دیدگــــــــــا
راپرسی و جیابوونه‌و ه ل ه كێ بكه‌ین، به‌غدا یان ئه‌نقه‌ره؟ مــاو ه مــاو ه پر�سی راپــر�ســی و هـه‌ڕ هشـه‌ی جیابوونه‌و ه له‌الیه‌ن د هسـ ـ ـه‌اڵت ـ ــی سـ ـی ــا�س ــی هـ ـ هرێـ ـم ــی كـ ــوردسـ ـتـ ــان ب ـ ــاس د هكـ ــرێـ ــت، هـ ـه‌رچـ ـ هنـ ــد ه س ــاڵ ــی 2005ری ـف ـران ــدۆم ـێ ـك ــی ن ــافـ ـه‌رم ــی ك ـ ــرد و ئه‌نجامی�شی هێنا ،ب ـه‌اڵم وه‌ك كارتێكی فـشــار ب ـ ههــاران د هســت ئه‌كرێ ب ه «هه‌ڕه‌شه‌ی جیابوونه‌وه ،ریفراندۆم و چیتر ناتوانین له‌گه‌ڵ به‌غدا به‌رده‌وامبین». ل ـه‌دوای راپ هڕینی 1991تاكو ساڵی 2003هیچ دامــوده‌ز ـگـا و په‌یوه‌ندیه‌كی فه‌رمی له‌نێوان هێز ه كوردیه‌كان و به‌غدا نه‌بوو، لـ ه ده‌ره‌وه‌ی هێنانی ســوپــای عـێـراق لـ ه 31ی ئابی ،1996بـه‌اڵم پـ هیــو هنــدی و هه‌بوونی دامــوده‌زگــای ده‌وڵـ هتــی تــورك ،به‌تایبه‌تی ل ـه‌ڕووی سـ هربــازی و هه‌واڵگرییه‌وه ،به‌شێوه‌ی ئاشكرا و نهێنی ل ه هه‌رێمی كوردستان هه‌بوو ه ل ه ساڵی 1992ده‌ستی پێكرد و ل ه 1995و 1997چاالكی و ئۆپ هراسیۆن پێكه‌و ه ئه‌نجامدراوه. دوای رووخــانــی رژێمی به‌عس ل ه ،2003هێز ه سیاسیه‌كانی ه هرێمی كوردستان له‌گه‌ڵ به‌غدا خولێكی نوێیان له‌په‌یوه‌ندی د هس ـت ـپ ـێ ـك ــرد و د هس ـ ـ ـتـ ـ ــوور و حـ ـك ــومـ ـه‌ت و عـ ـێـ ـراق ــی ن ــوێ ـی ــان لـ هگـه‌ڵ پێكهاته‌كانی تــری عـێـراق دروس ــت كـ ــرده‌وه ،ب ـه‌اڵم هیچ داموده‌زگایه‌كی به‌غدا نه‌گ هڕاوه‌ته‌و ه ه هرێمی كوردستان ،ئه‌گه‌ر ده‌زگایه‌كیش هه‌بێ ئه‌وا ب هرپرسه‌كانی كوردبوونه. پـ هیــو هنــدی و دام ـه‌زراو هكــانــی تــوركـیــا لـ ههـ هرێـمــی كــوردسـتــان زیاتر به‌ره‌و پێشه‌و ه ده‌چوو ،ئه‌و هێز و بنك ه و كامپ ه سه‌ربازیانه‌ی ده‌وڵه‌تی توركیا خۆیان بـه‌دامـه‌زراو ه كــردووه ،پاشان له‌الیه‌نی ئــابــووری ل ـه‌ڕووگــای كۆمپانیا بــازر ـگـانـیـ ه ـكـانـه‌و ه ب ـ هت ـه‌واوی خۆی به‌دامه‌زراو ه كردووه ،نمونه‌ش دروست كردنی فڕۆكه‌خانه‌ی» اربیل» و كردنه‌وه‌ی له‌الیه‌ن سه‌رۆك و هزیرانی ئه‌وكاتی ده‌وڵه‌تی تــوركـیــا» ئ ـه‌ردۆغ ــان» .ه ـه‌رو ههــا جـێـگـیــركــردنــی 19سـ هربــازگـه‌ی ئه‌رته�شی توركیا ،ل ه هه‌مانكات بـه‌د هیــان بنكه‌ی پ ـه‌روه‌رده‌ی و په‌یمانگا و زانـكــۆ لـه‌الیـه‌ن ده‌وڵـ هتــی تــورك ك ـراو هت ـه‌وه ،نمونه‌ی « كــۆلـیــژ ه ـكـانــی ئـیـشــق و ج ـی ـهــان» و پـ هیـمــانـگـه‌ی س ـه‌الح ـه‌دیــن و
قــوتــاب ـخــان ـ ه ـكـانــی نــول ـی ـف ـه‌ر .ئـ ـه‌و ه ئ ـ هزان ـیــن ك ـ ه ه ـیــچ كــۆمـپــانـیــا و ناوه‌ندێكی خوێندن و هه‌تا ئه‌وه‌نده‌ی سـه‌رۆك و هزیرانی هه‌رێم و بـ هرپــرسـ ه ـكـانــی ئ ـه‌و هن ــدی چــوونـ هتـ ه ئـ هنـقـه‌ر ه ن ـیــوه‌ی ئ ـه‌و هنــده نه‌چوونه‌ت ه به‌غدا. ب ـێ ـگــومــان بـ ـڕی ــاری ریـ ـفـ ـران ــدۆم ل ـه‌د هس ـت ــی خ ـ هڵ ـكــی ه ـ هرێ ـمــی كــوردسـتــانـه ،ل ـ هب ـه‌ر ئـ ـه‌وه‌ی هێشتا نــاوچ ـ ه كێش ه لـ هسـه‌ر ه ـكـان ن ـ هگ ـ هڕاون ـ هت ـه‌و ه س ـه‌ر ه ـ هرێ ـمــی كــوردس ـتــان بــۆی ـ ه نــاتــوانــن لـه‌و نــاوچــانـ ه راپــر�ســی بـك ـه‌ن .م ــادده‌ی 140ی ــان پـ هسـنــد ك ــرد ،ب ـه‌اڵم تــائـێـسـتــا چ ــار هسـ ـه‌ری ن ــاك ـه‌ن ،ل ـ هشــوێ ـنــی ئ ـ هم ـ ه ئـ ــااڵی هـ هرێـمــی كوردستان هه‌ڵ ئه‌كه‌ن!! شه‌نگال ناپارێزن و خه‌ڵكه‌كه‌ی ته‌سلیم به‌داعش ئه‌كرێت، ل ـه‌والش ـه‌و ه خــۆب ـ هڕێــو هبــردنــی دیـمــوكـراتـیــانـه‌ی پـ هسـنــد نــاكــرێ و هێرشیش ده‌كرێت ه سه‌ر هێزه‌كانی یه‌به‌ش ه ك ه �سێ ساڵ شه‌ڕی داعشیان كرد و چه‌ندین شه‌ڕڤانیان لێ شه‌هید كردن. ل ـ ه ئـێـسـتــا بـ ـڕی ــارده‌ری س ـه‌ر ه ـ هرێ ـمــی كــوردس ـت ــان ل ـ ه بـ هغــدا زیاتر ئه‌نقه‌ره‌یه ،بینیمان زیاتر ل ه د ه ساڵه داوای كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ده‌كرێت ،داوا ده‌كرێت نه‌وتی هه‌رێم هـه‌رزان فرۆ�شی توركیا نـ هكـرێــت ،ب ـه‌اڵم ئه‌بینین هـ هرێــم كـه‌وتــۆتـ ه ژێـربــاری قـه‌رز و قه‌یران له‌به‌ر ئه‌و په‌یوه‌ندی و هه‌بوونه‌ی توركیا له‌ه هرێمی كوردستان .بۆی ه ئه‌گه‌ر بڵێین ئایا راپر�سی بكه‌ین بۆ جیابوونه‌وه ل ـ ه ئ ـ هن ـق ـه‌ر ه بــاشـتــر ن ـی ــه؟! ،چــونـكـ ه ب ـ هغ ــدا هـیــچ د هسـه‌اڵتـێـكــی به‌سه‌ر ه هرێمی كوردستانه‌و ه نیه و بۆخۆ�شی چه‌ندین پارچه‌یه و له‌وپه‌ڕی الوازی ه. خۆناكرێت ریفراندۆمی 16ی نیسانی توركیا دوای سته‌م و كوشتاری و زوڵمێكی زۆر بكرێت ه نمونه ،كه‌هێشتا ئه‌نجامه‌كانی لـ ه ژێــر پــرسـیــاردان و گــوومــانــی زۆر ئـه‌و هیـ ه كـ ه د هنـگــی «نه‌خێر» س ـه‌رك ـه‌وتــووه ،سـه‌ركـه‌وتـنــی كــورد ل ـه‌و ریـفـرانــدۆمـ ه نــابـ هرانـبـه‌ره به‌نرخ و واتاداره.
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
د.فایه‌ق گوڵپی: حیزبه‌كانی ئێمه خۆیان ئاماده‌كاری ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی داگیربكرێن دیدار :گۆران پێنجوێنی
دكتۆر فایه‌ق مه‌حمه‌د ئه‌حمه‌د گوڵپی
سه‌باره‌ت به دواین بارودۆخی باشوری كوردستان و شه‌نگال و پرسی ریفراندۆم ئازادیی كۆمه‌ڵگه دیدارێكی له‌گه‌ڵ دكتۆر فایه‌ق مه‌حمه‌د ئه‌حمه‌د گوڵپی سه‌رۆكی بۆردی ئه‌كادیمیای سیاسه‌ت و هزری دیموكراتی سازكرد، به‌شێوه‌یه‌كی به‌رفره‌وان قسه‌وباس سه‌باره‌ت به‌هه‌موو بابه‌ته‌كان كراوه.
4
ئازادیی كۆمه‌ڵگه :پێش ئێستا توركیا هێزی نوێی هێنایه‌وه ناوچه‌كانی بادینان و سیده‌كان ،ئه‌گوترێ له گه‌ڵ پ د ك -عێراق پێكه‌وه هێرشیان كردۆته سه‌ر شه‌نگال ،هه‌مانكات ئه‌گوترێ باسه‌كه‌یان گۆڕی له ده‌ستدرێژی بۆسه شه‌نگال بۆ پر�سی ئااڵ و ریفراندۆم .ئایا هۆكاری ئه‌مانه‌چیبوو؟ د.فایه‌ق گوڵپی :پارتی و توركیا ده‌یانویست شه‌ڕێك دروستببێت له عێراق و باشوری كوردستان ،ئه‌مه‌ش له كاتێكدایه ته‌نها ئه‌و دوو هێزه ئه‌م خواسته‌یان هه‌بوو ،هێزه‌كانی تر وه‌ك
پارتی كرێكارانی كوردستان و به‌شێك له پارته‌كانی تری باشوور ،عێراق، ئه‌مه‌ریكا ،ئێران و روسیا نه‌یان ده‌ویست شه‌ڕ دروستبێت ،شه‌ڕێك هه‌بوو له‌نێوان دوو ئیراده‌دا ،ئیراده‌یه‌یه‌كی شه‌ڕخواز و ئیراده‌یه‌كی ئاشتی خواز، بێگومان ئه‌و هێرشكردنه و هێز جواڵندنه‌ی پارتی و توركیا كه‌كردیان به‌زووی كۆتای هات ،ئه‌مه له‌خۆیدا شكستێك بوو هه‌م بۆ توركیا و هه‌میش بۆ پارتی ،بۆ ئه‌مه‌شه پارتی ده‌یه‌وێت به شتێكی تر قه‌ره‌بووی ئه‌و شه‌ڕه‌بداته‌وه، یه‌كێكیش له‌وانه مه‌سه‌له‌ی ریفراندۆم و پر�سی سه‌ربه‌خۆی هه‌رێمی كوردستانه كه‌ده‌یكاته رۆژه‌ڤ ،ئه‌مه‌ش هه‌ڵوێستێكی ستراتیژی پارتی نییه ،به‌ڵكو تاكتیكێكی تری پارتی یه بۆ شاردنه‌وه‌ی شكسته‌كانی خۆی. ئازادیی كۆمه‌ڵگه :ئه‌و شه‌ڕه‌ی توركیا و پارتی دژی په‌كه‌كه یه یان كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی كوردی باشوور؟ د.فایه‌ق :ئامانجێكی سه‌ره‌كی توركیا شه‌ڕه دژی گه‌لی كورده ئه‌ویش قۆناخ www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
به قۆناخ ئه‌م شه‌ڕه ده‌كات ،له‌سه‌ره‌تادا ده‌یه‌وێت شه‌ڕ دژی په‌كه‌كه و شه‌ڕی په‌یه‌ده و رۆژئاوا بكات ،دوابه‌دوای ئه‌وه‌ش به گوێره‌ی ئامانجه‌كانی خۆی شه‌ڕی باشوری كوردستان و یه‌كێتی و ته‌نانه‌ت شه‌ڕی پارتیش بكات ،ئه‌و شه‌ڕه‌ی شه‌نگالیش له‌و چوارچێوه‌یه‌دا بوو كه زه‌ڕبه‌یه‌ك له په‌كه‌كه بدات و له‌وێشه‌وه په‌ل بهاوێژێت بۆ ده‌سكه‌وته‌كانی رۆژئاوای كوردستان، ئه‌گه‌ر شه‌ڕی له دژی باكووری كوردستان و رۆژئاوا سه‌ركه‌وت دواتریش شه‌ڕی باشوور ده‌ستپێده‌كات. ئازادیی كۆمه‌ڵگه :ده‌ستكه‌وته‌كانی پارتی دیموكراتی كوردستان-عێراق له ئه‌نجامدانی پیالنه‌كانی توركیا دا چییه؟ د .فایه‌ق گوڵپی :ده‌توانین بڵێین پارتی دوو سیفاتی زۆر خراپی هه‌یه! یه‌كه‌میان به‌داخه‌وه له مێژووی ئه‌م پارته‌دا واڵتانی ئه‌قلیمی بۆ مه‌رامی سیا�سی خۆیان به‌كاریان هێناوه له به‌رامبه‌ر چه‌ند ده‌سكه‌وتێكی مادی كه له به‌رانبه‌ردا به‌كاریان هێناوه له دژی ده‌سكه‌وته‌كانی گه‌لی كورد له پارچه‌كانی تری كوردستان ،ده‌توانم بڵێم ئه‌و هاوپه‌یمانییه‌ی ئێستای نێوان پارتی و توركیا؛ داواكاری توركیایه ،توركیا ده‌ڵێت من دۆستایه‌تیت ده‌كه‌م تۆش له‌به‌رامبه‌ردا دژایه‌تی ده‌سكه‌وته‌كانی گه‌لی كورد بكه (ده‌سكه‌وته‌كانی رۆژئاوا و خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری شه‌نگال..... هتد) .دووه‌میان پارتی وه‌ك هێزێكی ده‌سه‌اڵتخواز كێبڕكێ له گه‌ڵ هێزه كوردستانیه‌كاندا ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی له ژێر هه‌ژموونی ئه‌ودابن یان له نفو�سی ئه‌و كه‌منه‌كه‌نه‌وه ،بۆ نمونه پارتی www.komelge.com
ئااڵی الیه‌نه‌سیاسیه‌كانی هه‌رێمی كوردستان
كرێكارانی كوردستان PKKبه‌شێوه‌یه‌كی گشتی وه‌ك جواڵنه‌وه‌یه‌كی سیا�سی، نه‌ته‌وه‌یی و دیموكراتی له پارچه‌كانی تری كوردستان بۆته هێزێكی سیا�سی، پارتی لهم هێزه ده‌تر�سێ كه‌له باشووری كوردستان ئاسته‌نگی بۆ ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی دروست بكات ،بۆ ئه‌مه‌ش پارتی هه‌ڵده‌ستێت به دژایه‌تی كردنی به‌تایبه‌ت له پارچه‌كانی تری كوردستان؛ ئه‌وه‌ش ده‌بینین كه له باشووری كوردستان چ هه‌ڵوێستێكی نادیموكراتانه‌ی هه‌یه،
بێگومان لێره‌دا توركیا و پارتی یه‌ك ئه‌جێندایان هه‌یه ،ئه‌ویش الوازكردنی پارتی كرێكارانی كوردستانه. ئازادیی كۆمه‌ڵگه :ره‌هه‌نده‌كانی داگیركاری توركیا له ناوچه‌كه‌دا چییه؟ د.فایه‌ق گوڵپی :ده‌توانین ره‌هه‌نده‌كان پۆلێن بكه‌ین بۆ(سیا�سی ،ئابووری، كلتوری و سه‌ربازی) ،ئه‌گه‌ر باس له ئابوریه‌كه بكه‌ین ئێستا به�شی هه‌ره زۆری نه‌وت و غازی هه‌رێمی كوردستان 5
NO:15 - 1 March 2017
بۆ توركیایه ،به جۆرێك سامانه ژێر زه‌ویه‌كان به رێكه‌وتنێكی نهێنی حیزبی نێوان پارتی و توركیا بۆ ماوه‌ی په‌نجا و پێنج ساڵ كه بۆی هه‌یه نه‌وت و غازی توركیا لێره‌وه بۆی هه‌نارده بكرێت، بێگومان توركیاش سودێكی بێشووماری لێوه‌رده‌گرێت ،ئه‌مه‌ش له كاتێكدا كه شێوازی مادییه‌كه‌ی به نادیاری ماوه‌ته‌وه ،له روویه‌كی تره‌وه تاكو هه‌رێمی كوردستان له رووی ئابووری و پیشه‌سازی و گه‌شت و گوزارییه‌وه به‌و شێوه‌یه بمێنێته‌وه هه‌رێمی كوردستان ساخكردنه‌وه‌یه‌كی شتومه‌كی توركیایه ئه‌مه له روانگه‌ی ئابوریه‌وه. له روانگه‌ی كلتورییه‌وه باش ئه‌وه ده‌زانین توركیا ئه‌و كلتوره‌ی خۆی به‌با�شی ده‌زانی له هه‌وڵی باڵوكردنه‌وه‌یه‌تی له هه‌رێمی كوردستان به‌تایبه‌ت له رێگه‌ی فیلمه‌كان و كه‌ناڵه راگه‌یاندنه‌كانیه‌وه كه به‌شێكیان راسته‌وخۆو ناڕاسته‌وخۆ له خزمه‌ت ئه‌جێندای توركیان. له روانگه‌ی سه‌ربازیه‌وه ساڵه‌های ساڵه بنكه‌ی سوپای توركیا بوونیان هه‌یه له ناوچه‌كه‌دا ،پاریش بنكه‌یه‌كیان هێنایه باشیك؛ كه‌ئه‌مه‌ش به‌شێكه له داگیركاری. له روانگه‌ی سیاسیه‌كه‌یشه‌وه ده‌بینین ئه‌وه‌ی توركیا ده‌یكات ،ئێمه له عێراقدا هه‌رێمێكی فیدڕاڵین به گوێره‌ی ده‌ستووری عێراقی ،به‌اڵم توركیا ئاماده‌نیه به گوێره‌ی ده‌ستوری عێراقیش دانبنێت به فیدڕاڵی هه‌رێمی كوردستان ،كه‌تائێستا�شی له گه‌ڵ بێت ده‌ڵێت»شیمالی عێراق» ،له زۆرینه‌ی وتاره‌كانیشیاندا به‌ئاشكرا ده‌ڵێن 6
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
وێنه‌ی یه‌كێك له بنكه سه‌ربازییه‌كانی توركیا له هه‌ریمی كوردستان
ویالیه‌تی موسڵ وكه‌ركوك هه‌رێمی كوردستان به به‌شێكه له خاكی توركیا و هه‌وڵدانی هه‌یه بیخاته ژێر ركیفی خۆیه‌وه ،بێگومان ده‌بینین ئه‌مڕۆ پارتی دیموكراتی كوردستان كه وه‌ك حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به‌بێ توركیا ده‌ست ناخاته ناو ئاویشه‌وه.
ئه‌كه‌په ده‌یه‌وێت سیاسه‌تی ده‌وڵه‌تی ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی زیندوبكاته‌وه له‌به‌ر ئه‌م هۆكارانه‌ش ده‌توانین بڵێین هه‌رێمی كوردستان ره‌هه‌نده‌كانی سه‌ربازی ،كلتوری ،ئابووری و سیاسیه‌وه له الیه‌ن توركیاوه داگیر كراوه.
هۆكاری كۆمه‌ڵگه: ئازادیی پێداگیری كردنی توركیا بۆ داگیركردنی باشووری كوردستان چییه؟ د.فایه‌ق :ئه‌و سیاسه‌ته‌ی ئێستای ئه‌كه‌په په‌یڕه‌وی ده‌كات ده‌یه‌وێت سیاسه‌تی ده‌وڵه‌تی ئیمپراتۆریه‌تی ئێستا زیندوبكاته‌وه، عوسمانی هه‌وڵده‌دات سوریا داگیربكات، باشووری كوردستان داگیربكات و هه‌وڵده‌دات هیچ مافێك نه‌دات به گه‌لی كورد له باكووری كوردستان، ئیستا‌ش ده‌یه‌وێت ئه‌وه‌ی له رابردوودا وه‌ك قوبرس داگیری كرد به‌هه‌مان شێوه له هه‌وڵی به‌رفراوانكردنی خاكی توركیایه‌تی ،ئه‌گه‌ر سیاسه‌تی عێراق نه‌بوایه له رزگاركردنی موسڵ توركیا به‌شداری بكردایه ئه‌وه هێزی خۆی زیاتر له ناوچه‌كه‌دا جێگیر ده‌كرد، ده‌بووه داگیركاری به‌دڵنیاییه‌وه عێراقیش ،نه‌ك به‌ته‌نها كوردستان ،یانی ئه‌كه‌په سیاسه‌تێكی ئیستیعماری نوێی هه‌یه و ده‌یه‌وێت له هه‌موو رووێكه‌وه www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
واڵتانی دراوسێی خۆی داگیر بكات، به‌اڵم بۆچی له هه‌رێمی كوردستان بۆی ده‌چێته سه‌ر و له شوێنه‌كانی تر بۆی ناچێته‌سه‌ر ،ده‌توانم بڵێم هه‌رێمی كوردستان خۆی ئاماده‌یه بۆ ئه‌مه ،پارتیش كه‌هێزێكی ده‌سه‌اڵتداری هه‌رێمی كوردستانه رازییه به‌وه‌ی كه توركیا داگیربكات ،رازییه به‌وه‌ی وه‌ك سه‌رده‌می ده‌وڵه‌تی عوسمانیی كه ئیماره‌تێكی هه‌رێمی كوردستانی هه‌بێت سه‌ربه عوسمانیه‌ت بێت به كارێكی ئاسایی ئه‌‌زانێت ،ئه‌گه‌ر بێت و له هه‌رێمی كوردستاندا سیاسه‌تێكی به ئیراده و یه‌كێتییه‌كی نه‌ته‌وه‌یی هه‌بوایه ،ئه‌وكات ده‌وڵه‌تی توركیا نه‌ی ده‌توانی هه‌ژموونی خۆی چ وه‌ك كلتوری ،سیا�سی ،ئابوری و سه‌ربازییه‌وه وه‌ك ئه‌مڕۆ كه‌ده‌یبینین به‌و شێوازه بوایه. ئازادیی كۆمه‌ڵگه :كه‌واته ده‌توانین بڵێین پارتی بۆ په‌رده‌پۆشكردنی هێرشه‌كه‌ی بۆ سه‌ر شه‌نگال پر�سی ریفراندۆم و ئااڵی كردۆته رۆژه‌ڤ؟ د.فایه‌ق گوڵپی :پارتی دیموكراتی كوردستان-عێراق هه‌موو كات پر�سی ریفراندۆم ،ئااڵ و سه‌ربه‌خۆیی هه‌رێمی كوردستانی بۆ په‌رده‌پۆش كردنی شكسته‌كانی خۆی به‌كارهێناوه، نه‌ك هه‌ر ئه‌مجاره‌ی شه‌نگال ،به‌ڵكو ده‌توانین بڵێین ئه‌و رۆژه‌ڤه‌ی بۆ ئه‌وه زیندوكردۆته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی شه‌نگال بخاته‌وه ژێر ركێفی خۆی و توركیا بهێنێته شه‌نگال ،به‌اڵم بۆی نه‌چووه‌سه‌ر و له پالنێكی تر ده‌گه‌ڕێت كه پر�سی ریفراندۆم و سه‌ربه‌خۆییه. www.komelge.com
ئازادیی كۆمه‌ڵگه :كه‌واته پارتی چی له شه‌نگال و ئێزیدیه‌كان ده‌وێت؟ د.فایه‌ق گوڵپی :پارتی ده‌یه‌وێت هه‌رچی تاكی كورد هه‌یه ئینتیمای بۆی هه‌بێت و گوێڕایه‌ڵی مه‌سعود بارزانی و بنه‌ماڵه‌ی بارزانی بن ،هه‌ربۆیه
له كاتێكدا هاوسنوره له گه‌ڵ رۆژئاوا و باشوور كه پارتی هه‌وڵه‌دا له رێگه‌ی داگیركردنیه‌وه هاوكات له گه‌ڵ توركیادا هێرش بكه‌نه سه‌ر رۆژئاوا، به‌اڵم خۆشبه‌ختانه نه‌یانتوانیه‌وه.
ئازادیی كۆمه‌ڵگه :وه‌ك دیار ه باشووری كوردستان به‌هه‌لومه‌رجێكی داگیركاریدا تێده‌په‌ڕێت ،رۆڵی الیه‌نه سیاسیه‌كان چیده‌بێت؟ ئه‌و رۆژه‌ڤه‌ی بۆ د.فایه‌ق گوڵپی :خۆی له خۆیدا الیه‌نه ئه‌و ه زیندوكردۆته‌وه سیاسیه‌كان زه‌مینه‌یان سازكردوه بۆ ئه‌وه‌ی شه‌نگال بۆ ئه‌م داگیركارییه ،ئێمه وه‌ك كورد ئه‌زمونێكی خۆمان هه‌یه خاوه‌ن بخاته‌و ه ژێر ركێفی هه‌رێمێكی فیدڕاڵینة ئه‌م هه‌رێمه خۆی و توركیا بهێنێته فیدڕاڵیه به گوێره‌ی ده‌ستووری عێراق شه‌نگال به‌شێكه له عێراق و كورد نوێنه‌رایه‌تی هه‌یه له په‌رله‌مانی عێراق ،له رووی شه‌نگالییه‌كان لهم حاڵه‌ته‌دا یاخیبوون په‌یوه‌ندیشه‌وه هه‌رێمی كوردستان له ئێستادا خاوه‌ن رێكخستن و سیاسه‌تی خۆیانن و ده‌شیانه‌وێت خۆیان خۆیان به‌ڕێوه‌ببه‌ن ئه‌م ئیداره‌خۆكردنه شه‌نگالییه‌كان لهم بۆ پارتی كفره ،نه‌ك به ته‌نها بۆ شه‌نگالییه‌كان ،به‌ڵكو ده‌ترسن ئه‌و حاڵه‌ته‌دا یاخیبوون ه ئێستادا خاوه‌ن دیارده‌یه باڵوببێته‌وه بۆ مه‌سیحییه‌كان ،ل شه‌به‌كه‌كان و پێكهاته‌كانی تری رێكخستن و كوردستان ،داوای ئه‌و خۆبه‌ڕێوه‌به‌رییه بكه‌ن ئه‌مه‌ش واته دیموكراسیه‌ت سیاسه‌تی خۆیانن و و باڵوبونه‌وه‌ی دیموكراسیه‌ت له ده‌شیانه‌وێت خۆیان ناو كۆمه‌ڵگه و سیاسه‌تی هه‌رێمی خۆیان به‌ڕێوه‌ببه‌ن كوردستان ،گرفته‌كه‌ش ئه‌مه‌یه پارتی دیموكراسیه‌تی قبوڵ نییه، پارتی تاكڕه‌ویه‌تی حیزبی و تاكڕه‌ویه‌تی له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا و ئه‌وروپا.....هتد، فه‌ردی قبوڵه ،بۆیه ئه‌و ناكۆكیانه په‌یوه‌ندیمان هه‌یه ،به‌اڵم به‌داخه‌وه دروستده‌بێت .ئه‌مه‌ش جیاواز له‌وه‌ی ئه‌مان خۆیان به‌گوێره‌ی ده‌ستوور كه پێگه‌ی ستراتیژی شه‌نگال تایبه‌ته له گه‌ڵ عێراق ناجوڵێنه‌و به گوێره‌ی 7
NO:15 - 1 March 2017
پارتی دیموكراسیه‌تی قبوڵ نییه ،پارتی تاكڕه‌ویه‌تی حیزبی و تاكڕه‌ویه‌تی فه‌ردی قبوڵه به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خ�سی ،حیزبی له‌گه‌ڵ ئیران و توركیا ده‌جوڵێنه‌وه ،ئه‌مه‌ش وای كردوه ئێمه چه‌ند په‌یوه‌ندیمان له گه‌ل عێراق هه‌بێت هێشتا هه‌ر له‌گه‌ڵ ئێران و توركیا په‌یوه‌ندیمان به‌هێزتر بێت ،له كاتێكدا ئێران و توركیا هیچ په‌یوه‌ندییه‌كان به ئێره‌وه نییه، حیزبه‌كانی ئێمه خۆیان ئاماده‌كاری ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی داگیر بكرێن ،خۆمان رێخۆشكه‌ری دوژمنانین بۆسه‌ر خاكه‌كه‌مان.
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
بۆ ئه‌و داگیركارییه دابنێین ،ئه‌گه‌ر تا ئه‌م حیزبانه له سه‌ر ده‌سه‌اڵتبن هه‌ر داگیركاری به‌رده‌وام ده‌بێت ،چونكه خۆیان رێگه خۆشكه‌ری ئه‌وه‌ن و دیاره به‌رژه‌وه‌ندییه‌كی مادیشیان تێداهه‌یه. ئازادیی كۆمه‌ڵگه :رێكه‌وتنی یه‌كێتی و پارتی بۆ پر�سی ریفراندۆمه یان سه‌پاندنی هێزی پارتییه؟ د.فایه‌ق گوڵپی :زۆر كه‌س ده‌ڵێن یه‌كێتی كه‌وتۆته ژێر ركێفی پارتییه‌وه! به‌اڵم من له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆچوونه‌دانیم و وای نابینم ،یه‌كێتی له‌سه‌ر پر�سی شه‌نگال له گه‌ڵ پارتی نه‌بوو، هۆكارێكیش له هۆكاره‌كانی شكستی پارتی له شه‌نگال ئه‌مه‌بوو .له ماوه‌ی
حیزبه‌كانی ئێم ه خۆیان ئاماده‌كاری ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ئازادیی كۆمه‌ڵگه :چۆن رزگارمان داگیربكرێن
ببێت له‌مه‌تر�سی داگیركه‌ری؟ د.فایه‌ق گوڵپی :به‌ڕاستی پێویستمان به شۆڕشێكی هزری سیا�سی هه‌یه، ئێمه‌ش میله‌تێكین وه‌ك میله‌تانی جیهان بۆچی ده‌بێت ئێران و توركیا به‌ڕێوه‌مانببه‌ن ،بۆچی خۆم خۆم به‌ڕێوه‌نه‌به‌م ،ئێمه به‌شێكین له عێراق بۆیه هه‌ندێك كار ده‌بێت له رێگه‌ی عێراقه‌وه چاره‌سه‌ر بكه‌ین ،ئه‌گه‌ر هێزێكی سیا�سی به خۆیدا چویه‌وه یان هێزێكی سیا�سی خاوه‌ن ئیراده دروستبوو ئه‌و كات ده‌توانین سنورێك 8
رابردوودا له كه‌ركوك دووجوڵه‌ی سیا�سی كرا ،هه‌ردووكیشیان له‌الیه‌ن یه‌كێتییه‌وه بوو ،له‌الیه‌ك ده‌ستیان گرت به‌سه‌ر كۆمپانیای نه‌وتی باكوور كه‌پارتی زۆر پێی نیگه‌ران بوو ،جوڵەکەی تر بەرزکردنەوەی ئااڵی هه‌رێمی كوردستان بوو لە کەرکوک وە بڕیاری راپر�سی بوو بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی کەرکوک
بۆ سەر هه‌رێمی كوردستان ،ئه‌مه‌ش دەسکەوتی یه‌كێتی بوو ،سیاسه‌تی یه‌كێتی بۆ پر�سی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌وه‌بوو كه‌ده‌یوت سه‌ره‌تا ناوچه دابڕاوه‌كان بگه‌ڕێنه‌وه سه‌ر هه‌رێمی كوردستان پاشان ریفراندۆم ئه‌نجام بدرێت ،به‌اڵم پارتی با�سی ناوچه دابڕاوه‌كانی نه‌ده‌كرد، به‌اڵم ئێستا پارتی كه‌وتۆته سه‌ر ئه‌وسكه‌یه كه ده‌بێت ناوچه دابڕاوه‌كان بگه‌ڕێنه‌وه سەر هەرێم دواتر راپر�سی ئه‌نجام بدرێت ،بۆیه به‌باوه‌ڕی من لێره‌دا پارتی كه‌وتۆته شوێن سیاسەتی یه‌كێتی و ده‌توانین بڵێین پارتی كه‌وتۆته ژێر ركێفی یه‌كێتیه‌وه. ئازادیی كۆمه‌ڵگه :ئه‌گه‌ر پرسه‌كان به‌م شێوه‌یه بڕوات بوونی هێزه‌كانی توركیا لهم ناوچه‌یه مه‌تر�سی چی ده‌بیت؟ د.فایه‌ق گوڵپی :بوونی ئه‌و بنكه سه‌ربازیانه‌ی توركیا له خاكی هه‌رێمی كوردستان و عێراق ،ئه‌مه‌ریكا، عێراق و ئیران و رووسیا و هێزه‌كانی تری باشووری نیگەران کردوە و بە پێشێلکردنی سەروەری خاکی عێراقی دەزانن ،ته‌نها هێزێك كه له گه‌ڵ لەشکرکێ�شی توركیابێت پارتیه ،بۆیه دوای نه‌مانی شه‌ڕی داعش ،ئه‌مه‌ریكا و عێراق و دۆستەکانیان ئاوڕێك له توركیا ده‌ده‌نه‌وه ،ئه‌گه‌ر تا ئه‌وكاتەش پارتی هه‌ر له گه‌ڵ توركیادابێت ،ئه‌وه بێگومان ئەو کات پارتیش وەک تورکیا ده‌كه‌وێته به‌ر هێر�شی عێراق و ئه‌مه‌ریكا هێزه‌كانی تری كوردستانیش.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
نووسەرێک :دیموكراسییه‌ت لەبەڕێوەبەرایەتى سیاسیی باشوور بوونى نەبووە ئا :ئاسۆ جەوهەر چاالکانی سیاسیی رایدەگەیەنن، ئەجێندایەکی تورکیی لە ناوچەکەدا هەیە ،ئەو شەڕەی تورکیاش بە پەکەکەی دەکات ،بە پاڵپشتی بودجەی باشووری کوردستان دەکرێت ،جەختیشدەکەنەوە: تورکیا کولتووریی کوردیی جینۆساید دەکات. خوێندکارێکی زانکۆش رایدەگەیەنێت، هەرێمی کوردستان جگە لەوەی کراوە بە ناوەندێک بۆ ساغکردنەوەی كااڵی تورکیی ،هەروەها کراویشە بە ژینگەیەک بۆ ناوەندی ئەکادیمی و دیینی و کولتووریی تورکیا.
عەزیز رەوف ،نووسەر ،ئاماژە بەوەدەکات کە :مێژووی تەراتێنی هێزە سییەکان لە هەرێمی کوردستان، www.komelge.com
مێژوویەکی تازە نییە ،ناشتوانین بیبەستینەوە بە چرکەساتی ئێستاوە ،لە دوای ساڵی-١٩٩١ەوە هەێمی کوردستان شوێنی تەراتێنی هێزە هەرێمییەکان و هێزەکانی ناوچەکە بووە ،چ ئێران و چ تورکیا و عێراقیش .ئەو ،بە ئازادیی کۆمەڵگەی راگەیاند :هەمیشە ئەو هێزانە بەشاراوەیی بێت یان بە ئاشکرا، پاڵپشتیی هێزێک لە هێزە کوردییەکانیان کردوە ،لە هەرێمی کوردستان؛ ئەمەش ئێستا لە چڵەپۆپەیایەتی بۆ بەرگری کردن لە پارتێکی وەکو پ د ك و ئێستا زۆر بە ترسناکی بەرچاو دەکەوێت و دەبیندرێت ،پارتیی فشارێکی زۆر گەورەی لەسەرە ،زۆربەری ناوچەکانی بادیینان هەژموونی پارتیی کرێکارانی کوردستانی بەسەرەوەیە ،لەو الشەوە شەنگال ،بۆەیە پارتیی کەوتووەتە پەلەقاژەیەکی گەورە و مادام هاسنوریشە لەگەڵ تورکیا ،ئەوا ئەمە بە مەترسییەکی! گەورە دزانێت، لە خۆرئاواشەوە کانتۆنەکان هەیە ،ئەو سنوورە داخراوە ،بۆیە بە هەرپێوەرێک بێت دەیەوەێت شەنگال بگرێتەوە و لەو سنوورە فشارەکانی بۆ سەر خۆرئاوا دەستپێبکاتەوە .هەر بۆیە بە بڕوای
من ئەمە بوعدێکی تاریخی هەیە ،هی چرکەساتی ئێستا نییە و ساڵی ١٩٩٧مان بیرە ،لەشەڕی ناوخۆی هێزە سیاسییەکان لە هەرێمی کوردستان ،کە پارتیی دەستی تورکیای گرت و تورکیا کۆمەکێکی با�شی پارتیی کرد ،بە هێزی پیادە و ئاسمانی کۆمەکی پارتیی کرد .ئەمە ئەجێندایەکە روون و ئاشکرا دیارە ،ئەگەر هێزەکانی تر بە نهێنی یارمەتی هێزە کوردییەکانی تر بدەن ،ئەم هێزە زۆر بەئاشکرا سەرۆکایەتیی بەناو یان ماوە بەسەرچووی هەرێم لە تورکیا دەگەڕێتەوە و شەڕەکە دەستپێدەکات! تاکە شتێک کە ناشاردرێتەوە و زۆر ئاشکرایە ئەوەیە، ئەم ئەجێندایەی هەیە ئەجێندایەکی تورکییە لە ناوچەکەدا ،رۆڵی هه‌ی ه له فراوانخوازیی ده‌سه‌اڵتی تورکیی ل هم ناوچه‌ی ه و مه‌ترسییه‌کی زۆری�شی هه‌یه ،له ناوچه‌ی سلێمانیی ژێر ده‌سه‌اڵتی یه‌کێتیی و گۆڕاندای ه و ده‌رگه‌یان کراوه‌ته‌و ه بۆ گه‌ریالکانی په‌که‌که ،هه‌ر بۆی ه کورد له ملمالنێه‌کی گه‌وره‌دای ه لهم ناوچه‌یه. ئەو نووسەرە ،هێمای بۆ ئه‌وه‌شکرد «ئه‌م داگیرکارییه‌ی تورکیا ته‌نها بۆ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان نییه ،به‌ڵکو بۆسه‌ر 9
NO:15 - 1 March 2017
خۆرئاوای کوردستانه ،تورکیا ب ه هه‌موو شێوه‌یه‌ک دژایه‌تیی کانتۆنه‌کانی خۆرئاوا ده‌کات ،ب ه مه‌ترسییه‌کی زۆر گه‌وره�شی ده‌زانێت و فشاری زۆر ده‌خات ه سه‌ریان و داعشیان بۆ دروست ده‌کات ،به‌اڵم له هه‌رێمی کوردستان جیاواز ه و جیاوازییه‌کە چه‌ند خاڵێکه :یه‌ک له‌وانه ،ئابووریی هه‌رێمی کوردستان ده‌چێت ه بازاڕه‌کانی تورکیاوه ،چ له‌و شمه‌ک و کااڵیه‌ی له بازاڕی هەرێمی کوردستان خاڵی ده‌بێته‌وه، جگ ه له‌و نه‌وته‌ی ب ه تااڵن ده‌درێت ب ه تورکیا ،ئه‌مان ه واده‌کات هه‌رێمی کوردستان ،هه‌رێمێکی کراو ه و گرنگه بۆ تورکیا ،ئه‌گه‌ر ئه‌م هه‌رێم ه هه‌یمه‌نه‌ی گۆڕان و یه‌کێتیی به‌سه‌ردا هه‌بێت ئه‌وا هه‌یمه‌نه‌ی پارتیی کزده‌بێت ،هه‌یمه‌نه‌ی تورکیاش لێر ه کزده‌بێت .هه‌ر بۆه‌ی ه هاتووه به‌دوای هاوپه‌یمانیه‌تییه‌کادا ده‌گه‌ڕێت، ته‌نانه‌ت ئاماده‌بێت ل ه سیناریۆیه‌کدا دێت ئااڵی هه‌رێمی کوردستان ل ه ئه‌نقه‌ره هه‌ڵبکات ،ئاسایی ه الی ئه‌م په‌یوه‌ندیانه به‌رده‌وام بێت .خاڵی دووه‌میش په‌یوه‌ندی ی هه‌رێم ه کوردستان به‌و فه‌راخ ه فیکریی ه هه‌یه ،هه‌ستیپێده‌کرێت ک ه گه‌نجێکی زۆر رووه‌و ئاڕاسته‌ی پارتیی کرێکارانی کوردستان و ته‌ڤگه‌ری ئازادیی کۆمەڵگەی کوردستان دەچن ،ک ه هه‌ستده‌که‌ی جۆرێک ل ه جوڵ ه دروست بووه ،به‌تایبه‌تی به‌شێکی زۆر ل ه خاکی هه‌رێمی کوردستان به‌تایبه‌تی ل ه بادیینان ده‌که‌وێت ه ژێر ده‌سه‌اڵتی په‌که‌که‌وه ،ل ه خواکوڕکه‌وه هه‌تا ده‌گات ه شه‌نگال ،ئه‌م ه مه‌ترسییه‌کی ئێجگار گه‌وره‌ی ه بۆ تورکیا و بۆ په‌که‌ک ه که ئه‌م لێشاو ه هاتووه‌ت ه پێشه‌وه. عەزیز رەوف ،ئه‌وە�شی وت :تورکیا به‌رده‌وام ده‌بێت لهم سیاسه‌تانه‌ی ،به‌اڵم 10
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
خۆشبه‌ختان ه ئ ه م سیاسه‌ته‌ی تورکیا ل ه ئاستی نێودەوڵه‌تییدا به‌هه‌ڵ ه ل ه قه‌ڵه‌م ده‌درێت و ئه‌وروپا فشاره‌کانی بۆ سه‌ر تورکیا چڕ کردوه‌ته‌وه ،چونک ه مافی مرۆڤی تێدا ناپارێزرێت و توندوتژیی! به‌رهه‌م ده‌هێنێت و کۆمه‌کی هێز ه ئیسالمییه‌کان ده‌کات؛ ئه‌وه�شی په‌یوه‌ندی ب ه که‌ی�سی ئه‌ورپاو ه هه‌یه ،ئه‌ردۆغان سه‌رکێشییه‌کی زۆر گه‌وره‌ده‌کات.
ئه‌م داگیرکارییه‌ی
تورکیا ته‌نها بۆ سه‌ر
هه‌رێمی کوردستان
نییه ،به‌ڵکو بۆسه‌ر
خۆرئاوای کوردستانه محەمەد حیکمەت ،خوێندکاری بە�شی ئابووریی -زانکۆی سلێمانیی ،ئاماژە بەوە دەکات تورکیا و هەرێم لە نێوان کۆنتاکتی ئابووریی و دەمارگیریدان ،گەر بە مێژووی عوسمانی و پەیوەندی میرە کوردییەکان بچینەوە ،دەبینین کورد لەچوارچێوەی مێنتاڵێتە خێڵەکی و دەربەگایەتییە خۆیەتییەکەیدا ،داتاشراوە بە دەوڵەتی عوسمانییەوە(پاشکۆ و دەسکەال) ،کورد لە قۆناخی عوسمانییدا، سااڵنە و مانگانە باج و خەراجێکی زۆریان لەکۆی ناوچەی ژێر دەسەاڵتیان (ناوچە کوردنشینەکان) کۆکردوەتەوە و وەک دیاری پێشکە�شی خەلیفە و ئەمیرەکانی
عوسمانییان کردوە .ئەو ،بە ئازادیی کۆمەڵگەی وت :لەم مۆدێلەی کورد (ئاغا و سەپان)دا دەسەاڵتێکی ئابووریی سەربەخۆیان نەبووە ،لەالیەک کوڕانی خێڵ خاوەنداریەتی سیاسیی و ئابوورییان کردوە ،لەالیەکی ترەوە دەسکەالی عوسمانی بوون ،لە ئابووریی لە مینتاڵێتی خێڵەکی کورددا واتە سیستمێک لەالیەک پشتی بەڕەتاندنی جوتیاری کورد بەستوە(کاری بێگار) و لەالیەک ئاغا و میری کورد ،ئەم رەنج و ماندوێتیەی جوتیاری کوردیی ،دەرخواردی دەوڵەت و خەلیفەی عوسمانی داوە ،ئەم ه جگە لەوەی دراوی بەکارهاتووی کورد یان هەرهەمان دراوی دەوڵەتی عوسمانی بووە ،یان دراویان بەناوی خەلیفە و دەوڵەتی عوسمانییەوە لێداوە ،ئەمە شیرازەی پەیوەندی بەرهەمهێنان و ئابووریی کورد بووە لەو مێژوودا. ئەوەش دەخاتەڕوو ،کە هەرێمی کوردستان جگە لەوەی کراوە بە ناوەندێک بۆ ساغکردنەوەی شمەکی تورکیی ،هەروەها کراویشە بە ژینگەیەک بۆ ناوەندی ئەکادیمی و دیینی و کولتووریی تورکیا. جەختیکردەوە :ئێستا و بە هەڵهێنجانێکی ئەو مێژووە ،دۆخەکە هەمان مێژووە لەشیرازەی نوێدا ،تورکیا بە پشت بەستن بەسیاسەتی عوسمانی نوێ یان پان عوسمانی ،هەمان میتۆدی کۆن نمایش دەکات ،لەم سەردەمەدا ئەوەی خەونی تورکیایە ،گەڕانە بەدوای بازاڕێکدا بۆ دەسخستنی وزەی خۆیی و ساغکردنەوەی کااڵی خۆی ،باشترین بازاڕیش باشووری کوردستانە ،دەبینین باشوور جیا لەوەی سێنتڕاڵێکە بۆ شمەک و کااڵی تورکی، www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
ژینگەیەکیشە بۆ ناوەندی ئەکادیمی و دیینی تورکیا ،گەر هەندێک لەپرۆژە و تاکتیکی ستراتیژیەتی تورکیا بخەینەڕوو باشتر دەزانین ،چەند زانکۆ و بواری پەروەردەیی تورکیی لەهەرێم هەن و کولتووری تورکی نمایش دەکەن ،زۆربەی فەزای میدیایی و راگەیاندن لەژێر سیاسەتی تورکدا رۆژانە وانەی تورکیی دەڵێنەوە بۆ دروست کردنی کاریگەری کۆمەاڵیەتی چەواشەکردنی پرسەکان ،سەرجەم مارکێتە گەورەکان چ لەهەولێر چ لە سلێمانیی ئەو شمەکانە ساغ دەکەنەوە کە لە ئەستەمبوڵ (پایتەختی ئابووریی تورکیا) بەرهەم دەهێندرێت، ئەمانەش وەک نمونەی کاریگەری تورکیا، نمونەش وەک ماجدی مۆڵ لقەکانی... لەوەش دەدوێت :هەوڵی تورکیا، ئەوەیە الیەنی سیاسیی و ئابووریی باشووری کوردستان لەبازاڕێکی گەورەدا کۆبکاتەوەو کااڵکانی خۆی بخاتەڕوو، لەیەکی تریش دەیەوێ ئابووریی و بەرهەمی ناوخۆی باشوور لە کەمترین سەرچاوە کۆبکاتەوە ،بۆ ئەوەی ئەم پاروە ئاسانتر قوت بدا ،سەرجەم سێکتەرەکانی تری وەک کشتوکاڵ و پیشەسازی بفەوتێنێ و خەونی تورکیا بەدی بهێنێت، بۆ بەڵگەی ئەم قسەیەشمان باشوور خاوەنی هیچ بەرهەمێکی ناوخۆیی نییە ،سەرچاوەی مامەڵەی هەرێمیش تەنها سەرچاوەیە و ئەویش نەوتە، نەوتیش وەبەرهێنانی لەناوخۆدا بۆناکرێت ،واتە ئەرکی حکومەتە میکرۆ دەوڵەتۆچکە کوردییەکەی باشوور ئەوەیە ،ئەم شمەکە(نەوت) لەشمەکی سەرەتاییەوە(دۆخی سروشت)وەربگرێت، تحویلی بکات بۆشمەکی نیمچە دروست کراو و بینێرێتە تورکیا ،واتە پیشەسازیەکی www.komelge.com
تەواوکاریی بۆ ناکرێت (دەستی کار ناڕەخسێت لەباشوور و بازاڕ نابوژێتەوە)، لە ڕێگەی بەندەری جەیهانەوە دەنێردرێتە بازاڕی جیهانییەوە ،کە داهاتی بۆ تورکیا دەچێت ،لێرەشدا ئەوەی سەرپەرشتی ئەم فرۆشتنە دەکا زاوای ئەردۆغانەوە و زۆربەی داهاتی نەوت بەپێی بەڵگەنامەی ویکلیکیس داهاتی لە 60%ئەم رێژەیە تورکیا خاوەنداریەتی لێدەکات و لە 40% وەک داهات دێتەوە هەرێم ،ئەمەش هەژموونی تیۆری ئابووریی تورکیایە بەسەر باشوورەوە ،لەم چوارچێوەیەشدا باشوور ناتوانێت ببێتە خاوەنی هیچ
لە نێوان مانگی 8ساڵی
2007ی مانگی 9ساڵی
2015دەبینین 732پرۆژە
هەیە 333لەهەولێر کاری تێدادەکرێت
بوژانەوەیەک و ناشتوانێت خاوەنداری لە بەرهەم و دەزگای بەهێزی بەرهەمهێنان بکات ،هیچ دەزگایەکی حکومیش بوونی نییە بۆ کۆکردنەوەی باج ،ئەمەش بەهۆی پشتگوێخستنی سێکتەری کشتوکاڵ و پیشەسازیی ،لەبەرئەوە بۆشاییە کە بەشمەکی تورکیا پڕ دەکرێنەوە ،لەم سیاقەشدا تورکیا کۆی هەوڵی ئەوەیە، هەژموون و کۆنتاکتی ستراتیژیی خۆی لە هەولێر دا چڕبکاتەوە ،بەهۆی هەژموونی سیاسیی لێرە ،بەمجۆرە ئاسانتر خەونی عوسمانی نوێ پراکتیزە ،بکات .لە هەموو واڵتێکدا پر�سی ئابووریی و سیاسیی
جیاوازە ،بۆ نمونە لە ئەمریکا ،نیۆرک پایتەختی ئابوورییە واشنتۆن پایتەختی سیاسییە یان لەتورکیا ئەستەمبوڵ پایتەختی ئابوورییە و ئەنکەرە پایتەختی سیاسییە .لە ئیمارات ،دوبەی پایتەختی ئابوورییە و ئەبوزەبی پایتەختی سیاسییە. لە درێژەی لێدوانەکەیدا محەمەد حیکمەت ،وتی�شی :ئەمەش بۆ ئەوەیە بەجۆرێک کەئاسانتر بتوانێ زهنیەتی سیاسیی و ئیستیعماری و پاوانخوازیی ئابووریی بسەپێنێت ،لەم هەوەڵەشدا، چەندیین کۆمپانیای زەبەالح لەهەرێم هەن ،وەک تۆتاڵ و ئیکسۆن مۆبیل و شیڤرۆن هەموویان لەهەولێر کاردەکەن، ئەمان پێشتر لەسلێمانیی بوون ،بەهۆی ستراتیژیەتی تورکیاوە هەموویان گواسترانەوە بۆ هەولێر ،جگە لەبنکەی گەشتە نێودەوڵەتییەکان(Turksh Airlines , Fly Arilanes , Qatar Airways ,Australia )Airlines ,Lufthansaکەسەرجەمیان بنەکەکانیان لەهەولێرە ،کە هەموویان سەرچاوەی داهاتن ،گەر وەک داتا سەیری پرۆژەکان بکەین ،لە نێوان مانگی 8ساڵی - 2007مانگی 9ساڵی 2015 دەبینین 732پرۆژە هەیە 333لەهەولێر کاری تێدادەکرێت و 204لە سلێمانیی کاری تێدادەکرێت ،واتە تورکیا لەڕێگەی بە ناعەدالەتی کردنی جیۆگرافیای باشوور ،هەم وادەکا هەرێم لەدۆخی پارچە پارچەیی و دۆخی خۆپیشاندان و کێشەی ناوخۆیدا بێت ،هەم سەرمایە لەناوچە جیاجیاکانی هەرێم کۆچ پێبکات بۆ ناوەندێک ،ئەم ناوەندەش بازاڕێک بێت ئاسانتر دەستەمۆی خواستی بازاڕی تورکیا بێت و پاوانخوازی و هەژموونی ئابووریی -سیاسیی خۆی تێدابسەپێنێت.... 11
NO:15 - 1 March 2017
رۆژنامەونووسێک بۆچوونی جیاوازی هەیە ،پێوایە بوونی هێزی سەربازیی و لەشکرکێ�شی تورکیا لە هەرێمی کوردستان داگیرکاری نییە.
ئیبراهیم عەباس ،رۆژنامەنووس، پێیوایە «ناکرێت تەواجد و ئامادەبوونی سەربازیی و سیاسیی تورکیا لە هەرێمی کوردستان بە داگیرکاریی ناو ببەین، چونکە چ لە سەدەی رابردوو کاتێک تورکیا سوپای بۆ داگیرکردنی قوبرس نارد و چ کاتێک بە بەهانەی شەڕی داعش، سوپای واڵتەکەی لە چەند جێگایەکی گرنگ جێگیر کرد .بە هیچ جۆرێک لە ئامادەیی سیاسیی و سەربازیی تورکیا لە هەرێمی کوردستان ناچێت». ئیبراهیم وتی :چونکە لە -١٩٩٢ەوە کە بە بەهانەی شەڕی پەکەکە و بەتایبەت لە ١٩٩٥و ١٩٩٧لە پەنای شەڕی ناوخۆ و براکوژیی ،تورکەکان بەشێک لە سوپاکەیان لەسەر خاکی هەرێمی کوردستان جێگیر کرد ،ئەوە ئەو واڵتە داگیرکارەی کوردستان نەبوو سوپاکەی لەسەر خاکی کوردستان جێگیرکرد، بەڵکو ئەوە حیزبەکانی خۆمان بوون بە رێزەوە دەستی سوپای تورکیایان گرت و جێگیریان کردن .بەاڵم کاتێک ملمالنێکانی ناوخۆمان کەمێک هێوربوونەوە و شەڕی ناوخۆ کۆتایی هات و گەریالکانیش کەوتنە ئاگربەست ،بەهیچ جۆرێک نەمانتوانی 12
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
سوپای تورکیا بۆ واڵتەکەیان بنێرینەوە و تا ئەم ساتەوەختە هێزیان لەزیادبوونەو ئامادەگییەکی سیاسیی بە هێزیان لەسەر حکومەتی هەرێم و حیزبەکانی کوردستان هەیە. وتی�شی: رۆژنامەنووسە، ئەو هەرگیز نابێت وای وێنەی بکەین ،کە رۆژێک هەرێمی کوردستان دەبێتە مستەعمەرەیەکی تورکیی ،چونکە.١ : تورکیا خۆی بەهێز لە هەرێمی کوردستانە و کاریگەری سیاسیی هەیە .٢ .نەوت و گازی سروشتیی هەرێمی کوردستان کە تورکیا سودمەندی سەره‌کییە، کوردستانیش بازاڕێکە بۆ ساخکردنەوەی
هەرێم ،بەهۆی سامانە سروشتییەکان کە ئەوروپی و ئەمریکییەکان و ئیسرائیل و دۆستەکانی خۆرئاوا لێی سودمەندن کااڵ تورکییەکان .٣ .هەلومەرجی ئێستای هەرێم ،بەهۆی سامانە سروشتییەکان کە ئەوروپی و ئەمریکییەکان و ئیسرائیل و دۆستەکانی خۆرئاوا لێی سودمەندن، رێگا بەتورکیا نادات ئەو کارە بکات.٤ . دبلۆماسییەتی سەکردەکانی هەرێم کە تا ئاستێکی باش بااڵن�سی تێدایە ،رێگا بەم کارە نادات .٥ .لەگەڵ چەندان هۆی تر کە ئێمە زانیاری پێویستمان لەسەرنین ،بەاڵم زۆرجار رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و تێکدەچڕژێت ئەوەی پێشبینی
ناکرێت روودەدات ،هەر بۆیە گرەنتی داگیرنەکردنەوەو شێواندنی کوردستان تەنها سەرکردەکانی کوردن. ئاماژە بەوەشدەکات« ،واقیعی تاڵی شەڕی ناوخۆ و پێشتریش ئامادەیی هێزەکانی پەکەکە لە نزیک سنوورەکانی ئیبراهیم خەلیل ،هۆکارو پاڵنەری ئەوە بوون. ئیبراهیم عەباس ،ئەوەش دەخاتەروو: تا چەند مانگیش دوای پێشرەوییەکانی داعش بۆ سەر هەرێمی کوردستان ،لە ئابی ،٢٠١٤ئێران کاریگەری زیاتری لە ئێستا لە هەرێمی کوردستان هەبوو ،چونکە ئێران پەیوەندییەکی بەهێزی سیاسیی و ئابووریی و هەماهەنگی ئەمنی لەگەڵ هەردوو زۆنەکەی ئیدارەی سلێمانیی و هەولێر هەبوو ،بەاڵم هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش ،کە کوردیش تێیدا بە هێزەوە ئامادەیە ،پاشەکشەی بەڕۆڵی ئێران کرد، بەاڵم ئەوە ناکاتە ئەوەی بڵێین ئێران هەژموونی لەسەر کوردستان نەماوە. هەڕەشە جۆراو جۆرەکانی ئێران کە هەمیشە پیاوە سەربازییەکانی ئەو واڵتە لە هەرێمی کوردستان و هەولێری دەکەن، ئاماژەی روونن کە ئێران بە کەمکردنەوەی هەژموونی خۆی رازی نابێت .بەاڵم یەک راستیی هەیە ،هەقە سەرکردەکانی کورد لە هەرێمی کوردستان عەقاڵنی تر مامەڵە لەگەڵ ئێران بکەن و هەرگیز کارێک نەکەن بکەونە ئەو ملمالنێ توندەی ئێران و ئیسڕائیل دەیکەن ،چونکە ئەگەری هەیە ئەم هۆکارە بەبێت ه شەڕێکی ئاسمانی یان مووشەکی یان سەربازیی پڕیشکی ئەو ئاگرە هەرێمی کوردستان بسوتێنێت.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
لەناو خاكی باشووری کوردستان .بەمەش بەر لەچەند هەفتەیەک لەخانە سۆر، پەالماری بارەگای یەبەشەیاندا ،تیایدا چەندان شەهید و برینداری لێکەوتەوە، ئەمەش دوای ئەو سەردانەی بارزانیی بوو بۆ تورکیا ،ئەم شەڕەی تورکیا بە ئامانج هەرتەلی ،خوێندکاری بە�شی پەکەکەی دەکات لە باشوور ،لە چەندیین مێژوو -زانکۆی راپەڕین بە ئازادیی کۆمەڵگەی راگەیاند :لە ئێستادا ،بوونی دوڵەتی تورکیا لە باشووری کوردستان ،شەڕی ئەم جارەی لە رووی سەربازیی و ئابوورییەوە بووەتە پارتیی کە بە پەکەکەی بارێکی قورس ،بۆ سەر گەلی کورد؛ بە دەکات ،خزمەتێکی هاوکاریی پارتیی .تورکیا ویالیەتی موسڵ بە بەشێک لەخۆی دەزانێت ،ئێستاش راستەوخۆیە بە تورکیا بۆ ئەم مەبه‌ستە هێزێکی زۆری هێناوتە باشووری کوردستان ،جگە لەوە نزیکەی ( )١٨بنکەی سەربازیی و هەواڵگریی هەیە .ئەم کارەی تورکیا چەند رەهەندێک رووە قازانجێتی و لەرووی ئابوورییەوە، لەخۆدەگرێت ،رەهەندی سەربازیی و ئەم جەنگە بە پاڵپشتی بودجەی باشووری کوردستان دەکرێت ،هەروەها دەیەوێت سیاسیی و ئابوورییە. ئەو ،ئاماژە بەوەش دەکات :ئێستا ،واڵتان و بەتایبەتیش سۆزی خەڵکی تورکیا تورکیا رەو�شی گەلێک دژوارە ،هەرگیز بەالی خۆیدا راکێشێت ،تالەم ساتەدا لەو بڕاویەدا نەبووە ،لە رووی سیاسیی و ئەوەی هەوڵ نەدەدات بۆ دەستوور ،بە دبلۆماسییەوە ،بگات بەم رۆژە؟! تورکیا دوژمنی تورک لەقەڵەمیان بدات و راپر�سی دوای ئەوەی هەنگاوەکانی خۆینا ،لە رووی بباتەوە. ئەو خوێندکارە هێما بۆ ئەوەشدەکات: دبلۆماسیی و سەربازیی ،لەهەموویاندا بەشکست لێی هاتەدەر .تاکە کارتێک کە شەڕی ئەم جارەی پارتیی کە بە پەکەکەی باشووری کوردستانە بۆ ئەوەی تەرازووی دەکات ،خزمەتێکی راستەوخۆیە بە خۆی بەرامبەر بە تورک و جیهان راست تورکیا ،ئەگەر بۆ هەموو شەڕێکی براکوژی بکاتەوە ،وەک چۆن پێشتر لەسەر پاساوێک هەبووبێ ،بۆ ئەمجارەی پارتیی مەسەلەی هەڵبژاردنەکان ،لەسەر کۆتایی هیچ پاساوێکی نییە ،جگە لە تێکدانی دۆخی هێنان بە پرۆسەی ئاشتیی ،سەرکەوتوبوو ،هەرێمی کوردستان و ناشیرنترکردنی توانی رێژەی دەنگەکان بەرزکاتەوە .گەلی کورد! ئەگەر بە پەکخستنی پارلەمان تورکیا دەشیەوێت ،بە هاوکاریی پارتیی ،رووی تەواوی خۆی نیشانی نەدابێت ،ئەوا لەگەڵ نزیک بوونەوە لەبارەی راپر�سی ،بەشەڕی دژی گەریالکانی پەکەکە رووی ئامادەکاریی بۆ شەڕێکی گەورەبکات! راستەقینەی خۆی نیشانی جیهاندەدا، www.komelge.com
چونکە ئەو دەوڵەتەی پارتیی رۆژانە بانگەشەی بۆ دەکات ،دەیان بارەگای دەوڵەتی تورکیی تێدا جگیر کردوە ،ئەگەر گەریالکانی پەکەکە نەبوو نایە ،لەسایەی دەوڵەتی تورک ،ئێستا داعش حاکمی هەولێر و پایتەختی بێ پارلەمان دەبوو. پەکەکە لە شەنگال شەرمەزارییەکی گەورەی لەو هێزە راکردوەی شەنگال کەم کردوە ،کە سەدان کچ و ژن کرانە قوربانی. ئامانج هەرتەلی ،ئەوە�شی خستەڕوو: شەنگال ،لەئێستا و ئایندەدا ،ناوەندێکی گرنگە بۆ کورد ،ستراتیژییەتی شەنگال وای کردوە ،تورکیا بخاتە هەلەکە سەما! چونکە ئەو شاندانەی روودەکەنە شەنگال، سەنگ و قورسای خۆیان دەبێت ،بۆیە دەیانەوێت رێگری لەو هێزانە بکەن ،کە بە عەقڵیەتی ئەوان کارناکەن .بە دەرکردنی ئەم هێزە لە شەنگال ،رووی راستەقینەی ئەو هێزانە دەردەخات ،کە بە درێژای مێژوو هێزگەلی سەقت بوونە و بە پەیژەی ناسیۆنالیزمی کوردییدا هەڵگەڕاون بۆ مانەوەی خۆیان ،رەوایەتیان لە ناکۆکی دروستکردنی نێوان گەالن وەرگرتووە. ئەوەی ئەمڕۆ لە باشوور دەگوزەرێت، درێژەدانە بەمانەوەیەکی نامەشروع! لە پۆستی کورسیەکەیدا ،جگە لە خۆی، کەس بە جوانیی نایبنێ! هەر ئەوەشە لەپێناوی خۆیدا ،ئامادەی شەڕێکە کە هەموو کوردستان بکاتە سوتماک! ئەو خوێندکارەی بە�شی مێژووی زانکۆی راپەڕین ،داوای ئەوە لە هێزە کوردستانییەکان دەکات «رێگری لەم شەڕە نەگریسە بکەن ».وتی :ئەم شەڕە، تەنها خزمەت بە دووژمنانی کورد دەکات ،لە کۆتایدا کوردستان دەبێتە 13
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ئەو خاکە سوتماکە ،کە کەس حەز هەیەتی ،توانای گەیاندنی کولتووریی بە بە بینینی ناکات ،دوژمنان نەبێت! ئەم نەوەی نوێ هەیە؟ شەڕە کە ئێستا دەکرێت لە باشووری کوردستان ،بە ئامادەیی پارتیی و بێدەنگی بەغداد و خۆئامادەکردنی ئێران ،شەڕێکە سۆسیۆلۆجیستەکان تاکە شتێک کە قوربانییە کوردە! لە ئەنجامیشدا هەموو ئامانجی تورکیا وێران لە ڕێگەی چەمکی کردنی کوردستان و بردنی نەوتەکەیەتی" .کولتوور وەرگرتنە"ەوە تورکیا چەندیین ساڵە لە رێگەی پارتییەوە باس لە پەیوەندی و ئامادەکاری ئەوە دەکات ،بۆ تێکدانی ژێرخانی ئابووریی و بردنی نەوت و بر�سی کاریگەری کولتوورەکان کردنی خەڵکی باشووری کوردستان. دەکەن هەروەها شارەزایان ،ئەوەش دەخەنە ئەو ،بە ئازادیی کۆمەڵگەی وت :الیەنی روو ،تەنها داگیرکاریی سیاسیی و سەربازیی تورکیا بەسەر هەرێمی کوردستاندا خۆی کولتووریی واتایی (مەعنەوەی) کوردیی نەسەپاندوە ،بەڵکو داگیرکردنی کولتوریی تو�شی کورتهێنان هاتووە .بەاڵم بەهۆی کوردیش هەیە ،جەختدەکەنەوە :کە کرانەوەی دەروازەکانی هەرێم بە رووی مەتر�سی ئەم جینۆساید و داگیرکردنە دونیا و هاتنی بەرهەمی پێشکەوتووی کولتوورییە لەوێدا بە تەواویی خۆی زۆرەوە ،الیەنی ماددیی کولتووریی بەرجەستە دەکات ،کە واتایەک بۆ پێشکەوتووە .بەمەش بۆشایی لە نێوان شوناسێکی سەربەخۆیی کوردان الیەنی ماددیی و واتاییدا دروستبووە. ئەم بۆشایی و کورتهێنانە کولتوورییە ناهێڵێتەوە. دەرفەتێکی گونجاوە بۆ ئەو دەوڵەتانەی چاویان لەسەر هەرێمە ،تا بەو جۆرەی دەیانەوێت پڕیبکەنەوە .لە نێویدا تورکیا وەکوو دەوڵەتێک کە میرا�سی ئیمپراتۆریای عوسمانییە و رۆژگارێک هەرێمی کوردستانی عێراق ویالیەتێک بووە لە ئیمپراتۆریاکەی ،نایشارێتەوە کە بە هێمن کاکە ئەحمەد ،خوێندکاری موڵکی خۆی دەزانێت و لە هەوڵی ئەوەدایە ماجستێر لە کۆمەڵناسیی ،ئاماژە بۆ بیگەڕێنێتەوە سەر جێوگرافیای سیاسیی ئەوە دەکات کە پسپۆڕان؛ پەروەردە بە دەوڵەتی تورکیا .بۆ ئەم مەبەستەش گرنگترین رێگەی گەیاندنی کولتوور بە سەرەڕای هاتنەژوورەوەی تورکیا بۆ نەوەی نوێ دەزانن .دەش پرسێت ئایا خاکی هەرێم بە شێوەیەکی سەربازیی سیسته‌می پەروەردەیی ئێمە ،کار لە بارەی و کردنەوەی چەندین سەربازگە، کولتوورەوە دەکات؟ بەو هەموو گرفتەی ئاڵوگۆڕێکی بازرگانیی فراوان بە قەبارەی
هەشت میلیارد سااڵنە .هەروەها کردنەوەی چەندین قوتابخانە و زانکۆی تورکیی ،باڵوکردنەوە و وەرگێڕانی دراما تورکییەکان بە شێوەیەکی فراوان، بیناسازی مۆڵ و زانکۆ و یەکەی نیشتەجێبوون بە ستایلی میعماری تورکیی و هاتنی کۆمپانیای جل و بەرگ. هەموو ئەمانە دەتوانن کاریگەری بەهێز لەسەر تاک و کولتووری کوردیی بکەن و دەسکاری خەیاڵ و رەفتار و بیرکردنەوەی تاکی کورد بکەن. هێمن کاکە ،جەخت لەوەدکاتەوە: سۆسیۆلۆجیستەکان لە ڕێگەی چەمکی «کولتوور وەرگرتنە»ەوە باس لە پەیوەندی و کاریگەری کولتوورەکان دەکەن ،بەسەر یەکترەوە و شتێکە کە دەکرێت رووبدات، بەتایبەت لە نێوان میللەتە دراوسێکان، ئاسانتر روودەدات .لە حاڵەتی بەهێزی و الوازی الیەنەکان لەم پەیوەندیەدا ،الیەنی بەهێز زیاتر کاریگەری دادەنێت .لە واقیعی پەیوەندی کولتووری هەرێمی کوردستان و تورکیادا ،بێشک تورکیا کاریگەری زیاتری دەبێت و کولتووری کوردیی جێنۆساید دەکات! ئەگەر رێگری لێنەکرێت .چونکە کولتووری کوردیی لە دۆخێکی قەیراناوی خراپدایە و زۆر الوازە ،بەاڵم کولتووری تورکیا بە دامەزراوە و بەهێزە و بە زانابوونیشەوە کار لەسەر گواستنەوەی دەکەن بۆ ناو کۆمەڵگه‌ی کوردیی .مەتر�سی جینۆساید و داگیرکردنی کولتووریی هەیەو بە تەواویی خۆی بەرجەستە دەکات و واتایەک بۆ شوناسێکی سەربەخۆیی کوردان ناهێڵێتەوە و داگیرکردنی سیاسیی هەرێمی کوردستانیش ،لەالیەن تورکیاوە ئاسان دەکات.
14
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
پارتی بۆچی په‌الماری خانه‌سۆریدا و چی ل ه ئێزیدیه‌كان ده‌وێت؟؟ ئارام كه‌ریم به‌دواداچوون سەرەتای پەالمارە • داگیركەریەكەی سەرخانه‌سۆری شه‌نگال رۆژی 3ی ئاداری ،2017 كۆمەڵێك چەكداری نەناسراو بە جلوبەرگی پێشمەرگەوە بەسەرورووی ده‌مامه‌كدراو و به كەل و پەلێكی سەربازی زۆرەوە ،لە چەكی سووكەوە بگرە ،تا مودەرعە و دۆشكای بیست و �سێ ملیم و ...هتد ،كاتژمێری دوو و نیوی پاش نیوەڕۆ بەرەو كۆمەڵگەی خانه‌سۆر ملیان نا ،بەاڵم ئەم چەكدارانە لەالیەن ئاسای�شی كۆمەڵگەی خانه‌سۆر لەنزیك كۆمەڵگەكەوە بەمەبەستی پرس و را وه‌ستێندران و لەئەنجامی دیالۆگی ئاسایش و چەكدارەكاندا ،رێگە نه‌درا تێبپەڕن ،بەاڵم گرووپەكە ویستیان بەملهۆڕانە بازگەكەی ئاسایش تێپەڕێنن و دەربازی كۆمەڵگەكە ببن ،بەاڵم لەمالوە بەپێداگری ئاسایش و بانگهێشتكردنی یەكینەكانی بەرخودانی شه‌نگال «یەبەشە و یەژەشە» ،چەكدارەكانیان لەوشوێنەدا بەربەست كرد و رێگای بپەڕێنەوە بۆ ناو گوندەكە نەدرا. گرووپە چەكدارە سەرەتا www.komelge.com
بە خۆیانیان دەمامكدارەكان پێشمەرگەی رۆژ بەئاسای�شی خانه‌سۆر دابووە ناسین و رایانگەیاندبوو كە دەیانەوێت بچنە سنوری رۆژئاوای كوردستان و لەوێدا بەجێ ببن و سنورەكە دەپارێزن ،بەاڵم ئاسایش مەرامەكەی ئەویان زوو خوێندبووە و زانیبوو ئامانجی چەكدارەكان شتێكی
ئەو چەكدارە دەمامكدارانە خۆیان وەكو پێشمەرگەی رۆژ ناساندبوو ترە ،بۆیە ئاسای�شی ئێزیدیخان و یەكینەكانی بەرخودانی شه‌نگال «یەبەشە و یەژەشە» ،پێیان رادەگەینن كە ئێوە ناتوانن لە كۆمەڵگەی خانه‌سۆرەوە تێپەڕن ،چونكە ئەم كۆمەڵگەیە و سنورەكە�شی هیچ مەترسیەكی لێ نیە و ئێوە ئەگەر دەتانەوێت بچنە رۆژئاواش و سنور بپارێزن یاخود دەتانەوێت
بچنە رۆژئاواوە ،ئەوا لە دەرگای سێملكاوە تا رەبیعە سنوری رۆژئاوا و دەرگای باشور ـ رۆژئاوایە و ئێوەش دەتوانن بچن بیپارێزن و بشپه‌ڕنه‌وه، بەاڵم ئەو چەكدارە دەمامكدارانەی كە خۆیان وەكو پێشمەرگەی رۆژ ناساندبوو ،پێداگربوون لەسەر ئەوەی هەر دەبێت بپەڕنەوە ،به‌اڵم ئاسایش و یەبەشە و یەژەشەش رێگایان پێنه‌دان. چەكدارەكانیش لەشوێنی ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ دواوە ،هەرلەو شوێنە لەچەند ماڵێكدا خۆیان حەشاردا و لەنیوەشەویشدا ،بەنهێنی ژمارەیەك چەكداری تریان بۆ زیاد ده‌كه‌ن و هەموو ئامادەكاریەكیش دەكەن بۆ ئەوەی سەرلەبەیانی بەهەڵهاتنی خۆر پەالماری خانه‌سۆر و یەكینەكانی به‌رخودانی شه‌نگال بدەن .چەكدارەكان ئەو شەوە كاتژمێر دوازدەی نیوەشەو پەیوەندی بە بەڕێوەبەرایەتی شه‌نگالەوە لەخانه‌سۆر دەكەن كە دەیانەوێت بەیانی یەكتر ببینن و كێشەكەیان چارەسەر بكەن ،بەڕێوەبەرایەتی شه‌نگالیش داواكاریەكەیان قەبوڵ دەكات و بڕیار وا دەبێت كە پاش نیوەڕۆی 3ی ئادار بەیەكەوە كۆببنەوە ،بەاڵم چەكدارەكان دیار بوو ئەو فێڵەشیان بەتایبەتی بۆ 15
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ئەندامی ئاسایش و یەبەشە و یەژەشە شەهید دەخەن ،بەناچاریش هێزەكانی یەبەشەش دەكەونە حاڵه‌تی پاراستنەوە و رێگا لەو گرووپە چەكدارە دەگرن و ناهێڵن بەهیچ شێوەیەك بپەڕنەوە، هەر لەگەڵ به‌رخودانی هێزەكانی یەبەشە و یەژەشەش ،گەلی ئێزیدیش ئاگاداری رووداوەكە دەبێت و بەچەك و چۆڵی خۆیانەوە شانیان نا بەشانی رۆڵەكانیان و لەبەرامبەر بەو چەكدارانە سەنگەریان گرت و بەوشێوەیە پێش بەپێشڕەوی ئەو چەكدارانە گیرا ،پیالنی چەكدارەكان تا ئێرە شكستی هێنا ،بەاڵم سەرەڕای ئەوەش دیار بوو ده‌یانویست بەهەرنرخێك بێت ،دەبێت هەرێمەكە داگیربكەن ،بۆیەش ئەو چەكدارانە جارێكیتر خۆیان لەو خانووانەی ئەوێدا حەشاردەدەنەوە و سەنگەر لەبەرامبەر بەیەكینەكانی به‌رخودانی شه‌نگال دەگرن و رێگای هاتووچۆی نێوان كۆمەڵگەی
هەڵخەڵەتاندن و دەرفەت قۆزستنەوە بوو ،وەكو دەرفەتێك بەكارهێنابوو. هێرشەكە چۆن دەستی پێ • كرد؟ لەمالشەوە یەكینەكانی به‌رخودانی شه‌نگال «یەبەشە و یەژەشە و ئاسای�شی ئێزیدخان»یش لەچاوەڕوانی كۆبوونەوەكەی سەرلەبەیانی �سێ ی ئادار دابوون و تەنیا لەو شوێنەی ئەو چەكدارانە بەجێ ببوون ،ئەو هێزانەش بەبێ ئەوەی لەحاڵه‌تی شه‌ڕدابن بەجێ دەبن و ژمارەیەك راگەیاندنكار و تەنانەت دوو گەریالی هێزەكانی پاراستنی گەلیش بەمەبەستی ناوبژیوانی خۆیان دەگەێننە بازگەكەی ئاسای�شی ئێزیدخان. چەكدارەكان دەرفەتەكە دەقۆزنەوە و هەموو بەرنامە و پیالنی خۆیانیان ئامادە دەكەن بۆ پەالمارێكی لەناكاو. كاتژمێر شە�شی بەیانی بە 30هەمەر و لە�سێ قۆڵەوە و به‌هەموو هێزێكیانەوە پەالماری یەكینەكانی به‌رخودانی شه‌نگال و ئاسایش دەدەن و دەیانەوێت بازگەكە تێپەڕێنن ،هەرچەندە ئاسایش و ئەم بێ رۆڵکردنە هێزەكانی یەبەشە و یەژەشەش دەیانەوێت بەدیالۆگ پێش بەپێشڕەوی ئەو چەكدارە بەڕوونی دەگاتە ئەو دەمامكدارانە بگرن ،بەاڵم هەوڵەكان کەسانەی لە زانکۆ و بۆ راگرتنیان بێ ئەنجامە و ئەوان لەالی خۆیانەوە بڕیاریان داوە ،كێ بێتە رێگەیان ناوەندە زانستییەکان دەستپارێزی لێ ناكەن ،لەگەڵ ئەوەی كە کار دەکەن هەردوو گەریالكەی هەپەگە»هێزەكانی پاراستنی گەل» ،بەجەستەوە و بەبێ هیچ بەرگریەك پێش ئۆتۆمبێلی خانه‌سۆر و ناحیەی سنوونێ دادەخەن و دەرعەكەی چەكدارەكان دەگرن ،كەچی دەست بەپشكێنینی خەڵكەكە دەكەن. ئەو چەكدارانەی پەالماری • ئەو چەكدارانە ،دەست لەئاسایش و خانه‌سۆریاندا كێن؟ هێزەكانی به‌رخودانی شه‌نگال «یەبەشە و یەژەشە»ش دەكەنەوە و دەستڕێژ لە ئەو چەكدارانەی ناوی پێشمەرگەی هەردوو گەریالكەی هەپەگەش دەكەن و بەهەردوو گەریالكەی هەپەگەوە حەوت رۆژیان لەخۆیان نابوو و لە�سێ ئاداردا 16
هێرشیان كردە سەركۆمەڵگەی خانه‌سۆر و یەكینەكانی به‌رخودانی شه‌نگال ،پاش پەالمارەكەیان هەندێكیان هەروەكو یەكینەكانی لەراگەیەندراوەكەی به‌رخودانی شه‌نگال «یەبەشە و یەژەشە»دا روونكرابوویەوە ،ئاشكرا بوون ،لەوانە: بەشێك لەو چەكدارانە لەوانەی پێكدەهات كە پێشتر لەسوریا و رۆژئاوای كوردستان ئەندامی دەزگای موخابەراتی سوری بوون و راستەوخۆ لەخزمەتی رژێم و ئەندامی بەع�سی سوری بوون. ئەوانە هەر پاش شۆڕ�شی گەالنی سوریا هەندێكیان لەتر�سی گیانیان روویان لەهەندەران و هەندێكیشیان روویان لەتوركیا و هەرێمی كوردستان كردبوو، جا بۆچی روویان لەم شوێنانە كرد، هەركەس دەزانێت ،هەر بەنەمانی رژێمی بەع�سی سەددام ،هەرێمی كوردستان و توركیا بوونە ئارامگە و مۆڵگەی بەعسیە كۆنەكانی رژێمی پێشووی سەددام حسێن و هەر دووالیەنیش پالنی ئەوەیان هەبوو كە بەعسیەكانی سوریاش لەالی خۆیان پەنا بدەن ،هەر بۆیەش هەم پارتی»بارزانی» و هەمیش ئەردۆغان «دەوڵەتی تورك»، بەدەستپێكردنی شۆڕ�شی گەالنی سوریا، جاڕی ئەوەیان لێدا كە رژێم لەچەند هەفتەیەكدا دەڕوخێت ،دەیانەویست بەو كۆنە بەعسیانەی بەدەوری خۆیاندا كۆیانكردبوونەوە بەدیلێك بۆ داهاتووی رژێمەكەی بەشار ئەسەد ئامادە بكەن ،ئەم لۆژیكەش هەم لەالیەن به‌كرێگیراویەتی و چەمكی ناسیونالیستی كوردی»پارتی»یەوە و هەمیش لەالیەن دەوڵەتی تورك بەسەرۆكایەتی ئەردۆغانەوە باشترین زەمینە بوون لەخۆرهەاڵتی ناویندا. بەشێكی تری ئەو چەكدارانەش لەو زیندانیانەی كە حوكمی هەتاهەتایان www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
لەسەر بوو لەسوریا پێكدەهاتن .ئەم كەسانەش بەدەست پێ كردنی شۆڕ�شی گەالنی سوریا و دەركەوتنی هەندێ لەگرووپە بەناو بەرهەڵستكارەكان دژ بەرژێمی سوریا و تەنگاوبوونی رژێم لەرووبەڕووبوونەوەیاندا .رژێمی سوریا چەند مەرجێكی خستە بەردەم ئەو زیندانیانە بۆ ئەوەی لەزیندان دەریانخات و بەوشێوەیەی دەیەوێت بەكاریان بهێنێت .بەشار ئەسەد بەو مەرجەی ئەو زیندانیانە هاوشانی هێزە سەربازیەكانی سوریای شەڕی ئەو گرووپانەی بۆ بكەن ئازاد دەكرد ،ژمارەیەك لەو كەسانەش ئەم مەرجەی رژێمەكەی ئەسەد پەسەند دەكەن و رازی دەبن و لەزیندانەكانی رژێمی بەع�سی سوریا دەردەكەون ،بەاڵم هەر پاش دەركەوتنیان نیوه‌یان هەڵدێن و خۆیان دەگەیننە توركیا و هەرێمی كوردستان. بەشێكی تری ئەو چەكدارانەش لەو چەتانەی داعش كە چوونەتە سوریا و بەشێوەیەك لەشێوەكان هەڵهاتوون پێكدێن .ئەو داعشانەی بەشێوەیەك لە شێوەكان فریو درابوون و رەوانەی بەرەكانی شەڕی سوریا كرابوون و نەیانەویست لەوە زیاتر لەوێدا بمێنن و نایانەوێت شەڕ بۆ داعش بكەن هەڵدێن، بەاڵم ئەوانەش پاش هەڵهاتنیان بەتایبەتی ئەو داعشانەی لەواڵتانی ئەوروپیەوە رێگای سوریایان گرتبووە بەر بەئاسانی ناتوانن بگەڕێنەوە بۆ ئەو واڵتەی لێوەهاتوون ،بۆیەش ئەوانەش بەناچاری رێگای توركیا و هەرێمی كوردستانیان گرتووەتە بەرو لەتر�سی ئەوەی ئەوانە رادەستی واڵتەكانیان نەكرێتەوە لەالیەن دەزگای میت و زرێڤانی و پاراستنەوە بەكاریان دێنن. بەشێكیش لەو چەكدارانەش لەو www.komelge.com
گەنجە خوێن گەرم و نەزانانە پێكدێت كوردستان»باشوری فریوی كە كوردستان»یان خواردووە و بەهۆی چەواشەكاریەكانەوە پڕوپاگەندە بەتایبەتی ئەو گەنجانەی كە ویستوویانە بێنە باشوری كوردستان و پەرە بەخوێندن بدەن ،یانیش ئەو گەنجانەی لەبەرهەلومەرجی سوریا و شەڕ روویان
پەكەكە هەڵهاتووەكانیش بەشێكی تری ئەو چەكدارانەن
لەهەرێمی كوردستان و توركیا كردوە بۆ ئیش و كار و لەوێدا بەمەرج وەرگیراون و لەژێر چاودێریدا دەبن ،پێكدێن. پەكەكە هەڵهاتووەكانیش بەشێكی تری ئەو چەكدارانەن .ژمارەیەك لەو چەكدارانەش لەو كەسانە پێكهاتبوون كە پێشتر لەناو پەكەكەدا بوون و لەشۆڕش و تێكۆشانی نەتەوەیی و ئازادی ماندوو بوون یان بەشێوەیەك لەشێوەكان هەڵهاتبوون پێكدێن .ئەو كەسانە بەهۆی ئەوەی پاش هەڵهاتنیان زەمینەی كۆمەاڵیەتیان بۆ دەستەبەر نابێت و ناتوانن لەكۆمەڵگەدا بەئازادانەو وەكو خۆیان دەیانەوێت بژین ،جارێكی تر بەدوای هەڵهاتنێكی دیكەوە دەبن و باشترین شوێنیش لەو شوێنە نادۆزنەوە ،چونكە ئەو كەسانەی لەپەكەكە هەڵهاتوون بەتایبەتی ئەوانەی رۆژئاوا و باكوری كوردستان بەهۆی ئاستی بەرزی واڵتپارێزی گەلەكەمان
ناتوانن بەئاسانی نە لەناو بنەماڵەكانیاندا شۆڕشگێڕی و نە لەكۆمەڵگەدا پۆزی ِ و فیدایی بوون و شەهید بوون بكەن و كۆمەڵگەش قەبوڵیان ناكات ،بۆیەش ئەوانە هەموویان لەزەمینەی هەرێمی كوردستاندا خۆیانیان بەجێ دەكەن، تەنانەت عوسمان ئۆجاالن نمونەی هەرە بەرچاویانە كە لەهەردوو سنورەكەی سەوز و زەرد دا بەجێ كراوە. هەندێكیشیان لەو لیوایانەی دەوڵەتی تورك و بارزانی پێكدێن كە بەیەكەوە لەبەعشیقە و لەژێر ناوی حەشدی وەتەنی»نیشتیمانی» ،كۆكراونەتەوە و پەروەردە و پڕچەك كراون .ئەو حەشدی وەتەنیەی كە هەموویان لەعەرەبە سووننەكانی دەشتی نەینەوا و توركمانە سووننەكان پێكدێن و پێشتریش لە 2014 لەكاتی پەالماردانی چەتەكانی داعش وەكو دەست و پێی داعش لەهەرێمەكە بوونە چاوساغ و هاوكار و هاوبە�شی تاوانەكانی چەتەكانی داعش ،واتا ئەو كەسانەی لەهێر�شی سەر خه‌ڵكی ئێزیدیش گەورەترین تاوانی سەدەیان ئەنجامدا و بەهەزاران ئێزیدیان شەهید و بریندار و بەسەد هەزارانیشیان بێ جێگا و رێگا و حاڵ و ماڵ كرد و بەهەزاران ژن و كچ و منداڵ و پەككەوتووشیان لەبازاڕەكانی واڵتانی عەرەبی كڕین و فرشتنیان پێوە كرد و هەندێكیشیان راستەوخۆ لەو عەرەبانەیە كە بەفەرمانی بارزانی لیوایان لێ پێكهێناون و داهاتی هەرێمی كوردستانیان بۆ خەرج دەكرێت. بە�شی هەر سەرەكی ئەو چەكدارانەش، ئیستخباراتی دەزگای ئەندامانی ملی»نەتەوەیی» ،تورك و جەندرمە و پێشمەرگەی زرێڤانی پارتین كە سەركردایەتی ئەو گرووپەیان لەئەستۆ بوو و راستەوخۆ لەدهۆكەوە جوڵەیان 17
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
بەو چەكدارە دەمامكدارانە كردبوو و رای گشتی و بەئامانج گەیشتنی هاتبوونە هەرێمەكە. ئەو گرووپە چەكدارە چۆن • چۆنی ئاشكرا بوون؟ پاش پەالماری سەر خانه‌سۆر و خۆڕاگری یەكینەكانی بەرخودانی شه‌نگال»یەبەشە و یەژەشە»و ئاسای�شی ئێزیدخان ،ئەو كەسانەی كە لەو پەالمارەدا كوژران و برینداربوون، زۆرینەیان رەوانەی نەخۆشخانەی شارەكانی دهۆك و زاخۆ و لەوێشەوە ئاودیوی توركیا كران ،لەتر�سی ئەوەی نەكا ناسنامەكانیان ئاشكرا بێت و نەبرانە نەخۆشخانەی سنونێ .ژمارەیەكیش لەو چەتانە لەكاتی پەیوەندیكردنیان بەخەڵكەوە زمانەكانی كوردی»كرمانجی و عەرەبی»یان نەدەزانی و تەنیا بەتوركی قسەیان دەكرد ،زۆرینەی ئەو چەتانە سەرچاویان داپۆشراوبوون و كەس روویانی نەدەبینی و تەنانەت هەر لەساتەكانی هاتنیان واتە لە 2ی ئادار تا كاتی پەالمارەكەیان ،شەبەكەی مۆبایلی تورك سێل لەنزیكی ئەو چەتانەوە كەوتبوە ئیش كردن و تەنانەت دیمەن و فۆتۆی ئەو كەسانەش لەراگەیاندنەكاندا باڵوكرایەوە كە لەدهۆكەوە رەوانەی سنونێ و خانه‌سۆر كرابوون ،هەر ئەو كاتە بەرپرسانی شه‌نگال و یەكینەكانی به‌رخودانی شه‌نگال»یەبەشە و یەژەشە» و ئاسای�شی ئێزیدخان رایانگەیاند كە ئەوانە «چەتەی ئەردۆغان و بارزانین و دەیانەوێت ئەو ئیشەی بەداعش نەكرا، واتا داگیركردنی شه‌نگال بخەنە بواری جێبەجێ كردنەوە» ،ئەوە�شی وەكو پێشمەرگەی رۆژ بەكارهێنرابوون، تەنیا رووپۆشێك بوو ،بۆ بەالڕێدابردنی 18
ئەم چەتانە لەژێر رێنمایەكانی دەوڵەتی داگیركەری تورك و دەزگای پاراستن و زێره‌ڤانی پەدەكە و میتی توركەوە لەهەرێمی كوردستانن چەتەكانیان ،ئەو چەتانە تەنانەت كاتێك لەراگەیاندنەكانەوە دەردەكەوتن تەنیا یەك ئێزیدیشیان لەگەڵدا نەدەبینران و ئەمەش راستی لێدوانەكەی یەبەشە و یەژەشەی پشتڕاست دەكردەوە. هەڵخەڵەتاندن و • بەالڕێدابردنی رای گشتی و خاوەنداری وەزارەتی پێشمەرگە لەچەتەكان !! كاتێك چەتەكان نەیانتوانی بەئاسانی بكەونە ناو كۆمەڵگەی خانه‌سۆرەوە، وەزارەتی پێشمەرگە كەوتە خۆی و بەیانێكی دەركرد و وتی؛ ئەوانە و رۆژن»رۆژئاوا»، پێشمەرگەی راشیگەیاند كە ئەوانە بەشێكن لە وەزارەتی پێشمەرگە. پێشتر ئەم گروپە وەكو باڵێكی سەربازی ئەنجومەنی نیشتیمانی كوردی سوریا»ئەنەكەسە» ،ناسێندرابوون، پاشان كرانە بەشێك لەهاوپەیمانی نیشتیمانی سوریا ،زەمەنێكیش بوونە بەشێك لەبەناو سوپای ئازادی سوریا و
هەرە دوایش بەتەسریحاتەكانی سەعدی پیرە ،ئەندامی مەكتەبی سیا�سی یەكێتی دەركەوت كە ئەوانە سەر بەوەزارەتی ناوخۆن و ئەوانە سەر بەزێره‌ڤانین»هێزی تایبەتی پارتی»ن و تەنیا پارتی لێیان بەرپرسە. لەم لێدوانانه‌شدا بەسەنگەر گواستنانەوە دەردەكەوێت ،كە ئەم كۆمەڵە كەسە چەكدارە»چەتە»یە سەرلێشواون وبەهیچ شێوەیەكیش خاوەن ناسنامەیەكی تایبەت بەخۆیان نین ،بۆیەش ئەم بێ ناسنامەیەی ئەم چەتانە دەریخات كە ئەمانە خاوەن هیچ بەرنامە و پالنێكی نەتەوەیی ،نیشتیمانی، پێكەوە ژیانی گەالن ،دیموكراتی و ئازادی نین ،تەنیا ئامانجی ئەم گرووپە چەتەیە، تێكدانی شیرازەی كۆمەڵگە ،دژایەتی بیری نەتەوەیی ـ دیموكراتیك و دەسكەوتەكانی گەلەكەمان لەباشور ،رۆژئاوا و باكوری كوردستانە بەگشتی .لەم گۆشەنیگای ئەم راستیانەوە دەگەینە ئەم ئەنجامەی كە ،تەنیا ناوێك كە بەپێی بەژن و بااڵی ئەو گرووپەدا دێتەوە ،گرووپێكی چەتەی هاوشێوە و هاوبیری داعشین و هیچی تر. ئەم پێكهاتە ،كۆكتیلە چەتەیە • تا ئێستا لەكوێ بوون؟ ئەم چەتانە لەژێر رێنمایەكانی دەوڵەتی داگیركەری تورك و دەزگای پاراستن و زێره‌ڤانی پەدەكە و میتی توركەوە لەهەرێمی كوردستان بەهۆی زەمینەی لەباری سیا�سی»بەتایبەتی لەهەرێمەكانی بادینان ،هەولێر و بەعشیقە» ،و بەپشتگیری دارای واڵتانی سعودیە و قەتەر و بەهاوكاری دەزگای سیخوری ئیسرائیلی لەكەمپەكانی»دهۆك و زاخۆ و بامەڕنێ و شێالدزێ و كانی ما�سی و بەعشیقە» ،مەشق و راهێنانیان پێوە www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
كراوە و لەپێناو ئامانج و ئەجیندای ئەم واڵتانە بەكاریان دەهێنن. چەك و چۆڵی ئەم چەتانە • لەكوێوە دابین كراوە؟ بەشێك لەچەك و جبەخانەی ئەم گرووپە چەتەیە لەهێزە عێراقیەكانەوە بۆیان ماوەتەوە .كاتێك هێزە عێراقیەكان لەموسل و دەوروبەری هەڵهاتن، چەكەكانیان زۆرینەی كەوتە دەست ئەو سەرۆك عەشیرەت و هۆزە عەرەبانەی دەشتی نەینەوا هەر بەو شێوەیەش بوونە هاوكار و دەستە راستی داعش .هەندێ لەو چەكی سەربازانی عێراقیش كەوتە دەست پێشمەرگە لەو میحوەرانەی داع�شی پەالماری هێزە عێراقیەكانیدا. بەشێكیش لەو چەكانەی چەتەكان، چەكی واڵتانی هاوپەیمانی ناتۆیە. توركیاش وەك واڵتێكی ئەندام لەناتۆدا، ئەو چەك و جبەخانانەی وەردەگرێت، زۆرینەی خستووەتە خزمەت ئەو گرووپە چەتانەوە و بەشێكی�شی راستەوخۆی لەچیاكانی كوردستان لەبەرامبەر بەگەریال بەكاریان دێنێت و بەشێكی مەزنی ئەو چەكانەش ،چەكی واڵتانی هاوپەیمانی دژ بەداعشە كە رادەستی پارتی و هەولێر و حكومەتی هەرێمی كوردستانیان كردوە، بەتایبەتی چەكی ئەڵمانی و فەرەن�سی و ئیتاڵی و ئینگلیزی و روو�سی و ...نمونەی ئەو چەكانەش لەدیمەن و ڤیدیۆی كامیراكانی راگەیاندنە ئازادەكان كە لەهێر�شی سەر خانه‌سۆردا بەكارهاتبوو باڵوكرایەوە، ئەو چەكانەی واڵتانی هاوپەیمانی دژ بەداعش رادەستی پارتی و حكومەتی هەرێم كرابوو ،دژ بە شه‌نگالیەكان لەخانه‌سۆر بەكارهات ،تەنانەت زۆر جاریش بەرپرسانی میحوەری كەركوك ئەوەیان نەشاردۆتەوە كە ئەو چەكانەی لە www.komelge.com
واڵتانی هاوپەیمانی دژ بەداعش رادەستی پارتی و حكومەتی هەرێمی كوردستانی كراوە ،وەكو پێویست نەگەیشتووەتە دەستی هێزەكانیان لەمیحوەری كەركوك، تەنانەت ئەو چەكانەی ئەڵمانیا و واڵتانی هاوپەیمانی دژ بەداعش ژمارەیەكیان لەبازاڕی رەشدا لەهەولێر و كەركوك و دهۆك و زاخۆوە كڕین و فرۆشتنیان پێوەكرا و ئەوەش راستەوخۆ لەالیەن خودی بەرپرسانەوە خرابوونە بازاڕەوە و كڕین و فرۆشتنیان بەو چەكانەشەوە كرد .هەر بۆیەش لەئێستادا چەكێكی
ئەو چەتەنە لەژێر ناوی پێشمەرگە رەوانەی خانه‌سۆر و پەالماری ئەو كۆمه‌ڵگه‌ی دەدەن كە نزیكەی دوو ساڵە و چوارمانگە لەالیەن شەرڤانانەوە رزگاركراوە زۆر و زەبەند لەدەستی پ د ك ـ عێراق دا كۆبووەتەوە و دەیەوێت ئەو چەكانەش بەدەستی ئەو چەتانەی پەروەردەیان كردوون لەبەرامبەر بەدەسكەوتەكانی گەلی كورد و ئێزیدیەكان بەگشتی بەكاربهێنێت. بۆچی پەالماری خانه‌سۆردرا؟ • لەگەڵ ئەوەی بەدەیان كۆمەڵگە و ناوچە و گوندی تری ئێزیدیەكان لەدەستی
چەتەكانی داعش دایە و تا ئێستا رزگار نەكراون و تەنانەت یەك پێشمەرگەش ئامادە نیە شانبەشانی یەكینەكانی به‌رخودانی شه‌نگال»یەبەشە و یەژەشە» و گەریالكان ئەو شوێنانە رزگار بكەن و خۆیانی لێ دەدزنەوە كەچی ئەو چەتەنە لەژێر ناوی پێشمەرگە رەوانەی خانه‌سۆر و پەالماری ئەو كۆمه‌ڵگه‌ی دەدەن كە نزیكەی دوو ساڵە و چوارمانگە لەالیەن شەرڤانانەوە رزگاركراوە و ئارامترین شوێنی شه‌نگالە. گرنگی خانه‌سۆر بۆ ئەو • چەتانە چی بوو ،لەچەند خاڵێك روونی دەكەینەوە؟. هەركەس و الیەنێك باش دەزانێت كە بەهێر�شی چەتەكانی داعش بۆ سەر شه‌نگال و هەڵهاتنی پێشمەرگەكانی پارتی كۆمەڵگەی خانه‌سۆریش كەوتە بەر شااڵوی فەرمان و رادەستی داعش كرا، بەاڵم هەرپاش داگیركردنی ئەو كۆمەڵگەیه لەماوەیەكی كورتدا ،شەرڤانانی یەبەشە و یەژەشە و گەریالكان پەالماری داعشیاندا و جارێكی تر لەدەستی داعش دەریانهێنایەوە و نزیكەی دوو ساڵ و چوار مانگە ئەو كۆمەڵگەیە رزگار كراوە و بۆنی هیچ مەترسیەكیش لەسەرنیە ،بەاڵم بۆچی ئەو چەتانە ئەوەێیان هەڵبژارد بۆ پەالماردان ،گرنگە و دەبێت رای گشتی لێ ئاگادار بكرێتەوە. كۆمەڵگەی خانه‌سۆر تاكە دەروازەیە بۆ پەڕینەوە لەهەرێمی شه‌نگالەوە بۆ رۆژئاوای كوردستان و دەكەوێتە باكوری رۆژئاوای باشوری كوردستانەوە .پ د ك ـ عێراق ،پاش ئەوەی دەروازەی سەحێالی دهۆكی لەسەر خەڵكی شه‌نگال داخست و رێگەی نەدا خەڵكی ئێزیدی بەگشتی بگەڕێنەوە هەرێمەكەی خۆیان ،لەگەڵ 19
NO:15 - 1 March 2017
ئەوەش رێ بەبچووكترین كەل و پەل و پێداویستی ژیانی بەخەڵك نەدا و تەنانەت رێ لەبریندار و نەخۆشەكانی�شی دەگرت كە بچنە دهۆك و زاخۆ بۆ نەخۆشخانە و دكتۆر و هەركەسێك لەو دەروازە تێبپەڕیبا ،دەبوو لەشه‌نگال كەس و كاری لەناو یەبەشەدا نەبووبا ،یان دەبوو ئەو كەسە نفرەتی لەپارتی نەكردبا و كڕنوو�شی بۆ پارتی بردبایە ،واتا لەگەڵ فەرمان و رادەستكردنی شه‌نگال بەداعش ،گەماڕۆش خرایە سەر شه‌نگال بۆ ئەوەی كە�سی تێدا نەمێنێت و كەسیش نەگەڕێتەوە بۆ ناوچەكانی خۆیان، لەبەر ئەو هۆكارانە خەڵكی ئێزیدی و ئەو كەسانەی بەگشتی لەپاش فەرمان و پاشانیش گەڕاونەتەوە ناوچەكانی خۆیان تەنیا دەتوانن لەو دەروازەیەوە پێداویستی ژیانی خۆیان دابین بكردبا و لەوێشەوە هاموشۆی ،نەخۆشخانە و دكتۆریان بكردبایا ،گەلی رۆژئاوای كوردستانیش تەنیا لەرێگەی ئەو دەروازەیەوە دەیانتوانی هاوكاریەكانیان بگەیننە دەست خەڵكی شه‌نگال و تەنانەت ئەو هاوكاریە مرۆییانە�شی بۆ شه‌نگال دەنێردران لەوێوە رەوانەی شه‌نگال دەكران ،هەر بۆیەش ئەم دەروازەیە و كۆمەڵگەیە هەم لەرووی دانوستانی كلتوری ،كۆمەاڵیەتی و هەمیش لەرووی گەیاندنی پێداوێستی ژیانی ،مرۆیی بۆ هەردووال گرنگ بوو ،تەنانەت ئەمە تاكە دەروازەیە كە شەرڤانان توانیان لەوێوە پەالماری داعش بدەن و رێڕەوێك بۆ رزگاركردنی سەدان هەزار ئێزیدیش بكەنەوە. لەالیەكی تر ،بەهۆی بارودۆخی ئاسایی و پاراستنی ئەم كۆمەڵگەیە ،خەڵكی ئێزیدی لەوێدا زیاتر خۆی بەرێكخستن كردوە و ناوەندی زۆرینەی دامودەزگا 20
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
خۆجەییەكانی خۆی هەر لەناوەندی ئاسایش ،چاند و هونه‌ر ،پەروەردە و پارتی ئازادی و دیموكرا�سی ئێزیدیەكانی لەوێدا بەجێ كردوە و بۆ ئێزیدیەكان شوێنێكی ستراتجیە لەرووی خۆپەروەردەكردنی تاك و جڤاكەوە.
ئه‌و پێشمه‌رگه‌ی رۆژه هیچ په‌یوه‌ندیان
ه وه‌زاره‌تی ب
پێشمه‌رگه‌و ه نیه
هەر بۆیەش بەشێك لەئامانجی ئەو هێرشە لەدژی ئەو ئێرادەیە بوو كە لەخانه‌سۆردا خۆی بەرێكخستن كردبوو، لەدژی دام و دەزگاكانی ئێزیدیەكان بوو ،چونكە نەك پارتی و نەش هێزە داگیركەرەكان لەوانە توركیا و هەندێ واڵتی عەرەبیش نایانەوێت گەلی ئێزیدی خاوەن ئێرادە و رێكخستن بێت ،بوونی ئێزیدیەكان وەك خۆی پەسەند ناكەن، بۆیەش ئەم هێرشەی سەرخانه‌سۆر هەرچەندەش هاوكاتی ساڵیادی دوازدەی ئادار و شانزدەی ئاداریش بوو ،بەئامانجی داگیركردنی ئەو ئیرادە سەربەخۆیەی ئێزیدیەكان پێكهات ،واتا دەیانەویست لەكەسایەتی خانه‌سۆردا ،ئەوەی بەداعش نەكرا ،تەواوی بكەن و بۆ ئەوەش لەو چەتانەی بەناو پێشمەرگەی رۆژ كەڵكیان وەرگرت. بێ هەڵوێستی الیەنە سیا�سی و • دەزگاكانی راگەیاندن ،له‌به‌رچی بەالڕێدا
ده‌بن؟! دوابەدوای هێرشەكەی سەرخانه‌سۆر و خەڵكەكەی و یەكینەكانی به‌رخودانی شه‌نگال»یەبەشە و یەژەشە» و بێ ئاكامی هەوڵە داگیركاریەكەی چەتەكان ،دەزگا بەناو سه‌ربه‌خۆكانی راگەیاندنی پارتی كەوتنە هۆنینەوەی قسه‌ی ناڕاست و چیڕۆكی چه‌واشه‌كه‌رانه و رایانگەیاند» پێشمەرگەی رۆژ ویستوویەتی بچێت سنورەكەی باشور بپارێزێت لەگەڵ گەریالكانی پەكەكەدا بووەتە دەماقاڵێیان و شەڕو ئاڵۆزی دەركەوتووە». لەم چەواشەكاریەیاندا هەموو هەوڵیاندا خۆشیان وەكو بێالیەن لەئاراستەكردنی رووداوەكە نیشانبدەن، بەاڵم پاش راگەیەندراوەكەی یەكینەكانی وەزارەتی شه‌نگال به‌رخودانی پێشمەرگەی هەرێمی كوردستان بەپەلەپروزێكەوە ،بەیانە قوچاوەكەی كردەوە و وتی؛ ئەوانە پێشمەرگەی رۆژن و سەر بەوەزارەتەكەی ئەون و هەر ئەوانیش ئەمریان پێ كردوون بچنە خانه‌سۆر ،بەاڵم وەزارەتەكە ئه‌وه‌ی له‌بیر كردوه كه ئه‌و هێزه سه‌ر به‌زێره‌ڤانین و زێره‌ڤانیش سه‌ربه وه‌زاره‌تی ناوخۆیه، واتا ئه‌و پێشمه‌رگه‌ی رۆژه هیچ په‌یوه‌ندیان به وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌وه نیه ،ته‌نها ئه‌وه نه‌بێ كه له‌ئێستا وه‌زیری ناوخۆ و وه‌زیری به‌وه‌كاله‌تی پێشمه‌رگه یه‌ك كه‌سه« كه‌ریم سنجاری» ،ئه‌وانه ته‌نها خۆیان بینی ،هیچ با�سی لەدامەزراوە خۆجێەكانی گەلی ئێزیدی نەكرد كە لەخانه‌سۆرن و خاوەن ئیرادە و بڕیارن ،واتا ویستی بڵێت ئێمە وەكو وەزارەتی پێشمەرگە حیساب بۆ كەس ناكەین ،جا ئەوە كێ دەبێت با بێت و هاوشێوەی رابردوو حیسابی بۆ ئیرادەی ئێزیدیەكان دەكەین و ملهوڕانە ئاماژەی پێ كرد ،كە ئەوان لەپشت هێرشەكەی www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
سەرخانه‌سۆرن و بەئەمری ئەوان ئەو هێرشەش پێكهاتووە و ئەو چەتانەش بەشێكن لەوەزارەتەكەی ئەوان. بەاڵم ئەوەی جێگای داخە ،هەم راگەیاندنە حیزبیەكان و هەمیش ئەوانەی گوایا سەربەخۆن ،ئەوانیش بەبێ ئەوەی باسێك لەبوون و بەئیرادەبوونی ئێزیدیەكان و رێكخستن بوونی ئێزیدیەكان بكەن ،خۆیانیان خسته ژێر كاریگه‌ری راگه‌یاندنه‌كانی پارتیه‌وه لەراستی رووداوەكە و پەالمارەكە خۆیان دزیەوە و ئاویان كردە ئاشەكەی چەتەكانەوە و نەیانوویست دڵی دەسەاڵتە خەسێندراوەكە لەخۆیان بشكێنن و خۆیانیان لەئاستی ئەو دەسەاڵتەدا دووقات تر بچووك كردەوە. هەندێ الیەنی سیا�سی چ ئەوانەی باشوری كوردستان و چ ئەوانەی رۆژهەاڵتیش وەكو ئەوەی كە لە بۆسەدابن و لەو ئاوە لێڵەدا ماسیكیان دەسكەوتبێت خۆیانیان پیشاندا و ئەوانیش خۆیانیان بێ بەری كرد و وتیان، ئەوە شەڕی پەكەكە و پارتیە و ئەوانیش نابنە الیەنگر و خۆیان بەبێالیەن دانا. لێ ئەوەش وەكو رۆژ رووناك دیار بوو و هەركەس و الیەنێكیش باش دەزانێت، ئەو كاتەی ئەم چەتان ه پەروەردە كران، بەناوی حكومەتە پێنج الیه‌نه‌ك ه و پەرلەمانە خەسێندراوەكە و وەزیری وەزارەتەكانیش فەرمانڕەوا بوون و لەپێش چاوی هەموویانەوە بوودجە و مووچەیان بۆ ئەو چەتانە لەقووتی خەڵكی بەش مەینەتی باشوری واڵتەكەمانیان بۆ دابین دەكرد. كاتێك داود ئۆغلو هاتە هەرێمی كوردستان ،ئەوانەی هاوڕی داود ئۆغلو بوون و ئەو بەناو پێشمەرگانەی توركیا و میتیان بەسەركردەوە شاندێكی فول www.komelge.com
حوكمی بوون بەسەریانیان كردەوە، واتە الیەنەكانیش دەیانەوێت خۆڵ بكەنە چاوی جەماوەر و دەنگ كۆبكەنەوە بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو و لەم بگرە و بەردەیەشدا شه‌نگالیش بەشێك نەبێت لەكوردستان و كێشە تەنیا پەكەكە و په‌ده‌كه‌ن و بەو شێوەیەش خۆیان لەبەرپرسیاریەتی نیشتمانی ،نەتەوەیی، ئەخالقی و دیموكراتی دەدزنەوە و هاوشێوەی لۆژیكی داگیركەران خۆیان نمایش دەكەن.
هەندێ كەسایەتی بەناو رۆشنبیریش كەوتوونەتە خۆ و گوایا شه‌نگال دەروازەیەكە بۆ ئێران و نەخشە و رێگایان بۆ كێشاوە تەنانەت بەدەر لەوانەش بەبێ شەرمانە هەندێكیشیان باس لەوە دەكەن گوایا پەكەكە میوانی هەرێمی كوردستانە و توركیا خاوەن ماڵە و دەبێت پەكەكە رەعایەتی حكومەتی هەرێم و یاسا نێودەوڵەتیەكانیش بكات ،كەچی كاتێك خودی بارزانی دەچێتە هەندێ كۆبوونەوە بۆ خۆ دەرخستنیش بێت ،دەڵێت، ئێدی دەوڵەتێك بەناو عێراق و سوریا نەماوە و تەنیا دەیەوێت لەمالوە ستوونە رووخاوەكەی دەوڵەتە داگیركەرەكەی توركیایان بۆ محكەم بكاتەوە. هەم راگەیاندنەكان حیزبی و سەربەخۆكان و هەم ئەو الیەنانەی گوایە
پر�سی كوردستانیان كردوەتە بەرنامەی خۆیانی تێكۆشان ،ئێستا�شی لەگەڵدا بێت ،بەدەمیاندا نەهاتووە ،بڵێین توركیا دەزگا سیخوڕی و بارەگاكانت كە هەموو باشوری كوردستانیان داگیركردوە بچووە دەرەوە .ئەو الیەنانە لەشوێنی ئەوەی داوا لەپەكەكە بكەن با لەشه‌نگال بچێتە دەرەوە ،دەبێت داوای دادگایی ئەو كەسانە بكەن كە شه‌نگالیان رادەستی داعش كرد ،بەشێكی ئەم ئەركەش دەكەوێت ئەستۆی پەرلەمان و حكومەتەكەی هەرێمی كوردستان بۆ خۆی. هەموو كەسیش دەزانێت لەكاتی مەتر�سی بۆ سەر باشوری كوردستان پەكەكە یەكەم هێزبوو بەهانای تەنانەت هەولێریشەوە هات ،نەك تەنیا شه‌نگال. لەمەشدا پەكەكەش ئەركی خۆی بەجێ هێناوە و چاوەڕوانی دەستخۆ�شی لەكەس نەكردوە و ئەوە بەشێك لەبیروباوەڕ و فەلسەفەی پەكەكەیە. جا پەكەكە لەكوێ پەالمار و هێرش بكرێتە سەرگەل و نرخەكان لەوێیە، الیەنەكانیش بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەوەش دەیانەوێت خۆیان لەكوێری و كەڕی بدەن و خۆیان لەو بەرپرسیاریەتیە مێژووییە بدزنەوە. هەندێ كەسایەتی بەناو رۆشنبیریش كەوتوونەتە خۆ و گوایا شه‌نگال دەروازەیەكە بۆ ئێران و نەخشە و رێگایان بۆ كێشاوە و دەیانەوێت بەوشێوەیە لەو بەكرێگیراویەتیەی بۆ ئەردۆغان خۆیان بێ بەری كەن و هاوشێوەی كەویش سەریان لەژێر برفەكەدا كردوە و ... لەدەرەوەیە. حكومەتی ناوەند و هێزە • نێودەوڵەتیەكان لەكوێ هێرشەكەی 21
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
حكومەتی ناوەند هێدی هێدی خەڵكی خانه‌سۆردان؟َّ! كاتێك داعش پەالماری شه‌نگالیدا ئێزیدی دەخاتە گۆمانەوە كە ئاخۆ جارێكی و پێشمەرگەكانی پارتی بەبێ تەقە و تر حكومەتی ناوەند ئەوان بفرۆشێتەوە بەرگریەك هەرێمەكەیان بەگشتی بەبارزانی و چەتەكان و ئێزیدیەكان و رادەستی داعش كرد و بەهەزاران كچ و ژن و منداڵ و گەنج و پیر شەهید و یەخسیر و دەربەدەر بوون ،كین و بەدەرلە حكومەتی نه‌فرەتی ئێزیدیەكان لەپارتی و بارزانی ناوەندی ،هێزەكانی گەیشتە لوتكە و بڵیسەكە�شی تا قیامەت نانیشێتەوە ،چونكە بەپله‌ی هاوپەیمانی یەكەم ئێزیدیەكان پارتی بەبەرپرسیار دژ بەداعشیش دەزانن لەكۆمەڵكۆژكردنیان و لەپلەی دووهەمدا ،بەغداد ،واتا بەغداش كەمتر هەڵوێستێكی لەپارتی نەبێت ،ئەویش پشكێك لەو راشكاوانەیان نیشان تاوانەی بەردەكەوێت و بۆ ئەوەی ئەو تاوانە لەسەرخۆی الدات ،دەبێت هەموو نەداوە دەرفەتێك بۆ ئێزیدیەكان بخوڵقێنێت تا بتوانن بگەڕێنەوە سەرخاك و ماڵی خۆیان ئیرادەكەیان لەبەرچاو نەگرێت. دادگای فیدڕاڵی حكومەتی عێراق و ئەوانەی بەدیلگیراون رزگار بكەن و ئەوانە�شی زەرەرمەند بوونە قەرەبوو دەبوو ،بەرپرسانی مەلەفی ئەمنی و ئیداری بكەنەوە و ناوچەكەشیان بۆ ببووژێنەوە ،شه‌نگالیانیان دادگای بكردبا ،دەبوو هەوڵی چونكە ئێزیدیەكان لەهەرێمەكەدا رزگاركردنی ژن و كچی ئێزیدیەكانیان لەهەموو كەسێك زیاتر توو�شی ماڵوێرانی بدایا ،واتا تا ئەم چركەساتە حكومەتی ناوەندی بەرژەوەندی ناوەندی و حوكمی و زەرەر و زیان بوون. لەگەڵ ئەوەی كە بەغدا لەم بەبنەما وەرگرتووە و دەیەوێت جارێكی تر رووانەدا تا ئێستا ئیشێكی ئەۆتوی هاوشێوەی رابردوو هەڵسوكەوت بكات، بۆ ئێزیدیەكان نەكردوە ،كەچی راستە كە داعش بەرەو كۆتایی دەچێت، لەبەرامبەر بەپەالمارەكەی �سێ ئاداردا بەاڵم حكومەتی ناوەندیش حیساباتی تری بۆ سەرخانه‌سۆر لەالیەن ئەو كۆمەڵە لەدەستدایە. دیارە حكومەتی ناوەندیش دەیەوێت چەتەیەوە هیچ كاردانەوەیەكی ئاشكرا نە بەباش و نەش بەخراپ نیشان نەدراوە و هاوشێوەی هەرێمی كوردستان و په‌ده‌كه ئەمەش جەسارەتی زیاتری دایە چەتەكان خۆی لەبەرپرسیاریەتی لەبەرامبەر و هەر لە 14ی2017/3/ش ،ئەو چەتانە بەكۆمەڵگەی ئێزیدیەكان بدزێتەوە .ئەم پەالماری خۆپیشاندانە ناڕەزایەتیەكەی بێدەنگیە هێدی هێدی توڕەیی ئێزیدیەكان ئێزیدیەكانیان كرد و شەهید و برینداری و كۆمه‌ڵگه‌كەیان لەبەرامبەر بەناوەند لێكەوتەوە ،بەاڵم حكومەتی ناوەند و زیاتر دەكات و ئەگەر بێدەنگی ناوەند و سەرۆكوەزیران حەیدەر عەبادی نقەی سەرۆك وەزیرانیش لەوەی كە هەیە زیاتر لێوەنەهاتووە ،ئەم نزیكبوونەوەی بەردەوام بێت ،ئەوا ئەوانیش دەكەونە
بەر نه‌فرەتی ئێزیدیەكان. ئەگەر حكومەتی ناوەند دەیەوێت پاش كۆتایی هاتنی داعش سەقامگیری و ئاسایش و یەكگرتوویی عێراق بپارێزێت ،دەبێت هێزی پاراستنی ئێزیدیەكان»یەبەشە و یەژەشە» و ئاسایش و دامودەزگاكانی ئێزیدیەكان و ئیرادەكەیان وەك خۆیان پەسندیان بكات ،هەرچەندەش تا ئێستاش دژایەتی نەكردوە ،بەاڵم بەفەرمیش دانی پێدا نەناوە. دەبێت هۆكارێكی تری ئەو بێدەنگیەی حكومەتی ناوەند بۆ ئەوە بگەڕێنینەوە، كە ئەو ناوچە و كۆمەڵگە و گوندانەی لەقەزای شه‌نگال دابڕاون لەداهاتوودا دەبێت بگەڕێنەوە سەر شه‌نگال و وەكو هەرێمێكی سەربەخۆ لەگەڵیدا مامەڵە بكات .لەبەر ئەو هۆكارەش بێت، حكومەتی ناوەند لەپێكدادانی نێوان یەبەشە و پارتیش بێدەنگی هەڵبژاردوە و بێهێزی هەردووالیان بەقازانجی خۆی دەبینێت ،ئەگەر وەها بێت ،ئەوا هیچ جیاوازیەك لەنێوان بیركردنەوەی پارتی»بارزانی» و حكومەتی هەرێمدا نامێنێت لەنزیكبوونەوەیان بۆ كۆمەڵگەی ئێزیدیەكان و بۆ شه‌نگالیش بەتەواوەتی. بەدەرلە حكومەتی ناوەندی ،هێزەكانی هاوپەیمانی دژ بەداعشیش هەڵوێستێكی راشكاوانەیان نیشان نەداوە ،لەئێستادا شەڕی داعش لەموسل و ئۆپەراسیۆنی رزگاركردنی موسل بەبا�شی بەڕێوە دەچێت ،هێزەكانی یەبەشە و یەژەشەش دژ بەداعش و هاوبیرەكانیان و لەچوارچێوەی پاراستنی كۆمەڵگەی ئێزیدی و پێكهاتەكانی شه‌نگال دامەزراوە و نوێنەرایەتی ئەو واڵتانەش لەنزیكەوە ئەو هێزانەیان بەسەركردۆتەوە ،بەاڵم بۆچی بێدەنگن ،جێگای گومانە ،ئاخۆ ئەوان
22
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
چیان دەوێت ،دەیانەوێت ئەو چەتان ه بەكاربێنن لەچوارچێوەی مەرامەكانی خۆیاندا لەخۆرهەاڵتی ناوین لەداهاتووی سوریا و رۆژئاوای كوردستان ،عێراق و باشوری كوردستان ،پەكەكە و پارتی، یانیش نایانەوێت شەڕی موسل و رزگاركردنی موسل و رەقە بەم زووانە بەكۆتا بێت و داعش لەناو نەچێت .ئه‌و هه‌ڵوێسته‌بچوكه‌ی كه‌نه‌دا و ئه‌مریكاش دوای ئه‌وه‌ی پارتی تاوانه‌كه�شی ئه‌نجامدا، به‌اڵم دیسان هه‌ڵوێسته‌كانیان وه‌ك پێویست نه‌بوو.
دەنگدان و مەهەپە و ئاكەپەش دەیانەوێت دەنگی بەڵێ سەرخەن و بۆ گەیشتن بەو مەرامەشیان دەست لەهیچ ناپارێزن و هەموو پیالن و پیالنگێڕیەكیش
ئــەم سەركەوتنانەش تـــــەنـــــیـــــا تـــــوركـــــیـــــای تــــــــــــوڕە نـــــــــەكـــــــــردوە، هاوپەیمانەكەشی لەهەرێمی • بۆچی دەیانەوێت شه‌نگال كوردستان"بارزانی" بكەنە چەقی شەڕەكەیان؟! 16ی نیسانی» ،»2017لەباكوری و پــــــارتــــــەكــــــەشــــــی كوردستان و توركیا راپر�سی لەسەر تەنگەتاوكردوە
ئەو دەستورەی ئاكەپە و مەهەپەیە كە بەڕێككەوتن و بەهاوبە�شی هەردووالیان بۆ توركیایان ئامادەكردوە و لەچوارچێوەی گۆڕانی سیستەمدا وتووێژەكانیان چڕكردۆتەوە ،واتا دەیانەوێت بەو شێوەیە هەم دیكتاتۆریەتی ئەردۆغان مسۆگەر بكەن و هەمیش كورد بەبێ ماف بهێڵنەوە .دەبێت هەندێ كەس بپرسێت ،خۆ لەدەستوری كۆنیشدا، شتێكی بۆ كورد تێدا نیە ،ئەوە راستە، بەاڵم هەری كەم هەموو دەسەاڵتەكان لەدەستی تاكە كەسێكدا قۆرخ نەكراوە، پەرلەمان و هەندێ دامەزراوەی تر لەتوركیا بوونیان هەیە .لێ ئەمجارە لەژێر ناوی گۆڕانكاری دەستوری پایەكانی دیكتاتۆر لەرۆژهەاڵتی ناوین بەهێزتر دەكەن و كوردیش بۆ سەد ساڵی تر بگەڕێنەوە بۆ دواوە ،هەر بۆیەش كورد بەگشتی و بەتایبەتی ئازادیخوازان و پارت و رێكخراوە دیموكراتیەكان دەیانەوێت بەدەنگی نەخێر بچنە سەرسندوقەكانی www.komelge.com
لەبەرنامەیاندا جێ دەگرێت. لەالیەكتر دەوڵەتی تورك زۆر هەوڵیدا لەرۆژئاوای كوردستان ،كورد لەبەدەستخستنی مافەكانی بەربەست بكات و رێ لەپێشڕەویەكانی یەپەگە و یەژەشە و هەسەدە بگرێت كە نەچنە ئەو بەری رووباری فورات و بەرەو مەنبج و رەقەش پێش نەچن ،لەم چوارچێوەیەشدا پەالماری عەفرین و گوندەواری كانتۆنی عەفرینیاندا، پەالماری مەنبجیاندا ،خاكی رۆژئاوایان داگیركرد ،ویستیان بەگشتی باب بخەنە دەستی خۆیان پێیان نەكرا ،لەباكوری كوردستان لەئامەد و لیجە و زۆر شوێنی تر ئۆپەراسیۆنیان بەڕێوەبرد ،بەفڕۆكە رۆژانە قەندیل و چیاكانی كوردستان بەگشتی بۆردومان دەكەن ،مەسعودی بردە توركیا و ئااڵی بۆ هەڵكرد، سوونەكانی سوریای كۆكردەوە ،رووی
هەموو چەتەكانی كردە رۆژئاوا .كاتێك دەوڵەتی توركیان بەشداری شەڕی موسلیان پێ نەكرد ،پیالنەكانی لەسوریا و عێراق شكستی هێنا ،بەاڵم نایەوێت دەستبەرداربن. هه‌مانكات لەبەرامبەر بەچەتەكانی داعش ئۆپەراسیۆنی رەقە بەپێشەنگایەتی هێزەكانی سوریای دیموكراتیك و هێزەكانی هاوپەیمانان بەهەموو خێرایی خۆیەوە بەرەو پێشەوە دەچێت، لەئەگەری سەركەوتن لەرەقە توركیا بەگشتی لەسوریاش ناكام بمێنێت، چونكە بەرزگاركردنی رەقە لەسەردەستی هێزەكانی سوریا دیموكراتیك بەپاڵپشتی هاوپەیمانان ،ئیدی بیانوەكانی توركیا لەسوریا كۆتایان پێ دێت و ئەو هێزەش دەبێتە بەشێك لەچارەسەری راستەقینە بۆ سوریا و رۆژئاوای كوردستانیش، لەموسلیش بەرزگاركردنی موسل بوونی بارەگای توركی لەبەعشیقە دەكەوێتە ژێرپرسیارەوە ،بۆیە هەر لەئێستاوە دەیەوێت بەهەربیانویەك بووە ئەو چەتانەی لەوێدا كۆكردوەتەوە بخاتە حەرەكەتەوە ،تا هەم رێڕەوێك بۆ هەڵهاتنی چەتەكانی داعش لەموسڵ خۆش بكات و هەمیش بەبیانوی پەكەكەوە جارێكی تر شه‌نگال داگیربكات. ئەم سەركەوتنانەش تەنیا توركیای توڕە نەكردوە ،هاوپەیمانەكە�شی لەهەرێمی كوردستان»بارزانی» و پارتەكە�شی تەنگەتاوكردوە ،بۆیە لەئێستادا كەوتوونەتە خۆ و دەیانەوێت بەزەبری هێز قسە بكەن و دەرگاكانی دیالۆگ و گفتوگۆیان داخستووەو دەیانەوێت بەوشێوەیە ئەنجام وەربگرن. شه‌نگالیەكان بەگشتی و هەركەسیش باش دەزانێت ئیدی بارزانیان ناوێت و تەنانەت نه‌فرەتی�شی لێدەكەن چ بگات 23
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
نازی نایف و نوژیان ئه‌رهان تیرۆری ده‌ستی سته‌م و زۆرداری
بەوەی بارزانی و پارتەكەی جارێكی تر هاوشێوەی پێش �سێ ئابی 2014نزیكی شه‌نگال ببنەوە ،ئەمەش تر�سی خستۆتە دڵی بارزانی و ئەردۆغانیشەوە .بۆیە بارزانی دەیەوێت هەم لەراپرسیەكەی توركیادا دەنگی بەڵێ ئاكەپە و مەهەپە سەربگرێت و هەمیش ئەو شەڕە لەشه‌نگال هەڵگرسێنێت ،بۆ ئەوەی بەرەیەكی تر شەڕ بۆ پەكەكە بكاتەوە و بەو شێوەیەش هێزەكانی گەریال و زیاتر پارچەپارچە بكەن و بۆریەكی هەناسەدانیش بۆ داعش و توركیاش بكاتەوە و حكومەتی ناوەندیش تەسلیمی مەرجەكانی خۆی بكات .پێشتر خەلیفەكەی بەناو داعش»بەغدادی»، كاتێك لەموسل تەنگاو بوو ،هەڕەشەی كشانەوەی چەتەكانی بۆ چیاكان كرد، بەاڵم ئەم قسەیەی بەغدادی زۆر بەجددی وەرنەگیرا .كەچی لەئێستادا هێدی هێدی دەردەكەوێت كە ئامانجی بەغدادی ئەوەیە لەئەگەری دابەزینی گەریال لەچیاكانی 24
كوردستان و بەتایبەتیش قەندیل، چەتەكانی داعش لەرێگەی پارتیەوە بگوزانەوە بۆ چیاكانی كوردستان و لەوێدا بەجێیان بكەن و گوایه بەوشێوەیەش دەتوانن هەم هەڕەشە لەئێران و روسیا و چینیش بكەن ،ئەو قسەیەی بەغدادی، پیالنەكانی ئەمڕۆی بارزانی و ئەردۆغان دەردەخاتە روو و ئەوەش نیشانەی ئەوەیە كە ئەوە قسەی بەغدادی نەبوو ،بەڵكو بەبەغدادی ئەو قسەیە درایە دەرەوە. هەر لەبەر ئەم هۆكارانەشە بارزانی لەوە ترساوە ئەگەر ئاكەپە لەتوركیا دەنگی بەڵێ نەهێنێت و لەعێراق و سوریاش ئەجینداكانی سەرنەگرن ،ئەوا مەرگی ئەویش لەگەڵ ئاكەپە بەیەكەوە دەبێت. لەئەمانە گرنگتر ئەوەیە بۆچی دەیانەوێت ئەم شەڕە لەوێدا ،واتا لەشه‌نگالەوە دەست پێ بكەن .هەموو الیەك دەزانێت كە پاراستنی ئێزیدیەكان
بۆ پەكەكە بابەتێكی ئەخالقی ،نیشتیمانی و نەتەوییە و ئەمەش هەم بارزانی و هەمیش توركیا لێ ئاگادارن .لەوەش ئاگادارن كە ئێزیدیەكان هەموو هیوایەكیان بەپەكەكەیە ،ئەگەر لەشه‌نگال پەكەكە بشكێنن ئەوا هەم ئاواتی ئێزیدیەكان دەرۆخێنن و هەمیش دەتوانن لەوێوە چەتەكانیان لەگەڵ داعشدا ئاودێوی رۆژئاوا بكەن و دەسكەوتەكانی رۆژئاوای كوردستانیش بخەنە مەترسیەوە. لەپشت ئەم پیالنەوە ،بەدەیان هێزی گەورەتر لەبارزانی لەوانە توركیا ،سعودیە و قەتەر و هەندێ واڵتی ئیقلیمیش و نێودەوڵەتیش جێ دەگرن .تەنانەت سەرێكی ئەم پیالنەش دەچێتە كۆبوونەوەكانی ئاستانە گوایا بۆ چارەسەری ئاڵۆزیەكانی سوریا رێكخرابوو و هەندێكیش گرێدراوی كۆبوونەوە بێ ئەنجامەكانی جنیڤیش بێت. www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
کۆنفدرالیزم ئااڵی کۆنفدرالیزم لە ئااڵی رێزگرتن لە رێزگرتن مستەفا قەرەسوو لە تورکییەوە :شوان مەریوان
پەکەکە ئەو ئااڵیەی کە نوێنەرایەتی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک دەکات وه‌كو ئااڵی بەڕێوەبەرایەتی گەل پەسەند کردووه .فیدراسیۆنی باشووری کوردستانیش ئااڵیەکی بۆ خۆی پەسەند کردووە .هەندێ الیەن ئااڵیی فیدراسیۆنی باشووری کوردستان وەکو ئااڵی گەلی کورد نیشان دەدەن و هەوڵ ئەدەن تێگەیشتنێکی بەو شێوەیە دروست بکەن .ئەوە ،تێگەیشتنی سەردەمی بونیادنانی دەوڵەت – نه‌ته‌وه‌یە. ئااڵیەک کە نوێنەرایەتی سەردەستی چینی هه‌ژمۆنگەرای نەتەوەییەک بە سەر گەلەکەیان دا دەکات وەکو ئااڵی تێکڕای گەل نیشان دەدەن و هەوڵ بۆ ئەوە دەدەن .بێگومان ئەویش ئااڵیەکە، بەاڵم راست نییە ئەگەر بگوترێ کە نوێنەرایەتی تێکڕای گەل دەکات. لە کۆندا هەر پاشایەک یان هەر دەرەبەگێک بۆ نیشاندانی جیاوازیی خۆیان ئاماژەی دیاریکراوی وه‌كو سیمبۆل ،هێما یان ئااڵی تایبەت بە خۆیان هەبوو .لەگەڵ دەسپێکردنی سەردەمی دەوڵەت -نەتەوە دا بوو کە ئااڵکان نوێنەرایەتی دەوڵەتیان کرد. لە کۆندا لە ناو دەوڵەت دا چەندین www.komelge.com
ئااڵ و هێما هەبوون ،بەاڵم لە دەوڵەت- نەتەوەدا تەنیا یەک ئااڵ پەسەند کرا. وه‌كو دەزاندرێ لە ساڵی ١٦٣٩دا لە رێکەوتنی «وەستفالیا» دا چوارچێوەی دەوڵەت -نەتەوە پەسەند کراوە و لە سەر بونیادنانی حقوقێکی نێونەتەوەیی رێکەوتن پێکهاتووە .لە هەندێ دەوڵەت دا سەرەڕای دەسپێکردنی سەردەمی دەوڵەت – نەتەوەش کەچی لە نێو سنوورەکانی ئەو دەوڵەتەدا رێگە بە هەرێمە جیاوازەکان دراوە کە سیمبۆل و ئااڵکانی خۆیان بەکار ببەن .بەاڵم بە گشتی تەنیا یەک ئااڵ نوێنەرایەتی ئەو دەوڵەتەی دەکرد. قورسترین قاڵبی حکومڕانی لە ڕۆژی ئەمڕۆدا لێپرسینەوەی جدیی لە دەوڵەت و لە ڤێرژنی مودێرنیتەی سه‌رمایه‌داری دەوڵەت ئەنجام دەدرێ .دەوڵەت -نەتەوە هیچ خێرێکی بۆ مرۆڤایەتی نەبووە ،بەڵکو خاوەن کاراکتەرێکە کە رێگە بۆ قڕکردن و لەناوبردنی کلتور و ناسنامە جیاوازەکانی نێو كۆمه‌ڵگه خۆش دەکات. دەستووری زۆرترین قازانج کە لە الیەن سه‌رمایه‌داریەوە لە چوارچێوەی دەوڵەت -نەتەوەدا پەرەی پێدرا رێگەی
بۆ ئەوە کردەوە کە مودێرنیتەی سه‌رمایه‌داریی بەئازارترین کارەساتەکانی شەڕی یەکەم و دووەمی جیهانی بەسەر مرۆڤایەتی دا بێنێ و زۆر زیاتر لەو تاوانانەی لە درێژەی مێژووی مرۆڤایەتی دا ئەنجام دراون تەنیا لەم سەردەمەدا لە دژی مرۆڤایەتی ئەنجام دراوە .بێجگە لە شەڕەکانی یەکەم و دووەمی جیهانی ئەو هەڵسووکەوتانەی کە سەرچاوەکەی بۆ ئەو زهنیەتە دەگەڕێتەوە لە دژی مرۆڤایەتی تاوانی قور�سی ئەنجام داوە .لە ناوچوونی ئەتنیک و کۆمەڵگە باوەڕییەکان لە رۆژهەاڵتی ناوین بە بەراوەرد لەگەڵ دووسەد ساڵ بەر لە ئێستا کە بەشێوەیەکی بەرفراوان لە سەر ئەم جوگرافیایە دەژیان ،روونترین بەڵگەیە بۆ ئەو راستیانەی ئاماژەیان پێدرا .لەناوچوونی گەالنی ئەرمەنی، ئاشوورییەکان و سووریانییەکان ئاکامێكی ئەو تێگەیشتنەیە .گەیاندنی دۆخی گەلی کورد بە ئاستی لەناوچوون لە ژێر حوکمڕانی ئەو دەوڵەت -نەتەوانەی بە سەریانا دابەش کراوە ،بەرهەمی ئەو تێگەیشتنەیە .هەروەها دابڕاندن و کۆچبەرکردنی عەلەوییەکان، ئێزیدییەکان ،دوورزییەکان و گەالنی دیکە لە سەر خاکی خۆیان و رێگە 25
NO:15 - 1 March 2017
خۆشکردن بۆ لەناوچوونیان ئاکامی ئەو تێگەیشتنەیە .لەناوچوونی چەرکەسەکان لە دەرەوەی واڵتی خۆیان و تواندنەوەیان لە ناو ئەو گەالنەی کە لە سەریان حاکم بوون ،بەرهەمی ئەو تێگەیشتنەیە. ژماردنی خراپەکارییەکانی دەوڵەت- نەتەوە کۆتایی نایەت .ئیدی نەک تەنیا دەوڵەت -نەتەوەیی مودێرنیتەی سه‌رمایه‌داری ،به‌ڵكو هەموو جۆرەکانی دەوڵەت لەالیەن مرۆڤایەتییەوە پەسەند ناکرێن و مرۆڤایەتی هێزی هەڵگرتنیانی نەماوە .خۆی لە خۆیدا یەکەمین کێشەکانی کۆمەاڵیەتی لە دوای حاکمبوونی پیاو لە سەر ژن و لە نێو كۆمه‌ڵگه دا پێکهاتنی كۆمه‌ڵگه‌ی پله‌داری»هیرار�شی» ئەوانەی سەرەوە لە سەر چینەکانی خوارەوەی كۆمه‌ڵگه و سەردەستکردنی هاتووتە ئاراوە و دەستی پێکردووە .مرۆڤ دەتوانێ دەوڵەتیش وه‌كو کەرەستەی چەوساندنەوەی كۆمه‌ڵگه لەالیەن چینە سەردەستەکانەوە پێناسە بکات .لەگەڵ تێپەڕینی کات، قورساییەکه‌ی سووک نەبووە ،به‌ڵكو لەم سەردەمەدا وەرچەرخاوە بۆ پیسترین شێوەی سەردەستی .دەوڵەت – نەتەوە قورسترین قاڵبی حوکمڕانی گرتووە. دەوڵەت – نەتەوە کاراکتەری خاوەن کارێکی (كارساز) گرتووە کە سنوورەکانی خۆی کردووە بە دیواری ئەو کارگەیەی کە تێدا مرۆڤەکان بە هەموو شێوەیەك ئەچەوسێنرێنەوە و هەوڵ ئەدا لە سەر كۆمه‌ڵگه حکومڕانی خۆی سەردەست بکات .لە رابردوودا دەوڵەتەکان تەنیا نوێنەرایەتی سەردەستی سیاسییان دەکرد ،بەاڵم لە سەردەمی کاپیتالیزم دا حکومی تێکڕای كۆمه‌ڵگه دەکات، قاڵبێکی تۆتالیتاری پەرەپێداوە کە دەیەوێ سەردەستی خۆی لە سەرهەموو 26
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
دەگات بەکاراکتەری خۆی ،گرنگییەکەی حوجرەکانی كۆمه‌ڵگه درووست بکات. لە کاتێکدا سیستەمی دەسەاڵتخوازی لە هەموو کاتێک زیاتر ئاشکرا دەبێ. دەوڵەتگەرا پەرەی بە قوڵبوونەوەی چەندە دیموکرا�سی ،هێندە کێشە کۆمەاڵیەتییەکان داوە ،لێپرسینەوە لە دەوڵەت و دەسەاڵت لە هەموو کاتێک دەوڵەتێکی بچووک دەوڵەت و دەسەاڵت بەرهەمی زیاتر پەرەی سەندووە .لە رابردوودا تەنیا ئانارشیستەکان دەوڵەتیان وه‌كو بەناوەند کردنی هێز و خۆگرتنیەتی. سەرچاوەی خراپەکارییەکان دەبینی و ناوەندگەراییە ،لەو الیەنەوە دەوڵەت رووبەڕووی دەبوونەوە ،کەچی ئێستا و دەسەاڵت رووبەڕووی گەل دەبنەوە. شیکردنەوەی ئایدیۆلۆژیک ،سیا�سی پێکهاتەیەکە کە لە دژی گەل پەرەی و پارادیگمایی کە بە سیستەم کراوە پێدراوە .لەو ڕوانگەیەوە ئەوەی سەر بە و بناخەیەکی مێژوویی هەیە پەرەی گەل و كۆمه‌ڵگه‌یە هیچ پەیوەندییەکی پێدراوە .رێبەر ئاپۆ شیکردنەوەی بە دەوڵەت و دەسەاڵتەوە نییە. سیستەمی دەوڵەت و دەسەاڵتی لە رۆژی دەسەاڵتداری و بەڕێوەبەرایەتی گەل لە بەرانبەر یەک وەستاون. بەڕێوەبەرایەتی گەل دیموکراسییە .یان بە واتایەکی دیکە لە جێگای کۆکردنەوەی دەسەاڵت ،لە جێگای تەرخانکردنی هێز دەوڵەت سیستەمی و دەسکەوتەکان بۆ بەشێکی دیاریکراوی سەردەستەکانه كۆمه‌ڵگه ،دەبێ بکەوێتە خزمەتی گەل و باڵوکردنەوەی بەرهەمەکان بە سەر و کۆنفیدرالیزمی هەرێمەکان و لە بناخەوە کارکردن بێت. دیموکراتیک دیموکرا�سی و دەوڵەت هەتا ماوەیەک سیستەمی گەالنە شان بەشانی یەکدی پێکەوە دەتوانن بژین .بەاڵم دەبێ بزانرێ کە دەوڵەت و دیموکرا�سی پێکهاتەی دژ بە یەکن .تا چ ئەمڕۆدا بە لوتکە گەیاندووە .جیاوازی ڕادەیەک دەوڵەت بەهێز بێ ،بەو رادەیە هەرە بەرچاوی رێبەر ئاپۆ ئەوەیە کە دیموکرا�سی الوازە ،بەهەمان شێوەیش شیکردنەوەی بەرفراوانی لە سەر ژن چەندە دیموکرا�سی پەرە بسێنێ بەو و دەوڵەت ئەنجام داوە .هەروەها لەو رادەیە دەوڵەت فورمول و دیالەکتیکی چوارچێوەیە بە بەرفراوانی سه‌رمایه‌داری دەوڵەتی بچووک لە ئارادایە .ئێستاش لە و دەوڵەت – نەتەوەی�شی شیکردووتەوە .سەردەمی مۆدێرنیتەی سه‌رمایه‌دارییش ئەو شیکردنەوانە تەواوکەری یەکدین دا باس لە بچووککردنەوەی دەوڵەت و تێکڕا شیکردنەوەی بەرفراوان دەکرێ. ئیدی سەردەمی ئەوە هاتووە کە بیر لە پێکدەهێنن .بەتایبەتی شیکردنەوەکانی رێبەر ئاپۆ سەبارەت بە ژن لە هەموو ژیانی بێ دەوڵەت ،كۆمه‌ڵگه‌ی بێ دەوڵەت شیکردنەوەکانی دیکە بەرفراوانترە .لە و ژیانی کلتوری ،کۆمەاڵیەتی ،ئابووری و کاتێک دا ئەو شیکردنەوانەی خەریکە سیاسیی بێ دەوڵەت بکرێتەوە .مرۆڤایەتی www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
ناچارە بۆ رزگاربوون لە زوڵمی دەوڵەت سیستەمێکی ئاڵتەرناتیڤ بدۆزێتەوە. ئێمە دەربازی سەردەمی هزری بێ دەوڵەت و ژیانی بێ دەوڵەت دەبین .ئەگەر بۆ ماوەیەکیش سازش لەگەڵ دەوڵەت بکرێ ،گەل ناچارە سیستەمی سیا�سی، ئابووری ،کلتوری و کۆمەاڵیەتی خۆی لە دەرەوەی دەوڵەت پێکبهێنێ و پەرەی پێبدات .ژیان کردن لە ژێر سیستەمی دەوڵەت دا قەدەرێک نییە کە پەسەند بکرێ .خۆی لە خۆیدا دیموکراسیش بە واتای تێپەڕاندنی دەوڵەت دێت. ئاڵتەرناتیڤی سیستەمی دەوڵەت لەم سەردەمەدا ،سیستەمی کۆنفدرالیزمی دیموکراتیکە کە خۆی دەسپێرێتە بەڕێکخستنبوونی دیموکراتیکی كۆمه‌ڵگه. گەل لە سیستەمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک دا رووبەڕوی گووشار و چەوساندنەوە نایەت و خۆی خۆی بەڕێوەدەبات .سیستەمێکی دیموکراتیک و بەڕێوەبەرایەتییەکی دیموکراتیک دادەمەزرێندرێ .دەتوانرێ صالحية «ئۆتۆریتە»ی دیموکراتیکی�شی پێ بگووترێ .لەو ئۆتۆریتەیەدا گووشار و زوڵم بوونی نییە ،بەاڵم راستی بەڕێوەبەرایەتییەک بوونی هەیە کە لە سەر بنه‌مای سیستەمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک کە خۆی دەسپێرێتە كۆمه‌ڵگه‌ی دیموکراتیک دروست بووە. دەوڵەت سیستەمی سەردەستەکانه و کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک سیستەمی گەالنە. ئیدی دەوڵەت بە واتای قەیران ،گێژاو، داڕووخان و بەدبەختییە بۆ مرۆڤایەتی. دەبێ لەو بەاڵیە رزگار ببین .ژیان لە ژێر زوڵم و گوشار دا بە پێچەوانەی سرووشتی مرۆڤە .ئەگەر لە ناخی مرۆڤ دا شتێکی بەو شێوەیە نەبێ ،ئیدی ئەو www.komelge.com
کاتە نە دەوڵەت و نە ئااڵکەی نوێنەرایەتی گەل ناکەن. لە ئێستا دا رێبەر ئاپۆ کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک کە خۆی دەسپێرێتە كۆمه‌ڵگه‌ی بەڕێکخستنبوونی دیموکراتیک و ئاڵتەرناتیڤی دەوڵەتە، نەک تەنیا بۆ گەلی کورد ،به‌ڵكو پێشکە�شی سەرجەم مرۆڤایەتی کردووە .لەوێدا وه‌كو دەوڵەت -نەتەوە تاکگەرایی بەبنەما ناگیرێ ،به‌ڵكو سیستەمێکە
کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک ئاڵتەرناتیڤی دەوڵەتە ئەگەر باس لە سەردەم و چاخی گەالن بکرێ ،ئەوا دەتوانین بڵێین کە ئەوە سەردەمی کۆنفیدرالیزیمی دیموکراتیکە کە رێگە بۆ ژیانی جیاوازییەکان خۆش دەکات .لەو سیستەمەدا هەموو پێکهاتە جیاوازەکان بەناسنامەی خۆیانەوە لە ناو سیستەمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک دا ژیانی ئازادی خۆیان بونیاد دەنێن. کۆنفیدرالیزمی روانگەیەوە لەو دیموکراتیک سیستەمی ژیانی ئازادی گەالن و كۆمه‌ڵگه‌کانە .دەتوانرێ وه‌كو دیموکراسیش ناودێر بکرێ. هیچ سیستەمێکی دەوڵەتگەرا ناتوانێ
بەتەواوی دیموکراتیک ببێ .لەو شوێنەی کە سەردەستەکان دەسەاڵتدارن کێ دەتوانێ باس لە دیموکرا�سی راستین و جەوهەری بکات؟ ئەمڕۆ لە واڵتانی سوید ،فینالند و نه‌ڕویژیش کە وه‌كو دیموکرا�سی ناودێر دەکرێن هەست بە قور�سی چینە سەردەستەکان دەکرێت. سەردەمی گەالن دیموکراتیک کۆنفیدرالیزمی ئاڵتەرناتیڤی دەوڵەتە .ئەگەر باس لە سەردەم و چاخی گەالن بکرێ ،ئەوا دەتوانین بڵێین کە ئەوە سەردەمی کۆنفیدرالیزیمی دیموکراتیکە .لە دەوڵەت دا جێگای دیموکرا�سی و سۆسیالیزم نییە، دەوڵەت بە دەوڵەت ناکوژێندرێتەوە .تەنیا بە کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک دەتوانرێ دەوڵەت تێپەڕێندرێ و بیکوژێنیتەوە. بە بونیادنانی دەوڵەت گەالن رزگار نابن و ژیان و دیموکرا�سی راستین دانامەزرێندرێت .گەالن بە سیستەمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک رزگار دەبن. هێڵی سیا�سی -ئایدیۆلۆژیکی رێبەر ئاپۆ ئەوەیە ،پارادیگماکەی ئەوەیە .تێگەیشتنی بۆ دیموکرا�سی ،ئازادی و سۆسیالیزم ئاوایە .لە دەرەوەی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک بەڕێوەبەرایەتی گەل دانامەزرێت .لەو روانگەیەوە گەالن خاوەنداری لە دەوڵەت ناکەن .لە کاتێک دا رێبەر ئاپۆ لە دژی دەوڵەت و دەسەاڵتە ،بە پشتبەستن بە هەموو ئەو شیکردنەوانەی کە ئەنجامی دا سیستەمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیکی لە نەورۆزی ٢٠٠٥دا وه‌كو سیستەمێکی هاوئاهەنگ لەگەڵ رۆحی نەورۆز راگەیاند .لە هەمانکات دا سیمبۆلی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک لە کوردستان چ دەبێ ،یانێ ئااڵی کەجەکە خاوەن چ تایبەتمەندییەک بێ ئەوە�شی 27
NO:15 - 1 March 2017
دەسنیشان کرد .لە دژی دەوڵەت وه‌كو ئالتەرناتیڤێک پەرەی بە کۆنفیدرالیزیمی دیموکراتیک دا و لە دژی ئااڵی دەوڵەتگەرایانەش ئااڵی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیکی بەرز کردەوە .بەو سیمبۆلە هەڵوێستی ئایدیۆلۆژیک و پارادیگمایی و لە هەمانکات دا جیاوازبوونی خۆی نیشان دا .لە کاتێک دا لەگەڵ دروستبوونی فیدراسیۆنی باشووری كوردستان ئااڵی دەوڵەتگەرایانە بەرزکرایەوە ،ئااڵی کۆنفدرالیزمی دیموکراتیک لە سەر زەمینێکی سەوز کە وێنەی خۆرەتاوێکی زەرد لە ناوەڕاستی دا و ئەستێرەیەکی سووری تێدایە دەسنیشان کرا .شۆڕ�شی رۆژئاوای کوردستانیش ئااڵیەک کە لە رەنگەکانی سەوز ،سوور و زەرد پێکهاتووە وه‌كو ئااڵی کۆنفیدرالیزمی خۆیان بەشێوەیەکی جیاواز دەسنیشانیان کردووە. ئەو دوو ئااڵ جیاوازن ،هەر یەکە ئااڵی زهنیەت و سیستەمێکی جیاوازن .یەکێکیان ئااڵی سیستەمێکی دەوڵەتگەرایە کە پشت ئەستوورە بە دەسەاڵتی سەردەستەکان ،ئەوەی بەڕێوەبەرایەتی ئااڵی دیکەیان دیموکراتیکی گەالنە کە پشتی بە کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک قایمە، واتا ئەو ئااڵیە ،ئااڵی بەڕێوەبه‌رایەتی گەلە .جیاوازی نێوان ئەوانە بچووک ناکرێتەوە و بێ بایەخ نییە .بێگومان هێڵی ژیانی ئازادی و دیموکراتیکی رێبەر ئاپۆ و سیستەمی سەردەستەکان و تاقمی دەسەاڵتخواز سیمبۆلەکانیان جیاوازە و هەر یەکە خاوەن سیمبۆلی خۆیەتی .بە سیمبۆلەکانیش سەردەمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیکی گەالن ،لە سەردەمی سیستەمی دەوڵەتگەرا لە یەکدی جیادەکرێنەوە. 28
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
سەوز و سوور و زەرد بە درێژایی مێژوو سەوز ،سوور و زەرد سیمبۆلی کوردان بووە .لە داستانەکان دا باس لەوە دەکرێ کە کاوەش ئااڵیەکی �سێ رەنگی بەرز کردووتەوە .رێبەر ئاپۆ رایگەیاند کە ئەو �سێ رەنگە پێناسە لە کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک دەکەن. پەکەکە رۆڵێکی گرنگی لە باڵوبوونەوەی
جیاوازی نێوان ئااڵی دەوڵەتگەرایانە کە سیمبۆلی دەسەاڵتداری سەردەستەکانە لەگەڵ ئااڵی بەڕێوەبەرایەتی دیموکراتیک گەالن شتێکی گرنگە رەنگەکانی سەوز ،سوور و زەرد لە کوردستان دا بینی .هاوشێوەی نەورۆز ئەو رەنگانەش جیاوازی گەلی کورد نیشان دەدان و لە دژی کۆمەڵکوژی و قڕکردنی دەسەاڵتداران بە بەرزکردنەوەی ئەو سیمبۆالنە هەڵوێست و بەبڕیاربوونی نەتەوەیی دیموکراتیکی خۆیان نیشان دەدا .بۆ ئەوەی نەورۆز و سیمبۆلەکانی سەوز ،سوور و زەرد ببێ بە کلتور لە دەسپێکەوە تێکۆشان و هەڵوێستێکی جدی پەرەی پێدراوە .لەم الیەنەوە زاڵمەکانی نێو داستانەکانی میتۆلۆژیکیش
ناتوانن نکۆڵی لە رۆڵی پەکەکە بکەن. جیاوازی نێوان ئااڵی دەوڵەتگەرایانە دەسەاڵتداری سیمبۆلی کە ئااڵی لەگەڵ سەردەستەکانە بەڕێوەبەرایەتی دیموکراتیک گەالن شتێکی گرنگە .بەو شێوەیە هەنگاوێکی گرنگ بۆ رێگە گرتن لە بە پاشکۆبوونی گەالن بەو سیستەمی دەسەاڵتدارانەوە هەڵدەگیرێ .ئازادی نەتەوەیی لە روانگەی گەالنەوە بە مانای راستین و دروستی خۆی دەگات .لەو روانگەیەوە شەکانەوەی ئااڵی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک نەک نوێنەرایەتی دەسەاڵتی سەردەستەکان ناکات ،بەڵکو مانای داخوازی خۆبەڕێوەبردنی گەالنە .نابێ وه‌كو جیاوازییەکی ئاسایی ته‌ماشای ئەوانە بکرێ و بێ نرخ ببینرێ .دروستکردنی گومان و لێلی لەم مژارەدا خزمەت بە زهنیەتی چینی سەردەست و دەسەاڵتی سەردەستەکان دەکات. لە ناو ئامانجەکان و رێگەچارەکانی رێبەر ئاپۆ و پەکەکەدا ،بوون بە دەوڵەت و دەسەاڵت بوونی نییە و بە هیچ شێوەیەک دەوڵەتگەرایی نییە .لە روانگەی پەکەکەوە هەموو مۆدێلەکانی چارەسەری و خۆسەری دیموکراتیک و فیدراسیۆنیش لە ناویان دا لە سەر بنه‌مای کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک رەوایە و پەسەندی دەکات .ئامانجی نەک دەوڵەتگەرایی ،به‌ڵكو بونیادنانی ئۆتۆریتەی دیموکراتیکی گەالن بە رێگای دروستکردنی بەڕێوەبەرایەتی دیموکراتیک. کۆنفیدرالیزمی سیستەمی دیموکراتیک پشتبەستوو بە كۆمه‌ڵگه‌ی دیموکراتیک و گەالن دەتوانێ سازش لەگەڵ سیستەمی دەوڵەتگەرایی کوردی و سیستەمە دەوڵەتگەراکانی هەرێمەکەدا www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
ئااڵی كۆنفدرالیزمی دیموكراتی
بکات .بێگومان سیستەمەکانی دەوڵەتگەرا پشتیان بە دەسەاڵتی خۆیان بەستووە. سازش تەنیا ئەو کاتە پێکدێ کە رێز لە سیمبۆلەکان و سیستەمی دیموکراتیکی گەالن بگرن .سازشێک کە لە سەر بنه‌مای سیستەمی دیموکراتیک و پێوانەکانی پێکهاتنی ،دەتوانێ ئەنجام بدرێ .تێکۆشان لە سەر بناخەیەکی دیموکراتیک ،پێوان و پالتفۆڕمێکی بەو شێوەیە بەڕێوە دەچێ. ئایدیۆلۆژی و پارادیگمای رێبەر ئاپۆ و سیستەمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی ئااڵی دەوڵەتگەرایی پێهەڵناگیرێ .ئەگەر وا بکات یان نکۆڵی لە سیستەمی ئازادیخوازی خۆی دەکات و یان دەبێ بە پاشکۆی سیستەمی دەوڵەتگەرا .لە نێو کوردان دا پارتی سیا�سی جیاواز دەتوانێ ئااڵی www.komelge.com
دەوڵەتگەرایی هەڵدا و بەکاری بێنێ .بەاڵم ناتوانن بە پەکەکە بڵێن بۆ هەڵینادات. ئەوە وه‌كو هۆکارێکی پێکدادان نابینرێت. پەکەکە بۆ ئەوەی جیاوازی خۆی نیشان بدات ئااڵی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک هەڵدەدا .لە هەمانکات دا بەوانەی کە ئااڵی دەوڵەتگەرایی هەڵدەدەن نایەژێ کە ئێوە بۆ ئەو ئااڵیە هەڵدەدەن .لە هەمانکات دا ئەو ئااڵیە وه‌كو ئااڵی تێکڕای گەلی کورد نابینێ .لەو روانگەیەوە جیاوازی ئایدیۆلۆژیک ،سیا�سی و پارادیگمایی خۆی بەئاشکرا نیشان دەدا .لە ڕووی ئایدیۆلۆژیک سیا�سی و پارادیگماییەوە لە دژی نیشاندانی ئااڵی دەوڵەتگەرایی وه‌كو ئااڵی گەل یان وه‌كو ئااڵی نەتەوەیی کورد دەوەستێتەوە .ئەو هەڵوێستە�شی
بە هەڵکردنی ئااڵی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک نیشان دەدا .بەاڵم رێز لە ئااڵی ئەو پارتە سیاسییانەش دەگرێ کە لە ژێر زهنیەتی دەسەاڵتخوازی و دەوڵەتگەرایانە دا ئااڵی دەوڵەتگەرایی هەڵدەدەن .لە هەمانکات دا چاوەڕوانی ئەوەی هەیە کە رێز لە هەڵکردنی ئااڵی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک بگیردرێ. هەڵوێستی پەکەکە لەم مژارەدا ئاوەهایە. هەندێ کورد لە نییەتێکی پاکەوە پرسیاری ئەوە دەکەن کە بۆچی پەکەکە ئەو ئااڵیەی لە باشووری کوردستان هەڵکراوە هەڵناکات یان ئااڵی دیکەی بۆ خۆی دەسنیشان کردووە و هەڵیان دەدا .وه‌اڵمی ئەو پرسیارەمان بە ڕوونی و بەرفراوانی لە سەرەوە داوەتەوە. 29
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ئاسایشی نەتەوەیی لە هەرێمی كوردستاندا پ .د .ساالرباسیرە بە�شی دووەم
لەهەرێمی كوردستان /عێراق هەرێمیە حكومەتێكی كەخاوەن و ده‌سه‌اڵتە سیاسیەكەی لە زۆر لەبوارەكاندا وەك نیمچە ده‌وڵه‌تێك مامەڵە دەكات ئەم پێویستیە سیا�سی و نەتەوەییە كە بریتیە لە ئەنجومەن و دەزگایەكی بەتوانای ئاسای�شی نەتەوەیی هێشتا نامۆیە ،چونكە ئەنجومەنەكە حیزبیە .خاڵی جەوهەریی سیاسەتی ستراتیژی ئاسای�شی نەتەوەیی بۆ هەرێمی كوردستان دەبێت بریتی بێت لەمانەوەو بەردەوام بوون و تیڕوانین بۆ بەرژەوەندیە تایبەتیەكان ،بەرژەوەندیەكانی گەل و نیشتمان .ئەو بەرژەوەندیانەی دەبێت دیاری بكرێن گەر بمانەوێ سیاسەتی ئاسایش بەرنامە رێژبكرێ .مەسەلەی ئاسایش گرنگیەكی ژیانیە بۆ (هەرێمی) كوردستان بەتایبەت كە لەسەر خاكی خۆیدا دامودەزگایەكی نیمچە دەوڵەتی پێكهێناوە لەچوارچیوەی ده‌وڵه‌تێكی بەپێی دەستور عێراقێكی فیدرال دا ،ئەو ده‌وڵه‌تەی كەهەرگیز لەمێژووی خۆیدا 30
نەیتوانیوە ئاسای�شی گەلێكی وەك ئەوەی كورد لەچوارچێوەی ده‌وڵه‌تەكەیدا بپارێزێت. كام ناو لەم ستراتیژە بنرێت؟ كورد لەهەرێمی كوردستان رەخنەی لەسەر ناوی پڕۆژەكەی راوێژكاری ئاسای�شی نەتەوەیی عێراق موفق ربیعی هەبوو كە دەبوایە ناوی ئاسای�شی نیشتمانی بوایە نەك نەتەوەیی ،چونكە عێراق نیشتمانێكی فرە نەتەوەیەو هەتا ئێستە لەم ده‌وڵه‌تە شتێكیش نیە ناوی گەلی عێراق بێت و بەشێكی دانیشتوانی عێراق هەڵگری بیروڕای بەعێراقی بوونی خۆی نیە .ئایا لەبەر ڕۆشنایی ئەو واقعەی كە لە هەرێمی كوردستان هەیە وەك كەمە نەتەوەكانی عەرەب و كلدۆ ئاشوری و ئەرمەن، هەروەها كەمایەتیەكانی وەك توركومان، دەزگایەكی ئاسای�شی نەتەوەیی لە هەرێمی كوردستان بە نەتەوەیی یان بە نیشتمانی ناوببرێت؟ ده‌وڵه‌تەكانی وەك ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا ،سویسراو بەلجیكا فرە نەتەوەیەو ئاسایشەكە�شی ناوی «ئاسای�شی نەتەوەیی»یە ،بەاڵم
مافەكان و مافی هاواڵتی بوون بەگشتی پارێزراون و هەستی بەئەمریكی بوون یان بە سویسری بوون ئەولەویەتی هەیە ،بەپێچەوانەی كورد لەعێراق. لێرەدا دەپرسم جیاوازی ئەو پڕۆژەی ئاسایشەی هەرێم لەگەل ئەوەی ناوەند دەبێت لەچیدا بێت؟ «سەرۆكی پاراستن پلەی وەزیری هەیە و شەرعیەتی پەرلەمان بەدەزگاكەی دراوە» لەكاتی شەڕی نێوخۆ كورد لە هەرێم «پەرلەمانی هەرێم» یەك الیەنە پەرلەمانی پارتی بوو ،بەهۆی جەنگ و نەبوونی بەشداریی یەكێتی تێیدا شەرعیەتی نەمابوو .ئەم پەڕلەمانەی ئەو قۆناخە سیاسیە شەرعیەتی یاسایی داوە بە دەزگای پاراستن و پلەی وەزیری�شی دابوو بەسەرۆكی دەزگاكە (مەسرور بارزانی) .ئەگەر سەرۆكی پاراستن پلەی وەزیری هەبێت ،دەبوو لە كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیراندا بەشداربوایە كە نەیكردوە ،یان دەبوایە لەالیەن حكومەتەوە ڕووبەڕووی لێپرسینەوە بكرایە بۆ هەر الدانێك .یان پەرلەمان www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
حیزبە ده‌سه‌اڵتدراكەدا .ئەم دیاردەیەش دووبارە واقعی سیستەمی دوو ئیدارەیی دەخاتەوە ڕوو .دەوترێ ئەنجومەنە هەواڵگریەكە بۆ پارتی دەبێت و ئەوەی تر بۆ یەكێتی .ئەگەر ئەوە ڕاست بێت كە لەئایندەدا سەرۆكی دەزگای پاراستن دەبێتە سەرۆكی حكومەت ئەوا لەئێستەوە نیەتەكە بەدی دەكرێت ودەكرێ بوترێ كە هەردوو ئەنجومەن و دەزگا هه‌واڵگری و ئاسایشەكە دەچنە ژێر كۆنتڕۆڵی تەنیا یەك بنەماڵەوە .ئایا كامیان ئەولەویەتی هەیە ،ئاسای�شی نەتەوەیی، یان ئاسای�شی حیزب و خاوەنەكانی؟ یان كار بۆ بەنێوده‌وڵه‌تی كردنی جینۆساید بكرێ كە لەدەستوری عێراقدا وشەیەك نیە بەم ناوەوە كە وەك چەكێكی سیا�سی بۆ ئاسای�شی نەتەوەیی بەكاربهێنرێت كە ده‌سه‌اڵت هەتا ئێستە ئەنجامی نەداوە، یان كاركردن بۆ دروستكردنی دەزگاو كۆمەڵگه‌یەكی موخابەراتی و بەئەفسانە كردنی سەرۆك؟
دەبوایە سەرۆكی دەزگای ناوبراو كە پلەی وەزیری دراوەتێ بانگهێشت بكردایە بۆ پرسیارو وەاڵم ،یان پێداچوونەوە بەدەستورەكەدا .ئێستە لەبری پێكهێنانی ئاسای�شی ئەنجومەنێكی پڕۆژەو نەتەوەیی ده‌سه‌اڵتی كوردی لە هەرێم دەیەوێ بەدروستكردنی ئەنجومەنێكی دەزگای هەواڵگری بەدەزگای زانیاری پێشمەرگەشەوە بەناوی (ئەنجومەنی ئاسای�شی هەرێمی كوردستان) كۆتایی پێبهێنێت و دەزگاكەش بخرێتە ژێر ده‌سه‌اڵتی «سەرۆكی هەرێم»و لەالیەن پەڕلەمانەوە شەرعیەتی پێبدرێت .ئەم ستراتیژەو میتۆدەكەی مەتر�سی بە ئاڕاستەبردنی ئەم هەرێمەیە بەرەو و عەسكەرتاریەت سیستەمێكی كۆمەڵگه‌یەكی موخابەراتی و پاراستن و بەردەوامبوون بە ده‌سه‌اڵتی تاكی ئۆتۆكرا�سی .دەزگای هەواڵگری لەڕاستیدا دەبێت بەشێك بێت لە ئەنجومەنی ئاسای�شی نەتەوەیی هەرێمی كوردستان ،هەروەك چۆن ئاسای�شی ئاسای�شی هەرێم لەسایەی ده‌وڵه‌تی نەتەوەیی ئاسای�شی حیزبیش دەپارێزێ، بەاڵم ده‌سه‌اڵتی سیا�سی لەهەرێم عێراقدا سیاسەتی ده‌وڵه‌تی عێراق هەمیشە جۆرێكی تر مامەڵە دەكات ،چونكە نیەتی لەسەر ئەو بنەمایە دامەزراوە كە تر لەپشتی ستراتیژیەتەكەدایە. ده‌وڵه‌ت ده‌وڵه‌تێكی ناوەندی بێت و ئەو ده‌سه‌اڵتەی كە گەل دەنگی پێداوە لەم دیدەوە كۆنتڕۆڵی سەرجەم عێراق بۆ ئەوەیە ئاسایش و ئارامی تاك و كۆمەڵ بكات ،هەربۆیە هەموو بزووتنەوەیەكی ونیشتمانیی ئێمە بپارێزێت نەك بۆ ئەوە تری وەك ئەوەی كورد لەعێراقدا وەك بێت گەل ئاسای�شی ده‌سه‌اڵت و حیزب هەڕەشەو مەتر�سی وەرگرتوە بۆ سەر ئاسای�شی عێراق و خودی ده‌سه‌اڵتەكەی بپارێزێت. ئەم ئەنجومەنەو ئەوی تری كە ناوی ناوەند .ئەم سیاسەت و بیركردنەوەیە لە (دەزگای ئاسای�شی هەرێمی كوردستان) ی سالی 1921وە هەتا ئێستە بەم شێوەیە لێنراوە دەگەڕێنەوە بۆ هەمان پڕەنسیپی بووە .شێوەی پێكهێنانی ده‌وڵه‌تی عێراق دابەشكردنی ده‌سه‌اڵت لەنێوان دوو هەر لەسەرەتاوە هەڵە بوو .پشتگیری www.komelge.com
لەكەمینەیەكی سیا�سی كرا بۆ سەر ده‌سه‌اڵت و الیەنەكانی تر پشت گوێ خران .به‌اڵم ئەوەی بایەخی پێدرا بەرژەوەندی ئابوری و جیۆپۆلەتیك بوو بۆ كۆلۆنیالیزمی بەریتانی .هەڵەیەك، یان سیاسەتێكی به ئه‌نقه‌ست كەهەتا ئەمڕۆكە ئەنجامی سەخت و قور�سی لێ كەوتۆتەوە بۆ عێراق بەگشتی .كورد لە هەست و ناسنامەو بیركردنەوەی كوردایەتی خۆیدا هەرگیز خۆی بە بەشێك لەعێراق دانەناوەو هیچ كات هەستی بەعێراقیبونی تێدا نەبووە ،بەڵكو خۆی بە بەشێك لە نەتەوەی كورد دادەنێت كە واڵت وگەلەكەی لەالیەن كۆلۆنیالیزمی ناوچەو ئەوروپیەوە بەزۆر و بەپێی بەرژەوەندی ئەو الیەنانە دابەش كراوە. دیارە نەبوونی هەستی عێراقیبوونی كورد بێ هۆ نیە .عەرەبی سوونە لەعێراقدا ناسنامەی خۆی لە نەتەوەی عەرەب زۆر زیاتر بەئاڕاستەیەكی ناسیۆنالیستیدا دەبینێتەوە .نەتەوەیەك و واڵتێك كە بەواقع و لەدیدی ئەمیشدا لەالیەن كۆلۆنیالیزمی ئەوروپیەوە كۆلۆنیزەو دابەش كراوەو بەم شێوەیە نوێنەرایەتی پان عەرەبیزم دەكات ،بەتایبەت لە ناوچەكانی وەك عێراق و سوریا و لوبناندا هەست و بزووتنەوەی پان عەرەبیزم بەهێزترە ،گەرنا بەعسیزم دروست نەدەبوو .نوێنەرەكانی ناو سوونە لە پەرلەمانی عێراق لەگەل دروستبوونی عێراقێكی فیدرال نین ،لەم دیدەوە بوونی هەرێمێكی كوردستان وەك سەرەتایەك دەبینن بۆ دروستبوونی ده‌وڵه‌تێكی كوردی ،ئەو دیدەی كەعێراق بە بەشێك لەنیشتمانی عەرەب دەبینێت.
31
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ئاسای�شی حیزبی و ئاسای�شی نەتەوەیی هەتا ئەوكاتەی كورد لە قۆناخی خەباتی شاخ بوو هەموو سیاسەت كردنێكی تەنیا بەڕێگای حیزبەوە بووە ،چونكە خاوەنی كیانێكی سیا�سی سەربەخۆی خۆی نەبوە وەك ئەوەی ئەمڕۆی ئیدارەی هەرێم. ئاسای�شی نەتەوەیی كورد لەعێراقدا دەچوە ئەستۆی حكومەتی ناوەندەوە كە حكومەتی بەعس بوو .پاراستنی ئەم ئاسایشەش لەڕوانگەی بەعسەوە چۆن بوو بینیمان .حكومەتێك بەكیمیایی هاواڵتی ناو ده‌وڵه‌تەكەی خۆی بخنكینێت و جینۆسایدی بكات لەبری پاراستنی و دابین كردنی ئاسایش بۆی لەهەمان كاتیشدا ئەندامی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكان بێت و یاساكانی مافەكانی مرۆڤی لەم رێكخراوەدا ئیمزا كردبێت. لە دوای راپەرینەوە بۆ یەكەمجار كورد لەم هەرێمەدا بووە خاوەنی شێوەیەك لە كیانی سیا�سی ،به‌اڵم بەهۆی كۆمەڵێك فاكتەرەوە مرۆڤ نەدەكرا وەك پێویست لەم قۆناخەدا با�سی لەپرۆژەیەكی ئاسای�شی نەتەوەیی لەهەرێمی كوردستان بكردایە .به‌اڵم گرنگترین قۆناخ ئەوەی دوای 2003بوو ،دوای رووخانی رژێمی بەعس .ئەگەر هەتا ئێستە لەهەرێمی كوردستان ئاسای�شی نەتەوەیی بریتی بوبێت لەئاسای�شی حیزب ئەوا دەبێت ئێستە ئاسای�شی حیزب و ئاسای�شی نەتەوە بەشێوەیەكی دامه‌زراوه‌یی لەیەكتر جودا بكرێنەوەو دوور كەوتنەوە لەفكری تێكەڵ كردنی ئاسای�شی حیزب و ئاسای�شی نەتەوە بەیەكتر ،ئاسای�شی نەتەوە ئاسای�شی حیزبیش لەخۆدەگرێت. ئەنجامەكەی زیان بەخش دەبێت ئەگەر 32
وێنه‌یه‌كی كاریكاتێری هێما بۆ ئازادی راده‌ربڕین ده‌كا
ئاسای�شی نەتەوەیی بۆ پاراستنی ئاسای�شی حیزب و ده‌سه‌اڵتی تاك بەكار بهێنیرێت. ئەگەر كار لەسەر پڕۆژەی ستراتیژی ئاسای�شی نەتەوەیی هەرێمی كوردستان بكەین ئەوا یەكێك لەرێگرە خراپەكان كەدێتە بەردەممان بریتیە لەبوونی دوو دەزگای ئاسایش كە هەردوكیان دەزگای حیزبین و لەژێر كۆنتڕۆڵی حیزبدان. هەربەم شێوەیە بوونی دوو دەزگای هه‌واڵگری سەر بە دوو حیزبی جیاواز كە بریتین لە دەزگای پاراستن سەر بە پارتی دیموكراتی كوردستان و دەزگای زانیاری سەر بە یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەردووكیان بەناوی یەك پەرلەمان و یەك حكومەتەوە دەدوێن .پڕۆژەیەكی ئاسای�شی نەتەوەیی بۆ هەرێمی كوردستان لەژێر ئەم شێوازی سیستەمی كاركردنەدا
سەركەوتو نابێت .ناكرێت دوو دەزگای ئاسای�شی نەتەوەیی هەبێت بۆ یەك نەتەوە كە یەك سەرۆكی هەرێمی هەیە ،یەك پەڕلەمان و یەك حكومەت .ئەم دیاردەیە بۆشایی دروست دەكات لەنێوان كۆمەڵ و ئاسایشە نەتەوەییەكەیدا ،دەزگایەكی ئاسایش كە متمانەی خەڵكی بباتەوە. ئایا هاواڵتی زانیاری بە كام دەزگا بدات سەبارەت بە ئاسای�شی كۆمەڵ ،چ هاواڵتیەك دەپارێزێت ئەگەر لە پێناوی ئاسای�شی نەتەوەكەیدا هاوكاری دەزگای هه‌واڵگری یان ئاسایشە نەتەوەییەكە بكات بۆ نمونە بەرامبەر بەهەڕەشەی تیرۆر .بێ ئەم هەنگاوە باس كردن لە سیستەمیكی ئاسای�شی نەتەوەیی هەرێمی كوردستان كارێكی گرانە.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
گەنجی کورد لە رۆحیەتی شۆڕشگێڕییەوە بۆ هەرەسی فیکری بڕوا ستارخۆشناو گەنج وەک داینەمۆی شۆڕش لە هەر کۆمەڵگەیەکی شارستانی مۆدێرندا سەیردەکرێت ،بەو پێیەی گەنج لەم قۆناخەی تەمەنی خۆیدا بە گڕوتینێکی زۆرەوە هەوڵ بۆ ئەو ئامانجانە دەدات کە بیری لێ دەکاتەوە و لە خەیاڵی خۆیدا نەخشاندوویەتی ،بۆیە لە کۆمەڵگەی شارستانی پێشکەوتوودا هەمیشە بۆ کارە قورس و گرانەکان و ئامانجە چارەنوس سازەکانی پەیوەست بە کۆمەڵگەوە پشت بە توانا و سەلیقەی گەنج دەبەسترێت بۆ ئەوەی ئەم هەواڵنەی کۆمەڵگە دەیدات هەم لە دیدگای گەنجەوە مۆدێرن بێت ،هەم هەوڵەکە بە ڕێکی و بە قورسایی زۆرەوە بە ئامانج بگات ،بۆیە هەمیشە گەنج پێشڕەوی ڕەوتی شۆڕش و بەرخۆدان بووە و هەمیشە لەسەر دەست و بازووی گەنج کۆمەڵگەی مۆدێرن ئاوا دەکرێت ،بێگومان ئەمەش دوای پەروەردە و هۆشیارکردنەوە دێت کە گەنج لە سەرچاوەیەکی تەندروست وەریدەگرێت و لەسەری پەروەردە دەکرێت ،بۆیە هەر کۆمەڵگەیەکی شارستانی مۆدێرن گەنج بە کۆڵەکەی www.komelge.com
هەڵسوڕان و پێشکەوتنی خۆی دەزانێت ،لەم روانگەیەوە گەنج لەسەر کۆمەڵێک بنەمای زانستی پەروەردە دەکەن بۆ نموونە هۆشیارکردنەوە لە رێگەی زانکۆ و رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی و بەشداری پێکردنیان لە کایەی سیاسیدا ،بەم شێوازە دەتوانین
گه‌نج له هه‌رێمی كوردستان کااڵیەکی بێ نرخ و گەوهەرێکی بەتاڵ سەیرکراوە گەنج بە بناخەی کۆمەڵگەیەکی بەهێز و پێشکەوتوو دابنێین ،بەو پێیەی گەنج هەم لە رووی توانای فیکریەوە هەم لە رووی وزەی جەسته‌یه‌وه ئامادەگی زۆری تێدایە و دەتوانێت بەبێ ماندووبوون زاڵ بێت بەسەر ئەو لەمپەرانەی کە لە رێگایدا دروست دەبێت و رێگەی لێ دەگرێت ،بۆیە هەر لەم روانەگەیەوە
دەتوانین بڵێین هەر کۆمەڵگەیەک پشت لە تواناکانی گەنج بکات و سوود لە وزە و توانای وەرنگرێت ئەوا بێگومان ئەم کۆمەڵگەیە توو�شی هەرەس دێت و لە بناخەوە هەڵدەتەکێت ،لەبەر ئەوەی کۆڵەکەی هەر کۆمەڵگەیەکی شارستانی گەنجە و هەر گەنجیش رابەرایەتی رەوتی پێشکەوتنی دەکات ،بەبنەمای ئەوەی گەنج نەوەی بنیاتنەری دواڕۆژە و هەرچی بابەتی چارەنووس سازە دەکەوێتەوە ژێر دەستی و هەر ئەویش سەرپشک دەبێت لە هەڵسوڕانیدا، بۆیە پێشکەوتووترین کۆمەڵگە ،ئەو کۆمەڵگایانەن کە گرنگی بە توانای گەنج دەدەن و گەنج دەکەن بە بنیاتنەر و پەروەردەیان دەکەن لەسەر بنەمای خزمەتکردن و گەشپێدانی کۆمەڵگە. گەنج لە کۆمەڵگەی باشووری کوردستاندا هەر لە سەرەتای ئەو خۆبەڕێوەبەریەی کە لەم بەشەدا هاتۆتە ئاراوە وەک کااڵیەکی بێ نرخ و گەوهەرێکی بەتاڵ سەیرکراوە و لە هەموو کایەکانی کۆمەڵگە خراوەتە دەرەوە و سەرەڕای ئەوەی بەهیچ جۆرێک رێگەیان بە گەنج نەداوە کە 33
NO:15 - 1 March 2017
وێنه‌ی گه‌نجێكی خۆپیشانده‌ر
بەشداری کایەی سیا�سی بکات هەمیشە بەربەستیان لەبەردەم گەنج دروست کردووە بۆ ئەوەی لە رووی مەعریفیەوە دوا بکەوێت ،لێرەدا گومان لەوەدا نییە بڵێین سەد دەرە سەدی پێکهێنانی ئەم هەرێمە لەسەر دەست و بازووی گەنج بووە لە رابردوودا ،هەر گەنجیش بنەمای شۆڕش و بەرخۆدانی ئەم بەشەی کوردستان بووە ،سەرەڕای ئەوە ئەم دەسەاڵتە هیچ هەلی کارکردنی نه رەخساندووە بۆ ئەوەی گەنج لە باشووری کوردستاندا بتوانێت ژیانی کۆمەاڵیەتی خۆی بەڕێ بکات و لە تەنگ و چەڵەمەی ژیان گیرفان بەتاڵی و کەم دەرامەتی رزگاری بێت و بتوانێت ماڵ پێکەوە بنێت و پڕۆسەی هاوسەرگیری پێک بهێنێت بە سەرکەوتوویی و لە ژیانی کۆمەاڵیەتی خۆیدا سەرکەوتووبێت، ئەمە جگە لەوەی کە بەپێی ئامارە فەرمییەکانی تایبەت بە دیاریکردنی رێژەی بێ کاری و دەستی کار و هەلی کارکردنی تاکەکانی کۆمەڵگە رێژەی بێ کاری لە هەرێمی باشووری کوردستاندا 34
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
روو لە هەڵکشانە و رۆژ دوای رۆژ بێ کاری زیاتر دەبێت بەپێی ئەم داتا و ئامارانە رێژەی بێ کاری گەنجان لە هەرێمی کوردستاندا لە بەرزترین ئاستدایە کە ۳٥٪ئەمە لە کاتێکدایە کە دانیشتوانی
لە باشووردا هەر لە سەرەتاوە رۆڵی گەنج بەبنەما نەگیراوە و تەنها بۆ مەرامی سیاسی و تایبەتی بووه باشووری کوردستان بە�شی هەرە زۆری گەنجە و بە پێی ئاماری فەرمی ٦۰٪ گەنج پێکی دەهێنێت و چاوەڕێ دەکرێت ئەگەر ئەم دۆخە سیا�سی و قەیراناویەی کە ئەم دەسەاڵتە خۆی دروستی کردووە بۆ بر�سی کردنی گەل و راوەدونانی گەنجان و چۆڵکردنی واڵت لە دەنگی
ئازادیخواز بەم چەشنە بەردەوام بێت تا ساڵی ۲۰۱۸دا رێژەی بێکاری گەنجان لە باشووری کوردستاندا بگاتە نزیکەی ٤۰٪کە ئەمەش دەکاتە نزیکەی نیوەی کۆمەڵگەی باشووری کوردستان ،ئەمە جگە لەوەی سااڵنە بە دەیان هەزار گەنج زانکۆ تەواو دەکات و چاوەڕێی دامەزراندنە ،بەاڵم لەم ژمارەیەدا تەنها ئەوانە دادەمزرێن کە دەستی حیزبیان لە پشتەوەیە و بە واسیتە دایاندەمەزرێنن و بەشە زۆرەکەش هەر لە چاوەڕێی دامەزراندنن چ لە کەرتی تایبەت چ لە کەرتی گشتی بێت ،بۆیە لە ئێستادا خوێندکاران بە لێشاو زانکۆ و پەیمانگاکان جێ دەهێڵن و روو لە کار و کەسابەت دەکەن یان دەچنە دەرەوەی واڵت لەبەر ئەوەی هیچ هیوایەکیان بە خوێندن نییە و نایانەوێت لە چاوەڕوانیدا تەمەن بەفیڕۆ بدەن ،بە دڵنیایەوە بۆ ئەوەی چۆنیان دەوێت ئاوا بۆیان هەڵسوڕێت ،کە ئەمەش هۆکاری سەرەکییە بۆ لە ناوچوونی سیمای شارستانیەتی هەر کۆمەڵگەیەک .لە باشووردا هەر لە سەرەتاوە رۆڵی گەنج بەبنەما نەگیراوە و تەنها بۆ (مەرامی سیا�سی و تایبەتی و شەخ�سی ...هتد) بەکارهێنراوە ،کە ئەمەش بێگومان دەگەڕێتەوە بۆ ئەم پاشخانە فیکری و سیا�سی و فیوداڵیەی ،کە دەسەاڵتی باشوور بەڕێوەدەبات ،هەر بۆیەشە ئەم جۆرە سیاسەتە ئەرستۆکرا�سی و تۆتالیتاریە ،بۆتە مایەی بێ ئیرادەکردن و بێ هیوا کردنی گەنج و زەوتکردنی ئازادیەکانی لە چوارچێوەی کۆمەڵگەدا، لە ماوەی ئەم چارەگە سەدەیەی کە باشووری کوردستان کەوتۆتە دەستی www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
ئەم دەسەاڵتەوە بە سەدان هەزار گەنج لەم واڵت و دەسەاڵتە رایان کردووە بۆ واڵتانی رۆژئاوا و هەزاران گەنج لە رێگەی قاچاخدا لە ئاوەکاندا خنکاون و هەزارانی تر بێ سەر و شوێن بوون، بە پێی چەندین ئامار و داتا کە لەالیەن فیدراسیۆنی سەرانسەری پەنابەرانی عێراق تۆمار کراوە ،تەنها لە دوو ساڵی رابردوودا ( )۲۰۱۷-۲۰۱٦نزیکەی ٥۰ هەزار گەنج هەرێمی کوردستانیان بەجێهێشتووە و زیاتر لە ۳هەزار گەنج لە ئاوەکانی ئیجە و دەریای (سپی) ناوەڕاست خنکاون و بە هەزارانی تر بێ سەروشوێن بوون ،ئەمە ئەوەمان پێ دەڵێت کە
پێویستە گەنجان ئیتر پشت بەخۆیان ببەستن و ئیرادەیان بەرزبەکەنەوە و ئەو بەربەستانە تێکبشکێنن کە دەبنە هۆی بێ ئیرادەکردنیان و هەستی شۆڕشگێڕی خۆیان زیندووبکەنەوە و رووبەڕووی ئەم پاوانخوازیە ببنەوە ،دەبێت ئیتر هەوڵی راکردن لە واڵت لە گۆڕ بنێن و ئەم واڵتە بکەن بەو شوێنەی کە دەتوانن توانا و ئارەزوو و خواستەکانیان تێدا بەدیبێنن ،ئیتر دەبێت بیری راکردن لە واقیعی واڵت بگۆڕن بۆ بیرکردنەوە لە واقیعێکی شایستە بۆ ژیانی خۆیان و ببنە ئەو هێزە لە بن نەهاتووەی کە هەمیشە دەتوانێت کۆمەڵگە بکاتە کۆمەڵگەیەکی
شارستانی مۆدێرن و دەسەاڵت ملکەچ بە خواست و داخوازی گەل بکات، بۆیە لەم روانگەیەوە گەنجان چۆن لە واڵتانی پێشکەوتوودا هەڵگیرسێنەر و خوڵقێنەری کۆمەڵگەی ئازاد و دەسەاڵتی دیموکرا�سی بوون ،دەبێت لێرەش پێشەنگی ئەم کاروانە بگرن و پێش بە چەوسانەوە و زوڵم و ستەمی دەسەاڵت بگرن و ببنە توێژێک کە کاریگەری بخەنە سەر بارودۆخی واڵت و واڵت بەرەو کەناری ئارام و کۆمەڵگەی شارستانی مۆدێرن ببەن.
وێنه‌ی گه‌نجێكی تووشبووی هه‌ره�سی فكری
www.komelge.com
35
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
له ئورفاشوێنه‌واری گوندی خرابه ره‌ش «گۆبه‌كلی ته‌په» و.ئاماده‌كردنی :ئازادی كۆمه‌ڵگه گردی خرابه ره‌ش «گۆبه‌كلی ته‌په«ی شاری ئورفا كۆنترین په‌رستگای مرۆڤایه‌تیه كه بونیادنراوه«. شوێنه‌وارناس كالوس شمیت گردی خرابه ره‌ش شوێنه‌وارێكی سه‌رده‌می نیۆلۆتیكه ،ده‌كه‌وێته نزیك گوندی «ئۆره نجیك»ی باكوری رۆژهه‌اڵتی شاری ئورفا و به‌رزترین شوێنی ئه‌و گرد و ته‌پۆلكانه‌یه كه بوونه‌ته سنوری ده‌شتی حه‌ڕان .شوێنه‌واری خرابه ره‌ش كه‌وتۆت ه سه‌ر ته‌پۆلكه‌یه‌كی به‌رز و ته‌نانه‌ت له دووره‌وه به‌چاویش ده‌بینرێت «شوێنگه‌یه‌كی شاخاوی پیرۆزه« كه په‌رستگاكان له به‌رزاییه‌كه‌ی هه‌ڵكه‌وتووه. به‌گوێره‌ی ئه‌و كنه‌و پشكنینانه‌ی تا رۆژی ئه‌مڕۆمان ئه‌نجامدراون، ده‌ركه‌وتووه كه گردی خرابه ره‌ش « گۆبه‌كلی ته‌په« پاشماوه‌و ئاسه‌وارێكی سه‌رده‌می نیۆلۆتیكه و ته‌نیا پێدراوه‌كانی قۆناخی ئاكیرامیك ی نیۆلۆتیك له‌خۆوه ده‌گرێت « ئاكیرامیك ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌و سه‌رده‌مه‌دا مرۆڤه‌كان ل ه دۆخێكدا نه‌بوون ده‌فرو دیزه دروست بكه‌ن، مانای سه‌رده‌می نیۆلۆتیكی بێ ده‌فرو 36
دیزه ده‌به‌خشێت» ،ئه‌و شوێنه‌واره، مێژووه‌كه‌ی بۆ یازده هه‌زار ساڵ پێش ئێستا ده‌گه‌ڕێته‌وه ،ئه‌و گردو به‌رزاییه پیرۆزه چه‌ندین شوێن «ته‌الر»ی
شتانه‌ی دۆزیویانه‌ته‌وه ،به‌و ئه‌نجام ه گه‌یشتوون كه بۆ یه‌كه‌مین جار له‌و په‌رستگایانه رێوڕه‌سمه ئایینیه‌كان ژماره‌یه‌كی زۆرو قه‌ره‌باڵغی مرۆڤی
وینه‌ی شوێنه‌واری خرابه ره‌ش
په‌رستگای تێدایه ،له‌بواری بیناسازی و ئاسه‌واره دۆزراوه‌كان سه‌باره‌ت به‌شێوه‌ی ژیان و هونه‌ره‌كانیان ئه‌و پێده‌به‌خشێت. زانیاریمان شوێنه‌وارناسانه‌ی له گردی خرابه ره‌ش كاروخه‌باتی كنه‌وپشكنینیان به‌ڕێوه‌بردووه ،له‌میانه‌ی ئه‌و پێدراو و
هێناوه‌ته الی یه‌كتر .به‌تایبه‌تیش مه‌یدانی په‌رستگاكه ،بیناسازی و شێوازه‌كانی ناوه‌وه‌ی ،هه‌روه‌ها هه‌ڵكۆڵین و وێنه‌كان ئه‌و تێزه ده‌سه‌ملێنن. كنه‌كردن و هه‌ڵكۆڵینه‌كانی گردی خرابه ره‌ش له ساڵی 1985له‌الیه‌ن كالوس شمیته‌وه ده‌ستی پێكردووه ،هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه تا كۆتایی له‌الیه‌ن خۆیه‌وه www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
به‌ڕێوه چووه .پڕۆفیسۆر كالوس شمیت كه له زانكۆی ئیرالنگه‌ن»»Erlangen مامۆستایه له‌ساڵی 1994ل ه كاتی سه‌ردانێكیدا گرنگی گردی خراپه ره�شی بۆ ده‌ركه‌وتووه و له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا پرۆژه‌یه‌كی بۆ لێكۆلینه‌وه‌و كنه‌كردن پێشكه‌ش كردووه. هه‌رچی هارلد هاپتمان یش ه كه كنه‌و لێكۆلینه‌وه‌كانی نه‌والی چۆری» كه‌ئێستا ژێر ئاو بووه« ئه‌نجامداوه ،به‌سیفه‌تی به‌ڕێوه‌به‌ری په‌یمانگای شوێنه‌وارنا�سی ئه‌ڵمانی پشتگیری له‌و پرۆژه‌یه كردووه و وه‌ك ئه‌ندامێكی گرووپه‌كه‌ش ناوی تۆماركراوه ،به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌كی چاالك جێگای خۆی ل ه پرۆژه‌ی گردی خرابه ره‌ش «گۆبه‌كلی ته‌په«دا نه‌گرتووه. كنه‌كردن و پشكنینه‌كانی گردی خرابه ره‌ش له‌ساڵی 1995تا ساڵی 2006وه‌ك كاروخه‌باتێكی هاوبه�شی په‌یمانگای شوێنه‌وارنا�سی ئه‌ڵمانی و مۆزه‌خانه‌ی ئورفا له‌الیه‌ن كالوس شمیته‌وه به‌ڕێوه‌براوه .شمیت سه‌باره‌ت به خرابه ره‌ش ئه‌و هه‌ڵسه‌نگاندنانه‌ی كردووه: «خرابه ره‌ش شوێنگه‌یه‌كی پیرۆزی به‌رزاییه«شاخه« كه بۆ سه‌رده‌می به‌ردین ده‌گه‌ڕێته‌وه .با�سی ئه‌و قۆناخ و پرۆسه‌یه ده‌كات كه له كولتووری نێچیروانی و كۆكردنه‌وه‌ی به‌روبوومه‌وه گوزه‌ركردنی بۆ كولتووری جوتیاری «كشتوكاڵی» جێگای باسه .له‌ئه‌نجامی ئه‌و هه‌ڵكۆلین و كنه‌كردنانه‌ی ئه‌نجامدراون ئیتر ئه‌و ناوچه‌ی ه ده‌ڤه‌رێكی ناسراو ه له‌الیه‌ن گشت جیهانه‌وه .هۆكاری ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌یه خرابه ره‌ش خاوه‌ن بیناسازیه‌كی ره‌سه‌ن و تایبه‌ته ،له‌وه‌ش گرنگتر ته‌پۆلكه و گردێكی پیرۆزی بێ هاوتایه .به‌رله‌وه‌ی www.komelge.com
ئه‌و شوێنه‌واره بدۆزینه‌وه ،ئه‌و شوێن ه ده‌ڤه‌رێك بوو كه چاوه‌ڕوانیه‌كی به‌مجۆره‌مان لێی نه‌بوو .خرابه‌ره‌ش ته‌نیا له‌و چینانه پێكهاتووه كه بۆ سه‌رده‌می ئاكارماتیك ده‌گه‌ڕێته‌وه .هه‌ڵبه‌ته ئه‌مانه بۆ دوو سه‌رده‌م ریزبه‌ند كراون. سه‌رده‌می یه‌كه‌م بۆ ناوه‌ڕاسته‌كانی ده‌یه‌مین هه‌زاره‌ی پێش زایین ده‌گه‌ڕێته‌وه ،هه‌رچی سه‌رده‌می دووه‌مه، سه‌ر به نۆیه‌مین هه‌زاره‌ی پێش زایینه. چینه‌كانی سه‌رده‌می دواتر بوونیان نییه. واته چینه‌كانی دوای سه‌رده‌می نیۆلۆتیكی بێ ده‌فرو دیزه نه‌دۆزاوه‌ته‌وه ،نه‌بووه. پێشتر به‌شداری سه‌رجه‌م هه‌ڵكۆلین و كنه‌كردنی شوێنه‌واری نه‌والی چۆرێ م كردووه ،نه‌والی چۆرێ زۆر باش ده‌ناسم و ئاشنام .ئێره شوێنێكی نیشته‌جێبوون بووه كه خاوه‌ن پێكهاته «بیناسازی»ی ئایینی بووه و ده‌كه‌وێته شاری سامساتی «كۆن» نزیك رووباری فورات .نه‌والی نیشته‌جێبوونی چۆرێ ده‌ڤه‌رێكی گرووپێكی نێچیروانی و كۆكه‌ره‌وه‌ی به‌روبووم بووه ،ئه‌و پێدراوه نوێیه، له‌هه‌مانكاتدا دۆزینه‌وه‌یه‌كی نوێ بوو، شوێنگه‌ی نیشته‌جێبوونی گرووپگه‌لێكی نێچیروانی و كۆكه‌ره‌وه‌ی به‌روبووم بوو كه پێكهاته‌و شوێنی په‌رست�شی هه‌بوو. به‌اڵم په‌رستگاكه‌ی ئێره ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی خودی بونیاده‌كه‌ی له‌گه‌ڵ ماڵه‌كانی دیكه‌ی شوێنی نیشته‌جێبوون جیاوازی هه‌بوو ،به‌اڵم له‌بواری گه‌وره‌ییه‌وه ساده‌بوو ،هه‌رچی خرابه ره‌شە به به‌راورد له‌گه‌ڵ ئه‌مه هه‌م شوێنی نیشته‌جێبوونی نییه ،شوێنێكی كۆته‌ڵی یه كه ته‌نیا بونیادی په‌رستگای هه‌یه .واته ته‌نیا شوێنێكی پیرۆزه .ده‌كرێ به‌مجۆره
ده‌ركی پێ بكه‌ین :له‌كاتێكدا نه‌والی چۆرێ شوێنێكی نیشته‌جێبوونه ،هه‌رچی خرابه ره‌شه به ته‌واوی مه‌یدانێكی ئایینی پیرۆزه. ئه‌وه‌ی منی برده خرابه ره‌شیش په‌یوه‌ندی به نه‌والی چۆرێ وه هه‌یه .نزیكه‌ی بۆ ماوه‌ی ده ساڵ كارم ل ه هه‌ڵكۆڵین و كنه‌كردنه‌كانی نه‌والێ چۆریدا كرد، به‌اڵم له‌و خه‌باته‌دا چه‌ندین پرسیار له مێشكمدا دروست بوو .ئه‌و وه‌اڵمه‌ی له رێگای ئه‌و پرسیارانه‌وه به‌دوایدا ده‌گه‌ڕام ،ل ه دۆزینه‌وه‌ی خراب ه ره‌ش «گۆبه‌كلی ته‌په«دا دۆزیمه‌وه .به‌اڵم ئه‌وە كه‌شف و دۆزینه‌وه‌یه‌كی به رێكه‌وت نه‌بوو .ئه‌و شته‌ی منی به‌ره‌و خرابه ره‌ش راكێش كرد ده‌توانم بڵێم میوه‌و به‌رهه‌می كاروخه‌باتی له پێشینه‌كه‌ی سااڵنی پێشوو بوو .یه‌كسه‌ر تێگه‌یشتم كه ئه‌و ده‌ڤه‌ره له شوێنه‌كانی دیكه‌ی په‌رستن زۆر گه‌وره و بایه‌خدارتره .له‌و سۆنگه‌وه سه‌رجه‌م كار و چاالكییه زانستیه‌كانی لێتوێژینه‌وه‌م بۆ ئێره گواسته‌وه و به‌و ده‌ڤه‌ره قاڵبوومه‌وه. هه‌ڵبه‌ته له ئورفا و ده‌وروبه‌ری شوێنی دیكه‌ی نیۆلۆتیك هه‌ن ،چه‌ند دانه‌یه‌كی ناسراویان هه‌یه .له‌وانه‌یه ئه‌وانه‌ش هه‌بن كه هێشتا نه‌دۆزراونه‌ته‌وه .من كار و خه‌باتی خۆم سه‌باره‌ت به خرابه ره‌ش چڕ كرده‌وه و له‌شوێنی دیك ه لێكۆلینه‌وه‌م نه‌كرد .له‌و بڕوایه‌دام كه ئه‌م بابه‌ته كاری هاوپیشه‌كانی ترمه .چونكه ئێمه كاروخه‌باتێكی به‌رفرا‌وان و به‌رده‌واممان له خرابه ره‌ش هه‌یه .ئێره ئه‌و ده‌ڤه‌ره‌یه كه بۆ یه‌كه‌مین جار گۆڕین و وه‌رچه‌رخانی كولتووری كۆكردنه‌وه‌ی به‌روبووم و نێچیروانی بۆ كولتووری جوتیاری «كشتوكاڵی» تێدا بینراوه .ئه‌و قۆناخ و پرۆسه‌یه‌ش رێكه‌وتی 9000 – 10000 37
NO:15 - 1 March 2017
پێش زایینه .ئه‌و ده‌ڤه‌ره رۆڵی كلیلێكی گه‌وره بۆ جیهانی كۆن ده‌بینێت .هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌شه سه‌باره‌ت به مێژووی جیهانی كۆن ئه‌و ناوچه‌یه تا دواڕاده گرنگه .له‌گه‌ڵ دۆزینه‌وه‌ی خرابه ره‌ش شتی نوێ و جیاوازتر ده‌رده‌كه‌وێته مه‌یدان. جاكۆس كۆفیای كۆچكردوو كه هاوپیشه‌یه‌كی فه‌ره‌نسیم بوو «كه‌خۆی ئاشنای خرابه ره‌ش نه‌بوو» به‌و راده‌یه‌ی ك ه ئێمه پێشتر بیرمان لێ نه‌كردبوویه‌وه ده‌ركی به‌وه كردبوو كه له قۆناخ و پرۆسه‌ی گوزه‌ركردن له‌كۆمه‌ڵگه‌ی نێچیروانیه‌و ه بۆ كولتووری جوتیاری – كشتوكاڵی ئایین و بوویه‌ره ئایینیه‌كان رۆڵێكی زۆر گه‌وره‌ی بینیوه .هه‌ر ئه‌و ئه‌نجامه‌ش ه كه تا ئێستا ئێم ه بینیومانه. پێویسته جه‌خت له‌سه‌ر گرنگی ئه‌و رۆڵه بكرێته‌وه كه له‌و گۆڕانكاریه‌دا به خرابه ره‌ش «گۆبه‌كلی ته‌په« دراوه. كاروخه‌باتمان سه‌باره‌ت به ورده‌كاریه‌كان به‌رده‌وامه .به‌شێوه‌یه‌كی تایبه‌ت بینینی ئه‌نجامه‌كان بنه‌مای لێتوێژینه‌كانی ئێستامانه .كۆبوونه‌وه‌ی مرۆڤه‌كان له‌گه‌ڵ یه‌كتر له خۆپاراستن زیاتر هۆكاره‌كه‌ی بۆ ئامانجی باوه‌ڕی و په‌رستش ده‌گه‌ڕێته‌وه .فاكته‌ره‌كانی پاراستن دواتر ده‌ركه‌وتوون ،له‌و سه‌رده‌مانه‌ش شه‌ڕ سه‌ریهه‌ڵدا ،خۆ پاراستنی مرۆڤ به‌رامبه‌ر به‌گه‌الن و هێزه‌كانی دیكه پێكهاتووه .به‌اڵم وه‌ك ده‌بینرێت له سه‌رده‌می نێچیروانی و كۆكردنه‌وه‌ی به‌روبووم ،وات ه له سه‌رده‌می به‌ردینی كۆن ئه‌مجۆره به‌رگری و پاراستنانه نه‌بوون .مرۆڤی ئه‌و سه‌رده‌مه خاوه‌ن ئه‌و دۆخ و سۆز – هه‌سته نییه كه خۆی به‌رامبه‌ر دراوسێكه‌ی و مرۆڤی تر بپارێزێت ،زیاتر پێویستی به 38
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
خۆپاراستن له ئاژه‌ڵه دڕنده‌كان بوو .ل ه رێگه‌ی گرووپی بچووكه‌وه ده‌یانتوانی خۆیان له‌و جۆره ئاژه‌اڵنه بپارێزن. هه‌روه‌ها له‌ڕێگه‌ی ئه‌و چه‌كانەی دروستی كردن له‌به‌رامبه‌ر ئاژه‌اڵن ده‌یتوانی بااڵبوون به‌ده‌ست بێنێت .واته به‌یه‌كگه‌یشتنی مرۆڤه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه «به‌ردینی كۆن» به ئامانجی به‌رگری و خۆپاراستن نییه .زیاتر ئامانجیان ئه‌وه بوو له ئاهه‌نگه نا ئاساییه‌كان به‌یه‌كتر بگه‌ن .هۆكاری پشت ئه‌و ئاهەنگانەش ناوه‌ڕۆكه ئایینیه‌كه بوو .ده‌كرێ دۆخه‌كه به‌مجۆره ببینین .ده‌توانین ئه‌و راستیه ببینین كه ئه‌مجۆره به‌یه‌كگه‌یشتنانه له یه‌كه‌مین كۆمه‌ڵگه‌كاندا ته‌نیا له‌پێناو دڵخۆ�شی و شادومانی نه‌بووه ،به‌ڵكو زیاتر هۆكاره‌كه‌ی ئایینی بووه .پێناسه‌ی چاخی نیۆلۆتیك ،مانای «كۆمه‌ڵگه‌ی به‌رهه‌مهێنه‌ری خۆراك» ده‌به‌خشێت. ئه‌مه‌ش یه‌كێك له سه‌ره‌كیترین ئه‌و فاكته‌رانه‌یه كه كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ده‌كات به كۆمه‌ڵگه‌ی نیۆلۆتیك .هه‌رچی بابه‌ته‌كانی نیشته‌جێبوون و خانوون ،له‌پاڵ ئه‌و فاكته‌ره‌وه به‌ڕێوه ده‌چن .ئه‌مانه دیارده‌كانی ئه‌و قۆناخه‌ی نیۆلۆتیكن، به‌اڵم سه‌رده‌می نیۆلۆتیك پێناسه ناكه‌ن. ئه‌وه‌ی ئێستا ئێمه ده‌یبینین دامه‌زراندنی شوێنی نیشته‌جێبوونی كۆمه‌ڵگه‌ی نێچیروانی و كۆكه‌ره‌وه‌ی به‌روبوومه له ده‌وروبه‌ری دیجل ه و فورات .چونكه لێره‌دا ده‌ستیان كردوو ه به پێشخستنی ئاواییه‌كانیان .هه‌رچی ئه‌و بیناسازیه‌یه كه لێره‌دا سه‌ریهه‌ڵداوه‌و په‌ره‌ی سه‌ندووه ،له ره‌هه‌ندی ئایینیه‌وه ئاواكراوه ،هەروەها خۆراكه‌كه�شی له‌ئایینه‌وه وه‌رگرتووه. پێكهاتنی بیناسازیه‌كان هێزی كۆمه‌اڵیه‌تی
و به‌رهه‌مداری�شی له‌گه‌ڵ خۆیدا هێناوه، له‌ئاكامی ئه‌وه‌شدا ماڵیكردنی ئاژه‌ڵ و دۆزینه‌وه‌ی رووه‌كه‌كانیان ئه‌نجامداوه. چونكه ئه‌و فاكته‌رانه بۆ درێژه‌دان به سه‌رچاوه‌ی ژیانی جڤاتی مرۆڤ پێویستن .خرابه‌ره‌ش كۆنترین په‌رستگای بونیادنراوی مرۆڤایه‌تییه .له‌میانه‌ی ئه‌و پێدراوانه‌ی له‌و هه‌ڵكۆلین و كنه‌كردن و پشكنینانه ده‌ركه‌وتوون ل ه ساڵی 1995 وه به‌بێ هیچ دابڕانێك به‌رده‌وامه ،بۆمان ده‌ركه‌وتووه كه خرابه ره‌ش ناوه‌ندی باوه‌ڕیه‌كه ،مرۆڤی سه‌رده‌می نێچیروانی و كۆكردنه‌وه‌ی به‌روبووم دوازده هه‌زار ساڵ پێش ئێستا ئافراندوویه‌تی .ئه‌و كێوه‌ی شوێنگه‌ی په‌رستگاكان كه ده‌كرێ وه‌ك ناوه‌ندی كۆبوونه‌وه‌و به‌یه‌كگه‌یشتنی دوا نێچیروانه‌كان پێناسه بكرێن، پێدراوێكی به رۆژی ئه‌مڕۆمان گه‌یاندووه كه ئه‌و مۆدێل و تیۆڕانه سه‌راوبن ده‌كات كه تائێستا سه‌باره‌ت به سه‌رده‌می نیۆلۆتیك له مێژووی لێكۆلینه‌وه‌ی شوێنه‌وارناسیدا بیری لێكراوه‌ته‌وه. كولتوورێكی دواترین گرووپه‌كانی نێچیروانیمان پێشكه‌ش ده‌كات كه له گوزه‌ركردنی بۆ قۆناخی به‌رهه‌مهێنان نزیكن و له‌و قۆناخه‌دا بیناسازی ئایینی و جیهانی سیمبۆلییان به‌ئاستێكی چاوه‌ڕوان نه‌كراو گه‌یشتووه .گردی خرابه ره‌ش «گۆبه‌كلی ته‌په« په‌رستگاكه رووبه‌ره‌كه‌ی نزیكه‌ی 30مه‌تره و شێوه‌یه‌كی بازنه‌یی هه‌یه و نزیكه‌ی 30په‌یكه‌ر له‌خۆوه ده‌گرێت .شه‌ش دانه له‌وانه له‌كاتی ئه‌نجامدانی هه‌ڵكۆلینه‌كان ده‌ركه‌وتوون، ئه‌وانی تریش له‌میانه‌ی ئه‌و پێودانگانه‌ی به‌شێوازه‌كانی جیۆمانیاتیك و جیۆرادار ئه‌نجامدراون و ده‌ست نیشان كراون. www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
ئه‌و ئه‌نجامانه‌ی له رێگای ئه‌و پێوانه‌كردنانه‌وه به‌ده‌ست هێنراون پشتگیری له‌و بۆچوونه ده‌كه‌ن كه گردی خرابه ره‌ش دوازده هه‌زار ساڵ پێش ئێستا ناوه‌ندێكی مه‌زنی دۆزینه‌وه بووه ،شوێنگه‌ی بابه‌ته‌كانی ژیانی رۆژانه نه‌بووه ،به‌ڵكو به په‌یكه‌رگه‌لێكی ئایینی داخراوه ك ه به‌ئامانجی ئه‌نجامدانی رێوڕه‌سمی ئایینه‌وه دروستكراون .دوو به‌رد «په‌یكه‌ر» ی شێوه‌ی پیتی « »Tالتینی له ناوه‌ڕاستی رووبه‌ره بازنه‌ییه‌كه‌ی ئه‌و په‌یكه‌رانه دانراون كه شێوه‌یه‌كی سه‌ربه‌ستیان هه‌یه و به‌رزاییه‌كه‌یان نزیكه‌ی پێنج مه‌تر ده‌بێ .هه‌رچی ئه‌و به‌رد «په‌یكه‌ر» ه چه‌قێنراوانه‌ی ترن كه له‌هه‌مان شێوه‌ن ،به‌اڵم له‌و دووانه‌یه بچووكترن ،به‌جۆرێك له‌ناو دیواره‌كانی ناوه‌وه‌ی ئه‌و په‌رستگایه جێگیركراون كه به‌ره‌و دوو په‌یكه‌ره‌كه‌ی ناوه‌ڕاست ئاراسته‌كراون .هه‌رچی ئه‌و سیمبۆله ئه‌بستراكت(مجرد) و وێنه‌ی ئاژه‌اڵنن كه به‌شێوازی كۆڵین و داتاشینه‌وه دروستكراون دۆزینه‌وه‌و پێدراوێكن كه یادگا و په‌یامه‌كانی دونیای سیمبۆلی دوازده هه‌زار ساڵ پێش ئێستای پاشماوه‌كانی سیسته‌می جۆرێكی هه‌واڵ گه‌یاندنی به رۆژی ئه‌مڕۆمان گه‌یاندووه .په‌یكه‌ر و بونیاد ه ئایینیه‌كه‌ی گردی خرابه ره‌ش، به‌مه‌به‌ست له‌الیه‌ن مرۆڤی سه‌رده‌می نیۆلۆتیك پڕكراوه‌ته‌وه كه خۆشیان دروستیان كردوه .ئه‌گه‌رێكی به‌هێزه كه ئه‌و په‌رستگایه ناوه‌ندی كۆبوونه‌وه‌و گرووپه به‌یه‌كگه‌یشتنی شوێنی نێچیروانیه نیشته‌جێكانه كه له شوێن و ناوچه‌ی جیاوازه‌وه هاتوون .لێره‌دا به‌یه‌كگه‌یشتوون و ئاهه‌نگ و مه‌راسیمی www.komelge.com
گه‌وره‌یان ئه‌نجامداوه ،ئه‌مانه‌ش نه‌ك ته‌نیا رۆژێك ،ئه‌گه‌رێكی به‌هێزه به‌درێژایی چه‌ندین هه‌فته به‌رده‌وامبوون .ئه‌گه‌ر ژماره‌ی به‌شداربووه‌كان ره‌چاوبكه‌ین، ئه‌گه‌ری به‌هێزه كه ئه‌م ئه‌وا به‌یه‌كگه‌یشتنانه ،واته ئه‌و ئاهەنگانه له‌ناو دۆخێكی هاوكاری و به‌یه‌كه‌وه ژیاندا ئه‌نجامگیربوون .دروستكردنی ئه‌و به‌رد «په‌یكه‌ر» انه‌ی بارستایه‌كه‌یان چه‌ندین ته‌ن ده‌بێت ،گواستنه‌وه‌یان و چه‌قاندنیان به‌شێوه‌یه‌كی بازنه‌یی ،ئه‌و ئه‌گه‌ره به‌هێزتر ده‌كات. گردی خرابه ره‌ش شوێنێكی • پیرۆزه به‌شێوه‌یه‌كی گشتی له‌ئاست مێژووی لێكۆلینه‌وه‌شدا به‌مجۆره‌یه .ئه‌گه‌ر ئه‌و بوویه‌ره به ئه‌نسكلۆپیدیایه‌ك مه‌زه‌نده بكه‌ین ،وا دابنێین كه مێژووی جیهان له « »20به‌رگ پێكدێت ئه‌وا ده‌كرێ قۆناخی نێوان چاخی به‌ردینی كۆن و چاخی به‌ردینی نوێ «نیۆلۆتیك» وه‌ك به‌رگی «»21 بیست و یه‌كه‌مین جێگیربكه‌ین .گرنگی شوێنه‌واری گردی خرابه‌ره‌ش له‌وه‌دایه، له‌كاتێكدا چاوه‌ڕوانمان نه‌ده‌كرد و له‌و به‌رگه‌ی بیست و یه‌كه‌مین بێ ئاگابووین، ئه‌و قۆناخه‌ی گوزه‌ركردنی به‌شێوه‌یه‌كی زۆر ده‌وڵه‌مه‌ند و هه‌مه‌ڕه‌نگ گواستۆته‌وه. ئێستا به‌شێوه‌یه‌كی گشتی حەپەسانێكی ناوچه‌كه سەبارەت بەپێكهاته‌ی ئایینی جێگای باسه .هه‌روه‌ها ئه‌و زانیاریانه‌ی له ئاكامی پشكنینه‌كانی ئه‌و ده‌ڤه‌ره ده‌ركه‌وتوون ،ده‌ستپێكردنێكی نوێ بۆ تیۆڕی ،مۆدێل و بۆچوونی هاوپیشه‌كانم ده‌ڕه‌خسێت .خه‌باتێكی دیكه‌ی هاوشێوه‌ی لێكۆلینه‌وه‌كانی گردی خرابه ره‌ش بوونی نییه كه به‌م قۆناخه‌وه سه‌رقاڵ بێت.
رۆڵی گردی خرابه ره‌ش ئاشكرایه و له‌به‌رچاوانه .له په‌رتوكێكمدا به‌ناوی « بونیادنه‌ری كۆنترین په‌رستگا» گردی خرابه ره‌ش پێناسه كراوه كه له ساڵی 2007له‌الیه‌ن باڵوكراوه‌كانی هونه‌رو شوێنه‌واری توركیاش له‌ژێر ناوی « گردی خرابه ره‌ش ده‌ڤه‌ری ئه‌فسوونی و پیرۆزی نێچیروانه‌كانی چاخی به‌ردین» باڵوكراوه‌ته‌وه .هه‌روه‌ها له‌ساڵی 2009دا په‌رستگاكه‌ی گردی خرابه ره‌ش بووه به بابه‌تی راگه‌یاندنه خۆجێیی و بیانیه‌كان .له‌ساڵی « 1995چیای په‌رستگا پیرۆزه‌كان» مان دۆزیه‌وه .هه‌ركه‌سێكی خاوه‌ن خولیا و په‌یوه‌ست به بابه‌ته‌كه، بۆ بینینی ئه‌و په‌رستگای ه دێن و له‌ناو مه‌راق و حه‌په‌سانه‌وه به‌چاوی خۆیان ئه‌و كۆته‌ڵه سه‌رسوڕهێنه‌رانه‌ی مێژووی مرۆڤایه‌تی ده‌بینین ،ئیتر ئه‌و بۆشاییه‌ی پڕكردۆته‌وه كه له قۆناخی گۆڕانكاری و گوزه‌ركردن ل ه كۆمه‌ڵگه‌ی نێچیروانیه‌وه به‌ره‌و كولتووری جوتیاری «كشتوكاڵی» ل ه ئارادابوو .به‌ڵێ چیتر به‌و ره‌نگه «رەش« گه‌یشتووه كه پێشتر هێشتا دیار نه‌بوو .ئێمه به‌جۆرێك بیرمان ده‌كرده‌وه كه شوێنی نیشته‌جێبوونی جوتیاران «كشتیاران» له‌ئاكامی سه‌ره‌تایه‌كی ساده‌و خاكییه‌و ه پێكهاتووه .به‌اڵم نائاسایی بووه. ئه‌گه‌ر ته‌عبیره‌كه‌مان له‌جێگای خۆیدا بێت لێره‌دا ده‌هۆڵێك دڕاوه‌و ته‌قه‌ی بڕاوه .به‌اڵم فه‌راهه‌مبوونی ئه‌و قۆناخه‌ی گۆڕانكاری و شێوه گۆڕین له‌میانه‌ی گوزه‌ركردنێك كه ئێمه چاوه‌ڕوانی نه‌بووین و به‌بیرماندا نه‌ده‌هات ،وێنه‌یه‌كی نوێ و به‌رگێكی نوێ بۆ مێژووی مرۆڤایه‌تی به‌ده‌ست دێنێت.
39
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ناوچە دابڕێنراوەكان و په‌رله‌مانی كوردستان لەتیف فاتیح فەرەج سەرەتا : كوردستان په‌رله‌مانی بەرپرسیارەتیەكی گەورەی بەرانبەر ئەو ناوچانە لە ئەستۆیە ،كە هێشتا وەك پێویست كاری لەسەر نەكردوە، كات ێ لە 2013-5-25وۆرك شۆپێك سەبارەت « پڕۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان « بە ڕێوە چوو ،ئەو دەم دكتۆر یوسف محەمەد سادق بەرپر�سی ژووری توێژینەوەی سیا�سی بزووتنەوەی گۆڕان بوو كە هەرخۆیان بەو كارە هەستا بوون ،ئێستا دكتۆر یوسف سەرۆكی په‌رله‌مانی كوردستانە ،لەو گفتوگۆیەدا تەوەری سێیەم تەرخانكرابوو بۆ ناوچە دابڕێنراوەكان لە پڕۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستاندا ،خاڵێكی زۆر گرنگ لەو بابەتەدا پر�سی بوونی كەركوكی بوو لە په‌رله‌مانی كوردستان و چۆنێتی ێ و شوێنانەی دەگیرێنە بەر بۆ ئەو ر ئەم كارە ،بۆچوونەكە وەك ئەرك و پابەندی نەتەوەیی په‌رله‌مان بەم ناوچانەوە بەم جۆرە داڕێژرابوو « بوونی چەند كورسیەكی رەمزی لە په‌رله‌مانی كوردستان تایبەت بێت بە دانیشتوانی 40
ناوچە دابڕاوەكان ،ئەم كورسیانە هێمایەك دەبێت بۆ پابەندبوونی ئەخالقی هەرێم بە دانیشتوان و خاكی ئەم ناوچانەی دەرەوەی هەرێم و یەكێتی كوردستان، دەكرێت ئەم كورسیانە هەموو مافێكیان هەبێت جگە لە مافی دەنگدان ،یان لە بری ئەوە ئەنجومەنێكی تایبەت لە په‌رله‌مانی كوردستان بۆ ئەو ناوچانە دروستبكرێت، كە دەسەاڵت و شێوەی دانانیان بە یاسا رێك بخرێت ،ئەمە دەكرا لە دەرەوەی په‌رله‌مان دروستبكرێت و په‌رله‌مان سەرپەرشتی بكات بە مەرج ێ خەڵكی ناوچە دابڕێنراوەكان بن ،لە كورد و عەرەب و توركمان و ئەوانی دیكە. پەرلەمانی كوردستان بەكردنەوەی نوسینگەی په‌رله‌مان لە رۆژی -10-16 2014هەنگاوێكی نا بەرەو كاركردنی راستەوخۆ لەسەر ئەو ناوچانە ،لێ بەتەن ێ كردنەوەی نوسینگەیەك و هاوشێوەكردنی كارەكانی لەگەڵ نوسینگەكانی دیكەی په‌رله‌مان ،رەنگە شتێكی وا لە مەسەلەكە نەگۆڕێ، هەڵبەت ئەرك و كار و بەپرسیارەتی ئەم نوسینگەیە قورسترو زیاترو جیاوازترە لە نوسینگەكانی دیكەو بەپرسیارەتی
په‌رله‌مان و خودی سەرۆكی په‌رله‌مانیش كە لە وتاری كردنەوەی نوسینگەكەدا كۆمەڵێك مژدەو بەڵێنی دا زیاترە بەرانبەر بەم نوسینگەیە ،لەم نوسینەدا با�سی سەرەتاكانی كردنەوەو گیرو گرفتەكان ناكەم و هەڵیدەگرم بۆ كاتی خۆی، بەاڵم بەباوەڕی من هێشتا ئەم خولەی په‌رله‌مانیش وەك پێویست بە تەنگ و بە دەنگ خواستەكانی ئەم ناوچانەوە نەهاتوەو نەیتوانیوە النی كەم ئەو پردە پەیوەندیە دروستبكات كە ئامانجی سەرەكی لە دروستكردنی گرێدرابوو بە كردنەوەی ئەم نووسینگەیەوە. دەستوری هەرێم و پر�سی ئەو
• ناوچانە: دەستوری هەرێمی لەپڕۆژەی كوردستاندا هەست بە كێما�سی و بۆشاییەكی سیا�سی و قانونی گەورە دەكرێت بەرامبەر ئەم ناوچانە، ئەم پڕۆژە دەستورە نەیتوانیوە یان نەویستراوە روون و رەوان لەسەر ئەم ناوچانە رابوەستێ ،لە مادەی دووی ئەم دەستورەدا خاڵی یەكەم نووسراوە « كوردستان – عێراق قەوارەیەكی جوگرافی www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
مێژوویە پێكدێت لە پارێزگای دهۆك بە سنوری كارگێڕی ئێستایەوە و پارێزگاكانی كەركوك و سلێمانی و هەولێرو قەزاكانی « ...............ئەم پەرەگرافە پڕە لە هەڵەو ێ بە كورتی بەم شێوەیە پەڵە كە دەكر چارەسەر بكرێت « كوردستانی باشور – عێراق سەرجەم شارو شارۆچكەو ناوچەكانی باشوری كوردستان دەگرێتەوە « راستی ئەو جۆرە لە باسكردنی ناوچە دابڕێنراوەكان بەب ێ هۆ دەسبەردانە لە چەندین شوێن بۆ نمونە بەدرەو جەسان و زڕباتیەو هتد .خاڵی دووەمی هەمان مادە بۆ سنوری سیا�سی هەرێمی كوردستان پشت دەبەست ێ بە جێبەج ێ كردنی مادەی 140لە كاتێكا ئەم مادەیە پڕە لە كەندو لەند و لەمپەری زۆری لەبەردەمدایە. هەرچەند ئەم خاڵەیان تاڕادەیەكی زۆر پاشگەزبوونەوەشە لە خاڵی یەكەم. لە مادەی 35ی هەمان پڕۆژە دەستوردا باس لە مافی پێكهاتەكانی تر كراوە ،ئەم مادەیە بە ڕای من مادەیەكی گرنگە ،بەاڵم لەگەڵ خاڵی سێیەمی مادەی دووەمدا بەریەك كەوتنێك هەیە ،لە مادەی 35دا باس لە مافی ئۆتۆنۆم بۆ پێكهاتەكان ێ ل ێ لە خاڵی سێیەمی مادەی دووەمدا دەكر ێ هەرێمێكی تر لە ناو هەرێمدا دەڵ ێ ناكر دروست بكرێت ،گریمان ئەو ئۆتۆنۆمە تەواوی پارێزگای كەركوك وەك پارێزگا ویستیان لە چوارچێوەی هەرێمدا هەیانبێت ئەوسا چی ،چونكە لە رابردوودا كاتێك باسمان لە تایبەتمەندی كەركوك دەكرد هەندێك دنیایان لێدەهاتەوە یەك ،ئەگەر كەركوك و زۆربەی ناوچە دابڕێنراوەكان بە تایبەتمەندی خۆیان و بە شێوەیەكی ئۆتۆنۆم لە چوارچێوەی هەرێمی كوردستاندا جێیان بكرێتەوە ئایە www.komelge.com
هیچ لەمپەرێكی دەستوری هەیە. په‌رله‌مانی كوردستان لە پیاچوونەوە بە پڕۆژە دەستوری هەرێمدا پێویستە ئەم درزو كەلێنانە چارەسەر بكات و لە رووی سیا�سی و جوگرافیەوە راشكاوانەتر لەسەر ئەم ناوچانە بوەست ێ دیارە بەو تایبەتمەندیانەوە كە ئەم ناوچانە هەیانە.
په‌رله‌مانی كوردستان تا ئێستا بۆ هیچ یەك لەم كێشانە پڕۆژەو بەرنامەی نیە كێشەی سەرەكی ئەو ناوچانە: • ناوچەدابڕێنراوەكان كۆمەڵێك كێشەی قورسو كەڵەكە بووی چەندین ساڵەیان هەیە ،كە پێویست دەكات په‌رله‌مانی كوردستان بەجیاجیا قسەیان لەسەر بكات و هەر كێشەیەكیان بخاتە سەبەتەیەكی تایبەتەوە ،جیاكردنەوە لە باسكردناو گەڕان بە دوای چارەسەردا وادەكات دواتر كۆی چارەسەرەكە بخرێتە سەبەتەیەكی تایبەتەوەو ئەوەش ببێتە دۆسیەو پاكێجی تایبەت بەم ناوچانە ،ئەوەندەی من تێبینیم كردوە ،لەو بارەیەوە هێشتا ئەو پێداگری و شێلگیریە نابینرێ ،ئەمەش بەشێكی زۆری پەیوەستە بەو ملمالن ێ ناجۆرەی نێوان خودی كورد خۆیەوە لەو ناوچانە .لێرەدا ێ لە كێشەكان بەكورتی باس لە هەند دەكەین. كێشەی سیا�سی: -
ێ ئەم كێشەیەیە بكەینە چەند دەكر چڵێكەوە و قسەی تایبەتیان لەسەر بكەین : - 1كێشەی حیزبایەتی و بەحیزبی كردنی دامودەزگاكان لە نێوان كورد خۆیدا. حیزبە نێوان - 2كێشەی عەرەبیەكان و جیاوازی بیرو ڕا. حیزبە نێوان - 3كێشەی توركمانیەكان و كێشەی شیعە و سونەی توركمان لەو ناوچانە. - 4كێشەی نێوان كورد و ئەوانی تر. - 5كێشەی نێوان توركمان و عەرەب لەو ناوچانە. ئەم كێشانە هەموو بوونیان هەیە و هەریەك بە جۆرێك لەمپەرن لەبەردەم پێكەوەیی لەم ناوچانە ،په‌رله‌مانی كوردستان تا ئێستا بۆ هیچ یەك لەم كێشانە پڕۆژەو بەرنامەی نیە ،ئەوە جگە لەوەی تەنانەت روون و رەوان نازانێ ئەوانیش چیان دەوێت ،ئەمەش بەهۆی ئەوەی تا ئێستا گفتوگۆی راشكاوانە لەو بارەیەوە نەبووە ،جگە لە رێگە چاری مادەكانی 58ی دەستوری كاتی و 140 دەستوری هەمیشەیی و پڕۆژەكەی تاڵەبانی بۆ ئەنجومەنی نوێنەران و ئەو لەمپەرانەی هاتنە بەردەم جێبەج ێ كردنی مادەی ،140 ئەمە لە كاتێكا هیچ ئاسۆیەكی جێبەجێ كردنی ئەو مادەیە بەدیناكراو بەدیناكرێ. كۆكردنەوەی ئەم هەموو نەیاریە بۆ ئەوەی كار لەسەر دۆزینەوەی رێگە چارێك بكرێت كارێكی ئاسان نیە ،بەاڵم هی ئەوەش نیە دەستی بۆ نەبرێ ،بەبڕوای من لە یەكەمین هەنگاودا پێویستە په‌رله‌مانی كوردستان گرووپ گرووپ ئەو نەیارانە بەیەكتر كۆبكاتەوەو دیدو سەرنجی هەموو الیەنەكان وەربگرێت و دواتر كار لەسەر 41
NO:15 - 1 March 2017
ئەوە بكات كۆی خاڵە هاوبەش و ناكۆكەكان بخاتە دوو سەبەتەوە ،خاڵە هاوبەشەكان بكاتە سەرەتای گەڕان بەدوای چارەسەری كێشە سیاسیەكاندا ،بۆ ئەمە الم وایە ێ لەگەڵ پەرلەمانتارانی عێراقی ئەو دەكر ناوچانەش گفتوگۆ بكرێت. •
كێشەی زەوی و زار :
بـــــەعـــــس لــــــە نــــاوچــــە دابڕێنراوەكان سیاسەتی جۆراوجۆری پ ــی ــادەك ــردوە ،لــەوانــە ت ــەع ــری ــب ،تــەبــعــیــس، تـــەرحـــیـــل ،هـ ــەروەهـ ــا ت ــێ ــك ــدان ــی نــەخــشــەی ئیداری لەناوچە دابڕێنراوەكان كێشەیەكی زۆری زەوی و زار هەیە سەرەڕای دەرچوونی یاسای تایبەتیش بۆ گێڕانەوەیان هێشتا وەك پێویست چارەسەر نەكراون، بەشێك لەو زەویانە بە یاسای چارەسەری كێشەی موڵكداریش چارەسەر ناكرێن بۆیە پێویستە بۆ چارەسەر كردنیان په‌رله‌مانی كوردستانیش قسەی خۆی هەبێت ،بەتایبەت بۆ ئەو گوندانەی كە دەكەونە سەر سنورەكانی نێوان كوردو عەرەب و كاتی خۆی بەعس بەب ێ گەڕانەوە بۆ خاوەنە رەسەنەكانیان داگیری كردوە 42
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
و بەخشیویەتی بەخەڵكی تر ،بۆ نمونە بەشێكی زۆریان تەعریب كراون ،ئەمەش وای كردوە ئێستا عەرەبەكانی ئەو ناوچانە خۆیان بە خاوەنی بزانن ،وەك زۆربەی زەویەكانی سنوری مەتارە كە بە تاپۆ هی تاڵەبانیەكانە عەرەب دەستی بەسەردا گرتووە ،یان زەویەكانی باجوان بەنمونە، راستی سەرەڕای ئەوەی دەستەی كێشە موڵكداریەكان زۆربەی ئەو یاسایانەی هەڵوەشاوەتەوە كە بەعس بۆ تەعریب و دەسبەسەرداگرتنی ئەو زەویانە دەریكردوە ،بەاڵم ئەمە نەبوەتە هۆی ئەوەی ئەو زەویانە بگەڕێنرێنەوە بۆ خاوەنەكانیان. په‌رله‌مانی كوردستان لەم بابەتەدا دەتوان ێ بەدواداچوون بۆ ئەو كێشانە بكات و الیەنە ناكۆكەكان بگەیەنێتە یەكتر بۆ ئەوەی چارەسەر بۆ ئەو بابەتە بدۆزرێتەوە، من سەبارەت بەم پرسە قسەم لە گەڵ لقی جوتیارانی كەركوك كرد دیار بوو ئەوان زانیاری وردیان لە بارەی كێشەكانەوە البوو ،بۆیە دەكرێت بەر لە هەر شت په‌رله‌مان لەگەڵ جوتیارانی كەركوك لەو بارەیەوە گفتوگۆ بكات و زانیاریەكان وەربگرێت. كێشەی رێكخستنەوەی ئیدارە: • بەعس لە ناوچە دابڕێنراوەكان سیاسەتی جۆراوجۆری پیادەكردوە، لەوانە تەعریب ،تەبعیس ،تەرحیل، هەروەها تێكدانی نەخشەی ئیداری ،ئەنفال و سڕینەوە ،گۆڕینی ناسنامەی نەتەوەیی و هەتا دوای ،ئەم كارانەی بەعس لە مەودای دەیان ساڵدا كراون ،النی كەم لە هەشت مانگی ساڵی 1963و دواتر لە ساڵی 1968 وە بۆ ساڵی 2003تەنیا ماوەی نێوان 1968 بۆ 2003دەكاتە 35ساڵ ،لە دوای ساڵی
2003وە هیچ هەنگاوێكی ئەرێنی نەبینرا بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە ،بەتایبەت كێشەی رێكخستنەوەی نەخشەی ئیداری، بەعس نەخشەی ئیداری زۆر پارێزگاو ناوچەی تێكداوە لەوانە: - 1لە پارێزگای كەركوك لە سااڵنی 1977-1976هەریەك لە قەزاكانی خورماتوو ،كفری ،كەالر ،چەمچەماڵ لە كەركوك دابڕێنران. - 2دەیان گوندی پارێزگاكانی هەولێر و كەركوك ئەمبەرو ئەو بەریان پێكراوە ئەوە جگە لە سەرگەڕان و پردێ. ناحیه - 3چەندین هەڵوەشێنراونەتەوە بۆ نمونە بەیەك بڕیار لە ساڵی 1987لە سنوری پارێزگای كەركوك ناحیه‌كانی « شوان، قەرەحەسەن ،قەرەهەنجیر ،یایچی « هەڵوەشێنرانەوە جگە لە تەختكردن و ئەنفالكردنی ناحیه‌كانی « قادركەرەم، سەنگاو ،ئاخجەلەر ،نەوجول «. - 4هەروەها لە دهۆك و موسڵ و بەغداو كەربەالش ئەم دەسكاری كردنە بوونی هەیە . لە چوارچێوەی مادەی 140دا كە دەبوایە لە 2007-12-31تەواوی تەواو جێبەج ێ كرابا ،چارەسەری كێشەی رێكخستنەوەی ئیدارە دەكەوتە نێو خانەی « ئاسایكردنەوەوە» نەكرا كەسیش لەسەر ئەو بابەتە لێپرسینەوەی لەگەڵ نەكرا لە كاتێكا نوری مالكی لەكارنامەكەی خۆیدا لە خولی یەكەمی سەرەك وەزیریدا -2006 2010بەڵێنی جێبەج ێ كردنی مادەی 140ی داو نەیكرد دەقی كارنامەكە بە واژۆی مالكی لە نێو پڕۆتۆكۆلەكانی په‌رله‌مانی عێراقدا هەیەو لەبەردەم په‌رله‌مانیش خوێندرایەوە ،كورد بۆ یەكجاریش لەم www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
روەوە سەرزەنشتی مالكی نەكرد. په‌رله‌مانی كوردستان چەندین بەڵگەی لەبەر دەستە تا كاریان لەسەر بكات بۆ قسە لەسەركردنی ئەو ناوچانەو هەوڵدان بۆ گێڕانەوەیان بۆ دۆخی ئاسای ،بەتایبەت ئەوەی دەكەوێتە سنوری پارێزگای كەركوكەوە ،لەو بەڵگانە: یەكەم :خودی مادەی 140كە لە هەناوی مادەی 58وە دەرچووە و دەبوایە لە 2007 -12 -31جێبەج ێ بكرایە. دووەم :خاڵی بیست و دووی كارنامەكەی مالكی لە خولی یەكەمی سەرۆكوەزیریدا كە بەڵێنی دابوو مادەی 140جێبەج ێ بكات. سێیەم :هەڵوەشانەوەی كۆی یاساكانی بەعس لە سەردەمی بریمەردا ساڵی .2004 چوارەم :بەجێهێشتن و راكردنی سوپای حكومەتی عێراقی لە زۆربەی ناوچە دابڕێنراوەكان لە كاتی پەالماری داعشدا بۆ نمونە لە ناوچەكانی داقوق و خورماتوو سەعدیە و جەلەوالو سلێمان بەگ و مەخمورو شەنگال و زومارو شوێنەكانی تر . كێشەی خاوەندارێتی و • پێكەوەیی: رەنگە یەك ێ لە كێشە سەرەكیەكانی ئەم ناوچانە پر�سی خاوەندارێتی كردن بێت، ئەمە بە بڕوای من پەیوەستە بە نەبوونی دیموكرا�سی و متمانە بەیەككردنەوە، راستی ئەگەر دۆخێكی دیموكرا�سی هەبێت و پێكهاتەكان متمانە بەیەكتر بكەن ،پێداگیری خاوەندارێتی كردنیش بەرەو كاڵبوونەوە دەچێت ،بەاڵم ناكرێ لەم بابەتەدا رۆڵی خەراپی دەرو دراو�سێ لە بیر بكرێت ،هەندێك دەستوەردان لە كاروباری ئەم ناوچانە وای كردوە كە هەموو بە گومانەوە سەیری یەكتربكەن www.komelge.com
و متمانەیان بە یەكتر نەبێت ،لەبارەی ئەم پرسەوە وەك پێشتر باسمان كرد په‌رله‌مانی كوردستان دەتوان ێ دیدی الیەنە ێ و دواتر لەسەر ناكۆكەكان وەربگر خاڵە هاوبەشەكانی پێكەوەیی پڕۆژەی
په‌رله‌مانی كوردستان ،دەكرێ لە رێی بایەخدان بە چەمكەكانی ئینسانی بوون و كەركوكی بوونەوە كێشە نەتەوەیی و سیاسیەكان تا رادەیەكی زۆر كاڵبكاتەوە پێكەوە ژیانی ئاشتیانە لەو ناوچانە بونیاد بنێ ،الم وایە بۆ ئەو مەبەستە ،ئێستا لە هەركات بارودۆخ لە بارترە ،ئێمە دەزانین سیا�سی گەلێك هەن ،زیاتر الیەنی نەرێنی و رەشبینی بە سیاسەتكردنیانەوە دیارە، بۆ نمونە هەندێك هەڵوێستی ئەرشەد ساڵحی ،كە زۆر جار ئەو هەڵوێستانە و شێوازی دەربڕینەكەیان رەنگە زیانی زیاتر بێت لە سود ،لەگەڵ ئەوەشدا لە چوارچێوەی ئازادی بیروڕادا پێویستە رێزی لێبگیرێ ،دڵنیام بۆ هەموو ئەمانە دەرچەیەك هەیە ،ئەمەش هەموومان لە یەكتر نزیك دەكاتەوە ،پەرلەمان دەتوانێ
زەمینەكانی ئەو دەرچەیە بدۆزێتەوەو بیڕەخسێنێ ،بۆ نمونە كات ێ بارزانی ێ« بڕیاری دا ناوچە دابڕێنراوەكان ناوبنر ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم « ئەگەرچی ئێمە تێبینی خۆمان لەسەر شێوازی ناونانەكە هەبوو ،بەتایبەت لەو روەوە كە داننان بوو بەوەی ئەم ناوچانە لە دەرەوەی هەرێمن و ئەوەش وەك دیكۆمێنتێك لە رووی قانونیەوە دوو سەرەیە ،لەگەڵ ئەوەش یەكسەر بەدوای ئەو بڕیارەدا ساڵحی بۆ مەدا پرێس با�سی لەوە كرد كە ئەم ناوچانە توركمانین ،راستی ێ كوردستانی واتە جگە لە كورد كە دەگوتر خەڵكی دیكە�شی تیایە ،بەاڵم كە دەگوترێ توركمانی من لە كاك ئەرشەد ساڵحی دەپرسم ئەم ناونانە چی بیر دەخاتەوە، ئێستا ئەوە كۆتای هات و هیچیش رووینەدا، ئەو بۆ كردنەوەی نوسینگەی په‌رله‌مانیش هەمان هەڵوێستی بوو ،لە كاتێكدا ئێستا نوسینگەكە توركمانیش رووی تێدەكەن و بە هی خۆیانی دەزانن ،تەنانەت پێشوازی لە بیروڕاكانی�شی دەكرێت ،بەاڵم كەركوكی بوون و ئینسانی بوون كۆمان دەكاتەوە، ێ لە رێی په‌رله‌مانی كوردستان ،دەكر بایەخدان بە چەمكەكانی ئینسانی بوون و كەركوكی بوونەوە كێشە نەتەوەیی و سیاسیەكان تا رادەیەكی زۆر كاڵبكاتەوە. پەرلەمان دەتوان ێ چی بكات: • ێ قسەمان لە بڕگەكانی پێشودا هەند لەسەر ئەوە كردوە په‌رله‌مانی كوردستان دەتوان ێ چی بكات ،لێرەشدا بە كورتی ێ خاڵی دیكە دەوەستین، لەسەر هەند هەرچەند بە بڕوای من په‌رله‌مان هەر لە ئێستاوە دەتوان ێ زەمینە بڕەخسێنێ بۆ گفتوگۆیەكی كراوە بۆ ئەوەی 43
NO:15 - 1 March 2017
كەركوكیەكان هەم بەشداری هەڵبژاردنی هەرێم بكەن لە ئایندەدا هەم نوێنەریان هەبێت بۆ په‌رله‌مانی كوردستان ،ئەمە نەك هەر بۆ كورد بۆ پێكهاتەكانی تریش، پەرلەمانی كوردستان دەتوان ێ لە ئێستاوە ئەم كارانە بكات و دۆسیەی تایبەتیان بۆ ئامادە بكات. یەكەم :لەگەڵ پەرلەمانی عێراقی : په‌رله‌مانی كوردستان بۆ چارەسەری ێ لێژنەی كێشەی ئەو ناوچانە دەكر هاوبەش لەگەڵ په‌رله‌مانی عێراق دروستبكات ،باشتریشە نوێنەرەكانی
مادەی 140هەر وەك مادەیەك لە دەستوردا مایەوەو كاری لەسەر نەكرا پەرلەمانی عێراق لە خەڵكی ئەو ناوچانە بن ،پەرلەمانی عێراق كەم و كوڕی زۆری بەرانبەر ئەو ناوچانە نواندوە ،بەتایبەت لەو روەوە كە لەكاتی خۆیدا نەیتوانیوە نەمادەی 140جێبەج ێ بكات نە لەوانە بپرسێتەوە كە كەمتەرخەمیان هەبووە لەو بارەیەوە. دووەم :لەگەڵ پێكهاتەكان: په‌رله‌مانی كوردستان سەرەڕای ئەوەی ێ داوای دیدو سەرنجی پێكهاتەكان دەكر بكات بۆ ئایندەی ئەو ناوچانە ،جگە 44
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
لەوەش دەتوان ێ لە گەڵیان دابنی�ش ێ و پێكەوە قسە لەسەر پتەوكردنی خاڵە هاوبەشەكان بكەن ،من دڵنیام لە ناوپێكهاتەكانی كەركوك و خەڵكی ناوچە دابڕێنراوەكاندا زۆرن ئەوانەی دەیانەوێ لەبارەی چارەنو�سی خۆیانەوە گفتوگۆ بكەن ،زۆربەشیان دیدو سەرنجی بەجێ ێ كاریان و گونجاویان هەیە ،كە دەكر لەسەر بكرێت ،من بۆ خۆم دیدو سەرنج و پێشنیازی زۆر جوانم لەو كەسانە بینیوە. سێیەم :لە گەڵ حكومەتی هەرێم: حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ئێستا بەدواوە ئەركێكی زۆرتری بەرانبەر بەو ناوچانە دەكەوێتە ئەستۆ لەبەر ئەوەی ئیدی لێرە بە دواوە بە فەرمی نەوتی كەركوك لەبۆریەكانی هەرێمەوە ێ كە په‌رله‌مانی دەڕوات ئەوەش وادەخواز كوردستان و حكومەتی كوردستان پێكەوە كار لەسەر ئەو بابەتە بكەن ،لەماوەی رابردودا پر�سی ناردنی نەوت لەو بۆریانەوە كێشەو وتو وێژی زۆری بە دوی خۆیدا هێنا ،دەبێت ئەمە چارەسەر بكرێت و لە بەحیزبی كردن رزگار بكرێت ،النی كەم حكومەتی هەرێم دەتوان ێ نوسینگەی دایك بۆ نوسینگەی وەزارەتەكان لە كەركوك بكاتەوە ،بەتایبەت ئێستا كە نوسینگەی وەزارەتی خوێندنی بااڵ كراوەتەوەو كارئاسانی بۆ خوێندكارانی ئەو ناوچانە ێ ئەمە سەرەتایەك بێت دەكات ،دەكر بۆ كردنەوەی نوسینگەكانی دیكەش. په‌رله‌مان دەتوان ێ رۆڵی پاڵپشتی و هاندان لەو روەوە ببین ێ بەتایبەت لە ئێستادا كە زۆرێك لە كێشەكان دێنە بەردەم نوسینگەی كەركوكی په‌رله‌مانی كوردستان. مادەی :140
مادەی 140پوختەو كورتكراوەی مادەی 58ی یاسای ئیدارەی دەوڵەتی عێراقە ،ئەم مادەیە لە �س ێ قۆناخ پێكهاتوە « ئاسایكردنەوە ،سەرژمێری ،راپر�سی « ئەوەی جێگەی نیگەرانیە كورد سەرەڕای بوونی ئەندامی زۆری لە لێژنەكاندا، سەرەڕای رۆڵی لە نوسینەوەی دەستوری عێراقی و مادەی 140ی ئەو دەستورەدا، كەچی ئەو مادەیەی بە كۆمەڵ ێ كەم و كوڕیەوە قەبوڵ كردوە ،من پێشتر هەر پاش دەرچوونی دەستوری عێراقی و بوونی ئەو مادەیە تێیدا وتارێكم لەسەر ئەو مادەیە نوو�سی بە ناونیشانی كەركوك لەبەردەم ێ كەم و هەڕەشەی مادە 140دا ،لەو كوڕیەكانم دیاری كردبوو ،بەاڵم هەرزوو ئەو مادەیە نەیارو دژی زۆری بۆ پەیدا ێ لێرەدا بچمەوە سەر بوو ،كە من نامەو ئەو باسە ،بەاڵم گرنگە ئێستا په‌رله‌مانی كوردستان دوا قسەو هەڵوێستی خۆی لەسەر ئەو مادەیە دەربڕێ. لەو مادەیەدا دەیان پرسیاری بێوەاڵم هەیە ،ك ێ و چۆن و بە چ شێوازێك ئاسایكردنەوەو سەرژمێری و راپر�سی دەكرێت ،وەاڵمی كۆی ئەم پرسیارانە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو لیژنە په‌رله‌مانیەی كە پێویستە لە په‌رله‌مانی كوردستان لەسەر ئەم مادەیە گفتوگۆ بكەن. جێگرەوەی مادەی :140 • مادەی 140هەر وەك مادەیەك لە دەستوردا مایەوەو كاری لەسەر نەكرا، چی بكرێت ،ئایە په‌رله‌مانی كوردستان هیچ جێگرەوەیەكی ئەو مادەیەی هەیە، ئایە هیچ بەرنامەیەكی هەیە بۆ ئەوەی هەق بگەڕێتەوە بۆ خاوەن هەق وقەرەبوی ئەو دیرۆكە پڕ ستەمكاریە بكرێتەوە ،بۆ ئەمە پێویستە په‌رله‌مانی كوردستان بە www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
دوای جێگرەوەیەكی قانونیدا بگەڕێ ،النی كەم لەبەر خوێنی ێ بەهەمان شێوەی ئەو شەهیدانەی لەم ناوچانە رژان ،ناكر جاران مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخەی ئێستا بكرێت .بۆ ئەمە پێویستە په‌رله‌مان بەرنامەی خۆی هەبێت. بۆ مێژوو ئەوەش دەنوسم كە ئەوانەی لە بەغدا لەو سەروبەندە نوێنەرایەتی كوردیان دەكرد و رۆڵیان لە مەجلی�سی حوكم و دواتر بونیاد نانەوەی عێراق و نوسینەوەی دەستوردا هەبوو بریتی بوون لە: مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی جەالل تاڵەبانی سكرتێری یەكێتی سەالحەدین بەهائەدین ئەمینداری یەكگرتوو دارا نورەدین مەحمود عوسمان وەزیرەكانی كورد لەو سەردەمە :وشیار زێباری دەرەوە لەتیف رەشید سەرچاوەكانی ئاو نەسرین بەرواری شارەوانیەكان محەمەد تۆفیق رەحیم پیشەسازی
عەبدولرەحمان سدیق ژینگە لە سەردەمی عەالویدا 2004 رۆژ نوری شاوەیس جێگری سەرۆك كۆمار فواد مەعسوم سەرۆكی كۆمەڵەی نیشتمانی عیراق وەزیرەكان بەرهەم ساڵح جێگری سەرۆك وەزیران وشیار زێباری دەرەوە لەتیف رەشید سەرچاوەكانی ئاو نەسرین بەرواری شارەوانی بەختیار ئەمین مافی مرۆڤ ئەم ناوانە زۆربەیان بەردەوام دووبارە دەبنەوە جگە لە هاتنی ناوی تر وەك « عارف تەیفور ،عەبدولباست كەریم مەولود، جوان فواد مەعسوم ،هادی ئیدریس ،فەوزی حەریری ،بەیان دزەیی « ئەم ناوانە النی كەم تا 2009لەگەڵ شیعەو سونەی عەرەب حوكمی عێراقیان كردوە ،عێراقێك كە لە دوای رووخانی سەدامەوە بۆ یەك مانگ ئارامی بە خۆیەوە نەبینیوە و كوردیش هێشتا پابەندە پێیەوە.
وێنه‌ی چۆڵبوونی په‌رله‌مان به‌رده‌وامه
www.komelge.com
45
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
کوردێن شه‌به‌ک دناڤبه‌را گێژه‌ڤانکا کوردایه‌تى و عه‌ره‌ب کرنێ دا ئه‌کره‌م خالد ئه‌بدولکه‌ریم(سه‌ید ئه‌كره‌م) /دهوک
به‌شا ئێكێ ده‌ڤه‌را شه‌به‌کایه‌تى دکه‌ڤیتن ناڤ سنورێ پاریزگه‌ها میسل ل باکورێ رۆژهه‌التى عێراقێ ،ل ناوچه‌یه‌کا سنورداى ل سه‌ر رێکا دهوک – هه‌ولێر ژ ئالیه‌کى و ژ ئالیه‌کێ دى ل سه‌ر رێکا میسل – که‌رکوک ،ل سه‌ر درێژیا رویبارێ دیجله و خازرى ،ل که‌نارێ باژێرکێ حه‌مدانیه ،دبیتن ده‌ڤه‌ره‌کا ساکار و نه‌پویته پێ کرى ژ الیێ رژێمێن ئێک لدویڤ ئێکێن عیراقێ. شه‌به‌ک خه‌لکه‌کێ ساده‌و دلپاقژن، ب مه‌ردایه‌تى و حه‌ژێ کرنا مروڤایه‌تیێ، ناڤ و ده‌نگێ وان هاتیه به‌الڤبوون، مژویلن ب چاندنا کشتوکالى و خودان کرنا مه‌روماالتى ،ب هه‌بونا زور ئه‌گه‌ران خاندن زوى لناڤ به‌الڤ نه‌بویه ،گرنگترینێ وان ئه‌گه‌را ،دویراتیا وان ژ خاندنگه‌ه و هه‌ژارى و نه‌داریا وان و نه‌پویته‌دانا ده‌وله‌تێ ،گوندێن وان به‌الڤ بوینه بره‌نگه‌کێ نه‌رێک و پێک و مالێن وان به‌ربه‌الڤ هاتیه‌نه دروست کرن ،ژ ئاجورێن ئاخێ ،هه‌ردیسان ب به‌رێن روى کرى بئاخێ هاتنه ئاڤه‌دان کرن. 46
شه‌به‌ک کومه‌ڵگه‌هه‌کێ شولکه‌ر و دلپاک و خزمه‌تکارن ،دپه‌یوه‌ندیێن خو یێن جڤاکى دا زور گرێدانیێن ره‌سه‌ن هه‌نه ،ئه‌و لناڤ خه‌لکێ ده‌ڤه‌رێ زور دخوشتڤینه ،چونکى حه‌ز ژ مروڤایه‌تیێ دکه‌ن و دراستگونه و خزمه‌تکارن ، ئه‌میینن بو دوست و هه‌ڤالێن خو ،هه‌ر دیسانێ ب دینێ خوڤه زور دگرێداینه، ئیسالمیێن مه‌زهه‌ب شیعى و سونینه. ئه‌و بزمانه‌کى دئاخڤن ،جودایه ژ هه‌مى زمانێن خه‌لکێ ده‌ردورێن میسل، له‌ومانێ هنده‌ک دبێژن ئه‌و کوردن، هنده‌ک ژى دبێژن تورکومانن یان ژ نه‌سه‌ل عه‌ره‌بن ،هنده‌ک ژى دبێژن ئه‌و خێله‌کا بتنێیه ،هاتیه‌نه پێکڤه گرێدانێ بمه‌زهه‌بێ جه‌عفه‌ریێ شیعى ڤه ،یێ کو پرانیا وان پێگیریێ پێ دکه‌ن، هه‌رگوتنه‌کێ ژى ژڤان به‌لگه و پشته‌ڤانى کرنێن خو هه‌نه ،دڤێتن مروڤ یێ بهێن درێژ بیتن تاکو بگه‌هیتن راستا ره‌سه‌نیا ڤى ملله‌تى. گه‌روک و نڤێسه‌ڤان ئێک دوو ناگرن ل سه‌ر ناڤێ شه‌به‌کا ،قاموس ل سه‌ر هندێ کوم دبن ،بنیاتێ تشتى(اصل ْ ْ ال�شى)، ال�شى) ،یان بنێ تشتى(اسفل
ژبه‌رهندێ بوزانینا ره‌گه‌زێ دروستێ وان دڤێتن لێکولین و لێ گه‌ریان بهێنه کرن ،ژ بلى کێم په‌رتوک ل سه‌ر شه‌به‌کا هاتینه نڤێسین ،دگه‌ل هندێ دا نڤێسه‌ر زوهێر کازم عه‌بود بزاڤ کرینه ،لێ گه‌ریانێ ل ره‌گه‌زێ وان بکه‌تن ،ئه‌و په‌رتوکێن ل سه‌ر شه‌به‌کا ده‌رچوین(کیتاب الصراف1954 -ز ،کیتاب الکاتب ملحات عن الشبک 2000ز ،کیتابا احمد شوکت الشبک الکورد املنسیون) ،هه‌ردیسان نڤێسینێن( باحث د .رشید الخیون ،ادهم عبدالعزیز ،رشید البندر ،اسماعیل سولتان ،نڤێسه‌ر شاخه‌وان ،السید صافى الیاسرى ،) ...ئه‌ڤان لێگه‌ر و نڤێسه‌ران کێشا شه‌به‌کان دایه دیار کرن ،دبیتن په‌یڤا شه‌به‌ک ،په‌یڤه‌کا هاڤى بیتن ،چونکى ئه‌و وه‌کى ملله‌ت د چ نڤێسار و سه‌رژمێریێن ده‌وله‌تێ دا نه‌هاتیه دیار کرن. د (موحیت املوحیت دا یا بوترس البستانى هاتیه ،دبێتن شه‌به‌ک تشته‌که بتشته‌کى که‌ڤتى و تێکه‌لى هه‌ڤدوو بویه و ل ناڤکدا بشفتنه ،عه‌ره‌ب دبێژن شه‌به‌ک یانى ته‌ڤلى هه‌ڤبوون ،چوونا تبال بوناڤ تبال ،یانى چوونا ناڤک و تێکه‌لى www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
َ ئیبکبوون ،دبیتن مه‌ره‌م ژێ ئه‌و بیتن، تێکه‌لبونا خه‌لکه‌کێ جودا جودا ،چونکى لوێ ده‌ڤه‌رێ ژ الیێ نه‌ته‌وه‌یى ،کورد و عه‌ره‌ب و تورکومان هه‌نه ،هه‌ردیسانێ ژ الیێ دینى( مه‌سیحى ،ئێزدى ،بسلمان سنه و شیعه) هه‌نه ،ئه‌و وه‌سا هزر دکه‌ن ژ به‌ر ئه‌نجامێ ڤان دین و نه‌ته‌وان شه‌به‌ک دروست بوینه ،هه‌ردیسان وه‌سان دده‌نه خویاکرن ژ زور ناڤلێنان دروست بوینه ،وه‌کى شه‌به‌کا ماسیا پێ دگرن لناڤ ئاڤێ ،شه‌به‌کا په‌نجه‌را دپارێزیتن، شه‌به‌کا ته‌یروته‌والێ پێ دگرن ،شه‌به‌کا لسه‌ر بوریێن ئاڤوجوکا هاتیه دروست کرن ...تورا ره‌گه‌زى لنلڤبه‌را مروڤان، هه‌ردیسان ده‌ڤه‌ره‌ک هه‌یه لسه‌ر سنورێ سعودیه دبێژنێ(الشبکه) ژ رویێ ئیدارى ،سه‌ر بپارێزگه‌ها نه‌جه‌فێ ڤه‌یه ،نڤێسه‌رێ عێراقى عه‌باس عه‌زاوى د په‌رتوکا خودا(العێراق بین االحتاللین) دا دبێژیتن ،زور ژ که‌ڤندا تورکومانى هاتیه‌نه عێراقێ( به‌ریا مه‌غول و ته‌تارا)، ئه‌و لناڤ خێلێن عه‌ره‌بى و کوردى دا حه‌لیانه ،ل سه‌ر تیرێن تورکومانى دبێژیتن :که‌ڤنترینێ خێلێن وان(البیات)، ئه‌و خوجن ل که‌رکوک و به‌ره‌ڤ پارێزگه‌ها واست ،پا�شى پشکا هه‌ره زور لباژێران به‌الڤ بوون ،تێکه‌لى خێلێن عه‌ره‌بى بوون ،تایێ ژ هه‌میان بناڤ و ده‌نگترێ ئه‌لبستملیه( به‌رانکێن وان ئه‌مله‌حمودیه ،عزدینیه ،یه‌بالیه) ،پیر ئه‌حمه‌د به‌رانکێن وانن :بوعه‌لى ئه‌لناصر، ئه‌لبوخالد ،ئه‌ڤه تێکه‌له‌که ژ تورک و عه‌ره‌با ،تێکه‌له‌کێ کوردى ژى دگه‌ل دا هه‌نه ،روینزیت عه‌ره‌ب تێدانه ،اسماعیل بیکلیه سه‌روکێ وان فارس کورێ حاج مه‌حه‌مه‌د به‌گێ ،ئه‌و دبیتن سه‌روکێ www.komelge.com
هه‌مى به‌یاتیا ،قه‌ره‌ناز ،برواجلیه ،حسن درلیه ،ئه‌لئه‌مرالیه ،مرادلیه ،ده‌اللو، ئه‌لبوولى ،قوشجیه( سه‌روکێ وان حه‌مید ئاغا ،ژوان ئالکنه ل به‌غدایێ)، یه‌نکیجیه(کوردتێدا هه‌نه) ،ناڤێ ڤان به‌یاتیا هاتیه گوتن د( دیوان اللوغاتدا)، د شێوه‌یێ(ئوسمانلى)دا یا ئه‌حمه‌د وفیق پاشا ،ئه‌و به‌ربه‌الڤن لعێراقێ و لده‌رڤه،
ئه‌دمونس دبێژیتن، شه‌به‌کێن میسل و که‌رکویکێ هه‌ردووک ژ ره‌گه‌ز تورکومانن هه‌ردیسانێ هاتیه گوتن د(تاج العروس) دا ،دئه‌ولیاچه‌له‌بى دا ،فزولیێ هوزانڤانێ ناڤدارێ عێراقى گوتن و داخویانین ل سه‌ر هاتینه برێدا برن . هه‌ردیسان عه‌زاوى به‌ح�سێ تیره‌یێن تورکومانى دکه‌تن ،قه‌راولس:ژ تیره‌یێن مه‌نغولى ،دژیتن ل نێزیک مه‌نده‌لى، صارلیه(ناڤوده‌نگترین ئه‌لخه‌لجیه، گوندێن وان ،ده‌ربه‌ند سارلو ،زنکل، قوله‌به‌ند ،تل حه‌میدیه ،که‌به‌رلو، زاره‌خاتون .) ...نڤێسه‌ر کامل مسته‌فا ئه‌لشه‌یبى دبێژیتن :شه‌به‌ک ژ خێلێن تورکومانى دروست بوینه ،ئه‌و دچنه سه‌ر به‌کداشیان ،رێگرێن ته‌ریقه‌تا صوفینه برێبه‌ریا حه‌یده‌ر کورێ جونه‌یدى ،لده‌مێ ده‌ستپێکا دیار بونا رێکا صوفیگه‌ریێ .رێبه‌رێ رێبازا وان حه‌یده‌ر جونه‌ید یێ کو ژ تورکێن ئازه‌ربێجانێ
یه ...بریاردا پارچه قوماشه‌کێ لێکپێچاى ژ دازده گه‌ریا و ئاالندى د په‌روکه‌کێ سوردا ،ل سه‌رێ خو بکه‌ن ،وه‌کى ئیشاره‌ته‌کێ بو دووازده ئیمامێن شیعى، هوسان گوتنێ(قزلباش) ،به‌کدا�شى و قزلباش هه‌ردووک تورکومانن ،پیروزى و برێداچونێن وان یێن دینى وه‌کى ئێکن و هه‌دووک رێگرێن صوفیگه‌ریا ئیرانینه. ئه‌دمونس دبێژیتن ،شه‌به‌کێن میسل و که‌رکویکێ هه‌ردووک ژ ره‌گه‌ز تورکومانن ،هه‌ردیسان ئه‌لعومه‌رى دپه‌رتوکا خویا (الحصار االقتصادى و الدمار)دا ،دبێژیتن شه‌به‌کێن مه‌زهه‌بێ شیعى هه‌مى تورکومانن ،ئه‌حمه‌د حامد ئه‌لصه‌راف د په‌رتوکاخودا(الشبک)، دبێژیتن :شه‌به‌ک تورکێن هه‌التینه ل پێتریا بیست گوندێن ده‌ردورێن روژهه‌التا میسل ،لێسه‌رژمێرا وان دگه‌هیتن ،ده‌ه تاکو پازده هزار که‌سا ،د .داود ئه‌لچه‌له‌بى دبێژیتن شه‌به‌کا به‌ریا سیه تا چل ساال به‌کداشیه دکرن ،ل ناڤبه‌را جبله و قونیه و ئیراشاد وه‌ردگرت ،دبێژیتن ئێک ژوان دچیتن سه‌ردانا که‌ربه‌الیێ ،دچیتن ده‌ڤ وه‌کیلێ جبله و قونیه ...گرنگترینێ گوندێن وان ئه‌ڤه‌نه ،ده‌راویش، قه‌ره‌ته‌په ،باجربوعه ،بازاویه ،توپراق زیاره ،خه‌زنه‌ته‌په ،مناره شه‌به‌ک، تبراوه ،عه‌لى ره‌ش ،توپزاوه،کور غه‌ریبان ،که‌برلى ،تیز خراب ،یه‌کینجه، بدنه ،باسخره ،شێخ ئه‌میر ،به‌عوێزه... ل هنده‌ک گوندێن دى ژى خوجهن وه‌کى باجوان ،ئه‌و لڤێره هه‌مى سنه‌نه (،لڤێره ئه‌ڤه‌ر ئه‌م هویر و کویر به‌رخودانێ بو بکه‌ین ،دوو به‌لگێن گرنگ هه‌نه ،شه‌به‌ک کوردن ،چونکى دبێژیتن ئه‌و ژ جوبله و قونیه هاتینه ،ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره ژى ده‌ڤه‌رێن 47
NO:15 - 1 March 2017
کوردى ،یێن ره‌سه‌نن ،هه‌ردیسانێ ئه‌گه‌ر ئه‌م راڤه‌کرنه‌کێ ل ناڤێن گوندێن وان بکه‌ین ،هه‌مى بکوردى هاتنه ناڤ کرن ،یان ژى ناڤکرنا گوندێن وان ژ سه‌رچاڤکێن کوردى هاتنه). ئه‌لصه‌راف دبێژیتن شه‌به‌ک ،کورد و تورکن :تورکا باکورێ عێراقێ داگیر کر ،خوجه بون لده‌ردورێن میسل، ل سه‌رده‌مێ سولتان توغرول به‌گى سه‌لجوقى ،یێ دگه‌ل ژماره‌یه‌کا زورا تورکا هاتى ،بو پشته‌ڤانیا خه‌لیفه(قائیم بئه‌مر هللا العبا�سى) ،بونه‌هێالنا سولتانێ ده‌وله‌تا بوه‌یهى ،بسه‌روکاتیا سه‌رکردێ شوره‌شگێر(البساسرى) ل ساال 1055ز. دیسان صه‌راف دبێژیتن شه‌به‌ک تێکه‌له‌یه‌کێ ،کورد ،تورک ،عه‌ره‌بیه و خێال باجوان ،زمانێ وان کوردى ،تورکى، عه‌ره‌بى ،فار�سى یا تێکه‌له‌یه. ژپه‌الرتوکێن پیروزێن شه‌به‌کا،
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
په‌رتوکا بزمانێ تورکى ،پێکاتیه ژ دانوستاندنه‌کا رێکا صوفیگه‌ریێ، ل ناڤبه‌را شێخ صه‌دردین و قوتب ئه‌لعارفین شێخ صه‌فیه‌دین ئه‌رده‌بیلى، زاهد و دانه‌رێ رێکا صوفیگه‌رى ،یێ وه‌فات کرى ل ساال 1329ز ،نوکه ژى زیاره‌تێ وى هه‌یه ل ئه‌رده‌بیل وه‌اڵتێ کوره ئازه‌ربه‌یجان و خه‌لک دچنه زیاره‌تا وى. صه‌راف دبێژیتن پێنج گریمان هه‌نه بو هه‌بونا ره‌گه‌زێ شه‌به‌کا ،گریمانا ئێکێ شه‌به‌ک خێله‌کا کوردى یا نه‌دیاره ،ل ده‌ڤه‌را ئاکنجى بونا وان ل میسلن ،ئه‌ڤێ گوتنێ پشته‌ڤانیه‌کا بهێز نینه ،چونکى ل ناڤ شه‌به‌کا خێلێن فار�سى و عه‌ره‌بى و تورکومانى ژى هه‌نه .گریمانا دووێ شه‌به‌ک تورکن هاتینه عێراقێ لسه‌ر ده‌مێ سولتان توغرل به‌گێ ،دیسان ڤێ گریمانێ ژى پشته‌ڤانیا بهێز نینه ،گریمانا سیێ ئه‌وه
شه‌به‌ک ژ خێلێن گوندێن قه‌ره‌قوینلو و ئاق قوینلونه (قه‌ره‌قوینلو ده‌وله‌ته‌کا تورکومانى بویه ،ل ساال1410ز1468 -ز ده‌ستهه‌الت ل عێراقێ کریه ،هه‌ردیسان ئاق قوینلو ده‌وله‌ته‌کا تورکومانى بویه و ل ساال 1468ز1508 -ز ده‌ستهه‌الت ل عێراقێ گێرایه) .ئه‌ڤه ژى گریمانه‌کا الوازه چونکى ڤان ده‌وله‌تا تورکومانێن وان بزمانێ ئازه‌رى دئاخفتن و زمانێ وان جودایه ژ زمانێ شه‌به‌کا ،گریمانا چارێ ئه‌وه شه‌به‌ک تورک بن و لسه‌ر ده‌مێ سولتان مرادى هاتبن عێراقێ (ل ساال1047ز) ،ئه‌ڤێ گوتنێ ژى چ بنیات نینه ،چونکى به‌ریا ڤى سه‌رده‌مى شه‌به‌ک لعێراقێ ژیانه ،گریمانا پێنجێ ئه‌وه شه‌به‌ک هاتینه عێراقى لدیڤ عه‌قیدا مه‌زهه‌بێ خو لسه‌ر ده‌مێ صه‌فه‌ویان (بنه‌ماال صه‌فه‌ویا ده‌ستهه‌الت گێرا لئیرانێ ل ناڤبه‌را ساال 1500ز1750 -ز ) ،ئه‌ڤه ژى دیتنه‌کا نه
كوردانی شه‌به‌ك له مه‌راسیمێكی تایبه‌ت به خۆیان
48
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
به‌رئاقله ،چونکى زور پێشیا وان شه‌به‌ک ل عێراقێ هه‌بوینه. دنامه‌یا دکتورایا داود چه‌له‌بى دا، یاکو هاتیه به‌الڤ کرن ل الپه‌رێ هه‌شتێ ژ په‌رتوکا (الصراف)دا ،شه‌به‌ک هاتینه ژ خاریا ئیرانێن زمانێ وان تێکه‌له‌یه‌کێ زمانێ فار�سى ،کوردى ،عه‌ره‌بیه و دگه‌ل پیچه‌کا تورکیێ ،ده‌ڤوکا وان نێزیکه ژ ده‌ڤوکا (بلوش) ،سه‌ره‌راى هندێ صه‌رافى زور گریمان بو ملله‌تێ شه‌به‌ک داناینه، لێ لئه‌نجامێ دوماهیکێ چ گریمانێن وى به‌رئه‌نجامێ راست و دروست نه‌دایه ده‌ستێ مه ...ڤه‌کوله‌ر ره‌شید خیون د په‌رتوکاخودا(االدیان واملزاهب) دبێژیتن، شه‌به‌ک تێکه‌له‌یه‌که ژ گه‌له‌ک ره‌گه‌ز و دینا ،به‌الڤ بوینه لناڤبه‌را که‌رکویک و میسل ،عه‌ره‌ب تێدا هه‌نه ،کورد تێدا هه‌نه ،کلدوئاشورى تێدا هه‌نه ،سریان و ئێزیدى تێدا هه‌نه ،یه‌هودى و مه‌زهه‌بێن ئیسالمى سنى و شیعى تێدا هه‌نه ،ئه‌هلێ حه‌ق و زه‌ره‌ده‌شتى و روژپه‌رێز تێدا هه‌نه، ئه‌ڤ پێکهاته‌یه وه‌سان دروست بویه، زور دین و مه‌زهه‌ب و نه‌ته‌وان بخوڤه دگرن ...دیسان ره‌گه‌زێ وان دچیتن سه‌ر خێله‌کا شه‌به‌کا کوردى ،ده‌وله‌تێ وه‌سا داخویانى به‌الڤ دکرن ،ئه‌و دپه‌رستنا خودا ئێزدینه ،لێ دره‌سه‌ندا ئه‌و ئێزدى نینن ،به‌لکى ئه‌و ژ نه‌سه‌لێ کوردانه، دزمان و دربیشتا خودا ،هنده‌ک سنێن شافعینه و هنده‌ک شیعێن جه‌عفه‌رینه... ژمارا وان ل ساال 1977ز که‌هشته()80 هه‌شتێ هزار که‌سا ،ده‌وله‌تێ ئه‌و بعه‌رب ناڤنڤێ�سى کرن. د .میشێل لیزیرک سه‌یدایێ پریفیسور دفه‌لسه‌فێ دا ل دانشگه‌ها ئه‌مسته‌ردام لهوله‌ندێ لێگه‌ریانه‌ک دروست کر، www.komelge.com
لسه‌ر سه‌رژمێریا مروڤا ،و هاته گورین ژ الیێ د .ئیسماعیل سولتانى ،دبێژیتن شه‌به‌ک وه‌کى دیارده‌یه‌کا ته‌ندروستى هاته دروست کرن ،ژ به‌رئه‌نجامێ هه‌ڤرکیا هه‌ى ،ل ناڤبه‌را صه‌فه‌وى و ئوسمانلیا ،دبێژیتن نه‌دیاریه‌ک هه‌یه د ره‌گه‌زێ شه‌به‌کا دا و ل داهاتى دێ
نڤێسه‌ر عه‌ونى ئه‌لداودى دبێژیتن شه‌به‌ک کوردن
ده‌ینه دیار کرن ...ره‌ئیا د .داود چه‌له‌بى، ڤى دینێ بنه‌وه‌یى ده‌ردئێخیتن ،ل ده‌مێ دبێژیتن شه‌به‌ک ،ژ تێکه‌له‌یه‌کێ(کوردى، عه‌ره‌بى ،تورکومانى) دروست بویه ،ئه‌ڤ دیتنه دبیتن راست ترین دیتن ...تشتێ راست مروڤ دشێتن بێژیتن ،ئه‌ڤان دیتن و گوتنا نه‌ئارامیه‌ک ئێخستیه ناڤ ملله‌تێ شه‌به‌ک ،نه‌خاسم ده‌وله‌تێ ره‌فتاره‌کا نه‌ماقویل هه‌رده‌م دگه‌ل دا کریه، جاره‌کێ کرنه کورد ،پا�شى تورک ،پا�شى فارس ،هه‌ردیسانێ بعه‌رب ژمارتنه، بونا تێرکرنا ره‌گه‌زپه‌رێسیا خویا بکه‌رب و کوین ،ئه‌ڤێ ره‌فتارێ ره‌وشه‌کا ئالوز و باره‌کێ گران ئێخستیه سه‌رمللێن شه‌به‌کا ،بوینه ئه‌گه‌رێ ئه‌زیه‌ت دان و ئێشاندنه‌کا جه‌سته‌یى و ده‌رونى ،تو�شى دوو سه‌رى و لێک ئالزیانێ بوینه. هه‌ردیسانێ نڤێسه‌ر عه‌ونى
ئه‌لداودى دبێژیتن شه‌به‌ک کوردن ،ل سه‌ر سه‌روکانیا نڤێینێن ره‌شید به‌نده‌ر ڤێ داخویانیێ به‌لى دکه‌تن ،ئه‌و ژ خێال باجه‌الن یاکوردینه و زمانێ وان ده‌ڤوکا ماجوگورانیه ،ژ رویێ دینى ،ئه‌وان مه‌زهه‌بێ کاکائى ل سه‌ر راست بوینه و خێال باجه‌الن خێله‌کا کوردیا مه‌زنه و به‌ربه‌الڤه لناڤبه‌را ده‌ردورێن که‌رکول و ده‌ردورێن وێ ،شه‌به‌ک کوردێن ره‌سه‌نن ،بده‌ڤوکا باجه‌الن دئاخڤن و ئه‌ڤ ده‌ڤوکه تایه‌که ژ ده‌ڤوکا گوران یاکورى ،رژێمێ ئه‌و بعه‌ره‌ب دژمارتن و بزاڤ دکرن بخورتى بکه‌نه عه‌ره‌ب، ل سه‌ر ئه‌ڤى بنیاتى ل ساال-1988 1998ز ئه‌وان بزاڤ کرن ،گوندێن وان ڤه‌گوهێزن ده‌ڤه‌رێن عه‌ره‌بى ،باجه‌الن خێله‌کا کوردیا به‌ربه‌الڤه و خوجهن ل تورکیا ،ئێران ،عێراق و ل عێراقێ خوجهن ل پارێز گه‌هێن دیاال ،که‌رکوک ،نه‌ینه‌وا، به‌شدارن دگه‌ل ئه‌ڤێ خێلێ ،خێال زه‌نگه‌نه ،کاکائى ،شه‌به‌ک( کو تایه‌که ژ باجه‌ال ،)،ئێک زمان هه‌یه ،ئه‌و ژى زمانێ کوردیه ،بده‌ڤوکا ماجو گورانى ،یاکو رێزمانا خویا تایبه‌تى هه‌ى. ئه‌ڤێ خێلێ(باجه‌الن) بێنه‌کا زورفرهه هه‌بویه ،ئه‌و لناڤا نه‌کبه‌تى و کاره‌ساتادا مه‌زن بوینه ،زور ده‌رده‌سه‌رى دیتینه، ئه‌وان خوپاراست و به‌رگرى کرن، ئه‌وان شه‌ره‌کێ دویرودرێژ دگه‌ل کیسرا (بروجه‌رى)داکر ،لده‌مێ حه‌بس کرنا نوعمان کورێ مونزرى ،گه‌له‌ک خه‌لکێ ڤێ خێلێ ژى هاتن گرتن ،ئه‌وان شه‌رێ قاجاریان کر ،ئه‌وان توره و هوزانێن زور هه‌نه ،مروڤ شانازیێ پێ بکه‌تن، ئه‌و هه‌ڤرو�شى ده‌وله‌تا ئوسمانلیا بوون، ئیماراتا بابانیا باجه‌النى سه‌رێ روسیا 49
NO:15 - 1 March 2017
قه‌یسه‌رى ئێشاند ،هێرشێن مه‌غوال بپاشدا برن ،به‌رسنگێ هه‌ڤپه‌یمان گرتن ،ژبه‌ر هندێ یاگرنگه دێروک و سه‌رپێهاتیێن ڤێ خێلێ بهێنه دیار کرن. په‌یڤا باجه‌الن هاتیه وه‌رگرتن
شه‌به‌ک نه‌ژاده‌ک و دینه‌کێ سه‌ربخونه، دبێژیتن شه‌به‌ک پێکهاته‌یه‌کێ هزرى و دینیه ژ (باجروان) د یاقوت حه‌موى دا، یان (باجوان) سلێمان قس دبێژیتن، یان(باجروان) سه‌یدا ئیبراهیم شه‌وکه‌ت دبێژیتن ،یان(جروان) د .ئه‌حمه‌د سوسه دبێژیتنن ،دوماهیکێ(باجالیا) ده‌ڤه‌ره‌که دکه‌ڤیتن دوال رویبارێ خابیرى لبنارا چیایێ سپى ،ل نێزیکێ گوندێ کوا�شێ وه‌کى لێگه‌ر سبایزه‌ر دبێژیتن. لسه‌ر ربیشتا وان د .عه‌باس ئه‌لعه‌زاوى دبێژیتن :ئه‌صلێ وان تورکێن(کاکائینه د دێروکا -بغدادا 1949ز ل ،)95مه‌حه‌مه‌د ئه‌مین زه‌کىپه‌رتوکا (خوالصه تاریخ الکوردوکوردستاندا – پشکا ئێکێ ل )29دبێژیتن ،باجه‌الن خێله‌کا کوردیه و مه‌زهه‌بێ وان (عه‌لى ئیالهیه) ،هنده‌ک نڤێسه‌ر دبێژن هه‌مى باجه‌النى شه‌به‌کن(القس سلیمان -تاریخ املوصل ل ...)55عه‌باس ئه‌لعه‌زاوى دپه‌رتوکا خودا(عشائیر العێراق پشکا دووێ دبێژیتن هندیکه باجه‌النن 50
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
خێله‌کا کوردینه دکه‌ڤنه سه‌ر رویبارێ دیاال ،هه‌ردیسان دبێژیتن باجه‌الن دکه‌ڤیتن ده‌ڤه‌را زه‌هاو ل کوردستانا ئیرانێ ،ل نێزیک باژێرێ خانه‌قین ،ئه‌و ژ به‌رئه‌نجامێ هه‌ڤرکیێن ناڤخویى داجریانه کوردستانا تورکیا ،عێراقێ ،ل ده‌ڤه‌رێن نێزیک میسل و خانه‌قین خوجه دبنن ،ئه‌و خێله‌کا بسلمانن و زورانیا وان شیعه‌نه ،ل میسل خوجه بونه ل گوندێ عومه‌رکان و جلیوخان و ئاربیجیه. هه‌ردیسانێ دگه‌ل ئه‌ڤێ خێلێ دا، خێلێن تێکه‌لى وان بوین ،خێال داودى، شێخ بزنى ،زه‌نگه‌نه ،روژبه‌یانى ،شکاک، له‌ک ،به‌ختیارى ،زازا ،زرارى .نڤێسه‌ر ره‌شید به‌نده‌ر دمه‌قاله‌کا خودا بو گوڤارا (الحیات) ب به‌روارا 29ئابێ 1999ز دبێژیتن شه‌به‌ک کوردنێن عێراقینه ...یێن ل سه‌ر شه‌به‌کا نڤێ�سى زورن ،کورد ،عه‌ره‌ب ،گه‌روکێن روژئاڤایێ ،نڤێسه‌رێ مه‌زنێ کورد، ئه‌مین زه‌کى دپه‌رتوکاخودا(خالصه تاریخ الکرد وکردستان) ،روژئاڤایى(ستیڤن همسلى لونکریک)ئێک ژ ئه‌فسه‌رێن به‌ریتانى لعێراقێ دپه‌رتوکا خودا(العێراق الحدیس) ،دایه دیارکرن ،ربیشتا وان حه‌لیایه دناڤا پێکهاته‌یێن عێراقى دا ،ل ناڤ جڤاکێ عه‌ربى ،دبێژیتن شه‌به‌ک چه‌قه‌کا بچیکه ،دژیتن ل سه‌ر لێڤا رویبارێ دیجله‌ى ،ل خاریامیسلێ ،ئه‌و دئاخڤن بده‌ڤوکه‌کا کوردىیا هه‌رێمى، بهزاروى ،ئه‌و دسه‌رکداچونه‌کا دینى داینه و ژ مه‌زهه‌بێ شیعینه ،هه‌ردیسان مینورسکى دبێژیتن شه‌به‌ک چه‌قه‌قێ بسلمانێن کوردنێن ره‌سه‌نن ،خوجهن ل ده‌ردورێن میسل ،ئه‌وان گرێدانێن خورت هه‌نه دگه‌ل کوردێن ئێزدى ،
به‌شداریێ دگه‌ل ل خرڤه‌بونێن وان یێن جڤاکى و سه‌ردانا مه‌زارێن وان دکه‌ن ...قه‌س ئینستاس مارى ئه‌لکرملى، گه‌له‌ک داخویانێن خه‌له‌ت ل سه‌ر هنده‌ک چقێن کوردا دده‌تن ،د گوتاره‌کا خودا (الشبک) یاهاتیه به‌الڤ کرن، د گوڤارا(املوسه‌قف) ،یامسرىدا ل 1921/59دبێژیتن دیانه‌تا وان نه‌په‌نیه، دبیتن ئه‌و بخو نه‌په‌نى بکه‌ن ،هه‌ردیسان دگوتاره‌کا دیا به‌الڤ کرى ل سه‌ر (صاریه ،باجوان ،شه‌به‌ک) یاهاتیه به‌الڤ کرن ،د گوڤارا(املشرق اللبنانیه) دا ل (،1902/5ڤه‌کرنا هزرا ل سه‌ر �سێ دینا) ،دایه دیار کرن ،ئێزیدى شه‌یتانى دپه‌رێسن و ئه‌ڤه خه‌له‌تیه‌کا مه‌زنه وى کرى ،هه‌ردبیتن یێن وه‌کى ڤى بیتن ،باوه‌رى بو ده‌وله‌تا ئوسمانلیا دروست کربیتن، ئێزدى شه‌یتان په‌رێسن. ئامال فینوغرادوف خاندنه‌ک دروست کریه ،ل سه‌ر شه‌به‌کا و دگوڤارا(االسنولوجى) یا ئه‌مریکى ل 1974دایه دیار کرن ،شه‌به‌ک نه‌ژاده‌ک و دینه‌کێ سه‌ربخونه ،دبێژیتن شه‌به‌ک پێکهاته‌یه‌کێ هزرى و دینیه ،ل سه‌ر فقها ئه‌هل ئه‌لحه‌ق ،ل جهه‌کى دى دبێژیتن: شه‌به‌ک جهێ قزلباشایه (کوالڤ سور)، بهزرا هندێ ئه‌و به‌رمایکێن صه‌فه‌ویانه، دیتنا وێ ئه‌وه ،هاتنه ژ ئازه‌ربێجانێ ل چاخێ چاردێ ،که‌هشتنه وه‌اڵتێ فارسا ساال 1502ل سه‌رده‌مێ شاه ئیسماعیلێ صه‌فه‌وى(ئه‌ڤێ ژى چ راستى بونینه). نڤێسه‌ر(به‌نده‌ر) بکورتاهى دبێژیتن: شه‌به‌ک ژ خێلێن کوردینه ،دبیتن ئه‌و که‌ڤتبن بن کارتێکرنا کومه‌کا دین و مه‌زهه‌بێن ده‌وروبه‌رێن خو ،هنده‌ک ژ وان چوینه ناڤ ته‌کیا و بوینه رێکرێن www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
رێکێن صوفیگه‌ریێ ،شیعه‌یێن وان عاشورا ره�شى لبه‌ر خودکه‌ن ،سه‌ردانا جهێن پیروزێن که‌ربه‌ال و نه‌جه‌ف و سامه‌را دکه‌ن ،حه‌زژێکرنا وان بو عه‌لیێ کورێ ئه‌بوتالبى و زوریه‌تا وى هه‌یه ...ئه‌ڤه دبیتن کارتێکرنه‌ک ل سه‌ر نڤێسه‌ران وه‌کى تێکه‌له‌کێ قزلبا�شى، به‌کدا�شى ،صاریالى و ئه‌هلێ حه‌ق به‌لى بکه‌ن ،بکارلێکرنه‌کا لێک گورینه‌کا ڤان الیه‌نا. شه‌به‌ک شانازیێ بکوردایه‌تیا خو دکه‌ن ،بزاڤێن زور ژ الیێ ده‌وله‌تێ هاتن کرن ،بکه‌نه عه‌ره‌ب ،پشکه‌ک ژ خێزانێن وان ڤه‌گوهاستن ل سه‌ر ڤێ مه‌ره‌مێ ل ساال 1975ز1989 -ز ،ل تومارا 1977ز هاتن ژمارتن ب عه‌ره‌ب، ئه‌و بده‌ڤوکه‌کا کوردى دئاخڤن ،زور په‌یڤێن کوردى یێن که‌ڤن دڤێ ده‌ڤوکێ دا هاتینه پاراستن ...که‌واته ماده‌م شه‌به‌ک کوردن ،خلێن شه‌به‌کێن به‌یاتى یێن ژ ره‌سه‌نێ خلێن تورکى ...گوڤارا(الثقافه الجدیده) ژماره( )1993/12دده‌تن دیار کرن ،شه‌به‌ک کوردن(( دبیتن شه‌به‌ک نه‌ژادێ وان یێ نه‌په‌نى بیتن ،لێ ئه‌وا راستى ژى شه‌به‌ک کوردێن ره‌سه‌نن، بهه‌بونا گه‌له‌ک ئه‌گه‌را ،هه‌ستێ وان یێ نه‌ته‌وایه‌تى ،زمانێ وان یێ ره‌سه‌ن()%70 زمانێ وان کوردیه ،ئه‌و بره‌نگه‌کێ زورباش دخه‌لکێ هه‌ورامان دگه‌هن، هه‌ردیسان ئه‌و پاراستنا زور په‌یڤێن کوردى یێن که‌ڤن دکه‌ن ،تاکو هنده‌ک وه‌سان هزر دکه‌ن زمانێ وان کوردى یا که‌ڤنه و هاتیه تێکه‌له‌کرن دگه‌ل هنده‌ک په‌یڤێن عه‌ره‌بێ فار�سى ،تورکى ...ئه‌وان پێنجى گوندا هه‌نه ،نێزیکى هزار که‌سا ملیسل ژى دژین ،زوربه‌یا گوندێن وان www.komelge.com
بناڤێن کوردى هاتینه ناڤ کرن! ئه‌و لگوندا کشتوکالى دکه‌ن و گیاندارێن گه‌هى خودان دکه‌ن ،هه‌ردیسانێ ل باژێرا بازرگانیێ دکه‌ن. شه‌به‌ک بهه‌مى پێکهاتێ خوڤه بسلمانن ،سنه و شیعه ،شیعه دوو تائیفه‌نه( دووازده ئیمامى و به‌کتا�شى)، ته‌ریقا دووێ(عه‌لى ئیالهى) به‌ره‌ڤ نه‌مانێ دچیتن ،ئه‌ڤه مه‌زهه‌به‌کێ شیعیێ نه‌په‌نیێ توندروبویه ،بنه‌مایێن وێ هاتینه وه‌رگرتن ژ حاج مه‌حه‌مه‌د به‌کدا�شێ فار�سى ،یێ کو ژیاى لتورکیا و بیروهزرێن وان بتورکى هاتینه نڤێسین ،ئه‌ڤان ده‌ستهه‌التا وان هه‌بویه لناڤ له‌شکه‌رێ ئینکشاریێ ئوسمانلى دا ،ئه‌ڤێ تائیفا
قورئانا پیروز رێڤه‌چونه‌ک هه‌یه، و سونه‌تا په‌یامبه‌رى رێڤه‌چونه‌کادى هه‌ی ئیسالمى هنده‌ک دیتنێن نه‌په‌نى هه‌بوینه، نوکه ناهێنه گوتن ،دبیتن به‌ریا نوکه هاتبنه‌ه دیار کرن ،چونکى لوى ده‌مى ته‌کیایێن به‌کدا�شى هه‌بوینه ل میسل، حاج مه‌حه‌مه‌د هنده‌ک بیروهزرێن بسلمانان ،گورین تێدا کربون ،به‌ره‌ڤ چاک کرنێ. شێخ د .ئه‌حمه‌د وائیلى دبێژیتن: جوداکاریێن ناڤبه‌را لێکئالزیانا سونى و شیعى وه‌کى دوو مه‌زهه‌بێن ئیسالمى ،جوداکارێنه ژبه‌رئه‌نجامێ
هنده‌ک ئه‌گه‌ران ...ئه‌گه‌را ئێکێ دروشمێن خه‌له‌تا تێگه‌هشتنا سه‌روه‌ریا گرێداى ب(ئیمامه‌تیێ)ڤه، یاکو ئێکسه‌ر لدیڤ په‌یامبه‌ریێ هاتى، ئه‌رێ ئیمامه‌تى بهه‌لبژاتنێیه؟ دبێژن په‌یامبه‌رى(مه‌حه‌مه‌دى) پشتى خو چ خه‌لیفه نه‌داناینه و هێالیه بو بسلمانا لدویڤ خودا ،بسلمانا ریا شورا هه‌لبژارد، قورئانا پیروز رێڤه‌چونه‌ک هه‌یه ،و سونه‌تا په‌یامبه‌رى رێڤه‌چونه‌کادى هه‌یه ،دهه‌لبژارتنا ئیمامى(خه‌لیفه‌ى) دا ،ل پاش په‌یامبه‌رى ،سونه دبێژن په‌یامبه‌رى ره‌حمه‌ت کر و که‌سه‌ک لدویڤ خو نه‌دانا ...تنێ وى هه‌ڤاله‌کێ خو(ابابه‌کر)دیار کر ،نڤێژێ ل جهێ وى بکه‌تن ،عائیشایێ گوتێ تو ئه‌مرى دکه‌ى ئه‌بابه‌کر ل پاش ته نڤێژێ لبه‌رى خه‌لکى بکه‌تن ،ئه‌بابه‌کرى ژى نڤێژ لبه‌رى خه‌لکى کر ،خه‌لکى ژى گوت په‌یامبه‌ر ژ ته‌رازى بۆ ددینیدا ببه‌رى مه‌بکه‌ڤى ،پاچاوان ئه‌م رازى نابین ل دونیایێ ببیه به‌راهیکێ مه ،هوسان ئه‌بابه‌کر بو پاڵیوراو ،پا�شى هاته هه‌لبژارتن بو خیالفه‌تێ ،ئه‌ڤه ره‌ئیا خه‌لکێ سونه‌یه و هنده‌ک پشته‌ڤانیێ دکه‌ن بئایاتان (شاورهوم فى االمر – وامرههم شورى بینهم) ،ئه‌ڤان ئایه‌تا په‌یوه‌ندى دگه‌ل ده‌ستهه‌التێ دانینه، لێ دیتنا شیعا ئه‌وه خیالفه‌تێ گرێدده‌ن بچه‌نه‌ها ئایاتان ،وه‌کى( :انى جاعلک اماما ،یاداوود اتاجعلناک خلیفه فى االرزى) ،ئه‌ڤه ئه‌گه‌رێ بنه‌کیه ،بونا بریدا چونێن ئیمامه‌تیێ ،ئه‌گه‌ر گنگاشه بکورتى ته‌مام ببایه لسه‌ر تێگه‌هشتنێن فه‌رمانێن ئیمامه‌تیێ ،دا ئه‌رک ژێک ڤاڤێر بن ،لێ ئه‌ڤ پرسه سیاسه‌ت و فرمانێن تیره‌گه‌ریێ که‌ڤتنه ناڤ ...له‌ومانێ 51
NO:15 - 1 March 2017
جوداکارى هاتن مه‌زن کرن ،هه‌رتشتێ سیاسه‌ت که‌ڤته ناڤ دێ ژبه‌رک چیتن! هه‌ردیسانێ جوداکارى دیار بون ل سه‌ر پروگرام و برێدا چونێن شیعى و سونى.
لێ دراستى دا، ئه‌ڤ سێ گریمانه بتنێ ڤه‌گێرانن ،چ پشته‌ڤانیێن دێروکى نینن مه‌زهه‌بێ شیعى خو موکوم کر ،ل سه‌ر ڤیانا خه‌لکێ ماال په‌یامبه‌رى و ل به‌راهیا وان ڤیانا عه‌لیێ کورێ ئه‌بوتالبى و زوریه‌تا وى ،ئه‌وان عه‌لى ل به‌رى هه‌مى په‌یامبه‌رى=مه‌حه‌مه‌دى(د) هه‌ڤالێن ددانا،ئه‌وان هزر دکر هه‌ڤالێن په‌یامبه‌رى زورى ل وى کریه و نه‌کریه خه‌لیفێ ئێکێ، چونکى ئه‌و ژ هه‌میا فه‌رتربویه ببیتن خه‌لیفه ،لڤێره ڤیان و حه‌ز ژێ کرنا وان بو عه‌لى دزێتن ،چونکى ئه‌و نه‌سه‌لێ پیروزه ژ روبیشتا پێغه‌مبه‌رى ،سمبێل مه‌زن کرنا وان ژى ژ هندێ دهێتن ،چونکى عه‌لى یێ سمبێل مه‌زن بویه ،ئه‌و بخه‌له‌تى هزر دکه‌ن و دبێژن گیانێ خودێ دارژیایه ناڤ له�شێ عه‌لى ،هه‌ردیسان دبێژن قورئان بو عه‌لى هاتیه و مه‌حه‌مه‌دى حیله لێ کریه... نه‌په‌نى و نه‌هێنیێن وان دبیتن ژ وان هه‌وا هاتبن ،یێن ئوسمانلیا کرینه سه‌ر وان ،بو ڤه‌گه‌راندنا وان بو ناڤ دینێ ئیسالمێ (وه‌ک ئه‌و دبێژن) .د خاندنه‌کا 52
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
هاتیه به‌الڤ کرن ،دگوڤارا سه‌رهه‌لدان دا ،ژالیێنڤێسه‌ر شاخه‌وان ،یاکو هاتیه به‌الڤ کرن ،ل هه‌ولێرێ ل ساال1995ز ، د پشکا ئێکێ دا دده‌تن دیار کرن ،شه‌به‌ک �سێ گریمان بونا وان هه‌نه: -1شه‌به‌ک به‌رماکێن له‌شکه‌رێ نادرشاهینه ،یێن کو باژێرێ میسلێ دورپێچ کرى. -2شه‌به‌ک به‌رمایکێن خێال سماقینه ل سوریا ،یێن کو لبه‌ر بویه بچن لورستانێ. -3شه‌به‌ک ژ خێالتێن لورا بچیکن، پشتى شکه‌ستنا ئه‌میرێ وان (شاوبردى) ژالیى شاه عه‌با�سێ صه‌فه‌وى ل چونا گرتنا وان بوباژێرێ میسل. لێ دراستى دا ،ئه‌ڤ �سێ گریمانه بتنێ ڤه‌گێرانن ،چ پشته‌ڤانیێن دێروکى نینن... فوئاد حه‌مه خورشید دگوڤارا(املجمع العلمى الکردى) ،ژماره( 3_2ساال )1975 دا ،دبێژیتن سولتان مراد ،که‌لهر ژ زه‌هاو ده‌رکرن ،عه‌ردێ وان دا باجه‌الن ،یێن کو ژ میسل ئیناندین .هندیکه بونا شه‌به‌ک، صاریه ،گورانه لده‌ڤه‌را میسل ،یێن کو لدور ئه‌میرێ لرى(شاوبردى) کومبوین، پاش شکه‌ستنا وان ل سه‌رده‌ستێ شاه عه‌با�سێ صه‌فه‌وى ،پا�شى جاره‌کا دى زڤرینا وان بو شه‌رى ،جاره‌کى شکه‌ستن و ڤه‌گه‌ریان بو ده‌وله‌تا ئوسمانلى ،وه‌کى مه‌حه‌مه‌د ئه‌مین زه‌کى به‌حس لسه‌ر دکه‌تن ،د په‌رتوکا خودا(تاریخ الدول واالمارات الکردیه فى العصراالسالمى)، یانى گه‌هشتنا گورانا و تاگرێن بو ناڤ ده‌وله‌تا ئوسمانلى ،ل ساال (1600ز- 1620ز) ،هه‌لبژارتنا وان ،خوجه ببن لروژهه‌التێ میسل ،بوهندێ دویر بکه‌ڤن ژ بن ده‌ستهه‌التا ئوسمانلیا، وه‌کى بازنه‌یه‌کێ لدور میسل خوجه کرن
(الشبک من نهر الخوصر الى نهر الخازر، الگوران من الخازر جهه جبل مقلوب الى الزاب الکبیر ،الصاریه شرق الشبک والى الجنوب من الگوران تجعل منهم سدا امامه هجمات الدوله الصفویه لکونهم ْ اعدا لها) ،بئه‌گه‌را هندێ ،خێلێن لر کوردن ،بزمانێ کوردى دئاخڤن ...نڤێسه‌ر پێڤه دچیتن و دبێژیتن ،ده‌ڤوکا شه‌به‌کا ده‌ڤوکا باجه‌النیه ،ئه‌و تایه‌کێ گورانینه، ئه‌ڤه ئێکه ژ چار ده‌ڤوکێن کوردى، لڤێره چ گومان نامینیتن کو شه‌به‌ک کوردن ،ده‌ڤوکا وان ژى تایه‌کێ ده‌ڤوکا کوردیه( ،االم) ...لڤێره بزاڤێن َ نڤسه‌ر شاخه‌وان جهێ سوپاسیێنه ،لێ ئه‌وى ژ بیر کریه ،خێلێن لرى به‌ریا سه‌رده‌مێ ئیالمى و لولو ،کا�شى ،کوتیا ،خوجهێن عێراقێ بوینه .ئه‌گه‌ر شه‌به‌ک ژ لرێن بچیک باینه ،دا نوکه لوان ده‌ڤه‌را بن یێن کوردێن فه‌یلى لێ ...کورتاهیا بابه‌تى ،پرانیا دێروک زان و ڤه‌کوله‌رێن بارێ شه‌به‌کا راڤه کرین ،دده‌نه دیار کرن ،شه‌به‌ک کوردێن ره‌سه‌نن ،زمانێ وان کوردیه، بده‌ڤوکا گورانى دئاخڤن ،زور په‌یڤێن وان کوردیا ره‌سه‌نا که‌ڤنن ،هه‌ردیسانێ کێمه‌کا بنه‌مالێن خێلێن(عه‌ره‌ب ،فارس، تورکومان) تێکه‌لى وان بوینه ،هوسانێ بوینه تێکه‌له‌کێ نه‌ته‌وایه‌تى ،لناڤ وان دهێنه دیتن ژ خێال ته‌ى و جبور و جحێش یێن عه‌ره‌بى ،خێال به‌یاتا تورکومانى، خلێن باجه‌الن ،زه‌نگه‌نه ،زازا ،داوودى، روژبه‌یانى یێن کوردى ...هه‌ر خێله‌ک ژ ڤان شانازیێ بره‌گه‌زێ خۆ دکه‌تن ،لێ دیسان ئه‌و دانپێدانێ دکه‌ن ،ئه‌و شه‌به‌کن....... لڤێره هه‌نه شه‌به‌ک دبێژن ئه‌م کوردین، نڤێسه‌ر حه‌سه‌ن عه‌که کورده‌کێ شه‌به‌که ،د تورا به‌حزان یا ئه‌نترنێتێ دا www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
گوتاره‌کێ به‌الڤ دکه‌تن و دبێژیتن :هه‌مى شه‌به‌ک ژ الیێ نف�شى و زمانى نێزیکى کوردانه ،لچاڤ هه‌مى نه‌ته‌وێن دى یێن جیران ،لوێ ده‌ڤه‌را شه‌به‌ک لێ خوجه، یاکو دبێژنێ (شبکستان) ،یان عه‌ردێ شه‌به‌کا ،دکه‌ڤیتن باکورێ روژهه‌التێ عێراقێ و یان باشورێ روژهه‌التا کوردستانا مه‌زن ...لێ ئه‌ڤه وێ هندێ ناگه‌هینیتن بنه‌مالێن تورکومانى و عه‌ره‌بى تێدا نینن، به‌لکى ئه‌ڤ دوو ره‌گه‌زه لناڤ واندا هنه، لێ تێکه‌لى وان بوینه و لناڤدا حه‌لیانه، دسه‌ر هندێ دا زمانێ وان یێ ماکێ (عه‌ره‌بى ،تورکومانى) دگه‌لدا مایه ،لێ ئه‌و خو بشه‌به‌ک دژمێرن ،بونمونه ،لگوندێ عومه‌رکان تورکومانێن به‌یاتى هه‌نه‌ن و هنده‌ک بنه‌مال ژى هه‌نه ژ خێالتێن عه‌ره‌بیێن(( ته‌یى ،دلێم (الجریسات) ،لێ خو بشه‌به‌ک دژمێرن و شانازیێ پێ دکه‌ن. شه‌به‌ک ملله‌ته‌که ژ وان ملله‌تێن گیانێ لێبوریێ و حه‌ز ژێ کرنێ لده‌ڤ زور بلنده ،ئه‌و حه‌ز ژ تێکه‌لیا ده‌روجیرانێن خودکه‌ن ،زور بنه‌رمى و توره‌یه‌کێ الئبق ره‌فتارێ دکه‌ن ،دێ بینى ئه‌و تێکه‌لیا عه‌ره‌بى ،کوردى ،تورکومانى ،یه‌زیدى و ئاسوریان دکه‌ن ،هه‌تا ژ رویێ مه‌زهه‌بى شه‌به‌ک توند نینن ،وه‌کى هاتینه په‌سن کرن ژ الیێ ئه‌حمه‌د حامد و عه‌بدملونعم غوالمى ڤه ...ئه‌و بسلمانێن مه‌زهه‌ب، سنى ،شیعى ،صارى (نێزیک دیانه‌تا ئێزیدى) ...بکورتاهى ئه‌و تێکه‌له‌کێ نمونه‌یینه ،ژ هه‌ڤگرتن و پێک گه‌هشتنا هه‌مى پێکهاته‌یه‌کێ عێراقى ،ئه‌رکه لسه‌ر هه‌ر عێراقیه‌کێ کوردى ،عه‌ره‌بى، تورکومانى پاراستنا ڤێ کوما مروڤا ،یا نمونه‌یى بکه‌تن ،چونکى ئه‌و نومنه‌یه‌کا ژێگرتیا ده‌الله ژ پێکاته‌کێ جڤاکێ عێراقیێ www.komelge.com
زور حه‌زکرنا ڤیان و لێکبورین و تێکه‌لى و خودا گیانێ هه‌ڤکاریه‌کا پاقژ. سالێن( )1987-1977ئه‌و شه‌به‌کێن ناڤێن خو نڤێسین کوردن ،هتانه ده‌رکرن و زوردارى لێ دهاته کرن ،ژالیێ رژێما عه‌فله‌قى ،ئه‌وێن خو دنڤێ�سى عه‌ره‌ب دمانه ل سه‌ر جه و وارێن خو ،پشتى هه‌رفتنا رژێما صه‌دامى ،بو شه‌به‌ک و کێمه به‌رتلکێن دى ،دبیتن سه‌رده‌مێن ڤه‌کرن و شین بونا ئومێدێن ڤان کێمه ملله‌تا ل عێراقێ ،چونکى ئه‌و هه‌ست بئازادى و خوسه‌ریا خودکه‌ن. صه‌واف دبێژیتن عه‌قیدا شه‌به‌کا به‌کدا�شى ،قزلباشیه ،توره و رێک و ره‌فتارێن وان صوفیگه‌رینه ،شێخێن وان قزلباشینه ،ژ برکێن صه‌فه‌ویه‌تێ یێن هاتینه بنیات کرن ،ل ئه‌رده‌بیلێ (ئازوربێجان)، بفارسیا که‌ڤن دبێژنێ (روئین دز) ،لڤێره یافه‌ره ڤان دوو رێکێن صوفیگه‌رى بکورتى ل سه‌ر باخڤین :به‌کتاشیه رێکه‌کا صوفیگه‌ریه ،هاتیه دانانانێ ژ الیێ حاج به‌کدا�شێ وه‌لى ل خوره‌سانێ ،یێ ژ نه‌سه‌ل نیسابورى ،ژ سه‌یدیێن موسه‌ویه ،یان کو ژ ره‌گه‌ز نه‌ژادێ خو دبه‌نه سه‌ر ئیمام موسا کازم(د) ،ئه‌و ل خوره‌سان قوتابیێ شێخ لوقمانێ صوفیێ بناڤ و ده‌نگ بویه ،ئه‌وى لسه‌ر ده‌ستێ ئه‌حمه‌د بوه‌یرى دخاند ،ئه‌وى وه‌فات کرى ،ل سه‌ر ده‌مێ سولتان خوزا وندکاران (ساال738ه) ،ل گوندێ قیرشه‌هر ،ئه‌و ل جه‌هه‌کى هاتیه ڤه‌شارتن بناڤێ(حاجى به‌کتاش) ،تاکو نوکه ژى لڤى جهى خه‌لک سه‌ردانا گورا وى دکه‌ن ،دبێژن دانه‌رێ دروستێ ڤێ رێکا به‌کدا�شى (بالم بابا)یه ،یێ وه‌فات کرى، ل ساال922ه ،لێ دبه‌یان ئه‌لئه‌ولیادا نڤێسیه ،ئه‌و پیرێ دووێیه ،لڤێره حاج
به‌کداش دبیتن بیرێ ئێکێ ( البیر االول)، به‌کتا�شى که‌ڤتیه بن کارتێکرنا حروفى، بکارتێکرنه‌کا مه‌زن ،ژ به‌ر هندێ فه‌زلالهێ حروفى و په‌رتوکا وى(الجاویدان)، مه‌زنزلگه‌هه‌کا پیروز هه‌یه لده‌ڤ به‌کتاشیان ،ئه‌ڤ رێکا هاتیه به‌الڤ کرن ل ئه‌نادول و به‌لقانێ ،ئه‌لبانێ زورپێڤه هاتن گرێدان ،لده‌مێ ئه‌وان دان و ستاندن دگه‌لدا کرى ،ئه‌و بونه رێبه‌رێن وان (االئمه لهم) ،به‌لکى زورجاران دکوتنه ئینکشاریا به‌کتا�شى(الیه‌نگرێن حاج به‌کتا�شى)، صه‌راف دبینیتن به‌کتا�شى خه‌لوه‌گه‌رێن ئیسالمینه ،ئه‌و زور حه‌ز ژ ئیمامێ عه‌لى دکه‌ن ،هه‌ردیسان وان دوازده ئیمام دڤێن ،و زور خو بو دچه‌مینن ،ئه‌و بحه‌ژێ کرنه‌کا دینه‌کانه حه‌ز ژ ئیمام جه‌عفه‌ر ئه‌لصادق دکه‌ن ،ئه‌وا باوه‌رى بسیاتیا، ئاڵه ،مه‌حه‌مه‌د ،عه‌لى هه‌یه و هه‌رده‌م دگه‌ل خو ڤان �سێ گوتنا دبێژن ،وه‌کى دنه‌صرانیێ دا دبیتن جهگرێ(سالوسیا، االب ،االبن ،روح القدس) ...لده‌مێ ئه‌و خه‌له‌تیه‌کێ دکه‌ن ،یه‌کسه‌ر دچن ده‌ڤ (باباى) و خه‌له‌تیا خو بو دده‌ن دیار کرن ،یه‌کسه‌ردانپێدانا خو دکه‌ن ،داخازا لێبورینێ دکه‌ن ...لدوماهیکێ به‌کتا�شى رێکه‌کا صوفیگه‌ریه ،بساناهى نینه ئێک بچیتن ناڤ رێزێن وان ،بتنێ لده‌مێ هزار شه‌ڤا لسه‌رک رێوره‌سمێن په‌رستنێن وان برێدا ببه‌تن ...پرانیا رێوره‌سمێن شه‌به‌کا وه‌کى یێن به‌کتاشیانه ،دکومبونێن خودا په‌یڤا (هللا ،مه‌حه‌مه‌د ،عه‌لى) هزار جاران به‌رده‌وام ل سه‌رک دبێژن ،لهه‌مى بیرهاتن و جه‌ژنێن خودا....... .
53
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
شه‌نگال بۆ ئێزیدیه‌كان و ریفراندۆمیش بۆ ئێوه سه‌ردارستار
وه‌ك ئه‌زانرێت رۆژی 2017/3/3 هێزێكی پارتی دیموكراتی كوردستان/ عێراق به‌ناوی «پێشمه‌رگه‌ی رۆژ» گوایه سه‌ربه وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌ن ،به‌اڵم له‌ڕاستیدا سه‌ربه هێزه‌كانی زێره‌ڤانین كه هێزی تایبه‌تی پ د ك/عێراقه و سه‌ربه وه‌زاره‌تی ناوخۆیه ،له‌ئه‌نجامی هێرش و په‌الماریان بۆ سه‌ر خه‌ڵك و دامه‌زراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی هه‌شت كه‌س شه‌هیدبوون كه یه‌كیان رۆژنامه نووس ،دوو ئه‌ندامی ئاسایش و پێنج ئه‌ندامی یه‌به‌شه ،هه‌روه‌ها برینداربوونی �سێ رۆژنامه‌نووس و 15 هاواڵتی و هێزه‌كانی یه‌به‌شه. پێكهاته‌ی ئه‌و هێزی هێر�شی كردوه: به‌ناو ئه‌و هێزه پێكهاتوه له‌خه‌ڵكی رۆژئاوای كوردستان ،به‌اڵم به‌گوێره‌ی زانیاریه‌كانی ئێمه ئه‌و هێزه به‌شێكی كه‌می خه‌ڵكی رۆژئاواو ئه‌ندامانی پ د ك/عێراقن ،به‌شێك له‌و هێزانه ئه‌و كه‌سانه‌ی كوردی باكورن كه له‌رابردوو له‌ناو شۆڕ�شی باكور رایانكردوه‌و له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تی توركیا به‌ڕێكخستن كراون و مووچه‌كه‌یان له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تی توركیا له‌سه‌ر بوودجه‌ی 54
هه‌رێمی كوردستان بۆ دابین ده‌كرێت، به‌ڵگه‌ش؛ له‌كاتی دروست كردنی ئه‌و هێزه سه‌رۆك وه‌زیرانی ئه‌وكاتی توركیا «ئه‌حمه‌د داود ئۆغلو» سه‌ردانی كردن و مه‌یدانی لێكۆڵینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌كردن، له‌الیه‌كیتر ئه‌و هێزانه له‌ته‌نیشت
هێز ه شۆڤینیسته و
ه توندڕه‌وه‌كان جیهادی ده‌یانویست
ده‌سكه‌وتی شۆڕشی
رۆژئاوا له‌ناوبه‌رن
هێزه‌كانی توركیا له باشیك به‌جێكرابوون و به‌ده‌ستی ئه‌فسه‌رانی توركیا راهێنانیان پێكراوه .له‌الیه‌كیتر ئه‌و هێزانه ئه‌گه‌ر خه‌ڵكی رۆژئاوان و ده‌یانه‌وێ بگه‌ڕێنه‌وه رۆژئاوا بۆچی له‌خانه‌سۆر بگه‌ڕێنه‌وه، له‌ڕاستیدا هیچ په‌یوه‌ندیان به رۆژئاواوه نیه ،به‌ڵكو دواین سه‌ردانی سه‌رۆكی
پارتی بۆ توركیا و رێكه‌وتنیان له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی تورك بڕیاریاندا ئۆپه‌راسیۆن و هێر�شی سه‌ر هه‌رێمی شه‌نگال بكه‌ن ،بۆ ئه‌وه‌ی شۆڕ�شی رۆژئاوا بخنكێنن ،چونكه ده‌وڵه‌تی توركیاش به ئۆپه‌راسیۆنی قه‌ڵغانی فورات له هه‌رێمی باب و مه‌نبج ده‌یویست له‌گه‌ڵ هێزه شۆڤینیسته و جیهادیه توندڕه‌وه‌كان ده‌سكه‌وتی شۆڕ�شی رۆژئاوا له‌ناوبه‌رن .ئه‌و هێزانه له‌كاتی هێرشیان بۆسه‌ر خانه‌سۆر خه‌ڵكی سنونی شایه‌تی ئه‌وه‌ده‌ده‌ن ده‌ڵێن، چه‌ند كه‌سێكیان به‌كوردی قسه‌یان ناكرد ،هه‌مانكات ئه‌و رۆژه شه‌به‌كه‌ی مۆبایلی تورك سێل له هه‌رێمی شه‌نگال كراوه‌بووه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش برینداره‌كانی ئه‌و شه‌ڕه یه‌كسه‌ر ره‌وانه‌ی توركیا كراوه‌ن ،بۆیه ئه‌و به‌ڵگانه ئه‌وه ده‌سلمێنن كه ئه‌و هێزانه هیچ په‌یوه‌ندیان به‌خه‌ڵكی كوردستان و رۆژئاواو شه‌نگال وه نیه، پێچه‌وانه ئه‌وانه كۆمه‌ڵێكن له چه‌ته و مورته‌زیقه .ئه‌و هێزانه‌ی چه‌كه‌كانیان له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تی تورك و پ د ك/ع ئه‌و چه‌كانه‌ی له‌هاوپه‌یمانیه‌تی نێوده‌وڵه‌تی وه‌ریان گرتبوون به‌تایبه‌ت چه‌كی ئه‌ڵمانی و فه‌ڕه‌ن�سی له‌دژی ئه‌و هێزهه‌ی شه‌ڕی www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
وێنه‌ی په‌رستگایه‌كی ئێزیدیه‌كان
دژی داعش كرد «یه‌به‌شه« به‌كاریانهێنا. شه‌نگال خه‌ڵكی له‌الیه‌كیتر پێویستیان به‌و هێزانه‌وه نیه كه‌بێن بۆ شه‌نگال ،پێچه‌وانه له‌ساڵی 2014وه هێزێكی خۆجێیان له‌خه‌ڵكی شه‌نگال دروست كردوه ،به‌گوێره‌ی یاسایی عێراقی بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی تیرۆر، له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه له‌ساڵی 2014وه دوای ئه‌وه‌ی هێزه‌كانی پ د ك /عێراق ئه‌و هه‌رێمه‌یان ته‌سلیمی چه‌ته‌كانی داعش كرد ،یه‌كینه‌كانی به‌رخودانی شه‌نگال»یه‌به‌شه« و یه‌كینه‌كانی ژنانی شه‌نگال»یه‌ژه‌شه« له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ده‌رفه‌ت و ئیمكانیان زۆر كه‌م بوو ،به‌اڵم ئه‌ركی نیشتمانی و واڵتپارێزی خۆیان جێبه‌جێكرد و سه‌نگه‌ریان له چه‌ته‌كان گرت و 244شه‌رڤانیشیان شه‌هید بووه ،له‌ئه‌نجام شه‌نگالیشیان ئازاد كرد و پارێزگاریشیان لێكرد تا رۆژی ئه‌مڕۆ، له‌ئێستا ئه‌و هێزانه به‌ئه‌ركی خۆیان هه‌ڵساون. له‌الیه‌كتر دوای ئازادبوونی شه‌نگال هێزی ئاسایش سازكران و ئاسای�شی خه‌ڵك پارێزراوه ،له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ش هیچ كه‌س و الیه‌ن و هێزێك ناتوانێ مرۆڤێك www.komelge.com
بچه‌وسێنێته‌وه یان ده‌ستدرێژیه‌ك بكات سه‌ر ،به‌هه‌مانشێوه هێزه‌كانی یه‌به‌شه و یه‌ژه‌شه‌ش له‌ده‌ره‌وه‌ی شار و شوێنه مه‌ده‌نیه‌كان نین و له‌به‌ره‌كانی شه‌ڕن و له‌سه‌نگه‌ره‌كانی پێشه‌وه‌ن ،بۆیه كاتێك هێزه‌كانی پ د ك/عێراق هێر�شی خانه‌سۆریان كرد دوو له‌و كه‌سانه‌ی
كۆمیته‌ی په‌روه‌رد ه ه ئه‌ركی په‌روه‌رده ك كردنی مندااڵنی شه‌نگال و نه‌هێشتنی ه له‌ناو نه‌خوێنده‌واری خه‌ڵكی شه‌نگال شه‌هیدبوونه ئه‌ندامی ئاسای�شی شه‌نگالن. له‌الیه‌نی به‌ڕێوه‌بردنی خه‌ڵكه‌وه: ئه‌نجومه‌نێكی به‌ڕێوه‌بردن هه‌یه به‌ناوی» ئه‌نجومه‌نی دامه‌زرێنه‌ری كه خۆبه‌ڕێوه‌بردنی شه‌نگال» له 2015/1/15وه دروست بووه له‌الیه‌ن
خه‌ڵكی شه‌نگال ،كه ژماره‌یان 21كه‌س و پێك هاتوه له ژن و پیاو و گه‌نج و چین و توێژی جیاجیاكان ،له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه ئه‌و ئه‌نجومه‌نه چه‌ندین كۆمیته‌ی بۆ خزمه‌ت كردن دروست كردوه، كۆمیته‌ی په‌روه‌رده كه ئه‌ركی په‌روه‌رده كردنی مندااڵنی شه‌نگال و نه‌هێشتنی نه‌خوێنده‌واریه له‌ناو خه‌ڵكی شه‌نگال، به‌هه‌مانشێوه كۆمیته‌ی خزمه‌تگوزاری و پاكردنه‌وه هه‌یه ،هه‌روه‌ها كۆمیته‌ی چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانی كۆمه‌ڵگه و دادی كۆمه‌اڵیه‌تی هه‌یه ،هه‌مانكات كۆمیته‌ی ته‌ندروستی و ژینگه‌پارێزی و كردنه‌وه‌ی چه‌ند بنكه‌یه‌كی ته‌ندروستی. ئه‌مه‌ش بۆته هۆكار كه خه‌ڵكی شه‌نگال پێویستیان به داموده‌زگاكانی مه‌نفای پارتی نه‌ماوه ،له‌الیه‌ك ئه‌وانه‌ی پ د ك/ع به‌ناوی قائیمقام و به‌رپر�سی ئیداری دایناون ئه‌وكه‌سانه له 2014/8/3 له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی پ د ك/ع رایانكرد و خه‌ڵكی ئێزیدیان خسته ده‌ست چه‌ته‌كانی داعش ،بۆیه خه‌ڵكی شه‌نگال ناتوانن ئه‌و جۆره كه‌سانه وه‌ك به‌رپر�سی ئیداری خۆیان قبوڵ بكه‌نه‌وه. له‌الیه‌نی سیاسیه‌و جڤاكیه‌وه :وه‌كوتر 55
NO:15 - 1 March 2017
خه‌ڵكی ئێزیدی له‌دوای كۆمه‌ڵكوژی شه‌نگال پارتیه‌كی سیاسیان بۆ خۆیان دروست كردوه به‌ناوی پارتی ئازادی و دیموكراتی ئێزیدیان ،تائێستا وه‌ك پێویست نه‌یتوانیوه رۆڵ ببینێ ،چونكه پ د ك /عێراق رێگا نادات به‌ئازادی له‌ناو خه‌ڵكی ئێزیدی له هه‌رێمی دهۆك كاربكات و ده‌نگی خۆی بگێنیته رای گشتی جیهانی، به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی به‌گوێره‌ی فه‌رمیه‌تی یاسایی عێراقی دروست بووه. ژنانی شه‌نگالیش وه‌ك رێكخستنێك بۆ خاوه‌نده‌ركه‌وتن له ژنانی شه‌نگال خۆیان به‌ڕێكخستن كردوه ،به‌ناوی «ته‌ڤگه‌ری ئازادی ژنانی ئێزیدیه« تائێستا كارێكی به‌رچاویان كردوه به‌تایبه‌ت بۆ ئه‌و ژنانه‌ی كه له‌ده‌ستی داعش رزگاریان بووه ،ئیدی ژنانی شه‌نگال له‌ئێستادا ده‌توانن خاوه‌نداریه‌تی له‌خۆیان بكه‌ن. له‌الیه‌نی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌دا :بێگومان ئه‌وه ئه‌زانرێت كه پێویسته شه‌نگال له‌الیه‌ن حكومه‌تی عێراقی و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هاوكاری بكرێن، حكومه‌تی به‌غدا له‌به‌ر داگیركردنی موسڵ و شه‌ڕی موسڵ نه‌یتوانیوه فشاری�شی هه‌مانكات هاوكاربێ، نه‌خسته سه‌ر حكومه‌تی هه‌ولێر بۆ ئاوه‌دانكردنه‌وه ،له‌الیه‌كیتر پ د ك/ عێراق به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك رێگای گرتووه له گه‌ڕانه‌وه‌ی خه‌ڵك و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی شه‌نگال ،به‌هه‌مانشێوه رێگا نادات ئه‌و رێكخراو و ده‌وڵه‌تانه‌ش كه ده‌یانه‌وێ هاوكاریه‌كانیان بگێنه شه‌نگال كۆسپ دروست ده‌كات و یارمه‌تیه‌كانیان ناگات به‌شه‌نگال ،له‌بنه‌ڕتدا پ د ك /ع رێگری یه‌كه‌مینه بۆ گه‌ڕانه‌وه‌و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی شه‌نگال. 56
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
بۆ سه‌ملاندنی ئه‌و قسانه‌ی سه‌ره‌وه‌مان خه‌ڵكی شه‌نگال رۆژ2017/3/14 خۆپیشاندانێكی مه‌ده‌نیانه‌یان كرد بۆ ئه‌وه‌ی هێزه چه‌كداره‌كانی پ د ك /عێراق له‌و سنورانه بكشێنه‌وه ،پێچه‌وانه ئه‌و هێزانه چه‌كیان به‌كارهێنا و ئه‌ندامێكی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ته‌ڤگه‌ری ئازادی ژنانی ئێزیدیان به‌ناوی نازێ نایف قه‌وال كوشت كه یه‌كێك بوو له‌و ژنانه‌ی یه‌به‌شه له‌ده‌ستی چه‌ته‌كانی داعش رزگاریان كردبوو ،به‌اڵم به‌ده‌ستی چه‌كداره‌كانی پ د ك/عێراق شه‌هیدكرا. بۆ ئه‌وه‌ی برینی خانه‌سۆر و • شه‌نگال سارێژبێ پێویسته ئه‌و خااڵنه جێبه‌جێبن: -1پێویسته ئه‌وانه‌ی فه‌رمانیان به‌و هێزانه داوه‌و هێرشیان كردۆته سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ی خانه‌سۆر له رۆژی 2017/3/4بدرێنه دادگا ،ئه‌وانیش، فه‌رمانده‌ی هێزه چه‌كداره‌كانی هه‌رێمی كوردستان ،فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی زێره‌ڤانی ،وه‌زیری پێشمه‌رگه‌ی به‌وه‌كاله‌ت. -2پێویسته ئه‌و هێزانه‌ی ره‌وانه‌ی خانه‌سۆر كراون به‌بۆنه‌ی داگیركردنی، پ د ك/ع ئه‌و هێزانه بكێشێته‌وه. -3ئه‌و هێزانه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌ده‌ستی ده‌وڵه‌تی توركیا دروست بوونه‌وه‌و یه‌كه‌م گوله شیان له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و هێزانه‌ی ئێزیدی ته‌قاند كه چوار ساڵه شه‌ڕی داعش ده‌كه‌ن ،بۆیه پێویسته ئه‌و هێزانه هه‌ڵبوه‌شێنه‌وه. -4پێویسته ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران و حكومه‌تی عێراقی ،ئه‌نجومه‌نی خۆبه‌ڕێوه‌بردنی شه‌نگال به‌فه‌رمی بناسێت.
-5پێویسته فشار بخرێته سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم بۆ ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی شه‌نگال. -6هاوكاری هێزه‌كانی یه‌به‌شه و یه‌ژه‌شه بكرێت بۆ ئازادكردنی هه‌موو ئه‌و گوند و ناوچانه‌ی ئێزیدی كه له‌ده‌ستی چه‌ته‌كانی داعشدا ماون. حكومه‌تی -7پێویسته هه‌رێم به‌فه‌رمی دان به ئه‌نجومه‌نی خۆبه‌ڕێوه‌بردنی شه‌نگال بنێت .رێگری و بازگه‌كانی دانراون له‌و سنوره «سه‌حێال» هه‌ڵبگیردرێن بۆ ئه‌وه‌ی كارئاسانی بكرێ بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی خه‌ڵك و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی شه‌نگال. -8یارمه‌تی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی و كه‌لوپه‌لی سه‌ربازی زیاتر بدرێته هێزه‌كانی یه‌به‌شه و یه‌ژه‌شه و ئاسایش، پێویسته گه‌ره‌نتی پاراستنی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزیدی له‌شه‌نگال و هه‌موو ده‌ڤه‌ره‌كانی تری ئێزیدیایه‌تی بكرێت. بۆیه ئه‌ڵێم با ریفراندۆم بۆ ئه‌وان بێ و شه‌نگالیش بۆ ئێزیدیه ئازادیخوازه‌كانبێ كه به‌گیانی خۆیان خاكی پیرۆزی ئێزیدیخانیان پاراست و ئازادیان كرد .من گۆڕانكاری و به‌ره‌وپێش چوونی باشوری كوردستان له شه‌نگاله‌وه ده‌بینم ،نه‌ك له ریفراندۆمێك ته‌نها بۆ قۆرخكاری زیاتر و ره‌واكردنی به‌تااڵنبردن و دزینی سامانی نه‌وت و سامانه‌كانیتری سه‌ر زه‌ویی و ژێر زه‌وی ،بێگومان ئه‌نجامه‌كه�شی له‌ئێستاوه دیاره ،هه‌رچه‌نده ده‌نگی من به «نا» یه‌و هیچ كات په‌سند ناكه‌م ده‌نگێك بده‌م كه ئه‌نجامه‌كه‌ی دیكتاتۆریه‌ت به‌رهه‌م بێنێت.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
گۆڕانی ئامانجی بزووتنه‌وه‌ی کوردی ل ه رزگاریی نیشتمانییه‌و ه بۆ خۆسه‌ری ديموكراتی ،گرنگترین به‌ره‌وپێشچوون ه
مایكڵ هارت ( ،)Michael Hardtفه‌یله‌سوفێكی سیا�سی و تیۆرسێنی ئه‌ده‌بییه
پێشه‌کی: لهم گفتوگۆیه‌دا مایکڵ هارت ده‌باره‌ی ئه‌و پرۆژه فیکری و سیاسیی ه ده‌دوێت که ئه‌نتۆنیۆ نێگری هاوڕێی له کاره هاوبه‌شه‌کانیاندا دایڕشتوون، هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ی ئااڵی بزووتنه‌وه گۆڕانخوازه‌کان ده‌دوێت که له‌مڕۆدا به‌نێو جیهاندا تێده‌په‌ڕن ،هه‌ر له گۆڕه‌پانی ته‌حریر و مه‌یدانه عه‌ره‌بییه‌کانی دیکه‌وه بۆ ئه‌و بزووتنه‌وانه‌ی له ئه‌وروپا دژ به سیاسه‌تی ده‌ستپێوه‌رگرتن (ته‌قه‌شوف) سه‌ریانهه‌ڵداوه ،تا ده‌گات به پارکی غازی و بۆیرتا دیل سۆل و www.komelge.com
زۆکۆتی و هه‌رێمی فیدراڵی له باکوری سوریا «رۆژئاڤا» ده‌قی گفتوگۆکه: پ :چۆن به تێپه‌ڕینی کات تێگه‌یشتن و روانینت بۆ جیهان گۆڕا ،چی (یان کێ) بووه پاڵنه‌ری گۆڕانی گه‌وره له بیرکردنه‌وه‌تدا؟ هارت :ره‌نگه ده‌الله‌تی شتی گرنگتر الی من ئه‌وه‌بێت که هێشتا نه‌گۆڕاوه. کاتێک له کۆتایی نه‌وه‌ده‌کاندا ،له‌گه‌ل “ئه‌نتۆنیۆ نێگری”دا خه‌ریکی نووسینی کتێبی “ئیمپراتۆریه‌ت” ( )Empireبووین،
هه‌ر له سه‌ره‌تاوه سۆسه‌ی ئه‌وه‌مان کرد ویالیه‌ته یه‌کگرتووه‌کان هه‌ر به‌م زووانه ناتوانێت کاروباری جیهان به‌ڕێوه‌به‌رێت ،واته ناتوانێت ئه‌م کاره به ته‌نیا و تاکالیه‌نه ئه‌نجام بدات ،به‌اڵم له‌و کاته‌دا بیرمان له‌وه نه‌ده‌کرده‌وه که ده‌وڵه-نه‌ته‌وه‌یه‌کی دیکه‌ی وه‌کو چین ئه‌و پێگه‌یه داگیر ده‌کات ،یان ته‌نانه‌ت ده‌توانێت هاوپه‌یمانێتی چه‌ندالیه‌نه ( )multilateral allianceله‌نێوان بااڵده‌سته‌کاندا ده‌وڵه‌ت-نه‌ته‌وه بۆ کۆنتڕۆڵکردنی کاروباری جیهان، دروست ده‌کات .گریمانه‌که‌ی ئێمه ئه‌وه‌بوو که تۆڕیکی به‌هێز له سه‌روه‌ختی په‌یدابووندایه و خه‌ریکه گه‌شه ده‌کات، ئه‌وه‌یش ده‌وڵه‌ت-نه‌ته‌وه بااڵده‌سته‌کان ده‌گرێته‌وه به پاڵ دامه‌زراوه سه‌روو- (supranational نیشتمانییه‌کان )institutionsـی وه‌کو کۆمپانیاکان و رێکخراوه نا-حکومییه‌کان ( )NGOsو الیه‌نه چاالکه نا-ده‌وڵه‌تییه‌کان (non- )stateی دیکه ،بۆ ئه‌وه‌ی به‌شێوه‌یه‌کی ده‌ستاوده‌ست و به‌ڕێکه‌وتن کۆنتڕۆڵی په‌یوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تییه‌کان بکه‌ن. 57
NO:15 - 1 March 2017
پێمانوابوو ئه‌مه ته‌حه‌دایه‌که بۆ ئه‌و گریمانه “واقیعیگه‌را” (“”realist )hypothesisیه‌ی که ده‌ڵێت :ده‌وڵه‌تان بکه‌ری سه‌نتڕاڵن له سیاسه‌تی جیهانیدا. بێگومان ده‌وڵه‌ت هه‌ر به گرنگی ده‌مێنێته‌وه ،به‌اڵم بۆچوونه‌که‌مان ده‌یگوت ئه‌گه‌ر ته‌نیا سه‌رنج له کرده‌وه‌ی ده‌وڵه‌تان بدرێت ئه‌وا ئه‌و شتانه فه‌رامۆش ده‌کرێن که به راستی ده‌گوزه‌رێن. لۆژیکییه پێشه‌کییه ئه‌م هێشتایش نه‌گۆڕاوه .به‌اڵم پێکهاته‌ی ئیمپراتۆرییه‌ت ،واته پێکهاته‌ی بونیادی هێزی جیهانی له گۆڕانێکی به‌رده‌وامدایه. به پاڵ الیه‌ن و هۆکاره‌کانی دیکه‌وه، ده‌بێت به‌رده‌وام به‌دواداچوون بۆ ریزبه‌ندییه‌کان و کارلێکه‌کانی نێوان ده‌وڵه‌تان و پێگه‌ی بکه‌ره نا- ده‌وڵه‌تییه‌کان و کۆنتڕۆڵی سندوقی دراوی نێوده‌وڵه‌تی و بانکی جیهانی ،بکه‌ینه‌وه و هه‌ڵیان بسه‌نگێنینه‌وه. پ :تۆ به زۆری په‌یوه‌ستبوون ب ه مارکسیزمی سه‌ربه‌خۆ (autonomist )Marxismوه ،لهم دواییانه‌دا ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی په‌یوه‌ستن به‌م رێبازه‌وه پشتیوانیان له‌و دروشمه کرد که تۆماس مانتزه‌ر ()Thomas Muntzer له سه‌ده‌ی شازده‌دا دایڕشتووه، دروشمه‌که ده‌ڵێت“ :ده‌بێت هه‌موو شتێک هاوبه‌ش بێت” “omnia sunt .”communiaبۆچوونت چییه له‌باره‌ی ئه‌م گوزاره‌یه‌وه و چۆن ده‌توانیت ده‌الله‌ته‌که‌ی شرۆڤه بکه‌یت؟ 58
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
له راسته‌وه مایكڵ هارت و ئانتۆنیۆ نیگری
هارت :ده‌بینم له‌مڕۆدا ل ه به‌فراواندا ناوه‌ندێکی چه‌ند داوای هاوبه‌شبوون ()common ده‌کرێت .هاوبه‌شبوونیش له پێناسه سه‌ره‌کییه‌که‌یدا واته شێوازه‌کانی سامان که به‌شێوه‌یه‌کی دیموکراسییانه دابه‌شیان ده‌که‌ین و به‌ڕێوه‌یان ده‌به‌ین.
مه‌ڵتیتیود پرۆژه‌یه‌کی ه بۆ فره‌چه‌شن رێکخستنی سیاسی ئه‌مه‌یش وا له هاوبه‌شبوون ده‌کات، له‌الیه‌ک به‌شێوه‌یه‌کی سه‌ره‌کی دژ به موڵکایه‌تی تاکه‌که�سی بێت ،له‌الیه‌کی دیکه‌یشه‌وه دژ به موڵکایه‌تی گشتی (واته موڵکایه‌تی ده‌وڵه‌ت) بێت .یه‌کێک له بواره هه‌ره گرنگه‌کانی داواکارییه‌کان
بۆ هاوبه‌شبوون ،بۆ نموونه ،فۆڕم ه نا-ماتریالییه‌کانی سامانه (immaterial ،)forms of wealthوه‌کو مه‌عریفه زانستییه‌کان و زانیارییه‌کان و به‌رهه‌مه کلتورییه‌کان و کۆد و شتی لهم بابه‌ته. بوارێکی دیکه‌ی گرنگی داواکاریی، په‌یوه‌ندیداره به زه‌وی و سیسته‌مه ئیکۆلۆژییه‌که‌یه‌وه ،ئه‌م الیه‌نه ته‌نیا ده‌شێت به‌شێوه‌یه‌کی دیموکرا�سی چاره‌سه‌ری کارلێکه هاوبه‌شه‌کانمان له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ردا بکات .دواجار، بوارێکی دیکه ،پێموایه بزووتنه‌وه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانی ئه‌م دواییه‌ن که مانگرتنه شارنشینییه‌کان (urban پرۆسه‌کانی و )encampments داگیرکردنی سه‌را گشتییه‌کانی گرته‌وه، هه‌ر له گۆڕه‌پانی ته‌حریره‌وه تا ده‌گات به پارکی گازی»له‌توركیا» و پیورتا دێل سۆل ( )Puerta del solو پارکی زۆکۆتی (( ،)Zuccotti Parkبه‌شێوه‌یه‌کی ڕێژه‌یی) ئامانجه سه‌ره‌کییه‌که‌یان ئه‌وه‌بوو شار بکه‌نه شتێکی هاوبه‌ش. www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
پ :له کاتی باڵوکردنه‌وه‌ی کتێبی “ئیمپراتۆرییه‌ت”ـه‌وه ،به تێپه‌ڕینی کات ئه‌و مانایه گۆڕانی به‌سه‌رداهات که تۆ
کتێبی “ئیمپراتۆرییه‌ت” له‌نوسینی مایكڵ هارت و ئه‌نتینیۆ
ده‌بێت بزووتنه‌و ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان له هه‌ڵبژاردنه نیشتمانییه‌کاندا پۆدیمۆس بگه‌یه‌نن به‌ده‌سه‌اڵت
واته فه‌زای شارنشینی بکه‌نه فه‌زایه‌کی کراوه بۆ هه‌مووان و بخرێته ژێر رکێفی فۆڕمه‌کانی به‌ڕێوه‌بردنی و ئه‌نتۆنیۆ نێگری داتانه پاڵ چه‌مکی مه‌ڵتیتیود ( ،)multitudeده‌توانیت به دیموکراسییانه‌وه. کورتی شرۆڤه‌ی ئه‌وه‌مان بۆ بکه‌یت مشتومڕانه‌دا مه‌به‌ستتان چییه له مه‌ڵتیتیود و ئه‌م له‌هه‌موو ده‌رباره‌ی هاوبه‌شبوون ،ده‌بێت وه‌ک په‌ره‌سه‌ندنی ئه‌م چه‌مکه‌کان له فیکری شتێکی بنچینه‌یی جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه خۆتدا بۆ باس بکه‌یت؟ هارت :مه‌به‌ستمان له مه‌ڵتیتیود بکه‌ینه‌وه پێویستمان به بڕیاردانێکی سیسته‌می پرۆژه‌یه‌کی فره‌چه‌شنه بۆ رێکخستنی دیموکراسییانه‌یه. ده‌ستپێڕاگه‌یشتنی ئازاد و میکانیزمه‌کانی سیا�سی ( plural project of political هاوبه‌شبوون له ساماندا بێ سه‌روبه‌ر .)organizationده‌کرێت وه‌ها لهم و هه‌ڕه‌مه‌کییانه ( ) spontaneousنییه ،چه‌مکه تێبگه‌ن که به‌فراوانکردنی �سێ به مانایه‌کی دیکه ،ده‌بێت به حیکمه‌ته‌وه چه‌مکی نه‌ریتییه -یان له راستیدا پێدانی به‌ڕێوه‌ببرێت بۆ ئه‌وه‌ی بمێنێته‌وه و پلورالیزه‌کردنی ئه‌و �سێ چه‌مکه‌یه :-گه‌ل، به‌رده‌وام بێت .جا له کاتێکدا موڵکایه‌تی چین ،حزب .مه‌ڵتیتیود دژ به‌م چه‌مکانه تاکه‌که�سی ته‌نیا ده‌بێته مایه‌ی نییه ،به‌اڵم نوسخه‌ی فره‌چه‌شن مۆنۆپۆلکردنی بڕیاردانه‌کان ،ئه‌وا و ڤێرژنه ناهاوشێوه ناوه‌کییه‌کان هاوبه‌شبوون پێویستی به میکانیزمه ()internally heterogeneous versions بۆ هه‌ریه‌کێکیان داده‌مه‌زرێنێت. دیموکراسییه‌کان هه‌یه. www.komelge.com
بۆ نموونه ،چه‌مکی “گه‌ل” (the )peopleزۆربه‌ی جار بۆ ئاماژه‌دان به حه‌شیمه‌تێکی مرۆیی به‌کارهێنراوه که به‌شێوه‌یه‌کی رێژه‌یی له‌گه‌ڵ یه‌کدیدا ئامێزان و هۆمۆژینن؛ ئه‌مه‌یش به مه‌به‌ستی سه‌رکوتکردنی ئه‌وانیتر بووه .به‌اڵم بۆ نموونه تێرمی “گه‌لی ئینگلیزی” ( )English peopleکه له گوتاره سیاسییه‌کاندا به‌کارده‌هێنرێت، به‌زۆری ،به شاراوه یان به‌ئاشکرا، مه‌به‌ست لێی کۆمه‌ڵێکی مرۆیی سپیپێسته .هه‌روه‌ها تێرمی “چینی کرێکار” زۆربه‌ی جار بۆ وه‌سفکردنی هه‌موو کرێکاران به‌کارناهێنرێت، به‌ڵکو له بنه‌ڕه‌تدا بۆ وه‌سفکردنی کرێکاره نێرینه‌کانی بواری پیشه‌سازی به‌کارده‌هێنرێت .دواجار ،زۆربه‌ی کات حزبیش فۆڕمێکی سه‌نتڕاڵی یه‌ک شێوه و هیرارشییانه‌ی رێکخستنی سیاسییه. لێره‌دا ،مه‌به‌ست له چه‌مکی مه‌ڵتیتیود، دووباره وێناکردنه‌وه‌ی ئه‌م تێرمانه‌یه به‌شێوه‌یه‌کی فره‌یی و دیموکرا�سی :گه‌ل له‌ناوه‌وه نا-هۆمۆژینه و کراوه‌یه بۆ ئه‌وانه‌یش که له ده‌ره‌وه‌ی هه‌ن؛ چین هه‌موو فۆڕمه‌کانی کار ده‌گرێته‌وه، کرێگرته و ناکرێگرته ،حزبیش فۆڕمی حزبی دیموکراسیی و ئاسۆییه. ئه‌و بزووتنه‌وانه‌ی که لهم چه‌ند ساڵه که‌مه‌ی دواییدا ده‌رکه‌وتن ،واته ئه‌و بزووتنه‌وانه‌ی که وه‌ها وه‌سف ده‌کرێن بزووتنه‌وه‌ی بێ سه‌رکرده ()leaderlessـن نییه ،بێگومان ده‌که‌ونه نێو ئه‌م کایه‌وه ،به‌اڵم هێشتا هیچیان نه‌گه‌یشتوونه‌ته ئاستی خوڵقاندنی 59
NO:15 - 1 March 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
موسا ی كوبانی قه‌ناس به‌ده‌ست؛ سه‌یری وێرانه‌ییی كۆبانی ده‌كات له‌كاتی شه‌ڕی داعشدا
فۆڕمه رێکخستنه به‌رده‌وام و چاالکه‌کان .مه‌ڵتیتیود شتێکی هه‌ڕه‌مه‌کی نییه ،تێرمه‌که بۆ ئه‌وه دانه‌نراوه ناو له شتێک بنێت که به کرده‌یی هه‌یه ،به‌ڵکو زیاتر هێڵه گشتییه‌کانی پرۆژه‌یه‌کی بیناکردنه. پ :لهم سااڵنه‌ی دواییدا بینیمان بزووتنه‌وه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان و حزبه سیاسییه‌کان له سه‌رانسه‌ری ئه‌وروپادا کارلێکی زیاتریان له‌گه‌ڵ یه‌کتردا کردووه ،بۆ نموونه “پۆدیمۆس” ( )Podemosله ئیسپانیا. چۆن په‌ره‌سه‌ندنی سااڵنی داهاتووی بزووتنه‌وه-حزبێکی وه‌کو پۆدیمۆس ده‌بینیت؟ 60
پۆدیمۆس پێموایه هارت: گره‌وێکه یان ئه‌زموونێکه بۆ پێوانه‌کردنی ئه‌و راده‌یه‌ی که داخۆ پرۆژه هه‌ڵبژێردراوه‌کان (electoral )projectsتا چ راده‌یه‌ک ده‌توانن هاوکار بن بۆ گه‌شه‌کردنی بزووتنه‌وه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان .راسته پۆدیمۆس له زۆر الیه‌نه‌وه نه‌وه‌ی بزووتنه‌وه‌ی 15ی ئایاره ( ،)M movement 15واته ئه‌و مانگرتنانه‌ی که له هاوینی 2011دا له شاره گه‌وره‌کانی ئیسپانیا روویاندا، فۆڕمه‌کانی لێکه‌وته‌ی هه‌روه‌ها چه‌ندین چاالکیی دیکه‌یه که به‌دوای بزووتنه‌وه‌ی 15ی ئایاردا هاتن ،وه‌کو خۆپیشاندانه‌کان دژ به ده‌ستپێوه‌گرتن (ته‌قه‌شوف) له هه‌ردوو که‌رتی فێرکردن
و ته‌ندروستیدا که به “ماریاس” ( )mareasناسرا بوو (سه‌رکه‌وتنه به‌رشه‌لۆنه‌ی هه‌ڵبژاردنییه‌کانی هاوبه‌ش ( )Barcelona en comúو ئێستای مه‌درید ( )Ahora Madridله هه‌ڵبژاردنی حکومه‌ته خۆجێیه‌کانی ساڵی 2015دا ،به‌ڵگه‌ی به‌هێز و گرنگن له‌سه‌ر هێزی ئه‌م بزووتنه‌وانه‌ی له سیاسه‌تی هه‌ڵبژاردندا) .به‌اڵم له‌الیه‌کی دیکه‌وه، بزووتنه‌وه‌ی پۆدیمۆس هه‌ندێک بونیادی سه‌نتڕاڵی حیزبه سیاسییه ته‌قلیدییه‌کانی تێدایه. لێره‌دا ،گره‌وه‌که دووالیه‌نه‌یه. له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌الیه‌ک ده‌بێت بزووتنه‌وه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان له هه‌ڵبژاردنه نیشتمانییه‌کاندا پۆدیمۆس بگه‌یه‌نن www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 10 \ 2017-3-1 ،15ی ره‌شه‌مێ 2716
به‌ده‌سه‌اڵت ،له‌الیه‌کی دیکه ده‌بێت پۆدیمۆسیش فه‌زایه‌ک بۆ بزووتنه‌وه‌کان بخوڵقێنێت تاوه‌کو تێیدا گه‌شه بکه‌ن، به‌و بزووتنه‌وانه‌یشه‌وه که ناتوانێت به‌شێوه‌یه‌کی گشتی بیانوێنێته‌وه. ئه‌گه‌رچی ئه‌م دوو به‌ره‌نجامه هێشتا ساغ نه‌بوونه‌ته‌وه و به ته‌واوی جێگای دڵنیایی نین ،به‌اڵم به‌الی منه‌وه گره‌وه‌که شایه‌نی ریسکه. پ :بۆچوونت چییه له‌سه‌ر حزبی یه‌کێتیی دیموکراتی ()PYDی کوردی و ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌یه‌ی که له باکوری سوریا دروستی کردووه؟ ئه‌مانه گروپێکی سیاسیین که پشتیوانی له زمانی سه‌ربه‌خۆیی و دیموکراسییه‌تی راسته‌وخۆ ده‌که‌ن له کاتێکدا له باکگراوندێکی سیاسیی مارکسیست- لینینیستی هه‌ره ته‌قلیدییشه‌وه هاتوون. هارت :وه‌کو زۆر که�سی دیکه ،له سااڵنی 2015-5014دا به‌رگریکردن له کۆبانێ له‌الیه‌ن هێزه کوردییه‌کانه‌وه دژ به رێکخستنی ده‌وڵه‌تی ئیسالمی، ئیلهامی پێبه‌خشیم .به‌اڵم به‌الی منه‌وه ئه‌وه‌نده‌ی تازه‌بوونه‌وه‌ی سیا�سی له تورکیا و رۆژئاڤا ( )Rojavaگرنگه، ئه‌وه‌نده لێهاتوویی به‌رزی سه‌ربازی و پاڵه‌وانبازی گرنگ نییه .به بۆچوونی من یه‌کێک له گرنگترین په‌ره‌سه‌ندنه‌کان ئه‌و به‌ره‌وپێشچوونه‌یه که ماوه‌ی ده‌یه‌یه‌که له‌سه‌ر ئاستی تیۆری له بزووتنه‌وه‌ی کوردیدا روویداوه ،ئه‌ویش کاتێک بزووتنه‌وه‌ی کوردی ئامانجی www.komelge.com
پۆسته‌رێك بۆ خۆ-سه‌ریی دیموکراتی” (.)democratic autonomy
خۆی له “رزگاریی نیشتمانی” (national )liberationـیه‌وه گۆڕی به “خۆ-سه‌ریی دیموکراتی” (.)democratic autonomy گۆڕانی چه‌مککاری له سه‌روه‌رێتییه‌وه ( )sovereigntyبۆ سه‌ربه‌خۆیی (خۆ- سه‌ری) ( )autonomyبایه‌خێکی ئێجگار
زۆری هه‌یه (ره‌نگه په‌یوه‌ندی له‌نێوان ئه‌م دوو چه‌مکه‌دا بابه‌تی توێژینه‌وه‌یه‌کی نایاب بێت له تیۆری سیاسیدا) ،ره‌نگه له‌وه‌یش گرنگتر ئه‌و شێوازه ورده‌کاره‌ی خۆ-سه‌ریی دیموکراتی بێت له‌سه‌ر ئه‌رزی واقیع .کۆمه‌ڵه کودرییه‌کان 61
گۆڤارێكی سەربەخۆی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،13شوباتی 2017
به‌شێوه‌یه‌کی راسته‌قینه فۆڕم ه دیموکراتییه نوێیه‌کان تاقیی ده‌که‌نه‌وه. بۆ نموونه ،له‌پێناو به‌گژداچوونه‌وه‌ی جیاکاریی ره‌گه‌زیدا ده‌بێت هه‌ر پۆستێک له بونیاده‌کانی به‌ڕێوه‌به‌رندا له رۆژئاڤا ،پیاوێک و ژنێک پێکه‌وه وه‌ریبگرن ،وه‌ک په‌یڕه‌ویکردن له سیسته‌می هاوسه‌رۆکایه‌تی .ئه‌م جۆره ئه‌زموونه ،بزووتنه‌وه‌ی ئه‌مڕۆی کوردی ده‌یکات یه‌کێک له گرنگترین پێشه‌نگانی فۆڕمه‌کانی دیموکراسییه‌تی نوێیه. پ :تۆ وه‌ک ئه‌کادیمیستێک چاالکێکی ته‌واو سیاسیت .په‌یوه‌ندیی نێوان ئیلتیزامی ئه‌کادیمی و ئیلیتزامی سیا�سی چۆن ده‌بینیت؟ ئایا ئه‌گه‌ر پێگه نیمچه تایبه‌تییه‌کانی ئه‌کادیمییه‌کان له‌به‌رچاو بگرین، به‌رپرسیارێتییه‌کی دیاریکراو له ئیلتیزامه‌کانیاندا هه‌یه؟ هارت :پێموانییه “به‌رپرسیارێتی” چوارچێوه‌یه‌کی ()responsibility گونجاو بێت بۆ بیرکردنه‌وه لهم مه‌سه‌له‌یه .جا له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌کادیمییه‌کان به گشتی له که‌سانی دیکه شایه‌نتر و لێهاتووتر نین بۆ ئیلتیزامی سیا�سی ،ئه‌وا بێ سووده به‌رپرسیارێتییان بخه‌ینه ئه‌ستۆ. له راستیدا ،گرنگه ئه‌و گریمانه پێوانه‌ییه بشکێنرێت که بڕوای به لێک‌جیاکردنه‌وه‌ی نێوان تیۆر و پراکتیک هه‌یه ،که به گوێره‌ی ئه‌م پێوه‌ره گوایه رۆشنبیره‌کان تیۆرسازن
62
و ئه‌کتیڤیسته‌کانیش په‌یوه‌ستن ب ه پراکتیکه‌وه .به‌بۆچوونی من هه‌ندێک له تیۆریزه‌کردنه هه‌ره تازه‌کان له‌مڕۆدا ،به‌ره‌و ئه‌وه رۆیشتووه که له‌نێو بزووتنه‌وه‌کاندا ببێته چاالکییه‌کی ده‌سته‌جه‌معی و ئه‌مه‌یش گرنگییه‌کی زۆری هه‌یه ،شتانێکی زۆر هه‌ن که ده‌بێت ئه‌کادیمییه‌کان فێری ببن؛ له ئه‌کتیڤیسته‌کانه‌وه فێری ببن؛ نه‌ک ته‌نیا له کرده‌کانییانه‌وه ،به‌ڵکو له شێوازی بیرکردنه‌وه و ئه‌و مه‌عریفانه‌یشه‌وه که به‌رهه‌میان ده‌هێنن.
---------------------------تێبینی: (Michael هارت مایکڵ ،)Hardtفه‌یله‌سوفێکی سیاسی و تیۆرسێنی ئه‌ده‌بییه ،ساڵی 1960 له ئه‌مریکا له‌دایکبووه ،له ئێستادا مامۆستای ئه‌ده‌به له زانکۆی دۆک و ده‌زگای پێگه‌یاندنی ئه‌وروپا ( European Graduate سه‌رنووسه‌ری ،)Institute گۆڤاری وه‌رزیی باشوری ئه‌تالنتیک the South (Atlantic )Quarterlyـه .کاره‌کانی ئه‌و سه‌ر به ره‌وتی “مارکسیزمی سه‌ربه‌خۆ” (.)autonomist Marxism
یه‌که‌م کتێبی فه‌لسه‌فی خۆی به ناونیشانی “ژیل دۆلۆز ،مه‌شق له فه‌لسه‌فه‌دا”ی له ساڵی 1993باڵوکرده‌وه؛ سێین ه کتێبی “ئیمپراتۆریه‌ت”“ ،مه‌ڵتیتود”، “سامانی هاوبه‌ش” ،که له‌گه‌ڵ هاوڕێ فه‌یله‌سوفه ئیتالییه‌که‌یدا “ئه‌نتۆنیۆ نێگری” ،به‌هاوبه‌شی نووسیوونی به گرنگترین کتێبه‌کانی کۆتایی سه‌ده‌ی بیست و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیست و یه‌ک داده‌نرێن .له‌پاڵ ئه‌م سێینه به‌ناوبانگه‌دا ،ئه‌م دوو هاوڕێی ه پێکه‌وه له ساڵی 2012دا کتێبێکی دیکه‌یان به ناونیشانی “جاڕنامه” ( )Declarationله‌سه‌ر تۆڕی ئینته‌رنێت باڵوکرده‌وه ،ئه‌وه‌یش هاوکات بوو له‌گه‌ڵ بزووتنه‌وه‌ی “وۆڵ ستریت بگرن” و بزووتنه‌وه سه‌رپێچیکه‌ره‌کان و خۆپیشاندانه‌کان له شوێنه جیاوازه‌کانی جیهاندا؛ تێیدا له‌و سیاسیه‌ته نوێی ه دیموکراسییانه‌یان کۆڵییه‌وه که ئه‌و بزووتنه‌وانه بۆ رێکخستن و به‌ره‌نگاریی سیاسی و نوێنه‌رایه‌تی دایانڕشتبوو. ل ه گفتوگۆیه ئه‌م ده‌قی 11ی نۆڤه‌مبه‌ری 2015له‌سه‌ر (E-International پێگه‌ی )Relationsباڵوبۆته‌وه. لینکی وتاره‌که به زمانی ئینگلیزی: http://www.e-ir. interview-/11/11/2015/info michael-hardt
www.komelge.com