربه‌ست و دانوسانانە شۆڕش ده‌سكه‌وتی گرنگی ده‌ست كه‌وتوه ،زیاتر لە 100شاره‌وانی، www.komelge.com
سه‌ركه‌وتن و چوونه‌و ه بۆ په‌رله‌مان ل ه 2007و سەرەتا به‌ده‌ستهێنانی 22 په‌رله‌مانتار پاشان 36و دواتریش ٨٠ کور�سی پەرلەمان و بوونە هێزی سێیەم لەپەرلەمان دا ،سازدانی دوو پارتی یه‌كیان بۆ ته‌واوی توركیا ،یه‌كیان ته‌نها بۆ باكوری كوردستان و پێگەیاندنی كادیر ،به‌ره‌وپێش بردنی پرۆسه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموكراتی و دامەزراندنی كۆنگره‌ی جڤاكی دیموكراتی وه‌ك په‌رله‌مانی باكوری كوردستان و سه‌دان داموده‌زگای مه‌ده‌نی و خزمه‌تگوزار و نیشتمانی ،سازدانی به‌هه‌زاران كۆڕ و كۆنفرانس و ناوه‌ندی وێژه‌یی و هونه‌ری و ئه‌كادیمی.
له‌مانگی نیسانی 2015وه تا رۆژی 11ی ئه‌یلولی 2016هیچ دیدارو چاوپێكه‌وتنێك له‌گه‌ڵ به‌ڕێز ئۆجاالن نه‌كراوه ئه‌ردۆغان و فاشیزمی توركی ره‌ش نه‌یانتوانی به‌رگه‌ی ئه‌و هه‌موو سه‌ركه‌وتن و ده‌سكه‌وتانه‌ی شۆرش بگرن به‌ڕێگای ئاشتی ،بۆ ئه‌مه‌ش سه‌ره‌تا ل ه رێگای بەهێزکردن و فینانسکردنی داعش و هێزه شۆڤینزمه‌كان به‌ناوی جیاجیاوە و له‌ژێر په‌رده‌ی ئاینی ئیسالم و مه‌زهه‌بی سوون ه هێر�شی کردە سەر دەستکەوتەکانی گەل. ئه‌نجامی سه‌ركه‌وتنه‌كانی به‌ره‌ی شۆڕش ده‌ریخست ك ه رژێمه‌كه‌ی ئه‌ردۆغان و هێز ه چه‌ته‌كانی داعش شكست دێنن ،بۆ ئه‌مه‌ش ئه‌ردۆغان یه‌كه‌مین كاردانه‌وه‌ی له‌به‌رامبه‌ر دانوسان و پرۆسه‌ی ئاشتی
بوو له‌ئیمڕالی ،ئه‌مه‌ش به‌كاردانه‌وه‌ی په‌سندنه‌كردنی گه‌اڵڵه‌نامه‌ی دۆڵم ه باخچ ه بوو ،تێكدان و باڵوه‌پێكردنی شاندی دانوسانی ده‌وڵه‌ت ،فه‌رمانی هەاڵیسانەوەی شەڕ .هه‌رچه‌ند ه به‌ره‌ی شۆڕش چاوپۆ�شی كرد ل ه كۆمه‌ڵكوژی كاتی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئامه‌د ،دواتر پیرسوس و هه‌موو ئه‌وانه‌ی تری به‌دوای دا هاتن ،به‌اڵم به‌ره‌ی دوژمن گوڕی بە شەڕدا .سەرئەنجام 24ی ته‌موزی 2015 خولێكی نوێی شه‌ڕ به‌ده‌ستپێشخه‌ری ئه‌ردۆغان ده‌ستی پێكرده‌وه. له‌مانگی نیسانی 2015و ه تا رۆژی 11ی ئه‌یلولی 2016هیچ دیدارو چاوپێكه‌وتنێك له‌گه‌ڵ به‌ڕێز ئۆجاالن نه‌كراوه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش ئه‌و پێنج كه‌سه‌ی گوازرابوونه‌و ه بۆ ئیمڕالی دوو كه‌سیان دوور خرانه‌وه، ئه‌و گۆڤار و په‌رتوك و پێداویستی ه رۆژانه‌یانه‌ش هه‌موویان راگیران یان زۆر كه‌مكرایه‌وه .ئه‌ردۆغان ب ه فه‌رمی گوتی» پرۆسه‌یه‌ك به‌ناوی ئاشتی نیه ،دانوسان و گفتوگۆ نیه ،هیچ گه‌اڵڵه‌نامه‌یه‌ك نیه» .ئه‌ردۆغان به‌نیاز بوو له‌پرۆسه‌ی ئاشتدا رێبه‌ر ئاپۆ ته‌سلیم بگرێ و بگات ه ئاستێك بڵێ با گه‌ریال چه‌ك دابنێ ،كاتێك ئه‌نجامی نه‌گرت ئه‌وكات ده‌بێ بزانرێت یه‌كه‌مین هێرش بۆ سه‌ر به‌ره‌ی شۆڕش له‌الیه‌ن ئه‌ردۆغانه‌و ه كرای ه سه‌ر رێبه‌ر ئاپۆ ،واتا ئه‌ردۆغان ده‌یویست ئه‌وه‌ی له پرۆسه‌ی ئاشتی دۆڕاندویه‌تی له‌شه‌ڕدا به‌ده‌ستی بخاته‌وه .بۆی ه ئه‌وانه‌ی شۆڕش ب ه ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی شه‌ڕ به‌ناو ده‌كه‌ن له‌بنه‌ڕتدا دوژمنایه‌تیه‌كی سه‌رسه‌ختی رێبه‌ر ئاپۆ ده‌كه‌ن ،هه‌مانكات دوژمنایه‌تی ئه‌ردۆغانیش له‌به‌رامبه‌ر گه‌لی كوردستان په‌رده‌پۆش ده‌كه‌ن. له‌ئێستا ك ه به‌ره‌و 18مین ساڵی دیلێتی رێبه‌ر ئاپۆ ده‌چین ،بێگومان ئیمڕالی 23
NO:14 - February 2017
نه‌خشه‌ی دورگه‌ی ئیمرالی
گوانتانامۆی رۆژهه‌اڵتی ناوینه ،ئه‌گه‌ر گوانتانامۆ بۆ ئیسالم ه توندڕه‌وه‌كانی دوای ساڵی 2001دروست بوو ،ئه‌وا ئیمڕالی زووتر دروستکرا ،ئه‌گه‌ر ل ه گوانتانامۆ سه‌دان گیراو هه‌بوون ،ئه‌وا له‌ئیمڕالی ماوه‌ی 14ساڵ هیچ كه‌سێكی لێ نه‌بوو جگە لە ١٥٠٠سه‌رباز ل ه هێزی تایبه‌ت و پاسه‌وانه‌كان و كارمه‌ندانی زیندان، ئه‌وانیش هه‌موویان به‌شێكن له‌كادیرانی شه‌ڕی سایكۆلۆژی بۆ لە هێزخستنی رێبه‌ر ئاپۆ. ئه‌ردۆغان ب ه رێكه‌وتنی له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی واتا رێكه‌وتنی ئه‌كه‌پ ه و مه‌هه‌په، هه‌روه‌ها گۆڕینی ده‌ستور بۆ سه‌رۆكایه‌تی و تاك حیزبی و جاڕدانی شه‌ڕ و پێداگری له‌سه‌ر دیكتاتۆریه‌ت ،هه‌مانكات ئه‌و گۆشگیری و سیسته‌می ئه‌شكه‌نجه‌یەی 24
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
وێنه‌ی گرتوخانه‌ی گوانتانامۆ
له‌سه‌ر ئیمڕالی به‌ڕێوه‌ی ده‌بات ،نیشانه‌ی ئه‌وه‌ی ه ك ه ئه‌ردۆغان له‌ده‌ره‌وه‌ی شه‌ڕ و ماڵوێرانی و كوشتن و بڕین هیچ رێگایه‌كی تری نه‌هێشتۆته‌وه. له‌دیداری رێبه‌ر ئاپۆ ل ه 11ی ئه‌یلولی ساڵی پار گوتی؛ ئێو ه تێكۆشانی خۆتان به‌ڕێوه‌به‌رن و خه‌می منتان نه‌بێ ،چونك ه من سه‌د ساڵی تریش لێربم كه‌س ناتوانێ بمخات ه ژێر كاریگه‌رییەوە .ئه‌م وته‌ی ه پڕمانا و هێزی به‌رخودانه ،چونك ه رێبه‌ر ئاپۆ چه‌ندین جار ئه‌وه‌ی گوتوه؛ من ئازادم ،ئێو ه تێكۆشان بۆ ئازادی خۆتان بكه‌ن نه‌ك بۆ من ،له‌بنه‌ڕتدا ئه‌و قسه‌ی ه زۆر راسته ،چونك ه رۆح و مێشك و هزری ئازادی ناتوانرێ زیندانی بكرێ ،ئه‌وا ئێمه‌ین له‌ده‌ره‌وه‌ین ،به‌اڵم ل ه راستیدا هزر و رۆح و مێشكمان زیندانی كراوه‌و
ناتوانین بۆ ئازادی خۆمان و گه‌له‌كه‌مان ببین ه ئه‌و هێزه‌ی گۆڕانكاری و پێشكه‌وتن بئافرێنین و ئیراده‌و هێزی تێكۆشانبین. نەک تەنیا وەفادارییەک بۆ ئەو دۆخە دەگمەن و بێ وێنەیەی ئافرێنەریی ڕێبەر ئاپۆ بەڵکو وەک کەسانێک کە هەڵگری هەمان بیر و باوەڕین گرنگە کە ئازادی هزر و رۆح و هه‌بوونمان بە ئازادی ئەوەوە ببینین و بیكه‌ین ه پێوانه‌ی ئازادی و شۆڕش و تێكۆشان ،ئه‌مه‌ش واده‌كات داگیركه‌ری ئه‌ردۆغان و داعش و هێزه كۆنه‌په‌رست و به‌كرێگیراوه‌كانی ناوخۆش سه‌رنه‌گوم بچن و گوانتانامۆی رۆژهه‌اڵتی ناوینیش ئیمڕالی ببێته مۆزه‌خانه‌یه‌ك ك ه سه‌ركه‌وتنی شۆڕ�شی ئازادی و دیموكراتی تێدا ئه‌نجامدراو ه. www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
شه‌نگال زه‌المێ نه‌خوش و ده‌ستهه‌التا سولتانێ تورانيزمى قه‌بيل ناكه‌ن!... اكرم خالد عبدالكريم(سه‌يد اكرم)/دهوك
شه‌نگال «شه‌نگال ،سنجار، شوينه‌وارێ جوان ،وارگه‌هێ جوانيێ، روگه‌هێ جوانيا »...ئه‌ڤه‌ي ه ناڤێ وى جهى ،ئه‌و سنجاقا( )72حه‌فتێ و دووئه‌نفال(قركرن) ديتن ،نه‌خاسم ل سه‌رده‌ستێ سولتانێن تورانى و شاهێن ئيرانى و ن هژاد تورك په‌رست و خه‌ليفه‌يێن بسلمان ،دوماهيك كوم كوژيا ڤى ملله‌تى(كوردێن ئێزدايى) ديتى ل سه‌رده‌ستێن خيالفه‌تا داع�شى(ده‌وله‌تا ئيسالميا عێراق و شامى) ل 2014/8/3ز، كودبيتن فه‌رمانا( ،)73ل سه‌ر سه‌رێ گه‌لێ مه‌يێ ئێزدى و نه‌خسم ل شه‌نگالێ...ق هزايا شه‌نگال دكه‌ڤيتن رۆژئاڤايێ باژێرێ ميسل، ل باكورێ ناحيا قه‌يره‌وان ،هنده‌ك برگێن فلمێ ناڤدارێ ناڤده‌وله‌تى( طارد االرواح) ل ڤى باژێرى هاتين ه وێن ه كرن ،هنده‌ك شار هزا و دێروگڤان ،دێروكا ڤى باژێرى دگه‌ل دێروكا سه‌فينا نوح په‌يامبه‌رى گرێدده‌ن ،دبێژن ل ده‌مێ سه‌فينا(پاپورا) نوحى ،هاتي ه سه‌رڤى چيياى ،ده‌نگه‌ك هات و گووت ((ئه‌ڤ ه سن جه‌به‌ل جار ،يانى ددانێن چيايێ سنجار(شنگار) شنگال)، دبێژن سولتان سنجرين مه‌لك شاهى، كورێ خو كر ه سولتانێ شنگارێ ،دێروكا ڤى باژێرى ڤه‌دگه‌رهيتن بو ب هريا(3000 پ .ز) ،سولتانێ خوراسانى د دێروكا وێ www.komelge.com
دا دبێژه ،باژاره‌كێ كه‌ڤنار و دێروكيه، سنجار ،زنج -:يانى بانيا ره‌ش ،سنجا جوان ،شه‌نگ ه = جوانى....ده‌وله‌تا ئه‌مه‌ويا ئيسالمى( -12دوازد ه هزارسوارێن ئيسالمى هنارتن ه سه‌ر ڤى باژێرى و داگير كر ،ئه‌ڤ باژێر ه ما لبن ده‌ستهه‌التا وان تاكو شه‌رێ زابيێ مه‌زن(شه‌رێ ئێكاليى كرنا ناڤب هرا ده‌ستهه‌التا ئه‌مه‌وى و عه‌باسيان)، بسه‌روكاتيا مه‌لك مه‌روانێ دووێ، ده‌ستهه‌التا وان(ئه‌مه‌وييان) شكه‌ست و دووماهيك بده‌ستهه‌التا ئه‌مه‌ويان ئيناندى...ل ساال750ز). سه‌ربڤێ باژێرێن گرنگترين سه‌نجه‌قێ(ق هزايێ) ئه‌ڤه‌نه(( سنونێ، تلبه‌نات ،تل قه‌صب ،ده‌هوال ،وه‌رديه، بوره‌ك ،خان ه سورا ،دوكورێ ،خراببازار، زوراڤا ،كه‌هبل ،تل ع هزيز ،شه‌هيبا شێخ عوزێر ،كروزك ،تل عوزێر ))...هه‌رديسانێ گه‌له‌ك گوند ژى دكه‌ڤن سه‌ر ناڤه‌ندا شه‌نگالێن وه‌كى(( گوندێ كوچوو ،حاتيميه، رمبوسا ،كرشك ،حه‌ردان ،گرشه‌نگ، ده‌هوال ،گوندێ تابوسا.))..... يا زاناي ه داعش ل رۆژا 2014/8/3ز، هێرشه‌كا هوڤان ه كر ه سه‌رباژێرێ شه‌نگال و ده‌وروبه‌رێن وێ ،ل ده‌مه‌كێ زور كێمدا داگير كر و كوشتن و كوشتارگه‌هێن مه‌زن ل ڤى باژێرى و ده‌وروبه‌رێن وى دان ه هاژوتن،
ب ده‌هان هزرا كه‌چ وكورێن ئێزدييان گرتن و كرن ه سه‌باي ه و ل م هزادخانه‌يا بئه‌رزانى، كرين و فروشتن پێ دهاتن كرن ،ئه‌ڤ ه دبيتن م هزنترين و بێ هه‌تكبه‌رترينا كريارێن نه‌مروڤاتى ،هه‌مبه‌رى بهايێن مروڤاتيێ و نه‌خاسم هه‌مبه‌رى مروڤێ ئێزدايى ،ل ڤى سه‌رده‌مى دا هاتين ه په‌ياده‌كرن ،ئه‌ڤ ره‌وشا نه‌مروڤاتى ل سه‌ر گه‌لێ مه‌يێ ئێزدى به‌رده‌وام بوي ه تاكو رۆژا( 13ئابێ 2015ز) جاره‌كا دى هێزه‌كا پێشمه‌رگه‌ى ،گ هرياليێن په‌كه‌كه ،شه‌رڤانێن ئێزدى و بپشته‌ڤانيا هێزێن ناڤده‌وله‌تى ،بسه‌روكاتيا ئه‌مريكا، جاره‌كا دى شه‌نگال هاتي ه رزگاركرن. ل ڤێر ه زور يا گرنگ ه بێتن ه گوتن، ل ساال2003ز لپاش رزگاريا عێراقێ ،ژ رژێما به‌عسيا سه‌دامى ،پارتى ديموكراتى كوردستان ،تاك ه هێزبوي ه ده‌ستهه‌التا شه‌نگال و ده‌وروب هرێن ميسل(يێن ده‌رڤه‌ى ئيداره‌يا ه هرێمێ) لبن ده‌ستهه‌التا خودا مه‌لساندين و برێڤ ه دبرن ،وه‌كى لێدوانێن وان يێن فه‌رمى()25000بيست و پێنج هزرا پێشمه‌رگه ،دگه‌ل هێزێن پوليس و ئاساي�شێ...پرانيا هێزێن هاتين ه ته‌رخان كرنن دكرن()50000پێنجى هزار چه‌كدار، هنده‌ك سه‌رچاو ه و سه‌ره‌كانيێن جودا جودا ،هێزێن چه‌كدارێن هاتين ه ته‌رخان كرن بوشه‌نگالێ ،مه‌زن دكه‌ن ژ( 75000بو 25
NO:14 - February 2017
)100000حه‌فتێ و پێنج هزار بو سه‌د هزار چه‌كدارى ،يانى ب هزارن چه‌كدار هاتبون ه ته‌رخان كرن ،بو پاراستنا شه‌نگالێ...ل ڤێر ه پسيار ئه‌و ه گه‌ال ئه‌رێ چاوان دبيتنن ل ده‌ملده‌ست و ژ نشكه‌كێ(�)300سێ سه‌د چه‌كدارێن داع�شى ،بكارن ل ده‌مه‌كێ زوى و ژ نشكه‌كێ ،سه‌دان هزار چه‌كدارى بشكێنن و()450000چارسه‌د و پێنجى ه هزار هاووالتيان تار و مار و ده‌ربه‌ده‌ر بكه‌ن ،ده‌ڤه‌ره‌كا هوسان مه‌زن و ل ڤى ده‌مێ كێم دا ئه‌نفال بكه‌ن و كوشتارگه‌هان بسه‌رێ خه‌لكێ واندا بينن!!... • كومكوژى ،ده‌ڤوك و رامان!!.... كومكوژى يانى سياسه‌تا رێكخستى يا ده‌وله‌تێ و پێرابونا وێ بكومكوژى و هه‌تكب هريێن بكوم و تاكێن كوما بئه‌رمانجا ژناڤبرنێ هاتي ه وه‌رگرت و ببه‌رنام ه رێژى قركرن دناڤدا هاتي ه دوماندن ،يانى كومكوژى و هه‌تكب هريێن ده‌رحه‌قێ كومێن نه‌ته‌وه‌يى ،دينى و ره‌گه‌زى ،دژى كومێ يان پشكه‌كا كوما مروڤان ل س هربنياتێ ره‌گه‌زى و دينى و ئه‌ته‌نى يان سيا�سى...دهێتن پولێن كرن وه‌كى (گونه‌هباريه‌كا ناڤده‌وله‌تى)،
دێروكا مروڤاتيێ يا تژييه ژ قركرن و كومكوژى و هه‌تكبه‌ريێن دێرووىك
نه‌ته‌وێن ئێكگرتى دهه‌ڤپه‌يمانيه‌كێ دا ل سه‌ر بهه‌ڤهاتن ل ساال1948ز و ل ساال1951ز هاتي ه دوارێ بجهكرنێ دا، ()20بيست ده‌وله‌تان ده‌نگ ل سه‌ردايه، 26
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
پا�شى()133ده‌وله‌ت ل سه‌ر رازيبوين ه و ده‌نگ دايێ ،وه‌كى ئێكه‌تيا سوڤيه‌تيا به‌رێ ل ساال1954زو وياليه‌تێن ئێكگرتيێن ئه‌مريكى ل ساال1988ز ،ئه‌و ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بى يێن خوداي ه دگه‌ل(سعوديه ،مصر ،عێراق، ئوردن ،كوێت ،تونس ،مه‌غريب ،سوريا، ليبيا ،)...ديسان()50پێنجى ده‌وله‌تا ده‌نگ نه‌دايێ وه‌كى ،قه‌ته‌ر ،ئيمارات ،عومان، موريتانيا ،تشاد ...دڤێ هه‌ڤپه‌يمانيێ دا ل دويڤ مادێ()2دووێ ،كومكوژى ئێك ه ژڤان گونه‌هباريێن ل خارێ دێ بكورتى ده‌ين ه ديار كرن ،كومه‌ره‌م ژێ قركرنه‌كا نه‌ته‌وه‌يى، دينى ،ره‌گه‌زى ،سياسيى....چ بكوم بيتن يان بمه‌ره‌ما قركرنا تاكێن ڤان كومان بيتن ،يانى داسه‌پاندنا ئێكێ ژڤان ره‌وشتان: - 1كومكوژى يا ئه‌ندامێن كومه‌كێ. - 2گه‌هاندنا ئێشاندنا بڤه‌يى بو جه‌ست ه يان ده‌رونێ كومه‌كێ -3 .ته‌پساندنا كومه‌كێ بو بن بارو و ره‌وشه‌كا گرانا بارێ ژيانێ. -4داسه‌پاندنا نه‌بونا زاروكا(نه‌زوكى) دناڤا كومه‌كا مروڤاندا -5 .ڤه‌گوهاستنا زاروكان بزورى ژ ن هژاده‌كى يا ن ژ كوما وان بو ن هژاده‌كێ يان كومه‌كا دى. دێروكا مروڤاتيێ يا تژيي ه ژ قركرن و كومكوژى و هه‌تكب هريێن دێرووكى ،لێ ئه‌و كومكوژيێن هاتين ه توماركرن و ڤه‌برين بتنێ ژ چاخێ(نوزدێ و بيستێ) و بسه‌ردا بخوڤ ه دگرن و هاتين ه توماركرن ،ئه‌ڤ تومار ه ژى وه‌كى توماره‌كا ره‌و�شى(وه‌صفى) نه‌هاتين ه توماركرن و هژمارتن ،به‌لكى وه‌كى توماره‌كا ياسايى(دادوه‌رى)هاتين ه توماكرن و هه‌ژمارتن ،ژبه‌رهندێ ئه‌ڤ كومكوژى و هه‌تكب هريێن مروڤاتى ،وه‌كى گونه‌هباريه‌كا مه‌ده‌نى(سڤيل) ناهێن ه هه‌ژمارتن ،به‌لكى وه‌كى كرياره‌كا كومكوژى و هه‌تكب هريه‌كا بكوما هه‌رفته‌يى هه‌مبه‌رى مروڤاتيێ هاتي ه په‌ياد ه و هه‌ژمار كرن ،چ ده‌رهه‌قێ كومێ يان ده‌رهه‌قێ تاكێن كومێ بيتن.
دادگه‌هێن ناڤده‌وله‌تى ده‌رحه‌قێ كومكوژيێن روه‌نديان ده‌رحه‌قێ بوسنيان دا ،دئێكه‌مين بجهكرنا خودا ،په‌يمانێن ناڤنه‌ته‌وه‌يى ل ساال1998ز دادگه‌هێن روه‌ندى گونه‌هبارێن ناڤده‌وله‌تى بهه‌تاهه‌تايى حوكمداينه ،ژ وانان سه‌روكێ حوكمه‌تا روه‌ندى(جان كيمباندا) ،ئه‌و ژى پشتى وى بخۆ دانپێدانا خو و ل
ناڤدارترين كومكوژى ئه‌ون يێن نازيێن ئه‌ملاىن داينه برێڤه‌برن
سه‌ر زمانێ خو داي ه راگه‌هاندن ،ل سه‌ر وان گونه‌هباريێن وى دژى گه‌لێ توت�سى، كومكوژى دان پێدان داي ه ئاشكاكرن. • چاالكيێن كومكوژيێ!!.... ن ناڤدارترين كومكوژى ئه‌و يێن نازيێن ئه‌ملانى داين ه برێڤه‌برن ،ئه‌و ژى وان زێده‌ى()11يازد ه مليون كومكوژيێن مروڤاتى ئه‌نجام داينه ،پشكا هه‌رى زورا وان ئه‌ڤ كومكوژيي ه دژى يه‌هودى ،سالڤى، شيويعى ،متليون ،سه‌قه‌تا(په‌ك كه‌ڤتيان)، به‌رهنگارييان ،سياسيان ،قه‌ره‌چا ،گه‌له‌ك خه‌لكێ دى داين ه به‌ر كوم كوژيان....نمونێن كومكوژيێن چاخێ بيستى و بسه‌ردا ،دڤان خالێن خارێ دا بكورتى دێ ده‌ين ه هه‌ژمارتن: - 1كومكوژيێن ل سه‌رئه‌رمه‌نيان هاتين ه په‌ياد ه كرن. - 2كومكوژيێن سيڤو -3 .كومكوژيێن سێمێلێ -4 .هولوكوستێن(سوتنێن) -5 ل سه‌رجوهيان(يه‌هودى يان). كومكوژيێن سربرينيستا -6 .كولبا هولو www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
و دومور -7 .كومكوژييا صه‌برا و شاتيال. -8كومكوژييا حه‌ما -9 .كومكوژيێن روه‌ندى -10 .چاالكيێن نڤ�شى ل سه‌ر بوسنيا -11 .ژێكچونێن دارفورى-12 . كوشتارگه‌هو هه‌تكب هريێن ئێزديان ل سه‌رده‌ستێ داعش -13 .كومكوژيێن بسلمانێن رونجيار ل ئاراكان ل بورما-14 . كومكوژيێن ئه‌مريكيێن ئه‌صلى(هنود حمر). -15كومكوژيێن هێروشيما و ناكازاكى-16 . چاالكيێن ئه‌نفالێن ره‌شێن(حزبا به‌عس) ل
گه‌لێ ئێزدى مافێ چاره‌نوسێ خۆ هه‌يه ،بو كه‌سێ دى نين ه ل جهێ وان ب چاره‌نوسێ وان باخڤينت سه‌ركوردان -17 .كوشتارگه‌ها كيميا بارانا هه‌لبه‌چه. (( پ هرتوكا نوسه‌ر و تويژه‌ر(خه‌لدون سالم الياس) ل سه‌ردێروكا گه‌لێ(ئێزدى)، ئه‌مريكا و االباد ه الثقافية( Http:ll www. ahjzeeranet l knowledgegate l books l .)) 1/9/ 2009 • گه‌لێ ئێزدى مافێ چاره‌نو�سێ خۆ هه‌يه ،بو كه�سێ دى نين ه ل جهێ وان ب چاره‌نو�سێ وان باخڤيتن و گه‌فا لێ بكه‌تن!!..... گه‌لێ ئێزدى گه‌له‌كێ ره‌سه‌ن و خودان دين و نه‌ته‌ويێ خوبخوى يه ،گه‌له‌كێ باوه‌ردار و تاكپه‌رسته ،ژبلى وێ ژى گه‌له‌كێ پاك ره‌سه‌ن ه و ئێزدايى و باوه‌رداره، دانپێدانێ بوێ ژى دكه‌ن ئێزداى(خوداى) حه‌فت مه‌له‌ك ،وه‌كى هاريكار و جهگرێن وى هه‌نه ،بونا راپ هراندن و هاريكارى يا www.komelge.com
بجهكرنا فه‌رمانێن خودائى ،ديانه‌تا ئێزدايى رێبه‌رێن خويێن روحى و خوبرێڤه‌به‌رى ژى هه‌نه ،شێخ حه‌سه‌ن ،شێخ ئادى ،شێخ شه‌مه‌سه‌دين....وه‌ك په‌يامبه‌ر و ئيلهام به‌خشێن ديانه‌تا ئێزدائينه ،پ هرتوكێن وانێن پيروز(( مه‌صحه‌فا ره‌ش و جه‌لوا،))... سه‌روكانيا دينانه‌ت و ئايات و حه‌ديسێن وان يێن دينى دناڤا خودا دپارێزن و رێب هرێن وان يێن دين ه ژى دبن ه سه‌روكانيا ئيلهام و رێنمايێن ديانه‌تا وان...ده‌قێن وان يێن دينى و ش هريعه‌تى دناقه‌فه‌سا سبنك و دناڤا هزرو بيرێن زانايێن وان يێن ئولى و جڤاكى دا هاتين ه پاراستن و دهێن ه هونين دبيره‌وه‌رى و رێوره‌سم و رێڤه‌چونێن دينى و نه‌خاسم دناڤا جه‌ژن و سه‌رسالێن وان دا. ئه‌ڤ گه‌ل ه ژبه‌ركه‌ڤنارى و ره‌سه‌نيا وان هه‌يه ،كه‌ڤتين ه به‌رهه‌وێن قركرن و ژناڤبرنێ و نه‌خاسم دهه‌و و ڤه‌كرنێن ئيسالمى دا ،ده‌ڤه‌رێن كوردستان و ميزوبوتاميا بگر ه ژ حه‌له‌بێ تاكو ميسل و كه‌ركوك، چه‌مچه‌مال و تاكو كێله‌شين و هه‌كارى و ش هرنخێ ،تاكو دگه‌هيتن وياليه‌تا ئامه‌د و ماردين و ئورفايێ....دره‌سه‌نێ خودا ژ كوكا ديانه‌تا ئێزدايينه ،ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ر ،ده‌ڤه‌ره‌كا زور گرنگ و ستراتيژيك بويه ،نه‌بتنێ دوارێ له‌شكه‌رى و جيوسيا�سى دا ،به‌لكى بئابور و شوناسه‌يێ خويێ مروڤى زور زه‌نگين و تژى سه‌روه‌تا مادى و مروڤى بويه ،ژ بلى وێ ژى ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ر ه دبيتن جه‌رگێ دونيايێ و �سێ قاره‌يێن م هزنێن(ئاسيا ،ئه‌وروپا ،ئه‌فريقيا) پێكڤ ه گرێدده‌تن...له‌ومانێ ل ده‌مێ هه‌ويێن له‌شكه‌رێ ئيسالمێ ژ بيابانا هشك و جه‌هاله‌تێ ،بسه‌ر ده‌ڤه‌رێ دا هاتين، ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ر ه وه‌كى ئه‌رمانجه‌كا ستراتيژيك و هه‌مه‌اليه‌ن وه‌رگرت و هه‌ژمارت و كر ه ب هراهيكا ئه‌رمانجێن خوه ،ژبه‌رهندێ به‌رده‌وام هه‌وێن قركرن و ژێبرنا نف�شى دان ه هاژوتن و ئه‌نفال كرنا ڤێ ده‌ڤه‌رێ وه‌كى
پالنه‌كا دوومدرێژ و ستراتيژيك لبه‌رخودانا، دبه‌رئه‌نجامى دا()72حه‌فتێ و دوو ئه‌نفال(هه‌وێن قركرنێ) ل سه‌رده‌ڤه‌رێ دان ه هاژوتن و قركرنا گه‌لێ ئێزدايى بسه‌ركى ترين ئه‌رمانج وه‌رگرت ،راست ه ل ساال2003ز و بسه‌ردا ،ده‌ڤه‌رێن وان كه‌ڤتن بن ده‌ستهه‌التا وێ ده‌ستهه‌التێ ،يا دگوتنێ(حوكمه‌تا ه هرێما كوردستان) ،لێ ژڤێ سالێ تاكو ساال2014ز، ڤێ ده‌ستهه‌التێ دحامداريا خودا ل سه‌رڤێ د هه‌رێ ،كاره‌كا نه‌ته‌وايه‌تى و كورد ره‌سه‌نى و مرووڤ په‌روه‌رى نه‌كر ،دهستههالتهكا گه‌نده‌ل ،دزوجه‌رده‌چى ،مافياوى بن ديوار و ده‌ستهه‌التا شه‌خصه‌ن ه و بنه‌مالى و شه‌خ�صى كرى ،بنه‌ماك و كوكا نه‌ته‌ويى بێكجاره‌كى بسه‌ركدا هه‌رفانديه ،كاره‌كێ وه‌سان نه‌هات ه كرن ،خه‌لكێ ڤان ده‌ڤ هرا هه‌ست بهه‌بونا خوبكه‌تن ،ل خوخودان د هربكه‌ڤيتن ،ئه‌و ده‌ڤ هرا داگير كرى بكوالتيا ساالن ،جاره‌كا دى و بئاوايه‌كى دى ماي ه داگير و وێران كرى ،بێ كه�سى، بێ خودانى ،خوبكێم زانين...گرنگترينێ رێوره‌سم و برێڤه‌چوونێن ده‌ستهه‌التداريێن ڤێ د هه‌رێ بوينه ،ل ه و مانێ ژ نشكه‌كێ، ل ده‌مێ داعش بسه‌ر ده‌ڤه‌رێ دا گرتى، هه‌واره‌ڤێ كه‌ڤت ه ناڤا ده‌ستهه‌التا گه‌نده‌ال تاالنچى و ده‌ستدا ره‌ڤێ و ده‌ڤه‌ر بێ خودان ل پاش خودا هێال....ئه‌وێن ده‌ڤه‌ر دايه ده‌ستێ داعش و گه‌لێ ئێزدى داي ه به‌رقركرن و تاالن و وێراكاريێ ،شوينا بێن ه دادگه‌هكرن و سزاكرن ،هاتن ه به‌خشيش كرن و پلێن وان هاتن ه بلند كرن....نهاژى كه‌سانێن شه‌نگال ته‌سليم نه‌يارترين دوژمنێ مروڤاتيێ كرى ،هێشتا شه‌رم ژ خوناكه‌ن و بناڤێ گه‌لێ شه‌نگال و لپێ ناڤێ دوژمنێن كورد كوردستانێ ،لێدوانان دده‌ن و بريارێن بێ وژدان ده‌رحه‌قێ شه‌نگال و خه‌لكێ شه‌نگالێ دده‌ن ،له‌ومانێ دبێژم نه‌ياسايێن مرووڤاتيێ، نه‌شه‌ريعه‌تێ ئه‌ردوئاسمانى ،ڤێ رێكێ و ڤان 27
NO:14 - February 2017
بريارا بو هيچ كه‌سه‌كى حه‌الل ناكه‌ن، ژبلى خه‌لكێ شه‌نگالێ ،هيچ كه‌سه‌كى و هيچ ده‌ستهه‌الته‌كێ مافێ برياردانى نين ه ل سه‌ر شنگارى و ل سه‌ر ئاخا شنگارێ... ئه‌وێن بناڤ سه‌ركرد ه و ده‌ستهه‌التدارێن كورد جاش قوروجى ،بچ ره‌نگى شه‌رعيه‌تا خونه‌ماي ه و نه‌ياسا و نه‌جه‌ماوه‌رێ خه‌لكێ كوردستانێ رێك نه‌دايى و هيچ شه‌رعيه‌ته‌كا ياسايى و سيا�سى ژى نه‌مايه...بوي ه هه‌ر برياره‌ك ولێدوانه‌كا ژاليێ وان ڤ ه بێتن دانێ، دچيتن خانه‌يا بێ ياسايى و زورداريكه‌كا داگيركارى...شه‌نگالى يان چاوان ئاخ و ئوال خويا تايبه‌تى بخوڤ ه هه‌يه ،هه‌ربوى ره‌نگى خه‌لك و جه‌ماوه‌رێ خوژى هه‌يه ،بتنێ ئه‌و دكارن بريار و ده‌ستهه‌التدارى و سنورێن په‌يوه‌ندى و دامه‌زراوێن خويێن ئيدارى و دبلوما�سى و خوبرێڤه‌برى دانن و بريارێ ل سه‌روه‌رگرن.
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
خودا بشانازى پاراست و بون ه جه‌ڤه‌نگێن مرووڤاتى و تێزا ناڤنه‌ته‌وه‌بوونا مرووڤاتيا بجه‌رگ و وێره‌ك ،ئه‌ڤ شێر ه ژن ه پێتڤيه، وه‌كى ره‌مزێن دێروكى ،دناڤا دێروكا گه‌لێ كورد و كوردستانياندا ره‌نگ و ده‌نگێ خۆ و هربگرن ،چونكى ڤان شێر ه ژنا نه‌هه‌ردێروك
پسيارا هه‌رى سه‌رنجراكيشرت و تژى ميحه‌نه‌ىت ترێ ئه‌وه، ئه‌ڤروك ه كورده‌ك و كوردستانيه‌ك و نه‌خاسم بناڤێ دهستههالتهكا كورد و كوردستاىن ،گازيه‌كێ پسيارا هه‌رى گرنگ و سه‌يروسه‌مه‌ر و تژى تێرامان ئه‌وه ،ئه‌رێ گه‌ال ئه‌ڤێ هێزا غازيا بكه‌تن و داخازيا چول كرنا داع�شى بسه‌دان چه‌كدارێ ده‌ستهه‌التا شه‌نگاىل بكه‌تن
ه هرێمێ خو ل به‌ر نه‌گرت ،وه‌كى ئاتافه‌كێ بسه‌رداهات ،يا بسه‌رى هاتى مه‌هه‌ميا ديت ....ل ده‌مه‌كى و بتنێ كه‌چكه‌كا گه‌ريال و بناڤێ(كه‌چا نه‌ته‌وه‌يى) بتنێ و بچه‌كێ خويێ كالشينكوف ،شيا به‌رسينگێ ڤێ هێزێ، بتنێ بگريتن ،شه‌ره‌كى عه‌گيدان ه بكه‌تن و هێزا داعش سه‌رگه‌ردان بكه‌تن ...بو ده‌مێ ئێك سه‌عه‌ت بتنێ ،وه‌كى گه‌رياليه‌كا شێره‌ژن شه‌ره‌كێ مه‌زن كر ،پشتى هينگێ()5 پێنج هه‌ڤالێن وێ يێن كه‌چك گه‌هشتينى و هه‌روان دوشكه‌كا ژ كار كه‌ڤتيا پارتى دروست كر ،بو ده‌مێ شه‌ش سه‌عاتان شه‌ره‌كێ مه‌زن كر ،ده‌رفه‌ت نه‌دا داعش ئێك گاڤێ بێتن بو پێش ،براستى ئه‌ڤ شه‌رڤانێن ژن ،ره‌مزا شێره‌ژن و هێزا بێ به‌ڤال گه‌لێ كورد و كوردستانى ،دناڤا 28
دا ئاڤاكرن و مروڤايه‌تى پارست ،به‌لكى هه‌مبه‌رى قركرن و ئه‌نفالێن ره‌شه‌كوژيێن نه‌مروڤايه‌تى سه‌كنينن و مروڤاتى برومه‌ت پاراست ،ئومێدێن گه‌له‌كى ساخكرى و شينيێن گه‌له‌كێ شين ديتى ،كرن ه شادى و سه‌ر ژنوى ژيان دا ئاڤه‌دان كرن...له‌ومانێ شه‌رم و شورايه‌كا تژى فهێتي ه بو كورد و كوردستانيان ،نه‌خاسم بو ئه‌ويێن خو بسه‌ركرد ه و ده‌ست رويشتى دزانن، ڤان راستيان ڤه‌شێرن و شه‌رم هزاريێن خوه ،گونه‌هباريێن خو ه بكه‌ن ه مێرچاكى و ڤان سه‌رف هرازيا دبن شه‌رم هزاريێن خودا په‌رده‌پوش بكه‌ن ،بال ئه‌و بزانن ژى دێروك
خودنڤێسيتن و گه‌له‌ك ببا�شى و نه‌خاسم ل سه‌رده‌مه‌كێ هوسان ،راستى بته‌مامى قيت و ئه‌شكرا دهێن ه نڤێسين و خودخوينن... چه‌واشه‌كارى و خرابكاريى ژى ،قه‌برا خو دكولن و خو بشه‌رم هزارى بن ئاخ دكه‌ن!! پسيارا هه‌رى س هرنجراكيشتر و تژى ميحه‌نه‌تى ترێ ئه‌وه ،ئه‌ڤروك ه كورده‌ك و كوردستانيه‌ك و نه‌خاسم بناڤێ دهستههالتهكا كورد و كوردستانى ،گازيه‌كێ بكه‌تن و داخازيا چول كرنا شه‌نگالى بكه‌تن ،ڤان سومبول و مروڤ دوستان نه‌بينيتن ،نه‌هامه‌تى و قه‌تالزيێن خوژ بير بكه‌تن و گازيه‌كا بێ شه‌رم و بێ سه‌روچاڤ بكه‌تن و بێژيتن شه‌نگال ژ هێزێن په‌كه‌كێ، ژ گه‌ريال و شه‌رڤانێن ئازاديێ بێتن چول كرن ،ب پشتراستى ،ل ده‌مه‌كێ هوسان ئه‌ڤ گازي ه نه‌هه‌ر گازى يا شه‌رمێيه ،به‌لكى گازيا چه‌ته‌گه‌رى و جاشقورجيێ يه ،گازيا س هرانه‌يێن ته‌سليم داگير كرن و داگير كاريێ يه ،بو كورده‌كى و بو كوردستانيه‌كى و تاكو بو مروڤه‌كى ژى ،ئه‌ڤ ه گازيه‌كا تژيي ه ژ شه‌رم و ژ فهێتى ،بتنێ شه‌قا به‌رباك و نه‌عه‌ته‌كا دێروكييه!!.... له‌ومانێ دبێژم -:گازيه‌كا هوسان و نه‌خاسم لبن داگيركاريه‌كا ئه‌ردوگان تورانيزمى ،ئه‌گه‌ر رامانه‌ك هه‌بيتن ،ئه‌و رامان ته‌سليم بوون و نه‌يارتيا گه‌ل و وه‌التى و خه‌لكێ كوردستانێ ي ه ،دئاليێ دى دا، ئه‌ڤ گازي ه ڤى مافى دده‌تن خه‌لكێ شه‌نگال و پارێزه‌رێن خه‌لكێ شه‌نگالێ بره‌نگه‌كێ گشتى!!.... -1خه‌لكێ شه‌نگالێ و نه‌خاسم جڤات و پێكهاته‌يێ ڤى باژێر ،مافێ به‌ره‌ڤانى كرنا خوبخويى هه‌يه ،ئه‌و دكارن هێزا پاراستنا خو ،ئيداره‌يه‌كا خۆ بخويى دروست بكه‌ن و مل بمللێ خه‌لكێ پارێزگه‌ها مبسل خو ئيداره‌بكه‌ن و هێزا پاراستنا خوبخويى دروست بكه‌ن و هه‌مى هێزێن دى ،يێن www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
ده‌رڤه‌ى خو ره‌د بكه‌ن و ده‌ربكه‌ن و ئه‌و بخو ئيداره‌كرن و پشته‌ڤانى كرنا خوبخويى، بخو هه‌لبژێرن و دروست بكه‌ن و هه‌ڤال به‌ندان ژى بخو دروست بكه‌ن ،ل گوره‌ى حه‌زكرن و ل گوره‌ى ديتنا خۆ پاراستنا خۆ بخويى ،بخۆدابين بكه‌ن. -2مافێ وان هه‌ي ه هێله‌كا پاراستنێ(بو هاتن و چونێ ژ رۆژئاڤا تاكو كه‌ركوكێ، لناڤ باژێرێ ميسل دا ،بخو دابين بكه‌ن ،هه‌م بو پاراستنا خۆ ،هه‌م ژى بو پێكڤه‌گرێدانا رۆژئاڤا و رۆژهه‌الت ،تاكو بارێ وان يێ ئابورى و ئه‌منى و ديبلوما�سى و پێكڤه‌گرێدانێن نيشتيمانى و نه‌ته‌وايه‌تى دگه‌لك دا دپاراستى بن.).... -3خه‌لكێ شه‌نگالێ و ئيداره‌يا وان، مافێ هندێ هه‌يه ،په‌يوه‌نديێن خو دهه‌مى واره‌كى دا گرێبده‌ن ،هه‌م دگه‌ل رێڤه‌ريا پارێزگه‌ها نه‌ينه‌وا و به‌غدايێ و هه‌م ژى دگه‌ل ئيداره‌يێن كانتونێن رۆژئاڤا و كه‌ركوك و سلێمانى و هه‌له‌بچه....ئه‌ڤ په‌يوه‌ندي ه دهه‌مى واره‌كى دا ،له‌شكه‌رى ،ئابورى و بازرگانى ،ديبلوما�سى و ئيدارى....كاره‌كێ گرنگ و پێتڤى و ژياريه ،هه‌م بو سنجه‌قا
شه‌نگالێ و هه‌م ژى بۆ باشور و روژئاڤا و كوردستانا رۆژهه‌الت ژى يا گرنگه!!.. -4به‌روڤاژى هه‌ررێگره‌ك وئاسته‌نگيه‌كا بكه‌ڤيتن به‌ر بجهكرنا ڤان خاال ،وه‌كى ئه‌ركه‌كێ ياسايى و نيشتيمانى و نه‌ته‌وايه‌تى، دينى ،دڤێتن ،ئه‌وئاسته‌نگ ورێگري ه بكه‌ڤن بن ره‌خن ه و گل و گازنده‌يێن هه‌مى خه‌لكێ كوردستانێ ،وه‌كى رێگر و هێزێن نه‌يارتيێ بێن ه رسوا و شه‌رم هزارى كرن ،گرنگ ه ژى ل ده‌م و ره‌وشه‌كا هوسانێ ،هه‌مى كورد و كوردستانى بيه‌ك ده‌نگ و بيه‌ك گازى، ببن ه هاريكار و پشته‌ڤانێن خه‌لكێ شه‌نگالى و ئێكه‌تى و ئێك گرتنا كورد و كوردستانيان دپشته‌ڤانى و هاريكارى يا خه‌لكێ شه‌نگالێ دا دروست و به‌رجه‌ست ه بكه‌ن ،هه‌مى گڤاشتن ومايتێكرنێن ده‌ره‌كى ولبن گڤاشتنا هێزێن ده‌ره‌كى ،نه‌خاسم لبن گڤاشتنێن توركيا بێن ه پروتست و شه‌رم هزارى كرن، پێكڤ ه ژى ببێژن شه‌نگال كوردستان ه و پاراستن و رێڤه‌به‌ريا وێ ،ئه‌ركه‌كێ نيشتيمانى و نه‌ته‌وايه‌تى و مروڤاتيه ،بو هه‌مى كوردستانيان و بێ هيچ جوداكارى و بێ ناڤبرى....هه‌رهێزه‌كا كورد و كوردستانى،
بناڤده‌ستكيا نه‌يارێن كورد و كوردستانى، نه‌خاسم ئه‌و هێزێن له‌شكه‌رێ داگير ئيناندين ه باشور ،باشور كري ه كونجه‌كا ڤه‌كرى بوجاش و جاسوسێن ده‌وله‌تێن بيانى ،بچ ره‌نگه‌كى بو نين ه بناڤێ كورد و كوردستانێ باخڤن و بريارن بده‌ن ،ئيال ل وى ده‌مى نه‌بيتنن يێ ئه‌و بهزروبريكه‌كا كورد و كوردستانى ،بهێن ه هوش و له‌شكه‌ر و جاش قوروجاتيێ وجاسوسيه‌تا ناڤده‌وله‌تى ژباشور ده‌ربكه‌ن وبئه‌قل ومه‌نته‌قه‌كێ كورد و كوردستانى بريار و هزرێن خو بێخن ه وارێ پرتيك و بجهكرنێ ،ژئاخ و ئاهێن خه‌لكى، د هربرينێ بكه‌ن و وه‌كى كورد و كوردستانى خودانيێ ل خه‌لك و ل وه‌التى بكه‌ن، ده‌ستبه‌ردارى گه‌نده‌لى و دزين و تاالنكاريێ ببن ،بروحه‌كا خزمه‌تكارى ،بهزروبيرێن زه‌الل و ديموكراسيان ه كار بكه‌ن ،ئاماده‌ى وێ يه‌كێ ژى بن خه‌لك ببيتن ره‌هبه‌ر و پێشه‌وايێ خۆ ،ده‌ستهه‌الت ژ خه‌لكى و بو خه‌لكى بكه‌ڤيتن وارێ جهبجهكرنێ !!
وێنه‌ی یه‌كینه‌كانی پاراستنی شه‌نگال YBŞ
www.komelge.com
29
NO:14 - February 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
به‌رخوداىن کوبانێ له 133رۆژدا دیارى خالید – توێژه‌رى بوارى مێژوو خ ـ ـ ــۆڕاگ ـ ـ ــری ش ـ ـه‌رڤـ ــانـ ــانـ ــی رۆژئ ـ ـ ــاڤ ـ ـ ــا و ت ـێ ـک ـش ـک ــان ــدن ــی ه ـ ـێ ـ ــرش و پ ـ ـه‌الم ـ ــاره‌کـ ــان ـ ــی سـ ـ ـه‌ر ک ــوب ــان ــێ و گـ ـ ـ هم ـ ــاڕۆدان ـ ــی لـ ـه‌الیـ ـه‌ن داع ـ ــش و رێـ ـکـ ـخـ ـراو ه ت ـیــرۆری ـس ـت ـی ـه‌کــان ـه‌و ه ل ـ ه م ـ ــاوه‌ی ١٣٣رۆژدا ،زۆریـ ـنـ ـه‌ی د هن ـگ ـ ه حه‌قبێژو وی ـژادن زیـنــدووه ـکـانــى هێنایه‌گۆ، س ـیــاس ـی ـه‌کــانــی ج ـی ـهــان ب ـ ه ل ـێــدوان ـه‌کــان ـیــان پــالـپـشـتــی شــارۆچ ـک ـ هک ـ هیــان ک ــردو هـه‌سـتــى گـ ـی ــانـ ـب ــازى و ف ـ ـیـ ــدا ـک ــارى شـ ـه‌رڤ ــانـ ـی ــان بـ ه کرده‌یه‌کى کـه‌م وێنه‌ى مێژووى مرۆڤایه‌تی لـ ـ هقـ ـ هڵـ ـ هم ــدا ،شـ ــرۆڤ ـ ـه ـک ــاران و ن ــوسـ ـه‌ران گ ــرن ـگ ــی سـ ـه‌رکـ ـه‌وتـ ـن ــی ش ــارۆچـ ـکـ ـ هکـ ـ هی ــان روونـ ــد هکـ ــردوه‌و وه‌ک تــاک ـ ه رووداوى کـه‌م وێ ـ ـن ـ ـه‌ى س ـ ـ ـ ـه‌ده‌ى 21ه ـ ـه‌ژمـ ــاریـ ــان کـ ــرد، چاالکانیش ب ه خۆپیشاندان وکۆکردنه‌وه‌ی کـ ــۆم ـ ـه‌ک پ ـش ـت ـگ ـی ــری ــان ل ـ ـ ه ش ـ ـه‌رڤـ ــانـ ــان و دانیشتوانى کوبانێ کرد. ى وه‌ک ڕێ ـ ـ ـ ـ ــزو وه‌ف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــادار لـ ـه‌ئـ ــاسـ ــت ق ــورب ــان ـی ــدان و خ ــۆڕاگ ــرى شــارۆچ ـک ـ هک ـه، چه‌ندین (منداڵ ،دوکان ،سۆپه‌رمارکێت، رێ ـگــا ،پ ــرد) ل ـ ه ئــاسـتــى کــوردس ـتــان گ ـه‌وره‌و تـ ـ هنـ ــانـ ـه‌ت هـ ـ هن ــدێ ــک واڵت ـ ـ ــى ج ـی ـهــان ـی ـشــدا ن ـ ــاونـ ـ ـران ک ـ ــوب ـ ــان ـ ــێ ..د هپـ ــرس ـ ـیـ ــن ل ـ ـ ه ی ـ ــادی گ ـ همــاڕۆی شــارۆچـکـ هکـه‌دا پێویست ه چــۆن ب ه نه‌مری نــاوی بپارێزریت و چی ل ه پێناودا ب ـک ــرێ ــت؟ ئ ـ ـه‌و وان ـ ــان ـ ـه‌ى ک ــوب ــان ــێ بـ ـ ه ک ــورد و ک ــۆم ـ هڵ ـگ ـه‌ى م ــرۆڤ ــای ـ هت ـی ــدا چ ــی ب ـ ــوون؟ 30
گ ــرن ـگ ــی پـ ـێ ــدان ــى ش ــارۆچـ ـکـ ـ هکـ ـ ه لـ ـه‌الیـ ـه‌ن سه‌رکرد ه کورده‌کانه‌و ه ل ه چ ئاستێکدایه؟ ئــایــا ت ــوان ـراو ه وه‌ک ک ـه‌ر هس ـت ـ هی ـه ـکـى گــرنـگــى ب ـه‌ره‌وپ ـێ ـش ـب ــردن ــى دۆزى نـ ـ هتـ ـه‌و هی ــى ک ــورد سودى لێببینن؟
گرنگ ه دوای شکۆمه‌ندیه‌کانی کوبانێ ،نه‌وه‌ی داهاتوو له‌نێو ئه‌و مێژو ه پڕ خیانه‌ت و لێکرتازانه‌ی کوردا ،شارێک هه‌بێت خه‌باتێک هه‌بێت شانازی پێوه‌بکه‌ن • جاڕدانی که‌وتنی کوبانێ: س ـه‌ر هت ــای گ ـ هم ــاڕۆدان و پـه‌المــاره ـکـانــی ک ــوب ــان ــێ ،لـ ـ ه ١٥ی ئ ـ هی ـلــول ــی س ــاڵ ــی ٢٠١٤ د هس ـت ــی پ ـێ ـکــرد ،ه ـێــرش ـه‌کــان ل ـ هم ــاوه‌ی ٤٥ رۆژ بـ هبــێ ه ــاوکــاری فــڕۆک ـ ه جـ هنـگـیـه ـکـان و هێزی هاوپه‌یمانان بـ هجــۆرێــک بــۆ زۆریـنـه‌ی ب ـ ــۆچ ـ ــوون ـ ـه‌کـ ــان ل ـ ـ ـه‌س ـ ـ ـه‌رئ ـ ـ ـه‌وه ک ــۆکـ ـب ــون ش ــارۆچـ ـکـ ـ هکـ ـ ه بـ ـ هیـ ـ هکـ ـج ــاری د هک ـ ـه‌وێـ ــت، ته‌نانه‌ت به‌رپرس ه بااڵکانی تورکیا که‌وتنی ش ـ ــار هکـ ـ ـه‌ی ـ ــان ج ـ ـ ـ ـ ـ ــاڕدا ،داع ـ ـ ـ ــش م ـ ـ ــژده‌ی سه‌رکه‌وتنی یه‌کجاره‌کی ب ه هاوفکره‌کانیان
ده‌دا ،ب ـه‌اڵم ن ـ هب ـه‌ردی ش ـه‌رڤــانــان ت ـه‌واوى ئ ـ ـ ـه‌و پ ـێ ـش ـب ـی ـن ــى و ده‌ن ـ ـگ ـ ــۆی ـ ــان ـ ـه‌ى لـ ـه‌سـ ـه‌ر چــار هنــو�ســى شــار هکـ ه پـێـچـه‌وانـه‌و ه کــرده‌وه‌و داسـتــانـێـکــی وای ــان تــۆمــارکــرد ک ـ ه بــۆ ئـه‌بـه‌د ل ـ هپ ــاڵ ش ــار ه خ ــۆڕاگ ــره‌کــان ــى (سـتــالـیـنـگـراد و ن ـ هب ـه‌ردی گـ هلــی ڤـێـتـنــام و ئــاالمــۆدا) نــاوی ب ـه ـێ ـنــرێــت و ل ـ ه 26کــان ــون ــى ی ـ هک ـ هم ــى ســاڵــى 2015به‌ته‌واوى سه‌رکه‌وتن. گرنگ ه دوای شکۆمه‌ندیه‌کانی کوبانێ، نه‌وه‌ی داهاتوو له‌نێو ئه‌و مێژو ه پڕخیانه‌ت و ل ـێ ـک ـت ـرازان ـه‌ی ک ـ ـ ــوردا ،ش ــارێ ــک ه ـ هب ـێــت خه‌باتێک هه‌بێت شانازی پێوه‌بکه‌ن ،جێی خۆیه‌تی ل ه هـه‌ر شوێنێک نــاوی کــورد هێنرا کــوبــانــێ ل ـ هیــاد ن ـ هکــرێــت .بــۆی ـ ه بــۆنــاســانــدی کــوبــانــێ و هــاوشـێــوه ـکـانــی کــورتـ هیـ هکـیــان ل ه بــاره‌و ه د هخـ هیـنـه‌ڕو و لێکچونه‌کانیان باس ده‌که‌ین. • شوێن و پێگه‌ی کوبانێ: کـ ـ ــوبـ ـ ــانـ ـ ــێ؛ ق ـ ـ ـ ـه‌زای ـ ـ ـ ـه‌کـ ـ ـ ــی زۆری ـ ـ ـ ـن ـ ـ ـ ـه‌ی کــوردنـشـیـنــی س ـه‌ربـ ه پــارێــز ـگـای «حـه‌لـه‌ب» ،ب ـ ه دووری ١٥٠ک ـی ـلــۆم ـ هتــر د هک ـه‌وێ ـت ـ ه ب ــاک ــوری رۆژه ـه‌اڵت ــی پــارێــزگــاک ـه ،ه ـه‌رو ههــا ده‌که‌وێت ه بــاکــوری عه‌فرین ،ل ه رۆژه ـه‌اڵت و رۆژئ ـ ـ ـ ــاوای ـ ـ ـ ـه‌و ه ه ـ ـ ـه‌ر دوو ش ــارۆچـ ـکـ ـه‌ی ج ـه‌راب ـلــوس و گ ــرێ س ـپــى ه ـ هی ـه ،رووبـ ــاری فوراتی لێو ه ده‌ڕژێت ه خاکی سوریا و له‌سه‌ر سنوری کوردستانی تورکیایه. www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
ی کــوبــانـ ێ نــزیـکـه‌ی �ســێ ()3 جـیــوگـرافـیــا ه ـه‌زار کیلۆمه‌تر دووجــای ـه ،لـ ه ( 384گوند ) و چ ـ ــوار ن ــاح ـی ـ ه پ ـێ ـک ـه ــات ــووه ،ب ـ هپ ـێ ــی دات ــا نــافـه‌رمـیـه ـکـان ژم ــاره‌ی دانـیـشـتــوانــی قـه‌زاکـ ه زیاترل ه ( 450هه‌زار) که‌سه. • م ـ ـ ــان ـ ـ ــای ک ـ ــوب ـ ــان ـ ــێ و م ـ ـ ـێـ ـ ــژووی دروستبوونى: م ـ ـ ـ ـێ ـ ـ ـ ــژووی دروس ـ ـ ـت ـ ـ ـبـ ـ ــوونـ ـ ــى کـ ــوبـ ــانـ ــێ د هگ ـه‌ڕێ ـت ـه‌و ه بــۆ ســاڵــی ، 1892ک ـ ه لـ هبـه‌ر هه‌بوونی ژماره‌یه‌کی زۆر کانی و سه‌رچاوه‌ی ئ ـ ـ ـ ــاو نـ ـ ـ ـ ــاون ـ ـ ـ ـ ـراو ه (کـ ـ ـ ــان ـ ـ ـ ــی) .ل ـ ـ ـ هس ـ ـ ـه‌رد همـ ـ ــی عوسمانیه‌کان ب ه (مورشید پنار) ،ناونراوه، ب ـه‌اڵم وشـ ـه‌ی کــوبــانــێ و نــاونــانــی شــوێـنـ هکـ ه ب ــۆ ســاڵــی 1911د هگ ـه‌ڕێ ـت ـه‌وه .ئ ـ هم ـه‌ش ل ه وش ـه‌ی کۆمپانیا دات ــاش ـراوه ،بـه‌وپـێـیـه‌ی ل ه 1892بۆ 1912له‌کاتی دروستکردنی هێڵی ئــاس ـنــی (بـ ـ هغ ــداد -ب ـه‌رل ـی ــن) ،لـ ـه‌و شــوێـنـه‌ی ئـێـسـتــای کــوبــانــێ بــۆ مــان ـه‌وه‌ی کــرێـکــاره ـکـانــی کۆمپانیاک ه وێسگه‌یه‌کی بچوکیان دروست کــردوه ،دواتــر وشـه‌ی کۆمپانیان ب ه کوبانێ خـ ــوێ ـ ـنـ ــدو هت ـ ـه‌وه ،ب ــۆی ـ ه ل ـ ـه‌و ـک ــات ـ ـه‌و ه ب ــوه‌ت ـ ه کــوبــانــێ .ب ـه‌اڵم ل ـ هس ـه‌رد همــی حــافــزئـه‌سـه‌د، سه‌رۆکی پێشوی سوریا ،له‌کاتی پرۆسه‌ی بـ هعـه‌ر هبـکــردنــی ســوریــا نــاوی شــارۆچـکـ هکـ ه گۆڕاو ه بۆ «عه‌ین و لعه‌ره‌ب». لـ ـ ـ ـ ـه‌دوای ج ـ هن ـگ ــی ج ـی ـه ــان ــی ی ـ ـ هک ـ ـه‌م و به‌تایبه‌ت له‌سالی ١٩٢٠که‌وت ه به‌رده‌ستی فـه‌ر هنـســا تــا ســاڵــى ،١٩٤٦دواتــر د هسـه‌اڵتــی سوریا ناوچ ه کوردیه‌کانی کۆنتڕڵکرد . پ ـ ــاش مـ ــاوه‌ی ـ ـه ـک ــی زۆر ل ـ ـ ه ح ــوک ـم ـڕان ــی له‌به‌هاری 2012سوپای ئه‌سه‌د ل ه باکوری رۆژهـه‌اڵت به‌ناچاری کشایه‌وه ،راسته‌وخۆ ئ ـه‌و نــاوچــان ـ ه و کــوبــانــێ ل ـه‌الی ـه‌ن پ ـ هی ـه‌ده‌و ه کۆنترۆڵکران .پاش ماوه‌یه‌کی زۆر ل ه شه‌ڕ و ملمالنێ رۆژی 2014/1/27له‌کۆبوونه‌وه‌ی ئـ هنـجــومـ هنــی یــاســادانــانــی خــۆب ـه‌ڕێــوه‌ب ـه‌ری دی ـمــوك ـراتــی ،ـکـانـتــۆنــی کــۆبــانــێ راگ ـ هی ـه‌ن ــدرا. دوات ـ ــری ـ ــش ل ـ ـه ١٧ی ئـ ـ ـ ــازاری ٢٠١٦بـ ــووه به‌شێک لـ ه «سیسته‌می فـیــدراڵــی رۆژئ ــاوا»، www.komelge.com
یاخود باکوری سوریا. • بۆچی په‌الماری کوبانێ درا؟ پ ـ ـه‌الم ـ ــار و ه ـێ ــرش ـه‌کــان ــى سـ ـ ـه‌ر ک ــوب ــان ــێ لـ ـ ـه‌الیـ ـ ـه‌ن داع ـ ـ ــش و ت ـ ــورک ـ ـی ـ ــاوه چ ـه‌ن ــدی ــن ئامانجى ل ه پشته‌و ه بوو ،به‌که‌وتنى ،ته‌واوى کانتۆنه‌کانى خــۆرئــاواى کوردستان له‌یه‌ک داد هب ـڕا ،له‌هه‌مانکاتدا داگیرکردنى کوبانێ شکاندنى ئیراده‌ى کوردبوو ل ه سه‌رتاسه‌رى کـ ــوردسـ ـتـ ــانـ ــى گـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه‌وره‌دا ،ب ـ هش ـێ ــوه‌ی ـه‌کــى گ ـش ـتــى ئــامــان ـج ـه‌کــانــى تــورک ـیــا و داع ـ ــش لـ ه هـێــرش ـه ـکـانـیــان ب ــۆ س ـه‌رکــوبــانــێ ل ـه‌م چـ هنــد خاڵه‌دا کورتده‌بێته‌وه:
یه‌که‌م هێزی جیهانه ک ه ژنان فه‌رمانده‌یی هێزه‌کانیان ده‌که‌ن ،له‌مه‌شدا
گه‌ڕاونه‌ته‌و ه بۆ فه‌لسه‌فه‌ی (عه‌بدوڵاڵ ئۆجاالن)
-1دژایـ هتــی تورکیا بــۆ کوبانێ و رۆژئــاڤــا ب ــۆ ئـ ـ ـه‌و ه د هگ ـ ـه‌ڕێ ـ ـت ـ ـه‌وه ،س ـه‌رک ـه‌وت ـن ــی ئ ـه‌و بـ هشـه‌ی کــوردس ـتــان ،د هبـێـتـ ه هــۆی ئ ـه‌وه‌ی کــوردانــی ژێــر د هسـه‌اڵتــی تورکیا زیاتر داوای مافه‌کانیان بکه‌ن. -2ت ــورک ـی ــا و داع ـ ــش ت ــرس ـی ــان لـ ـه‌و ه ه ـ هب ــوو ،کــوبــانــێ بـبـێـتـ ه وێ ـس ـت ـگ ـه‌ی واڵتــانــی ئـه‌وروپــا و ئه‌مریکا و زیاتر گرنگی ب ه تورکیا نه‌درێت .گرتنی کوبانێش بۆ هاتوچۆکردنی ئ ـه‌و داعـشـ ه بـیــانـیــانـه‌ی ل ـه‌ئ ـه‌وروپــاو ه دێن ه خاکی سوریا گرنگ بوو. -3پـ ـێـ ـی ــان واب ـ ـ ـ ــوو ک ــوب ــان ــێ ک ـێ ـش ـ ه بــۆ فـ ـراوانـ ـب ــوون ــی د هسـ ـه‌اڵتـ ـه‌کــان ــی خ ـه‌الف ـه‌ت دروس ـ ـ ـ ـ ـ ــت ده‌کـ ـ ـ ـ ـ ـ ــات .بـ ـ ـ ـه‌مـ ـ ـ ـه‌ش س ـ ـن ـ ــوری د هس ـ ـ ـه‌اڵت ـ ـ ـه ـک ـ ــان ـ ـ ـیـ ـ ــان پـ ـ هلـ ـن ــاکـ ـێـ ـشـ ـێ ــت ب ــۆ س ـن ــوره‌کــان ــی ت ــورک ـی ــا ب ــۆ ج ـێ ـب ـ هجــێ ک ــردن ــی
ئامانج ه گه‌وره‌کانیان. -4ک ـ ـه‌وت ـ ـنـ ــی کـ ــوبـ ــانـ ــێ کـ ـ ـ ه ی ـ هک ـ هم ـی ــن چـ ـ ـ ـ هخـ ـ ـ ـم ـ ـ ــاخـ ـ ـ ـه‌ى ش ـ ـ ـ ـ ــۆڕ�ش ـ ـ ـ ـ ــى ل ـ ـ ـ ـێـ ـ ـ ــدا لـ ـ ه ،2012/7/19کارئاسانی بۆ داعــش د هکــرد تــاکــو ب ـ هس ـه‌ر نــاوچ ـ ه و ـکـانـتــۆنـه ـکـانــی دیـکـه‌ى رۆژئاواى کوردستاندا سه‌رکه‌وێت. -5ده‌س ـ ـت ـ ـگ ـ ــرت ـ ــن بـ ـ ـ ـه‌سـ ـ ـ ـه‌ر کـ ــوبـ ــانـ ــێ ده‌ستگرتن ه به‌سه‌ر ده‌رواز ه و رێــڕه‌وی ئاوی روباری فورات و رێگا بۆ داعش ده‌کاته‌وه. • گ ــرن ـگــی و ت ــای ـب ـ هم ـ هن ــدی ـی ـ هکــان ــى سه‌رکه‌وتنی کوبانێ: یـ ـ ـ ـه‌کـ ـ ـ ـه‌م هـ ـ ـێ ـ ــزی ج ـ ـی ـ ـه ـ ــان ـ ـه کـ ـ ـ ـه ژن ـ ـ ــان فه‌رمانده‌یی هێزه‌کانیان د هکـه‌ن ،له‌مه‌شدا گـ ـه‌ڕاونـ ـ هتـ ـه‌و ه ب ــۆ ف ـ هل ـس ـ هف ـه‌ی (ع ـ هبــدوڵــا ئ ـ ـ ــۆج ـ ـ ــاالن)ی رابـ ـ ـ ـ ـ ـه‌ری پ ـ ــارت ـ ــی ک ــرێـ ـک ــاران ــی کــوردس ـتــان ک ـ ه جـ هخـتــی ل ـه‌و ه د هکـ ــرده‌وه، ژن ـ ــان د هب ـ ـێـ ــت ب ـ ــاوه‌ڕی ـ ــان بـ ـ ههـ ـێ ــزی خ ــۆی ــان ه ـ هب ـێــت و خ ــۆی ــان بـ ـه‌ڕێ ــو هبـ ـه‌رن .ه ـه‌رو هه ــا نــزی ـک ـه‌ی ل ـ ه %٣٥ی ش ـه‌رڤ ــان ــان ژن ب ــوون. بۆی ه ئه‌م هێزه‌ی ژنــان یاخود (یـ هپـه‌ژه) ،ئه‌و چاودێر ه جیهانیانه‌ی ک ه ئاگاداری کوبانێ و کوردبوون توو�شی سه‌رسوڕمان کرد. ی ـ هک ـه‌م ج ــواڵن ـه‌وه‌ی کــوردی ـی ـ ه ک ـ ه هـێــز ه ن ـێ ــوده‌وڵ ـ هت ـی ـه‌کــان ب ـ هت ــای ـب ـه‌ت زل ـه ـێــزه‌کــانــى ئـ همــریـکــا و رووس ـیــا پشتگیرى بـکـه‌ن و رێگ ه ل ه که‌وتنى یه‌کجاره‌کى بکه‌ن .یه‌که‌م هێزی کــوردی ـش ـه ،ب ـه‌و رێ ــژ ه زۆر ه خـ هڵـکــانــی بیانی ب ـ ه خــۆب ـ هخ ـشــان ـ ه ش ـه‌ڕی ــان ت ـێــدا کــردب ـێــت، یـ ـه‌کـ ـه‌مـ ـج ــار ه لـ ـه پ ـێ ـن ــاو سـ ـه‌رکـ ـه‌وتـ ـن ــی ئ ـه‌م خ ـ هب ــات ـه ،لـ ـ ه پ ـێ ـنــج ک ـی ـش ــوه‌ری ج ـی ـه ــان کـ ه زی ــات ــر ب ــوو ل ـ ه ٣٠واڵت ،ل ـ ه رۆژی شـ همـمـ ه ٢٠١٤/11/1رێپێوانێکى به‌رفراوان به‌ناوی (رۆژی جیهانی کۆبانێ) ئه‌نجامدرا. یـ ـ هکـ ـه‌م ت ـێ ـکــۆشــانــی گ ـ هل ــی ک ـ ـ ــورده ،کـ ه زۆری ـ ـن ـ ـه‌ی الیـ ـ هنـ ـ ه س ـیــاس ـی ـه‌کــان و خـ هڵـکــی کورد پشتگیری کردبێت. یـ ـ ـه‌کـ ـ ـه‌م ب ـ ـه‌ری ـ ـگـ ــری ـ ـکـ ــردنـ ــی کـ ـ ـ ـ ــورده ب ـه درێ ـژای مـێــژوو کـ ه لـ هنــاوخــۆدا خیانه‌تی تێدا نه‌کرابێت و پشتی نه‌یاره‌کانیان نه‌گرتبێت. 31
NO:14 - February 2017
ی ـ هک ـه‌م ج ــواڵن ـه‌وه‌ی ک ــورد ه لـ همـێــژووی ب ــزووت ـن ـه‌وه‌ی نــوێــی ک ـ ــوردی ک ـ ه ب ـه‌رپــرســان و خ ـ هڵ ـک ــی ئ ــاس ــای ــی وه‌ک ی ـ ـه‌ک ب ـه‌رگ ــری ــان کردبێت و سه‌نگه‌ریان چۆڵ نه‌کردبێت. ی ـ هک ـه‌م تـێـکـشـکــانــی داعـ ــش ب ــوو ک ـ ه تــا ئه‌وکات به‌رده‌وام له‌سه‌رکه‌وتندابوو. هه‌روه‌ها وێنای شه‌رڤانانی ل ه گروپێکی پــاڵـپـشـتــی ت ـی ــرۆره‌و ه ب ــۆ هـێــزیـکــی بـه‌رگــریـکــارو ئازادیخوازگۆڕی. ل ـ ـ هب ـ ـه‌ر ئـ ـ هم ــانـ ـ ه و چـ ـ هن ــدی ــن ه ــۆک ــاری دیـ ـکـ ـ ه ک ــوب ــان ــێ گ ــرن ـگ ـی ـه‌کــی زۆری ه ـ هی ـه، هـه‌رو ههــا له‌به‌ر چه‌ندین هۆکاریش داعش و رێ ـک ـخ ـراو ه تـیــرۆریـه ـکـان کــاریــان بــۆ خستنی ده‌کرد. • ل ـ ـ ـه‌ن ـ ـ ـێ ـ ـ ــوان قـ ـ ـ ـ ـ ـه‌اڵی دم ـ ـ ـ ـ ــدم و کوبانێدا: داس ـ ـ ـت ـ ـ ــان ـ ـ ــی دمـ ـ ـ ـ ـ ـ ــدم ،ی ـ ـه‌ک ـ ـێ ـ ـک ـ ـه لـ ـ ـه‌و س ـ ـ ـه‌روه‌ری ـ ـ ــان ـ ـ ـه‌ی خـ ـه‌ڵـ ـک ــی ن ـ ـ ــاو ق ـ ـه‌اڵک ـ ـه و کــورده ـکـانــی ئـه‌و د هڤ ـه‌ر ه لـ ه دژی د هسـه‌اڵتــی سه‌فه‌ویه‌کان نواندیان ،به‌اڵم له‌به‌ر چه‌ند هــۆکــارێــک شـکـســت ب ـ ه قــار همــانـێـتـیـ هکـه‌یــان هـ ـێـ ـنـ ـرا ،بـ ـ ـ ـه‌اڵم پ ـ ـ ــاش چ ـ ـه‌نـ ــد س ـ ـه‌ده‌ی ـ ـه‌ک لـ ـ ـ ه ش ـ ــارۆچـ ـ ـکـ ـ ـ هیـ ـ ـه‌کـ ــی دیـ ـ ـکـ ـ ـه‌ی کـ ـ ـ ــوردى ق ــار هم ــان ـێ ـت ـی ـه‌کــی گ ـ ـ ـ ـه‌ور ه ئـ ـ هنـ ـج ــام ــدرا کـ ه تــائ ـێ ـس ـتــاش بـ ـ ه س ـه‌رک ـه‌وت ــوی ــی مـ ــاو هت ـ ـه‌وه، ل ـ ـێ ـ ــره‌دا جـ ـ ـی ـ ــاوازی و ل ـێ ـک ـچ ــوون ــی ه ـ ـ ـه‌ردوو داستانه‌ک ه ده‌خه‌ینه‌ڕوو : دانـیـشـتــوانــی ن ــاو (قـ ـه‌اڵی دمـ ــدم) ،دژی د هس ـ ـه‌اڵتـ ــی سـ ـ هفـ ـه‌وی ئ ـێ ـران ب ـه‌رگــری ـی ـه ـکـى بـێــونـ هیــان نــوانــد .بـ ههــۆی جــوامـێــری و رۆحــی ب ـه‌رگ ــری ــان ـه‌و ه داس ـتــان ـ هک ـ ه رۆش ـت ــو هت ـ ه نــاو فــۆلـکـلــۆر و ئـه‌د هبــی کــوردی ـه‌وه ،هــاوشـێــوه‌ی کوبانێ د هیــان شیعر و چیرۆک و الوان ـه‌وه‌ی له‌باره‌و ه وتراوه. ق ـ ـ ـه‌اڵی دمـ ـ ـ ــدم؛ ل ـ هت ـ هن ـی ـش ــت گ ــون ــدی (بالنج) ،ل ه ناوچه‌ی (ته‌رگه‌وه‌ڕ)ی باشوری پارێزگای (ورمــێ) ل ه رۆژهـه‌اڵتــی کوردستان ب ـ ه دووری 18کـیـلــۆمـ هتــر دروسـ ــت کـ ـراوه، 32
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
داسـتــانــی دمــدم ،به‌پێی زۆریـنـه‌ی سـه‌رچــاو ه م ـێــژووی ـه ـکـان ،لـ ه نـێــوان ســااڵنــى ١٦٠٩بۆ ١٦١٠ڕوویداوه. لـ ـه‌و مـ ــاو هی ـ ـه‌دا چـ ـ هک ــدار ه ک ــورده‌کــان ــی ن ـ ــاو ق ـ ـه‌اڵک ـ ـ ه دژی د هسـ ـ ـه‌اڵت ـ ــی سـ ـ هفـ ـه‌وی ج ـ هن ـگ ــاون و بـ ـ ـ ـه‌رده‌وام ت ــۆپ ـب ــاران ک ـ ـراون و گ ـ ـ هم ـ ــاڕۆدراون .ل ـ هش ـکــری ش ــا (ع ـ هب ــاس)ی س ـ هف ـه‌وی نــزیـکـه‌ی 25هـ ـه‌زار ک ـه‌س بــووه، لـ هبـه‌رانـبـه‌ردا سوپاکه‌ی (خــانــای له‌پزێڕین) نزیکه‌ی 1000که‌س ده‌بوو . ل ـ ـ ـه‌ب ـ ـ ــاره‌ی گ ـ ـ ـه‌مـ ـ ــاڕۆ و ه ـ ـێ ـ ــر�ش ـ ــی سـ ـه‌ر قه‌اڵکه ،بۆچوونی جیاواز هه‌یه ،هه‌ندێک ل ـ هس ـه‌رچ ــاوه‌کــان پ ـێ ـیــان وای ـ ـه ،گ ـ همــاڕۆک ـ ه ن ــزی ـک ـه‌ی چـ ـ ــوارم ــان ـگ ــی خـ ــایـ ــانـ ــدوه ،ب ـ ـه‌اڵم مێژونوو�سی کورد (موحه‌مه‌د ئه‌مین زه‌کی) د هڵـێــت بـه‌رگــری خه‌ڵکی نــاو قـه‌اڵکـ ه شه‌ش
له‌نێوان کوبانێ و (دمدم) دا جیاوازه ئه‌وه‌یه که له کوبانێ الیه‌نی خیانه‌تکار بووىن نه‌بوو مــانـگــی خــایــانــد ،هـه‌نــدێـکــی دی ـک ـه‌ش د هڵـێــن دوو ســاڵــی خــایــانــدو ه واتـ ـ ه ل ـ ه ســاڵــى ١٦٠٩ بــۆ ،١٦١٠ل ـ هگ ـه‌ڵ بــۆچــوون ـ ه ج ـیــاوازه‌کــان ده‌رد هک ـ ـه‌وێ ـ ــت دم ــدم ـی ـه‌کــان ب ــۆ م ــاوه‌ی ـه‌کــی زۆر دژی سـتـ همــی س ـ هف ـه‌وی ـه ـکـان بـه‌رگــریــان کردوه ،به‌اڵم به‌هۆی خیانه‌تی هه‌ندێک ل ه خه‌ڵکی قه‌اڵک ه و یه‌کێک ل ه که‌سایه‌تیه‌کان بـ هنــاوی (مـ هحـمــود ئالیکانی) که‌په‌یوه‌ندی ل ـ هگ ـه‌ڵ ع ـ هج ـه‌م ه ـ هبــوو ،ئ ــاوی ق ـه‌اڵک ـ ه ل ه س ـه‌رچ ــاو هک ـه‌ی ـه‌و ه د هبـ ــڕن و س ـ هف ـه‌وی ـه ـکـان سـ ـ ـ ـه‌رد هکـ ـ ـ ـه‌ون .ل ـ ـ ـ ـه‌دوای گ ــرت ـن ــی ق ـه‌اڵک ـ ه شـ ـه‌ڕکـ ـه‌ر و خ ـ هڵ ـکــی ئ ــاس ــای ـی ــان ک ــوش ـت ــو ه و
دواتــریــش لـ ه نــاوچـ ه کــوردیـه ـکـان ره‌شبگیری ده‌ستی پێکردوه. بـ ــۆی ـ ـه ئ ـ ـه‌گ ـ ـه‌ر ک ــوب ــانـ ـێ ــش بـ ـکـ ـه‌وت ــایـ ـه، دوور ن ـ ـ هب ـ ــوو دم ــدمـ ـێـ ـک ــی دی ـ ـک ـ ـ ه دروسـ ـ ــت نه‌بوایه‌ته‌وه ،بـه‌اڵم ئـه‌وه‌ی له‌نێوان کوبانێ و (دم ــدم)دا ج ـیــاواز ه ئـه‌وه‌یـ ه کـ ه لـ ه کوبانێ الی ـ ـه‌ن ـ ــی خـ ـی ــانـ ـه‌تـ ـک ــارب ـ ــوون ـ ــى ن ـ ـه‌ب ـ ــوو ت ــاک ــو شارۆچکه‌ک ه بخات ه ژێر ده‌سه‌اڵتی داعش، وه‌ک ئـ ـه‌وه‌ی ل ـ ه دم ــدم خـیــانـ هتــی نـه‌تـه‌وه‌یــی کرا. بـ ـه‌اڵم ئ ـ ـه‌وه‌ی ل ـ هی ـه‌ک د هچ ــن ئ ـه‌و هی ـه، دوو خــۆڕاگــری کــوردیــن ،دم ــدم ،مـ هیــدانــی ملمالنێی نێوان سه‌فه‌وی و عوسمانی بوو، له‌هه‌مانکاتدا ناوچه‌یه‌کی ستراتیژی گرنگ بوو .وه‌ک چۆن کوبانێ و سوریاش مه‌یدانی ملمالنێی رووسیا و هاوپه‌یمانه‌کانی له‌الیه‌ک و ئه‌مریکا و هاوپه‌یمانه‌کانی له‌الیه‌کی تر ه و ناوچه‌یه‌کی گرنگى ستراتیژین. خ ـ ــان ـ ــای لـ ـ هپ ــزێ ــڕی ــن ک ـ ـه�س ـ ــی ی ـ هک ـ هم ــی دمــدم ،وه‌ک سـه‌رکــرده ـکـانــی رۆژئــاڤــا ،له‌ناو خـ هڵـ هکـ هکـ هیــدابــو و ش ـه‌ڕی ک ــردو ه و خــۆی وه‌ک ئـ ـ ـ ـه‌وان ب ـ ـ هش ـ ــداری کــای ـه‌کــان ــی ژی ــان ــی د هک ــرد و مـیــرنـشـیـنـ هکـه‌ی جـێـگـه‌ی ئــومـێــدی ک ــورده‌کــان ــی ت ــرب ـ ــوو .ه ــاوکــات ژن ــان ــى ک ــورد رۆڵێکی سه‌ره‌کیان هه‌بوو ل ه چاالکییه‌کانى نێو قـه‌اڵکـه‌دا ،چ لـ ه کاتی شـه‌ڕ و بـه‌رگــری و پاراستندا بووبێت یاخود پێش هه‌ڵگیرسانى ش ـ ـه‌ڕب ـێ ــت .ت ــا گــرت ـنــی ق ـه‌اڵک ـ ه ج ـ هن ـگ ــاوه‌ر ه ک ــورده‌کــان ب ـه‌رگــریــان کـ ــردوه ،دوات ــرنـه‌یــان ویستو ه خۆیان بده‌ن به‌ده‌سته‌و ه و له‌شاخ خـ ــۆیـ ــان ف ـ ــڕێ ـ ــداوه‌ت ـ ـ ه خـ ـ ـ ــوار ه و ه ـ هن ــدێ ـک ــی تریشیان ل ه قه‌اڵکه‌دا خۆیان ته‌قاندۆته‌وه. ئ ـ هم ـه‌ش ه ـ همــان رێ ـگــای تـ هسـلـیــم نـ هبــوونــی شه‌رڤانان بوو ب ه دوژمن. ئ ـ ـ ـ ـه‌وه‌ی ل ـ ـ ه ئ ـێ ـس ـت ــادا هـ ـ هیـ ـ ه ئ ـ ـه‌و هی ـ ـه، کــوبــانــێ و داس ـت ــان ـ هک ـه‌ى ت ــاڕاد هی ـه‌کــی بــاش لـ ه ئاستى جیهاندا نــاس ـراوه ،ب ـه‌اڵم دمــدم و داسـتــانـه ـکـانــی دیـکـه‌ی کــورد هێشتا هه‌موو میلله‌تی کــورد ئاشنایه‌تیان له‌گه‌لی نیه ،چ www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
جاى ئه‌وه‌ى له‌ئاستى جیهانیدا ناسرابن. • کوبانێ و ستالینگراد: هـ ـه‌رچـ ـ هن ــد ه س ـ ـه‌رد همـ ــی گـ ـ هم ــاڕۆدان ــی ک ـ ــوب ـ ــان ـ ــێ و سـ ـت ــالـ ـیـ ـنـ ـگـ ـراد ج ـ ـ ـیـ ـ ــاوازبـ ـ ــو ه و ژمـ ــاره‌ی دانـیـشـتــوانــی ه ـه‌ردووک ـی ــان دوور ه له‌یه‌که‌وه ،به‌اڵم په‌یامه‌کانیان له‌یه‌کتره‌و ه نــزیـکـ ه و ه ـ ـه‌ردووال ب ـه‌رگ ــری ــان کـ ــردو ه دژی د هس ـه‌اڵت ـێ ـک ــی داگ ـی ــرک ـه‌ر و ن ــام ــۆ ب ـ ه واڵت. به‌مه‌ش خه‌ڵکی ســۆز و هه‌ستی بۆ ئـه‌و هێز و که‌س و الیه‌نان ه ده‌رده‌بڕێت ک ه خۆڕاگرن و له‌پێناو مافی خــۆیــان بـه‌رگــری د هک ـه‌ن ک ه ل ه کوبانێ و ستالینگراد خۆی ده‌بینێته‌وه. ش ـ ـ ـ ــاری س ـ ـتـ ــال ـ ـی ـ ـن ـ ـگ ـ ـراد ،یـ ـ هکـ ـێـ ـکـ ـ ه ل ـ ه ش ــاره‌ک ــان ــی نـ ــاوچ ـ ـه‌ی ب ــاش ــوری ــی رۆژئ ـ ـ ــاوای رووس ـیــا ،ل ـ همــاوه‌ی جـه‌نـگــی جیهانی دووه‌م قــار همــانـیـه ـکـی بــێ وێـنـ هیــان دژی هـێــزی نــازی و هــاوپـ هیـمــانـه ـکـانــی نــوان ــد ،ک ـ ه ل ـ هب ـه‌رواری ١٧ت ـ هم ــوزی ١٩٤٢ب ــۆ ٢شــوبــاتــی ١٩٤٣ شـه‌ڕ هکـ هیــان بـ ـه‌رده‌وام بــوو ه و مــاوه‌ی پێنج ( )٥مــانــگ و هـ هفـتـ هیـه‌ک و ٣رۆژ شــار هکـ ه گـ ـ هم ــاڕۆ ده‌درێ ـ ـ ــت .ئـ ـه‌و ده‌وڵـ ـ هت ــانـ ـه‌ی دژی رووس ـ ـیـ ــا ه ـێ ــرش ـی ــان کـ ـ ــرد ه س ـ ـه‌رش ــار هکـ ـ ه ئه‌مانه‌بوون (ئه‌ڵمانیا ،هه‌نگاریا ،ئیتالیا، رۆمانیا و کرواتیا) .ب ه پێی داتایه‌ک ژماره‌ی دان ـی ـش ـتــوانــی ش ــار هک ـ ه ل ـ ه ســاڵــی ١٩٤٢دا نزیکه‌ی ١٠ ٧هـه‌زار که‌س بــوو ه .نزیکه‌ی ٩٠هـ ـ ـه‌زار ل ـ ه شـ ـه‌ڕ هکـ ـ ه رز ـگ ــاریـ ــان ب ـ ــوو ه و نزیکی ٢٠٠هه‌زارکه‌سیش ل ه ناوچوون ک ه ٣٠٠٠هـه‌زاریــان رۆمانی بــوون .هه‌رچه‌ند ه ب ــاس ل ـه‌وه‌د هک ــرێ ــت ٨٥٠ه ـ ـه‌زار ک ـ ــوژراوی ه ــاوپـ ـ هیـ ـم ــان ــان هـ ـ هب ــووبـ ـێ ــت ک ـ ـ ه زیـ ــاتـ ــرلـ ه نـیــوه‌ی ئـ هڵـمــانــی ب ــوون ،ب ـه‌اڵم راپــۆرتـه ـکـانــى یـ هکـێـتــی ســۆڤ ـی ـه‌ت ئ ـ ـه‌و ه د هخ ـه‌ن ـ ه روو ک ه ی ـه‌ک مـلـیــۆن و ٥٠٠هـ ـه‌زار ک ـه‌س ل ـ ه هـێــزی هــاوپـ هیـمــانــان ک ــوژراوه ،ب ـه‌اڵم ئـه‌م ژمــاره‌یـ ه ته‌نیا خه‌ماڵندنه. هه‌رچی کــوژراوانــى هێزی سۆڤیه‌تیشه، بـ ه یـه‌ک ملیۆن و ١٢٩ه ـه‌زار و ٦١٩که‌س مه‌زه‌ند ه ده‌کرێت ،ب ه جۆرێک ٤٧١هه‌زار www.komelge.com
و 700ک ـ ـه‌س ک ـ ــوژراون ی ــان ونـ ـب ــوون .ل ـه‌و ژمــار هیـه ٤٠ ،ه ـه‌زار کـه‌س هــاواڵتــی مه‌ده‌نی ب ـ ـ ــوون .ب ـ ـ هم ـ ـه‌ش خ ــوێـ ـن ــاوی ت ــری ــن ش ـ ـه‌ڕی مـ هیــدانـیـ ه بـ ه دێ ـژایــی م ـێــژوو ،کـ ه تـیــایــدا بۆ ی ـ هک ـ هم ـجــار س ــوپ ــای ن ــازی ش ـکــا ،ه ـه‌ر وه‌ک چ ــۆن بــۆیـ هکـ همـجــاریــش داع ــش ل ـ ه کــوبــانــێ شکا.
ئامانجی دووه‌م له رۆژئاواوه گه‌یشنت بوو ب ه ناوچه‌ى پیشه‌سازی ،به‌اڵم له‌دوای ماوه‌یه‌کی زۆر له شه‌ڕو ملمالنێ ،ئه‌ڵامنه‌کان شکان. م ـ ـ هب ـ ـ هسـ ــت ل ـ ـ ه پـ ــانـ ــی هـ ـێ ــرشـ ـ هکـ ـ ه بــۆ چـ ــڕکـ ــردن ـ ـه‌وه‌ی ه ـێ ــرش ـه‌کــان ــی س ـ ـه‌رب ــاش ــور ب ـ ــوو ،ه ـێ ــزی ئ ـ هڵ ـمــان ـیــا ل ـ ه دوو ئ ــاراس ـت ـه‌و ه بـ ـ ـه‌ره‌و س ـتــال ـی ـن ـگ ـراد رۆی ـش ـت ــن ،ک ـ ه ئــامــانــج لێی گه‌یشتن بــو بـ ه نــاوچـ ه پیشه‌سازیه‌کانی ب ـ ــاش ـ ــور .ئ ــام ــانـ ـج ــی ی ـ ـ هک ـ ـه‌م ب ـ ــۆ بـ ــاشـ ــوری رۆژه ـ ـه‌اڵت ب ــوو ،بـه‌نـێــو چـیــا ـکـانــی ق ـه‌وقــازیــا ب ـ ــۆ گ ـ هی ـش ـت ــن ب ـ ـ ه ک ـێ ـڵ ـگ ـ ه ده‌وڵ ـ ـ هم ـ ـه‌نـ ــدی ـ ـ ه نه‌وتیه‌کان. ئامانجی دووه‌م لـ ه رۆژئـ ــاواو ه گه‌یشتن ب ـ ـ ــوو بـ ـ ـ ه ن ـ ــاوچـ ـ ـه‌ى پ ـ ـی ـ ـش ـ ـ هس ـ ــازی ،بـ ـ ـه‌اڵم ل ـه‌دوای مــاو هیـه ـکـی زۆر لـ ه ش ـه‌ڕو ملمالنێ، ئه‌ڵمانه‌کان شکان. ل ـ هبــاره‌ی سه‌ختی شـه‌ڕ هکـ ه و نــاڕ هحــات بـ ــوون ـ ـیـ ــان ،ش ــای ـ هت‌ح ــاڵ ـێ ـک ــی دان ـی ـش ـت ــوی ستالینگراد به‌ناوی (بۆریس ریژانۆڤسکی) ده‌ڵ ـ ـ ـ ـێـ ـ ـ ــت »:ل ـ ـ ـه دوان ـ ـ ـ ـ ـی ـ ـ ـ ـ ــوه‌ڕۆی ٢٣ئ ــاب ــی ،١٩٤٢ب ــۆم ـب ــاران ــی ش ــار هکـ ـ ه بـ ـ ه خـه‌سـتــی د هس ـت ــی پ ـێ ـکــرد .دوای دوو رۆژ ،ن ــاو هن ــدی شاره‌که‌یان وێرانکرد و بۆ که‌مپی ئاواره‌کان هه‌ڵهاتین ،پاش چه‌ند رۆژێکی دیک ه هه‌موو
خانووه‌کانمان وێران بوون. چۆن په‌الماری شاره‌ک ه ده‌ستی
• پێکرد؟ ل ـ ـه ٣ی ئـ ـه‌یـ ـل ــول ــى 1942پ ـ ـه‌الم ـ ــاری دڵ ـ ــی س ـت ــال ـی ـن ـگ ـراد د هس ـ ـتـ ــی پ ـ ـێ ـ ـکـ ــرد .ل ـه‌و مـ ـ ــاوه‌دا ،ه ـێــزی ئ ـ هڵ ـمــان ـه‌کــان ل ـ ه پ ـێ ـشــڕه‌وی ب ـ ـ ـ ـ ـه‌رده‌وام ب ـ ــوو ب ـ ـ ه دروسـ ـتـ ـک ــردن ــی پ ـ ــرد و رێ ـگ ـه‌ی ن ــوێ ،ک ـ ه چــی هـیـتـلـلـه‌رهـێــرشـه ـکـانــی و هس ـت ــان ــد .بـ ـه‌اڵم ل ـ ه ١٩تـشــریـنــی ی ـ هک ـه‌م، سـ ــۆڤـ ـی ـ ـه‌ت دوو ئـ ــۆپ ـ ـه‌راس ـ ـیـ ــۆنـ ــی ه ـێ ــر�ش ــی ه ـ هڵ ـگ ـه‌ڕاوه‌ی ده‌سـتـپـێـکــرد .یـ هکـێـکـیــان ب ه ناوی»ئۆپه‌راسیۆنی ئــۆرانــۆس» لـ ه باکوری ستالنگراد ،ئۆپه‌راسیۆنی دووه‌م به‌ناوی ئۆرانۆ�سی دووه‌م ل ه باشووری شاره‌که. ل ـ ه ٢٢تـشــریـنــی دووه‌م ســوپــای ســوور د هس ـ ـت ـ ـیـ ــان ک ـ ــرد ب ـ ـ ه ده‌وره‌دان ـ ـ ـ ـ ـ ــی س ــوپ ــای ئ ـ هڵ ـم ــان ـه‌کــان ،لـ ـ ه ک ــۆت ــای ــی کــان ــون ــی ی ـ هک ـه‌م ئـ هڵـمــانـه ـکـان د هسـتـیــان کــرد بـ ه پاشه‌ک�شێ. لـه ٢٥کانونی دووه‌میشدا ،سوپای سوور، له‌شکری ئه‌ڵمانه‌کانی گه‌ماڕۆ و ب ه شێوه‌ی ر هس ـم ــی پ ــۆوڵ ــۆس ،ل ـ ه ٣١ى مــان ـگــی ی ـه‌ک هێزه‌کانى ئه‌ڵمانیا ل ه باشوری شار ته‌سلیم بــوون .ل ه دووی شوباتیشدا هێزه‌کانیان ل ه باکور ته‌سلیم بوون. سـه‌ربــازێـکــی ئـ هڵـمــانــی ب ـ هنــاوی (ویلهێڵم هافمان) ،ل ه یاده‌وه‌ریه‌کانی ل ه برسێتی ئه‌و رۆژ ه تااڵنه‌ی رووسیا نوسه‌ویه‌تی« :لـ ه ٢٦ مــانـگــی ١٢ه ـ همــوو ئـ هسـپـه ـکـانـمــان خ ــوارد، ت ـ هن ــان ــات پ ـش ـی ـل ـ همــان ده‌خ ـ ـ ـ ــوارد ،گــۆش ـتــی پشیل ه بــۆ ئێم ه ب ـ هل ـه‌زه‌ت بــوو .له‌شکره‌ک ه وه‌ک ئ ـه‌ژدی ـهــا پ ـه‌الم ــاری ه ـ همــوو شتێکیان ده‌دا بـ ه دوای هـ همــوو شـتـێـکــدا د هگ ـه‌ڕایــن ب ــۆ ئ ـ ـه‌وه‌ی ب ـی ـخــۆیــن .ک ـ ـه‌س ه ـێ ــزی ئ ـ ـه‌وه‌ی تیانه‌بوو راکات یان خۆی بشارێته‌وه. س ـه‌ربــازی ـکــی دی ـک ـ ه ب ـ ه نـ ــاوی « هـێـڵـمــت ق ــوان ـت ــز» ه ل ـ ه ک ــۆت ــای ـه‌کــان ــی شـ ـه‌ڕ هکـ ـ ه و لـ ه رۆژی ٢٤مانگی یه‌ک ،نامه‌یه‌ک بۆ براکه‌ی 33
NO:14 - February 2017
د هنــوس ـێــت و ب ــاس ل ـه‌و رۆژ ه سـ هخـتــانـ هیــان ده‌کـ ــات و بـ ـه‌م ش ـێ ــو ه د هن ــوس ـێ ــت « :ب ـرای ئـ ــازیـ ــزم ،ب ـم ـب ــور ه ل ـ ـ ـه‌وه‌ی د هس ـ ــت و خ ـ هتــم نــاخــۆشـه .د هسـتــم بـ هسـتــویـ هتــی و گــۆنــا ـکـات. ئـێـمـ ه لـێــر ه ده‌رب ــازم ــان نــابـێــت ،نــاتــوانـیــن لـه‌م کــۆســپ و تـه‌نـگـه‌ژانـ ه ده‌رچـیــن لـ هبـه‌ر زوقمی رووسیا. لـ هبــاره‌ی رووداوه‌کــانــی کوبانێ لـ همــاوه‌ی ش ـ ـه‌ڕ هک ـ ـه ،ن ـی ــازح ــام ــد چـ ــاودێـ ــری س ـیــا�ســی س ـه‌ردان ــی کــوبــانــێ ده ـک ــات و ل ـ ـه‌زاری چـ هنــد شه‌رڤانێکه‌و ه چیرۆکه‌کان به‌م شێو ه باس ده‌کــات :یـه ـکـێ لـ ه قـ هنــاس بـه‌د هسـتـه ـکـان ک ه رۆ ڵ ــی کــاری ـگ ـه‌ری ه ـ هب ــوو ه وف ـه‌رمــانــد هی ـه ـکـی ب ـه‌تــوان ــای ب ـه‌رخ ــۆدان ــی کــۆبــانـێـیـ ه ب ـ هن ــاوی « م ــوس ــا» و پــاش ـتــر ل ـ ه ڕاوه‌دوون ـ ــان ـ ــى داع ـشــدا شه‌هید بوو ،ده‌ڵێت؛ «له‌ناو کۆبانیدا ،نه‌ک شه‌ڕی کۆاڵن ب ه کۆالنمان ده‌کرد به‌ڵکو شه‌ڕی ماڵ به‌ماڵ و ژوور بۆ ژووریــش هه‌بوو .ل ه ناو خانویه‌کدا چ ـ ـ هن ـ ــد داع ـ ـش ـ ـێـ ــک خ ـ ـه‌ری ـ ـکـ ــی ک ــونـ ـک ــردن ــی دیــوارێ ـکــی ن ـێــوان ه ـ ـه‌ردوو ژوور هک ـ ـ ه ب ــوون، ب ــێ ئ ــاگــاب ــوون ئـێـمـ ه ب ــۆی ــان ل ـ هب ــۆس ـه‌دای ــن، ه ـه‌رک ـ ه کــونــی دیــوار هک ـ هی ــان ت ـه‌واوک ــرد ،ل ه ک ــون ـ هک ـه‌و ه دام ــان ـن ـ ه ب ـه‌رد هس ـت ــرێ ــژی گــول ـه، له‌وێدا هه‌موویان به‌سزا گه‌یشتن» م ـ ـ ـ ـ ــوس ـ ـ ـ ـ ــا چ ـ ـ ـ ـیـ ـ ـ ــرۆک ـ ـ ـ ـێ ـ ـ ـ ـکـ ـ ـ ــی دی ـ ـ ـ ـک ـ ـ ـ ـه‌ى ڕووب ـه‌ڕوون ـه‌وه‌کــان ـی ــان ل ـ هگ ـه‌ڵ تـیــرۆسـتــانــى داعشدا به‌م شێو ه ده‌گێڕێته‌و ه «له‌گه‌رمه‌ی ه ـێ ــرش ـه‌کــان ــی داع ـ ـ ــش ،م ــاو هیـ ـه‌کــی درێ ـ ــژلـ ه شوێنی خــۆمــانــدابــوویــن ،ئ ـه‌و گــرووپ ـه‌ی من س ـه‌رپ ـه‌رش ـت ـیــم د هک ـ ــرد ،د هب ـ ــوو خ ـ ــواردن و ته‌قه‌مه‌نی و پێداویستیان بۆ دابین بکه‌ین، ج ـ ــاری وا ه ـ هب ــوو ١٠رۆژ ی ــان دووه ـ هف ـت ـ ه تـ هنـهــا نــان و هـ هنـجـیــرمــان ده‌خـ ــوارد ،هێنانی ئه‌و خواردنه‌ش بۆخۆی داستانێک بوو. زاگ ــرۆس نــازنــاوى قـ هنــاس به‌ده‌ستێکى دی ـ ـک ـ ـه‌ى ش ـ ـ ـه‌ڕى ک ــوب ــان ـێ ـی ـه ،ئ ـ ـه‌و خ ـ هڵ ـکــى ۆژهـ ـ ـ ـ ـه‌اڵت ـ ـ ـ ــى کـ ـ ــوردس ـ ـ ـتـ ـ ــان ـ ـ ـه و ه ـ ـه‌ڵ ـ ـگـ ــرى 34
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ر هگ ـه‌زنــام ـه‌ى بـه‌ریـتــانـیـیـه ،لـ ه دانیشتنێکدا چـ ـی ــرۆکــى خ ــۆی ــی و مـ ــوسـ ــاى ه ـ ــاوڕێ ـ ــى ب ـه‌م شێوه‌ی ه ده‌گێڕێته‌وه: «رۆژێ ـ ـ ـ ــک نـ ــاچـ ــاربـ ــوویـ ــن ن ــان ــی د هس ـت ــى دوژمــن بخۆین ،ئـه‌ویــش دوای ئــازادکــردنــی گوندێکی کۆبانێ بوو ک ه داعــش ژماره‌یه‌کی زۆری ـ ـ ــان لـ ـێـ ـک ــوژرا ،م ــن و هـ ـ هڤ ــاڵ م ــوس ــای شـ ههـیــد بــرسـێـتــی تینی بــۆ هـێـنــابــوویــن ،لـه‌و ک ــاتـ ـه‌دا چ ــووی ـن ـ ه مــاڵ ـێــک ک ـ ه داع ـش ـه‌کــان ک ــردب ــووی ــان ـ ه بـ ــاره ـگ ــا ،ک ـ ه رۆش ـت ـی ـن ـ ه ئ ـه‌وێ سه‌یرمانکرد خواردنی گه‌رم هه‌یه ،سه‌یری
چۆن دروشمی شه‌رڤانان، به‌رخودان تا مردن بوو، دروشمی رووسه‌کانیش ئه‌وه‌بوو ی ـ هک ـتــرمــان ـکــرد ،مــوســا پ ـی ـیــوتــم :بــابـیـخــۆیــن، کـ همـێــک ب ـه‌دوودڵ ـی ـی ـه‌و ه سـ هیــرم ک ــرد ،وتــم: ب ــاش ـ ه ب ــا ب ـی ـخــۆیــن ،ب ــۆ م ــاو هی ـه‌کــی درێ ــژب ــوو گ ــۆش ـت ــم ن ـ ـه‌خـ ــواردبـ ــوو ،ل ـ ـه‌وێـ ــدا گــۆش ـتــم خوارد» وه‌ک چـ ـ ــۆن دروشـ ـ ـم ـ ــی ش ـ ـه‌رڤ ـ ــان ـ ــان، ب ـ ـ ـ ـه‌رخ ـ ـ ـ ــودان تـ ـ ــا مـ ـ ـ ـ ــردن بـ ـ ـ ـ ــوو ،دروشـ ـ ـم ـ ــی رووسه‌کانیش ئه‌وه‌بوو ،شاره‌ک ه ده‌پارێزین یــان ل ـ ه پـێـنــاوی د همــریــن .ه ـه‌رو ههــا ستالین ب ـ ـه س ـ ـه‌ربـ ــازه ـک ــانـ ــی ده‌وت ده‌ب ـ ـێـ ــت تـ ــا دوا دڵ ــۆپ ــی خ ــوێ ــن شـ ـه‌ڕبـ ـکـ ـه‌ن .ب ــۆی ـ ه ب ـه‌ه ــۆی ب ـ ـ ـه‌رگ ـ ـ ــرى و خ ـ ـ ــۆڕاگ ـ ـ ــرى رووس ـ ـ ـه‌کـ ـ ــان ـ ـ ـه‌و ه ه ـی ـت ـل ـل ـه‌ربـ ــانـ ـگـ ـه‌شـ ـه‌ی ئ ـ ـ ـ ـ ـه‌وه‌ی د هک ـ ـ ـ ــرد، ئ ـ هگ ـه‌رسـتــالـیـنـگـراد بـگــرێــت ئ ـه‌وا سـه‌رجـه‌م دانـ ـ ـیـ ـ ـشـ ـ ـت ـ ــوانـ ـ ـه‌کـ ــای ب ـ ـ ـه ژن و م ـ ـ ـن ـ ـ ــداڵ و گه‌نجه‌و ه د هکــوژێــت ،چونک ه زۆر ماندویان کـ ـ ــردوه .ب ـ هه ـ هم ــان ش ـێ ــو ه داع ـش ـی ـه‌کــان و هاوکاره‌کانیان ب ه راسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ ئ ـ ـ ـ ـه‌م ق ـ ـس ـ ــان ـ ـ هی ـ ــان دژ ب ـ ـ ـ ه ش ـ ـ ـه‌رڤـ ـ ــانـ ـ ــان و
دانیشتوانى کوبانێ ده‌کرد. ه ـ ــاوکـ ــات ل ـ ـ هس ـ ـه‌ر هت ـ ــای ش ـ ـ ـه‌ڕ هک ـ ـ ـه‌دا، ئ ـ هڵ ـم ــان ـه‌کــان سـ ـه‌رکـ ـه‌وت ــوب ــوون ت ــا چــوون ـ ه شـ ـ ــار هک ـ ـ ـه ،بـ ـ ـ ـه‌اڵم ه ـی ـت ـل ـل ـه‌رپـ ــانـ ــی گ ـ ــۆڕی و خ ـ هڵ ـک ــی شـ ــار هک ـ ـ ه بـ ـ ه ت ـ هک ـت ـی ـکــی ورده‌و ه شه‌ڕیان ده‌کرد ،ئه‌م دیمه‌نانه‌ش ل ه کوبانێ دووبار ه بوه‌وه. • داس ـ ـ ـ ـ ـ ـتـ ـ ـ ـ ـ ــانـ ـ ـ ـ ـ ــی ک ـ ـ ـ ـ ــوب ـ ـ ـ ـ ــان ـ ـ ـ ـ ــێ و ڤێتنامییه‌کان: بـ ـ ـه‌رگ ـ ــری ڤ ـێ ـت ـن ــام ـی ـه‌کــان و پ ــاراس ـت ـن ــی واڵت ـ ـ هک ـ ـ هی ـ ــان لـ ـ ه ده‌س ـ ـ ـه‌اڵتـ ـ ــی ئ ـ هم ــری ـک ــا و فه‌ره‌نسا ،یه‌کێکی دیکه‌ی ه له‌و داستانانه‌ی کـ ه لـ همـێــژووی مــرۆڤــایـ هتـیــدا بـ ه سه‌ربڵندی و ش ـ ـ ـ ـکـ ـ ـ ــۆداری د هم ـ ـێ ـ ـن ـ ـێ ـ ـت ـ ـه‌و ه و خ ـ هڵ ـک ــی بـ ـ هحـ ـس ــر هتـ ـه‌و ه گ ـ ــوێ بـ ــۆ چ ـی ــرۆک ـه‌کــان ـی ــان ده‌گرن. ل ـ هگ ـه‌ڵ ئ ـ ـه‌وه‌ی ئـ همــریـکــا رۆش ـت ـبــو ه نــاو چ ـ هنــد شــارێ ـک ـه‌و ه و ه ـه‌وڵــی کــۆنـتــڕۆڵـکــردنــی ب ــاک ــوری ده‌دا ،ب ـ ـه‌اڵم ب ـ هه ــۆى خ ــۆڕاگ ــری ج ـ هن ـگ ــاوه‌ره‌کــان ــی ڤـێـتـنــام و ج ـه‌رب ـه‌ز هی ـی ــان، ئه‌مریکیه‌کان ب ه ناچاری پاشه‌کشێیان کرد. جه‌نگی ڤێتنام ،ل ه یه‌کی تشرینی دوه‌می ١٩٥٥بۆ ٣٠نیسانی ١٩٧٥بـه‌رده‌وام بوو، واتـ ـ ـه م ـ ــاوه‌ی ٢٠س ــاڵ ــی خ ــای ــان ــد ،ب ـ هم ـه‌ش درێ ـ ــژت ـ ــری ـ ــن جـ ـه‌نـ ـگ ــی س ـ ـ ـ ـه‌ده‌ی ب ـی ـس ـت ـه‌م ـه. جه‌نگه‌ک ه له‌نێوان ڤێتنامی باکور و باشور رووی ــدا ،بــاکــور لـه‌الیـه‌ن یه‌کێتی سۆڤێت و چین و واڵتانی کۆمۆنیست پشتیوانی ده‌کرا، ب ــاش ــوری ــش لـ ـه‌الیـ ـه‌ن ئ ـ همــری ـکــا و ف ـه‌ر هن ـســا و هــاوپ ـ هی ـمــان ـه ـکـان ـیــان ـه‌و ه پـشـتـیــوانــی د هک ـرا و هـێــزی ئـ همــریـکــی رۆشـتـبــوونـ ه نـێــو واڵت ـه‌وه. ب ــاک ــوریـ ـه‌کــان ب ــۆ ی ـ هک ـگ ــرت ـن ـه‌وه‌ی ه ـ ـه‌ردوو بـ هشـ هکـ ه د هجـ هنـگــان ،بــاشــور و ئه‌مریکاش ئــامــان ـج ـیــان ج ـی ــاب ــوون ـه‌وه‌ی ی ـ هک ـجــاره‌کــی و کۆتایی هاتنی رۆڵی کۆمۆنۆیسته‌کان بوو. سه‌ره‌تای جه‌نگه‌ک ه له‌نێوان فه‌ره‌نسا و ب ـ ــاک ـ ــوری ڤ ـێ ـت ـن ــام دروس ـ ـ ــت ب ـ ــوو ،ب ـ ـه‌اڵم ف ـ ـه‌ره‌ن ـ ـس ـ ـی ـ ـه‌کـ ــان س ـ ـه‌رک ـ ـه‌وت ـ ــون ـ ـه‌ب ـ ــوون، بـ ــۆی ـ ـه ئـ ـ هم ــریـ ـک ــا هـ ــات ـ ـه نـ ـێ ــو جـ ـه‌نـ ـگـ ـه‌کـ ـه و www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
واڵت ـ ـ ـ ــی گـ ـ ـ ـ ـه‌م ـ ـ ـ ــاڕۆدا ،بـ ـ ـ ـ ـه‌اڵم ئـ ـه‌م ــریـ ـک ــاش سـ ـ ـ ـه‌رکـ ـ ـ ـه‌وت ـ ـ ــونـ ـ ـ ـه‌ب ـ ـ ــوو .ل ـ ـ ـه‌سـ ـ ــاڵـ ـ ــی ١٩٧٣ رێکه‌وتننامه‌ی ئاشتی پاریس به‌سترا ،به‌اڵم ب ــاک ــور ب ـ ـ ـ ـه‌رده‌وام بـ ــوو ل ـ ه س ـ ـه‌رسـیــاسـ هتــی یه‌کگرتنه‌وه‌ی واڵت و کشانه‌و ه و ده‌رچوونی ئه‌مریکا لـ ه واڵت .دواتــریــش په‌یوه‌ندیه‌کانی ن ـێــوان ه ـ ـه‌ردوو ڤـێـتـنــامـ هکـ ه ئــاســایــی ب ــوه‌وه. جـ هنـگـ هکـ ه قــوربــانـیـه ـکـی زۆری لـێـکـه‌وتـه‌وه، به‌جۆرێک پێشبینی ده‌کرێت �سێ ( )٣ملیۆن و ١٠٠هـ ـ ـه‌زار سـ ـه‌رب ــاز و ه ــاواڵت ــی ڤـێـتـنــامــی
خستنه‌ڕووی خۆڕاگری چه‌ندین شار و شارۆچکه و قه‌اڵ دژی ده‌سه‌اڵتداره داگیرکه‌ره‌کان ،بۆ سه‌ملاندنی حه‌قانیه‌تی به‌رگری ره‌وای کوبانێ و سه‌رخستنی خه‌باتیانه ک ــوژراب ـێ ــت ،ل ـه‌و ژم ــار هیـ ـه‌ش نــزی ـک ـه‌ى ٢٠٠ ب ــۆ ٣٠٠ه ـ ـ ـه‌زار خ ـ هڵ ـکــی واڵت ـ ــی ک ـ هم ـبــودیــا ب ــوون ک ـ ه ک ـه‌وت ـبــوون ـ ه ن ــاو ج ـ هن ـگ ـ هک ـه20 ، بــۆ 30هـ ـه‌زار ل ـ ه خـ هڵـکــی الس ٥٨ ،ه ـه‌زار و ٢٢٠سـ ـ ـه‌رب ـ ــاز و فـ ـ ـه‌رم ـ ــان ـ ــده‌ی ج ـ هن ـگــی ئـ همــریـکــا ک ــوژران .ه ـه‌رو ههــا ه ـه‌زار و شـه‌ش س ـه‌د و بیست و ش ـه‌ش که‌سیش لـ همــاوه‌ی جه‌نگه‌که‌دا ونبوون. له‌نێو بـه‌رگــری ڤێتنامیه‌کان ،چه‌ندین ش ـ ـ ــار بـ ـ ــۆ مـ ـ ــاوه‌ی ـ ـ ـه ـک ـ ــی زۆر ب ـ ـ ـه‌رگـ ـ ــریـ ـ ــان ل ـه خ ــۆی ــان ک ـ ــرد وه‌ک (س ــایـ ـگ ــۆن ،ئ ـ ــان ل ــۆی) ک ـ ـ ه م ـ ـ ـ ــاوه‌ی ٦٦رۆژ گـ ـ ـ ـه‌م ـ ـ ــاڕۆدراب ـ ـ ــوون. ئ ـ ـ ـ ـ ـه‌وه‌ی ل ـ ـه‌ن ـ ـێـ ــوان داس ـ ـت ـ ــان ـ ــی کـ ــوبـ ــانـ ــێ و ڤ ـێ ـت ـن ــام ـی ـه‌کــان ل ـێ ـک ـچ ــووه ،پ ـ ـ هیـ ــوه‌دنـ ــی بـ ه شکانی هێزی به‌رانبه‌ره‌کانیانه‌و ه هه‌یه ،ک ه ب ـ ـه‌و ج ـ ــۆر ه ه ـێ ــزی ب ــاش ــور و ئ ـ همــری ـک ـی ـه ـکـان www.komelge.com
تێکنه‌شکابوون ،ه ـه‌رو ههــا لـ ه کوبانێش تا ئ ـه‌وکــات داع ــش نـ هشـکــابــوو ،ب ـه‌اڵم بـ ههــۆى خــۆڕاگــرى شـه‌رڤــانــان و خه‌ڵکى کوبانێیه‌و ه غروریان شکاو ل ه کانتۆنى کوبانێ و تـه‌واوى خــۆرئــاواى کوردستاندا ده‌رک ـران و زیانێکى ئێجگار گه‌وره‌یان به‌رکه‌وت ،له‌هه‌مانکاتدا داعش ل ه ته‌واوى ئه‌وناوچانه‌ى ل ه عێراق و ســوریــا داگـیــرى کــردبــوون تــوو�شــى شکستى گه‌ور ه بوو. • نه‌به‌ردی ئاالمۆ: یـ ـ هکـ ـێـ ـک ــی دی ـ ـک ـ ـ ه لـ ـ ـ ـه‌و ن ـ ـ هب ـ ـه‌ردی ـ ــان ـ ـه‌ی شۆڕشگێڕه‌کان دژی ده‌سه‌اڵتی داگیرکاری واڵت ـ ــان ـ ــی دی ـ ـک ـ ـه نـ ــوان ـ ــدوی ـ ــان ـ ـه ،خ ـ ــۆڕاگ ـ ــری ه ــاواڵت ـی ــان ــی (ئـ ــاالمـ ــۆ)ی واڵتـ ــی ئ ـ همــری ـکــای ـه، خه‌ڵکی قه‌اڵی ئاالمۆ ک ه نزیکی شاری (سان ئ ـ هن ـتــۆن ـیــۆی) ئ ـ هم ــڕۆی ـه ،ب ــۆ م ــاو هی ـه‌کــی زۆر به‌رگریان کرد. شـ ـه‌ڕی ئ ــاالم ــۆ ،ل ـ ه ٦ئـ ــازاری ١٨٣٦ل ه ن ـێــوان شــۆڕش ـگ ـێ ـڕانــی ت ـ هک ـســاس و ســوپــای مـ هکـسـیـکــدا ل ـ ه ق ـه‌اڵی ئــاالمــۆی سـه‌نـتـه‌ری ش ــارۆچ ـک ـه‌ی (س ــان ئـ هنـتــۆنـیــۆ دی بـێـخــار) روویدا. ل ـ ـه ٢٣ى ش ـ ــوب ـ ــات ،گ ـ ـ هن ـ ـڕال (س ــان ـت ــا ئــانــاک) سوپایه‌کی گ ـه‌وره‌ی دروســت کــرد و گ ـ همــاڕۆی شــارۆچـکـ هکـ هیــدا و بـه‌رگــریـکــاران رۆش ـ ـت ـ ـن ـ ـ ه ق ـ ـ ـه‌اڵک ـ ـ ـه ،لـ ـ ـ ه ش ـ ـ ـ ـه‌وی ٥ئ ـ ـ ــازار به‌رگریکاران به‌ڵێنیاندا تا مــردن بجه‌نگن، ب ــۆی ـ ه بـ ـ ه درێـ ـ ـ ـژای ئ ـ ـه‌و شـ ـ ـه‌و ه ش ـ ـه‌ڕک ـ ـرا .لـ ه ش ـه‌وی ٦مــانــگ مه‌کسیکیاکان بـ ه هیزێکی زۆره‌و ه هـێــرشـیــان ک ــرد ه س ـه‌ر ق ـه‌اڵک ـه .ل ه گه‌ڵ ئه‌وه‌ی به‌رگریکاران شه‌ڕی بێ وێنه‌یان کــرد و ژن و مـنــداڵ هــاو ـکـاریــان بــوون ،بـه‌اڵم دواتــر مه‌کسیکه‌کان به‌قور�سی سه‌رکه‌وتن و زی ــات ــر لـ ـه ٦٠٠سـ ـه‌رب ــازیـ ـی ــان کـ ـ ـ ــوژران و ن ــزی ـک ـه‌ى ٢٠٠ک ـه‌س ـیــش ل ـ ه ب ـه‌رگ ــری ـک ــاران گ ـی ــان ـی ــان ـل ـه‌د هس ـت ــدا .ب ـ ـ ـه‌اڵم خ ـ ــۆڕاگ ـ ــرى و به‌رخۆدانى به‌رگریکارانى قه‌اڵک ه بۆ مــاوه‌ى 13رۆژ وایکرد شـه‌ڕى ئاالمۆ ل ه مـێــژوودا ب ه گــرنـگـیـیـه‌و ه تــۆمــار بـکــرێــت و وه‌ک سـمـبــولــى
نه‌مرى و شه‌ڕى سه‌ربه‌خۆیی ناوببرێت. مــاوه‌ی چه‌ندین ســاڵ خه‌ڵکی ره‌سه‌نی شارۆچکه‌ک ه دژی ده‌سه‌اڵت ه داگیرکه‌ره‌کان له‌و شوێنه‌دا جه‌نگاون ،وه‌ک چۆن خه‌ڵکی کــوبــانــێ و شـه‌رڤــانــان م ــاوه‌ی چـ هنــد ساڵێک دژی د هس ـه‌اڵت ـ ه داگـیــرک ـه‌ر و روخـێـنـه‌ره ـکـان ده‌جه‌نگن. خستنه‌ڕووی خــۆڕاگــری چه‌ندین شار و ش ــارۆچـ ـکـ ـ ه و ق ـ ـه‌اڵ دژی د هسـ ـ ـه‌اڵت ـ ــدار ه داگ ـیــرک ـه‌ره ـکـان ،بــۆ سـ هملــانــدنــی حه‌قانیه‌تی بـ ـ ـه‌رگ ـ ــری ره‌وای ک ــوب ــان ــێ و س ـه‌رخ ـس ـت ـن ــی خه‌باتیانه ،وه‌ک چۆن هه‌ر یه‌ک ل ه خه‌ڵکی ئ ـه‌و واڵتــان ـه‌ی خــاو هنــی خـ هبــات و تێکۆشانی هــاوشـێــوه‌ی کــوبــانــێ-ن ،تائێستا شــانــازى ب ه خه‌باتییانه‌و ه د هک ـه‌ن .بۆی ه پێویست ه گه‌لی کـ ــورد و خ ـ هڵ ـکــی ئ ـ ــازادی خـ ــوازی نــاوچ ـ هک ـ ه ب ـ هه ـ همــان ب ـیــرکــردن ـه‌و ه ش ــان ــازی بـ هخـه‌بــاتــی ره‌وای کــوبــان ـێ ـی ـه‌و ه ب ـک ـه‌ن و وه‌ک سـمـبــولــى خ ـ هب ــات و قــوربــان ـیــدانــى ک ــورد ل ـ ه م ـێ ــژوودا تــۆمــارى بـکـه‌ن .ه ـه‌ر وه‌ک چــۆن رووسـه ـکـان به‌شکۆمه‌ندی باس ل ه ستالینگراد ده‌که‌ن و ن ـ ــاو هک ـ ـه‌ی د هپ ـ ــارێ ـ ــزن و دوژم ـن ـه‌کــان ـی ــان ــی پ ــێ د هتــرس ـێ ـنــن ،ل ـه‌م دوای ـی ــان ـ هش ــدا ،پــۆتـنــی سه‌رۆکی واڵت به‌و ه هه‌ڕه‌شه‌ی ل ه ئاردۆگانی سـ ـ ـه‌رۆکـ ــی ت ــورکـ ـی ــا د هک ـ ـ ـ ــرد ک ـ ـ ه سـ ــوریـ ــای لێده‌کات ه ستالینگراد ،به‌م جۆره‌ش گرنگ ه کــورده ـکـان هه‌میش ه کوبانێ بیر دوژمـنــان و داگیرکه‌رانى کوردستان بخه‌نه‌وه. گــرن ـگ ـ ه مـ ـێ ــژووی ک ــوب ــان ــێ ،ب ـخــرێ ـت ـ ه نــاو بـ ـه‌رن ــامـ ـه‌ی خ ــوێ ـن ــدن و ن ـ ـ ـه‌وه‌ی داهـ ــاتـ ــو و له‌سه‌روه‌ری مێژووی واڵته‌که‌یان ئاگاداربن، تاکو پێیان بوترێت ،له‌ناو ئه‌و هه‌موو خاڵ ه ر هشـه‌ی مێژووی کــورد ،ک ه ده‌گمه‌ن ه له‌ناو ج ـ ــواڵن ـ ـه‌و ه و خ ـ هبــات ـێ ـکــی ه ـێ ــز ه کـ ــورده ـک ــان بـه‌د هگـمـه‌ن لـه‌نــاوخــۆدا خیانه‌تیان له‌یه‌ک نـ هکــردبـێــت و دژی ی ـه‌ک نـه‌و هسـتــابـێـتـنـه‌وه، بـه‌اڵم کوبانێ به‌بێ خیانه‌ت سه‌رکه‌وتنێکى گه‌وره‌ى مێژوویى تۆمارکرد.
35
NO:14 - February 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
پارادیمی ره‌خن ه و ره‌خنه‌دان و دۆخی باشوری كوردستان حه‌سه‌ن جودی به�شی سێیه‌م كۆتایی «ده‌مێك ه شاری پڕ شۆری مه‌حه‌ببه‌ت مات و خامۆشه ب ه قانوونی ته‌جه‌ننون شۆڕ�شێ ئینشا نه‌كه‌م ،چ بكه‌م؟!» مه‌حوی ()6 مانیفێستۆی شۆڕش -پارادایمی شۆڕشگێڕی مسۆگه‌ر ئه‌و ه یه‌كالیی بۆته‌و ه ك ه باشور ل ه گێژاو دای ه و بۆ تێپه‌ڕاندنی ئه‌و گێژاو ه پێویستیی ب ه شۆڕشێكی زینهی -ویژدانی -ئه‌خالقی -كۆمه‌اڵیه‌تی و سیا�سی هه‌ی ه .دۆخی باشور له‌ڕووی بابه‌تییه‌وه ؛ دۆخی به‌رپاكردنی شۆڕشێكی جه‌ماوه‌رییه و له‌ده‌ره‌وه‌ی شۆڕ�شی جه‌ماوه‌رییشدا هه‌ر چاره‌سه‌رییه‌كی دیك ه وه‌همێكی دژ ه شۆڕشییه .ئیدی شۆڕش بۆت ه پێداویستییه‌كی ژیانیی ل ه باشور ،بێ شۆڕش ژیان زۆر دژوار ه و بێ شۆڕش ئیدی ژیان ب ه واتای خۆی به‌رده‌وام نابێت .چونك ه ل ه باشوردا دۆخێكی داگیركاركاری و خیانه‌تكردن له‌به‌رامبه‌ر ب ه گه‌ل بااڵده‌سته و دیار نیی ه به‌ره‌و چ هه‌ڵدێرێكی مه‌ترسیدار ده‌بردرێت .بۆی ه 36
به‌بێ شۆڕشێكی ئازادیخوازی جه‌ماوه‌ری؛ داگیركاری و خیانه‌تكاریش راناماڵرێت. هه‌روه‌ها ل ه باشوردا كێشه‌ی ش نان و ئازادی هه‌ی ه و به‌یه‌كه‌و ه په‌یوه‌ستدارن ،بۆی ه له‌به‌رامبه‌ر به‌م دۆخی بێ نانی و بێ ئازادییه‌دا شۆڕش پێویستییه‌كی ناچارییه .ئیدی فاكته‌ری یه‌كه‌می شۆڕش نان بێ یان ئازادی ،ئه‌وا ئازادی ل ه نان و نانیش ل ه ئازادی دای ه. باوه‌ڕم وای ه ك ه هه‌ر شۆڕشێك بۆ نان و ئازادی نه‌بوو و مه‌یلی ده‌سه‌اڵتخوازی هه‌بوو ئه‌وا شۆڕش نیی ه و چه‌واشه‌یه. هه‌ڵبه‌ت ه له‌نێوان شۆڕش و شۆڕ�شی چه‌واشه‌دا؛ به‌دیهێنانی ئازادی سه‌نگی مه‌حه‌كه .هه‌ڵبه‌ت ه كوشنده‌ترین وه‌همیش ئه‌وه‌ی ه ك ه دژه‌شۆڕش (شۆڕ�ش ی ساخته، شۆڕ�شی چه‌واشه) ب ه شۆڕش ببینرێت. گومان له‌وه‌دا نه‌ماو ه ك ه ژیانی ئازاد و شكۆمه‌ند ل ه باشوردا ل ه شۆڕ�شی ئازادیدا خۆی حه‌شار داوه .بۆ ئه‌م شۆڕشه؛ چه‌كی قورس ،باڵه‌خانه‌ی به‌رز و پاره‌یه‌كی زۆری ناوێت ،ته‌نیا ئیراده‌ی ده‌وێت ،ك ه ئیراده هه‌بوو ،ئه‌وا هه‌موو پێداویستییه‌كانی به‌رپاكردنی شۆڕش و سه‌ركه‌وتنی شۆڕش ده‌كرێ دابین بكرێت .ئیدی نابێت ل ه شۆڕش به‌رپاكردن بترسین .ترس ل ه شۆڕش ترس ه ئازادی ،ترس ل ه ئازادی
ترس ه ل ه تێگه‌یشتن و به‌رپرسیارێتی. هه‌ڵبه‌ت ه ترس بۆخۆی له‌ئاست ئیراده‌ی شۆڕشگێڕیدا شێره‌به‌فرینه‌یه و هه‌ر شۆڕش ه ترس ده‌توێنێته‌وه .به‌اڵم شۆڕش خۆی چییه؟! بێگومان زۆربه‌ی دژبه‌ران ی شۆڕش؛ یان له‌واتای شۆڕش تێنه‌گه‌یشتوون ،یان زه‌ره‌رمه‌ندن لێی ،بۆی ه شۆڕش و دۆخی شۆڕشگێڕیی په‌سند ناكه‌ن و ته‌نانه‌ت دژی�شی راده‌وه‌ستن .به‌اڵم شۆڕش بۆخۆی راسته‌وڕاست په‌یوه‌ست ه ب ه ژیانه‌و ه و خۆی ژیانه ،هه‌ڵبه‌ت ه ژیانێكی واتادار ،ك ه ل ه ژیانی ئازاددا به‌رجه‌سته ده‌بێت .چونك ه ل ه ساده‌ترین واتایشیدا؛ شۆڕش چاالكی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی واتای ه ب ۆ ژیان و مرۆڤ و كۆمه‌ڵگ ه و كۆتاییهێنان ه به‌ژیانی كوله‌مه‌رگی و دووبار ه و بێڕۆح و بێواتا ،ده‌ستپێكردنی پرۆسه‌ی تێكۆشان ه بۆ ژیانێكی ئازاد ،بیركردنه‌وه‌ی ئازاد و لێگه‌ڕینی هه‌قیقه‌ته .بۆی ه چه‌ند ه شۆڕش ت، هه‌ڵگری هه‌قیقه‌تی ژیانی ئازاد بێ ئه‌وه‌نده‌ش خۆی له‌و وه‌همان ه ب ه‌دوور ده‌گرێت كه هه‌وڵده‌ده‌ن جێی ژیانی راسته‌قین ه پڕبكه‌نه‌و ه .چه‌ند ه شۆڕش هزری گۆڕین ی ژیانه ،ئه‌وه‌نده‌ش هونه‌ری ی ژیانه .شۆڕش حه‌زێكی بونیادنانه‌و ه مه‌رگدۆستی و خوێناویكردنی دۆخی www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
هه‌یی نیی ه ،به‌ڵكو دروشم و كرۆكی خۆی؛ بونیادنان و به‌رده‌وامیدان ه ب ه ژیانی ئازاد. واتا؛ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی رۆحی ژیاندۆستی و عه‌شقی ژیانی ئازاده. مسۆگه‌ر شۆڕش دوو ستووندی بنچینه‌یی هه‌یه؛ یه‌كیان هزر ه و ئه‌وه‌ی تریان كرداره .له‌ڕووی هزرییه‌و ه شۆڕش واتا؛ شكاندنی به‌سته‌ڵه‌كی دۆگماتیزم و به‌الوه‌نانی بێباكیی لومپه‌نیز م و خوڵقاندنی پارادایمی شۆڕشگێڕی و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی سروشتی دیالیكتیك ه بۆ ژیان و مرۆڤ و كۆمه‌ڵگه .سروشتی دیالیكتیكیش واتا؛ یه‌كبوونی مرۆڤ و كۆمه‌ڵگ ه و گۆڕان و پێشكه‌وتنی هه‌میشه‌یی له‌سه‌ربنه‌مای ئازادی ،یه‌كسانی ،دادپه‌روه‌ری، دیموكراتی و ئاشتی و به‌یه‌كه‌وه ژیان. هه‌ڵبه‌ت ه به‌رپابوونی شۆڕش رۆحی لێبورده‌یی و به‌یه‌كه‌و ه ژیانی هاوسه‌نگ په‌یماننامه‌یه‌كی و ده‌خولقێنێت ك بۆ ژیان ی ئازاد ی خه‌ڵ ئازادیخوازان ه ده‌نووسێته‌وه. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی شۆڕش؛ به‌تووڕه‌یی ئاوڕ له‌رابردوو ده‌داته‌وه و په‌سندی ت ،له‌ئێستاش راده‌مێنێ و ده‌یه‌وێت ناكا تێیپه‌ڕێنێت ،به‌جۆشیش ه بۆ ئایینده‌یه‌كی گه‌ش ،بۆی ه ده‌بێ وه‌اڵمی هزری و كرداری هه‌ب ێ بۆ پر�سی چۆن ژیاوین ،چۆن ده‌ژین و چۆن بژین؟ لێره‌و ه له‌گه‌ڵ به‌الوه‌نانی بێهوایی ،بێئیراده‌یی ،ره‌شبینی ،بێهوده‌یی و قه‌ده‌رگه‌راییدا ،باوه‌ڕی ،هیوا ،ئیراده و هێز و توانستی تێكۆشان بۆ تاك و كۆمه‌ڵگ ه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه .بێگومان باوه‌ڕی هیوا ده‌ئافرێنێ ،هیواش ئیراده ،ئیراده‌ش هێزی تێكۆشان .ئیدی شۆڕش له‌هزره‌وه ده‌ست پێده‌كات ،له‌چاالكیدا هه‌ڵده‌ك�شێ، له‌واقیعیشدا سه‌رده‌كه‌وێت .یان ب ه واتایه‌كی دیكه؛ شۆڕش له‌واقیعی گێژاودا چه‌كه‌ره ده‌بێ و له‌هزردا داده‌ڕێژرێ و www.komelge.com
واقیعێكی تری جوداش ده‌خولقێنێ!. له‌ڕووی كردارییه‌وه ؛ شۆڕش بۆ تاك و كۆمه‌ڵگ ه هه‌ر ته‌نیا دروشمگه‌لێكی وه‌ك»:بژی و بمرێ» نییه ،به‌ڵكو پرۆسه‌ی خۆخوڵقاندنه‌و ه و خوڵقاندنی ژیانێكی شكۆداره ،گه‌ڕاندنه‌وه یان گه‌یاندنه‌وه‌ی تاك و كۆمه‌ڵگه‌ی ه ب ه سروشتی خۆیان. بۆی ه چه‌ند ه دژی سته‌می ده‌سه‌اڵتدارییه، ده‌بێ ئه‌وه‌نده‌ش دژی سته‌می كۆمه‌ڵگ ه ل ه تاكه‌كانی بێت .لێره‌وه‌ی ه شۆڕش كارابوونه‌وه‌ی ئیراده‌ی ئازاد و رێكخسته‌بوونه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگ ه دێنێت و كه‌رامه‌تی ئینسانی تاك و جوانییه‌كانی ژیانی كۆمه‌ڵگ ه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه .شۆڕش بۆ تاكیش و بۆ كۆمه‌ڵگه‌ش به‌واتای ئافراندنی باوه‌ڕی ،هیوا ،ئیراده ،وز ه و هێزی گه‌یشتن ب ه ژیانی ئازاد دێت.
ل ه مانیفێستكردنی شۆڕشدا ئه‌ركێكی زۆرمان خسته ئه‌ستۆی شۆڕش بۆ ئه‌وه‌ی ب ه ئامانجگه‌لێكی زۆر بگات شۆڕشگێڕێتی بۆخۆی بیر و گووته و كردار ه به‌یه‌كه‌وه ،رۆحێكی چاالك و ویژدانێكی زیندووه .كه‌سێتی شۆڕشگێڕ؛ به‌باوه‌ڕ و بڕیاڕه ،به‌هیوا‌‌و ئیراده‌ی ه ،به‌هێز و چاالك ه بۆ شۆڕش .مه‌زنترین شۆڕ�شی جیهانیش هه‌ر له شۆڕ�شی خودسازیی ه‌و ه ده‌ستپێده‌كات .واتا ل ه بونیادنانه‌وه‌ی سه‌رله‌نوێی خود .وه‌ك چۆن پیتێك ،دوو، �سێ ده‌بێت ه وش ه و وشه‌یه‌ك دوو و سێش ده‌بێت ه رسته ،وه‌ك چۆن ب ه داگیرساندنی
مه‌شخه‌ڵێك چرایه‌ك، مۆمێك، شه‌وه‌زه‌نگ له‌و شوێن ه نامێنێت ،ئه‌وا مه‌زنترین شۆڕشیش ل ه تاكێك ،دووان و سێیانه‌و ه ده‌ستپێده‌كات و كۆی كۆمه‌ڵگ ه ده‌خات ه ژێر كاریگه‌ری خۆیه‌وه .به‌اڵم ئه‌م شۆڕش ه له‌به‌رپابوونیدا؛ پێویستی ب ه رۆحی رێنیسان�سی ،ئه‌قڵی رۆشنگه‌ری و فه‌لسه‌فه‌ی ئازادی هه‌ی ه له‌و تاكه‌ی ك ه خه‌ریكی خۆبونیادنانه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌ی خودی خۆیه‌تی .پێویستی ب ه هزری شۆڕشگێڕی ،كه‌سێتی شۆڕشگێڕ، رێكخستن و چاالكی شۆڕشگێڕی هه‌یه. واتا پێویستی به‌میكانیزم ه بنچینه‌ییه‌كانی «په‌روه‌رده ،رێكخسته‌بوون و چاالكی شۆڕشگێڕانه » هه‌یه. ()7 ئه‌لته‌رناتیڤی شۆڕشگێڕی – پۆلینی شۆڕش ل ه مانیفێستكردنی شۆڕشدا ئه‌ركێكی زۆرمان خست ه ئه‌ستۆی شۆڕش بۆ ئه‌وه‌ی ب ه ئامانجگه‌لێكی زۆر بگات .ئه‌م ه گرفت و ئیشكالییه‌تێكی مه‌زنه .چونك ه ل ه وردبوونه‌وه‌مان بۆ ئه‌و ئه‌رك و ئامانجانه، گرفتی ئه‌وه‌ی كام ه ئه‌رك له‌پێش ئه‌ركه‌كانی تره‌وه‌یه؟ كام ه ئامانج له‌پێش ئامانجه‌كانی تره‌وه‌ی ه ؟ له‌به‌رده‌مماندا قوتده‌بێته‌وه .ئایا چ پێوان ه و رێكارێك بۆ پۆلینكردنی ئه‌رك و ئامانجه‌كان به‌بنه‌ما وه‌ربگرین ،بێ ئه‌وه‌ی بكه‌وین ه نێو ته‌ڵه‌زگ ه لۆژیكییه‌كانی دۆگماتیزمه‌وه ،ك ه ره‌هاگه‌رایی له‌جیاوازكردنی‌نێوان هه‌موو شتێكدا‌ده‌كات ،هه‌روه‌ها بێ ئه‌وه‌ی خۆ ل ه لۆژیكی پارچ ه پارچه‌كرد ن و دابڕاندن ه بێ بنه‌ماكانی لومپه‌نیزمیش بۆ شته‌كان نزیك بكه‌ینه‌وه؟. ده‌كرێ له‌مڕووه‌و ه هانا وه‌به‌ر مه‌تۆدی پۆلینكاری بیرمه‌ند «فرناند براودل» 37
NO:14 - February 2017
ببه‌ین ل ه پۆلینكارییه‌كه‌یدا بۆ زه‌مه‌نی پێكهاتن و گۆڕین و گه‌شه‌سه‌ندنه‌كان. هه‌ڵبه‌ت ه لێره‌دا و له‌م وتاره‌دا ده‌رفه‌تمان بۆ تاوتوێكردنی ئه‌و مه‌تۆده‌ی «براودل» و بیر و بۆچوونی بۆ كۆی مێژوو و شارستانییه‌ت نییه ،به‌اڵم ب ه پووختی ده‌توانین بڵێین كه؛ «براودل» زه‌مه‌نی مێژوویی له‌رووی خایاندنه‌و ه بۆ �سێ ئاست پۆلین ده‌كات؛ زه‌مه‌نی درێژخایه‌ن (زه‌مه‌نی جوگرافیایی) ،زه‌مه‌نی ناوه‌ڕاست (زه‌مه‌نی كۆمه‌اڵیه‌تی) ،زه‌مه‌نی كورت (زه‌مه‌نی سیا�سی -یان زه‌مه‌نی تاكی) .زه‌مه‌نی درێژخایه‌ن()Le Temps Long؛ زیاتر پێكهات ه بونیادییه‌كان ده‌گرێته‌وه ،وه‌ك پێكهاته‌ی جوگرافیایی ،پێكهاته‌ی زینهی، پێكهاته‌ی كلتور(چاند)ی ،گۆڕانكارییه‌كان له‌م ماو ه زه‌مه‌نییه‌دا زۆر خاون ،ره‌نگبێ سه‌ده‌ی ه یان چه‌ندین سه‌ده‌ی پێویست بێت تا گۆڕانكاری ل ه بونیادیاندا بكرێت. زه‌مه‌نی ناوین ()Le Temps cyclique؛ زیاتر بارودۆخه‌كان (ظروف) له‌خۆوه ده‌گرێت و زه‌مه‌نێكی خولدار ه (دوري)یه و گۆڕانكاریی ه ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان له‌خۆو ه ده‌گرێت ،ره‌نگبێ ل ه د ه ساڵ تا په‌نجا ساڵ بخایه‌نێت تا گۆڕانكاری ئابووری بنچینه‌یی یان كۆمه‌اڵیه‌تی ریشه‌یی رووده‌دات .زه‌مه‌نی كورت (Le Temps )Court؛ ك ه زه‌مه‌نی رووداو و كه‌سه‌كانه و زیاتر رووداو ه سیاسییه‌كان و كه‌سیه‌كان له‌خۆو ه ده‌گرێت و بۆ روودانی�شی پێویستی ب ه زه‌مه‌نێكی كورتی چه‌ند ساڵی هه‌یه. ئه‌وه‌ی به‌م مه‌تۆده‌ی «براودل»ه‌وه سه‌باره‌ت ب ه دۆخی باشور ده‌توانین شیكردنه‌وه‌ی پێبكه‌ین و ئه‌نجامی لێوه‌ربگرین وه‌هایه :ئه‌و گێژاوه‌ی باشوری كوردستان ب ه تایبه‌ت و كۆی خۆرهه‌اڵتی ناوینی تێدا غه‌رق بوو ه ل ه �سێ ئاستی جیاواز دان ،بۆی ه هه‌ر هه‌وڵدانێك بۆ 38
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
رزگاربوون له‌م گێژاو ه ئاست جیاوازانه‌دا پێویستی ب ه شۆڕ�شی ئاست جیاواز هه‌یه: یه‌كه‌م :باشور ك ه ل ه گێژاوێكی زینهی و كلتوری قووڵ دایه ،هه‌ر ته‌نیا به‌رهه‌می ئه‌و بیستوپێنج ساڵه‌ی دوای راپه‌ڕین نییه ،به‌ڵكو درێژده‌بێته‌و ه بۆ سه‌دان و هه‌زاران ساڵی رابردوو تا ئه‌و گێژاوه زیهنیی و كولتورییان ه ده‌قیان گرتوو ه و
گرفتی دۆگامتیزم گرفتێكی زیهنی و كلتوری هه‌روا ئاسان نیی ه تا لێیه‌وه به‌چاونوقانێك لێی رزگار ببین بوونه‌ت ه به‌شێك ل ه راستینه‌ی واقیعی رابردوو و ئێستای باشور – و كۆی خۆرهه‌اڵتی ناوینیش .هه‌ڵبه‌ت ه ل ه سه‌ده‌ی بیسته‌و ه تا ئێستا ئه‌و گێژاو ه ره‌هه‌ند و مه‌ودای دیكه‌ی وه‌رگرتوو ه و خه‌ستتر بۆته‌و ه و له‌میانه‌ی به‌ریه‌كه‌وتنی له‌گه‌ڵ كلتور و زیهنییه‌تی دیكه‌ی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و جوگرافیایه ،له‌هه‌مانكاتدا جول ه و كارابوونی هه‌ندێ توخم و فاكته‌ری زینهی و كلتوری ناو خودی پێكهاته زینهی و كلتورییه‌كه‌ی باشور -به‌تایبه‌تی ئه‌و بیستوپێنج ساڵ ه -وایكردوو ه گێژاوه‌ك ه خێراتر رۆبچێت و كاریگه‌رییه‌كانی زیاتر ببن .هه‌ڵبه‌ت ه شۆڕ�شی زانست و ته‌كنۆلۆژیای ئێستاش هه‌موو ئه‌و توخم و فاكته‌ر و به‌ریه‌كه‌وتن و جول ه و كارابوون و كاریگه‌رییانه‌ی به‌ڕاده‌یه‌كی سه‌رسوڕهێنه‌ر مه‌زن و كاریگه‌ر كردووه. واتا ئه‌وه‌ی ل ه هه‌زاران ساڵدا ،یان به
سه‌دان ساڵ ده‌كرا كاریگه‌ری هه‌بێت یان گۆڕانكاری و پێشكه‌وتنی تێدا بێته‌دی ،ئه‌وا مرۆڤ له‌چه‌ند ده‌یه‌كدا ده‌یبینێت و ده‌ركی پێده‌كات. بۆیه كاتێك باس ل ه تێپه‌ڕاندنی ئه‌و گێژاو ه زینهی و كلتوریی ه ده‌كه‌ین ،ده‌بێ ئه‌و راستیانه‌ی سه‌ره‌و ه له‌به‌رچاو بگرین و پێمان وانه‌بێت ب ه ماوه‌یه‌كی زۆر كه‌م و ل ه چه‌ند ساڵێكدا ده‌توانین ئه‌و گرفته زینهی و كلتورییان ه تێپه‌ڕێنین ،ئه‌وه‌ی ده‌توانێت ئه‌و ماوه‌ی ه كورت و كورتتر بكاته‌و ه ره‌نگبێ ت ك ه ئه‌و شۆڕش ه زینهی و كلتورییه بێ بۆت ه پێویستییه‌كی ژیانیی ل ه باشور و كۆی خۆرهه‌اڵتی ناویندا .ره‌نگبێ هه‌ندێ گرفتی بونیادی زینهی و كلتوری ئه‌وتۆ هه‌بن كه‌وا پێویستی ب ه ماوه‌یه‌كی درێژخایه‌نتر هه‌بێت. بۆ نموونه ؛ گرفتی دۆگماتیزم گرفتێكی زینهی و كلتوری هه‌روا ئاسان نیی ه تا لێیه‌و ه به‌چاونوقانێك لێی رزگار ببین ،ئه‌م ه له‌كاتێكدا كۆی بونیادی زینهی و كلتوری له‌م جوگرافیایه‌دا بونیادێكی دۆگماییه .پیرۆزی و تابۆ ،ره‌هاگه‌رایی و قه‌ده‌رگه‌رایی ،الساییكردنه‌و ه و ئه‌زبه‌ره‌یی....هتد هه‌موو خان ه و شانه‌ی ئه‌و زیهنییه‌ت و كلتوره‌ی باشور و خۆرهه‌اڵتی ناوینی داگیركردوو ه و هه‌ر وا ب ه سانایی قه‌اڵ و قووڵل ه و سه‌نگه‌ر ه زینهی و كلتورییه‌كانی خۆی چۆل ناكات .هه‌روه‌ها گرفتی لومپه‌نیزم ك ه هه‌م گرفتێكی دێرین ه و هه‌میش سه‌ده‌یه‌ك زیاتر ه وه‌ك ره‌وت و ته‌وژمێكی زینهی و كلتوری مۆدێرنیته‌ی سهرمایهداری ره‌شه‌بائاسا رووی ل ه باشور و خۆرهه‌اڵتی ناوین كردووه. گرفتی ده‌سه‌اڵتخوازێتی (هیرارشیزم) و سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی هه‌ر ته‌نیا گرفتێكی سیا�سی رۆژان ه و كورت مه‌ودا نییه ،به‌ڵكو ل ه بنچینه‌دا گرفتێكی بونیادی درێژخایه‌نه ،بۆ پێنج تا حه‌وت هه‌زار www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
ساڵ ده‌گه‌ڕێته‌وه و چه‌ندین قۆناخ و جۆر و شێو ه و شێواز و چه‌مك و مه‌ودای هه‌یه ،به‌اڵم ل ه بنچینه‌دا یه‌ك كرۆك و زیهنییه‌تی هه‌یه .بێگومان تێپه‌ڕاندنی زیهنییه‌تی ده‌سه‌اڵتخوازێتی و سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتیش هه‌روا ئاسان نییه، به‌ڵكو له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هێز و توانستی خۆی ل ه هه‌ردوو زیهنییه‌تی دۆگماتیزم و لومپه‌نیزمه‌و ه ده‌گرێت ،وه‌ك بونیادێكی �سێ ستوونی (دۆگماتیزم ،لومپه‌نیزم، زیهنییه‌تی پێكهاته‌ی هیرارشیزم) بااڵده‌ستیی پێكده‌هێنن .گۆڕانكاری له‌و بونیاد ه زینهی و كلتوریی ه گۆڕانكارییه‌كی خاو ده‌بێت و پێویستی ب ه ماوه‌یه‌كی درێژ هه‌ی ه بۆ تێپه‌ڕاندنیان. ئیدی گه‌لێك گرفتی دیكه‌ش هه‌ن، ك ه خودی گێژاوه‌كه‌یان پێكهێناو ه و ل ه په‌تای درێژخایه‌ن ده‌چن ،هه‌روا ب ه سانایی ناتوانرێت تێپه‌ڕێنرێن ،مه‌گه‌ر ته‌نیا ب ه ره‌وت و ته‌وژمی زینهی و كلتوری پێچه‌وانه‌ی گه‌رده‌لول ئاسا بتوانێت ئه‌و گرفتانه ل ه دۆخی گێژاو دروستكردن ده‌ربهێنرێن و ببڕدرێن ،یان بپووكێنرێنه‌وه ،ك ه به‌م ه ده‌گووترێت؛ ره‌وت ،یان ته‌وژمه‌كانی شۆڕ�شی زینهی و كلتوری. مسۆگه‌ر له‌پشت هه‌موو گێژاو و گرفت ه ئابووری ،كۆمه‌اڵیه‌تی، سیاسییه‌كانیشدا پاشخانێكی زینهی و كلتوری خۆی هه‌ی ه و رۆڵی بونیادییانه‌ی پێكهاته‌ی زینهی و كلتوری ناكرێ فه‌رامۆش بكرێت .هه‌روه‌ها ده‌بێ كاریگه‌ریی ه پێچه‌وانه‌ییه‌كه‌ی�شی ببینین و ده‌رك به‌و ه بكه‌ین كه؛ فاكته‌ر ه ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسییه‌كانیش له‌درێژماوه‌دا و ل ه قۆناخ ه جیاوازه‌كانیدا رۆڵگیرن ل ه شێوه‌گرتنی بونیادی زینهی و كلتوریدا. دووه‌م :هه‌ر ل ه باشوردا – ل ه كۆی خۆرهه‌اڵتی ناوینیشدا هه‌ر وای ه -گێژاوێكی www.komelge.com
ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تی قووڵ و فراوان له‌ئارا دایه ،هه‌ڵبه‌ت ه ئه‌و گێژاوه پاشخان ی زینهی و كلتوری ی خۆی هه‌یه ،به‌اڵم ل ه هه‌ر ماوه‌یه‌كی مامناوه‌ندی خولداری (دوری) دا گرفتی ئابووری یان كۆمه‌اڵیه‌تی یان هه‌ردووكیان به‌یه‌كه‌و ه ده‌رده‌كه‌ون و مۆركی خۆیان له‌و قۆناخ ه مامناوه‌ندیی ه ده‌ده‌ن .بێگومان گرفت و قه‌یرانه ئابوورییه‌كانیش بونیاد ه زینهی و كلتوری و كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسییه‌كان كاریگره‌ی
دۆگامتیزم ده‌سه‌اڵتخوازێتییه. ده‌سه‌اڵتخوازێتی ل ه رۆحی گشت بزووتنه‌و ه سیاسییه چه‌كدارییه‌كاندا ههیهخۆیان ل ه دروستبوونیدا هه‌یه .گرفت و قه‌یران ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانیش به‌هه‌مان شێو ه بونیادی زینهی و كلتوری و ئابووری و سیا�سی خۆیان هه‌یه .ئێستا ل ه باشور و ته‌واوی خۆرهه‌اڵتی ناویندا گێژاوێكی ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تی قووڵ و فراوان هه‌یه. ده‌كرێ هاوكات له‌گه‌ڵ بونیاده‌كانی ئه‌و گێژاو ه ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌دا دوو هۆكار بخه‌ینه‌ڕوو :یه‌كه‌میان؛ سه‌رچاوه‌ی گێژاو ه ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ل ه خودی پاشخانی مێژوویی و شارستانی كوردستان و خۆرهه‌اڵتی ناوینه‌و ه دێت. چونك ه ئه‌و پاشخان ه زه‌مه‌نێكی زۆر درێژی به‌سه‌ردا تێپه‌ڕیو ه و گۆڕانكاریی ریشه‌یی تێدا رووینه‌داوه ،بۆی ه به‌سه‌ریه‌كدا كه‌ڵه‌ك ه بوو ه و بۆت ه گێژاوێكی قووڵ.
دووه‌میان؛ ئه‌و ده‌ستێوه‌ردان ه ده‌ره‌كییه‌ی مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داریی ه ك ه نزیكه‌ی دوو سه‌ده‌یه‌ك ده‌بێت له‌هه‌وڵی داگیركاری و پاوانكردنی دای ه و هێشتا نه‌یتوانیو ه ته‌واو به‌سه‌ریدا زاڵ ببێت و بیخات ه ژێر ركێفی خۆیه‌وه .به‌اڵم له‌م دوو سه‌ده‌یه‌دا، به‌تایبه‌تی له‌م سه‌دو بیست و پێنج ساڵه‌ی رابردوودا خۆرهه‌اڵتی ناوین و كوردستانی كردۆت ه گۆڕه‌پانێكی خوێناوی شه‌ڕ و پێكدادانه‌كان ،به‌مه‌به‌ستی پاوانكردنی دۆزه‌خێكی بۆ گه‌النی خۆرهه‌اڵتی ناوین به‌گشتی و گه‌النی كوردستان به‌تایبه‌تی دروستكردووه ،ك ه ب ه بارته‌قای هه‌موو مێژووی ئه‌م جوگرافیای ه خوێنی رشتوو ه و كاولكاریی كردوو ه و ژینۆسایدی كلتوری و جه‌سته‌یی كردووه. ل ه دۆخی ئێستادا ل ه باشور و ته‌واوی خۆرهه‌اڵتی ناویندا؛ ملمالنێیه‌كی چینایه‌تی -كۆمه‌اڵیه‌تی زۆر دژوار و خوێناویی هه‌یه .ملمالنێی نێوان چین ه چه‌وسێنه‌ر ه ده‌سه‌اڵتداره‌كان -ك ه سه‌دا یه‌كی كۆمه‌ڵگ ه پێكدێنێت -و چین ه چه‌وسێنراوه‌كان -ك ه سه‌دا نه‌ودونۆی كۆمه‌ڵگ ه پێك دێنێت ،ره‌گه‌زی چه‌وسێنه‌ری ده‌سه‌اڵتداری پیاوساالر و ره‌گه‌زی چه‌وساوه‌ی ژن .له‌كاتێكدا ئه‌م جوگرافیای ه ده‌وڵه‌مه‌ندترین جوگرافیای جیهانه ،زۆرینه‌ی خه‌ڵكه‌كه‌ی ل ه دۆخی هه‌ژاری و ژێر هێڵی هه‌ژاری و بێكاری و مۆدێلێكی نوێی كۆیالیه‌تیدا ده‌ژیت. هه‌ڵبه‌ت ه ئه‌م دۆخ ه ته‌نیا ب ه به‌رپاكردنی شۆڕشێكی كۆمه‌اڵیه‌تی تێده‌په‌ڕێنرێت ك ه دادپه‌روه‌ری و یه‌كسانی كۆمه‌اڵیه‌تی و هاوسه‌نگی و ئازادی ره‌گه‌زی ب ه ئامانج بگرێت .مسۆگه‌ر له‌ده‌ره‌وه‌ی رێگای به‌رپاكردنی شۆڕشێكی جه‌ماوه‌ری، هیچ رێگایه‌كی دیك ه توانستی ئه‌وه‌ی نیی ه له‌یه‌ككاتدا هه‌م دژ به‌سیسته‌می 39
NO:14 - February 2017
پاوانخوازی سه‌رمایه‌ی جیهانی و هه‌میش دژ به‌چینی سته‌مكار و وابه‌ست ه و بااڵده‌ستی نێوی ئه‌م جوگرافیای ه رابوه‌ستێت. سێیه‌م :ل ه باشوردا گێژاوێكی سیا�سی قووڵ و فراوان هه‌یه ،وێڕای پاشخان ه زینهی و كلتوری ،ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی گێژاو ه سیاسیی ه‌كان، ئه‌وا بویه‌ر ه سیاسییه‌كان (رێككه‌وتن و
هه‌روه‌ها وه‌همێكی گه‌وره‌ی ه واتێبگه‌ین كه له‌باشوردا؛ ده‌سه‌اڵت فره زۆنه
هاوپه‌یمانێتییه‌كان ،شه‌ڕ و پێكدادانه‌كان، ملمالنێی نێوان ئۆپۆزسیۆنی ده‌سه‌اڵتخواز – هێز ه د ه‌سه‌اڵتداره‌كان ،ملمالنێی كۆ هێز ه ده‌سه‌اڵتخوازه‌كان – هێز ه دیموكراتییه‌كان ،سه‌رهه‌ڵدانی ره‌وت و هێزی نوێی سیا�سی ،هه‌ڵوێست و جوڵه‌ی كاره‌كته‌ر ه سیاسییه‌كان...هتد) رۆڵیان ل ه دروستكردنی دۆخی سیا�سی هه‌یه. ئێستا ئه‌و بویه‌ر ه سیاسییان ه ل ه باشوردا گێژاوێكی دژوار و بارگاوی ب ه توندوتیژی لێكه‌وتۆته‌وه .بێگومان ده‌ستێوه‌ردان هده‌ره‌كییه‌كان ،به‌ریه‌كه‌وتنی نه‌رێنیانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی هێزه ده‌ره‌كییه‌كان (هه‌رێمی و جیهانییه‌كان) ل ه باشور و ئیراقیشدا رۆڵی سه‌ره‌كیان ل ه دروستبوونی ئه‌و گێژاو ه سیاسییه‌دا هه‌یه. به‌اڵم دواجار ئه‌وان ه نابن ه فاكته‌ری ناوه‌كی و له‌دۆخی فاكته‌ری ده‌ره‌كیدا ده‌مێننه‌وه. ئێستا دوو ته‌وه‌ری ملمالنێ له‌ئارادایه؛ 40
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
یه‌كه‌میان؛ ملمالنێی نێوان هێز ه ده‌سه‌اڵتخواز و پاوانخوازه‌كان له‌نێوان خۆیاندا ،دووه‌میان؛ ملمالنێی نێوان كۆی هێز ه ده‌سه‌اڵتخوازه‌كان له‌گه‌ڵ كۆی كۆمه‌ڵگ ه (گه‌ل)دا .یان وردتر پۆلینی بكه‌ین؛ چینی بااڵده‌ستی كوردستان( ك ه چینێكی كه‌مینه‌ی ه و ئه‌و چین ه ب ه سروشتی خۆی چینێكی ده‌سه‌اڵتخواز ،پیاوساالر، تااڵنكار ،وابه‌سته‌به‌ده‌ره‌وه ،كۆنه‌په‌رست، گه‌نده‌ڵ ،سته‌مكار و توندوتیژخوازه) له‌گه‌ڵ چینی چه‌وساوه‌ی كوردستان (ك ه زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگ ه پێكدێنێت) ل ه ملمالنێ و ناكۆكی دایه .مسۆگه‌ر به‌بێ شۆڕشێكی سیا�سی جه‌ماوه‌ری ئه‌و ملمالنێ و ناكۆكیی ه یه‌كالیی نابێته‌وه .هه‌موو رێگاكانی دیكه‌ی ده‌ره‌وه‌ی شۆڕش ده‌چنه‌و ه كۆشكی ده‌سه‌اڵتدارن و ئاو ل ه ئا�شی ده‌سه‌اڵتداران ده‌كه‌ن. هه‌روه‌ها وه‌همێكی گه‌وره‌ی ه واتێبگه‌ین ك ه له‌باشوردا؛ ده‌سه‌اڵت فر ه زۆنه، به‌ڵكو له‌بنچینه‌دا یه‌ك زۆن ه و ئه‌ویش زۆنی ده‌سه‌اڵت ه .ده‌سه‌اڵتێكی شاراوه‌ی په‌یوه‌ست ب ه تۆڕێكی فراوانی سه‌رمایه‌ی پاوانخوازی جیهانیی و هه‌رێمییه‌و ه ل ه باشور بااڵده‌سته ،ك ه ئه‌گه‌ر ته‌نیا ده‌زووێكی ئه‌و تۆڕ ه بقرتێنی ،یان هه‌ڕه‌شه‌ی قرتاندنی لێبكرێت ،ئه‌وا كۆی تۆڕه‌ك ه ده‌چێت ه دۆخی هه‌ڵوه‌شاندنه‌و ه. له‌میانه‌ی ئه‌و پۆلینكردنه‌و ه ده‌توانین زۆر ب ه پووختی چه‌ند خاڵێكی سه‌ره‌كی سه‌باره‌ت ب ه دۆخی باشوری كوردستان – كۆی خۆرهه‌اڵتی ناوینیش – ده‌ستنیشان بكه‌ین: . 1گێژاوێكی سه‌رتاپایی ل ه ئاستی زینهی ،كلتوری ،ئابووری ،كۆمه‌اڵیه‌تی، سیا�سی و كه‌سێتی زۆر ب ه دژواری ل ه ئارادا هه‌یه .ئه‌و گێژاو ه چه‌ند ه سه‌رتاپاییش بێت ،به‌اڵم ل ه ئاست و كایه‌ی جیاواز و
به‌تایبه‌تمه‌ندی جیاوازیشه‌و ه هه‌یه. . 2هه‌ر گێژاوێك بۆ گێژاوه‌كانی دیك ه هه‌م فاكته‌رێك ه و هه‌میش ده‌رئه‌نجامێكی گێژاوه‌كانی دیكه‌ی ه و له‌ناویه‌كدان و به‌بێ یه‌كدی ناتوانرێت شیبكرێنه‌وه ،هه‌روه‌ها ناشتوانرێت تێپه‌ڕێندرێن. . 3به‌هۆكاری ئه‌وه‌ی تایبه‌تمه‌ندی و زه‌مه‌ن و بونیادی دروستبوونی هه‌ر یه‌كێك له‌و گێژاوان ه جیاوازه ،ئه‌وا له‌به‌ر هه‌مان هۆكاریش ده‌بێت تایبه‌تمه‌ندی و زه‌مه‌ن و بونیادی تێپه‌ڕاندنی هه‌ر یه‌كێك له‌و گێژاوانه‌ش جیاواز بێت .ئه‌مه‌ش
كه‌وات ه بۆ تێپه‌ڕاندنی گێژاوه‌كان ،یان گێژاوی سه‌رتاپاگیری ،پێویستامن ب ه سێ شۆڕشی ئاست جیاواز و ماو ه جیاواز و له‌ناویه‌كدا هه‌یه واتا؛ كاتێك هه‌ر گێژاوێك تایبه‌تمه‌ندی و زه‌مه‌ن و بونیاده‌كه‌ی جیاواز بێت ئه‌وا ده‌كرێ ئه‌و ه ده‌ستنیشان بكه‌ین ك ه ئه‌و هه‌وڵ و كۆششه‌ی – یان وردتر بڵێین ئه‌و شۆڕشه‌ی -بۆ تێپه‌ڕاندنی هه‌ر گێژاوێكیش بكرێت جیاوازیی خۆی ده‌بێت. تێپه‌ڕاندنی بۆ . 4كه‌وات ه گێژاوه‌كان ،یان گێژاوی سه‌رتاپاگیری، پێویستمان ب ه �سێ شۆڕ�شی ئاست جیاواز و ماو ه جیاواز و له‌ناویه‌كدا هه‌یه .شۆڕشێكی زینهی و كلتوری ،شۆڕشێكی ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تی ،شۆڕشێكی سیا�سی. . 5شۆڕ�شی زینهی و كلتوری؛ www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
پێویستی ب ه زه‌مه‌نێكی درێژخایه‌ن هه‌ی ه و ئه‌و شۆڕش ه گۆڕینێكی ریشه‌یی ل ه كایه‌ی زینهی و كلتوریدا بێنێته‌دی. . 6شۆڕ�شی كۆمه‌اڵیه‌تی و ئابووری؛ پێویستی ب ه زه‌مه‌نێكی مامناوه‌ندی هه‌ی ه و گۆڕینی ریشه‌یی ل ه كایه‌ی كۆمه‌الیه‌تی و ئابووریدا بێنێته‌دی. . 7شۆڕ�شی سیا�سی؛ پێویستی ب ه زه‌مه‌نێكی كورت هه‌ی ه و گۆڕینی ریشه‌یی له كایه‌ی سیا�سی و كارگێڕی و ئاسایشییدا بێنێته‌دی. . 8هه‌ر هه‌نگاوێك و پێشكه‌وتنێكی شۆڕشگێڕی ل ه یه‌كێك له‌و كای ه و بوارانه‌ی هزر و ژیان ی كۆمه‌ڵگه‌دا كاریگه‌ری راسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆی به‌سه‌ر كایه‌كانی دیكه‌و ه هه‌یه .ئه‌و شۆڕشان ه یه‌كتر ته‌واو ده‌كه‌ن و به‌بێ یه‌كتر ئه‌نجامدار نابن. . 9هه‌ر یه‌كێك له‌و شۆڕشان ه پێویستی ب ه هزری شۆڕشگێڕی، بزووتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕی ،كه‌سێتی شۆڕشگێڕی و چاالكی شۆڕشگێڕی هه‌یه. . 10له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی ده‌رگاكانی له‌به‌رده‌م هه‌موو كرانه‌و ه و گۆڕین و وه‌رچه‌رخانێكی بونیادیی و شۆڕشگێڕان ه داخستوو ه و بۆت ه سه‌نگه‌ر و قه‌اڵی قایمی كۆنه‌په‌رستی، تااڵنی ،سته‌مكاری و ته‌واوی ئه‌قڵییه‌ت و ره‌وت و ته‌وژم ه كۆنه‌په‌رست و تااڵنكار و سته‌مكارییه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگ ه له‌په‌نا و سێبه‌ری ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌دا خۆیان حه‌شارداو ه و هێز و توانستی به‌رده‌وامی لێوه‌رده‌گرن ،بۆی ه به‌رپاكردنی شۆڕشێكی سیا�سی بۆت ه ئه‌ركێكی به‌په‌له‌ی ژیانیی و ناچاریی كۆمه‌ڵگه‌ی باشور. مسۆگه‌ر باشور ئێستا له‌هه‌موو شتێك زیاتر پێویستی ب ه شۆڕشێكی سیا�سی هه‌یه .به‌واتای ئه‌وه‌ی شۆڕشێك ئامانجی www.komelge.com
سیا�سی هه‌بێت و راسته‌وخۆ ل ه دژی ده‌سه‌اڵتدارێتی به‌ڕێوه‌بچێت .بێگومان لێره‌دا ك ه ده‌ڵێین سیاسه‌ت مه‌به‌ستمان سیاسه‌ت ب ه هه‌ردوو مه‌وداكه‌یه‌ت ی كه «هێزی سیاسه‌ت و سیاسه‌تی هێز»ن. مه‌به‌ستمان ل ه «هێزی سیاسه‌ت» ئه‌و هێزه‌ی ه ك ه سیاسه‌ت لێیه‌و ه هه‌ڵده‌قوڵێت و كاریگه‌ر و رۆڵگیری ده‌كات .مسۆگه‌ر به‌بێ ئه‌و هێز ه سیاسه‌ت ناتوانێت واتادار و كاریگه‌ر بێت .هێزی سیاسه‌ت واتا؛ ئه‌و هێزه‌ی ه ك ه بزووتنه‌وه‌یه‌ك یان رێكخستنێكی سیا�س ی ل ه ستراتیژ و تاكتیكی سیاسیی خۆیه‌و ه به‌ده‌ستی دێنێت بۆ گه‌یشتن ب ه ئامانجه‌كانی ،ك ه ل ه به‌رنام ه
گرفت ه بنچینییه‌كه له‌وه‌دا
چڕ ده‌بێته‌وه؛ تا شۆڕشێكی
سیاسی روونه‌دات ،ده‌روازه له‌به‌رده‌م شۆڕشێكی
كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئابووری و به‌دوایشیدا شۆڕشێكی
زیهنی و كلتوری ناكرێته‌وه و هزر و ئایادیۆلۆژیایدا به‌رجه‌ست ه ده‌بێت .ب ه واتایه‌كی هێزی سیاسه‌ت واتا؛ هێزی هزری ،هێزی رێكخستنی ،هێزی جه‌ماوه‌ری ،هێزی سه‌رمای ه و راگه‌یاندن و چه‌ندین پنتی دیكه‌ی ك ه سیاسه‌ت هێزی خۆی لێیان وه‌رده‌گرێت .ئه‌وه‌ی گرنگ ه ئه‌و هێزه‌ی سیاسه‌ت تا چه‌ند له‌ڕووی چه‌ندایه‌تی و چۆنایه‌تییه‌و ه پاراو و تۆكمه‌یه ،چه‌ند ه مه‌زنه ،چه‌ند ه ره‌گی خۆی داكوتاو ه و چه‌ند ه ئایینده‌ی
بردۆته‌وه؟! به‌اڵم له‌وه‌ش گرنگتر ئه‌وه‌ی ه كه ؛ كه‌ی و له‌كوێ و چه‌ند و چۆن و بۆچی ئه‌و هێز ه به‌كاردێنیت؟! ئایا ل ه كات و شوێن و دۆخی گونجاو و به‌بڕی پێویست به‌كارهاتوو ه و خراوه‌ت ه گه‌ڕ یان نا؟ ئه‌گه‌ر نیوه‌ی سه‌ركه‌وتنی سیاسه‌ت پابه‌ند بێت ب ه هێزه‌كه‌یه‌وه ،ئه‌وا نیوه‌كه‌ی تری�شی په‌یوه‌ست ه ب ه چۆنێتی به‌كارهێنانی ئه‌و هێز ه ل ه كات و شوێن و دۆخ و راده‌ی پێویستدا. ئا لێره‌وه‌ی ه ك ه «سیاسه‌تی هێز» گرنگی خۆی ده‌رده‌كه‌وێت ه پێش .سیاسه‌تی هێز واتا؛ چۆنێتی كاركردن و په‌یڕه‌وكردنی ستراتیژ و تاكتیك ،چۆنێتی و چه‌ندێتی به‌كاربردنی هێز ل ه كات و شوێنی پێویستدا. مسۆگه‌ر چه‌ند ه هێزی سیاسه‌تت هه‌بێت، ئه‌گه‌ر تێگه‌یشتنێكی قووڵ و فراوانت نه‌بێت بۆ «سیاسه‌تی هێز» ئه‌وا وه‌ك ئه‌و ه وای ه ئاو ل ه بێژینگدا كۆبكه‌یته‌وه .یه‌كێك ل ه خاڵ ه بناخه‌ییه‌كانی گه‌یاندنی هزری شۆڕشگێڕی ب ه كرداری شۆڕشگێڕی، تێگه‌یشتن ه ل ه «دیالیكتیكی هێزی سیاسه‌ت و سیاسه‌تی هێز» .ئه‌م ه ل ه بنه‌ڕه‌تدا دیالیكتیكی سیاسه‌تی شۆڕشگێڕییه، ستووندێكی سیاسه‌تی ئه‌لته‌رناتیڤی شۆڕشگێڕییه .واتا شۆڕ�شی سیا�سی به‌بێ ئه‌و دیالیكتیكه‌ی سیاسه‌ت ئه‌نجامدار نابێت .بێگومان تێگه‌یشتن له‌م ه گه‌لێك ل ه كایه‌كانی هونه‌ری شۆڕش به‌رپاكردنمان بۆ روونده‌بێته‌وه .ئیدی شۆڕش له‌م خاڵه‌و ه ده‌ستپێده‌كات و له‌م خاڵه‌شه‌و ه ئاسۆی سه‌ركه‌وتنی شۆڕش به‌دیده‌كرێت. گرفت ه بنچینییه‌ك ه له‌وه‌دا چڕ ده‌بێته‌وه؛ تا شۆڕشێكی سیا�سی روونه‌دات، ده‌رواز ه له‌به‌رده‌م شۆڕشێكی كۆمه‌اڵیه‌تی، ئابووری و به‌دوایشیدا شۆڕشێكی زینهی و كلتوری ناكرێته‌وه .ل ه سااڵنی دوای راپه‌ڕیندا ده‌رفه‌ت و پۆتانسێڵێكی باش ل ه 41
NO:14 - February 2017
ئارادا هه‌بوو -ك ه ده‌كرێ ئه‌و پۆتانسێڵ ه ب ه هێڵ و به‌ره‌ی ئازادی و دیموكراتی گه‌ل ناوزه‌دی بكه‌ین -ك ه بتوانرای ه له‌میانه‌ی رابوونێكی شۆڕشگێڕانه‌ی ئازادیخوازی و دیموكرایخوازییه‌و ه دژ ب ه هێز ه تاز ه به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشتووه‌كانی باشور ،ته‌نگ به‌و ده‌سه‌اڵت ه هه‌ڵچنن و سنوورداری بكه‌ن و نه‌هڵێن وه‌ها ئێسقان ئه‌ستوور و ملهوڕ ببێت .به‌اڵم ئه‌و رابوون ه شۆڕشگێڕیی ه رووینه‌دا، هۆكاری بنچینه‌یی ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌بوو؛ ل ه الیه‌كه‌و ه له‌به‌رامبه‌ر به‌و پۆتانسێڵ ه ئازادیخوازی و دیموكراتیخوازییه‌دا هێز ه ده‌سه‌اڵخوازه‌كان – ك ه ب ه به‌ره‌ی كوردستانی ناسراو بوون -زنجیره‌یه‌كی درێژ و به‌رده‌وامی تیرۆری سیا�سی و ته‌نانه‌ت كۆمه‌ڵكوژی گه‌وره‌ی دژ ب ه نه‌یاره‌كانی به‌ڕێوه‌برد ،ب ه گه‌لێك شێواز و رێگاوه ،رێگیریان ل ه په‌ره‌سه‌ندنی ئه‌و رابوون ه شۆڕشگێڕیی ه كرد .هه‌رچییه‌كیان له‌ده‌ست هات له‌به‌رامبه‌ر ب ه ئازادیخوازان بێباكان ه كردیان .ته‌نانه‌ت له‌میانه‌ی خۆ وابه‌سته‌كردنیان ب ه رژێم ه داگیركه‌ره‌كانی كوردستاندا خیانه‌تی زۆر مه‌زنیان ئه‌نجام داوه ،ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ی له‌ده‌سه‌اڵتدارێتیدا بمێننه‌و ه .به‌اڵم ل ه الیه‌كی دیكه‌شه‌وه ؛ ده‌بێ ئه‌و راستییه‌ش ببینین ك ه هێڵ و به‌ره‌ی ئازادی و دیموكراتی گه‌ل – به‌وپه‌ڕی كرچوكاڵی و بێبه‌رنامه‌یی و ناڕێكخستنی و ل ه بزربوونی هزر و رۆحی شۆڕشگێڕی و كه‌سێتی شۆڕشگێڕیدا؛ هه‌ندێك هه‌وڵدان و كۆشش هه‌بوو ،به‌اڵم له‌به‌رامبه‌ر ب ه ئه‌ژدیهابوونی ده‌سه‌اڵتدارێتی باشوردا زۆر كزۆڵ ه و بێچار ه بوون .نه‌یانتوانی ئه‌لته‌رناتیڤی شۆڕشگێڕی بخه‌ن ه بواری كردارییه‌وه .بێگومان تا هاتوو ه ئه‌و ده‌رفه‌ت و زه‌مینه بابه‌تیی ه (الظروف املوضوعية ) بۆ رابوونێكی شۆڕشگێڕی 42
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
زیاتر بووه ،ئێستا له‌هه‌موو كات زیاتر زه‌مینه‌ی بابه‌تی بۆ به‌رپابوونی شۆڕشێكی سیا�سی ل ه باشوری كوردستاندا ره‌خساوه ،به‌اڵم هه‌بوونی زه‌مین ه و ده‌رفه‌ت بۆ رابوونێكی شۆڕشگێڕی ته‌نیا به‌س نیی ه بۆ ئه‌وه‌ی رابوونێك رووبدات.
ئه‌لته‌رناتیڤی شۆڕشگێڕی واتا؛ یه‌كانگیربوون و
ئاوێته‌بوونی زه‌مینه‌ی
بابه‌تی و زه‌مینه‌ی خودی به‌ڵكو هزر و رۆح و رێكخستن و چااڵكی و كه‌سێتی شۆڕشگێڕی�شی پێویسته .هه‌ڵبه‌ت ه ش ده‌ڵێن؛ دۆخی خودی (الظروف به‌مان ه الذاتية) .ئه‌مه‌ش بۆخۆی هۆكارێكی بنچینه‌یی چه‌كه‌ره‌بوون و گه‌وره‌بوونی ئه‌و گێژاوه‌ی ه ك ه ئه‌مڕۆ خه‌ریك ه هه‌موو به‌هایه‌كی ئه‌م گه‌ل ه هه‌ڵده‌ڵووشێت. لێره‌و ه تێده‌گه‌ین كه ؛ ئه‌لته‌رناتیڤی شۆڕشگێڕی واتا؛ یه‌كانگیربوون و ئاوێته‌بوونی زه‌مینه‌ی بابه‌تی و زه‌مینه‌ی خودی .له‌میانه‌ی یه‌كبوونی زه‌مینه‌ی بابه‌تی و زه‌مینه‌ی خودیدا ئه‌وا دۆخی شۆڕشگێڕی ده‌خوڵقێت و دۆخی به‌رپابوونی شۆڕش ده‌ستپێده‌كات. ()8 به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی شۆڕشگێڕی – یاخیبوونی مه‌ده‌نی له‌ڕاستیدا؛ یه‌كێك ل ه گرفت ه هه‌ر ه قووڵه‌كان وێكچواندنی زه‌بروزه‌نگ ه ب ه شۆڕش ،وه‌ك ئه‌وه‌ی شۆڕش واتا
زه‌بروزه‌نگ و زه‌بروزه‌نگیش واتا شۆڕش. ئه‌م ه بۆخۆی به‌الڕێدابردنی چه‌مكی شۆڕشه .هه‌روه‌ها په‌یوه‌ست به‌م گرفته‌و ه وێكچواندنی زه‌بروزه‌نگ ه ب ه به‌رگری ره‌وا (الدفاع املشروع) و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ره‌وا (املقاومة املشروعة)یه .وه‌ك ئه‌وه‌ی زه‌بروزه‌نگ به‌واتای به‌رگری ره‌وا و به‌رگری ره‌واش واتا زه‌بروزه‌نگ. له‌به‌شه‌كانی پێشوودا كه‌مێك له‌سه‌ر ئه‌و گرفت ه هۆپێكم كرد .به‌اڵم كه‌مێكی تریش گرفته‌ك ه شیبكه‌مه‌و ه باشتره. له‌بنچینه‌دا؛ زه‌بروزه‌نگ (توندوتیژی) ئامراز و شێوازێكی پاوانخوازێتی چینی چه‌وسێنه‌ری ده‌سه‌اڵتدارێتی و ده‌وڵه‌تگه‌راییه ،شۆڕشیش ئامراز و شێوازێكی چین و ئه‌تنیك و گه‌ل و نه‌ته‌وه‌ی چه‌وساوه‌یه .واتا ل ه ماهییه‌ت و جه‌وهه‌ره‌و ه له‌یه‌كدی جیاوازن. ل ه زه‌بروزه‌نگی چه‌وسێنه‌ران و ده‌سه‌اڵتداراندا شه‌ڕانگێزی هه‌یه ،ل ه شۆڕ�شی چه‌وساوه‌كانیشدا به‌رگری ره‌وا و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ره‌وا هه‌یه. كرداره چییه؟ زه‌بروزه‌نگ تۆقێنه‌ر(تیرۆر)ه‌كانی چینی چه‌وسێنه‌ر و ده‌سه‌اڵتدارانه .له‌م رووه‌و ه هه‌رچییه‌ك چینی چه‌وسێنه‌ر و ده‌سه‌اڵتداران بیكه‌ن تۆقاندن و تیرۆر ه و هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی ب ه ئاسایش و به‌رگری نیشتمانی و شتی وه‌هاو ه نییه .هۆكاره‌كه‌ی�شی ئه‌وه‌ی ه ك ه به‌مه‌به‌ستی چه‌وساندنه‌و ه و تااڵنی و پاوانخوازی و قه‌ڵه‌مڕه‌وی ده‌یكات و رێك پێچه‌وانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی و خواستی گه‌ل و كۆمه‌ڵگه‌یه. ئه‌ی به‌رگری و به‌ره‌نه‌گاربوونه‌وه‌ی ره‌وا چییه؟ له‌بنچینه‌دا شۆڕش بۆخۆی به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ره‌وایه .هه‌ر كاتێك هه‌ڕه‌ش ه و مه‌تر�سی كۆیله‌كردن و كوشتن و توانه‌و ه و له‌ناوبردنی خۆت و www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
به‌هاكانت له‌سه‌ر هه‌بێت ،به‌رگری له‌خۆت ده‌كه‌یت و چه‌كی�شی له‌ناودا به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك به‌رگری له‌خۆت ده‌كه‌یت و به‌ره‌نگاری ئه‌و هه‌ڕه‌ش ه و مه‌ترسییان ه ده‌بیته‌وه .واتا شۆڕش دوو ستووندی هه‌یه؛ به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌و ه. هه‌رچییه‌ك له‌م چوارچێوه‌یه‌دا بكرێت ره‌وای ه و هیچ په‌یوه‌ندی ب ه تۆقاندن (ئیرهاب)ه‌و ه نییه .ده‌بێت له‌و ه تێبگه‌ین ك ه به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ره‌وا نه‌ك ته‌نیا هه‌ر مافێكی ره‌وایه ،به‌ڵكو ئه‌ركێكی ژیانیی مرۆڤبوون و كۆمه‌ڵگه‌بوون و به‌گه‌لبوون و نه‌ته‌وه‌بوونیشه .ئه‌گه‌ر نه‌بێت بوونت نابێت. هه‌ڵبه‌ته پێویست ه ده‌رك به‌وه‌ش بكه‌ین كه؛ به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی شۆڕشگێڕان ه هه‌ر ته‌نیا له‌به‌كارهێنانی چه‌كدا چڕ نابێته‌وه .به‌ڵكو هه‌موو جۆر ه رێكخسته‌بوون و خۆڕێكخسته‌كردنێك ئامراز و شێوازی شۆڕشگێڕیین .بێگومان خۆڕێكخسته‌كرن و رێكخسته‌بوونی سه‌ره‌كی به‌شێكی چه‌كدارانه‌ش رێكخسته‌بوونی شۆڕشگێڕانه‌ی ه و بنه‌مای به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌یه. بێ رێكخستنبوونی چه‌كداران ه به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌و ه بێكاریگه‌ر و بێواتا و شكستخواردووه .پێچه‌وانه‌كه‌ی�شی هه‌ر راسته؛ واتا ته‌نیا به‌بنه‌ما وه‌رگرتن ی رێكخسته‌بوونی چه‌كدارییش بێ ئه‌نجامه. چونكه سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی و چینی بااڵده‌ستی تااڵنكار به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك و له‌هه‌موو ئاست و بواره‌كاندا خۆی به‌رێكخستن و به‌ده‌زگایی كردوو ه و بێباكان ه تااڵنی و قه‌ڵه‌مڕه‌ویی خۆی به‌سه‌ر گه‌ل و كۆمه‌ڵگه‌دا ده‌كات .ده‌بێ تۆش به‌هه‌مان شێو ه له‌هه‌موو ئاست و بواره‌كانی كۆمه‌ڵگه‌دا خۆت به‌ڕێكخستن بكه‌یت .ئه‌گه‌رنا له‌كورتترین ماوه‌دا www.komelge.com
شكستت پێدێنت و له‌ناوت ده‌بات. به‌اڵم ئه‌وه‌ی زۆر سه‌رنجڕاكێش ه ئه‌وه‌ی ه كه؛ دوو خاڵی هه‌ر ه الوازی ئه‌و ده‌سه‌اڵت ه تااڵنكاره‌ش هه‌یه ،یه‌كه‌میان؛ خاڵ ی به‌كارهێنانی چه‌ك ه له‌به‌رامبه‌ریدا،
شێوازی سه‌رپێچی مه‌ده‌نی چییه؟ بریتییه ل ه خۆپیشاندانی بێچه‌ك و درێژخایه‌نی خه‌ڵك له ده‌ره‌وه‌ی یاس دووه‌میشیان خاڵی یاخییبوونی مه‌ده‌نیی ه له‌به‌رامبه‌ریدا .چونك ه ئه‌و ده‌سه‌اڵت ه به‌رژه‌وه‌ندیی ه ئابوورییه‌كانی و ژیانی خۆی و داروده‌سته‌كه‌ی له‌گه‌ڵ یه‌كه‌م قه‌ڵه‌مبازی چه‌كدارانه ،یان یاخیبوونی مه‌ده‌نیان ه‌دا بێچار ه ده‌بێ ل ه پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندیی ه ئابووری و سیاسییه‌كانیدا. بۆی ه ل ه شۆڕ�شی سیا�سی باشوردا به‌رگری ره‌وا و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ره‌وا بنه‌مای ه‌كی ژیانیی ه و نابێت بێ ئه‌و بنه‌مایه بیر ل ه شۆڕش به‌رپاكردن بكرێته‌وه. هه‌ڵبه‌ت ه ئه‌مه‌ش خۆڕێكخسته‌كردنی چه‌كدارانه‌ی�شی تێدای ه بۆ به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌و ه له‌دۆخی هێرشكاری ده‌سه‌اڵتدا .به‌اڵم پێویست ه ده‌رك به‌و ه بكرێت ك ه به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی چه‌كداری تاك ه بنه‌مای سه‌ره‌كی و یه‌كه‌می شۆڕش نییه ،واتا شۆڕش هه‌رته‌نیا به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی چه‌كداری نییه .به‌ڵكو یه‌كێك ل ه ئامراز و شێوازه‌كانی به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌ی ه.
لێره‌و ه بپرسین ئه‌ی هاوشانی به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی چه‌كداری ره‌وا چ جۆر و شێوازێكی دیكه‌ی شۆڕش هه‌ی ه ك ه كاریگه‌ری خۆی هه‌بێت؟ ده‌كرێ باس له‌یه‌كێك ل ه گرنگترین شێوازه‌كانی به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی شۆڕشگێڕان ه بكه‌ین ك ه ئه‌ویش «سه‌رپێچی مه‌ده‌نی»یان ه (یان :یاخیبوونی مه‌ده‌نی – نافه‌رمانی مه‌ده‌نی – جه‌نگی ناتوندوتیژی)یه .سه‌رپێچی مه‌ده‌ن ی یه‌كێك ل ه كاریگه‌رترین شێوازی شۆڕشگێڕانه‌ی ه بۆ پاشه‌كشه‌پێكردن و سنووردانان بۆ پاوانخوازی و تااڵنكارییه‌كانی سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی ،ته‌نانه‌ت ده‌كرێ به‌م شێواز ه و ب ه پشتیوانی به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ره‌وا تا ئاستی گۆڕینی ته‌واوی سیسته‌می سیا�سی و بونیادنانی سیسته‌مێكی سیاسیی دیموكراتی هه‌نگاو بهاویشترێت. شێوازی سه‌رپێچی مه‌ده‌نی چییه؟ بریتیی ه ل ه خۆپیشاندانی بێچه‌ك و درێژخایه‌نی خه‌ڵك ل ه ده‌ره‌وه‌ی یاسا رێگه‌پێدراوه‌كانی ده‌سه‌اڵتدارێتی .واتا سه‌رپێچی ل ه یاساكانی ده‌سه‌اڵتدارێتی ده‌كه‌یت ،به‌اڵم به‌بێ به‌كارهێنانی توندوتیژی و چه‌ك .یان وردتر بڵێین؛ خه‌ڵك ده‌ستپێشخه‌ر نابێت ل ه به‌كارهێنانی چه‌ك و گرتنه‌به‌ری توندوتیژیدا. ته‌نانه‌ت ناوێكی دیكه‌ی ئه‌و شێواز ه ناتوندوتیژیی(الالعنف)ه ،ك ه بۆ نموونه؛ گاندی له‌به‌رامبه‌ر ب ه داگیركاری ئینگلته‌ڕا ل ه هیندستاندا گرتیه‌به‌ر .له‌بنچینه‌دا سه‌رپێچی مه‌ده‌نی شێوازێكی كاریگه‌ره ل ه به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتدارێتی و گۆڕینی ده‌سه‌اڵت ،شێوازێك ه ل ه به‌رگریكردن ل ه ماف و ئازادییه‌كان و به‌ده‌ستهێنانیان. هه‌ڵبه‌ت ه له‌م وتاره‌دا ده‌رفه‌تی ئه‌و ه 43
NO:14 - February 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
نیی ه باس ل ه شێواز و جۆر و میكانیزم و یه‌كێك له‌و جاران ه چاالكییه‌كه‌یان �سێ ئه‌زموونه‌كانی سه‌رپێچی مه‌ده‌نی بكه‌ین ،مانگ به‌رده‌وام ده‌بێت -تا شێخه‌كانیان به‌اڵم ده‌توانم نموونه‌یه‌كی زۆر پڕشنگدار ئازاد ده‌كه‌ن ،بریتیی ه ل ه یاخیبوونی ل ه مێژووی خودی باشوری كوردستاندا بهێنمه‌و ه ك ه چۆن ب ه سه‌ركه‌وتووترین شێو ه یاخیبوونێكی مه‌ده‌نیانه‌یان كردوو ه كه‌وات ه بۆده‌بێ ئێستا و له‌ئه‌نجامیشدا سه‌ركه‌وتوون و به‌ئامانجه‌كه‌شیان گه‌یشتوون: سوود له‌م شێوازه ل ه سااڵنی بیسته‌كانی سه‌ده‌ی شۆڕشگێڕییه‌ی به‌رگری رابردوودا« ،بزووتنه‌وه‌ی هه‌قه« وه‌ك بزووتنه‌وه‌یه‌كی سۆفیگه‌ری، و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ه بۆ كۆمه‌اڵیه‌تی ،سیا�سی ل ه هه‌ناوی ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندییه‌و ه له‌الیه‌ن شێخ گۆڕینی ده‌سه‌اڵتدارێتی عه‌بدولكه‌ریمی شه‌ده‌ڵه‌و ه داده‌مه‌زرێت تااڵنكار و تاوانباری باشور و ل ه سلێمانی و كۆی ه و كه‌ركوك و وه‌رنه‌گرین؟! بیتوێن و پشده‌ر په‌ره‌ده‌سه‌نێت .ئه‌و بزووتنه‌وه‌ی ه نه‌یارێكی سه‌رسه‌ختی داگیركاری ئینگلیزه‌كان بووه ،ئینگلیزه‌كان ئه‌و بزووتنه‌وه‌یان ب ه مه‌ترسییه‌كی مه‌ده‌نی .وه‌ك باس ده‌كرێ؛ له‌هه‌ردوو گه‌ور ه زانیوه ،چونك ه خاوه‌ن مه‌یلێكی رێڕۆیشتنیاندا ل ه هه‌شت هه‌زار تا د ه دادپه‌روه‌ری و یه‌كسانی و خۆسه‌ری هه‌زار كه‌س بوون ه و له‌هه‌ردوو جاریشدا بووه ،هه‌رچییه‌كیان كردوو ه شێخی ئه‌و تا شێخه‌كانی خۆیان ئازاد نه‌كردووه بزووتنه‌وه‌یه‌یان بۆ ده‌سته‌مۆ نابێت ،ده‌ستبه‌رداری ئه‌و یاخیبوون ه مه‌ده‌نیی ه بۆی ه شێخ عه‌بدولكه‌ریمی شه‌ده‌ڵ ه ل ه شۆڕشگێڕییه‌ی خۆیان نه‌بوونه. ئه‌م نموونه‌ی ه پێویستی ب ه ساڵی 1934ده‌ستگیر ده‌كه‌ن و ده‌یبه‌ن ه كه‌ركوك .هه‌روه‌ها ل ه ساڵی 1944یش شیكردنه‌وه‌ی زۆر و هه‌مه‌الیه‌نه هه‌ی ه. مامه‌ڕه‌زای برازای شێخ عه‌بدولكه‌ریم چونك ه هه‌موو تایبه‌تمه‌ندی و كۆڵه‌گ ه ك ه له‌هه‌مانكاتدا جێگره‌وه‌ی شێخ و مه‌رجه‌كانی «یاخیبوونی مه‌ده‌نی» عه‌بدولكه‌ریم ده‌بێت ،ده‌ستگیر ده‌كه‌ن و یان ب ه ده‌سته‌واژه‌یه‌كی دیك ه «جه‌نگی ده‌یبن ه كه‌ركوك .له‌به‌رامبه‌ر ب ه هه‌ردوو ناتوندوتیژی»ی تێدا هه‌یه ،هه‌م به‌رگریی ه هه‌قه‌ییه‌كان و هه‌میش به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌یه ،یه‌كێك ه ل ه ده‌ستگیركردنه‌كه‌دا دووجار ب ه ژن و پیاو و منداڵه‌و ه به‌پێ سه‌ركه‌وتووترین یاخیبوون ه مه‌ده‌نییه‌كانی به‌ره‌و كه‌ركوك رۆیشتوون ،پیاوه‌كان سه‌ده‌ی رابردوو .كه‌وات ه بۆده‌بێ ئێستا ته‌نیا فه‌رده‌ی گوشیان له‌به‌ركردوو ه سوود له‌م شێواز ه شۆڕشگێڕییه‌ی و هه‌ریه‌كه‌و دارقوڵه‌یه‌كی پێبووه ،به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ه بۆ گۆڕینی بێگومان ئه‌و رێڕۆیشتنه‌یان به‌پێ و ده‌سه‌اڵتدارێتی تااڵنكار و تاوانباری مانه‌وه‌یان ،جارێكیان له‌به‌رده‌م زینداندا باشور وه‌رنه‌گرین؟! بۆ سوود له‌و و جارێكیشیان ل ه نزیك ئاوایی یاروه‌لی – ئه‌زموون ه خۆماڵیی ه سه‌ركه‌وتووه‌ی 44
سااڵنی سییه‌كان و چله‌كانی هه‌قه‌كان وه‌رنه‌گرین؟! ئه‌ی بۆ ناكرێ سوود ل ه ئه‌زموونی شكستخواردووی 17ی شوبات و بایكۆت ه سه‌رنه‌كه‌وتووه‌كه‌ی ئه‌م دواییه‌ی مامۆستایان و فه‌رمانبه‌ران وه‌ربگرین؟! بۆ ناكرێ سوود له چه‌ندین ئه‌زموونی سه‌ركه‌وتوو و بزوتنه‌وه‌كانی شكستخواردووی دیكه‌ی به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه ،ك ه یاخیبوونی مه‌ده‌نی یه‌كێك ل ه شێوازه‌كانیه‌تی ،ل ه كوردستان و خۆرهه‌اڵتی ناوین و دنیا وه‌ربگرین؟! بۆ ناكرێ سوود ل ه ئه‌زموونی ئێستای باكور و رۆژئاوای كوردستان وه‌ربگرین؟! بۆ ناكرێ خۆمان بۆخۆمان ،به‌بێ الساییكردنه‌وه ،ئه‌زموونێكی نوێ و مۆدێلێكی نوێی شۆڕشگێڕان ه بۆ به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌و ه بخوڵقێنین؟! به‌ڵێ، ده‌توانین سوود له‌هه‌موو ئه‌و ئه‌زموون و مۆدێالن ه وه‌ربگرین ،چ ئه‌وانه‌ی سه‌ركه‌وتوو بوون و چ ئه‌وانه‌ش كه س هر‌نه‌كه‌وتوو بوون .به‌ڵێ ،ده‌توانین خۆمان ئه‌زموون و مۆدێلێكی نوێی شۆڕشگێڕی بئافرێنین .له‌ڕاستیدا ئه‌و توانست و زه‌مینه‌یه‌ش هه‌یه!!. بێگومان بۆ راستینه‌ی دۆخی ئێستای باشوری كوردستان و هه‌روه‌ها به‌هۆی تایبه‌تمه‌ندێتی تااڵنكاری ،دواكه‌وتوویی، وابه‌سته‌یی به‌ده‌ره‌وه ،شه‌ڕانگێزی و سته‌مكاریی ده‌سه‌اڵتدارێتی باشور شێوازی یاخیبوونی مه‌ده‌نی یان بڵێین «جه‌نگی ناتوندوتیژی » به‌ته‌نیا ناتوانێت گۆڕینی ریشه‌یی ل ه سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی بكات و سیسته‌مێكی سیا�سی دیموكراتی بونیاد بنرێت .هه‌روه‌ها ده‌سه‌اڵتدارێتی باشور ب ه زه‌بری چه‌ك و داپڵۆسین و تۆقاندن و راگه‌یاندنی چه‌واشه‌كار و سه‌رمایه‌ی تااڵنكاره‌و ه خۆی له‌سه‌رپێ www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
راگرتووه ،ئه‌گه‌رنا هیچ ره‌وایه‌تییه‌كی سیا�سی و یاسایی و ئه‌خالقی و نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانییان نییه .بۆی ه پێویست ده‌كات لێبڕاوان ه شێوازه‌كه‌ی دیكه‌ی به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ره‌وا ل ه دۆخی پێویستدا ،هاوشانی شێوازی یاخیبوونی مه‌ده‌نی بگیردرێته‌به‌ر و هه‌ردوو شێوازه‌ك ه به‌شێوه‌یه‌كی هاوسه‌نگ و هه‌ماهه‌نگ و یه‌كتر ته‌واوكار به‌یه‌كه‌و ه په‌یڕه‌و بكرێت. ل ه كوێ و ل ه چ قۆناخێكی ئه‌و شۆڕشه‌دا كام ه شێواز زیاتر رۆڵی خۆی ده‌بینێت، ئه‌وا ئه‌و شێواز ه ببردرێت ه پێشه‌و ه و زه‌ق بكرێته‌وه .به‌اڵم باوه‌ڕم وای ه هیچیان بێ ئه‌ویتریان نابێت .مسۆگه‌ر له‌دۆخی ئێستادا له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و دوو شێواز ه بۆ گۆڕانكاری شۆڕشگێڕی و وه‌رچه‌رخانی دیموكراتیانه‌ی سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی باشور ،هه‌موو شێوازه‌كانی دیكه‌ی وه‌كو؛ له‌ڕێی هه‌ڵبژاردنه ساخته‌كان ،چاالكیی ه پاسیڤه‌كان ،لێدوان و پاڕانه‌و ه و شێوازه بێكاریگه‌ره‌كانی دیك ه خۆخه‌ڵه‌تاندنن و كات به‌فیڕۆدانن. ()9 پۆلینكاری ره‌وته‌كان -ل ه ده‌روازه‌ی شۆڕشدا مسۆگه‌ر شۆڕش ب ه بزووتنه‌وه‌یه‌كی شۆڕشگێڕی به‌رپا ده‌بێت ،بزووتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕییش ب ه كه‌سێتی شۆڕشگێر سه‌رهه‌ڵده‌دات ،كه‌سێتی شۆڕشگێڕیش ب ه هزر و گووت ه و كرداری شۆڕشگێڕییه‌وه ده‌بێت ه شۆڕشگێڕ و پێشڕه‌وێتی شۆڕش ده‌كات .هه‌ر بزووتنه‌وه‌یه‌كی شۆڕشگێڕی كاتێك وه‌اڵمده‌ره‌وه‌ی دۆخ ه بابه‌تییه‌ك ه بێت و وه‌ك فاكته‌رێكی خودی (عامل ذاتي) ببێت ه خاوه‌ن هزر و پارادایم و ستراتیژ و تاكتیك و شێوازی شۆڕشگێڕانه ،ئه‌وا توانستی له‌ئه‌ستۆگرتنی په‌یام و ئه‌رك www.komelge.com
و ئامانجه‌كانی شۆڕ�شی ده‌بێت .به‌مه‌ش ده‌بێت ه بزووێنه‌ری گه‌ل و كۆمه‌ڵگ ه و جێی متمان ه و باوه‌ڕی و هیوایان و وه‌ك ئیراده‌یه‌كی شۆڕشگێڕانه ل ه مه‌یدانه‌كاندا ل ه به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌دا ده‌بێت.
ره‌وتی نه‌ته‌وه‌یی
دیموكراتی :ئه‌م ره‌وته
به‌شێكه له بزووتنه‌وه‌ی په‌كه‌كه و هه‌وڵده‌دات به هزر و پارادایمی
رێبه‌ر عه‌بدوڵاڵ ئۆجاالن
تێكۆشانی خۆی بگه‌یه‌نێته ئه‌نجام
به‌اڵم وه‌ك راستییه‌كی نه‌شاراوه؛ ل ه كۆمه‌ڵگه‌ی باشوردا -وه‌ك هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دیك ه -فر ه ره‌وت و فر ه ئاراسته‌ی هزری ،سیا�سی ،كۆمه‌اڵیه‌تی و كلتوری هه‌یه .چ ل ه رووی بنه‌مای هزری و داخوازی و ئامانجه‌كانیان ،چ ل ه رووی تایبه‌تمه‌ندییه‌كان و چه‌ندایه‌تی و چۆنایه‌تیاندا جیاوازییان تا راده‌ی ناكۆكی و دژبه‌ری یه‌كتریش ل ه ئارادا هه‌یه .به‌اڵم زۆربه‌ی ئه‌و ره‌وتان ه نه‌یاری ده‌سه‌اڵتدارێتی باشورن ،زیانمه‌ندی سه‌ره‌كی ده‌ستی ئه‌و ده‌سه‌اڵت ه سته‌مكاره‌ن .ئه‌و ره‌وتان ه به‌گشتی بنه‌ما و بۆچوون و پڕۆژه‌ی هزری و سیا�سی و كۆمه‌اڵیه‌تییان بۆ كۆمه‌ڵگ ه الواز ه - ئه‌و پڕۆژانه‌یان چه‌ند ه له‌گه‌ڵ واقیع و
راستینه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ش یه‌كانگیر ده‌بێته‌وه، ئه‌م ه مژارێكی دیكه‌ی ه -به‌اڵم گرفتی یه‌كتر راست خوێندنه‌وه و یه‌كتر په‌سندكردنیان هه‌یه ،ده‌ستبه‌رداری دووژمنی سه‌ره‌كی خۆیان بوون ه و به‌گژیه‌كتردا ده‌چن، ته‌نانه‌ت ده‌سه‌اڵتدارێتی به‌ئه‌نقه‌ست ئاگری فیتنه‌یی نێوان ئه‌و ره‌وتان ه خۆش ده‌كات و دژ به‌یه‌كتر به‌كاریان دێنێت. بۆیه وزه‌یه‌كی زۆری خۆیان به‌و گێرم ه و ده‌مه‌قاڵه‌یه‌ی نێوانیان به‌با ده‌ده‌ن. ده‌بێ جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌و راستییه‌ش بكه‌مه‌و ه ك ه یه‌ك ره‌وت له‌م ره‌وتان ه به‌ته‌نیا ناتوانێت كۆی ئه‌ركی بزووتنه‌وه‌یه‌كی شۆڕشگێڕی جه‌ماوه‌ری فراوان له ئه‌ستۆ بگرێت ،به‌ڵكو باوه‌ڕم وه‌های ه ك ه ئه‌و ره‌وتان ه هه‌موویان به‌یه‌كه‌وه، ده‌توانن له‌چوارچێوه‌ی ستراتیژ و كارنامه‌یه‌كی شۆڕشگێریی هاوبه‌شدا ،ببن ه بزووتنه‌وه‌یه‌كی شۆڕشگێڕی جه‌ماوه‌ری سه‌ركه‌وتوو .كه‌وات ه ئه‌و ره‌وتان ه كامانه‌ن ك ه هه‌م نه‌یاری ده‌سه‌اڵتدارێتی باشورن و هه‌میش نه‌یاری یه‌كترن؟! تا چه‌ند ئه‌و ره‌وتان ه ده‌توانن ببن ه هه‌وێنی بزووتنه‌وه‌یه‌كی سیا�سی شۆڕشگێڕی جه‌ماوه‌ری دژ ب ه ده‌سه‌اڵتدارێتی باشور له‌پاشه‌ڕۆژیشدا ئه‌گه‌ری هه‌ی ه دژ ب هدهسهاڵتدارێتی ئێراقیش بێت -ده‌ست ب ه به‌رگری و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی شۆڕشگێڕی بكات و تا گه‌یشتن ب ه ئامانج و داخوازییه‌كانی گه‌ل ل ه تێكۆشانی ئازادیخوازی و دیموكراتیخوازیدا به‌رده‌وام بێت؟! زۆر ب ه كورتی و به‌پووختی هه‌وڵده‌ده‌م قس ه له‌سه‌ر ئه‌و ره‌وتان ه بكه‌م ك ه پۆتانسێڵی شۆڕشگێڕییان تێدای ه -هه‌ڵبه‌ت ه نه‌ك ته‌واو شۆڕشگێڕ بن -و ده‌توانن ببن ه به‌شێك ل ه بزووتنه‌وه‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتدارێتی باشور: 45
NO:14 - February 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
. 1ره‌وتی نه‌ته‌وه‌یی دیموكراتی :بزووتنه‌وه‌ی دیموكراتی و ئازادیخوازی له ئه‌م ره‌وت ه به‌شێك ه ل ه بزووتنه‌وه‌ی باشوردا. په‌كه‌ك ه و هه‌وڵده‌دات ب ه هزر و پارادایمی رێبه‌ر عه‌بدوڵاڵ ئۆجاالن تێكۆشانی خۆی بگه‌یه‌نێت ه ئه‌نجام .ئه‌م ره‌وت ه ل ه كۆتایی سووننیگه‌رایی سه‌له‌فی و هه‌شتاكان و سه‌ره‌تای نه‌وه‌ده‌كانه‌و ه ئیخوانییه‌كان له‌و ده‌سه‌اڵته سه‌ریهه‌ڵداو ه و په‌ره‌یسه‌ندوو ه و تا دێت ل ه بره‌و و گه‌شه‌سه‌ندن دایه .خاوه‌ن سوودمه‌ندن .به‌اڵم هێزه فه‌لسه‌ف ه و پارادایم و هێز و جه‌ماوه‌ری ده‌سه‌اڵتداره‌كانی باشور تایبه‌ت به‌خۆیه‌تی ،ب ه میكانیزمه‌كانی له‌ڕێگه‌ی چینی بااڵده‌ستی (په‌روه‌رده ،رێكخستن ،چاالكی) كارده‌كات. باوه‌ڕمه‌ند ه ب ه گۆڕینی شۆڕشگێڕان ه و ئه‌و ئه‌تنیك و نه‌ته‌و ه و ئایین دیموكراتیانه‌ی ده‌سه‌اڵت و بونیادنانی و ئایینزایانه‌وه به‌شێوه‌یه‌كی خۆبه‌ڕێوه‌به‌رێتی دیموكراتی له‌سه‌ر زۆر سته‌مكاران ه و بۆ بنه‌مای كۆنفیدراڵی دیموكراتی ،له‌بری به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان - ده‌سه‌اڵتدارێتی سته‌مكار و ناوه‌ندكاری ئێستای باشور .ئه‌م ره‌وت ه خاڵی به‌هێزی به‌تایبه‌تی له‌كاتی هه‌ڵبژاردنه زۆر ه بۆ بوون ب ه ره‌وتی هه‌ر ه كاریگه‌ری شۆڕ�شی سیا�سی باشور .به‌اڵم هێشتا ساخته‌كارییه‌كاندا – به‌كاریان كێشه‌ی خۆناساندن و به‌كرداریكردنی ده‌به‌ن. دروستی هزر و پارادایمی بۆ جه‌ماوه‌ر . 3ئه‌تنیك و باوه‌ڕیی ه جوداكان: هه‌یه. . 2ره‌وتی ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه :بێگومان ل ه باشوردا هاوكات له‌گه‌ڵ گه‌لی ی ئه‌وه‌ی كوردی موسڵمانی سووننه‌ی كرمانجی ره‌وتێك ه هێشتا ل ه ژێر كاریگه‌ر پێیده‌گووترێ «میللیگه‌رای سه‌ره‌تایی یان سه‌روو و كرمانجی ناوه‌ڕاست (كه «ناسیۆنالیزم – كوردایه‌تی كالسیك» دایه به‌هه‌ڵ ه سۆرانی و بادینی�شی پێده‌ڵێن ) ك ه و پێی وای ه ده‌سه‌اڵتدارێتی كوردی – كه بااڵده‌ستییه‌كی هه‌یه ،چه‌ندین نه‌ته‌و ه و مه‌به‌ستی ده‌وڵه‌تی كوردیی ه -چاره‌سه‌ر ه ئایین و ئایینزا و ته‌ریقه‌تی جودا له‌یه‌كتر بۆ دۆخی ئێستای باشور ،بێئاگا له‌وه‌ی هه‌ن (وه‌ك كوردانی شیعه ،شه‌به‌ك، ئه‌و ه ئه‌و ئه‌قڵییه‌تی ده‌سه‌اڵتدارێتی و ئێزیدی ،كاكه‌یی -هه‌روه‌ها ئه‌وانه‌ش ك ه ده‌وڵه‌تچێتیه‌ی ه ك ه هه‌موو باشوری تااڵن ب ه زاراوه‌ی هه‌ورامی و كه‌لهوڕی ده‌دوێن كردوو ه و به‌م و به‌و ده‌یفرۆشێت .ئه‌وه‌ی ل ه -توركمان ،دیانه‌كانی ئاشووری و سریانی ره‌وتی ده‌سه‌اڵتخوازێتی جودای ده‌كاته‌وه و كلدان و ئه‌رمه‌نی) .هه‌ر هه‌موویان بیركرنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و كوردستانیانه‌یان ه زیانمه‌ندی ده‌ستی ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ی و هاوسۆزن له‌گه‌ڵ به‌رخودان و مۆدێلی باشورن .هه‌ڵبه‌ت ه له‌ناو سووننه‌شدا ته‌نیا شۆڕ�شی باكور و رۆژئاوا .ئه‌گه‌ر خۆ له سووننیگه‌رایی سه‌له‌فی و ئیخوانییه‌كان ئه‌قڵییه‌تی میللیگه‌رای سه‌ره‌تایی رزگار له‌و ده‌سه‌اڵت ه سوودمه‌ندن .به‌اڵم هێز ه بكه‌ن ده‌توانن ببن ه ره‌وتێكی زۆر به‌هێزی ده‌سه‌اڵتداره‌كانی باشور له‌ڕێگه‌ی چینی 46
بااڵده‌ستی ئه‌و ئه‌تنیك و نه‌ته‌و ه و ئایین و ئایینزایانه‌و ه به‌شێوه‌یه‌كی زۆر سته‌مكاران ه و بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان -به‌تایبه‌تی له‌كاتی هه‌ڵبژاردن ه ساخته‌كارییه‌كاندا – به‌كاریان ده‌به‌ن .به‌اڵم خه‌ڵك ه هه‌ژار و چه‌وساوه‌كه‌یان باجی ئه‌و رێككه‌وتن و هاوپه‌یمانێتییه‌ی نێوان چینی بااڵده‌ستی كور د و چینی بااڵده‌ستی ئه‌و ئه‌تنیك و باوه‌ڕیی ه جودایان ه ده‌ده‌ن .خاڵی به‌هێزیان ئه‌وه‌ی ه ك ه خۆیان ل ه ده‌سه‌اڵتدارێتی هه‌ندێكیشیان گرتووه، به‌دوور په‌ڕاگه‌نده‌ی هه‌نده‌ران بوونه. . 4چه‌پ و كۆمۆنیسته‌كان :ئه‌م ره‌وت ه مێژووێكی دێرین و شكۆداری به‌رخودانییان هه‌ی ه ل ه باشوردا .به‌اڵم به‌هۆی ئه‌قڵییه‌تی دۆگمایی ره‌وته‌ك ه به‌گشتی و بێكاره‌كته‌ری و ده‌سه‌اڵتخوازێتی سه‌ركرده‌كانیان به‌تایبه‌تی ،له‌به‌هێزترین بوونه‌ت ه كوردستانه‌و ه ره‌وتی الوازترین ره‌وت .ل ه سااڵنی دوای راپه‌ڕینه‌و ه ده‌كرا ب ه وازهێنانیان ل ه دۆگماتیزم و شه‌قهه‌ڵدان ل ه سه‌ركرد ه مشه‌خۆره‌كانیان ببنه به‌هێزترین بزووتنه‌وه‌ی ئازادی و دیموكراتی ل ه باشوردا .به‌اڵم ئه‌و وه‌رچه‌رخان ه دیموكراتییه پێویست ه‌یان ئه‌نجام نه‌دا و به‌بێ هیچ ره‌خن ه و ره‌خنه‌دانێك مه‌یدانی ئازادیخوازی و دیموكراتیخوازییان وه‌ك رێكخستن به‌جێهێشت و له‌سێبه‌ری ده‌سه‌اڵته‌و ه به‌ته‌حه‌فووزه‌و ه بێباكان ه لێی ده‌خۆن .كه‌سێتیی ه دژ ه ده‌سه‌اڵتداره‌كانی نێو ئ هم ره‌وت ه ده‌توانن به‌سوود وه‌رگرتن ل ه میرا�سی مه‌زنی ره‌وته‌كه‌یان خزمه‌تێكی به‌رچاو ب ه ره‌وتی دیموكراتی و ئازادیخوازی بكه‌ن .ئێستا ره‌وتێكی نوێی چه‌پ و كۆمۆنیستی له‌بره‌و دایه ،ئه‌گه‌ر وان ه ل ه ئه‌زموونی نه‌وه‌د ساڵه‌ی ئه‌م ره‌وت ه وه‌ربگرن و به‌دوور ل ه ئه‌قڵییه‌تی دۆگمایی www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
و كاره‌كته‌ر ه هه‌ڵپه‌رست و لومپه‌نه‌كان، ب ه پارادایمێكی نوێی چه‌پڕه‌وی و كۆمۆنیستییه‌و ه ده‌توانن ببن ه یه‌كێك ل ه به‌هێزترین ئه‌و ره‌وتانه‌ی ل ه شۆڕ�شی ئازادی و دیموكراتی باشوردا رۆڵگیر ببن. . 5ئیسالمیی ه دیموكراتیخوازه‌كان: له‌نێو ئیسالمییه‌كاندا دوو ره‌وت هه‌یه :یه‌كێكیان ره‌وتێكی ده‌سه‌اڵتخوازی وابه‌سته‌ی ه ك ه خۆی ل ه ئیخوانییه‌كان و سه‌له‌فییه‌كاندا ده‌بینێته‌و ه و ب ه راسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتی باشور و ده‌وڵه‌تانی هه‌رێمه‌و ه به‌گه‌ڕ خراون و له‌بازنه و ئه‌جندای ئه‌و ده‌وڵه‌تان ه و ده‌سه‌اڵتی باشوردا ده‌سوڕێنه‌وه ،بێگومان به‌هه‌ندێ منگه‌منگ و گلله‌یی و عیتابی عه‌بد بۆ عابدی خۆی به‌رده‌وام موغازه‌له‌ی ده‌سه‌اڵتی كردوو ه و له‌سایه‌یدا زل بووه .هه‌ڵبه‌ت ه ب ه هه‌ڵ ه پێیانده‌گووترێت «ئیسالمی سیا�سی» ،له‌بنچینه‌دا ئه‌وان ه ئیسالمی ده‌سه‌اڵتخوازن ،به‌هه‌ر دوو باڵ ه میانڕه‌و و توندڕه‌وه‌كه‌یه‌وه .چینی بااڵده‌ستی نێو ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی و قادری و ته‌ریقه‌ته‌كانی دیكه‌ش هه‌ر له‌و ئیسالمیی ه ده‌سه‌اڵتخوازانه‌ن ك ه له‌ده‌ره‌وه‌ی رێكخستن ه ئیسالمییه‌كان خزمه‌ت ب ه ده‌سه‌اڵتی باشور ده‌كه‌ن و ده‌سه‌اڵتی باشوریش له‌خزمه‌تیان دای ه .ئیسالمی راسته‌قین ه الی ئه‌وان ئیسالمی خه‌لیفه‌كانی ئه‌مه‌وی و عه‌با�سی و سوڵتانه‌كانی عوسمانی و شایه‌كانی سه‌فه‌وییه .به‌اڵم ره‌وتی دووه‌میان؛ ره‌وتێكی ئیسالمی دیموكراتیی ه و ئیسالم وه‌ك باوه‌ڕی و كلتور ده‌بینێت ،نه‌ك وه‌ك ئایدیۆلۆژیای ده‌سه‌اڵتدارێتی .ئه‌م ره‌وت ه بریتیی ه ل ه ئاراست ه ته‌سه‌وفییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی «نه‌قشبه‌ندی و قادریی www.komelge.com
ئێستایان» ،بانگخواز ه ئازادیخوازه‌كان، رووناكبیر و كه‌سێتی ئازادیخواز و زۆرینه‌ی خه‌ڵك ه باوه‌ڕمه‌ند ه ساده‌كه‌ن ك ه ئینتیما و باوه‌ڕیی ئایینیان به‌ربه‌ست ه له‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌م ده‌سه‌اڵت ه لومپه‌نه‌دا ته‌با بن. بۆی ه ناته‌با و نه‌یاری ئه‌م ده‌سه‌اڵته‌ن. به‌اڵم په‌رشوباڵو و بێ رێكخستنین .ئه‌گه‌ر ئه‌م ره‌وت ه دیموكراتیخواز ه ئیسالمیی ه خۆی بگه‌یه‌نێت ه ئاستی رێكخسته‌بوونێكی به‌دوور ل ه رێكخستن ه سه‌له‌فی و ئیخوانییه‌كان ئه‌وا ده‌توانن ببن ه یه‌كێك ل ه كاریگه‌رترین ره‌وتی نێو بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی و دیموكراتیخوازیی باشور و پێگه‌یه‌كی گرنگ ل ه داهاتووی سیاسه‌تی دیموكراتی باشوردا به‌ده‌ستبهێنن.
گرفتی ئه‌م ره‌وته ئه‌وه‌ی ه ده‌رك به‌و ه ناكات كه له‌م واڵته ته‌نیا ده‌سه‌اڵتدارێتی پاوانخواز خۆی به‌ده‌زگا و سیسته‌م كردووه . 6لیبڕالیست ه یموكراتیخوازه‌كان: له‌نێو لیبڕاڵه‌كانیشدا دوو ره‌وت هه‌یه؛ ره‌وتێكیان له‌ناو ده‌سه‌اڵت دای ه و خه‌ریكی تااڵنكاری و هه‌ڵڵوشینی سه‌رمایه‌ی گشتی ئه‌م واڵته‌ن و پێیان وای ه ده‌بێ باشور ببێت ه ناوه‌ندێك نه‌ك هه‌ر بۆ تااڵنكردنی خودی باشور ،به‌ڵكو ببێت ه ناوه‌ندێكیش بۆ تااڵنیی سه‌رجه‌م خۆرهه‌اڵتی ناوین. ئه‌م ره‌وت ه ره‌وتێكی وابه‌ست ه به‌ده‌ره‌وه‌ی ه و كاره‌كته‌رێكی لومپه‌نی هه‌ی ه و بێباكان ه خه‌ریكی قه‌ڵمڕه‌وی و فراوانكردنی بازاڕی ئازادی تااڵنكارییه .ره‌وتێكی
دیكه‌ی لیبڕالیسته‌كان هه‌ی ه ك ه بریتیین ل ه لیبڕاڵیست ه دیموكراتیخوازه‌كان، ئه‌وان ه پێیان وای ه ده‌كرێ ب ه ئاوێته‌كردنی لیبڕالیزم و دیموكراتی گۆڕانكاری دیموكراتیان ه بێته‌دی دی و سیسته‌مێكی سیا�سی دیموكراتی لیبڕاڵ بونیادبنرێت. گرفتی ئه‌م ره‌وت ه ئه‌وه‌ی ه ده‌رك به‌و ه ناكات ك ه له‌م واڵت ه ته‌نیا ده‌سه‌اڵتدارێتی پاوانخواز خۆی به‌ده‌زگا و سیسته‌م كردووه ،ئه‌گه‌رنا دیموكراتی ن ه ب ه ده‌زگا بوو ه ن ه بۆت ه سیسته‌م .ئه‌وه‌ی ل ه باشور پێی ده‌گووترێ په‌رله‌مان و حكومه‌ت و دادوه‌ری هه‌ر هه‌مووی به‌ده‌ست چینێكی تااڵنكاری قۆرخكاره‌وه‌ی ه و ده‌سه‌اڵتێكی قووڵی شاراوه‌ی ئه‌خته‌بووتیی ه و به‌قه‌د یه‌ك گه‌ردیل ه باوه‌ڕی ب ه ئازادی و دیموكراتی و دادپه‌روه‌ری و یه‌كسانی و ئاشتی نییه .كۆمه‌ڵگه‌ش هیچ میكانیزمێكی ده‌ستووری ،سیا�سی ،ده‌زگایی بۆ نه‌هڵێراوه‌ته‌و ه تا له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵتدا ل ه دیالۆگ -ملمالنێدا بێت .دیموكراتی ته‌نیا له‌وه‌دا به‌رجه‌سته‌ی ه ك ه راشكاوان ه تااڵنیی ده‌كه‌ن و پڕه‌نسپی «لێگه‌ڕێ با بڕوا، لێگه‌ڕێ بابیكات»ی لیبڕاڵه‌كان ته‌نیا ل ه تااڵنكاریدا به‌رجه‌ست ه ده‌كه‌ن ،نه‌ك ل ه به‌دیهێنانی پانتاییه‌كی ئازادی و دیموكراتی و دادپه‌روه‌ری و یه‌كسانیدا .ئه‌گه‌ر ئه‌م ره‌وت ه لیبڕاڵیست ه دیموكراتیخواز ه خۆی له‌وه‌هم ه كوشنده‌كانی نیۆلیبرالزم و سیحری مۆدێرنیته‌ی سهرمایهداری رزگار بكات و به‌ڕۆحی ره‌خنه‌گرانه‌و ه ل ه سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی سهرمایهداری بڕوانێت ئه‌وا ده‌توانێت ببێت ه یه‌كێك ل ه ره‌وت ه چاالكه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی و دیموكراتیخوازی باشور و له‌بونیادنانی سیسته‌می سیا�سی دیموكراتی باشوردا رۆڵگیر ببێت. ئه‌ناركیسته‌كان :ره‌وتێكی . 7 47
NO:14 - February 2017
ئازادیخوازن ل ه باشوردا زیاتر ل ه كوردانی هه‌نده‌راندا گه‌شه‌ی كردووه .وێڕای ئه‌وه‌ی سروشتی ئه‌م ره‌وت ه دژ ه دۆگماییه، به‌اڵم كاریگه‌ری په‌تای دۆگمایی چه‌پڕه‌وێتی كالسیكی هێشتا به‌رنه‌داو ه .یه‌كێك له‌و ره‌وتانه‌ی ه ك ه توانستی به‌شداربوونێكی چاالكی هه‌ی ه ل ه شۆڕ�شی ئازادی باشوردا. خاڵی به‌هێزی ئه‌م ره‌وت ه ئه‌وه‌ی ه ك ه هه‌میشه دژ ه ده‌سه‌اڵتدارێتیی ه به‌هه‌موو جۆره‌كانییه‌وه و سه‌نگه‌ری ئازادیخوازی به‌رنادات ،خاڵی الوازی�شی ئه‌وه‌ی ه ك ه له‌بری رێكخسته‌بوونی كۆمه‌ڵگه ،ته‌نیا كار له‌سه‌ر تاك ده‌كات .مسۆگه‌ر ئه‌م ره‌وت ه ده‌توانێت رۆڵێكی به‌رچاو ل ه بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی و دیموكراتیخوازی باشوردا ببینێت. . 8فێمێنیسته‌كان :ئه‌م ره‌وت ه هێشتا ل ه كوردستاندا سیما و شێوه‌ی خۆی وه‌رنه‌گرتووه ،ل ه ئاستی كه‌سه‌كاندا ماوه‌ته‌وه ،نه‌گه‌یشتۆت ه ئاستی رێكخستنی خاوه‌ن دید و بۆچوون و چاالكوانێتی به‌رده‌وام ،هێشتا له‌چاوی فێمێنیستییه‌و ه كۆمه‌ڵگه‌ی باشور وه‌كو پێویست شینه‌كراوه‌ته‌وه .به‌اڵم تا راده‌یه‌ك چاالكوانێتییه‌ك هه‌ی ه و ل ه بره‌و دایه. كاتێك چاالكوانانی ئه‌م ره‌وت ه له‌و ه یه‌كالییببه‌نه‌و ه ك ه به‌ڕاستی «شۆڕ�شی باشور شۆڕ�شی ژنی ئازادیخواز ه « ئه‌وا مسۆگه‌ر ئه‌م ره‌وت ه یه‌كێك ل ه هه‌ر ه كاریگه‌رترین ره‌وته‌كانی نێو بزووتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕی باشور ده‌بێت. سه‌ره‌ڕای . 9ژینگه‌پارێزان: مه‌زنترین پرۆسه‌ی تێكدانی ژینگ ه له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتی دژ ه سروشتی باشور ،كه‌چی بزاڤی ژینگه‌پارێزی الوازترین ره‌وتێكه ل ه باشوری كوردستاندا .نه‌هۆشیاری ژینگ ه‌یی و ن ه چاندی ژینگه‌پارێزی و نه‌ڕێكخستنی ژینگه‌پارێزان و ن ه 48
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
چاالكوانێتی ژینگه‌پارێزی وه‌كو پێویست گه‌شه‌ی نه‌كردووه .ده‌كرێ ژینگه‌پارێزان رۆڵێكی گرنگ ببینن له خستنه‌ڕووی سیاسه‌تی دژ ه ژینگه‌یی ده‌سه‌اڵتدارێتی باشور و ببنه به‌شێك ل ه بزووتنه‌وه‌ی دیموكراتیخوازی باشور. . 10عه‌ملانییه‌كان و ئه‌تایسته‌كان:
هیومانیسته‌كان له‌دۆخی ده‌سته‌بژێری (نوخبه‌یی) ده‌رنه‌چوون و زیاتر له قاوخی مۆدێلگه‌ری و الساییكردنه‌وه‌د ا خۆیان ده‌بیننه‌وه زۆربه‌ی عه‌ملانییه‌كان و ئه‌تایسته‌كان له‌هه‌مانكاتدا له‌نێو ره‌وتی چه‌پ و كۆمۆنیسته‌كان دان ،به‌اڵم وه‌ك ره‌وتێكی فیكری نه‌بۆ‌ت ه خاوه‌ن سیمای دیموكراتیانه‌ی خۆی ،ئه‌وه‌نده‌ی ب ه دژبه‌رێتی قه‌بای ئایینه‌و ه خه‌ریكه ، ئه‌وه‌ند ه له‌هه‌وڵی خستنه‌ڕووی بنه‌ما دیموكراتییه‌كانی عه‌ملانییه‌ته‌و ه نییه، ئه‌وه‌نده‌ی خه‌ریكی به‌ئایینكردنی عه‌ملانییه‌ت ه -بێگومان به‌هۆی تووشبوونی ب ه په‌تای دۆگماتیزمه‌و ه -ئه‌وه‌ند ه كۆڵه‌گ ه دۆگماییه‌كانی سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی نابینێت ،دژبه‌رێتی ده‌سه‌اڵتگه‌رێتی ناكات و خوازیاری ئه‌وه‌ش ه ئه‌و ده‌سه‌اڵتدارێتیی ه پیرۆزكراوه‌ی باشور دژ ب ه ئایین بوه‌ستێته‌وه!! ،ناتوانێ له‌و ه تێبگات سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی بۆخۆی به‌رهه‌می ئه‌قڵییه‌تی دۆگماییه ،بێئاگای ه له‌وه‌ی سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی و ده‌وڵه‌تگه‌رایی ل ه زه‌قووره‌كاندا چه‌كه‌ره‌ی
كردوو ه و له‌منداڵدانی په‌رستگاكاندا گه‌شه‌ی كردوو ه و په‌تی په‌رستگاكانیش وا ب ه ستوونده‌كانی نێو كۆشك و سه‌راكاندا گرێدراو ه و ده‌سه‌اڵتدارێتی – به‌ده‌وڵه‌تیشه‌و ه -و ئایینگه‌رایی -نه‌ك ئایین -جمكانه‌ی یه‌ك زگن و یه‌ك دایك و باوكیان هه‌یه ك ه دۆگماتیزمه .ك ه دژبه‌ری ئه‌میان بیت ،پێویست ده‌كات دژبه‌ری ئه‌وه‌یتریشیان بیت ،خۆ ناكرێ له‌په‌نای ئه‌میانه‌و ه تیر بهاوێژیت ه ئه‌وه‌یتریانه‌وه!!. ئه‌گه‌ر عه‌ملانییه‌كان و ئه‌تایسته‌كان به‌گشتی ،به‌بێ ئه‌وه‌ی بخزێن ه نێو ته‌ڵه‌زگه‌ی دۆگماتیزمی پۆزه‌تیفیستییه‌وه، هه‌م دژبه‌رێتی دۆگماتیزمی ئایینگه‌رێتی - نه‌ك ئایین -و هه‌میش دژبه‌رێتی ئه‌قڵییه‌تی ده‌سه‌اڵتدارێتی بكه‌ن ،ئه‌وا مسۆگه‌ر ره‌وته‌كه‌یان ده‌توانێت ببێت ه كاریگه‌رترین ره‌وتی نێو بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی و دیموكراتیخوازی باشور و بونیادنانی سیسته‌مێكی دیموكراتی. . 11هیومانیسته‌كان و وجودییه‌كان و پووچگه‌راكان :ئه‌م ره‌وتان ه هه‌رچه‌ند ه ره‌وتی له‌یه‌ك جیاوازن ،به‌اڵم به‌گشتی ئه‌وه‌نده‌ی وه‌ك مه‌یل ه هن ،ئه‌وه‌ند ه وه‌ك هزر و به‌رجه‌سته‌كردن شێوه‌یان وه‌رنه‌گرتوو ه و نه‌بوونه‌ت ه جوالنه‌وه‌یه‌كی هزری و رۆشنبیری و كۆمه‌اڵیه‌تی نێو كۆمه‌ڵگه .واتا له‌دۆخی ده‌سته‌بژێری (نوخبه‌یی) ده‌رنه‌چوون و زیاتر ل ه قاوخی مۆدێلگه‌ری و الساییكردنه‌وه‌د ا خۆیان ده‌بیننه‌و ه .ده‌كرێ رۆحی مرۆڤدۆستی و یاخیبوونی ئه‌و ره‌وتانه‌ش سوودمه‌ند بن بۆ هه‌ڵكشانی رۆحی یاخیبوونی شۆڕشگێڕی و دیتنی ژیان ب ه روانگه‌ی جیاوازه‌وه. پێویست ه سه‌باره‌ت به‌م پۆلینكارییه‌ی ره‌وته‌كان ئه‌و ه بخه‌مه‌ڕوو كه؛ ئه‌و پۆلینكاریی ه ره‌ها و لێبڕاوان ه و كۆنكریتی www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
نییه ،به‌ڵكو زیاتر بۆ تێگه‌یشتن ه ل ه ماهییه‌تی جول ه و مه‌یل و هزر و چاالكوانێتی ره‌وته‌كان له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا، ئه‌گه‌رنا ئه‌و ره‌وتان ه ئه‌وه‌نده‌ی له‌ناویه‌كتر و تێكهه‌ڵكێ�شی یه‌كترن ،ئه‌وند ه ب ه لێبڕاویی دووری یه‌كتر نین .له‌الیه‌كی دیكه‌شه‌وه ؛ چه‌ندین كۆتێز(تركيبة)ی ئه‌و ره‌وتانه‌ش هه‌ن ك ه به‌ناویه‌كتردا ئاوێته‌بوون و پێكهاته‌ی دیكه‌یان لێدروست بووه. هه‌ڵبه‌ت ه له‌وانه‌ی ه ره‌وتی دیكه‌ش هه‌بن و من ده‌ركم پێیان نه‌كردبێت ،له‌وانه‌ش ه ل ه پێناس ه و هه‌ڵسه‌نگاندنم بۆ هه‌ر یه‌ك له‌و ره‌وتان ه كه‌موكوڕی و هه‌ڵه‌ی تێدا بێت ،به‌اڵم له‌وه‌یاندا مكوڕم ك ه هه‌موو ئه‌و ره‌وتان ه به‌شێوه‌یه‌ك ل ه شێوه‌كان، ب ه ئاست و راده‌ی جیاواز ده‌توانن رۆڵی شێڵگیران ه ببینن ل ه بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی و دیموكراتیخوازی باشور و له‌به‌رپابوونی شۆڕشێكی سیا�سی دژ ب ه سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی باشوردا. هه‌روه‌ها رۆڵێكی مه‌زن ببینن ل ه دژبه‌رێت ی سیسته‌می كۆمه‌اڵیه‌تی دواكه‌وتووی ته‌ڵه‌زگه‌ئاسای كۆمه‌ڵگه‌ی باشوردا. پێموایه؛ شۆڕش چه‌ند ه له‌دژی ئه‌و سیسته‌م ه ده‌سه‌اڵتدارێتیی ه سته‌مكاره‌ی باشور پێویست و ژیانییه ،ئه‌وه‌نده‌ش دژ ب ه سیسته‌می دواكه‌وتووی كۆمه‌اڵیه‌تیی كۆمه‌ڵگ ه پێویست و ژیانیی ه و له‌به‌رامبه‌ر ب ه هه‌ردوو سیسته‌مدا شۆڕش به‌رپاكردن واتا مسۆگه‌ركردنی س هر‌كه‌وتنی شۆڕش، به‌بێ ئه‌وه‌ی ده‌رفه‌ت ب ه «شۆڕ�شی چه‌واشه« بدرێت له‌سێبه‌ری شۆڕ�شی ئازادیدا خۆی بشارێته‌و ه و دواتر به‌الڕێیدا ببات .بۆی ه تێگه‌یشتنی هه‌ر ه راست ئه‌وه‌ی ه كه ؛ شۆڕ�شی ئازادی مۆرك و سیمای سیا�سی و كۆمه‌اڵیه‌تی له‌خۆو ه بگرێت و تێكهه‌ڵكێش و ئاوێته‌ی یه‌كتر بكرێن .چونك ه هه‌ردوو سیسته‌م www.komelge.com
خواردن به‌یه‌كتر ده‌ده‌ن و یه‌كتر ده‌پارێزن و یه‌كتریش ده‌هێڵنه‌وه .بۆی ه راوه‌ستانه‌و ه له‌به‌رامبه‌ر به‌هه‌ردووكیان واتا شۆڕش ب ه راسته‌ڕێی خۆیدا ده‌ڕوات.
مسۆگه‌ر خه‌ڵكی هه‌ژار و چه‌وساو ه و ره‌نجده‌ر، وه‌ك چینی هه‌ر ه زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگه ،به‌شداری هه‌ره سه‌ره‌كیین ل ه شۆڕشی ئازادیدا له‌ڕووی چینایه‌تی و توێژاڵییه‌وه؛ مسۆگه‌ر خه‌ڵكی هه‌ژار و چه‌وساو ه و ره‌نجده‌ر ،وه‌ك چینی هه‌ر ه زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگه ،به‌شداری هه‌ر ه سه‌ره‌كیین ل ه شۆڕ�شی ئازادیدا .چونك ه چینی هه‌ر ه زیانباری ده‌ستی چینی ده‌سه‌اڵتداری مشه‌خۆری كورده .به‌اڵم له‌نێو ئه‌و چین ه چه‌وساوه‌دا ژنان و گه‌نجان رۆڵی پێشه‌نگایه‌تی ده‌بینن ل ه شۆڕ�شی ئازادیدا. گه‌نجان و ژنان ك ه زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگ ه پێكدێنن ،زۆرترین سته‌مكارییان له‌به‌رامبه‌ردا كراوه .ده‌سه‌اڵتدارێتی باشور له‌بنه‌ڕه‌تدا ده‌سه‌اڵتدارێتییه‌كی پیاوساالری پیرساالره ،هه‌رچی ژنكوژی ئه‌م واڵت ه هه‌ی ه ده‌سه‌اڵتدارێتی داڵده‌ی داون و ده‌یانپارێزێت .چونكه ئه‌و ژنكوژانه‌ش ئه‌و ده‌سه‌اڵت ه به‌هی خۆیان ده‌زانن و هه‌ر هی ئه‌وانیشه .ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ش ده‌زانێت ته‌نیا ژنكوژ و دز و تااڵنكاره‌كانن ده‌یپارێزن ،بۆی ه ئه‌ویش ده‌یانپارێزێت. ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ گه‌نجانی باشور له‌م
دۆخ ه پڕ ل ه تراژیدییه‌دا ژیان ده‌گوزه‌رێنن، ئه‌وا مسۆگه‌ر ده‌سه‌اڵتدارێتی باشور و كۆمه‌ڵگه‌ی دواكه‌وتوو و داخراوی باشور و ئه‌و لومپه‌نیزمه‌ی له‌ڕێی مۆدێل و كلتوری لیبرالیزم و نیۆلیبرالیزمه‌و ه هاورده‌ی باشور كراوه ،رۆڵی بنچینه‌ییان هه‌ی ه ل ه به‌تراژیدیاكردنی ژیان و خه‌ونی گه‌نجان. بۆی ه دووژمنی سه‌رسه‌ختی ژنان و گه‌نجان ده‌سه‌اڵتدارێتی باشور و سیسته‌می كۆمه‌اڵیه‌تی دواكه‌وتوو و لومپه‌نیزمی سه‌رمایه‌دارییه .گه‌نجان و ژنان ده‌توانن له‌میانه‌ی پێشڕه‌وێتیكردنیان بۆ شۆڕ�شی ئازادیدا سه‌ركه‌وتنی شۆڕش مسۆگه‌ر بكه‌ن و نه‌هێڵن ب ه ئاراسته‌ی ده‌سه‌اڵتخوازێتی و دژ ه شۆڕ�شی بڕوات. چونك ه له‌بنچینه‌دا ژنان و گه‌نجان خاوه‌ن رۆحی دژ ه ده‌سه‌اڵتدارێتیین و هه‌ر ه زێده ئاشقی ئازادی و لێگه‌ڕینی حه‌قیقه‌تن. ئیدی به‌هه‌ڵه‌دا ناچین ئه‌گه‌ر بڵێین؛ پێشه‌نگانی شۆڕ�شی ئازادی؛ ژنانی ئازاد، گه‌نجانی هۆشیار ،هه‌ژارانی رێكخستوون. هه‌ڵبه‌ت ه چینی ناوینیش به‌هۆی ئه‌وه‌ی له‌م دواییه‌دا له‌الیه‌ن ئه‌و ده‌سه‌اڵت ه پاوانخوازه‌و ه مه‌زنترین زه‌بری به‌ركه‌وتوو ه و ژیان و گوزه‌ران و خه‌ون و خه‌یاڵی ئه‌و چینه‌ی سه‌روبن كردووه، ل ه چینێكی خۆشگوزه‌رانه‌و ه به‌ره‌و ریزی چینی هه‌ژارانه‌و ه راپێچی كردووه. ئیدی ئه‌مڕۆ چه‌كدارانی ده‌سه‌اڵت به‌هه‌موو جۆره‌كانییه‌و ه -لهگهڵفهرمانبهران و مامۆستایان و كاسبكارانی مامناوه‌ندی ،ئێستا ل ه دۆخێكی تابڵێی دژواردا ده‌ژین و چه‌ند ه ل ه كاره‌كته‌ر و خه‌ون و خه‌یاڵی خۆیاندا بۆرژوای بچووك یا ناوه‌ڕاست بن ،به‌اڵم ل ه ژیان و گوزه‌راندا ته‌واو ل ه هه‌ژاریدا ده‌ژین و زۆر ناڕازین به‌م دۆخه .بۆی ه ئه‌و چین ه پێیوای ه ده‌سه‌اڵتدارێتی باشور بێئومێدی 49
NO:14 - February 2017
كردوون و سته‌میان لێده‌كات و درۆیان له‌گه‌ڵدا ده‌كات ،هه‌ڵبه‌ت ه ئه‌م ه خۆی سروشتی ده‌سه‌اڵتدارێتییه ،به‌اڵم ئه‌و چین ه له‌م دۆخه‌دا تاز ه ده‌رك به‌و راستیی ه ده‌كات .بێگومان ئه‌مه‌ش سه‌ره‌تایه‌كی
له‌نێوان هه‌ردوو ره‌وتدا رۆشنبیرگه‌لێكیش هه‌ن كه هه‌م ل ه ناڵ ده‌ده‌ن و هه‌میش له بزمار گرنگ ه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و چینه‌ش هه‌ر هیچ نه‌بێ بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی پێگه‌ی چینایه‌تی خۆی -ك ه ل ه سێبه‌ری ده‌سه‌اڵتدارێتیدا و له‌میانه‌ی خزمه‌تكردنی ب ه سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی ،وه‌ك مووچه‌خۆرێك، ژیان و گوزه‌رانێكی مامناوه‌ندی بۆ مسۆگه‌ر ده‌كات -و بۆ خۆشگوزه‌رانی خۆی ،به‌شداری ل ه بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی و دیموكراتیخوازی بكات و ببێت ه جه‌ماوه‌رێكی ناڕازی و پشتیوان و هانده‌ر و به‌شدار ل ه شۆڕ�شی سیا�سی و كۆمه‌اڵیه‌تیدا. بێگومان ئه‌و چین ه به‌هۆی تایبه‌تمه‌ندێتیی ه رارایی و هه‌ڵپه‌رستی و به‌رژه‌وه‌ندیخوازییه‌كه‌یه‌و ه له‌وانه‌ی ه تا سه‌ر و له‌هه‌موو ئاسته‌كاندا نه‌توانێت ل ه شۆڕش و له‌به‌رامبه‌ر ب ه دژواریی ئاسته‌نگییه‌كانی به‌رده‌م شۆڕش له‌هه‌ندی قۆناخ سڵ بكاته‌وه ،به‌اڵم ل ه ئانی سه‌ركه‌وتنی شۆڕشیشدا زۆرترین هه‌یه‌جان و شاگه‌شكه‌ییبوون ده‌رده‌بڕێت و هاوكات له‌گه‌ڵ خۆ به‌خاوه‌نكردن و پشتیوانیكردنی ل ه سه‌ركه‌وتنی شۆڕشدا، 50
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌شدا ده‌بێت تا پێگ ه چینایه‌تییه‌كه‌ی خۆی زیاتر هه‌ڵكشێنێت ه سه‌رووتر و بااڵتر ،ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ی�شی ده‌ست نه‌كه‌وێت ،ئه‌وا هه‌وڵده‌دات هه‌ر هیچ نه‌بێ پێگ ه چینایه‌تییه‌كه‌ی خۆی به‌ده‌ستبێنێته‌وه. لێره‌دا ده‌مێنێته‌و ه توێژی رۆشنبیران به‌واتا به‌رته‌سكه‌كه‌ی دهستهواژهیرۆشنبی ر -ك ه ئایا تاچه‌ند ده‌توانن رۆڵگیر ببن ل ه بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخواز و دیموكراتیخوازانه‌ی باشور و به‌شداربوون ل ه شۆڕ�شی كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسیدا؟! ئه‌م توێژ ه له‌نێوان دوو ره‌وتی ناكۆك به‌یه‌كدا پۆلین بوون ،ره‌وتێكیان: له‌بازنه‌ی ده‌سه‌اڵتدارێتیدا ده‌خولێته‌و ه و بۆت ه ئه‌ندازیار و پارێزوان و پینه‌چی و ره‌واده‌ری ئه‌و ده‌سه‌اڵت ه ملهوڕ ه و ئه‌مه‌ش ب ه ئه‌رك و به‌رپرسیارێتی خۆی ده‌زانێت ،له‌ژێر بیانوو و پاساوی جودا جودای بێبنه‌مادا بێباكان ه ببێت ه بڵندگۆ و وته‌بێژی ده‌سه‌اڵتدارێتی تااڵنكار .له‌و باوه‌ڕیی ه دام ك ه ئه‌و تایپ ه رۆشنبیر ه له‌ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتدارێتیدا نین ،به‌ڵكو هه‌ر خۆیان رۆحی ده‌سه‌اڵتدارێتیین و به‌بێ ئه‌وان ده‌سه‌اڵتدارێتی جه‌سته‌یه‌كی مردووی بۆگه‌نه و سیحری بااڵده‌ستێتی له‌ده‌ستداوه .مخابن زۆرینه‌ی رۆشنبیرانی باشور به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان له‌م ره‌وته‌دان. ره‌وتێكی دیكه‌ش هه‌ی ه دژبه‌رێتی ده‌سه‌اڵتدارێتی ده‌كات ،به‌هه‌موو ئاراست ه و جۆر و شێوه‌كانی ده‌سه‌اڵتدارێت ی چ ل ه سیسته‌می سیاسیدا و چ ل ه سیسته‌می كۆمه‌اڵیه‌تیدا .ئه‌مه‌ش ب ه ئه‌رك و ماهییه‌تی رۆشنبیر ده‌زانێت .له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ش جوله‌ی رۆشنبیری خۆی ده‌كات و رۆشنبیربوون ل ه دژ ه ده‌سه‌اڵتدارێتیبووندا به‌رجه‌ست ه ده‌كات .مخابن رۆشنبیرانی
ئه‌م ره‌وت ه زۆر كه‌من .هه‌ڵبه‌ت ه له‌نێوان هه‌ردوو ره‌وتدا رۆشنبیرگه‌لێكیش ه ه ن ك ه هه‌م ل ه ناڵ ده‌ده‌ن و هه‌میش ل ه بزمار، ره‌خنه‌یان له‌م ده‌سه‌اڵت ه هه‌یه ،به‌اڵم له‌دیوێكی دیكه‌و ه ده‌یپارێزن ،ره‌خنه‌یان له‌م كۆمه‌ڵگه‌ی ه هه‌یه ،به‌اڵم كار بۆ گۆڕینی ناكه‌ن و ئه‌لته‌رناتیڤ و پرۆژه‌ی هزرییان پێنییه .له‌ئاكامدا رۆشنبیرێكی بێ ئاراست ه و ن و له‌نگه‌ر ناگرن و ئه‌گه‌ری زۆر ه بێ ره‌وت دواجار ل ه سه‌نگه‌ری ده‌سه‌اڵتدارێتیدا خۆیان ببیننه‌وه. به‌اڵم ره‌وتی دژ ه ده‌سه‌اڵتدارێتی رۆشنبیران ده‌توانن ب ه هزر و شاكار و داهێنانه‌كانیانه‌وه ،ب ه هه‌ڵوێستی شۆڕشگێڕانه‌یانه‌و ه رۆڵی رۆحی شۆڕش و داینه‌مۆی شۆڕش و ویژدانی كۆمه‌ڵگه ببینن و ببن ه هه‌وێنی به‌رپابوونی شۆڕ�شی ئازادی .به‌اڵم كێما�سی ئه‌م ره‌وت ه ئه‌وه‌ی ه ك ه هێشتا خۆی ل ه دژبه‌رێتی قه‌با و ل ه فه‌زا و پانتایی په‌تاگرتووی رۆشنبیریی باشور رزگار نه‌كردوو ه و ده‌ستبه‌رداری ئه‌و وه‌هم ه كوشندانه‌ی نوخبه‌گه‌رێتی نه‌بوو ه ك ه جۆرێك ل ه سوپه‌رمانێتی و تاكگه‌رێتی ل ه كه‌سێتی رۆشنبیر ه یاخییه‌كاندا ده‌خوڵقێنێت. مسۆگه‌ر شاكار ه هزری و ئه‌ده‌بی و هونه‌رییه‌كان خواردن و وزه‌ی رۆحیی هه‌ر شۆڕشێكن ك ه بۆ ئازادی ،دادپه‌روه‌ری، یه‌كسانی و دیموكراتی به‌رپا ببێت .مخابن هێشتا له‌باشوردا ئه‌و شاكار ه هزری و فه‌لسه‌فیانه‌ی له‌دایك نه‌بوون ك ه پچڕاندن(قطيعة)ی گه‌ور ه ل ه هزری باو و سواو له‌گه‌ڵ خۆیدا بهێنێت و رووی تاك و كۆمه‌ڵگ ه ب ه ئاقاری شۆڕ�شی زینهی و ویژدانی و كلتوری و كۆمه‌اڵیه‌تی و سیا�سی ئاراسته‌گیر بكات ،هێشتا ئه‌و شاكار ه ئه‌ده‌بی و هونه‌ریان ه له‌دایك نه‌بوون ك ه رۆحی شۆڕ�شی تێدا به‌رجه‌ست ه ببێت ،ك ه www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
هه‌ژاندنی هزری و ویژدانی و ده‌روونی له‌نێو تاك و له‌ڕێی تاكیشه‌و ه له‌نێو كۆی كۆمه‌ڵگ ه بخوڵقێنێت ،ك ه باوه‌ڕی و هیوا و ئیراد ه و وز ه و ئه‌شقی لێگه‌ڕین و ژیاندۆستی ل ه كه‌سێتی تاكی باشوردا بچێنێت .به‌اڵم به‌بێ هزری مه‌زن ،به‌بێ ئه‌ده‌ب و هونه‌ری ئازاد و شۆڕشگێڕی، شۆڕش ستووندێكی هه‌ر ه بنچینه‌یی خۆی نوقسان و كه‌م ده‌بێت .خۆم ناتوانم مه‌زه‌نده‌ی شۆڕشێكی ئازادیخوازی مه‌زن به‌بێ هزرێكی مه‌زن ،ئه‌ده‌ب و هونه‌رێكی شاكار بكه‌م. ()10 ئه‌نجام روو ل ه شۆڕش – هه‌میش ه شۆڕش ئیدی ل ه باشوردا به‌رپابوونی شۆڕش بۆت ه پێداویستییه‌كی ژیانیی ده‌ستلێبه‌نه‌دراو .چونك ه له‌باشوردا مرۆڤبوون ،كۆمه‌ڵگه‌بوون ،گه‌لبوون و نه‌ت ه‌وه‌بوون له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی كوشند ه دایه و ئه‌گه‌ر له‌كاتی خۆیدا به‌رپا نه‌بێت ئه‌وا هه‌ڵدێرێكی ترسناك له‌به‌رده‌م باشور دای ه .چیدی ژیان له‌ژێر ئه‌و هه‌ڕه‌ش ه مه‌ترسیداره‌دا ناگوزه‌رێت، چیدی شكۆ و كه‌رامه‌تی مرۆڤبوون و ئینتیما و ناسنامه‌ی كۆمه‌ڵگه‌یی و كوردبوونمان له‌ژێر ئه‌و هه‌ڕه‌شانه‌ی سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدارێتی سته‌مكار و سیسته‌می كۆمه‌اڵیه‌تی داخراودا توانستی به‌رگه‌گرتنی نه‌ماوه .ئیدی بێ شۆڕش ژیان ناگوزه‌رێت .چونك ه ئه‌گه‌ر شۆڕش ئازادیهێنه ،ئه‌وا ژیان و ئازادیش هاوواتای یه‌كدین ،ته‌نانه‌ت بوون و ئازادی هه‌ر تاكێك و هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك پێنا�سی یه‌كیدین. زۆر گرنگ ه له‌و ه تێبگه‌ین كه ؛ دۆخی ناشۆڕشگێڕی و به‌رپانه‌بوونی شۆڕش www.komelge.com
له‌هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌كدا دۆخێكی سروشتیی ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌ی ه نییه .ئه‌گه‌ر دۆخێكی وه‌ها هه‌بوو ،ئه‌وا ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌ی ه گرفتار ه و ل ه گێژاو دایه .له‌بنچینه‌دا شۆڕش بۆخۆی دۆخی سروشتی وه‌گه‌ڕكه‌وتووی داینه‌مۆی كۆمه‌ڵگه‌كانه .ئه‌و كات ه كۆمه‌ڵگه‌كان ل ه دۆخی سروشتی خۆیان دان ك ه به‌شێوه‌یه‌كی سروشتییان ه ل ه گۆڕین و پێشكه‌وتن و یه‌كبوونی رۆحیی و ماددیی به‌رده‌وام دان .ئێ گۆڕین و پێشكه‌وتنی به‌رده‌وام له‌سه‌ر راسته‌ڕێی سروشتییانه‌ی خۆی و یه‌كبوونی رۆحی بۆخۆی ماهییه‌ت و ئامانجی هه‌ر شۆڕشێكی راسته‌قینه‌یه .كه‌وات ه هه‌میش ه شۆڕش هه‌میش ه ژیانه ،چونك ه واتای ژیان ل ه نوێبوونه‌و ه و گۆڕینی به‌رده‌وام دایه، ك ه نوێبوونه‌و ه و گۆڕینی سروشتییان ه و به‌رده‌وام كۆتایی هات ژیانیش له‌و ساته‌دا كۆتایی دێت و واتای خۆی له‌ده‌ست ده‌دات.
گومانی تێدا نییه كه هه‌ر شۆڕشێك له هه‌ر كات و شوێن و كۆمه‌ڵگه‌یه‌كدا به‌رپا ببێت ،پێویستیی به ئاماده‌كاری هه‌یه بێگومان ئه‌و راستییه‌ش ب ه گرنگ ده‌بینم بیخه‌مه‌ڕوو كه؛ شۆڕش كاری نوخبه‌یی نییه ،به‌ڵكو كاری جه‌ماوه‌ره و بۆ جه‌ماوه‌ره ،پێشه‌نگیش هه‌ر جه‌ماوه‌ره. مسۆگه‌ر رابه‌رانی هه‌ر شۆڕشێكیش هه‌ر له‌ناو جه‌ماوه‌ره‌و ه سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن. هه‌ڵبه‌ت ه شۆڕش كااڵ نیی ه تا هاورد ه
و هه‌نارد ه بكرێت .شۆڕش ل ه هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌كدا رۆحێك ه و هه‌میش ه ده‌بزوێ ،ك ه بزاوت و هات كه‌س ناتوانێت رێگیری لێبكات .شۆڕش خۆی كرده‌یه‌كی خه‌یاڵی نییه ،به‌ڵكو پێداویستییه‌كی واقیعیه ،به‌اڵم خه‌یاڵێكی مه‌زنی�شی ده‌وێت تا له‌واقیعدا كرد ه بكرێت و ببینرێت .له‌هه‌موو دۆخێكدا؛ به‌رپابوونی شۆڕش و شۆڕشگێڕێتی به‌كه‌ڕامه‌تبوون و شكۆدارییه ،پێچه‌وانه‌ی «گه‌وجاند ن، خۆگه‌وجاندن ،بێده‌نگی و ته‌سلییمه‌ت» ه ك ه بێكه‌ڕامه‌تی و بێ شكۆیی ده‌سه‌پێنن. مسۆگه‌ر له‌شۆڕشدا بونیادنان بنه‌ما و ئامانجه ،له شه‌ڕانگێزیشدا وێرانكاری بنه‌ما و ئامانجه .ئه‌م ه خاڵی جه‌وهه‌ری جیاوازییه‌كانی نێوان شۆڕش و تۆقاندنه. گومانی تێدا نیی ه ك ه هه‌ر شۆڕشێك ل ه هه‌ر كات و شوێن و كۆمه‌ڵگه‌یه‌كدا به‌رپا ببێت ،پێویستیی ب ه ئاماده‌كاری هه‌یه .خۆ ئاماده‌كردن بۆ به‌رپاكردنی شۆڕش نیوه‌ی كاری شۆڕشه‌كه‌یه. مانیفێستكردن و خستنه‌ڕووی گرفت و پێداویستی و ئاراست ه و ئاقاره‌كانی به‌رپابوونی شۆڕشێك بۆخۆی به‌شێكی گرنگ و بنچینه‌یی ئاماده‌كاری و خۆئاماده‌كردنه .شۆڕش وه‌ك چۆن هرز و كرداره ،وه‌هاش پارادایمه .پارادایمی تێگه‌یشتن ل ه راستینه‌ی شۆڕش و گرفت و پێداویستییه‌كانی و ده‌ستنیشانكردنی دۆخی شۆڕش له‌ڕووی بابه‌تیی و خودییه‌وه بۆخۆی نیوه‌ی ئاماده‌كارییه‌كانه .شۆڕش به‌ر ل ه به‌رپابوونیدا سه‌ركه‌وتنه‌كه‌ی مسۆگه‌ر ده‌كرێت یان شكسته‌كه‌ی دیار ده‌بێت .نهێنی ئه‌مه‌ش ل ه پارادایمی شۆڕش دایه .پارادایمی شۆڕش ئه‌و پانتاییه‌یه ك ه هزر و كرداری شۆڕش ئاوێته‌ی یه‌كدی ده‌كات .پارادیمی شۆڕش رێبازی ئاماده‌كردن و به‌رپاكردن و گه‌یاندنییه‌تی 51
NO:14 - February 2017
شۆڕش ه به‌سه‌ركه‌وتن. مسۆگه‌ر باوه‌ڕیی و هیواداربوون ب ه شۆڕش به‌ڕاده‌ی خودی شۆڕشه‌كه به‌هاداره .بێهیوایی دژ ه شۆڕشیی ه و هیچی لێ شین نابێت .شۆڕش؛ تێگه‌یشتن و جێبه‌جێكردن و به‌رپرسیارێتی ئه‌خالقی و ویژدانییه ،كۆی ئه‌مانه‌ش رێگای گه‌یشتن به‌ژیانی ئازاد دابین ده‌كه‌ن .ئه‌م ه هاوكێش ه و جه‌وهه‌ری شۆڕشه .چونك ه ل ه شۆڕشدا تێگه‌یشتن واتا جێبه‌جێكردنی ئه‌وه‌ی لێی تێگه‌یشتوویت وه‌كو خۆی، هه‌ڵبه‌ت ه تێگه‌یشتن واتای ئازادیشه. چونك ه راده‌ی تێگه‌یشتن راده‌ی ئازادی نمایش ده‌كات ،راده‌ی ئازادیش راده‌ی به‌رپرسیارێتی ده‌خاته‌ڕوو .بۆی ه شۆڕش ل ه كرۆك و فه‌لسه‌فه‌ی خۆیدا گوزارشت ل ه یه‌كبوون و هاوواتابوونی «ژیان و ئازادی و
52
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
تێگه‌یشتن و به‌جێهێنان و به‌رپرسیارێتی»یه. سه‌ركه‌وتن ی هه‌ر شۆڕشێكیش په‌یوه‌ست ه ب ه گوزارشتكردنی ته‌واو ل ه فه‌لسه‌ف ه و كرۆكی رۆحیی خۆی ،واتا به‌رده‌وامبوون له‌پابه‌ندبوون ب ه‌ئامانج و ئامرازه‌كانی ی. خۆ ل ه كۆتادا ده‌خوازم ئه‌و ه بدركێنم كه؛ له‌ڕاستیدا زۆر مژار و گرفتی دیكه هه‌بوون و په‌یوه‌ست ب ه هێڵی گشتی ئه‌م نووسینه‌م بوون و ل ه چوارچێوه‌ی پرۆژه‌ی ئه‌م نووسینه‌مدا ده‌ستنیشانم كردبوون ك ه تاوتوێیان بكه‌م .به‌اڵم نه‌متوانی خۆ ل ه قه‌ره‌یان بده‌م ،نه‌كا له‌و ه زیاتر درێژ ببێته‌وه ،ك ه ره‌نگبێ بۆ گۆڤارێكی مانگانه‌یی وه‌ك (ئازادی كۆمه‌ڵگه) نووسینێكی زنجیره‌یی درێژ ئه‌وه‌ند ه له‌شوێنی خۆیدا نه‌بێت ،ئه‌گه‌رنا ئه‌م نووسین ه بۆخۆی
به‌شێك ه ل ه هه‌وڵدان بۆ سه‌رله‌نوێ خوێندنه‌وه‌ی دۆخی باشور و خستنه‌ڕووی پێداویستی و ئه‌گه‌ره‌كان و گرفته‌كانی به‌رپابوونی شۆڕشێكی زینهی ،كلتوری، كۆمه‌اڵیه‌تی و سیا�سی ل ه باشوردا. بێگومان ئه‌م بابه‌ت ه پێویستی ب ه لێكدانه‌و ه و هه‌ڵسه‌نگاندنی زیاتر هه‌ی ه و ده‌كرێ ب ه مانشێتی جیاوازتر له‌سه‌ر هه‌مان بابه‌ت بنووسین و ئه‌و مژارانه‌ی تاوتوێكراون قووڵتر و فراوانتر له‌سه‌ریان بنووسرێن.
www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
قەیرانی رۆژهه‌اڵتی ناوین و ئەگەرەکانی رۆسته م جودی به�شی سێیه‌م وكۆتایی
ره‌مزیان وه‌ک نوسین به‌کارهێناوه ،یه‌ک پارچه‌یی ژیان نیشان ده‌دات وله‌میتۆلۆژیادا به‌سانایی هاوئاهه‌نگی و په‌یوه‌ندی ئۆرگانیک له‌نێوان مرۆڤ و ئاژه‌ڵ ،له‌نێوان دارستان و ئاژه‌ڵ ،په‌یوه‌ندی نێوان زیندوو و نازیندوو(بانگه‌شه ده‌کرێ که نازیندووه) نیشان ده‌دات به‌ڕه‌نگی ئانیمیزم دا که له‌هه‌مووشتێک دا ژیان هه‌یه ،له‌زمانی میتۆلۆژیادا زیاتر هه‌ست به‌وه ده‌کرێ که مرۆڤ له‌زمانی سروشت تێده‌گات، مرۆڤ و ئاژه‌ڵ ده‌کرێ له‌یه‌کتر تێبگه‌ن.
ل ه هزر و بوار ه هزرییه‌كاندا به‌گشتی قۆناخگه‌لێک هه‌یه ،قۆناخێک هه‌یه که رێ له‌به‌رده‌م پێشکه‌وتن ده‌کاته‌و ه و رۆڵێکی ئ هرێنی ده‌بینێ .له‌هه‌ندێ قۆناخیشدا رۆڵی دواکه‌وتووان ه و بۆ دواو ه گ هڕانه‌و ه ده‌بینێ و ته‌گه‌ره بۆ پێشکه‌وتن دروست ده‌کات. بۆچی؟ ئه‌گه‌ر ئێمه‌سه‌ره‌تا با�سی میتۆلۆژیا بکه‌ین؛ سه‌ره‌تا بۆ پێشخستنی هزری مرۆڤ ،مرۆڤبوون وکۆمه‌ڵگه‌بوون رۆڵێکی با�شی بینیوه .وه‌ك چۆن ئێستا کیمیا، فیزیا و زانسته‌كانی دیك ه بۆ چاره‌سه‌ری هه‌ندێ پرس و به‌رز کردنه‌وه‌ی ئاستی هۆشیاری مرۆڤ چ رۆڵێک ده‌بینن ،ئه‌وا له‌و سه‌رده‌مه‌ش دا میتۆلۆژیا هه‌مان رۆڵی بینیو ه و هه‌ر نهێنیه‌ک هه‌بووه ویستویه‌تی چاره‌سه‌ری بکات ،وه‌ک گه‌ردوون چییه؟ چۆن دروست بووه؟ مرۆڤ چۆن دروست بێگومان به‌و مانایه‌نایه‌ت که‌چۆنه‌مرۆڤ بووه؟ په‌یوه‌ندی نێوان مردن و ژیان چییه؟ وا لێی تێده‌گات ،به‌ڵکو زمانێکی هێمایی هه‌روه‌ها له‌په‌یوه‌ندی نێوان مرۆڤه‌کان ،هه‌یه و گوزار ه له‌شتێک ده‌کات .واته په‌یوه‌ندی نێوان مرۆڤ و سروشت به‌شێوه‌یه‌ک نییه که شتێک ڤااڵ بێ و دەکۆڵێته‌وه .واته‌میتۆلۆژیا یه‌ک له‌رێگاکانی هیچ په‌یوه‌ندی به‌ژیانه‌و ه‌نه‌بێ .وه‌ک هێما گ هڕان به‌دوای راستی و حه‌قیقه‌ت دایه .گوزاره له ژیانی ماددی ده‌کات ،له‌هه‌مان له‌هه‌ندێ جێ مرۆڤ خۆی بۆ خۆی کاتدا له‌زمانی میتۆلۆژیادا به‌رخودانی حه‌قیقه‌تێکی بینیو ه‌و وه‌ک سه‌رچاوه‌ی مرۆڤ له‌ب هرامبه‌ر قه‌یرانه‌کان نیشان حه‌قیقه‌ت نیشانی داوه .زمانی هێما و ده‌دات ،چ قه‌یرانی سروشتی بێ چ ئاڵۆزی www.komelge.com
و قه‌یرانی کۆمه‌اڵیه‌تی بێ .بۆ نمونه کاتێ ئێم ه ده‌ڵێین له‌میتۆلۆژیای سۆم هریه‌کاندا تێکۆشانی ئینانا بۆ مافی خۆی و یاساکانی خۆی ،که وه‌ک ما گوزاره‌یان لێ ده‌کات ده‌ناسرێن ،هه‌روه‌ها نه‌فره‌تی ئاکادا وه‌ک هاوارێكی گوزار ه ل هژێرکه‌وتنی و تێکشکانی شاری پیرۆزی نیپۆر نیشانی ده‌دات ،له‌زۆر شتی تردا کاردانه‌وه له‌ب هرامبه‌ر زوڵم و زۆرداری ده‌خاته‌ڕوو .له ئه‌نجامدا مافی مرۆڤ ،ئازادی و یه‌کسانی لێگ هڕینی مرۆڤ بووه ،به‌درێژایی مێژوو ،مرۆڤ ده‌توانێ ئه‌و تێکۆشانه‌له‌میتۆلۆژیاکانیشدا ببینێ ،بۆیه تێکۆشانی مرۆڤ بۆ ئازادی و ئاماده‌بوونی مرۆڤ که له‌ب هرامبه‌ر ئازادیدا نرخی گرانبه‌ها بدات شتێک نییه که ته‌نیا په‌یوه‌ست بێ به‌رۆژی ئه‌مڕۆ و نه‌شۆڕ�شی سۆسیالستی و نه شۆڕشه‌کانی رزگاری نه‌ته‌وه‌یی دایهێناوه،نه‌شۆڕ�شی دیموکراتی گه‌الن له‌سه‌ده‌ی 18دا له ئه‌مه‌ریکا و ئه‌وروپا دایاننه‌هێناوه،به‌ڵکوئه‌وه‌لێگ هڕینی ئازادی وه‌ک تێکۆشانی بێوچانی مرۆڤ ه که له‌میتۆلۆژیاکانیشدا ده‌بینرێ . به‌اڵم میتۆلۆژیا له‌بنه‌ڕه‌تدا چییه؟ ژیانی مرۆڤ رێك ده‌خات و په‌یوه‌ندی نێوان مرۆڤه‌کانیش داده‌ڕێژێ .کێشه‌که له‌وێدایه کاتێ مرۆڤ ده‌گاته ئه‌و ئاسته‌ی که د هزانێ ئیدی ناتوانێ به‌ڕێی میتۆلۆژیا 53
NO:14 - February 2017
کێشه‌کانی چاره‌سه‌ربکات یان ئیدی ناتوانێ فۆرمیله‌کانی چاره‌سه‌ری له میۆتۆلۆژیادا بۆ کێشه‌کانی ببینێت ل ه جێی ئه‌وه‌ی که تێیپ هڕینێ ،لێگ هڕینی خۆی به‌الڕێدا ده‌بات و لێگ هڕینی خۆی سنووردار ده‌کات و راده‌ست ده‌بێ به‌و شتانه‌ی هه‌یه و‌ده‌بێته دۆگماتیزم .ئه‌وه له رۆژهه‌اڵتی ناویندا زۆر س هرنج راکێشه ،مرۆڤ به‌چاوی خۆی راستی ده‌بینێت ،به‌اڵم وه‌ک نه‌دیو لێی ده‌ڕوانێ .بۆچی؟ له‌به‌رئه‌وه‌ی کاتێ بیه‌وێ ببینێ شتێکی له‌س هریدا هه‌ڵ ه ده‌بێ و نایه‌وێ ده‌ستبه‌داری بێ ،له‌به‌رئه‌وه‌ی نرخێكی پیرۆزیان هه‌یه‌له‌الیان له‌وێدا کێش ه هه‌یه. کێشه‌ی دووه‌مین ،متیۆلۆژی هه‌رته‌نیا هزرێکی ئازاد نییه ،ته‌نیا رێی چاره‌سه‌ری نییه بۆ پرسه‌کانی مرۆڤ ،ته‌نیا ئه‌و چاره‌سه‌ریانه نیین ک ه مرۆڤ له‌وه‌اڵمی پرسیاره‌کاندا به‌دوایدا بگه‌ڕێ ،به‌ڵکو ته‌نیا بۆسه‌رده‌مێک وه‌هایه ،له‌وه‌به‌دواوه‌ده‌بێته ده‌سه‌اڵت ،کاتێ ده‌بێته ده‌سه‌اڵت کێشه دێته‌ئاراوه .بۆنمونه‌من بیرێک دێمنه‌گۆڕێ، تۆ یه‌کێک و ئه‌وی دی هزرێکی تر دێنێته ئاراوه ،ئه‌وه نابێته کێشه .به‌ڵکو ئه‌م ه ده‌وڵه‌مه‌ندیی ه و زۆرجاریش ده‌بێته‌هۆکاری ئه‌وه‌ی که‌مرۆڤ باشتر بگاته‌راستی و زیانی نییه،به‌اڵم که‌ی زیانمه‌ند ده‌بێ .کاتێ ده‌بێته ده‌سه‌اڵت زیانمه‌ند ده‌بێ .له میتۆلۆژیا، ئایین و ته‌نانه‌ت له‌رۆژی ئه‌مڕۆشدا زانستی پۆزه‌تیڤیست ئه‌و راستی ه نیشان ده‌دات. بۆچی؟ له‌به‌رئه‌وه‌ی که هه‌ر کارێکی هزری به‌پێی خۆی گه‌یشتۆته‌حه‌قیقه‌ت ،واته به‌ڕه‌هایی حه‌قیقه‌تی به‌ده‌ست هێناو ه و که‌سیش ناتوانێ بیخاته گفتوگۆوه .به‌اڵم کاتێ ده‌سه‌اڵتداری له‌ده‌ستیدا نه‌بێ ده‌کرێ بگووترێ ئه‌و شته‌ی تۆ ده‌یڵێیت راست نییه و من حه‌قیقه‌ت وه‌ها ده‌بینم .به‌اڵم کاتێ ده‌سه‌اڵتی له‌ده‌ستدا بێ ده‌ڵێت نابێ ک ه هه‌ڵه بیر بکه‌یته‌وه و ده‌ڵێت حه‌قیقه‌ت 54
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ئه‌وه‌یه و به‌ڕه‌نگێکی ره‌ها به‌سه‌ر هه‌موو که‌سێکیدا ده‌سه‌پێنێ .هه‌ر که‌سێكیش د هربچێته ده‌ره‌وه‌ی به‌یاسا و رێسای جیاواز مه‌حکوم ده‌کرێ .کێشه‌که لێره‌دایه شێوه‌گرتنی ده‌وڵه‌ت له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه سازکراوه ،ئه‌و کێشه‌یه بۆ له رۆژهه‌اڵتی ناویندا هه‌یه ،پێشتر له‌ده‌ره‌وه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناویندا هه‌بوو؟ به‌ڵێ هه‌بوو .له ده‌ڤه‌ری تر ئایین هه‌بوو؟ به‌ڵێ هه‌بوو .ل ه هه‌موو جێی تر فه‌لسه‌فه هه‌بوو؟ به‌ڵێ هه‌بوو، ل ه ڕۆما ،یۆنان و ئه‌وروپاش هه‌بووه.به‌اڵم بۆچی له رۆژهه‌اڵتی ناویندا ده‌بێته کێشه؟ مرۆڤ ناچار ه جارێکی تر ناو له‌و پرسه بنێ .له‌ب هرئه‌وه‌ی که رۆژهه‌اڵتی ناوین سه‌رچاوه‌یه. بۆ نمونه ئایینی تاکخودایی ل ه ئه‌وروپا نه‌هاتۆته ئاراوه ،کریستیانی ،یه‌هودیه‌ت و موسلمانێتیش له‌رۆژهه‌اڵتی ناویندا ده‌رکه‌وتوون و جیاوازییه‌کی جددی له‌نێوانیاندا نییه‌له‌مه‌سه‌له‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌خالقی وله‌مه‌سه‌له‌ی باو هڕیدا جیاوازیه‌کی ئه‌وتۆ نییه سه‌رچاوه‌یان یه‌که .بۆ نمون ه موسلمانێتی کریستانی ره‌ت ناکاته‌وه، کریستانی یه‌هودیه‌ت ره‌ت ناکاته‌وه سه‌رچاوه‌یان یه‌که ،کتێبه‌کانیان یه‌که .بۆ نمونه‌ی عه‌هدولقدیم و عه‌هدولجه‌دید هه‌یه،ته‌ورات وئینجیل وه‌ها ده‌ناسرێنه‌وه، وه‌ک دوو قۆناخ نیشان ده‌درێن .لێره‌دا سه‌رچاو ه ئه‌وه‌ن و له‌وێدا مه‌زن بوو ه له‌سفره‌وه ده‌ستی پێنه‌کردووه ،ته‌ورات ،ئینجیل و قورئان وه‌ک قسه‌ی خودا ده‌ناسرێن .به‌اڵم پاشان شوێنه‌وارناسان هه‌ندێ به‌ڵگه‌یان دۆزیه‌و ه که زۆر شتی که له ته‌وراتدا هه‌یه وه‌ک تۆفان و زۆر مه‌سه‌له‌ی دیکه‌ی وه‌ک دروستبوونی مرۆڤ هه‌ڵسوکه‌وت کردن له‌گه‌ڵ ژن ئه‌وه‌به‌ڵگ ه نووسینان ه پێشتر هه‌بوون .له‌کاتێکدا ک ه ئه‌م ه له ئاده‌م و حه‌وا کۆنتربوون .واته ئه‌و
مێژووه‌ی ک ه مێژوو به‌ده‌ست پێکردنی ئاده‌م و حه‌وا نیشان ده‌دات له‌و کۆنتریش به‌ڵگه هه‌ن و هه‌مان زانیاری تێدایه ،وات ه ئایین به‌شێوه‌یه‌کی ئه‌بستراکت ک ه به‌سروش هاتوو ه و که‌س پێشتر ئاگای له‌و زانیاریانه نه‌بووه راست نییه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی که هه‌ر که‌س وای د هزانی زانیاری یه‌که‌م له‌سه‌ر تۆفان له‌ته‌ورات یان قورئان دا هه‌یه. به‌اڵم کاتێ که‌داستانی گلگامش به‌ڕه‌نگێکی رێکه‌وت دۆزرایه‌وه‌ئیدی ئاشکرا بوو ک ه زۆر به‌جوانی باس له‌تۆفانی گه‌وره ده‌کات ئه‌و کاته‌نه‌نوح ،نه‌ئاده‌م و ن ه که�سی تر هه‌بوو. که‌وات ه ئه‌و زنجیره‌ی هزر سه‌رچاوه‌که‌ی لێره‌یه .سه‌ره‌تا میتۆلۆژیا ،ئایین به‌ره‌نگێكی ترشێوه‌ی پێداو ه و بۆت ه ناسنامه‌ی مرۆڤ. بڕوانن شتێکی ک ه مرۆڤی رۆژهه‌اڵتی باش لێی تێده‌گات په‌یڤی ئایینیه ،هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌شه کاتێ ک ه بزووتنه‌وه نه‌ته‌وه‌په‌رسته‌کان ،سۆسیالیسته‌کان و زۆر ره‌وتی تری هزری سه‌ختیه‌کی زۆریان بینی ک ه خۆیان جه‌ماوه‌ری بکه‌ن .به‌اڵم ده‌بینی که‌گوتاری ئایینی ئه‌وسه‌ختیه‌نابینێ له‌جه‌ماوه‌ری بوون ،دووه‌م سه‌رچاوه‌که‌ی ئه‌وه‌یه بۆیه ده‌رفه‌تی ریفۆرم نادات کاتێ خه‌ڵکی ده‌ڤه‌رێکی وه‌ک ئێر ه نه‌بم و له‌سه‌ر بنه‌مای نرخی کلتوری و کۆمه‌اڵیه‌تی تر گه‌وره کرابم ،به‌اڵم کاتێ له ئیسالم دا شتی باش هه‌ی ه ببینم ده‌کرێ بۆ خۆمی به‌بنه‌ما و هربگرم ،ئه‌و کاته وه‌ک کوردێک یان عه‌ره‌بێک یان هه‌ر به‌شێکی تری ئه‌م هه‌رێمه‌مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ ئایین ناکه‌م ،ب ه پێی هه‌لومه‌رج و ده‌رفه‌تێکی تێیدا ده‌ژیم ده‌کرێ ریفۆرم له‌ئاییندا بکه‌م .به‌اڵم کاتێ ئیسالم ده‌بێته ناسنامه و ده‌بێته به‌شێک له‌بوونی مرۆڤ و کاتێ بته‌وێ بیگۆڕی یان ریفۆرمی تێدا بکه‌یت دووچاری کاردانه‌وه ده‌بیت و په‌سندی ناکات ئه‌وه له‌تایبه‌تمه‌ندی دۆگماییانه‌ی ئاییندا دیاره. www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
کاتێ جیاوازی له‌گه‌ڵ ئه‌وروپا �شی بکرێته‌وه مرۆڤ چی ده‌بینێ؟ ئه‌وروپا به‌گشتی ئایینی کریستیانی په‌سند کرد. به‌اڵم ئه‌و کریستیانیه‌ی ئه‌وروپا چۆن سه‌ریهه‌ڵدا؟ ئه‌وه‌ش گرنگه مرۆڤ لێی تێبگات .کریستیانی ناوه‌نده‌که‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوینه ،ته‌ریقه‌تی ئه‌سه‌نی یه‌هودیه‌ت کاتێ بینیان ک ه ئایینه‌که‌یان ناتوانێ پرسه‌کانی مرۆڤ چاره‌سه‌ر بکات ،ئێ�شی مرۆڤه‌کان ناتوانن تێبگه‌ن و هه‌مووان له‌ئامێز ناگرن ،به‌تایبه‌تی بۆ مرۆڤی ده‌ره‌وه نابێت ه چاره‌سه‌ری و کاتێ بینیان ک ه یه‌هودیه‌ت ئایینێکی قه‌ومێکه و ته‌نگه، کریستیانی زه‌ق بویه‌وه ،کریستیانی له‌الی ده‌سه‌اڵتداران ئایینێكی قه‌ده‌خ ه بوو و ش هڕیان له‌دژی ده‌کرد و مه‌حکوم ده‌کران. به‌اڵم وێڕای ئه‌وه‌ش به‌هه‌وڵێکی مه‌زن ئه‌و ئایینه‌یان باڵوکرده‌وه ،به‌زۆری له کوێدا باڵو بۆوه؟ بێگومان له‌رۆژهه‌اڵتی ناویندا، له ئاسیای بچوک ،له میسر ،واڵتی فارس، و له ئه‌وروپاش باڵو بۆوه .به‌اڵم نه‌ک وه‌ک رۆژهه‌اڵتی ناوین .له‌و سه‌رده‌مه‌دا ئیمپراتۆریه‌تی رۆما له‌نێو کێشه‌دا بوو و هێر�شی قه‌بیله‌ی جه‌رمه‌نیانی له‌سه‌ر بوو و به‌شێکیان له‌ئیمپراتۆریه‌تی رۆما دابڕی، هێر�شی قه‌بیله‌کانی ئه‌نگلۆسه‌کسۆن له‌س هریان هه‌بوو ،ئه‌وانیش به‌شێکیان لێ دابڕی .له ده‌ره‌نجامدا زۆر بچووک ببونه‌وه و نه‌یانده‌توانی له‌ب هرامبه‌ر هێر�شی ده‌ره‌وه به‌رگری بکه‌ن ،ئیدی له‌ئاستی ناوخۆشدا وه‌ک ده‌وڵه‌تێك نه‌ی ده‌توانی بانگێشه‌ی ئاشتی و ئارامی ،سه‌قامگیر و خۆب هڕێوه‌بردنی ژیانی وه‌ک پێشتر نه‌بوو و الوازببوو ،مه‌گه‌ربه‌کرانه‌وه‌یه‌ک بیتوانیایه له‌و قه‌یرانه رزگاری بێ .ئه‌و کرانه‌وه‌یه ده‌کرا له‌رۆژهه‌اڵت ئه‌نجام بدات ،هه‌ر بۆ ئه‌وه‌شه له‌ساڵی 310بڕیاریان دا که ئیمپراتۆریه‌ت که خۆی پارچ ه بکات ،به www.komelge.com
ئیمپراتۆری رۆمای رۆژهه‌اڵت که‌دواتربووه ئیمپتراتۆریه‌تی بیزانتی و ئیمپراتۆری رۆمای رۆژئاوا که‌دواتر زۆر به‌رگری نه‌کرد و پاکتاو بوو و ده‌وڵه‌ت ئاوا ده‌بوو ،دواتر ئینگلیز، جه‌رمان و هه‌ندێك هێزی تر‌له‌دژی ناوچه‌ی ه هژ‌مۆنییه‌که‌ی سه‌ریان هه‌ڵده‌دا ،تا ئه‌و کاته‌کریستیانی قه‌ده‌خه‌بوو له‌هه‌موو رۆما کریستیانی قه‌ده‌خه‌بوو .بۆچی؟ کریستیانی خودای باو ره‌ت ده‌کاته‌وه‌تاک خودا په‌سند ده‌کات و په‌یوه‌ندی نێوان مرۆڤه‌کان به‌هه‌ڵ ه د هزانێ و به‌پره‌نسیپی یه‌کسانی و دادوه‌ری وب ه پره‌نسیپی پێکه‌وه‌ژیان ده‌یه‌وێ کێشه‌کانی کۆمه‌ڵگه چاره‌سه‌ر بکات ،کاتێ ناوه‌ندی ئیمپراتۆری رووی له‌رۆژهه‌اڵت کرد به‌تایبه‌تی له‌سه‌رده‌می ئیمپراتۆر قوسته‌نتیندا .چونک ه بینی ک ه هه‌موو مرۆڤه‌کان کریستیانن بڕیاری دا ک ه ببێته کریستیان بۆچی؟ چونک ه بینی که‌وێڕای ئه‌و زه‌مینه‌ی ک ه هه‌یه ئه‌گه‌ر کریستیان نه‌بێ ناتوانێ حوکم بکات ،ئه‌و کاته ئیمپراتۆری له‌ناوده‌چێ ،هه‌ر بۆ ئه‌وه‌شه که بووه کریستیان و ئه‌سته‌مبولیان بۆ خۆیان کرده پایته‌خت تا 1453تا ئه‌و کاته‌ی که عوسمانیه‌کان داگیریان کرد له‌ده‌ست ئه‌وان دا بوو و پایته‌ختی رۆمای رۆژهه‌اڵت بوو تا ئه‌و کاته‌ش ناوی قوسته‌نتین پۆلس واته شاری قوسته‌نتین بوو ،ناوی یه‌که‌م ئیمپراتۆری رۆمای رۆژهه‌اڵته ،قوسته‌نتین له‌ساڵی 325ی میالدیدا کۆبوونه‌وه‌یه‌کی سازکرد بۆ راهیبه‌کانی کریستیانی و کریستیانی وه‌ک ئایینی ده‌وڵه‌ت په‌سند کرد. چۆن په‌سندی کرد؟ ده‌گێڕنه‌وه له‌سه‌رده‌می میتۆلۆژیاكاندا ئه‌گه‌ر یه‌کێکیان بگرتای ه ئه‌ویان به‌پێی ته‌خته‌یه‌ک ده‌پێوی ئه‌گه‌ر لێی درێژتر بوای ه ده‌یان بڕیه‌وه و گه‌ر کورتتر بوای ه ڕایانده‌کێشا که به‌قه‌ت ته‌خته‌که‌ی لێ بێ وه‌ها سزایان ده‌دا، قوسته‌نتینیش کریستیانی به‌پێی هه‌میشه‌یی
بوونی ده‌سه‌اڵتی ده‌وڵه‌تی رۆما ده‌ستنیشان کرد ،ناکرێ که‌س له‌دژی راوه‌ستێ ،چونکه بۆت ه ماته‌وزه‌یه‌كی»پۆتانسێلێکی» گه‌ور ه و هه‌موو که�سێ کریستیانی په‌سند کردووه. به‌اڵم له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت نییه ،ئیدی وه‌ک پێشتر ناتوانێ به‌کوشتن ،قڕکردن و ره‌تکردنه‌وه ناتوانێ به‌ره‌نگاری بێته‌وه، په‌سندی ده‌کات ،به‌اڵم نه‌ک وه‌ک پره‌نسیپی پێشووی که هیومانیزم ،یه‌کسانی و ئازادی بوو .چونکه ئه‌گه‌ر وه‌ها په‌سندی بکات ره‌تی ده‌کاته‌وه له‌ب هرئه‌وه کریستیانی به‌پێی سیسته‌م پێورا وئه‌وه‌کریستیانه‌ی که‌ئێمه ده‌یناسین رۆژی ئه‌مڕۆ ئه‌وه‌یه و هه‌میشه به‌پێی سیسته‌م پێوه‌ری دراوه‌تێ له‌ساڵی 325دا زۆر شت به‌ده‌نگدان پێک ده‌هات له‌کۆبونه‌وه‌کاندا ،عیسا خودایه یان نا؟ به‌ده‌نگدان ئه‌رێ کرا .چونک ه تا ئه‌و کاته نه‌یانده‌گوت عیسا خودایه ،پێغه‌مبه‌ر و مرۆڤه .چونکه گه‌ر بڵێن خودای ه زیاتر له‌گه‌ڵ ن هریتی ئایینی ئیمپراتۆری رۆما نزیک ده‌کرایه‌وه ،هه‌ر بۆ ئه‌وه‌شه که به‌ده‌نگدان عیسایان کرده خودا ،زۆر که‌س له‌و کۆبونه‌وه‌یه‌دا له‌دژی راوه‌ستان ،به‌اڵم دیسان به‌ده‌نگی زۆرین ه کرایه بۆچوونی فه‌رمی ،کریستانی وه‌ها ل هڕاسته‌ڕێی خۆی ده‌رخرا .له‌تایبه‌تمه‌ندی یه‌کسانی ،ئازادی و شۆڕشگیڕی و هیومانست دوور ه په‌رێزخرا و به‌ته‌واوی بوو ه ئایینی ده‌وڵه‌ت ،ئه‌وه هه‌م له رۆمای رۆژهه‌اڵت و هه‌م له‌رۆمای رۆژئاوایشدا پێکهات ،له‌به‌رئه‌وه‌له‌ئایینێکی قه‌ده‌خه‌وه‌بووه‌ئایینێک‌كه‌هه‌مان ده‌وڵه‌ت پێشتر سزای ده‌دا .به‌اڵم هه‌مان ده‌وڵه‌تیش له‌خۆوەی ده‌گرێ و ده‌یکات ه ئایینی خۆی. به‌اڵم دوای ئه‌وه‌ی که له‌تایبه‌تمه‌ندی و راستیه‌کانی دوورده‌خرێته‌وه. مه‌گه‌ر ئێستا ده‌کرێ یه‌ک هه‌ستێ و کۆبونه‌وه‌یه‌ک بکات و قورئان س هرله‌نوێ داڕێژێته‌وه؟ دونیا س هراوژێر ده‌کرێ ،ئه‌وه 55
NO:14 - February 2017
مایه‌ی په‌سند نییه و له‌رۆژهه‌اڵتی ناوین په‌سند ناکرێ ،ده‌ڵێت قورئان و خودا یه‌که ،قورئان زمان وقسه‌ی خودایه‌ناکرێ گۆڕانکاری تێدا بکرێ؟ .وه‌ها دارێژراوه و بۆته تابۆ و ریفۆرم ره‌ت ده‌کاته‌وه .به‌اڵم ئه‌وروپا به‌ڕیفۆرمدا تێی ده‌پ هرێنێ بۆچی؟ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که هی ئه‌وان نییه له‌ڕیشه‌دا، له‌ب هرئه‌وه‌ی که کاتێ پێویستی پێی بووه په‌سندی کردووه .مرۆڤ ده‌کرێ ئه‌و تایبه‌تمه‌ندیه له تورکه‌کانیشدا ببینێ. هه‌ندێ نزیک به‌ئه‌وروپیه‌کانن کاتێ پێویستی پێی بێ په‌سندی ده‌کات له‌مه‌سه‌له‌ی ئیمپراتۆری عوسمانی ئیسالمیان وه‌ک جه‌وهه‌ر نا ،به‌ڵکو وه‌ک به‌رژه‌وه‌ندی و به‌کارهێنان په‌سندیان کرد و پاڵپشتی گه‌النی رۆژهه‌اڵتی ناوینیان به‌ده‌ست هێنا و توانیان هێرش بکه‌نه سه‌ر ئه‌وروپا .وه‌ک رابردوو ئێستاش پاراگماتیستانه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئایین ده‌که‌ن ،ئه‌وان به‌گشتی به‌رژه‌وه‌ندپه‌رستانه مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ ئایین ده‌که‌ن .به‌اڵم گه‌ل وه‌ها مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ناکات. هه‌ر بۆ ئه‌وه‌ش کریستیانی چه‌ند دۆگماتیکیش بووبێ به‌اڵم نه‌یتوانی ببێته ته‌گه‌ره له‌به‌رده‌م رێنسانس .چونکه کاتێ ک ه په‌سند کراوه وه‌ک پێویستی په‌سندی کردوو ه نه‌ک وه‌ک ناسنام ه له‌ئه‌نجام دا وه‌ک پێویستیه‌کی سیا�سی ئایینی په‌سندی کردووه .له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ش یاساکان داڕێژراو ه و کاتێ ویستویانه گۆڕانکاری تێدا بکه‌ن به‌پێی پێویست یاساکانیان گۆڕیوه و به‌پێی به‌رژه‌وه‌ندی ده‌سه‌اڵتی سیا�سی گۆڕانکاریان تێدا کردووە .بۆ نمونە ساڵی ١٢٠٠بە دواوە ویستیان بەهەندێ بنەمای فەلسەفیەوە بیبەستنەوە بۆ نمونە تۆماس ئەکوینی ویستی کریستیانی و فەلسەفەی ئەرستۆبە یەکەوە ببەستێتەوە وتێکەڵی کرد. چونکە فەلسەفەی ئەرستۆش تا ئاستێک 56
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
فەلسەفەیەکی موحافەزەکار و رەهایە لەسەر بنەمای هەندێ حەقیقەت خۆی جێ کەوتە کردووە ،ئەوەی کردە بەشێک لە ئایینی کریستیانی لەگەڵ ئەوەی کە ئەرستۆ خۆی کەسێکی ئاییندار نەبوو لەسەردەمی ئەودا کریستیانی نەبوو ،بەاڵم لەبەرئەوەی کە پێویستی پێی بوو هزری ئەرستۆی لە ئایینی کریستیانی دا چاند و تا سەدەی ١٦قەدەخە بوو کە تەنانەت گفتوگۆ�شی لەسەر بکرێ ،ئەوانە�شی مشتومڕیان
قۆناخی دووەمین ئایینە لە پێشکەوتنی هزر و زهنیەتی مرۆڤدا ،بۆچی؟ چونکە ئایین زیاتر نزیک بە عەقڵە لەسەر بکردایە لە سێدارە دەدران ،دوایین جار زانایەکی وەک بڕونۆ لە سای ١٦٠٠ دا سوتێنرا لەبەرئەوەی کە شتەکانی ئەرستۆی رەت دەکردەوە .لە ئەنجامدا هەم لە رووی میتۆلۆژیاوە و هه‌میش له‌ڕووی ئایینیەوە کاتێ وەک کۆپیەکی دووەمین یان سێیەمین سەرچاوەکەی رۆژهەاڵتی ناوینە دەگوازرێتەوە جیهانی رۆژئاوا میانڕەو دەکرێتەوە و بەپێی هەلومەرجی کۆمەڵگەکانی خۆیان دەیگونجێنن وەک چۆن تەگەرە لە بەردەم پێشکەوتن دا لە رۆژهەاڵتی ناوین لەوێ لەو ئاستەدا نابێتە تەگەرە .واتە بە ئاسانی دەتوانن لە بەرامبەری راوەستن .بەاڵم واش نییە کە بەو ئاسانیە کە هەموو شتێک وەک گوڵ و گوڵزار هاتبێتەوە ئاراوە ،بەڵکو لە دژی ئەوەش راوەستاون خەڵک کوژراوە و
سوتێنراوە و دووخراوەتەوە و پاکتاو کراون. بەاڵم بەو ئاستەی رۆژهەاڵتی ناوین نییە، دۆگماتیزم بە هێندەی رۆژهەاڵتی ناوین قوڵ نییە. لە رۆژهەاڵتی ناویندا بۆ تێپەڕاندنی ئەو دۆخە داخۆ هیچ هەوڵێک نەدراوە؟ هەوڵی زۆر مەزن دران ،شتێکی کە پێی دەڵێن چاکسازی ،رێنسانس ،رۆشنگەری و فەلسەفە ئەوانە لە سەردەمێکی رابردوودا بگرە بە سەدان ساڵ بەر لە ئەوروپا لە رۆژهەاڵتی ناویندا پەرەی سەند .بە میتۆدی لە ئەوروپیەکان زانستیتر هه‌وڵدان هه‌بوو. لەوانەیە هەندێ دەستەواژە هەیە کە لەوێ نەبیستراوە بۆ نمونە لە سەدەکانی ٩ ، ٨و ١٠لەسەردەمی دەسەاڵتدارێتی ئەمەوی و عەباسیدا لەوانەیە لە فەرهەنگی ئەو سەردەمەدا چاومان بە وشەیەکی وەک دیموکرا�سی ناکەوێ ،بەاڵم هەوڵی کۆمەاڵیەتی وا هەبووە کە زیاتر لەو پەیڤە گوزارە لە دیموکرا�سی دەکات ،هەوڵی کۆمەاڵیەتی وەها هەبوو ه لە کۆمینالیزیم هەره‌وەزیتر هەبووە .لەوانەیە چاومان بە پەیڤی وەها دەکەوێ کە لەوانەیە پێی نەگوترێ راسیۆنالیزم»عه‌قالنیه‌ت» ،بەاڵم عەقالنیەتێکی کە ئەو پەیڤەش تێپەڕ دەکات ،لە ئارادا بووە .راست نیە کە وا نیشان بدرێ ئەوانە وەک قاڵبونەوەی مرۆڤی رۆژئاوایی نیشان بدرێ .ئایین قۆناخی دووەمی پێشکەوتنی هزری مرۆڤە ،ئەگەر میتۆلۆژیا وەک سەرەتا ببینین ،ئەوە قۆناخی دووەمین ئایینە لە پێشکەوتنی هزر و زهنیەتی مرۆڤدا ،بۆچی؟ چونکە ئایین زیاتر نزیک بە عەقڵە ،بە بەراورد لەگەڵ میتۆلۆژیا زیاتر ئاسانە بۆ تێگەیشتن و زۆر راشکاوە ،زیاترنزیک بە کێشەکانی کۆمەڵگە و مرۆڤە ،بۆ ئەوەشە کە لە میتۆلۆژیا زیاتر نزیک بە حەقیقەتە لە ئاستی هزر و زهنی دا دەکرێ وەک شۆڕشێک پێناسە www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
بکرێ .لەوانەیە لە رووی کۆمەاڵیەتیەوە نەکرێ ناوی شۆڕ�شی لێ بنرێ .به‌اڵم لە رووی زهنیەوە وەک شۆڕشێکە .چونکە هەموو شتێکی سەروژێر کرد ،بۆ نمونە تێڕوانینی مرۆڤ بۆ سروشت ،بۆ مرۆڤ، باوەڕیەکان و هەڵسوکەوتی مرۆڤ هەموو شتێکی گۆڕی ،تەنانەت خو و نەریتەکانی مرۆڤی گۆڕی .بەرلە ئایینە تاک خوداییەکان مرۆڤ بە جۆرێک و لە دوای ئایینە تاکخوداییەکانیش مرۆڤ بە جۆرێکی تر دەژیا .ئەوەش شۆڕشە ،چونکە هەموو شتێک سەروژێر دەکات .ئایین تا ئەو کاتەی بەر لەوەی ببێتە دەسەاڵت کراوەیە بۆ ئیجتهاد و لەسەر بنەمای وەاڵمدانەوەی پرسەکانی کۆمەڵگە خۆی جێکەوتە دەکات.
ئەو گفتوگۆ کراوانە لەو مزگەوتانەی پێغەمبەر لە مەدینە دەکران، ئێستا کەس ناوێرێ لە کۆلیژەکانی شەریعەتی زانکۆی ئەزهەر و مەکە دەریببڕێ بۆ نمونە ئایینە ئیبراهیمیەکان بە شێوەی مەوسەوی ،کریستیانی و ئیسالمیش بە هەمان شێوەیە ،ئەو ئایینانەی کە لەسەرچاوەی ئاریانیەوە دێن کراوەتر و نزیکتر لە راستینەی کۆمەڵگە ،ئەوە تا بەر لەوەی بێنە دەسەاڵت بەاڵم کاتێ دەبنە ئایینی دەسەاڵت ئیتر بە رووی ئیجتهاد دا دادەخرێن. ئیجتیهاد چییە؟ بێ ئەوەی کە رەتی بکەیتەوە ،خولقکاری تێدا دەکەیت .بۆ www.komelge.com
نمونە ئێمە ئەمڕۆ کارێک دەکەین کە یاسا و رێسای هەیە ،دەکرێ کارەکە بە پێی ئەو یاسا و رێسایەش بکەین .بەاڵم کاتێ بە پێی هەمان رێ و رێباز بێ ئەوە خۆدووبارە دەکاتەوە .بەاڵم هەیە دێت بە هونەری خۆی شتێکی لێ زیاد دەکات و زیاتر ئەنجامگیر دەبێ ئەوە ناوی ئیجتهادە و واتە لێ زیاد کردن و شارەزاییە .بەاڵم لە سەرچاوەکەی دانابڕێ ،دیسان موسڵمانێتیە ،بەاڵم خولقکاری تێدا دەکات .بۆ نمونە تۆ پەکەکەییت ،به‌اڵم خولقکاری تێدا دەکەی بێ ئەوەی کە پرەنسیپە سەرەکیەکانی وەالوە بنێی بۆ ئەوەش هەمیشە بۆ ئیجتیهاد ،بۆ وەاڵمدانەوەی پرسەکان و نوێ بوونەوە ،کراوەیە .ئەو گفتوگۆ کراوانە لەو مزگەوتانەی پێغەمبەر لە مەدینە دەکران ،ئێستا کەس ناوێرێ لە کۆلیژەکانی شەریعەتی زانکۆی ئەزهەرو مەکە دەریببڕێ. بەاڵم ئەو کاتە ئازادانە گفتوگۆیان دەکرد. ئەو کاتە هەموو شتێ گفتوگۆی لەسەر دەکرا تەنانه‌ت بوون و نەبوونی خودا و هەموو کێشەکانی پەیوەست بە مرۆڤەوە گفتوگۆی لەسەر دەکرا ،ژیانی رۆژانە ، پەیوەندی ژن و پیاو ،بەخێوکردنی منداڵ و مەسەلەی دارایی و ئابوری و زۆر شتی تر گفتوگۆی لەسەر دەکرا .به‌اڵم ئێستا ئەوانە هەموو بوونەتە تابۆکەس ناوێرێ گفتوگۆی لەسەربکات .لەگەڵ ئەوەی کە ١٥٠٠ساڵی بەسەردا تێپەڕیوە .ئەو کاتە کراوەتر بوو، دەسەاڵت دەروازه‌ی ئیجتهاد بەسەر هزردا دادەخات و لە چوارچێوەی بەرژوەندی خۆیدا دەهێڵێتەوە .چونکە ئەگەر هزر بێتە ئاراوە ئەوە ئەو کات دەسەاڵت دەکەوێتە بەر مشتومڕ .تێبینی بکەن دەسەاڵت بە گشتی وبەوەی ئەمڕۆشەوە دۆگماتیکە. بۆچی؟ ئەگەر دەسەاڵتێک بۆ نمونە لەسەر بنەمای ئیسالم یان شەریعەت بێ، کاتێ دەکەوێتە بەر رەخنە ،دەسەاڵتیش
گفتوگۆ دەکرێ ،ئەو کاتە دەسەاڵت چی دەکات؟ لە ژێر ناوی پیرۆزییدا ،قه‌ده‌خه دەخاتە سەر گفتوگۆ کردن لەسەر ئایین و شەریعەت و رێنمایی دەدات کە دەبێ وەک چۆن هەیە ئەزبەرە بکرێ، چونکە هەر مرۆڤێکی گفتوگۆی لەسەر بکرێ و لێی بکۆڵێتەوە ،ئەوە مامەڵە و شێوەی حکومڕانی دەخاتە گفتوگۆوە، ئەو دیدانە دەبێتە هێزێکی چاودێری بەسەر دەسەاڵتەوە ،دەسەاڵت بە گشتی لە رۆژهەاڵتی ناوین دیکتاتۆرە و هێزی چاودێری لەبەرامبەر خۆی قەبوڵ ناکات و دۆگماتیزم لە بەرژه‌وەندی خۆیدا دەبینێ و خوڵقکاری ناکات .مرۆڤەکان ویستیان بە ئایین ئازاد ببن و بگەنە حەقیقەت و ئەڵقە ونبووەکەی خۆیان ببینەوە ،کۆتایی بەزوڵم و زۆرداری بێنن و یەکسانی پێک بێنن ،واتا بگەڕێنەوە بەهەشت ،ئەو هیوایانە لە ئایین دا هەبوو ،چونکە ئایین خۆ�شی ئەو هیوایەی پێ دەدان ،بەتایبەتی ئایین بەهێزە روحانی و ئەخالقیەکەی ،بە ئامۆژگاری، فێرکاری و ئەو بەرهەمە هزریەی هەیبوو نیشانی دەدا ،ئەو باوەڕیە بە مرۆڤ دەدا. بەاڵم پاشان مرۆڤه‌كان بینیان کە رووبەڕووی ناپاکی بوونەوە .دواتر ئەو شتانەی کە لە پێناویدا بوونە موسڵمان یان کریستیان بینیان کە دەسەاڵتدارێتی ئەو ئەرکەی خۆی بەجێ ناهێنێ .یەکسانی بەرقەرار ناکات و دیسان زوڵم و کۆیالیەتی و کوشتن هه‌یه ،بەاڵم ئەمجارەیان بەناوی خودا ،پێشتر لەوانەیە تا ئاستێک مرۆڤ بیتوانیایە یاخی ببێ یان بیتوانایە لە دەرەوەی ئەوە بژی ،چونکە ئەو هزرە زیاتر ناوەندی دەبوو دەوڵەت ناوەندی و بااڵدەست دەبێ، ئەرتە�شی خۆی دادەمەزرێنێ و هەموو شتێکیش بەناوی خودا دەکات و خۆی رەها دەکات و دەرفەتی بەرخودان ناهێڵێ ،ئەگەر مرۆڤ بەرخودان بکات وای نیشان دەدەن 57
NO:14 - February 2017
کە لە دژی خودا رادەوەستێ و کوشتنی بێ دادگای شایانی مرۆڤەکان دەبینێ. بۆ ئەوەش بزووتنەوەی جیاواز هاتنە ئاراوە ،بزووتنەوەگەلێکی کە لە سەردەمی
لەو نەریتەوە رێبازێکی نوێ هاتە ئاراوە ئەو رێبازە بەناوی موعتەزیلەیە ،لە مێژووی ئیسالم و رۆژهەاڵتی ناوین دا گەورەترین و بەرجەستەترین بزووتنەوەی عەقالنی( راسیۆنالیست) بوو دەسەاڵتداری ئیسالمی لە نێو عەرەب دا و کەسانێک هاتنە مەیدان کە ویستیان ئیسالم لە مۆرکی دەسەاڵتدارەکەی بشۆنەوە ،یەک لەوانە بزووتنەوەی خەواریج بوو یان خاریجی ،بۆ خاریجی کە واتای دەرەوەیی دێت؟ واتە خۆ لە دەرەوەی شەڕی دەسەاڵتداری هێشتنەوە ،سەرهەڵدانی ئەو بزووتنەوەیە بەو واتایە دێت کە هەر لە سەرەتای شەڕی دەسەاڵتداریەوە ئەو بزووتنەوانە هاتنە ئاراوە .بەتایبەتی بە کۆچی دوایی پێغەمبەر دەست پێدەکات و لەسەردەمی خەلیفە عەلی دا زیاتر قووڵدەبێتەوە .ئەرستۆکراتەکانی عەرەب هەر چۆن لە سەردەمی رۆما و بێزەنتیەکان و ساسانیەکاندا ویستیان مۆدێلێکی دەسەاڵتداری بچەسپێنن .خه‌واریجه‌كان دەیانویست هەندێ لە بەهاکانی ئیسالم کە گوزارەی لە یەکسانی ده‌كرد پێ 58
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
بژین ،به‌اڵم لە سەر دەسەاڵتداری شەڕ هەڵدەگیرسا ،ئه‌و شەڕە بۆ زۆر کەس ئیتر دەبووە مایەی تێگەیشتن لەوەی کە ئه‌وه‌ی هەیە ئیسالمییەت نییە .ئەو ئایینەی کە بە ئومێدی چارەسەری پرسەکانیان پەیڕەویان لێکردووە پێویستە نەبێتە ئامرازێکی دەسەاڵتداری و لەنێوان ئەو کەسانەی لەسەرئایین هاوبیرن دەبێ خوێن نەڕژێ .بەاڵم دەبینن کە لەوێدا خوێن دەڕژێ و کۆمەڵکوژی ئەنجام دەدرێ .بۆ ئەوەش لە دژی راوەستان و خۆیان لە دەرەوەی مەسەلەکە هێشتەوە و ویستیان چارەسەری بکەن .به‌اڵم سەرنەوکەوتن و دەرفەتی سەرکەوتنیشیان نەمابوو لەبەرئەوەی کە جڵەو لە دەست ئەوان دەرچوو بوو .لەوانەیە وەک رێ و شوێن بیانتوانیایە بیکەن ،عەلیان کوشت ،بەاڵم نەیانتوانی معاویە بکوژن بەپێی خۆیان دەیانگوت ئەگەر ئێمە ئەو دوو کەسە بکوژین ئەوە شەڕی دەسەاڵت لە ناو موسڵماناندا نامێنێ و یەکێتی موسڵمانان پێک دێت .بەاڵم معاویەیان نەکوشت و بە کوشتنی عەلیش دەسەاڵتدارێتی بە تەواوی کەوتە دەستی ئەمەویەکان. ێ لەو نەریتەوە رێبازێکی نو هاتە ئاراوە ئەو رێبازە بەناوی موعتەزیلەیە ،لە مێژووی ئیسالم و رۆژهەاڵتی ناوین دا گەورەترین و بەرجەستەترین بزووتنەوەی عەقالنی( راسیۆنالیست) بوو .ناویان موعتەزیلە بوو ،بۆ ئەو ناوە؟ لە ع هزلەوە دێت .واتە خۆت لە جێیەک گۆشەگیر بکەیت .لەسەر موعتەزلە زۆر بۆچوونی جیاواز هەیە .لە ساڵی ٨٠کۆچی دا کە رێکەوتی ٧٣٠یان٧٤٠ زاینی دەکات لەو کاتەوە دەست پێدەکات و تا سەدەی ١٠بەردەوام دەبێ .لەماوەی -٢٠٠ ٣٠٠ساڵ ئەو رەوتە بەشێوەی جیاواز؛ بە نهێنی یان ئاشکرا هەیە .لەسەر دروست بوونیان زۆر بۆچوون هەیە ،هەندێ لەوانە
زۆر عەقالنی نین هەندێ بۆچوونیش زیاتر نزیکی حەقیقەتن ،دەڵێن دوورکەوتنەوە لە دەسەاڵتداری بەبنەما دەگرن، بەتایبەتی کاردانەوەیان وەک کاردانەوە لە دژی حەسەنی کوڕی عەلیە ،بۆچی؟ لەبەرئەوەی کە حەسەن ساز�شی بۆ معاویە کرد و ئەوی په‌سند کرد وەک خەلیفە ،بۆ ئەوەش کاردانەوەیان نیشان دا و خۆیان دوورخستەوە و بوونە موعتەزلە ،خۆیان لە هەموو شتێک دوورخستەوە .لەبەرئەوەی کە ناهەقی دەبینن کە معاویە مافی خەالفەتی نییە .دەڵێن کە حەسەن بە بەراورد لەگەڵ حسێن کەسێکی پاسیف بووە و شەڕکەر نەبووە ،بۆ ئەوەش دوور دەکەوێتەوە و ئەوانیش دووری دەخەنەوە .بۆچۆنێکی تر هەیە دەڵێن ،لە ئەنجامی شەڕی نێوان معاویە و عەلەویەکاندا ،واتە ئەمەوی و عەلەویەکان دا ،ئەوانە گووتویانە ئەوشەڕە هەڵەیە بۆ ئەوەش خۆیان دوورخستۆتەوە، خۆیان بە مەسەلەی زانستی و هزرەوە سەرقاڵ کردووە ،ئەوەش رێبازێکە. بۆچوونێکی تریش دەڵێن ئەوانە رێبەرێکیان هەبووە کە دەربارەی مەسەلەیەک لە مزگەوتێکی بەسرە ،حەسەنی بەسری هەبووە کە زانایەکی گەورەی ئایینی ئیسالم بووە دەربارەی پرسێک دا کە گوناهی گەورە چییە؟ ناکۆکی لە نێوانیاندا هاتۆتە ئاراوە .گوناهی گەورە وەک چی ،بۆ نمونە یەک لە خودا دوورکەوێتەوە ،ئەو گوناهێکی مەزن بینراوە و کەسێکی ئەو گوناهە بکات لێی نابورن ،یەک هاتووە لە حەسەنی بەسری پرسیوە ئەو کە گوناهی گەورە دەبورێت یان نا ؟ یەکسەرئەوەی موعتەزلە وەاڵمی داوەتەوە و وتویەتی ئەگەر ئەگەر تۆبەی نەکرد و مرد ئەوە لێی نابورێت، به‌اڵم ئەگەر بەر لەوەی بمرێ تۆبە بکات ئەوە لێی دەبورێت .واتە نەرم نزیک بۆتەوە بۆ ئەوەش حەسەنی بەسری لەو مەجلیسە www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
دوور کەوتەوە و پێی وتووە کە « موعتەزل» بوو .بۆ ئەوەش ئەو رەوتە زیاتر رەوتێکی دەرەوەی دەسەاڵت و بە زانست و هزرەوە سەرقاڵ بووە .کەواتە هزری ئەوانە چییە؟ مامەڵەیان لەگەڵ دەسەاڵتداری دیارە و لە دژن. به‌اڵم دیدیان لەسەر زانست گرنگە، ئەو قسەیەی کە دەڵێ خودا لە فاڵن جێیە ،چاوی وەهایە .دەمی وەهایە ،مرۆڤ دەتوانێ بیبینێ ،لە قورئانیش دا نووسراوە کە مرۆڤ کاتێ دەمرێ و دەچێتە بەهەشت لە هەندێ جێی بەهەشت ،کە نهوم نهۆمە لەو جێیانە دەتوانێ بەردەوام مرۆڤ بیبینێ و ئەوەش خۆی لە خۆی دا گەورەترین خەاڵتە .بەاڵم ئەوانە دەڵێن خودا نابینرێ، شتێکی کە ببینرێ خودا نییە ،شتێکی جێی هەبێ و یان چوارچێوەی هەبێ خودا نییە و پێیان وایە کە هەندێ شت لە قورئان دا هەیە ،بەاڵم دەبێ ئێمە وەک بنەما سەیری نەکەین ،دەبێ خودا و قورئان لە یەک ئاست نەبینرێ و دەکرێ هەندێ شتی قورئان قەبوڵ نەکرێ .بۆ نمونە لە قورئان دا هاتووە کە خودا لە ژوورە ،بەاڵم ئەوان دەڵێن ژێر و ژوور نییە ،چونکە لە گەردوون دا ژوور وژێری نییە ،چونکە خودا دەبێ جێی دیار نەبێ ،ئەگەر دیار بێ ئەوە خودا نییە. قەبارە�شی دیار نییە کە وەها گەورەیە یان نابینرێ ،بۆ ئەوەشە ئەو ئایەتەی کە لەسەر خودایە رەت دەکەنەوە .چونکە ناپارێزرێ و گفتوگۆی لەسەر دەکەن لە نێو خۆیان لەگەڵ مانیستەکانی پەیڕەوکاری مانی و لەگەڵ زەردەشتییەکان گفتوگۆ دەکەن و لەبەردەمیاندا ئاستەنگی هەیە و ناتوانن وەاڵم بدەنەوە .چونکە نازانست و نالۆژیکیە و داوای داڕشتنەوە و راستکردنەوەی ئەو دیدە دەکەن .دووەم؛ دەڵێن مرۆڤ دەکرێ بە عەقڵ راست و چەوتی لەیەک جیابکاتەوە نەک بە لەبەرکردن .هەر لە www.komelge.com
بەر ئەو هۆکارەشە کە وەک بزووتنەوەیەکی ئەقالنی لەقەڵەم دەدرێ و ئەو پرسە خوداناسیانەی کە مرۆڤی ئەوروپی لە سەدە ١٧-١٦دا توانیویانە بیپرسن ئەوانە ئەو کاتە پرسیاریان دەکرد .دەڵێن راستە جێی وەک یەمەن و جێی
تر بیرنایەوە و ئاشکرا بوون
کە بزووتنەوەیەی عەقالنی -راسیۆنالیستی زۆر
پێشکەوتنخواز بوونه .بێ
ئەوەی کە خودا -تیۆلۆژی رەت
بکاتەوە ،بەعەقڵ مامەڵە دەکات. بۆچوونی دەوڵەتی ئیسالمی کەڵکی لەوان وەردەگرت
خودا مرۆڤی خولقاندووە ،بەاڵم لە دوای ئەوە مرۆڤ خاوەنی خۆیەتی ،ئەگەر بڵێین مرۆڤ خاوەنی خۆی نییە و عەقڵی مرۆڤ هیچ رۆڵێکی نییە و هەموو شتێک لە سەر نێوچەوانی نووسراوە ،کە مرۆڤ خراپەکاری دەکات ،بەوپێیە بێت ئەوا خودا پێی وتووە کە خراپەکاری بکات ،ئەگەر وایە دوایی بۆ حیسابی لێ دەپرسێتەوە .باشە ئەگەر وایە کە خودا خوڵقاندوویەتی و ئاراستەی دەکات و دەڵێ لەسەر شانی چەپ و راستی فریشتە هەن و لە خەون و هەستان و هەموو شتێکتدا خودا هەبێ و ئاگاداری لە هەموو شتێک هەبێ ،بۆ ئەوەشە ئەو پرسیارە دەکات کە ئەگەر وایە بۆ حیسابم لێ دەپرسێتەوە؟ کاتێ گوناح دەکەم بۆ دەمخاتە دۆزەخەوە؟ ئەوان دەڵێن »:دەبێ گوناح نەخەینە ئەستۆی خوداوه ،چونکە عەقڵ هەیە .بە عەقڵ راستی و چەوتی لە
یەک جیادەکەینەوە .بە بڕیاری خۆمان بەشداری دەکەین ،خودا بەرپرسیار نییە. ئه‌و ئێمەی خوڵقاندووە و لەوە بەدواوە دەبێ شتی دیکەی لێ بار نەکرێ .هەر ئەو رەوتە دەڵێن دەبێ بۆ ئەوەی لەسەر بنەمای رەزامەندی عەقڵ په‌سند بکرێ چی پێویست بێ دەبێ بیکەین ،دەبێ بژارمان فەلسەفە بێ ،تەنیا نحو یان ئیالهیات (خودانا�سی) بەس نییە ،بەڵکو هەندێ شت هەیە دەبێ بیگوازینەوە وەک زانستی وەک ماتماتیک و کیمیا .دەربارەی فەلسەفەی یۆنان و زۆر زانستی تر لێکۆڵینەوەیان کرد .لە ئاست مەسەلەی عەدالەتدا رەخنەیان لە سیستەمی سیا�سی دەگرت .ئەوانە لەسەردەمی عەباسیشدا پێشکەوتن و جاروبار دەوڵەت رێی پێ دەدان .چونکە هێزی هزریان هەبوو و کتێبێکی زۆریان هەبوو .کتێبەکانیان دیار نەبوون ،پاشان لە جێی وەک یەمەن و جێی تر بینرایەوە و ئاشکرا بوون کە بزووتنەوەیەی عەقالنی راسیۆنالیستی زۆر پێشکەوتنخوازبوونه .بێ ئەوەی کە خودا -تیۆلۆژی رەت بکاتەوە ،بەعەقڵ مامەڵە دەکات .بۆچوونی دەوڵەتی ئیسالمی کەڵکی لەوان وەردەگرت، بەهێزی هزریان لەبەرامبەر ئەو ئایین و هزرانە رادوەستان کە سەرچاوەکەی ئارینەکان بوون .به‌اڵم کاتێ دەستیان بە رەخنە کردن لە دەسەاڵت کرد ،ده‌سه‌اڵت هەڵیان دەکوتایە سەریان ،هەندێ لەوانەش بەشێوەیەکی زۆر خراپ کوژران و بەوپێیەش ئەو بزووتنەوەیە له‌ناوبردران. واتە گٶڕانکارییەکی ئەنجام نەدا و عەقڵ سەروەر نەبوو ،رێ لەسەر عەقڵ کرایەوە، به‌اڵم دەسەاڵت ئەوەندە توند بوون ،نەک عەقڵ بەڵکو دۆگماتیزم (چەقبەستن) سەروەرکرا .بەتایبەتی لە سەدەی ١١دا لە رێی ئیمام حامیدغەزالی دا زیاتر دۆگماتیزم چەسپا. 59
NO:14 - February 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
مێژوو لە الیەن کێوە ئاوەژوو خوێرنایەوە و بەو هۆیەشەوە چیامن لە دەست دا؟ جیهان ئەرەن له‌توركیه‌وه :نه‌جیب ه قه‌ره‌داخی
دوو سەد ساڵ لەمەوبەر دوای هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، مۆدێلی دەوڵەت-نەتەوە لە ژێر ناوی چارەسەری دا دەست بە دامەزراندنی کرا .بەو پێیە نەتەوەپەرستی خرایە جێی چەمکی ئوممەتی ئیسالمی .ناسنامەی ئیسالمیی رۆژهەاڵتی ناوین تا قۆناخی دەوڵەت-نەتەوە هەرچەندە لە ژێر کاریگەری ئەتنیکی عەرەبیش دا بووبێت، بەاڵم دەسەاڵتدارانی تورک پێیان وایە کە ئەوان نوێنەرایەتی ئیسالم دەکەن، هەرچەندە فارسەکان بە پەیڕەوکردنی مەزهەبی شیعە لەوانی دیکە جیاواز بن، بەاڵم ئایدیۆلۆژی دەوڵەت -نەتەوە تا ئاستی نەتەوەپەرستی گەالنی لە یەکتر دابڕاند و دۆخی جەمسەرگیری لەبەرامبەر یەک دروست کرد .ده‌وڵه‌ت-نەتەوە لە رۆژهەاڵتی ناوین دا بە دوژمنایەتیەکی لەناوبەرانە و کۆمەڵکوژکردنیی باوەڕیەکان و گەالن دەستی دامەزران .زۆربەی ئەوانەی باوەڕیان بە مۆدێلی ده‌وڵه‌ت-نەتەوە لە رۆژهەاڵتی ناوین دا هەبوو لە قۆناخی سااڵنی ١٨٠٠ بە دواوە راستەوخۆ ئەو ئارستۆکرات و بیرۆکراتانە بوون کە بەشێوەیەک پەیوەستبوون بە عوسمانیەکانەوە .لە نێو عەرەبەکان دا بنەماڵەی سەید و شێخەکان، لە نێو تورکەکان دا بیرۆکراتەکان ،لە نێو کوردەکانیش دا بەگ ،میر و شێخەکان، لە نێو ئاسوریەکانیش دا کەسایەتی ئاینی و بازرگانەکان ،لەنێو ئەرمەنیەکانیش دا رۆشنبیر و بازرگاکان پێشەنگیان کرد. جگە لە فارسەکان هەموو گەالنی دیکە داوا و لێگەڕینیان بۆ بوونە دەوڵەت پەرچەکردارێک بوو لە بەرامبەر عوسمانیەکان. 60
رێک رۆژگاری ئەمڕۆ وەک دوای سااڵنی ١٨٠٠رۆژهەاڵتی ناوین سەروژێربوونێکی بە خۆیەوە بینیوە و ئەگەر لەو ڕووداوانەی لەو سەردەمەدا بەسەری گەلی کورد هاتووە وردبینەوە ،دەکرێت ئەزمونی بۆ ئەمڕۆ لێوەگرین .لەبەرئەوەی کە گەلی کورد لە ماوەی ئەو دوو ساڵەی دواییەدا لە ژێر زەبری داگیرکاری و گەماڕۆی هێزی نێونەتەوەیی دا بووە .رێک هەر وەک ئه‌مڕۆ ،لە دوای سااڵنی ١٨٠٠ئەوەی زیاترین دژایەتی بۆ ئازادی و سەربەخۆیی گەلی کورد نیشان داوە دەسەاڵتدارانی تورک بوون. وەک دەزانرێ کە تا ساڵی ١٩٢٣کوردستان دوو پارچە بوو .ئەوەی ئه‌مڕۆ پێی دەڵێن باکور ،رۆژئاڤا و باشور ئەو سەردەمە لە ژێر دەسەاڵتدارێتی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی دابوو .لە ئەنجامی ئەو پێشكەوتنە زانستی، کۆمەاڵیەتی و سیاسیانەی لە جیهان دا هاتەئاراوە و کاریگەری لە گەالنی هەرێمەك ه کرد ،ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بە شێوەیەکی خێرا کەوتە قۆناخی پاشەکشە و ڕووبەڕووی دەستوەردان بۆوە .ئەو پێشهاتانە بووە هۆکاری ئەوەی کە لە ئەدەبیاتی سیا�سی دا ئیمپراتۆری عوسمانی وەک « پیاوە نەخۆشەکە» پێناسە بکرێت .بەو پێیەش لە ئاست دەوڵەتانی ئەوروپا دووچاری زەبر و پەرشوباڵوبوون هات .سااڵنی ١٨٠٠کان لە هەمان کات دا سەردەمێک بوو قەیسەری رووس بەرژوەندیەکانی خۆیانییان بەسەر عوسمانیەکان دا دەسەپاند .ئیمپراتۆری عوسمانی کە خۆیان لە نێو دۆخێکی سەخت دا بینیەوە پاشەکشەیان کرد لەو رێکەوتننامەی ئۆتۆنۆمی کە لە سااڵنی ١٥٠٠ەوە لەگەڵ کوردەکان دا
بەستبوویان و دەستیان بە گوشارهێنان کرد .بەگە کوردەکانیش لە دژی تێکدانی پەیوەندیەکانیان دەستیان بە زنجیرەک راپەڕین و یاخیبوون کرد .بە پێشەنگی بابانیەکان ،بەردخانیەکان و میر مەحەمەدی سۆران ،گەلی کورد راپەڕین. گەلی کورد وەک گەالنی دیکە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی خۆیان لە دژی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی راپەڕینیان نەکردبوو ،بەڵکو ئامانجی راپەڕینی میر و بەگە کوردەکان ئەوە بوو کە دەیانویست دەستبگرن بەو ئۆتۆنۆمیەی کە لە سااڵنی ١٥٠٠کانەوە لەگەڵ عوسمانیەکان لەسەر رێکەوتبوون .واتە ئامانجیان ئەوە نەبوو ببنە هێز لە هەموو کوردستان هاوتەریب لەگەڵ پێشکەوتنە سیا�سی و سەربازییەکانی دونیا و ناوچەکە ،بەڵکو کارە پێشینەکانیان پاراستنی کورسیەکانیان و رۆژ گوزەراندن بوو .ئەو لۆژیکە سیاسیە لە شوێنی ئەوەی کە دەرفەتەکانی رۆژ و پێشكەوتنەکان بە ئاراستەی بەرژوەندیەکانی گەلی کورد بەکاربێنێ ،بوونە هۆکاری ئەوەی کە داواکانی گەلی کورد بکەنە قوربانی بەرژەوەندیە بنەماڵەیی و میرێتیەکانیان .بۆ نمونە بەدرخان بەگ ،میر محەمەد و شێخ مەحمود لە بەگە بەهێزەکانی کورد بوون. هەر یەکەیان دەیان هەزار جەنگاوەریان هەبوو .لەهەمان کات دا وێڕای ئەوەی لە دژی عوسمانیەکان ڕاپەڕیبوون ،به‌اڵم یەکێتی سەربازی ،سیا�سی و دیبلۆماسیەکان پێکنەهێنا ،بەڵکو هەریەکەیان قورسایی دەخاتە سەر تێکۆشان لە هەرێمەکەی خۆی دا .عوسمانیەکان ئەوەی وەک دەرفەت قۆستەوە و دۆستایەتی یەکێکیان و دوژمنایەتی ئەوەی دیکەیان دەکرد و www.komelge.com
گۆڤارێكی هزریی ،سیاسیی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە \ 2017-2 ،14رێبه‌ندانی 2716
هاوکاری عوسمانیەکانیان کرد .وەک دەزانرێت ،بە تایبەتی لە سەردەمی سوڵتان عەبدلحەمیدی دووەمین دا خەالفەتی عوسمانی لەگەڵ بنەماڵە کوردەکان پەیوەندیەکی توند و تۆڵی هەبووە تا ئەو ئاستەی کە زەمینەی دروستکردنی سوارەی حەمیدیەیان بۆ رەخساندن.
سەر بە خەالفەتی عوسمانی یەک بە یەک هەڵدەوەشا و ئینگلیزەکان دەسەاڵتدارێتی پاشایەتی وابەستە بە خۆیانەوە دادەمەزراند، ئەویش داوای شانەشینی دەکرد .لە الیەکی تر وەک هاوپەیمانی عوسمانیەکان لەدژی ئینگلیزەکان شەڕی کرد .ئەو ناکۆکیە لە هەمان کات دا هەم لە شێخ عەبدولقادر و بەدرخانیەکان و بابانیەکانیش دا بە هەمان شێوە بوو .هەم لە ئەستەمبولی پایتەختی عوسمانیەکان ،درێژەیان بە کاری فەرمانبەری و نوێنەرایەتی دەدات و هەم بانگەشەیان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستان دەکرد.
لەناوخۆدا پارچەیان دەکردن .عوسمانیەکان پشتگیریان لە میری سۆران کرد لە دژی میری بابان ،وەک دەزانین کە دوای تێکشکاندنی بابانیەکان ،میرێتی سۆرانیشیان لەناوبرد. ئەو گەمەیەی دەوڵەتی تورک تا ئێستاش بەردەوامە .بەگ و میرە کوردەکان هەم لەبەرامبەر عوسمانیەکان رادەپەڕین و هەم لە کاتێکدا کە راپەڕین لەئارادابوو، بێ ئەوەی کە هیچ رێکەوتنێک ئەنجام بدەن سەردانی کۆشکی عوسمانیەکانیان دەکرد. لەنێو خەڵکیش یەکترین ریسوا دەکرد .لە ئەنجام دا سەرانی تورک ،هەر وەک چۆن بە میر بەدرخان بەگیان کرد یان نەفیان دەکردن یان وەک میر مەحمەد بە پیالنگێڕی دەیانکوت و لەناویان دەبردن .ئینگلیزەکان کە هەوڵی بااڵدەستبونیان بەسەر هەرێمەکەوە دەدا ،هەروەک فەرەن�سی و دەوڵەتانی تری رۆژئاوایی کاتێ لە میر و بەگە کوردەکانیان دەڕوانی لێکدانەوەیەکی وایان هەبوو کە ئەوانە «جێی متمانە نین» و کوردیان لە سیاسەتی ناوچەکەدا وەک نەبوو حساب دەکرد و ئەوەش بووە هۆکار کە هێزە ئیمپریالیستەکان ،کورد وەک کارتێک بەکاربێنن. دوای ئەوەی راپه‌ڕینی بەگە کوردەکان سەرکوتکران ،ئەمجارەیان شێخانی کورد پێشەنگیان بۆ قۆناخەکانی راپه‌ڕینی یەک لە دوای یەک کرد .شێخ عوبەیدواڵی نەهری یەکێک بوو لە بەکاریگەرترین و زاناترین کارێکتەری ئەو جۆرە راپه‌ڕینانە. بەگە کوردەکان لە جێی دامەزراندنی دەوڵەت-نەتەوەی خۆیان ،لەسەر داوای عوسمانیەکان درێژەیان بەو مێریتیە دەدا کە سەردەمی بەسەرچووبوو ،هەڵەی شێخانی کوردی راپەڕیویش ئەوە بوو کە پشتگیریان لە دەسەاڵتێكی ئایینی خەلیفەی عوسمانی دەکرد کە خۆی هیچ دەسەاڵتێکی نەمابوو و بۆ بەردەوامبوونیان داوای پشتگیریان لێدەکردن .ئەو هەاڵنە وای کرد کە عوسمانیەکان کاریگەر و باالدەستی خۆیان بەسەر کوردەکانەوە درێژە پێبدەن. عوسمانیەکان تا ئەو ئاستەی کە شەڕ لەبەرامبەر رووسەکان بکەن ،شێخ عەبەیدواڵ لە بەرەی کوردستانی شەڕەکەوە
لەگەڵ ئەوەی کە دەزانرا سەردەم، نە سەردەمی پادشاکان و نە سەردەمی خەلیفەکان بوو .لە مێژە بوو عەرەبەکان پەیوەندیان لەگەڵ خەالفەتی عوسمانی بڕیبوو ،تەنانەت لە نێو تورکەکانیش دەنگی» ئیتر سەردەمی عوسمانیەکان بەسەرچووە» لەو سەردەمەدا ،ئەو شێوە سیاسەتە بەرزدەبۆوە و پەرەیان بە ڕێکخراوەبوونی دژ بە عوسمانیەکان دەدا و ئەو سەردەمە لەالیەن کوردەکانەوە ،بووە هۆکاری ئەوەی سەرانی کورد یان بەیاننامەی وەفاداریان لە بواری دیبلۆما�سی ببنە مایەی هەرچی بۆ عوسمانیەکان دەنارد و داوای بەیعەتیان زیاتر بێ متمانەیی و ئیتر کورد بۆ هیچ لە میرە کوردەکان دەکرد یان سیاسەتی « هێزێکی نێونەتەوەیی نەبووە مایەی سەرنج. با ئیمپراتۆریەتی عوسمانی هەڵنەوەشێت لە کاتێکدا ئەو عەرەبانەی لە ئیمپراتۆری و بمانپارێزن» یان پەیڕەو دەکرد و وەهاش عوسمانی دابڕابوون ناسنامەیان خۆیان دەگەیاندە ئاستی دەوڵەتسازی ،کوردەکان دەرفەتەکانی ئەو سەردەمەیان لە دەستدا. نەک تەنیا نەبوونە دەوڵەت ،بەڵکو زمان و گەلی کورد لە دۆخێکی دواکەوتوودا ناسنامەشیان قەدەخەکرا. لە نێو قەیرانی شەڕی یەکەمی جیهان کەوتبووە ژێر باری سیاسەتی هێزە دەستڕۆیشتووەکانی جیهان لە هەرێمەکە دا ،لە رووسیا شۆڕ�شی سۆسیالیستی بەرپا و خۆی لە نێو کە�شی شەڕی یەکەمی جیهان بوو و گەالن و چینە بن دەستەکانیش دا بینیەوە .لەو شەڕەدا کوردەکان بوونە بە پێشەنگی بیری چەپ و سۆسیالیست سەربازی میللی عوسمانیەکان .زۆربەیان پەرەیان بەتێکۆشانی رزگاری نیشتمانی دا. دەکوژران .بەپێی لێکۆڵینەوەکان لەو لەو سەردەمەدا زۆرێک لە گەالن دەوڵەتی ٩٠هەزار سەربازەی کوژران لە شەڕی خۆیان دادەمەزراند .کوردەکانیش لە ١٩٢٠ بەرەی ساری قامیش ،زۆربەیان کورد کانەوە هاوتەریب لەگەڵ ئەو گەالنە لە بوون .دەرچوونی عوسمانیەکان بە دۆڕاوی جیهان دا بن دەست بوون ،لەسەر بنەمای لە شەڕی یەکەمی جیهانی دا مسۆگەر ئایدیۆلۆژی سۆسیالیست گەالن دەستیان ببوو .لەو کوردە فەرمانبەرانەی دەوڵەتی بە تێکۆشانی رزگاری نەتەوەیی کردبوو، عوسمانی کە ئەو ڕاستییان دەبینی دەستیان هەرچەندە ڕێکخراوەگەلێکی نمونەی وەک بە زەقکردنەوەی داوای « کوردستان « «ئازادی» دامەزرا ،بەاڵم زۆربەی پێشەنگی دەکرد ،بەاڵم بەپێی ئەو داوایەیان خاوەن ڕێکخراوەکانی کورد لە شێخ و بەگ و رێکخستن و دیبلۆما�سی نەبوون .بۆ نمونە سەرۆک عەشیرەتەکان بوون .سیاسەتێکیان هەم داوای دەوڵەتی کوردستان دەکەن و پەیڕەو دەکرد کە نەیانتوانی لە سنوری هەم پەیوەندی خۆیان لەگەڵ ئەو دەوڵەتە بەرژوەندی عەشیرەت و بنەماڵە بێنە دەرەوە. تورکیە نابڕن کە لە دژی داواکانیانە .یەک لە لە کاتێکدا کە دەبوو یەکێتی نەتەوەییان سەرنجڕاکیشترین نمونەکان شێخ مەحمود پتەو بکەن ،تەنانەت لەو پارچانەی بەسەری بەرزنجیە .لە کاتێکدا رژێمەکانی پاشایەتی دا دابەشکرابوون ،یەكێتی خۆیان پێک
www.komelge.com
61
گۆڤارێكی سەربەخۆی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،13شوباتی 2017
نەدەهێنا .ئەو هەڵە مێژووییانە لە سیاسەت دا لە نێوان سااڵنی ١٩٧٥-١٩٢٥کوردەکانی ڕووبەڕووی کێشەی گەورەتر کردەوە. یەکێتی هەڵوەشانەوەی لەگەڵ سۆڤیەت لە ساڵی ١٩٩٠دا لە دونیادا پەرە بە سیستەمێکی نوێ درا .ئەو پەرەسەندنە نوێیە لە ئامرازەکانی پەیوەندیەوە بگرە تا پەرەسەندن و نوێبونەوەی بەرهەمەکانی تەکنەلۆژیا ،کاریگەری ریشەیی لە سەرکرانەوە لە هەموو بوارەکانی ژیانی کۆمەاڵیەتی کرد .دونیای ئه‌مڕۆ بەتەواوی لەگەڵ بەر لە ١٩٥٠کان و دونیای دوای ١٩٩٠ کان جیاوازە .لە پێشکەوتنە سیاسیەکانیش دا ،رەنگدانەوە و کاریگەری لە تێپەڕاندنی سیستەمی دەوڵەت-نەتەوە کردووە و دەروازەی لەسەر هاتنە ئارای پێکهاتەی سیا�سی دیموکراتیانە و سیستەمەکەی کردەوە. ئەوەی ئه‌مڕۆ لە رۆژهەاڵتی ناوین دەگوزەرێت سەرچاوەی خۆی لە کارێکتەری ئەو پەرەسەندنانەوە دەگرێت .ئەو دەوڵەتانەی لە دوای سااڵنی ١٩٢٠کان بە دواوە دامەزران لەبەرئەوەی کە دژترین پێکهاتەی سیستەمی نوێی جیهانە ،ناچاری هەڵوەشان یان گۆڕانکاری کراوە .لە سەردەمێکداین ئەگەر ئەو دەوڵەتانە خۆیان نەگۆڕن ئەوە هەندێكی تر داواکانی گەل بەکاردێنن و بەپێی بەرژوەندی خۆیان دەیانگۆڕن .خۆ بە خۆ ئەوە�شی دەگوزەرێت هەر ئەوەیە .یەکێک لە ئاماژە سیاسیەکانی ئەو گۆڕانکاریە مێژووییە ،بەشێوەیەکی بەشیانەش بێت لە واڵتانی یەکێتی ئەوروپا دا دەبینرێت .دەبینین کە لە سەردەمێک دا دەوڵەت-نەتەوە هەوڵی تێپەڕاندنی دەدرێت، به‌اڵم ڕێک وەک رابردوو هەندێ بەگ و سەرۆک عەشیرەتی کورد مێژوو ئاوەژوو دەخوێننەوە و ئێستا دێن و داواکانیان لەسەر بنەمای دامەزراندنی دەوڵەت دەخەنە ڕوو. لە سەردەمێکداین کە سیاسەتی ناوەندی لە سەر بنەمای ده‌وڵه‌ت-نەتەوە بەسەرچووە و گەالن پەرە بە مۆدێلەکانی سیاسەتی دیموکراتی دەدەن .باشوری کوردستان نمونەیەکی سەملێنراوە کە سیاسەتێکی
62
پشتبەستوو بە دەوڵەت-نەتەوە لە جێی قازانج چەندە زیانی گەورەی بە کورد گەیاندووە. باشور تا ساڵی ١٩٩٢لەسەر بنەمای ئۆتۆنۆمی ،لە ساڵی ٢٠٠٣ەشەوە بە فەرمی دانی پێدانرا ،بەاڵم سیاسەتێکی لەسەر بنەمای دەوڵەت باشوری خستۆتە دۆخێکەوە کە لە رووی ئابوری ،سیا�سی ،پەروەردە و تەندروستی و زۆر بواری دیکە ژیانی بنبەست کردووە .هەرچی ئەو قۆناخەی کە رۆژئاڤا دەست پێکرد ،دیدێکی سیا�سی هاوئاهەنگ لەگەڵ سەردەم دا پەیڕەوکردووە، وێڕای هێر�شی گەورە و گەماڕۆ هەر رۆژ لە گەشەسەندندایە .بۆ نمونە فیدراڵی دیموکراتی باکوری سوریا دوایین هەنگاوی ئەو پەرەسەندنەیە .ئه‌مڕۆ لە هەموو دونیا لە جێی ناوەندگەرێتی دەوڵەت-نەتەوە، سەردەمی پشت بەستنە بە دیموکرا�سی و حقوق کە هەر ئەتنیک و باوەڕیەک مافی ئەوەیان هەبێ کە گوزارە لە ناسنامەیان بکەن ،سەردەمێکە کە سنورەکانی دەوڵەت بێ واتا بووە و سەردەمێکە مافی ژنان و ژینگە بە بنەما دەگیرێت .لەم قۆناخەی رۆژهەاڵتی ناوین دا هەر کەس سیاسەتێک پەیڕەو بکات کە دەوڵەت نەتەوە بپارێزرێ یان دەست بە پێکهاتە کۆنەکەی دەوڵەتەوە بگرێت ،ئەوە رووبەڕووی کێشە و قەیرانی گەورە دەبێتەوە. ئەوە تەنیا پێشبینی نیە ،بەڵکو پێویستی رەوتی پەرەسەندنی کۆمەاڵیەتی و مێژووییە. هەندێ کورد کە دەڵێن « ئێمە دەوڵەتمان نەبوو ،دەکرێ کەڵک لەم سەردەمە وەرگرین و دەوڵەت دامەزرێنین» مامەڵەیەکی زۆر هەستەوەریانە لەگەڵ پێشکەوتنەکانی سەردەم دا دەکەن .تاکە مۆدێلێکی کە دەمانکاتە خاوەن دەستکەوت، لەگەڵ گەالنی دیکەدا پەرەدانمانە بە پرۆژەی پێکەوە ژیانی گەالن لەسەر بنەمای نەتەوەی دیموکراتی کە ڕێبەری گەلی کوردستان بەڕێز ع.ئۆجاالن خستیەڕوو .دەکرا تا شەڕی ساردی ١٩٩٠سیاسەت لەسەر بنەمای دەوڵەت پەیڕەو بکرایە ،بەاڵم بەهۆی ئەوەی کە پێشکەوتنەکانی زانست و تەکنیک کاریگەری لەسەر سەرلەنوێ داڕشتنەوەی بوارەکانی ئابوری و کۆمەاڵیەتی و کلتوری،
ژیانی کۆمەڵگە کردووە ،لە ٩٠کان بە دواوە ئیتر دەرفەتی سیاسەتی لەسەر بنەمای دەوڵەت لە ئارا نیە .لە کاتێکدا کە چارەنو�سی دەوڵەت-نەتەوەکانی هەرێمەکە، لە سەروویانەوە نمونەی رژێمەکانی سەدام و سوریا و ئەوانەی دیکە کە رووبەڕووی هەڵوەشان و پەرشوباڵوبوون بونەتەوە و هەروەها چەقبەستنی تورکیا لەم قۆناخەدا دەبینین ،بەاڵم داوای هەندێ لە کوردەکان بۆ دامەزراندنی دەوڵەت رێک لە هەلوێستی ئەو بەگ و میرانە دەچێت لە سەردەمی دامەزراندنی دەوڵەت-نەتەوەکانی ناوچەکەدا و لە قۆناخێکدا کە شەریعەت ئیتر کاری پێنەدەکرا ،به‌اڵم ئەوان بە دوای دەسەاڵتی خەالفەتەوە بوون .ئەو دیدە وێرای زیان و لەدەستچوون ،سەد ساڵ کورد بۆ دواوە دەگەرێنێتەوە و ئەنجامێکی دیکەی لێناکەوێتەوە .کورد تا ئێستا بەهۆی ئەوەی کە پێشکەوتنەکانی ئاوەژوو خوێندۆتەوە، زیانی بەرکەوتووە .کورد لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردووەوە بۆ یەکەم جارە لە رۆژئاڤا بە پرۆژەیەکی سیا�سی پێشکەوتنخواز و هاوچەرخانە دێتەوە سەر سەکۆی مێژوو. ئەو هەلە ئەگەر لە الیەن بەشەکانی تری کوردستانەوە راست بخوێنرێتەوە ،دەبێتە دەسکەوت بۆ هەموو گەلی کورد. لە راستیدا پێویستی بە هەڵسەنگاندنی درێژ نیە کە بزانین کامە دیدی سیا�سی دەبێتە مایەی دەستکەوت بۆ گەلی کورد ،هەر کوردێک لە هەر کوێی ئەم جیهانە دەژی کاتێ لە سیاسەتی دەوڵەتی تورکیا بڕوانێت کە هەبوونی گەلی کورد وەک مردنی خۆی دەبینێ، مەحاڵ نیە کە تێبگات ئه‌مڕۆ چی ڕاستە و چی چەوتە بۆ گەلی کورد .بەو پێیەش ئەگەر بە تەواوی لە سیاسەتی ده‌وڵه‌تی تورک تێبگەین کە بۆ دوژمنایەتی رۆژئاڤا و باکور دەکات و وەک دۆست خۆی نیشانی باشور دەدات ،ئەو دەتوانین ببینە خاوەن سیاسەتێکی راست و دروست.
www.komelge.com
ﻛﺘﺒﺒﯽ ژﯾﺎﻧﻢ ﻫﻪﻣﯿﺸﻪ ﺗﻜﻜﯚﺷﺎن ﺑﻮو ﻛﻪوﺗﻪ ﺑﻪردﯾﺪی ﺧﻮﻨﻨﻪران
ﻛﺘﺒﺒﯽ ﺋﺎﺷﺘﯽ و ﺳﻪﻗﺎﻣﮕﯿﺮی ﻟﻪ ﻫﺰری ﺋﯚﺟﺎﻻﻧﺪا ﻛﻪوﺗﻪ ﺑﻪردﯾﺪی ﺧﻮﻨﻨﻪران